\id LUK - SW Tanna 
\h LUK 
\toc1 Luk 
\toc2 Luk 
\mt1 Luk  
\mt2 Nəvsaoyen Huvə kape Yesu Kristo yame Luk rɨmɨrai  
\imt1 Nəgkiarien kwakwə kape nəkwəkwə e Luk  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e?\bd* Keinein mə pa nhagɨn rɨmɨrai nəkwəkwə e- nəmehuə kupan kape niməhuak kɨmnhani mhamə Luk rɨmɨrai nəkwəkwə e. In pəh nien mə yermamə twelef kɨrik kape Yesu, mərɨg in rɨrkun huvə aposol Pol, kɨni maməriwək-pən rehuə tuk Pol. Pəh nien mə Luk yemə Isrel, mərɨg in yemə Gris; mərɨg in yeməhuak kɨrik. In dokta kape nor-huvəyen narmamə, kɨni mor huvə skul. Mɨwəs huvə nəvsaoyen kape narɨmnar yame rɨmatərhav ye narəyen kape Yesu. In rɨmɨrai nəkwəkwə e, mɨne Wok yame Aposol mɨnə Kɨmɨsor.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi pa?\bd* Rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi in kɨrik, nhagɨn e Teofilas. Nɨprai nhag e ramni mə, “Yermamə yame rorkeikei Kughen.” Luk rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi kwən a, mərɨg rɨrkun mə nəməhuak mɨnə khapsaah tuksəvhekɨn.  
\ip \bd ?Nɨmraghien rɨmnhawor pən iran mɨne ye nɨpɨg yame rɨmɨrai?\bd* Ye nɨpɨg a, nəvsaoyen kape Yesu rehuə mərərao. Kasərɨg, tɨksɨn kɨmnhani nəfrakɨsien iran, tɨksɨn kɨmnhaukreikɨn nəvsaoyen kape Yesu mhani atuk ye nərɨgien kapəriə.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Luk rorkeikei mə tukrɨni atuatuk nəgkiarien ye narəyen kape Yesu. Rɨmə tukrɨrkun huvə nəfrakɨsien ye narəyen kape Yesu, maməgkiar kɨmi narmamə yamə mɨne kɨmnasəriwək iriə Yesu masəm naha nhagɨn yame In rɨmnamor. Kɨni Luk rɨmɨwəs huvə nəgkiarien kapəriə, kwasɨg ikɨn rɨrai nəkwəkwə e. In rorkeikei mə tukrhajoun mə Yesu In yermamə əfrakɨs kɨrik mɨne Kughen, rɨmɨpəh norien nar has kɨrik. In Kughen, kɨni In ravəh mɨragh narmamə.  
\c 1  
\s1 Luk rɨmɨrikakun nəgkiarien kafan  
\pi1
\v 1-3 Teofilas, ik yamehuə kɨrik, kamsiai ik. Narmamə khapsaah kɨmɨsəm narɨmnar kɨn nɨmrɨriə yame Yesu rɨmnor ye nɨpɨg rɨmnamarə ye tokrei tanə. Iriə kɨmnɨsarə ye nɨpɨg kape nɨrikakunien kape narɨmnar mɨnə a, kɨni mɨsarkut pɨk mə tuksərəhu atuatuk nəvsaoyen kape narɨmnar mɨnə a.\x - \xo 1:1-3 \xt Wok 1:1 \x* Kɨmnharai ta narɨmnar yamə mɨne narmamə tɨksɨn kɨmnhani, kɨni mhani-ərhav. Kɨni yo yɨmɨwəs huvə nəgkiarien iran mɨnə mə jakɨrkun huvə narɨmnar mɨnə a ye nɨrikakunien kafan. Kɨni taktəkun ai, kafak nərɨgien rɨmə jakrai atuatuk narɨmnar m-fam mher-pre kɨn. Jakrai atuatuk yamə mɨnə kɨmɨsəkupən, mɨne yamə mɨne kɨmnhakwasɨg.\fig Luk ramrai nəkwəkwə kafan|alt="Luke writing on a scroll" src="Write_d.jpg" size="col" loc="Bottom left" copy="Urs Wegman" ref="LUK 1:1-3" \fig*  
\v 4 Yɨmnorkeikei mə jakni narɨmnar mɨnə e tuk ik mə takɨrkun atuatuk nəfrakɨsien kape nəvsaoyen yame kɨnhajoun ta ik kɨn.   
\s1 Agelo kɨrik rɨmɨni-ərhav narhayen kape Jon Baptaes  
\p
\v 5 Ye nɨpɨg king kape provins e Judia, nhagɨn e Herod Ehuə, pris kɨrik aikɨn, nhagɨn e Sekaraea. In kɨrik ye pris mɨnə kamokrən kɨn əriə kɨmə, “Pris mɨnə kape kwənərəus kape Apia,” [yame rɨmasɨ-pən ye kwənərəus kape Eron kupən]. Kafan piahwaru, nhagɨn e Elisabet, rɨmasɨ-pən mɨn ye kwənərəus kape pris e Eron.  
\v 6 Kɨni iriu kwətuatuk ye nɨmrɨ Kughen, mawəri-pən huvə norien kape Loa kape Moses, mɨne nəgkiarien mɨnə iran; mɨrapəh nɨwəsɨkien kɨrik.  
\v 7 Mərɨg jiriu rɨrkək meinai Elisabet ror siə kɨn ror hanə, mɨnəpiahuaru, kɨni Sekaraea mɨn rɨnəhuaru.   
\p
\v 8 Kɨni ruauə atuatuk ye nɨpɨg yame Sekaraea mɨne kwhen kafan kasor wok kapəriə ye Nimə Ehuə kape Kughen.  
\v 9 Khamə tuksəm-ru mə pa nhagɨn tukrauru-pən ye Nimə Kape Kughen mɨvaan insens nəmiovɨn rapien huvə mamvən tuk Kughen. Kɨni ye norien kape pris mɨnə kape nɨrpenien yermamə yame tukrɨvən imə, kɨmnharai-pən nhagriə ye kwaji kapier kɨrik mhawhan. Kɨmnhawhan, kapier yame kɨmnharai-pən nhag Sekaraea iran rukreikɨn haktə.\x - \xo 1:9 \xt Eks 30:7 \x* \fig Pris ravaan əru nusai nai ye tebol rhakə|alt="Priest burning a sacrifice" src="Hk078b.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Horace Knowles" ref="Luk 1:9" \fig*  
\v 10 Məkneikɨn rɨməpəh narmamə khapsaah iruə kasofugɨn masəhuak, kɨni rɨmauru-pən imə mɨvaan insens.   
\p
\v 11 Məkneikɨn agelo kɨrik kape Kughen Yermaru rɨtərhav-pə marer ye nɨkar tebol matuk ye kwənmhaan yame rɨvaan insens ikɨn.  
\v 12 Kɨni Sekaraea rəm rakur, mɨgɨn pɨk.  
\v 13 Mərɨg agelo a rɨni-pən tukun mɨmə, “Sekaraea, pəh nɨgɨnien, meinai Kughen rɨmnərɨg kafam nəhuakien. Kafam piahwaru Elisabet tukrɨrəh tɨni kɨrik yerman. Kɨni takaməkeikei mhen-pən nhagɨn mə Jon.  
\v 14 Kɨni takərɨg rhuvə, magien tukun, kɨni narmamə khapsaah tuksagien tuk nɨmraghien kafan,  
\v 15 meinai in tukruə yamehuə kɨrik ye nɨmrɨ Kughen Yermaru. Kɨni to in rɨpəh nɨnɨmien waen, mɨne nɨnɨmien skai mɨnə.\f + \fr 1:15 \ft  Nam 6:1-4 ramni mə profet mɨnə khapəh nhanɨmien waen, tamə kɨsapɨs kɨn. \f* Kɨni Nanmɨn kape Kughen tukrɨkwar ye nɨmraghien kafan, rɨrikakun ye nɨpɨg raməmɨr apa ye tɨp nɨsɨni, mamvən, infamien rɨrkək.\x - \xo 1:15 \xt Nam 6:2-3 \x*  
\v 16 Kɨni in tukrɨvi-pə nəmə Isrel khapsaah kharerɨg-pə tuk Yermaru kapəriə e Kughen.  
\v 17 Kɨni in tukruə məkupən kɨn Yermaru ye nanmɨn mɨne nəsanɨnien kape Elaeja kupən, mə in tukrukreikɨn rɨki tatə mɨnə khrerɨg-pən mɨn tuk kapəriə kwajikovə mɨnə; kɨni in tukrukreikɨn mɨn narmamə yamə mɨne kasəsɨk nəkwai Kughen khauə mɨn ye nɨrkunien kape nəmə atuatuk mɨnə. Ye norien a, in tukror apnəpeinə ye nɨmraghien kape narmamə tuk nuəyen kape Yermaru.”\x - \xo 1:17 \xt Mal 3:1; 4:5-6; Mat 17:11-13 \x*   
\p
\v 18 Məkneikɨn, Sekaraea rɨni-pən tuk agelo mɨmə, “?Jakhawor pən iran mɨne mɨrkun mə nar e tukruə mor nəfrakɨsien kɨn? Meinai yo yaknəhuaru ta; kɨni kafak piraovɨn rɨnəpiəhuaru mɨn.”   
\p
\v 19 Mərɨg agelo a rɨni-pən tukun mɨmə, “Yo, nhagɨk e Gabriel, kɨni yo yakamərer ye nɨmrɨ Kughen ye nɨpɨg m-fam. Kɨni In rɨmnher-pə kɨn yo mə jakuə məgkiar kɨmik, mɨni-pre nəvsaoyen huvə e.\x - \xo 1:19 \xt Dan 8:16; 9:21 \x*  
\v 20 !Ǝtərɨg-ru! Neramɨm tukrərpəvɨn kɨni takeinein nəgkiarien meriaji nɨpɨg takəm nɨprai nəgkiarien e, meinai nɨmɨpəh nɨniyen nəfrakɨsien ye kafak nəgkiarien. In tukruə mor nəfrakɨsien kɨn ye nɨpɨg atuatuk kafan.”   
\p
\v 21 Kɨni ye nɨpɨg a, narmamə kɨmɨseito kɨn Sekaraea, mɨsərɨg mə rhawor ramor məkna tan pən ye nəkwai Nimə kape Kughen.  
\v 22 Kɨni rɨmatərhav-pə, meinein nəgkiarien. Ror məkneikɨn iriə kɨmnharkun mə in rɨmnəm nəmrərhavyen kɨrik imə. Raməgkiar əmə kɨn kwermɨn mamvən, neramən rɨmnarpəvɨn.   
\p
\v 23 Kɨni nɨpɨg rɨmnor infamien ye wok kape pris ye nəkwai Nimə kape Kughen, in rɨrerɨg-pən yerkwanu.  
\v 24 Kɨni rɨpəh norien tu, kafan piahwaru ror tɨpɨn, mamerkwaig əmə yerkwanu meriaji makuə kɨrkɨrɨp,  
\v 25 mamni mɨmə, “Nar e Kughen Yermaru rɨmnor ruə irak. Apa kupən, narɨk rɨrkək, yakaurɨs. Mərɨg taktəkun ai, Kughen rɨmnor rhuvə-pə kɨmi yo, kɨni rɨkik ragien mə jakrəh kwajikovə kɨrik, mɨpəh mɨn naurɨsien kɨn nɨmrɨ jir.”   
\s1 Agelo kɨrik rɨmɨni-ərhav mə Yesu tukrarha-pə ye tokrei tanə  
\p
\v 26 Kɨni nɨpɨg Elisabet ror tɨpɨn mɨvəh makuə sikis, Kughen rɨmnher-pə kɨn agelo kɨrik kafan, nhagɨn e Gabriel, rɨvən apa yerkwanu kɨrik nhagɨn e Nasaret, ye provins e Galili.  
\v 27 In mɨvəh nəgkiarien kɨrik mamvən kɨmi piraovɨn kɨrik nhagɨn e Meri. Yerman rɨpəh hanə nɨvənien tukun, mərɨg kɨmɨrpen ta kɨmə tukɨkɨr pən kɨmi kwən kɨrik, nhagɨn e Josef, yame in kwənərəus kɨrik kape King Deved.\x - \xo 1:27 \xt Mat 1:16,18 \x*  
\v 28 Kɨni agelo a raji-ərhav pən tukun, mɨni-pən tukun mɨmə, “Rhuvə, Meri. Kughen rɨmnərəhu kafan nɨhuvəyen kɨmik, kɨni mamarə kɨmiru min.”   
\p
\v 29 Mərɨg tɨpɨr ramuh Meri tuk nɨprai nəgkiarien a, mɨmə, “?Rhawor e mamni vi vi məkneikɨn yo?”   
\p
\v 30 Mərɨg agelo a rɨni-pən tukun mɨmə, “Takpəh nɨgɨnien, Meri, meinai Kughen rɨmɨrpen mə tukrautə-pre kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmik.  
\v 31 Ror məkneikɨn, takaməkeikei mor tɨpɨm. Takaməkeikei mɨrəh kwaji kɨrik yerman, mhen-pən nhagɨn mə Yesu\f + \fr 1:31 \ft  Nhag e Yesu, nɨpran ramni mɨmə Kughen tukrɨvəh mɨragh narmamə mɨfam.\f*.\x - \xo 1:31 \xt Aes 7:14; Mat 1:21-23 \x*  
\v 32 In tukruə mamor yemə huvə pɨk kɨn. Tukaməkeikei kokrən kɨn In kɨmə In Ji Kughen Yerpɨrɨg. Kɨni Kughen Yermaru tukror In ruə king rəmhen əmə kɨn rɨpni kupən e Deved.  
\v 33 Kɨni In tukramarmaru ye kwənərəus yamə mɨne khasɨ-pən ye Jekob, kɨni kafan narmaruyen tukramarə kape rerɨn.”\x - \xo 1:33 \xt 2 Saml 7:12,13,16; Aes 9:7 \x*   
\p
\v 34 Kɨni Meri rɨni-pən tuk agelo mɨmə, “?Jakhawor-pən iran mɨne mɨrəh kwajikovə kɨrik tukmə yakpəh nəri-pən-hanəyen yerman?”   
\p
\v 35 Mərɨg agelo rɨni-pən tukun mɨmə, “Nanmɨn kape Kughen tukrurə marə iram, kɨni nəsanɨnien kape Kughen Yerpɨrɨg tukrhen ik. Kɨni in e kwajikovə yame takrəh, in ratuatuk pɨk, tukamokrən kɨn In kɨmə Ji Kughen.  
\v 36 Kɨni, əmru, kuhum e Elisabet rɨnəpiəhuaru pawk, mərɨg rɨnor ta tɨpɨn kɨn kwaji yerman kɨrik. Kɨmɨni in kɨmə piahwaru yame ror siə kɨn, mərɨg taktəkun ai rɨnor tɨpɨn mɨvəh makuə sikis.  
\v 37 Narɨmnar mɨnə e kashajoun-pən mə nar kɨrik rɨpəh norien neineinien tuk Kughen.”\x - \xo 1:37 \xt Mat 19:26; Job 42:2; Jer 32:17\x*   
\p
\v 38 Məkneikɨn Meri rɨni-pən tukun mɨmə, “Ǝwəh. Yo yorwok əmə kape Kughen Yermaru. Pəh In tukror naha nhagɨn kɨmi yo yame ik nakamni.” Kɨni agelo rəta iran, mamvən.   
\s1 Meri rɨmavən məm Elisabet  
\p
\v 39 Kwasɨg ikɨn ye narɨmnar mɨnə a, rɨpəh norien tu, Meri rɨmnarar iman ikɨn, mhai mɨren nar mɨvən apa yerkwanu kɨrik ye nɨkar tukwas mɨnə ye provins e Judia,  
\v 40 mauru-pən imei Sekaraea mɨne Elisabet. Magien tuk Elisabet,  
\v 41 kɨni nɨpɨg Elisabet rərɨg Meri raməgkiar, məknakɨn kwajikovə a ye tɨpɨn rakur mɨkiu; kɨni Nanmɨn kape Kughen rɨmnor Elisabet  
\v 42 rok-rapomh mɨmə, “!Kughen ramor rhuvə-pre kɨmik rapita nɨpiraovɨn mɨnə fam, kɨni In tukror huvə-pən kɨmi kwaji yerman yame takrəh!  
\v 43 Mərɨg yakpəh nɨrkunien mə rhawor e Kughen ramor huvə pə məkneikɨn kɨmi yo mə nɨsɨn Yermaru kafak tukruə məm yo.  
\v 44 Yakamni məkneikɨn meinai nɨpɨg yɨmnərɨg kafam nəgkiarien, kwajikovə e yame raməmɨr e ye tɨpɨk ramagien mamkiu.  
\v 45 Kɨni Kughen tukror rhuvə pre kɨmik meinai nɨmɨni nəfrakɨsien ye nəgkiarien yame Kughen Yermaru rɨmɨni-pre tuk ik.”   
\s1 Meri raməni nɨpei maməgnəgɨn Kughen  
\p
\v 46 Məkneikɨn Meri rɨmə,  
\q1 “Ye nɨmraghien mɨnə fam kafak, yakaməgnəgɨn Kughen Yermaru,\x - \xo 1:46 \xt 1 Saml 2:1-10 \x*   
\q2
\v 47 kɨni rɨkik ramagien pɨk tuk Kughen kafak yame ravəh mɨragh yo,   
\q1
\v 48 meinai yo yorwok əmə kafan yame yo yermamə apnapɨg əmə, mərɨg rɨkin raməsɨk yo.  
\q2 Kɨni taktəkun ai mamvən, narmamə m-fam tukhani mə Kughen rɨmnor huvə pə kɨmi yo.   
\q1
\v 49 Meinai Kughen e nəsanɨnien kafan in rehuə,  
\q2 In rɨmnor narɨmnar rehuə kɨmi yo.  
\q1 Kɨni nhagɨn ramərhakə.   
\q1
\v 50 Kɨni rɨkin rehuə tuk narmamə yamə mɨne kamhasiai In, iriə e narmamə yamə mɨne kɨmɨsəkupən mɨsarə mɨne yamə mɨne tukpihauə kwasɨg ikɨn.\x - \xo 1:50 \xt Sam 103:13,17 \x*   
\q1
\v 51 In rɨmnor nar apsɨpɨs mɨnə ye nəsanɨnien ye kwermɨn.  
\q2 Mher yerhav kɨn narmamə yamə mɨne kɨsausit ye nətərɨgien kapəriə.   
\q1
\v 52 Mɨvəh-si-əhu namehuə mɨnə ye kapəriə neihuəyen,  
\q2 kɨni mɨvəhsi-haktə narmamə yamə mɨne kapəriə nətərɨgien reiwaiyu.\x - \xo 1:52 \xt Job 12:19; 5:11; Sam 147:6 \x*   
\q1
\v 53 Narmamə yamə mɨne nɨkumhə raməs əriə, In raməvɨgɨn əriə kɨn nəvɨgɨnien yame rhuvə,  
\q2 kɨni narmamə yamə mɨne kapəriə nautə rehuə, In rɨmnher yerhav kɨn əriə, nar rɨmɨrkək tuk əriə.\x - \xo 1:53 \xt Sam 34:10 \x*   
\q1
\v 54 In rɨmnasitu ye kwənərəus kape Isrel, iriə e yorwok mɨnə kafan. Rɨkin raməsɨk mə rɨkin tukraməkeikei mamehuə tuk əriə,\x - \xo 1:54 \xt Sam 98:3 \x*  
\v 55 rɨrikakun ye Ebraham kupən mɨne kwənərəus kafan, mamvən kape rerɨn, rəri-pən nəgkiarien yame rɨmɨni-pən ta tuk kaha mɨnə kapətawə.”\x - \xo 1:55 \xt Jen 17:7; Maeka 7:20 \x*   
\p
\v 56 Kɨni Meri ramarə iriu Elisabet mɨvəh makuə kɨsisər, kɨni ai, mɨpirerɨg-pən iman ikɨn.   
\s1 Jon Baptaes rɨmnarha-pə  
\p
\v 57 Kɨni nɨpɨg atuatuk kape Elisabet rɨmauə mə tukreimək iran, kɨni rɨmɨrəh tɨni yerman.  
\v 58 Kɨni narmamə yamə mɨne kasarə ipakə tukun mɨne kafan kwənərəus mɨnə kɨmɨsərɨg nəvsaoyen a mə Kughen Yermaru rɨkin rehuə tukun mor rhuvə pən məknakɨn kɨmin, kɨni iriə kɨmnhauə mɨsor kɨrikianə iriə min mə tuksagien kwis.   
\p
\v 59 Kɨni nɨpɨg pɨkwarien a rɨmɨvəh nɨpɨg eit, kɨni iriə khauə mhavəh nao kɨm in. Kɨni ipakə əmə kɨshen-pən nhagɨn mə nɨfnhag rɨmni e Sekaraea,\x - \xo 1:59 \xt Jen 17:12; Lev 12:3; Luk 2:21 \x*  
\v 60 mərɨg nɨsɨni rɨmɨni-pən mɨmə, “Nɨkam. Pəh kɨshen-pən nhagɨn mə Jon.”   
\p
\v 61 Mərɨg iriə khani-pən tukun mhamə, “?Rhawor? Ye kwənərəus kapəmiru, nhag e Jon rɨrkək iran.”  
\v 62 Kɨni masəgkiar kɨn kwermɨriə mɨsaiyoh-pən Sekaraea mhamə in rorkeikei mə tukshen-pən nhagɨn mə pa.   
\p
\v 63 Kɨni in raiyoh-pən əriə mə tukharəh-sipən nar kɨrik pəh tukrɨrai-pən nəgkiarien kɨrik aikɨn, mɨrai-pən mɨmə, “Nhagɨn e Jon.” Kɨsəm kɨsakur pɨk kɨn. \fig Sekaraia ramni mə nhagɨn e Jon|alt="Zecharaia writing down John's name" src="CNT5022.jpg" size="col" loc="Top right" copy="David C. Cook" ref="LUK 1:63" \fig*  
\v 64 Məkneikɨn, neramɨn rɨhuatuk, məgkiar mamni vi vi Kughen.   
\p
\v 65 Kɨni narmamə m-fam yamə mɨne kɨsarə ipakə tukun kɨsakur kɨn. Kɨni narmamə kɨmnhani narɨmnar mɨnə a rarkurao ikɨn mɨnə fam ye nɨkar tukwas mɨnə ye provins e Judia.  
\v 66 Kɨni narmamə mɨfam yamə mɨne kɨmnhavəh nəvsaoyen a, mɨsətərɨg kɨn, mɨsaiyoh əriə mɨnə mhamə, “Man. ?Keinein mə kwajikovə e tukreihuə mor naha?” Kɨmnhani məknaikɨn meinai kɨmɨsəm mə nəsanɨnien kape Kughen Yermaru ramarə iran.   
\s1 Sekaraea rɨmɨni-ərhav nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmin  
\p
\v 67 Məkneikɨn Nanmɨn kape Kughen rɨmnor rɨki Sekaraea, ramni-ərhav nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmin mɨmə,   
\q1
\v 68 “Pəh khani vi vi Yermaru, In Kughen kape nəmə Isrel,  
\q2 meinai In rɨmauə mə tukrasitu ye kafan narmamə mɨnə,  
\q2 kɨni mɨpɨk ta əriə ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kapəriə.\x - \xo 1:68 \xt Sam 72:18 \x*   
\q1
\v 69 In rɨmɨvəh-si haktə yemə əsanɨn yame ravəh mɨragh ətawə, yame ramsɨ-pən ye kwənərəus kape yorwok kafan e Deved kupən\x - \xo 1:69 \xt Sam 18:2 \x*  
\v 70 raməri-pən əmə nəgkiarien yame rɨmɨvəhsi-pən kɨmi kafan profet kupən mɨnə mɨmə  
\v 71 tukrɨvəhsita ətawə tuk tɨkmɨr mɨnə kapətawə mɨne tuk kwermɨ narmamə mɨfam yamə mɨne kasəməkɨn ətawə.\x - \xo 1:71 \xt Sam 106:10 \x*   
\q1
\v 72 Kɨni mɨmə rɨkin tukreihuə tuk rɨptawə mɨnə,  
\q2 kɨni rɨkin tukraməsɨk promes atuatuk\x - \xo 1:72 \xt Jen 17:7; Sam 105:8-9 \x*  
\v 73 yame In rɨmɨni-pən ta tuk rɨptawə e Ebraham mɨmə\x - \xo 1:73 \xt Jen 22:16-17 \x*  
\v 74 tukrɨrəh-si ta ətawə ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kapətawə,  
\q1 mə nɨpɨg mɨfam ye nɨmraghien kapətawə, kɨtawə tukharkun nɨsorien wok kafan ye nɨmrɨ Kughen, mhapəh nhagɨnien,  
\v 75 kɨtawə kɨsəmərhakə mɨsatuatuk ye nɨpɨg mɨfam.”\x - \xo 1:75 \xt Taet 2:12-14 \x*   
\p
\v 76 Kɨni Sekaraea rarar mɨni-pən tuk tɨni mɨmə,  
\q1 “Kɨni ik, narɨk, tukokrən kɨn ik kɨmə ik pris kape Kughen Yerpɨrɨg;  
\q2 meinai Ik takəkupən kɨn Yermaru mor apnəpeinə ye swatuk kafan,\x - \xo 1:76 \xt Aes 40:3 \x*   
\q1
\v 77 mamni-ərhav tuk kafan narmamə mɨnə mə Kughen tukrəspir ta təvhagə has kapəriə, mɨvəh mɨragh əriə.\x - \xo 1:77 \xt Jer 31:34 \x*   
\q1
\v 78 In tukraməkeikei mor məknakɨn meinai rɨkin rehuə tuk ətawə, mamor huvə pə kɨmi ətawə.  
