\id MAT  
\h MATIU 
\toc1 Matiu 
\toc2 Mat 
\mt1 Matiu  
\mt2 Nəvsaoyen Huvə kape Yesu Kristo yame Matiu rɨmɨrai  
\imt1 Nəgkiarien kwakwə kape nəkwəkwə e Matiu  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e?\bd* Keinein mə pa nhagɨn rɨmɨrai nəkwəkwə e - nəmehuə kupan kape niməhuak kɨmnhani mhamə Aposol Matiu rɨmɨrai. In yermamə kɨrik ye narmamə twelef kape Yesu. Nhagɨn mɨn kɨrik e Livae. Matiu in yamə Isrel yame ramərer tuk mane kape takis kape gavman kape Rom. Mərɨg Yesu rɨmnokrən kɨn in mə in tukruə kafan kɨrik yermamə.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi pa?\bd* Rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi nəmə Isrel, mərɨg rɨmɨrai ye nəgkiarien kape nəmə Gris, meinai narmamə m-fam aikɨn a kharkun.  
\ip \bd ?Nɨmraghien rɨmnhawor pən iran mɨnə ye nɨpɨg rɨmɨrai?\bd* Nəkwəkwə e ramrɨpɨn Oltestamen mɨne Niutesteman, meinai in raməgkiar pɨk ye nəgkiarien kape profet mɨnə kupan kape Kughen yamə mɨne kɨmnəvsao kɨn ye Oltestamen. Ye nɨpɨg kape Yesu, gavman kape Rom rɨmnamarmaru ye nəmə Isrel. Kɨmnamhawhin yermamə kɨrik mə tukruə mɨvəhsi-ta əriə ye kwermɨ Rom. Tukmə kwən a rɨtərhav-pə, tukamokrən kɨn in kɨmə Kristo, uə Mesaea. Nɨpran ramni yermamə yame Kughen rɨmɨni ta mə tukrher-pə kɨn mə tukruə mɨvəh mɨragh narmamə.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Rɨmɨrai nəkwəkwə e mə tukrɨni-ərhav huvə mə Yesu in Kristo (uə Mesaea). Matiu rɨmɨni nəgkiarien rɨpsaah ye Oltestamen yame profet mɨnə kɨmnhani ye Yesu, kɨni mhajoun mə nəgkiarien mɨnə a kɨmɨsor nəfrakɨsien kɨn ye nɨmraghien kape Yesu. Kɨni Matiu rorkeikei mə narmamə tukharkun mə Yesu in King yame In yerpɨrɨg rapita king mɨnə fam.  
\c 1  
\s1 Rɨp Yesu Kristo mɨnə  
\r (Luk 3:23-38)  
\p
\v 1 In e nhag rɨp Yesu Kristo\f + \fr 1:1 \ft  Nəgkiarien Gris ramni “Mesaea.” Nɨpran ramni mə “Yermamə yame Kughen rɨmɨrpen mə tukrher-pə kɨn.”\f* mɨnə, kɨrik e King Deved, kɨni kɨrik mɨn e Ebraham.\x - \xo 1:1 \xt Jen 22:18; 1 Kron 17:11\x*   
\li1
\v 2 Mərɨg rɨp Yesu yame rəkupən, Ebraham. Kɨni Ebraham in rɨm Aesak, kɨni Aesak in rɨm Jekob, kɨni Jekob in rɨm Juda mɨne naorahini mɨnə,\f + \fr 1:2 \ft Juda mɨne naorahini mɨnə iriə m-fam twelef, kamni kɨmiə kwənərəus twelef kape Isrel.\f*   
\li1
\v 3 kɨni Juda in rɨm Peres mɨne Zera, nɨsɨnriu e Tamara, kɨni Peres in rɨm Hesron, kɨni Hesron in rɨm Ram,\x - \xo 1:3 \xt Jen 38:1-30; 1 Kron 2:4, Rut 4:18-22\x*   
\li1
\v 4 kɨni Ram in rɨm Aminadab, kɨni Aminadab in rɨm Nason, kɨni Nason in rɨm Salmon,   
\li1
\v 5 kɨni Salmon in rɨm Boas, e nɨsɨni e Rehab, kɨni Boas in rɨm Obed e, nɨsɨni e Rut, kɨni Obed in rɨm Jese,\x - \xo 1:5 \xt Rut 1:4-5; 4:13-17\x*   
\li1
\v 6 kɨni Jese in rɨm King Deved.\x - \xo 1:6 \xt 2 Saml 12:24\x* Kɨni King Deved in rɨm Solomon e nɨsɨni e piraovɨn kape Uria kupan,\f + \fr 1:6 \ft Uria rɨmamhə, ai, King Deved rɨkɨr. əmru stori ye 2 Saml 11.\f*   
\li1
\v 7 kɨni Solomon in rɨm Rehoboam, kɨni Rehoboam in rɨm Abia, kɨni Abia in rɨm Asa,   
\li1
\v 8 kɨni Asa in rɨm Jehosafat, kɨni Jehosafat in rɨm Jehoram, kɨni Jehoram in rɨp Usia,   
\li1
\v 9 kɨni Usia in rɨm Jotam, kɨni Jotam in rɨm Ahas, kɨni Ahas in rɨm Hesekia,   
\li1
\v 10 kɨni Hesekia in rɨm Manase, kɨni Manase in rɨm Amon, kɨni Amon in rɨm Josaea,   
\li1
\v 11 kɨni Josaea in rɨm Jehoeakin mɨne piauni mɨnə, kɨni kwasɨg ikɨn, nəmə Babilonia kɨmnhavən apa Isrel, mhavəh-si ta nəmə Isrel tuk tanə atuatuk kapəriə, mhapɨk əriə mhavən apa Babilonia.\x - \xo 1:11 \xt 2 King 22-24; 2 Kron 36:10; Jer 27:20\x*   
\p
\v 12 Kɨni in e nhag rɨp Yesu mɨnə, rɨrikakun ye nɨpɨg yame kwənərəus mɨnə kape Isrel kɨmnɨsarə Babilonia.  
\li1 Jehoeakin in rɨm Sealtiel, kɨni Sealtiel in rɨp Serubabel,\x - \xo 1:12 \xt Esra 3:2\x*   
\li1
\v 13 kɨni Serubabel in rɨm Abiud, kɨni Abiud in rɨm Eliakim, kɨni Eliakim in rɨm Asor,   
\li1
\v 14 kɨni Asor in rɨm Jadok, kɨni Jadok in rɨm Aki, kɨni Aki in rɨm Eliud,   
\li1
\v 15 kɨni Eliud in rɨm Eleasara, kɨni Eleasara in rɨm Matan, kɨni Matan in rɨm Jekob,   
\li1
\v 16 kɨni Jekob in rɨm Josef e yerman kape Meri. Kɨni Meri in rɨmɨrəh Yesu, kɨni kamokrən kɨn In kɨmə Kristo yame Kughen rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn.   
\p
\v 17 Ror məkneikɨn mə rɨrikakun ye Ebraham mamuə meriaji-pə King Deved, kaha hah mɨnə kape Yesu, kɨmɨrai nhagriə, iriə fotin. Kɨni rɨrikakun ye King Deved, muə meriaji-pə kwənərəus kape Isrel kɨmnɨsarə Babilonia, nhagriə e, iriə m-fam fotin. Kɨni rɨrikakun mɨn ye kwənərəus kape Isrel kɨmnɨsarə Babilonia, meriaji-pə Kristo yame Kughen rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn, nhagriə e, iriə m-fam fotin.   
\s1 Yesu Kristo rɨmnarha-pə  
\r (Luk 2:1-7)  
\p
\v 18 In e nəvsaoyen kɨn narhayen kape Yesu Kristo. Nɨsɨn Yesu, nhagɨn e Meri. Kɨmɨrpen-ta mə tukrəri-pən kwən kɨrik, nhagɨn e Josef. Mərɨg kɨrɨpəh hanə nɨwarə-kwisien, kɨni Josef rɨpəh napɨr-pənien tukun, mərɨg Nanmɨn kape Kughen rɨmnor Meri ror tɨpɨn. Kɨni narmamə kwəsəm mə Meri rɨnor tɨpɨn.\x - \xo 1:18 \xt Luk 1:27,35\x*  
\v 19 Kɨni kafan yerman Josef rɨmə tukrəpəh in, mərɨg in yemə atuatuk, [mɨpəh norkeikeiyen mə tukror Meri raurɨs ye nɨmrɨ narmamə], rɨkin raməsɨk mə tukrəpəh apɨs-apɨs əmə Meri.  
\v 20 Mərɨg nɨpɨg rɨkin rɨmoh mə tukror məknakɨn, kɨni rəmrərhav, məm agelo kɨrik kape Kughen Yermaru rɨmauə tukun mɨmə, “Josef, mɨkɨp Deved. Takpəh nɨgɨnien tuk nɨkɨrien Meri, meinai kwajikovə yame ramarə iran, in rɨmasɨ-pən əmə tuk Nanmɨn kape Kughen.  
\v 21 Kɨni Meri tukrɨrəh tɨni kɨrik yerman, kɨni takhen-pən nhagɨn mə Yesu\f + \fr 1:21 \ft  Nhag e Yesu, nɨpran ramni mə “Kughen rɨrɨsɨn narmamə ye norien has kapəriə.”\f*, meinai In tukrɨrɨsɨn kafan narmamə mɨnə ye norien has kapəriə.”\x - \xo 1:21 \xt Luk 1:31; 2:21\x*   
\p
\v 22 Narɨmnar mɨnə fam a kɨmnhatərhav-pə, kasor Nəgkiarien kape Kughen Yermaru ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn, yame rɨmɨni-ərhav tuk profet kupan kɨrik mɨmə,   
\q1
\v 23 “Piakəskəh kɨrik yame yerman rɨpəh hanə nɨvənien tukun, tukror tɨpɨn.  
\q2 Kɨni mɨrəh tɨni kɨrik yerman,  
\q1 Kɨni tukhen-pən nhagɨn kɨmə Emanuel.”\rq (Aes 7:14)\rq*  
\p (Nɨpran e ramni mɨmə, “Kughen ramarə kɨtawə min.”)   
\p
\v 24 Josef rɨmnəm-ta nəmrərhavyen a, kɨni məri-pən nəgkiarien yame agelo kape Kughen Yermaru rɨmɨni, kɨni mɨvən, mɨkɨr Meri rəmhen kɨn kafan piraovɨn, mɨravən iman yerkwanu.  
\v 25 Mərɨg in rɨpəh nɨvənien tukun meriaji Meri rɨmneiməkɨn tɨni yerman. Kɨni Josef rhen-pən nhagɨn mɨmə Yesu.\x - \xo 1:25 \xt Luk 2:21\x*   
\c 2  
\s1 Nəmasur mɨnə kɨmnhasɨ-pən isok, masarha kɨn Kristo  
\p
\v 1 Yesu rɨmnarha-pə apa Betlehem, ye tanə Judia. Ye nɨpɨg a, King Herod rɨmnamarmaru iran. Kɨni ai nəmehuə mɨnə tɨksɨn khasɨ-fiak isok mhauə Jerusalem. Kharkun huvə nar tuk nəmien nɨmtətien ye kəmhau mɨnə. Kɨni mhauə mɨsaiyoh mhamə,  
\v 2 “?Kwajikovə a In hiə, yame rɨmnarha-pə? In king kape nəmə Isrel. Kafan kəmhau rɨmnhaktə, yaksəm apa fiak; kɨni yakamhauə mə jakhavəh-si haktə In.”\x - \xo 2:2 \xt Nam 24:17\x* \fig Narmamə yamə mɨne kharkun huvə nar tuk nəmien nɨmtətien ye kəmhau mɨnə|alt="Wise men" src="CNT5093.jpg" size="col" loc="Top right" copy="David C. Cook" ref="MAT 2:2" \fig*   
\p
\v 3 Mərɨg King Herod rɨmnərɨg nəgkiarien a, iriə nəmə Jerusalem, kɨmɨsərɨg raha.  
\v 4 Kɨni rɨmnofugɨn hae pris mɨnə mɨne nəmhajoun mɨnə kape Loa kape Moses, maiyoh əriə mə, “?Kristo yame Kughen rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn, In tukraməkeikei marha-pə apa hiə?”   
\p
\v 5 Kɨni khani-pən tukun mhamə, “In tukrarha-pə apa Betlehem, ye tanə e Judia. Meinai profet kupan kɨrik kape Kughen rɨmɨrai məknakɨn mɨmə,   
\q1
\v 6 “‘Eh. Betlehem, ye tanə Judia.  
\q2 Tukhapəh nɨsəm-əhuyen əmiə mə nəmehuə mɨnə ye taon mɨnə tɨksɨn apa Judia kɨsapita əmiə,  
\q1 meinai yemehuə kɨrik tukrɨsɨ-pre irəmiə.  
\q2 Kɨni In tukrəm huvə kafak narmamə mɨnə e nəmə Isrel, rəmhen kɨn yame yermamə ramarha huvə tuk sipsip mɨnə.’”\rq (Maeka 5:2)\rq*   
\p
\v 7 Məkneikɨn King Herod rokrən kɨn narmamə yamə mɨne kharkun huvə nar khauə, rofugɨn apɨs-apɨs əriə. Maiyoh əriə mə kəmhau a rɨmnhaktə atuatuk ye naha nɨpɨg. Kɨni kɨmnhani-əsah-pən tukun.  
\v 8 Kɨni in rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Havən Betlehem, mɨsarha-kɨn huvə kwajikovə a. Kɨni tukmə naksəm, nakhani-əsah-pə iran, pəh yo mɨn yakvən mɨvəh-si haktə In.”   
\p
\v 9-10 Mərɨg nɨpɨg kɨmɨsərɨg nəgkiarien a, khatərhav, mhavən, mɨsəm mɨn kəmhau kupan yame kɨmɨsəm apa fiak, rɨkiriə ragien pɨk. Kɨni kəmhau a rɨkɨr əriə mɨvən mimhen atuatuk a kwajikovə raməmɨr ikɨn.  
\v 11 Kɨni khavən a imə, masəm kwajikovə a iriu nɨsɨni Meri. Kɨni mɨsənɨmkur ye nɨmrɨ Yesu mhavəh-si haktə In. Mhavəhsi-ərhav narɨmnar kapəriə yame nɨmrɨn rhaktə pɨk, mhavəh-si pən gol kɨmin, mɨne nɨmar nar kɨrik mɨn yame nəmiovɨn rhuvə, kamni kɨmə frangkinsens, mɨne pomad yame nəmiovɨn rhuvə, kamni kɨmə mir.\x - \xo 2:11 \xt Ol Sam 72:10-15; Aes 60:6\x*   
\p
\v 12 Kɨni kwasɨg ikɨn, kɨmɨsəmrərhav mɨsəm Kughen ramor kwirɨg kɨmi əriə mɨmə, “Takhapəh nharerɨg-pənien tuk King Herod, mhakurao-pən ye swatuk pɨsɨn, mharerɨg-pən iməmiə ikɨn.”   
\s1 Josef mɨne Meri kɨrərəh Yesu mɨwap mɨrhuvən apa Ijip  
\p
\v 13 Kɨni kwənhatərhav-ta, məkneikɨn Josef rɨmnamrərhav məm agelo kɨrik kape Kughen Yermaru rɨmatərhav-pə tukun mɨmə, “!Ǝrer aihuaa! Mɨrəh kwajikovə e iriu nɨsɨni mɨrhap mɨrhuvɨn apa Ijip. Kɨni mɨrharə aikɨn mɨrheriaji Yo əmə jakni-pre tuk ik mə takrherɨg-pə mɨn. Meinai pəh nien mə tuk tu, King Herod tukruə marha kɨn kwajikovə e mə tukrhopni.”   
\p
\v 14 Ror pən, yenpɨg, Josef rarar, mɨrəh kwajikovə irisɨr nɨsɨni mɨrhap mɨrhuvɨn Ijip.  
\v 15 Kɨni kɨmɨrharə ye tanə a mɨrheriaji-pən King Herod rɨmamhə. Kɨmɨrharə Ijip rəri-pən əmə Nəgkiarien kape Kughen Yermaru yame rɨmɨni-ərhav tuk profet kupan kɨrik mɨmə,  
\q1 “Yɨmnokrən kɨn narɨk yerman mə tukrɨtərhav Ijip.”\rq (Hos 11:1)\rq*   
\s1 Mobael mɨnə kape King Herod kwəshopni-hopni kwajikovə narman apa Betlehem  
\p
\v 16 Kɨni ye nɨpɨg King Herod ruɨrkun mə narmamə yamə mɨne kamhavəh nɨrkunien huvə tuk nəmien nɨmtətien ye kəmhau mɨnə kwənhakurao ye nərɨgien kafan, məkneikɨn niemha rhai pɨk. Kɨni mher-pən kɨn kafan mobael mɨnə mə tukhavən Betlehem mɨne ikɨn mɨnə fam ipakə tukun masarha kɨn kwajikovə narman yamə mɨne kapəriə newk rɨpəh napitayen kɨraru, mə tukshopni-hopni fam əriə. In rɨmɨrpen newk kɨraru meinai rɨkin raməsɨk mə ye nɨpɨg atuatuk a in a nəmə mɨnə a kɨmɨsəm kəmhau iran.  
\v 17 Nar a rɨmɨtərhav-pə ror Nəgkiarien kape Kughen Yermaru ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn, yamə rɨmɨni-ərhav tuk profet Jeremaea kupan mɨmə,   
\q1
\v 18 “Narmamə ipakə tuk Betlehem\f + \fr 2:18 \ft  Gris ramni “Nəmə Rama.” Rama in taon kɨrik ipakə tuk Betlehem.\f* kɨmɨsərɨg piraovɨn kɨrik ramasək pɨk,  
\q2 meinai ramərɨg raha pɨk.  
\q1 Piraovɨn a in Rejel\f + \fr 2:18 \ft Rejel e nɨsɨn kwən a Isrel kupan; kamni kɨmə Rejel in mama kape nəmə Isrel. Nɨpɨg ramni “Piraovɨn a in Rejel tukrasək” nɨpran ramni mə nɨpian Isrel mɨnə fam tuksasək.\f*. In ramasək tuk kafan kwajikovə mɨnə.  
\q2 Rɨpəh nɨpəhyen mə narmamə tuksəgkiar huvə kɨmin, meinai kafan kwajikovə narman mɨnə kwənhamhə fam.”\rq (Jer 31:15)\rq*   
\s1 Josef mɨne Meri mɨne kwajikovə krhɨtərhav Ijip mɨrherɨg-pən Nasaret  
\p
\v 19 Mərɨg nɨpɨg Josef mɨne Meri mɨne kwajikovə kɨrharə apa Ijip, King Herod rɨmhə. Kɨni Josef rɨmnamrərhav məm agelo kɨrik kape Kughen Yermaru rɨni-pən tukun  
\v 20 mɨmə, “Josef. Hekɨmter. Mɨrəh kwajikovə e mɨne nɨsɨni, mɨrherɨg-pən ye tanə Isrel, meinai narmamə yamə mɨnə khamə tukshopni kwajikovə a, iriə kwənhamhə ta.”  
\v 21 Ror pən, Josef rarar, mɨrəh kwajikovə a mɨne nɨsɨni, mɨrherɨg-pən mɨn ye tanə a Isrel.   
\p
\v 22 Mərɨg nɨpɨg Josef rɨmnərɨg mə kwən a Akeleas rɨmɨvəh tamhek rɨmni King Herod, mamarmaru ye Judia, kɨni in rɨgɨn mɨn kɨn nɨrerɨg-pənien tanə a Judia. Kɨni maməmrərhav məm Kughen rɨmnor kwirɨg kɨmin mɨmə tukrɨpəh nɨvənien Judia. Kɨni rɨmatərhav mɨvən ikɨ pɨsɨn ye provins a Galili,  
\v 23 kɨni kɨrhuvɨn mɨrharə ye taon kɨrik, nhagɨn e Nasaret. Nar a rɨtərhav-pə ror nəgkiarien kape profet mɨnə kupan ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn, yamə kɨmnhani mhamə,  
\p “Tukamni kɨmə in yemə Nasaret.”\rq (Aes 11:1; 53:2)\rq*\x - \xo 2:23 \xt Luk 2:39; Jon 1:45\x*   
\c 3  
\s1 Jon Baptaes raməvsao-ərhav kɨn nəgkiarien kape Kughen  
\r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-9, 15-17; Jon 1:19-28)  
\p
\v 1 Newk mɨnə tɨksɨn ruauə muavən ta, kɨni Jon Baptaes rɨtərhav-pə, maməvsao-ərhav kɨn Nəgkiarien kape Kughen apa ye tɨpəvsɨk apa Judia,  
\v 2 mamni mɨmə, “Sarar ye nərɨgien kapəmiə tuk təvhagə has kapəmiə meinai nɨpɨg yame Kughen tukrarmaru ye narmamə mɨfam ruauə ipakə.”  
\v 3 Jon Baptaes e, in yermamə yame Aesea, profet kupan kape Kughen, rɨmɨni-ta mɨmə,  
\q1 “Kwən kɨrik ramokrapomh ye tɨpəvsɨk mamni mɨmə,  
\q2 ‘Kɨmiə, taksor əpnəpeinə tuk Yermaru, kɨni mɨsor kafan swatuk ratuatuk.’”\rq (Aes 40:3)\rq*   
\p
\v 4 Jon rapəh nɨvəhsi-pənien neipən huvə kɨrik. Kafan kot kɨmnor kɨn tɨki narmɨragh kɨrik, kamni kɨmə kamel. Kɨni kafan kətəut kɨmnor kɨn tɨki kau.\f + \fr 3:4 \ft  Neipən a rəmhen kɨn kape profet kupən kɨrik, nhagɨn e Elaeja.\f* Kɨni nan nəvɨgɨnien kəvraiyuk əmə mɨne sukapak.\x - \xo 3:4 \xt 2 King 1:8\x*  
\v 5 Kɨni narmamə khapsaah kɨmnhasɨ-pən Jerusalem mɨne iku pɨsɨn ye tanə Judia mɨne ikɨn mɨnə ipakə tuk nu e Jodan. Kɨmnhauə mə tuksəm-ru Jon.  
\v 6 Kɨni mamhani-ərhav-pən norien has mɨnə kapəriə. Kɨni in rɨmnor baptaes irəriə ye nu a Jodan.   
\p
\v 7 Mərɨg nɨpɨg Jon rɨmnəm mə narmamə ye khwen mir e Farisi mɨne Sadusi khapsaah kɨmnhauə mə in tukror baptaes irəriə, kɨni rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Ah! !Kɨmiə naksahas rəmhen əmə kɨn snek yamə mɨne kasərhkwopah! Pəh nien mə tuktu, Kughen ror niemhaa mɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi narmamə. ?Mərɨg, pa ramni mə to kɨmiə nakharkun nɨsaptayen kɨn?\x - \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x*  
\v 8 Sor narɨmnar tɨksɨn yamə rhuvə mə tuksəm mə nakwəsəpəh əfrakɨs norien has mɨnə kɨni mhavən tuk Kughen.  
\v 9 Nəfrakɨsien mə kɨmiə kwənərəus kape Ebraham, mərɨg rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mə Kughen tukraməkeikei mɨvəh mɨragh əmiə mhawor kɨmiə kwənərəus kape Ebraham. !Nɨkam, in nar apnapɨg əmə! Yakamni-pre tuk əmiə mə Kughen rɨrkun nor-mɨn-ien kapier apnapɨg ruə rəmhen kɨn kwənərəus kape Ebraham.\x - \xo 3:9 \xt Jon 8:33,39; Rom 4:12\x*  
\v 10 Kɨni taktəkun ai, Kughen rɨnərer matuk ta mə tukrərəru nuknei nai. Kɨni tukmə nai kɨrik rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwan yame rhuvə, In tukrərəru marakikɨn-pən ye nap.\f + \fr 3:10 \ft Jon Baptaes raməgkiar skai kɨmi Farisi mɨne Sadusi, yamə mɨne khamə ta mə Kughen tukraməkeikei mɨvəh mɨragh əriə meinai iriə ji Ebraham mɨnə. Nuhpɨkɨnien ye nai yame Kughen tukrərəru ramhajoun mə Kughen tukrəkir norien kape narmamə, kɨni yamə mɨne khapəh nɨsorien norien huvə, Kughen tukrɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi əriə.\f*\x - \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Luk 13:6-9\x*   
\p
\v 11 “Yo yakamor baptaes irəmiə kɨn nu yame ramhajoun mə nakwəsarar ye nərɨgien kapəmiə tuk təvhagə has. Mərɨg yermamə kɨrik tukruə kwasɨg irak, yame kafan nəsanɨnien mɨne nehuəyen rapita yo. Kɨni yo ye tanə əgkəp; yakpəh nəmhenien mə to yakrap kafan sandel. Kɨni In tukror baptaes irəmiə ye Nanmɨn kape Kughen mɨne nap.\x - \xo 3:11 \xt Jon 1:26-27,33; Wok 1:5,1:3:25 \x*  
\v 12 In ramərer matuk tuk nəmien norien kape narmamə maməwhai əriə, nəmə huvə mɨnə mɨne nəmə has mɨnə. Rəmhen əmə kɨn yame yeməsim kɨrik ravəh safel tuk nəspir-tayen tɨki kwənkwai wit mə tukrɨpɨk nɨmitɨn yame rhuvə. Narmamə yamə mɨne khahuvə kɨsəmhen kɨn nɨmit wit yame rɨpɨk əriə mamvən yerkwanu; mərɨg narmamə has kɨsəmhen kɨn tɨki kwənkwai wit, yame ramarakikɨn-pən əriə ye nap ehuə yame ramuək rerɨn.”   
\s1 Jon rɨmnor baptaes ye Yesu  
\r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22)  
\p
\v 13 Kɨni Yesu rɨmɨtərhav Galili muə ye nu e Jodan, mə Jon tukror baptaes iran.  
\v 14 Mərɨg Jon rɨmɨni-əhu skai In mɨni-pən tukun mɨmə, “Ratuatuk mə Ik takor baptaes irak. ?Rhawor nakamuə mə jakor baptaes iram?”   
\p
\v 15 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Nɨkam. Takpəh nəpəhyen. Kughen rɨmɨni mə ratuatuk mə takor baptaes irak.” Kɨni Jon rɨmneighan kɨn.  
\v 16 Kɨni mor baptaes ye Yesu. Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmneiwaiyu mhekɨmter mɨn ye tame nu, məkneikɨn napuə rəkwaag, kɨni rəm Nanmɨn kape Kughen reiwaiyu-pə rəmhen kɨn mak ye tanə, maməkwətə-pən iran.\x - \xo 3:16 \xt Jon 1:32\x*  
\v 17 Kɨni nəgkiarien kɨrik rɨsɨ-pən ye neai mamni mɨmə, “In e narɨk, yame yakorkeikei pɨk. Rɨkik ragien pɨk tukun.”\x - \xo 3:17 \xt Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 12:18; 17:5; Luk 9:35\x*   
\c 4  
\s1 Setan ramarkut tuk nukuraoyen ye nərɨgien kape Yesu  
\r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13)  
\p
\v 1 Kɨni Nanmɨn kape Kughen rɨmɨkɨr Yesu mɨvən ye tɨpəvsɨk, mə Setan\f + \fr 4:1 \ft  Setan in yemehuə kape nanmɨn has mɨnə.\f* tukrɨvəhsi-pən vəhsi-pən kɨmin.\x - \xo 4:1 \xt Hib 2:18; 4:15\x*  
\v 2 Kɨni Yesu rɨmnəpəh nəvɨgɨnien kape nɨpɨg foti, yeraan mɨne yenpɨg, kɨni məmkərəv pɨk.\x - \xo 4:2 \xt Eks 34:28\x*  
\v 3 Kɨni Setan\f + \fr 4:3 \ft  Gris ramni, “Kɨni yermamə kape nɨvəhsi-pən vəh-si-pənien ruə.”\f* ruə mɨvəhsi-pən vəhsi-pən kɨmi Yesu mɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə Ik Ji Kughen əfrah, ni-pən tuk kapier mɨnə e pəh khaukrekɨn mhauə mɨsor bred kɨn.”   
\p
\v 4 Mərɨg Yesu rhorpɨn nəgkiarien mɨmə, “Nɨkam. Kɨmɨrai ye Nəkwəkwə kape Kughen kɨmə, ‘Narmamə to khapəh nhamragh-əmə-yen ye nəvɨgɨnien. Mərɨg kamhamragh mɨn ye nəgkiarien mɨnə fam yame ramsɨ-pən tuk Kughen.’”\x - \xo 4:4 \xt Kol 1:16-17\x*\rq (Dut 8:3) \rq*   
\p
\v 5 Kɨni Setan rɨmɨkɨr Yesu mɨvən apa Jerusalem, mərɨp In ye Nimə Ehuə kape Kughen apa yerpɨrɨg əgkəp.  
\v 6 Kɨni mɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə Ik ji Kughen əfrakɨs, iv-ərhav-ru ikɨn e, meinai kɨmɨrai ye Nəkwəkwə kape Kughen kɨmə, “‘In tukrher-pə kɨn agelo mɨnə kafan khauə masarha huvə tuk Ik. Tukharaptərəkɨn Ik kɨn kwermɨriə mə takpəh nowhan-pənien nɨhum ye kapier kɨrik.’”\rq (Sam 91:11, 12)\rq*   
\p
\v 7 Mərɨg Yesu rhorpɨn kafan nəgkiarien mɨmə, “Nɨkam. Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨn mɨmə, ‘Takhapəh nɨsəm-əsaahyen kapəmiə Kughen Yermaru mə ramarha huvə əfrakɨs tuk əmiə uə nɨkam.’” \rq (Dut 6:16)\rq*   
\p
\v 8 Məkneikɨn Setan rɨkɨr Yesu mɨvən apa ye tukwas apomh kɨrik, kɨni mhajoun In kɨn kantri mɨnə fam ye tokrei tanə, mɨne nehuəyen kapəriə,  
\v 9 kɨni mɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə nakəhuak kɨmi yo, yakvəhsi-pre narɨmnar m-fam e kɨmik.”   
\p
\v 10 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “!Setan, əta irak! Meinai Nəgkiarien kape Kughen ramni mɨmə, ‘Taksəhuak əmə kɨmi kapəmiə Yermaru Kughen, mɨsəri-pən əmə kafan nərɨgien.’” \rq (Dut 6:13) \rq*   
\p
\v 11 Kɨni ai Setan rəta iran, kɨni agelo mɨnə kɨmnhauə mɨsasitu iran.   
\s1 Yesu rɨmɨrikakun mamni-ərhav nəgkiarien kape Kughen ye provins e nhagɨn e Galili  
\p
\v 12-13 Kɨni ye nɨpɨg a, kɨmnharaptərəkɨn Jon Baptaes, kɨrəhsi-pən ye kalabus. Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmnərɨg nəvsaoyen kɨn, kɨni mɨvən apa yerkwanu kɨrik ye provins Galili, nhagɨn e Nasaret. Mamarə apaikɨn, mɨtərhav, mɨvən apa taon kɨrik e Kapaneam, ipakə tuk lugun e Galili, mamarə apaikɨn. Kwənmhaan a in kwənmhaan kape kwənərəus mir kape Isrel e Sebulun mɨne Naftali.\x - \xo 4:12-13 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Luk 3:19-20\x*  
\v 14 Nar a rɨtərhav-pə ror nəgkiarien kape profet kupan e Aesea ruauə mor nəfrakɨsien kɨn, yame rɨmɨni mɨmə,   
\q1
\v 15 “Kwənmhaan kape nəmə Sebulun mɨne Naftali, kawərer ye swatuk ramvən apa ye lugun ehuə e Galili, ye nɨkar tanə pən ye nu e Jodan.  
\q2 In e provins e Galili - ime narmamə yamə mɨne pəh nien mə kwənərəus kape nəmə Isrel.   
\q1
\v 16 Nəmə aikɨn a kɨmɨsarə ye nəpɨgnəpien, kɨni mɨsəm nɨkhakien kɨrik. Kɨni rɨnamraan.  
\q2 Nɨkhakien ehuə rɨmnəsia-pen əriə yamə mɨne kɨmnɨsarə ye nəpɨgnəpien kape nɨmhəyen e yame ramhotərəkɨn əriə ye nɨpɨg mɨfam.”\rq (Aes 9:1-2)\rq*   
\p
\v 17 Kɨni rɨrikakun ye nɨpɨg a, Yesu rɨnamni-ərhav nəgkiarien kape Kughen mamni mɨmə, “Sarar ye nərɨgien kapəmiə tuk norien has mɨnə, meinai nɨpɨg yame Kughen tukramarmaru ye narmamə ruauə pakə.”\x - \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 19:27\x*   
\s1 Yesu rɨmnokrən kɨn narmamə kuas mə tukhauə kafan narmamə mɨnə  
\r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11)  
\p
\v 18 Yesu raməriwək ye nɨkar lugun ehuə e Galili kɨni məm kwərə mir kɨraru. Iriu piauni. Andru mɨne Saemon (yame nhagɨn mɨn kɨrik e Pita). Iriu kwarukɨn net apa ye lugun, meinai iriu yermamə mir kape nɨviyen kəmam.  
\v 19 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriu mɨmə, “Rauə mɨrakwasɨg kɨn Yo, mɨrauə kafak yermamə mir. Yo jakor əmiru nakrauə yermamə mir kape nɨviyen narmamə.”   
\p
\v 20 Məkneikɨn, iriu kɨmɨwəpəh kapəriu net mɨrakwasɨg kɨn in.   
\p
\v 21 Kɨni Yesu rəriwək kəskəh mɨn, məm kwərə mir kɨraru mɨn, iriu piauni. Nhagriu e Jemes mɨne Jon, ji Sebedi mir. Kawkwətə ye nəkwai bot irisɨr rɨmriu, marhajir əsɨgɨn kapərisɨr net. Kɨni Yesu rɨmnokrən kɨn əriu mə tukrauə,  
\v 22 məkneikɨn kwərer, mwəpəh bot, mɨne rɨmriu, kɨni mɨrakwasɨg kɨn.   
\s1 Yesu ramhajoun narmamə kɨni mor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə  
\r (Luk 6:17-19)  
\p
\v 23 Kɨni Yesu raməriwək ikɨn mɨnə ye provins e Galili, mamhajoun narmamə ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel, maməvsao-ərhav kɨn nəvsaoyen huvə kape narmaruyen kape Kughen, kɨni mamor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə ye nəmhəyen pɨsɨn pɨsɨn.\x - \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39; Wok 10:38\x*  
\v 24 Kɨni nəvsaoyen kɨn Yesu rarkurao fam ye provins e Siria. Kɨni narmamə kɨmnhapɨk narmamə m-fam yamə mɨne kamhamhə, mhauə tuk Yesu. Kapəriə nəmhəyen ror məkneikɨn: Tɨksɨn kamhamhə; tɨksɨn, nɨprairiə rɨmamhə; tɨksɨn, nanmɨn has ramərer-pən irəriə; tɨksɨn, nɨkəvaan ramor əriə; kɨni tɨksɨn, nɨprairiə fam rɨmhə. Mərɨg Yesu rɨmnor huvə fam əriə.\x - \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x*  
\v 25 Kɨni nəmə Galili khapsaah, mɨne nəmə Dikapolis, mɨne nəmə Jerusalem, mɨne nəmə Judia, mɨne nəmə ikɨn mɨnə apa nɨkarɨn pən apa ye nu e Jodan khapsaah kɨmnhakwasɨg kɨn In.\x - \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x*   
\c 5  
\s1 Yesu rɨpɨk kafan narmamə mɨnə mɨshaktə mhavən ye tukwas, raməvhag kɨmi əriə  
\r (Luk 6:20-23)  
\p
\v 1 Nɨpɨg Yesu rɨmnəm nukwhao ehuə yame ramkwasɨg kɨn, kɨni In rhaktə fiak ye tukwas kɨrik, kɨni məkwətə. Kɨni kafan narmamə mɨnə khakwasɨg kɨn.  
\v 2 Kɨni In rɨmɨrikakun mhajoun əriə mɨmə,   
\q1
\v 3 “Narmamə yamə mɨne kamhavəhsi-əhu atuk əriə masətɨgtə əmə ye Kughen, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai iriə narmamə kape Kughen, kɨni In ramarmaru irəriə.\x - \xo 5:3 \xt Aes 57:15\x*   
\q1
\v 4 Narmamə yamə mɨne kɨsasək, kɨni rɨkiriə raməmhə, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai Kughen tukrəgkiar vi vi kɨmi əriə.\x - \xo 5:4 \xt Aes 61:2-3; Rev 7:17\x*   
\q1
\v 5 Narmamə yamə mɨne khapəh nhavəh-si-haktə-atukien əriə, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai Kughen tukrɨvəhsi-pən tokrei tanə e kɨmi əriə.\x - \xo 5:5 \xt Sam 37:11\x*   
\q1
\v 6 Narmamə yamə mɨne kɨsorkeikei pɨk yerkiriə m-fam mə nɨmraghien kapəriə tukratuatuk ye nɨmrɨ Kughen, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai Kughen tukror nɨmraghien kapəriə in ratuatuk.\x - \xo 5:6 \xt Aes 55:1-2\x*   
\q1
\v 7 Narmamə yamə mɨne rɨkiriə rehuə tuk narmamə, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs, meinai Kughen rɨkin rehuə tuk əriə.   
\q1
\v 8 Narmamə yamə mɨne rɨkiriə ratuatuk, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai tuksəm Kughen.   
\q1
\v 9 Narmamə yamə mɨne kasərəhu nəmərinuyen, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai tukokrən kɨn əriə kɨmə ji Kughen mɨnə.   
\q1
\v 10 Narmamə yamə mɨne kamuh əriə tuk norien atuatuk, iriə e kɨsarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai Kughen ramarmaru irəriə.\x - \xo 5:10 \xt 1 Pita 3:14\x*   
\p
\v 11 “Nakasarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs nɨpɨg narmamə kasor nahasien kɨmi əmiə meinai kɨmiə narmamə kafak mɨnə. In e tukhani hah əmiə, mɨsoriah əmiə, mɨseikuə irəmiə mamhani nəgkiarien hah mɨsoriah əmiə kɨn.\x - \xo 5:11 \xt 1 Pita 4:14\x*  
\v 12 Nəfrakɨsien, narmamə kɨmɨsor mɨn məknakɨn ye profet mɨnə kupan rəmhen kɨn yame kasor irəmiə ai taktakun. Ror pən, sagien pɨk, meinai nərokien ehuə kapəmiə ramarə apa ye rao ye neai.”\x - \xo 5:12 \xt 2 Kron 36:16; Wok 7:52\x*   
\s1 Nɨgər mɨne nɨkakien  
\r (Mak 9:50; Luk 14:34-35)  
\p
\v 13 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Kɨmiə naksəmhen kɨn nɨgər kape narmamə m-fam ye tokrei tanə. Kɨni mərɨg tukmə nɨgar rəhiu pɨk, ?tukhawor kor rhekɨn mɨn? Rɨpəh nəmhenien tuk nar kɨrik. Tukarakikɨn əmə.   
\p
\v 14 “Kɨmiə naksəmhen kɨn laet kape narmamə m-fam ye tokrei tanə. Keinein nerkwaigien kɨn taon yame kɨmɨvhirəkɨn yerpɨrɨg ye tukwas.\x - \xo 5:14 \xt Jon 8:12; 9:5\x*  
\v 15 Kɨni yermamə kɨrik rɨkək yame to rəsia-pən ye laet kɨni mɨvai-pən ye nɨtɨp. Nɨkam. Nɨpɨg tukmə rəsiə-pən ye laet tukraməkeikei mukrai-haktə pən ikɨn kamukrai-pən laet ikɨn, mə laet tukrɨsia-pen fam narmamə apa imə.\x - \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Luk 8:16; 11:33\x*  
\v 16 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, sor laet rəsiə ye nɨmraghien kapəmiə pəh narmamə tuksəm wok huvə yamə mɨne nakasor, kɨni mhavəhsi-haktə nhag Rɨmɨmiə Kughen yame ramarə ye rao ye neai.”\x - \xo 5:16 \xt Efes 5:8-9; 1 Pita 2:12\x*   
\s1 Nɨmraghien kape Yesu rɨmnor Loa kape Moses ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn  
\p
\v 17 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Rɨkimiə tukrɨpəh nuhyen mə yɨmauə mə jakarakikɨn Loa kape Kughen uə nəgkiarien kape profet kupan mɨnə. Nɨkam. Pəh nien mə yɨmauə mə jakarakikɨn əriə, mərɨg yɨmauə mə jakor nəgkiarien mɨnə a khauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 5:17 \xt Rom 3:31\x*  
\v 18 !Nəfrah! Yakamni-pre tuk əmiə mɨmə nɨpɨg tokrei tanə mɨne neiai kwarə, kɨni Loa, in mɨn tukramarə. To nar kɨrik rɨpəh nɨrkəkien iran. Nar apnapɨg in leta kwakwə əmə, kɨni Loa tukrərer mor wok meriaji-pən nəgkiarien mɨnə fam kape Loa tukhauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 5:18 \xt Luk 16:17; 21:33\x*  
\v 19 Ror pən, narmamə yamə mɨne kɨsəpəh loa, mɨshajoun narmamə mə iriə mɨn tuksəpəh, nar apnapɨg mə nəgkiarien kəskəh əmə kɨrik ye loa kape Moses, tukokrən kɨn əriə kɨmə iriə yetanə əgkəp ye rao ye neai. Mərɨg narmamə yame mɨne kasor loa mɨnə a, mɨshajoun narmamə kɨn, tukokrən kɨn əriə kɨmə iriə yerpɨrɨg əgkəp ye rao ye neai.\x - \xo 5:19 \xt Jem 2:10\x*  
\v 20 Yakamni məknakɨn tuk əmiə meinai kapəmiə norien tukraməkeikei matuatuk huvə əgkəp ye nɨmrɨ Kughen rapita norien kape Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun mɨnə kape Loa, yame khamə ta mə iriə kɨsatuatuk huvə. Mərɨg tukmə kapəmiə norien rɨpəh natuatuk-huvə-yen ye nɨmrɨ Kughen, to nakhapəh nhavənien mɨsarə apa ye rao ye neai.”   
\s1 Niemha in rahas rəmhen kɨn nhopniyen yermamə  
\p
\v 21 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Kɨmiə nakwəsərɨg ta nəgkiarien yame nəmhajoun kɨmnhani-pən tuk rɨpmiə mɨnə, mhamə, ‘Takhapəh nɨshopniyen yermamə’\rq (Eks 20:13)\rq* kɨni, ‘yermamə yame ramhopni yermamə, in tukraməkeikei mərer ye nɨmrɨ mɨrh mɨvəh narpɨnien.’\rq (Dut 5:17)\rq*  
\v 22 Mərɨg Yo yakamni-pre tuk əmiə mə, tukmə yermamə kɨrik, niemha rhai in tuk nar kɨrik yame piauni rɨmnor, ratuatuk mə kwən a yame niemha ramhai in tukrərer ye nɨmrɨ mɨrh mɨvəh narpɨnien. Kɨni tukmə yermamə kɨrik rɨmnhek piauni\f + \fr 5:22 \ft Nəgkiarien Gris ramni mə, “Tukmə ramni-pən tuk piauni mə ‘!Rakah!’ Nəgkiarien e in narpakwaiyen.\f*, ratuatuk mə in tukrərer ye nɨmrɨ kaonsel. Kɨni tukmə yermamə kɨrik raməko-pən yarmhə kɨmi in kɨrik, ratuatuk mə yermamə yame rɨmɨni nəgkiarien a tukrɨvən ye nap ehuə.\x - \xo 5:22 \xt 1 Jon 3:15\x*   
\p
\v 23 “Kɨni tuk norien a, tukmə nakamvən ye tebol ye Nimə Ehuə Kape Kughen mə takvəhsi-pən nar kɨrik kɨmi Kughen, mərɨg aikɨn a, tukmə rɨkim raməsɨk piam yame rɨmnor niemha kɨmik, uə ik nɨmnor nar kɨrik kɨmin yame rɨpəh nəmhenien,\x - \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x*  
\v 24 pəh pi pom kafam nɨvəhsi-pənien, kɨni mɨvən məm piam mwərəhu huvə nətərɨgien kapəmiru, mɨrəpəh nɨworien tɨkmɨr, mɨwor kɨrikianə, kɨni ai, mɨpivən mɨpivəhsi-pən nar kɨrik kɨmi Kughen ye tebol.   
\p
\v 25 “Tukmə yermamə kɨrik rɨmə tukrərɨp ik ye nɨmrɨ mɨrh, kɨni tukmə nakramə takwəriwək kwis mɨravən ye nɨmrɨ mɨrh, rhuvə mə takaməkeikei məkupən mərəhu nəmərinuyen tuk əmiru mɨnə, tamə rəukəkin ik mɨvən ye nɨmrɨ mɨrh. Kɨni yamehuə kape kot reighan-pən kɨn ik ye kwermɨ polis. Kɨni polis rɨrəh ik mɨvən mətapɨg əsɨgɨn ik ye kalabus.  
\v 26 Kɨni yakamni-pre nəfrakɨsien tuk ik, mə tukmə ror məknakɨn, to nakpəh nap-tayen ye kalabus meriaji mor infamien ye narpɨnien kafam.”   
\s1 Rɨkim tukrɨpəh nəkrəhyen kɨn piraovɨn  
\p
\v 27 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Kɨmiə nakwəsərɨg nəgkiarien e mə, ‘Kɨmiə yamə mɨne nakwəsarkurək ta, takhapəh nɨsəkrəhyen kɨn piraovɨn.\rq (Eks 20:14; Dut 5:18)\rq*  
\v 28 Mərɨg Yo yakamni-pre tuk əmiə mə tukmə yerman rəm piraovɨn pɨsɨn kɨni rɨkin raməkrəh kɨn, in rɨnor ta təvhagə has yerkin, rəmhen kɨn yame rɨmnəkrəh əfrakɨs kɨn.  
