\id ROM - SW Tanna 
\h ROM 
\toc1 Rom 
\toc2 Rom 
\mt1 Rom  
\mt2 Nəkwəkwə yame Pol rɨmɨrai ramvən kɨmi nəməhuak mɨnə apa Rom  
\imt1 Nəgkiarien kwakwə kape Nəkwəkwə e Rom  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e?\bd* Aposol Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi pa?\bd* Rɨmɨrai ramvən kɨmi nəməhuak yamə mɨne kɨsarə apa taon ehuə e Rom.  
\ip \bd ?Nɨmraghien rɨmnhawor pən iran mɨne ye nɨpɨg rɨmɨrai?\bd* Pol rɨmɨni mə in rorkeikei mə tukrɨvən məm nəməhuak mɨnə apa Rom, kwasɨg ikɨn rɨpivən apa ye kantri a Spen. Mərɨg kupan ikɨn, in tukraməkeikei mɨvən Jerusalem mɨvəhsi-pən mane tɨksɨn yame niməhuak mɨnə kɨmnhavəh-si-pən kɨmin kape yavən has mɨnə. Ye niməhuak mɨnə kape Rom, nəmə Gris khapsaah, kɨni nəmə Isrel khapsaah mɨn.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Kwasɨg ikɨn Pol ramvən Rom, in rorkeikei mə iriə tuksəkupən mharkun in; kɨni ror pən rɨrai nəkwəkwə e. Nəmə Rom khapəh hanə nhavəhyen nhajounien kɨrik kape aposol kɨrik. Kɨni ror pən, in rorkeikei mə tukrɨni-ərhav swatuk atuatuk kape Kughen kape nɨvəh-mɨraghien narmamə. Kɨni ramni mɨmə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mɨne nəmə Isrel iriə m-fam tukhauə kɨrikianə əmə ye niməhuak kape Kughen.  
\c 1  
\s1 Pol ramokrən huvə irəriə  
\pi1
\v 1 Yo Pol, yo slef kɨrik kape Yesu Kristo. Kughen rɨmnokrən kɨn yo mə yo aposol kɨrik, kɨni mɨrpen yo mɨvəhsi-haktə yo mə jakni-ərhav nəvsaoyen huvə kafan.  
\v 2 Nəvsaoyen Huvə e, in rɨmɨrpen ta kɨmi ətawə kupan mɨni-pən tuk kafan profet yamə mɨne kɨmnharai Nəkwəkwə kape Kughen.\x - \xo 1:2 \xt Rom 16:25-26 \x*  
\v 3-4 Nəvsaoyen huvə e raməgkiar ye Ji Kughen e Yesu Kristo Yermaru kapətawə. In rɨmauə yermamə kɨrik ye kwənərəus kape King Deved. Kɨni Kughen rɨmnhajoun mə in Tɨni atuatuk nɨpɨg rɨmɨvəh mɨragh in ye nɨmhəyen kafan ye nəsanɨnien ye wok kape Nanmɨn Rhakə.  
\v 5 Kristo rɨmɨvəhsi-pə nɨhuvəyen mɨrpen yo mə yo aposol, mə jakokrən kɨn nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mə tukhasiai Kristo, mhani nəfrakɨsien iran, kɨni masor nəkwan.\x - \xo 1:5 \xt Wok 26:16-18; Gal 2:7-9 \x*  
\v 6 Kɨni kɨmiə mɨn, Kughen rɨmnokrən kɨn əmiə mə kɨmiə kape Yesu Kristo.   
\pi1
\v 7 Kɨni taktakun, yakamrai nəkwəkwə e kɨmi əmiə fam apa Rom yamə mɨne Kughen rorkeikei əmiə, kɨni mokrən kɨn əmiə mə kafan mɨnə.  
\pi1 Pəh Kughen Rɨmtawə mɨne Yesu Kristo Yermaru kapətawə tukwautə-pre kɨn kapəriu nɨhuvəyen mɨne nəmərinuyen kɨmiə əmiə.\x - \xo 1:7 \xt Nam 6:25-26 \x*   
\s1 Pol rɨmnorkeikei mə tukrɨvən məm nəməhuak mɨnə apa Rom  
\p
\v 8 Nar yame yakmə jakəkupan mɨni-pre tuk əmiə, mə yakamni vi vi kafak Kughen ye Yesu Kristo tuk əmiə m-fam meinai narmamə m-fam ye tanɨmtanə kɨmɨsərɨg nəvsaoyen kɨn nhatətəyen kapəmiə.  
\v 9 Yakamor pɨk wok yerkik mɨnə-fam tuk nɨni-ərhavyen nəvsaoyen huvə kape Ji Kughen. Kɨni Kughen rɨrkun mə ye nɨpɨg m-fam yakaməhuak tuk əmiə.  
\v 10 Kɨni yakaməhuak mə tukmə Kughen rorkeikei əfrah, In tukrəhitə ye swatuk kɨrik mə jakurə məm əmiə.\x - \xo 1:10 \xt Wok 19:21; Rom 15:23 \x*  
\v 11 Yakorkeikei pɨk mə jakurə məm əmiə mɨvəhsi-pre nɨhuvəyen kɨrik kape Nanmɨn kape Kughen kɨmi əmiə mə taksərer tɨm tɨm.  
\v 12 Nɨprai nəgkiarien e ramni mə nhatətəyen kapəmiə rɨrkun nasituyen irak, kɨni kafak nhatətəyen rɨrkun nasitu-mɨn-ien irəmiə.   
\p
\v 13 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə, rhuvə mə takharkun mə nɨpɨg rɨpsaah, kafak nətərɨgien raməsɨk mə jakurə mɨvaag-pre kɨn əmiə. Mərɨg nɨpɨg m-fam narɨmnar tɨksɨn kasətapɨg kɨn yo tuk nurəyen. Yakorkeikei mə kafak wok tukrɨkuə ye nɨmraghien kapəmiə, rəmhen kɨn yame rɨmnor kwənkwan ye nɨmraghien kape nəmə kantri pɨsɨn mɨnə tɨksɨn.\x - \xo 1:13 \xt Wok 19:21 \x*  
\v 14 Nɨpɨg m-fam jakaməkeikei mɨni-ərhav-pən nəvsaoyen huvə kɨmi narmamə m-fam; iriə yamə mɨne iriə nəmə Gris mɨne nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə - iriə yamə mɨne kharkun nar mɨne yamə mɨne kɨsətəwao.  
\v 15 Tuk nar ai, yakorkeikei pɨk mə jakni-ərhav-pre nəvsaoyen huvə kɨmi əmiə mɨnə en Rom.   
\p
\v 16 Yakaməgkiar məkneikɨn meinai yo yakpəh naurɨsien kɨn nəvsaoyen huvə kape Yesu Kristo, meinai nəvsaoyen huvə in nəsanɨnien kape Kughen tuk nɨvəh-mɨraghien narmamə mɨnə fam yamə mɨne kɨshatətə iran. Rɨmnəkupan muə ye nəmə Isrel, kwasɨg ikɨn, mɨpiuə tuk nəmə kantri mɨnə tɨksɨn.\x - \xo 1:16 \xt Mak 8:38; Wok 13:46; 1 Kor 1:18-24 \x*  
\v 17 Nəvsaoyen Huvə e ramhajoun narmamə kɨn swatuk mɨmə tukhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Swatuk e in rəhitə pə, in əmə e nhatətəyen kapətawə ye Kughen. Rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen,  
\q2 tukhashatətə iran mamharpɨn.”\x - \xo 1:17 \xt Rom 3:21-22\x* \rq (Hab 2:4)\rq*   
\s1 Kughen niemhaa ramhai tuk norien hah mɨnə fam  
\p
\v 18 Mərɨg Kughen apa ye rao ye neai ramhajoun kafan niemhaa mor narpɨnien kɨmi narmamə m-fam yamə mɨne kasəsɨk nəkwan masor norien yame rapəh natuatukien. Iriə kasətapɨg kɨn nəfrakɨsien kape Kughen ye norien has mɨnə kapəriə.  
\v 19 Narmamə m-fam kharkun mə Kughen rhawor pən iran mɨne meinai Kughen rɨmnor əpu In kɨmi narmamə m-fam.\x - \xo 1:19 \xt Wok 14:15-17; 17:24-28 \x*  
\v 20 To narmamə khapəh nɨsəm-atuatukien Kughen kɨn nɨmrɨriə. Mərɨg rɨmɨrikakun ye nɨpɨg In rɨmnor neai mɨne nɨmoptanə mɨne narɨmnar m-fam, kɨni narmamə m-fam kwənharkun nɨsəmien narɨmnar fam yame In rɨmnor kɨn nɨmrɨriə. Ror pən, kwənharkun nɨsəmien kafan nəsanɨnien yame ramvən naunin rɨkək, mharkun mə nəfrakɨsien mə In Kughen, kɨni mharkun mə Kughen In rhawor pən iran mɨne. Tuk nar a, yermamə kɨrik rɨkək yame rɨrkun nɨniyen mə in reinein mə Kughen rhawor pən iran mɨne.\x - \xo 1:20 \xt Job 12:7-9; Sam 19:1 \x*   
\p
\v 21 Ror məkneikɨn meinai nar apnapɨg iriə kɨmnharkun Kughen kwənmopɨn, mərɨg kɨmnhapəh nhasiaiyen In, mhapəh nhani-vi-vi-yen In tuk narɨmnar yame In ramor kɨmi əriə. Nərɨgien kapəriə rɨmnamətəwao. Kɨmnhapəh nhavəhyen nətərɨgien huvə kɨrik, rəmhen kɨn yame kasəmɨr əmə ye nəpɨgnapien.\x - \xo 1:21 \xt Efes 4:17-18 \x*  
\v 22 Nar apnapɨg mə iriə kɨmnhani mhamə iriə kharkun nar, mərɨg iriə kɨmnhauə mɨsətəwao,\x - \xo 1:22 \xt Jer 10:14; 1 Kor 1:20 \x*  
\v 23 kɨni mɨsəpəh nəhuakien kɨmi Kughen yame In yerpɨrɨg; kɨni to rɨpəh nɨmhəyen; mɨnharikakun mɨnasəhuak kɨmi nanmɨ nar yamə mɨne kamhasɨgovɨn əmə narmamə yame tukasəkeikei mhamhə tuk nɨpɨg kɨrik, mɨne nanmɨ nar yamə mɨne kamhasɨgovɨn mɨn man mɨnə mɨne nar mɨragh yamə mɨne kasəriwək mɨne yamə mɨne kaserko.\x - \xo 1:23 \xt Dut 4:15-19; Sam 106:20 \x*   
\p
\v 24 Tuk nar ai, Kughen rɨmnəpəh əriə meighaan kɨn əriə mə tukasəri-pən əmə norien has yame rɨkiriə rorkeikei mə tuksor ye nɨprairiə. Rɨmnəpəh əriə kɨni iriə kɨmɨsor norien has ye nɨprairiə yame ror naurɨsien.  
\v 25 Kɨmɨsəpəh nəfrakɨsien kape Kughen mharaptərəkɨn neikuəyen kɨni mɨsəpəh nəhuakien kɨmi Kughen mhasiai masəhuak əmə kɨmi narɨmnar yame In rɨmnor. Mərɨg pəh kɨtawə tukhani-vi vi Kughen ye nɨpɨg m-fam kape rerɨn. Amen.   
\p
\v 26 Narmamə kɨmɨsəpəh Kughen, In rɨmnəpəh əriə, meighaan kɨn əriə mə tuksəri-pən əmə norien has yame rɨkiriə rorkeikei mə tuksor ye nɨprairiə yame ror əmə naurɨsien. Nar apnapɨg nɨpiraovɨn mɨnə, mərɨg iriə kɨmɨsəpəh nəri-pənien kapəriə narman mɨnə, masapɨr atuk pən tuk əriə mɨnə; kɨni norien e ror pɨsɨn ye yame Kughen rɨmnərəhu.  
\v 27 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, narman mɨnə kɨmɨsəpəh nɨpiraovɨn kapəriə mɨnə, mɨsorkeikei pɨk narman pɨsɨn mɨnə. Masapɨr-pən atuk tuk əriə mɨnə yame ror naurɨsien. Kɨni Kughen rɨmɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi əriə tuk norien has mɨnə kapəriə.   
\p
\v 28 Kɨni nar kɨrik mɨn. Iriə kɨmnhapəh nɨsorkeikeiyen mə tukharkun Kughen, Kughen rɨmnəpəh əriə meighaan kɨn əriə tuk nərɨgien kapəriə mə tukamhavən, tukhapəh nharkunien nar kɨrik mə rhuvə uə rahas; meighaan kɨn əriə mə tuksor nar yame rɨpəh nəmhenien.  
\v 29 Rɨkiriə rukwar kɨn norien has pɨsɨn pɨsɨn mɨnə fam, mɨne norien yamə mɨne khapəh nɨsatuatukien. Kɨni iriə kasəptɨg kɨn nar, masarha-kɨn swatuk tuk noriahyen narmamə. Kɨni rɨkiriə rukwar kɨn norien has mɨne: iriə kasor jalus, iriə yhopni yermamə mɨnə; iriə kasor narɨmnar yame ravi-pə niemhaa; iriə yeikuə mɨnə; iriə kasor ahas-pən kɨmi narmamə; mamhani nɨkar narmamə;  
\v 30 mamhani hah narmamə; masəməkɨn Kughen; masokrən ta ye narmamə; masəgkiar ausit; masarha-kɨn swatuk tuk norien təvhagə has yamə mɨne narmamə khapəh hanə nharkunien. Masəsɨk nəkwai tatə mɨne mamə.  
\v 31 Iriə, nɨrkunien rɨkək; kamhani mə tuksor nar kɨrik mhapəh nɨsorien. Norkeikeiyen kapəriə rɨkək. Rɨkiriə rɨpəh nehuəyen tuk narmamə.  
\v 32 Iriə kharkun pawk nəgkiarien atuatuk kape Kughen yame ramni mə narmamə yamə mɨne kasor norien has mɨnə e tukasəkeikei mhamhə, mərɨg iriə kasəkeikei ye norien has mɨnə a; kɨni masor norien has rapita. In e rɨkiriə ragien tuk narmamə mɨnə tɨksɨn yamə mɨne kasor mɨn norien has mɨnə a, kɨni masəkeikei kɨmi narmamə mə tukasor.   
\c 2  
\s1 Kughen tukrərəhu narpɨnien tuk təvhagə hah  
\p
\v 1 Kɨmiə nakamhani mhamə Kughen tukraməkeikei mɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmi narmamə yamə mɨne kasor norien hah. Kɨni mərɨg kɨmiə mɨn, nakasor norien hah; ror pən, narpɨnien yame kɨmiə nakamhani, Kughen tukraməkeikei mɨvəhsi-pre mɨn kɨmi əmiə, kɨni rɨpəh nəmhenien mə kɨmiə taksəkir norien kape narmamə.\x - \xo 2:1 \xt Mat 7:1-2; Jon 8:7 \x*  
\v 2 Kɨtawə kharkun mə nɨpɨg Kughen tukrɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi narmamə yamə mɨne kasor norien has yamə mɨne yɨmɨni ta, kafan nəkirien in ratuatuk əmə.  
\v 3 Ror məkneikɨn mə nɨpɨg kɨmiə taksəkir narmamə tuk nahasien kapəriə, mərɨg kɨmiə mɨn nakasor əmə norien hah rəmhen kɨn əriə, kɨni to nakhapəh nɨsapien nɨpɨg Kughen tukrəkir narmamə iran mɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmi əriə.  
\v 4 !Rɨkimiə rɨpəh nəsɨk-pɨkien norien kape Kughen! In ramor rhuvə pɨk kɨmi əmiə, mɨpəh nəməkɨnien əmiə; kɨni kafan nətərɨgien in rapomh. Mərɨg kɨmiə naksor əmə nar apnapɨg ye nɨhuvəyen kafan. ?Nakharkun uə nɨkam mə In ramor norien huvə kɨmi əmiə mə taksarar ye nətərɨgien kapəmiə tuk norien has mɨnə?\x - \xo 2:4 \xt Efes 1:7; 2 Pita 3:15 \x*   
\p
\v 5 Mərɨg kapəmia kapə rɨskai, kɨni nakhapəh nɨsararien ye nətərɨgien kapəmiə tuk norien has mɨnə kapəmiə. Kɨni tuk nar ai, nakasəvi niemhaa kape Kughen mə tukrɨvəhsi-pən narpɨnien ehuə kɨmi əmiə ye nɨpɨg yame In tukrəkir narmamə iran ye norien atuatuk kape nəkirien kafan.  
\v 6 Kughen tukrɨvəhsi-pən kɨmi narmamə kɨrikianə kɨrikianə raməri-pən əmə narɨmnar yame kɨmɨsor.\x - \xo 2:6 \xt Sam 62:12; Prov 24:12; Mat 16:27; 2 Kor 5:10 \x*  
\v 7 Mɨvəh-si-pən nɨmraghien rerɨn kɨmi narmamə yamə mɨne kasərer tɨm tɨm ye nɨpɨg mɨfam tuk norien nar yame ratuatuk. Narmamə mɨnə a yame kɨsarkut pɨk tuk norien nar huvə, Kughen tukrəgnəgɨn əriə tukun, mɨvəh-si-pən nɨsiaiyen mɨne nɨmraghien rerɨn kɨmi əriə.\x - \xo 2:7 \xt Rom 8:17-18\x*  
\v 8 Mərɨg In tukrɨvəhsi-pən kafan niemhaa mɨne narpɨnien kɨmi narmamə mɨnə tɨksɨn yamə mɨne kɨsarkut atuk əmə tuk tɨpriə, kɨni mamhaukreikɨn-pən nɨmeitairiə tuk nəfrakɨsien, masəri-pən norien has mɨnə.\x - \xo 2:8 \xt 2 Tes 1:8 \x*  
\v 9 Narmamə m-fam yamə mɨne kasor norien has, iriə tuksarə ye nəmhəyen mɨne nɨpɨg əutən mɨnə. Kwənərəus kape nar Isrel tuksəkupən mharəh-pɨkɨn nɨpɨg əutən mɨnə a, kwasɨg ikɨn nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.  
\v 10 Mərɨg Kughen tukrəgnəgɨn narmamə mɨnə fam yamə mɨne kasor norien huvə, mɨvəh-si-pən nɨsiaiyen mɨne nəmərinuyen kɨmi əriə. Tukrəkupən mɨvəh-si-pən kɨmi kwənərəus kape nəmə Isrel, kwasɨg ikɨn, mamərəhu-pən kɨmi narmamə kape tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.  
\v 11 Ror məknakɨn meinai Kughen raməm əmhen kɨmi narmamə m-fam.   
\p
\v 12 Kughen tukror narpɨnien kɨmi nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə tuk norien has mɨnə kapəriə, nar apnapɨg kɨmnhapəh nhavəhyen loa yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi Moses. Kɨni Kughen tukrəkir nəmə Isrel yamə mɨne kamhavəh loa, mɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmi əriə tuk norien has mɨnə kapəriə.  
\v 13 Ror məkneikɨn meinai pəh nien mə narmamə yame kasərɨg loa yame kɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, mərɨg narmamə yamə mɨne kasor nar yame loa ramni, iriə e, Kughen tukrɨni mə iriə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn.  
\v 14 Nəfrakɨsien, nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə khapəh nhavəhyen loa kape Moses. Mərɨg nɨpɨg kɨrik, kasəri-pən əmə kapəriə nətərɨgien masor nar yame ratuatuk, rəmhen əmə kɨn yame loa ramni. In e ramhajoun-pən mə loa kɨrik aikɨn yerkiriə, kɨni iriə kharkun nar yame in ratuatuk, mɨne nar yame rɨpəh natuatukien, nar apnapɨg khapəh nhavəhyen loa kape Moses.  
\v 15 Iriə kharkun mə loa aikɨn kape Kughen in a raməmɨr yerkiriə, meinai nɨpɨg kasor norien huvə, rɨkiriə raməsɨk mə, “Norien e rhuvə.” Kɨni nɨpɨg kasor norien has, rɨkiriə raməsɨk mɨmə, “Norien e raha.”  
\v 16 Kɨni nɨpɨg yakamni-ərhav Nəvsaoyen Huvə, yakamni mɨmə nɨpɨg kɨrik tukrɨpiuə əfrakɨs yame Kughen tukrɨni mə Yesu Kristo tukrəkir narmamə mɨfam tuk norien kapəriə yamə mɨne kaməm mɨne nətərɨgien kapəriə yame ramerkwaig.   
\s1 Nəmə Isrel mɨne loa kape Moses  
\p
\v 17 Mərɨg pəh yakəgkiar kɨmi əmiə nəmə Isrel. Nakamhani mhamə kɨmiə kwənərəus kape Isrel, kɨni masətɨgtə ye loa mɨmə in swatuk kape Kughen tuk nɨvəh-mɨraghien əmiə, kɨni masəgkiar ausit mhamə kɨmiə əmə nakharkun Kughen, kɨni In rɨrkun pɨsɨn əmə əmiə.  
\v 18 Kɨni nakamhani mhamə nakwənharkun ta naha nhagɨn yame Kughen rorkeikei, mhamə kɨmiə nakharkun swatuk yame ratuatuk huvə meinai loa kape Moses ramhajoun əmiə kɨn.  
\v 19 Kɨmiə nakamhani pɨk mhamə nakamhakɨr nɨmrɨn pɨs mɨnə, mhamə nakasəsia-pen swatuk kape narmamə yamə mɨne kasəriwək ikɨn rəpɨgnəp ikɨn.  
\v 20 Kɨni nakhamə nakshajoun yətəwao mɨnə mɨne kwajikovə mɨnə meinai kɨmiə e nakamhavəh loa yame nɨrkunien mɨne nəfrakɨsien raməmɨr iran.\x - \xo 2:20 \xt 2 Tim 3:5 \x*  
\v 21 Rhuvə əmə nakshajoun narmamə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə. ?Mərɨg rhawor e loa rɨpəh nhajounien əmiə? Kɨmiə nakshajoun mhamə narmamə tukhapəh nɨsəkrəhyen. ?Mərɨg rhawor e naksəkrəh?  
\v 22 Kɨmiə nakshajoun mhamə tukpəh nəkrəhyen kɨn piraovɨn. ?Mərɨg rhawor e naksəkrəh kɨn piraovɨn? Naksəməkɨn nanmɨ nar yame kamərai kɨn nai. ?Mərɨg rhawor e naksəkrəh kɨn narɨmnar ye nimə kape nəhuakien kɨmi nanmɨ nar mɨnə a?  