\q1 Rɨkin rehuə tuk ətawə, Kristo tukruə tuk ətawə rəmhen əmə kɨn yame mɨrh ramhaktə mamvən ye neai\x - \xo 1:78 \xt Aes 60:1-2 \x*  
\v 79 mɨsia-pen ətawə yamə mɨne kasarə ye nəpɨgnapien mɨne apa ikɨn nəsanɨnien kape nɨmhəyen ramhen narmamə ikɨn,  
\q2 kɨni mamkɨr-pən nɨhutawə ye swatuk kape nəmərinuyen.”   
\p
\v 80 Kɨni pɨkwarien a nɨpran ramehuə, kɨni mamehuə mɨn ye nanmɨn kape Kughen. Kɨni nɨpɨg mɨfam in ramarə apa ye tɨpəvsɨk mameito kɨn nɨpɨg atuatuk yame tukrɨrikakun wok iran ye nɨmrɨ nəmə Isrel.   
\c 2  
\s1 Yesu rɨmnarha-pə  
\r (Mat 1:18-25)  
\p
\v 1 Ye nɨpɨg a, yemə Rom kɨrik, nhagɨn e Sisa Ogastas, in ramarmaru ye tanə mɨnə fam kape Rom. In mamərəhu loa kɨrik mɨmə tukəvheikɨn fam narmamə yamə mɨne kɨsarə aikɨn a.  
\v 2 (In e nəvheikɨnien narmamə yame kɨmnəkupən kor. Ye nɨpɨg a, kwən e Kwaerinias in gavman kɨrik kape provins e Siria).  
\v 3 Kaməvheikɨn narmamə, narmamə tukasəkeikei mharerɨg-pən mhavən hanə iməriə mɨnə ikɨn mə tukəvheikɨn əriə.  
\v 4 Ror pən kwən a Josef mɨn rɨtərhav yerkwanu e Nasaret ye provins e Galili, mɨvən apa provins a Judia, yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Betlehem, imei King Deved kupən. Rɨmavən aikɨn a meinai in kwənərəus kɨrik kape King Deved.  
\v 5 Kwerpen ta Josef mɨne pian e Meri mə tukwarkurək; kɨni Meri natukreimək kɨn kwajikovə. Kɨni iriu kɨmɨravən apa Betlehem mə tukəvheikɨn mɨn əriu.  
\v 6-7 Kɨni kratərhav Betlehem, mɨrapəh nɨwəmien kwənmhan tukwapɨr ikɨn, mwarə ye nimə kape nar mɨragh. Mwarə hanə apaikɨn, kɨni rɨnor nɨpɨg kape kwajikovə tukrarha, kɨni reimək kɨn nɨmrɨn nupan kafan, yerman. Muvrɨg kɨn neipən, mərəhu-pən əmə in ye tɨkirao yame nar mɨragh mɨnə kasəvɨgɨn-pən iran.   
\s1 Agelo mɨnə khatərhav-pə tuk yorwok ye sipsip mɨnə  
\p
\v 8 Kɨni ipakə əmə tuk yerkwanu e Betlehem, narmamə yamə mɨne kasəvɨgɨn sipsip mɨnə kasarə yerki mənvhirɨk masarha tuk sipsip mɨnə yenpɨg.  
\v 9 Məkneikɨn agelo kɨrik kape Kughen Yermaru rɨtərhav-pə tuk əriə, nɨkhakien kape Kughen Yermaru rɨsia-pen əriə, khagɨn pɨk. \fig Agelo rɨmauə məm narmamə kasarha tuk sipsip|alt="Angel appears to the shepherds" src="CNT5081.jpg" size="span" loc="Bottom of the page" copy="David C. cook" ref="LUK 2:9" \fig*  
\v 10 Mərɨg agelo a rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Hapəh nhagɨnien. Meinai yo yakwauə mə jakni-pre nəvsaoyen huvə tuk əmiə, yame tukror rɨki narmamə ragien pɨk. Kɨni Nəvsaoyen a ramvən tuk narmamə mɨfam.  
\v 11 Taktəkun əmə, yermamə kɨrik rɨmnarha-pə ye taon kape King Deved. In ravəh mɨragh narmamə, kɨni In Kristo yame Kughen rɨmɨni-ta kupən mə tukrher-pə kɨn tuk əmiə. Kɨni In Yermaru.  
\v 12 Kɨni taksəm kwajikovə en kɨmuvrɨg kɨn neipən, kərəhu-pən ye tikirao, ror nɨmtətien kɨmi əmiə mə kwajikovə a in a yakməni.”   
\p
\v 13 Məkneikɨn, agelo mɨnə khapsaah khatərhav-pə masərer iriə min, masəgnəgɨn Kughen, mhani mhamə,   
\p
\v 14 “Pəh khani vi vi Kughen apa yerpɨrɨg ye neai.  
\p Kɨni narmamə ye tokrei tanə yamə mɨne rɨki Kughen ramagien tuk əriə, pəh kɨsarə ye nəmərinuyen.”\x - \xo 2:14 \xt Luk 19:38 \x*   
\s1 Yorwok ye sipsip mɨnə kɨmnhavən masəm Yesu  
\p
\v 15 Məkneikɨn agelo mɨnə kɨmɨsəta ye yorwok ye sipsip mɨnə, mharerɨg-pən apa ye rao ye neai, kɨni yorwok ye sipsip mɨnə kɨmnhani tuk əriə mɨnə mhamə, “Pəh khavən apa Betlehem, mɨsəm-ru nar e Kughen Yermaru rɨmɨni-pə tuk ətawə.”   
\p
\v 16 Kɨshai mɨren mhavən mɨsəm Meri mɨne Josef mɨne kwajikovə yame ramapɨr-pən ye tikirao.  
\v 17 Nɨpɨg kɨmɨsəm, kɨmnhani ərhav nəgkiarien yame agelo rɨmɨni ye kwajikovə,  
\v 18 kɨni narmamə mɨfam yamə mɨne kɨmɨsərɨg nəgkiarien yame yorwok ye sipsip mɨnə kɨmnhani-pən tuk əriə, kɨsakur pɨk kɨn.  
\v 19 Mərɨg Meri rɨmnətərɨg əmə kɨn narɨmnar mɨnə e, markut tuk nərɨgien nɨpran.\x - \xo 2:19 \xt Luk 2:51 \x*  
\v 20 Mərɨg yorwok ye sipsip mɨnə kɨmnharerɨg, mhavəhsi-haktə nhag Kughen, mhani vi vi In tuk narɨmnar m-fam yamə mɨne kɨmɨsəm mɨsərɨg; rəmhen əmə kɨn yame agelo rɨmɨni-ta tuk əriə.   
\s1 Kamhen-pən nhag Yesu  
\p
\v 21 Kwajikovə a rɨmnarha, mɨvəh nɨpɨg eit, kɨni kɨmɨvəh nao kɨmin rəri-pən əmə loa kapəriə, kɨni khen-pən nhagɨn kɨmə Yesu, nhag yame agelo rɨmɨni-pən ta tuk Meri nɨpɨg in rɨmnor tɨpɨn.\x - \xo 2:21 \xt Luk 1:31 \x*   
\s1 Josef mɨne Meri kɨmɨrərəh Yesu mɨravən apa ye Nimə kape Kughen  
\p
\v 22-24 Ye nɨpɨg a, tukmə kwajikovə kɨrik rarha, rɨmni mɨne nɨsɨni tukawəkeikei mwor sakrefaes kape nəspirien mamə, rəri-pən Loa kape Moses,\f + \fr 2:22-24 \ft  Nakəm loa e ye Eks 13:2 mɨne 1 Saml 1:22-28.\f* kɨni ruauə atuatuk ye nɨpɨg kape Josef mɨne Meri mə tukwor məkna. Ror pən kɨrərəh Yesu mɨrhuvən Jerusalem, mɨravəh mak ye tanə kɨraru uə yəkwi-nətuən kɨraru kɨni mwhopni, rəri-pən əmə loa yame Kughen Yermaru rɨmɨni.\f + \fr 2:22-24 \ft  Loa e raməmɨr ye Lev 12:8.\f*  
\p Kɨni kɨmɨravəhsi-pən kwajikovə a kɨmi Kughen Yermaru. Nar a raməri-pən Nəgkiarien kape Kughen yame ramni mɨmə,  
\q1 “Nɨmrɨn nupan mɨnə yerman, tukaməkeikei kɨvəhsi-pən əriə kɨmi Kughen Yermaru mə kafan mɨnə.”\rq (Eks 13:2, 12)\rq*   
\s1 Simeon mɨne Ana kɨmawəm Yesu, kawəgnəgɨn Kughen  
\p
\v 25 Kɨni huaru kɨrik ramarə apa Jerusalem, nhagɨn e Simeon. Kafan nɨmraghien in ratuatuk huvə, kɨni nɨpɨg mɨfam in raməri-pən nəgkiarien kape Kughen. Kɨni in rameito kɨn nuəyen kape Kristo yame In tukruə mɨvəh mɨragh nəmə Isrel. Kɨni Nanmɨn kape Kughen ruə mɨkuar yerkin.  
\v 26 Nanmɨn kape Kughen ruɨni-pən ta tukun mɨmə tukrɨpəh nɨmhəyen meriaji tukrəm Kristo yame Kughen Yermaru rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn.  
\v 27 Kɨni Nanmɨn kape Kughen rɨmnor rɨkin mə tukrauru-pən ye Nimə Ehuə kape Kughen. Kɨni Josef mɨne Meri kɨmɨrərəh Yesu mwaru-pən ye Nimə kape Kughen mə iriu tukwor narɨmnar fam yame Loa kape Moses ramni.  
\v 28 Məkneikɨn Simeon rɨmnəm Yesu, kɨni mɨrəh kɨn kwermɨn, kɨni mamni vi vi Kughen mamni-pən tukun mɨmə,   
\q1
\v 29 “Kughen Yermaru, promes yame Ik nɨmɨni tuk yo, naknor əfrakɨs.  
\q2 Kɨni taktəkun ai, eighaan kɨn yo, yorwok e kafam, pəh yakmhə ye nəmərinuyen,   
\q1
\v 30 meinai yaknəm kwajikovə e kɨn nɨmrɨk yame tukrɨwəh mɨragh narmamə.\x - \xo 2:30 \xt Aes 52:10; Luk 3:6; Taet 2:11 \x*   
\q1
\v 31 Ik nɨmnor apnəpeinə mə In tukrɨvəh mɨragh narmamə,  
\q2 kɨni narmamə m-fam tukharkun nar a.   
\q1
\v 32 In tukruə rəmhen kɨn laet, mhajoun swatuk kɨn nəmə ye kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə,  
\q2 Kɨni narmamə tukhavəhsi-haktə nəmə Isrel tukun.”\x - \xo 2:32 \xt Aes 42:6; 49:6; 52:10 \x*   
\p
\v 33 Kɨni rɨm kwajikovə a mɨne nɨsɨni kwakur pɨk kɨn nəgkiarien yame Simeon rɨmɨni iran.  
\v 34 Kɨni Simeon rəhuak mɨmə, “Pəh nɨhuvəyen kape Kughen tukrurə tuk əmiru.” Kɨni mɨni-pən tuk Meri, nɨsɨn kwajikovə a, mɨmə,  
\p “!Ǝrɨg-ru! Kughen rɨmɨrpen ta kwajikovə e mə tukror nəmə Isrel khapsaah tukhamɨr,  
\q2 kɨni mə tukror mɨn əriə khapsaah khavəh nɨmraghien.  
\q1 Kughen rɨmɨrpen pawk In mə In ror nɨmtətien kɨrik, mərɨg narmamə tukhani hah In.\x - \xo 2:34 \xt Aes 8:14; Mat 21:42; 1 Pita 2:8\x*  
\v 35 Ror pən tukəm əpu nərɨgien has kape narmamə khapsaah.  
\q1 Kɨni, Meri, rɨkim tukrəmhə tukun rəmhen kɨn yame yermamə kɨrik ramhai rɨkim kɨn nau nisə.”   
\p
\v 36 Kɨni piahwaru kɨrik ramarə aikɨn, nhagɨn e Ana. In profet kɨrik. In ji Fanuel, kwənərəus kape Aser kupən. Rɨnəpiahuaru əgkəp. Nɨpɨg rɨmnamətamaruə əmə, məri-pən kafan yerman. Mwarə kwis kape newk seven əmə, kwən a rɨmhə.  
\v 37 Rɨmnarə pɨsɨn əmə məknakɨn meriaji mɨpiəhuaru. Kɨni taktəkun ai kafan newk eiti fo. Nɨpɨg mɨfam in raməmɨr ye Nimə kape Ehuə Kughen maməhuak, yenpɨg mɨne yeraan. Matuakəm mɨpəh nəvɨgɨnien mə tukrəhuak kɨmi Kughen.  
\v 38 Kɨni in rɨmauə atuatuk ye nɨpɨg yame Simeon raməgkiar kɨn kwajikovə a. Kɨni piahwaru ai rɨmɨni vi vi Kughen tukun, kɨni maməgkiar ye kwajikovə e kɨmi narmamə mɨfam yamə mɨne kamhawhin mə Kristo tukrɨrɨsɨn nəmə Jerusalem.   
\s1 Josef mɨne Meri kɨmɨravən apa Nasaret  
\p
\v 39 Kɨni Josef mɨne Meri kɨmɨwor narɨmnar fam yame Loa kape Kughen Yermaru ramni, kɨni mərhɨrerɨg-pən imərisɨr ikɨn Nasaret ye provins e Galili.\x - \xo 2:39 \xt Mat 2:23 \x*  
\v 40 Kwajikovə a rɨnehuə muɨskai, muɨrkun huvə nar, kɨni nɨpɨg m-fam nɨhuvəyen kape Kughen rukwar ye kafan nɨmraghien.   
\s1 Tamaruə e Yesu ramvən apa Nimə Ehuə kape Kughen  
\p
\v 41 Ye newk mɨnə fam, rɨm Yesu mɨne nɨsɨni kɨmɨravən apa Jerusalem mə tukwor lafet kape Pasova.\f + \fr 2:41 \ft  Ye nɨpɨg kape lafet kape Nəviərokɨnien, uə Pasova, nəmə Isrel rɨkiriə raməsɨk Kughen rɨmɨwəh mɨragh kwənərəus kupən kapəriə mɨrəh-si ta əriə ye kwermɨ yamehuə kape Ijip. Ǝm-ru stori kape Pasova ye Eksodas 12:21-27.\f*  
\v 42 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmɨvəh newk twelef, kɨmɨwor norien yame kawor hanə, kɨni Yesu rɨkwasɨg kɨn əriu mɨrhɨvən apa faktə ye lafet a.  
\v 43 Kɨni lafet rɨnor infamien, kɨni kafan mɨnə kɨmnharerɨg mhavən iməriə ikɨn; mərɨg tamaruə Yesu In rɨpəh nɨkwasɨgien kɨn rɨmni mɨne nɨsɨni, maməmɨr əmə apa Jerusalem. Kɨni iriu kweinein.  
\v 44 Krəmə-ta mə ramkwasɨg kɨn əriə. Kɨni kɨmɨsəriwək mamhavən tuk nɨpɨg piəpiə kɨrik. Mɨpirərikakun mwarha-kɨn yerki kwənərəus kapəriu mɨne iriu mɨnə tɨksɨn.  
\v 45 Mərɨg kɨrapəh nɨwəmien In, mwarha-kɨn, mɨrarerɨg mɨravən Jerusalem.  
\v 46 Kwarha-kɨn In nɨpɨg kɨsisər, kɨni mɨpiwəm apa ye Nimə Ehuə kape Kughen. Ramkwətə iriə nəmhajoun mɨnə, mamətərɨg kɨn əriə. Kɨni mamaiyoh əriə kɨn narɨmnar tɨksɨn.  
\v 47 Kɨni narmamə mɨfam kɨmɨsərɨg In, kɨsakur tuk kafan nɨrkunien mɨne nhorpɨnien nəgkiarien mɨnə kafan.  
\v 48 Kɨni rɨmni mɨne nɨsɨni kɨmɨwəm In, kwakur pɨk kɨn. Kɨni nɨsɨni rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Narɨk. ?Nɨmnhawor mor məkneikɨn irəmru? !Ǝrɨg-ru! !Kɨmru rɨmɨm, rɨkimru rəmhə pɨk tuk ik, kɨni yakwarha-kɨn pɨk ik!”   
\p
\v 49 Mərɨg In rɨni-pən tuk əriu mɨmə, “?Nakawarha-kɨn Yo tuk naha? Tukmə ror nakrapəh nɨrarkunien mə Yo jakaməkeikei maməmɨr ye Nimə kape Rɨmɨk.”  
\v 50 Mərɨg iriu kɨrəpəh nɨrarkunien nɨprai nəgkiarien yame rɨmɨni-pən tuk əriu.   
\p
\v 51 Kɨni In rɨkwasɨg kɨn əriu, mɨrheiwaiyu mɨrhɨvən apa Nasaret. Kɨni In rɨmɨsiai əriu mamor nəkwairiu. Mərɨg nɨpɨg mɨfam nɨsɨni ramətərɨg kɨn narɨmnar mɨnə fam a.\x - \xo 2:51 \xt Luk 2:19 \x*  
\v 52 Kɨni Yesu nɨpran ramehuə, kɨni kafan nɨrkunien ramhaktə pɨk. Kɨni ye nɨpɨg mɨfam, Kughen mɨne narmamə, rɨkiriə ragien əmə tukun.\x - \xo 2:52 \xt 1 Saml 2:26; Prov 3:4 \x*   
\c 3  
\s1 Jon Baptaes raməvsao-ərhav kɨn nəgkiarien kape Kughen  
\r (Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Jon 1:19-28)  
\p
\v 1 Kwasɨg ikɨn ye narɨmnar mɨnə a, yemə Rom kɨrik, nhagɨn e Taebirias Sisa, in ramehuə ye provins mɨnə fam kape Rom. Kɨni ye nɨpɨg in rɨnamarmaru meriaji newk fiftin, kɨni kwermɨn mɨnə tɨksɨn e: Herod Antipas ramehuə ye provins e Galili; mɨne piauni Filip in ramehuə ye provins mir e Ituria mɨne Trakonaetas, mɨne Lisanias ramehuə ye provins e Abilin, mɨne Ponjes Paelat in gavman kape provins e Judia.  
\v 2 In e ye nɨpɨg atuatuk kape Anas mɨne Kaefas yame iriu jif pris mir.  
\p Ye nɨpɨg a, Jon, ji Sekaraea, yame rɨnehuə ta ai, mamarə apa ikɨn ruhiko ikɨn, kɨni Kughen rɨmɨvəh-sipən nəgkiarien kɨrik kɨmin.  
\v 3 Kɨni in rɨmnokrən apomh pən ikɨn mɨnə ipakə tuk nu apa Jodan maməvsao-ərhav kɨn nəgkiarien kape Kughen. In mamni-pən mɨmə narmamə tukasəkeikei mɨsarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has, kɨni mhavən tuk Kughen mə In tukrəspir norien has mɨnə kapəriə. Kɨni mə nɨmtətien kɨrik e, tukor baptaes irəriə.\x - \xo 3:3 \xt Wok 13:24 \x*  
\v 4 In rəri-pən əmə nəgkiarien yame Aesea rɨmɨrai kupən ye nəkwəkwə kafan mɨmə,  
\q1 “Kwən kɨrik ramokrən ehuə apa ikɨn ruhiko ikɨn mamni mɨmə,  
\q1 ‘Kɨmiə taksor apnəpeinə ye swatuk kape Yermaru,  
\q2 kɨni mɨsor kafan swatuk ratuatuk.   
\q1
\v 5 Nɨkwətanə mɨnə fam tuksuun huvə,  
\q2 kɨni tukwas mɨnə mɨne nahawk mɨnə fam tuksətən-ətən,  
\q1 kɨni swatuk iko iko mɨnə tukərəhu atuatuk,  
\q2 kɨni swatuk yame rapəjiapət tukəkeikei kor rɨpiə.   
\q1
\v 6 Kɨni narmamə mɨfam tuksəm swatuk kape Kughen tuk nɨvəh-mɨraghien narmamə.’”\rq (Aes 40:3-5)\rq*   
\p
\v 7 Kɨni ye nɨpɨg a, narmamə khapsaah kɨmnhavən tuk Jon mə in tukror baptaes irəriə; mərɨg rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Kɨmiə naksahas rəmhen əmə kɨn snek yamə mɨne kasərhkwopah! Pəh nien mə tuktu, Kughen ror niemhaa mɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi narmamə. ?Mərɨg, pa ramni mə to kɨmiə nakharkun nɨsaptayen kɨn?\x - \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33 \x*  
\v 8 Sor narɨmnar tɨksɨn yamə rhuvə mə tuksəm mə nakwəsəpəh əfrakɨs norien has mɨnə kɨni mhavən tuk Kughen. Nəfrakɨsien mə kɨmiə kwənərəus kape Ebraham, mərɨg rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mə Kughen tukraməkeikei mɨvəh mɨragh əmiə mhawor kɨmiə kwənərəus kape Ebraham. !Nɨkam, in nar apnapɨg əmə! Yakamni-pre tuk əmiə mə Kughen rɨrkun nor-mɨn-ien kapier apnapɨg ruə rəmhen kɨn kwənərəus kape Ebraham.\x - \xo 3:8 \xt Jon 8:33,39 \x*  
\v 9 Kɨni taktəkun ai, Kughen rɨnərer matuk ta mə tukrərəru nuknei nai. Kɨni tukmə nai kɨrik rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwan yame rhuvə, kɨni tukrərəru marakikɨn-pən ye nap.”\f + \fr 3:9 \ft  Jon Baptaes raməgkiar skai kɨmi Farisi mɨne Sadusi, yamə mɨne khamə ta mə Kughen tukraməkeikei mɨvəh mɨragh əriə meinai iriə ji Ebraham mɨnə. Nuhpɨkɨnien ye nai yame Kughen tukrərəru ramhajoun mə Kughen tukrəkir norien kape narmamə, kɨni yamə mɨne khapəh nɨsorien norien huvə, Kughen tukrɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmi əriə.\f*\x - \xo 3:9 \xt Mat 7:19 \x*   
\p
\v 10 Kɨni kwhen ehuə a kɨmɨsaiyoh Jon mhamə, “?Mərɨg, naha nhagɨn kɨmawə jakasəkeikei mɨsor?”   
\p
\v 11 Kɨni Jon rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Tukmə kafam neipən kɨraru, vəhsi-pən kɨrik kɨmi yermamə yame kafan rɨrkək. Kɨni tukmə nam nəvɨgɨnien rarə, əhi-pən tɨksɨn kɨmi narmamə yamə mɨne nəriə rɨrkək.”   
\p
\v 12 Kɨni narmamə tɨksɨn yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis kɨmnhauə mə Jon tukor baptaes irəriə, kɨn mɨsaiyoh in mhamə, “?Naha e nhagɨn kɨmawə jakasəkeikei mɨsor?”\x - \xo 3:12 \xt Luk 7:29 \x*   
\p
\v 13 Kɨni Jon rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Takhapəh nhavəh-sitayen mane tuk narmamə rapita yame rəmhen mə takhavəh.”   
\p
\v 14 Kɨni mobael mɨnə tɨksɨn kɨmɨsaiyoh mɨn mhamə, “?Mərɨg rhawor irəmawə? ?Naha e nhagɨn kɨmawə jakasəkeikei mɨsor?”  
\p Kɨni in rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Takhapəh nhaviyen nɨgɨnien kɨmi narmamə mhamə, ‘Tukmə nakhapəh nhavəh-si-pəyen mane, kɨni jaksor nəmhəyen kɨmi əmiə, uə jaksor əmiə naksarer ye nɨmrɨ mɨrh kɨni yakhani hah əmiə.’ Mərɨg rɨkimiə tukraməkeikei mamagien əmə tuk nərok atuatuk kapəmiə.”   