\v 29 Kɨni tukmə nɨmrɨm matuk ror nakamor təvhagə hah, rhuvə mə takɨkum ierɨg ta marakikɨn. Rhuvə pɨk mə takpəh nɨmrɨm kɨrikianə, rapita yame takvən ye nap ehuə kɨn nɨpram piəpiə.\x - \xo 5:29 \xt Mat 18:9; Mak 9:47\x*  
\v 30 Kɨni tukmə kwermɨm matuk ror nakamor təvhagə hah, rhuvə mə takərəru ta marakikɨn. Rhuvə pɨk mə takpəh kwermɨm kɨrikianə, rapita yame takvən ye nap ehuə kɨn nɨpram piəpiə.”\x - \xo 5:30 \xt Mat 18:8; Mak 9:43\x*   
\s1 Takpəh nəpəhyen kafam piraovɨn  
\p
\v 31 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Kɨmiə nakwəsərɨg ta nəgkiarien e yame ramni mɨmə, ‘Yermamə yame raməpəh kafan piraovɨn, in tukraməkeikei mɨvəhsi-pən nəkwəkwə kɨrik kɨmin yame ramhajoun mə rɨmnəpəh.’\rq (Dut 24:1-4)\rq*  
\v 32 Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə tukmə yermamə kɨrik raməpəh kafan piraovɨn yame rɨpəh nɨvən-hanəyen tuk yerman pɨsɨn kɨrik, kɨni pian a rarar mɨkwasɨg kɨn yerman pɨsɨn, rəmhen kɨn mə piraovɨn a rɨmnor təvhagə hah, mərɨg təvhagə has a rɨmɨrikakun ye yerman hanə kafan. Kɨni tukmə kwən kɨrik rɨkɨr piraovɨn a, in rəmhen kɨn yame rɨmnəkrəh kɨn piraovɨn a.”   
\s1 Takpəh nɨvəhyen kwəsu ye nhag yermamə kɨrik, mərɨg takəfrakɨs əmə  
\p
\v 33 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Nakwəsərɨg ta nəgkiarien kɨrik mɨn yame nəmhajoun mɨnə kɨmnhani-pən tuk rɨptawə mɨnə mhamə, ‘Tukmə nɨmnhani nhag yermamə kɨrik mə tukror kafam nəgkiarien tukror nəfrakɨsien kɨn, takhapəh nɨsakapɨrien nəgkiarien kapəmiə. Kɨni tukmə nɨmnhani-pən nəgkiarien kɨrik kɨmi Kughen Yermaru, sor.’\rq (Lev 19:12; Nam 30:2; Dut 23:21)\rq*  
\v 34 Mərɨg Yo yakamni-pre tuk əmiə mɨmə, takhapəh nhaniyen nhag yermamə kɨrik mə tukror kafam nəgkiarien tukror nəfrakɨsien kɨn. Takhapəh nhaniyen nhag rao ye neai, meinai Kughen ramkwətə ikɨn mamarmaru.\x - \xo 5:34 \xt Aes 66:1; Mat 23:22; Jem 5:12\x*  
\v 35 Mhapəh nhaniyen nhag tokrei tanə, meinai Kughen ramarmaru ikɨn. Mhapəh nhaniyen nhag Jerusalem, meinai in taon kape King Ehuə.\x - \xo 5:35 \xt Sam 48:2; Aes 66:1\x*  
\v 36 Mhapəh nɨshajounien kapəmia kapə mə kafam nəgkiarien tukror nəfrakɨsien kɨn, meinai kapəmiə nəsanɨnien rɨkək tuk nukreikɨnien nɨkwənemiə mə tukrhawən uə tukrapɨg.  
\v 37 Mərɨg taksəfrakɨs nɨpɨg m-fam. Tukmə nakseighan kɨn nar kɨrik, sor. Kɨni tukmə naksəpəh, hapəh. Mərɨg Setan in ramherer narmamə mə tukhani nhag nar kɨrik mə tukror nəgkiarien kapəriə ror nəfrakɨsien kɨn.”   
\s1 Takhapəh nɨsarpɨnien tai təvhagə has  
\r (Luk 6:29-30)  
\p
\v 38 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Kɨmiə nakwəsərɨg ta nəgkiarien kɨrik ramni mɨmə, ‘Tukmə yermamə kɨrik rhapɨs nɨmrɨ yermamə kɨrik, tukaməkeikei khopɨs mɨn nɨmrɨn. Kɨni tukmə yermamə kɨrik rhopɨr kweru yermamə kɨrik, tukaməkeikei khopɨr mɨn kwerun.’\rq (Eks 21:24; Lev 24:20; Dut 19:21)\rq*  
\v 39 Mərɨg Yo yakamni-pre tuk əmiə mɨmə, takhapəh nɨsarpɨnien tai təvhagə has yame kamor-pre kɨmi əmiə. Kɨni tukmə yermamə kɨrik rərɨp nɨkapɨm matuk, kɨni nakukreikɨn-pən mɨn nɨkarɨn pəh rərɨp.  
\v 40 Kɨni tukmə yermamə kɨrik rɨvəh-si-pən ik ye kot maməkeikei kɨmik mə takvəhsi-pən kafam sot kɨmin mə tukrərəhu huvə nətərɨgien kapəmiru, vəhsi-ta mɨn kafam kot mɨvəhsi-pən kɨmin.  
\v 41 Kɨni tukmə mobael kɨrik raməkeikei kɨmik mə takrur kafan nɨtɨp məriwək rəmhen kɨn kilomita kɨrikianə, takrɨpɨn məriwək meriaji kilometa kɨraru.  
\v 42 Vəhsi-pən naha nhagɨn kɨmi yermamə yame ramaiyoh ik kɨn. Kɨni takpəh nɨni-əhuyen yermamə kɨrik yame rɨmə tukrɨvəh kafam kɨrik nar kɨrik mɨvən, kɨni mɨrerɨg-pə mɨn mɨrəhsi-pre mɨn.”   
\s1 Sorkeikei tɨkmɨr kapəmiə mɨnə  
\r (Luk 6:27-28, 32-36)  
\p
\v 43 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Nakwəsərɨg ta mə, ‘Takasəkeikei mɨsorkeikei kɨmiə mɨnə tɨksɨn, kɨni masəməkɨn kapəmiə tɨkmɨr mɨnə.’\rq (Lev 19:18)\rq*  
\v 44 Mərɨg Yo yakamni-pre tuk əmiə mə taksorkeikei kapəmiə tɨkmɨr mɨnə, kɨni masəhuak tuk narmamə yamə mɨne kasor ahas pre kɨmi əmiə,\x - \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5; Luk 23:34; Wok 7:60; Rom 12:14,20\x*  
\v 45 kɨni norien a ramhajoun mə kɨmiə ji Kughen Rɨmɨmiə, yame ramarə apa ye rao ye neai. Kɨni sor məknakɨn meinai Kughen ramor mɨrh raməsia-pen nəmə huvə mɨnə mɨne nəmə has mɨnə. Kɨni In mamor nəhig rɨp mamuh nəmə atuatuk mɨne narmamə yamə mɨne khapəh nɨsatuatukien.  
\v 46 Mərɨg tukmə naksorkeikei əmə narmamə yamə mɨne kasorkeikei əmiə, Kughen to rɨpəh nərokien əmiə iran, meinai nar apnapɨg mə nəmə has mɨnə rəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis, mərɨg iriə mɨn kasorkeikei narmamə yamə mɨne kasorkeikei əriə.  
\v 47 Kɨni tukmə nakhavəh əmə kɨmiə mɨnə tɨksɨn mɨsəgkiar kɨmi əmiə mɨnə, pa rɨmə nakasor nar kɨrik rhuvə rapita narmamə mɨnə tɨksɨn. Nakharkun mə nar apnapɨg narmamə yamə mɨne khapəh nharkunien Kughen, mərɨg iriə mɨn kasəgkiar kɨmi əriə mɨnə tɨksɨn.”   
\p
\v 48 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Rɨmɨmiə Kughen In ratuatuk, ror pən, norien kapəmiə tukraməkeikei matuatuk mɨn.”\x - \xo 5:48 \xt Lev 19:2; Dut 18:13\x*   
\c 6  
\s1 Takhapəh nhavəh-si-haktə-atuk-ien əmiə tuk norien huvə yame nakasor  
\p
\v 1 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Tukmə naksor nar atuatuk, takhapəh nɨsorien mə tukəm kəgnəgɨn əmiə tukun, tamə Rɨmɨmiə ye rao ye neai rɨpəh nərokien əmiə iran.\x - \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x*  
\v 2 Ror məkneikɨn, tukmə nakhavəh-si-pən nar kɨrik kɨmi yavən has mɨnə mə taksasitu irəriə, hapəh nɨsorien ye norien kape narmamə yame norien kapəriə rhuvə mərɨg rɨkiriə rahas. In e, nɨpɨg kɨsasitu ye yavən has mɨnə, masher naiyuk, mhani-ərhav ye nimə kape nofugɨnien mɨne ye nəkwai swatuk, mə narmamə tuksəm khasiai əriə tukun. Mərɨg yakamni nəfrakɨsien tuk əmiə mɨmə iriə kasor məknakɨn, mɨnhavəh ta nərok piəpiə kapəriə [in e nɨsiaiyen kape narmamə].  
\v 3 Mərɨg kɨmiə, tukmə nakhavəh-si-pən nar kɨrik kɨmi yavən has mɨnə mə taksasitu irəriə, takhapəh nɨsəpəhyen mə narmamə tuksəm. Nar apnapɨg mə kwermɨm matuk, mərɨg takpəh nəpəhyen mə tukrəm.  
\v 4 Sor məkneikɨn mə narmamə tukseinein norien huvə mɨnə kapəmiə, kɨni Rɨmɨmiə yame raməm norien apɨsapɨs kapəmiə mɨnə, In tukrərok əmiə tuk kapəmiə norien huvə mɨnə.”   
\s1 Norien kape nəhuakien  
\r (Luk 11:1-4)  
\p
\v 5 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Nɨpɨg naksəhuak, hapəh nɨsəri-pənien norien kape narmamə yame kapəriə norien rhuvə mərɨg rɨkiriə rəmkɨmɨk. In e, kɨsorkeikei mə tuksərer ye nimə kape nofugɨnien, mɨne ye swatuk pɨsiək, masəhuak mə narmamə tuksərɨg əriə. Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mɨmə iriə kasor məknakɨn, mɨnhavəh ta nərok piəpiə kapəriə- [in e nɨsiaiyen kape narmamə].\x - \xo 6:5 \xt Mat 23:5; Luk 18:10-14\x*  
\v 6 Mərɨg tukmə nakhamə taksəhuak, havən apa ye nəkwai nimə kapəmiə, mɨsətapɨg, masəhuak kɨmi Rɨmɨmiə yame kɨpəh nəmien In. Kɨni Rɨmɨmiə, yame raməm kapəmiə norien apɨsapɨs mɨnə, tukrərok əmiə tuk kapəmiə norien huvə mɨnə.   
\p
\v 7 “Kɨni tukmə naksəhuak, takhapəh nɨsəwhai-kəjiyen nəgkiarien rɨpsaah yame nɨpran rɨkək, rəmhen kɨn yame narmamə yamə mɨne kaseinein Kughen kasor. Iriə khamə ta mə kapəriə kughen mɨnə tuksərɨg əriə tuk nəgkiarien mɨnə khapsaah yamə mɨne kasəhuak mamhani.\x - \xo 6:7 \xt 1 King 18:26-29\x*  
\v 8 Hapəh nɨsorien rəmhen kɨn əriə, meinai, kwasɨg ikɨn naksaiyoh kɨn nar kɨrik, Rɨmɨmiə In ruɨrkun ta naha nhagɨn yame naksəkwakwə kɨn.\x - \xo 6:8 \xt Mat 6:32\x*  
\v 9 Kɨni ror məkneikɨn, tukmə nakhamə taksəhuak, səhuak məkneikɨn:  
\q1 “‘Rɨmtawə ye neai, nhagɨm rəmrhakə, pəh narmamə tukhasiai Ik.   
\q1
\v 10 Pəh kafam narmaruyen tukruə mamarə,\x - \xo 6:10 \xt Luk 22:42\x*  
\q2 Kɨni pəh nar yame Ik nakorkeikei in tukruə mor nəfrakɨsien kɨn ikɨn e tokrei tanə rəmhen əmə kɨn apa ye rao ye neai.   
\q1
\v 11 Nɨpɨg mɨ-fam, vəh-si pə nəvɨgɨnien kɨmi əmawə rəmhen tuk nɨpɨg e towei.   
\q1
\v 12-13 Pəh nɨpəhyen əmawə mə Setan tukrɨvəhsi-pə vəh-si-pə kɨmi əmawə tamə yakhamɨr.  
\q1 Kɨni vəhsi-ta əmawə tuk kwermɨ Setan.  
\q1 Kɨni vəh-si ta narpɨnien kape təvhagə hah kapəmawə mɨnə meinai kɨmawə yakhapəh nharaptərəkɨn tɨm-tɨmien norien has yame narmamə kasor irəmawə.’\f + \fr 6:12-13 \ft  Kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman kamharpɨn nəgkiarien e mhamə, “Meinai Ik pɨsɨn əmə Yermaru, Ik pɨsɨn əmə nakavəh nəsanɨnien, mɨne nar huvə mɨnə, kafam pɨsɨn əmə, rɨpəh norien infamien. Amen.”\f*   
\m
\v 14 Səhuak məknakɨn meinai tukmə nakhapəh nɨsarpɨnien tai norien has yamə mɨne narmamə kasor irəmiə, Rɨmɨmiə ye rao ye neai tukrɨpəh narpɨnien kapəmiə norien has mɨnə.  
\v 15 Mərɨg tukmə naksarpɨn norien has yame narmamə kasor irəmiə, Rɨmɨmiə mɨn tukrəkeikei marpɨn norien has yame nakasor.”   
\s1 Nəpəhyen nəvɨgɨnien tuk nəhuakien  
\p
\v 16 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Tukmə nakhamə taksəpəh nəvɨgɨnien tuk nəhuakien, hapəh nɨsorien nɨmrɨmiə rəpou rəmhen əmə kɨn narmamə yamə mɨne kapəriə norien rhuvə mərɨg yerkiriə rəmkɨmɨk. Iriə kasor nɨmrɨriə ror pɨsɨn, mə narmamə tuksəm əriə mə nɨkumhə raməs əriə, khasiai əriə tukun. Yakamni əfrah mə iriə kwənhavəh ta nərok piəpiə kapəriə- [in e nɨsiaiyen kape narmamə].\x - \xo 6:16 \xt Aes 58:5-9\x*  
\v 17 Mərɨg nɨpɨg naksəpəh nəvɨgɨnien, mɨsəhuak kɨmi Kughen, saikwas ye nɨmrɨmiə, mɨsətei huvə ye nɨkwənemiə,  
\v 18 mə narmamə tuksəm əmiə khapəh nharkunien mə naksəpəh nəvɨgɨnien tuk nəhuakien. Kɨni Rɨmɨmiə, yame kɨpəh nəmien In, In pɨsɨn əmə tukrəm mɨrkun. Kɨni Rɨmɨmiə yame raməm kapəmiə norien apɨsapɨs mɨnə, tukrərok əmiə tuk kapəmiə norien huvə mɨnə.”   
\s1 Taksor nɨtɨp kapəmiə apa rao ye neai  
\r (Luk 12:33-34)  
\p
\v 19 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Takhapəh nɨsəwhai-kəjiyen kapəmiə nautə ye tokrei tanə e mə tukrɨpsaah. Ye tokrei tanə e, ɨvn mɨnə mɨne nəmtəyen raməs narɨmnar ikɨn, kɨni yəkrəh mɨnə kɨsat-pən imə, mɨsəkrəh kɨn narɨmnar.\x - \xo 6:19 \xt Jem 5:1-3\x*  
\v 20 Mərɨg taksor nɨtɨp kapəmiə apa rao ye neai. Kɨni ikɨn aikɨn a, to ɨvn mɨnə mɨne nəmtəyen rɨpəh nəsien narɨmnar aikɨn, kɨni to yəkrəh mɨnə khapəh nɨsat-pənien aikɨn.\x - \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Luk 18:22\x*  
\v 21 Yakamni məkneikɨn meinai, ikɨn pukhaa kapəmiə narɨmnar huvə mɨnə kamhaswin ikɨn, rɨkimiə tukrɨvən mɨn aikɨn.”   
\s1 Nɨkhakien kape laet  
\r (Luk 11:34-36)  
\p
\v 22 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Nəkwai nɨmrɨm in rəmhen kɨn laet yame ravəhsi-pre nɨkhakien ye nɨpram. Tukmə nəkwai nɨmrɨm mir kɨrahuvə, rəmhen kɨn mə nɨpram rukwar kɨn nɨkhakien.  
\v 23 Mərɨg tukmə nɨkwai nɨmrɨm mir kwahas, rəmhen mə nɨpram rukwar kɨn nəpɨgnapien. !Kɨni tukmə nɨkhakien ye nɨpram rəmhen əmə kɨn nəpɨgnapien, in rəmhen kɨn yame nakamarə əfrakɨs aikɨn rəpɨgnəp ikɨn!   
\s1 To nakhapəh nɨsor-kwis-kwisien wok kɨmi Kughen mɨne mane  
\r (Luk 16:13)  
\p
\v 24 “Yermamə rɨkək yame to ror slef kape yemehuə mir kɨraru. To ramor məknakɨn, tukraməkeikei morkeikei kɨrik, maməməkɨn kɨrik; uə tukraməkeikei mor nəkwai kɨrik, məpəh kɨrik. To nakhapəh nɨsor-kwis-kwisien wok kɨmi Kughen mɨne mane.”   
\s1 Tukhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk neipən mɨne nəvɨgɨnien, meinai Kughen rorkeikei ətawə, mɨvəhsi-pə fam narɨmnar kɨmi ətawə  
\r (Luk 12:22-31)  
\p
\v 25 Kɨni Yesu ramni mɨn mɨmə, “Tuk nar a, yakamni-pre tuk əmiə mə, takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk nɨmraghien kapəmiə mə taksən naha, mhanɨm naha, uə mə takvəhsi-pən naha neipən. ?Nakharkun mə nɨmraghien kapəmiə rapita nəvɨgɨnien, kɨni nɨpraimiə rapita neipən?\x - \xo 6:25 \xt Fil 4:6; 1 Tim 6:6-8; 1 Pita 5:7\x*  
\v 26 Səm-ru man mɨnə ye nɨmago-ago. Khapəh nɨsəsimien, mhapəh nɨsarha-kɨnien nəvɨgɨnien, mhapəh nɨsətu-yen nəriə nəvɨgɨnien ye nəkwai nimə. Mərɨg Rɨmɨmiə ye rao ye neai raməvɨgɨn əriə. !Mərɨg nakharkun mə In rorkeikei pɨk əmiə rapita man mɨnə!\x - \xo 6:26 \xt Mat 10:29-31; Luk 12:6-7\x*  
\v 27 ?Tukmə nakətərɨg pɨk tuk nɨmraghien apomh kafam, nakɨrkun mə to rasitu iram nakarə mɨn rəpomh uə? !Nɨkam! Norien kape nətərɨg-pɨkien to rɨpəh nəsɨk-əpnis-pən-ien aoa kɨrikianə ye nɨmraghien kapəmiə.   
\p
\v 28 “?Kɨni rhawor e naksətərɨg pɨk tuk neipən? Səm-ru jihi nai yamə mɨne kamhavus. Iriə khapəh nɨsorien wok, mhapəh nhajirien kapəriə neipən.  
\v 29 Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə King Solomon kupan, kafan nautə rehuə pawk, kafan neipən rhuvə pawk, mərɨg rɨpəh nɨhuvə-pɨkien mapita jihi nai mɨnə a.\x - \xo 6:29 \xt 1 King 10:4-7; 2 Kron 9:3-6\x*  
\v 30 Jihi nai mɨnə kɨshaktə tuk nɨpɨg kwakwə əmə, kəni rɨkwamer kɨn, kɨvaan əriə ye nap. Mərɨg Kughen ramor əriə kamhavəh-si-pən neipən huvə. ?Mərɨg kɨmiə nakharkun mə Kughen tukrɨvəhsi-pre neipən kɨmi əmiə uə nɨkam? !Ǝwəh! Kafak narmamə mɨnə. Kapəmiə nhatətəyen in rəkəskəh əmə.  
\v 31 Ror pən, takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien mhani mhamə, ‘?Jaksən naha?’ uə ‘?Jakhanɨm naha?’ uə ‘?Jakhavəhsi-pən naha neipən?’  
\v 32 Meinai narmamə yamə mɨne khapəh nɨshatətəyen ye Kughen, rɨkiriə ramvən tuk narɨmnar mɨnə a. Mərɨg Rɨmɨmiə rɨrkun narɨmnar yamə mɨne naksəkwakwə kɨn ye nɨmraghien kapəmiə.\x - \xo 6:32 \xt Mat 6:8\x*  
\v 33 Mərɨg taksor mə narmaruyen kape Kughen mɨne nɨmraghien atuatuk, pəh iriu tukwərer əkupən ye nɨmraghien kapəmiə, kɨni Kughen tukrɨvəhsi-pre narɨmnar kape nɨmraghien e ye tokrei tanə kɨmi əmiə.\x - \xo 6:33 \xt 1 King 3:11-14; Sam 37:4,25; Rom 14:17\x*  
\v 34 Ror məkneikɨn, takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk narɨmnar yamə mɨne tukianəkwamer nakhavəh, meinai narɨmnar kape tikianəkwamer, iriə kape tuknəkwamɨr. Nɨmraghien kape towei in rəutən pɨk, takpəh norien narkutien kɨmik mamətərɨg tuk narɨmnar kape tikianəkwamer.”   
\c 7  
\s1 Takhapəh nhaniyen nɨkar narmamə  
\r (Luk 6:37-38, 41-42)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨn mə, “Takpəh nəm-pənien nar has ye narmamə, tamə Kughen mɨn rəm-pre nar has irəmiə.\x - \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 1 Kor 4:5; Jem 4:11-12\x*  
\v 2 Meinai nəgkiarien skai yame nakamhani hah yermamə kɨrik, Kughen tukrɨni əmə mɨn iram rəmhen kɨn yame nɨmɨni. Tukmə nakəkir narmamə ye norien yame ratuatuk, Kughen tukrəkir ik ye norien yame ratuatuk. Mərɨg tukmə nakəkir oror narmamə ye norien yame rɨskai, Kughen tukror əmə mɨn iram rəmhen kɨn yame ik nɨmnor.\x - \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x*   
\p
\v 3 “?Rhawor nakamhani nɨmoptanə yame ramswin-pən ye nɨmrɨ piaumiə; mərɨg nakhapəh nɨsərɨgien nai ehuə yame ramhai nɨmrɨmiə?  
\v 4 Tukmə nakhapəh nɨsərɨgien nai ehuə yame ramhai nɨmrɨmiə, ?takshawor pən iran mɨne mhasur ta nɨmoptanə ye nɨmrɨ piaumiə?  
\v 5 Kɨmiə naksəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kamhani nar mhapəh nɨsorien. Taksəkupən mhavəh-si ta nai ehuə ye nɨmrɨmiə, kwasɨg ikɨn, nakharkun nɨsəm-huvəyen nɨmoptanə yame ramswin-pən ye nɨmrɨ piaumiə mɨpihasur-ta.”   
\s1 Nɨvəhsi-pənien nəgkiarien kɨmi narmamə yame khapəh nɨsəhuakien  
\p
\v 6 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨn mə, “Hapəh nhavəhsi-pənien narɨmnar kape Kughen kɨmi narmamə yamə mɨne kɨsahas rəmhen kɨn kuri mɨnə, tamə kɨsarar mɨsəs əmiə. Kɨni mhapəh nɨsarakikɨn-pənien nar huvə mɨnə kapəmiə\f + \fr 7:6 \ft Gris ramni mə “Takpəh narakikɨn-pən-ien ‘perel’ kapəmiə kɨmi pukəh mɨnə.” Perel in rəmhen kɨn kapier kɨrik yame nɨmrɨn rhaktə.\f* kɨmi [narmamə yamə mɨne kɨsəmkɨmɨk rəmhen kɨn] pukəh mɨnə, tamə kasəriwək əsuun.”   
\s1 Saiyoh kɨn, mɨsarha kɨn, mɨsəsɨk-əsɨk tapɨg  
\r (Luk 11:9-13; 6:31)  
\p
\v 7 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨn mə, “Saiyoh Kughen kɨn narɨmnar, kɨni In tukrɨvəhsi-pre kɨmi əmiə. Sarha kɨn, mɨsəm. Səsɨk-əsɨk tapɨg, kɨni tapɨg tukrəhitə tuk əmiə.\x - \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Jon 14:13; 15:7; 16:23-24\x*  
\v 8 Yakamni məknakɨn meinai narmamə m-fam yamə mɨne kɨsaiyoh, tukhavəh. Kɨni narmamə yamə mɨne kasarha kɨn, tuksəm mɨn. Kɨni yamə mɨne kɨsəsɨk-əsɨk tapɨg, tapɨg tukrəhitə tuk əriə.\x - \xo 7:8 \xt Jon 15:7; Jem 4:3; 1 Jon 3:22 \x*   
\p
\v 9 “?Yermamə kɨrik aikɨn irəmiə yame tukmə tɨni raiyoh kɨn bred, mərɨg in tukrɨvəhsi-pən kapier uə, nɨkam? !Nɨkam!  
\v 10 ?Uə tukmə nɨpɨg raiyoh kɨn kəmam, mərɨg in tukrɨvəhsi-pən snek uə? !Nɨkam!  
\v 11 Kɨmiə naksahas pawk, mharkun nhavəhsi-pənien narɨmnar huvə mɨnə kɨmi jimiə mɨnə. Mərɨg Rɨmɨmiə ye neai, kafan norien rhuvə pɨk rapita norien kapəmiə. Kɨni nəfrakɨsien mə In tukrɨvəhsi-pən nar huvə mɨnə kɨmi narmamə yamə mɨne kɨsaiyoh kɨn.\x - \xo 7:11 \xt Jem 1:17\x*   
\p
\v 12 “Kɨni sor huvə pən kɨmi narmamə m-fam ye norien mɨnə fam yame naksorkeikei mə narmamə tuksor mɨn kɨmi əmiə, meinai norkeikeiyen raməpkəfugɨn nəgkiarien fam ye loa kape Moses mɨne profet kupan mɨnə.”\x - \xo 7:12 \xt Mat 22:39-40; Luk 6:31; Rom 13:8-10; Gal 5:14\x*   
\s1 Swatuk kɨraru  
\r (Luk 13:24)  
\p
\v 13 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨn mə, “Kɨmiə takasəkeikei mhakurao ye kwəruə yame rəkəskəh, meinai kwəruə yame rehuə, mɨne swatuk yame rɨmar, ramkɨr-pən narmamə ye nap ehuə. Kɨni narmamə khapsaah tukhakurao-pən ye kwəruə a.  
\v 14 Mərɨg kwəruə yame rəkəskəh, mɨne swatuk yame rəutən, ramkɨr-pən narmamə ye nɨmraghien rerɨn. Kɨni narmamə kwatɨksɨn əmə tuksəm.”   
\s1 Yesu tukrɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi narmamə yamə mɨne kaseinein In  
\r (Luk 6:43-44)  
\p
\v 15 Kɨni Yesu ramni mɨn mə, “Takasərɨg əmiə tuk profet eikuə mɨnə. Iriə tukhauə tuk əmiə mɨsəpou rəmhen kɨn sipsip; mərɨg rɨkiriə rəmhen kɨn kuri aparu yamə mɨne kasəkwəpah.\x - \xo 7:15 \xt Mat 24:24; Wok 20:29; 2 Pita 2:1\x*  
\v 16 Narmamə kasəm kwənkwan ye nɨmraghien kape profet mɨnə, kharkun mə khahuvə uə kɨsahas. Kwənurkəsɨk to rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwai grep; kɨni kapɨriapɨr to rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwai fig.\x - \xo 7:16 \xt Gal 5:19-22; Jem 3:12\x*  
\v 17 Ye norien kɨrikianə mɨn, nai huvə tukramkuə kɨn kwənkwai nai huvə; kɨni nai hah tukramkuə kɨn kwənkwai nai hah.  
\v 18 Nəpgɨn kɨrik rɨrkək yame ramkuə kɨn kwənkwan yame kɨpəh nənien. Kɨni to nai has rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwan yame rhuvə.  
\v 19 Nai mɨnə fam yamə mɨne khapəh nhakuəyen kɨn kwənkwairiə yame rhuvə, tukərəpɨr-pɨr, karakə-pən kɨn ye nap.\x - \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Luk 3:9; Jon 15:6\x*  
\v 20 Ror məkneikɨn mə narmamə kasəm kwənkwan ye nɨmraghien kape profet mɨnə, kharkun mə khahuvə uə kɨsahas. \x - \xo 7:20 \xt Mat 12:33\x*   
\p
\v 21 “Nar apnapɨg mə narmamə kasokrən kɨn Yo mə Yermaru, mərɨg pəh nien mə iriə m-fam tukhavən mɨsarə ye narmaruyen kape Kughen. Mərɨg yamə mɨne kasor nəkwai Rɨmɨk yame ramarə ye rao ye neai, iriə en tukhavən mɨsarə ye narmaruyen kape Kughen.\x - \xo 7:21 \xt Luk 6:46; Jem 1:25\x*  
\v 22 Ye nɨpɨg yame Kughen tukrəkir narmamə mɨfam iran, narmamə khapsaah tukhani-pə tuk Yo mhamə, ‘!Yermaru! !Yermaru! ?Rhawor? ?Nakɨrkun əmawə uə nɨkam? Kɨmawə yɨmnhani-ərhav nəgkiarien kafam yame nɨmɨvəhsi-pə kɨmi əmawə. Kɨni mɨsəko-ta nanmɨn has ye nhagɨm. Kɨni masor nɨmtətien mɨnə.’  
\v 23 Mərɨg Yo jakni-pən atuatuk tuk əriə mɨmə, ‘!Ah! !Yakpəh hanə nɨrkunien əmiə! !Havən isok tuk Yo! Kɨmiə yor təvhagə has mɨnə.’”\x - \xo 7:23 \xt Luk 13:25-27; Sam 6:8; 2 Tim 2:19\x*   
\s1 Nəgkiarien kape Yesu ramasitu irətawə mə tuksərer tɨm tɨm  
\r (Mak 1:22; Luk 6:47-49)  
\p
\v 24 Kɨni mɨni mɨn mɨmə, “Ror məkneikɨn meinai narmamə yamə mɨne khauə tuk Yo, kɨni mɨsətərɨg kɨn nəgkiarien kafak, masarar, mɨsor narɨmnar yame yakməni, narmamə en kɨsəmhen əmə kɨn yermamə yame kafan nɨrkunien rehuə, tukmə rɨmə tukror kafan nimə, tukrəkupən mɨkɨr nɨmoptanə, meiwaiyu məspir kapier apɨg, mor pən nimə iran.  
\v 25 Kɨni nɨpɨg tukmə nəhig rɨp kɨni yapiwən raiyu, kɨni nɨmətag ramuh nimə, to rapəh nɨmɨrien, meinai nɨhun ramərer tɨm tɨm ye kapier.  
\v 26 Mərɨg narmamə yamə mɨne kasərɨg nəgkiarien kafak, mhapəh nɨsorien, iriə kɨsəmhen kɨn yermamə yame kafan nɨrkunien rɨkək. Tukmə rɨmə tukror kafan nimə, ravhirəkɨn haktə əmə ye nɨpakɨr.  
\v 27 Kɨni nɨpɨg tukmə nəhig rɨp, kɨni yapiwən raiyu, kɨni nɨmətag ramuh nimə, rəusərku, mowhan əpɨr-pɨr.”   
\p
\v 28 Kɨni Yesu rɨmnor infamien ye kafan nəvhagien, nukwhao ehuə a kɨsərɨg kafan nhajounien, kɨsakur  
\v 29 meinai rɨmnhajoun əriə, kɨsəm mə rɨpəh nəmhenien kɨn nəmhajoun mɨnə kape Loa kape Moses, meinai nəgkiarien kafan, nanmɨn aikɨn.\x - \xo 7:29 \xt Mak 1:22; Luk 4:32\x*   
\c 8  
\s1 Yesu rɨmnor huvə yermamə kɨrik yame ravəh nəmhəyen e leprosi  
\r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmasɨ-pən ye tukwas meiwaiyu-pə, kɨni narmamə khapsaah khakwasɨg kɨn.  
\v 2 Kɨni kwən kɨrik yame ravəh nəmhəyen əutən kɨrik e leprosi raməmɨr ye tɨkin ruə meiwaiyu, mənɨmkur-pən tukun, mɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru, tukmə nakɨrkun mə to nakor huvə yo, or huvə yo, məspir ta nəmkɨmɨk irak.”   
\p
\v 3 Kɨni Yesu rərao-pən mɨrap kwən a, mɨmə, “Ǝwəh. Yakorkeikei mə jakor. !Ǝsanɨn!” Kɨni taktəkun əmə nəmhəyen e leprosi rɨkək iran.   
\p
\v 4 Kɨni Yesu rɨmɨni-əhu in mɨmə, “Takpəh nɨni-ərhavyen narɨmnar mɨnə e kɨmi narmamə. Mərɨg yuvən məm pris kɨrik pəh in rəm mə nɨpram rɨnor məknen. Kɨni or sakrefaes kɨmi Kughen rəri-pən Loa kape Moses, pəh narmamə tukharkun mə nəfrakɨsien nakwahuvə, kɨni kafam nəmkɨmɨk ruɨrkək.”\x - \xo 8:4 \xt Lev 14:1-32; Mat 9:30; Luk 17:14\x*   
\s1 Nhatətəyen kape yemehuə kape mobael  
\r (Luk 7:1-10)  
\p
\v 5 Kɨni Yesu rɨmavən mɨtərhav-pən taon Kapaneam, kɨni yamehuə kɨrik kape Mobael kape Rom rɨmauə məm Yesu, maiyoh kɨn nasituyen, mɨmə,  
\v 6 “Yermaru. Kafak yorwok ramhə, kɨni mamapɨr apa ye nimə kafak, nɨpran fam rɨmhə. Kɨni ramərɨg pɨk nəmhəyen.”   
\p
\v 7 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Ǝwəh. Jakurə mor huvə in.”   
\p
\v 8 Mərɨg yamehuə kape mobael rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru, yakpəh nəmhenien mə takuə imak ikɨn. Ik yerpɨrɨg mərɨg yo ye tanə əmə. Mərɨg, takəgkiar əmə, pəh kafak slef tukrəsanɨn mɨn. \fig Mobael kape Rom|alt="Roman soldiers" src="HK074F.jpg" size="col" loc="Top right" copy="Horace Knowles" ref="MAT 8:8" \fig*  
\v 9 Yakɨrkun mə nɨmhəyen a tukraməkeikei mor nəkwam, meinai yo mɨn, kafak nəmehuə mɨnə aikɨn yame kasehuə irak, kɨni yakamor nəkwairiə. Kɨni mobael mɨnə tɨksɨn aikɨn yame yo yakamehuə irəriə. Tukmə yakni-pən tuk kɨrik mɨmə, ‘Yuvən,’ kɨni tukraməkeikei mɨvən. Kɨni tukmə yakni-pən tuk kɨrik mɨmə, ‘Yuə,’ tukraməkeikei muə. Kɨni tukmə yakni-pən tuk kafak slef mɨmə, ‘Or nar e,’ tukraməkeikei mor.”   
\p
\v 10 Yesu rɨmnərɨg nəgkiarien e, rakur pɨk kɨn. Kɨni marar mɨni-pən tuk narmamə khapsaah yamə mɨne khakwasɨg kɨn In mɨmə, “Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə, nar apnapɨg kwən e pəh nien mə yemə Isrel, mərɨg yakpəh nəm-hanəyen yemə Isrel kɨrik yame kafan nhatətəyen rehuə rəmhen kɨn in.  
\v 11 Yakamni-pre tuk əmiə mə narmamə khapsaah tukhasɨ-pən ye kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mhauə mɨsəvɨgɨn kwis ye tebol iriə Ebraham mɨne Aesak mɨne Jekob apa ye rao ye neai.\x - \xo 8:11 \xt Luk 13:29\x*  
\v 12 Mərɨg kɨmiə kwənərəus kape Isrel yame Kughen rɨmnəkupan mɨrpen əmiə mə In tukrarmaru irəmiə, In tukrarak-ərhav kɨn əmiə iruə ye nəpɨgnəpien. Kɨni aikɨn a narmamə tuksasək, mɨsəkwəruə meinai kɨsərɨg nəmhəyen ehuə.”\x - \xo 8:12 \xt Mat 22:13; 25:30; Luk 13:28\x*   
\p
\v 13 Kɨni Yesu rarar mɨni-pən tuk yemehuə kape mobael mə, “Yuvən. Kafam yorwok tukrɨhuvə rəmhen kɨn yame nakwəni nəfrakɨsien mə Kughen tukror.” Kɨni ye nɨpɨg atuatuk a, yorwok kafan rɨmnəsanɨn mɨn.   
\s1 Yesu rɨmnor huvə narmamə khapsaah yamə mɨne kamhamhə  
\r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41)  
\p
\v 14 Aikɨn, Yesu rarar, mɨvən apa nimə kape Saemon Pita\f + \fr 8:14 \ft  Nɨpɨg kɨrik, kamokrən kɨn Saemon Pita kɨmə, ‘Saemon.’ Kɨni nɨpɨg kɨrik, kamokrən kɨn kɨmə, ‘Pita.’\f*. Ye nɨpɨg a, kuhu Saemon ramhə maməpan-əpan pɨk, kɨni Yesu rɨmavən məm,  
\v 15 məker-pən ye kwermɨn, məkneikɨn nəpan-əpanien rəta. Kɨni piahwaru a rərer, mɨvən mɨruk ta nəriə nəvɨgɨnien.   
\p
\v 16 Kɨni nɨpɨg mɨrh natukrivə, narmamə khapɨk narmamə khapsaah yamə mɨne nanmɨn has ramərer-pən irəriə, kɨni Yesu rɨmnəgkiar əmə maməko ta nanmɨn has mɨnə, mor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə.  
\v 17 Nar a rɨmɨtərhav-pə ror Nəgkiarien kape profet kupan e Aesea ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn, yame rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “In rɨmɨvəh-si ta nəmhəyen mɨnə kapətawə,  
\q2 kɨni mor nɨpraitawə yamə mɨne kamhamhə, kwənhahuvə mɨn.”\rq (Aes 53:4)\rq*   
\s1 Nɨkwasɨgien kɨn Yesu in rəutən  
\r (Luk 9:57-62)  
\p
\v 18 Kɨni nɨpɨg Yesu rəm nukwhao kɨsərer ərkurao kɨn, kɨni rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mə, “Takhavən ye nɨkar lugun pən.”   
\p
\v 19 Aikɨn yemhajoun kɨrik kape loa ruə mɨni-pən tukun mɨmə, “Yhajoun. Yo jakɨkwasɨg kɨn Ik ikɨn hiə takvən ikɨn.”   
\p
\v 20 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Kuri aparu mɨnə, kapəriə nəpəəg rarə yame kasapɨr ikɨn. Kɨni man mɨnə, nimairiə rarə yame kasapɨr ikɨn. Mərɨg Yo, Ji Yermamə, kafak nimə rɨrkək tuk napɨrien.”\x - \xo 8:20 \xt 2 Kor 8:9\x*   
\p
\v 21 Kɨni yermamə kɨrik kafan rɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru. Pəh pi pom. Eighaan kɨn yo pəh yakvən mɨnɨm rɨmɨk.”   
\p
\v 22 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Nɨkam. Apəh-pən, mɨkwasɨg kɨn Yo. Narmamə yamə mɨne khapəh nhavəhyen nɨmraghien pəh khavən mhanɨm nəmə mhə mɨnə.”   
\s1 Yesu ramni-əhu nɨmətag ehuə ye lugun  
\r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25)  
\p
\v 23 Kɨni ai, Yesu rat-pən ye bot, kɨni kafan narmamə mɨnə khakwasɨg kɨn.  
\v 24 Məkneikɨn, nɨmətag ehuə kɨrik rɨmnəvi nu, kɨni nu rɨnamakətənɨm kɨn bot. Mərɨg Yesu ramapɨr.\x - \xo 8:24 \xt Sam 4:8\x*  
\v 25 Kɨni narmamə kafan kɨmnhavən mhasɨg In, mhamə, “!Yemehuə! !Yemehuə! !Vəh mɨragh ətawə! !Kɨnasəmnɨm!”   
\p
\v 26 Kɨni Yesu raiyoh-pən əriə mɨmə, “?Nakashawor mamhagɨn məkneikɨn? ?Nhatətəyen hiə kapəmiə?” Kɨni rarar, mɨni-əhu nɨmətag mɨne peao-peao ehuə. Nɨmətag reiwaiyu. Nu reiwaiyu mamərinu mɨn.\x - \xo 8:26 \xt Mat 14:31; Sam 89:9\x*   
\p
\v 27 Mərɨg nəmə mɨnə a kɨsakur, mɨsaiyoh əriə mɨnə mhamə, “!Eh! ?Naha e yermamə? !Nar apnapɨg mə nɨmətag mɨne nu, mərɨg tukmə raməgkiar kawor nəkwan!”   
\s1 Yesu rɨmnəko ta nanmɨn has ye yermamə kɨraru  
\r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39)  
\p
\v 28 Kɨmnhavi-pirə bot mhavən mhavhiak apa kwənmhaan a kamni kɨmə Gedara\f + \fr 8:28 \ft Mak mɨne Luk kɨramə nhag kwənmhan a Gerasa.\f*. Məkneikɨn, yermamə kɨraru yamə mir nanmɨn has ramərer-pən irəriu kɨrasɨ-pən ye nəpəəg kapier yame kamnɨm narmamə ikɨn. Iriu karoh narmamə, narmamə kamhagɨn-pən aikɨn.  
\v 29 Kɨrauə mɨwəm Yesu kɨrəmə, “!Eh! !Ji Kughen! ?Nakmə takhawor əmru? ?Nakwauə mə takor narpɨnien kɨmi əmru yame rɨpəh hanə norien nɨpɨg tukun, uə?”\x - \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Luk 4:41\x*   
\p
\v 30 Ikɨn aikɨn a, pukəh mɨnə khapsaah kasəruk ikɨn, mərɨg isok kəskəh tuk əriə.  
\v 31 Kɨni nanmɨn has mɨnə kɨmɨsaiyoh-pən skai kɨmi Yesu mhamə, “!Aweh! Tukmə nakmə takəko ta əmawə, əta-pən irəmawə yerki pukəh mɨnə a.”   
\p
\v 32 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Havən!” Məkneikɨn, nanmɨn has mɨnə a kɨmnhatərhav ye kwərə mir a mhavən yerki pukəh mɨnə. Kɨni pukəh mɨnə a, iriə fam kɨmɨsaiyu mɨseiwaiyu ye nəpatu, mhavi-ərhav mɨsəmnɨm ye tahik.  
\v 33 Kɨni ai, narmamə yamə mɨne kasəvɨgɨn pukəh mɨnə a kɨmɨsaiyu, mhavən apa ye taon mɨsəvsao-pən kɨn narɨmnar fam, mɨne narɨmnar yame Yesu rɨmnor kɨmi kwərə mir yamə mir a nanmɨn has rɨmamərer-pən irəriu.  
\v 34 Kɨni narmamə mɨ-fam yamə mɨne kasarə apa taon khatərhav, mhauə tuk Yesu masəkeikei kɨmin mə tukrɨtərhav aikɨn.   
\c 9  
\s1 Yesu rɨmnor huvə yermamə kɨrik yame nɨpran rɨmamhə  
\r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rat-pən ye bot mukurao-pən ye nɨkar nu, mɨtərhav-pən iman ikɨn.\x - \xo 9:1 \xt Mat 4:13\x*  
\v 2 Kɨni narmamə tɨksɨn kharəh yermamə kɨrik mhavən kɨmin. Nɨpran rɨmamhə. Ramapɨr ye kafan nɨkaokao. Kɨni Yesu rɨmnəm kapəriə nhatətəyen, kɨni mɨni-pən tuk yemə ramhə mɨmə, “Narɨk, pəh nɨgɨnien. Yakwərəh-si ta fam ta narpɨnien kape təvhagə has kafam.”   
\p
\v 3 Kɨni nəmhajoun mɨnə tɨksɨn kape Loa kape Moses kɨmɨsərɨg nəgkiarien a, mhani-pən tuk əriə mɨnə mhamə, “!Ah! !Nəgkiarien a rahas! Kwən a raməgkiar məknakɨn mamni mə in Kughen.”   
\p
\v 4 Mərɨg Yesu In ruɨrkun ta kapəriə nətərɨgien, kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Rhawor e nətərɨgien kapəmiə ramahas məkneikɨn?\x - \xo 9:4 \xt Luk 9:47; Jon 2:25\x*  
\v 5 ?Jakni-pən naha tuk yermamə a, kɨni kɨmiə nakasəm mə nəgkiarien kafak rəfrakɨs? ?Mə jakni-pən tukun mə yakwərɨsɨn ta narpɨnien kape kafan təvhagə hah? ?Uə mə jakni-pən tukun mə tukrhekɨmter məriwək mamvən?  
\v 6 Mərɨg yakorkeikei mə jakor Yo mə takharkun mə Yo, Ji Yermamə, yakvəh nehuəyen ye tokrei tanə tuk nɨvəhsi-tayen narpɨnien kape təvhagə has.” Kɨni marə mɨni-pən tuk kwən a mɨmə, “Yakamni-pre tuk ik mə, ‘Takhekɨmter, mɨrəh kafam nɨkaokao məriwək mamvən imam yerkwanu.’”\x - \xo 9:6 \xt Jon 17:2\x*  
\v 7 Kɨni taktəkun əmə, kwən a rhekɨmter, məriwək mamvən iman ikɨn.  
\v 8 Kɨni narmamə m-fam kɨsəm kɨsakur pɨk kɨn, masəgnəgɨn Kughen yame ravəhsi-pən nehuəyen kɨmi yermamə mə tukror məknakɨn.   
\s1 Yesu rɨmnokrən kɨn Matiu  
\r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32)  
\p
\v 9 Kwasɨg ikɨn ye narɨmnar mɨnə e, Yesu rɨtərhav maməriwək mamvən, kɨni məm kwən kɨrik yame ramərer tuk mane kape takis, nhagɨn e Matiu\f + \fr 9:9 \ft  Matiu, nhag pɨsɨn kɨrik e Livae.\f*. Ramkwətə ikɨn kamərok takis ikɨn. Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yuə, mɨkwasɨg kɨn Yo.” Məkneikɨn Matiu rərer, mɨkwasɨg kɨn Yesu.   