\v 23 Naksəgkiar ausit tuk loa kape Moses. ?Mərɨg rhawor e naksakapɨr loa masoriah nhag Kughen?  
\v 24 In e rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “!Nəmə Isrel! Nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kamhani hah nhag Kughen tuk norien hah kapəmiə.”\rq (Aes 52:5)\rq*   
\p
\v 25 Tukmə nakasor narɨmnar fam yame loa kape Moses ramni, norien kape nɨvəhyen nao kɨmi yermamə ramor nɨmtətien mə kɨmiə narmamə kape Kughen. Mərɨg tukmə naksakapɨr loa kape Moses, norien kape nɨvəhyen nao kɨmi yermamə nɨpran rɨkək.  
\v 26 Tukmə yemə kantri pɨsɨn kɨrik raməri-pən loa kape Moses, nar apnapɨg kɨpəh nɨvəhyen nao kɨmin, mərɨg Kughen tukrəm in mə ruauə yermamə kape Kughen rəmhen kɨn yame kɨmɨvəh nao kɨmi in.\x - \xo 2:26 \xt Gal 5:6 \x*  
\v 27 Nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn yamə mɨne kɨsəri-pən loa kape Moses, nar apnapɨg kɨpəh nɨvəhyen nao kɨmi əriə, mərɨg iriə tuksəkir əmiə nəmə Isrel atuatuk meinai nar apnapɨg kɨmiə nɨmnhavəh loa kape Moses yame kɨmɨrai, kɨni nar apnapɨg kɨmɨvəh nao kɨmi əmiə, mərɨg naksakapɨr loa.   
\p
\v 28 Yakaməgkiar məkneikɨn meinai nɨvəhyen nao kɨmi yermamə, rɨpəh norien mə in ruauə yemə Isrel əfrakɨs. Nɨvəhyen nao kɨmi yermamə pəh nien mə nɨprai nɨvəhyen nao.  
\v 29 Mərɨg yermamə yame ravəh Kughen yerkin, yermamə e in e in yemə Isrel əfrah. Kɨni nɨprai sakomsaes rəmhen kɨn mə Nanmɨn kape Kughen ruɨvəhsi-ta rɨkin hah kape yermamə, mərɨg pəh nien mə loa kape Moses ravəhsi-ta rɨkin hah kape yermamə. Narmamə mɨnə e, nar apnapɨg narmamə tukhapəh nhavəhsi-haktəyen əriə, mərɨg Kughen tukrɨvəhsi-haktə əriə.\x - \xo 2:29 \xt Dut 30:6; Kol 2:11 \x*   
\c 3  
\s1 Nɨpɨg m-fam Kughen ramor kafan nəgkiarien  
\p
\v 1 Tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni mɨmə, “?Tukmə nɨvəhyen nao kɨmi yermamə pəh nien mə nɨprai sakomsaes əfrah, kɨni rhawor e nəmə Isrel kamhani mhamə nɨvəhyen nao kɨmi yermamə in nar huvə kɨrik? ?Nəmə Isrel kamhavəh nehuəyen kɨrik rapita narmamə mɨnə tɨksɨn uə nɨkam?”  
\v 2 Kɨni yo jakhorpɨn nəgkiarien mɨmə tukmə ik yemə Isrel kɨrik, Kughen tukror rhuvə pre kɨmik ye swatuk pɨsɨn pɨsɨn. Nar yame raməkupan, Kughen rɨmnərəhu-pən nəgkiarien atuatuk kafan ye kwermɨmiə.  
\v 3 In nəfrakɨsien mə nəmə Isrel mɨnə tɨksɨn khapəh nɨsorien nəgkiarien yame iriə kamhani mhamə tuksor. Mərɨg norien kapəriə rɨpəh norien mə Kughen tukrakapɨr kafan nəgkiarien.  
\v 4 !Nɨkam! Nar apnapɨg narmamə m-fam ye tokrei tanə kaseikuə, mərɨg Kughen rɨpəh neikuəyen. Rəmhen əmə kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Kughen, nɨpɨg Ik nakəgkiar, nəgkiarien kafam ramhajoun mə Ik nakatuatuk.  
\q2 Nɨpɨg narmamə tuksəkir kafam norien mɨnə, tukhani mhamə Ik nɨmnor norien has mɨnə, mərɨg Ik takapita əriə.”\rq (Sam 51:4)\rq*   
\s1 Pol rərəhu atuatuk nəgkiarien ətəwao tɨksɨn  
\p
\v 5 Mərɨg tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni ye nətərɨgien əmə kape yermamə mɨmə, “Kɨtawə m-fam kasor norien yame rɨpəh natuatukien. Mərɨg norien has kapətawə ramhajoun-pən mə Kughen pɨsɨn əmə ramor ratuatuk nɨpɨg m-fam. Kɨni tukmə norien has kapətawə ramor swatuk mə narmamə tukhavəh-si haktə Kughen meinai In pɨsɨn əmə In ratuatuk, rɨpəh natuatukien mə In tukrɨvəhsi-pə narpɨnien kɨmi ətawə tuk norien has yame kasor.”  
\v 6 Mərɨg nɨkam. Nəgkiarien e rətəwao. To rɨpipəh natuatukien mə Kughen tukrɨvəhsi-pə narpɨnien kɨmi ətawə tuk təvhagə has, to Kughen rɨpipəh nɨvəhyen swatuk tuk nɨvəhsi-pənien narpɨnien kɨmi narmamə m-fam ye tanɨmtanə.   
\p
\v 7 Kɨni tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni mɨmə, “Tukmə yakeikuə, kɨni kafak norien kape neikuəyen ramor əpu mə Kughen pɨsɨn əmə raməfrakɨs, kɨni narmamə tukhani vi vi In, meinai kharkun mə In pɨsɨn əmə ratuatuk, kɨni tukmə kafak norien kape neikuəyen ramor swatuk mə narmamə tukhavəh-si haktə Kughen, rɨpəh natuatukien mə Kughen tukrɨvəhsi-pə narpɨnien kɨmi yo.”  
\v 8 Mərɨg yo yakamni mə tukmə narmamə kɨsəri-pən nəgkiarien ətəwao məkneikɨn, tukhani mɨn mhamə, “Rhuvə əmə - pəh kɨsor norien has mɨnə mamharpɨn mə narmamə tuksəm mə kɨtawə m-fam kasor təvhagə has, khavəh-si haktə Kughen meinai In pɨsɨn əmə in ratuatuk.” Mərɨg nəgkiarien e in rahas. Narmamə tɨksɨn kamhani hah nhagɨk maseikuə mhamə yo yakaməri-pən nəgkiarien ətəwao mɨnə məknakɨn. Kughen tukrəkir əriə mɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi əriə tukun.   
\s1 Yermamə kɨrik rɨkək yame ratuatuk  
\p
\v 9 ?Kɨni rhawor? ?Kɨtawə tukhani naha e taktakun? ?Nakhamə ta mə Kughen tukror nɨhuvəyen kɨmi nəmə Isrel rapita nəmə ye kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə uə? Nɨkam. Yakwəni ta mə nəsanɨnien kape təvhagə hah ramarmaru ye narmamə m-fam - ye nəmə Isrel mɨne ye nəmə kantri pɨsɨn mɨnə fam.\x - \xo 3:9 \xt Rom 1:18—2:24; 3:23 \x*  
\v 10 In e rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Yermamə kɨrik rɨkək yame ratuatuk, kɨrikianə əgkap rɨkək.   
\q1
\v 11 Yermamə kɨrik rɨkək yame ravəh nɨrkunien;  
\q2 kɨni yermamə kɨrik rɨkək yame ramarha-kɨn Kughen.   
\q1
\v 12 Narmamə m-fam əgkap kamhaukreikɨn-pən nɨmeitairiə kɨmi Kughen,  
\q2 iriə kwəsarpah fam kɨn norien nəkwai Kughen,  
\q2 yermamə kɨrik rɨkək yame in ramor nɨhuvəyen, kɨrikianə əgkap rɨkək.”\rq (Sam 14:1-3, 53:1-3; Pri 7:20)\rq*   
\q1
\v 13 “Nəgkiarien kapəriə rapien rəmhen kɨn napienien kape nəkwai nɨmɨr kape yermamə mhə yame raməkwag,  
\q2 Neramɨ narmamə m-fam rukwar kɨn neikuəyen.”\rq (Sam 5:9)\rq*  
\q1 “Kakonə kape snek ramsɨ-pən ye nheriə.”\rq (Sam 140:3)\rq*   
\q1
\v 14 “Nheramriə rukwar kɨn nher-pənien kɨn nar hah kɨmi narmamə;  
\q2 kɨni nəgkiarien kapəriə rəukəh.”\rq (Sam 10:7)\rq*   
\q1
\v 15 “Kasaiyu aihuaa əmə tuk nhopniyen yermamə;   
\q2
\v 16 aikɨn mɨnə fam yame kamhavən ikɨn, kasoriah narɨmnar, masor narmamə kasərɨg rahas,   
\q1
\v 17 kɨni iriə kaseinein swatuk kape nəmərinuyen.”\rq (Aes 59:7)\rq*   
\q1
\v 18 “Mhapəh nhasiaiyen Kughen nɨpɨg kɨrik.”\rq (Sam 36:1)\rq*   
\p
\v 19 Kɨtawə kharkun mɨmə narɨmnar fam yame loa e ramni in kape narmamə yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən loa kɨmi əriə. Ror məknakɨn mɨmə yermamə kɨrik rɨkək yame rɨrkun nhorpɨnien nəgkiarien yame Kughen ramni. Kɨni narmamə m-fam ye tokrei tanə tukasəkeikei masərer ye nɨmrɨ Kughen mɨmə In tukrəkir əriə.  
\v 20 Ror məknakɨn, pəh nien mə Kughen raməm mə narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn meinai kasəri-pən loa kape Moses. Nɨkam. Loa ramhajoun-pən mə kɨtawə fam yor təvhagə hah mɨnə.\x - \xo 3:20 \xt Sam 143:2; Rom 7:7; Gal 2:16 \x*   
\s1 Nhatətəyen əmə ramor yermamə ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen  
\p
\v 21 Mərɨg taktakun mɨne, Kughen rɨmnor əpu ta kafan swatuk mə narmamə tukhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨn. Swatuk e pəh nien mə nəri-pənien loa kape Moses. Nəgkiarien mɨnə ye loa, mɨne nəgkiarien kape profet mɨnə kupan kamhani-ərhav swatuk pɨsɨn kɨrik.  
\v 22 In e mə Kughen ramor narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn nɨpɨg kɨshatətə ye Yesu Kristo. Kɨni Kughen ramor məkneikɨn kɨmi narmamə m-fam yamə mɨne kɨshatətə iran. Narmamə m-fam kɨsəm nəmhen əmə,\x - \xo 3:22 \xt Gal 2:16 \x*  
\v 23 meinai narmamə m-fam kasor təvhagə hah, kɨni masəvi-əkiə ye swatuk kape natuatukien kape Kughen yame rhuvə makhak.  
\v 24 Kɨni ye nɨhuvəyen kafan, Kughen ramni mə iriə m-fam yamə mɨne kɨshatətə iran, iriə tuksatuatuk əmə ye nɨmrɨn, mhauə narmamə kafan, rəri-pən nərɨgien kafan. Iriə khapəh nɨsərokien nar kɨrik mɨmə tukhauə mɨsatuatuk, mərɨg Kristo rɨmnərok swatuk kapəriə, in e rɨmamhə mɨrɨsɨn əriə tuk təvhagə hah mɨnə kapəriə.\x - \xo 3:24 \xt Rom 5:1 \x*  
\v 25 Kughen rɨmnher-pə kɨn Kristo mə In sakrefaes; nɨtawɨn rɨmɨvəh narpɨnien mɨne niemhaa kape Kughen tuk təvhagə hah. Kɨni Kughen raməspir təvhagə hah mɨnə kape narmamə nɨpɨg kamhani nəfrakɨsien mə Kristo rɨmamhə tuk əriə. Kughen ramor swatuk a mə tukrhajoun mə kafan norien in ratuatuk huvə, meinai ye kafan nətərɨgien yame rapomh, in rɨpəh norien narpɨnien tuk təvhagə hah yame narmamə kɨmɨsor kupan.  
\v 26 Rɨmnor məknakɨn mə tukrhajoun ətawə taktakun mɨne mə norien kafan in ratuatuk. Kɨni Kughen atuk əmə ramni mə narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu Kristo, iriə kwəsatuatuk ta ye nɨmrɨn.   
\p
\v 27 Ror məknakɨn, yermamə kɨrik rɨkək yame rɨrkun nəgkiar-ausitien tuk nar kɨrik yame rɨmnor muə in matuatuk ye nɨmrɨ Kughen. ?Kɨni rhawor e narmamə kɨseinein nɨsəgkiar-ausitien mhamə kɨmɨsor nar kɨrik mhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen? Meinai yermamə kɨrik rɨkək yame rɨrkun nəri-pənien loa muə matuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg nhatətəyen əmə ramor narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn.  
\v 28 Ror məknakɨn meinai kɨtawə kamharaptərəkɨn tɨm tɨm nhatətəyen ramor swatuk mə narmamə kasatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, pəh nien mə nəri-pənien nəgkiarien kape loa.   
\p
\v 29 Kughen pəh nien mə in Kughen kape nəmə Isrel əmə. In Kughen mɨn kape nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə,\x - \xo 3:29 \xt Rom 10:12 \x*  
\v 30 meinai Kughen kɨrikianə əmə, yame In ror narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn ye swatuk kɨrikianə əmə. In e nhatətəyen kapəriə. Nar apnapɨg mə iriə nəmə Isrel uə iriə nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.\x - \xo 3:30 \xt Dut 6:4; Gal 3:20 \x*  
\v 31 ?Mərɨg rhawor ye loa kape Moses e taktakun? ?Nakharkun mə nhatətəyen e ramor loa e in nar apnapɨg uə? Nɨkam. Mərɨg nɨpɨg kɨshatətə əmə ye Kughen, kɨni ye norien a, kasəri-pən atuatuk swatuk əfrakɨs kape loa.\x - \xo 3:31 \xt Mat 5:17 \x*   
\c 4  
\s1 Ebraham rhatətə ye Kughen, ror pən Kughen rɨmnor in ratuatuk ye nɨmrɨn  
\p
\v 1 Ebraham in nuknei kwənərəus kape nəmə Isrel. Taksərɨg ru naha nhagɨn swatuk yame Ebraham rɨmnəri-pən ror pən ruə matuatuk ye nɨmrɨ Kughen.  
\v 2 Kughen rɨmnor Ebraham ratuatuk ye nɨmrɨn, mərɨg pəh nien mə ye norien huvə mɨnə kape Ebraham. Rɨpi mə norien huvə kafan in swatuk kape natuatukien, to Ebraham rɨrkun nəgkiar-ausitien tukun. Mərɨg Ebraham to rɨpəh nəgkiar ausitien tuk nar kɨrik\x - \xo 4:2 \xt 1 Kor 1:31\x*  
\v 3 meinai Nəkwəkwə kape Kughen ramni mə,  
\q1 “Ebraham rɨmnhatətə ye Kughen, Kughen rɨmɨni mə Ebraham in ratuatuk ye nɨmrɨn.”\rq (Jen 15:6)\rq*   
\p
\v 4 Nɨpɨg yermamə kɨrik ramor wok tuk nərokien, kafan yermaru tukrɨpəh nɨni-pənien tukun mə kafan nərokien in nar kɨrik yame ravəhsi-pən apnapɨg əmə. Mərɨg tukraməkeikei mɨvəh-si-pən nərokien tuk wok kafan.  
\v 5 Mərɨg pəh nien mə kɨtawə tuksor wok kape Kughen mə In tukrɨvəhsi-pə nərokien iran kɨmi ətawə muə mɨsatuatuk ye nɨmrɨn. Kɨtawə tukshatətə əmə ye Kughen, kɨni In ramor mə kɨtawə kwənhauə mɨsatuatuk. Kughen pɨsɨn əmə In tukror narmamə has mɨnə kamhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨn.  
\v 6 King Deved in rɨmnəgkiar kɨn nar e nɨpɨg in rɨmnamni-ərhav mɨmə nɨhuvəyen əfrakɨs tukrɨvən tuk narmamə yamə mɨne Kughen ramni mə iriə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn, mərɨg pəh nien mə ye norien huvə yame iriə kasor. In mamni mɨmə,   
\q1
\v 7 “Nɨhuvəyen əfrakɨs ramvən tuk narmamə yamə mɨne Kughen raməspir əriə tuk norien has mɨnə kapəriə,  
\q2 maməru-kɨn norien has kapəriə.   
\q1
\v 8 Nɨhuvəyen əfrakɨs ramvən tuk narmamə yamə mɨne Kughen Yermaru rɨpəh nɨraptərəkɨnien təvhagə has kapəriə yerkin.”\rq (Sam 32:1-2)\rq*   
\p
\v 9 ?Rɨkimiə raməsɨk mə nɨhuvəyen əfrakɨs raməmɨr ye narmamə yamə mɨne kɨmɨvəh nao kɨmi əriə, in e nəmə Isrel, uə nɨhuvəyen əfrakɨs raməmɨr ye narmamə yamə mɨne kɨpəh nɨvəhyen nao kɨmi əriə, in e nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə? !Ǝwəh! Raməmɨr mɨn ye nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, meinai yakməni ta mə Ebraham rɨmnhatətə ye Kughen, Kughen rɨmɨni mə in ratuatuk ye nɨmrɨn.  
\v 10 ?Kɨni naha nɨpɨg yame Kughen rɨmɨni mə Ebraham ratuatuk iran? ?Ye nɨpɨg kɨvəh nao kɨmin, uə ye nɨpɨg kɨmɨpəh hanə nɨvəhyen nao kɨmin? Kughen rɨmɨni vi vi in, kwasɨg ikɨn kɨpivəh nao kɨmin.  
\v 11 Kɨni nɨpɨg kɨmɨvəh nao kɨmi Ebraham, in rəmhen kɨn nɨmtətien yame ramhajoun əfrakɨs mə yermamə in ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen meinai rɨmnamhatətə ye Kughen nɨpɨg kɨpəh hanə nhavəhyen nao kɨmin. Kɨni ror məkneikɨn, pəh nien mə Ebraham in tatə kape narmamə m-fam yamə kɨvəh nao kɨmi əriə, mərɨg in tatə kape narmamə m-fam yamə mɨne kɨshatətə ye Kughen. Kɨni Kughen ramni mə iriə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn tuk nhatətəyen kapəriə.\x - \xo 4:11 \xt Jen 17:10-11 \x*  
\v 12 Kɨni Ebraham in tatə kape narmamə tɨksɨn mɨn, iriə yame kɨvəh nao kɨmi əriə. Mərɨg pəh nien mə In kapəriə tatə meinai kɨvəh nao kɨmi əriə, mərɨg In kapəriə tatə meinai iriə mɨn kɨsəri-pən swatuk kape nhatətəyen yame kapəriə e tatə Ebraham rɨmnəri-pən kupan ai kɨpivəh nao kɨmin.   
\p
\v 13 Kughen rɨmɨrpen Ebraham mɨne kafan kwənərəus mɨn mə tokrei tanə tukruə kapəriə tuk nɨpɨg kɨrik. Mərɨg loa rɨpəh nien mə swatuk yame promes e tukruə mor nəfrakɨsien kɨn. Mərɨg tukruə mor nəfrakɨsien kɨn ye natuatukien yame ramsɨ-pən ye swatuk kape nhatətəyen.\x - \xo 4:13 \xt Jen 17:4-6; 22:17-18; Gal 3:29 \x*  
\v 14 Ror məknakɨn meinai rɨpi mə promes rɨpiuə mɨpior nəfrakɨsien kɨn nɨpɨg narmamə kɨsəri-pən loa, rɨkiriə rɨpiəsɨk mə iriə kɨsatuatuk ye loa; kɨni swatuk kape nhatətəyen rɨpior nar apnapɨg kɨn, kɨni promes a kape Kughen nɨpran rɨpirkək.\x - \xo 4:14 \xt Gal 3:18 \x*  
\v 15 Mərɨg narmamə m-fam kɨsakapɨr loa, ror mə kamhavi-pə niemhaa kape Kughen. Mərɨg rɨpi mə loa rɨkək, to kɨpəh nɨniyen mə narmamə kɨsakapɨr loa.\x - \xo 4:15 \xt Rom 3:20; 5:13 \x*   
\p
\v 16 Ror məkneikɨn, promes ramuə mor nəfrakɨsien kɨn ye nɨmraghien kapətawə ye swatuk kape nhatətəyen mə promes tukruə ye nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi ətawə, kɨni kɨtawə kharkun əfrakɨs mə kafan promes in kape kwənərəus mɨnə fam kape Ebraham, pəh nien mə kape narmamə əmə yamə mɨne Kughen rɨmɨvəhsi-pən loa kape Moses kɨmi əriə, mərɨg kape narmamə mɨne kasəri-pən swatuk kape nhatətəyen rəmhen kɨn Ebraham. In tatə kapətawə fam.\x - \xo 4:16 \xt Gal 3:7 \x*  
\v 17-18 Rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Jakor ik mə takuə nuknei kwənərəus kape kantri mɨnə khapsaah.”\rq (Jen 17:5)\rq*  
\m Kughen rɨmɨni mə tukrɨvəhsi-pən mɨkupni mɨnə tukhapsaah. Nar apnapɨg Ebraham rɨmnəm mə promes a rəusɨk-əusɨk pɨk; mərɨg rɨmnhatətə tɨm tɨm iran, meinai ruɨrkun mə Kughen e in e ravəhsi-pən nɨmraghien kɨmi narmamə yamə mɨne kwənhamhə, mor nar kɨrik yame rɨkin raməsɨk mə tukror, kɨni nar ai ruə məfrakɨs. Kughen rɨmɨvəhsi-pən promes a kɨmi Ebraham mɨmə,  
\q1 “Kwənərəus mɨnə kafam tukhapsaah tukhapsaah, kɨni to kɨpəh nəvhuekɨn-famien əriə.”\x - \xo 4:17-18 \xt Jon 5:21\x* \rq (Jen 15:5)\rq*  
\m Ebraham rɨmɨni nəfrakɨsien ye nəgkiarien a, mə in tukruə rɨp kantri mɨnə khapsaah.  