\p
\v 15 Kɨni narmamə mɨnə a kasəm mɨsəm, rɨkiriə ruh mə tukmə ror Jon in Kristo yame Kughen rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn.  
\v 16 Mərɨg Jon rhorpɨn nətərɨgien kapəriə mɨmə, “Yo yakamor baptaes irəmiə kɨn nu, mərɨg yermamə kɨrik tukrɨpiuə yame kafan nəsanɨnien mɨne nehuəyen rapita yo. Kɨni yo ye tanə əgkəp; yakpəh nəmhenien mə to yakənɨmkur mɨrɨsɨn ta nərəus ye kafan sandel. Kɨni In tukror baptaes irəmiə ye Nanmɨn kape Kughen mɨne nap.\x - \xo 3:16 \xt Wok 13:25 \x*  
\v 17 In ramərer matuk tuk nəmien norien kape narmamə maməwhai əriə, nəmə huvə mɨnə mɨne nəmə has mɨnə. Rəmhen əmə kɨn yame yeməsim ravəh safel tuk nəspir-tayen tɨki kwənkwai wit mə tukrɨpɨk nɨmitɨn yame rhuvə. Narmamə yamə mɨne khahuvə kɨsəmhen kɨn nɨmit wit, rɨpɨk əriə mamvən yerkwanu. Mərɨg narmamə has kɨsəmhen kɨn tɨki kwənkwai wit, ramarakikɨn-pən əriə ye nap ehuə yame ramuək rerɨn.”   
\p
\v 18 Kɨni Jon ramni-ərhav nəgkiarien rɨpsaah mamor kwirɨg kɨn kɨmi narmamə mə tukrɨvi-pə nətərɨgien kape narmamə khauə tuk Kughen.   
\s1 Herod rɨmɨvəh-sipən Jon Baptaes ye kalabus  
\r (Mak 6:14-29)  
\p
\v 19 Ye nɨpɨg a, Herod Antipas rɨmɨkɨr ta Herodias in e piahwaru kape piauni, kɨni mamor narɨmnar rɨpsaah yame rahas. Mərɨg Jon rokrən skai kɨmin tukun.\x - \xo 3:19 \xt Mat 14:3-4; Mak 6:17-18 \x*  
\v 20 Ror pən Herod rɨmnəsɨk əpnis pən mɨn ye norien has kafan mɨvəhsi-pən Jon ye kalabus.   
\s1 Jon rɨmnor baptaes ye Yesu  
\r (Mat 3:13-17; Mak 1:9-11)  
\p
\v 21 Mərɨg kwasɨg ikɨn Jon rɨvən ye kalabus, kɨni in rɨnamor baptaes ye narmamə, kɨni Yesu mɨn rɨmavən, Jon ror baptaes iran. Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmnaməhuak, Kughen rɨmnəhitə ye neai,  
\v 22 kɨni Nanmɨn kape Kughen rɨsɨ-faktə meiwaiyu iran, nɨpran rəmhen kɨn mak ye tanə, kɨni nəgkiarien kɨrik rɨsɨ-pən ye rao ye neai mamni mɨmə, “Ik narɨk keikei; rɨkik ragien pɨk tuk ik.”\x - \xo 3:22 \xt Jon 1:32 \x*   
\s1 Rɨp Yesu mɨnə  
\p
\v 23 Nɨpɨg Yesu rɨmɨrikakun kafan wok, kafan newk rəmhen kɨn toti. Narmamə khamə ta mə in ji Josef.  
\li1 Kɨni Josef in ji Heli,\x - \xo 3:23 \xt Luk 4:22; Jon 6:42 \x*   
\li1
\v 24 Heli in ji Matat,  
\li1 Matat in ji Livae,  
\li1 Livae in ji Melki,  
\li1 Melki in ji Janae,  
\li1 Janae in ji Josef   
\li1
\v 25 Josef in ji Matatias,  
\li1 Matatias in ji Amos,  
\li1 Amos in ji Neham,  
\li1 Neham in ji Esli,  
\li1 Esli in ji Nangae,   
\li1
\v 26 Nangae in ji Mahat,  
\li1 Mahat in ji Matatias,  
\li1 Matatias in ji Semein,  
\li1 Semein in ji Josek,  
\li1 Josek in ji Joda,   
\li1
\v 27 Joda in ji Joanan,  
\li1 Joanan in ji Resa,  
\li1 Resa in ji Serubabel,  
\li1 Serubabel in ji Sealtiel,  
\li1 Sealtiel in ji Neri,   
\li1
\v 28 Neri in ji Melki,  
\li1 Melki in ji Adi,  
\li1 Adi in ji Kosam,  
\li1 Kosam in ji Elmadam,  
\li1 Elmadam in ji Ere,   
\li1
\v 29 Ere in ji Josua,  
\li1 Josua in ji Eliesa,  
\li1 Eliesa in ji Jorim,  
\li1 Jorim in ji Matat,  
\li1 Matat in ji Livae,   
\li1
\v 30 Livae in ji Simeon,  
\li1 Simeon in ji Juda,  
\li1 Juda in ji Josef,  
\li1 Josef in ji Jonam,  
\li1 Jonam in ji Eliakim,   
\li1
\v 31 Eliakim in ji Melea,  
\li1 Melea in ji Mena,  
\li1 Mena in ji Matataha,  
\li1 Matataha in ji Natan,  
\li1 Natan in ji Deved,   
\li1
\v 32 Deved in ji Jese,  
\li1 Jese in ji Obed,  
\li1 Obed in ji Boas,  
\li1 Boas in ji Salmon,  
\li1 Salmon in ji Nason,\x - \xo 3:32 \xt Rut 4:17-22 \x*   
\li1
\v 33 Nason in ji Aminadab,  
\li1 Aminadab in ji Admin,  
\li1 Admin in ji Ani,  
\li1 Ani in ji Hesron,  
\li1 Hesron in ji Peres,  
\li1 Peres in ji Juda,   
\li1
\v 34 Juda in ji Jekob,  
\li1 Jekob in ji Aesak,  
\li1 Aesak in ji Ebraham  
\li1 Ebraham in ji Teraha,  
\li1 Teraha in ji Neho   
\li1
\v 35 Neho in ji Serug,  
\li1 Serug in ji Rehu,  
\li1 Rehu in ji Peleg,  
\li1 Peleg in ji Eba,  
\li1 Eba in ji Sela,   
\li1
\v 36 Sela in ji Kenan,  
\li1 Kenan in ji Apaksad,  
\li1 Apaksad in ji Sem,  
\li1 Sem in ji Noa,  
\li1 Noa in ji Lamek,\x - \xo 3:36 \xt Jen 11:10-26 \x*   
\li1
\v 37 Lamek in ji Metusela,  
\li1 Metusela in ji Inok,  
\li1 Inok in ji Jared,  
\li1 Jared in ji Mahalalel,  
\li1 Mahalalel in ji Kenan,   
\li1
\v 38 Kenan in ji Enos,  
\li1 Enos in ji Set,  
\li1 Set in ji Adam,  
\li1 kɨni Adam in ramsɨ-pən tuk Kughen.\x - \xo 3:38 \xt Jen 4:25-26 \x*   
\c 4  
\s1 Setan rɨmɨvəhsi-pən wəhsi-pən kɨmi Yesu  
\r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13)  
\p
\v 1 Nanmɨn kape Kughen rɨmɨkuar ye nɨmraghien kape Yesu, kɨni ye nɨpɨg ruasɨ-pən ye nu apa Jodan, Nanmɨn kape Kughen rɨkɨr In mɨvən apa ikɨn ruhiko ikɨn.  
\v 2 Aikɨn, Setan ramarkut mə tukrukrao ye nərɨgien kafan kape nɨpɨg foti. Ye nɨpɨg mɨnə fam a, In rapəh nəvɨgɨnien, kɨni ye nɨpɨg infamien, nɨkumhə rəs pɨk.  
\v 3 Kɨni Setan rɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə ik Ji Kughen əfrah, ni-pən tuk kapier e mə rukreikɨn muə mor bred kɨn.”  
\v 4 Mərɨg Yesu rhorpɨn mɨmə, “Kɨmɨrai ye Nəkwəkwə kape Kughen kɨmə, ‘Yermamə rɨpəh nɨmraghien əmə ye nəvɨgɨnien.’\rq ( Dut 8:3)\rq*”   
\p
\v 5 Məkneikɨn Setan rɨkɨr Yesu mɨvən apa ye tukwas apomh kɨrik, kɨni taktəkun əmə, rhajoun In kɨn kantri mɨnə fam ye tokrei tanə,  
\v 6 kɨni mɨni-pən tukun mɨmə, “Yo jakərəhu-pre narmaruyen ye tanɨmtanə ye kwermɨm, mɨne nautə kapəriə mɨnə fam, meinai narɨmnar mɨfam a raməmɨr ye kwermɨk, kɨni yakɨrkun neighan-pənien kɨn kɨmi naha yermamə yame yakorkeikei mə jakvəhsi-pən kɨmin.  
\v 7 Kɨni tukmə nakəhuak kɨmi yo, narɨmnar m-fam ai ik takor kafam kɨn.”   
\p
\v 8 Mərɨg Yesu rhorpɨn kafan nəgkiarien mɨmə, “Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə, ‘Taksəhuak əmə kɨmi kapəmiə Yermaru Kughen, mɨsəri-pən əmə kafan nərɨgien.’\rq (Dut 6:13)\rq*”   
\p
\v 9 Məkneikɨn Setan rɨkɨr In mərɨp In apa Jerusalem mhaktə ye tokrei Nimə Ehuə kape Kughen apa yerpɨrɨg əgkəp. Kɨni mɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə ik Ji Kughen əfrakɨs, iv-ərhav-ru ikɨn e,  
\v 10 meinai kɨmɨrai kɨmə,  
\q1 “‘In tukrher-pə kɨn agelo mɨnə kafan khauə masarha huvə tuk ik.   
\q2
\v 11 Tukharaptərəkɨn ik kɨn kwermɨriə mə takpəh nowhan-pənien nɨhum ye kapier kɨrik.’”\rq (Sam 91:11, 12)\rq*   
\p
\v 12 Mərɨg Yesu rhorpɨn kafan nəgkiarien mɨmə, “Mərɨg Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə, “Takhapəh nɨsəm-əsaahyen kapəmiə Kughen Yermaru mə ramarha huvə əfrakɨs tuk əmiə uə nɨkam.’\rq (Dut 6:16)\rq* ”   
\p
\v 13 Kɨni Setan ror infamien ye nɨvəhsi-pən vəhsi-pənien kɨmi Yesu; məkneikɨn, mapitan kɨn Yesu mawhin nɨpɨg huvə yame tukruə mɨn tukun.\x - \xo 4:13 \xt Hib 2:18; 4:15 \x*   
\s1 Yesu rɨmɨrikakun kafan wok  
\r (Mat 4:12-17; Mak 1:14-15)  
\p
\v 14 Kɨni ai, Yesu rɨmɨrerɨg-pən Galili, kɨni nəsanɨnien kape Nanmɨn kape Kughen rɨmɨkuar ye nɨmraghien kafan. Kɨni kɨmnəvsao kɨn In rarkurao ye tanə a.  
\v 15 Kɨni Yesu rɨmnhajoun ye nimə kape nofugɨnien mɨnə, kɨni narmamə m-fam khani vi vi In.   
\s1 Nəmə ime Yesu kɨmɨsəpəh In  
\p
\v 16 Kɨni Yesu rɨmauə Nasaret, aikɨn rɨmnehuə ikɨn kupən. Kɨni ye Sabat kɨrik, In rɨmavən ye nimə kape nofugɨnien rəmhen əmə kɨn yame ramor hanə. Kɨni mərer mə tukrəvheikɨn Nəkwəkwə kape Kughen, \fig Nəkwəkwə kape profet, yame kɨmnarpəvɨn-arpəvɨn|alt="Prophets words written on a scroll" src="HK071A.jpg" size="col" loc="Near to the text" copy="Horace Knowles" ref="LUK 4:16" \fig*  
\v 17 kɨni kɨvəhsi-pən nəkwəkwə yame kɨmnarpəvɨn-arpəvɨn yame profet Aesaea rɨmɨrai kupən. Kɨni ruhatukɨn nəkwəkwə məm nəgkiarien yame Aesaea rɨmɨrai yame ramni mɨmə,   
\q1
\v 18 “Nanmɨn kape Kughen ramarə irak  
\q2 meinai In rɨmɨrpen yo,  
\q2 jakəvsao-ərhav kɨn nəgkiarien huvə kɨmi yavən hah mɨnə.  
\q1 Kɨni In rher-pə kɨn yo mə jakvən mamni-pən tuk narmamə yamə mɨne kɨvəhsi-pən əriə ye kalabus mə tukɨrɨsɨn əriə,  
\q2 kɨni mɨni-pən tuk nɨmrɨn pɨs mɨnə mə tuksəm mɨn nar.  
\q1 Kɨni rher-pə kɨn yo mə jakrɨsɨn narmamə yamə mɨne kasəmɨr ye kwermɨ narmamə pɨsɨn masərɨg rahah,   
\q1
\v 19 mamni-ərhav mə nɨpɨg ruauə ta yame Kughen Yermaru tukrhajoun kafan nɨhuvəyen mɨvəh mɨragh narmamə.”\rq (Aes 61:1, 2)\rq*   
\p
\v 20 Yesu rɨmnəhueikɨn ta nəkwəkwə a, kɨni meiwaiyu mɨvəhsi-pən mɨn kɨmi yermamə yame ramarha huvə tuk nəkwəkwə mɨnə, kɨni mamkwətə mə tukrəvhag kɨmi narmamə. Kɨni narmamə m-fam ye nimə kape nofugɨnien kasarha tɨm tɨm iran.  
\v 21 Kɨni In raməgkiar kɨmi əriə mamni mɨn mɨmə, “Taktəkun ai, ye nɨpɨg yame nɨmɨsərɨg Nəkwəkwə e Kape Kughen, nɨniyen a ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn.”   
\p
\v 22 Kɨni narmamə mɨfam kasəgnəgɨn In, kɨni kɨsakur pɨk tuk nəgkiarien huvə yamə mɨne ramni, kɨni mɨsaiyoh əriə mɨnə mhamə, “?Mərɨg kwən e In ji Josef əmə uə?”\x - \xo 4:22 \xt Luk 3:23; Jon 6:42 \x*   
\p
\v 23 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yakɨrkun mə takpihani nəgkiarien akwas e tuk yo yame ramni mɨmə, ‘Dokta, or huvə atuk-ru nɨpram,’ mhani mɨn mhamə, ‘Narɨmnar yamə mɨne yɨmɨsərɨg mə nɨmnor ta apa Kapaneam, rhuvə mə takuə mor mɨn e, imam ikɨn.’  
\v 24 Nəfrakɨsien, yakamni tuk əmiə mə narmamə to khapəh nhasiaiyen profet kɨrik yame ramsɨ-pən irəriə.\x - \xo 4:24 \xt Jon 4:44 \x*  
\v 25 Ye nɨpɨg kape Elaeja, nəhig rɨpəh nɨpien newk kɨsisər mɨne makuə sikis, kɨni nɨkumhə ravən ikɨn mɨnə fam, nəvɨgɨnien rɨrkək. Kɨni yakni nəfrakɨsien tuk əmiə mɨmə, ye nɨpɨg a nɨpiahuaru kɨmhə tan kɨn əriə khapsaah e Isrel,\x - \xo 4:25 \xt 1 King 17:1,7 \x*  
\v 26 mərɨg pəh nien mə Kughen rher-pə kɨn Elaeja mə tukrɨvən masitu irəriə. Nɨkam. In rher-pə kɨn mə tukrasitu əmə ye piahwaru kɨrik yerkwanu Jarefat apa ye provins e Saedon. Mərɨg piahwaru a pəh nien mə pian Isrel.\x - \xo 4:26 \xt 1 King 17:8-16 \x*  
\v 27 Kɨni ye nɨpɨg kape profet e Elisa, narmamə khapsaah kɨmnɨsarə Isrel yamə mɨne kamhawəh nəmhəyen e ‘leprosi’\f + \fr 4:27 \ft  Leprosi in nəmhəyen skai kɨrik yame raməmɨr ye tɨki yermamə.\f* mərɨg Elisa rɨpəh nor-huvəyen kɨrik. Mərɨg in rɨmnor huvə əmə kwən Siria e Neman, yame pəh nien mə yemə Isrel.”\x - \xo 4:27 \xt 2 King 5:1-14 \x*   
\p
\v 28 Narmamə ye nimə kape nofugɨnien kɨmɨsərɨg nəgkiarien a, niemhaa rhai pɨk əriə m-fam.  
\v 29 Kɨni kɨsarar mharəh In, mɨsəukəkin mhatərhav yerkwanu, mhavən mɨsokrig ye tukwas yame kɨmnor taon ikɨn, mə tuksarkwərhav kɨn apa ikəutən.  
\v 30 Mərɨg Yesu rɨvən-pən ta ye kwənɨmrheriə, map.   
\s1 Yesu rɨmnəko ta yarmhə ye yermamə kɨrik  
\r (Mak 1:21-28)  
\p
\v 31 Kɨni Yesu rɨmneiwaiyu apa Kapaneam, taon kɨrik ye provins e Galili. Kɨni ye Sabat kɨrik, In raməvhag kɨmi narmamə.  
\v 32 Kɨni narmamə kɨmɨsərɨg nəgkiarien kafan, kɨmɨsakur kɨn, meinai nəgkiarien kafan, nanmɨn aikɨn.\x - \xo 4:32 \xt Mat 7:28-29 \x*   
\p
\v 33 Kɨni ye nəkwai nimə kape nofugɨnien, kwən kɨrik aikɨn yame nanmɨn has ramərer-pən iran. Kɨni in rokr-apomh mɨmə,  
\v 34 “!Eh, Yesu, yemə Nasaret! ?Rhawor? ?Nɨmauə mə takoriah əmawə uə? Yakwɨrkun ta ik. !Ik yemə rhakə kape Kughen!”  
\v 35 Mərɨg Yesu rɨmnəgkiar skai kɨmin mɨmə, “!Ah, pim! !Ǝta ye kwən e!” Kwən a ramərer ye kwerkwan irəriə, məkneikɨn nanmɨn hah a rəsuə kɨn reiwaiyu mowhan ye nɨmoptanə, map ta iran, kɨni mɨpəh noriahyen in.   
\p
\v 36 Kɨni narmamə m-fam aikɨn a kɨsakur kɨn, mhani-pən tuk əriə mɨnə mhamə, “!Eh! Nəgkiarien pɨsɨn kɨrik e. Kwən a kafan nəgkiarien nanmɨn aikɨn. Tukmə In rəgkiar kɨmi nanmɨn has mɨnə, kasəta ye narmamə.”  
\v 37 Kɨni nəvsaoyen kape Yesu rɨtərhav markurao ye tanə a.   
\s1 Yesu rɨmnor huvə narmamə khapsaah  
\r (Mat 8:14-17; Mak 1:29-34)  
\p
\v 38 Aikɨn, Yesu rarar, mɨtərhav ye nimə kape nofugɨnien mɨvən apa nimə kape Saemon Pita\f + \fr 4:38 \ft  Nɨpɨg kɨrik, kamokrən kɨn Saemon Pita kɨmə, ‘Saemon.’ Kɨni nɨpɨg kɨrik, kamokrən kɨn kɨmə, ‘Pita.’\f*. Ye nɨpɨg a, kuhu Saemon ramhə maməpan pɨk, kɨni iriə kɨsaiyoh-pən Yesu mə tukror huvə.  
\v 39 Kɨni Yesu rərer ipakə tukun, məgkiar skai kɨmi nəpanien, nəpanien rəta. Taktəkun əmə piahwaru a rərer, mɨvən mɨruk ta nəriə nəvɨgɨnien.   
\p
\v 40 Kɨni nɨpɨg mɨrh natukrivə\f + \fr 4:40 \ft  Nəmə Isrel, rɨkiriə rɨmnəsɨk mə Loa kape Moses ramni-əhu mə tukpəh nɨrəhyen yermamə ye Sabat. Mərɨg nɨpɨg mɨrh rɨmɨviə, Sabat rɨnor infamien en, kɨni kɨrkun nɨrhəyen yermamə.\f*, narmamə kɨmnhapɨk narmamə m-fam yamə mɨne kamhamhə, mhavən tuk Yesu. Kɨni In rərəhu-pən kwermɨn irəriə kɨrikianə kɨrikianə, kɨni iriə m-fam kɨsəsanɨn.  
\v 41 Kɨni yarmhə mɨnə mɨn kamhatərhav mɨsap ye narmamə khapsaah, mɨsokrən apomh mhamə, “!Ik Ji Kughen!” Mərɨg Yesu rəgkiar skai kɨmi əriə mətapɨg kɨn əriə tuk nəgkiarien meinai iriə kwənharkun ta mə In Kristo yame Kughen rɨmnher-pə kɨn.\x - \xo 4:41 \xt Mat 8:29; Mak 3:11-12 \x*   
\p
\v 42 Kəni rɨkwamer kɨn, Yesu rɨtərhav aikɨn a, mɨvən apa ikɨn kɨrik. Mərɨg narmamə kɨmɨsarha-kɨn In, kɨni nɨpɨg kɨmɨsəm, khauə tukun mɨsarkut mhamə tukhani-əhu mhamə In tukrɨpəh nəpəhyen əriə.  
\v 43 Mərɨg əmə Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nɨkam. Yo jakaməkeikei mɨvən yerkwanu pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mɨni-ərhav Nəvsaoyen Huvə kape narmaruyen kape Kughen, meinai Kughen rɨmnher-pə kɨn yo mə jakor məkneikɨn.”   
\p
\v 44 Kɨni In rɨmavən mameriwək ye tanə Judia mamni-ərhav nəgkiarien kape Kughen ye nimə kape nofugɨnien mɨnə.\x - \xo 4:44 \xt Mak 1:35-39; Mat 4:23\x*   
\c 5  
\s1 Aposol yamə mɨne Yesu rɨmnəkupən mokrən kɨn əriə  
\r (Mat 4:18-22; Mak 1:16-20)  
\nb
\v 1 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rərer ye nɨkar-kar nu ehuə kamni kɨmə Galili\f + \fr 5:1 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mɨmə, “nu apa Genesaret.”\f*, kɨni narmamə khapsaah kɨmnhauə mɨsərer rarkurao iran mhamə tuksərɨg nəgkiarien kape Kughen.\x - \xo 5:1 \xt Mat 13:1-2; Mak 3:9-10 \x*  
\v 2 Kɨni In rɨmnəm kwaji rao kɨraru yame narmamə kape nɨviyen kəməəm kɨmnhapəh kawərer ye nɨpakɨr mɨsaikwas ye kapəriə net mɨnə.  
\v 3 Məkneikɨn Yesu ratpən ye rao kape Saemon Pita, mɨni-pən tukun mə tukrɨvi-pirə rao. Saemon rɨvi-pirə rao, kɨni Yesu rəkwətə-pən aikɨn maməvhag kɨmi narmamə.   
\p
\v 4 Yesu rɨmnəgkiar infamien, kɨni mɨni-pən tuk Saemon mɨmə, “Saemon, əsuə. Pəh khavən apa ikəmnɨm, pəh naksaruk kɨn net mɨnə mhavi kəməəm tɨksɨn.”   
\p
\v 5 Mərɨg Saemon rɨni-pən tukun mɨmə, “Yemehuə, yenpɨg, yɨmɨsarkut pɨk tuk nar e mɨseriaji reraan, mərɨg yɨmnhapəh nɨviyen kəməəm kɨrik. Mərɨg ik nakmə tukhavən mɨn, ror pən, pəh khavən mɨsaruk mɨn kɨn net mɨnə.”\x - \xo 5:5 \xt Jon 21:3-8 \x*   
\p
\v 6 Khavhirə, mɨsaruk kɨn net mɨnə, mhavi kəməəm khapsaah pɨk, ror net mɨnə kapəriə khakwar huvə kɨn kəməəm, mharikakun mɨseikus net mɨnə.  
\v 7 Kɨni iriə kɨsokrən-pən kɨn iriə mɨnə tɨksɨn ye rao mɨn kɨrik mhamə tukhauə mɨsasitu irəriə. Kɨni khauə mɨsarakə-pən kɨn kəməəm ye rao mir a kwəkrig, ipakə əmə rao mir kwəmnɨm.   
\p
\v 8 Kɨni Saemon Pita rɨmnəm, kɨni rənɨmkur-pən tuk Yesu mamni mɨmə, “Yermaru. !Yuvən isok tuk yo, meinai yo yakpəh nəmhenien! Yo yor təvhagə hah kɨrik.”  
