\id TIT  
\h TAETAS 
\toc1 Taetas 
\toc2 Taet 
\mt1 Taetas  
\mt2 Nəkwəkwə yame Pol rɨmɨrai kɨmi Taetas  
\imt1 Nəgkiarien kupən ye nəkwəkwə e Taetas  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e? \bd* Aposol Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi pa?\bd* Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi Taetas. Taetas in yemə Gris kɨrik yame rhatətə ye Kristo. Pol rɨmɨvi-pə in ramni nəfrakɨsien ye Yesu. Kɨni Taetas rɨmnor wok rɨpsaah iriu Pol rəmhen kɨn Timoti. Kamni nhagɨn rehuə ye Niutesteman.  
\ip \bd ?Narəyen rɨmnhawor pən iran mɨne nɨpɨg rɨmɨrai?\bd* Pol mɨne Taetas kɨmɨravən ye kwaji tanə e Krit, kɨni iriu kɨmɨrərikakun niməhuak kɨrik aikɨn. Kɨmɨrərikakun niməhuak, Pol rier mɨn, mɨpəh Taetas raməmɨr mə tukror infamien ye wok a. Krit in kwaji tanə kɨrik yame rukwar kɨn norien has mɨnə, rəmhen kɨn in e narmamə kaseikuə pɨk nɨpɨg mɨfam, masəvɨgɨn pɨk, mɨsarpah pɨk. Tɨksɨn khauə ye niməhuak mamhani nəgkiarien eikuə rɨpsaah, mɨshajoun əmə tuk mane.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Pol rorkeikei mə tukrasitu ye Taetas tuk kafan wok apa niməhuak apa Krit. Taetas tukraməkeikei mɨvəhsi-haktə narmamə mə tukhauə elda mɨnə ye niməhuak. Kɨni Pol raməvhag kɨmi Taetas mə tukrhawor pən iran mɨne kɨmi narmamə yamə mɨne khapəh nɨsəri-pənien nərɨgien kafan. Kɨni mɨvəhsi-pən nəgkiarien tɨksɨn kape nhatətəyen mɨne nəriwək-atuatuk-ien. Kɨni mɨmə Taetas tukrətapɨg huvə kɨn nəmhajoun eikuə mɨnə. Nəgkiarien infamien ramni mə Pol tukrher-pə yermamə kɨrik yame tukrɨvəh tamhek Taetas, pəh Taetes tukruə tuk Pol mamasitu iran.  
\c 1  
\s1 Pol rɨmə nəkwəkwə e ramvən kɨmi Taetas  
\pi1
\v 1 Taetas, yo Pol. Yakamrai nəkwəkwə e kɨmik. Yo, yorwok kɨrik kape Kughen, kɨni yo aposol kɨrik kape Yesu Kristo. In rɨmɨrpen yo mə jakasitu ye narmamə yamə mɨne Kughen ruɨrpen-ta əriə mə kafan mɨnə, mɨvəhsi-haktə nhatətəyen kapəriə, masitu irəriə mə tukharkun nəgkiarien əfrakɨs, mhauə mɨsor nəkwai Kughen.  
\v 2 Kɨtawə kharkun nəfrakɨsien a, kɨni mɨshatətə iran. Kɨni mɨsərəhu-pən nərɨgien kapətawə mə tukhavəh nɨmraghien rerɨn, meinai in apa kupən kupən, nɨpɨg Kughen rɨmɨpəh nor-hanəyen nar kɨrik, mərɨg In ruɨrpen-ta nɨmraghien rerɨn a. Kɨni Kughen, In to rapəh neikuəyen.\x - \xo 1:2 \xt Kol 1:27 \x*  
\v 3 Kɨni ye nɨpɨg atuatuk kafan, nəgkiarien kafan ruauə ye nɨkhakien, meinai Kughen yame rɨmɨvəh mɨragh ətawə rɨmnərəhu-pə wok e ye kwermɨk, mɨwəhsi-pə nəgkiarien kɨrik mə jakni-ərhav Nəgkiarien Huvə kafan kɨmi narmamə.   