\v 19 Nhatətəyen kafan rɨpəh neiwaiyuyen, nar apnapɨg in ruɨrkun mə rɨnəhuaru natukrɨmhə meinai kafan newk ipakə wan handred, kɨni muɨrkun mə Sera rɨmnəpiəhuaru, nɨtɨp kape kwajikovə rɨnaukei.\x - \xo 4:19 \xt Jen 17:17 \x*  
\v 20 Ebraham rɨmɨpəh nəta-ətayen ye kafan nhatətəyen ye promes kape Kughen. Nəfrakɨsien, kafan nhatətəyen ramhaktə maməusɨk-əusɨk məmhen mɨn, kɨni mɨvəh-si haktə nhag Kughen.  
\v 21 In rɨmɨrkun huvə yerkin mə Kughen ravəh nəsanɨnien tuk norien kafan promes tukruə mor nəfrakɨsien kɨn.  
\v 22 Ye norien a in a,  
\q1 “Kughen rɨmɨni mə Ebraham in ratuatuk ye nɨmrɨn.”\rq (Jen 15:6)\rq*   
\m
\v 23 Nəgkiarien e yame ramni mə “Kughen rɨmɨni mə Ebraham in ratuatuk ye nɨmrɨn,” kɨpəh nɨraiyen kɨmə kape Ebraham pɨsɨn əmə,  
\v 24 mərɨg kɨmɨrai mɨn kɨmə kapətawə e yamə mɨne Kughen tukrɨni mɨmə kɨtawə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn, mɨshatətə ye Yermamə yame rɨmɨvəh mɨragh Yesu Yermaru kapətawə ye nɨmhəyen kafan.  
\v 25 Kɨmneighan-pə kɨn Yesu ruə mɨmhə tuk təvhagə hah mɨnə kapətawə, kɨni Kughen rɨmnor In rɨmɨmragh mɨn ye nɨmhəyen mə In tukror swatuk mə kɨtawə tuksatuatuk ye nɨmrɨn.\x - \xo 4:25 \xt Aes 53:4-5 \x*   
\c 5  
\s1 Nəmərinuyen mɨne nagienien  
\p
\v 1 Kɨtawə kɨshatətə ye Kristo, Kughen ramni mə kɨtawə kwəsatuatuk ye nɨmrɨn. Ror pən, Yesu Kristo Yermaru kapətawə rɨmnor swatuk kɨmi ətawə mə kɨtawə kamhavəh nəmərinuyen kɨtawə Kughen.  
\v 2 Ye nhatətəyen kapətawə, norien yame Kristo rɨmnor rɨməpɨk ətawə khauə ye nɨmrɨ Kughen mə tukhavəh nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi ətawə. Kɨni nɨhuvəyen e in e kɨtawə kɨsarə iran ai taktakun. Kɨni kɨtawə kɨsagien ai taktakun meinai kɨtawə kwənharkun huvə mə tukhavəh nehuəyen kape Kughen.  
\v 3 Kɨni nar kɨrikianə mɨn, tukasəkeikei mɨsagien ye nɨpɨg tukmə kamharəh-pɨkɨn nɨpɨg əutən mɨnə, meinai kharkun mə nɨpɨg əutən mɨnə a kəsasitu irətawə mə tuksərer tɨm tɨm ye nɨpɨg kape nahasien.\x - \xo 5:3 \xt Jem 1:2-3; 1 Pita 1:5-7 \x*  
\v 4 Kɨni nɨpɨg kasərer tɨm tɨm, Kughen, rɨkin ramagien tuk ətawə. Kɨni nɨpɨg kharkun mə Kughen rɨkin ramagien tuk ətawə, kɨni kɨtawə kasərəhu-pən tɨm tɨm nətərɨgien kapətawə ye Kughen.  
\v 5 Kɨni narɨmnar yame kasərəhu-pən tɨm tɨm nətərɨgien kapətawə iran tukun, kharkun mə tukhauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn, meinai In rɨmɨvəhsi-pə Nanmɨn kafan kɨmi ətawə, kɨni Nanmɨn ravəhsi-pə norkeikeiyen kape Kughen rukwar yerkitawə.   
\p
\v 6 Kɨni nɨpɨg yame kɨtawə khapəh nhavəhyen nəsanɨnien tuk nɨvəh-mɨraghien ətawə, ye nɨpɨg atuatuk yame Kughen rɨmɨni,\x - \xo 5:6 \xt Gal 4:4\x* Kristo rɨmamhə tuk nɨvəh-mɨraghien ətawə nəmə has yamə mɨne khapəh nhasiaiyen Kughen.  
\v 7 Tukmə yermamə kɨrik, nar apnapɨg mə in yemə atuatuk kɨrik, kɨni [rɨrəh pɨkɨn nɨpɨg əutən kɨrik natukrɨmhə], mərɨg narmamə kwatɨksɨn əmə to kharkun nɨseighanien kɨn nɨmraghien kapəriə tuk nɨvəh-mɨraghien in. Tukmə ror yermamə kɨrik tukraməkeikei mɨmhə mɨn tuk nɨvəh-mɨraghien yermamə kɨrik yame kafan norien rhuvə.  
\v 8 Mərɨg Kughen rɨmnhajoun kafan norkeikeiyen kɨmi ətawə ye norien e mɨmə nɨpɨg kɨtawə kasor hanə təvhagə hah, kɨni Kristo rɨmamhə tuk nɨvəh-mɨraghien ətawə.\x - \xo 5:8 \xt Jon 3:16; 1 Jon 4:10 \x*   
\p
\v 9 Nɨtaw Kristo rɨmnaiyu ye nɨpɨg rɨmamhə tuk ətawə, Kughen rɨmnor ətawə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn. Ror pən, kɨtawə kharkun huvə mə Kristo tukrɨvəh mɨragh ətawə tuk niemhaa kape Kughen yame tukrɨtərhav-pə ye Nɨpɨg Kwasɨg.\x - \xo 5:9 \xt Rom 1:18; 2:5; Efes 2:3-5 \x*  
\v 10 Nɨpɨg kɨmnasor tɨkmɨr kɨtawə Kughen, nɨmhəyen kape Tɨni rɨmnor swatuk kɨmi ətawə mə tukhauə mhavəh nəmərinuyen kɨtawə Kughen. Kɨni nar e yame rhuvə rapita, in e mə kɨtawə kwənharkun huvə mə Kughen tukrɨvəh mɨragh ətawə ye niemhaa kafan meinai Yesu Kristo ramragh ai taktakun.  
\v 11 Yesu Kristo Yermaru kapətawə yame rɨmnor ətawə khauə mhavəh nəmərinuyen kɨtawə Kughen, In ramor mɨn rɨkitawə ramagien tuk narɨmnar yame Kughen ramor ye nɨmraghien kapətawə.   
\s1 Adam rɨmɨvi-pə nɨmhəyen, kɨni Kristo ravəhsi-pə nɨmraghien  
\p
\v 12 Apa kupan, kwən e Adam rɨmnor təvhagə has, kɨni ror pən, yermamə kɨrikianə əmə yame rɨmɨvi-pə təvhagə ruə ye tokrei tanə. Kɨni təvhagə has rɨmɨvəh nɨmhəyen muə eikɨn e. Kɨni ror məknakɨn, narmamə m-fam tukasəkeikei mhamə meinai iriə m-fam kasor təvhagə hah.\x - \xo 5:12 \xt Jen 3:6; Rom 6:23 \x*  
\v 13 Meinai narmamə kasor təvhagə has kwasɨg ikɨn Kughen rɨpivəhsi-pə Loa kape Moses. Mərɨg nɨpɨg Loa kape Moses rɨmnamrɨrkək hanə, to kɨpəh nɨniyen mə kasəkapɨr loa, kɨni Kughen rɨkin rɨpəh nəsɨkien kapəriə təvhagə hah mɨnə.  
\v 14 Mərɨg nar apnapɨg Kughen rɨkin rɨpəh nəsɨkien kapəriə təvhagə hah mɨnə, narmamə yamə mɨne kɨmnɨsarə ye nɨpɨg kape Adam muə meriaji-pə Moses, iriə m-fam kwənhamhə. Nar apnapɨg narmamə kɨpəh nɨniyen mə kɨmɨsakapɨr Loa rəmhen kɨn yame Adam rɨmnakapɨr Loa, mərɨg iriə mɨfam kwənhamhə.  
\p Ye norien mɨnə tɨksɨn, Adam in rəmhen kɨn Kristo yame rɨmauə mɨkwasɨg, meinai naha nhagɨn yame Adam rɨmnor rɨmauə tuk narmamə mɨfam, rəmhen kɨn yame naha nhagɨn yame Kristo rɨmnor rɨmauə tuk narmamə mɨfam.  
\v 15 Mərɨg norien yame Kughen ramor kɨmi ətawə ror pɨsɨn ye norien kape nakapɨrien loa. Yermamə kɨrikianə əmə e Adam rɨmnəsɨk nəkwai Kughen mɨvi-pə nɨmhəyen tuk narmamə khapsaah. Mərɨg nar yame rhuvə rapita, in e mə yermamə kɨrikianə əmə e Yesu Kristo rɨmnor swatuk kɨmi ətawə mə Kughen tukrautə-pə kɨn kafan nɨhuvəyen ehuə kɨmi narmamə khapsaah tuk nəspirien təvhagə has kapəriə.  
\v 16 Yakamni mɨn mɨmə nɨhuvəyen ehuə kape Kughen yame In ramautə-pə kɨn kɨmi narmamə, in ror pɨsɨn əgkap ye kwənkwai təvhagə hah kape Adam. Kwən a rɨmnor təvhagə hah mɨkɨrikianə əmə, Kughen rɨmnəkir mɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmin. Mərɨg, nɨpɨg kɨtawə narmamə khapsaah kasor təvhagə has rɨpsaah, Kughen ravəhsi-pə əmə nar huvə kɨmi ətawə, kɨni rɨmnor mɨmə kɨtawə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn.  
\v 17 Təvhagə hah kape yermamə kɨrikianə əmə e Adam rɨmnor nɨmhəyen ramarmaru ye narmamə m-fam. Mərɨg nar kɨrik mɨn yame rehuə rapita in e nar yame yermamə kɨrikianə əmə e Yesu Kristo rɨmnor. Narmamə m-fam yamə mɨne kamhavəh nɨhuvəyen kape Kughen yame In ramautə-pən kɨn kɨmi əriə, kɨni mhani nəfrakɨsien mə Kughen tukror əriə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn, iriə tukhavəh nɨmraghien rerɨn. Kɨni iriə Yesu Kristo tukasarmaru ye narmamə.   
\p
\v 18 Nəfrah. Adam rɨmnor təvhagə hah kɨrik mor swatuk kɨrik kɨmi narmamə m-fam mə Kughen tukraməkeikei mɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmi əriə. Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Kristo rɨmnor nar atuatuk kɨrik, kɨni mor swatuk kɨmi narmamə mə tukhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Natuatukien a ramor mə narmamə m-fam kharkun nhavəhyen nɨmraghien rerɨn.\x - \xo 5:18 \xt 1 Kor 15:22 \x*  
\v 19 Narmamə khapsaah kwənhauə yor təvhagə hah mɨnə meinai kwən a Adam rɨmnəsɨk nəkwai Kughen. Mərɨg narmamə khapsaah tukhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen meinai yermamə a Yesu Kristo rɨmnor nəkwai Kughen.\x - \xo 5:19 \xt Aes 53:11 \x*   
\p
\v 20 Kughen rɨmɨvəh-si-pə Loa mə tukɨrkun nɨniyen mə narmamə kasəkapɨr pɨk loa. Mərɨg nɨpɨg kɨmɨni kɨmə narmamə kasəkapɨr pɨk loa, nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə apnapɨg əmə kɨn rɨmauə mehuə mapita,  
\v 21 mə nɨhuvəyen tukrapita təvhagə hah. Təvhagə hah ramarmaru ye narmamə mfam mamor nɨmhəyen kɨmi əriə. Mərɨg taktakun ai nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi ətawə ramarmaru irətawə, kɨni mamor narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn, mamhavəh nɨmraghien rerɨn ye Yesu Kristo Yermaru kapətawə.\x - \xo 5:21 \xt Rom 6:23 \x*   
\c 6  
\s1 Nəsanɨnien kape təvhagə hah tukrɨpəh nəruk-ətərəkɨn-ien ətawə  
\p
\v 1 ?Kɨni ror məknakɨn mɨmə kɨtawə tukshaw-ni? Tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni mɨmə, “Rhuvə mə tukasəkeikei masor təvhagə hah mamharpɨn mə nɨhuvəyen kape Kughen tukrehuə mɨn məmhen.”  
\v 2 Nɨkam, rɨpəh natuatukien. Nɨpɨg nɨpraitawə raməkeikei kɨmi ətawə mə tuksor təvhagə has, kɨtawə tukhapəh nɨsorien nəkwan, rəmhen kɨn yame mə to yermamə kɨrik rəgkiar kɨmi yermamə yame ruamhə ta, kɨni to rɨpəh norien nəkwan.  
\v 3 Nakharkun uə nɨkam mə kɨmnor baptaes irətawə ye nhag Yesu Kristo, kɨni baptaes a ramhajoun mɨmə kɨtawə kwənhauə kɨrikianə kɨtawə Yesu Kristo. Kɨni kwəsəpəh nɨmraghien kupan kapətawə rəmhen kɨn yame kɨtawə kwənhamhə kɨtawə Yesu Kristo.\x - \xo 6:3 \xt Gal 3:27 \x*  
\v 4 Ror məknekɨn, nɨpɨg kamor baptaes irətawə, in rəmhen əmə kɨn yame kɨtawə kwənhamhə ta, kɨni kɨmɨnɨm ətawə kɨtawə Kristo. Kɨni ror məknakɨn mə kɨtawə tuksəri-pən swatuk kape nɨmraghien wi, rəmhen kɨn yame Kughen Tatə rɨmɨvəh mɨragh Kristo ye nɨmhəyen, ye nəsanɨnien ehuə kafan.\x - \xo 6:4 \xt Kol 2:12 \x*   
\p
\v 5 Kwəsəpəh nɨmraghien kupan kapətawə rəmhen kɨn yame kɨtawə kwənhamhə kɨtawə Yesu Kristo. Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, tuksarə ye narəyen wi kɨrik, rəmhen kɨn yamai Kughen rɨmɨvəh mɨragh Yesu Kristo ye nɨmhəyen kafan.  
\v 6 Kɨtawə kharkun mə nɨpɨg kɨmnəsɨk-pən Yesu Kristo ye nai kamarkwao kɨn, kɨmnəsɨk-pən mɨn nɨmraghien akwas kapətawə iriə min; ror məknakɨn mə taktakun ai kɨtawə khapəh nɨsorien norien has yame nɨpraitawə rorkeikei mə tukror. Kɨni təvhagə has rapəh narmaruyen irətawə,\x - \xo 6:6 \xt Gal 5:24 \x*  
\v 7 meinai Kughen rɨmɨrɨsɨn ətawə, təvhagə hah rɨpəh narmaruyen irətawə rəmhen kɨn yame mə to yermamə kɨrik rəgkiar kɨmi yermamə yame ruamhə ta, kɨni to rɨpəh norien nəkwan.   
\p
\v 8 In rəmhen kɨn yame kɨtawə kɨmnhamhə kɨtawə Kristo, kɨni ror məkneikɨn kɨshatətə mə tukhamragh mɨn kɨtawə min taktakun, mɨne ye nɨpɨg yame tukrɨpiuə.  
\v 9 Kashatətə məknakɨn meinai kharkun mhamə Kughen rɨmɨvəh mɨragh Kristo ye nɨmhəyen kafan, to rɨpəh nɨmhə-mɨn-ien. Nɨmhəyen rɨpəh narmaruyen iran.  
\v 10 In rɨmamhə mɨkɨrikianə əmə, kɨni ye nɨmhəyen kafan rɨmɨvəh-si ta nəsanɨnien fam kape təvhagə hah. Mərɨg ramragh ai taktakun, kɨni ye nɨmraghien kafan in ramragh mə tukrɨvəh-si haktə nhag Kughen.  
\v 11 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, ye nəmien kapəmiə, təvhagə hah to rɨpəh nɨviyen nərɨgien kapəmiə rəmhen kɨn yame nar kɨrik rɨkək yame to rɨvi nərɨgien kape yermamə yame ruamhə ta. Nɨpran ramni mə təvhagə hah, kafan nəsanɨnien rɨkək tuk nɨvi-pənien əmiə. Mərɨg ye nɨmraghien kapəmiə ai taktakun, taksəm əmiə mɨnə mə naksofugɨn-pən ye Yesu Kristo mhamragh tuk nɨvəhsi-haktəyen nhag Kughen.\x - \xo 6:11 \xt 2 Kor 5:15; Gal2:19 \x*   
\p
\v 12 Ror məknakɨn mə takhapəh nɨseighanien kɨn təvhagə hah mə tukrarmaru ye nɨpraimiə yame tukrɨmhə tuk nɨpɨg kɨrik. Takhapəh nɨseighanien kɨn mə taksor nəkwai nətərɨgien has yame nɨpraimiə rorkeikei.\x - \xo 6:12 \xt Jen 4:7 \x*  
\v 13 Takhapəh nɨseighan-mɨn-ien kɨn nor-nor nɨpraimiə mɨnə mə təvhagə has tukrarmaru irəmiə naksor təvhagə has. Mərɨg seighaan kɨn nɨmraghien fam kapəmiə kɨmi Kughen, meinai kɨmiə e narmamə yame Kughen rɨmɨvəh-si ta əmiə ye nɨmhəyen məhi-pən əmiə ye nɨmraghien. Kɨni seighaan kɨn nor-nor nɨpraimiə mɨnə mə Kughen tukrarmaru irəmiə naksor nar yame ratuatuk ye nɨmrɨn.\x - \xo 6:13 \xt Rom 12:1 \x*  
\v 14 Ror məkneikɨn meinai təvhagə hah rɨpəh narmaruyen irəmiə meinai taktakun ai, nakhapəh nɨsarə-ətgɨnien Loa kape Moses, mərɨg nakasarə ətgɨn nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi ətawə.\x - \xo 6:14 \xt 1 Jon 3:6 \x*   
\s1 Yor wok mɨnə kape norien atuatuk  
\p
\v 15 ?Kɨni kɨtawə tukshaw-ni e? Tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni mɨmə, “Rhuvə. Pəh kɨsor norien mɨnə, nar apnapɨg mə in təvhagə hah meinai Loa rɨpəh narmaruyen irətawə, mərɨg nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi ətawə ramarmaru irətawə.” Nɨkam, rɨpəh natuatukien.  
\v 16 Nakharkun uə nɨkam mə nɨpɨg nakseighan-pən kɨn əmiə kɨmi yermamə kɨrik mə taksor nəkwan, kɨmiə nakhauə slef kafan. Kɨmiə slef kape naha yermamə yame naksor nəkwan. Swatuk kɨraru mə to naksəri-pən: Ye swatuk kɨrik takhauə yorwok kape təvhagə hah; kɨni swatuk e ramvən tuk nɨmhəyen. Kɨni ye swatuk kɨrik mɨn, takhauə yorwok kape norien nəkwai Kughen, kɨni swatuk e ramkɨr-pən əmiə naksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen.\x - \xo 6:16 \xt Jon 8:34; 2 Pita 2:19 \x*  
\v 17 Kɨtawə kamhani vi vi Kughen meinai nar apnapɨg nɨmɨsor yorwok kape təvhagə hah apa kupan, mərɨg kwasɨg, nɨmɨsor norien yame kɨmnhajoun əmiə kɨn ye rɨkimiə m-fam.  
\v 18 Kughen ruɨrɨsɨn əmiə ye təvhagə hah, kɨni təvhagə hah, kafan nəsanɨnien rɨkək tuk narmaruyen irəmiə. Kɨni nakwənhauə slef kape norien yamə mɨne kɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen.   
\p
\v 19 Yakamni nuhpɨkɨnien kɨn slef meinai narmamə ye tokrei tanə kharkun norien kape slef; kɨni nətərɨgien kapəmiə rɨpəh nəmhenien tuk nɨrkunien narɨmnar kape Kughen. Apa kupan, nɨmɨseighan kɨn nor-nor nɨpraimiə mɨnə mə iriə slef kape norien yame ror naurɨsien, mɨne slef kape nahasien yame ramhaktə mamehuə. Mərɨg taktakun ai, seighaan kɨn nor-nor nɨpraimiə mə iriə slef kape norien yame ratuatuk, kɨni takhauə narmamə yame Kughen rɨmnərəhu karɨn əmiə mə kafan.  
\v 20 Nɨpɨg kɨmiə nɨmɨsor slef kape təvhagə hah, norien yame ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen rɨpəh narmaruyen irəmiə.  
\v 21 In apa kupan nɨmɨsor norien has yamə mɨne naksaurɨs kɨn ai taktakun mɨne. Kɨni norien has mɨnə a rɨpəh nɨvəhsi-preyen nɨhuvəyen kɨrik; kwənkwan in əmə e nɨmhəyen.  
\v 22 Mərɨg taktakun ai, Kughen rɨmɨrɨsɨn əmiə ye təvhagə hah, kɨni nakwənhauə slef mɨnə kape norien nəkwai Kughen. Kɨni kwənkwai nɨhuvəyen yame nakamharhi ramkɨr-pən əmiə naksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, mamhavəh nɨmraghien rerɨn.  
\v 23 Ror məknakɨn meinai nərokien kape təvhagə hah in nɨmhəyen; mərɨg nar yame Kughen ravəhsi-pə apnapɨg əmə kɨmi ətawə, in e nɨmraghien rerɨn yame ramsɨ-pən tuk Yesu Kristo Yermaru kapətawə.\x - \xo 6:23 \xt Rom 5:12,15 \x*   
\c 7  
\s1 Loa rɨpəh narmaruyen irətawə  
\p
\v 1 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Kɨmiə nakwənharkun norien kape loa. Loa kape Moses ramarmaru ye narmamə nɨpɨg iriə kamhamragh əmə.  
\v 2 Rəmhen kɨn nuhpɨkɨnien e yame ramni mə tukmə piraovɨn kɨrik tukrarkurək, loa ramni mə kafan a yerman ye nɨpɨg karamragh; mərɨg tukmə yerman e ruamhə, loa ramni mə piraovɨn rɨrkun nəriwəkien.  
\v 3 Mərɨg tukmə kafan yerman ramragh hanə, kɨni rarar maməri-pən yerman pɨsɨn kɨrik, kamni kɨmə in yor təvhagə hah meinai rɨmnor pən kafan yerman. Mərɨg tukmə kafan yerman ruamhə, loa kape narkurəkien rɨpəh nɨraptərəkɨn-mɨnien piraovɨn a, kɨni nar apnapɨg raməri-pən yerman pɨsɨn, tukpəh nɨniyen mə ramor pən kafan yerman yame ruamhə ta.   