\v 9 In rɨmnəgkiar məknaikɨn meinai in mɨne narmamə mɨnə a ye rao mir, kɨmɨsakur pɨk kɨn kəməəm khapsaah yamə mɨne kɨmnhavi.  
\v 10 Kɨni Jemes mɨne Jon, ji Sebedi mir, yamə mir e kawor wok irisɨr Saemon, iriu mɨn kɨmɨwakur pɨk kɨn.  
\p Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk Saemon mɨmə, “Pəh nɨgɨnien. Ik yermamə kape nɨviyen kəməəm. Mərɨg taktəkun ai mamvən, ik takvi-pə narmamə.”  
\v 11 Ror pən, kɨmnhavi-fiak kapəriə rao mɨnə, mɨsəpəh narɨmnar mɨ-fam mhakwasɨg əmə kɨn Yesu, kɨni mhauə kafan narmamə mɨnə.\x - \xo 5:11 \xt Mat 19:27 \x*   
\s1 Yesu rɨmnor huvə yermamə kɨrik yame ravəh nəmhəyen əutən ye tɨkin\f + \fr 5:12 \ft  Ye Nəkwəkwə kape Kughen, nəgkiarien e ‘leprosi’ raməgkiar ye nəmhəyen pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kape tɨkim. Nəmhəyen mɨnə e kasoriah tɨkim, kɨni Loa kape Moses ramni mə yermamə yame ravəh nəmhəyen məkna, in rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen. Ǝvheikɨn Levitikas yame rehuə 13-14.\f*  
\r (Mat 8:1-4; Mak 1:40-45)  
\p
\v 12 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rɨmneriwək mɨvən yerkwanu kɨrik, kɨni kwən kɨrik yame ravəh nəmhəyen e leprosi, kɨni nɨmhəyen ai rɨvəh fam nɨpran. Kɨni rəm Yesu, rəriwək muə tukun, meiwaiyu, mənɨm-pən nɨpəghigɨn ye nɨmoptanə, kɨni mamasək ətgɨn Yesu mɨmə, “Yermaru, tukmə nakɨrkun mə to nakor huvə yo, or huvə yo, məspir ta nəmkɨmɨk irak.”   
\p
\v 13 Kɨni Yesu rərao-pən mɨrap kwən a, mɨmə, “Ǝwəh. Yakorkeikei mə jakor. !Ǝsanɨn!” Kɨni taktəkun əmə nəmhəyen e leprosi rəta.   
\p
\v 14 Mərɨg Yesu rɨmɨni-əhu in mɨmə, “Takpəh nɨni-ərhavyen narɨmnar mɨnə e kɨmi narmamə. Mərɨg yuvən məm pris kɨrik pəh in rəm mə nɨpram rɨnor məknen. Kɨni or sakrefaes kɨmi Kughen rəri-pən yame Loa kape Moses rɨmɨni ye yermamə kɨrik yame kafan leprosi ruɨrkək, pəh narmamə tukharkun mə nəfrakɨsien nakwahuvə, kɨni kafam nəmkɨmɨk ruɨrkək.”   
\p
\v 15 Mərɨg nəvsaoyen kape Yesu ramtərhav mamvən ikɨn mɨnə fam, kɨni narmamə khapsaah kamhauə mə tuksətərɨg kɨn kafan nəgkiarien kɨni mhamə In tukror huvə nəmhəyen mɨnə kapəriə.  
\v 16 Mərɨg, nɨpɨg rɨpsaah, In ramvən pɨsɨn əmə apa ikɨn kɨrkək ikɨn, maməhuak.   
\s1 Yesu rɨmnor huvə yermamə kɨrik nɨpran rɨmhə  
\r (Mat 9:1-8; Mak 2:1-12)  
\p
\v 17 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rɨmnhajoun apa nimə kɨrik, kɨni Farisi mɨnə, mɨne nəmhajoun mɨnə kape Loa kape Moses, iriə kasəkwətə mɨn aikɨn. Kɨmnhasɨ-pən apa yerkwanu mɨnə apa provins mir e Galili, mɨne Judia, mɨne Jerusalem. Kɨni nəsanɨnien kape Kughen Yermaru ramarə tuk Yesu mə tukror huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə.  
\v 18 Ye nɨpɨg a, narmamə tɨksɨn kɨmnharəh kwən kɨrik mhauə yame ramapɨr-pən əmə ye nɨkaokao, meinai nɨpran rɨmhə. Kɨni iriə kɨsorkeikei mə tukharəh mɨsərəhu-pən ye nɨhu Yesu.  
\v 19 Mərɨg kɨseinein mə tukshawor mhavən imə, meinai narmamə khapsaah aikɨn. Kɨni kɨmnhavən apa ye tokrei nimə, mɨsəhipu ta nɨkar nimə kɨrik, mharəh nɨkaokao yermamə ramapɨr-pən iran, mhavi, reiwaiyu-pən ye kwerkwan ye narmamə, ipakə əmə tuk Yesu.   
\p
\v 20 Kɨni Yesu rəm nhatətəyen kapəriə mɨni-pən tuk kwən a mɨmə, “Yo kɨrik. Kafam norien has mɨnə, yakwərəh-si ta fam narpɨnien iran.”\x - \xo 5:20 \xt Aes 43:25; Luk 7:48 \x*   
\p
\v 21 Mərɨg nəmhajoun kape Loa kape Moses mɨne Farisi mɨnə, rɨkiriə rəsɨk mɨmə, “?Kwən e raməgkiar məkne, mamni hah Kughen. Kughen pɨsɨn əmə In rɨrkun nɨvəh-sitayen narpɨnien kape norien has kape narmamə. ?Pa mɨn to rɨvəh-si ta?”  
\v 22 Mərɨg Yesu In ruɨrkun ta əmə kapəriə nətərɨgien, kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Rhawor e nakasətərɨg məkneikɨn?  
\v 23 ?Jakni-pən naha tuk yermamə a, kɨni kɨmiə nakasəm əfrakɨs? ?Mə jakni-pən tukun mə narpɨnien kape kafan təvhagə hah yakwərəhsi-ta ta? ?Uə mə jakni-pən tukun mə tukrhekɨmter meriwək mamvən?  
\v 24 Mərɨg yakorkeikei mə jakor yo mə takharkun mə yo, Ji Yermamə, yakvəh nehuəyen ye tokrei tanə tuk nɨvəhsi-tayen narpɨnien kape təvhagə has.” Kɨni marə mɨni-pən tuk kwən a mɨmə, “Yakamni-pre tuk ik mə, takhekɨmter, mɨrəh kafam nɨkaokao mamvən imam yerkwanu.”\x - \xo 5:24 \xt Jon 5:8 \x*   
\p
\v 25 Kɨni taktəkun əmə, kwən a rhekɨmter, mɨrəh kafan nɨkaokao məriwək maməgnəgɨn Kughen mamvən.  
\v 26 Kɨni iriə m-fam kɨsakur pɨk kɨn, masəgnəgɨn Kughen. Khagɨn, mhamə, “Man, kɨmɨsəm əfrakɨs nar apsɨpɨs mɨnə e towei.”   
\s1 Yesu rɨmnokrən kɨn Livae  
\p
\v 27 Kwasɨg ikɨn ye narɨmnar mɨnə e, Yesu rɨtərhav maməriwək mamvən, kɨni məm kwən kɨrik yame ramərer tuk mane kape takis, nhagɨn e Livae. Ramkwətə ikɨn kamərok takis ikɨn. Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yuə, mɨkwasɨg kɨn Yo.”  
\v 28 Məkneikɨn rɨmnəpəh narɨmnar fam kafan, mərer, mɨkwasɨg kɨn Yesu.   
\p
\v 29 Kɨni ai, Livae rɨmaraptərəkɨn nəvɨgɨnien ehuə kɨrik kape Yesu ye nimə kafan. Kɨni narmamə khapsaah yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis, mɨne narmamə apnapɨg mɨnə, kɨmnhavən mɨsəkwətə iriə min, mə tuksəvɨgɨn kwis.  
\v 30 Mərɨg Farisi mɨnə mɨne narmamə mɨn tɨksɨn irəriə yamə mɨne iriə nəmhajoun kape Loa kape Moses, rɨkiriə rapəh nagienien, kɨni mhani-pən tuk narmamə kape Yesu mɨnə mhamə, “?Rhawor e nakasəvɨgɨn kwis kɨmiə narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis mɨne yor təvhagə has mɨnə?”\x - \xo 5:30 \xt Luk 15:1-2 \x*   
\p
\v 31 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Pəh nien mə narmamə yamə mɨne kɨsəsanɨn khavən masəm dokta. Mərɨg narmamə yamə mɨne kamhamhə, tukasəkeikei mhavən mɨsəm dokta.  
\v 32 Pəh nien mə Yo yɨmauə mə jakokrən kɨn narmamə yamə mɨne kwəsatuatuk ta. Nɨkam. Yɨmauə mə jakokrən kɨn yor təvhagə has mɨnə, mə tuksarar ye kapəriə nərɨgien.”   
\s1 Nhajounien kape Yesu in rɨvi, nhajounien kape loa in nəkwas  
\r (Mat 9:14-17; Mak 2:18-22)  
\p
\v 33 Kɨni iriə kɨmnhani-pən tuk Yesu mhamə, “Ǝmru. Narmamə kape Jon Baptaes, nɨpɨg rɨpsaah kɨsəpəh nəvɨgɨnien masəhuak kɨmi Kughen; mɨne Farisi mɨnə mɨn. ?Mərɨg rhawor kafam narmamə mɨnə kasəvɨgɨn əmə mamharpɨn?”   
\p
\v 34 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Nɨpɨg kɨmiə nakmasor nəvɨgɨnien kape yerman yame rɨmnarkurək pə pə, mərɨg nakhani-əhu in mɨnə tɨksɨn mə tukhapəh nɨsəvɨgɨnien uə? !Nɨkam!\x - \xo 5:34 \xt Jon 3:29 \x*  
\v 35 Mərɨg tukrɨpior nɨpɨg yame narmamə tukhawəhsi-ta Yerman e yame rɨmnarkurək pə pə tuk In mɨnə tɨksɨn. Kɨni ye nɨpɨg a in a, In mɨnə tɨksɨn tuksəpəh nəvɨgɨnien iran.”\f + \fr 5:35 \ft  “Yermamə yame rɨmnarkurək pə pə,” nɨpran e Yesu. Mɨne “In mɨnə tɨksɨn” nɨpran e Kristen mɨnə.\f*   
\p
\v 36 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨn nuhpɨkɨnien kɨrik tuk əriə mɨmə, “To yermamə kɨrik rɨpəh nɨwəhyen kwonmut neipən vi kɨrik kɨni mɨjir-pən ye neipən mətɨt kafan yame rɨmneikus. To ror məknakɨn, kɨni tukroriah kwonmut neipən yame rɨvi, kɨni neipən vi tukrɨpəh nəmɨr-pən-tɨm-tɨm-ien ye neipən mətɨt.  
\v 37 Kɨni to yermamə kɨrik rɨpəh nɨvhyen waen vi kɨni mɨvi-pən ye tɨki waen mətɨt. To ramor məknakɨn, kɨni waen a ye tɨki waen mətɨt tukrəməteih, kɨni waen tukraiyu.  
\v 38 Nɨkam. Waen vi tukaməkeikei kɨvi-pən ye tɨki waen vi.  
\v 39 Kɨni yermamə yame ruɨnɨm ta waen, in rɨpəh norkeikeiyen mə tukrɨnɨm waen vi, mərɨg in ramni mɨmə, ‘Waen akwas in rhuvə rapita.’”   
\c 6  
\s1 Narmamə kape Yesu kɨmɨsətɨm wit ye Sabat  
\r (Mat 12:1-8; Mak 2:23-28)  
\p
\v 1 Kɨni ye Sabat kɨrik, Yesu mɨne kafan narmamə mɨne kɨmɨseriwək mhavən yerki wit tɨksɨn, kɨni kafan narmamə mɨne kɨmɨsətɨm wit tɨksɨn mɨsəkwai-əkwai, masən kwənkwan.\x - \xo 6:1 \xt Dut 23:25 \x*  
\v 2 Mərɨg Farisi mɨnə tɨksɨn kɨmnhani mhamə, “!Eh! Sabat e towei, mərɨg iriə kasor wok masakapɨr Loa kape Moses. ?Rhawor kafam narmamə kasor məknakɨn?”   
\p
\v 3 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Tukmə ror nakhapəh nɨsəvheikɨnien nəvsaoyen ye Nəkwəkwə kape Kughen yame raməvsao kµn norien yame King Deved rɨmnor kupən, yame in mɨne kafan narmamə mɨnə, nəriə nəvɨgɨnien ramrɨrkək, kɨsəmkərəv.  
\v 4 Mərɨg, Deved rɨmavən ye Nimə Ehuə kape Kughen mən bred yame pris mɨnə kwənhawəhsipən-ta kɨmi Kughen. Kɨni mərɨg Deved rɨmɨvəhsi-pən mɨn kɨmi kafan narmamə kɨsən mɨn.\f + \fr 6:4 \ft Stori e raməmɨr ye 1 Saml 21:1-6.\f* Kɨni mərɨg bred a, ye Loa kape Moses ramni mə narmamə apnapɨg tukhapəh nɨsənien. Mərɨg pris mɨnə əmə kharkun nɨsənien.”\x - \xo 6:4 \xt Lev 24:5-9 \x*  
\v 5 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yo, Ji Yermamə, Yo yakamarmaru ye Sabat.”   
\s1 Yesu rɨmnor huvə yermamə ye Sabat  
\r (Mat 12:9-14; Mak 3:1-6)  
\p
\v 6 Kɨni ye Sabat mɨn kɨrik, Yesu rɨmavən ye nəkwai nimə kape nofugɨnien, maməwhag kɨmi narmamə. Kɨni aikɨn a, kwən kɨrik aikɨn yame kwermɨn matuk rɨmhə mɨrpəvɨn.  
\v 7 Kɨni nəmhajoun kape Loa kape Moses mɨnə mɨne Farisi mɨnə kɨmɨsarkut mə tuksəm-ru naha nhagɨn yame tukhani hah Yesu iran, mɨsarha əterɨk mə tuksəm-ru mə Yesu to ror huvə kwən a ye Sabat uə nɨkam.  
\v 8 Mərɨg Yesu ruɨrkun ta nərɨgien kapəriə, kɨni mɨni-pən tuk yermamə yame kwermɨn rɨmhə mɨrpəvɨn mɨmə, “Yuə, mərer ye nɨmrɨ narmamə m-fam.” Kɨni rɨvən mərer əkupən.  
\v 9 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Loa kape Moses ramni mə nakharkun nɨsorien naha nhagɨn ye Sabat? ?Ramni mə takasor norien huvə uə takasor norien has? ?Mə takshopni yermamə uə takhavəh mɨragh yermamə?”  
\v 10 Kɨni rɨmnarha mərərao irəriə, mɨni-pən tuk kwən a mɨmə, “Huatuk kɨn kwermɨm.” Kɨni ruhuatuk kɨn kwermɨn, rhuvə əgkəp.  
\v 11 Mərɨg niemhaa rhai pɨk narmamə mɨnə a, kɨmnhavən, mhani-pən tuk əriə mɨnə mə tukshawor pən iran mɨne ye Yesu.   
\s1 Yesu rɨmɨrpen kafan aposol mɨnə twelef  
\r (Mat 10:1-4; Mak 3:13-19)  
\p
\v 12 Kɨni ye nɨpɨg a, Yesu rɨmnhaktə fiak ye tukwas kɨrik maməhuak, kɨni maməhuak kɨmi Kughen meriaji reraan.  
\v 13 Kɨni yenpɨg-enpɨg, rɨmnokrən kɨn kafan narmamə mɨnə mə tukhauə masəm In. Kɨni mɨrpen narmamə twelef irəriə mɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmi əriə mɨmə “aposol mɨnə.”  
\v 14 Nhag namasur twelef e ror məknekɨn: Saemon (yame Yesu rɨmnhen-pən nhagɨn vi mə Pita),\x - \xo 6:14 \xt Jon 1:42\x* mɨne piauni Andrew, mɨne Jemes, mɨne Jon, mɨne Filip, mɨne Batalomiu,  
\v 15 mɨne Matiu, mɨne Tomas; mɨne Jemes ji Alfeas, mɨne Saemon Selot,\f + \fr 6:15 \ft  “Selot” rəmhen kɨn yermamə kɨrik rɨkwasɨg kɨn nukwao kape nəmə Isrel tuk nherye-rhavyen kɨn nəmə Rom.\f*  
\v 16 mɨne Judas ji Jemes; mɨne Judas Iskariot, yame kwasɨg ikɨn rɨmnor kəut kəsuə kɨn Yesu kɨmi nəmə has mɨnə.   
\s1 Yesu rɨmnəwhag kɨmi narmamə, mor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə  
\r (Mat 4:23-25)  
\p
\v 17 Kɨni Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə kɨmnhasɨ-faktə mhauə ikɨn rətən-ətən ikɨn, mɨsəm narmamə khapsaah aikɨn- kɨmnhasɨ-pən yerkwanu mɨnə ye provins e Judia, mɨne Jerusalem, mɨne ye nɨkar-kar tahik apa taon mir e Taea mɨne Saedon.  
\v 18 Kɨmnhauə mə tuksərɨg nəgkiarien kape Yesu kɨni mə tukror huvə nəmhəyen mɨnə kapəriə. Kɨni In rɨmnor huvə narmamə yamə mɨnə nanmɨn has mɨnə kɨmɨsoriah əriə.  
\v 19 Kɨni narmamə yamə mɨne kɨmɨsərer rao rao kɨn, mɨsarkut mə tukharap In meinai nəsanɨnien ramsɨ-pən iran mamor huvə fam narmamə.   
\s1 Nagienien mɨne nahasien  
\r (Mat 5:1-12)  
\p
\v 20 Kɨni Yesu rarha-pən məm kafan narmamə mɨnə, mɨni-pən tuk əriə mɨmə,  
\q1 “Kɨmiə e yavən has mɨnə, nakasarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs. In nɨhuvəyen əfrakɨs meinai, kɨmiə narmamə kape Kughen, kɨni In ramarmaru irəmiə.   
\q1
\v 21 Kɨmiə yamə mɨne naksəmkərəv ai taktakun, nakasarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs. In nɨhuvəyen əfrakɨs meinai, takpisəvɨgɨn rəmhen.  
\q1 Kɨmiə yamə mɨne naksasək ai taktəkun, nakasarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs. In nɨhuvəyen əfrakɨs meinai, takpisarh.\x - \xo 6:21 \xt Sam 126:5-6; Aes 61:3; Rev 7:16-17 \x*   
\q1
\v 22 Nakasarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs ye nɨpɨg narmamə tuksəməkɨn əmiə, kɨni mhapəh nɨseighanien kɨn əmiə mə taksor narɨmnar kɨmiə miriə, kɨni mhani hah əmiə, kɨni masoriah nhagmiə mhamə kɨmiə narmamə kape yarmhə mɨnə, kɨni iriə tuksor məknakɨn irəmiə meinai yo e yo Ji Yermamə, kɨni kɨmiə, kafak narmamə mɨnə.\x - \xo 6:22 \xt Jon 15:19; 16:2; 1 Pita 4:14 \x*   
\p
\v 23 “Kɨni rɨpriə mɨnə kɨmɨsor məknakɨn ye profet mɨnə kupən. Mərɨg ye nɨpɨg narɨmnar a ramuə tuk əmiə, taksagien, mhavi-haktə-haktə meinai nərokien kapəmiə ramarə apa ye rao ye neai.   
\q1
\v 24 “!Kəsi! Mərɨg nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə yamə mɨne kapəmiə nautə rehuə ai taktəkun,  
\q2 meinai nakwənhavəh nar huvə, mərɨg tukrɨpior infamien.   
\q1
\v 25 !Kəsi! Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə yamə mɨnə nakasəvɨgɨn tɨpɨmiə raməsiis,  
\q2 meinai takpisəmkərəv.  
\q1 !Kəsi! Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə yamə mɨnə nakasarh ai taktəkun,  
\q2 meinai, takpisasək rɨkimiə rəmhə.   
\q1
\v 26 !Kəsi! Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə nɨpɨg narmamə kamhavəh-si haktə nhagmiə meinai, rɨpriə mɨnə kupən kɨmnhavəh-si haktə nhag profet eikuə mɨnə.”   
\s1 Sorkeikei tɨkmɨr mɨnə  
\r (Mat 5:38-48; 7:12; Luk 6:29-30)  
\p
\v 27 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨn mɨmə, “Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə yamə mɨnə nakasərɨg Yo mɨmə takasəkeikei mɨsorkeikei kapəmiə tɨkmɨr mɨnə, kɨni masor huvə-pən kɨmi narmamə yamə mɨne kasəməkɨn əmiə,  
\v 28 kɨni nɨpɨg narmamə kamhani hah əmiə, mərɨg kɨmiə taksaiyoh Kughen mə tukrɨwəhsi-pən kafan nɨhuvəyen kɨmi əriə, kɨni masəhuak tuk narmamə yamə mɨne kasor-ahas-pre kɨmi əmiə.  
\v 29 Tukmə yermamə kɨrik rərɨp nɨkapɨm, kɨni nakukreikɨn-pən mɨn nɨkarɨn pəh rərɨp. Kɨni tukmə yermamə kɨrik rɨrəhsi-ta kafam kot, takpəh nɨni-əhuyen mə tukrɨpəh nɨrəhsita-mɨnien kafam sot.  
\v 30 Vəh-sipən naha nhagɨn kɨmi yermamə yame ramaiyoh ik kɨn. Kɨni tukmə yermamə kɨrik rɨrəhsi-ta kafam kɨrik nar kɨrik, takpəh nɨniyen mə tukrarpɨn.  
\v 31 Kɨni taksor huvə pən kɨmi narmamə mɨfam ye norien mɨfam yamə naksorkeikei mə narmamə tuksor mɨn kɨmi əmiə.\x - \xo 6:31 \xt Mat 7:12 \x*   
\p
\v 32 “?Mərɨg tukmə naksorkeikei əmə narmamə yamə mɨne kasorkeikei əmiə, nakhamə ta mə norien a ramor əmiə nakhahuvə uə? Nɨkam. Yor təvhagə hah mɨnə mɨn kɨsorkeikei narmamə yamə mɨne kɨsorkeikei əriə.  
\v 33 ?Kɨni tukmə naksor rhuvə pən əmə kɨmi narmamə yamə mɨne kasor huvə pre kɨmi əmiə, nakhamə ta mə nakhahuvə tukun uə? Nɨkam. Yor təvhagə has mɨnə mɨn kasor əmə nar kɨrikianə.  
\v 34 ?Kɨni tukmə nakseighan-pən əmə kɨn narɨmnar kɨmi narmamə yamə mɨne kharkun nhavəhsi-preyen tain, nakhamə ta mə nakhahuvə tukun uə? Nɨkam. Yor təvhagə has mɨnə mɨn kaseighan-pən kɨn narɨmnar kɨmi narmamə yamə mɨne tuk nɨpɨg kɨrik tukpihawəh-sipən mɨn tain rəmhen.  
\v 35 Mərɨg takasəkeikei mɨsorkeikei kapəmiə tɨkmɨr mɨnə. Masor rhuvə pən kɨmi əriə. Mhavəhsi-pən narɨmnar kɨmi əriə mhapəh nɨsaiyohyen kɨn tain. Tukmə naksor məknekɨn, nərokien ehuə tukrurə tuk əmiə, kɨni takpihauə ji Kughen mɨnə yame In Yerpɨrɨg, meinai In mɨn ramor huvə pən kɨmi nəmə has mɨnə, mɨne narmamə yamə mɨne khapəh nhani-vi-vi-yen In.  
\v 36 Rɨkimiə tukreihuə tuk narmamə rəmhen kɨn yame Rɨmɨmiə Kughen rɨkin rehuə tuk narmamə.”   