\p
\v 10 Kɨni Yesu rɨmavən məvɨgɨn ye nimə kape Matiu, kɨni narmamə khapsaah yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis, mɨne yor təvhagə has pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kɨmnhauə mɨsəkwətə mɨsəvɨgɨn iriə Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə.   
\p
\v 11 Mərɨg nɨpɨg Farisi mɨnə kɨmɨsəm nar a, khani-pən tuk narmamə kape Yesu mɨnə mhamə, “!Ah! ?Rhawor e yhajoun kapəmiə raməvɨgɨn iriə narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis mɨne yor təvhagə has mɨnə?”\x - \xo 9:11 \xt Luk 15:2\x*   
\p
\v 12 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Pəh nien mə narmamə yamə mɨne kɨsəsanɨn khamhavən mɨsəm dokta. Mərɨg narmamə yamə mɨne kamhamhə, tukasəkeikei mhavən mɨsəm dokta.  
\v 13 Mərɨg havən mɨsarha-kɨn nɨprai nəgkiarien e ye Nəkwəkwə kape Kughen yame ramni mə,  
\q1 “‘Nar kɨrik ror rɨkik ramagien, in e mə rɨkimiə tukrehuə tuk narmamə,\x - \xo 9:13 \xt Hib 10:8; Hos 6:1-6; Maeka 6:6-8; 1 Saml 15:22\x*  
\q2 mərɨg rɨkik rɨpəh nagienien tuk kapəmiə sakrefaes mɨnə.’”\rq (Hos 6:6)\rq*  
\m Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien mɨmə, “Yakamni məkneikɨn meinai pəh nien mə Yo yɨmauə mə jakokrən kɨn narmamə yamə mɨne [khamə ta mə] kwəsatuatuk ta. Nɨkam. Yɨmauə mə jakokrən kɨn yor təvhagə has mɨnə.”   
\s1 Nhajounien kape Yesu in rɨvi, nhajounien kape loa kape Moses in nəkwas  
\r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39)  
\p
\v 14 Kɨni narmamə kape Jon Baptaes kɨmnhauə mɨsəm Yesu mhani-pən tukun mhamə, “Ǝm-ru. Farisi mɨnə mɨne kɨmawə yaksəpəh nəvɨgɨnien tuk nəhuakien kɨmi Kughen. ?Mərɨg rhawor kafam narmamə mɨnə khapəh nɨsəpəhyen nəvɨgɨnien tuk nəhuakien?”\x - \xo 9:14 \xt Luk 18:12\x*   
\p
\v 15 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nɨpɨg kɨmiə nɨmɨsor nəvɨgɨnien kape yerman yame rɨmnarkurək pə pə, ?mərɨg nakhamə ta mə in mɨnə tɨksɨn tuksasək ye nɨpɨg a uə? !Nɨkam! Mərɨg tukrɨpior nɨpɨg yame narmamə tukhavəhsi-ta Yerman e yame rɨmnarkurək pə pə tuk In mɨnə tɨksɨn. Kɨni ye nɨpɨg a in a, In mɨnə tɨksɨn tuksəpəh nɨsəvɨgɨnien iran.\f + \fr 9:15 \ft  “Yermamə yame rɨmnarkurək pə pə,” nɨpran e Yesu. Mɨne “In mɨnə tɨksɨn” nɨpran e Kristen mɨnə. Nɨpɨg Yesu rɨmnəpəh əriə mɨmhə ye nai kamarkwao kɨn, kɨmɨsasək.\f*   
\p
\v 16 “To yermamə kɨrik rɨpəh nɨvəhyen kwonmut neipən vi kɨrik kɨni mɨjir-pən ye neipən mətɨt kafan [yame rɨmneikus]. To ror məknakɨn, kwonmut neipən yame rɨvi to reikus neipən mətɨt, kɨni reikus ehuə.  
\v 17 Kɨni to yermamə kɨrik rɨpəh nɨvəhyen waen wi kɨni mɨvi-pən ye tɨki waen mətɨt. To ramor məknakɨn, kɨni waen a ye tɨki waen mətɨt tukrəməteih, kɨni waen tukraiyu. Nɨkam, kɨpəh norien məknakɨn. Tukaməkeikei kɨvi-pən waen wi ye tɨki waen wi. Kɨni waen mɨne tɨki waen tukawəmɨr huvə.”   
\s1 Piraovɨn kɨrik yame ramhə, mɨne piakəskəh yame ruamhə  
\r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56)  
\p
\v 18 Nɨpɨg Yesu raməgkiar hanə kɨmi əriə, yemehuə kɨrik ruə mənɨmkur-pən tuk Yesu mɨmə, “Eh. Kafak piakəskəh rɨpimhə ai taktakun əmə. Mərɨg yuə, mərəhu-pən kwermɨm iran, pəh ramragh mɨn.”  
\v 19 Kɨni Yesu rɨmnərer iriə kafan narmamə mɨnə, mhakwasɨg kɨn kwən a mamhavən.   
\p
\v 20 Məkneikɨn pian kɨrik aikɨn yame ravəh nəmhəyen kape nɨpiraovɨn, mɨvəh newk twelef. Kɨni rukurao-pən ye nɨmetai Yesu ikɨn, mərao-pən mɨrap nəpəəg nɨmrɨ kot kafan.  
\v 21 Ye nərɨgien kafan rɨmə, “Tukmə yakrap əmə kafan kot, kɨni jakəsanɨn.”\x - \xo 9:21 \xt Mat 14:36\x*   
\p
\v 22 Kɨni Yesu rukreik marha-pən məm pian a mɨni-pən tukun mɨmə, “Piakəskəh kafak. Pəh nɨgɨnien. Kafam nhatətəyen rɨmnor ik nakwahuvə mɨn.” Kɨni ye nɨpɨg a, pian a rɨmnəsanɨn.   
\p
\v 23 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmauə mɨtərhav-pə ye nimə kape yemehuə a, kɨni mɨvən imə, məm narmamə kɨsher tərhenao masəni nɨpei kape nɨmhəyen. Kɨni narmamə kɨmnhauvrɨg-uvrɨg pɨk.  
\v 24 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Sap mhatərhav. Piakəskəh e rapəh nɨmhəyen; ramapɨr əmə.” Mərɨg narmamə kɨsarh iakei iran.  
\v 25 Mərɨg narmamə kɨmnhatərhav mhavən iruə, kɨni Yesu rɨvən imə, mɨrao-pən mɨvəh kwermɨ piakəskəh a, kɨni rhekɨmter.  
\v 26 Kɨni nəvsaoyen kɨn rɨmnaiyu markurao fam ye tanə a.   
\s1 Yesu rɨmnor huvə nɨmrɨn pɨs mir  
\p
\v 27 Yesu rɨmatərhav aikɨn a, kɨni lnɨmrɨn pɨs mir kɨraru karakwasɨg kɨn, mwokrən apomh mɨrəmə, “Mɨkɨp King Deved. !Rɨkim tukrehuə tuk əmru!”\x - \xo 9:27 \xt Mat 20:29-34\x*   
\p
\v 28 Kɨni Yesu rɨmavən apa imə, kɨni nɨmrɨn pɨs mir a kɨrauə tukun. Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriu mɨmə, “?Kɨmiru nakwhatətə irak mə to yakor huvə nɨmrɨmiru uə nɨkam?”  
\p Kɨni iriu kɨrəni-pən tukun mɨrəmə, “Ǝwəh, Yermaru.”   
\p
\v 29 Kɨni Yesu rɨmɨrap nɨmrɨriu mɨni-pən tuk əriu mə, “Kughen tukror huvə nɨmrɨmiru meinai nakwhatətə irak.”  
\v 30 Kɨni nɨmrɨriu rhuvə, kɨnəwəm nar. Kɨni Yesu rɨni-pən skai tuk əriu mɨmə, “Takrapəh nəvsaoyen kɨn narɨmnar mɨnə e kɨmi narmamə.”\x - \xo 9:30 \xt Mat 8:4\x*  
\v 31 Mərɨg iriu kɨmɨratərhav mɨravən mwəvsao-ərhav kɨn Yesu, mɨravən ikɨn mɨnə fam ye tanə a.   
\s1 Yesu rɨmnəko ta nanmɨn has ye yermamə yame reinein nəgkiarien  
\r (Mat 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15)  
\p
\v 32 Nɨpɨg kwərə mir a kwəratərhav, narmamə kharəh yermamə kɨrik yame reinein nəgkiarien, mhauə tuk Yesu. Kwən a in reinein nəgkiarien meinai nanmɨn has ramərer-pən iran.  
\v 33 Kɨni Yesu rɨmnəko ta nanmɨn hah ye kwən a, kɨni rɨmnəgkiar.  
\p Kɨni nukwhao ehuə kɨsəm, kɨsakur pɨk tukun, mhani mhamə, “Kɨpəh nəm-hanəyen nar kɨrik ror məkneikɨn ikɨn e Isrel.”\x - \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x*   
\p
\v 34 Mərɨg Farisi mɨnə khani mhamə, “!Nɨkam! Rɨrkun nəko-tayen nanmɨn has mɨnə meinai rɨkwasɨg kɨn Setan, yemehuə kape nanmɨn has mɨnə.”   
\s1 Yesu rɨkin raməmhə pɨk tuk narmamə  
\p
\v 35 Kɨni Yesu rɨmnəriwək mamvən ye taon mɨne yerkwanu mɨnə fam, maməwhag ye nəkwai nimə kape nofugɨnien, mamni-ərhav nəvsaoyen huvə kape narmaruyen kape Kughen. Mamor huvə narmamə m-fam yamə mɨne kamhamhə, mɨne narmamə m-fam yamə mɨne nɨprairiə raha, kamhahuvə.\x - \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39\x*  
\v 36 Nɨpɨg rɨmnəm narmamə kwənhapsaah, kɨni rɨkin raməmhə pɨk tuk əriə meinai kɨmɨsarə ye nɨpɨg əutən mɨnə, [mɨseinein nɨsasitu-atukien irəriə ye kapəriə nɨmraghien] rəmhen kɨn sipsip yamə mɨne yermamə rɨkək tuk narha-huvəyen tuk əriə.\x - \xo 9:36 \xt Nam 27:17; 1 King 22:17; Sek 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34\x*  
\v 37 Kɨni rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə, “!Səm-ru! Nəvɨgɨnien rɨnehuə apa ye nəsimien yame kwənhamruə. Mərɨg yorwok kwatɨksɨn əmə yame kamhavəh.\x - \xo 9:37 \xt Luk 10:2\x*  
\v 38 Kɨni səhuak-pən kɨmi Yemasur kape nəsimien mhamə In tukrher-pən kɨn yorwok mɨnə khapsaah mə tukhavən mhavəh nəsimien kafan.”   
\c 10  
\s1 Yesu rɨmɨrpen kafan narmamə twelef  
\r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmnokrən kɨn narmamə twelef kafan khauə kɨrikianə, kɨni rɨvəh-si-pən nəsanɨnien kɨmi əriə tuk nəkotayen nanmɨn has ye narmamə, mɨne tuk nor-huvəyen nəmhəyen mɨnə fam.   
\p
\v 2 Nhag aposol\f + \fr 10:2 \ft Aposol, nɨpran ramni mə “yermamə kher-pən kɨn.” Yesu rɨmɨrpen narmamə twelef kafan mə tukrher-pən kɨn əriə kamhavən masor wok kape Kughen.\f* twelef kape Yesu mɨnə, iriə e: yame raməkupan, Saemon, nhagɨn kɨrik e Pita; mɨne naorahini Andru; mɨne Jemes mɨne Jon, ji Sebedi mir;  
\v 3 mɨne Filip; mɨne Batalomiu; mɨne Tomas; mɨne Matiu, yermamə kape nɨvəhyen mane kape takis; mɨne Jemes ji Alfeas; mɨne Tadeas;  
\v 4 mɨne Saemon Selot\f + \fr 10:4 \ft “Selot” rəmhen kɨn yermamə kɨrik rɨkwasɨg kɨn nukwao kape nəmə Isrel tuk nherye-rhavyen kɨn nəmə Rom yame kasarmaru ye nəmə Isrel.\f*; mɨne Judas Iskariot, yame rɨmneighan-pən kɨn Yesu ramvən ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kafan.   
\s1 Yesu rher-pən kɨn kafan narmamə twelef mə tuksasitu ye narmamə  
\r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6)  
\p
\v 5 Kwasɨg ikɨn Yesu rher-pən kɨn kafan narmamə twelef mə tukhavən mɨsor wok, mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Takhapəh nhavənien mɨsarə kɨmiə narmamə yamə mɨne pəh nien mə kwənərəus kape Isrel; kɨni mhapəh nhavənien ye taon kɨrik kape nəmə Sameria,  
\v 6 mərɨg takhavən mɨsarə kɨmiə nəmə Isrel yamə mɨne kɨsəmhen kɨn sipsip yamə mɨne kaserwei.\x - \xo 10:6 \xt Jer 50:6\x*  
\v 7 Kɨni nɨpɨg takamhavən, takasəkeikei mamhani-ərhav mhamə, ‘Nɨpɨg yame Kughen tukrarmaru ye narmamə mɨfam ruauə ipakə.’\x - \xo 10:7 \xt Mat 3:2; 4:17; Luk 10:9,11\x*  
\v 8 Kɨni kɨmiə takasəkeikei mɨsor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə. Kɨni takasəkeikei mɨsor huvə narmamə yamə mɨne kwənhamhə ta mə tukhamragh mɨn. Kɨni narmamə yamə mɨne leprosi ramor tɨkiriə, takasəkeikei mɨsor nɨprairiə ruə mɨhuvə mɨn. Kɨni narmamə yamə mɨne nanmɨn has ramərer-pən irəriə, takasəkeikei mɨsəko ta əriə. Kɨni tukmə naksasitu ye yermamə kɨrik, tukrɨpəh nərokien əmiə iran, meinai nɨmnhapəh nhavəhyen nɨmrɨ nɨrkunien tuk nor huvəyen narmamə.  
\v 9 Tukmə nakamhavən, takhapəh nhavəhyen mane,\x - \xo 10:9 \xt Luk 10:4\x*  
\v 10 mhapəh nharurien nɨtɨp mɨnə. Mhapəh nhavəhyen neipən kɨraru kɨraru. Mhapəh nhavəhsi-pənien sandel, mhapəh nhavəhyen kaskɨn. Yakamni məkneikɨn meinai ratuatuk əmə mə narmamə yamə mɨne kɨmiə taksasitu irəriə tuksasitu mɨn irəmiə ye napɨrien mɨne nəvɨgɨnien.\x - \xo 10:10 \xt Luk 10:7; 1 Kor 9:14\x*   
\p
\v 11 “Nɨpɨg takhavən ye taon kɨrik uə yerkwanu kɨrik, taksəkeikei mɨsarha-kɨn yermamə kɨrik yame rɨkin ragien mə takhavən mɨsarə kɨmiə min, kɨni mɨsarə aikɨn mɨseriaji nɨpɨg yame takhatərhav yerkwanu a.  
\v 12 Tukmə nɨpɨg takamhavən mɨsarə ye nimə kɨrik, takasəkeikei mɨsəgkiar huvə kɨmi əriə mhamə, ‘Pəh nəmərinuyen tukraməmɨr tuk əmiə.’\x - \xo 10:12 \xt Luk 10:5-6\x* \fig Nimə kape nəmə Isrel|alt="Houses in Israel" src="HK015A.jpg" size="col" loc="Top of page" copy="Horace Knowles" ref="MAT 10:12" \fig*  
\v 13 Kɨni tukmə narmamə kɨsəhitə ye nimə kapəriə tuk əmiə, kɨni pəh kapəmiə nəgkiarien kape nəmərinuyen tukraməmɨr tuk əriə. Mərɨg tukmə kɨsəpəh, nəhuakien kapəmiə ye nɨkarɨn kape nəmərinuyen tukrurə əmə ye nɨmraghien kapəmiə.  
\v 14 Mərɨg tukmə narmamə tɨksɨn khapəh nɨsəhitəyen ye nimə kapəriə tuk əmiə, uə khapəh nɨsətərɨgien kɨn nəgkiarien kapəmiə, takhatərhav ye nimə kapəriə, uə yerkwanu kapəriə, mɨsarpita-arpita nɨmokrur ye sandel kapəmiə.\f + \fr 10:14 \ft Norien e tukror nɨmtətien mə narmamə yerkwanu a kɨmɨsor nar kɨrik rɨpəh nəmhenien.\f*\x - \xo 10:14 \xt Luk 10:10-12; Wok 13:51\x*  
\v 15 Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə ye nɨpɨg yame Kughen tukrəkir narmamə iran, narpɨnien kape nəmə aikɨn a tukrɨskai pɨk rapita narpɨnien yame nəmə Sodom mɨne Gomora kɨmɨsarə iran kupan.\f + \fr 10:15 \ft Stori kape narpɨnien yame Kughen rɨmnor kɨmi nəmə Sodom mɨne Gomora raməmɨr ye Jen 19:24-28.\f*”\x - \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Jaj 7\x*   
\s1 Yesu ramni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə “Tukor ahas-pre kɨmi əmiə”  
\r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17)  
\p
\v 16 Kɨni Yesu ramni mɨmə, “Takasəkeikei mharkun mə Yo yakamher-pən kɨn əmiə mə takhavən mɨsarə mar yerki nəmə has mɨnə rəmhen kɨn sipsip yamə mɨne kasəriwək yerki kuri aparu\f + \fr 10:16 \ft Nəgkiarien kape nəmə Gris ramni nar mɨragh aparu kɨrik ye English kamni kɨmə “wolf.”\f* yamə mɨne kasəkwəpah. Takasəkeikei mhavəh nɨrkunien tuk niko-ikoyen rəmhen əmə kɨn snek; mɨsarə mar rəmhen əmə kɨn mak ye tanə.\x - \xo 10:16 \xt Luk 10:3; Rom 16:19\x*  
\v 17 Takasərɨg əmiə tuk narmamə; meinai iriə tuksərɨp-ərhav əmiə ye nɨmrɨ mɨrh, mɨsərkɨs-ərkɨs əmiə ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kapəriə.  
\v 18 Meinai kɨmiə kafak narmamə mɨnə, taksəkeikei mɨsərer ye nɨmrɨ namasur kape gavman mɨne ye nɨmrɨ nəmasur kapəmiə tuk nɨni-ərhavyen Nəgkiarien Huvə kape Kughen kɨmi əriə mɨne narmamə yamə mɨne pəh nien mə kwənərəus kape Isrel.  
\v 19 Mərɨg nɨpɨg tukharaptərəkɨn əmiə, takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien mə takshawor-pən iran mɨne mɨshorpɨn nəgkiarien kapəriə, meinai ye nɨpɨg atuatuk a, Nanmɨn kape Kughen tukrhajoun əmiə kɨn naha nəgkiarien yame takasəkeikei mhani-ərhav.  
\v 20 Takhapəh nhagɨnien meinai pəh nien mə kɨmiə atuk naksəgkiar, mərɨg Nanmɨn kape Rɨmɨmiə Kughen tukrɨvəhsi-pre nəgkiarien kɨmi əmiə, takhani-ərhav.\x - \xo 10:20 \xt Mak 13:9-11; Luk 12:11-12; 21:12-15; Jon 14:26\x*   
\p
\v 21 “Ye nɨpɨg a, piauni tukreighaan kɨn piauni kamhopni. Kɨni yerman tukreighaan kɨn kafan kwajikovə kamhopni. Kɨni kwajikovə mɨnə tukhani hah rɨmriə mɨnə mɨne nɨsɨnriə mɨnə, mɨseighan kɨn əriə khopni əriə.\x - \xo 10:21 \xt Jon 14:26\x*  
\v 22 Narmamə tuksəməkɨn əmiə, mɨsor ahas pre kɨmi əmiə meinai kɨmiə nakamhavəh nhagɨk. Mərɨg narmamə yamə mɨne kasərer tɨmtɨm mɨseriaji nɨpɨg kwasɨg, Kughen tukrɨvəh mɨragh əriə.  
\v 23 Tukmə kɨsor ahas pre kɨmi əmiə ye taon kɨrik, sap, mhavən ye taon pɨsɨn kɨrik. Yakamni əfrah tuk əmiə mə to nakhapəh nhavən-fam-ien ye taon mɨnə kape Isrel, yo Ji Yermamə jakrerɨg-pə mɨn.   
\p
\v 24 “Studen mɨnə to khapəh nɨsehuəyen ye yhajoun kapəriə. Kɨni slef mɨnə to khapəh nɨsehuəyen ye yemehuə kapəriə.\x - \xo 10:24 \xt Luk 6:40; Jon 13:16; 15:20\x*   
\p
\v 25 “Narmamə tukasəkeikei mɨsəm-pən studen mɨnə mə kɨsəmhen əmə kɨn yhajoun kapəriə. Kɨni tukasəkeikei mɨsəm-pən slef mɨnə mə kasəmhen əmə kɨn yamehuə kapəriə. Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Yo yemehuə kape nimə. Kɨni narmamə tɨksɨn khani hah yo mə yo Bielsebul, yamehuə kape yarmhə mɨnə. Ror məkneikɨn mə tukasəkeikei mɨsor mɨn ye kafak yor wok yamə mɨne kasor wok ye nəkwai nimə kafak.”\x - \xo 10:25 \xt Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x*   
\s1 Pəh narmamə kape Yesu mɨnə tukhapəh nhagɨnien kɨn narmamə  
\r (Luk 12:2-9)  
\p
\v 26 Kɨni Yesu ramni mɨmə, “Ror məkneikɨn, takhapəh nhagɨnien kɨn narmamə. Tukmə nar erkwaig, tukaməkeikei kəm. Tukmə kuvrɨg əpɨs, kɨni mərɨg tukraməkeikei mier-pə ikɨn rhakak ikɨn.\x - \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Luk 8:17\x*  
\v 27 Narɨmnar yame yakamni-pre tuk əmiə ye nəpɨgnapien, takasəkeikei mhani-ərhav yeraan; kɨni narɨmnar yame yakaməsiwən kɨn, takasəkeikei mhani-ərhav ye nɨmrɨ narmamə khapsaah.  
\v 28 Takhapəh nhagɨnien kɨn narmamə, meinai kharkun əmə nɨsoriahyen nɨpraimiə, mərɨg kaseinein nɨshopniyen nanmɨmiə. Mərɨg hagɨn kɨn Kughen meinai In rɨrkun narakikɨn-pən-ien nɨprai jir mɨne nanmɨn apa ye nap ehuə.\x - \xo 10:28 \xt Rom 8:31; Jem 4:12\x*   
\p
\v 29 “Nar apnapɨg keihap\f + \fr 10:29 \ft Nəgkiarien kape Gris ramni man kɨrik ye English kamni kɨmə “sparo.”\f* in rɨkəskəh pɨk, kavəh nɨmrɨn kwaji mane əmə, mərɨg Kughen ramarha huvə tuk əriə.  
\v 30-31 Kɨni nɨmraghien kapəmiə rapita nɨmraghien kape keihap. Kɨni tukmə Kughen ramarha huvə tuk keihap ramhajoun pən mə tukraməkeikei mamarha huvə tuk əmiə rapita. Nəfrakɨsien, nar apnapɨg mə nɨmar nɨkwənemiə in nar kəskəh, mərɨg Kughen raməvhuekɨn fam muɨrkun ta mə kuvhuun. Ror pən, takhapəh nhagɨnien tuk nɨmraghien kapəmiə.\x - \xo 10:30-31 \xt Luk 12:24; Wok 27:34 \x*   
\p
\v 32 “Tukmə yermamə kɨrik ramni-ərhav nhagɨk ye nɨmrɨ narmamə, Yo mɨn jakni-ərhav nhagɨn ye nɨmrɨ Rɨmɨk Kughen ye neai mə in kafak yermamə.  
\v 33 Mərɨg tukmə yermamə ramni-ərhav ye nɨmrɨ narmamə mə reinein Yo, Yo jakni-ərhav mɨn ye nɨmrɨ Rɨmɨk Kughen ye neai mə yakeinein mɨn in.\x - \xo 10:33 \xt Luk 12:8-9\x*   
\p
\v 34 “Pəh rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mə ta mə yɨmauə mə jakərəhu nəmərinuyen ye tokrei tanə. Pa rɨmə yɨmauə mə jakərəhu nəmərinuyen, mərɨg yɨmauə mə jakor narmamə kasarowagkəp.  
\v 35 Yakamni məkneikɨn meinai yɨmauə mə jakor  
\q1 “‘Yerman tukror tɨməht iriu rɨmni,  
\q2 mɨne piakəskəh tukror tɨməht iriu nɨsɨni,  
\q1 mɨne yasuni tukror tɨməht iriu kuhuni.   
\q2
\v 36 Kɨni narmamə tuksor tɨkmɨr kɨmi iriə atuk mɨnə tɨksɨn.’\rq (Maeka 7:6)\rq*   
\p
\v 37 “Kɨni yermamə yame rorkeikei pɨk rɨmni mɨne nɨsɨni [rapita Yo] in rɨpəh nəmhenien mə tukruə kafak yermamə. Kɨni yermamə yame rorkeikei pɨk kafan pɨkwarien uə piakəskəh [rapita Yo] in rɨpəh nəmhenien mə tukruə kafak yermamə.\x - \xo 10:37 \xt Luk 14:26-27\x*  
\v 38 Tukmə yermamə rɨmə tukrɨkwasɨg kɨn Yo, tukraməkeikei məta ye nərɨgien kafan, kɨni tukmə ramərɨg pawk nəmhəyen rəmhen kɨn nəmhəyen ye nɨmhəyen ye nai kamarkwao kɨn, mərɨg tukrɨkwasɨg kɨn Yo.  
\v 39 Yermamə yame ramgɨn tuk kafan nɨmraghien, tukraməkeikei mɨmhə. Mərɨg yermamə yame tukuh tuk nɨkwasɨgien kɨn Yo, tukrarə ye nɨmraghien rerɨn.\x - \xo 10:39 \xt Mat 16:24-25; Mak 8:34-35; Luk 9:23-24; 17:33; Jon 12:25 \x*   
\p
\v 40 “Kɨni yermamə yame ravəh əmiə yerkin agien, in rəmhen əmə kɨn yame ravəh Yo yerkin agien. Kɨni yermamə yame ravəh Yo yerkin agien, in rəmhen əmə kɨn yame ravəh mɨn yermamə yame rɨmnher-pə kɨn Yo.\x - \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Luk 10:16; Jon 13:20\x*  
\v 41 Kɨni yermamə yame ravəh profet kape Kughen yerkin agien, meinai in rɨrkun mə in profet kape Kughen, in tukrɨvəh nərokien iran, rəmhen kɨn yame profet mɨnə kɨmnhavəh. Kɨni yermamə yame ravəh yemə atuatuk yerkin agien meinai in rɨrkun mə in yemə atuatuk, in tukrɨvəh nərokien iran rəmhen kɨn yame nəmə atuatuk tukhavəh.  
\v 42 Nəfrakɨs, yermamə yame ravəh nu okiei ye pənkɨn, mɨvəhsi-pən kɨmi yermamə kɨrik kafak e, meinai in rɨrkun mə in kafak yermamə, nar apnapɨg mə kafak yermamə in ye tanə, kɨni kwən en, tukraməkeikei mɨvəh əfrakɨs nərokien iran.”   
\c 11  
\s1 Jon Baptaes rɨmə tukrɨrkun-ru mə Yesu in Kristo, uə pəh nien mə in Kristo  
\r (Luk 7:18-23)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmnəvhag ta kɨmi kafan narmamə twelef, marar, mɨtərhav aikɨn, mɨvən apa ye taon mɨnə apa Galili, maməvhag mamni-ərhav nəgkiarien kape Kughen aikɨn.   
\p
\v 2 Ye nɨpɨg a, Jon Baptaes rɨmnamarə ye kalabus, kɨni mamərɨg nəvsaoyen kɨn wok yame Yesu rɨmnor. Kɨni mher-pən kɨn narmamə tɨksɨn kafan khavən mɨsəm In mhamə,  
\v 3 “?Rhawor? ?Ik e Kristo kɨmɨni ta mə takuə, uə kɨmawə jakamhawhin yarmə kɨrik tukrɨpiuə?”   
\p
\v 4 Məkneikɨn, Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Harerɨg, mhavən mhani-pən narɨmnar mɨnə fam yamə mɨne nɨmɨsərɨg mɨsəm tuk Jon.  
\v 5 Nɨmrɨn pɨs mɨnə khapsaah kɨmɨsəm nar. Kɨni narmamə yamə mɨne nɨhuriə rahas kɨmɨseriwək. Kɨni narmamə yamə mɨne kamhavəh nəmhəyen ye tɨkiriə\f + \fr 11:5 \ft Nəgkiarien kape Gris ramni “leprosi.”\f*, tɨkiriə ruahuvə. Kɨni narmamə yamə mɨne nɨmətɨrgɨriə rəru, kɨni taktəkun ai, kɨmɨsərɨg nar. Kɨni narmamə yamə mɨnə kɨmnhamhə, kwənhamragh mɨn. Kɨni yavən hah mɨnə, taktəkun ai kwən kɨrik rɨnamni-ərhav-pən nəvsaoyen huvə tuk əriə.\f + \fr 11:5 \ft Profet Aesea rɨmɨni mə Kristo tukruə mor wok mɨnə e, mamor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə. əm-ru Aes 35:5-6; 61:1.\f*  
\v 6 Kɨni hani-pən tuk Jon mə narmamə yamə mɨne kapəriə nhatətəyen irak rɨpəh nɨmɨrien, iriə tuksarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs.”   
\s1 Yesu rɨmɨni mə Jon Baptaes in profet ehuə kɨrik  
\r (Luk 7:24-35)  
\p
\v 7 Nɨpɨg narmamə a yame Jon rɨmnher pən kɨn əriə kratərhav, kɨni Yesu rɨmɨrikakun maməgkiar kɨn Jon kɨmi nukwhao ehuə. Mɨmə, “?In apa kupən kɨmiə nɨmnhavən apa ye tɨpəvsɨk mə taksəm naha nhagɨn? ?Nɨmnhavən mə taksəm əmə yermamə apnapɨg kɨrik yame in rəmhen kɨn nuwig yame ramərer ye nɨmrɨ nµmətag? !Nɨkam!  
\v 8 ?Tukmə nɨkam, kɨni nɨmnamhavən mə taksəm pa? ?Yermamə kɨrik yame ramvən ye neipən huvə yame nɨmrɨn rəutən uə? !Nɨkam! Narmamə yamə mɨne kamhavən ye neipən huvə kɨsarə ye nimə huvə mɨnə rəmhen kɨn kape king.  
\v 9 ?Kɨni naha nhagɨn a nɨmnhavən mə taksəm? ?Profet kɨrik uə? Ǝwəh, nəfrakɨsien. Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə Jon in yerpɨrɨg rapita profet.  
\v 10 Meinai kwən e in e Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni-ta mɨmə,  
\q1 “‘Səm-ru. Yakamher-pre kɨn kafak yermamə yame tukrɨvəh kafak nəgkiarien.  
\q2 In tukrəkupən kɨn ik mor apnəpeinə ye kafam swatuk.’\f + \fr 11:10 \ft Ye v. 10 Kughen raməgkiar kɨmi Yesu Kristo.\f*\rq (Mal 3:1)\rq*   
\nb
\v 11 “Yakamni-pre tuk əmiə mə narmamə yamə mɨne kɨmɨsarha-pə ye tokrei tanə, kɨrik rapəh nuəyen yame rapita kwən e Jon. Mərɨg yermamə yame in ye tanə əmə ye narmaruyen kape Kughen, in yerpɨrɨg mɨn rapita Jon.\f + \fr 11:11 \ft Tukmə ror Yesu raməgkiar atuk iran, mamni mə in rehuə rapita Jon. Uə, tukmə ror in ramni narmamə kafan mɨnə, mə iriə kamhavəh nɨhuvəyen rapita Jon, meinai khakwasɨg kɨn Yesu.\f*  
\v 12 Ye nɨpɨg Jon Baptaes rɨmɨrikakun mamni-ərhav nəgkiarien kape Kughen meriaji-pə taktakun, narmaruyen kape Kughen ramskai mə tukrɨtərhav-pə. Kɨni narmamə yamə mɨne khaskai mɨsarkut pɨk mə tukhauə pəh Kughen rarmaru irəriə.  
\v 13 Yakamni məknakɨn meinai apa kupan əgkap muə meriaji-pə nɨpɨg kape Jon, nəgkiarien kape Loa yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi Moses mɨne nəgkiarien kape profet kape Kughen mɨnə kɨmnhani-ərhav narmaruyen kape Kughen.\x - \xo 11:13 \xt Luk 16:16\x*  
\v 14 Kɨni tukmə rɨkimiə ragien mə takhavəh nətərɨgien e, jakni mə Jon in Elaeja yame profet kupan mɨnə kɨmnhani mə tukruə.\x - \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13\x*  
\v 15 Tukmə kɨmiə narmamə yame nɨmətɨrgɨmiə rarə, sətərɨg huvə kɨn nəgkiarien e.   
\p
\v 16 “?Kɨni Yo jakni mə narmamə yamə mɨne kɨsarə ai taktəkun, mə norien kapəriə rəmhen kɨn naha? Iriə kɨsəmhen əmə kɨn kwajikovə [yamə mɨne nar kɨrik rɨrkək yame tukror əriə, rɨkiriə ragien.] Mɨsəkwətə masəukɨr ikɨn kamor maket ikɨn, mashek əriə mɨnə mhamə,  
\v 17 ‘!Ah! Kɨmawə yɨmnhauh gita, mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsorien danis. Kɨni yaksarar mɨseikuə kɨn nasəkien tuk nɨmhəyen, mərɨg kɨmiə nɨmnhapəh nɨsasəkien kɨtawə-m kɨmiə.’  
\v 18 Yakamni məknei meinai ye nɨpɨg Jon Baptaes rɨmauə, məpəh nəvɨgɨnien mə tukrəhuak nɨpɨg rɨpsaah, mɨpəh nɨnɨmien waen. Mərɨg narmamə kamhani mhamə, ‘Kwən a, nanmɨn has kɨrik raməmɨr iran.’  
\v 19 Kɨni Yo, Ji Yermamə, yɨmauə maməvɨgɨn, mamnɨm waen, mərɨg narmamə kamhani mɨn mhamə, ‘!Ah! Kwən a in yermamə kape nəvɨgɨn-pɨkien, mɨne napɨsien kɨn waen. Kɨni mamor norkeikeiyen kɨmi yor təvhagə has mɨnə mɨne narmamə yame kasərer tuk mane kape takis.’ Mərɨg narmamə əfrakɨs kape Kughen mɨnə tukasəkeikei mharkun mə kɨmru Jon yakawor narɨmnar ye nɨrkunien əfrakɨs.”\x - \xo 11:19 \xt Mat 9:14\x*   
\s1 Yesu ramni narpɨnien ye narmamə yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran  
\r (Luk 10:13-15)  
\p
\v 20 Kɨni Yesu rɨmnəgkiar skai kɨmi narmamə ye taon yame mɨne In rɨmnor nɨmtətien rɨpsaah aikɨn ye nɨmrɨriə. Raməgkiar skai məknakɨn meinai iriə khapəh nɨsararien ye nərɨgien kapəriə tuk kapəriə norien has mɨnə.  
\v 21 Kɨni In mɨmə, “!Ah! !Kɨmiə yamə mɨne nakɨsarə apa Korasin! Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə. !Ah! !Kɨmiə nəmə Betsaeda! Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə, meinai yɨmnor pawk nɨmtətien rɨpsaah ye taon mir kapəmiə. Kɨni tokmə yakpior nɨmtətien mɨnə a apa Taea mɨne Saedon kupən, narmamə a to kɨpisarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has mɨpihavən ye neipən has, mɨsəsok-əsok ye nɨmrawk [ror nɨmtətien mə kɨsərɨg rahas pɨk tuk kapəriə norien has mɨnə.]  
\v 22 Mərɨg ye nɨpɨg a yame Kughen tukror narpɨnien kapəmiə, in tukrɨskai pɨk rapita narpɨnien yame tukror kɨmi narmamə yamə mɨne kɨmnɨsarə apa Taea mɨne Saedon kupən.\f + \fr 11:22 \ft  Kughen rɨmnoriah əkgəp Taea mɨne Saedon. əm-ru stori ye Aes 23:1-8.\f*\x - \xo 11:22 \xt Esik 26-28; Joel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sek 9:2-4\x*  
\v 23 Kɨni kɨmiə nəmə Kapeneam. ?Kɨmiə nakhamə ta mə Kughen tukrɨvəh-si haktə əmiə ye kwənmhaan kape nɨsiaiyen ye rao ye neai uə? !Nɨkam! Kughen tukrɨvəh-si-əhu əmiə naksweiwaiyu pɨk əgkəp, ye kwənmhaan kape narpɨnien\f + \fr 11:23 \ft  Yesu ramni narpɨnien yame Aesea rɨmɨni ta tu ye Aes 14:12-15.\f*. Kɨni tokmə yakpior nɨmtətien mɨnə a apa Sodom kupan, to taon a rɨpipəh nɨrkəkien.\f + \fr 11:23 \ft  Kughen rɨmnoriah taon a Sodom ye Jen \xt 19:24-28\ft .\f*  
\v 24 Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə nɨpɨg a yame Kughen tukror narpɨnien kapəmiə, in tukrɨskai pɨk rapita narpɨnien yame tukror kɨmi narmamə yamə mɨne kɨmnɨsarə apa Sodom kupən.”\x - \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Luk 10:12\x*   
\s1 Yesu ravəhsi-pən napɨsien kɨmi narmamə yamə mɨne kasəpəu  
\r (Luk 10:21-22)  
\p
\v 25 Kɨni ye nɨpɨg a Yesu rɨmə, “Tatə Kughen. Ik Yermaru kape narɨmnar fam- yerpɨrɨg ye neai, mɨne ye tokrei tanə. Yakəgnəgɨn Ik meinai Ik nɨmnerkwaig kɨn nɨprai narɨmnar mɨnə e ye nɨmrɨ narmamə yamə mɨne kharkun nar. Kɨni mor əpu kɨmi narmamə yamə mɨne kɨsəmhen əmə kɨn kwajikovə mɨnə mə iriə e tukharkun nar.\x - \xo 11:25 \xt 1 Kor 1:26-29\x*  
\v 26 Tatə, in a norien yame Ik nakorkeikei.”   
\p
\v 27 Kɨni Yesu rɨrpɨn mamni-ərhav mɨmə, “Rɨmɨk rɨmneighan-pə ta kɨn narɨmnar fam ye kwermɨk. Kɨni Rɨmɨk pɨsɨn əmə rɨrkun Tɨni. Kɨni Tɨni əmə mɨne narmamə kafan mɨnə, iriə əmə kharkun Tatə Kughen. Iriə e narmamə yamə mɨne Tɨni rɨmɨrpen ta əriə mə In tukror əpu Tatə Kughen kɨmi əriə.\x - \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Jon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\x*   
\p
\v 28 “Hauə tuk Yo, kɨmiə yamə mɨne nakasor pɨk wok kɨni mɨsəpəu kɨn najipəyen kɨn nar pam mɨnə, pəh yakvəhsi-pre napɨsien.\f + \fr 11:28 \ft  Loa kupan kape Moses in rəmhen kɨn kajipə pam. əm-ru Jer 31:25.\f*  
\v 29-30 Yakamni məkneikɨn meinai Yo yemə mar, kɨni kafak nətərɨgien in ye tanə. Kɨni hauə tuk Yo mhavəh napɨsien ye kapəmiə nɨmraghien. Taksajipə kɨn kafak nɨtɨp meinai in rəruvəruvə, kɨni kafak wok yame jakvəhsi-pre kɨmi əmiə in rɨmar.”\x - \xo 11:29-30 \xt 1 Jon 5:3\x*   
\c 12  
\s1 Yesu ramhajoun narmamə kɨn norien kape Sabat  
\r (Mak 2:23-3:6; Luk 6:1-11)  
\p
\v 1 Kɨni ye Sabat kɨrik, Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə kɨmɨsəriwək mhavən yerki wit\f + \fr 12:1 \ft Wit in kwənkwai nai kɨrik kamor flaoa kɨn.\f* tɨksɨn, kɨni kafan narmamə mɨnə kɨsəmkərəv. Khavən mɨsətɨm wit tɨksɨn, masən kwənkwan.\x - \xo 12:1 \xt Dut 23:25\x*  
\v 2 Mərɨg Farisi mɨnə tɨksɨn kɨmɨsəm mhani-pən tukun mhamə, “!Eh! Sabat e towei, mərɨg kafam narmamə kasor wok masakapɨr Loa kape Moses. ?Rhawor e kasor məknakɨn?”\x - \xo 12:2 \xt Eks 20:10\x*   
\p
\v 3 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Tukmə ror nakhapəh nɨsəvheikɨnien nəvsaoyen ye Nəkwəkwə kape Kughen yame raməvsao kµn norien yame King Deved rɨmnor kupən, yame in mɨne kafan narmamə mɨnə kɨmɨsəmkərəv.  
\v 4 Mərɨg, Deved rɨmavən ye Nimə Ehuə kape Kughen mən bred yame pris mɨnə kwənhavəhsi-pən ta kɨmi Kughen. Mərɨg bred ai, ye Loa kape Moses ramni mə narmamə apnapɨg tukhapəh nɨsənien.\x - \xo 12:4 \xt Lev 24:5-9\x* Mərɨg pris mɨnə əmə kharkun nɨsənien.\f + \fr 12:4 \ft Takəm stori e ye 1 Saml 21:1-6.\f*  
\v 5 Uə tukmə ror nakhapəh nɨsəvheikɨnien ye loa mə nɨpɨg mɨnə fam ye Sabat, pris mɨnə apa ye Nimə Ehuə Kape Kughen kasor wok kapəriə masakapɨr loa kape Sabat, mərɨg Kughen raməm mə nar a in ratuatuk əmə.\x - \xo 12:5 \xt Nam 28:9-10\x*  
\v 6 Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə kwən kɨrik eikɨn e In yerpɨrɨg rapita Nimə Ehuə kape Kughen.\x - \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42\x*  
\v 7 Ye Nəkwəkwə kape Kughen In ramni mə,  
\q1 “‘Nar kɨrik ror rɨkik ramagien, in e mə rɨkimiə tukrehuə tuk narmamə,  
\q2 mərɨg rɨkik rɨpəh nagienien tuk kapəmiə sakrefaes mɨnə.’” \rq (Hos 6:6) \rq*  
\nb Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien mamni-pən tuk Farisi mɨnə mɨmə, “To nakpiharkun nɨprai nəgkiarien e, mɨpiharkun narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk\f + \fr 12:7 \ft Yesu ramni mə kafan narmamə kɨsatuatuk.\f*, to nakpihapəh nɨsəm-pəniən nar has kɨrik ye narmamə kafak mɨnə.  
\v 8 Yakamni məkneikɨn meinai Yo, Ji Yermamə, Yo yakamarmaru ye Sabat.”   
\p
\v 9 Kɨni Yesu rɨtərhav aikɨn a məriwək mamvən ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kapəriə.  
\v 10 Kɨni ikɨn a, kwən kɨrik aikɨn, kwermɨn rɨmhə, rɨpəh nɨhuatukien kɨn. Kɨni kɨsaiyoh-pən Yesu mə, “?Rhawor? ?Ratuatuk ye loa mə to nakor huvə yermamə yame ramhə ye Sabat, uə nɨkam?” Iriə kɨmɨsaiyoh-pən məknakɨn Yesu meinai kɨsarkut mə tuksəm-pən nar has kɨrik iran.\x - \xo 12:10 \xt Luk 14:3\x*   
\p
\v 11 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Tukmə kɨmiə kɨrik, kafan sipsip rivə-ərhav pɨkɨn ye nəkwai nɨmɨr ehuə ye Sabat, kɨni in tukrhawor? In tukraməkeikei mɨvən mɨrəh-si haktə aihuaa əmə. ?Pa e irəmiə in to rɨpəh norien məkneikɨn? Rɨrkək.  
\v 12 Mərɨg nɨmraghien kape yermamə rapita sipsip. Kɨni in ratuatuk əmə ye loa mə tukamor nar huvə ye Sabat.”\x - \xo 12:12 \xt Luk 14:5\x*   
\p
\v 13 Kɨni rɨni-pən tuk kwən a mɨmə, “Huatuk kɨn kwermɨm.” Kɨni rɨhuatuk kɨn kwermɨn, rhuvə əgkəp rəmhen kɨn kwermɨn nɨkarɨn.  
\v 14 Mərɨg Farisi mɨnə a kɨmnhavən, mamharai mhun mə tukshopni Yesu.\x - \xo 12:14 \xt Jon 5:16\x*   
\s1 Yorwok yame Kughen rɨmɨrpen  
\p
\v 15 Kɨni Yesu rɨmɨrkun mə Farisi mɨnə kɨsarkut mə tukshopni In, mɨtərhav aikɨn a. Kɨni narmamə khapsaah khakwasɨg kɨn In. Kɨni In rɨmnor huvə nəmhəyen fam kapəriə,  
\v 16 mɨni-əhu əriə mə tukhapəh nhani-ərhavyen In tuk narmamə.\x - \xo 12:16 \xt Mat 8:4; Mak 3:12\x*  
\v 17 Nar a rɨtərhav-pə ror nəgkiarien kape profet kupan e Aesea ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn, yamə rɨmɨni mɨmə,   
\q1
\v 18 “In e yorwok kafak yame yɨmɨrpen ta yakorkeikei pɨk In,  
\q2 kɨni rɨkik ragien pɨk tukun.  
\q1 Kɨni Yo jakor mə Nanmɨn kafak tukrurə mukwar iran.  
\q1 Kɨni In tukrɨni-ərhav norien atuatuk kafak mɨne nɨvəh-mɨraghien kafak ye nɨmrɨ narmamə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.\x - \xo 12:18 \xt Mat 3:17\x*   
\q1
\v 19 To In rɨpəh nuhyen əjir, mɨpəh nokrən-apomhien;  
\q2 Mɨpəh nəgkiar-pɨkien ikɨn narmamə kasofugɨn əriə mɨnə ikɨn.   