\pi1
\v 4 Taetas, ik pɨkwarien əgkəp kafak meinai nhatətəyen kapərau rəm nəmhen. Pəh Kughen, Rɨmtawə, mɨne Yesu Kristo Yermaru kapətawə, iriu tukravəhsi-pre nɨhuvəyen mɨne nəmərinuyen kɨmik.\x - \xo 1:4 \xt Rom 1:7; 2 Kor 8:23; Gal 2:3\x*   
\s1 Norien yame Taetas rɨmnor apa Krit  
\p
\v 5 Nɨpɨg yɨmatərhav ye tanə a Krit, mamapəh ik nakaməmɨr, mə takaməkeikei mor infamien ye wok yame ramswin hanə, mɨvəhsi-haktə elda mɨnə kape niməhuak yerkwanu mɨnə fam ye tanə Krit, rəmhen kɨn yame yɨmɨni-pre ta tuk ik.  
\v 6 Mərɨg elda, to kɨpəh nəm-pənien nar hah kɨrik iran. In, kafan piraovɨn kɨrikianə əmə. Kafan kwajikovə mɨnə tukasəkeikei mɨshatətə ye Kughen, mhapəh nɨsor-apnapɨgien nar, mhapəh nɨsəsɨkien nəkwai rɨmriə mɨne nɨsɨnriə, tamə kɨni hah əriə tukun.  
\v 7 Elda\f + \fr 1:7 \ft Uə pasta.\f* to kɨpəh nəm-pənien nar hah kɨrik iran meinai Kughen rɨmnərəhu-pən wok ehuə ye kwermɨn. Pəh nien mə in yermamə yame kapən kapə rɨskai pɨk. To niemha rɨpəh nhai-aihuayen. Pəh nien mə in yermamə kape napɨsien kɨn nɨnɨmien mɨne nəmhokien mɨne neikuəyen tuk nɨvəhyen mane.  
\v 8 Mərɨg kafan nɨmraghien tukraməkeikei mor məkneikɨn: In ramarha huvə tuk narmamə yamə mɨne kamhauə iman ikɨn, morkeikei mə tukramor norien yame rhuvə, mamor narɨmnar ye nɨrkunien. Norien kafan ratuatuk. Ramarha huvə tuk kafan nɨmraghien.  
\v 9 Tukraməkeikei mamraptərəkɨn tɨm tɨm Nəgkiarien Huvə kape Kughen, yame kɨmnhajoun in kɨn, pəh in tukrəvhag kɨmi narmamə kɨn nəgkiarien atuatuk, kɨni mapita narmamə yamə mɨne kamhani hah nhajounien kafan.\x - \xo 1:9 \xt 1 Tim 3:2-7; 2 Tim 2:24-26 \x*   
\p
\v 10 Vəh-si haktə elda tɨksɨn meinai ikɨn aikɨn a, narmamə khapsaah kɨmɨshaktə mashorukun Nəgkiarien Huvə kape Kughen. Masəgkiar pɨk, nɨpran rɨrkək, mɨseikuə, masəvi kɨmi narmamə. Iriə khapsaah kwənərəus kape nəmə Isrel.\f + \fr 1:10 \ft  Uə, iriə khapsaah kape kwhen e kamni kɨmə “Sakomsaes” yame ramni mə tukaməkeikei kəsɨg pən Kristin mɨnə.\f*\x - \xo 1:10 \xt 1 Tim 4:7 \x*  
\v 11 Tukaməkeikei kətapɨg kɨn nəgkiarien kapəriə, meinai nhajounien kapəriə ramoriah narmamə tɨksɨn kamhamɨr iriə kapəriə narmamə mɨnə. Nhajounien kapəriə rapəh nəmhenien. Kashajoun məkna mɨseikuə tuk nɨwəhyen mane.  
\v 12 Rəmhen kɨn kwən Krit kɨrik kupən, in profet kɨrik kapəriə, rɨmɨni mə, “Nəmə Krit, iriə narmamə kape neikuəyen nɨpɨg m-fam. Kɨsəmhen kɨn kuri aparu mɨnə. Kɨni iriə kasarpah, nɨpɨg m-fam mɨsorkeikei əmə mə tuksəvɨgɨn.”  