\s1 Takhapəh nhaniyen nɨkar narmamə  
\r (Mat 7:1-5, 17-27; 12:34-35)  
\p
\v 37 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “Takpəh nəm-pənien nar has ye narmamə, tamə Kughen mɨn rəm-pre nar has iram. Takpəh nɨni-pənien narpɨnien ye narmamə, tamə Kughen rɨni-pre narpɨnien iram. Takpəh norien tai təvhagə has yame narmamə kasor pre kɨmik, kɨni tukpəh norien tai təvhagə has kafam.\x - \xo 6:37 \xt Mat 6:14 \x*  
\v 38 Vəhsi-pən narɨmnar, kɨni tukwəhsi-pre mɨn narɨmnar kɨmik. Narɨmnar khapsaah yame kɨvai-pən, kəsian-əsian, rhaktə mukwar tukhaswin ye kwermɨm. Tukmə nakvəhsi-pən narɨmnar rɨpsaah, tukwəhsi-pre narɨmnar rɨpsaah kɨmik; mərɨg tukmə nakvəhsi-pən rɨkəskəh, tukhavəhsi-pre rɨkəskəh kɨmik.”\x - \xo 6:38 \xt Mak 4:24 \x*   
\p
\v 39 Kɨni Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien mɨn kɨrik kɨmi əriə mɨmə, “?Nɨmrɨn pɨs to rɨkɨr nɨmrɨn pɨs kɨrik uə, to reinein? Nɨkam, tamə kɨrəviə ye nəkwai nɨmɨr.\x - \xo 6:39 \xt Mat 15:14 \x*  
\v 40 Kɨni studen mɨnə to khapəh nɨsarmaruyen ye yhajoun kapəriə. Mərɨg narmamə yamə mɨne kasətərɨg huvə kɨn yhajoun kapəriə, mhavəh fam nəgkiarien kafan, iriə tukhauə mɨsəmhen kɨn yhajoun kapəriə.  
\v 41 ?Rhawor nakamhani nɨmoptanə yame ramswin-pən ye nɨmrɨ piaumiə; mərɨg nakhapəh nɨsərɨgien nai ehuə yame ramərer-pən ye nɨmrɨmiə?  
\v 42 Tukmə nakhapəh nɨsərɨgien nai ehuə yame ramhai nɨmrɨmiə, ?takshawor pən iran mɨne mhavəh-si ta nɨmoptanə ye nɨmrɨ piaumiə? Kɨmiə nəmarpəkao eikuə mɨnə. Taksəkupən mhavəh-si ta nai ehuə ye nɨmrɨmiə, kwasɨg ikɨn, nakharkun nɨsəm-huvəyen nɨmoptanə yame ramswin-pən ye nɨmrɨ piaumiə.”   
\s1 Kwənkwai nai huvə mɨne nai hah  
\r (Mat 7:17-20; 12:34-35)  
\p
\v 43 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “Kɨni nəpgɨn kɨrik rɨrkək yame ramkuə kɨn kwənwkan yame kɨpəh nənien. Kɨni to nai has rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwan huvə.  
\v 44 Meinai narmamə kasəm kwənkwan, kharkun mə nhag nai mɨnə a. Kapɨriapɨr to rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwai fig; kɨni kwənurkəsɨk to rɨpəh nɨkuəyen kɨn kwənkwai grep; .  
\v 45 Yermamə huvə, rɨkin rukwar kɨn narɨmnar huvə mɨnə; kɨni in ramor əmə narɨmnar yame rhuvə. Kɨni yermamə has, rɨkin rukwar əmə kɨn nar has mɨnə, kɨni mamor əmə norien has. Meinai tukmə rəgkiar, nar has mɨnə yerkin khatərhav-pə.”   
\s1 Nəgkiarien kape Yesu ramasitu irətawə mə tuksərer tɨm tɨm  
\p
\v 46 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “?Rhawor e naksokrən kɨn Yo mhamə, ‘Yermaru, Yermaru,’ mərɨg nakhapəh nɨsəri-pənien nəgkiarien kafak?\x - \xo 6:46 \xt Mat 7:21 \x*  
\v 47 Pəh yakhajoun əmiə kɨn norien kape yermamə kɨrik yame ramuə tuk yo, kɨni mətərɨg kɨn nəgkiarien kafak, marar, mor narɨmnar yame yakməni.  
\v 48 Yermamə a in a in rəmhen əmə kɨn yermamə yame, tukmə rɨmə tukror kafan nimə, tukrəkupən mɨkɨr nɨmoptanə, meiwaiyu məspir kapier apɨg, mor pən nimə iran. Kɨni nɨpɨg tukmə yapiwən raiyu, mɨrəhpɨkɨn nimə, to rapəh nəusarkuyen, meinai rɨmnəvhirəkɨn tɨm tɨm.  
\v 49 Mərɨg yermamə yame ramərɨg nəgkiarien kafak, mɨpəh norien, in rəmhen kɨn yermamə yame tukmə rɨmə tukror kafan nimə, ravhirəkɨn haktə əmə ye nɨmoptanə. Kɨni nɨpɨg tukmə yapiwən raiyu, mɨrəhpɨkɨn nimə, tukrɨmɨr mowhan əsɨs.”   
\c 7  
\s1 Yamehuə kape mobael kafan nhatətəyen rehuə  
\r (Mat 8:5-13)  
\p
\v 1 Nɨpɨg Yesu rɨmnəgkiar ta kɨmi narmamə mɨnə a, kɨni mɨvən mɨn apa ye taon Kapeneam.  
\v 2 Kɨni ikɨn aikɨn a, yamehuə kɨrik kape mobael kape nəmə Rom ramarə ikɨn, kɨni slef kɨrik kafan aikɨn, yame in rorkeikei pɨk. Mərɨg slef a ramhə pɨk, ipakə rɨmhə.  
\v 3 Kɨni nɨpɨg yamehuə a rɨmnərɨg nəvsaoyen ye Yesu, kɨni in rher-pən kɨn nəmehuə tɨksɨn kape nəmə Isrel mɨmə tukhavən mhani-pən tuk Yesu mə tukruə mor huvə kafan slef.  
\v 4 Kɨni nɨpɨg nəmasur mɨnə a kɨmnhavən mɨsəm Yesu, mɨsəkeikei kɨmin mhamə, “Eh, ratuatuk əmə mə takasitu ye yamehuə a  
\v 5 meinai in rorkeikei pɨk ətawə nəmə Isrel, kɨni in rɨmɨvhirəkɨn nimə kape nofugɨnien kapətawə.”  
\v 6 Kɨni Yesu rɨkwasɨg kɨn əriə.  
\p Kɨni nɨpɨg kwənhauə ipakə tuk nimə, yamehuə kape mobael rher-pən kɨn kafan mɨnə narmamə mə tukhavən mɨsəm Yesu mhani-pən mhamə, “Yermaru, takpəh norien narkutien tuk nuəyen, meinai yakpəh nəmhenien mə takuə imak ikɨn.  
\v 7 Kɨni ror məkneikɨn, yɨmɨpəh nuəyen məm ik. Ik yerpɨrɨg mərɨg yo yetanə əmə. Mərɨg, takəgkiar əmə, pəh kafak slef tukrəsanɨn mɨn.  
\v 8 Yakɨrkun mə nɨmhəyen a tukraməkeikei mor nəkwam, meinai yo mɨn, kafak nəmehuə mɨnə kasehuə irak, kɨni yakamor nəkwairiə. Kɨni mobael mɨnə tɨksɨn aikɨn yame yo yakamehuə irəriə. Tukmə yakni-pən tuk kɨrik mɨmə, ‘Yuvən,’ kɨni tukraməkeikei mɨvən. Kɨni tukmə yakni-pən tuk kɨrik mɨmə, ‘Yuə,’ tukraməkeikei muə. Kɨni tukmə yakni-pən tuk kafak slef mɨmə, ‘Or nar e,’ tukraməkeikei mor.”   
\p
\v 9 Nɨpɨg Yesu rɨmnərɨg nəgkiarien e, rakur pɨk kɨn. Kɨni marar mɨni-pən tuk narmamə khapsaah yamə mɨne khakwasɨg kɨn In mɨmə, “Yakamni tuk əmiə mə, pəh nien mə kwən e in yemə Isrel. Kɨni nar apnapɨg kwənərəus mɨnə Isrel, mərɨg yakpəh nəm-hanəyen kɨrik irəriə yame kafan nhatətəyen rehuə rəmhen kɨn in.”  
\v 10 Kɨni ye nɨpɨg narmamə yamə mɨne yamehuə kape mobael rɨmnher-pən kɨn əriə kɨmnharerɨg-pə imə, mɨsəm mə slef a rɨnəsanɨn ta.   
\s1 Yesu rɨmɨvəh mɨragh ji piraovɨn kɨrik yame kɨmhə tan kɨn  
\p
\v 11 Kɨni kwasɨg ye narɨmnar mɨnə e, rɨpəh norien tu, Yesu rɨmavən ye taon kɨrik, nhagɨn e Nain, iriə narmamə khapsaah yamə mɨne khakwasɨg kɨn.  
\v 12 Kɨmnəsɨk kəupə rarkurao ye taon a, kɨni nɨpɨg Yesu rɨmauə ipakə tuk kwəruə, kɨni məm narmamə tɨksɨn khasɨ-pən ye taon a mamharəh yemə mhə kɨrik mamhauə. In pɨkwarien kape piraovɨn yame kɨmhə tan kɨn, tɨni yerman kɨrikianə əmə. Kɨni narmamə khapsaah khasɨ-pən ye taon a mamhauə iriə pian a.  
\v 13 Məkneikɨn Yesu Yermaru rɨmnəm pian a, rɨkin rəpou pɨk tukun, kɨni mɨni-pən tukun mɨmə, “Pəh nasəkien.”  
\v 14 Kɨni mɨvən mɨrap nɨkaokao yame kamharəh kwən a kɨn rɨmamhə, məkneikɨn kɨsərer. Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “!Pɨkwarien! !Yakamni-pre tuk ik mɨmə, hekɨmter!”  
\v 15 Məkenikɨn yemə mhə a rɨmragh, mhekɨmter, kɨni mɨrikakun məgkiar. Kɨni Yesu rɨvəhsi-pən mɨn pɨkwarien a kɨmi nɨsɨni.\x - \xo 7:15 \xt 1 King 17:23; 2 King 4:36 \x*   
\p
\v 16 Iriə m-fam kɨmnhagɨn, mɨsətəmnɨmɨn, mhani-vi vi Kughen mhamə, “!Profet ehuə kɨrik ramarə kɨtawə min ai taktəkun! !Kughen e ruauə mə tukrasitu ye kafan narmamə mɨnə!”\x - \xo 7:16 \xt Luk 1:68 \x*  
\v 17 Kɨni nəvsaoyen kɨn Yesu rɨmnarkurao ikɨn mɨnə fam ye tanə Judia\f + \fr 7:17 \ft 7:17 Ikɨn e, nɨpɨg Luk ramni “tanə Judia,” tukmə ror raməgkiar ye tanə pəpiə kape nəmə Isrel.\f* mɨne yamə mɨne ipakə tukun.   
\s1 Jon Baptaes rɨmə tukrɨrkun-ru mə Yesu in Kristo, uə nɨkam  
\r (Mat 11:2-6)  
\p
\v 18 Narmamə kape Jon Baptaes kɨmɨsəvsao-pən Jon kɨn narɨmnar mɨnə fam yame Yesu ramor. Kɨni rɨmnokrən kɨn kafan yermamə kɨraru kɨrauə mwəm,  
\v 19 kɨni rher-pən kɨn əriu mə tukravən mɨwəm Yesu Yermaru mwaiyoh-pən ru mɨrəmə, “?Rhawor? ?Ik e Kristo kɨmɨni ta mə tukruə, uə kɨmawə jakamhawhin yarmə kɨrik tukrɨpiuə?”   
\p
\v 20 Kɨni kwərə mir a kɨmɨravən mwəm Yesu, mɨrəni-pən tukun mɨrəmə, “Jon Baptaes rɨmnher-pə kɨn əmru mə jakrauə mwəm ik yakwaiyoh-ru ik mɨrəmə, ‘ ?Ik e yermamə yame Kughen rɨmɨni ta mə tukruə, uə kɨmawə jakamhawhin yarmə kɨrik tukrɨpiuə?’”\x - \xo 7:20 \xt Sam 40:7; Mal 3:1; Rev 1:8 \x*   
\p
\v 21 Kɨni ye nɨpɨg atuatuk a, Yesu rɨmnor huvə narmamə khapsaah yamə mɨne kamhamhə. Tɨksɨn kɨmnhavəh nəmhəyen mɨnə pɨsɨn pɨsɨn; tɨksɨn nanmɨn has raməmɨr irəriə. Kɨni iriə khapsaah nɨmrɨriə rɨpɨs. Mərɨg Yesu rɨmnor huvə əriə.  
\v 22 Məkneikɨn, Yesu rɨni-pən tuk əriu mə, “Rarerɨg, mɨravən mɨrəni-pən narɨmnar mɨnə fam tuk Jon, yamə mɨne nɨmɨwərɨg kɨni mwəm. Nɨmrɨn pɨs mɨnə khapsaah kɨmɨsəm nar. Kɨni narmamə yamə mɨne nɨhuriə rahas kɨmɨseriwək. Kɨni narmamə yamə mɨne kamhavəh nəmhəyen ye tɨkiriə, tɨkiriə ruahuvə. Kɨni narmamə yamə mɨne nɨmətɨrgɨriə rəru, kɨni taktəkun ai, nɨmətɨrgɨriə rɨnərɨg nar. Kɨni narmamə yamə mɨnə kɨmnhamhə, kwənhamragh mɨn. Kɨni yavən hah mɨnə, taktəkun ai kwən kɨrik rɨnamni-ərhav pən nəvsaoyen huvə tuk əriə.\x - \xo 7:22 \xt Aes 35:5-6; 61:1; Luk 4:18 \x*  
\v 23 Kɨni kɨmiru, takravən mɨrəni-pən tuk Jon mɨrəmə narmamə yamə mɨne kapəriə nhatətəyen irak rɨpəh nɨmɨrien, iriə tuksarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs.”   
\s1 Yesu raməgkiar ye Jon Baptaes  
\r (Mat 11:7-15)  
\p
\v 24 Nɨpɨg kwərə mir a yame Jon rɨmnher pən kɨn əriu kratərhav, kɨni Yesu rɨmɨrikakun maməgkiar ye Jon kɨmi nukwao ehuə. Mɨmə, “?In apa kupən kɨmiə nɨmnhavən apa ye tɨpəvsɨk mə taksəm naha nhagɨn? ?Nɨmnhavən mə taksəm əmə yermamə apnapɨg kɨrik yame in rəmhen kɨn nuwig yame nɨmətag ramuh mamowhan-owhan? !Nɨkam!  
\v 25 ?Tukmə nɨkam, kɨni nɨmnamhavən mə taksəm pa? Yermamə kɨrik yame ramvən ye neipən huvə yame nɨmrɨn rəutən uə? !Nɨkam! Narmamə yamə mɨne kamhavən ye neipən huvə mɨsagien əmə tuk kapəriə nautə, iriə kɨsarə ye nimə huvə mɨnə rəmhen kɨn kape king.  
\v 26 ?Kɨni naha nhagɨn a nɨmnhavən mə taksəm? ?Profet kɨrik uə? Ǝwəh, nəfrakɨsien. Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə Jon in yerpɨrɨg pɨk rapita profet.\x - \xo 7:26 \xt Luk 1:76 \x*  
\v 27 Kwən e in e Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni-ta mɨmə,  
\q1 “‘Səm-ru. Yakamher-pre kɨn kafak yermamə yame tukrɨvəh kafak nəgkiarien.  
\q2 In tukrəkupən kɨn ik mor apnəpeinə ye kafam swatuk.’\rq (Mal 3:1)\rq*   
\m
\v 28 Yakamni-pre tuk əmiə mə narmamə yamə mɨne kɨmɨsarha-pə ye tokrei tanə, kɨrik rapəh napitayen kwən e Jon. Mərɨg yermamə yame in ye tanə əmə ye narmaruyen kape Kughen, in yerpɨrɨg mɨn rapita Jon.”   
\s1 Yesu raməgkiar skai kɨmi narmamə yame khapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran  
\r (Mat 11:16-19)  
\p
\v 29 Nɨpɨg narmamə apnapɨg, mɨne narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis kɨmɨsərɨg nəgkiarien kape Yesu, iriə khamə swatuk kape Kughen in swatuk atuatuk. Kɨmnhani məkna meinai Jon rɨmnor ta baptaes irəriə.\x - \xo 7:29 \xt Luk 3:12 \x*  
\v 30 Mərɨg Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses, iriə kɨmnhapəh nɨseighanien kɨn Jon mə tukror baptaes irəriə. Kɨni mhaukreikɨn pən nɨmeitairiə ye swatuk kape Kughen ye nɨmraghien kapəriə.\x - \xo 7:30 \xt Mat 21:32 \x*  
\v 31 Kɨni Yesu rɨmnəgkiar mɨn mɨmə, “?Kɨni Yo jakni mə narmamə yamə mɨne kɨsarə ai taktəkun, mə norien kapəriə rəmhen kɨn naha? ?Mə naha nhagɨn nətərɨgien kapəriə?  
\v 32 Iriə kɨsəmhen əmə kɨn kwajikovə yamə mɨne nar kɨrik rɨrkək yame tukror əriə, rɨkiriə ragien. Mɨsəkwətə masəukɨr ikɨn kamor maket ikɨn, mashek əriə mɨnə mhamə, ‘!Ah! Kɨmawə yɨmnhauh gita, mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsorien danis. Kɨni yaksarar mɨseikuə kɨn nasəkien tuk nɨmhəyen, mərɨg kɨmiə nɨmnhapəh nɨsasəkien kɨtawə-m kɨmiə.’  
\v 33 Yakamni məknei meinai ye nɨpɨg Jon Baptaes rɨmauə, mamatuakəm, məpəh nəvɨgɨnien nɨpɨg rɨpsaah tuk nəhuakien, mɨpəh nɨnɨmien waen. Mərɨg kɨmiə nakamhani mhamə, ‘Kwən a, nanmɨn has kɨrik raməmɨr iran.’  
\v 34 Kɨni Yo, Ji Yermamə, yɨmauə maməvɨgɨn, mamnɨm waen, mərɨg kɨmiə nakamhani mɨn mhamə, ‘!Ah! Kwən a in yermamə kape nəvɨgɨn-pɨkien, mɨne napɨsien kɨn nɨnɨmien. Kɨni mamor norkeikeiyen kɨmi narmamə kape nərerien tuk mane kape takis, mɨne yor təvhagə has mɨnə.’\x - \xo 7:34 \xt Luk 15:2 \x*  
\v 35 Mərɨg kwajikovə əfrakɨs kape Kughen mɨnə tukasəkeikei mharkun mə kɨmru Jon yakawor narɨmnar ye nɨrkunien əfrakɨs.”   
\s1 Piraovɨn kape norien təvhagə has rɨmnəkwi nɨhu Yesu kɨn senta  
\p
\v 36 Kɨni Farisi kɨrik, nhagɨn e Saemon, raiyoh-pən Yesu mɨmə tukrɨvən ye nəkwai nimə kafan məvɨgɨn kwis. Kɨni Yesu rɨmavən yerkwanu, mɨvən ye nəkwai nimə kape Farisi a, məkwətə mə tukrəvɨgɨn.  
\v 37 Kɨni piraovɨn kɨrik ye taon a in yor təvhagə hah, rɨmnərɨg mə Yesu raməvɨgɨn apa imei Farisi. Kɨni rɨmavən mɨwəh botel kɨrik kɨmnor kɨn kapier kɨrik nhagɨn e alabasta. Nɨmrɨn rhaktə. Botel a, senta aikɨn.\x - \xo 7:37 \xt Mat 26:7; Mak 14:3; Jon 12:3 \x*  
\v 38 Kɨni in rɨmauə ipakə tuk Yesu mərer ye nɨkar nɨhun, mamasək. Nehe nɨmrɨn rətəg-pən ye nɨhu Yesu, mokwi nɨhun. Kɨni mamrai-ta nehe nɨmrɨn kɨn nɨkwənen ye nɨhu Yesu, mənɨm-pən nɨmrɨn ye nɨhu Yesu, mətəg-pən senta ye nɨhun mir.   
\p
\v 39 Mərɨg Farisi e yame rɨmnokrən kɨn Yesu mə tukrəvɨgɨn iriu mɨn, nɨpɨg rɨmnəm narɨmnar mɨnə e, rɨkin ruh mə, “To kwən e profet əfrakɨs, rɨpirkun norien kape piraovɨn a yame ramrap nɨhun, mɨpirkun mə in yor təvhagə has.”   
\p
\v 40 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Saemon, yakmə jakni-pre nar kɨrik tuk ik.”  
\p Kɨni Saemon rɨmə, “Yhajoun, ni.”   
\p
\v 41 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “Yermamə kɨraru, kapəriu mane rapəh nəmhenien, kɨni yamehuə kɨrik rɨvəhsi-pən mane kɨrik kɨmi əriu, mə tuk nɨpɨg kɨrik iriu tukwarpɨn kafan mane. Kɨrik rɨmɨwəh faef handred taosen vatu; kɨni kɨrik rɨwəh fifti taosen vatu\f + \fr 7:41 \ft  Gris ramni mə kɨrik rɨmɨwəh “denari” faef handred, kɨni kɨrik rɨmɨvəh “denari” fifti. “Denari” kɨrik in rəmhen kɨn mane yame kɨwəh tuk wok kape nɨpɨg kɨrikianə əmə.\f*.  
\v 42 Kɨni mwarə mɨravən, mweinein narpɨnien mane a. Kɨni yamehuə rɨmɨni-pən tuk əriu mɨmə, ‘Nəmhen. Wəpəh narpɨnien mane yame nɨmɨrəvəh tuk yo.’ ?Kɨni, pa nhagɨn irəriu tukrorkeikei pɨk yamehuə a rapita?”   
\p
\v 43 Kɨni Saemon rɨni-pən tukun mɨmə, “Rɨkik raməsɨk mə yermamə yame rɨmɨvəh mane ehuə, kɨni yamehuə a rɨpəh naiyohyen kɨn tain.”  
\p Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Nakamni əfrah.”   
\p
\v 44 Kɨni Yesu rarar marha-pən məm pian a, mɨni-pən tuk Saemon mɨmə, “Saemon. ?Nakaməm pian e uə? Nɨpɨg yɨmauə imam ikɨn, ik nakpəh nɨwəhsi-pəyen nu kɨrik tuk naikwasien ye nɨhuk. Mərɨg pian e in rɨmnəkwi nɨhuk kɨn nehe nɨmrɨn, məspir kɨn nɨkwənen.  
\v 45 Kɨni nɨpɨg yɨmauə, ik nɨmɨpəh nəturəm-pəyen kɨmi yo. Mərɨg pian e, ravəhsi-pə nɨsiaiyen kɨmi yo mɨpəh nɨpəhyen.  
\v 46 Ik nɨmɨpəh nhawkien kapək kapə kɨn nehe olif, mərɨg pian e rɨmnətəg pən senta ye nɨhuk yame nɨmrɨn rhaktə pɨk.  
\v 47 Kɨni ror məkneikɨn yakamni-pre tuk ik mə yɨmnəspir ta fam kafan təvhagə has yame rehuə pɨk. Ror məkneikɨn mə in rorkeikei pɨk yo. Mərɨg tukmə yakaspir təvhagə has kape yermamə yame təvhagə has kafan rəkəskəh əmə, kɨni, rorkeikei mar əmə Yo.”   
\p
\v 48 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk pian a mɨmə, “Yakwərəh-si ta ta narpɨnien kape təvhagə has kafam.”   
\p
\v 49 Kɨni narmamə mɨnə tɨksɨn yamə mɨne kasəvɨgɨn iriə mɨn, khani tuk əriə mɨnə mhamə, “?Naha e yermamə yame In ramni mə ravəhsi-ta narpɨnien kape təvhagə has kape narmamə?”   
\p
\v 50 Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk pian a mɨmə, “Kughen rɨmɨvəh mɨragh ik meinai nɨmnhatətə irak. Amvən ye nəmərinuyen.”\x - \xo 7:50 \xt Luk 8:48; 18:42 \x*   
\c 8  
\s1 Nɨpiraovɨn yamə mɨne khakwasɨg kɨn Yesu  
\p
\v 1 Kwasɨg ikɨn ye narɨmnar mɨnə a, Yesu In rɨmneriwək mamvən ye taon mɨnə mamtərhav mamvən yerkwanu mɨnə, maməvsao-ərhav kɨn nəgkiarien huvə kape narmaruyen kape Kughen. Ye nɨpɨg a, aposol mɨnə twelef kafan kɨmnhakwasɨg kɨn,  
\v 2 mɨne nɨpiraovɨn tɨksɨn yamə mɨne kupən kɨmnhavəh nəmhəyen pɨsɨn pɨsɨn, uə nanmɨn has mɨnə kɨmnasəmɨr irəriə, mərɨg Yesu rɨmnəko-ta əriə irəriə, mor huvə kapəriə nəmhəyen. Nhag nɨpiraovɨn mɨnə e: Meri, pian Magdala yame Yesu rɨmnəko-ta nanmɨn hah seven iran;\x - \xo 8:2 \xt Mat 27:55-56; Mak 15:40-41; Luk 23:49 \x*  
\v 3 mɨne Joana, piahwaru kape Jusa yame in ramarmaru ye nimə kape King Herod Antipas; mɨne Susana; mɨne nɨpiraovɨn khapsaah. Nɨpiraovɨn mɨnə e kɨmnhavəh-sipən mane kapəriə tuk nɨvəhyen nɨmrɨ narɨmnar tuk nasituyen ye Yesu mɨne kafan mɨnə.   