\p
\v 4 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, kɨmiə nɨmɨsor kɨrikianə kɨmiə Yesu Kristo, rəmhen kɨn yame kɨmiə nakwənhamhə kɨmiə min ye nai kamarkwao kɨn. Kɨni nɨpɨg nakwənhamhə, loa kape Moses rɨpəh nɨraptərəkɨn-mɨnien əmiə ai taktakun. Kɨni kɨmiə naksəmhen kɨn piraovɨn kɨrik yame kafan yerman ruamhə, kɨni taktakun ai in rɨpəh narkurəkien; kɨni in rɨrkun nəri-pənien yerman pɨsɨn kɨrik. Kapəmiə yerman kupan e in e Loa. Mərɨg taktakun ai, kɨmiə naksəri-pən yerman pɨsɨn kɨrik, In e Yesu Kristo, yame Kughen rɨmɨvəh mɨragh In ye nɨmhəyen kafan. Kɨni nakamhakwasɨg kɨn mə nɨmraghien kapəmiə tukror kwənkwan huvə, kɨni Kughen rɨkin ramagien tukun.\x - \xo 7:4 \xt Rom 6:2,11 \x*  
\v 5 Nɨpɨg nətərɨg-atukien kape yermamə yame rahas ramarmaru irətawə, nətərɨgien has mɨnə kapətawə ravi-pən ətawə mə tuksor norien has mɨnə ye nɨpraitawə. Kɨni nɨpɨg loa ramhajoun nar has, kɨni rɨkitawə ramvən tukun. Ror məknakɨn, kasor təvhagə has rehuə. Kɨni kwənkwai təvhagə hah mɨnə a, in nɨmhəyen əmə.  
\v 6 Mərɨg taktakun ai, kɨtawə khapəh nɨsarə-ətginien loa kape Moses, meinai in rəmhen kɨn yame kɨtawə kwənhamhə ye loa; loa rɨpəh narmaruyen irətawə e towei mɨne. Kɨni taktakun ai, kɨtawə slef mɨnə kape Kughen; mərɨg khapəh nɨsəri-pənien swatuk akwas tuk nəri-pənien loa yame kɨmɨrai; mərɨg kasəri-pən swatuk wi kape Nanmɨn kape Kughen.\x - \xo 7:6 \xt Rom 8:2; 6:4 \x*   
\s1 Yakamarkut mə jakor nar huvə kɨrik; kɨni mərɨg təvhagə hah ramarkut kɨmi yo mə jakəpəh norien nar huvə  
\p
\v 7 ?Kɨni kɨtawə tukshaw ni? Tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni mɨmə, “Loa in nar has meinai ramni-əhu norien yame rahas, kɨni ramor rɨkitawə ramvən əmə tukun.” Mərɨg nɨkam - rɨpəh natuatukien. Yo yakɨrkun əmə mə təvhagə hah rhawor pən iran mɨne meinai loa ramhajoun yo kɨn. Loa to rɨpipəh nɨni-əhuyen yo mə rɨkik tukrɨpəh nəkrəhyen kɨn nar kɨrik, kɨni to yo yakpipəh nɨrkunien norien kape nanipɨnien mə rhawor pən iran mɨne.\x - \xo 7:7 \xt Eks 20:17; Dut 5:21 \x*  
\v 8 Loa ramni-əhu mə rɨkik tukrɨpəh nəkrəhyen kɨn nar kɨrik kape yermamə kɨrik, kɨni nɨpɨg yakərɨg loa e, nətərɨgien yerkik yame rahas ramarkut kɨmi yo mə rɨkik tukrəkrəh kɨn nar kɨrik kape yermamə kɨrik. Mərɨg to loa rɨpipəh nɨni-əhuyen təvhagə has, nətərɨgien yerkik yame rahas to rɨpipəh nɨviyen yo mə jakanipɨn mamor təvhagə hah.\f + \fr 7:8 \ft Gris ramni mɨmə, “To loa rɨpirkək, in rəmhen kɨn yame nətərɨg-atukien kape yermamə yame rahas rɨmamhə mɨrkək.”\f*  
\v 9 Apa kupan, nɨpɨg yɨmneinein hanə loa, rɨkik rɨpəh nəsɨkien təvhagə hah, yɨmnamarə huvə əmə. Mərɨg nɨpɨg yɨmauə mɨrkun loa, nəsanɨnien kape təvhagə hah rɨmauə mamragh mɨn mɨskai, kɨni yɨmɨrkun mə jakaməkeikei mɨmhə tuk təvhagə hah kafak.  
\v 10 Kɨni yɨmnəm mə nəgkiarien e kape loa yame rɨmauə mə tukror narmamə tukhamragh, mərɨg nəfrakɨsien mə ravi-pə əmə nɨmhəyen \x - \xo 7:10 \xt Luk 10:28; Lev 18:5; Sam 19:7-10; Esik 20:11; Rom 10:5\x*  
\v 11 meinai loa ramni-əhu təvhagə hah, kɨni nɨpɨg yakərɨg nəgkiarien kape loa, nətərɨgien yerkik yame rahas ramarkut kɨmi yo mə jakor təvhagə has yame loa ramni-əhu. Kɨni nətərɨgien yerkik yame rahas rɨmneikuə irak mɨmə tukmə yɨmnəri-pən huvə loa kape Moses, yakpivəh nɨmraghien rerɨn. Mərɨg yɨmneinein nəri-pən-famien, kɨni nəgkiarien kape loa rɨmɨni mə jakaməkeikei mɨmhə meinai yɨmnəsɨk loa mamor təvhagə hah.\x - \xo 7:11 \xt Jen 3:13 \x*   
\p
\v 12 Mərɨg loa ramərhakə yame rɨmasɨ-pən tuk Kughen, kɨni nəgkiarien kape loa kɨmnhasɨ-pən ye Kughen kɨsəmɨrhakə, mɨsatuatuk, mhahuvə mɨsasitu ye narmamə.\x - \xo 7:12 \xt 1 Tim 1:8 \x*  
\v 13 Kɨni tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni mɨmə, “Loa in nar huvə əmə, mərɨg rɨmnəvheikɨn mɨvəhsi-pə əmə nɨmhəyen.” Mərɨg nɨkam, nəgkiarien e rɨpəh natuatukien. Nɨpɨg yɨmauə mɨrkun nəgkiarien kape loa, nar apnapɨg mə loa in rhuvə, mərɨg rɨkik rɨmavən tuk təvhagə hah yame ramni-əhu, kɨni yo yɨmnor təvhagə hah yame kwənkwan in nɨmhəyen. Ror məknakɨn mə pəh nien mə loa yame ravəhsi-pə nɨmhəyen, mərɨg norien hah. Loa ramhajoun mə jakaməkeikei mɨmhə tuk norien has mə jakɨrkun mə norien has kafak in təvhagə has əfrakɨs.   
\p
\v 14 Kɨtawə kharkun mə loa rɨmasɨ-pən ye rao ye neai; mərɨg yo, yo kape tokrei tanə əmə. In rəmhen kɨn yame yɨmauə slef kape təvhagə has.  
\v 15 Nar yame yakamor ramuh tɨpɨr yerkik ye nɨpɨg mɨfam, meinai nar huvə yame yakorkeikei mə jakor, yakpəh norien; kɨni yakamor əmə naha nhagɨn yame yakpəh norkeikei-pɨkien mə jakor.\x - \xo 7:15 \xt Gal 5:17 \x*  
\v 16 Nɨpɨg jakərɨg rahah yerkik tuk təvhagə hah yame yakamor, ramhajoun pən mə yakameighan kɨn loa mə in raməfrakɨs.  
\v 17 Ror məkneikɨn, pəh nien mə yo yermamə kape norien təvhagə hah mɨnə, mərɨg norien kape təvhagə hah yame raməmɨr ye kafak nətərɨgien ramor mɨmə jakor norien hah mɨnə.  
\v 18 Yakɨrkun mə nətərɨgien has kafak rɨpəh neighanien kɨn yo mə jakor nar huvə kɨrik. Yakɨrkun mə in nəfrakɨsien meinai yakorkeikei pawk nar yame rhuvə, mərɨg to yakpəh norien.  
\v 19 Naha nhagɨn yame yakamor pəh nien mə in nar huvə kɨrik yame yakorkeikei mə jakor; mərɨg yakamor əmə təvhagə hah yame yakpəh norkeikeiyen mə jakor.  
\v 20 Kɨni tukmə yakamor naha nhagɨn yame yakpəh norkeikeiyen mə jakor, pəh nien mə yo əfrakɨs e yakamor; mərɨg norien kape təvhagə hah yame raməmɨr ye kafak nətərɨgien ramor mɨmə jakor norien hah mɨnə a.\x - \xo 7:20 \xt Rom 7:17\x*   
\p
\v 21 Ror pən, yakaməm mə norien kɨrik ramor wok ye nɨmraghien kafak ye nɨpɨg m-fam. Norien e ror məkneikɨn mə nɨpɨg yakorkeikei mə jakor nar huvə, mərɨg təvhagə hah in əmə kwusei ipakə tuk yo, ravi-pən yo tuk təvhagə hah.  
\v 22 Yerkik m-fam yakorkeikei loa kape Kughen,  
\v 23 mərɨg yakaməm mɨn loa kɨrik mɨn yame ramor wok ye nɨmraghien kafak yame ramor tɨkmɨr iriu kafak nɨrkunien, mamrəh yo, mamor mɨmə yo slef kape təvhagə hah yame ramor wok ye nɨprak.\x - \xo 7:23 \xt Gal 5:17; 1 Pita 2:11 \x*  
\v 24 !Kəsi! Yakamərɨg rahah pɨk əgkap. ?Keinein mə pa tukrɨrəhsi-ta yo ye nɨprak e yame ramvən tuk nahasien?  
\v 25 !Pəh khani vi vi Kughen meinai Yesu Kristo Yermaru kapətawə In tukror!  
\p Kɨni ror məkneikɨn mə nɨmraghien kafak ror mɨn məkneikɨn mɨmə yo slef kape loa kape Kughen ye rɨkik; mərɨg ye nɨprak, yo slef kape norien kape təvhagə hah.\x - \xo 7:25 \xt 1 Kor 15:57 \x*   
\c 8  
\s1 Norien kape nəri-pənien Nanmɨn kape Kughen  
\p
\v 1 Kɨni nuknei nəgkiarien mɨnə fam e ror məkneikɨn mɨmə Kughen ramni mə kɨtawə kwəsatuatuk ta ye nɨmrɨn meinai kɨshatətə ye nar yame Kristo rɨmnor kɨmi ətawə. Ror məkneikɨn, Kughen to rɨpəh nɨvəhsi-pənien narpɨnien kɨmi narmamə yamə mɨne kwənhauə kɨrikianə iriə Yesu Kristo  
\v 2 meinai nəsanɨnien kape Nanmɨn kape Kughen, yame ravəhsi-pən nɨmraghien wi kɨmi ətawə ye Yesu Kristo, in rɨmɨrɨsɨn ətawə ye nəsanɨnien kape təvhagə hah mɨne nɨmhəyen.  
\v 3 Loa kape Moses reinein nɨrɨsɨnien ətawə məknakɨn mə tukhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, meinai nətərɨgien hah kape narmamə ramapita norien yame loa rorkeikei. !Mərɨg nar yame loa reinein norien Kughen ramor! In e, rɨmnher-pə kɨn Tɨni atuatuk rɨmauə yermamə məmhen kɨn ətawə. Kɨni Kughen rɨmnor narpɨnien kape təvhagə hah yame kɨtawə narmamə m-fam kasor nɨpɨg Tɨni rɨmauə nɨtawɨn rɨmnaiyu tuk təvhagə hah mɨnə fam kapətawə.\x - \xo 8:3 \xt Wok 13:37-39; Hib 2:14, 4:15, 7:18, 10:1-2; Fil 2:7\x*  
\v 4 Kughen rɨmnor məknakɨn mɨmə nəgkiarien atuatuk mɨnə kape Loa tukhauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn ye nɨmraghien kapətawə yamə mɨne khapəh nɨsəri-pənien swatuk kape nətərɨgien has kape yermamə, mərɨg kɨsəri-pən swatuk yame Nanmɨn kape Kughen ramhajoun ətawə kɨn.\x - \xo 8:4 \xt Gal 5:16,25 \x*   
\p
\v 5 Narmamə yamə mɨne kasəri-pən nətərɨgien hah kape yermamə, nətərɨgien kapəriə ramvən əmə tuk nar yame nətərɨgien hah rorkeikei. Mərɨg narmamə yamə mɨne kasəri-pən norien yame Nanmɨn kape Kughen rorkeikei, nətərɨgien kapəriə ramvən əmə tuk nar yame Nanmɨn kape Kughen rorkeikei.  
\v 6 Tukmə nətərɨgien hah kape yermamə in ramarmaru iran, in raməri-pən əmə swatuk kape nɨmhəyen. Mərɨg tukmə Nanmɨn kape Kughen ramarmaru ye kafan nətərɨgien, in raməri-pən əmə swatuk kape nɨmraghien mɨne nəmərinuyen.  
\v 7 Ror məkneikɨn meinai nətərɨgien hah kape yermamə ramor tɨkmɨr iriu Kughen; meinai rɨpəh nəri-pənien loa mɨnə kape Kughen, kɨni reinein əgkap nəri-pənien.  
\v 8 Narmamə yamə mɨne kasəri-pən nətərɨgien hah kape yermamə to khapəh nɨsorien rɨki Kughen ragien.   
\p
\v 9 Mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsəri-pənien nətərɨgien hah kape yermamə. Tukmə Nanmɨn kape Kughen raməmɨr əfrakɨs irəmiə, taksəri-pən əmə norien yame Nanmɨn kape Kughen rorkeikei. Yermamə yame Nanmɨn kape Kristo rɨpəh nəmɨrien iran, pəh nien mə yermamə kape Kristo.\x - \xo 8:9 \xt 1 Kor 3:16; 12:3 \x*  
\v 10 Mərɨg Kristo raməmɨr irəmiə. Kɨni nar apnapɨg nɨpraimiə tukraməkeikei mɨmhə tuk təvhagə hah, mərɨg nanmɨn kapəmiə tukramragh meinai rɨkimiə ratuatuk mɨhuvə ye nɨmrɨ Kughen.\x - \xo 8:10 \xt Gal 2:20 \x*  
\v 11 Nanmɨn kape Kughen ramarə irəmiə. In e Nanmɨn kape Kughen e yame rɨmnor Yesu Kristo rɨmɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafan. Nəfrakɨsien, nɨpraimiə tukrɨpimhə tuk nɨpɨg kɨrik. Mərɨg ye Nanmɨn kafan, Kughen tukrɨvəhsi-pən mɨn nɨmraghien kɨmi nɨpraimiə.   
\p
\v 12 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Meini kɨtawə kharkun mə narɨmnar mɨnə e kasəfrakɨs, kɨtawə tukasəkeikei mɨsəri-pən norien yame Kughen rorkeikei. Mərɨg tukhapəh nɨsəri-pən-ien nətərɨgien hah kape yermamə;  
\v 13 meinai tukmə nakasəri-pən norien yame nətərɨgien hah kape yermamə rorkeikei, takasəkeikei mhamhə. Mərɨg tukmə ye nəsanɨnien kape Nanmɨn Kape Kughen taksəwiə ta\f + \fr 8:13 \ft Nəgkiarine kape Gris ramni mə, “shopni nətərɨgien hah kape yermamə.”\f* kɨn norien yame nətərɨgien hah kape yermamə rorkeikei, kɨni takasəkeikei mhamragh,\x - \xo 8:13 \xt Gal 6:8; Kol 3:5 \x*  
\v 14 meinai narmamə m-fam yamə mɨne Nanmɨn kape Kughen ramkɨr əriə, iriə ji Kughen mɨnə.  
\v 15 Kɨmiə nakharkun mɨmə in e nəfrakɨsien meinai Kughen rɨmɨvəhsi-pre Nanmɨn Kafan kɨmi əmiə, kɨni Nanmɨn to rɨpəh norien əmiə nakhagɨn kɨn Kughen rəmhen kɨn yame slef ramgɨn kɨn kafan yamehuə. Nɨkam. Nanmɨn Kafan ramor mə Kughen rɨmɨrhi əmiə. Kɨni Nanmɨn rɨmnor mə kɨtawə kharkun nokrənien kɨn Kughen mhamə, “Tatə.”\x - \xo 8:15 \xt Mak 14:36; 2 Tim 1:7 \x*  
\v 16 Kɨni Nanmɨn atuk kape Kughen ramni-ərhav mɨmə kɨtawə ji Kughen mɨnə.\x - \xo 8:16 \xt 2 Kor 1:22 \x*  
\v 17 Kɨni mərɨg in ai kɨtawə ji Kughen mɨnə, kɨtawə kwənhavəh ta narɨmnar huvə yamə mɨne Kughen rɨmnərəhu karɨn mə kapətawə. Kɨni kɨtawə Kristo tukhavəh narɨmnar mɨnə a. Kɨtawə kwənharkun mhamə in e nəfrakɨsien meinai kɨtawə kasərɨg nɨmhəyen kɨtawə min, kɨni mharkun mhamə Kughen tukrɨvəhsi-pən nɨsiaiyen kɨmi ətawə rəmhen kɨn yame tukror ye Kristo.\x - \xo 8:17 \xt Gal 4:5-7; Rev 21:7 \x*   
\s1 Nɨhuvəyen kape Kughen yame natukruə  
\p
\v 18 Yakɨrkun mɨmə nəmhəyen yamə mɨne kɨtawə kɨsarə iran ai taktakun mɨne tukpisəm mɨmə iriə nar apnapɨg əmə tuk nɨpɨg yame Kughen tukror əpu nɨhuvəyen kafan ye nɨmraghien kapətawə.  
\v 19 Nəfrakɨsien, narɨmnar mɨnə fam yame Kughen rɨmnor, in e nɨmoptanə mɨne naimɨnai, mɨne nar mɨragh mɨnə, mɨne narɨmnar ye neai iriə fam kamhawhin masorkeikei pɨk mə tuksəm nɨpɨg yame Kughen tukror əpu nɨ pa e nhagɨn nɨpnətɨn mɨnə.  
\v 20 Kamhawhin məknakɨn meinai Kughen rɨmnor mə narɨmnar fam yame In rɨmnor, iriə tukasəmɨr-pən ye kwermɨ nahasien, mɨseinein norien wok huvə yamə mɨne kɨmnasor kupan. Pəh nien mə kɨmɨsorkeikei mə tukasəmɨr-pən ye nahasien, mərɨg Kughen rɨmnor məknakɨn əriə meinai In rɨmnorkeikei mə iriə tuksərəhu-pən tɨmtɨm nətərɨgien kapəriə iran\x - \xo 8:20 \xt Jen 3:17-19\x*  
\v 21 mə narɨmnar fam yame In rɨmnor tukhamətɨt pawk, mərɨg In tukrɨrɨsɨn əriə khahuvə mɨn, meinai In rɨrkun nɨvəhsi-pənien nɨhuvəyen kɨrikianə əmə kɨmi əriə yame ravəhsi-pən kɨmi tɨni mɨnə.   
\p
\v 22 Kɨtawə kharkun mɨmə apa kupan əgkap meriaji-pə ai taktakun mɨne, narɨmnar fam yame Kughen rɨmnor kasərɨg nəmhəyen\f + \fr 8:22 \ft Nəgkiarien kape Gris ramni “narɨmnar fam yame Kughen rɨmnor kaseihag əpɨr” mərɨg nɨpran ramni mə kɨsərɨg nəmhəyen mamhawhin mə tuksəsanɨn mɨn.\f* rəmhen kɨn piraovɨn yame ramhə kɨn tɨni.  
\v 23 Kɨni kɨtawə mɨn kasərɨg nəmhəyen kɨtawə narɨmnar fam yame Kughen rɨmnor, nar apnapɨg Kughen rɨmɨvəhsi-pə ta Nanmɨn Kafan kɨmi ətawə rəmhen kɨn nar huvə yame rɨmnəkupan mɨvəhsi-pə kɨmi ətawə. Kɨni taktakun ai kɨtawə kamhawhin nɨpɨg atuatuk yame Kughen tukreighan-pə fam kɨn narɨmnar yame rɨmɨrhi ətawə tukun. Kɨni in tukrɨrɨsɨn nɨpraitawə yame rakwas, mɨvəhsi-pə yame rɨwi.\x - \xo 8:23 \xt 2 Kor 5:2-4 \x*  
\v 24 Rɨmɨrikakun ye nɨpɨg Kughen rɨmɨvəh mɨragh ətawə, kɨtawə kwəsərəhu-pən tɨm tɨm nətərɨgien kapətawə ye Kughen mə tukhavəh nar huvə mɨnə a. Tukmə yermamə kɨrik rɨmɨvəh ta nar kɨrik, to kɨpəh nɨniyen mə ramərəhu-pən nətərɨgien kafan mə tukrɨpirəh tuk nɨpɨg kɨrik, meinai ruɨrəh ta.  
\v 25 Mərɨg kɨtawə kasərəhu-pən tɨm tɨm nətərɨgien kapətawə ye nar kɨrik yame kɨpəh nɨsəmien, kɨni masor kapətawə nətərɨgien rapomh, mamhawhin masərer tɨm tɨm.   
\p
\v 26 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Nanmɨn kape Kughen ramasitu irətawə ye nɨpɨg kɨtawə kasəpou. Kɨtawə kaseinein naha nhagɨn yame ratuatuk mə tuksəhuak tukun, mərɨg Nanmɨn əmə kape Kughen raməhuak atuə kɨn kapətawə mamni nərɨgien kɨrik yame nəgkiarien iran rɨkək.  
\v 27 Kɨni Kughen yame In rɨrkun rɨki yermamə, in rɨrkun naha nhagɨn yame Nanmɨn kafan ramni, meinai Nanmɨn Kafan raməhuak tuk nəməhuak mɨnə raməri-pən nətərɨgien kape Kughen.\x - \xo 8:27 \xt Sam 139:1 \x*   
\s1 Kughen ravəhsi-pə nɨmraghien kɨmi ətawə  
\p
\v 28 Kɨtawə kharkun mɨmə Kughen ramor mə narɨmnar fam yame ramuə, in e nar huvə mɨnə mɨne nar has mɨnə, iriə fam kamhauə tuk nasituyen irətawə yamə mɨne kasorkeikei Kughen, in e kɨtawə narmamə yamə mɨne In rɨmnokrən kɨn ətawə ye nətərɨgien kafan.\x - \xo 8:28 \xt Efes 1:11 \x*  
\v 29 Ror məknakɨn meinai, in apa kupan əgkap, Kughen ruɨrkun ta mə kɨtawə tukshatətə iran. Kɨni ye nɨpɨg a, In rɨmɨni mɨmə norien kapətawə tukruə məmhen kɨn tɨni mə narmamə khapsaah tukhauə piauni mɨnə mɨne nowini mɨnə, kɨni In yerpɨrɨg irətawə fam rəmhen kɨn nɨmrɨn nupan irətawə.\x - \xo 8:29 \xt Kol 1:18; Hib 1:6 \x*  
\v 30 Kɨni kɨtawə yamə mɨne In rɨmnəkupan mɨni mɨmə tukhauə kafan mɨnə, In rɨmnokrən kɨn ətawə. Kɨni kɨtawə e yamə mɨne In rɨmnokrən kɨn ətawə, In rɨmnor ətawə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn. Kɨni kɨtawə e yamə mɨne rɨmnor ətawə kɨsatuatuk, In tukrɨrəh-si haktə mɨvəhsi-pə nɨsiaiyen mɨne nɨhuvəyen kafan kɨmi ətawə.   