\q1
\v 20 In yemə mar, kɨni In tukror huvə-pən kɨmi narmamə yamə mɨne kasəpəu kɨni kapəriə nəsanɨnien rɨkək.\f + \fr 12:20 \ft Gris ramni mə, “Tukrɨpəh nakapɨrien nuwig kɨrik yame ramiko, kɨni tukrɨpəh nher-əpɨsien kandel yame ramuək.” \f*  
\q2 Tukror məkna meriaji-pən In tukror norien yame ratuatuk tukror win ye norien yame rahas.   
\q1
\v 21 Kɨni narmamə yamə mɨne pəh nien mə kwənərəus kape Isrel, iriə tuksərəhu-pən tɨm tɨm kapəriə nərɨgien iran, mə In tukrɨvəh mɨragh əriə.”\rq (Aes 42:1-4)\rq*   
\s1 Narmamə tɨksɨn kamhani mhamə Yesu ramor narɨmnar ye nəsanɨnien kape Setan  
\r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10)  
\p
\v 22 Kɨni narmamə kɨmnharəh kwən kɨrik mhavən kɨmi Yesu. Kwən a, nɨmrɨn rɨpɨs, rɨpəh nəgkiarien, meinai nanmɨn has ramərer-pən iran. Kɨni Yesu rɨmnor huvə mɨn, kɨni kwən a rɨmnəm nar, məgkiar.  
\v 23 Kɨni narmamə m-fam kɨsəm kɨsakur pɨk kɨn mhamə, “Tukmə ror Kwən e in e Mɨkɨp King Deved yame Kughen rɨmə tukrher-pə kɨn.”   
\p
\v 24 Mərɨg Farisi mɨnə kɨmɨsərɨg, kamhani mhamə, “Nɨkam. Tukmə ror In raməko-ta nanmɨn has ye nəsanɨnien kape yarmhə e Bielsebul yame in yamehuə kape yarmhə mɨnə.”\x - \xo 12:24 \xt Mat 9:34; 10:25\x*   
\p
\v 25 Mərɨg Yesu ruɨrkun ta nətərɨgien kapəriə kɨni mɨmə, “Nɨkam. Tukmə narmamə ye kantri kɨrik kasəwhai əriə mɨnə, mɨsarə kɨraru, kɨni tuksoriah kapəriə narəyen, kantri tukrɨmɨr. Kɨni rəmhen mɨn kɨn yerkwanu kɨrik. Tukmə narmamə kwəsəwhai əriə mɨnə, mɨsarə kɨraru, rukwanu a to rɨpəh narə-huvəyen.  
\v 26 Kɨni rəmhen mɨn kɨn narmamə kape Setan mɨnə, tukmə iriə kasəwhai əriə mɨnə, mɨsarə kɨraru, tukseikus-eikus mɨn nimə kape Setan. Norien kape Setan tukrɨpəh nɨskaiyen. Tukrəsaah-əsaah mɨrkək.  
\v 27 Kɨni kɨmiə mɨnə mɨn tɨksɨn kasəko-ta nanmɨn has mɨnə rəmhen kɨn yame yakamor. Mərɨg pa rɨmə kɨsəko ta nanmɨn has mɨnə e ye nəsanɨnien kape Bielsebul. Rhuvə mə iriə tukhani neikuəyen ye nəgkiarien yame nakamhani mhamə yakaməko ta nanmɨn has ye nəsanɨnien kape Bielsebul.  
\v 28 Mərɨg tukmə Yo yakaməko-ta nanmɨn has mɨnə ye nəsanɨnien kape Nanmɨn kape Kughen, ramhajoun mə narmaruyen kape Kughen ruauə ta tuk əmiə.\x - \xo 12:28 \xt Wok 10:38; 1 Jon 3:8\x*  
\v 29 Kɨni mamhen mɨn kɨn yame to yermamə kɨrik nagheen rehuə rɨvən, mətu kafan narɨmnar, maməmɨr, yermamə pɨsɨn kɨrik to rɨpəh nɨvənien məkrəh kɨn. Tukmə yermamə rɨmə tukrɨvən məkrəh kɨn kafan narɨmnar, kɨni tukrɨrkwəji yermamə ai nagheen rehuə. Kɨni ai mɨrkun nɨvənien məkrəh kɨn kafan narɨmnar.\f + \fr 12:29 \ft Nɨprai nuhpɨkɨnien ramni məkneikɨn mə yermamə nagheen rehuə in e Setan. Yesu ruə mɨrkwaji in, məkrəh kɨn kafan narɨmnar. In e, Yesu raməko ta nanmɨn has ye kwən a yame reinein nəgkiarien.\f*   
\p
\v 30 “Yermamə yame rɨpəh nɨkwasɨgien kɨn Yo, in kafak tɨkmɨr. Kɨni yermamə yame rɨpəh nofugɨnien narmamə mɨnə kafak, in raməko-ta əriə kɨsaiyu rik rik.\x - \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Luk 9:50\x*  
\v 31 Ror pən, yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə, mə Kughen rɨrkun nɨvəhsi-tayen narpɨnien ye nahasien mɨnə fam yame nakasor, uə nɨni-hasien yame nakasor iran. Mərɨg tukmə nakhani has Nanmɨn kape Kughen, to Kughen rɨpəh nɨvəhsi-tayen narpɨnien iran tuk nɨpɨg kɨrik.\x - \xo 12:31 \xt Hib 6:4-6\x*  
\v 32 Tukmə yermamə ramni hah Yo, Ji Yermamə, kɨni Kughen tukrəru-kɨn mɨpəh narpɨnien. Mərɨg yermamə yame ramni hah Nanmɨn kape Kughen, Kughen to rɨpəh nəru-kɨnien tuk nɨpɨg kɨrik, ye nɨpɨg e uə ye nɨpɨg yame tukrɨpiuə.   
\p
\v 33 “Tukmə nai huvə, kwənkwan tukrhuvə; tukmə nai has, kwənkwan tukrahas. Ror məkneikɨn meinai kɨmiə takasəm əmə kwənkwai nai mə nai a in rhuvə uə rahas.\x - \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x*  
\v 34 !Ah! Kɨmiə naksəmhen kɨn snek yame ramor norien iko iko. Kɨmiə nəmə has mɨnə. To nakhapəh nhaniyen nar huvə kɨrik, meinai narmamə kamhani əmə naha nhagɨn yame raməmɨr yerkiriə.\x - \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 15:18; Luk 3:7; 6:43-45\x*  
\v 35 Yermamə yame nərɨgien rhuvə rukwar yerkin, nɨpɨg m-fam in ramni nar yame huvə. Kɨni yermamə yame nərɨgien has rukwar yerkin, nɨpɨg m-fam in ramni nar has.  
\v 36 Yakamni-pre tuk əmiə mə, ye nɨpɨg yame Kughen tukrəkir narmamə iran, narmamə tukasəkeikei mhani-ərhav-pən tukun mə rhawor iriə kɨmnhani nəgkiarien has apnapɨg mɨnə fam kapəriə.  
\v 37 Ror məkneikɨn In tukrəkir fam nəgkiarien pɨsɨn mɨnə kapəmiə, mə kɨmiə nəmə atuatuk mɨnə uə nəmə has mɨnə.”   
\s1 Nɨmtətien yame Kughen rɨmnor ye nɨmraghien kape Jona, kɨni tukrɨpior mɨn ye Yesu  
\r (Mak 8:12; Luk 11:29-32)  
\p
\v 38 Kɨni nəmhajoun mɨnə tɨksɨn kape Loa kape Moses mɨne Farisi mɨnə kɨmnhani-pən tukun mhamə, “Yhajoun. ?To nakor nɨmtətien əpsɨpɨs kɨrik yaksəm?”\x - \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Luk 11:16; Jon 6:30\x*   
\p
\v 39 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨmiə narmamə e towei mɨne, kɨmiə naksor pɨk təvhagə has mhaukreikɨn-pən nɨmeitaimiə kɨmi Kughen, masorkeikei mə taksəm nɨmtətien pɨsɨn kɨrik. Mərɨg tukmə ror Kughen tukrɨpəh norien nɨmtətien kɨrik ye nɨmrɨmiə. Mərɨg tukror əmə nɨmtətien kɨrikianə əmə yame rɨmnor kupən ye nɨmraghien kape Jona.\x - \xo 12:39 \xt Jona 1:17; Mat 16:4; Mak 8:12\x*  
\v 40 Jona rɨmnaməmɨr ye tɨp kəməəm ehuə kape nɨpɨg kɨsisər, yenpɨg mɨne yeraan. Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Yo, Ji Yermamə, jakaməmɨr ye nəkwai nɨmɨr kape nɨpɨg kɨsisər, yenpɨg mɨne yeraan.\x - \xo 12:40 \xt Jona 1:17\x*  
\v 41 Kɨni ye nɨpɨg yame Kughen tukrəkir narmamə iran, nəmə Nineve mɨn tuksərer mhani hah narmamə yamə mɨne kɨsarə e towei mɨne. Meinai nəmə Nineve a kupan kɨmɨsərɨg nəgkiarien kape Jona, mɨsarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has. Mərɨg Yo yakapita Jona, mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsətərɨgien kɨn Yo.\x - \xo 12:41 \xt Jona 3:5\x*  
\v 42 Kɨni in apa kupən, kwin kape kantri e Shipa\f + \fr 12:42 \ft Nakəm kwin kape kantri e Shipa ye 1 King 10:1-13.\f*, rɨmasɨ-pən isok muə mə tukrɨvəh nɨrkunien kape King Solomon kupən. Mərɨg Yo yakmauə, nɨrkunien kafak rapita King Solomon. Mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsətərɨgien kɨn Yo. Mə tukmə nɨpɨg Kughen tukrəkir narmamə iran, kwin a kape Shipa tukrərer mɨni-hah yamə mɨne kɨsarə e towei mɨne.   
\p
\v 43 “Nɨpɨg nanmɨn has raməta ye yermamə kɨrik, in ramavən ye tɨpəvsɨk, mamarha-kɨn ikɨn tukrapɨs ikɨn, mərɨg rɨpəh nəmien.  
\v 44 Kɨni in mamni mɨmə, ‘Pəh yakrerɨg-pən ye kafak nimə yame yɨmnamarə ikɨn.’ Nɨpɨg in rɨrerɨg-pə məm kafan nimə, yermamə rɨkək iran, kɨmnahiə rɨpiə huvə, narɨmnar m-fam kamhaswin huvə.  
\v 45 Kɨni in ramvən mɨkɨr mɨn nanmɨn has mɨnə iriə seven yamə mɨne kɨsahas pɨk mɨn rapita in. Kɨni khavən mɨn imə mɨsarə mɨn ye nɨmraghien kape yermamə a. Kɨni yermamə a, in apa kupən, kafan nɨmraghien rahas; mərɨg taktəkun ai rɨmnahas pɨk rapita yame in kupən. Kɨni kɨsəmhen əmə kɨn əmiə, nəmə has yamə mɨne nakasarə e taktakun.”\x - \xo 12:45 \xt Luk 11:24-26; 2 Pita 2:20\x*   
\s1 Famle əfrakɨs kape Yesu, iriə e narmamə yamə mɨne kasor nəgkiarien kafan  
\r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21)  
\p
\v 46 Nɨpɨg Yesu raməgkiar hanə kɨmi narmamə, kɨni nɨsɨni mɨne piauni mɨnə kasərer apa iruə mhamə tuksəgkiar kɨmin.  
\v 47 Kɨni yermamə kɨrik rɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “Yemasur, nɨsɨnɨm, mɨne naorahim mɨnə khamə tuksəm-ru Ik apa iruə.”   
\p
\v 48 Mərɨg Yesu rɨmə, “?Pa e nɨsɨnɨk? ?Mɨne nɨpa e piak mɨnə?”  
\v 49 Kɨni In mamhajoun-pən kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Kɨmiə e nɨsɨnɨk mɨnə mɨne naorahik mɨnə.  
\v 50 Meinai yermamə yame ramor narɨmnar yame Rɨmɨk Kughen rorkeikei, in ai naorahik, in ai nɨsɨnɨk, mɨne in ai nowinɨk.”\x - \xo 12:50 \xt Rom 8:29\x*   
\c 13  
\s1 Nuhpɨkɨnien kɨn yermamə yame ramsuv kweru nai  
\r (Mak 4:1-20; Luk 8:4-15)  
\p
\v 1 Ye nɨpɨg atuatuk a, Yesu rɨtərhav mɨvən məkwətə apa ye nɨkar-kar nu apa Galili.  
\v 2 Meinai narmamə khapsaah kɨmnhauə mɨsərer rarkurao kɨn Yesu, In rɨmavən ye bot kɨrik mamkwətə. Kɨni narmamə kɨsərer fiak.\x - \xo 13:2 \xt Luk 5:1-3\x*  
\v 3 Kɨni In rɨni-ərhav-pən narɨmnar rɨpsaah kɨmi əriə ye nuhpɨkɨnien mɨnə. Mamni mɨmə, “Yəsim kɨrik rɨmavən mə tɨkrɨsuv kweru nai apa ye nəsimien.  
\v 4 Mɨpɨk mɨvitəg-ətəg fam. Kɨni tɨksɨn rəsaah-əsaah-pən ye swatuk, kɨni man mɨnə khauə mɨsən fam.\f + \fr 13:4 \ft  Kwən e ramsuv kweru nai kɨrik kamni kɨmə “wit” rəri-pən norien kape nɨsuvyen wit.\f*  
\v 5 Kɨni kweru nai tɨksɨn rəsaah-pən ye tokrei kapier, nɨmoptanə rɨkəskəh ikɨn. Kɨni rurə aihuaa əmə meinai nɨmoptanə rɨkəskəh.  
\v 6 Mərɨg nɨpɨg mɨrh rhaktə, kɨni mhen, kɨsaukei fam meinai nuairiə rɨpəh neiwaiyu-pɨkien.  
\v 7 Kɨni kweru nai tɨksɨn rəsaah-əsaah-pən yerki kwənurkəsɨk.\f + \fr 13:7 \ft  Yesu to rɨpəh nɨniyen mə kwənurkəsɨk, mərɨg nərəus kɨrik ror nhirɨn.\f* Kɨni mhaktə mehuə. Məknekɨn, kwənurkəsɨk rerko əsuun.  
\v 8 Kɨni tɨksɨn rəsaah-əsaah-pən ye nɨmoptanə huvə, kɨni mhaurə, mɨseihuə, kɨni tɨksɨn khakuə kɨn kwənkwairiə wan handred, tɨksɨn sikisti, kɨni tɨksɨn toti.”   
\p
\v 9 Kɨni Yesu rɨmə, “Tukmə kɨmiə narmamə yame nɨmətɨrgɨmiə rarə, sətərɨg huvə kɨn nəgkiarien e.”   
\p
\v 10 Kɨni narmamə kape Yesu khauə mɨsaiyoh In mhamə, “?Rhawor nakaməgkiar kɨmi narmamə ye nuhpɨkɨnien?”   
\p
\v 11 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mə, “Yakamni məkna meinai Kughen rɨmnəhitə ye swatuk tuk əmiə mə takharkun nəgkiarien məniwən kape narmaruyen kape Kughen. Mərɨg narmamə apnapɨg mɨnə, Kughen rɨpəh nəhitəyen ye swatuk məknakɨn tuk əriə.  
\v 12 Narmamə yame mɨne kɨsəri-pən kafak nəgkiarien, Kughen tukrɨvəhsi-pən mɨn nɨrkunien kɨmi əriə. Mərɨg narmamə yamə mɨne kɨsərɨg kafak nəgkiarien kɨni mɨsor nar apnapɨg iran, Kughen tukrɨvəhsi-ta nɨrkunien kəskəh kapəriə.\x - \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18; 19:26\x*  
\v 13 Yakaməgkiar kɨmi əriə ye nuhpɨkɨnien meinai kɨsərɨg pawk, mhapəh nharkunien; kɨni iriə kɨsarhakɨn pawk, mhapəh nɨsəmien nɨpran.  
\v 14 Nɨmraghien kapəriə ror nəgkiarien kape Profet Aesea ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn yame ramni mə,  
\q1 “‘Iriə tuksarhakɨn, mɨsarhakɨn pawk, mərɨg to khapəh nɨsəmien nɨpran.  
\q2 Iriə to kɨsərɨg pawk, mərɨg to khapəh nharkunien.   
\q1
\v 15 Ror məkneikɨn meinai kaparia kapə ruauə muɨskai,  
\q2 kɨni kwəsəpou kɨn nətərɨgien kɨn nar,  
\q2 kɨni mɨsətapɨg kɨn nɨmrɨriə.  
\q1 To kɨpihapəh nɨsorien məknakɨn, kɨpisəm nar kɨn nɨmrɨriə,  
\q1 mɨpisərɨg nar kɨn nɨmətɨrgɨriə,  
\q2 mɨpiharkun nar yerkiriə,  
\q2 mɨpisarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has, kɨni to Yo yakpivəh mɨragh əriə.’\rq (Aes 6:9-10)\rq*   
\nb
\v 16 “Mərɨg kɨmiə e, Kughen rɨmnautə-pre kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi əmiə, kɨni tukmə naksarha-kɨn, taksəm; kɨni tukmə naksərɨg, takharkun nɨpran.  
\v 17 Yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə profet mɨnə khapsaah mɨne nəmə atuatuk mɨnə khapsaah kɨmɨsorkeikei mə tuksəm naha nhagɨn yame nakwəsəm ai taktakun, mərɨg kɨmnhapəh nɨsəmien. Kɨni mɨsorkeikei pɨk mə tuksərɨg naha nhagɨn yame nakwəsərɨg ai taktakun, mərɨg kɨmnhapəh nɨsərɨgien.\x - \xo 13:17 \xt Luk 10:23-24\x*   
\p
\v 18 “Kɨmiə sətərɨg huvə kɨn nɨprai nuhpɨkɨnien kape yəsim.  
\v 19 Kweru nai yame rɨmnəsaah-pən ye swatuk, in rəmhen kɨn yermamə yame rɨmnərɨg nəgkiarien kape narmaruyen kape Kughen, mərɨg rɨpəh nɨrkunien. Kɨni Setan ravəhsi-ta aihuaa əmə nərɨgien yame rɨmavən yerkin.  
\v 20 Kɨni kweru nai yame raməsaah-pən ye nɨmoptanə yame kapier ipakə ikɨn, in rəmhen kɨn yermamə yame rɨmnərɨg nəgkiarien kape Kughen, məkneikɨn ravəh yerkin agien,  
\v 21 mərɨg nuan rɨpəh neiwaiyu-pɨkien. Kɨni ramərer əmə tuk nɨpɨg kwakwə əmə. Tukmə nɨpɨg əutən uə nahasien kɨrik ruə ye nɨmraghien kafan tuk nəgkiarien a, taktakun əmə rɨmɨr ye kafan nhatətəyen.  
\v 22 Kɨni kweru nai yame rɨmnəsaah-pən yerki kwənurkəsɨk, in rəmhen kɨn yermamə yame rɨmnərɨg nəgkiarien kape Kughen, mərɨg kafan nətərɨgien ramvən pɨk tuk narɨmnar kape tokrei tanə, kɨni in rorkeikei mə kafan nautə tukrɨpsaah, kɨni nətərɨgien mɨnə a kaserko əsuun nəgkiarien kape Kughen. Kɨni nəgkiarien a rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwan.\x - \xo 13:22 \xt Luk 12:16-21; 1 Tim 6:9-10,17\x*  
\v 23 Mərɨg kweru nai yame rəsaah-pən ye nɨmoptanə huvə, in rəmhen kɨn yermamə yame rərɨg nəgkiarien kape Kughen, kɨni mɨrkun nɨpran. Kɨni ye nɨmraghien kafan, rɨkuə kɨn kwənkwan. Tɨksɨn khakuə kɨn kwənkwairiə wan handred, tɨksɨn sikisti, tɨksɨn toti.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye mənvhirɨk yame rahas  
\p
\v 24 Kɨni Yesu rɨmɨni-ərhav-pən mɨn nuhpɨkɨnien kɨrik kɨmi əriə mɨmə, “Narmaruyen kape Kughen, in rəmhen kɨn yermamə kɨrik yame rɨməvitəg-ətəg kweru nai ye kafan nəsimien.  
\v 25 Yenpɨg, kɨsapɨr iriə kafan narmamə mɨnə, məkneikɨn kafan kɨrik tɨkmɨr ruə mɨvitəg-ətəg mənvhirɨk has ye kafan nəsimien, map.  
\v 26 Kɨni kweru nai huvə mɨnə kɨshaktə, mɨsehuə, mɨsor kwənkwairiə. Mərɨg ye nɨpɨg a, mənvhirɨk has rhaktə mɨn, mehuə.   
\p
\v 27 “Kɨni slef mɨnə kape kwən a khauə mɨsəm, mhani-pən tukun mhamə, ‘Yemehuə. ?Nɨmɨsuv kweru nai huvə in əmə in əmə, uə nɨkam? ?Mənvhirɨk has rɨsɨ-pkaa?’   
\p
\v 28 “Kɨni yamehuə a rɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘Tɨkmɨr kɨrik kafak rɨmnor nar en.’  
\p “Kɨni kafan slef mɨnə khani-pən tukun mhamə, ‘?Mərɨg nakmə jakhavən mɨsəkwai ta mənvhirɨk has a uə?’   
\p
\v 29 “Rɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘Nɨkam. Hapəh. To nakasəkwai ta mənvhirɨk has mɨnə a, masor mɨsəkwai ta pɨkɨn kwənkwai nai huvə.  
\v 30 Pəh iriu kwhaktə kwis əmə mɨravən mwəriaji kwənkwai nai huvə rɨmruə. Ye nɨpɨg a in a, jakni-pən tuk kafak narmamə yamə mɨne tukharhi kwənkwai nai mə tukhavən mɨsəkupan mɨsəkwai ta mənvhirɨk has, mhapɨk, mɨsarakikɨn-pən ye nap. Kwasɨg ikɨn, khapɨk kwənkwai nai huvə mɨnə mhauə ye nəkwai nimə kafak yame kamətu-pən nəvɨgɨnien ikɨn.’”   
\s1 Narmaruyen kape Kughen ramehuə atuk ye nəsanɨnien kafan  
\r (Mak 4:30-34; Luk 13:18-21)  
\p
\v 31 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən mɨn nuhpɨkɨnien kɨrik tuk əriə mɨmə, “Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn kwənkwai mastad, yame yermamə rɨmɨvəh mɨvən mɨsuv ye kafan nəsimien.  
\v 32 Kwənkwai mastad a in rarkəskəh pɨk, mərɨg nɨpɨg in tukrurə mehuə rəmhen kɨn nai ehuə kɨrik. Kɨni man mɨnə yamə mɨne kamhaivə yerpɨrɨg tukhauə mɨsor nimairiə ye kwerəgrəgɨn.”   
\p
\v 33 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən mɨn nuhpɨkɨnien kɨrik tuk əriə mɨmə, “Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn yis yame piraovɨn kɨrik ramarap ye flaoa rɨpsaah yame ramor-pən ye besin ehuə, kɨni rher-əpu flaoa rəsiis, mehuə.”   
\p
\v 34 Narɨmnar mɨnə fam, Yesu ramni əmə nuhpɨkɨnien iran kɨmi narmamə, to rɨpəh nɨni-atuatuk-əməyen.  
\v 35 Nar a rɨtərhav-pə ror nəgkiarien kape profet kupan ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn, yame rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “Nɨpɨg tukmə yakaməgkiar, jakni əmə nuhpɨkɨnien.  
\q2 Jakamni-ərhav narɨmnar yame yɨmnerkwaig kɨn rɨrikakun ye nɨpɨg yɨmnor tokrei tanə meriaji-pə e taktəkun.”\rq (Sam 78:2)\rq*   
\s1 Yesu ramhoprai nuhpɨkɨnien ye mənvhirɨk has  
\p
\v 36 Kɨni Yesu rəta ye narmamə, mɨvən ye nəkwai nimə kɨrik. Kɨni kafan narmamə mɨnə khavən mɨsəm, mɨsaiyoh-pən mhamə, “Hoprai-pə ru nuhpɨkɨnien ye mənvhirɨk has yame raurə ye nəsimien.”   
\p
\v 37 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yo e, Ji Yermamə, Yo e yermamə yame yɨmnəvi-ətəg-ətəg kwənkwai nai ye nəsimien.  
\v 38 Kɨni nəsimien in tokrei tanə. Kɨni kwənkwai nai huvə, iriə e ji Kughen yamə mɨne In ramarmaru irəriə. Kɨni mənvhirɨk has mɨnə, iriə e ji Setan.  
\v 39 Kɨni tɨkmɨr yame rɨmavən mɨvitəg-ətəg mənvhirɨk has a in Setan. Kɨni nɨpɨg yame tukrhi kwənkwai nai, in e Nɨpɨg Kwasɨg. Kɨni narmamə yamə mɨne kamharhi kwənkwan, iriə e agelo mɨnə.  
\v 40 Tukhapɨk mənvhirɨk has mɨsəhi-pən ye nap. Norien a rəmhen kɨn Nɨpɨg Kwasɨg.  
\v 41 Yo, Ji Yermamə, jakher-pre kɨn agelo mɨnə kafak tukhavən ikɨn yakamarmaru ikɨn, mɨsəkwai ta yor təvhagə has mɨnə fam, mɨne narɨmnar mɨnə fam mɨne yame kamhavi-pən narmamə tuk norien təvhagə has mɨnə.\x - \xo 13:41 \xt Mat 24:31; 25:31; Mak 13:27\x*  
\v 42 Iriə tuksarakikɨn-pən əriə ye nap ehuə. Kɨni aikɨn a, narmamə tuksasək mɨsəkwəruə.\x - \xo 13:42 \xt Mat 8:12\x*  
\v 43 Kɨni narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk tuksəsiə ye rao ye neai, rəmhen kɨn mɨrh. Tukmə kɨmiə narmamə yame nɨmətɨrgɨmiə rarə, sətərɨg huvə kɨn nəgkiarien e.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye bokis mane yame ramerkwaig  
\p
\v 44 Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien kafan mamni mɨmə, “Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn bokis mane kɨrik yame ramerkwaig ye nɨmoptanə. Kɨni yermamə kɨrik rɨmavən, məm, kɨni rarə mɨnɨm mɨn ye nɨmoptanə. Rɨkin rɨmnagien pɨk, kɨni rɨvən mor salem kɨn narɨmnar fam kafan, mɨvəh mane iran, mɨvən mɨvəh nɨmrɨ nɨmoptanə a kɨmnerkwaig kɨn bokis mane ikɨn.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye kapier e kamni kɨmə perel  
\p
\v 45 Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien kafan mamni mɨmə, “Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn sto kipa yame ramarhakɨn kapier huvə mɨnə e nɨmrɨn rhaktə, kamni kɨmə perel, mə tukrɨpɨk mɨvən mor salem kɨn.  
\v 46 Tukmə rəm perel kɨrik yame rhuvə pɨk, kɨni marar mɨvən mor salem fam kɨn kafan narɨmnar, kɨni mɨvəh mane iran, mɨvən mɨvəh perel a kɨn.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye net kape nɨviyen kəmam  
\p
\v 47 Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien kafan mamni mɨmə, “Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn nɨpɨg narmamə kɨsarko-pən kɨn net apa ye lugun mamhavi kəmam pɨsɨn pɨsɨn iran.  
\v 48 Nɨpɨg net rukwar kɨn kəmam, kɨni khavi-haktə net, kɨni masəwhai kəmam mɨnə mhavai-pən kəmam huvə mɨnə ye nɨtɨp ehuə mɨnə kapəriə, mɨsarakikɨn kəmam yamə mɨne kɨsahas.  
\v 49 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, tuk Nɨpɨg Kwasɨg, agelo mɨnə tukhauə mhavəhsi-ta narmamə yamə mɨne kɨsahas tuk narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk,  
\v 50 mɨsarakikɨn-pən əriə ye nap ehuə- ikɨn narmamə kɨsasək mɨsəkwəruə ikɨn.”\x - \xo 13:50 \xt Mat 13:42; Luk 13:28\x*   
\p
\v 51 Kɨni Yesu raiyoh-pən kafan narmamə mɨnə mə, “?Kɨmiə nakharkun narɨmnar mɨnə a uə nɨkam?”  
\p Kɨni iriə khamə, “Ǝwəh.”   
\p
\v 52 Kɨni rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Ror məkneikɨn, nəmhajoun mɨnə fam kape loa yamə mɨne kwənhauə ye narmaruyen kape Kughen, kɨmɨsofugɨn-pən nəgkiarien wi kafak mɨne nəgkiarien akwas kape Moses rəmhen kɨn yame yemehuə kape nimə kɨrik ramofugɨn-pən narɨmnar huvə yamə mɨne khawi mɨne narɨmnar huvə yamə mɨne ramswin hanə ye nimə kafan.”   
\s1 Nəmə imei Yesu kɨmɨsəpəh In  
\r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30)  
\p
\v 53 Kɨni Yesu rɨmɨni ta nuhpɨkɨnien mɨnə a, marar, mɨtərhav.  
\v 54 Muə iman ikɨn, mɨrikakun maməvhag kɨmi narmamə ye nəkwai nimə kape nofugɨnien. Kɨsərɨg nəgkiarien kafan, kɨsakur, mɨsaiyoh əriə mɨnə mhamə, “!Man! ?In ravəh hiə nɨrkunien e? ?Rhawor mor nɨmtətien mɨnə e?\x - \xo 13:54 \xt Jon 7:15\x*  
\v 55 Kɨtawə kwənharkun ta kwən e. In kwajikovə əmə kape yermamə yame ravhirəkɨn nai. Nɨsɨni e Meri; kɨni naorahini mɨnə e Jemes, mɨne Josef, mɨne Judas, mɨne Saemon.\x - \xo 13:55 \xt Jon 6:42\x*  
\v 56 Kɨni nowini mɨnə kasarə mɨn e kɨtawə miriə. ?Ravəh hiə nɨrkunien e?”  
\v 57 Kɨni iriə kɨnasəməkɨn In.  
\p Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Tukmə profet kɨrik kape Kughen, narmamə tukhasiai In. Kɨni mərɨg, narmamə iman ikɨn, mɨne kwənərəus kafan mɨnə, iriə pɨsɨn əmə to khapəh nhasiaiyen In.”   
\p
\v 58 In a ye kwənmhaan a, rɨpəh nor-pɨkien nɨmtətien, meinai kapəriə nhatətəyen rɨkək iran.   
\c 14  
\s1 Nɨmhəyen kape Jon Baptaes  
\r (Mak 6:14-29; Luk 9:7-9)  
\p
\v 1 Ye nɨpɨg a, King Herod Antipas yame rɨmnamarmaru ye tanə Galili rɨmnərɨg nəvsaoyen kɨn Yesu.  
\v 2 Kɨni mɨni-pən tuk kafan yorwok mɨnə mə, “!Eh! !Kwən e in Jon Baptaes, ruɨmragh mɨn ye nɨmhəyen! Ror pən ravəh nəsanɨnien tuk norien nɨmtətien mɨnə.”   
\p
\v 3-4 Herod rɨkin raməsɨk məknakɨn meinai nɨpɨg kɨrik, in rɨmɨkɨr ta piraovɨn kape Filip e piauni. Pian a, nhagɨn e Herodias. Kɨni Jon rɨmɨni-əhu mɨmə, “Kɨmɨni-əhu mə takpəh nɨkɨr-tayen piraovɨn e.”\f + \fr 14:3-4 \ft  Kughen ramni-əhu mə takpəh nɨkɨrtayen piraovɨn kape piam ye Lev 18:16, mɨne 20:21. Kɨni mərɨg tukmə piam rɨmhə, kafan kwajikovə rɨrkək, takaməkeikei mɨkɨr kafan piraovɨn (Dut 25:5-6).\f* Jon ramni-əhu Herodias, Herodias raməməkɨn in tukun. Kɨni Herod rɨmɨvəhsi-pən Jon ye kalabus.\x - \xo 14:3-4 \xt Lev 18:16; 20:21; Luk 3:19-20\x*  
\v 5 Kɨni Herod rɨmə tukrhopni Jon tukun, mərɨg ruagɨn kɨn narmamə, meinai rɨkiriə rɨmnəsɨk mə Jon in profet kɨrik.\x - \xo 14:5 \xt Mat 21:26\x*   
\p
\v 6 Mərɨg nɨpɨg kɨrik, Herod rɨmnor nəvɨgɨnien ehuə kɨrik mamor nɨpɨg kafan yame rɨmnarha iran. Kɨni piakəskəh e ji Herodias rɨmnor danis ye nɨmrɨ narmamə. Rɨmnor danis, Herod rəm rorkeikei,  
\v 7 mɨni-pən tuk piakəskəh a mə, “Yakamni kwəsu əgkəp mə nar yame ik nakorkeikei mamaiyoh yo kɨn, yakɨrkun nɨvəhsi-preyen.”   
\p
\v 8 Mərɨg Herodias rɨmnaməkeikei kɨmi piakəskəh ai mə tukrɨni-pən tuk Herod mɨmə, “Yakorkeikei mə taktəkun əmə takrəh kapən kapə Jon Baptaes, mukrai-pən ye tikiplet, mɨrəh muə kɨmi yo pəh yakəm.”   
\p
\v 9 Nəgkiarien ai ror King Herod rərɨg rahas pɨk, meinai rɨmnor nəgkiarien əutən ye nɨmrɨ in mɨnə tɨksɨn. To rɨpəh nəpəhyen. Kɨni rɨmə tuksor nəkwai piakəskəh ai.  
\v 10 Mher-pən kɨn narmamə tɨksɨn khavən ye kalabus mɨsərəru-ta kapən kapə Jon,  
\v 11 mhaukrai-pən ye tikiplet, mhavəh mhavən mhavəhsi-pən kɨmi ji Herodias. Kɨni in rɨvəh-si-pən kɨmi nɨsɨni.  
\v 12 Kɨni narmamə kape Jon kɨmnhavən mharəh nɨpran, mhavən mhanɨm. Mɨsarar mhavən mɨsəvsao kɨn kɨmi Yesu.   
\s1 Yesu rɨmɨvəh nəvɨgɨnien rɨkəskəh, mor rɨpsaah, maməvɨgɨn narman faef taosen kɨn  
\r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-14)  
\p
\v 13 Nɨpɨg Yesu rɨmnərɨg nəvsaoyen a, kɨni rat-pən ye bot kɨrik mɨvən apa ikɨn ruhiko ikɨn. Mərɨg nukwhao kɨmnharkun aikɨn ramvən ikɨn, mhatərhav ye kapəriə rukwanu mɨnə mɨsəriwək mhakurao mamhavən mɨsəm.  
\v 14 Kɨni Yesu rɨmɨvhiak məm narmamə khapsaah aikɨn, kɨni rɨkin reiwaiyu tuk əriə. Kɨni rɨmavən mor huvə narmamə yamə mɨnə kamhamhə.   
\p
\v 15 Rɨnamenaiyu, narmamə kape Yesu khauə mɨsəm In, mhamə, “Kwənmhan əkwak ikɨn e, kɨni rɨnamenaiyu. Takher rik rik kɨn narmamə mɨnə e, pəh kamhavən apa yerkwanu ipakə mɨnə mhavəh nəriə kɨrik nəvɨgɨnien.”   
\p
\v 16 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Rhuvə mə tukhapəh nɨsaiyu-rik-rik-ien. Kɨmiə taksəvɨgɨn əriə.”   
\p
\v 17 Mərɨg iriə khani-pən tukun mhamə, “?Jakshawor? Nɨpar bred kɨrkɨrɨp əmə mɨne kəmam kɨraru.”   
\p
\v 18 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Havəh mhauə.”  
\v 19 Kɨni mɨni-pən tuk narmamə mə tuksəkwətə huvə yerki mənvhirɨk. Kɨni mɨvəh bred ai kɨrkɨrɨp mɨne kəmam kɨraru, mɨvaag haktə mɨni vi vi Kughen tukun, mhapu bred, mɨpɨk-pən kɨmi kafan narmamə mɨmə, “Takhapɨk mɨsəvɨgɨn narmamə mɨnə a kɨn.”\x - \xo 14:19 \xt Mat 15:35-39; Mak 8:6-10\x*  
\v 20 Kɨni iriə kɨmɨsəvɨgɨn tupriə rəsiis mɨsəpəh nɨpərpər bred mɨne kəmam. Kɨni kafan narmamə mɨnə kɨmnhavai-pən ye nɨtɨp twelef khakuar mɨn.  
\v 21 Narmamə ai kɨmɨsəvɨgɨn, kɨmɨvəh əmə nɨhupɨn ye narman, iriə fam rəmhen kɨn faef taosen. Mərɨg kɨpəh nəvhuekɨnien nɨpiraovɨn mɨne kwajikovə mɨnə.   
\s1 Yesu rameriwək ye nɨmar mar nu  
\r (Mak 6:45-52; Jon 6:16-21)  
\p
\v 22 Məkneikɨn, Yesu rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mə tukhavən ye bot mɨsəkupan mhavən ye nɨkar nu, mərɨg In raməmɨr əmə mə tukrher-pən kɨn narmamə kamhavən iməriə ikɨn.  
\v 23 Rher-pən ta kɨn narmamə ai, kɨni marar mhaktə fiak mɨvən ye tukwas kɨrik In pɨsɨn əmə, mə tukrəhuak. Rɨnamenaiyu, Yesu pɨsɨn əmə aikɨn.\x - \xo 14:23 \xt Luk 6:12; 9:28\x*  
\v 24 Mərɨg bot ravirə ta ye nu, mɨrəhpɨkɨn nɨmətag. Peao-peao ramuh bot. \fig Khavhirə ye bot masəm nɨpɨg əutən|alt="Boat in a storm" src="HK074C.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Horace Knowles" ref="MAT 14:24" \fig*   
\p
\v 25 Kɨni ye kwəsum-nɨraanien, Yesu rarar məriwək ye nɨmar-mar nu mamuə tuk əriə.  
\v 26 Kɨni narmamə kafan mɨnə kɨmɨsəm rəriwək mamuə ye nɨmar-mar nu, kamhagɨn pɨk. Mɨsokrapomh mhamə, “!Eh! !Yarhmə kɨrik apa!”\x - \xo 14:26 \xt Luk 24:37\x*   
\p
\v 27 Məkneikɨn, Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Takhapəh nhagɨnien. Mə Yo əmə e.”   
\p
\v 28 Kɨni Pita rɨmə, “Yermaru. Tukmə Ik əfrah, okrən mɨn kɨn yo pəh yakəriwək mɨn ye nɨmar-mar nu murə.”   
\p
\v 29 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yuə.”  
\p Kɨni Pita rəvi-ərhav ye nəkwai bot, məriwək ye nɨmar-mar nu mɨvən tuk Yesu.  
\v 30 Məm peao-peao, kɨni rɨgɨn pɨk, kɨni mɨnaməmnɨm. Masək-pən tuk Yesu mɨmə, “!Yermaru, vəh mɨragh yo!”   
\p
\v 31 Məkneikɨn, Yesu rərao-pən mɨrəh, mɨni-pən tukun mɨmə, “Kafam nhatətəyen rəkəskəh pɨk. ?Rhawor e nakpəh nɨniyen nəfrakɨsien irak?”\x - \xo 14:31 \xt Mat 8:26; Mak 4:39\x*   
\p
\v 32 Kɨni kwat-pən mɨn ye bot, məknekɨn nɨmətag reiwaiyu.  
\v 33 Kɨni narmamə mɨnə a ye nəkwai bot kasəgnəgɨn In mhamə, “!Nəfrah! Ik Ji Kughen.”   
\p
\v 34 Kɨni kɨmnhavən ye nɨkar lugun pən, mhavhiak ye tanə Genesaret.  
\v 35 Kɨni narmamə aikɨn khauə mɨsəm Yesu, mɨnharkun In, mɨsher-pən nəgkiarien kɨmi narmamə rarukrao ye rukwanu mɨnə fam aikɨn a. Kɨni khapɨk mɨn kapəriə narmamə yamə mɨne kamhamhə mhavən tuk Yesu,  
\v 36 mɨsəkeikei kɨmin mhamə iriə yamə mɨnə kamhamhə, tukharap əmə nəpag nɨmrɨ neipən kafan, kɨni iriə fam yamə mɨne kɨmnharap In mɨsəsanɨn.\x - \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21; Mak 6:53-56\x*   
\c 15  
\s1 Nəmhajoun kape loa kape Moses kasotgoh iriə Yesu ye nɨkarɨn kape loa  
\r (Mak 7:1-23)  
\p
\v 1 Nəmhajoun tɨksɨn kape loa kape Moses iriə Farisi mɨnə khasɨ-pən apa Jerusalem mhauə mɨsəm Yesu mɨsaiyoh In mhamə,  
\v 2 “?Rhawor kafam narmamə khapəh nɨsəri-pənien kapətawə natuakəmien yame kaha mɨnə kɨmnəsəvhag kɨn kɨmi ətawə? Kafam narmamə mɨnə kasəvɨgɨn mhapəh nɨsəravyen rəri-pən natuakəmien kapətawə.”   
\p
\v 3 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Mərɨg kɨmiə nakwəsəpəh loa kape Kughen mɨnamhakwasɨg əmə kɨn narəyen kape kaha mɨnə!  
\v 4 Ǝmru, Kughen rɨmɨni kupən mɨmə, ‘Takhasiai nɨsɨnmiə mɨne rɨmɨmiə.’\rq (Eks 20:12; Dut 5:16)\rq* Kɨni mɨmə, ‘Yermamə yame ramni hah nɨsɨni uə rɨmni tukhopni.’\rq (Eks 21:17; Lev 20:9)\rq*  
\v 5 Mərɨg kɨmiə nakhani-əhu narmamə mə tukhapəh nɨsasituyen ye nɨsɨnriə mɨne rɨmriə, mhamə tukhani-pən tuk əriə mhamə, ‘Eh. Yakeinein nɨvəhsi-preyen nar kɨrik meinai yakvəhsi-pən ta fam kɨmi Kughen, kɨni yo to yakpəh nɨvəhsi-ta-mɨnien mɨvəhsi-pre kɨmik.’  
\v 6 Nakasəvhag kɨmi narmamə məknekɨn mamhani əswasɨg kɨn nasituyen yame narmamə tuksor kɨmi nɨsɨnriə mɨnə mɨne rɨmriə mɨnə. Ror pən narəyen kapəmiə yame nakasəvhag kɨn kɨmi narmamə ramor təkun nəgkiarien kape Kughen.  
\v 7 Nɨniyen kapəmiə rhuvə mərɨg norien kapəmiə rahas. In apa kupən, profet e Aesea, rɨmnəfrakɨs ye nɨkarɨn kapəmiə mɨrai mamni mə,   
\q1
\v 8 “‘Nəmə mɨnə, kamhani apnapɨg əmə nəfrakɨsien irak ye nheriə,  
\q2 mərɨg rɨkiriə raməmɨr isok pɨk tuk Yo.   
\q1
\v 9 Kasəhuak mərɨg kasəhuak təkun əmə.  
\q2 Kɨni ye kapəriə nəvhagien kamhani mhamə nəgkiarien e kape Kughen, mərɨg rəmhen əmə kɨn nərɨgien kape yermamə.’”\rq (Aes 29:13)\rq*   
\p
\v 10 Kɨni Yesu rɨmnokrən kɨn narmamə mə tukhauə mɨsəm. Mɨni-pən tuk əriə mə, “Sətərɨg-ru, mharkun nar e.  
\v 11 Nar raməmɨr iruə, tukmə rɨvən yerki yermamə, to rɨpəh norien rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen. Nar ramtərhav ye nəkwai yermamə ramor nəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen.”\x - \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x*   
\p
\v 12 Kɨni kafan narmamə mɨnə khauə mɨsəm mɨsaiyoh-pən mhamə, “?Mərɨg nakɨrkun mə Farisi mɨnə kɨmɨsərɨg nəgkiarien e kafam, rɨkiriə raha?”   
\p
\v 13 Kɨni rɨni-pən tuk əriə mə, “Nai mɨnə fam yame Rɨmɨk apa ye neai rɨmɨpəh nɨhuyen, In tukrɨvi-haktə piəpiə iriə nuan mɨnə.  
\v 14 Səpəh əriə. Iriə kamhakɨr narmamə, mərɨg nɨmrɨriə rɨpɨs. Tukmə nɨmrɨn pɨs rɨkɨr nɨmrɨn pɨs, kɨni iriu tukawəkeikei mɨrəivə ye nəkwai nɨmɨr.”\x - \xo 15:14 \xt Luk 6:39; Rom 2:19\x*   
\p
\v 15 Kɨni Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “?Hoprai-pə ru nɨprai nuhpɨkɨnien en kɨmi əmawə?”   
\p
\v 16 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Rhawor? ?Kɨmiə mɨn nakseinein?  
\v 17 ?Nakharkun mə narɨmnar yame kamən ramvən ye tɨp jir mamtərhav mɨn?  
\v 18 Mərɨg narɨmnar yame ramsɨ-pən yerki yermamə kɨni mamtərhav ye tɨkinherɨn, ramor yermamə raməmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen.  
\v 19 Meinai in ai yerki yermamə, nərɨgien hah rɨpsaah, rəmhen kɨn nhopniyen yermamə, nəkrəhyen kɨn piraovɨn, nor-apnapɨgien nar, nəkrəhyen, neikuəyen, mɨne nɨniyen nɨkar jir.  
\v 20 Norien has mɨnə a kamhasɨ-pən yerki yermamə masor in raməmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg tukmə yermamə kɨrik rɨpəh nəravyen, pa rɨmə rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen.”   
\s1 Piraovɨn yame pəh nien mə kwənərəus kape Isrel ramni nəfrakɨsien ye Yesu  
\r (Mak 7:24-30)  
\p
\v 21 Kɨni Yesu rɨtərhav aikɨn a mɨvən ye taon kɨraru e Taea mɨne Saedon.  
\v 22 Kɨni pian kɨrik yame pəh nien mə kwənərəus kape Isrel ramarə ye kwənmhan a rɨmauə məm, mamasək apomh mɨmə, “Yermaru. Mɨkɨp King Deved. !Rɨkim tukreihuə tuk yo! Nanmɨn has kɨrik ramərer-pən ye piakəskəh kafak, mamoriah pɨk in.”   
\p
\v 23 Mərɨg Yesu rɨpəh nɨniyen nar kɨrik tukun. Kɨni kafan narmamə khauə masəkeikei kɨmin mhamə, “Her-pən kɨn pəh ramvən, meinai in ramasək apomh mamkwasɨg kɨn ətawə.”   