\s1 Nuhpɨkɨnien kɨn yermamə yame ramsuv kweru nai  
\r (Mat 13:10-17; Mak 4:10-12)  
\p
\v 4 Narmamə khapsaah khasɨ-pən ye taon mɨnə khapsaah mhauə tuk Yesu. Nɨpɨg kɨmnhauə masərer rarkurao iran, kɨni rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨrik tuk əriə, mɨmə,  
\v 5 “Yermamə kɨrik rɨmavən mə tɨkrɨsuv kweru nai apa ye nəsimien. Mɨpɨk mɨvitəg-ətəg fam, kɨni tɨksɨn rəsaah-əsaah-pən ye swatuk, kəvi-əpni, kɨni man mɨnə khauə mɨsən fam.\f + \fr 8:5 \ft Kwon e ramsuv kweru nai kɨrik kamni kɨmə “wit” rəri-pən norien kape nɨsuvyen wit.\f*  
\v 6 Kɨni kweru nai tɨksɨn rəsaah-pən ye tokrei kapier, murə aihuaa əmə. Kɨni mərɨg kwəsaukei fam meinai ikɨn rəusɨk ikɨn.  
\v 7 Kɨni kweru nai tɨksɨn rəsaah-əsaah-pən yerki kwənurkəsɨk.\f + \fr 8:7 \ft  Yesu rɨpəh nɨniyen kwənurkəsɨk, mərɨg nərəus kɨrik nirhɨn aikɨn.\f* Kɨni mhaktə mehuə. Məknekɨn, kwənurkəsɨk rerko əsuun, kɨni kweru nai rurə mɨpəh nɨkuəyen.  
\v 8 Kɨni tɨksɨn rəsaah-əsaah-pən ye nɨmoptanə huvə, kɨni mhaurə, mɨseihuə, mhakuə kɨn kwənkwairiə wan handred.”  
\p Kɨni Yesu rɨmɨni ta nəgkiarien e, mokrən apomh mɨmə, “Tukmə kɨmiə narmamə yame nɨmətɨrgɨmiə rarə, sətərɨg huvə kɨn nəgkiarien e.”   
\p
\v 9 Mərɨg narmamə kape Yesu mɨnə kɨsaiyoh-pən In mhamə, “Hoprai-pə nɨprai nəgkiarien e kɨmi əmawə.” \fig Yermamə kɨrik ravitəg-ətəg kweru nai|alt="A man sowing seed" src="DN00470b.jpg" size="span" loc="On same page as text" copy="Dunham" ref="LUK 8:9" \fig*   
\p
\v 10 Kɨni rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Narmaruyen kape Kughen nar erkwaig, mərɨg yakwəni-ərhav-pre ta kɨmi əmiə; kɨni mərɨg Yo yakamni-ərhav əmə nuhpɨkɨnien kɨmi narmamə mɨnə tɨksɨn, rəmhen kɨn yame Profet Aesaea rɨmɨni mə,  
\q1 “‘Iriə tuksarhakɨn, mɨsarhakɨn pawk, mərɨg to khapəh nɨsəmien nɨpran.  
\q2 Iriə to kɨsərɨg pawk, mərɨg to khapəh nharkunien.’\rq (Aes 6:9-10)\rq*   
\p
\v 11 “Nɨprai nuhpɨkɨnien e ror məkneikɨn. Kweru nai, in e Nəgkiarien kape Kughen.  
\v 12 Kɨni yamə mɨne kɨsəsaah-pən ye swatuk iriə kɨsəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kɨsərɨg nəgkiarien kape Kughen, məkneikɨn Setan ravəhsi-ta yerkiriə, mamətapɨg kɨn əriə mə tukhapəh nhaniyen nəfrakɨsien ye Kughen, kɨni In to rɨpəh nɨvəh-mɨraghien əriə.  
\v 13 Kɨni yamə mɨne kɨsəsaah-pən yerki kapier kɨsəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kɨsərɨg nəgkiarien kape Kughen, rɨkiriə ragien tukun, mərɨg nuairiə rɨpəh neiwaiyu-pɨkien, kɨni nhatətəyen kapəriə ramarə kape nɨpɨg kwakwə, mərɨg tukmə nəsəsaoyen uə nahasien ramuə tuk əriə, tukhamɨr ye kapəriə nhatətəyen.  
\v 14 Kɨni yamə mɨne kɨsəsaah-pən yerki kwənurkəsɨk, kɨsəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kɨsərɨg nəgkiarien kape Kughen, mərɨg narɨmnar khapsaah kɨseruk nɨmraghien kapəriə, in e, kasətərɨg pɨk kɨn narɨmnar kape nɨmraghien kapəriə, uə, kɨsorkeikei nautə rɨpsaah, uə kɨsorkeikei mə tukasərɨg rhuvə ye nɨprairiə. Khapəh nɨshaktə-huvəyen ye nɨmraghien yame Kughen rorkeikei.  
\v 15 Mərɨg yamə mɨne kɨsəsaah pən ye nɨmoptanə huvə, iriə kɨsəmhen kɨn narmamə yamə mɨne kɨsərɨg nəgkiarien kape Kughen, kɨni rɨkiriə ratuatuk mɨhuvə, mamharaptərəkɨn nəgkiarien kape Kughen rɨskai yerkiriə. Kɨni iriə masərer tɨm tɨm mhavən, mhakuə kɨn nɨmraghien huvə.”   
\s1 Nhatətəyen kapətawə rəmhen kɨn laet yame raməsiə  
\r (Mak 4:21-25)  
\p
\v 16 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “To kɨpəh nəsiə-pənien ye laet kukrai-pən ye nəkwai baket uə ye nəpəəg tebol. Nɨkam. Tukaməkeikei kɨruk haktə pəh narmamə kɨsəm nar.\x - \xo 8:16 \xt Mat 5:15; Luk 11:33 \x*  
\v 17 Tukmə nar erkwaig, tukaməkeikei kəm. Tukmə yermamə kɨrik ruvrɨg nar kɨrik, kɨni mərɨg tukraməkeikei mier-pə ikɨn rhakak ikɨn.\x - \xo 8:17 \xt Mat 10:26; Luk 12:2 \x*  
\v 18 Ror pən, nəgkiarien e yamə nakasərɨg, sətərɨg huvə kɨn. Narmamə yame mɨne kɨsəri-pən kafak nəgkiarien, Kughen tukrɨvəhsi-pən mɨn nɨrkunien kɨmi əriə. Mərɨg narmamə yamə mɨne kɨsərɨg nəgkiarien kɨni mɨsor nar apnapɨg iran, Kughen tukrɨvəhsi-ta nɨrkunien kəskəh yame rɨkiriə raməsɨk mə iriə kwənhavəh ta.”\x - \xo 8:18 \xt Mat 25:29; Luk 19:26 \x*   
\s1 Famle əfrakɨs kape Yesu, iriə e narmamə yamə mɨne kasor nəgkiarien kafan  
\r (Mat 12:46-50; Mak 3:31-35)  
\p
\v 19 Kɨni ye nɨpɨg a, nɨsɨn Yesu mɨne piauni mɨnə kɨmnhauə mə tuksəm In, mərɨg kɨseinein nhavənien ipakə tukun, meinai narmamə khapsaah kɨsərer rarkurao kɨn.  
\v 20 Kɨni yermamə kɨrik rɨni-pən tukun mɨmə, “Eh. Nɨsɨnɨm mɨne piam mɨnə kasərer apa iruə mhamə tuksəm ik.”   
\p
\v 21 Mərɨg In rɨni-pən tukun mɨmə, “Narmamə m-fam yamə mɨne kɨsərɨg nəgkiarien kape Kughen kɨni mɨsəri-pən, iriə e kafak narmamə mɨnə, mɨne nɨsɨnɨk, mɨne piak mɨnə.”   
\s1 Yesu ramni-əhu nɨmətag ehuə ye tame tahik  
\r (Mat 8:23-27; Mak 4:35-41)  
\p
\v 22 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Pəh khavən apa nɨkar lugun a.” Məkneikɨn kɨsatpən ye bot mhavi pirə.  
\v 23 Bot ramaiyu mavirə, Yesu rapɨr. Kɨni nɨmətag ehuə kɨrik rɨmnəvi nu, kɨni nu rɨnamakətənɨm kɨn bot; ipakə iriə kɨsəmnɨm.  
\v 24 Kɨni narmamə kape Yesu kɨmnhavən mhasɨg In, mhamə, “!Yemehuə! !Yemehuə! !Natuksəmnɨm!”  
\p Kɨni Yesu rarha, mɨni-əhu nɨmətag mɨne peao-peao ehuə. Nɨmətag reiwaiyu. Nu reiwaiyu mamərinu mɨn.  
\v 25 Kɨni Yesu raiyoh-pən kafan narmamə mɨnə mɨmə, “?Mərɨg nhatətəyen hiə kapəmiə?”  
\p Mərɨg iriə kɨsakur mhagɨn, mɨsaiyoh əriə mɨnə mhamə, “!Eh! ?Naha e yermamə? !Nar apnapɨg mə nɨmətag mɨne tahik, mərɨg kawor nəkwan!”   
\s1 Yesu rɨmnəko-ta nanmɨn has ye yemə Gerasa kɨrik, yame nagheen rehuə  
\r (Mat 8:28-34; Mak 5:1-20)  
\p
\v 26 Kɨmnhavi-pirə bot mhavən mhavhiak nɨkar Galili pən, apa kwənmhaan a kamni kɨmə Gerasa. \fig Yesu rɨmnəko ta yarmhə|alt="Jesus casts out demon from Gardarene maniac" src="Exorc_d.jpg" size="span" loc="Not on same page as previous piə" copy="Urs Wegmann" ref="LUK 8:26" \fig*  
\v 27 Yesu rəviə-fiak, məkneikɨn yermamə kɨrik ruə məm In. Kwən a, nanmɨn has mɨnə kasəmɨr iran. In rɨmɨpəh nɨvənien ye neipən, mɨpəh napɨrien imə, ramarə əmə ikɨn kamnɨm narmamə ikɨn.  
\v 28-29 Apa kupən, nɨpɨg rɨpsaah, nanmɨn has mɨnə a kɨmɨsor in ramarmar pɨk, kɨni narmamə kɨmnharkwəji kwermɨn mɨne nɨhun ye jen mə tukharaptərəkɨn tɨm tɨm pəh rɨpəh noriahyen narɨmnar. Mərɨg nɨpɨg m-fam raməvi-əru jen mɨnə. Kɨni nanmɨn has mɨnə kasəkeikei kɨmin mə tukhakɨr mɨsap mhavən apa ikɨn kɨrkək ikɨn.  
\p Kɨni nɨpɨg kwən a rɨmnəm Yesu ruə mənɨmkur-pən ye nɨhun. Kɨni Yesu rɨmɨni mə nanmɨn has tukrier map ye kwən a. Kɨni kwən a rok-rapomh mɨmə, “Yesu, Ji Kughen Yerpɨrɨg. ?Nakmə takhawor yo? !Aweh! !Yakamaiyoh ik mɨmə takpəh norien nəmhəyen kɨmi yo!”   
\p
\v 30 Kɨni Yesu rɨmnaiyoh-pən nanmɨn has mɨmə, “?Nhagɨm pa?”  
\p Kɨni in rɨmə, “Nhagɨk e Nukwao Ehuə.” Rɨmɨni məknakɨn meinai nanmɨn has khapsaah kasəmɨr iran.  
\v 31 Kɨni nanmɨn has mɨnə kɨmɨsaiyoh-pən skai m-rɨpsaah kɨmi Yesu mhamə, “Takpəh nher-pəyen kɨn əmawə ye nəpəəg e yame reiwaiyu pɨk, imei narpɨnien rerɨn.”   
\p
\v 32 Kɨni ikɨn a, pukəh mɨnə khapsaah ikɨn. Kasəruk a ye nɨhu tukwas a. Kɨni nanmɨn has mɨnə kɨmɨsasək mhani-pən tuk Yesu mhamə, “!Awe! Ǝta-pən irəmawə yerki pukəh mɨnə a.” Kɨni Yesu reighan-pən kɨn əriə kamhavən.  
\v 33 Kɨni nanmɨn has mɨnə a kɨmnhatərhav ye kwən a mhavən yerki pukəh mɨnə. Kɨni pukəh mɨnə a, iriə fam kɨmɨsaiyu mɨseiwaiyu ye nəpatu, mhaviərhav mɨsəmnɨm ye nu.   
\p
\v 34 Mərɨg nɨpɨg narmamə yamə mɨne kasəvɨgɨn pukəh mɨnə a kɨmɨsəm nar a, kɨmɨsaiyu mhatərhav, mhavən mɨsəvsao-pən kɨn ye taon mɨne ikɨn mɨnə fam rarkurao aikɨn.  
\v 35 Kɨni narmamə kɨmnhatərhav ye taon mhavən mə tuksəm nar a. Kɨni mhavən masəm Yesu, kɨni mɨsəm kwən a yame nanmɨn has mɨnə kɨmɨsəta iran ramkwətə yetanə, ipakə tuk Yesu. Kɨni mɨnɨpəh narmərien, muavən ye neipən. Kɨni narmamə ye taon a kɨmnhagɨn.  
\v 36 Kɨni narmamə yamə mɨne kɨmɨsəm atuatuk nar a kɨn nɨmrɨriə kɨmɨsəvsao mɨn kɨn kɨmi narmamə tɨksɨn mhamə Yesu rɨmnhawor mor huvə kwən a yame in apa kupən nanmɨn has mɨnə kɨmnasəmɨr iran.  
\v 37 Kɨni narmamə mɨ-fam yamə mɨne kasarə apa Gerasa kɨmnhani-pən tuk Yesu mə tukrɨtərhav aikɨn, meinai kɨmɨsəm khagɨn pɨk kɨn. Məkneikɨn, Yesu ratpən ye bot mə tukrɨtərhav.  
\v 38 Mərɨg kwən a yame nanmɨn has mɨnə kɨmɨsəta iran, raiyoh-pən Yesu mɨmə, “!Eh! Pəh kɨrau.”  
\p Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə,  
\v 39 “Rerɨg-pən imam ikɨn, mɨvən mɨni-ərhav naha nhagɨn Kughen rɨmnor kɨmik.” Kɨni kwən a rɨmavən ikɨn mɨnə fam ye taon iman ikɨn mamni-ərhav narɨmnar m-fam yame Yesu rɨmnor kɨmin.   
\s1 Piahuaru kɨrik yame ramhə, mɨne piakəskəh yame rɨmamhə  
\r (Mat 9:18-26; Mak 5:21-43)  
\p
\v 40 Nɨpɨg Yesu rɨmɨrerɨg-pə mɨn ye nɨkar lugun pə, narmamə kɨmɨsagien tukun, meinai iriə kɨmnaseito kɨn.  
\v 41 Kɨni yermamə kɨrik, rɨmauə məm In, nhagɨn e Jaeras. In ramehuə ye nimə kape nofugɨnien. Rɨmauə, mənɨmkur-pən tuk Yesu, maməkeikei kɨmin mə iriu tukravən apa iman ikɨn  
\v 42 meinai kafan kwajikovə piraovɨn kwənkwan kɨrikianə ramhə pɨk, nɨmhəyen rɨneriaji. Kɨni kafan newk twelef əmə.  
\p Kɨni Yesu rɨmneriwək mɨvən tuk piakəskəh a, kɨni narmamə khapsaah khakwasɨg kɨn mamhasɨg-sɨg In.  
\v 43 Kɨni piraovɨn kɨrik aikɨn yame rawəh nəmhəyen kapəriə nɨpiraovɨn, nɨtawɨn rɨmnaiyu mɨvəh newk twelef. Rɨmavən məm dokta mɨnə, moriah fam kafan mane ye nəmhəyen kafan, mərɨg yermamə kɨrik to rɨpəh nor-huvəyen. Kɨni ruə məm Yesu,  
\v 44 mukurao-pən ye nɨmetain, mɨrap nəpəəg nɨmrɨ neipən kafan, taktəkun əmə, kafan nəmhəyen ror infamien.   
\p
\v 45 Kɨni Yesu rɨmə, “!Eh! Pa e rɨrap Yo?”  
\p Kɨni iriə m-fam khamə kɨseinein. Mərɨg Pita rɨmə, “!Yhajoun, narmamə khapsaah e kamhasɨg-sɨg Ik.”   
\p
\v 46 Mərɨg Yesu rɨmɨni mɨmə, “Nɨkam. Yakɨrkun mə yermamə kɨrik e rɨmɨrap Yo, meinai yɨmnərɨg mə nanmɨn kafak rɨmnor huvə yermamə kɨrik.”   
\p
\v 47 Kɨni piraovɨn a ruɨrkun mə in to rɨpəh mɨn nerkwaigien, rɨmauə mənɨmkur ye nɨhu Yesu makur pɨk kɨn. Kɨni ye nɨmrɨ narmamə m-fam rɨni-ərhav-pən nar yame rɨmɨrap Yesu tukun. Kɨni mɨni-ərhav mɨn mə ye nɨpɨg atuatuk yame rɨmɨrap In, taktəkun əmə, rɨmnəsanɨn mɨn.  
\v 48 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Kafak piakəskəh, nhatətəyen kafam rɨmnor ik naknəsanɨn. Amvən ye nəmərinuyen.”\f + \fr 8:48 \ft  Nəgkiarien kɨrikianə əmə yame Yesu rɨmɨni-pən tuk piroavɨn kɨrik ye Luk 7:50.\f*   
\p
\v 49 Yesu raməgkiar hanə, məkneikɨn, yermamə kɨrik rɨsɨ-pən apa imei Jaeras, yamehuə kape nimə kape nofugɨnien, muə, mɨni-pən tuk Jaeras mə, “Kafam piakəskəh ruamhə ta. Takpəh norien narkutien kɨmi Yhajoun e mə takɨkɨr mɨvən.”   
\p
\v 50 Mərɨg Yesu rɨmnərɨg nəgkiarien e, mɨni-pən tuk Jaeras mə, “Takpəh nɨgɨnien. Hatətə əmə irak, piakəskəh kafam tukramragh mɨn.”  
\v 51 Kɨni ye nɨpɨg Yesu rɨmauə mɨtərhav-pə ye nimə kape Jaeras, mɨni-əhu narmamə mə tukhapəh nhakwasɨgien kɨn. Kɨni mɨkɨr əmə Pita, mɨne Jon, mɨne Jemes, mɨne rɨm piakəskəh e mɨne nɨsɨni, iriə min.  
\v 52 Narmamə m-fam kəsasək apomh tuk piakəskəh a mamhauvrɨg-uvrɨg pɨk. Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Hapəh nɨsasəkien. Piakəskəh e rɨpəh nɨmhəyen; ramapɨr əmə.”   
\p
\v 53 Mərɨg iriə kɨmɨsarh iakei iran meinai iriə kharkun mə piakəskəh a in ruamhə ta.  
\v 54 Mərɨg Yesu rərao-pən, mɨvəh kwermɨ piakəskəh a, mɨni-pən tukun mə, “Piakəskəh kafak. Hekɨmter.”  
\v 55 Kɨni taktəkun əmə nanmɨn rɨrerɨg-pə, in mhekɨmter. Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Havəh-sipən nəvɨgɨnien kɨrik pəh rən.”  
\v 56 Kɨni rɨmni mɨne nɨsɨni kawakur pɨk kɨn; mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriu mɨmə, “Takrapəh nɨwəvsaoyen kɨn nar e kɨmi narmamə.”   
\c 9  
\s1 Yesu rher yerhav kɨn kafan narmamə twelef mə tukhani-ərhav narmaruyen kape Kughen  
\r (Mat 10:5-15; 14:1-2; Mak 6:7-16)  
\p
\v 1 Kɨni ai, Yesu rɨmnofugɨn kafan aposol twelef, mɨvəhsi-pən neihuəyen mɨne nəsanɨnien kɨmi əriə tuk nəko-tayen nanmɨn has ye narmamə, mɨmə iriə tuksor huvə mɨn nəmhəyen mɨnə.  
\v 2 Kɨni Yesu rɨmnher-pən kɨn əriə mə tukhani-ərhav narmaruyen kape Kughen, kɨni mɨmə iriə tuksor huvə mɨn narmamə yamə mɨne kamhamhə.  
\v 3 Kɨni mamni-pən tuk əriə mə, “Tukmə nakamhavən ye swatuk, mhapəh nhavəhyen nar kɨrik rəmhen kɨn kaskɨn, uə nɨtɨp, uə nəvɨgɨnien, uə mane, kɨni mhapəh nhavəhyen neipən kɨraru kɨraru.  
\v 4 Nɨpɨg tukmə nakamhavən yerkwanu kɨrik, mɨsarə ye nimə kɨrik, nimə e in a taksarə əmə ikɨn mɨseriaji mhatərhav ikɨn mamhavən.  
\v 5 Kɨni ikɨn pukhaa takhavən ikɨn, tukmə narmamə rɨkiriə rɨpəh nagienien mə takhauə mɨsarə kɨmiə miriə, taksarpita-arpita nɨmokrur ye sandel kapəmiə. Norien e tukror nɨmtətien mə narmamə yerkwanu a kɨmɨsor nar kɨrik rapəh nəmhenien.”\x - \xo 9:5 \xt Luk 10:4-11 \x*  
\v 6 Kɨni iriə kɨmnhatərhav mɨseriwək mamhavən yerkwanu mɨnə, masəvsao-ərhav kɨn nəvsaoyen huvə, kɨni ikɨn mɨnə fam kɨmnhavən ikɨn, kɨmɨsəhuak tuk narmamə khapsaah yamə mɨne kamhamhə, kɨni kasəsanɨn.   
\p
\v 7 Kɨni King Herod Antipas, yame in ramarmaru ye nəmə Galili, in rɨmɨwəh nəvsaoyen kɨn, kɨni mətərɨg kɨn meinein apomh, meinai narmamə tɨksɨn khamə Jon Baptaes a in a rɨmamragh mɨn.\x - \xo 9:7 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19 \x*  
\v 8 Kɨni narmamə tɨksɨn kamhani mhamə Elaeja a ruauə mɨn. Kɨni narmamə tɨkɨsn kamhani mhamə in profet kupən kɨrik kape Kughen yame rɨmamragh mɨn.  
\v 9 Mərɨg Herod Antipas rɨmə, “Jon e, yɨmɨkɨs əru nɨpətək nuan. ?Mərɨg pa e nhagɨn yakamərɨg nəvsaoyen kɨn?” Kɨni in morkeikei mə tukrəm Yesu.\f + \fr 9:9 \ft  Nɨpɨg mobael mɨnə kɨmnharaptərəkɨn Yesu (Luk 23:8), Herod ramni mə rorkeikei mə tukrəm Yesu, məmru mə to Yesu ror merekel kɨrik.\f*   
\s1 Yesu rɨmɨvəh nəvɨgɨnien rɨkəskəh, mor rɨpsaah, maməvɨgɨn narman faef taosen kɨn  
\r (Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-14)  
\p
\v 10 Kɨni aposol mɨnə kape Yesu kharerɨg-pə mɨn tukun, mhani-pən narɨmnar m-fam yame kɨmɨsor. Kɨni In rɨkɨr əriə mɨsəta ye narmamə, mhavən apa taon kɨrik, nhagɨn e Betsaeda.  
\v 11 Mərɨg nɨpɨg narmamə kɨmɨsərɨg mə Yesu rɨmauə, kɨni khauə, mhakwasɨg kɨn. Kɨni Yesu rɨmnəm əriə, rɨkin ragien əmə. Kɨni mamhajoun əriə kɨn narmaruyen kape Kughen, mamor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə.   
\p
\v 12 Kɨni rɨnamenaiyu, narmamə twelef kape Yesu khavən tukun, mhani-pən tukun mhamə, “Yermaru. Her-pən kɨn narmamə mɨfam e kamhavən apa yerkwanu mɨnə mə tuksarhakɨn kwənmhan huvə kɨrik kape napɨrien, mɨne nəvɨgɨnien. Meinai ikɨn e kɨtawə kasəmɨr ikɨn, kwənmhaan əkwak.”   
\p
\v 13 Mərɨg əmə rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Rhuvə əmə. Kɨmiə səvɨgɨn əriə.”  
\p Mərɨg iriə khamə, “?Rhawor? Kɨmawə yakamhawəh əmə bred faef mɨne kəməəm kɨraru. ?Nakmə jakhavən mhawəh nɨmrɨ nəvɨgɨnien ne nukwao e uə?”  
\v 14 Kɨmnhani məknakɨn meinai narmamə khapsaah khapsaah kwənhauə ikɨn a, tukmə kəvheikɨn əmə narman, rəmhen kɨn faef taosen.  