\s1 Norkeikeiyen ehuə kape Kughen  
\p
\v 31 ?Tukni mɨn naha ye narɨmnar mɨnə e? Kughen ramarə kɨtawə min, mamor narɨmnar fam mə iriə narɨmnar huvə ye nɨmraghien kapətawə, kɨni nar apnapɨg yermamə kɨrik ramərer əswasɨg kɨn ətawə.\x - \xo 8:31 \xt Sam 118:6 \x*  
\v 32 In rɨmɨpəh nɨgɨnien tuk Tɨni atuatuk mə tukrɨmhə tuk ətawə fam, mərɨg In rɨmneighan əmə kɨn. Kɨni tukmə In rɨmɨvəhsi-pə Tɨni kɨmi ətawə, ramhajoun-pən mə tukrautə-pə kɨn narɨmnar huvə mɨnə fam kɨmi ətawə.  
\v 33 ?Kɨni yermamə mɨn kɨrik aikɨn yame to rɨruk-pə nəgkiarien kɨrik irətawə yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen ətawə, mɨmə kɨtawə kɨmɨsor raha uə? Nɨkam, rɨkək, meinai Kughen atuk rɨmɨrɨsɨn ətawə tuk narpɨnien kape təvhagə hah.\x - \xo 8:33 \xt Aes 50:8-9 \x*  
\v 34 ?Kɨni yermamə mɨn kɨrik to rɨrkun nɨvəhsi-pəyen narpɨnien kɨmi ətawə uə? Nɨkam, rɨkək, meinai Yesu Kristo rɨmamhə tuk ətawə, kɨni nar kɨrik mɨn, Kughen rɨmɨvəh mɨragh In ye nɨmhəyen kafan. Kɨni taktakun mɨne, In ramkwətə ye nɨkar Kughen matuk, maməgkiar kɨmi Kughen tuk nasituyen irətawə.  
\v 35 ?Kɨni yermamə mɨn kɨrik to rɨrkun nɨrəhsi-tayen ətawə tuk norkeikeiyen kape Kristo, uə? Nɨkam, rɨkək. ?Nakharkun mə nahasien, mɨne nɨpɨg əutən mɨnə, mɨne nəmhəyen yame narmamə kasor kɨmi ətawə, mɨne nɨkumhə, mɨne nɨpɨg kapətawə neipən rɨkək, mɨne ikɨn resrə ikɨn, mɨne nau kape nuhyen yermamə to rɨvəhsi-ta ətawə tuk norkeikeiyen kape Kristo uə? Nɨkam, reinein,  
\v 36 meinai nəfrakɨsien mə nɨmraghien kapətawə rəmhen əmə kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Kughen, nɨpɨg mɨfam narmamə kasorkeikei mə tukshopni əmawə meinai kɨmawə yakamhavəh nhagɨm.  
\q2 Kɨmawə yaksəmhen əmə kɨn sipsip yamə mɨne kamrukwəji əriə mə tukpihopni əriə.”\rq (Sam 44:22) \rq*   
\m
\v 37 Mərɨg ye narɨmnar mɨnə fam e, Kristo yame rorkeikei ətawə, In ramor mə kɨtawə kɨsapita əgkap.  
\v 38 Kɨni yakɨrkun mə nar kɨrik rɨkək yame rɨrkun nɨvəhsi-tayen ətawə tuk norkeikeiyen kape Kristo. Nar apnapɨg nɨmhəyen, uə nɨmraghien, uə agelo mɨnə, uə yarmhə mɨnə, uə narɨmnar yame ramuə ai taktakun mɨne, uə narɨmnar yame tukrɨpiuə, uə nəsanɨnien mɨnə fam,  
\v 39 uə narɨmnar apa yerpɨrɨg, uə narɨmnar ye tokrei tanə, uə nar kɨrik ye narɨmnar fam yame Kughen rɨmnor, mərɨg to rɨpəh nɨvəhsi-tayen ətawə tuk norkeikeiyen kape Kughen yame kɨtawə kamhavəh ye Yesu Kristo Yermaru kapətawə.   
\c 9  
\s1 Pol rorkeikei pɨk mə nəmə Isrel tukshatətə ye Kristo  
\p
\v 1-2 Mərɨg rɨkik ramarkwəpɨr maməmhə [tuk nəmə Isrel nɨpɨg m-fam]. Yakamni nəfrakɨsien - kɨmru Kristo kɨrikianə əmə, ror pən to yakpəh neikuəyen. Kafak nətərɨgien mɨne Nanmɨn kape Kughen karəni mə nar e yakamni in nəfrakɨsien,  
\v 3 meinai nəmə Isrel kɨsəmhen mə piak atuatuk mɨnə, kɨsəmhen əmə kɨn kafak atuatuk kwənərəus. Kɨni rɨkik ragien əmə to Kughen rɨvəhsi-ta yo tuk Kristo tuk norien swatuk tuk nəmə Isrel mɨnə tɨksɨn tukhauə kɨrikianə iriə min.\x - \xo 9:3 \xt Eks 32:32 \x*  
\v 4 Iriə kwənərəus kape Isrel, kɨni Kughen rɨmɨrhi əriə mə tɨni mɨnə, kɨni mor əpu kafan nehuəyen kɨmi əriə, mɨvəh-si-pən mɨn promes kape nasituyen kɨmi əriə, mɨne Loa, mɨne nəhuakien ye Nimə Ehuə kape Kughen, mɨne promes mɨnə tɨksɨn.\x - \xo 9:4 \xt Eks 16:10; 24:15-18; 33:12-23; 40:34-38\x*  
\v 5 Kɨni rɨpriə atuatuk mɨnə, iriə nəmasur yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen əriə. Kɨni Kristo rɨmasɨ-pən atuatuk ye kwənərəus kapəriə. Kɨni Kristo in Kughen yerpɨrɨg ye narɨmnar fam - pəh kɨsəgnəgɨn In kape rerɨn. Amen.   
\s1 Swatuk yame Kughen ramrɨpen narmamə iran  
\p
\v 6 Kughen rɨmɨrpen kwənərəus kape Ebraham; mərɨg iriə khapsaah khapəh nɨshatətəyen ye Kristo. Mərɨg pa rɨmə nar e ramhajoun pən promes kape Kughen rɨpəh nuəyen mor nəfrakɨsien kɨn, meinai nɨsɨ-pənien ye kwənərəus kape Isrel rɨpəh norien yermamə mə in yemə Isrel əfrah.  
\v 7 Kɨni ye norien a, iriə yamə mɨne kɨmnhasɨ-pən ye Ebraham, pəh nien mə iriə m-fam nɨpnət Ebraham əfrakɨs. [Meinai nar apnapɨg Ebraham rɨmɨrəh tɨni kɨraru], mərɨg Kughen rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Kwənərəus atuatuk kafam tukrɨsɨ-pən əmə ye nɨtaw kafam e kwajikovə Aesak.”\rq (Jen 21:12)\rq*  
\v 8 Nɨprai nəgkiarien e ramni mə narmamə yamə mɨne kɨmɨsarha ye kwənərəus kape Ebraham, pəh nien mə iriə fam nɨpnət Kughen mɨnə. Mərɨg nɨpnət Kughen əfrakɨs iriə e yamə mɨne kɨmɨsarha ye promes kape Kughen. Kɨni iriə e kwənərəus əfrakɨs kape Ebraham.\x - \xo 9:8 \xt Gal 4:23 \x*  
\v 9 Ror məkneikɨn meinai Kughen rɨmɨni-pən tuk Ebraham mɨmə, “Ye nɨpɨg atuatuk, jakrerɨg-pre tuk əmiru, Sera tukrɨrəh kwaji yerman kɨrik.”\rq (Jen 18:10, 14)\rq*   
\p
\v 10 Mərɨg nəgkiarien a rɨpəh norien infamien eikɨn e. Ji Sera e Aesak rɨmɨkɨr Rebeka, kɨni Rebeka rɨrəh mir mir. Kapəriu tatə kɨrikianə əmə, in e kaha hah kape nəmə Isrel e Aesak.  
\v 11 Mərɨg mir mir e kɨrəpəh nɨwarha-hanəyen, kɨni mɨrəpəh nɨworien nar kɨrik yame rhuvə, uə raha, mərɨg Kughen rɨmɨni-pən promes kɨrik kɨmi mamə kapəriu. Kɨni nəgkiarien e ramhajoun huvə mə Kughen rɨmɨrpen narmamə raməri-pən əmə nərɨgien kafan,  
\v 12 mərɨg pəh nien mə ramɨrpen əriu meinai kɨmɨwor nar huvə kɨrik, uə nar hah kɨrik. Kughen rɨmɨni-pən tuk Rebeka mə, “Nɨmrɨn nupan tukror atuə kɨn kape yame raməker ye nɨmeitaan.”\rq (Jen 25:23)\rq*  
\v 13 Kɨni in e raməri-pən əmə nəgkiarien yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə, “Yakorkeikei Jekob, mərɨg yakəməkɨn Esao.”\rq (Mal 1:2-3)\rq*   
\p
\v 14 ?Tukshawni ai taktakun? ?Tukhani mə norien kape Kughen rɨpəh natuatukien? !Nɨkam! Kɨtawə kharkun mə In ramor atuatuk  
\v 15 meinai in rɨmɨni-pən tuk Moses mɨmə,  
\q1 “Yo atuk yɨmɨni mə narmamə hawor e rɨkik tukreihuə tuk əriə, kɨni narmamə hawor mɨnə ai rɨkik tukrɨpəh neihuəyen tuk əriə.  
\q2 Kɨni Yo atuk yɨmɨni mə narmamə hawor e jakor huvə pən kɨmi əriə, kɨni narmamə hawor mɨnə ai jakpəh nor-huvə-pənien kɨmi əriə.”\rq (Eks 33:19) \rq*   
\m
\v 16 Kɨni ror məknakɨn mə kɨtawə to khapəh nhavəhyen promes kape Kughen tuk nar kɨrik yame kɨtawə kasor, rəmhen kɨn yame kasorkeikei pɨk In, uə kasor pɨk wok kafan. Nɨkam. Kɨtawə kamhavəh əmə promes kape Kughen meinai rɨkin rehuə tuk ətawə.  
\v 17 Ye Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni-pən tuk king kape Ijip\f + \fr 9:17 \ft English ramni Fero.\f* mɨmə,  
\q1 “Yɨmɨvəh-si haktə ik tuk nar kɨrikianə əmə, in e mə narmamə tuksəm kafak nəsanɨnien ye nɨmraghien kafam, mə narmamə tukamhani-ərhav nhagɨk ye tanɨmtanə.” \rq (Eks 9:16) \rq*   
\m
\v 18 Kɨni nɨprai nəgkiarien e ramni mə Kughen atuk ramni mə narmamə hawor mɨne rɨkin tukrehuə tuk əriə. Kɨni Kughen atuk rɨmnərɨp kəvsəsivə ye narmamə yamə mɨne kasəpəh hanə-əmə In.   
\p
\v 19 Tukmə ror kɨrik tukraiyoh yo mɨmə, “Narmamə to khapəh nɨsətapɨgien kɨn nɨrkunien kape Kughen. ?Kɨni tukmə Kughen atuk ramni narmamə hawor mɨne tuksəpəh kafan nəgkiarien, kɨni rhawor e Kughen ramni mə kapəriə atuk?”  
\v 20 Mərɨg jakhorpɨn naiyohyen e mɨmə ik yermamə əmə, ?rhawor e nakmə takhorpɨn əsanɨn nəgkiarien kape Kughen? Nɨtɨp\f + \fr 9:20 \ft Nəgkiarien kape nəmə Gris ramni nuhpɨkɨnien ye graonpot.\f* to rɨpəh nɨni-pənien tuk yermamə yame rɨmɨkuh in mɨmə, “?Rhawor e nɨmɨkuh məkneikɨn yo?”\x - \xo 9:20 \xt Aes 29:16; 45:9\x*  
\v 21 Yermamə yame ramkuh nɨtɨp, in rɨrkun nɨrəhyen mənkiuvyuv ye nuknen kɨrikianə əmə mɨrkun nɨkuhyen nɨtɨp kɨn kɨraru - kɨrik kape nɨvai-pənien nar əgkap iran; kɨrik kape nɨvai-pənien nar apnapɨg iran.\x - \xo 9:21 \xt Jer 18:6 \x*  
\v 22 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Kughen rɨrkun nor-mɨnien ye narmamə. Tukmə rorkeikei, In rɨrkun norien mə tukroriah əriə. In rorkeikei mə tukror əpu mə niemhaa ramhai In tuk təvhagə hah, kɨni In tukror narpɨnien ehuə kɨmi narmamə yamə mɨne kasor təvhagə hah. Mərɨg nar apnapɨg In ramor məknakɨn, kafan nətərɨgien raməpomh; kɨni In rɨpəh nor-ahuaayen narpɨnien kɨmi əriə yamə mɨne kasor mɨmə rɨkin tukraməmhə.  
\v 23 Kafan nətərɨgien rapomh, mor mɨmə In tukror əpu nɨhuvəyen ehuə kafan kɨmi narmamə yamə mɨne In ramni mə rɨkin tukrehuə tuk əriə. In apa kupan, In rɨmɨrpen ta əriə mə tukasarə ye nɨhuvəyen kafan apa ye rao ye neai.  
\v 24 In e kɨtawə m-fam yamə mɨne In rɨmɨrpen, kɨni pəh nien mə kwənərəus kape Isrel in əmə in əmə, mərɨg nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mɨn.  
\v 25 Rəmhen əmə kɨn yame In ruɨni ta ye Nəkwəkwə kape Hosea mɨmə,  
\q1 “Narmamə yamə mɨne pəh nien mə kafak narmamə,  
\q2 jakokrən kɨn əriə mə, ‘kafak narmamə mɨnə.’  
\q1 Kɨni narmamə yamə mɨne yɨmɨpəh norkeikeiyen əriə kupan,  
\q2 jakokrən kɨn əriə mɨmə, ‘narmamə yamə mɨne yakorkeikei.’”\rq (Hos 2:23)\rq*   
\q1
\v 26 “Kɨni ikɨn atuatuk, yame yɨmɨni-pən tuk əriə mə, ‘Kɨmiə pəh nien mə kafak narmamə,’  
\q2 narmamə tuksokrən kɨn əriə mhamə, ‘iriə nɨpnət Kughen yame ramragh.’”\rq (Hos 1:10)\rq*   
\m
\v 27 Kɨni Profet Aesea rɨmɨni-ərhav ye nɨkarɨn kape Isrel mɨmə,  
\q1 “Nar apnapɨg kwənərəus kape Isrel khapsaah rəmhen kɨn nɨpakɨr ye tahik,  
\q2 mərɨg Kughen tukrɨvəh mɨragh kwatɨksɨn əmə,   
\q1
\v 28 meinai Kughen Yermaru In tukrɨvəhsi-pən aihuaa əmə narpɨnien kɨmi narmamə fam ye tokrei tanə.” \rq (Aes 10:22)\rq*   
\m
\v 29 Kɨni rəmhen əmə kɨn nəgkiarien yame profet Aesea rɨmɨni kupan mɨmə,  
\q1 “Rɨpi mə Kughen Yermaru yame Nagheen rehuə pɨk In rɨpiəpəh neighanien kɨn kwənərəus tɨksɨn kapətawə mə tukhamragh,  
\q2 to kɨtawə kɨpihauə mɨsəmhen əmə kɨn nəmə Sodom mɨne Gomora yame In rɨmnoriah əgkap əriə.”\rq (Aes 1:9)\rq*   
\s1 Nəmə Isrel kɨmnhapəh nɨshatətəyen  
\p
\v 30 ?Nɨprai nəgkiarien mɨnə e ramni naha? Ramni mə narmamə yamə mɨne pəh nien mə kwənərəus kape Isrel, nar apnapɨg kɨmnhapəh nɨsarkut-pɨkien mə tuksəm swatuk kape nhauəyen mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, mərɨg Kughen tukror əriə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn tuk nhatətəyen kapəriə.  
\v 31 Mərɨg nəmə Isrel kɨmɨsarkut pɨk ye swatuk kape nəri-pənien loa mə iriə tuksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. ?Mərɨg iriə khapəh nɨsatuatukien  
\v 32 tuk naha? Meinai iriə kɨsarkut pɨk mə tuksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen tuk norien huvə yamə mɨne kasor, mhapəh nɨsəri-pənien swatuk kape nhatətəyen. Iriə kamharəh-pɨkɨn “Səpaag yame narmamə kamharəh pɨkɨn.”\f + \fr 9:32 \ft Nəgkiarien e raməmɨr ye Aes 8:14, mərɨg Nəgkiarien kape nəmə Gris rɨpəh nɨniyen səpaag, ramni kapier kape nɨvhirəkɨnien nimə. Translesen komiti ramni sapaag. Səpaag e Yesu Kristo. Ǝm-ru mɨn nuhpɨkɨnien kape sapaag ye Luk 2:34, 20:18; Rom 10:11; 1 Pit 2:8, 3:14.\f*  
\v 33 Rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Səm-ru. Yɨmnəkɨr səpaag ye nimə apa Saeon.  
\q2 Səpaag e tukror narmamə kamharəh-pɨkɨn, kɨni mamhamɨr.”\x - \xo 9:33 \xt Luk 2:34, 20:18; Rom 10:11; 1 Pit 2:8, 3:14\x* \rq (Aes 8:14) \rq*  
\q1 “Mərɨg narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Kwən a,  
\q2 to khapəh nɨsaurɨsien nɨpɨg tuksərer ye nɨmrɨ Kughen.”\rq (Aes 8:14, 28:16)\rq*   
\c 10  
\m
\v 1 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Yakorkeikei pɨk mə Kughen tukrɨvəh mɨragh nəmə Isrel, kɨni nɨpɨg m-fam yakaməhuak tukun.  
\v 2 Yo yakamni-ərhav tuk əmiə mə iriə kɨsarkut pɨk tuk norien narɨmnar yame tukror rɨki Kughen ragien tukun. Mərɨg norien kapəriə rɨpəh nɨsɨ-pənien ye nɨrkunien.  
\v 3 To khapəh nɨsəri-pənien swatuk kape Kughen mə iriə tukhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨn, meinai iriə kaseinein swatuk kafan, kɨni masarkut mhamə tuksəri-pən atuk kapəriə swatuk, in e swatuk kape nəri-pənien loa kape Moses.  
\v 4 Kristo rɨmnor infamien ye swatuk kape nəri-pənien loa tuk nuəyen matuatuk ye nɨmrɨ Kughen. In rɨmnor infamien ye swatuk a mə narmamə m-fam yamə mɨne kɨshatətə iran tuksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen.   
\s1 Nɨmraghien yame Kughen ravəhsi-pə, in kape narmamə m-fam  
\p
\v 5 Moses rɨmɨrai nəgkiarien kɨrik ye swatuk kape nəri-pənien loa mɨmə narmamə tuksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. In rɨmɨni mɨmə, “Yermamə yame ramor narɨmnar fam əgkap yame loa e ramni, in tukrɨvəh nɨmraghien rerɨn.”\rq (Lev 18:5)\rq*  
\v 6 Mərɨg nəgkiarien yame ramni swatuk kape nhatətəyen yame narmamə khamhakwasɨg mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen ramni mə, “Rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mə takasəkeikei mamhavən apa ye rao ye neai”\rq (Dut 30:13) \rq*(mɨsarha-kɨn Kristo mharəh mɨseiwaiyu mhauə mə tukrasitu irəmiə);  
\v 7 kɨni rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mɨmə, “Takasəkeikei mhavən apa peiwaiyu ikɨn narmamə kamhamhə ikɨn”\rq (Dut 30:13)\rq* (mharəhsi-ərhav Kristo mɨsor In ramragh mɨn ye nɨmhəyen kafan).  
\v 8 Rɨkmiə tukrɨpəh nəsɨkien məknakɨn meinai nəkwəkwə kape Kughen ramni mə “Nəgkiarien kafan in ipakə əmə tuk əmiə. In apa ye nhermiə, mɨne yerkimiə.”\rq (Dut 30:14)\rq* Nəgkiarien e in nəgkiarien kape nhatətəyen yame yakamni-ərhav  
\v 9 mɨmə tukmə nakhani-ərhav ye nhermiə mhamə Yesu in Yermaru, kɨni tukmə nakshatətə əfrakɨs yerkimiə mfam mə Kughen rɨmɨvəh mɨragh Yesu ye nɨmhəyen kafan, kɨni Kughen tukrɨvəh mɨragh əmiə.  
\v 10 Ror məkneikɨn meinai Kughen ramor narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn nɨpɨg kɨshatətə əfrakɨs iran yerkiriə. Kɨni Kughen ravəh mɨragh narmamə nɨpɨg iriə kamhani-ərhav ye nheriə mhamə Yesu in Yermaru.  
\v 11 Ramhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Mərɨg narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Kwən a,  
\q2 to khapəh nɨsaurɨsien nɨpɨg tuksərer ye nɨmrɨ Kughen.”\x - \xo 10:11 \xt Rom 9:33\x*\rq (Aes 28:16)\rq*   
\m
\v 12 Nəgkiarien e in kape narmamə m-fam, nar apnapɨg kwənərəus kape Isrel uə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, meinai Yermaru kɨrikianə əmə e ramarmaru mamautə-pə kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi narmamə m-fam yamə mɨne kɨsaiyoh-pən kɨn.\x - \xo 10:12 \xt Efes 3:8\x*  
\v 13 Rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Narmamə m-fam yamə mɨne kasokrən kɨn Kughen Yermaru mə tukrɨvəh mɨragh əriə,  
\q2 In tukrɨvəh mɨragh əriə.”\x - \xo 10:13 \xt Wok 2:21\x* \rq (Joel 2:32)\rq*   
\p
\v 14 ?Mərɨg tukmə narmamə khapəh nɨshatətəyen ye Kughen Yermaru, tukshawor pən iran mɨne mɨsokrən kɨn In mə tukrɨvəh mɨragh əriə? ?Kɨni tukmə khapəh nɨsərɨgien nəvsaoyen kɨn, tukshawor pən iran mɨne mɨshatətə iran? ?Kɨni tukmə yermamə kɨrik rɨkək tuk nɨni-ərhavyen tuk əriə, tukshawor pən iran mɨne mɨsərɨg nəvsaoyen kɨn?  