\v 13 Mərɨg nəgkiarien kape profet e, in ror nəfrakɨsien kɨn. Kɨni ror məkneikɨn, mə takni-əhu nəməhuak mɨnə mə tukhapəh nɨsətərɨgien kɨn nhajounien kapəriə, pəh nhatətəyen kape nəməhuak mɨnə tukrɨskai.\x - \xo 1:13 \xt 2 Tim 4:2 \x*  
\v 14 Ǝtapɨg kɨn əriə mə tukhapəh nhavəhyen kwanage eikuə mɨnə kape nəmə Isrel kupən, mhapəh mɨn nhakwasɨgien kɨn narmamə yamə mɨne kwəsəta ta ye nəgkiarien əfrakɨs.\x - \xo 1:14 \xt 1 Tim 4:7 \x*  
\v 15 Meinai, narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, nar rɨrkək yame tukror əriə kasəmkɨmɨk. Mərɨg narmamə yamə mɨne kasəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen, meinai iriə khapəh nɨshatətəyen ye Yesu, kɨni norien kɨrik rɨrkək yame tukror əriə kɨsatuatuk. Ror məkneikɨn mə nərɨgien kapəriə ramvən əmə tuk nahasien, kaseinein nəkirien norien mɨnə.  
\v 16 Iriə kamhani mə kharkun Kughen, mərɨg norien kapəriə ramhajoun mə kaseikuə, kwənhaukreikɨn-pən nɨmetairiə kɨmi Kughen. Iriə nəpnaihyen kapəriə rahas. Kasəsɨk nəkwai Kughen, kɨni mhapəh nɨsəmhenien mə to kɨsor nar huvə kɨrik.\x - \xo 1:16 \xt 1 Jon 1:6; 2:4 \x*   
\c 2  
\s1 Nəvhagien ramvən kɨmi nəməhuak mɨnə  
\p
\v 1 Mərɨg ik, Taetas, takaməkeikei mhajoun narmamə ye nhajounien yame raməri-pən huvə nəgkiarien atuatuk.  
\v 2 Ǝvhag kɨmi nəwharu mɨnə mə tuksarha huvə tuk nɨmraghien kapəriə nɨpɨg m-fam, masor narɨmnar ye nɨrkunien. Nɨmraghien kapəriə tukraməkeikei matuatuk, pəh narmamə tukhasiai əriə. Takəvhag kɨmi əriə mə tukasəkeikei mɨshatətə ye Kughen, mɨsorkeikei narmamə, mɨsərer tɨm tɨm ye nɨpɨg mɨfam.   
\p
\v 3 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, takaməkeikei məvhag kɨmi nɨpiəwharu mɨnə mə ye narəyen kapəriə tukhasiai Kughen. Mə tukhapəh nɨsoriahyen nhag narmamə, mhapəh nɨsapɨsien kɨn nɨnɨmien. Mərɨg tukasəkeikei mɨshajoun narmamə kɨn nɨmraghien atuatuk.\x - \xo 2:3 \xt 1 Tim 3:11 \x*  
\v 4 Tuksarə huvə məknenkɨn, mharkun nhajounien nɨpiraovɨn mɨn tɨksɨn kɨn swatuk yame iriə tuksorkeikei kapəriə narman mɨne kwajikovə kapəriə mɨnə.  
\v 5 Nɨpiahuaru tukshajoun mɨn nɨpiraovɨn tɨksɨn mə tuksarha huvə tuk nɨmraghien kapəriə, kɨni kapəriə nɨmakuə kɨrikianə əmə. Mə tuksarha huvə tuk rukwanu kapəriə, mɨsor rhuvə pən tuk narmamə, mhasiai narman kapəriə, tamə kɨni hah nəgkiarien kape Kughen.\x - \xo 2:5 \xt Efes 5:22 \x*   
\p
\v 6 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, takaməkeikei məwhag kɨmi nɨtamaruə mə tukasarha huvə tuk nɨmraghien kapəriə.  
\v 7 Pəh tuksəm nɨmraghien kafam mə rhuvə, khakwasɨg kɨn ik. Nɨpɨg nakamhajoun, nɨmraghien kafam tukraməkeikei matuatuk, mor nəgkiarien kafam rɨpam.\x - \xo 2:7 \xt 1 Tim 4:12 \x*  
\v 8 Ik takaməkeikei mɨni əmə nəgkiarien əfrakɨs yame narmamə tukhapəh nɨsəmien nɨmeitam tuk nəgkiarien kafam, mhani hah ik. Pəh tukror kafam tɨkmɨr mɨnə kɨsaurɨs, meinai khapəh nɨsəmien norien has kɨrik iram, kɨni mhapəh nhaniyen nar has kɨrik irətawə.\x - \xo 2:8 \xt 1 Pita 2:15 \x*   
\p
\v 9 Ǝvhag kɨmi slef mɨnə mə tuksor nəkwai kapəriə namehuə mɨnə, ye narɨmnar m-fam, mhasiai əriə, mhapəh nhaniyen tai nəgkiarien kape namehuə mɨnə kapəriə,\x - \xo 2:9 \xt 1 Tim 6:1 \x*  
\v 10 mhapəh nɨsəkrəhyen kɨmi əriə. Mərɨg nɨpɨg mɨfam, tukasəkeikei masor nar yame ratuatuk ye nɨmrɨ namasur kapəriə, mə tukhani nəfrakɨsien ye kapəriə wok. Ye norien yame tuksor narɨmnar fam, tukshajoun mə nəgkiarien kape Kughen yame rɨmɨvəh mɨragh ətawə, in ratuatuk mɨhuvə.   