\p Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Havən mhani-pən tuk əriə mə tuksəkwətə fifti fifti ye nɨmrɨn mɨnə.”  
\v 15 Məkneikɨn kafan narmamə mɨnə kɨmɨsəwhai məknakɨn əriə, kasəkwətə.   
\p
\v 16 Kɨni Yesu rɨmɨvəh bred a faef mɨne kəməəm kɨraru, mɨvaag haktə mɨni vi vi Kughen tukun, mhapu-hapu bred mɨne kəməəm, mɨpɨk-pən kɨmi kafan narmamə mɨnə mə tukhapɨk mɨsəvɨgɨn narmamə mɨnə a kɨn.  
\v 17 Kɨmɨsəvɨgɨn tɨpriə rəsiis, mɨsəpəh nɨpərpər bred mɨne kəməəm. Kɨni kafan narmamə mɨnə khavai-pən ye kəmeiru twelef khakwar mɨn.   
\s1 Pita rɨmɨni mə Yesu in Kristo  
\r (Mat 16:13-20; Mak 8:27-33)  
\p
\v 18 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rɨmnaməhuak iriə pɨsɨn əmə kafan narmamə mɨnə. Kɨni raiyoh-pən əriə mɨmə, “Mərɨg narmamə mɨnə a kamhani mə Yo e pa?”   
\p
\v 19 Kɨni khani-pən tukun mhamə, “Tɨksɨn kamhani mə ik Jon Baptaes. Kɨni tɨksɨn kamhani mə ik profet Elaeja. Kɨni tɨksɨn kamhani mə ik profet kupən kɨrik kape Kughen yame ruəmragh mɨn.”\x - \xo 9:19 \xt Luk 9:7-8 \x*   
\p
\v 20 Mərɨg Yesu raiyoh-pən əriə mɨmə, “?Mərɨg kɨmiə nakhamə Yo e pa?”  
\p Mərɨg əmə Pita rɨmə, “Ik e Kristo yame Kughen rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn.”\x - \xo 9:20 \xt Jon 6:68-69 \x*   
\p
\v 21 Mərɨg Yesu rɨmɨni-əutən-pən tuk əriə mə tukhapəh nhani-pənien tuk narmamə.   
\s1 Nɨkwasɨgien kɨn Yesu in rəutən  
\r (Mat 16:24-28; Mak 8:34-9:1)  
\p
\v 22 Kɨni In rɨmɨni-pən mɨn mɨmə, “Nar kɨrik yame tukraməkeikei muə mor nəfrakɨsien kɨn. Mə Yo, Ji Yermamə, jakərɨg nəmhəyen tuk narɨmnar khapsaah. Kɨni nəmehuə kape nəmə Isrel, mɨne jif pris mɨnə, mɨnə nəmhajoun kape Loa kape Moses, iriə tukhaukreikɨn-pə nɨmeitairiə kɨmi Yo, mɨshopni Yo. Mərɨg nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn, Kughen tukror Yo jakamragh mɨn ye nɨmhəyen kafak.”\x - \xo 9:22 \xt Luk 9:44; 18:32-33 \x*   
\p
\v 23 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Tukmə yermamə rɨmə tukrɨkwasɨg kɨn Yo, in tukraməkeikei məta ye nərɨgien kafan, kɨni tukmə rərɨg pawk nəmhəyen rəmhen kɨn nəmhəyen ye nɨmhəyen ye nai kamarkwao kɨn, mərɨg tukrɨkwasɨg kɨn Yo.\x - \xo 9:23 \xt Mat 10:38; Luk 14:27 \x*  
\v 24 Yermamə yame ramgɨn tuk kafan nɨmraghien, tukraməkeikei mɨmhə. Mərɨg yermamə yame tukhopni tuk nɨkwasɨgien kɨn Yo, tukrarə ye nɨmraghien rerɨn.\x - \xo 9:24 \xt Mat 10:39; Mak 8:35; Luk 17:33; Jon 12:25\x*  
\v 25 Tukmə yermamə kɨrik kafan nautə rehuə pɨk ye tokrei nɨmoptanə e, mərɨg ramarakikɨn kafan nɨmraghien tukun, nanmɨn tukrerwei.  
\v 26 Tukmə nakaurɨs kɨn nɨni-ərhavyen nhagɨk mɨne nəgkiarien kafak ye nɨmrɨ mɨrh, Yo mɨn jakaurɨs kɨn nɨni-ərhavyen nhagɨm nɨpɨg Yo, Ji Yermamə, jakrerɨg-pə mɨn kɨmawə agelo rhakə yamə mɨne tukhauə ye neihuəyen kape Rɨmɨk.\x - \xo 9:26 \xt Mat 10:33; Luk 12:9 \x*  
\v 27 Mərɨg yakamni nəfrakɨsien tuk əmiə mə, kɨmiə tɨksɨn e nakasərer ikɨn e, kwasɨg ikɨn nakhamhə, taksəm narmaruyen kape Kughen.”   
\s1 Kughen ramhajoun mə Yesu in Tɨni, nɨmrɨn rukreikɨn muə mor pɨsɨn  
\r (Mat 17:1-8; Mak 9:2-8)  
\p
\v 28 Yesu rɨmnəgkiar ta, nɨpɨg eit ruə mɨvən, kɨni rɨkɨr Pita, mɨne Jon mɨne Jemes mɨshaktə mhavən ye tukwas kɨrik mə tuksəhuak.  
\v 29 Nɨpɨg raməhuak hanə, nɨmrɨn rukreikɨn muə mor pɨsɨn. Kɨni neipən kafan raməsiə rəmhen kɨn naroapɨgien kape karuəruə.  
\v 30 Məkne, Moses mɨne Elaeja  
\v 31 kratərhav-pə, nɨkhakien rarkurao irəriu. Kwarer mwəgkiar irisɨr Yesu. Marhɨni nɨmhəyen kape Yesu apa Jerusalem yame tukror nəgkiarien kape profet mɨnə kape Kughen tukruə mor nəfrakɨsien kɨn.\f + \fr 9:31 \ft  Nəgkiarien Gris atuatuk ramni mə, “kɨrhəgkiar ye nɨpɨg yame in tukrɨtərhav mɨpəh Jerusalem.” Nɨpran ramni nɨmhəyen kafan.\f*\x - \xo 9:31 \xt Luk 9:22 \x*  
\v 32 Mərɨg Pita mɨne in mir kɨraru, napɨrien rɨmɨvəh nɨmrɨrisɨr, kɨmɨrhapɨr kape nɨpɨg kwakwə. Mərɨg nɨpɨg kɨmɨrharha, mɨrhəm nɨkhakien rarkurao ye Yesu, mɨrhəm mɨn Moses mɨne Elaeja kawərer irisɨr Yesu.\x - \xo 9:32 \xt 2 Pita 1:16-18 \x*  
\v 33 Kɨni nɨpɨg kwərə mir a kɨmɨravən, Pita rɨni-pən tuk Yesu mə, “Yermaru. Rhuvə mə kɨmasɨr jakarharə ikɨn e. Pəh jakrharkwopək nimə kɨsisər- kafam kɨrik, kape Moses kɨrik, mɨne kape Elaeja kɨrik.” (Mərɨg in rɨmnəgkiar əmə mɨpəh nɨrkunien nar yame ramni).  
\v 34 In raməgkiar hanə, napuə kɨrik reiwaiyu muvrɨg əpɨs əriə. Napuə rɨmnhorukɨn əriə, kɨrhɨgɨn pɨk.  
\v 35 Kɨrhərɨg nəgkiarien kɨrik rɨsɨ-pən ye napuə mamni mɨmə, “!In e Narɨk yame yɨmɨrpen; taksətərɨg kɨn In!”\x - \xo 9:35 \xt Luk 3:22 \x*  
\v 36 Kɨmɨsərɨg ta nəgkiarien yame Kughen rɨmɨni, kɨni Pita mɨne Jon mɨne Jemes kɨmɨrharha-pən mɨrhəm Yesu ramərer pɨsɨn əmə. Ye nɨpɨg mɨnə a, kɨmɨrhɨpəh nɨrhɨni-ərhavyen narɨmnar mɨnə a kɨmi narmamə; mɨrhɨpəh nɨrhɨniyen narɨmnar a yame kɨmɨrhəm.   
\s1 Yesu rɨmnəkota nanmɨn has ye pɨkwarien kɨrik  
\r (Mat 17:14-23; Mak 9:14-32)  
\p
\v 37 Kəni rɨkwamer kɨn, kɨsəta ye tukwas mɨseiwaiyu-pə, mɨsəm narmamə khapsaah kamhauə mə tuksəm Yesu.  
\v 38 Kɨni yermamə kɨrik ramokrən apomh kɨn Yesu mɨmə, “Yhajoun. Yakorkeikei pɨk mə takuə masitu irak. Kwajikovə kafak yerman kwənkwan kɨrikianə əmə.  
\v 39 Nɨpɨg nanmɨn hah kɨrik ramərer-pən iran, mor in ramətəpar pɨk, nɨpran ramətəmnɨmɨn mamor ghan əmə. Nehe nəkwan ramaiyu rhawən. Nanmɨn has a ramoriah pɨk in; mamraptərəkɨn in, mɨpəh nɨpəhyen.  
\v 40 Kɨni yo yɨmnəkeikei kɨmi kafam narmamə mɨnə mə tuksəko ta nanmɨn has e, mərɨg kɨseinein.”   
\p
\v 41 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Kəsi! Kɨmiə yamə mɨne naksarə e towei mɨne, nhatətəyen kapəmiə rɨrkək. Kɨni kapəmiə nətərɨgien rapəh natuatukien. ?Kɨtawəm kɨmiə tuksarə mɨseriaji nɨpɨg pukaa nakpishatətə irak?” Kɨni rɨni-pən tuk rɨm kwajikovə ai mɨmə, “Harəh pɨkwarien en mhauə.”   
\p
\v 42 Kɨni pɨkwarien a ruə tuk Yesu, məkneikɨn nanmɨn has rəsuə kɨn reiwaiyu mowhan, mamətəmnɨmɨn. Mərɨg Yesu rɨmnəgkiar skai kɨmi nanmɨn has məko-ta. Kɨni mor huvə pɨkwarien a. Meighan-pən kɨn pɨkwarien a kɨmi nɨsɨni mɨne rɨmni.   
\p
\v 43 Kɨni iriə m-fam kɨsakur, rɨkiriə ragien tuk nəsanɨnien kape Kughen.  
\p Mərɨg nɨpɨg narmamə kɨmɨsakur pɨk kɨn narɨmnar m-fam yame Yesu rɨmnor iriə miriə, kɨni In rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə,  
\v 44 “Havəh tɨm tɨm nəgkiarien e yerkimiə: Yermamə kɨrik tukreighaan pən kɨn Yo, Ji Yermamə, ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kafak.”\x - \xo 9:44 \xt Luk 9:22 \x*  
\v 45 Mərɨg kafan narmamə mɨnə kɨmɨseinein nɨprai nəgkiarien e meinai Kughen rɨmnerkwaig kɨn nɨprai nəgkiarien e mə iriə tukhapəh nharkunien; kɨni iriə khagɨn mɨn kɨn naiyoh-pən-ien kɨn nɨpran.\x - \xo 9:45 \xt Luk 18:34 \x*   
\s1 ?Pa e in yermamə yame in rehuə rapita?  
\r (Mat 18:1-5; Mak 9:33-40)  
\p
\v 46 Kɨni narmamə kape Yesu kɨsotgoh kɨmi əriə mɨnə mhamə, “?Pa irətawə in ravəh nehuəyen, yame rhuvə mapita?”\x - \xo 9:46 \xt Luk 22:24 \x*  
\v 47 Mərɨg Yesu rɨmɨrkun kapəriə nətərɨgien, kɨni mɨvən mɨkɨr kwajikovə kɨrik mərɨp ye nɨkarɨn,  
\v 48 mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Tukmə yermamə kɨrik ravəh nhagɨk, mamasitu kɨn ye kwajikovə kɨrik rəmhen kɨn yame, nasituyen e in e tukror mɨn kɨmi Yo. Kɨni pəh nien mə ramor əmə irak, mərɨg ramor mɨn kɨmi Yermamə yame rɨmnher-pə kɨn Yo. Meinai tukmə yermamə rɨvəh-si əhu atuk in yetanə, in tukruə mamehuə mapita.”\x - \xo 9:48 \xt Mat 10:40 \x*   
\p
\v 49 Kɨni Jon rɨmɨni mɨmə, “Yermaru. Kɨmawə yɨmɨsəm kwən kɨrik ravəh nhagɨm, maməkota nanmɨn has mɨnə kɨn, mərɨg yakhamə jakhani-əhu, meinai kwən a, pəh nien mə kɨtawə kɨrik.”   
\p
\v 50 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Hapəh nhani-əhuyen in. Meinai, tukmə yermamə kɨrik rɨpəh norien tɨkmɨr kɨtawə min, in kɨtawə kɨrik en.”\x - \xo 9:50 \xt Mat 12:30; Luk 11:23 \x*   
\s1 Nəmə Sameria tɨksɨn rɨkiriə rapəh nagienien tuk Yesu  
\p
\v 51 Kɨni ruauə ipakə tuk nɨpɨg yame Kughen tukrɨwəh Yesu iran mɨvən apa ye rao ye neai. Kɨni Yesu rɨkin rɨmnəsɨk mə tukraməkeikei mɨvən apa Jerusalem, nar kɨrik rɨrkək yame tukrərer əswasɨg kɨn.  
\v 52 Kɨni In rher-pən kɨn yəgkiar tɨksɨn khavən apa yerkwanu kɨrik apa Sameria, mə tuksor apnəpeinə tukun.  
\v 53 Mərɨg narmamə aikɨn a, khapəh nɨsorkeikeiyen mə In tukrɨvən marə a iməriə ikɨn, meinai iriə kwənharkun huvə mə In ramvən mɨn Jerusalem.\f + \fr 9:53 \ft  Nəmə Sameriə kasəməkɨn nəmə Jerusalem.\f*  
\v 54 Kɨni kafan yermamə mir e Jemes mɨne Jon kɨmɨwəm mə narmɨnə Sameria khapəh nɨsorkeikeiyen əriə, krəmə, “Yermaru. ?Nakorkeikei mə jakwokrən kɨn nap rɨsɨ-faktə ye neai meiwaiyu məs əriə, uə?”\x - \xo 9:54 \xt 2 King 1:9-16 \x*  
\v 55 Mərɨg Yesu rarha-pən məm əriu mɨni-əhu.  
\v 56 Kɨni khatərhav mhavən mɨn yerkwanu pɨsɨn mɨn kɨrik.   
\s1 Yesu rɨmə narmamə tuksəpəh fam narɨmnar mhakwasɨg kɨn In  
\r (Mat 8:19-22)  
\p
\v 57 Kɨni Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə kɨmɨseriwək ye swatuk, kɨni kwən kɨrik rɨni-pən tukun mɨmə, “Yo jakɨkwasɨg kɨn ik ikɨn hiə takvən ikɨn.”   
\p
\v 58 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Kuri aparu mɨnə, kapəriə nəpəəg rarə yame kasapɨr ikɨn. Kɨni man mɨnə, nimairiə rarə yame kasapɨr ikɨn. Mərɨg Yo, Ji Yermamə, kafak nimə rɨrkək tuk napɨrien.”   
\p
\v 59 Kɨni Yesu rɨni-pən mɨn tuk kwən kɨrik mɨmə, “Yuə, kɨrau mik, muə kafak kɨrik yermamə.” Mərɨg kwən a rɨni-pən tukun mɨmə, “Rhuvə, Yermaru. Mərɨg eighaan kɨn yo yakvən pi pom mɨnɨm rɨmɨk.”   
\p
\v 60 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Nɨkam. Apəh-pən. Narmamə yamə mɨne khapəh nhavəhyen nɨmraghien pəh khavən mhanɨm nəmə mhə mɨnə. Mərɨg ik, yuvən mɨni-ərhav narmaruyen kape Kughen.”   
\p
\v 61 Kɨni kɨrik mɨn rɨni mɨmə, “Yermaru, jakɨkwasɨg kɨn ik muə yermamə kɨrik kafam. Mərɨg, awhin yo, pəh yakrerɨg mɨvən imak ikɨn mawiə kɨn yo mɨnə tɨksɨn.”\x - \xo 9:61 \xt 1 King 19:20 \x*   
\p
\v 62 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Yermamə yame rɨmə tukror wok kape Kughen, mərɨg rɨkin ramvən tuk nar pɨsɨn, rapəh nəmhenien mə to ruə Kughen ramarmaru iran.\f + \fr 9:62 \ft  Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien ye nəsimien. Yermamə yame rɨmə tukrəsim, mərɨg rɨkin ramvən tuk rukwanu, mə tukrapɨs əmə, in rɨpəh nəmhenien.\f*”   
\c 10  
\s1 Yesu rher-yerhav kɨn kafan narmamə seventi tu  
\p
\v 1 Kwasɨg ye narɨmnar mɨnə a, Yesu Yermaru rɨmɨrpen ta narmamə kafan seventi tu, kɨni mher-pən kɨn əriə kɨraru kɨraru kɨsəkupən kɨn In mhavən ye taon mɨnə mɨne ikɨn mɨnə tɨksɨn yamə mɨne Yesu tukrɨpikwasɨg mɨpivən mɨn ikɨn.\x - \xo 10:1 \xt Mak 6:7 \x*  
\v 2 Kɨni rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Səm-ru! Nəvɨgɨnien rehuə apa ye nəsimien yame kwənhamruə. Mərɨg yorwok kwatɨksɨn əmə yame kamhavəh. Kɨni səhuak-pən kɨmi Yemasur kape nəsimien mhamə In tukrher-pə kɨn yorwok mɨnə khapsaah mə tukhavən mhavəh nəsimien kafan.\x - \xo 10:2 \xt Mat 9:37-38; Jon 4:35 \x*  
\v 3 !Havən! Mərɨg takasəkeikei mharkun mə Yo yakamher-pən kɨn əmiə mə takhavən rəmhen kɨn kwaji sipsip yamə mɨne kaseriwək mhavən yerki kuri aparu mɨnə, yame kasəs narmamə.\x - \xo 10:3 \xt Mat 10:16 \x*  
\v 4 Takhapəh nharurien kwaji nɨtɨp kape mane, mɨne nɨtɨp apnapɨg mɨn, mhapəh nhavəhsi-pənien sandel, mhapəh nɨsapɨsien ye swatuk mɨsəgkiar apap kɨmi narmamə.\x - \xo 10:4 \xt Mat 10:7-14; Mak 6:8-11; Luk 9:3-5 \x*  
\v 5 Naha nimə yame taksapɨr ikɨn, taksokupən mhani-ərhav mhamə, ‘Pəh nəmərinuyen tukramarə eikɨn e.’  
\v 6 Tukmə narmamə aikɨn, iriə narmamə kape nəmərinuyen, kafam nəhuakien tukruə mor nɨpran, nəmərinuyen tukraməmɨr tuk əriə. Mərɨg tukmə narmamə kape nəmərinuyen rɨrkək aikɨn, kwənkwai nəhuakien kafam tukrɨrerɨg-pre mɨn tuk ik.  
\v 7 Taksapɨr əmə ye nimə a, mhapəh nɨsapɨrien ye nimə pɨsɨn pɨsɨn. Kɨni taksən naha nəvɨgɨnien yame tukvəhsi-pre kɨmi əmiə, mhanɨm naha nɨnɨmien yame tukvəhsi-pre kɨmi əmiə. Meinai ratuatuk mə narmamə yamə mɨne kasor wok tukhavəh nərokien iran.\x - \xo 10:7 \xt 1 Kor 9:6-14; 1 Tim 5:18 \x*  
\v 8 Tukmə nakhavən ye taon kɨrik, kɨni narmamə rɨkiriə ragien tuk əmiə, sən naha nəvɨgɨnien yame tukvəhsi-pre kɨmi əmiə,\x - \xo 10:8 \xt 1 Kor 10:27 \x*  
\v 9 mɨsor huvə narmamə aikɨn yamə mɨne kamhamhə. Mhani-ərhav tuk əriə mhamə, ‘Narmaruyen kape Kughen ruauə ipakə tuk əmiə.’  
\v 10 Mərɨg tukmə nakhavən ye taon kɨrik, kɨni narmamə rɨkiriə rɨpəh nagienien tuk əmiə, havən mɨseriwək ye swatuk ehuə mamhani mhamə,  
\v 11 ‘Yaksarpita-arpita nɨmokrur ye taon kapəmiə yamə ramswin-pən ye nɨhumawə, ramor nɨmtətien mə nɨmɨsor nar kɨrik rapəh nəmhenien. Kɨni Kughen rɨmnəpəh əmiə. Mərɨg takasəkeikei mharkun mə narmaruyen kape Kughen ruauə pakə ta.’\x - \xo 10:11 \xt Wok 13:51; 18:6 \x*  
\v 12 Kɨni yakamni-pre əfrakɨs tuk əmiə mə Kughen tukror narpɨnien ehuə kɨmi əriə rapita narpɨnien yame rɨmnor ye taon has a Sodom\f + \fr 10:12 \ft  Nap rɨsɨfaktə ye neai məs narmamə m-fam apa Sodom. Nakəm stori kape Sodom ye Jen 19:1-25.\f* kupən.\x - \xo 10:12 \xt Wok 13:51; 18:6 \x*   
\p
\v 13 “!Kɨmiə nəmə Korasin! !Kəsi! Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə. Kɨmiə nəmə Betsaeda, kəsi, nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə, meinai yɨmnor pawk nar apsɨpɨs rehuə ye taon mir kapəmiə. Kɨni tokmə yapior narɨmnar mɨnə a apa Taea mɨne Saedon kupən, narmamə a to kɨpisarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has mɨpihavən ye neipən has, mɨpisəsok-əsok ye nɨmrawk ror nɨmtətien mə kɨsərɨg rahas pɨk tuk kapəriə norien has mɨnə.  
\v 14 Mərɨg ye nɨpɨg a yame Kughen tukror narpɨnien kapəmiə, in tukrɨskai pɨk rapita narpɨnien yame tukror kɨmi narmamə yamə mɨne kɨmɨsarə apa Taea mɨne Saedon kupən.\f + \fr 10:14 \ft  Kughen rɨmnoriah əgkəp Taea mɨne Saedon. Ǝm-ru stori ye Aes 23:1-8.\f*  
\v 15 Kɨni kɨmiə nəmə Kapeneam. ?Kɨmiə nakhamə ta mə Kughen tukrɨvəh-si haktə əmiə ye kwənmhaan kape nɨsiaiyen ye rao ye neai? Nɨkam. Kughen tukrɨvəh-si-əhu əmiə naksweiwaiyu pɨk əgkəp, ye kwənmhaan kape narpɨnien.”\f + \fr 10:15 \ft  Yesu ramni narpɨnien yame Aesea rɨmɨni ta tu ye Aes 14:12-15.\f*\x - \xo 10:15 \xt Mat 11:20-24\x*   
\p
\v 16 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk kafan mɨnə mɨmə, “Narmamə yamə mɨne kasətərɨg kɨn əmiə, kasərɨg Yo. Kɨni narmamə yamə mɨne kamhaukreikɨn-pən nɨmetairiə kɨmi əmiə, khaukreikɨn-pə mɨn nɨmetairiə kɨmi Yo, kɨni narmamə yamə mɨne kamhaukreikɨn-pə nɨmetairiə kɨmi Yo, kamhaukreikɨn-pən nɨmeitairiə kɨmi Yermamə yame rɨmnher-pə kɨn Yo.”\x - \xo 10:16 \xt Mat 10:40; Luk 9:48; Jon 5:23 \x*   
\s1 Narmamə seventi tu kape Yesu kharerɨg-pə mɨn  
\p
\v 17 Kɨni narmamə seventi tu kape Yesu kharerɨg-pə mɨn, rɨkiriə ramagien, mhani-pən tuk Yesu mhamə, “Yermaru. !Nar apnapɨg mə nanmɨn has mɨnə, mərɨg kɨmawə yaksəgkiar ye nhagɨm, kɨni iriə kasor nəkwaimawə!”   
\p
\v 18 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yo yɨmnəm Setan rɨsɨ-pən ye neai meiwaiyu rəmhen kɨn yame naroapɨgien reiwaiyu mowhan.\x - \xo 10:18 \xt Aes 14:12; Rev 12:7-10,13; Luk 10:15; Jon 12:31; Rev 20:1-3,10\x*  
\v 19 Sətərɨg-ru. Yo yakvəhsi-pre ta nəsanɨnien kɨmi əmiə. In a nakharkun nɨsəvi-əpniyen snek mɨnə mɨne milped\f + \fr 10:19 \ft  Gris rapəh nɨniyen “milped,” mamni əmə “skopion.” Nɨpikov skopion ramhai əjir.\f* mɨnə. Kɨni nəsanɨnien yame yakavəh-si-pre kɨmi əmiə in rapita nəsanɨnien kape tɨkmɨr kapətawə e Setan. Kɨni to nar kɨrik rɨpəh noriahyen əmiə.  