\v 15 ?Kɨni tukmə Kughen rɨpəh nher-pənien kɨn narmamə, tukshawor pən iran mɨne mhani-ərhav Nəvsaoyen Huvə? Rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “!Rhuvə pɨk əgkap mə kɨsəm yermamə kɨrik rɨvəh nəvsaoyen huvə kape Kughen muə kɨmi ətawə!” \rq (Aes 52:7)\rq*   
\p
\v 16 Mərɨg pəh nien mə nəmə Isrel m-fam kɨmnhavəh nəvsaoyen huvə yerkiriə. Rəmhen kɨn nəgkiarien yame Aesea rɨmɨrai mɨmə,  
\q1 “!Yermaru! Narmamə kwatɨksɨn əmə kɨmnhani nəfrakɨsien ye nəgkiarien kapəmawə.”\rq (Aes 53:1)\rq*   
\m
\v 17 Kɨni ror məknakɨn, nhatətəyen ramsɨ-pən ye nar yame nakasərɨg; kɨni nəgkiarien yame nakasərɨg ramsɨ-pən ye nəvsaoyen kɨn Kristo.   
\p
\v 18 ?Mərɨg yakamaiyoh mɨmə [nəmə Isrel] kɨmɨsərɨg uə nɨkam? Ǝwəh, kwəsərɨg ta. Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Nəgkiarien kape Kughen rɨmavən ikɨn mɨnə fam ye tokrei tanə,  
\q2 ruavən ikɨn mɨnə fam əgkap.”\rq (Sam 19:4)\rq*   
\m
\v 19 ?Kɨni jakaiyoh əmə kɨn nar kɨrik mɨn mɨmə, nəmə Isrel kwənharkun ta uə nɨkam? Ǝwəh, kwənharkun. Meinai Moses rɨmnəkupan mɨni mɨmə,  
\q1 “Jakor huvə pən kɨmi narmamə yame kapəriə kantri kɨrik rɨkək, kɨmiə taksor jalus tuk əriə;  
\q2 kɨni jakor huvə pən kɨmi narmamə ye kantri yamə mɨne kɨmiə nakamhani mhamə iriə kɨsar-mar, niemhaa tukrhai əmiə tukun.”\rq (Dut 32:21)\rq*   
\m
\v 20 Kɨni kwasɨg ikɨn Aesea rɨpəh nɨgɨnien tuk nɨniyen mɨmə,  
\q1 “Narmamə yamə mɨne khapəh nɨsarha-kɨnien Yo kwəsəm Yo;  
\q2 kɨni narmamə yamə mɨne khapəh nɨsaiyohyen Yo, yɨmnor əpu Yo kɨmi əriə.”\rq (Aes 65:1)\rq*   
\m
\v 21 Mərɨg ye nɨkarɨn kape nəmə Isrel Aesea rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “Ye nɨpɨg m-fam, yakahuatuk kɨn kwermɨk mə jakasitu irəriə,  
\q2 iriə narmamə yamə mɨne kasəsɨk nəkwak, mamhaukreikɨn-pə nɨmetairiə kɨmi Yo.”\rq (Aes 65:2)\rq*   
\c 11  
\s1 Kughen rɨkin rehuə tuk nəmə Isrel  
\p
\v 1 Pəh yakaiyoh tuk nəgkiarien kɨrik ye nɨkarɨn kape nəmə Isrel. ?In e nəfrakɨsien mə Kughen rɨmukreikɨn-pə nɨmeitaan kɨmi kafan narmamə uə nɨkam? Nɨkam. Taksəm-ru yo. In rɨmɨpəh nukreikɨn-pəyen nɨmeitaan kɨmi yo e yemə Isrel kɨrik, kwənərəus kape Ebraham, nɨtə kape Benjamin.\x - \xo 11:1 \xt 1 Saml 12:22; Sam 94:14; Fil 3:5 \x*  
\v 2 In apa kupan, Kughen rɨmɨrpen kwənərəus kape Isrel mɨmə In tukrorkeikei əriə, kɨni iriə tukhauə kafan narmamə mɨnə. Kɨni In rɨmɨpəh nukreikɨn-pənien nɨmeitaan kɨmi əriə. ?Nakharkun uə nɨkam naha nhagɨn Nəkwəkwə kape Kughen ramni ye nɨkarɨn kape Elaeja? In ramni mə Elaeja rɨmnaiyoh skai Kughen mə tukrɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi nəmə Isrel tuk nahasien yame kɨmɨsor  
\v 3 mɨmə, “Yermaru. Nəmə Isrel kɨmɨshopni profet mɨnə kafam masoriah-oriah kafam olta.\f + \fr 11:3 \ft Olta in tebol rhakə ye Nimə Ehuə kape Kughen.\f* Kɨni yo pɨsɨn əmə yakaməmɨr; kɨni iriə kɨsarkut mə tukshopni mɨn yo.”\rq (Fas King 19:10)\rq*   
\p
\v 4 ?Mərɨg Kughen rɨmɨni-pən naha nhagɨn tukun? In rɨmɨni mɨmə, “Nɨkam, yakaməm mə narmamə seven taosen iriə narmamə kafak mɨnə, yamə mɨne khapəh nɨsəhuakien kɨmi kughen eikuə e Bal.”\rq (Fas King 19:18)\rq*  
\v 5 Kɨni rəmhen əmə kɨn ai taktakun mɨne. Nəmə Isrel kwatɨksɨn aikɨn yame Kughen ruɨrpen əriə ye kafan nɨhuvəyen.  
\v 6 Kɨni tukmə Kughen rɨmɨvəh mɨragh əriə ye nɨhuvəyen kafan, pa rɨmə rɨmɨvəh mɨragh əriə tuk nar huvə yamə mɨne kasor. Mərɨg to rɨpivəh mɨragh əriə meinai iriə kasor nar huvə mɨnə, kɨni to nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi əriə, rɨpior pɨsɨn, kɨni pəh nien mə nar kɨrik yame ramautə-pə kɨn kɨmi əriə, mərɨg tukrɨpior əmə rəmhen kɨn nərokien kɨrik tuk kapəriə wok.\x - \xo 11:6 \xt Gal 3:18 \x*   
\p
\v 7 ?Kɨni rhawor? Narmamə khapsaah kape Isrel kasarhakɨn pɨk swatuk kape nuəyen matuatuk ye nɨmrɨ Kughen, mərɨg khapəh nhavəhyen. Mərɨg iriə yame Kughen rɨmɨrpen, kamhavəh. Mərɨg iriə m-fam e yame khapəh nhavəhyen, Kughen rɨmnərɨp kəvsəsivə kɨmi əriə mə tuksəpəh hanə-əmə In.  
\v 8 Rəmhen əmə kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Ruə meriaji-pə ai taktakun, Kughen rɨmnor mə nətərɨgien kapəriə ramapɨr yeru,  
\q2 kɨni mor mə nɨmrɨriə rɨpɨs,  
\q2 kɨni mor mɨmə nɨmətɨrgɨriə tukrəru.”\rq (Dut 9:24; Aes 29:10)\rq*   
\m
\v 9 Kɨni King Deved rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “Nɨhuvəyen kape tokrei tanə yame kasarə iran, pəh tukruə rəmhen kɨn kwənməkuru kɨrik, yame tukrhosɨgɨn əriə, mor əriə kamhani mhamə, ‘Narɨmnar fam əgkap rhuvə əmə.’  
\q2 Pəh kapəriə narɨmnar huvə tukruə rəmhen kɨn kapier kɨrik yame kɨsapitətər iran, ramor narpɨnien kɨmi əriə.   
\q1
\v 10 Pəh nɨmrɨriə tukrəpɨgnap mə tukhapəh nɨsəmien nar,  
\q2 Pəh tukravi-əhu əriə kasəmrəmɨr ye nahasien kapəriə, infamien rɨkək.”\rq (Sam 69:22-23)\rq*   
\s1 Swatuk kape Kughen tuk nɨvəh-mɨraghien narmamə ye tanə pɨsɨn pɨsɨn  
\p
\v 11 ?Kɨni yakamaiyoh mɨn mɨmə nəmə Isrel kɨmnharəh-pɨkɨn kapier mhamɨr, mə to khapəh nɨsərer-mɨnien uə? Nɨkam, tuksərer mɨn. Ye kapəriə nəviəkiəyen, Kughen rɨmnor swatuk tuk nɨvəh-mɨraghien narmamə ye tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mə nɨhuvəyen yame nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kɨsarə iran, nəmə Isrel tuksorkeikei mə iriə mɨn tukhavəh.\x - \xo 11:11 \xt Wok 13:46 \x*  
\v 12 Ror məknakɨn, tukmə nəmə ye tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kɨmnhavəh nɨhuvəyen kape Kughen meinai nəmə Isrel kɨmɨsəpəh swatuk yame Kughen ravəh-mɨragh narmamə iran, kɨni nəmə Isrel fam yame Kughen rɨmɨrpen ta əriə, nɨpɨg iriə tukshatətə ye Kristo, !nɨhuvəyen kape Kughen tukruə mehuə!   
\p
\v 13 Taktakun ai yakaməgkiar kɨmi əmiə nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, meinai yo aposol e kamni kɨmə “aposol kape nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.” Kɨni yo yakaməm wok kafak mə in rehuə.  
\v 14 Kɨni yakorkeikei mə wok yame yakamor yerki nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə tukror nəmə imak e nəmə Isrel kɨsor jalus tukun, mɨsorkeikei mə iriə mɨn tuksarə ye nɨhuvəyen a - kɨni ye norien a Kughen tukrɨvəh mɨragh tɨksɨn.  
\v 15 Nɨpɨg Kughen rɨmukreikɨn-pən nɨmeitaan kɨmi nəmə Isrel, kɨni In rɨmɨpɨk yemə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kamhauə kɨrikianə iriə min. Mərɨg nɨpɨg In tukrɨpɨk nəmə Isrel kamhauə mɨn tukun, in rəmhen kɨn yame yermamə ramragh mɨn ye nəmhəyen kafan.   
\p
\v 16 Tukmə narmamə kamhavəh-si-pən nɨpər bred yame kɨpəh hanə nənien kɨmi Kughen, kɨni bred m-fam ruauə muahuvə tuk nənien.\f + \fr 11:16 \ft Nam 15:20-21 ramni mə tukaməkeikei kɨvəhsi-pən nɨpər bred yame kɨpəh hanə nənien kɨmi Kughen, kɨni bred m-fam ruauə muahuvə tuk nənien.\f* Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, tukmə kɨvəhsi-pən nuknei nai kɨmi Kughen, kwerəgrəgɨn mɨnə fam əgkap kamhauə mhahuvə mɨn.\f + \fr 11:16 \ft Nuhpɨkɨnien e, nɨpran ramni mə Ebraham mɨne mɨkupni mɨnə kupan iriə narmamə kape Kughen. Kɨni kwənərəus mɨn kapəriə, iriə mɨn kape Kughen.\f*  
\v 17 Mərɨg nəmə Isrel kɨsəmhen kɨn nai e olif yame Kughen rɨmɨhu, mərɨg iriə tɨksɨn kɨsəmhen kɨn kwermɨn yame Kughen rɨmnərai ta marakikɨn. Kɨni kɨmiə nəmə tanə pɨsɨn mɨnə naksəmhen kɨn kwermɨ nai e olif yame ramhaktə atuk əmə. Kɨni Kughen rɨmɨrpɨn-pən əmiə ye nuknei nai yame rɨmɨhu mə takhavəh tamhek kwermɨ nai yame rɨmnərai ta. Kɨni taktakun ai nakwənhavəh nɨhuvəyen yame Kughen rɨmɨrpen-pən ta tuk Ebraham mɨne nɨpnətɨn mɨnə.\x - \xo 11:17 \xt Efes 2:11-19 \x*  
\v 18 Mərɨg kɨmiə [nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə], takhapəh nɨsəgkiar-ausitien mhamə nakwənhavəh tamhek nəmə Isrel yame Kughen rɨmnərai-ta əriə. Takhapəh nɨsəru-kɨnien mɨmə nuknei nai raməvɨgɨn əmiə, mərɨg pəh nien mə kɨmiə kwermɨ nai nakasəvɨgɨn nuknei nai.  
\v 19 Tukmə ror yermamə kɨrik tukrɨni mɨmə, “Kughen rɨmnərai ta kwermɨ nai mɨnə tɨksɨn mə tukrɨrpɨn-pən yo ye nuknen kɨni jakvəh tamhekriə.”  
\v 20 In e nəfrakɨsien, mərɨg rɨmnərai ta əriə meinai khapəh nɨshatətəyen iran. Kɨni kɨmiə nɨmɨsəpɨrpɨr ye nuknei nai meinai nakshatətə iran. Ror məkneikɨn, takhapəh nɨsausitien tukun, mərɨg kɨmiə takasəkeikei mhagɨn,  
\v 21 meinai Kughen rɨmnərai ta kwermɨ nai atuatuk tɨksɨn, kɨni tukmə nakhapəh nɨsəkeikeiyen tuk nhatətə-tɨmtɨm-ien iran, kɨni In tukrərai ta mɨn əmiə.   
\p
\v 22 Rhuvə mə takharkun mə Kughen rɨrkun nəgkiar-huvə-pənien kɨmi narmamə, kɨni mɨrkun nəgkiar-skai-pənien kɨmi əriə. In rɨmnəgkiar skai kɨmi narmamə yamə mɨne kɨmɨsəsɨk nəkwan, mərɨg In ramor huvə pre kɨmi əmiə, tukmə nakasəkeikei tuk nhatətəyen iran tuk kafan nɨhuvəyen. Mərɨg tukmə naksəpəh nhatətəyen iran, In tukrərai ta əmiə.\x - \xo 11:22 \xt Jon 15:2,4 \x*  
\v 23 Kɨni tukmə nəmə Isrel kharerɨg-pə mɨn mɨshatətə ye Kristo, kɨni In tukrɨrpɨn-pən mɨn əriə ye nuknei nai, meinai In ravəh nəsanɨnien tuk norien məknakɨn.  
\v 24 Kɨni nɨprai nəgkiarien e ramni mə kɨmiə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə naksəmhen kɨn kwermɨ nai e olif yame ramhaktə atuk, yame Kughen rɨmnərai ta mɨrpɨn-pən ye nuknei nai ye nəsimien. Norien e kape nɨvəhyen nai pɨsɨn kɨrik mɨrpɨn-pən ye nai pɨsɨn kɨrik, pəh nien mə norien atuatuk kape nai. Mərɨg kwənərəus mɨnə kape Isrel kɨsəmhen kɨn kwermɨ nai e kape olif apa ye nəsimien. Kɨni taktakun ai, in rɨmar əmə tuk Kughen tuk nɨrpɨn-pənien əriə ye nukneriə atuatuk.   
\s1 Kughen rɨkin rehuə tuk narmamə m-fam  
\p
\v 25 Mərɨg piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə, rahas mə takhavəh-si haktə pɨk əmiə [mhamə nakhahuvə mɨsapita nəmə Isrel]. Ror pən, yakorkeikei mə takharkun nar məniwən e in e mə Kughen rɨmnor mə nəmə Isrel tɨksɨn kɨmɨsəpəh nərɨgien kafan nəgkiarien. Mərɨg norien a raməmɨr əmə meriaji-pən nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə fam yame Kughen rɨmɨrpen əriə tukshatətə iran.  
\v 26 Kɨni ye norien e, Kughen tukrɨvəh mɨragh fam nəmə Isrel. Rəmhen əmə kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “Yermamə yame tukrɨvəh mɨragh narmamə tukrɨsɨ-pən apa Saeon,  
\q2 In tukrɨvəh-si ta norien has tuk nəmə Isrel.\f + \fr 11:26 \ft Nəgkiarien Gris ramni Jekob, nhag pɨsɨn kɨrik e Isrel.\f*   
\q1
\v 27 Kɨni in e promes kape nasituyen kafak kɨmi narmamə mə jakvəh-si ta narpɨnien kape təvhagə has kapəriə.”\rq (Aes 59:20, 21; 27:9; Jer 31:33, 34)\rq*   
\p
\v 28 Kwənərəus mɨnə kape Isrel kɨmɨsəpəh nəvsaoyen huvə kape Yesu Kristo, kɨni ror məkneikɨn, iriə kɨmnhauə tɨkmɨr mɨnə kape Kughen. Mərɨg nar e ramasitu irəmiə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, Kughen ravəhsi-pre kafan nɨhuvəyen kɨmi əmiə. Mərɨg Kughen rorkeikei hanə nəmə Isrel meinai In rɨmɨrpen əriə, kɨni iriə nɨtə kape Ebraham, Aesak mɨne Jekob.  
\v 29 Ror məkneikɨn meinai nɨpɨg Kughen rɨmɨrpen ta narmamə kɨni mor huvə pən kɨmi əriə, to rɨpəh nuheikɨn-mɨnien kafan nəgkiarien.  
\v 30 In apa kupan, kɨmiə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə nɨmɨsəsɨk nəkwai Kughen. Mərɨg taktakun ai, nəmə Isrel kɨmɨsəpəh In mɨsəsɨk nəkwan, Kughen rɨvəhsi ta nɨvhuəyen tuk əriə mɨvəhsi-pre kɨmi əmiə.  
\v 31 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, nəmə Isrel kasəsɨk nəkwai Kughen ai taktakun mɨne, ramor swatuk mə rɨki Kughen tukrehuə mɨn tuk əriə. Ror məknakɨn meinai taktakun ai iriə kɨmnasəm mə Kughen rɨkin rehuə tuk əmiə, kɨni tukmə ror iriə kɨsorkeikei mə Kughen rɨkin tukrehuə mɨn tuk əriə.  
\v 32 Narmamə m-fam kasəsɨk nəkwai Kughen, kɨni In ramor mə kapəriə norien hah ramraptərəkɨn əriə m-fam əgkap, iriə atuk to khapəh nharɨsɨnien əriə. In ramor məkneikɨn mə [In pɨsɨn əmə tukrɨvəh mɨragh əriə] mamhajoun-pən mə rɨkin tukrehuə tuk əriə m-fam.   
\s1 Pol raməni nɨpei mɨvəh-si haktə Kughen  
\q1
\v 33 !Taksəm-ru! !Nɨhuvəyen yamə mɨne Kughen ramor kɨmi narmamə mɨne nɨrkunien kafan, iriə fam kɨsehuə!  
\q2 Kɨtawə kɨseinein nɨrkunien norien kape nətərɨgien kafan, mɨne kafan swatuk mɨnə.   
\q1
\v 34 “Meinai yermamə kɨrik rɨkək yame rɨrkun narɨmnar yame raməmɨr ye nərɨgien kape Kughen Yermaru.  
\q2 Kɨni yermamə kɨrik rɨkək yame rɨrkun nɨvəhsi-pənien nəgkiarien kɨrik tukrasitu ye Kughen.”\rq (Aes 40:13)\rq*   
\q1
\v 35 “Yermamə kɨrik rɨkək yame rɨrkun nɨvəhsi-pən-atuk-ien kafan kɨrik nar kɨrik kɨmi Kughen meinai narɨmnar fam əgkəp kape Kughen in əmə in əmə.”\rq (Job 41:11)\rq*   
\q1
\v 36 Ror məkneikɨn meinai Kughen rɨmnor narɨmnar fam, kɨni narɨmnar fam apa ramswiin meinai nəsanɨnien kafan ramraptərəkɨn əriə, kɨni narɨmnar fam In rɨmnor mə kafan.  
\q2 !Pəh kamhavəh-si haktə In kape rerɨn! !Amen!\x - \xo 11:36 \xt 1 Kor 8:6; 11:12; Kol 1:16\x*   
\c 12  
\s1 Sakrefaes yame nɨmraghien raməmɨr iran  
\p
\v 1 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Meinai Kughen rɨkin rehuə tuk ətawə, yakamaiyoh skai əmiə mɨmə takhavəh-si-pən nɨpraimiə fam kɨmi Kughen rəmhen kɨn sakrefaes kɨrik yame ramragh, kɨni mɨsərəhu karɨn mə kafan, kɨni rɨkin ragien tukun. In e swatuk atuatuk yame taksəhuak kɨmi Kughen iran.\x - \xo 12:1 \xt Rom 6:11,13; 1 Pita 2:5 \x*  
\v 2 Takhapəh nhavəhyen norien kape yermamə kape tokrei tanə, mərɨg seighaan kɨn Kughen mə tukrukreikɨn kapəmiə nətərɨgien ruə mɨwi mɨmə norien kapəmiə tukruə mɨhuvə. Kɨni ror məkneikɨn, kɨmiə takharkun nɨsəkirien norien mɨnə, mharkun nɨsorien norien huvə yamə mɨne Kughen rorkeikei. In e norien yamə mɨne khahuvə, mɨne yamə mɨne kasor rɨkin ramagien, mɨne yamə mɨne kɨsatuatuk.   
\p
\v 3 Kɨni ye nɨhuvəyen yame Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi yo, yakamni-pre tuk əmiə m-fam mə takhapəh nhavəh-si-haktə-atuk-ien əmiə. Mərɨg ye nətərɨgien atuatuk, taksəm nəsanɨnien yamə mɨne Kughen rɨmɨvəhsi-pre kɨmi əmiə ye nhatətəyen kapəmiə ye Kristo. Kɨni nɨpɨg taksəm nəsanɨnien mɨnə a, taksəm kapəmiə nɨmraghien mɨnə, kɨni mɨsəkir mɨsəm mə ?kapəmiə nɨmraghien mɨnə khahuvə mɨsəmhen raməri-pən nhatətəyen kapəmiə uə nɨkam?\x - \xo 12:3 \xt Efes 4:7; Fil 2:3 \x*   
\s1 Nanmɨn kape Kughen ravəhsi-pə nɨrkunien pɨsɨn pɨsɨn  
\r (1 Kor 12:1-31)  
\p
\v 4 Yermamə kɨrikianə, nɨpran kɨrikianə əmə. Mərɨg nɨpran, nor-norɨn mɨnə rɨpsaah. Kɨni nor-norɨn mɨnə ye nɨpran e, kapəriə wok pɨsɨn pɨsɨn.  