\p
\v 24 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kughen rɨmnher-pə kɨn Yo mə jakvən əmə tuk sipsip mɨnə kape kwənərəus kape Isrel yamə mɨne kaserwei.”\x - \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x*   
\p
\v 25 Mərɨg pian a ruə mənɨmkur ye nɨmrɨ Yesu mamni mɨmə, “Yermaru, asitu irak.”   
\p
\v 26 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mə, “Rapəh natuatukien mə tɨkvəh nəvɨgɨnien ne kwajikovə mɨnə karakikɨn-pən kɨmi kuri mɨnə kapəriə.”\f + \fr 15:26 \ft Yesu raməgkiar kɨn kuri meinai nəmə Isrel iriə khamə nəmə pəh nien mə kwənərəus kape Isrel kɨsəmhen kɨn kuri. Ror pən khamə takasitu ye kwajikovə mɨnə kape nar Isrel, mɨpəh nasituyen ye kwajikovə mɨnə kape nəmə tanə pɨsɨn.\f*   
\p
\v 27 Mərɨg piraovɨn ai rɨni-pən tukun mə, “Yemasur, nəfrakɨs. Mərɨg kuri mɨnə kharkun nɨsənien nɨmsɨmsɨ nəvɨgɨnien ne kwajikovə mɨnə yame raməsaah-pən ye nəpəəg tebol kape yamehuə kapəriə.”\f + \fr 15:27 \ft  Pian a rɨmnəgkiar kɨn nɨmsɨmsɨ nəvɨgɨnien ror nuhpɨkɨnien kɨn. Mə Yesu ramasitu ye narmɨnə Isrel, mərɨg nɨpar nasituyen kafan in aikɨn. To rapəh nəhipən-fam-ien kɨmi narmɨnə Isrel.\f*   
\p
\v 28 Kɨni Yesu rhorpɨn nəgkiarien kafan mɨmə, “Piraovɨn. Kafam nhatətəyen rehuə. Naha nhagɨn yame nakorkeikei, tukruə mor nəfrakɨsien kɨn.” Kɨni taktakun əmə, piakəskəh kafan rɨmnəsanɨn mɨn.   
\s1 Yesu rɨmnor huvə narmamə khapsaah yamə mɨne kamhamhə  
\p
\v 29 Kɨni Yesu rɨtərhav aikɨn a maməriwək ye nɨkar-kar lugun Galili. Mhaktə fiak mɨvən ye tukwas kɨrik mamkwətə.  
\v 30 Kɨni nukwhao ehuə khauə mɨsəm. Mhapɨk narmamə yamə mɨne nɨhuriə rarpəvɨn mɨne nɨmrɨn pɨs mɨnə, mɨne yamə mɨne nɨprairiə rɨmhə, mɨne yamə mɨne kaseinein nəgkiarien, mɨne yamə mɨne kɨmnhavəh nəmhəyen pɨsɨn pɨsɨn. Mɨsətu-pən əriə ipakə tuk Yesu, kɨni In ror huvə əriə.  
\v 31 Kɨni narmamə mɨnə a kɨmɨsəm mə narmamə yame kaseinein nəgkiarien kɨmɨsəgkiar, mɨne yamə mɨne nɨprairiə rɨmhə kɨmɨsəsanɨn, mɨne yamə mɨne nɨhuriə rahas kɨmɨsəriwək, mɨne nɨmrɨn pɨs mɨnə kɨmɨsəm nar, kɨni kɨsakur pɨk kɨn, mhani vi vi Kughen kape Isrel.\x - \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x*   
\s1 Yesu rɨmnor nɨmtətien kɨrik, maməvɨgɨn narman fo taosen  
\r (Mak 8:1-10)  
\p
\v 32 Ye nɨpɨg a, Yesu rɨmnokrən kɨn kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Rɨkik reiwaiyu pɨk tuk narmamə mɨnə e. Kɨtawə miriə kɨmɨsəmɨr nɨpɨg kɨsisər, kɨni nəriə nəvɨgɨnien rɨrkək. To yakher-pən kɨn əriə yerkwanu, kamhavən kɨrik rəmkərəv ye swatuk, nɨmrɨn rapɨg, kɨni rɨmɨr.”\x - \xo 15:32 \xt Mat 14:14\x*   
\p
\v 33 Kɨni narmamə kafan mɨnə khani-pən tukun mhamə, “?Tukhavəh hiə nəvɨgɨnien rəmhen tuk nukwhao ehuə e? Ikɨn eikɨn e kwənmhan əkwak.”   
\p
\v 34 Kɨni Yesu raiyoh əriə mə, “?Mərɨg bred kuvhuun en?”  
\p Khamə, “Bred seven. Mɨne kwaji kəmam tɨksɨn.”   
\p
\v 35 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk narmamə ai mə, “Taksəkwətə.”  
\v 36 Kɨni mɨvəh nɨpar bred ai mɨne kəmam, mɨni vi vi Kughen tukun, kɨni makapɨr-pɨr, məhi-pən kɨmi kafan narmamə mɨnə mə tuksəvɨgɨn narmamə ai kɨn.  
\v 37 Kɨni kɨsəvɨgɨn, tupriə rəsiis fam. Kɨni narmamə kafan mɨnə khavən mhapɨk nɨpərpər nəvɨgɨnien, mhavai-pən ye kəmeiru ehuə seven.  
\v 38 Narmamə mɨnə ai kɨmɨsəvɨgɨn, kɨmɨvəh əmə nɨhupɨn ye narman, iriə fam rəmhen kɨn fo taosen. Mərɨg kɨpəh nɨsəvhuekɨnien nɨpiraovɨn mɨne kwajikovə mɨnə.  
\v 39 Kɨni Yesu rher rik rik kɨn əriə. Mat-pən ye bot, mɨvən apa kwənmhan ehuə kɨrik, nhagɨn e Magadan.   
\c 16  
\s1 Farisi mɨnə mɨne Sadusi mɨnə kɨsaiyoh Yesu mə tukror nɨmtətien kɨrik  
\r (Mat 12:38-45; Mak 8:11-13; Luk 12:54-56)  
\p
\v 1 Kɨni ai, Farisi tɨksɨn mɨne Sadusi tɨksɨn khauə masəni-əhu Yesu mə to rɨpəh norien nɨmtətien kɨrik ye nɨmrɨriə yame ramhajoun mə nəsanɨnien kafan ramsɨ-pən ye neai.   
\p
\v 2 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Nɨpɨg mɨrh natukrivə, nakhamə, ‘Tikianakwamer rukweiha tukravən meinai napuə raməwhao.’  
\v 3 Kɨni yenpɨgyenpɨg iran, nakhamə, ‘Nəhig tukrɨp, meinai napuə rəwhao markurao.’ Nakharkun nɨniyen nɨprai nɨmtətien ye nɨmar napuə, mərɨg nakseinein nɨniyen nɨprai nɨmtətien yame yakamor ai taktakun.  
\v 4 Kɨmiə e taktakun mɨne, naksahas. Kɨmiə nəmə Isrel nɨmɨsəpəh kapəmiə nhatətəyen ye Kughen rəmhen kɨn piraovɨn kɨrik yame rapəh kafan yerman məri-pən kwən pɨsɨn. Kɨni taktakun naksorkeikei mə jakor nɨmtətien kɨrik yame tukrhajoun mə yɨmasɨ-pən ye Kughen. Mərɨg Kughen tukror nɨmtətien kɨrikianə əmə, in e nɨmtətien kape Jona kupan.”\x - \xo 16:4 \xt Jona 1:17; Mat 12:40\x* Yesu rɨmnəgkiar fam ai məpəh əriə.   
\s1 Yesu rɨmnor kwirɨg kɨmi kafan narmamə mɨnə meinai kasəvɨt-ərhav ye nɨmtətien yame rɨmnor  
\r (Mak 8:14-21)  
\p
\v 5 Kɨni ai Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə khavən ye bot, mɨsəviəfugɨn ye nu apa Galili. Mɨsəru-kɨn nɨpər bred nəriə.  
\v 6 Kɨni Yesu rɨmnor kwirɨg kɨmi əriə mɨmə, “Takasərɨg əmiə tuk ‘yis’ kape Farisi mɨnə, mɨne Sadusi mɨnə.’\x - \xo 16:6 \xt Luk 12:1 \x*   
\p
\v 7 Kɨni kɨnəsaiyoh əriə mɨnə kɨn nɨpran, mhamə, “?Tukmə ror kwən e rɨmə kɨtawə kɨmnhapəh nhavəhyen bred uə?”   
\p
\v 8 Mərɨg Yesu ruɨrkun ta nərɨgien kapəriə. Mɨni-pən tuk əriə mə, “Kapəmiə nhatətəyen rɨkəskəh. ?Nakshawor e masəm əmiə mɨnə mə bred rɨkək?  
\v 9 ?Rhawor e rɨkimiə rɨpəh nəsɨkien kɨni nakhapəh nharkun-huvəyen mə nɨpɨg yɨmɨvəh nɨpar bred kɨrkɨrɨp, məhi-pən kɨmi narman faef taosen kɨsən, kɨni kɨmɨsəpəh nɨpərpər nəvɨgɨnien, ?nakhavai-pən ye nɨtɨp kuvhuun?\x - \xo 16:9 \xt Mat 14:17-21\x*  
\v 10 Kɨni nɨpɨg yɨmɨvəh nɨpər bred seven, məhi-pən kɨmi narman fo taosen, kɨni mhapəh nɨpərpərɨn, ?nakhavai-pən ye kəmeiru kuvhuun?\x - \xo 16:10 \xt Mat 15:34-38\x*  
\v 11 ?Rhawor kɨmiə nakhapəh nharkunien mə yakpəh nəgkiarien kɨn bred? Takasərɨg əmiə tuk ‘yis’ kape Farisi mɨnə mɨne Sadusi mɨnə.”   
\p
\v 12 Kɨni ye nɨpɨg a, iriə kɨmnharkun mə pəh nien mə raməgkiar kɨn yis yame kamor bred kɨn, mə tukasərɨg əriə tukun. Mərɨg tukasərɨg əriə tuk nhajounien kape Farisi mɨnə mɨne Sadusi mɨnə.   
\s1 Pita ramni mə Yesu in Kristo  
\r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21)  
\p
\v 13 Kɨni ai Yesu mɨne kafan narmamə khavhiak mhatərhav-pən ye kwənmhan e kamni kɨmə Sisaria Filipae. Kɨni Yesu raiyoh əriə mə, “?Mərɨg narmamə kamhani mə Yo, Ji Yermamə, Yo e pa?”   
\p
\v 14 Kɨni khani-pən tukun mhamə, “Tɨksɨn khamə Ik e Jon Baptaes; tɨksɨn khamə Ik e Elaeja tu; kɨni tɨksɨn khamə Ik e Jeremaea uə profet kupən pɨsɨn kɨrik kape Kughen.”\x - \xo 16:14 \xt Mat 14:1-2; Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x*   
\p
\v 15 Mərɨg In raiyoh əriə mə, “?Mərɨg rhawor irəmiə? ?Nakhamə Yo e pa?”   
\p
\v 16 Mərɨg əmə Saemon Pita rɨmə, “Ik e Kristo,\f + \fr 16:16 \ft “Kristo” mɨne “Mesaea” kwəm nəmhen. Nɨpran rɨmə, “Yermamə yame Kughen rɨmɨni kupən mə tukrher-pə kɨn tuk nɨwəh-mɨraghien ətawə.”\f* ji Kughen yame Ramragh.”   
\p
\v 17 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mə, “Saemon Jona\f + \fr 16:17 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə “Saemon Bar Jona.” Nɨpran ramni mə in ji kwən kɨrik, nhagɨn e Jona.\f*, Kughen rɨmnautə-pre kɨn nɨhuvəyen kafan kɨmik, meinai pəh nien mə yermamə kɨrik rɨmnor əpu nar e kɨmik; mərɨg Rɨmɨk apa ye rao ye neai, In rɨmnor əpu nar e kɨmik.\x - \xo 16:17 \xt Gal 1:15-16\x*  
\v 18 Kɨni yakamni-pre tuk ik mə ik Pita\f + \fr 16:18 \ft  Ye nəgkiarien Gris, “Pita” nɨpran ramni “kapier.”\f*, nɨpran ramni mə kapier yame jakvhirəkɨn-pən niməhuak kafak iran. Kɨni to nəsanɨnien kape nɨmhəyen rɨpəh napitayen kafak narmamə mɨnə.\x - \xo 16:18 \xt Jon 1:42; Efes 2:20\x*  
\v 19 Jakvəhsi-pre ki kɨmik kape narmaruyen kape Kughen. Tukmə nakəhitə ye naha tapɨg ye tokrei tanə, tukrəhitə ye rao ye neai. Tukmə nakətapɨg ye naha tapɨg ye tokrei tanə, tukrətapɨg ye rao ye neai.”  
\v 20 Kɨni mɨni-əutən-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə tukhapəh nhani-pənien tuk yermamə kɨrik mə In Kristo yame Kughen rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn.   
\s1 Yesu rɨmnəkupən mɨrkun, mɨni-ərhav mə tukrɨmhə, kɨni mɨmragh mɨn  
\r (Mak 8:31-9:1; Luk 9:22-27)  
\p
\v 21 Rɨrikakun ye nɨpɨg a, Yesu rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə tukraməkeikei mɨvən Jerusalem, kɨni nəwharu mɨnə Isrel, mɨne jif pris mɨnə, mɨne namhajoun kape loa kape Moses, tuksor nəmhəyen kɨmin, mhani mə tukraməkeikei mɨmhə. Mərɨg ye nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn, tukramragh mɨn ye nɨmhəyen kafan.   
\p
\v 22 Məknekɨn Pita rɨkɨr In, mwapta irəriə, kɨni mamni-əhu In mɨmə, “!Nɨkam, Yermaru! Tukrɨpəh norien rəmhen kɨn yame nakamni.”   
\p
\v 23 Mərɨg Yesu rarar, mɨni-pən skai tuk Pita mɨmə, “!Setan! !Ap ikɨn e! Ik nakamərer əswasɨg kɨn Yo. Nərɨgien kafam rɨpəh nəmhenien kɨn nərɨgien kape Kughen. Nərɨgien əmə kape yermamə.”   
\p
\v 24 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə, “Tukmə yermamə rɨmə tukrɨkwasɨg kɨn Yo, tukraməkeikei məta ye nərɨgien kafan, kɨni tukmə rərɨg pawk nəmhəyen rəmhen kɨn nəmhəyen ye nɨmhəyen ye nai kamarkwao kɨn, mərɨg tukrɨkwasɨg kɨn Yo.\x - \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x*  
\v 25 Meinai yermamə yame ramgɨn tuk kafan nɨmraghien, tukraməkeikei mɨmhə. Mərɨg yermamə yame tukhopni tuk nɨkwasɨgien kɨn Yo, tukrarə ye nɨmraghien rerɨn.  
\v 26 Tukmə yermamə kɨrik kafan nautə rehuə pɨk ye tokrei tanə e, mamarakikɨn kafan nɨmraghien tukun, nanmɨn tukrerwei. Mərɨg nar kɨrik rɨrkək mɨn tuk nɨvəhyen nɨmrɨ nɨmraghien kafan.\x - \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x*  
\v 27 Ror məknakɨn meinai Yo Ji Yermamə jakpiuə kɨmawə agelo mɨnə ye nəsanɨnien ehuə mɨne nɨkhakien kape Rɨmɨk, kɨni jakpivəhsi-pən nərokien kɨmi narmamə mfam tuk wok yame kɨmɨsor.\x - \xo 16:27 \xt Sam 62:12; Prov 24:12; Mat 25:31; Rom 2:6; Rev 22:12\x*  
\v 28 Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə narmamə tɨksɨn kasarə ikɨn e to khapəh nhamhəyen mɨseriaji nɨpɨg narmamə tuksəm Yo Ji Yermamə yakavəh nehuəyen tuk narmaruyen ye narmamə.”   
\c 17  
\s1 Kughen ramhajoun mə Yesu in Tɨni, nɨmrɨn rukreikɨn muə mor pɨsɨn  
\r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36)  
\p
\v 1 Nɨpɨg sikis ruauə muavɨn, Yesu rɨkɨr Pita, Jemes mɨne piauni Jon mɨshaktə fiak ye tukwas apomh kɨrik. Irisɨr pɨsɨn əmə kɨmɨrhkwasɨg kɨn.  
\v 2 Aikɨn, nɨprai Yesu rukrekɨn muə mor pɨsɨn. Nɨmrɨn rakhak rəmhen kɨn nɨkhakien kape mɨrh. Kɨni neipən kafan rhawən pɨk.\x - \xo 17:2 \xt 2 Pita 1:16-18\x*  
\v 3 Kɨni yemasur kupən mir kɨraru, Elaeja mɨne Moses, kratərhav-pə mɨn, marhəgkiar irisɨr Yesu.   
\p
\v 4 Kɨni Pita rɨni-pən tuk Yesu mə, “Yermaru, rhuvə mə kɨmasɨr jakəhrarə əmə eikɨn e. Pəh yakrharkwopək nimə kɨsisər. Kafam kɨrik, kape Moses kɨrik, kɨni kape Elaeja kɨrik.”   
\p
\v 5 Pita raməgkiar hanə, məknekɨn napuə hawən kɨrik reiwaiyu, muvrɨg əpɨs əriə. Kɨni nəgkiarien kɨrik rɨsɨ-pən ye napuə mɨmə, “In e Narɨk keikei yakorkeikei pɨk. Rɨkik ragien pɨk tukun.”\x - \xo 17:5 \xt Dut 18:15; Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22\x*   
\p
\v 6 Kɨmɨrhərɨg nəgkiarien a, kɨrhɨgɨn pɨk, mɨrhənɨm-pən nɨmrɨrisɨr ye nɨmoptanə.  
\v 7 Mərɨg Yesu ruə mɨrap ərisɨr mɨmə, “Rhekɨmter. Mɨrhɨpəh nɨrhɨgɨnien.”  
\v 8 Məknekɨn, krharharha, mrhɨpəh mɨn nɨrhəmien əriu. Yesu pɨsɨn əmə ramərer.   
\p
\v 9 Kɨni khasɨ-faktə ye tukwas, Yesu rɨmɨni-əhu əutən pən tuk ərisɨr mɨmə, “Takrhɨpəh nɨrhəvsaoyen kɨn mɨrheriaji Yo, Ji Yermamə, jakɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafak.”   
\p
\v 10 Kɨni krhaiyoh mɨrhɨmə, “?Mərɨg rhawor e nəmhajoun kape loa mɨnə kamhani mhamə Elaeja tukraməkeikei məkupan ye Kristo muə?”\x - \xo 17:10 \xt Mal 4:5\x*   
\p
\v 11 Kɨni Yesu rɨmə, “Nəfrakɨsien mə Elaeja tukraməkeikei məkupan muə mə tukrətu huvə narɨmnar fam.\x - \xo 17:11 \xt Mal 4:5-6\x*  
\v 12 Mərɨg yakamni-pre tuk əmisɨr mə Elaeja ruərerɨg ta, mərɨg narmamə khapəh nharkunien in; mɨsor ahas pən kɨmin. Ye norien kɨrikianə mɨn, tuksor Yo, Ji Yermamə, jakərɨg nəmhəyen.”\x - \xo 17:12 \xt Mat 11:14\x*   
\p
\v 13 Ramni məknakɨn, kafan narmamə mɨnə kharkun mə In raməgkiar ye Jon Baptaes.\x - \xo 17:13 \xt Luk 1:17\x*   
\s1 Yesu rɨmnəko ta nanmɨn has ye pɨkwarien kɨrik  
\r (Mak 9:14-32; Luk 9:37-45)  
\p
\v 14 Kɨni khatərhav-pə tuk nukwhao ehuə. Kɨni yermamə kɨrik ruə mənɨmkur-pən tuk Yesu mɨmə,  
\v 15 “Yermaru. Pəh rɨkim tukrehuə tuk pɨkwarien kafak. Nɨkəvaan ramor pɨk in. Ramarə ye nɨpɨg əutən. Nɨpɨg rɨpsaah ramɨmɨr-pən ye nap mɨne ye nu.  
\v 16 Kɨni yo yɨmɨrəh mɨvən kɨmi kafam narmamə mɨnə, mərɨg kɨseinein nor-huvəyen.”   
\p
\v 17 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Kəsi! Kɨmiə e taktakun mɨne, nhatətəyen kapəmiə rɨrkək. Kɨni kapəmiə nətərɨgien rapəh natuatukien. ?Kɨtawəm kɨmiə tuksarə mɨseriaji naha nɨpɨg takpishatətə irak?” Kɨni mamni mɨn mɨmə, “Harəh pɨkwarien en mhauə.”   
\p
\v 18 Kɨni Yesu rɨmnəgkiar skai kɨmi nanmɨn has maməko-ta. Məkneikɨn mor huvə pɨkwarien a.   
\p
\v 19 Kɨni ai kafan narmamə khauə iriə pɨsɨn əmə mɨsəm Yesu mɨsaiyoh-pən mhamə, “?Rhawor e kɨmawə yakwəseinein nəkotayen nanmɨn has a?”\x - \xo 17:19 \xt Mat 10:1\x*   
\p
\v 20-21 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Meinai nhatətəyen kapəmiə rɨkəskəh əmə. Kɨni nanmɨn has yamə mɨne kɨsor məknekɨn, to nakpəh nəvɨgɨnien məhuak mɨrkun nəkotayen əriə.\f + \fr 17:20-21 \ft  Nəgkiarien e ye ves 21 rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Yesu rɨmɨni əfrah ikɨn e uə nɨkam.\f* Mərɨg yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə to nhatətəyen kapəmiə rɨkəskəh pawk rəmhen kɨn kwənkwai mastad, mərɨg takharkun nhani-pənien tuk tukwas e mhamə, ‘Ǝta ikɨn e mɨvən aikɨn a,’ kɨni tukror nəkwaimiə. Kɨni takharkun nɨsorien narɨmnar fam.”\x - \xo 17:20-21 \xt Mat 21:21; Mak 11:23; Luk 17:6; 1 Kor 13:2\x*   
\s1 Yesu rɨmɨni-ərhav mɨn mə tukrɨmhə kɨni mamragh mɨn  
\p
\v 22 Kɨni kɨmnhauə kɨrikianə apa Galili, kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Kwən kɨrik tukreighaan-pən kɨn Yo, Ji Yermamə, ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə.\x - \xo 17:22 \xt Mat 16:21\x*  
\v 23 Narmamə tukshopni Yo, kɨni ye nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn, Kughen tukrɨvəh mɨragh Yo ye nɨmhəyen.” Kɨni kafan narmamə mɨnə rɨkiriə rəpou pɨk tuk nəgkiarien a.   
\s1 Yesu rameighan kɨn mə tukvəhsi-pən mane kape takis kɨmi Nimə Ehuə kape Kughen  
\p
\v 24 Kɨni ai Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə kɨmnhatərhav apa Kapaneam. Kɨni narmamə yame kasərer tuk mane kape takis kape Nimə Ehuə kape Kughen khauə tuk Pita mhamə, “?Rhawor? ?Yhajoun kafam ramərok-pən takis kɨn mane kape Nimə Ehuə kape Kughen, uə nɨkam?”\x - \xo 17:24 \xt Eks 30:13; 38:26\x*   
\p
\v 25 Kɨni Pita rɨmə, “Ǝwəh. Ramərok.”  
\p Kɨni Pita rɨvən ye nəkwai nimə, Yesu rəkupən maməgkiar mamni nuhpɨkɨnien kɨrik mɨmə, “Saemon. ?Nakmə rhawor? ?King mɨnə kape tokrei tanə kamhavəh takis tuk nɨpa? ?Kamhavəh tuk kapəriə narmamə mɨnə, uə tuk nəmə tanə pɨsɨn yamə mɨne kɨmɨsapita əriə ye narowagkəpien?”   
\p
\v 26 Mərɨg Pita rɨmə, “Kamhavəh tuk nəmə tanə pɨsɨn yamə mɨne kɨmɨsapita əriə ye narowagkəpien.”  
\p Kɨni Yesu rɨmə, “Nəfrah. Narmamə kape king khapəh nɨsərokien takis.”\f + \fr 17:26 \ft Ye nuhpɨkɨnien e, Yesu ramni mə in yermamə kape Kughen, to rɨpəh nərok-pən-ien takis kɨmi Nimə Ehuə kape Kughen, rəmhen kɨn yame yermamə kape king to rɨpəh nərok-pən-ien takis kɨmi king, nəmə iruə əmə kasərok-pən takis kɨmin.\f*   
\p
\v 27 Kɨni Yesu rɨrpɨn mɨmə, “Mərɨg kɨtawə khapəh nɨsorkeikeiyen mə tuksor niemha rhai əriə tuk ətawə. Kɨni ror məknei, rhuvə mə ik takvən apa ye lugun, maruk kɨn string, mɨvi kəmam. Kəmam yame takvi məkupan, meikus nəkwan, məm mane\f + \fr 17:27 \ft  Gris ramni “drakma kuas.” “Drakma” kɨrikianə in nərok kape wok ye nɨpɨg kɨrikianə.\f* kɨrik rəmhen tuk nərokien takis. Vəh mane en, mɨvən, mɨvəhsi-pən kɨmi əriə tuk nərokien takis kapərao.”   
\c 18  
\s1 ?Pa e in yermamə yame in rehuə rapita?  
\r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48)  
\p
\v 1 Ye nɨpɨg a, narmamə kape Yesu kɨmnhauə mɨsaiyoh-pən mhamə, “?Pa in yerpɨrɨg ye narmaruyen kape Kughen?”\x - \xo 18:1 \xt Luk 22:24\x*   
\p
\v 2 Kɨni Yesu rokrən kɨn kwajikovə kɨrik, ruə mərer ye kwerkwan irəriə.  
\v 3 Kɨni mɨmə, “Yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə tukmə nakhapəh nɨsararien irəmiə mhauə rəmhen kɨn kwajikovə, to nakhapəh nhavənien mɨsarə ye narmaruyen kape Kughen.\x - \xo 18:3 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Luk 18:17\x*  
\v 4 Ror məkneikɨn, tukmə yermamə ravəhsi-əhu atuk in rəmhen kɨn kwajikovə e, in yerpɨrɨg ye narmaruyen kape Kughen.   
\p
\v 5 “Yermamə yame ravəh nhagɨk, mamasitu kɨn ye kwajikovə kɨrik rəmhen kɨn yame, nasituyen e in e tukror mɨn kɨmi Yo.\x - \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Jon 13:20\x*  
\v 6 Mərɨg Kughen tukror narpɨnien ehuə kɨmi narmamə yamə mɨne kamhavi-pən kwajikovə yamə mɨne kɨshatətə irak, mə tuksor təvhagə has. Kɨni narpɨnien a tukrɨskai rapita yame tukruk-pən kapier kɨrik ye nɨpətək nuan, karkw-ərhav-pən kɨn apa ye tame tahik mə tukrəmnɨm.\x - \xo 18:6 \xt Mak 9:42; Luk 17:1-2\x*   
\p
\v 7 “!Kəsi! Nəmhəyen ehuə tukruə tuk narmamə kape tokrei tanə e yame kamhavəh-si-pən vəhsi-pən kɨmi narmamə mə tuksor təvhagə hah. Nɨvəhsi-pən vəhsi-pənien mɨnə a tukraməkeikei muə. !Mərɨg, kəsi! Nəmhəyen ehuə tukruə tuk yermamə yame in ramor swatuk tuk nahasien a.  
\v 8 Kɨni tukmə kwermɨm uə nɨhum ramor ik nakamor təvhagə hah, rhuvə mə takərəru ta marakikɨn. Rhuvə pɨk mə takpəh kwermɨm uə nɨhum nɨkarɨn mamragh kɨn kape rerɨn. Yame rhuvə pɨk rapita yame takvən ye nap ehuə kɨn kwermɨm kwis mir uə nɨhum kwis mir.\x - \xo 18:8 \xt Mat 5:29-30\x*  
\v 9 Kɨni tukmə nɨmrɨm ramor ik nakamor təvhagə hah, rhuvə mə takɨkum ierɨg ta marakikɨn. Rhuvə pɨk mə takpəh nɨmrɨm kɨrikianə mamragh kɨn kape rerɨn. Rapita yame takvən ye nap ehuə kɨn nɨmrɨm kwis mir.”\x - \xo 18:9 \xt Mak 9:43-48\x*   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye sipsip yame rɨmnerwei  
\r (Luk 15:3-7)  
\p
\v 10 Kɨni Yesu rɨmə, “Takasəkeikei mharkun huvə mə takhapəh nɨsəm-əhuyen narmamə mɨnə kafak yamə kɨsəmhen kɨn kwajikovə, meinai yakamni-pre tuk əmiə mə agelo yamə mɨne kasəm əriə, nɨpɨg mɨfam iriə kasərer ye nɨmrɨ Rɨmɨk apa ye rao ye neai, mamhani-ərhav pən nhagriə tukun.  
\v 11 Kɨni Yo, Ji Yermamə, yɨmauə mə jakarhakɨn narmamə yamə mɨne kwəserwei, mɨvəh mɨragh əriə.\f + \fr 18:11 \ft  v. 11 rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Yesu rɨmɨni nəgkiarien ikɨn e uə nɨkam.\f*   
\p
\v 12 “Tukmə yermamə kɨrik, kafan sipsip wan handred, kɨni kɨrikianə ramerwei. ?Mərɨg nakɨrkun mə tukrhawor? In tukraməkeikei mɨpəh kafan naenti naen sipsip kasərer ye tukwas, kɨni in mɨvən marhakɨn yame rɨmnerwei.\x - \xo 18:12 \xt Esik 34:11,16; Luk 19:10\x*  
\v 13 Kɨni yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə nɨpɨg tukrəm, rɨkin tukragien tuk sipsip kɨrikianə əmə rapita nagienien tuk naenti naen e khapəh nɨserweiyen.   
\p
\v 14 “Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Rɨmɨmiə apa ye rao ye neai, In rɨpəh norkeikeiyen mə kafan kɨrik kwajikovə tukrerwei.”   
\s1 Piam yame ramor nahasien kɨmik  
\r (Luk 17:3)  
\p
\v 15 Kɨni Yesu rɨmə, “Tukmə piam kɨrik ror nahasien kɨmik, yuvən kɨmiru pɨsɨn əmə, mhajoun-pən naha nhagɨn yame rɨmnor rɨpəh nəmhenien. Tukmə rərɨg ik, kafam nəgkiarien tukror rɨkin rɨrerɨg-pə mɨn, nakawor huvə əmiru mɨnə.\x - \xo 18:15 \xt Luk 17:3; Gal 6:1\x*  
\v 16 Mərɨg tukmə rɨpəh nərɨgien ik, takvəh mɨn yermamə kɨrikianə uə kɨraru, mə tukɨrkun mə nəgkiarien fam yame takhani in nəfrakɨsien.\f + \fr 18:16 \ft  Nəgkiarien kɨrik ye Dut 18:15 ramni mə tukmə narmamə kɨraru uə kɨsisər kɨrhəni nəgkiarien kɨrikianə, tukni nəfrakɨsien ye nəgkiarien kapərisɨr.\f*  
\v 17 Kɨni tukmə rɨpəh nərɨgien əmiə, hani-ərhav kɨmi niməhuak. Kɨni tukmə rɨpəh nərɨgien niməhuak, səm in rəmhen kɨn yemə iruə, uə [yemə has rəmhen kɨn] yermamə yame ramərer tuk mane kape takis.   
\p
\v 18 “Yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə tukmə naksəhitə ye naha tapɨg ye tokrei tanə, tukrəhitə ye rao ye neai. Tukmə nakasətapɨg ye naha tapɨg ye tokrei tanə, tukrətapɨg ye rao ye neai.\x - \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Jon 20:23\x*   
\p
\v 19 “Kɨni yakamni-pre mɨn tuk əmiə mə, tukmə kɨmiru kɨraru nakrani kwis mə takwaiyoh kɨn nar kɨrik, kɨni Rɨmɨk apa ye rao ye neai tukror naha nhagɨn yame nakawaiyoh kɨn.\x - \xo 18:19 \xt Mak 11:24; Jon 15:7\x*  
\v 20 Ror məkneikɨn meinai ikɨn hiə yermamə kɨraru uə kɨsisər kɨrhuə kɨrikianə ye nhagɨk, kɨmawə miriə.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye yermamə yame narmamə kasor kaon kɨmin, kɨni in raməkeikei kɨmi əriə mə tuksarpɨn  
\p
\v 21 Kɨni Pita rɨmauə tuk Yesu maiyoh-pən In mɨmə, “Yermaru. ?Tukmə piak ramor ahas pə kɨmi yo mamrɨpɨn, nakmə jakaməkeikei mor fogivim iran m-kɨvhuun? ?Mɨ-seven rəmhen uə nɨkam?”   
\p
\v 22 Kɨni Yesu rɨmə, “Yakamni-pre tuk ik mə, pəh nien mə takor fogivim iran m-seven əmə, mərɨg takor m-seventi seven.\f + \fr 18:22 \ft  Nɨprai namba seventi seven ramni mə tukraməkeikei məru kɨn fam norien has yame kamor iran nɨpɨg mɨfam.\f*   
\p
\v 23 “Takaməkeikei mor məknai meinai narmaruyen kape Kughen rəmhen əmə kɨn yame king kɨrik rorkeikei mə tukrəm-ru kaon yamə mɨne kafan narmamə kasor kɨmin, mə iriə tukasəkeikei mɨsarpɨn.  
\v 24 Nɨpɨg rɨmɨrikakun mə tukrɨvəh tai mane, kharəh kafan kɨrik yorwok yame ramor kaon rəmhen kɨn milian vatu khapsaah\f + \fr 18:24 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə “ten taosen talen” in mane rehuə pɨk.\f*, mhavən kɨmin.  
\v 25 Kwən a reinein narpɨnien; king rɨmə tukor salem kɨn yor wok a mɨne kafan piraovɨn mɨne kafan kwajikovə mɨnə mɨne kafan narɨmnar mɨnə fam pəh rarpɨn kafan kaon.   
\p
\v 26 “Məkneikɨn kafan yorwok rənɨmkur-pən tukun, maməkeikei mamni-pən tukun mə, ‘!Aweh! ?Nakɨrkun nɨvəhsi-pə-mɨnien nɨpɨg kwakwə kɨmi yo pəh yakarpɨn fam kafak kaon uə?’  
\v 27 Kɨni kafan yemehuə rɨkin rehuə tukun, kɨni məpəh fam kafan kaon mə tukrɨpəh mɨn narpɨnien, meighaan kɨn mə tukramvən.   
\p
\v 28 “Mərɨg nɨpɨg yorwok a rɨmavən, məm yermamə kɨrik yame rɨmnor kaon kɨmin rəmhen kɨn wan handred taosen vatu əmə.\f + \fr 18:28 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə “wan handred denari.”\f* Iriu kwis yorwok mir kape king. Kɨni yorwok yame king rɨmnəru-kɨn kafan kaon, rarar mɨraptərəkɨn yermamə yame ramor kaon kɨmin, mɨrəh nɨpətək nuan, məvɨt, mamni mɨmə, ‘!Arpɨn kafam kaon yame nɨmnor kɨmi yo!’   
\p
\v 29 “Kɨni yorwok a yame rɨmnor kaon kɨmin reiwaiyu mənɨmkur maməkeikei kɨmin mɨmə, ‘!Aweh! ?Nakɨrkun nɨvəhsi-pəyen nɨpɨg kwakwə kɨmi yo pəh yakarpɨn fam kafak kaon uə?’   
\p
\v 30 “Mərɨg in rɨmə, ‘Nɨkam.’ Kɨni mɨvən mə tukrɨvəh kwən a kavən kɨvəhsi-pən ye kalabus meriaji rarpɨn fam mane yame rɨmnor kaon kɨn.   
\p
\v 31 “Nɨpɨg yorwok mɨnə tɨksɨn kɨmɨsəm nar a, rɨkiriə rəmhə pɨk tukun. Kɨsarar mhavən mhani-əsah-pən fam narɨmnar yamə mɨne kɨmɨsəm tuk king.   
\p
\v 32 “Kɨni king rɨmnokrən kɨn yorwok a ruə rɨni-pən tukun mə, ‘Ik yorwok has kɨrik. Yɨmnəpəh fam kafam kaon, meinai ik nɨmnəkeikei kɨmi yo tukun.  
\v 33 ?Mərɨg rhawor e rɨkim rɨpəh nehuəyen tuk yermamə yame nakawor wok kɨmiru min, rəmhen kɨn yame rɨkik rehuə tuk ik?’  
\v 34 Kɨni niemha rhai king a, kɨni rɨmə tukrəh kavən kɨrəhsi-pən ye kalabus mə yemə ramarha tuk kalabus tukror nəmhəyen kɨmin meriaji rarpɨn fam mane yame ramor kaon kɨn.”\x - \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26\x*   
\p
\v 35 Yesu rɨmɨni-ta nuhpɨkɨnien a, mɨni-pən tuk əriə mə, “Tukmə kɨmiə nakhapəh nɨsəru-kɨnien norien has yame piaumiə mɨnə kasor irəmiə, Rɨmɨk apa ye rao ye neai tukrɨvəhsi-pre mɨn narpɨnien rəmhen kɨn yame king a rɨmnor kɨmi kafan yorwok.”\x - \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Efes 4:32; Kol 3:13\x*   
\c 19  
\s1 ?Rhuvə mə yerman mɨne piraovɨn tukwəpəh əriu mɨnə uə?  
\r (Mak 10:1-12; Luk 16:18)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rəgkiar ta, mɨtərhav Galili mɨvən ye provins e Judia, mɨvən maməmɨr apa nɨkar nu Jodan pən.  
\v 2 Kɨni narmamə khapsaah khakwasɨg kɨn. Kɨni In rɨmnor huvə narmamə aikɨn yamə mɨne kamhamhə, kasəsanɨn.   
\p
\v 3 Kɨni Farisi tɨksɨn khauə masaiyoh Yesu kɨn naiyohyen əutən kɨrik mə tuksəm-ru mə tukrɨni nəgkiarien kɨrik yame rɨpəh nəmhenien. Mhani-pən tukun mhamə, “?Loa rameighan kɨn mə yerman rɨrkun nəpəhyen kafan piraovɨn tuk nərɨgien apnapɨg əmə kɨrik kafan uə nɨkam?”   
\p
\v 4 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Tukmə ror kɨmiə nakhapəh nɨsəvheikɨnien ye Nəkwəkwə kape Kughen mə nɨpɨg Kughen rɨmnərəhu nɨmoptanə, ‘In mor mɨn yerman mɨne piraovɨn.’\rq (Jen 1:27)\rq*  
\v 5 Kɨni mɨmə yerman tukrəta ye rɨmni mɨne nɨsɨni, kɨni iriu piraovɨn mwarə kɨrikianə. ‘Iriu tukrauə nɨprairiu kɨrikianə.’\x - \xo 19:5 \xt 1 Kor 6:16\x*\rq (Jen 2:24)\rq*  
\v 6 Kɨni iriu kwis tukwarə kɨrikianə. Meinai Kughen rɨməviəfugɨn məknakɨn əriu, yermamə to rɨpəh nakapɨrien narəyen kapəriu.”   
\p
\v 7 Kɨni iriə kɨsaiyoh-pən In mhamə, “?Tukmə ror məknakɨn, rhawor e Moses rɨmneighan kɨn mə yerman rɨrkun nɨraiyen nəkwəkwə tuk nəpəhyen kafan piraovɨn mɨvəhsi-pən kɨmin, kɨni məpəh in?”\x - \xo 19:7 \xt Dut 24:1-4; Mat 5:31\x*   
\p
\v 8 Kɨni Yesu rɨni-pən mɨn tuk əriə mɨmə, “Moses rɨmneighan kɨn əmiə mə taksəpəh kapəmiə nɨpiraovɨn mɨnə meinai kapəmia kapə rɨskai pɨk. Mərɨg in apa kupan rɨpəh norien məknakɨn.  
\v 9 Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə tukmə yerman kɨrik, kafan piraovɨn rɨpəh nɨvən-hanəyen tuk yerman pɨsɨn kɨrik, kɨni tukmə yerman a rarar mɨvən tuk yarmə, rəmhen kɨn mə in rɨmnəkrəh kɨn piraovɨn a.”\x - \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1 Kor 7:10-11\x*   
\p
\v 10 Kafan narmamə kɨsərɨg, kɨsakur, mhani-pən tukun mhamə, “Tukmə narəyen kape yerman mɨne piraovɨn rɨskai pɨk məkneikɨn, rhuvə mə tukpəh əmə norien kape mared.”   
\p
\v 11 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Pəh nien mə narmamə m-fam kharkun nɨsorien nəgkiarien e; mərɨg əmə yamə mɨne Kughen rɨmɨvəhsi-pən nɨrkunien kɨmi əriə, kapəriə pɨsɨn əmə.  
\v 12 Ror məknakɨn meinai narmamə tɨksɨn to khapəh nɨsorien mared tuk nərɨgien pɨsɨn pɨsɨn mɨnə. Tɨksɨn tukhapəh nɨsorien mared meinai nɨprairiə rahas ror hanə. Kɨni tɨksɨn tukhapəh nɨsorien mared meinai kərai rəmhen kɨn kao karman. Kɨni tɨksɨn kamhani atuk əmə mə tukhapəh nɨsorien mared mə tuksor wok kape narmaruyen kape Kughen. Yermamə yame rɨrkun nɨvəhyen nəgkiarien e, tukraməkeikei mɨvəh.”   
\s1 Yesu ravəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi kwajikovə mɨnə  
\r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17)  
\p
\v 13 Kɨni narmamə tɨksɨn khapɨk kapəriə kwajikovə mɨnə, mhauə mɨsəm mɨn Yesu, mə In tukrərəhu-pən kwermɨn irəriə, maməhuak tuk əriə. Mərɨg narmamə mɨnə kape Yesu kɨmnhani-əhu əriə.   
\p
\v 14 Kɨni Yesu rɨmə, “Takhapəh nhani-əhuyen kwajikovə mɨnə. Səta irəriə pəh khauə tuk Yo. Meinai Kughen tukramarmaru ye narmamə yamə mɨne kɨsəmhen kɨn kwajikovə mɨnə en.”\x - \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x*  
\v 15 Kɨni In mɨpɨk kwajikovə mɨnə a mərəhu-pən kwermɨn irəriə, mɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi əriə, mɨtərhav aikɨn a.   
\s1 Tamaruə yame kafan nautə rehuə, mərɨg rorkeikei mə tukrarə ye nɨmraghien rerɨn  
\r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30)  
\p
\v 16 Kɨni tamaruə kɨrik ruə məm Yesu, maiyoh In mɨmə, “Yhajoun. ?Nakmə jakaməkeikei mor naha nhagɨn yame rhuvə, mə jakamarə rerɨn?”   
\p
\v 17 Kɨni Yesu rɨmə, “?Nakhawor mamaiyoh Yo kɨn nar yame rhuvə? Yermamə kɨrik rapəh nɨhuvəyen. Kughen əmə In rhuvə. Tukmə nakmə takarə ye nɨmraghien rerɨn, əri-pən loa.”\x - \xo 19:17 \xt Lev 18:5; Luk 10:28\x*   
\p
\v 18 Mərɨg kwən a rɨmə, “?Naha loa yame nakamni?”  
\p Kɨni Yesu rɨmə, “Takpəh nhopniyen yermamə. Kɨni mɨpəh napɨr-pənien tuk piraovɨn pɨsɨn. Kɨni mɨpəh nəkrəhyen. Kɨni mɨpəh nɨni-apnapɨgien nar meikuə kɨn ye yermamə kɨrik.  
\v 19 Tuk nɨpɨg mɨnə fam takamsiai rɨmɨm mɨne nɨsɨnɨm. Kɨni morkeikei mɨn ik mɨnə tɨksɨn rəmhen kɨn yame nakorkeikei atuk ik.”\f + \fr 19:19 \ft  Loa mɨnə e kɨmnharai ye Eks 20:12, mɨne Dut 5:16-20.\f*   
\p
\v 20 Kɨni tamaruə ai rɨni-pən tukun mɨmə, “Yhajoun. Loa mɨnə en, yakaməri-pən fam. ?Mərɨg naha nhagɨn raməmɨr yame yakpəh hanə norien?”   
\p
\v 21 Kɨni Yesu rɨmə, “Tukmə nakmə kafam nɨmraghien tukratuatuk, yuvən, məvrai rik rik kafam narɨmnar, mɨvəh mane iran, kɨni mɨvəhsi-pən kɨmi narmamə yavən has mɨnə. Kɨni kafam narɨmnar tukrɨpsaah apa ye neai. Kɨni ik muə, mɨkwasɨg kɨn Yo.”   
\p
\v 22 Nɨpɨg tamaruə ai rɨmnərɨg nəgkiarien yame Yesu rɨmɨni, rɨkin rəpou, meinai kafan nautə rɨpsaah.   
\p
\v 23 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “!Nəfrakɨs! Rɨskai pɨk tuk narmamə yamə mɨne kapəriə nautə rehuə tuk nɨvənien ye narmaruyen kape Kughen.  
\v 24 Kɨni yakamni-pre mɨn tuk əmiə mə, ?Nakasərɨg mə nar mɨragh ehuə kɨrik rəmhen kɨn kamel, to rauru-pən ye kwəruwei nidil uə? Nɨkam, rəutən pɨk. Rəmhen əmə mɨn kɨn yermamə yame kafan nautə rehuə, rəutən pɨk tukun tuk nətayen aikɨn a muə Kughen ramarmaru iran.”   
\p
\v 25 Kɨni narmamə kafan mɨnə kɨsərɨg, kɨsakur, mɨnəsaiyoh mhamə, “!Eh! ?Mərɨg tukmə ror məknekɨn, kɨtawə pa in tukramarə ye nɨmraghien rerɨn?”   
\p
\v 26 Mərɨg Yesu rəm tɨm tɨm əriə mɨni-pən tuk əriə mə, “Nar e, to yermamə rɨpəh norien. Kughen pɨsɨn əmə In rɨrkun norien. Meinai In rɨrkun norien narɨmnar fam.”\x - \xo 19:26 \xt Job 42:2\x*   
\p
\v 27 Kɨni Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “?Mərɨg kɨmawə jakhavəh naha nhagɨn? Yɨməsəpəh fam kapəmawə narɨmnar, mhauə, mhakwasɨg kɨn Ik.”   