\p
\v 11 Hajoun narɨmnar mɨfam a, meinai Kughen rɨmnautə-pə kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi narmamə mɨfam, məhitə ye swatuk yame tukrɨvəh mɨragh əriə iran.  
\v 12 Nɨhuvəyen a kape Kughen ramhajoun mə nɨpɨg kɨtawə kasarə ye tokrei tanə, tukasəkeikei mɨsəpəh nəri-pənien norien has mɨnə mɨne narɨmnar has mɨnə kape tokrei tanə yamə mɨne kashaktə yerkitawə. Masəkeikei mɨsarha huvə tuk nɨmraghien kapətawə, mɨsor nəkwai Kughen. Nɨmraghien kapətawə tukraməkeikei matuatuk.\x - \xo 2:12 \xt 1 Jon 2:16 \x*  
\v 13 Nɨmraghien kapətawə tukraməkeikei mor məknekɨn, kɨtawə tukaseito kɨn nɨpɨg yame Yesu Kristo tukruə iran. Yesu e, In Kughen kapətawə yame rɨmɨvəh mɨragh ətawə.  
\v 14 Moriah kafan nɨmraghien marpɨn nɨmraghien kɨn kapətawə, mɨrəhsita ətawə tuk nahasien mɨfam. Məspir ətawə mə kɨtawə tukhauə kafan narmamə yamə mɨne kasorkeikei əmə nar yame rhuvə.\x - \xo 2:14 \xt Eks 19:5; Dut 7:6; Esik 37:23; Gal 1:4; 1 Pita 2:9 \x*   
\p
\v 15 Narɨmnar yame yakamrai kɨmik, takaməkeikei mhajoun narmamə kɨn. Ik nakvəh nehuəyen tuk nəvhagien mɨne norien kwirɨg kɨmi narmamə. Rahas mə narmamə tuksəm əhu ik.\x - \xo 2:15 \xt 1 Tim 4:12 \x*   
\c 3  
\s1 Norien kapə nəməhuak mɨnə  
\p
\v 1 Taetas, takəvhag kɨmi nəməhuak mɨnə mə tukhasiai namehuə mɨnə, mɨne gavman kapəriə. Masəkeikei masor nəkwairiə, kɨni masərer matuk ye nɨpɨg mɨfam tuk norien nar huvə mɨnə.\x - \xo 3:1 \xt Rom 13:1-7; 1 Pita 2:13-14 \x*  
\v 2 Mhapəh nɨsoriahyen nhag narmamə, mərɨg pəh mɨsərəhu nəmərinuyen, masor huvə pən kɨmi narmamə, mhavəh-si-əhu nərɨgien kapəriə, mhasiai narmamə m-fam.   
\p
\v 3 Meinai in apa kupən, kɨtawə mɨn kɨmɨsətəwao, mɨseinein nəfrakɨsien, mhapəh nɨsorien nəkwai Kughen. Təvhagə hah rɨmnarmaru irətawə mor ətawə kɨsorkeikei nahasien, mɨsorkeikei əmə narɨmnar tuk nərɨg-huvə-yen ye nɨpraitawə. Rɨkitawə rɨmnəkrəh kɨn nautə kape narmamə, kɨni kɨtawə mɨsor hah pən kɨmi narmamə. Narmamə kɨmɨsəməkɨn ətawə, kɨni kɨtawə kɨsəməkɨn ətawə mɨnə.\x - \xo 3:3 \xt 1 Kor 6:9-11; Efes 2:1-2; 5:8 \x*   
\q1
\v 4 Mərɨg Kughen yame rɨmɨvəh mɨragh ətawə,  
\q2 nɨhuvəyen mɨne norkeikeiyen kafan kratərhav-pə.   