\v 5 Kɨni rəmhen əmə kɨn narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Kristo. Kɨtawə khapsaah, mərɨg kamhauə nɨpraitawə kɨrikianə əmə ye Kristo, kɨni mɨsətɨgtə atuk irətawə mɨnə.\x - \xo 12:5 \xt 1 Kor 12:12,27 \x*  
\v 6 Kɨni Kughen rɨmɨvəhsi-pə nɨrkunien tuk norien wok pɨsɨn pɨsɨn mɨnə raməri-pən nɨhuvəyen kafan yame ramautə-pə kɨn kɨmi ətawə. Kughen ravəhsi-pən nɨrkunien kɨmi yermamə kɨrik tuk nɨni-ərhavyen nar kɨrik kwasɨg ikɨn nar ai rɨpiuə. Kɨni pəh yermamə a tukrɨni-ərhav nəgkiarien kafan raməri-pən nhatətəyen kafan.  
\v 7 Tukmə yermamə kɨrik ravəh nɨrkunien tuk nasituyen, pəh in tukrasitu; tukmə in ravəh nɨrkunien tuk nhajounien, pəh in tukrhajoun;  
\v 8 tukmə in ravəh nɨrkunien tuk nɨvəhsi-haktəyen nətərɨgien kape narmamə, pəh in tukrɨvəhsi-haktə; tukmə in ravəh nɨrkunien tuk nɨvəhsi-pənien mane, pəh in tukrɨvəhsi-pən rehuə; tukmə in ravəh nɨrkunien tuk nɨkɨrien niməhuak, pəh in ror yerkin m-fam; tukmə in ravəh nɨrkunien mə rɨkin tukrehuə tuk narmamə, kɨni pəh in tukror yerkin agien.\x - \xo 12:8 \xt 1 Kor 12:4-11; 1 Pita 4:10-11 \x*   
\s1 Swatuk kape norkeikeiyen narmamə  
\r (1 Kor 13:1-13)  
\p
\v 9 Norien kapəmiə tuk norkeikeiyen narmamə tukraməkeikei muə norkeikeiyen əfrakɨs. Taksəməkɨn norien has mɨnə, kɨni mharaptərəkɨn tɨm tɨm norien huvə mɨnə.  
\v 10 Sorkeikei əmiə mɨnə rəmhen mɨmə kɨmiə piaumiə mɨnə uə nowinmiə mɨnə. Kɨmiə kɨrikianə kɨrikianə takasəkeikei mɨsarkut mə takhasiai əmiə mɨnə.\x - \xo 12:10 \xt 1 Pita 1:22 \x*  
\v 11 Pəh rɨkimiə tukragien tuk norien wok kape Kughen Yermaru yerkimiə m-fam mamharpɨn, mhapəh nɨsəpəuyen.  
\v 12 Taksagien əmə meinai nɨmɨsərəhu-pən tɨm tɨm kapəmiə nətərɨgien ye Kughen. Kɨni nɨpɨg nəmhəyen tukruə, sor kapəmiə nətərɨgien rapomh. Kɨni masəhuak kɨmi Kughen ye nɨpɨg m-fam.\x - \xo 12:12 \xt 1 Tes 5:16-18 \x*  
\v 13 Tukmə narmamə kape Kughen kasəkwakwə kɨn nar kɨrik, sautə-pən kɨmiə əriə. Sor huvə pən kɨmi yepsɨpɨs yamə mɨne kamhauə iməmiə ikɨn.\x - \xo 12:13 \xt Hib 13:2 \x*   
\p
\v 14 Saiyoh Kughen mɨmə tukror nɨhuvəyen kɨmi narmamə yamə mɨne kasor nahasien kɨmi əmiə. Takhapəh nɨsherpənien nar hah rɨvən kɨmi əriə, mərɨg saiyoh Kughen mə tukror nɨhuvəyen kɨmi əriə.\x - \xo 12:14 \xt Mat 5:44; 1 Kor 4:12 \x*  
\v 15 Sagien kɨmiə nəmə mɨnə kɨsagien. Kɨni sasək kɨmiə yamə mɨnə kɨsasək.  
\v 16 Sor kapəmiə nətərɨgien rəm nəmhen irəmiə mɨnə fam. Rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mə kɨmiə tɨksɨn yerpɨrɨg, mərɨg rɨkimiə tukragien əmə mə taksəriwək kɨrikianə kɨmiə yavən has mɨnə. Rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mə nakharkun pɨk nar.\x - \xo 12:16 \xt Prov 3:7 \x*   
\p
\v 17 Tukmə yermamə kɨrik ror ahas-pre tuk əmiə, takhapəh nɨsarpɨnien tai norien kafan. Takasəkeikei mɨsarkut mə taksor norien yame narmamə mɨfam tuksəm mɨmə ratuatuk.\x - \xo 12:17 \xt 1 Tes 5:15 \x*  
\v 18 Sor narɨmnar fam yame nakharkun norien mɨmə kɨmiə naksarə ye nəmərinuyen kɨmiə narmamə mfam.  
\v 19 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Takhapəh nɨsarpɨnien tai təvhagə hah kape narmamə. Apəh pəh Kughen pɨsɨn əmə tukrɨpi-ərəhu narpɨnien mɨne niemhaa kɨmi əriə, meinai ye Nəkwəkwə kape Kughen Yermaru ramni mɨmə,  
\q1 “Narpɨnien tai təvhagə hah, yakamərer tukun.  
\q2 Kɨni Yo jakarpɨn tai norien has kape narmamə.”\x - \xo 12:19 \xt Hib 10:30\x*\rq (Dut 32:35)\rq*   
\p
\v 20 Mərɨg kɨmiə taksəri-pən əmə nəgkiarien ye Nəkwəkwə kape Kughen yame ramni mə,  
\q1 “Tukmə kafam tɨkmɨr rəmkərəv,  
\q2 vəhsi-pən nəvɨgɨnien kɨmin;  
\q1 tukmə rəkwakwə,  
\q2 vəhsi-pən nu kɨmin.  
\q1 Nɨpɨg naksor narɨmnar mɨnə a  
\q2 in tukraurɨs pɨk tukun.” \rq (Prov 25:21-22)\rq*   
\p
\v 21 Takhapəh nɨseighanien kɨn norien has mə tukruə tuk əmiə mɨvəh-si-əhu əmiə. Mərɨg sor mə norien huvə mɨnə kapəmiə pəh ravəhsi-əhu norien hah.   
\c 13  
\s1 Pəh khasiai gavman  
\p
\v 1 Pəh kɨtawə fam kɨsarə ətgɨn gavman, meinai nehuəyen tuk narmaruyen m-fam ramsɨ-pən tuk Kughen, kɨni gavman m-fam yamə mɨne kasəkwətə, Kughen pɨsɨn əmə rɨmɨvəhsi-haktə əriə.\x - \xo 13:1 \xt Prov 8:15; Taet 3:1 \x*  
\v 2 Tukmə yermamə kɨrik raməsɨk nəkwai gavman, kɨni ror məkneikɨn mə in rɨpəh nɨsiaiyen nehuəyen yame Kughen rɨmɨrəhsi-haktə mukrai. Kɨni narmamə yamə mɨne kasor məknakɨn kamhavi-pə əmə kapəriə narpɨnien.  
\v 3 Ror məkneikɨn meinai Kughen rɨmɨrəhsi-haktə gavman mukrai mə yamə mɨne kasor norien has tukhagɨn, pəh nien mə rɨmɨrəhsi-haktə gavman mukrai mə narmamə yamə mɨne kasor norien huvə mɨnə tukhagɨn. Kɨni tukmə nakhapəh nɨsorkeikeiyen mə takhagɨn kɨn nəmasur mɨnə kape gavman, takasəkeikei mɨsor norien huvə mɨnə, kɨni iriə tukhavəhsi-haktə əmiə tukun.\x - \xo 13:3 \xt 1 Pita 2:13-14 \x*  
\v 4 Takhapəh nɨsəru-kɨnien mɨmə nəmasur kape gavman iriə yor wok mɨnə kape Kughen yame wok kapəriə mɨmə iriə tukasor ramhuvə-pre tuk əmiə. Mərɨg tukmə nakasor ramaha, takasəkeikei mamhagɨn, meinai Kughen rɨmɨpəh nɨvəhsi-pən-apnapɨgien əmə nehuəyen kɨmi əriə, mərɨg rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmi əriə mə tukhavəhsi-pən narpɨnien kɨmi narmamə yamə mɨne kasor norien has.  
\v 5 Ror məknakɨn mə kɨtawə mɨfam tukasəkeikei mɨsarə ətgɨn gavman tuk nar kɨraru. Kɨrik e mɨmə kɨtawə tukhapəh nhavəhyen narpɨnien, kɨni kɨrik mɨn e in e kɨtawə tukharkun mə norien kapətawə in ratuatuk.   
\p
\v 6 Kɨni nar kɨrikianə mɨn əmə, sərok-pən takis kɨmi gavman, meinai nəmasur kape gavman, iriə yorwok mɨnə kape Kughen, kɨni in e wok kapəriə mə tuksarmaru ye narmamə.  
\v 7 Tukmə kɨmə takasəkeikei mɨsərok yermamə kɨrik, sərok. Tukmə takis pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, takasəkeikei mɨsərok. Tukmə kɨmə takasəkeikei mhasiai yermamə kɨrik, hasiai. Tukmə yermamə kɨrik ravəh narmaruyen, kɨni takasəkeikei mɨsarə ətgɨn.\x - \xo 13:7 \xt Mat 22:21 \x*   
\s1 Sorkeikei narmamə meinai Nɨpɨg Kwasɨg ruauə pakə  
\p
\v 8 Takhapəh nɨsorien mə tukəm mə nar kɨrik yame nakhapəh hanə nɨsarpɨnien kɨmi yermamə kɨrik. Mərɨg nar kɨrikianə yame raməmɨr hanə tuk əmiə mə taksarpɨn, in ai norkeikeiyen, meinai yermamə yame rorkeikei in kɨrik in ramor narɨmnar fam yame loa ramni.\x - \xo 13:8 \xt Mat 22:39-40; Jem 2:8 \x*  
\v 9 Loa ramni mɨmə, “Takhapəh nɨsəkrəhyen kɨn piraovɨn,” “Mhapəh nɨshopniyen yermamə,” “Mhapəh nɨsəkrəhyen,” “Rɨkimiə tukrɨpəh nɨvənien tuk narɨmnar kape yermamə pɨsɨn kɨrik,”\f + \fr 13:9 \ft Loa mɨnə e kasəmɨr ye Eks. 20:13-15,17; Dut 5:17-19,21.\f* kɨni loa mɨnə mɨn tɨksɨn aikɨn. Mərɨg nəgkiarien kɨrikianə əmə in nukneriə fam; in e ramni mɨmə, “Orkeikei ik kɨrik rəmhen əmə kɨn yame nakorkeikei atuk ik.”\rq (Lev 19:18)\rq*  
\v 10 Tukmə yermamə kɨrik rorkeikei in kɨrik, to rɨpəh norien nahasien kɨmin. Kɨni ror məknakɨn mə yermamə yame rorkeikei narmamə, in ramor mə nɨprai Loa mɨnə fam ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 13:10 \xt 1 Kor 13:4-7 \x*   
\p
\v 11 Takasəkeikei mɨsor məknakɨn meinai kɨmiə nakwənharkun huvə nɨpɨg yame kɨsarə iran ai taktakun mɨne. Rɨnor ta nɨpɨg yame takasəkeikei mɨsarha mhapəh nɨsapɨrien, meinai nɨpɨg kɨtawə kɨmɨshatətə pə pə əmə iran, kɨni nɨpɨg yame tukrɨvəh mɨragh ətawə iran raməmɨr pən pən, mərɨg taktakun ai ruauə pakə.\x - \xo 13:11 \xt Efes 5:14; 1 Tes 5:6-7 \x*  
\v 12 Pəh nien mə tuk tu, napɨgnapien tukrɨrkək; kɨni nɨkhakien, pəh nien mə tuk tu tukruə. Kɨni ror məknakɨn mɨmə pəh kɨsəpəh norien kape nəpɨgnəpien, kɨni mharaptərəkɨn əmə norien huvə mɨnə kape nɨkhakien rəmhen kɨn yame mobael ramraptərəkɨn huvə kafan kɨrik nau kape narowagɨnien.\x - \xo 13:12 \xt 1 Jon 2:8 \x*  
\v 13 Pəh kɨtawə tuksor norien huvə mɨnə, rəmhen kɨn yame yermamə raməriwək ye nɨkakien kɨni narmamə kasəm. Tukhapəh nɨsorien lafet has mɨnə, mhapəh nɨsapɨsien kɨn nɨnɨmien, mhapəh nhakɨr-apnapɨgien əmiə mɨnə, kɨni mhapəh nɨsorien norien ətəwao mɨnə, mhapəh nɨsotgohyen, mhapəh nɨsorien jalus kɨmi ətawə mɨnə.\x - \xo 13:13 \xt Luk 21:34; Efes 5:18 \x*  
\v 14 Mərɨg seighaan kɨn Yermaru Yesu Kristo mə tukrarmaru ye nɨmraghien kapəmiə, kɨni takhapəh nɨsətərɨgien mə takshawor pən iran mɨne mɨsor narɨmnar yame nɨpraimiə əmə rorkeikei.\x - \xo 13:14 \xt Efes 5:11 \x*   
\c 14  
\s1 Pəh khasiai nəməhuak yamə mɨne kasəri-pən Loa kape Moses  
\r (1 Kor 8:1-13; 10:14-33)  
\p
\v 1 Nəməhuak mɨnə tɨksɨn, kapəriə nhatətəyen rɨpəh nəusɨk-əusɨkien, meinai narmamə tɨksɨn kamhavəh-si-pən natuakəmien kɨmi əriə, kɨni khapəh nharkunien mə Kughen rameighan kɨn əriə tuk natuakəmien mɨnə a uə nɨkam. Mərɨg kɨmiə rɨkimiə tukramagien tuk nɨvəhyen nəməhuak mɨnə a yame kapəriə nhatətəyen rɨpəh nɨskaiyen; takhapəh nɨsotgohyen kɨmiə əriə.\x - \xo 14:1 \xt Rom 15:7 \x*  
\v 2 Yermamə kɨrik, ye kafan nhatətəyen, rhuvə əmə mə in tukrən nəvɨgɨnien m-fam. Mərɨg yermamə pɨsɨn kɨrik mɨn, kafan nhatətəyen rɨpəh nɨskaiyen, kɨni rɨkin rəsɨk mə in rɨrkun nənien nəvɨgɨnien ye nəsimien əmə, mɨpəh nənien nusai nar.\x - \xo 14:2 \xt Jen 9:3-4 \x*  
\v 3 Rɨpəh nɨhuvəyen mə yermamə e yame rɨrkun nənien narɨmnar fam tukrəm-pən nar hah ye yermamə yame rɨpəh nənien nusai nar. Kɨni rɨpəh nəmhenien mə yermamə yame rɨpəh nənien nusai nar tukrɨni-pən tuk yermamə yame ramən fam nəvɨgɨnien mə in ramor təvhagə has. Pəh tukrɨpəh nəm-əhuyen in meinai Kughen rɨkin ragien əmə tuk yeməhuak a.\x - \xo 14:3 \xt Kol 2:16 \x*  
\v 4 Rɨpəh nɨhuvəyen mə ik nakamni mɨmə yorwok kape Yesu Yermaru kɨrik ramor norien has. Kafan atuk əmə Yesu Yermaru tukrəkir mɨmə ramor nar huvə uə nar has. Kɨni in tukror huvə meinai Yesu Yermaru rɨrkun nɨvəhsi-pənien nəsanɨnien kɨmin tuk norien nar huvə mɨnə.\x - \xo 14:4 \xt Mat 7:1; Jem 4:11-12 \x*   
\p
\v 5 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, yermamə kɨrik ramni mə nɨpɨg kɨrikianə əmə kape Kughen in ramərhakə rapita nɨpɨg mɨnə tɨksɨn; mərɨg yermamə kɨrik mɨn ramni mɨmə nɨpɨg m-fam rəm nəmhen əmə. Mərɨg pəh narmamə tuksərer skai ye kapəriə nətərɨgien ye nɨkarɨn kape narɨmnar mɨnə e.\x - \xo 14:5 \xt Gal 4:10-11 \x*  
\v 6 Yermamə yame ramni mə nɨpɨg kɨrikianə əmə in kape Kughen, in ramor tuk nɨvəhsi-haktəyen Yermaru. Kɨni yermamə yame ramən nusai nar, ramən tuk nɨvəhsi-haktəyen Kughen, meinai in ramni-pən tuk Kughen mə rɨkin ramagien tuk nan nəvɨgɨnien. Kɨni yermamə yame raməpəh nənien nusai nar, in mɨn raməpəh nənien tuk nɨvəhsi-haktəyen Yermaru, kɨni in mɨn ramni-pən tuk Kughen mɨmə rɨkin ragien tuk nan nəvɨgɨnien.  
\v 7 Kɨtawə kɨrik rɨrkək yame nɨmraghien kafan, kafan əmə, uə nɨmhəyen kafan, kafan əmə.  
\v 8 Mərɨg tukmə kɨtawə kamhamragh, kamhamragh tuk nɨvəhsi-haktəyen Yermaru; kɨni tukmə kamhamhə, kamhamhə tuk nɨvəhsi-haktəyen Yermaru. Kɨni ror məknakɨn, tukmə kamhamragh uə kɨmnhamhə, mərɨg kɨtawə kape Yermaru.\x - \xo 14:8 \xt Gal 2:20 \x*  
\v 9 Kristo rɨmamhə marə mamragh mɨn, mə In Yermaru kape narmamə yamə mɨne kamhamragh mɨne yamə mɨne kwənhamhə ta.   
\p
\v 10 Kɨni rɨpəh nɨhuvəyen mə taksəkir norien kape piaumiə mɨnə mɨne nowinmiə yamə mɨne iriə yəhuak mɨnə. Rɨpəh nɨhuvəyen mə taksəm-əhu piaumiə mɨnə, meinai kɨtawə m-fam tuksərer əkupan ye jea yame Kughen ramkwətə iran maməkir narmamə ikɨn.\x - \xo 14:10 \xt 2 Kor 5:10 \x*  
\v 11 Rəmhen kɨn nəgkiarien yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Kughen Yermaru ramni mɨmə, ‘Yakavəh kwəsu ye nɨmraghien kafak mɨmə  
\q2 narmamə m-fam tuksənɨmkur ye nɨmrɨk  
\q2 mhani-ərhav kɨn nheriə mhamə Yo, Yo Kughen.’”\rq (Aes 45:23)\rq*   
\m
\v 12 Kɨni ror məknakɨn mə kɨtawə fam kɨrikianə kɨrikianə tuksərer ye nɨmrɨ Kughen tuk nɨni-ərhavyen narɨmnar fam yamə mɨne kɨmɨsor.   
\p
\v 13 Ror məknakɨn, pəh kɨsəpəh nəkirien norien kape narmamə. Mərɨg takhaskai mə takhapəh nɨsorien nar kɨrik yame tukror piaumiə kɨrik rətərɨg pɨk tukun mɨmɨr ye kafan nhatətəyen.  
\v 14 Yɨmauə mor kɨrikianə kɨmru Yesu Yermaru, kɨni tuk nar ai, yo yakɨrkun huvə mə nəvɨgɨnien\f + \fr 14:14 \ft Suatuk pɨsɨn kɨrik tuk nukreikɨnien nəgkiarien ye v. 14: Yakɨrkun huvə mə nar kɨrik rɨkək yame ramor yermamə rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen.\f* kɨrik rɨkək yame ramor yermamə rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg tukmə yermamə kɨrik rɨkin raməsɨk mɨmə nar kɨrik rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen, nar ai rəmkɨmɨk əfrakɨs tuk yermamə a.\x - \xo 14:14 \xt Wok 10:15; Taet 1:15 \x*  
\v 15 Tukmə piam raməm mə nəvɨgɨnien kɨrik rəmkɨmɨk, kɨni nakamən ye nɨmrɨn, rɨkin tukrəpəu. Ramor məknaikɨn mə kafam norien rɨpəh nəri-pənien swatuk kape norkeikeiyen. Takhapəh nɨsorien mə nar yame nakasən ramoriah piaumiə kɨrik yame Kristo rɨmamhə tukun.\x - \xo 14:15 \xt 1 Kor 8:11-13 \x*  
\v 16-18 Nar apnapɨg mə kɨmiə nakamhani mə norien kɨrik in rhuvə əmə, mərɨg səpəh, tamə piaumiə kɨrik raməm norien kapəmiə mamni mɨmə naksor təvhagə has. Ror pən, taksətapɨg kɨn, meinai yermamə yame ramor nəkwai Kristo ye norien a, in ramor rɨki Kughen ramagien. Kɨni narmamə kasəm in mhamə in yermamə huvə, kɨni rɨkiriə ramagien əmə tukun. Ror məkneikɨn meinai Narmaruyen kape Kughen pəh nien mə nar kape nəvɨgɨnien mɨne nɨnɨmien, mərɨg in nar kɨrik kape natuatukien ye nɨmrɨ Kughen, mɨne nəmərinuyen, mɨne nagienien ye Nanmɨn kafan.   
\p
\v 19 Kɨni ror məknakɨn, pəh kɨtawə tuksarkut pɨk tuk norien nar yame ramkɨr pən narmamə tuk nəmərinuyen kɨni mhavəhsi-haktə nətərɨgien kapətawə m-fam.\x - \xo 14:19 \xt Rom 12:18; 15:2 \x*  
\v 20 Takhapəh nɨsoriahyen wok kape Kughen tuk nənien naha nəvɨgɨnien yame naksorkeikei. Nəfrakɨsien mə nəvɨgɨnien mɨnə fam khahuvə mhapəh nɨsəmkəmɨkien ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg rahas tukmə nakvəh nəvɨgɨnien kɨrik yame piam ramni mə rəmkɨmɨk mən ye nɨmrɨn, kɨni in rətərɨg pɨk tukun, mɨmɨr ye kafan nhatətəyen.\x - \xo 14:20 \xt 1 Kor 8:13 \x*  
\v 21 Kɨni ror məknakɨn rhuvə mə takhapəh nɨsənien nusai nar, mhapəh nhanɨmien waen, mhapəh nɨsorien nar kɨrik yame tukror piautawə mɨnə kamhamɨr ye nhatətəyen kapəriə.   