\p
\v 28 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mə, “Yakamni əfrah tuk əmiə mə, ye nɨpɨg yame narɨmnar fam tukhaukreikɨn mhauə mhawi, kɨni Yo, Ji Yermamə, jakəkwətə ye kafak jea kape king yame rhakak pɨk, kɨni kɨmiə e yame nɨmnhakwasɨg kɨn Yo, taksəkwətə-pən mɨn ye jea kape king iriə m-fam twelef, kɨni masarmaru ye kwənərəus twelef kape Isrel.\x - \xo 19:28 \xt Mat 25:31; Luk 22:30; Rev 3:21\x*  
\v 29 Kɨni narmamə m-fam yamə mɨne kɨmɨsəpəh kapəriə nimə mɨnə, uə piauriə mɨnə, uə nowinriə mɨnə, uə rɨmriə mɨnə, uə nɨsɨnriə mɨnə, uə jiriə mɨnə, uə kapəriə nɨpiraovɨn\f + \fr 19:29 \ft  Nəgkiarien e “Nɨpiraovɨn” rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Yesu rɨmɨni əfrakɨs uə nɨkam.\f*, uə nɨmoptanə kapəriə tuk nhagɨk, Kughen tukrɨvəh-sipən narɨmnar mɨnə a rehuə pɨk kɨmi əriə, mɨvəhsi-pən nɨmraghien rerɨn kɨmi əriə.  
\v 30 Mərɨg, narmamə mɨnə e kasəkupən tukpihamakwasɨg, kɨni yamə mɨne kamhakwasɨg tukpihauə mɨpisəkupən.”\x - \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x*   
\c 20  
\s1 Nuhpɨkɨnien ye yorwok mɨnə apa plantesen kape grep  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmə, “Ror məkneikɨn mə narmaruyen kape Kughen rəmhen kɨn yemehuə kɨrik kape nəsimien. Rɨmatərhav yenpɨg-enpɨg əgkap marha-kɨn narmamə mə tukhauə mɨsor wok ye plantesen kape grep.  
\v 2 Kɨni mɨni mə tukrərok əriə kɨrikianə kɨrikianə wan taosen vatu.\f + \fr 20:2 \ft  Nəgkiarien kae Gris ramni mə “wan denari.” In nərok atuatuk kape wok kape nɨpɨg kɨrikianə.\f* Marar mher-pən kɨn əriə khavən mɨsəsim.   
\p
\v 3 “Ipakə tuk naen klok yenpɨg-enpɨg, rɨtərhav, mamvən ye maket, məm narmamə tɨksɨn kasərer apnapɨg.  
\v 4 Rɨni-pən tuk əriə mə, ‘Kɨmiə havən mɨsəsim apa plantesen kape grep kafak. Kɨni jakərok əmiə kɨn mane yame ratuatuk.’  
\v 5 Kɨni kɨmnhavən.  
\p “Kɨni yerkweiha, rɨmatərhav mor nar kɨrikianə mɨn, kɨni mor mɨn ye tri klok yenaiyu.  
\v 6 Kɨni ipakə tuk faef klok yenaiyu, rɨtərhav mɨvən məm narmamə tɨksɨn kasərer apnapɨg əmə. Kɨni rɨni-pən tuk əriə mə, ‘?Rhawor nakasərer ikɨn e kape nɨpɨg piəpiə kɨrik mhapəh nɨsorien nar kɨrik?’   
\p
\v 7 “Mərɨg khani-pən tukun mhamə, ‘Meinai yermamə kɨrik rɨpəh nɨvəhsi-pəyen wok kɨrik kɨmi əmawə.’  
\p “Kɨni rɨni-pən tuk əriə mə, ‘Kɨmiə havən mɨsəsim apa plantesen kape grep kafak.’   
\p
\v 8 “Kɨni yenaiyu, yemehuə kape plantesen kape grep rɨni-pən tuk manaja mə, ‘Okrən kɨn yorwok mɨnə khauə, nakvəhsi-pən nərok kapəriə. Takrikakun mamərok narmamə yamə mɨne kɨmnhauə mhakwasɨg, mamvən meriaji-pən narmamə yamə mɨne kɨmnhauə mɨsəkupan.’\x - \xo 20:8 \xt Lev 19:13; Dut 24:15\x*   
\p
\v 9 “Kɨni yorwok yamə mɨne kɨmnhauə mɨsor wok ye faef klok, manaja rɨmnərok əriə wan taosen vatu.  
\v 10 Ror pən, narmamə yamə mɨne kɨmɨsəkupən mɨsor wok, khamə ta mə tukhavəh rapita yamə mɨne kɨmɨsor wok mhakwasɨg. Mərɨg iriə kɨrikianə kɨrikianə kɨmnhavəh əmə wan taosen vatu.  
\v 11 Nɨpɨg kɨmnhavəh mane, mɨsat-munmun mhani hah yemehuə kape plantesen.  
\v 12 Mhani-pən tukun mhamə, ‘Nəmə yamə mɨne kɨmɨsor wok mhakwasɨg, kɨmɨsor əmə wok ye aoa kɨrikianə əmə, mərɨg ik nɨmnərok əmawə miriə rəm nəmhen əmə. Mərɨg kɨmawə yɨmɨsor wok ehuə yerkweiha ehuə, nɨpɨg piəpiə.’   
\p
\v 13 “Mərɨg yemehuə rɨni-pən tuk əriə mə, ‘Yo kɨrik. Pa rɨmə yɨmnoriah ik. Nakneighaan ta kɨn mə jakvəhsi-pre wan taosen vatu.  
\v 14 Vəh kafam mane mamvən. Yakorkeikei mə jakərok yermamə yame rɨmɨkwasɨg rəmhen əmə kɨn ik.  
\v 15 Kafak e mane. Yakɨrkun norien naha nhagɨn kɨn mane kafak. ?Nakamor jalus meinai yakamor huvə pən kɨmi əriə uə?’”   
\p
\v 16 Kɨni Yesu rɨmɨni-ta nuhpɨkɨnien mɨni-pən tuk əriə mə, “Narmamə mɨnə e kamhakwasɨg tukpisəkupan, kɨni yamə mɨne kasəkupən tukpihakwasɨg.”\x - \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31\x*   
\s1 Yesu rɨmɨni ərhav mɨn mə tukrɨmhə kɨni mamragh mɨn  
\r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34)  
\p
\v 17 Kɨni Yesu mɨne kafan narmamə kɨshaktə mhavən Jerusalem. Kɨni Yesu rokrən mɨn kɨn kafan narmamə twelef mə tukhauə ye tamhekɨn kɨrikianə. Kɨni mɨni-pən mɨmə,  
\v 18 “Taktəkun ai tukshaktə mhavən Jerusalem. Kɨni ye kwənmhaan aikɨn a, narmamə tɨksɨn tuksərəhu-pən Yo, Ji Yermamə, ye kwermɨ jif pris mɨne nəmhajoun kape loa kape Moses. Kɨni iriə tukhauh Yo mə Yo jakaməkeikei mɨmhə.\x - \xo 20:18 \xt Mat 16:21; 17:22-23\x*  
\v 19 Kɨni tukseighan-pən kɨn Yo kɨmi narmamə mɨnə e pəh nien mə nəmə Isrel, mə tuksarh iakei irak, mɨsərkɨs-ərkɨs Yo, kɨni mɨsəsɨk-pən yo ye nai kamarkwao kɨn. Kɨni mərɨg jakamragh mɨn ye nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn.”   
\s1 Mama kape Jemes mɨne Jon raiyoh-pən nar kɨrik kɨmi Yesu  
\r (Mak 10:35-45)  
\p
\v 20 Kɨni piraovɨn kape Sebedi rɨkɨr tɨni mir muə mənɨmkur-pən tuk Yesu maiyoh In kɨn nar kɨrik.   
\p
\v 21 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mə, “?Nakorkeikei naha?”  
\p Kɨni pian a rɨmə, “Pəh kafak kwajikovə mir kɨrik tukrəkwətə ye nɨkarɨm matuk, kɨni kɨrik tukrəkwətə ye nɨkarɨm mawor, nɨpɨg Ik takvəh nehuəyen kape narmaruyen.”\x - \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x*   
\p
\v 22 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk kwərə mir a mə, “Nakawaiyoh-pə kɨn nar kɨrik yame nakweinein. ?Kɨmiru nakramə nakwəmhen mə takwərɨg mɨn nəmhəyen ye nɨpraimiru rəmhen kɨn yame Yo jakərɨg uə?”\f + \fr 20:22 \ft  Ye v. 22, Yesu rɨmnəgkiar kɨn nuhpɨkɨnien məkneikɨn, “?Nakrarkun nɨranɨm-pən-ien ye pənkɨn yame jaknɨm-pən ikɨn uə?” Mərɨg Translesen Komiti rɨmnəri-pən yame Bislama Baebol ramni mhoprai nuhpɨkɨnien mɨrai əmə nɨpran.\f*  
\p Kɨni iriu kramə, “Ǝhə. Kɨmru yakwəmhen.”   
\p
\v 23 Kɨni Yesu rɨni-pən mə, “Nəfrakɨs. Kɨmiru takwərɨg nəmhəyen rəmhen kɨn yame Yo jakərɨg. Mərɨg nar yame nakwaiyoh kɨn, mə kɨrik tukrəkwətə ye nɨkarɨk matuk, kɨrik ye nɨkarɨk maor, yo yakeinein nɨvəhsi-preyen. Mərɨg Rɨmɨk Kughen rɨmɨvəhsi-pən kwənmhan mir e kɨmi narmamə yamə mɨne In rɨmɨrpen ta mɨmə iriə tuksəkwətə ikɨn.”   
\p
\v 24 Nɨpɨg narmamə mɨnə tɨksɨn kape Yesu, iriə ten, kɨsərɨg nəvsaoyen kɨn, niemha rhai əriə tuk Jemes mɨne Jon.  
\v 25 Kɨni Yesu rokrən kɨn əriə mə tukhauə mɨsəm. Kɨni mɨni-pən tuk əriə mə, “Kɨmiə nakwənharkun ta norien kape nəmehuə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel. Iriə kasor əutən pɨk tuk kapəriə narmamə mɨnə. Kɨni kapəriə nəmehuə mɨnə kasəviətərəkɨn-əhu pɨk əriə mhamə tukamhakwasɨg əmə kɨn əriə.\x - \xo 20:25 \xt Luk 22:25-26\x*  
\v 26 Mərɨg rɨpəh natuatukien mə kɨmiə taksor məknakɨn. Tukmə kɨmiə kɨrik rorkeikei mə tukrɨvəh nehuəyen rapita əmiə, nərɨgien kafan tukreiwaiyu muə mə in yor atuə kɨn kɨrik kapəmiə.\x - \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*  
\v 27 Kɨni tukmə kɨmiə kɨrik rorkeikei mə tukrəkupən mamkɨr əmiə, in mɨn tukruə rəmhen kɨn yasitu kapəmiə fam  
\v 28 rəmhen kɨn yame Yo mɨn, Ji Yermamə, pəh nien mə Yo yɨmauə mə narmamə tuksor atuə kɨn kafak. Yɨmauə mə jakor atuə kɨn kapəriə, kɨni moriah kafak nɨmraghien marpɨn nɨmraghien kɨn kape narmamə khapsaah.”\x - \xo 20:28 \xt Luk 22:27; Fil 2:7\x*   
\s1 Yesu rɨmnor huvə nɨmrɨn pɨs mir  
\r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43)  
\p
\v 29 Kɨni Yesu mɨne kafan narmamə khauə yerkwanu kɨrik nhagɨn e Jeriko. Mɨsarə, mhatərhav mɨn, narmamə khapsaah kɨmnhakwasɨg kɨn əriə.  
\v 30 Kɨni nɨmrɨn pɨs mir kwəkwətə ye nɨkar swatuk. Kɨni nɨpɨg kwərɨg mə Yesu e ramuə, kwokrən kɨn In mɨrəmə, “!Yermaru! !Kwənərəus kape King Deved! Yakworkeikei mə rɨkim tukrehuə tuk əmru.”   
\p
\v 31 Kɨni narmamə khapsaah kɨsəgkiar-pən skai kɨmi əriu, mhamə, “!Ah! Rapim.”  
\p Mərɨg iriu karərpɨn əmə ye nokrənien. Mɨrəmə, “!Yermaru! !Kwənərəus kape King Deved! Yakworkeikei mə rɨkim tukreihuə tuk əmru.”   
\p
\v 32 Kɨni Yesu rarar, mokrən kɨn əriu mɨmə, “?Nakramə jakor naha nhagɨn kɨmi əmiru?”   
\p
\v 33 Kɨni krəni-pən tukun mɨrəmə, “Yermaru. Yakworkeikei mə nɨmrɨmru tukrarha, pəh yakwəm nar.”   
\p
\v 34 Kɨni Yesu rɨkin rehuə tuk əriu, mərao-pən mɨrap nɨmrɨriu. Məknekɨn nɨmrɨriu rarha. Kɨni kwəm nar. Kɨni ai iriu mɨrakwasɨg kɨn Yesu.   
\c 21  
\s1 Yesu ramvən Jerusalem mamor əpu mə In king  
\r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19)  
\p
\v 1 Kɨnəmhavən pakə tuk Jerusalem, mhatərhav-pən yerkwanu e Betfas, ipakə tuk tukwas kɨrik nhagɨn e Olif. Kɨni Yesu rher-pən kɨn yermamə kɨraru kafan,  
\v 2 mɨmə “Takravən yerkwanu a nakaravaag-pən ikɨn. Kɨni mwəm dongki kɨrik, mɨne tɨni, kɨmɨrkwəji əriu. Nakararɨsɨn əriu, mwəsɨg mɨrauə.  
\v 3 Kɨni tukmə yermamə kɨrik raiyoh-pre tuk əmiru mə takweihe kɨn, takrani-pən tukun mɨrəmə, ‘Yermaru rɨmə tukrəsuə ye dongki mir e.’ Kɨni taktakun əmə tukreighaan kɨn dongki mir a kɨmi əmiru.”   
\p
\v 4 Nar a rɨtərhav-pə ror nəgkiarien kape profet kupan ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn, yamə rɨmɨni mɨmə,   
\q1
\v 5 “Hani-pən tuk nɨpian Saeon\f + \fr 21:5 \ft Jerusalem, nhag pɨsɨn kɨrik e Saeon.\f* mhamə,  
\q2 ‘Səm-ru kapəmiə king ruauə tuk əmiə,  
\q1 maməsuə ye dongki.  
\q2 Maməsuə ye ji dongki.  
\q1 Kɨni king a In yemə mar.’”\rq (Sek 9:9)\rq*   
\p
\v 6 Kɨni kafan yermamə mir kwor naha nhagɨn yame Yesu rɨmɨni.  
\v 7 Kɨravən mɨrarəh dongki mɨne tɨni mɨrauə mwəm Yesu. Mɨravəhsi-ta kot kapəriu mawəpeinə-pən kɨn ye nɨmetai dongki. Kɨni Yesu rəsuə iran.  
\v 8 Narmamə khapsaah kɨsətu kot kapəriə mɨmhahuvə-pən kɨn kɨmi swatuk; kɨni mɨsərai nɨmar nai mɨsətu-pən mɨn ye swatuk.  
\v 9 Narmamə yamə mɨne kasəkupən kɨn Yesu kɨni mɨne yamə mɨne kɨmnhakwasɨg kɨn kasokrən apomh mamhani mhamə,  
\q1 “!Səgnəgɨn Mɨkɨp King Deved!\f + \fr 21:9 \ft  Kɨmnhani mhamə, “Hosana.” Kɨni nɨpran rɨmə, “Vəh mɨragh əmawə,” uə, “Səgnəgɨn Kughen.”\f*  
\q1 Pəh kɨvəh-si haktə Kwən e ramuə ye nhag Yermaru. \rq (Sam 118:26)\rq*  
\q1 !Səgnəgɨn Kughen yerpɨrɨg!”\f + \fr 21:9 \ft  Kaməni nɨpe e ye nɨpɨg kape Pasova.\f*   
\p
\v 10 Yesu rɨmatərhav-pə Jerusalem, narmamə m-fam aikɨn, rɨkiriə rɨmnakur mamhani nəgkiarien rɨpsaah mɨsaiyoh-pən əriə mɨnə mhamə, “?Pa e?”   
\p
\v 11 Kɨni narmamə khamə, “Yesu e. In profet kɨrik rɨmasɨ-pən apa Nasaret ye provins a Galili.”   
\s1 Yesu rɨmnəko ta narmamə yamə mɨne kasor nar apnapɨg ye Nimə Ehuə kape Kughen  
\r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22)  
\p
\v 12 Kɨni Yesu rɨvən ye nimə ehuə kape Kughen. Kɨni maməko yerhav narmamə yamə mɨne kasəvrai narɨmnar mamhavəh mane iran, mɨne yamə mɨne kasəvrə. Kɨni mərakita kɨn narɨmnar yame ramswin ye tebol kape narmamə yamə mɨne kasərai mane ikɨn; kɨni məsuə kɨn jea kape narmamə yamə mɨne kasor salem kɨn mak ye tanə.\f + \fr 21:12 \ft  Yesu rɨmnor məknekɨn, mamor fulfilem profesi kɨrik ye Sek 14:21.\f*  
\v 13 Kɨni mor kwirɨg kɨmi əriə mɨmə, “Kɨmɨrai ye Nəkwəkwə kape Kughen kɨmə,  
\q1 “‘Nimə kafak, in nimə kape nəhuakien.’\rq (Aes 56:11)\rq*  
\nb Mərɨg kɨmiə nakasor rəmhen kɨn  
\q1 ‘nimə yame yəkrəh mɨnə kaserkwaig ikɨn.’”\rq (Jer 7:11)\rq*   
\p
\v 14 Kɨni nɨmrɨn pɨs mɨnə mɨne yamə mɨne nɨhuriə rarpəvɨn kɨmnhavən tuk Yesu apa ye Nimə Ehuə kape Kughen, kɨni ror huvə əriə.  
\v 15 Kɨni kwajikovə mɨnə kasokrən apomh ipakə tuk Nimə Ehuə kape Kughen mamhani mhamə, “!Səgnəgɨn Mɨkɨp King Deved!” Mərɨg jif pris mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kɨmɨsəm Yesu ramor narɨmnar huvə mɨnə, mɨsərɨg mə kwajikovə mɨnə a kasəgnəgɨn In, niemhaa rhai əriə.  
\v 16 Khani-pən tuk Yesu mhamə, “?Nakərɨg nəgkiarien yame kwajikovə mɨnə e kamhani iram uə?”  
\p Kɨni Yesu rɨmə, “Ǝhə. Mərɨg tukmə ror nakhapəh nɨsəvheikɨnien nəgkiarien ye Nəkwəkwə kape Kughen yame ramni mə,  
\q1 “‘Ik nɨmnor mə kwajikovə mɨnə, mɨne kwajikovə əmtəmtə mɨnə tuksəgnəgɨn Ik ye tɨkinheriə.’”\rq (Sam 8:2)\rq*   
\p
\v 17 Kɨni rəgkiar ta, məpəh əriə mɨtərhav Jerusalem mamvən Betani, mapɨr ikɨn.   
\s1 Yesu rɨmɨni hah nai kɨrik kɨmə figtri, kɨni ror siə kɨn  
\r (Mak 11:12-14, 20-26)  
\p
\v 18 Kəni rɨkwamer kɨn, yenpɨg-yenpɨg əgkap, iriə khatərhav mɨn Betani, mharerɨg-pən Jerusalem, kɨni Yesu rɨnəmkərəv.  
\v 19 Kɨni məm nai kɨrik, kɨmə figtri, ramərer ye nɨkar swatuk. Rəriwək mɨvən pakə tukun, məm nɨmarɨn in əmə e in əmə. Kɨni Yesu rəgkiar-pən kɨmi figtri ai mɨmə, “Yermamə tukrɨpəh mɨn nənien kwənkwam tuk nɨpɨg kɨrik.”\f + \fr 21:19 \ft  Yesu rəgkiar kɨn nai e rəmhen kɨn nuhpɨkɨnien kɨrik, mɨni məknekɨn, “Tukmə yermamə rapəh norien nəkwai Kughen, kafan narəyen tukrəmhen kɨn figtri; tukror siə kɨn.” Ror pən Yesu ramni hah narəyen yame ror siə kɨn.\f* Məkneikɨn nai a rɨmnaukei.   
\p
\v 20 Kɨni narmamə kafan mɨnə kɨmɨsəm, kɨsakur. Mhamə, “!E-he-o! !Nai e raukei ahuaa əmə!”   
\p
\v 21 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə tukmə nakshatətə ye Kughen, kɨni kapəmiə nhatətəyen rɨpəh norien kɨraru, nakharkun nɨsorien nar yame yɨmnor ye figtri. Mərɨg pəh nien mə in əmə a, mərɨg nakharkun nhani-pənien tuk tukwas a mhamə, ‘Ǝta eikɨn e mɨvən məmnɨm apa ye tahik’ kɨni tukror nəkwaimiə.\x - \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; Jon 14:12; 1 Kor 13:2\x*  
\v 22 Tukmə nakshatətə, nakharkun nhavəhyen naha nhagɨn yame naksəhuak tukun.”\x - \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19\x*   
\s1 Namehuə mɨnə kape Isrel kɨsarkut mə tuksəm-ru nehuəyen kape Yesu mə rɨmasɨp-kaa  
\r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8)  
\p
\v 23 Kɨni Yesu rɨvən ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen maməvhag kɨmi narmamə. Kɨni jif pris mɨnə mɨne nəmehuə kape kwənərəus kape Isrel mɨnə, khauə mɨsəm In. Masaiyoh In mhamə, “?Nakamhawor narɨmnar mɨnə e? ?Pa nhagɨn rɨmɨvəhsi-pre nehuəyen mə takor narɨmnar məknekɨn?”   
\p
\v 24 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Rhuvə. Jakaiyoh kɨn naiyohyen kɨrik kɨmi əmiə. Tukmə nakhani atuatuk, jakni-pre tuk əmiə mə Pa nhagɨn rɨmɨvəhsi-pə nehuəyen kɨmi Yo tuk norien narɨmnar.  
\v 25 Hanipə-ru tuk Yo mə ?Pa rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmi Jon mə tukror baptaes ye narmamə? ?Kughen uə yermamə?”  
\p Kɨni kɨnasəsiwən-əsiwən kɨmi əriə mɨnə mhamə, “?Tukshaw ni e? Tukmə kɨtawə khani mə, ‘Kughen rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmi Jon,’ mərɨg Yesu tukrɨmə, ‘?Tukmə Kughen rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmin, rhawor e kɨmiə nakhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran?’  
\v 26 Mərɨg to khapəh mɨn nhaniyen mhamə, ‘Yermamə əmə rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmin,’ meinai kɨtawə khagɨn kɨn narmamə mɨnə e meinai iriə kamhani mə Jon in profet əfrakɨs.”\x - \xo 21:26 \xt Mat 14:5\x*   
\p
\v 27 Ror pən iriə kɨmnhani-pən tuk Yesu mhamə, “Yakseinein.”  
\p Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Ǝhə. Mərɨg Yo mɨn to yakpəh nɨni-pre-yen mə Pa nhagɨn rɨmɨvəhsi-pə nehuəyen kɨmi Yo mə jakor narɨmnar.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye pɨkwarien kɨraru  
\p
\v 28 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən mɨn nuhpɨkɨnien tuk əriə mɨmə, “Kwən kɨrik, tɨni yerman kɨraru. Kɨni rɨvən mɨni-pən tuk irehuə mɨmə, ‘Narɨk, yuvən məsim ye plantesen kape grep.’  
\v 29 Mərɨg rɨmə, ‘Ah. Yakapəh.’ Kɨni marə, marar mɨn ye nərɨgien kafan mɨvən məsim.  
\v 30 Kɨni tatə kapəriu rɨmavən məm yame rəkəskəh, mɨni-pən mɨn əmə nar kɨrikianə. Kɨni rɨmə, ‘Rhuvə, pəh yakvən.’ Meikuə, məpəh.”  
\v 31 Kɨni Yesu raiyoh əriə mɨmə, “?Kwərə mir a, pa nhagɨn rɨmnor nəkwai rɨmni?”  
\p Kɨni khamə, “Irehuə.”  
\p Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Ratuatuk. Kɨni yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə nəmə has rəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis, mɨne nɨpiraovɨn kape swatuk kɨmnhauə ye narmaruyen kape Kughen kwasɨg ikɨn kɨmiə.  
\v 32 Meinai Jon Baptaes rɨmauə tuk əmiə mə tukrhajoun swatuk kape norien atuatuk, kɨni mərɨg kɨmiə nɨmnhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran. Mərɨg yor təvhagə has mɨnə rəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis, mɨne nɨpiraovɨn kape swatuk, iriə kɨmnhani nəfrakɨsien iran. Mərɨg kɨmiə naksəm pawk nar a, mhapəh nɨsararien ye nərɨgien kapəmiə mhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran.”\x - \xo 21:32 \xt Luk 3:12; 7:29-30\x*   
\s1 Yesu ramni mə nəmə Isrel kɨmɨshopni profet kape Kughen rəmhen kɨn yame yorwok mɨnə kɨmɨshopni narmamə kape yemehuə kape plantesen  
\r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19)  
\p
\v 33 Kɨni Yesu rɨmə, “Kɨni sərɨg mɨn ru nuhpɨkɨnien kɨrik. Yermamə kɨrik rɨmnəsim kɨn kafan plantesen kɨn grep, markoparɨn-pən. Kɨni mɨkɨr kwətəgtap kɨrik kape nəviəsɨs-pənien kwənkwai grep iran. Mə nehen tukraiyu, kɨvəh kor waen kɨn. Kɨni in mor nimə apomh kɨrik mə tukramərer ikɨn mamarha huvə tuk kafan plantesen. Kɨni in mərəhu plantesen ai ye kwermɨ narmamə tɨksɨn, tukhapɨk nəriə tɨksɨn, mhavəh-si-pən nan kɨrik rəmhen kɨn nərokien. Marə, mɨtərhav mɨn aikɨn mɨvən ye tanə pɨsɨn.\x - \xo 21:33 \xt Aes 5:1-2 \x* \fig Nimə apomh kape narha-huvəyen tuk plantesen kape grep|alt="Vineyard watchtower" src="HK076A.jpg" size="span" loc="top of page" copy="Horace Knowles" ref="MAT 21:33" \fig*  
\v 34 Kɨni kwənkwai grep rɨmhiak, kɨni yemehuə kape plantesen rher-pən kɨn kafan tɨksɨn manaja mə tukhavən mɨsəm narmamə yamə mɨne kɨsəsim aikɨn mə tukhavəhsi-pən grep nan, rəmhen kɨn nərok kafan.  
\v 35 Mərɨg iriə kɨsarar, mhauh kɨrik, mɨshopni kɨrik, mɨsarkwhopni kɨrik.  
\v 36 Kɨni yamehuə ai rarə mher-pən mɨn kɨn kafan tɨksɨn narmamə kɨsapita yamə mɨnə apa kupan. Khavən, kɨni narmamə yame kasəsim kɨmɨsor rahas pən mɨn kɨmi əriə rəmhen kɨn yame kɨmɨsor kupan.  
\v 37 Kɨsor məknaikɨn mamhavən, yamehuə kape plantesen rher-pən kɨn tɨni rɨvən tuk əriə. Ye nərɨgien kafan rɨmə, ‘Tukmə ror tuksəm kafak kwajikovə, kɨni tukhasiai.’  
\v 38 Mərɨg iriə kɨsəm khamə, ‘Kwajikovə atuatuk e kape yamehuə kape plantesen. Pəh kɨshopni pəh plantesen e tukror kapətawə kɨn.’\x - \xo 21:38 \xt Mat 27:18\x*  
\v 39 Məknekɨn kharaptərəkɨn, mɨsarkwərhav kɨn ye plantesen mɨshopni.”\f + \fr 21:39 \ft  Yesu ramni nuhpɨkɨnien kape plantesen mə nəmə Isrel kɨmɨshopni profet tu mɨnə tɨksɨn kape Kughen, kɨni mərɨg ruɨrkun ta mə tukshopni mɨn In.\f*\x - \xo 21:39 \xt Hib 13:12\x*   
\p
\v 40 Kɨni Yesu raiyoh narmamə yame kasətərɨg kɨn, mɨmə, “?Rɨkimiə raməsɨk mə nɨpɨg yemehuə kape plantesen tukruə, kɨni tukrhawor-pən iran mɨne narmamə yamə mɨne kɨmɨsəsim ye plantesen kafan?”   
\p
\v 41 Kɨni khani-pən tukun mhamə, “Tukroriah-oriah nəmə has mɨnə a, mhopni əriə. Kwasɨg ikɨn, tukreighaan pən kɨn kafan plantesen kɨmi narmamə pɨsɨn mɨnə. Kɨni ye nɨpɨg atuatuk yame grep tukrɨmhiak, iriə tukhavəhsi-pən kwənkwan kɨmin.”   
\p
\v 42 Kɨni Yesu rɨmə, “Tukmə ror kɨmiə nakhapəh nɨsəvhekɨn-hanə-yen nəgkiarien yame Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “‘Nai yame narmamə kape nɨvhirəkɨnien nimə kɨmnhavəh kɨni mɨnəsarakikɨn.  
\q2 Mərɨg nai ai rehuə, taktəkun ai Kughen rɨmnherɨg mɨn, mor səpag apomh kɨn.  
\q1 Nar e Kughen Yermaru rɨmnor.  
\q2 Rɨkitawə ragien pɨk tukun.’\rq (Sam 118:22,23)\rq*   
\nb
\v 43 “Ror pən, yakamni-pre tuk əmiə mə tukvəh-si ta narmaruyen kape Kughen tuk əmiə, kɨvəhsi-pən kɨmi narmamə yamə mɨne kasor narmaruyen kape Kughen ramkuə kɨn kwənkwan.  
\v 44 Tukmə yermamə kɨrik rɨrəh-pɨkɨn səpaag e, tukrowhan əgkap. Kɨni tukmə səpaag a ruh yermamə kɨrik, tukrhosɨs-hosɨs in.”\f + \fr 21:44 \ft  Ves 44 rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Matiu rɨmɨrai əfrakɨs nəgkiarien ikɨn e uə nɨkam.\f*   
\p
\v 45 Kɨni jif pris mɨnə mɨne Farisi mɨnə kɨmɨsərɨg nuhpɨkɨnien yamə mɨne Yesu rɨmɨni, kharkun mə In raməgkiar irəriə.  
\v 46 Kɨni mɨsarha kɨn swatuk mə tukhavəhsi-pən Yesu ye kalabus. Mərɨg kɨmnhagɨn kɨn narmamə, meinai narmamə kamhani mhamə In profet kɨrik.   
\c 22  
\s1 Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kape nəvɨgɨnien ehuə  
\r (Luk 14:15-24)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨn nuhpɨkɨnien tɨksɨn tuk əriə mɨmə,  
\v 2 “Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn king kɨrik yame ramor apnəpeinə ye nəvɨgɨnien ehuə tuk narkurəkien kape tɨni.  
\v 3 Kɨni mher-pən kɨn kafan yorwok mɨnə mə tukhavən mhavi-pə narmamə yame rɨmnokrən-ta kɨn əriə mə tukhauə tuk nəvɨgɨnien. Mərɨg iriə m-fam kɨmɨsəpəh-pən, mhamə to iriə khapəh nhavənien.   
\p
\v 4 “Kɨni rher-pən kɨn kafan yorwok tɨksɨn mɨn, mɨni-pən tuk əriə mə, ‘Havən mhani-pən tuk narmamə yamə mɨne yɨmnokrən ta kɨn əriə mə tukhauə mhamə yaknor apnəpeinə ye nəvɨgɨnien. Yɨmoh kafak kau yamə mɨne kɨsəsis-əsis huvə. Narɨmnar fam rɨnəmhen. Hauə ye nəvɨgɨnien kape narkurəkien.’   
\p
\v 5 “Mərɨg khapəh nɨsərɨgien yor wok mɨnə a. Kɨrik ramvən ye kafan nəsimien; kɨrik ramvən ye kafan stoa.  
\v 6 Kɨni tɨksɨn kharaptərəkɨn yorwok mɨnə a mɨsor ahas-pən irəriə, mɨshopni əriə.\x - \xo 22:6 \xt Mat 21:35\x*  
\v 7 Kɨni king, niemha rhai pɨk. Kɨni rher-pən kɨn mobael kafan mɨnə khavən mɨshopni narmamə yamə mɨne kɨmɨshopni kafan yorwok mɨnə. Kɨni mhasiai-pən nap ye taon kapəriə.   
\p
\v 8 “Kɨni mɨni-pən tuk kafan yorwok mɨnə mə, ‘Kɨnor apnəpeinə ta ye nəvɨgɨnien kape narkurəkien. Mərɨg narmamə yame yɨmnokrən kɨn əriə, norien kapəriə rɨpəh nəmhenien mə tukhauə.  
\v 9 Havən apa ye swatuk mɨnə mhani-pən tuk narmamə apnapɨg mɨnə fam yamə mɨne nakasəm, mə tukhauə ye nəvɨgɨnien.’   
\p
\v 10 “Kɨni yorwok mɨnə kɨmnhavən apa ye swatuk mɨnə, mɨsofugɨn narmamə mɨ-fam yamə mɨne kɨmɨsəm əriə, yamə mɨne khahuvə mɨne yamə mɨne kɨsaha, kɨni narmamə kɨmnhakuar aikɨn kaməvɨgɨn ikɨn.   
\p
\v 11 “Mərɨg nɨpɨg king rɨmauə məm narmamə, məm yermamə kɨrik aikɨn rɨpəh nɨvənien ye neipən kape lafet kape narkurəkien.  
\v 12 Kɨni king rɨni-pən tukun mə, ‘Yo kɨrik, nɨmɨpəh nɨvəhsi-pənien neipən kape lafet kape narkurəkien. ?Rhawor e nakuə imə?’ Mərɨg kwən a reinein nhorpɨnien nəgkiarien kafan.   
\p
\v 13 “Kɨni king rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə tuksərkɨs-ətərəkɨn kwermɨn mir mɨne nɨhun mir, kɨni mɨsarakikɨn-pən ye nəpɨgnəpien, ikɨn kamasək ikɨn, kaməkwəruə ikɨn.”\x - \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 25:30; Luk 13:28\x*   
\p
\v 14 Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien mɨmə, “Ror məkneikɨn, narmamə khapsaah yame kɨmnokrən kɨn əriə, mərɨg kwatɨksɨn əmə yamə mɨne kɨmɨrpen əriə mə tukhauə imə.”   
\s1 Farisi mɨnə khamə tukhavəh-si əhu Yesu tuk nəgkiarien ye nɨkarɨn kape takis  
\r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26)  
\p
\v 15 Kɨni Farisi mɨnə kɨmnhatərhav mamharai mhun mə tuksor Yesu rɨni nəgkiarien kɨrik yame rɨpəh nəmhenien.  
\v 16 Mɨsher-pən kɨn narmamə tɨksɨn kapəriə, mɨne nukwao kape King Herod, khauə mɨsəm Yesu.\x - \xo 22:16 \xt Luk 11:53-54 \x* Mhani-pən tukun mhamə, “Yhajoun. Yakharkun mə Ik yermamə atuatuk. Nakpəh nɨgɨnien kɨn yermamə mə to rɨvi kafam nərɨgien, meinai rɨkim rapəh nəsɨkien mə yermamə kɨrik rehuə uə yermamə kɨrik reiwaiyu; mərɨg nakaməfrakɨs əmə. Kɨni nəwhagien kafam raməri-pən əmə norien yame Kughen rorkeikei.  
\v 17 Kɨni yaksorkeikei mə jakharkun nərɨgien kafam mə, ?Ratuatuk ye loa kapətawə mə tukasərok-pən takis kɨmi Sisa, yamehuə kape Rom, uə nɨkam?”   
\p
\v 18 Mərɨg Yesu rɨrkun mə kamhani nəgkiarien e, mhamə tuksor nar has kɨrik. Kɨni mɨni-pən tuk əriə mə, “!Ah! Kapəmiə nɨniyen in rhuvə mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. ?Nakshawor e mɨsarkut mə taksapita Yo?  
\v 19 Havən-ru mharəh mane yame rəmhen tuk nərokien takis.”  
\p Kɨni khavən, mhavəh sɨren\f + \fr 22:19 \ft Nəgkiarien kape Gris rɨpəh nɨniyen “sɨren,” mərɨg ramni mə “denari.”\f*, mhauə.   
\p
\v 20 Kɨni raiyoh-pən əriə mə, “?Nanmɨ pa e? ?Kɨni nhag pa e?”   
\p
\v 21 Khamə, “Nanmɨ Sisa. Kɨni mɨne nhagɨn mɨn.”  
\p Məknekɨn Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Nəmhen. Nar kape Sisa, havəhsi-pən kɨmi Sisa. Mərɨg nar kape Kughen, havəhsi-pən kɨmi Kughen.”\x - \xo 22:21 \xt Rom 13:7\x*   
\p
\v 22 Yesu rhorpɨn məkneikɨn nəgkiarien kapəriə, kɨsərɨg, kɨsakur pɨk kɨn. Məkneikɨn kɨsəta ye Yesu mamhavən.   
\s1 Sadusi mɨnə khamə tukhavəh-si əhu Yesu tuk nəgkiarien ye nɨkarɨn kape nɨmraghien rerɨn  
\r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40)  
\p
\v 23 Ye nɨpɨg a, Sadusi mɨnə tɨksɨn khauə mɨsəm Yesu. Sadusi mɨnə ai khamə ta mə tukmə yermamə rɨmhə to rɨpəh nɨmragh-mɨnien ye rao ye neai.\x - \xo 22:23 \xt Wok 23:8\x*  
\v 24 Kɨni kɨsaiyoh pən Yesu mhamə, “Yhajoun. Moses rɨmɨrai ye Loa mɨmə, ‘Tukmə yerman rɨmhə-tan kɨn piraovɨn kafan, kɨni kapəriu kwajikovə rɨrkək, naoraih yerman ai tukraməkeikei mɨkɨr piraovɨn ai tukreimək.’\rq (Dut 25:5-6)\rq* Ye nərɨgien a, iriu kɨrɨrkun nɨrəraptərəkɨnien nhag piauni yame rɨmhə.  
\v 25 Tukmə narmamə seven, iriə piauriə mɨnə. Nɨmrɨn nupan ror mared, kɨni mɨpəh nɨrəhyen kafan kɨrik kwajikovə, mɨmhə. Kɨni yame rɨkwasɨg kɨn rɨkɨr pian a.  
\v 26 Kɨni mɨmhə, mɨpəh nɨvəhyen tɨni. Kɨni naorahini yame ror kɨsisər kɨn ror əmə mɨn nar kɨrikianə kɨn, meriaji iriə fam a seven kɨmnhakɨr piraovɨn a, kɨni mhamhə fam, mhapəh nɨseiməkien.  
\v 27 Kɨni en piraovɨn ai rɨmhə mɨn.  
\v 28 Kɨni ye nɨpɨg kape narmamə tukhamragh mɨn iran, iriə ai seven iriə piauriə mɨnə, ?piraovɨn ai tukror piraovɨn kɨn kape pa nhagɨn?”   
\p
\v 29 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nakamhani-əro kɨn en meinai tukmə ror nakseinein nəgkiarien ye Nəkwəkwə kape Kughen, mɨseinein mɨn nɨrkunien kape Kughen.  
\v 30 Tukmə narmamə yamə mɨne khamhə mamragh mɨn to khapəh nɨsorien mared. Norien kape mared rɨmnor infamien, rəmhen kɨn narəyen kape agelo mɨnə apa rao ye neai.  
\v 31 Kɨni ye nɨkarɨn kape nɨmragh-mɨnien, tukmə ror nakhapəh nɨsəvheikɨnien nəgkiarien yame Kughen rɨmɨni mɨmə,  
\v 32 ‘Yo Yo Kughen yame Ebraham, Aesak mɨne Jakob karhəgnəgɨn hanə Yo.’\rq (Eks 3:2,6)\rq* !Kɨtawə kharkun mə irisɨr kɨrharə iriə Kughen meinai nar apnapɨg kwərhɨmhə ta tu mɨrhəkupən Moses, mərɨg Kughen ramni mə karhəgnəgɨn hanə In. !Kɨni pa rɨmə narmamə mhə mɨnə kasəgnəgɨn Kughen, mərɨg narmamə yamə mɨne kamhamragh!”\f + \fr 22:32 \ft  Sadusi mɨnə kɨmnhani nəfrakɨsien ye Ol Testamen, mərɨg kɨmnhapəh nhaniyen nəfrakɨsien mə narmamə yamə mɨne kwənhamhə tukhamragh mɨn. Mərɨg Yesu ramhajoun əriə mə Ol Testamen ramni mə Ebraham, Aesak mɨne Jekob kwərhamragh mɨn ye rao ye neai, ramhajoun-pən mə narmamə yamə mɨne kwənhamhə tukhamragh mɨn.\f*   
\p
\v 33 Nɨpɨg narmamə mɨnə a kɨmɨsərɨg nəgkiarien kafan, kɨsakur pɨk kɨn nhajounien kafan.   
\s1 Naha loa in rehuə pɨk  
\r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28)  
\p
\v 34 Farisi mɨnə kɨmɨsəm mə Yesu rɨmɨvəhsi-əhu Sadusi mɨnə ye kafan nəgkiarien, khauə kɨrikianə mharai mhun mə tuksaiyoh-pən Yesu kɨn naiyohyen əutən kɨrik.  
\v 35 Kɨni iriə kɨrik, yame in yhajoun kape loa rɨni-pən nəgkiarien kɨrik kɨmi Yesu mə tukrəm-ru mə Yesu tukror nar kɨrik yame rɨpəh nəmhenien. Kɨni mɨmə,  
\v 36 “Yhajoun. ?Naha loa in rehuə pɨk rapita tɨksɨn, kɨni mɨhuvə pɨk tuk nəri-pənien?”   
\p
\v 37 Kɨni Yesu rɨmə, “Loa yame rehuə pɨk rapita tɨksɨn in e ramni məknekɨn, ‘Taksəkeikei mɨsorkeikei pɨk Kughen ai In Yermaru kapəmiə ye rɨkimiə fam, mɨne ye narəyen fam kapəmiə, mɨne ye nərɨgien fam kapəmiə.’\rq (Dut 6:4-5)\rq*  
\v 38 In e loa yame rəkupən kɨni in yerpɨrɨg.  
\v 39 Loa yame ror kɨraru kɨn, ipakə əmə kwəm nəmhen. In e ramni mə ‘Taksorkeikei narmamə yamə mɨne kasarə ipakə tuk əmiə mɨsor huvə pən tuk əriə, rəmhen kɨn yame kɨmiə naksorkeikei atuk əmiə.’\rq (Lev 19:18)\rq*  
\v 40 Loa mir e kawəpkəfugɨn nəgkiarien fam yame loa mɨne profet kamhani.”\x - \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Gal 5:14\x*   
\s1 Yesu rɨmɨvəh-si əhu Farisi mɨnə kɨn naiyohyen əutən kafan  
\r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44)  
\p
\v 41 Kɨni nɨpɨg Farisi mɨnə kɨmɨsofugɨn əriə mɨnə, Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə,  
\v 42 “?Rhawor ye nərɨgien kapəmiə ye Kristo? ?Nakhamə In mɨkɨp pa?”  
\p Kɨni khamə, “In mɨkɨp King Deved.”\x - \xo 22:42 \xt Jon 7:42\x*   
\p
\v 43 Kɨni rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Tukmə ror məkneikɨn, rhawor e Nanmɨn Imərhakə rɨmɨvəhsi-pən nɨrkunien kɨmi Deved mə tukrokrən kɨn Kristo mə ‘Yermaru’? Yakamaiyoh məkneikɨn meinai Deved rɨmə,   
\q1
\v 44 “‘Kughen Yermaru rɨmɨni-pən tuk Yermaru kafak mɨmə,  
\q2 “Ǝkwətə ye kwermɨk matuk  
\q2 Meriaji nɨpɨg jakor ik takehuə ye tɨkmɨr kafam mɨnə.” ’\rq (Sam 110:1)\rq*   
\nb
\v 45 ?Tukmə Deved rɨmnokrən kɨn Kristo mə ‘Yermaru,’ rhawor e kamni kɨmə Kristo in mɨkɨp King Deved?”   
\p
\v 46 Kɨni yermamə kɨrik rɨrkək yame to rhorpɨn nəgkiarien kape Yesu. Kɨni rɨrikakun ye nɨpɨg a mamvən, kɨmnhagɨn kɨn naiyoh-mɨn-ien kɨn nəgkiarien skai kɨrik kɨmin.   
\c 23  
\s1 Yesu ramni mə narpɨnien tukrɨvən tuk Farisi mɨnə  
\r (Mak 12:38-40; Luk 11:37-54; 20:45-47)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk nukwhao ehuə mɨne kafan narmamə mɨnə mə,  
\v 2 “Nəmhajoun kape loa mɨnə mɨne Farisi mɨnə kamhavəh nehuəyen mə tukhani-ərhav Loa kape Moses kɨmi əmiə.  
\v 3 Ror pən, takasəkeikei mɨsəri-pən, mɨsor narɨmnar fam yame kamhani-pre tuk əmiə. Mərɨg norien kapəmiə tukrɨpəh nəmhenien kɨn norien kapəriə. Meinai iriə khapəh nɨsorien naha nhagɨn yame iriə kamhani.\x - \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x*  
\v 4 Iriə kasəkeikei kɨmi narmamə mhamə tuksəri-pən loa yame in rəmhen kɨn kajipə pam, mərɨg to khapəh nhavəhsi-pənien kwermɨriə mə tuksasitu irəriə.   
\p
\v 5 “Narɨmnar fam yame kasor, iriə kasor əmə mə narmamə tuksəm. Neipən yame narmamə kamhavən iran yame ramhajoun-pən mə kamhasiai Kughen, rəmhen kɨn kwaji bokis yame kɨvai-pən nəkwəkwə iran, mɨne nərəus yame raməker-pən ye neipən, Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun kape loa mɨnə kamhavəh narɨmnar mɨnə e yame rehuə mapomh.  