\q1
\v 5 Mərɨg pəh nien mə In rɨmɨvəh mɨragh ətawə tuk norien atuatuk mɨnə kapətawə. !Nɨkam! In rɨmɨvəh mɨragh ətawə ye norkeikeiyen kafan.  
\q2 Rɨmnaikwas irətawə tuk norien has kapətawə, kɨsarha huvə mɨn, Nanmɨn Rhakə rɨmnow kɨn rɨkitawə.\x - \xo 3:5 \xt 2 Tim 1:9; Hib 10:22 \x*   
\q1
\v 6 Yesu Kristo yame rɨmɨvəh mɨragh ətawə,  
\q2 In e swatuk kape Kughen ramətəmrɨn rɨkitawə kɨn Nanmɨn Rhakə ye rɨkin agien.\x - \xo 3:6 \xt Wok 2:17-18 \x*   
\q1
\v 7 In mor ətawə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn kɨn nɨhuvəyen kafan mə kɨtawə tukhauə kafan kwajikovə mɨnə,  
\q2 kɨni mharkun huvə mə tukpihavəh nɨmraghien rerɨn.   
\p
\v 8 Tuk nɨpɨg m-fam, tukasəkeikei mɨshatətə ye narɨmnar mɨnə e yakamrai, meinai kasəfrakɨs. Kɨni yakorkeikei mə takhajoun narmamə kɨn, pəh narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Kughen, kapəriə nərɨgien tukramərer tɨm tɨm əmə tuk norien narɨmnar yame rhuvə. Nəgkiarien a rhuvə, kɨni ramasitu huvə ye narmamə.   
\p
\v 9 Apəh marer isok tuk nəgkiarien ətəwao, mɨne nəgkiarien yame ravus ris, mɨne nətgohyen tuk nɨprai nəgkiarien kape loa mɨnə. Apəh əmə nəgkiarien mɨnə a meinai khapəh nɨsasituyen ye yermamə kɨrik, kɨni kapəriə nɨhuvəyen rɨrkək.\x - \xo 3:9 \xt 2 Tim 2:14,16 \x*  
\v 10 Kɨni tukmə yermamə kɨrik ramor narmamə kasəwhai əriə mɨnə, takvən məgkiar skai kɨmin, mɨni-əhu. Mərɨg tukmə ramor mɨn, kɨni takvən mɨni-əhu mɨn. Mərɨg tukmə nakni-əhu mɨkɨraru, mərɨg in raməkeikei ye kafan norien, kɨni takərer isok tukun.\x - \xo 3:10 \xt Mat 18:15-17 \x*  
\v 11 Meinai nakɨrkun huvə mə yermamə yame ror məknakɨn, kafan nətərɨgien rahas, kɨni ramor kiko-iko. Kafan əmə norien ramhajoun mə in rapəh nəmhenien.   
\s1 Nəgkiarien infamien  
\p
\v 12 Jakher-pre kɨn yermamə kɨrik, Atemas uə Tikikas, tukruə məm ik. Nɨpɨg tukrurə, takaməkeikei mhai mɨren marha-kɨn swatuk kɨrik takuə məm yo apa yerkwanu a Nikopolis, meinai nɨpɨg kape nokieiyen, yakmə jakvən aikɨn mamarə.\x - \xo 3:12 \xt Efes 6:21-22; Kol 4:7-8 \x*  
\v 13 Kɨni yermamə mir kɨraru, Apolos, mɨne loea e, nhagɨn e Sinas, kwəriwək ye nəriwəkien kapəriu, mərɨg ik takasitu irəriu ye narɨmnar yame kawəkwakwə kɨn.\x - \xo 3:13 \xt Wok 18:24; 1 Kor 3:5-6 \x*  
\v 14 Nəməhuak kapətawə mɨnə tukasəkeikei mhauə mə kapəriə nərɨgien ramərer tɨm tɨm əmə tuk norien narɨmnar yame rhuvə, mə iriə tukharkun nɨsasituyen ye narmamə tɨksɨn yame kapəriə narɨmnar rapəh nəmhenien. Rapəh nɨhuvəyen mə iriə tuksarə apnapɨg əmə.\x - \xo 3:14 \xt Efes 4:28 \x*   
\p
\v 15 Taetas, narmamə yamə mɨne yakamarə kɨmawə miriə, iriə kamhani vi vi ik. Takni-pən rhuvə tuk nəməhuak yamə mɨne kasorkeikei ətawə.  
\p Pəh nɨhuvəyen kape Kughen tukramarə tuk əmiə m-fam.