\p
\v 22 Kɨni tukmə kɨmiə nakhavəh nətərɨgien kɨrik ye nɨkarɨn kape narɨmnar mɨnə e, takharaptərəkɨn məniwən əmə kɨmiə Kughen. Narmamə kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs nɨpɨg kasor əmə narɨmnar yame kharkun mə in ratuatuk mə tuksor.  
\v 23 Mərɨg yermamə yame kafan nətərɨgien ramor kɨraru tuk nar yame ramən, meinein mə ratuatuk mə tukrən uə nɨkam, rhuvə mə tukrɨpəh nənien. Mərɨg tukmə rən, Kughen tukrɨni mə rɨnor təvhagə hah, meinai in ramən, mərɨg rɨkin raməsɨk mə rɨpəh natuatukien - kafan norien rɨpəh nərer-tɨmtɨmien ye nhatətəyen. Kɨni tukmə yermamə kɨrik ramor nar kɨrik yame rɨkin raməsɨk mə in rɨpəh natuatukien, in ramor təvhagə hah.   
\c 15  
\s1 Pəh khavəhsi-haktə nətərɨgien kape yəhuak pɨsɨn pɨsɨn mɨnə  
\p
\v 1 Kɨtawə yamə mɨne khaskai ye nhatətəyen ye Kristo tukasəkeikei mɨsasitu huvə ye yamə mɨne nhatətəyen kapəriə rɨpəh nuəyen mɨskai. Rɨpəh natuatukien mə tuksəri-pən əmə norien yame kɨtawə atuk kɨsorkeikei.  
\v 2 Kɨtawə tukasəkeikei masor norien yame tukror rɨki narmamə pɨsɨn kɨsagien tukun, mɨmə tukrasitu irəriə mor nhatətəyen kapəriə ruə mɨskai.\x - \xo 15:2 \xt 1 Kor 10:24,33 \x*  
\v 3 Pəh kɨsor məknakɨn meinai Kristo mɨn In rɨmɨpəh norien norien kɨrik yame In atuk rorkeikei, mərɨg In rɨmnor narɨmnar fam əgkap yame Kughen rorkeikei [nar apnapɨg narmamə kɨmnhani hah In tukun] rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Nɨni-hasien yamə mɨne kamni-pre tuk Ik,  
\q2 nəgkiarien a ramuə mɨn tuk Yo.”\rq (Sam 69:9)\rq*   
\m
\v 4 Narɨmnar e yame kɨmɨrai kupan ye Nəkwəkwə kape Kughen, kɨmɨrai mə tukrhajoun ətawə, mə tuksərəhu-pən tɨm tɨm nətərɨgien kapətawə ye Kughen. Kɨni kɨtawə kharkun norien a meinai kasərer tɨm tɨm ye nɨpɨg əutən mɨnə, kɨni Nəkwəkwə kape Kughen ravəh-si haktə nətərɨgien kapətawə.\x - \xo 15:4 \xt 2 Tim 3:16 \x*   
\p
\v 5 Kughen pɨsɨn əmə ramasitu irətawə mə tuksərer tɨm tɨm ye nɨpɨg əutən mɨnə, kɨni In pɨsɨn əmə ravəh-si haktə nətərɨgien kapətawə. Kɨni taktakun ai, yakamaiyoh In mɨmə tukrasitu irəmiə yamə mɨne nakhakwasɨg kɨn Yesu Kristo mor nətərɨgien kapəmiə mə tukruə mor kɨrikianə əmə  
\v 6 mə takhavəh nətərɨgien kɨrikianə əmə, mamhani nəgkiarien kɨrikianə əmə tuk nəgnəgɨnien Kughen yame In Kughen mɨne Rɨm Yesu Kristo Yermaru kapətawə.   
\p
\v 7 Havəh əmiə mɨnə yerkin agien, rəmhen kɨn yame Kristo rɨmɨvəh əmiə yerkin agien. Taksor məknakɨn mə narmamə tukhani vi vi Kughen tukun.\x - \xo 15:7 \xt Rom 14:1 \x*  
\v 8 Takhapəh nɨsəru-kɨnien nar e mɨmə Kristo rɨmauə yorwok kape nəmə Isrel\f + \fr 15:8 \ft Nəgkiarien Gris ramni mə “narmamə yame kɨmɨvəh nao kɨmi əriə” mərɨg nɨpran ramni mə “nəmə Isrel.”\f* mə tukrhajoun mə Kughen ramor kafan nəgkiarien, nəgkiarien e in e mɨmə promes mɨnə kafan yame rɨmɨni-pən tuk rɨp nəmə Isrel kupan, iriə kwənhauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn  
\v 9 mə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə tukhani vi vi Kughen meinai rɨkin rehuə tuk narmamə, rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Ror məkneikɨn, yo jakvəh-si haktə nhagɨm ye kwerkwai nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə,  
\q2 maməni nɨpei mamni vi vi nhagɨm.”\rq (2 Saml 22:50; Sam 18:49)\rq*   
\m
\v 10 Kɨni nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨn mɨmə,  
\q1 “Kɨmiə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mɨne narmamə kape Kughen mɨnə takhauə kɨrikianə mɨsagien.”\rq (Dut 32:43)\rq*   
\m
\v 11 Kɨni mamni mɨn mɨmə,  
\q1 “Kɨmiə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, taksəgnəgɨn Kughen Yermaru,  
\q2 kɨni kɨmiə kwənərəus mɨnə fam kape tokrei tanə taksokapə mɨsəgnəgɨn In.”\rq (Sam 117:1)\rq*   
\m
\v 12 Kɨni Aesaea ramni mɨn mɨmə,  
\q1 “Kwənərəus kape Jese\f + \fr 15:12 \ft Jese in rɨm King Deved.\f* kupan tukrhaktə mɨn,  
\q2 kɨni Kughen tukrɨvəh-si haktə in mə tukramarmaru ye kwənərəus mɨnə kape tanɨmtanə m-fam.  
\q1 Kɨni nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə tuksərəhu-pən tɨm tɨm nətərɨgien kapəriə iran.”\rq (Aes 11:10)\rq*   
\p
\v 13 Kughen rɨmnasitu irətawə mə tuksərəhu-pən tɨm tɨm kapətawə nətərɨgien iran. Pəh In tukror mə rɨkimiə tukrhaktə mukwar kɨn nagienien mɨne nəmərinuyen nɨpɨg nhatətətəyen kapəmiə iran tukrɨskai mɨn meinai Nanmɨn kape Kughen ravəhsi-pre nəsanɨnien kɨmiə əmiə.   
\s1 Pol ramni mə Kughen rɨmɨvəh-si haktə in mə tukrɨvən ye kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mɨni-ərhav Nəvsaoyen Huvə  
\p
\v 14 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Yakɨrkun huvə mə nɨmraghien kapəmiə ramhaktə mukwar kɨn nɨhuvəyen, kɨni nakhavəh nɨrkunien m-fam, mɨsəmhen tuk nhajounien əmiə mɨnə.  
\v 15 Kɨni ye nəkwəkwə e kafak, yɨmɨpəh nerkwaigien kɨn nar kɨrik, mərɨg yɨmɨni-ərhav yerkik m-fam narɨmnar mɨnə e tuk əmiə, kɨni morkeikei mə rɨkimiə tukraməkeikei maməsɨk nəgkiarien mɨnə a. Ratuatuk əmə mə yakəgkiar məknakɨn, meinai Kughen ramasitu irak ye kafan əmə nɨhuvəyen  
\v 16 mə yo jakuə yorwok kape Kristo tuk nɨni-ərhavyen nəvsaoyen huvə kɨmi nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə. Yo yakəmhen kɨn pris kɨrik yame yakamni-ərhav nəvsaoyen huvə kape Kughen mə nəmə ye tanə pɨsɨn pɨsɨn yamə mɨne kɨshatətə ye Kristo tukhauə presen huvə yamə mɨne Nanmɨn kape Kughen ramərəhu karɨn mə kape Kughen, kɨni Kughen rɨkin ragien əmə tuk nɨvəhyen.\x - \xo 15:16 \xt Rom 1:5; 11:13 \x*   
\p
\v 17 Kɨni yakavəhsi-haktə Yesu Kristo tuk wok mɨnə fam kape Kughen yame yakamor.  
\v 18 Mərɨg to yakpəh nəgkiar-ausitien tuk nar pɨsɨn kɨrik, yakaməgkiar ausit əmə tuk narɨmnar huvə yamə mɨne Kristo ramor nɨpɨg yɨmnor kafan wok tuk nɨvəhyen nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə khauə mɨsor nəkwai Kughen. Kristo ramor wok ye kafak nəgkiarien mɨne ye kafak norien mɨnə,  
\v 19 kɨni mor wok ye nəsanɨnien kape nɨmtətien mɨnə mɨne nar pɨs pɨs mɨnə ye nəsanɨnien kape Nanmɨn kape Kughen. Kɨni ror məkneikɨn, yakamni-ərhav fam nəvsaoyen huvə kape Kristo, rɨmɨrikakun Jerusalem mɨvən meriaji-pən kantri e Ilirikam.  
\v 20 Nɨpɨg m-fam ye nɨrikakunien kape kafak wok muə meriaji-pə e taktakun, yɨmnorkeikei mə jakvən mɨni-ərhav nəvsaoyen huvə ikɨn mɨnə tɨksɨn yamə mɨne kɨpəh nərɨg-hanə-yen nhag Yesu Kristo ikɨn. Yakpəh norkeikeiyen mə jakor wok aikɨn kɨrik yame yermamə kɨrik ruavən ta ikɨn mamni-ərhav nəvsaoyen huvə.\x - \xo 15:20 \xt 2 Kor 10:15-16 \x*  
\v 21 Mərɨg raməri-pən nəgkiarien ye Nəkwəkwə kape Kughen [yame raməgkiar ye Kristo] mɨmə,  
\q1 “Narmamə yamə mɨne kɨpəh nɨni-ərhavyen nəvsaoyen huvə kɨmi əriə, iriə tuksəm In,  
\q2 kɨni narmamə yamə mɨne khapəh nɨsərɨg-hanəyen nəvsaoyen huvə, iriə tukharkun.”\rq (Aes 52:15)\rq*   
\s1 Pol rorkeikei mə tukrɨvən mɨvaag-pən kɨn nəməhuak mɨnə Rom  
\p
\v 22 Kɨni nɨpɨg rɨpsaah, wok e kafak tuk nɨvənien aikɨn pɨsɨn pɨsɨn mɨnə ramətapɨg kɨn yo tuk nurəyen məm əmiə.\x - \xo 15:22 \xt Rom 1:13 \x*  
\v 23 Mərɨg taktakun ai, yɨmnor infamien ye kafak wok ye provins mɨnə e. Newk mɨnə tɨksɨn ruauə muavən ta, yɨmnorkeikei pɨk mə jakurə məm əmiə.  
\v 24 Kɨni ror məknakɨn, rɨkik raməsɨk mɨmə nɨpɨg jakamvən Spen jakukurao-pre məm əmiə. Kɨni nɨpɨg jakurə kɨsarə kape nɨpɨg kwakwə əmə, kɨni yakorkeikei mə taksasitu irak tuk kafak nəriwəkien.  
\v 25 Mərɨg taktakun, yakamvən Jerusalem tuk nasituyen ye nəməhuak mɨnə aikɨn,  
\v 26 meinai nəməhuak mɨnə apa kantri mir e Masedonia mɨne Gris, rɨkiriə rɨmnagien tuk nɨvəhsi-pənien kapəriə mane kɨmi yavən has mɨnə ye niməhuak apa Jerusalem.\x - \xo 15:26 \xt Wok 24:17; 1 Kor 16:1; 2 Kor 8:1; 9:2,12 \x*  
\v 27 Rɨkiriə ramagien əmə tuk nasituyen irəriə məkneikɨn, mərɨg rəmhen kɨn yame kasarpɨn tai nasituyen yame kwənərəus kape Isrel kɨmnhavəhsi-pən ta kɨmi əriə, in e mə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kamhavəh nɨhuvəyen yame Kughen rɨmɨrpen mə kape nəmə Isrel, kɨni mɨsarpɨn tai nɨhuvəyen a kɨn nasituyen kɨn mane.\x - \xo 15:27 \xt 1 Kor 9:11 \x*  
\v 28 Jakvəh mane yame iriə kɨmɨsəwhai kəji, mɨvən mɨvəh-si-pən kɨmi nəhuak mɨnə apa Jerusalem. Kɨni nɨpɨg jakor infamien ye kafak wok apaikɨn, kɨni mɨtərhav Jerusalem mɨvən apa Spen, mərɨg nɨpɨg jakamvən Spen, jakukurao-pre məm əmiə.  
\v 29 Nɨpɨg yakaurə mamarə iməmiə ikɨn, yakɨrkun mə jakvəh narɨmnar huvə rɨpsaah ye Kristo mə jakvəhsi-pre kɨmi əmiə, kɨni kɨmiə taksərɨg rhuvə kɨn.\x - \xo 15:29 \xt Rom 1:11 \x*   
\p
\v 30 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə, meinai kɨtawə kɨshatətə ye Yesu Kristo Yermaru kapətawə, kɨni Nanmɨn kape Kughen ramor mə kɨtawə tuksorkeikei ətawə mɨnə, yakamaiyoh skai əmiə mə taksəhuak tuk yo mɨsasitu irak ye narowagɨnien kafak.\x - \xo 15:30 \xt 2 Kor 1:11; Kol 4:3; 2 Tes 3:1 \x*  
\v 31 Səhuak mə Kughen tukrasitu irak mətapɨg kɨn nəmə Judia yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien ye nəvsaoyen huvə mə tukhapəh nɨsoriahyen yo. Kɨni səhuak mɨn mə nɨpɨg jakvən Jerusalem mɨtərhav mɨn, mə narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Kristo, rɨkiriə tukragien tuk wok kafak.  
\v 32 Kɨni ye norien a, tukmə Kughen rorkeikei, jakurə məm əmiə ye nagienien, kɨni kɨtawə mfam rɨkitawə tukragien.  
\v 33 Pəh Kughen yame In nuknei nəmərinuyen tukramarə tuk əmiə m-fam. Amen.   
\c 16  
\s1 Pol ramaowiə kɨn in mɨnə tɨksɨn  
\p
\v 1 Yo yakamni-pre tuk əmiə mɨmə nowintawə e Fibi yame ravəh wok kape dikon ye niməhuak apa Kengkria, in piraovɨn huvə kɨrik.  
\v 2 Yakamaiyoh əmiə mə nɨpɨg in tukrurə, taksagien əmə tukun ye nhag Yesu Yermaru kapətawə, ye norien yame in ratuatuk mə narmamə kape Kughen tuksor. Tukmə kafan kɨrik nar kɨrik rɨkək, rhuvə mə taksasitu iran, meinai in rɨmnasitu irak mɨne narmamə khapsaah.   
\li1
\v 3 Saowiə kɨn Prisila mɨne Akwila, yame kɨmasɨr yɨmɨrhor wok kɨrikianə kape Yesu Kristo.\x - \xo 16:3 \xt Wok 18:2 \x*  
\v 4 Ipakə əmə kɨrhamhə tuk nasituyen irak. Pəh nien mə yo pɨsɨn əmə, mərɨg kɨmawə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn yamə mɨne kasəhuak, yakamhani vi vi Kughen tuk əriu.  
\v 5 Kɨni saowiə kɨn nəməhuak yamə mɨne kasofugɨn ye kapəriu nimə.  
\li1 Saowiə kɨn yo kɨrik e Epaenetas e yame rɨmnəkupan mhatətə ye Kristo ye tanə a Tarki.   
\li1
\v 6 Saowiə kɨn Meri yame ramor pɨk wok irəmiə.   
\li1
\v 7 Saowiə kɨn Andronikas mɨne Junias, yemə imak mir yame kɨvəhsi-pən əmasɨr ye kalabus. Aposol mɨnə kamhasiai pɨk əriu, kɨni iriu kɨmwəkupən irak mwhatətə ye Kristo.   
\li1
\v 8 Saowiə kɨn Ampliatas yame yakorkeikei ye norkeikeiyen kape Yermaru.   
\li1
\v 9 Saowiə kɨn Obanas, yame kɨmawə min yakasor wok kɨrikianə ye Kristo, kɨni saowiə kɨn Stakis keikei.   
\li1
\v 10 Saowiə kɨn Apeles, yame ramərer tɨm tɨm ye Kristo ye nɨpɨg əutən mɨnə.  
\li1 Saowiə kɨn narmamə ye nimə kape Aristobolas.   
\li1
\v 11 Saowiə kɨn Herodion, kwənərəus atuatuk kafak.  
\li1 Saowiə kɨn narmamə yamə mɨne kɨsofugɨn-pən ye Yesu Yermaru ye nimə kape Nasisas.   
\li1
\v 12 Saowiə kɨn Trifaena mɨne Trifosa, piraovɨn mir yamə mir kawor pɨk wok kape Yermaru.  
\li1 Saowiə kɨn Persis keikei, piraovɨn mɨn kɨrik yame raməmnhawk tuk norien wok kape Yermaru.   
\li1
\v 13 Saowiə kɨn Rufas, yeməhuak kɨrik kape Yermaru mɨne nɨsɨni yame rɨmnor huvə-pə kɨmi yo rəmhen kɨn nɨsɨnɨk atuatuk.\x - \xo 16:13 \xt Mak 15:21 \x*   
\li1
\v 14 Saowiə kɨn Asingkritas mɨne Flegon mɨne Heremes, mɨne Patrobas mɨne Heremas, mɨne piautawə yamə mɨne kɨsarə iriə miriə.   
\li1
\v 15 Saowiə kɨn Filologas mɨne Julia mɨne Nereas mɨne nowini mɨne Olimpas mɨne nəməhuak mɨnə fam yamə mɨne kɨsarə iriə miriə.   
\li1
\v 16 Saowiə kɨn əmiə mɨnə rəmhen kɨn yame kɨmiə kɨrikianə ye Kristo. Niməhuak mɨnə fam kape Kristo kɨsaowiə kɨn əmiə.\x - \xo 16:16 \xt 1 Kor 16:20; 1 Pita 5:14 \x*   
\p
\v 17 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Yakamaiyoh skai əmiə mə taksərɨg əmiə tuk narmamə yamə mɨne kasor mɨmə takseikus kwhen kapəmiə, kɨni mɨshajoun narɨmnar yame kasor narmamə kasəviəkiə ye nhatətəyen kapəriə, kɨni nhajounien a ror pɨsɨn əgkəp ye nhajounien yame nɨmnhavəh ta. Sərer isok tuk əriə\x - \xo 16:17 \xt Mat 7:15; Taet 3:10 \x*  
\v 18 meinai narmamə kashajoun nəgkiarien eikuə khapəh nɨsorien wok kape Yesu Kristo Yermaru kapətawə, mərɨg kasor wok əmə tuk nar yame nɨprairiə rorkeikei. Iriə kamhani huvə nəgkiarien, kɨni nəgkiarien kapəriə rheikən, mərɨg kaseikuə, masoriah nətərɨgien kape narmamə khapsaah yame nɨrkunien kapəriə rɨpəh nərɨp-tɨmtɨmien.\x - \xo 16:18 \xt Fil 3:19; 2 Pita 2:3 \x*  
\v 19 Narmamə kwəsərɨg ta nəvsaoyen mɨmə kɨmiə naksor nəkwai Kughen. Ror məknakɨn rɨkik ragien pɨk tuk əmiə. Mərɨg yakorkeikei pɨk mɨmə takharkun naha nhagɨn yame ratuatuk, kɨni mhapəh nhavənien tuk norien has mɨnə.\x - \xo 16:19 \xt Rom 1:8; 1 Kor 14:20 \x*  
\v 20 Kughen yame In nuknei nəmərinuyen, pəh nien mə tuk tu In tukrəvi-ətərəkɨn Setan, kɨni in ramarə əmə ye təpaage nɨhumiə. Pəh nɨhuvəyen kape Yesu Yermaru kapətawə tukraməmɨr irəmiə mɨnə.\x - \xo 16:20 \xt Jen 3:15 \x*   
\p
\v 21 Timoti e yame kɨmru min yakawor wok kɨrikianə ramaowiə kɨn əmiə. Kɨni Lusias mɨne Jeson mɨne Sosipata e kwənərəus kafak mɨnə karhaowiə mɨn kɨn əmiə.\x - \xo 16:21 \xt Wok 16:1-2; 19:22; 20:4 \x*   
\p
\v 22 Yo Tosias, yame yakamrai nəgkiarien kape Pol ye nəkwəkwə e, yo yakamaowiə kɨn əmiə, kɨtawə kɨrikianə ye Yesu Yermaru.   
\p
\v 23 Gaeas ramaowiə kɨn əmiə. Yo Pol, yakamarə ye nimə kafan, kɨni narmamə kape niməhuak kasofugɨn iman ikɨn.  
\p Erastas e yame ramərer tuk mane kape taon e, mɨne piautawə Kwotas, iriu mɨn kwaowiə kɨn əmiə.\x - \xo 16:23 \xt Wok 19:22; 1 Kor 1:14 \x*  
\v 24 Pəh Yesu Kristo Yermaru kapətawə tukrautə-pre kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi əmiə mfam. Amen.\f + \fr 16:24 \ft Keinein mə Pol rɨmɨrai əfrakɨs nəgkiarien ye v. 24 meinai rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niu Testamen.\f*   
\p
\v 25 Pəh khani vi vi Kughen. In rɨrkun norien mɨmə kɨmiə naksərer tɨm tɨm ye nhatətəyen kapəmiə meinai yɨmɨni-ərhav-pre nəvsaoyen huvə kape Yesu Kristo tuk əmiə. Nəgkiarien e rɨmnerkwaig əmə apa kupan muə meriaji-pə,\x - \xo 16:25 \xt Rom 1:5; Efes 1:9; 3:5,9; Kol 1:26 \x*  
\v 26 mərɨg taktakun ai, ruətərhav-pə. Kɨni Kughen e yame ramragh rerɨn, In e rɨmɨni mə jakni-ərhav nəvsaoyen kape Kristo yame profet mɨnə kupan kɨmnharai ye nəkwəkwə mɨnə kapəriə, mə narmamə tukharkun. Yakamni-ərhav mɨmə kwənərəus mɨnə fam ye tokrei tanə pəh tukshatətə əmə ye Kughen, mɨsor nəkwan.  
\v 27 Kughen pɨsɨn əmə In Kughen, kɨni In pɨsɨn əmə rɨrkun nar. !Pəh kɨsəgnəgɨn Kughen nɨpɨg m-fam, infamien rɨrkək, tuk nar yame Yesu Kristo rɨmnor! Amen.