\v 6 Kɨni tukmə khavən ye nimə kape nofugɨnien, mɨsorkeikei mə tukasəkwətə əkupən. Kɨni tukmə khavən ye lafet, mɨsorkeikei mə tuksəkwətə ye kwənmhaan kape nɨsiaiyen.  
\v 7 Kɨni tukmə khavən apa ye maket, mɨsorkeikei pɨk mə narmamə mɨnə fam tukhani vi vi əriə mɨsokrən kɨn əriə mə, ‘Yemehuə\f + \fr 23:7 \ft Nəgkiarien kape Gris ramni mə ‘Rabi.’ Nɨpran ramni yhajoun uə yemehuə.\f*.’   
\p
\v 8 “Mərɨg kɨmiə takhapəh nɨsorien mə narmamə tuksokrən kɨn əmiə mə ‘Yemehuə.’ Meinai kapəmiə yermaru kɨrikianə əmə. Kɨmiə m-fam piaumiə mɨnə mɨne kaka mɨnə.  
\v 9 Kɨni hapəh nɨsokrənien kɨn yermamə kɨrik ye tokrei tanə e mə ‘Tatə.’ Meinai kapəmiə tatə kɨrikianə əmə. In apa ye rao ye neai.  
\v 10 Kɨni hapəh nɨseighanien kɨn narmamə mə tuksokrən kɨn əmiə mə ‘Yhajoun.’ Meinai kapəmiə yhajoun kɨrikianə əmə. In e Kristo.  
\v 11 Yermamə irəmiə yame in yerpɨrɨg, in yorwok kapəmiə.\x - \xo 23:11 \xt Mat 20:26; Mak 9:35; Luk 22:26\x*  
\v 12 Meinai yermamə yame ravəh-si haktə atuk in, Kughen tukrɨvəh-si əhu in; kɨni yermamə yame ravəhsi-əhu atuk in, Kughen tukrɨvəh-si haktə.\x - \xo 23:12 \xt Job 22:29; Prov 29:23; Luk 14:11; 18:14\x*   
\p
\v 13 “Man, nəmhajoun mɨnə kape loa, mɨne Farisi mɨnə. Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə. Kapəmiə nɨniyen in rhuvə, mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. Nakasətapɨg kɨn swatuk tuk narmamə tuk nhavənien ye narmaruyen kape Kughen. Mɨne kɨmiə mɨn to nakhapəh nhavənien. Mhapəh nɨseighanien kɨn narmamə mə tukhavən aikɨn, nar apnapɨg mə kɨsorkeikei mə tukhavən.   
\p
\v 14 “Man, nəmhajoun mɨnə kape loa, mɨne Farisi mɨnə. Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə. Kapəmiə nɨniyen in rhuvə, mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. Tukmə piahwaru yame kɨmnamhə-tan kɨn, kɨni naksəkrəh kɨn kafan nautə. Kɨni masəhuak apomh mɨn mə narmamə tukhasiai əmiə. Nəmhəyen kapəmiə tukrɨskai rapita.\f + \fr 23:14 \ft  ves 14 rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Yesu rɨmɨni əfrakɨs nəgkiarien ikɨn e uə nɨkam.\f*   
\p
\v 15 “Man, nəmhajoun mɨnə kape loa, mɨne Farisi mɨnə. Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə. Kapəmiə nɨniyen in rhuvə, mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. Rɨkimiə ramagien əmə mə takhavirə ye rao mhavən isok, uə mə taksəriwək əmə mhavən ye tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mə takhavi-pə yermamə kɨrikianə əmə ye nəhuakien kapəmiə. Mərɨg nɨpɨg yermamə kɨrik rɨvəh norien mɨnə a kapəmiə, in tukruə yemə has rapita əmiə. Kɨni nɨmɨsor mə in tukraməkeikei mɨvəh narpɨnien kape nap ehuə rapita əmiə.   
\p
\v 16 “!Man! Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə yamə mɨne nakamhakɨr narmamə mərɨg nɨmrɨmiə rɨpɨs. Kɨmiə nakamhani mhamə, ‘Tukmə yermamə kɨrik rɨvəh kwəsu ye nhag Nimə Ehuə kape Kughen mə tukror kafan nəgkiarien rɨpam, kɨni marar mɨpəh norien nəgkiarien yame ruɨni ta, in nar apnapɨg əmə.’ Mərɨg nakhamə, ‘Tukmə yermamə kɨrik rɨvəh kwəsu ye mane\f + \fr 23:16 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə ‘gol,’ in rəmhen kɨn mane yame kavəhsi-pən kɨmi niməhuak tuk nɨni-vi-vi-yen Kughen.\f* yame kɨvəhsi-pən ye Nimə Ehuə kape Kughen, kɨni in tukraməkeikei mor naha nhagɨn yame rɨmɨni.’\x - \xo 23:16 \xt Mat 15:14\x*  
\v 17 !Kɨmiə naksətəwao, nɨmrɨmiə rɨpɨs! Takasəkeikei mharkun mə Nimə Ehuə kape Kughen\f + \fr 23:17 \ft  Gris ramni olta, uə tebol.\f* in yerpɨrɨg rapita mane yame kɨvəhsi-pən ikɨn, meinai Nimə e in ramor mane ramərhakə.  
\v 18 Nakamhani mɨn mhamə ‘Tukmə yermamə kɨrik rɨvəh kwəsu ye nhag tebol ye Nimə Ehuə kape Kughen, in nar apnapɨg əmə. Mərɨg tukmə ravəh kwəsu ye sakrefaes yame ramswin-pən iran, kɨni in tukraməkeikei mor naha nhagɨn yame rɨmɨni.’  
\v 19 !Kɨmiə nɨmrɨn pɨs mɨnə! Takasəkeikei mharkun mə tebol in yerpɨrɨg rapita sakrefaes, meinai tebol ramor sakrefaes ramərhakə.  
\v 20 Ror məkneikɨn, yermamə yame ravəh kwəsu ye nhag tebol kape Nimə Ehuə kape Kughen, ravəh kwəsu əfrakɨs ye tebol mɨne narɨmnar fam yame ramswiin aikɨn.  
\v 21 Kɨni yermamə yame ravəh kwəsu ye nhag Nimə Ehuə kape Kughen, ravəh kwəsu əfrakɨs ye Nimə kape Kughen mɨne Yermamə yame ramarə aikɨn.  
\v 22 Kɨni yermamə yame ravəh kwəsu ye nhag rao ye neai, ravəh kwəsu əfrakɨs ye nhag jea kape king, kɨni mɨvəh kwəsu ye nhag Yermamə yame ramkwətə aikɨn mamarmaru.\x - \xo 23:22 \xt Aes 66:1; Mat 5:34\x*   
\p
\v 23 “!Man! Kɨmiə Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun mɨnə kape loa. !Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə! Kapəmiə nɨniyen in rhuvə, mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. Kɨmiə nakasəri-pən huvə loa yamə mɨne khamar əmə tuk əmiə tuk nəri-pənien, rəmhen kɨn in e naksəri-pən loa yame ramni mə takasəkeikei mhavəh kwesrɨs mɨne onion\f + \fr 23:23 \ft  Yesu rɨpəh nɨniyen kwesrɨs mɨne onion, mərɨg rɨmɨni nəvɨgɨnien mir e “dill mɨne kumen”. Nɨmar nai yamə mɨne nəmiovriə ramapien huvə yame kɨwəh-si-pən ye nəvɨgɨnien. Loa ye Dut. 14:22-29; 26:12-15, mɨne Lev. 27:30-33 ramni mə tukaməkeikei kɨwəhsi-pən nɨpar nəsimien vi kɨmi Kughen. Farisi mɨnə kɨmɨsəri-pən huvə loa mɨnə e, mərɨg kɨmnhapəh nɨsəri-pən huvəyen loa yame ramni mə tuksorkeikei Kughen mɨne narmamə. Loa e raməmɨr ye Dut. 30:16.\f* ye nəsimien vi mhavəhsi-pən kɨmi Kughen. Mərɨg nakwəsəpəh Loa yamə mɨne kasəkupən. Iriə e: nakhapəh nɨsorien nar yame ratuatuk kɨmi narmamə, rɨkimiə rɨpəh nehuəyen tuk narmamə. Kɨni keinein nɨniyen nəfrakɨsien irəmiə. Rhuvə mə to nakpisəri-pən loa yamə mɨne kasəkupən, mɨpisəri-pən mɨn Loa mɨnə tɨksɨn.  
\v 24 Kɨmiə nakamhakɨr narmamə, mərɨg nɨmrɨmiə rɨpɨs. Kɨmiə nakhavəh-si ta man-man ye nəmiə nəvɨgɨnien, tamə naksəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen; mərɨg naksətɨgai piəpiə nar yame rəmkɨmɨk, mɨsəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen.\f + \fr 23:24 \ft  Ye nəgkiarien Gris Yesu ramni nuhpɨkɨnien kɨrik mɨmə, “Nakhavəh-si ta man-man, mɨsətɨgai kamel pəpiə.” Kamel in nar mɨragh ehuə kɨrik yame rəmkɨmɨk ye loa kape nəmə Isrel. Nɨpran ramni mə Farisi mɨnə kasəri-pən loa tɨksɨn yame rɨmar, mərɨg khapəh nɨsəri-pənien loa ehuə mɨnə.\f*   
\p
\v 25 “!Man! Kɨmiə Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun mɨnə kape loa. !Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə! Kapəmiə nɨniyen in rhuvə, mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. Kɨmiə naksəmhen kɨn besin mɨne kap yame kamrai-ta nəmkəmɨkien e iruə mərɨg apa ye nəkwairiə kɨsəmkɨmɨk. Nəmkɨmɨkien rukwar irəmiə, meinai naksəptɨg kɨn nar, mɨsor əmə narɨmnar yame nɨpraimiə rorkeikei.\x - \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x*  
\v 26 Farisi mɨnə, kɨmiə imrɨn pɨs mɨnə. Takasəkeikei mɨsaikwas yerkimiə, kɨni narɨmnar fam apa iruə tukshawən mɨn.   
\p
\v 27 “!Man! Kɨmiə Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun kape loa. !Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə! Kapəmiə nɨniyen in rhuvə, mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. Naksəmhen kɨn suranə ye yermamə yame kɨmoh kɨn pen hawən apa iruə, narmamə kɨsəm, khamə rhuvə. Mərɨg in apa imə, rukwar kɨn nɨkəkri narmamə yamə mɨne kwənhamhə, mɨne narɨmnar fam yame rəmkɨmɨk.\x - \xo 23:27 \xt Wok 23:3\x*  
\v 28 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, apa iruə, narmamə kasəm norien kapəmiə, khamə rhuvə. Mərɨg yerkimiə, rukwar kɨn nahasien, meinai nakhapəh nɨsorien naha nhagɨn yame nakamhani, masor pɨk təvhagə has.\x - \xo 23:28 \xt Luk 16:15\x*   
\p
\v 29 “!Man! Kɨmiə Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun mɨnə kape loa. !Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə! Kapəmiə nɨniyen in rhuvə, mərɨg rɨkimiə rəmkɨmɨk. Kɨmiə nakhavhirəkɨn suranə kape profet kape Kughen mɨnə masor huvə pən marə marə ye təwk ye nəmə atuatuk mɨnə.  
\v 30 Kɨni mhani mhamə, ‘Tukmə yɨmnɨsarə ye nɨpɨg kape kaha mɨnə kapəmawə, to yakpihapəh nɨsasituyen ye kaha yamə mɨne kɨmɨshopni profet mɨnə.’  
\v 31 Naksəgkiar məknakɨn, mamhani hah atuk əmə əmiə, mhani-ərhav mə kɨmɨə kwənərəus atuatuk mɨnə kape rɨpmiə kupan yamə mɨne kɨmɨshopni profet mɨnə.  
\v 32 Kɨni rhuvə əmə- kɨmiə takasəkeikei mɨsərkin təvhagə has yame rɨpɨmiə mɨnə kɨmnharikakun.   
\p
\v 33 “!Kɨmiə snek mɨnə, mɨne nɨpnət snek mɨnə! ?Rɨkimiə ramuh mə ta mə to naksap ta kɨn narpɨnien ye nap ehuə uə? Nɨkam.  
\v 34 Ror pən, yakamher-pre kɨn profet mɨnə, mɨne narmamə yamə mɨne kharkun nar, mɨne nəmhajoun mɨnə. Kɨni nakharuk haktə tɨksɨn ye nai kamarkwao kɨn mɨshopni əriə; naksarkɨs-arkɨs tɨksɨn mhauh əriə apa ye nimə kape nofugɨnien kapəmiə; kɨni masəko ta tɨksɨn mamharpəhu əriə mhavən apa ye taon mɨnə.  
\v 35 Ror pən, kɨmiə takhavəh narpɨnien kape narmamə yame kashopni narmamə m-fam yamə mɨne kɨsatuatuk; rɨrikakun ye Ebel yame in yemə atuatuk muə meriaji-pə Sekaraea\f + \fr 23:35 \ft  Pəh nien mə Sekaraea e rɨm Jon Baptaes. Nakəm stori kape Sekaraea kupən ye 2 Kron 24:20-22.\f* ji Berekia, yame kaha kapəmiə mɨnə kɨmɨshopni in ye Nimə Ehuə kape Kughen ye kwenɨmrhei tebol mɨne kwənmhaan rhakə.  
\v 36 Yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə narpɨnien mɨnə fam e tukruə tuk nəmə Isrel yame kɨsarə ai taktakun mɨne.   
\p
\v 37 “!Aweh, nəmə Jerusalem, nəmə Jerusalem! Kɨmiə nakashopni profet mɨnə kape Kughen. Kɨni narmamə yamə mɨne Kughen rɨmnher-pre kɨn əriə tuk əmiə, nakasarkwhopni əriə kɨn kapier apɨg. Nɨpɨg rɨpsaah yakorkeikei mə jakəpkəfugɨn əmiə maməm əmiə rəmhen kɨn yame man ramauu tɨni mɨnə, mərɨg kɨmiə nakasəpəh.  
\v 38 Səm-ru. Kughen rɨmnəpəh əmiə; nahasien tukrɨrəh-pɨkɨn nimə kapəmiə; nar kɨrik rɨkək iran,  
\v 39 meinai, yakamni-pre tuk əmiə mə to nakhapəh nɨsəm-mɨnien Yo mɨseriaji takhani mhamə, ‘Pəh kɨvəh-si haktə Kwən en ramuə ye nhag Yermaru.’”   
\c 24  
\s1 Nɨmtətien mɨnə kape Nɨpɨg Kwasɨg  
\r (Mak 13:1-37; Luk 21:5-36)  
\p
\v 1 Kɨni ai, Yesu rɨmɨtərhav ye Nimə Ehuə kape Kughen, mameriwək mamvən, kɨni narmamə kafan kɨsəgkiar kɨn Nimə Ehuə kape Kughen.  
\v 2 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Ǝmru. Nimə ehuə mɨnə e, tukohtəg-ətəg ta kapier iran, kɨpəh nɨpəhyen kɨrik.”   
\p
\v 3 Kɨni kwasɨg ikɨn, Yesu rɨmnəriwək iriə kafan narmamə mɨnə mhavən apa ye tukwas e Olif, mɨsəkwətə. Kɨni kafan narmamə pɨsɨn mɨnə əmə kɨmnhavən mɨsəm, mhani-pən tukun mhamə, “Takni-ru mə ?narɨmnar mɨnə e tukhauə ye naha nɨpɨg? ?Kɨni naha nɨmtətien yame tukror əpu mə Nɨpɨg Kwasɨg rɨnamuə ipakə?”   
\p
\v 4 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Takasərɨg huvə, tamə yermamə kɨrik reikuə irəmiə.  
\v 5 Meinai narmamə khapsaah tukhavəh nhagɨk, kɨni mhauə mhani mə iriə e, Kristo. Tukseikuə ye narmamə khapsaah mhavi nərɨgien kapəriə.  
\v 6 Kɨni nɨpɨg naksərɨg mə narmamə kamhauh əriə mɨnə, uə naksərɨg nəvsaoyen kɨn nuhyen əjir mɨnə, takhapəh nɨsakur-akurien, mhapəh nhagɨnien. Narɨmnar mɨne tukruə məkupən, mərɨg pəh nien mə Nɨpɨg Kwasɨg a.  
\v 7 Kwənərəus kɨrik tukruh kwənərəus kɨrik. Kɨni narmamə ye tanə kɨrik tukhavən tanə pɨsɨn mhauh narmamə ikɨn. Kɨni nɨmnɨmien tukravən ye tanɨmtanə. Kɨni sweiwei tukruh narmamə.  
\v 8 Mərɨg narɨmnar mɨnə e in nɨrikakunien əmə kape nɨpɨg əutən, rəmhen kɨn piraovɨn yame rɨnamərɨg nəmhəyen tuk neiməkien.   
\p
\v 9 “Ye nɨpɨg a, tukseighan-pən kɨn əmiə kɨmi tɨkmɨr mɨnə, tuksor ahas-pre kɨmi əmiə. Mɨshopni əmiə. Kɨni nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə tuksəməkɨn əmiə meinai nakamhavəh nhagɨk.  
\v 10 Ye nɨpɨg mɨnə a, narmamə khapsaah tuksəpəh kapəriə nhatətəyen, mɨseighan-pən kɨn əriə mɨnə ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kapəriə, kɨni masəməkɨn əriə mɨnə.  
\v 11 Kɨni profet eikuə mɨnə tukhauə mɨseikuə ye narmamə khapsaah.  
\v 12 Meinai nahasien tukrehuə, ipakə narmamə mɨfam, norkeikeiyen kapəriə tukrɨrkək.  
\v 13 Mərɨg yermamə yame ramərer tɨmtɨm meriaji Nɨpɨg Kwasɨg, Kughen tukrɨvəh mɨragh in.  
\v 14 Kɨni Nəvsaoyen Huvə kape narmaruyen kape Kughen, tukni-ərhav ikɨn mɨnə fam ye tokrei tanə, mə kwənərəus mɨnə fam tukharkun nɨsərɨgien, kɨni ai, Nɨpɨg Kwasɨg ruə.”   
\p
\v 15 (Kɨni pəh narmamə tuksəvhuekɨn nəkwəkwə e mharkun). Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨni nɨpɨg kɨmiə takhavən ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen masəm nar a kamni kɨmə ‘Nar has yame roriah pɨk nar,’ yame profet Daniel rɨmɨni-ərhav,\f + \fr 24:15 \ft Ǝm-ru nar e Daniel rɨmɨni ye Dan 9:27; 11:31; 12:11.\f*  
\v 16 kɨmiə e Judia taksap mɨserkwaig ye tukwas.  
\v 17 Tukmə yermamə ramapɨs iruə ye nimə kafan to rɨpəh nɨvənien imə tuk nɨpɨkien narɨmnar kafan, mərɨg pəh rap.\x - \xo 24:17 \xt Luk 17:31 \x*  
\v 18 Tukmə yermamə raməmɨr yerki nəsimien kafan, to rɨpəh nɨvənien yerkwanu tuk nɨvəhyen kafan neipən, mərɨg pəh rap.  
\v 19 !Man! Rɨskai pɨk tuk nɨpiraovɨn yamə mɨne khasiai nar, kɨni mɨne yamə mɨne jiriə mɨnə kasəmaah hanə, meinai tuksərɨg rahas pɨk.\x - \xo 24:19 \xt Luk 23:29 \x*  
\v 20 Taksəhuak tuk nahasien e mə tukrɨpəh nuəyen mɨrəh əmiə ye Sabat,\f + \fr 24:20 \ft Meinai loa ramni-əhu narmamə mə tukhapəh nɨseriwəkien mhavən isok tuk yerkwanu ye Sabat.\f* uə ye nɨpɨg kape nokieiyen,  
\v 21 meinai nahasien ehuə yame tukruə, yermamə rɨpəh nəm-hanəyen rɨrikakun ye nɨpɨg Kughen rɨmnərəhu nɨmoptanə meriaji-pə taktəkun mɨne. Kɨni nahasien kɨrik to rɨpəh nuə-mɨnien nɨpɨg kɨrik rəmhen kɨn nahasien a.  
\v 22 Mərɨg Kughen tukrərai ta nɨpɨg kape nahasien a yame tukruə iran. Tamə, narmamə m-fam khamhə tukun. Mərɨg In rɨmnərai nɨpɨg a mə tukrɨvəh mɨragh narmamə yamə mɨne In rɨmɨrpen əriə mə kafan narmamə mɨnə.   
\p
\v 23 “Nɨpɨg a, tukmə kɨrik rɨmə, ‘Səmru. Kristo e,’ uə yermamə kɨrik rɨmə, ‘Səmru, Kristo en,’ mərɨg kɨmiə to nakhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran.  
\v 24 Meinai profet eikuə mɨnə khapsaah tukhauə mhasɨgəvɨn Kristo mɨsor nɨmtətien mə tukseikuə ye narmamə. Kɨni mɨsarkut tuk nɨsəmien swatuk tuk nɨvi-tayen narmamə yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen əriə.  
\v 25 Rɨkimiə tukraməkeikei maməsɨk huvə nəgkiarien yame yɨmɨni-ta tuk əmiə, kwasɨg ikɨn narɨmnar mɨnə e khauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn.   
\p
\v 26 “Ror pən, tukmə yermamə kɨrik rɨni-pre tuk əmiə mə, ‘Kristo apa ye tɨpəvsɨk,’ takhapəh nhavənien mə taksəm. Uə tukmə yermamə kɨrik rɨmə, ‘In apa ye nəkwai nimə,’ takhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran,  
\v 27 meinai nɨpɨg Yo, Ji Yermamə, jakrerɨg-pə mɨn, jakuə aihuaa əmə, kɨni narmamə m-fam tuksəm Yo, rəmhen kɨn yame karuəruə ramaroapɨg pirə, narmamə fiak kɨsəm.  
\v 28 Rəmhen əmə mɨn kɨn nɨpɨg ligkai\f + \fr 24:28 \ft Nəgkiarien Gris ramni man kɨrik ye English kamni kɨmə “vulture.”\f* mɨnə kamhaivə yerpɨrɨg mɨseiwaiyu masərɨp tahik, nakharkun mə kəməəm mɨnə apaikɨn.   
\p
\v 29 “Kɨni nɨpɨg kape nahasien ruə mor infamien,  
\q1 ‘Mɨrh tukrɨpɨs,  
\q2 kɨni makuə to rapəh mɨn nəsiəyen;  
\q1 kɨni kəmhau mɨnə tuksəsaah,  
\q2 kɨni mɨne narɨmnar fam ye nɨmago-ago tukhakiu-kiu.’\x - \xo 24:29 \xt Joel 2:10\x* \rq (Aes 13:10, 34:4)\rq*   
\m
\v 30 Kwasɨg ikɨn, Yo, Ji Yermamə, jaktərhav-pə ye napuə. Kɨni kwənərəus mɨnə fam ye tanɨmtanə tuksəm tuksasək. Kɨni narmamə tuksəm Yo, Ji Yermamə, jaksɨ-pən ye napuə mɨvəh nehuəyen mɨne nɨkhakien.\x - \xo 24:30 \xt Dan 7:13; Sek 12:10; Rev 1:7\x*  
\v 31 Kɨni ai, tukher naiyuk, kher-pən kɨn agelo kafak mɨnə mə tukhavən mɨsarkurao ye tanɨmtanə, mɨne ikɨn pukaa ye neai mɨsofugɨn narmamə yamə mɨne yɨmɨrpen-ta əriə.\x - \xo 24:31 \xt 1 Kor 15:52; 1 Tes 4:16\x*   
\p
\v 32 “Sərɨg mɨn nuhpɨkɨnien kɨn nai e kamni kɨmə figtri. Nakharkun mə nɨpɨg kape figtri rɨmnəpɨr-pɨr, mɨne nɨpɨg kape nəsimien kɨrauə kwis.  
\v 33 Rəmhen əmə kɨn yame tukmə nahasien ramuə, takharkun mə Yo Ji Yermamə, yaknamuə ipakə, mɨnamərer ipakə əmə tuk kwəruə ye nimə kapəmiə.   
\p
\v 34 “Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə narmamə yamə mɨne kamhamragh ai taktakun, to khapəh nhamhə-famien kwasɨg ikɨn narɨmnar mɨne e tukpihatərhav-pə.  
\v 35 Napuə mɨne nɨmoptanə tukawəkeikei mɨrarkək; mərɨg nəgkiarien kafak to rɨpəh nɨrkəkien tuk nɨpɨg kɨrik.”\x - \xo 24:35 \xt Mat 5:18\x*   
\s1 Yermamə rɨkək yame rɨrkun nɨpɨg yame Yesu tukrɨrerɨg-pə mɨn iran  
\p
\v 36 Kɨni Yesu rɨmə, “Yermamə kɨrik rɨpəh nɨrkunien nɨpɨg uə aoa atuatuk kape narɨmnar mɨnə a. Agelo mɨnə apa ye neai kaseinein, kɨni Yo mɨn, Ji yermamə, yakeinein. Mərɨg Tatə Kughen əmə In rɨrkun nɨpɨg atuatuk a.\x - \xo 24:36 \xt Wok 1:7; 1 Tes 5:1-2\x*  
\v 37 Ye nɨpɨg yo Ji Yermamə jakuə iran, tukrəmhen kɨn nɨpɨg kape Noa kupan, yame narmamə khapəh nɨsor-apnəpənəyen iran.\x - \xo 24:37 \xt Jen 6:5-8\x*  
\v 38 Ye nɨpɨg a, yapiwən rɨpəh hanə naiyuyen, narmamə kasəvɨgɨn, mamhanɨm, masor nəvɨgɨnien kape narkurəkien, in e narɨmnar fam yame kɨmɨsor ye nɨmraghien kapəriə, mɨseriaji-pə Noa rɨmavən ye nəkwai rao kafan,  
\v 39 kɨni iriə kɨmɨseinein naha nhagɨn yame tukruə mɨseriaji-pən yapiwən rɨmnaiyu mɨpɨk əriə fam. In e tukror rəmhen əmə kɨn nɨpɨg yame Yo Ji Yermamə jakurə iran.\x - \xo 24:39 \xt Jen 7:21-23; Luk 17:26,27\x*  
\v 40 Yermamə kɨraru ye nəsimien, kɨni jakvəh kɨrik, məpəh kɨrik.  
\v 41 Piraovɨn kɨraru kaokwətə kwis mawor nəvɨgɨnien, kɨni jakvəh kɨrik məpəh kɨrik.   
\p
\v 42 “Ror pən, takasəkeikei mɨsarha, meinai nakseinein naha nɨpɨg yame kapəmiə Yermaru tukruə iran.\x - \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x*  
\v 43 Mərɨg takasəkeikei mharkun nar e. Tukmə yemehuə kape nimə rɨrkun nɨpɨg atuatuk yenpɨg yame yəkrəh tukruə iran, kɨni tukraməkeikei mamarha huvə mə yəkrəh tukrɨpəh neikusien nimə mɨvən imə.\x - \xo 24:43 \xt Luk 12:39-40; Rev 16:15\x*  
\v 44 Kɨni kɨmiə mɨn takasəkeikei masərer matuk meinai Yo, Ji Yermamə, jakuə ye nɨpɨg yame rɨkimiə tukrɨpəh nuhyen.   
\p
\v 45 “Rɨkimiə tukraməkeikei maməsɨk huvə norien kape manaja yame rɨrkun nar, yame ramraptərəkɨn wok kafan mɨpəh nəpəhyen. Yermaru kafan rɨmnərəhu mə tukror wok a mamehuə ye kafan yorwok mɨnə fam mɨvəhsi-pən nəriə nəvɨgɨnien ye nɨpɨg atuatuk.  
\v 46 Kɨni tukmə yermaru ruə məm manaja kafan, maməm mə ramor huvə wok kafan, kɨni manaja a tukrarə ye nɨhuvəyen.  
\v 47 Yakamni əfrakɨs mə yermaru a tukrərəhu in ramehuə ye narɨmnar fam kafan.\x - \xo 24:47 \xt Mat 25:21,23\x*  
\v 48 Mərɨg tukmə manaja a in yemə has, kɨni rɨkin raməsɨk mə, ‘To kafak yermaru rɨpəh nurə-aihuaa-yen,’  
\v 49 kɨni marar mamvən, mamuh yorwok mɨnə tɨksɨn, kɨni mɨvən maməvɨgɨn, mamnɨm iriə nəmə kɨsapɨs.  
\v 50 Kɨni yermaru kape manaja a tukruə ye nɨpɨg mɨne aoa yame manaja rɨkin rɨpəh nəsɨkien mə kafan yermaru tukruə iran.  
\v 51 Yermaru a tukror narpɨnien ehuə kɨmi manaja a, marakikɨn-pən ikɨn kwənmhaan kape narmamə yamə mɨne kapəriə nɨniyen rhuvə mərɨg rɨkiriə rəmkɨmɨk. Ikɨn a, narmamə kɨsasək pɨk mɨsəkwəruə ikɨn.”\x - \xo 24:51 \xt Luk 12:42-46\x*   
\c 25  
\s1 Nuhpɨkɨnien ye nɨpiraovɨn iriə m-fam ten  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Ye Nɨpɨg Kwasɨg, narmaruyen kape Kughen tukror məkneikɨn. Nɨpiraovɨn, iriə ten. Kamhatərhav yenpɨg, mhamə tukhavən ye narkurəkien kɨrik. Kɨni maseito kɨn kwən a yame rɨmnarkurək pə pə əmə tukruə mɨkɨr kafan piraovɨn mhavən ye nimə kamor lafet ikɨn.\x - \xo 25:1 \xt Luk 12:35; Rev 19:7\x*  
\v 2 Nɨpiraovɨn mɨnə a, kɨrkɨrɨp irəriə kɨsarmar, kɨni kɨrkɨrɨp irəriə kharkun nar.  
\v 3 Iriə kɨrkɨrɨp yamə mɨne kɨsarmar, kɨmnhavəh kapəriə laet mɨnə, mərɨg khapəh nhavəhyen kerosin\f + \fr 25:3 \ft Nəgkiarien kape Gris rɨpəh nɨniyen “kerosin,” ramni mə “oel.”\f* rəmhen tuk nɨvi-pənien ye laet.  
\v 4 Mərɨg nɨpiraovɨn kɨrkɨrɨp yamə mɨne kharkun nar, kamhavəh kapəriə laet kɨni mhavəh mɨn kerosin rəmhen tuk nɨvi-pənien ye laet.  
\v 5 Kɨni kwən a yame tukror mared rɨpəh nuə-aihuaayen. Kɨni napɨrien ravəh nɨpiraovɨn mɨnə a, kamhavi kəviəm, mɨsapɨr.   
\p
\v 6 “Kɨni yenpɨg-əru, kwən kɨrik rokrən apomh mɨmə, ‘Kwən yame tukror mared rɨnamuə. !Hauə mɨsəm!’   
\p
\v 7 “Kɨni nɨpiraovɨn iriə ten kɨmɨsarha, mhaukrakin laet kapəriə mɨnə.  
\v 8 Mərɨg nipiraovɨn yamə mɨne kɨsarmar khani-pən tuk nɨpiraovɨn yamə mɨne kharkun nar mhamə, ‘!Awi! Havəhsi-pə kerosin rəmhen meinai kapəmawə kerosin ruɨrkək, kɨni laet mɨnə natukhapɨs.’   
\p
\v 9 “Mərɨg nɨpiraovɨn yamə mɨne kharkun nar khani-pən tuk əriə mə, ‘Nɨkam. Kerosin e rɨpəh nəmhenien tuk ətawə m-fam. Mərɨg harerɨg mhavən mhavəh nɨmrɨ kapəmiə kerosin rəmhen apa ye stoa.’   
\p
\v 10 “Mərɨg nɨpɨg nɨpiraovɨn yamə mɨne kɨsarmar kasəriwək, mhavən mə tukhavəh kerosin, kɨni kwən a yame tukror mared ruauə. Kɨni nɨpiraovɨn yamə mɨne kasərer matuk kɨmnhavən iriə min ye nəvɨgɨnien kape mared. Mhavən imə, kɨni kətapɨg.   
\p
\v 11 “Kwasɨg ikɨn, nɨpiraovɨn yamə mɨne kɨsarmar kɨmnharerɨg-pə, mhamə, ‘!Yemehuə! !Yemehuə! Ǝhitə, pəh yakhaurə imə.’\x - \xo 25:11 \xt Luk 13:25-27\x*   
\p
\v 12 “Mərɨg kwən a yame tukror mared rɨni-pən tuk əriə mə, ‘Yakamni əfrakɨs mə yo yakeinein əmiə.’”\x - \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x*   
\p
\v 13 Kɨni Yesu rɨni ta nuhpɨkɨnien, mɨni-pən tuk əriə mə, “Ror məkneikɨn, kɨmiə takasəkeikei mɨsərer matuk, meinai nakseinein nɨpɨg mɨne aoa yame kapəmiə Yermaru tukruə iran.”\x - \xo 25:13 \xt Mat 24:42\x*   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye yermamə kɨsisər yame kɨmɨrhor wok kɨn mane  
\r (Luk 19:11-27)  
\p
\v 14 Kɨni Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨrik mɨn mɨmə, “Yakamni mɨn mə narmaruyen kape Kughen tukror məkneikɨn. Yemehuə kɨrik rɨmnor apnəpeinə mə tukrɨvən ye tanə pɨsɨn kɨrik isok. Kɨni mokrən kɨn kafan yorwok misɨr kɨrhuə. Kɨni rərəhu-pən mane ye kwermɨrisɨr mə tukrhor wok kɨn.  
\v 15 Mɨvəhsi-pən mane\f + \fr 25:15 \ft Nəgkiarien kape nəmə Gris ramni mə mane e “talen.” Talen kɨrikianə in nərok wok kape newk 15.\f* kɨmi ərisɨr rəmhen tuk nɨrkunien kapərisɨr. Mɨvəhsi-pən nɨtɨp kɨrkɨrɨp kɨmi yermamə kɨrik; kɨni mɨvəhsi-pən nɨtɨp kɨraru kɨmi yermamə kɨrik; kɨni mɨvəhsi-pən nɨtɨp kɨrikianə kɨmi kɨrik. Kɨni marar mɨtərhav mamvən ye kafan nəriwəkien.\x - \xo 25:15 \xt Rom 12:6\x*  
\v 16 Kɨni yorwok yame rɨmɨvəh nɨtɨp kɨrkɨrɨp rɨmavən mor aihuaa əmə bisnes kɨn, kɨni mor win ye kɨrkɨrɨp mɨn.  
\v 17 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, yorwok yame rɨmɨvəh nɨtɨp kɨraru rɨmavən mor bisnes kɨn mor win ye kɨraru mɨn.  
\v 18 Mərɨg yorwok yame rɨmɨvəh nɨtɨp kɨrikianə in rɨmavən mɨkɨr nɨmoptanə mɨnɨm nɨtɨp kape yemehuə kafan.   
\p
\v 19 “Kɨni newk rɨpsaah ruə mɨvən. Yemehuə a kape yorwok mɨnə a rɨrerɨg-pə kɨni mokrən kɨn ərisɨr mə tukrəm-ru mə kɨmɨrhawor-pən ye kafan mane.  
\v 20 Yorwok yame rɨmɨvəh nɨtɨp kɨrkɨrɨp rɨmavən mɨvəh nɨtɨp kɨrkɨrɨp mɨn yame rɨmnor win iran mɨmə, ‘Yemehuə. Apa kupan, nɨmɨvəhsi-pə nɨtɨp kɨrkɨrɨp, kɨni yɨmnor bisnes kɨn, mor win ye yame rəkwakw nɨtɨp kɨrkɨrɨp mɨn.’   
\p
\v 21 “Kɨni yemehuə rɨni-pən tukun mə, ‘Nɨmnor huvə, kɨni ik yorwok huvə yame nakamraptərəkɨn huvə wok kafam kɨni mɨpəh nəpəhyen. Nɨmnor huvə məkna, ye narɨmnar tɨksɨn, kɨni jakərəhu ik nakehuə ye narɨmnar rɨpsaah. !Yuə imə pəh rɨkirau ragien!’\x - \xo 25:21 \xt Mat 24:45-47; Luk 16:10\x*   
\p
\v 22 “Yorwok yame rɨmɨvəh nɨtɨp kɨraru ruə məm yemehuə kafan mɨni-pən tukun mɨmə, ‘Yemehuə. Apa kupan, nɨmɨvəhsi-pə nɨtɨp kɨraru, kɨni yɨmnor bisnes kɨn, mor win ye yame rəkwakw nɨtɨp kɨraru mɨn.’   
\p
\v 23 “Kɨni yemehuə rɨni-pən tukun mɨmə, ‘Nɨmnor huvə, kɨni ik yorwok huvə yame nakamraptərəkɨn huvə wok kafam kɨni mɨpəh nəpəhyen. Nɨmnor huvə məkna, ye narɨmnar tɨksɨn, kɨni jakərəhu ik nakehuə ye narɨmnar rɨpsaah. !Yuə imə pəh rɨkirau ragien!’   
\p
\v 24 “Mərɨg yorwok yame rɨmɨvəh nɨtɨp kɨrikianə ruə mɨni-pən tukun mə, ‘Yemehuə. Yakɨrkun mə kafam norien rəutən. Ik nakampɨk nəvɨgɨnien yame ik nɨmɨpəh nəsimien ikɨn, kɨni mampɨk kwənkwai nai yame ik nɨmɨpəh nəmənəyen ikɨn. Ror pən, yɨmɨgɨn kɨn ik,  
\v 25 mamvən, mɨkɨr nɨmɨr merkwaig kɨn mane. Ǝm-ru, mane en kafam.’   
\p
\v 26 “Kɨni yemehuə a rɨni-pən tukun mɨmə, ‘!Ik yorwok has kɨrik! Nakamarpah pɨk. Nakwɨrkun ta mə yakampɨk nəvɨgɨnien yame yɨmɨpəh nəsimien ikɨn, kɨni mampɨk kwənkwai nai yame yɨmɨpəh nəmənəyen ikɨn.  
\v 27 Rhuvə mə to nakpivəh kafak mane mɨvən mərəhu-pən ye bang, pəh nɨpɨg yame jakrerɨg iran, jakɨrkun nɨvəhyen kafak mane iriu yame rəkwakw.’   
\p
\v 28 “Kɨni yemehuə rɨni-pən tuk kafan yorwok mɨnə tɨksɨn mɨmə, ‘Havəh-si ta mane tukun mɨvəhsi-pən kɨmi yorwok e yame rɨmɨvəh nɨtɨp ten,  
\v 29 meinai yermamə yame ravəh nar kɨrik, tukpivəhsi-pən mɨn tɨksɨn kɨmin. Mərɨg yermamə yame kafan nar kɨrik rɨrkək, tukpivəh-si ta fam kafan narɨmnar mɨnə.\x - \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18\x*  
\v 30 Kɨni arakikɨn-pən yorwok e yame ramarpah, meinein norien nar huvə kɨrik ye nəpɨgnəpien- ikɨn kamasək ikɨn, kaməkwəruə ikɨn.’”\x - \xo 25:30 \xt Mat 8:12; Luk 13:28\x*   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye sipsip mɨnə mɨne nəni mɨnə  
\p
\v 31 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “Nɨpɨg Yo Ji Yermamə jakuə ye nɨkhakien mɨne nəsanɨnien kafak, kɨmawə agelo mɨnə fam, Yo King, jakwəkwətə ye kafak jea mamarmaru ye nəsanɨnien mɨne nɨkakien kafak.\x - \xo 25:31 \xt Mat 16:27; 19:28\x*  
\v 32 Narmamə m-fam ye kantri mɨnə fam tuksofugɨn əriə mɨnə ye nɨmrɨk, kɨni jakor narɨmnar rəmhen kɨn yermamə yame ramarha tuk sipsip mɨnə, maməwhai sipsip mɨnə mɨne nəni mɨnə.\x - \xo 25:32 \xt Esik 34:17; Rev 20:11-13\x*  
\v 33 Jakəwhai sipsip mɨnə tukhavən ye kwermɨk matuk; kɨni nəni mɨnə tukhavən ye kwermɨk mawor.   
\p
\v 34 “Kɨni Yo, King, jakni-pən tuk yamə mɨne kasərer ye kwermɨk matuk mə, ‘Hauə. Kɨmiə e yamə mɨne Rɨmɨk Kughen rɨmnautə-pre kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi əmiə. Hauə mhavəh naha nhagɨn yame Kughen rɨmnərəhu karɨn mə kapəmiə. Hauə mɨsarə əfrakɨs ye narmaruyen kafan yame rɨmnor əpnəpeinə iran mə kapəmiə kwasɨg ikɨn ror tokrei tanə.  
\v 35 Hauə mhavəh, meinai nɨpɨg yɨmnəmkərəv, nɨmnhavəhsi-pə nəvɨgɨnien; kɨni nɨpɨg yɨmnəkwakwə, nɨmnhavəhsi-pə nu; kɨni nɨpɨg yɨmaurə rəmhen kɨn yepsɨpɨs, nɨmnhakɨr Yo mhavən ye kapəmiə rukwanu;\x - \xo 25:35 \xt Aes 58:7\x*  
\v 36 kɨni nɨpɨg kafak neipən rɨmɨkək, nɨmnhavəhsi-pə neipən kɨmi yo; kɨni nɨpɨg yɨmnamhə, nɨmɨsəm huvə Yo; kɨni nɨpɨg yɨmnamarə ye kalabus, nɨmnhauə mhavaag-pə kɨn Yo.’   
\p
\v 37 “Kɨni nəmə atuatuk mɨnə tukhani-pə tuk Yo mhamə, ‘Yermaru. ?Naha nɨpɨg yɨmɨsəm Ik nɨmnəmkərəv, kɨni yaksəvɨgɨn Ik? ?Uə naha nɨpɨg nɨmnəkwakwə, yakhavəhsi-pre nu kɨmik?  
\v 38 ?Kɨni naha nɨpɨg yɨmɨsəm Ik yepsɨpɨs kɨni yakhakɨr ik mhavən yerkwanu? ?Uə naha nɨpɨg kafam neipən rɨmɨrkək kɨni yakhavəhsi-pre neipən kɨmik?  
\v 39 ?Kɨni naha nɨpɨg yɨmɨsəm nakamhə uə nɨmnamarə ye kalabus, kɨni yɨmnhaurə mhavaag-pre kɨn Ik?’   
\p
\v 40 “Kɨni Yo, King, jakni-pən tuk əriə mə, ‘Yakamni əfrakɨs mə naha nhagɨn yame nɨmɨsor kɨmi piak kɨrik, nar apnapɨg mə in yermamə apnapɨg əmə, mərɨg nɨmɨsor kɨmi Yo.’\x - \xo 25:40 \xt Prov 19:17; Mat 10:42; Mak 9:41\x*   
\p
\v 41 “Kɨni ai, jakni-pən tuk yamə mɨne kasərer ye kwermɨk mawor mə, ‘Havən isok tuk Yo. Kughen rɨnərəhu ta kapəmiə narpɨnien. Havən ye nap ehuə yame ramuək rerɨn, yame kɨmnor kape Setan mɨne yarmhə mɨnə kafan.\x - \xo 25:41 \xt Mat 7:23\x*  
\v 42 Havən isok meinai nɨpɨg yɨmnəmkərəv, nɨmnhapəh nhavəhsi-pəyen nəvɨgɨnien kɨmi Yo. Kɨni nɨpɨg yɨmnəkwakwə, nɨmnhapəh nhavəhsi-pəyen nu kɨmi Yo.  
\v 43 Kɨni nɨpɨg yɨmaurə rəmhen kɨn yepsɨpɨs, nɨmnhapəh nhakɨrien Yo mhavən yerkwanu. Kɨni nɨpɨg kafak neipən rɨkək, nɨmnhapəh nhavəhsi-pəyen neipən kɨmi Yo. Kɨni nɨpɨg yɨmnamhə, mɨne nɨpɨg yɨmnamarə ye kalabus, nɨmnhapəh nhaurəyen mhavaag-pə kɨn Yo.’   
\p
\v 44 “Kɨni iriə mɨn tukhani-pə tuk Yo mhamə, ‘Yermaru. ?Naha nɨpɨg yɨmɨsəm Ik nɨmnəmkərəv iran, uə nɨmnəkwakwə iran, uə Ik nɨmauə yepsɨpɨs, uə kafam neipən rɨkək, uə nɨmnamhə, uə nɨmnɨmarə ye kalabus, kɨni yakhapəh nhaurəyen mhavaag-pre kɨn Ik?’   
\p
\v 45 “Kɨni jakni-pən tuk əriə mə, ‘Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə tukmə nakhapəh nɨsasituyen ye piak kɨrik, nar apnapɨg mə in yermamə apnapɨg əmə, mərɨg nakhapəh nɨsasituyen irak.’   
\p
\v 46 “Kɨni iriə tukhavən mhavəh narpɨnien yame infamien rɨkək. Mərɨg nəmə atuatuk tukhavəh nɨmraghien rerɨn.”\x - \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Jon 5:29\x*   
\c 26  
\s1 Nəmehuə kape nəmə Isrel kasarhakɨn swatuk tuk nhopniyen Yesu  
\r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rəgkiar ta, mɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə,  
\v 2 “Nakharkun mə tuknahu ror nɨpɨg kape lafet kape Pasova. Kɨni tukeighan-pən kɨn Yo, Ji Yermamə, kəsɨk haktə Yo ye nai kamarkwao kɨn.”\x - \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27; Mat 20:18\x*   
\p
\v 3 Kɨni jif pris mɨnə mɨne nəmehuə kape nəmə Isrel kɨmɨsofugɨn əriə mɨnə ye nimə kape hae pris, nhagɨn e Kaeafas.  
\v 4 Mamharai mhun mə tukharaptərəkɨn apɨs-apɨs Yesu mɨshopni.  
\v 5 Mamhani mhamə, “Mərɨg to khapəh nɨsorien ye nɨpɨg kape nəvɨgɨnien ehuə, tamə narmamə khauh apnapɨg əmə əriə mɨnə.”   
\s1 Piraovɨn kɨrik ramətəg-pən senta ye kapan kapə Yesu  
\r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8)  
\p
\v 6 Kɨni Yesu ramarə apa Betani, imei kwən kɨrik nhagɨn e Saemon, yame apa kupən rɨmɨvəh nɨmhəyen əutən ye tɨkin.  
\v 7 Kɨni Yesu raməvɨgɨn, məkneikɨn piraovɨn kɨrik ruə mɨvəh botel senta kɨrik kɨmnor kɨn kapier kɨrik nhagɨn e alabasta. Senta a, nɨmrɨn rhaktə pɨk. Kɨni in ruə mətəg-pən senta ye kapan kapə Yesu.\x - \xo 26:7 \xt Luk 7:37-38\x*   
\p
\v 8 Mərɨg narmamə kafan mɨnə niemha rhai əriə khamə, “?Rhawor pian e ramoriah senta e?  
\v 9 Rhuvə pɨk mə to in ror salem kɨn; mɨrkun nɨvəhyen mane ehuə kɨn tuk nɨvəhsi-pənien kɨmi yavən has mɨnə.”   
\p
\v 10 Mərɨg Yesu ruɨrkun nərɨgien kapəriə, mɨmə, “!Ei! Hapəh pian en. ?Rhawor nakashek in? In ramor nar huvə kɨrik kɨmi Yo.  
\v 11 Yavən has mɨnə tukasəmɨr kɨmiə miriə nɨpɨg fam. Mərɨg Yo jakpəh nəmɨrien kɨtawə-m kɨmiə nɨpɨg fam.\x - \xo 26:11 \xt Dut 15:11\x*  
\v 12 Piraovɨn e ravi-təgpən senta ye nɨprak mapnəpenə ye nɨprak mə tuknɨm Yo.  
\v 13 Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə ikɨn pukaa ye tokrei tanə yame kamni-ərhav Nəgkiarien Huvə ikɨn, tukaməvsao mɨn kɨn norien kape pian e, pəh narmamə rɨkiriə tukraməsɨk in.”   
\s1 Judas rɨmneighan-pən kɨn Yesu kɨmi tɨkmɨr mɨnə kafan  
\r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6)  
\p
\v 14 Kɨni Judas Iskariot, in yermamə kɨrik ye narmamə twelef kape Yesu, rɨvən məm jif pris mɨnə  
\v 15 maiyoh əriə mɨmə, “?Takhavəhsi-pə naha nhagɨn kɨmi yo tukmə yakeighan-pre kɨn Yesu kɨmi əmiə?” Kɨni kɨshen-pən fiftin taosen vatu kɨmin.\f + \fr 26:15 \ft  Nəgkiarien kape nəmə Gris ramni mə “kɨshen-pən silva toti.”\f*\x - \xo 26:15 \xt Sek 11:12; Jon 11:57\x*  
\v 16 Kɨni rɨrikakun ye nɨpɨg a, Judas rɨmnamərɨg nɨpɨg yame tukreighaan-pən kɨn Yesu kɨmi əriə.   
\s1 Lodsapa  
\r (Mak 14:12-25; Luk 22:7-23; Jon 13:21-30; 1 Kor 11:23-26)  
\p
\v 17 Kɨni ye nɨrikakunien kape nɨpɨg kape lafet e kamni kɨmə Bred yame Yis Rɨrkək iran, kɨni narmamə kape Yesu kɨsaiyoh-pən In mhamə, “?Nakmə jakhaukaa mɨsor apnəpenə ye nəvɨgɨnien kape Pasova?”\x - \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x*   
\p
\v 18 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mə, “Havən apa ye taon, kɨni masəm yermamə kɨrik mhani-pən tukun mhamə, ‘Yhajoun ramni mə nɨpɨg yame Kughen rɨmɨrpen ta mə kafan, ruauə ipakə. Kɨni tukror nəvɨgɨnien kape Pasova iriə kafan narmamə mɨnə ye kafam nimə.’”   
\p
\v 19 Kɨni narmamə kape Yesu mɨnə khatərhav, mɨsor naha nhagɨn yame Yesu rɨmɨni mə tuksor tuk nor-əpnəpənəyen ye nəvɨgɨnien kape Pasova.   
\p
\v 20 Yenpɨg, Yesu ruə iriə narmamə twelef kafan mɨsofugɨn mɨsəvɨgɨn ye tebol.  
\v 21 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə kɨmiə kɨrik tukreighaan-pən kɨn Yo kɨmi tɨkmɨr mɨnə kafak.”   
\p
\v 22 Kɨni narmamə kafan mɨnə rɨkiriə reiwaiyu, kɨni iriə kɨrikianə kɨrikianə kɨsaiyoh-pən In mhamə, “?Yermaru, pa? Pəh nien mə yo.”   
\p
\v 23 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨmiə kɨrik yame yakaweires kwis bred ye supsup ye bol tukreighaan-pən kɨn Yo kɨmi kafak tɨkmɨr mɨnə.\x - \xo 26:23 \xt Sam 41:9\x*  
\v 24 Yo Ji Yermamə jakaməkeikei mɨmhə rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni kupən.\f + \fr 26:24 \ft Sam 22 mɨne Aes 53 kɨrani mɨrəmə mə Mesiah tukraməkeikei mɨmhə mɨvəh narpɨnien kape təvhagə has kape narmamə.\f* !Kɨni mərɨg rahas pɨk tuk yermamə yame tukreighaan-pən kɨn Yo ye kwermɨriə! !Kwən a tukrɨvəh narpɨnien ehuə!”\f + \fr 26:24 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə, “!Rɨpimə kwən rɨpipəh narha-pə-yen ye tokrei tanə, rɨpihuvə!” Mərɨg nɨprai nəgkiarien ramni mə, “tukrarə ye narpɨnien ehuə.”\f*   
\p
\v 25 Kɨni Judas e yame natukreighan-pən kɨn Yesu ye kwermɨ kafan tɨkmɨr mɨnə rɨmnaiyoh mɨmə, “?Pa ai? ?Yo?”  
\p Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Ǝwəh. Ik atuk nɨmɨni.”   
\p
\v 26 Kɨni kasəvɨgɨn hanə, Yesu rɨvəh bred məhuak mɨni vi vi Kughen tukun, makapɨr mɨvəhsi-pən kɨmi kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Sən. In e nɨprak.”  
\v 27 Kɨni mɨvəh kap waen mɨni vi vi Kughen tukun, mɨvəhsi-pən mɨn kɨmi əriə, kɨni mɨmə, “Kɨmiə m-fam hanɨm.  
\v 28 Nɨtawɨk e. Ramor nərɨgien kape Kughen tuk nɨvəh-mɨraghien narmamə tuk nuəyen məmɨr-ərhav. Tukraiyu mɨrɨsɨn ta təvhagə has kape narmamə khapsaah.\x - \xo 26:28 \xt Eks 24:8; Jer 31:31-34; Sek 9:11; 1 Kor 10:16\x*  
\v 29 Yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mɨmə to yakpəh nɨnɨm-mɨnien waen meriaji mɨnɨm mɨn waen ye narmaruyen kape Rɨmɨk.”   
\p
\v 30 Kɨni kɨmɨsəni nɨpei əhuak kɨrik, mhatərhav mhavən ye tukwas Olif.\x - \xo 26:30 \xt Luk 22:39; Jon 18:1\x*   
\s1 Yesu rɨmə Pita tukrɨni mə in reinein In  
\r (Mak 14:26-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38)  
\p
\v 31 Kɨni Yesu rɨni-pən mɨn tuk əriə mə, “Tuk yenpɨg əmə e, taksəm naha nhagɨn yame tukor irak tukrɨtərhav-pə, nhatətəyen kapəmiə mɨfam tukrɨmɨr, meinai kɨmɨrai ye Nəkwəkwə kape Kughen kɨmə,  
\q1 “‘Jakuh yermamə yame ramarha huvə tuk sipsip mɨnə,  
\q2 kɨni sipsip kafan mɨnə tuksaiyu rik rik.’”\rq (Sek 13:7)\rq*   
\p
\v 32 Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien mɨmə, “Mərɨg nɨpɨg jakɨmragh mɨn, jakəkupən kɨn əmiə mɨvən apa Galili.”\x - \xo 26:32 \xt Mat 28:7,16\x*   
\p
\v 33 Mərɨg Pita rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə ror nhatətəyen kapəriə tɨksɨn tukrɨmɨr; mərɨg nhatətəyen kafak to rapəh nɨmɨrien.”   
\p
\v 34 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Yakamni-pre əfrakɨs tuk ik mə man tukrɨpəh nəkakə-hanəyen, ik takni m-kɨsisər mə nakeinein Yo.”\x - \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75\x*   
\p
\v 35 Mərɨg Pita rarə mɨni-pən skai mɨn mɨmə, “!Nar apnapɨg tukmə khamə tukshopni ərau mik, to yakpəh nɨniyen mə yakeinein Ik!” Kɨni iriə fam khani əmə mɨn nəgkiarien ai.   
\s1 Yesu rɨmavən apa Getsemane maməhuak  
\r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46)  
\p
\v 36 Kɨni ai Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə khavən yerkwanu kɨrik, nhagɨn e Getsemane. Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨmiə taksəkwətə eikɨn e. Pəh yakvən aikɨn a maməhuak.”   
\p
\v 37 Kɨni In mɨkɨr Pita mɨne ji Sebedi mir, irisɨr min. Rɨkin rərhakɨs pɨk.  
\v 38 Kɨni mɨni-pən tuk ərisɨr mɨmə, “Rɨkik rərhakɨs pɨk ipakə yakmhə. Takarhəmɨr eikɨn e, marharha-huvə kɨtawə-m kɨmiə.”\x - \xo 26:38 \xt Jon 12:27\x*   
\p
\v 39 Kɨni In rəriwək mɨvən kəskəh əmə mənɨmkur mənɨm-pən nɨmrɨn ye nɨmoptanə maməhuak. Maiyoh Kughen mɨmə, “!Aweh! Rɨmɨk, tukmə rɨkim ragien, vəhsi-ta nəmhəyen yamə mɨne tukpihauə. Mərɨg takpəh norien ye nərɨgien kafak; mor əmə ye kafam nərɨgien.”   
\p
\v 40 Kɨni ai, In rɨrerɨg-pən mɨn tuk ərisɨr, məm kwərhapɨr yeru. Kɨni rɨni-pən tuk Pita mə, “!Eh! ?Rhawor nakrhapɨr? ?To naksarha huvə kɨtawə-m kɨmiə kape nɨpɨg kwakwə uə?  
\v 41 Kɨmiə takasərɨg əmiə. Takasəkeikei masəhuak mə nar kɨrik tukrɨpəh norien əmiə nakhamɨr. Rɨkimiə rəsanɨn mərɨg nɨpraimiə rəpou.”   
\p
\v 42 Kɨni ai In mɨrerɨg mɨn maməhuak yame ror kɨraru kɨn. Mɨmə, “Rɨmɨk, tukmə jakaməkeikei mɨvəh nəmhəyen yame tukruə, kɨni pəh ror nəkwam.”  
\v 43 Kɨni ai mɨrerɨg-pən mɨn, məm irisɨr kwərhapɨr yeru mɨn, meinai napɨrien rɨmɨvəh nɨmrɨrisɨr.  
\v 44 Kɨni ai In rɨmnəpəh mɨn ərisɨr mɨvən maməhuak yame ror kɨsisər kɨn mamni nəgkiarien yame rɨmɨni ta.  
\v 45 Marə muə mɨn tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “?Rhawor? ?Nakarhapɨr hanə? !Nəmhen! Nɨpɨg ruauə pakə ta yame yermamə tukreighaan-pən kɨn Yo, Ji Yermamə, jakvən ye kwermɨ narmamə hah mɨnə.  
\v 46 Rhekɨmter, pəh kamhavən. !Yermamə yame tukreighaan-pən kɨn Yo ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kafak ruauə ta ipakə!”   
\s1 Tɨkmɨr mɨnə kape Yesu kɨmnhauə mharaptərəkɨn In  
\r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:2-11)  
\p
\v 47 Nɨpɨg Yesu raməgkiar hanə, məknekɨn Judas, yermamə kɨrik ye narmamə twelef kape Yesu rɨtɨrhav-pə. Nukwhao ehuə kamhakwasɨg kɨn. Mamhapɨk nau nisə mɨne kwətavhə kapəriə. Jif pris mɨnə mɨne nəmehuə mɨnə kape nəmə Isrel, kɨmɨsher-pən kɨn nukwhao a.  
\v 48 Judas ruɨni-pən ta tuk əriə mɨmə, “Yermamə yame jakəturəm-pən iran, yermamə e in en takharaptərəkɨn.”   
\p
\v 49 Judas ruə məm Yesu mɨni-pən tukun mɨmə, “!Rhuvə, Yhajoun!” Məturəm-pən kɨmin.   
\p
\v 50 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mə, “Yo kɨrik, or nar yame nɨmauə mə takor.”  
\p Kɨni narmamə mɨnə a khauə mharaptərəkɨn Yesu.  
\v 51 Kɨni yermamə kɨrik kape Yesu rɨvən mɨrəh nau nisə kafan, mowhan mərəru ta nɨmətərgɨ slef kɨrik kape hae pris.\x - \xo 26:51 \xt Jon 18:26\x*   
\p
\v 52 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “!Ah! Vai-pən kafam nau ye tamhekɨn, meinai narmamə yamə mɨne kasərai əjir kɨn nao, tukpiərəpni mɨn əriə kɨn nao.\x - \xo 26:52 \xt Jen 9:6; Rev 13:10\x*  
\v 53 Rɨkimiə raməsɨk mə yakɨrkun nokrənien kɨn Rɨmɨk, taktakun əmə tukrher-pə kɨn agelo mɨnə taosen taosen tukhauə mɨsasitu irak.  
\v 54 Mərɨg to yapior məknakɨn, to nəgkiarien kape Kughen rɨpipəh nuəyen mor nəfrakɨsien kɨn.”   
\p
\v 55 Ye nɨpɨg a, Yesu rɨmɨni-pən tuk nukwhao mɨmə, “?Rhawor? ?Kɨmiə nakhamə ta Yo yermamə kape nəkrəhyen uə nhopniyen yermamə, nakamhapɨk nau nisə mɨne kwətavhə mamhauə mə takharaptərəkɨn Yo? Nɨpɨg fam kɨtawə-m kɨmiə kasəmɨr ye Nimə Ehuə kape Kughen, yakaməwhag. Mərɨg nakhapəh hanə nharaptərəkɨnien Yo.\x - \xo 26:55 \xt Luk 19:47; 21:37\x*  
\v 56 Mərɨg nəmhen. Naha nhagɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni tukraməkeikei muə mor nəfrakɨsien kɨn.”\f + \fr 26:56 \ft Yesu ramni mə profesi ye Sek 13:7 tukraməkeikei muə mor nəfrakɨsien kɨn, yame ramni mə tukhauh In, kɨni kafan narmamə tuksaiyu rik rik. Ǝm-ru mɨn Mat 26:31.\f* Kɨni kafan narmamə mɨnə kɨmɨsəpəh In mɨsap.   
\s1 Yesu ramərer ye nɨmrɨ kaonsel  
\r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Jon 18:12-14, 19-24)  
\p
\v 57 Kɨni khakɨr Yesu mhauə kɨmi hae pris, nhagɨn e Kaeafas. Nəmhajoun kape loa kape Moses, mɨne nəmehuə mɨnə kape nəmə Isrel kwəsofugɨn ta əriə mɨnə aikɨn.  
\v 58 Kɨni Pita rɨkwasɨg kɨn əriə, mɨpəh nɨvən-pakəyen tuk Yesu. Nɨpɨg ruauə pakə tuk nimə kape hae pris, kɨni mɨvən mamkwətə iriə mobael mɨnə kape hae pris, mə tukrəm-ru mə tukhawor Yesu.   
\p
\v 59 Kɨni jif pris mɨnə mɨne narmamə kape kaonsel kasarha-kɨn narmamə tɨksɨn yame tukhauə mɨseikuə mamhani hah Yesu, ai khauh mɨshopni Yesu tukun.  
\v 60 Nar apnapɨg narmamə khapsaah khauə mɨseikuə iran mamhani hah In, narmamə kape kaonsel khapəh nɨsəm-pəniən nar has kɨrik iran.  
\p Kasəgkiar mamhavən yermamə kɨraru kwhekɨmter,  
\v 61 mɨrəni mɨrəmə, “Kwən e rɨmɨni mɨmə, ‘Yo jakəvitəg-ətəg Nimə ehuə kape Kughen; mərɨg kwasɨg ikɨn ye nɨpɨg kɨsisər, jakərɨp yame rɨvi.’”\x - \xo 26:61 \xt Jon 2:19-21\x*   
\p
\v 62 Kɨni ai, hae pris rərer mɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “?Rhawor nakpəh nəgkiarien? ?Rhawor ye nəgkiarien mɨne kamhani-pre iram?”   
\p
\v 63 Mərɨg Yesu rərer əmə mapnapɨg.  
\p Kɨni hae pris rarar maiyoh mɨn mɨmə, “?Rhawor? Ik takaməkeikei mɨvəh kwəsu ye nhag Kughen yame ramragh, mɨni-pə tuk əmawə mə ?Ik e Kristo, ji Kughen uə nɨkam?”\x - \xo 26:63 \xt Aes 53:7; Mat 27:12\x*   
\p
\v 64 Kɨni Yesu rɨmə, “Rəmhen əmə kɨn yame nakamni. Kɨni yakamni-pre tuk əmiə mə, tuk nɨpɨg kɨrik, takpisəm Yo, Ji Yermamə, jakəkwətə ye kwermɨ Kughen matuk yame nagheen rehuə. Kɨni takpisəm mɨn Yo jaksɨ faktə ye napuə meiwaiyu-pə.”\x - \xo 26:64 \xt Sam 110:1; Dan 7:13; Mat 24:30\x*   
\p
\v 65 Kɨni hae pris reikus neipən kafan [meinai niemhaa rɨmnhai pɨk]. Mɨmə, “!Raməgkiar məkneikɨn mamni hah Kughen! ?Rhawor e kɨtawə kasarha-kɨn hanə yermamə yame tukrɨni hah in? Nakwəsərɨg ta mə rɨmɨni hah Kughen.\x - \xo 26:65 \xt Mat 9:3; Jon 10:33\x*  
\v 66 ?Rɨkimiə ramhaw əsɨk? ?Tukshawor In?”  
\p Kɨni khamə, “In rɨmnor nar has kɨrik yame tukraməkeikei mɨmhə tukun.”\x - \xo 26:66 \xt Lev 24:16; Jon 19:7\x*   
\p
\v 67 Kɨni kɨsərɨg-əvhin nɨmrɨ Yesu, mɨsəsɨk In kɨn kwermɨriə, kɨni tɨksɨn kɨmɨsərɨp In.\x - \xo 26:67 \xt Aes 50:6; 53:5\x*  
\v 68 Kɨni [tɨksɨn kɨsərkɨs nɨmrɨn\f + \fr 26:68 \ft Matiu rɨpɨh nɨniyen mə kɨmɨsərkɨs nɨmrɨn, mərɨg Luk ramni ye Luk 22:64.\f*] mɨsərɨp In mhamə, “!Eh! Kristo. Tukmə ik profet, ni-ru mə pa e ramuh Ik.”   
\s1 Pita ramni mə in reinein Yesu  
\r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18, 25-27)  
\p
\v 69 Kɨni Pita raməmɨr ipakə tuk nimə ehuə kape hae pris, kɨni piraovɨn kɨrik, yor wok kape hae pris, ruə mɨni-pən tukun mɨmə, “Eh, kɨmiru Yesu yemə Galili nɨmnawəriwək.”   
\p
\v 70 Mərɨg Pita rɨni-əhu ye nɨmrɨriə, mɨmə, “Nɨkam. Yo yakeinein əfrakɨs nar en nakamni.”  
\v 71 Mɨtərhav meiwaiyu mɨn maməmɨr ye kwəruə kape rukwanu ai.  
\p Kɨni piakəskəh pɨsɨn kɨrik ruə məm in. Mɨnamni-pən tuk narmamə mɨnə aikɨn mɨmə, “Kwən e, iriu Yesu yemə Nasaret kɨmnawəriək.”   
\p
\v 72 Mərɨg Pita rɨvəh kwəsu mə pian a rameikuə; kɨni mɨmə, “Yakeinein kwən a.”   
\p
\v 73 Kasəkwətə mamhavən, narmamə yamə mɨne kasəmɨr aikɨn khani-pən mɨn tuk Pita mhamə, “Nəfrakɨs, ik əfrakɨs kɨrik mɨn a. Nakəgkiar, yaksərɨg mə kɨmiru Yesu nɨmɨrasɨ-pən ye tamhekɨn kɨrikianə.”   
\p
\v 74 Kɨni Pita rɨmə “Yo yakeinein yermamə en yame nakamhani. To yakameikuə, Kughen tukror narpɨnien kɨmi yo.” Məknekɨn, man rəkakə.  
\v 75 Kɨni Pita, rɨkin raiyu məsɨk nəgkiarien yame Yesu rɨmɨni mɨmə, “Man tukrɨpəh hanə nɨkakəyen, kɨni takni m-kɨsisər mə ik nakeinein Yo.” Kɨni rɨtərhav; rɨkin rərhakɨs mamasək.\x - \xo 26:75 \xt Mat 26:34\x*   
\c 27  
\s1 Judas rɨmnhopni atuk in  
\r (Wok 1:17-19)  
\p
\v 1 Yenpɨg-enpɨg əgkap, jif pris mɨnə fam mɨne nəmehuə kape nəmə Isrel kɨmnhauə kɨrikianə mhani kɨrikianə mə tukhopni Yesu.  
\v 2 Kɨni mharkwəji In, mhakɨr mhavən kɨmi Paelat e, gavman kape Rom.   
\p
\v 3 Nɨpɨg Judas e yame rɨmneighan-pən kɨn Yesu kɨmi kafan tɨkmɨr mɨnə, rɨmnəm mə kɨmnhavi-ərhav Yesu mhamə tukrɨmhə, rɨkin rɨmhə pɨk tuk naha nhagɨn yame in atuk rɨmnor, kɨni mɨvəhsi-pən fiftin taosen vatu a rɨrerɨg-pən mɨn tuk jif pris mɨnə mɨne nəmehuə kape nəmə Isrel.  
\v 4 Kɨni mɨmə, “Yɨmnor təvhagə has, meighan-pən kɨn kwən kɨrik yame rɨpəh norien nar has kɨrik kɨmi kafan tɨkmɨr mɨnə, mə tukshopni in.”  
\p Kɨni khamə, “Kafam atuk. Kapəmawə kɨrik nar kɨrik rɨkək.”   
\p
\v 5 Məkneikɨn Judas raraka-pən kɨn mane ye Nimə Ehuə kape Kughen mɨtərhav. Mamvən, mɨjir-əpni atuk in.\x - \xo 27:5 \xt Mat 26:14-15; Wok 1:18-19\x*   
\p
\v 6 Kɨni jif pris mɨnə khapɨk mane mhamə, “Rapəh natuatukien ye loa kapətawə mə tuksərəhu-pən mane e iriə mane kape Nimə Ehuə kape Kughen, meinai kɨmɨvəh nɨmrɨ yermamə kɨn.”  
\v 7 Kɨni kɨmnhani mhamə tukhavəh mane a mhavəh nɨmrɨ nɨmoptanə kɨrik apa “Kamor sospen ikɨn.” Nɨmoptanə a, kɨmɨnɨm yepsɨpɨs mɨnə aikɨn.  
\v 8 Tuk nar e, ruə meriaji-pə ai taktakun, kamni kɨmə nɨmoptanə a, “Nɨtə rɨmnaiyu ikɨn.”  
\v 9 Nar a rɨtərhav mor nəgkiarien kape Jeremaea ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn yame rɨmɨni mə, “Nəmə Isrel khamə mane ye kwən a fiftin taosen vatu. Kɨni kɨmnhavəh mane a,  
\v 10 mhavən, mhavəh nɨmrɨ nɨmoptanə e ‘Kamor sospen ikɨn.’ Kɨsor rəmhen kɨn yame Kughen rɨmɨni-pə tuk yo mə tuksor.”\rq (Jer 19:1-13; Sek 11:12-13)\rq*   
\s1 Yesu rɨnmərer ye nɨmrɨ Paelat  
\r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5, 13-25; Jon 18:33-19:6)  
\p
\v 11 Kɨni Yesu rɨnamərer ye nɨmrɨ gavman kape Rom e Paelat. Kɨni Paelat raiyoh-pən In mɨmə, “?Ik king kape nəmə Isrel uə?”  
\p Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Rəmhen əmə kɨn yame ik nakamni.”   
\p
\v 12 Kɨni jif pris mɨnə mɨne nəmehuə mɨnə kape Isrel kɨmnhani hah In, mərɨg In rɨpəh nəgkiarien.\x - \xo 27:12 \xt Aes 53:7\x*  
\v 13 Kɨni Paelat raiyoh mɨn In mə, “?Rhawor? ?Nakpəh nərɨgien əriə kamhani nəgkiarien rehuə iram uə?”   
\p
\v 14 Mərɨg Yesu rapnapɨg əmə, mɨpəh nhorpɨnien nəgkiarien yame kamhani. Kɨni Paelat rɨmnəm rakur.   
\p
\v 15 Ye newk mɨnə fam, nɨpɨg kape nəvɨgɨnien kape Pasova, nəmə Isrel kharkun nhaniyen nhag yermamə kɨrik kɨvəhsi-pən ta in ye kalabus, kɨni gavman tukraməkeikei mɨrɨsɨn in ramvən.  
\v 16 Kɨni ye nɨpɨg a yemə has kɨrik ye kalabus, narmamə m-fam kharkun. Nhagɨn e Barabas.  
\v 17 Kɨni kuwhen ai rofugɨn, kɨni Paelat raiyoh əriə mə, “?Nakhamə jakrɨsɨn pa nhagɨn rɨrerɨg-pre tuk əmiə? ?Barabas, uə Yesu yame kamni kɨmə Kristo?”  
\v 18 Ramaiyoh məknaikɨn meinai in rɨmnəm ta mə jif pris mɨnə kɨmɨsərəhu-pən Yesu ye kwermɨn meinai kasəməkɨn Yesu tuk yamai mə narmamə m-fam kɨmɨsorkeikei In.\x - \xo 27:18 \xt Jon 11:47-48; 12:19\x*   
\p
\v 19 Kɨni Paelat rəkwətə-pən ye jea kape nəkirien nəgkiarien, məkneikɨn kafan piahuaru rher-pən kɨn nəgkiarien kɨmin, mɨmə, “Kafam kɨrik nar kɨrik rɨkək takor ye kwən en. In yemə atuatuk. Yɨmnəm nəmrərhavyen kɨrik iran e taktakun, yakərɨg rahas pɨk tukun.”   
\p
\v 20 Mərɨg jif pris mɨnə mɨne nəmehuə kape Isrel kɨmnhani mhani-pən tuk kuwhen ai mhamə, “Taksaiyoh gavman mə tukrɨrɨsɨn Barabas, mhopni Yesu.”   
\p
\v 21 Kɨni Paelat raiyoh-pən əriə mə, “?Iriu pa nhagɨn jakrɨsɨn rɨrerɨg-pre tuk əmiə?”  
\p Khamə, “!Barabas!”   
\p
\v 22 Mərɨg Paelat rɨmə, “?Mərɨg jakhawor ye Yesu e kamni kɨmə Kristo?”  
\p Khamə, “!Ǝsɨk haktə ye nai kamarkwao kɨn!”   
\p
\v 23 Mərɨg Paelat raiyoh əriə mɨmə, “?Tuk naha? ?Rɨmnakapɨr naha loa?”  
\p Mərɨg kɨsokrən apomh pɨk mɨn mhamə, “!Ǝsɨk haktə ye nai kamarkwao kɨn!”   
\p
\v 24 Kɨni Paelat rəm mə to rɨpəh nɨni-əhuyen nəgkiarien kapəriə, kɨni iriə kɨnasərer matuk tuk nhauhyen əriə mɨnə. Məkneikɨn rɨvən mərav ye nɨmrɨ narmamə [ror nɨmtətien mə kafan kɨrik nar kɨrik rɨkək]. Kɨni mɨmə, “Tukmə nɨtawɨn raiyu, pəh nien mə yo yɨmnor. Raməmɨr irəmiə.”\x - \xo 27:24 \xt Dut 21:6-9\x*   
\p
\v 25 Kɨni narmamə mɨ-fam kɨmnhani mhamə, “Pəh nɨtawɨn tukraməmɨr irəmawə mɨne kapəmawə kwajikovə mɨnə.”\x - \xo 27:25 \xt Wok 5:28\x*   
\p
\v 26 Kɨni Paelat rɨrɨsɨn Barabas rɨrerɨg-pən tuk əriə. Kɨni mɨmə tukuh Yesu, kɨkɨr kavən, kəsɨk haktə ye nai kamarkwao kɨn.   
\s1 Mobael mɨnə kɨmɨsarh iakei ye Yesu  
\r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3)  
\p
\v 27 Kɨni mobael tɨksɨn kape gavman khakɨr Yesu mhavən ye nimə ehuə kape Paelat kɨni mɨsokrən kɨn nukwhao kape mobael mɨnə mə tukhauə.  
\v 28 Kɨni khavəhsi-ta kafan neipən, mharəh kot kɨrik rəwhao, rəmhen kɨn kot kape yermaru, mɨsarkaoh-pən kɨn kɨmin.\x - \xo 27:28 \xt Luk 23:11\x* \fig Mobael kape Rom|alt="Roman soldiers" src="HK075B.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Horace Knowles" ref="MAT 27:29" \fig*  
\v 29 Kɨni mharəh nərəus kɨrik ror nirhɨn, mɨsor kəvəvhao kɨn, rəmhen kɨn kəvəvhao kape yermaru, mhaukrai-pən ye kapən kapə. Mhavəhsi-pən kaskɨn kɨrik ye kwermɨn matuk, mɨsənɨmkur ye nɨmrɨn mhamə kamhasiai In. Kɨni mɨsarh iakei iran mamhani mhamə, “Ik e yermaru kape nəmə Isrel. !Kɨmawə yakamhasiai Ik!”  
\v 30 Kɨni masərɨg-əvhin, mharəh kaskɨn a mhauh kapən kapə kɨn mɨ-khapsaah.\x - \xo 27:30 \xt Aes 50:6\x*  
\v 31 Kɨni mɨsarh iakei fam iran, mharəhsi-ta mɨn kot əwhao mhavəhsi-pən kafan neipən. Mhakɨr mhatərhav, mhavən mə tukharuk haktə ye nai kamarkwao kɨn.   
\s1 Mobael mɨnə kɨmnharuk haktə Yesu ye nai kamarkwao kɨn  
\r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27)  
\p
\v 32 Nɨpɨg kamhauə ye swatuk, mɨsəm yemə Saerin kɨrik, nhagɨn e Saemon. Kɨni khani-əhu masəkeikei kɨmin mə tukrɨrəh nai kamarkwao kɨn kape Yesu.  
\v 33 Kɨni iriə mhakɨr Yesu mhavən ikɨn kɨrik nhagɨn e Golgota (yame nɨpran rɨmə, kwənmhaan kape kerhə irə jir).\f + \fr 27:33 \ft  Nəgkiarien e “Golgota” ye nəgkiarien kape nəmə Rom ramni mə “Kalfari”, nɨpran rɨmə “kerhə irə jir.”\f*  
\v 34 Ikɨn aikɨn a, kɨmɨvəhsi-pən waen kɨmi Yesu ikɨn yame kɨmnəvɨt-pən nar əukəh kɨrik iran tuk nɨni-əhuyen nəməmhəyen. Mərɨg Yesu rɨnɨm əsɨgəvɨn əmə, mɨpəh nɨnɨmien.\x - \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x*   
\p
\v 35 Kɨni kɨmnharuk haktə In ye nai kamarkwao kɨn. Kɨni mɨsəwhai kafan neipən masəukɨr tukun, mə tukmə yame rapita, kɨni in ravəh kafan. Nar e rɨtərhav-pə mor nəgkiarien kupan kape profet ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn yame ramni mə,  
\q1 “Kɨmɨsəwhai neipən kafak mɨsarukɨn daes tukun.”\f + \fr 27:35 \ft  Nəgkiarien e rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Matiu atuk rɨmɨrai, uə yermamə kɨrik rɨmnəsək-əpnis ye nəgkiarien kape Matiu.\f*\rq (Sam 22:18)\rq*   
\p
\v 36 Kɨni mɨsəkwətə aikɨn masarha tukun.  
\v 37 Kɨni kɨrai-pən nəgkiarien kɨrik ye nai kɨrik ramni mə kɨmɨsəm-pən nar has kɨrik iran mɨmə, “In e Yesu, King kape nəmə Isrel.” Kɨni kɨsarkwətərəkɨn-pən a kapən kapə ikɨn yerpɨrɨg.  
\v 38 Kɨni mharəh yeməkrəh mir kɨraru, mharuk haktə mɨn əriu irisɨr Yesu. Kɨrik ye matuk, kɨrik ye mawor.\x - \xo 27:38 \xt Aes 53:12\x*  
\v 39 Kɨni narmamə yamə mɨne kasəriwək ye swatuk kɨsarha-pən mɨsəm, kɨsarh iakei iran. Kasəwhan-əwhan kapəriə kapə,\x - \xo 27:39 \xt Sam 22:7; 109:25\x*  
\v 40 mhamə, “!Eh! !Ik yermamə kape natmətəg-ətəgien Nimə Ehuə kape Kughen mɨne nor-mɨnien ye nɨpɨg kɨsisər əmə!\x - \xo 27:40 \xt Mat 26:61; Jon 2:19\x* Ɨntah. Tukmə Ik Ji Kughen əfrah, eiwaiyu-ru ye nai kamarkwao kɨn mɨvəh mɨragh atuk Ik.”   
\p
\v 41 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, jif pris mɨnə mɨne nəmhajoun mɨnə kape loa kasarh iakei mɨn iran.  
\v 42 Mamhani-pən tuk əriə mɨnə mhamə, “In rɨvəh mɨragh ta narmamə khapsaah. Mərɨg rɨpəh nəmhenien tuk nɨvəh-mɨragh-atuk-ien In. Rhuvə mə king kape nəmə Isrel tukreiwaiyu ye nai kamarkwao kɨn pəh kɨsəm, kɨni mhani nəfrakɨsien iran.  
\v 43 In rhatətə ye Kughen. Tukmə Kughen rorkeikei, pəh rɨvəh-si ta In. Meinai In ramni mə In Ji Kughen.”  
\v 44 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, yeməkrəh mir yame kɨmɨruk haktə ərisɨr Yesu kawarpakwə kɨmin.   
\s1 Yesu rɨmamhə  
\r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30)  
\p
\v 45 Yerkweiha əmə, mərɨg nəpɨgnəpien ruə muvrɨg əpɨs tanɨmtanə meriaji tri klok.  
\v 46 Kɨni ye tri klok, Yesu rokrən apomh mɨmə, “Elae, Elae. ?Lama sabaktani?” Nɨpran rɨmə, “!Kughen kafak! !Kughen kafak! ?Rhawor nakamapitan kɨn Yo?”\f + \fr 27:46 \ft  Yesu ramni Sam kɨrik ikɨn e, ye Sam 22:1. Nɨmhəyen kape Yesu rɨmnor fulfilem ye profesi ye Sam 22.\f*   
\p
\v 47 Kɨni narmamə tɨksɨn yamə mɨne kasərer aikɨn mɨsərɨg nəgkiarien ai mhamə, “Sərɨgru. In ramokrən kɨn Elaeja.”   
\p
\v 48 Məkneikɨn, kwən kɨrik raiyu ətkin mɨvən mɨrəh nɨpar-par neipən meires ye waen əkwahir. Mərkɨs-pən ye nai apomh kɨrik kɨni mɨvəhsi-haktə pən kɨmi Yesu mə tukrɨnɨm.\x - \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x*  
\v 49 Kɨni narmamə mɨnə tɨksɨn khamə, “Apəh. Pəh kɨsəm ru mə to Elaeja ruə mɨvəh mɨragh in, uə?”   
\p
\v 50 Mərɨg Yesu rarar mokrən ehuə mɨn. Kɨni ai kafan neihagien rɨtərhav.   
\p
\v 51 Kafan neihagien rɨtərhav aikɨn, kɨni nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen, kɨruk neipən kɨrik yame kɨmnətapɨg kɨn Kwənmhan yame Rəmrhakə Məmrhakə pɨk. Neipən a rəhipu nɨpərɨn kɨraru. Rəhipu apa yerpɨrɨg əgkəp meiwaiyu. Nɨmnɨmien ramavən, kɨni kapier mɨnə kɨsakapɨr-pɨr.\x - \xo 27:51 \xt Eks 26:31-33; Hib 10:19-20\x*  
\v 52 Kɨni suranə yamə mɨne kɨmnor ye nɨpəg kapier kɨmɨsakapɨr-pɨr mɨsəkwag; kɨni nɨprai nəmə atuatuk yamə mɨne kwənhamhə, khamragh mɨn.  
\v 53 Kɨshaktə ye nəkwai nɨmɨr, kɨni kwasɨg ikɨn, nɨpɨg Yesu rɨmɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafan, iriə kɨmnhavən Jerusalem mhatərhav-pən tuk narmamə khapsaah.   
\p
\v 54 Kɨni yamehuə kape mobael iriə narmamə yamə mɨne kasərer masarha tuk Yesu, kɨmɨsəm nɨmnɨmien a ramavən, mɨne narɨmnar mɨnə a, kɨmnhagɨn pɨk, masokrən pɨk mhamə, “Nəfrakɨsien. Kwən e In Ji Kughen.”   
\p
\v 55 Kɨni nɨpiraovɨn khapsaah kasərer isok masəm. Apa kupan kɨmnhatərhav Galili mhakwasɨg kɨn Yesu mɨsasitu iran ye nar pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.\x - \xo 27:55 \xt Luk 8:2-3\x*  
\v 56 Iriə tɨksɨn, kɨrik e Meri pian Magdala, mɨne Meri mamə kape kwərə mir e Jemes mɨne Joses, mɨne mamə kape ji Sebedi mir.   
\s1 Kɨmɨnɨm Yesu  
\r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42)  
\p
\v 57 Ipakə mɨrh rivə, yemə Aramatia kɨrik rɨtərhav-pə. Nhagɨn e Josef. Kafan nautə rehuə. In yermamə kɨrik kape Yesu.  
\v 58 Rɨvən məm Paelat, kɨni maiyoh-pən mə tukreighaan kɨn nɨprai Yesu. Kɨni Paelat rɨmə tukrɨrəhsi-pən nɨprai Yesu kɨmin.\x - \xo 27:58 \xt Dut 21:22-23\x*  
\v 59 Kɨni Josef rɨvən mɨrəh nɨprai Yesu, muvrɨg kɨn neipən hawən kɨrik nhagɨn e linen.  
\v 60 Kɨni mɨrəh mɨvən mərəhu-pən ye nəpag kapier kɨrik yame kɨmɨkɨr wi əmə kɨmə kafan. Kɨni məpər-pər pən kɨn kapier ehuə kɨrik mətapɨg kɨn nəpag kapier. Kɨni in mamvən.\x - \xo 27:60 \xt Aes 53:9\x*  
\v 61 Ye nɨpɨg a, Meri, pian Magdala, mɨne nɨfnagni, iriu kaokwətə ipakə tuk nəpag kapier.   
\s1 Mobael yamə mɨne kɨmnɨsarha tuk nəpag kapier  
\p
\v 62 Kəni rɨkwamer kɨn, ye Sabat, jif pris mɨnə mɨne Farisi mɨnə kɨmnhavən mɨsəm Paelat.  
\v 63 Mhamə, “Yemehuə. Rɨkimawə raməsɨk mə nɨpɨg kwən a, yermamə kape neikuəyen rɨmnamragh hanə, mɨmə, ‘Nɨpɨg kɨsisər tukruə mɨvən, jakɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafak.’\x - \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; Mak 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 18:31-33; Jon 2:19-21\x*  
\v 64 Ror pən, yaksaiyoh ik mə takher-pən kɨn kafam tɨksɨn mobael tukhavən masarha tuk nəpag kapier mɨseriaji-pən nɨpɨg kɨsisər ruauə mɨvən ta. Tamə, kafan narmamə mɨnə khauə mɨsəkrəh kɨn nɨpran, mhani-ərhav mhamə ruɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafan. Neikuəyen a tukrahas pɨk rapita fam nhajounien eikuə yame Yesu rɨnamor.”   
\p
\v 65 Kɨni Paelat rɨmə, “Hakɨr mobael mɨnə, mhavən mɨsor naha nhagɨn yame nakharkun mə taksor mɨsarha huvə tuk nəpag kapier.”  
\v 66 Kɨni khavən mɨsor, masarha huvə tuk nəpag kapier. Mɨsor mak kɨn nehe kandel ye kapier mə tukmə kəsuə ta kɨn kapier, nehe kandel tukrakapɨr, kɨni mɨsətu mobael mɨnə tukun.   
\c 28  
\s1 Yesu rɨmamragh mɨn ye nɨmhəyen kafan  
\r (Mak 16:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10)  
\p
\v 1 Kɨni Sabat rɨnamor infamien. Kɨni Sande, yenpɨg-yenpɨg əgkap, Meri, pian Magdala, mɨne Meri, mama kape Jemes mɨne Joses, kravən apa ye nəpag kapier.   
\p
\v 2 Məkneikɨn, nɨmnɨmien ehuə kɨrik ravən, meinai agelo kɨrik kape Kughen Yermaru rɨmasɨ faktə ye neiai mɨvən ye nəpag kapier, məsuə ta kɨn kapier mamkwətə aikɨn.  
\v 3 Kafan neipən rhawən, nɨpran raməsiə rəmhen kɨn naroapɨgien.  
\v 4 Mobael mɨnə kɨmɨsəm, khagɨn kɨn, mɨsətəmnɨmɨn. Mhamɨr masəmɨr rəmhen kɨn yermamə yame ruamhə.   
\p
\v 5 Kɨni agelo a rɨni-pən tuk nɨpiraovɨn mɨnə a mɨmə, “Takrapəh nɨragɨnien. Yakɨrkun mə nakawarhakɨn Yesu e, yame kɨmɨruk haktə In ye nai kamarkwao kɨn.  
\v 6 Mərɨg In rɨrkək ikɨn e. Ruəmragh ta, rəmhen kɨn yame rɨmɨni. Rauə mɨwəm tamhekɨn e kɨmnərəhu ikɨn.\x - \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21\x*  
\v 7 Takwhai mɨren əmə mɨravən mɨrani-ərhav-pən tuk narmamə kafan mɨnə mɨrəmə, ‘In ruɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafan, mɨnəkupən ta kɨn əmiə muavən apa Galili. Nakharkun nɨsəmien In aikɨn.’ Ɨnta, nəgkiarien en yakwəni-pre ta tuk əmiru.”   
\p
\v 8 Kɨni pia mir a kwaiyu pɨk mɨratərhav. Mragɨn pɨk, mərɨg rɨkiriu ragien. Mɨravən mə tukrəni-ərhav pən tuk narmamə kape Yesu mɨnə.  
\v 9 Kɨmɨravən hanə, məkneikɨn Yesu ruə məm əriu, mɨmə, “Rhuvə.” Kɨni kɨrauə tuk Yesu, mawəker-pən ye nɨhun, mawəgnəgɨn In.  
\v 10 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriu mɨmə, “Rapəh nɨragɨnien. Ravən, mɨrəni-pən tuk piak mɨnə mə tukhavən apa Galili mɨsəm Yo apaikɨn.”\x - \xo 28:10 \xt Mat 26:32\x*   
\s1 Mobael mɨnə kaseikuə  
\p
\v 11 Nɨpɨg pia mir a kɨmɨrarerɨg mɨravən, mobael mɨnə a tɨksɨn khavən ye taon mhani-ərhav fam tuk jif pris mɨnə kɨn naha nhagɨn yame rɨmatərhav-pə.  
\v 12 Kɨni jif pris kɨmnhauə mɨsəm nəmehuə mɨnə kape nəmə Isrel, mharai mhun mə tukshawor. Kɨni mhavəhsi-pən mane ehuə kɨmi mobael mɨnə  
\v 13 mhani-pən tuk əriə mhamə, “Takhani-pən tuk narmamə mə, ‘Kafan narmamə mɨnə kɨmnhauə yenpɨg, nɨpɨg kɨmawə yɨmɨsapɨr, mɨsəkrəh kɨn nɨpran, mharəh mɨsap.’  
\v 14 Tukmə gavman rərɨg nəvsaoyen kɨn, kɨmawə jakhavən mɨsərəhu huvə kɨmawə min. Kɨmiə takhapəh nhavəhyen narpɨnien iran.”  
\v 15 Ror pən, mobael mɨnə a kɨmnhavəh mane a, masor naha nhagɨn yame kɨmnhani. Kɨni nəmə Isrel kasərɨg nəvsaoyen eikuə a mɨseriaji-pə ai taktakun.   
\s1 Yesu rɨmatərhav-pə tuk kafan narmamə mɨnə  
\r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23)  
\p
\v 16 Kɨni narmamə leven kape Yesu kɨmnhavən Galili, mhavən ye tukwas kɨrik yame Yesu rɨmɨni ta tuk əriə mə tukhavən ikɨn.\x - \xo 28:16 \xt Mat 26:32\x*  
\v 17 Nɨpɨg kɨsəm In, kɨni kɨsəgnəgɨn In. Mərɨg tɨksɨn, kapəriə nərɨgien ror kɨraru.  
\v 18 Kɨni Yesu ruə tuk əriə, mɨni-pən tuk əriə mə, “Kughen rɨmɨvəhsi-pə nehuəyen mɨnə fam kape narmaruyen ye rao ye neai mɨne ye tokrei tanə.\x - \xo 28:18 \xt Jon 13:3; Efes 1:20-22\x*  
\v 19 Ror pən, yakamher-pre kɨn əmiə mə takhavən mhavi narmamə ye kantri mɨnə fam ye tokrei tanə mə tukhauə kafak narmamə, kɨni mɨsor baptaes irəriə ye nhag Tatə Kughen mɨnə Tɨni, mɨne Nanmɨn Imərhakə.\x - \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16; Wok 1:8\x*  
\v 20 Kɨni mɨshajoun əriə mə tuksəri-pən fam nəgkiarien yame yɨmɨni-pre tuk əmiə. Kɨni nəfrakɨsien mə jakamarə kɨtawə-m kɨmiə ye nɨpɨg m-fam meriaji Nɨpɨg Kwasɨg.”