\v 20 In e nəfrakɨsien. Mərɨg tukmə naksagien, pa rɨmə naksagien mə nanmɨn has mɨnə kasor nəkwaimiə, mərɨg taksagien mə kwərai-pən ta nhagmiə ye nəkwəkwə ye rao ye neai.”\x - \xo 10:20 \xt Fil 4:3; Rev 3:5 \x*   
\p
\v 21 Kɨni ye nɨpɨg a, Yesu, rɨkin ramagien pɨk ye nagienien yame ramsɨ-pən ye Nanmɨn kape Kughen, kɨni In raməhuak mamni mɨmə, “Tatə Kughen. Ik Yermaru kape narɨmnar fam- yerpɨrɨg ye neai, mɨne ye tokrei tanə. Yakəgnəgɨn Ik meinai Ik nɨmnerkwaig kɨn nɨprai narɨmnar mɨnə e ye nɨmrɨ narmamə yamə mɨne kharkun nar. Kɨni mor əpu kɨmi narmamə yamə mɨne kɨsəmhen əmə kɨn kwajikovə mɨnə mə iriə e tukharkun nar. Ǝwəh. Tatə. In e nar yame nakorkeikei.”   
\p
\v 22 Kɨni Yesu rɨrpɨn nəgkiarien mɨni-ərhav mɨmə, “Rɨmɨk rɨmneighan-pə ta kɨn narɨmnar fam ye kwermɨk. Kɨni Rɨmɨk pɨsɨn əmə rɨrkun Tɨni. Kɨni Tɨni əmə mɨne narmamə kafan mɨnə, iriə əmə kharkun Rɨmni. Iriə e narmamə yamə mɨne Tɨni rɨmɨrpen ta əriə mə In tukror əpu Rɨmni tuk əriə.”\x - \xo 10:22 \xt Jon 3:35; 10:15 \x*   
\p
\v 23 Kɨni Yesu rarar məgkiar əmə kɨmi kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Kɨmiə nakasarə ye nɨhuvəyen əfrakɨs meinai kɨmiə nakasəm narɨmnar mɨnə e ye nɨmrɨmiə.  
\v 24 Yakamni-pre tuk əmiə mə apa kupən, profet mɨnə khapsaah, mɨne king mɨnə khapsaah, kɨmɨsorkeikei pɨk mə tuksəm narɨmnar mɨnə e yame kɨmiə nakasəm ai taktəkun. Mərɨg kɨmnhapəh nɨsəmien. Kɨni iriə kɨmɨsorkeikei mə tuksərɨg narɨmnar yamə mɨne nakasərɨg, mərɨg kɨmnhapəh nɨsərɨgien.”\x - \xo 10:24 \xt Mat 11:25-27; 13:16-17\x*   
\s1 Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨn yemə Sameriə kɨrik yame rhuvə  
\p
\v 25 Nɨpɨg kɨrik, yemhajoun kɨrik kape Loa kape Moses ruə mɨni naiyohyen kɨrik kɨmi Yesu mə tukrəm-ru mə Yesu rɨrkun nar uə nɨkam. Mɨmə, “Yhajoun. ?Jakhawor pən iran mɨne mɨvəh nɨmraghien rerɨn?”\x - \xo 10:25 \xt Mat 22:35-40; Luk 18:18 \x*   
\p
\v 26 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “?Mərɨg Loa kape Moses ramni naha nhagɨn? ?Nɨpɨg nakəvheikɨn, kɨni nɨpran ramni naha nhagɨn tuk ik?”   
\p
\v 27 Kɨni kwən a rɨni-pən mɨmə, “Takaməkeikei morkeikei Kughen Yermaru kafam yerkim fam, mɨne ye nɨmraghien mɨ-fam kafam, mɨne ye nəsanɨnien fam kafam, mɨne ye nətərɨgien fam kafam.\x - \xo 10:27 \xt Dut 6:5\x* Kɨni morkeikei mɨn ik mɨnə tɨksɨn rəmhen kɨn yame nakorkeikei atuk ik.”\x - \xo 10:27 \xt Lev 19:18\x*   
\p
\v 28 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “In atuatuk en. Tukmə nakor məknakɨn, kɨni ik takvəh nɨmraghien rerɨn.”\x - \xo 10:28 \xt Lev 18:5 \x*   
\p
\v 29 Mərɨg kwən a, in rorkeikei əmə mə tukrhajoun mə in yemə atuatuk, kɨni maiyoh-pən Yesu mɨmə, “?Mərɨg, nɨ-pa mɨnə e yo mɨnə tɨksɨn?”   
\p
\v 30 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Yemə Isrel kɨrik rɨmatərhav Jerusalem meriwək mamvən apa Jeriko. Mamvən ye swatuk, yəkrəh mɨnə tɨksɨn kɨmnharaptərəkɨn mhapɨk ta kafan narɨmnar, kɨni mhauh, rɨmhə rhaih, mɨsap ta kɨn.  
\v 31 Mərɨg ye nɨpɨg atuatuk a, pris kɨrik rəri-pən swatuk a mamuə. Mərɨg nɨpɨg in rɨmnəm kwən a, rəurək kɨn mamvən.  
\v 32 Kɨni Lifaet\f + \fr 10:32 \ft  Lifaet in pris kɨrik yame ramehuə ye temple.\f* kɨrik rəri-pən mɨn swatuk a mamuə. Kɨni nɨpɨg rɨmnəm kwən a raməmɨr, in rɨmnor əmə nar kɨrikianə kɨn məurək kɨn.  
\v 33 Mərɨg yemə Sameria kɨrik [yame kasor tɨkmɨr iriə nəmə Isrel], in mɨn rəri-pən swatuk a mamuə, kɨni məm kwən a raməmɨr. Nɨpɨg rɨmnəm, rɨkin rɨmhə tukun.\fig Yemə Sameria rɨmnasitu ye yermamə kɨrik yame kɨmnhauh|alt="They beat up a man from Sameria" src="AB02874b.jpg" size="span" ref="LUK 10.33" \fig*  
\v 34 Kɨni meriwək mɨvən pakə tukun. Maməkwi kafan nɨmap mɨnə kɨn nehe olif mɨne waen, muvrɨg kafan nɨmap mɨnə. Kɨni mɨrəh-si haktə kwən a mərəhu-haktə ye kafan dongki, kɨni mɨrəh mɨravən apa ye hotel, mamarha huvə tukun aikɨn.  
\v 35 Kəni rɨkwamer kɨn, in rɨvəh mane tɨksɨn, mɨvən mɨvəhsi-pən kɨmi yamehuə kape hotel, mɨni-pən tukun mɨmə, ‘Takamarha huvə tuk kwən en. Kɨni tukmə nakəvrə kɨn kafam kɨrik mane, tukmə yakrerɨg-pə, nakni tuk yo pəh jakarpɨn.’”   
\p
\v 36 Kɨni Yesu rɨmɨni-ta nuhpɨkɨnien a, marar maiyoh-pən yemhajoun kape Loa kape Moses mɨmə, “?Ye kafam nərɨgien, nakɨrkun mə kwərə misɨr a, pa nhagɨn rɨmnor huvə pən kɨmi kwən a kɨmoh, rəmhen kɨn mə in kɨrik?”   
\p
\v 37 Kɨni yemhajoun kape Loa kape Moses rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yermamə yame rɨkin rehuə tuk kwən a.”  
\p Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mə, “Ita. Ik yuvən mor mɨn rəmhen kɨn yame kwən a rɨmnor.”   
\s1 Yesu rɨmavən imei Mata mɨne Meri  
\p
\v 38 Kɨni nɨpɨg Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə kaseriwək ye swatuk, mhatərhav-pən yerkwanu kɨrik. Kɨni piraovɨn kɨrik, nhagɨn e Mata, rɨkɨr Yesu yerkin agien mɨravən ye kafan nimə.  
\v 39 Pian a, naorahini e Meri. Kɨni Meri ruə məkwətə-pən ipakə tuk nɨhu Yesu Yermaru, mamətərɨg kɨn nəgkiarien mɨnə kafan.\x - \xo 10:39 \xt Jon 11:1; 12:2-3 \x*  
\v 40 Mərɨg Mata, kafan nətərɨgien ramvən pɨk tuk norien nəvɨgɨnien. Kafan wok rɨmoh in. Kɨni rɨvən mɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “Yermaru. ?Rhawor? ?Rɨkim raməsɨk mə ratuatuk uə nɨkam mə pian e naorahik rapəh nasituyen irak tuk norien wok e, kɨni yo pɨsɨn əmə yakamor. Her-pə kɨn pəh ruə masitu irak.”   
\p
\v 41 Mərɨg Yesu Yermaru rɨni-pən tukun mɨmə, “Eh, Mata. Takpəh nərɨg-pɨkien narɨmnar rɨpsaah məknei.  
\v 42 Mərɨg nar kɨrikianə əmə in nar keikei. Kɨni Meri rorkeikei nar yame rhuvə rapita, kɨni to yakpəh mɨn nɨvəhsi-tayen.”\x - \xo 10:42 \xt Mat 6:33 \x*   
\c 11  
\s1 Nəhuakien kape Yermaru  
\r (Mat 6:9-15)  
\p
\v 1 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rɨmnaməhuak apa ikɨn kɨrik. Kɨni nɨpɨg rɨmnəhuak ta, kafan kɨrik yermamə raiyoh In mə, “Yermaru, hajoun-ru əmawə kɨn nəhuakien rəmhen kɨn yame Jon Baptaes rɨmnhajoun kafan mɨnə.”   
\p
\v 2 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nɨpɨg nakahamə taksəhuak, takhani mhamə,  
\q1 “‘Rɨmtawə ye neai, nhagɨm rəmərhakə, pəh narmamə tukhasiai Ik.  
\q1 Pəh kafam narmaruyen tukruə mamarə.   
\q1
\v 3 Nɨpɨg mɨ-fam, vəh-si pə nəvɨgɨnien kɨmi əmawə rəmhen tuk nɨpɨg e towei.   
\q1
\v 4 Kɨni vəh-si ta narpɨnien kape təvhagə hah kapəmawə meinai kɨmawə yakhapəh nharaptərəkɨn tɨm-tɨmien norien has yame narmamə kasor irəmawə.  
\q1 Pəh nɨpəhyen əmawə mə Setan tukrɨvəhsi-pə vəh-si-pə kɨmi əmawə tamə yakhamɨr.’”   
\s1 Tukamharpɨn ye nəhuakien  
\r (Mat 7:7-11)  
\p
\v 5-6 Kɨni rɨni-pən tuk əriə mə, “?Tukmə yermamə kɨrik ruə imam ikɨn yenpɨg, tukmə nakəm nəvɨgɨnien rɨrkək, kɨni takhawor pən iran mɨne? Takvən imei ik kɨrik, mɨni-pən mɨmə, ‘Yo kɨrik, vəh-si-pə nəvɨgɨnien kɨrik, pəh yakvən məvɨgɨn yermamə kɨrik kɨn yame rɨmasɨ-pən isok mɨtərhav-pə imak ikɨn yenpɨg. Mərɨg nəvɨgɨnien rɨrkək yame jakəvɨgɨn in kɨn.’  
\v 7 Kɨni ik kɨrik tukrhorpɨn nəgkiarien kafam mɨmə, ‘!Ah! Amvən. Pəh nɨsɨgien əmawə. Yaknəsapɨr kɨmawə kwajikovə mɨnə. To yakpəh nərerien mɨvəhsi-pre nəvɨgɨnien kɨmik.’  
\v 8 Yakamni-pre tuk əmiə mə, nar apnapɨg mə in ik əgkəp kɨrik, mərɨg kwən a rɨpəh norkeikeiyen mə tukrɨvəh-si-pre nəvɨgɨnien kɨmik. Mərɨg yakamni əfrakɨs mə tukmə nakamharpɨn ye naiyohyen, in tukraməkeikei mərer mɨvəh-si-pre narɨmnar fam kɨmik yame nakorkeikei.  
\v 9 Kɨni ror məknakɨn, yakamni-pre tuk əmiə mə, saiyoh Kughen kɨn narɨmnar, kɨni In tukrɨvəh-sipre kɨmi əmiə. Sarha kɨn, mɨsəm. Səsɨk-əsɨk kwəruə, kɨni pəh kwəruə tukrəhitə tuk əmiə.  
\v 10 Yakamni məknakɨn meinai narmamə m-fam yamə mɨne kɨsaiyoh, tukhavəh. Kɨni narmamə yamə mɨne kasarha kɨn, tuksəm mɨn. Kɨni yamə mɨne kɨsəsɨk-əsɨk kwəruə, kwəruə tukrəhitə tuk əriə.   
\p
\v 11 “Kɨni, kɨmiə tatə mɨnə. Yermamə kɨrik aikɨn irəmiə yame tukmə tɨni raiyoh kɨn kəməəm, mərɨg ravəhsi-pən snek uə, nɨkam? !Nɨkam!  
\v 12 ?Uə tukmə nɨpɨg raiyoh kɨn kwənəhr man, mərɨg ravəhsi-pən milped\f + \fr 11:12 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə “skopion.” Ǝm-ru footnote ye Luk 10:19.\f* uə? !Nɨkam!  
\v 13 Kɨmiə naksahas pawk, mharkun nhavəh-si-pənien narɨmnar huvə mɨnə kɨmi jimiə mɨnə. Mərɨg Rɨmtawə Kughen ye neai, kafan norien rhuvə pɨk rapita norien kapəmiə, kɨni nəfrakɨsien, In tukrɨvəh-si-pre Nanmɨn Kafan kɨmi narmamə yamə mɨne kɨsaiyoh kɨn.”   
\s1 Farisi mɨnə kamhani mhamə Yesu ramor wok ye nəsanɨnien kape Setan  
\r (Mat 12:22-30, 43-45; Mak 3:20-27)  
\p
\v 14 Kɨni nɨpɨg kɨrik, kwən kɨrik aikɨn yame nanmɨn has raməmɨr iran, mamor in rameinein nəgkiarien. Kɨni Yesu rɨmnəko-ta nanmɨn has a iran, kɨni kwən a rɨrikakun maməgkiar, kɨni narmamə kɨsakur pɨk kɨn.  
\v 15 Mərɨg narmamə tɨksɨn kɨmnhani mhamə, “!Nɨkam! Rɨrkun nəko-tayen nanmɨn has mɨnə meinai rɨkwasɨg kɨn Setan, yemehuə kape nanmɨn has mɨnə.”\x - \xo 11:15 \xt Mat 9:34; 10:25 \x*  
\v 16 Mərɨg narmamə mɨnə mɨn tɨksɨn aikɨn khamə tukharkun-ru mə nəsanɨnien kafan ramsɨpkaa, kɨni mɨsaiyoh In mə tukror nɨmtətien kɨrik ye nəsanɨnien yame ramsɨpən ye rao ye neai.\x - \xo 11:16 \xt Mat 12:38 \x*   
\p
\v 17 Mərɨg Yesu ruɨrkun ta nətərɨgien kapəriə kɨni mɨmə, “Nɨkam. Tukmə narmamə ye kantri kɨrik kasəwhai əriə mɨnə, mɨsarə kɨraru, kɨni tuksoriah kapəriə narəyen, kantri tukrɨmɨr. Kɨni rəmhen mɨn kɨn yerkwanu kɨrik. Tukmə narmamə kasəwhai əriə mɨnə, mɨsarə kɨraru, rukwanu a to rɨpəh narə-huvəyen.  
\v 18 Kɨni rəmhen mɨn kɨn narmamə kape Setan mɨnə, tukmə iriə kasəwhai əriə mɨnə, mɨsarə kɨraru, tukseikus-eikus mɨn nimə kape Setan. Norien kape Setan tukrɨpəh nɨskaiyen. Tukrəsaah-əsaah mɨrkək. Yakamni məkneikɨn meinai kɨmiə nakamhani mə yakaməko ta nanmɨn has ye nəsanɨnien kape Bielsebul.  
\v 19 Kɨni kɨmiə mɨnə mɨn tɨksɨn nakasəko-ta nanmɨn has mɨnə rəmhen kɨn yame yakamor. Mərɨg pa rɨmə kɨsəko ta nanmɨn has mɨnə e ye nəsanɨnien kape Bielsebul. Rhuvə mə iriə tukhani neikuəyen ye nəgkiarien yame nakamhani mhamə yakaməko ta nanmɨn has ye nəsanɨnien kape Bielsebul.  
\v 20 Mərɨg Yo yakəko-ta nanmɨn has mɨnə ye nəsanɨnien kape Kughen, ramhajoun mə narmaruyen kape Kughen ruauə ta tuk əmiə.  
\v 21 Nɨpɨg yermamə yame nagheen rehuə, ravəhsi-pən neipən kape narowagɨnien, mamərer matuk mamarha huvə tuk kafan nimə, in, kafan narɨmnar ramswin huvə əmə.  
\v 22 Mərɨg tukmə yermamə mɨn kɨrik nagheen rehuə rapita mɨn kwən a, ruə, mɨroh əriu mɨnə, mɨravən, mərɨg yermamə nagheen rehuə, in tukraməkeikei mapita, mɨvən, mɨpɨk ta neipən kape narowagɨnien yame kwən a rɨmnəkupən mɨvən iran, mamətɨgtə iran, mɨpɨk ta mɨn kafan nautə mɨvən məwhai kɨmi kafan narmamə mɨnə.\f + \fr 11:22 \ft  Ye stori e, Yermamə yame ramarha tuk nimə kafan, in e Setan. Yesu rəmhen kɨn yermamə nagheen rehuə rapita. Yesu rɨmnapita in, mɨrɨsi-ta nautə kafan. In e, rɨmnor huvə yermamə yame reinein nəgkiarien, meinai yarmhə raməmɨr iran.\f*\x - \xo 11:22 \xt Kol 2:15 \x*   
\p
\v 23 “Yermamə yame rɨpəh nɨkwasɨgien kɨn yo, in kafak tɨkmɨr. Kɨni yermamə yame rɨpəh nofugɨnien narmamə mɨnə kafak, in raməko-ta əriə kɨsaiyu rik rik.\x - \xo 11:23 \xt Luk 9:50 \x*  
\v 24 Nɨpɨg nanmɨn has raməta ye yermamə kɨrik, in ramavən ye tɨpəvsɨk, mamarha kɨn ikɨn tukrapɨs ikɨn, mərɨg rɨpəh nəmien. Kɨni in mamni mɨmə, ‘Pəh yakrerɨg pən ye kafak nimə yame yɨmnamarə ikɨn kupan.’  
\v 25 Nɨpɨg in rɨrerɨg-pə məm kafan nimə, kɨmnahiə rɨpiə huvə, narɨmnar m-fam kamhaswin huvə.  
\v 26 Kɨni in ramvən mɨkɨr mɨn nanmɨn has mɨnə iriə seven yamə mɨne kɨsahas pɨk mɨn rapita in. Kɨni khavən mɨn imə mɨsarə mɨn ye nɨmraghien kape yermamə a. Kɨni yermamə a, in apa kupən, kafan nɨmraghien rahas, mərɨg taktəkun ai rɨmnahas pɨk rapita yame in kupən.”   
\p
\v 27 Yesu raməgkiar hanə, məkneikɨn, piraovɨn kɨrik rokrən apomh mɨmə, “Pəh Kughen tukrautə-pən kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi piraovɨn yame rɨmneimək kɨn ik, mɨvəhsi-pre nah kɨmik.”\x - \xo 11:27 \xt Luk 1:28,42,48 \x*   
\p
\v 28 Kɨni Yesu rɨmə, “Nəfrakɨs. Mərɨg Kughen tukrautə-pən kɨn kafan nɨhuvəyen rapita kɨmi narmamə yamə mɨne kasərɨg kafak nəgkiarien masor.”\f + \fr 11:28 \ft  Ǝm-ru stori ye Luk 8:18-21.\f*   
\s1 Nɨmtətien yame Kughen rɨmnor kupan ye nɨmraghien kape Jona, kɨni tukrɨpior mɨn ye Yesu  
\r (Mat 12:38-42; Mak 8:12)  
\p
\v 29 Kɨni narmamə kɨmnhauə mə tuksərɨg nəgkiarien kape Yesu; iriə khapsaah. Kɨni Yesu rɨmə, “Kɨmiə narmamə e towei mɨne, kɨmiə naksor pɨk təvhagə has. Kɨmiə naksorkeikei mə taksəm nɨmtətien pɨsɨn kɨrik. Mərɨg tukmə ror Kughen tukrɨpəh norien nɨmtətien kɨrik irəmiə. Mərɨg tukror əmə nɨmtətien kɨrikianə əmə yame rɨmnor kupən ye nɨmraghien kape Jona.\x - \xo 11:29 \xt Mat 16:4 \x*  
\v 30 Rəmhen əmə kɨn yame nɨmraghien kape Jona rɨmnor nɨmtətien ye nəsanɨnien kape Kughen kɨmi nəmə Nineve kupən. Ye norien a, in əmə mɨn e, Yo, Ji Yermamə, nɨmraghien kafak tukror nɨmtətien ye nəsanɨnien kape Kughen kɨmi narmamə e towei mɨne.  
\v 31 In apa kupən, kwin kape kantri e Shipa\f + \fr 11:31 \ft  Nakəm kwin kape kantri e Shipa ye 1 King 10:1-13.\f*, rɨmasɨ-pən isok muə mə tukrɨvəh nɨrkunien kape King Solomon kupən. Mərɨg yo yakmauə, nɨrkunien kafak rapita King Solomon. Mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsətərɨgien kɨn Yo. Mə tukmə nɨpɨg Kughen tukrəkir narmamə iran, kwin a tukrərer mɨni-hah yamə mɨne kɨsarə e towei mɨne.  
\v 32 Kɨni ye nɨpɨg yame Kughen tukrəkir narmamə iran, nəmə Nineve mɨn tuksərer mhani hah narmamə yamə mɨne kɨsarə e towei mɨne. Meinai iriə kɨmɨsərɨg nəgkiarien kape Jona, mɨsarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has. Mərɨg Yo yakapita Jona, mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsətərɨgien kɨn Yo.”\x - \xo 11:32 \xt Jona 3:5-10 \x*   
\s1 Nɨkhakien kape laet  
\r (Mat 5:15; 6:22-23)  
\p
\v 33 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “Yermamə kɨrik to rɨpəh nəsiə-pənien ye laet, kɨni merkwaig kɨn, uə məskəmnaan kɨn besin. Nɨkam. Tukmə yermamə rəsiə pən ye laet, tukraməkeikei mɨruk haktə ye kwənmhaan kape laet, mə narmamə yamə mɨne tukhauə ye nəkwai nimə masəm nar.\x - \xo 11:33 \xt Mak 4:21; Luk 8:16 \x*   
\p
\v 34 “Nɨkwai nɨmrɨm in rəmhen kɨn laet yame rawəhsi-pre nɨkhakien ye nɨpram. Tukmə nɨkwai nɨmrɨm mir kɨrahuvə, rəmhen kɨn mə nɨpram rukwar kɨn nɨkhakien. Mərɨg tukmə nɨkwai nɨmrɨm mir kwahas, rəmhen kɨn mə nɨpram rukwar kɨn nəpɨgnapien.  
\v 35 Kɨni ror məkneikɨn mə ik takaməkeikei mamarha huvə tuk nɨkhakien ye nɨmraghien kafam, mə takpəh nɨvənien ye nəpɨgnapien.  
\v 36 Kɨni tukmə kafam nɨmraghien in rukwar huvə kɨn nɨkhakien, nəpɨgnapien tukrɨrkək əfrakɨs iram, kɨni nɨkhakien in raməsia-pen huvə fam kafam nɨmraghien rəmhen kɨn yame nɨkhakien kape laet raməsia-pen ik.”   
\s1 Yesu rɨmnəgkiar skai kɨmi Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses  
\r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47)  
\p
\v 37 Kɨni Yesu rɨmnəgkiar ta, kɨni Farisi kɨrik ruə mɨni-pən tukun mɨmə tukravən məvɨgɨn ye kafan nimə. Kɨni Yesu rauru-pən imə, məkwətə-pən ye nɨkar tebol tuk nəvɨgɨnien.  
\v 38 Kɨni Farisi rəm mə Yesu rɨpəh nəravyen tuk nəvɨgɨnien, rakur.   
\p
\v 39 Kɨni Yesu Yermaru rɨni-pən tukun mə, “Kɨmiə Farisi mɨnə nakhamə ta mə tukmə naksaikwas ye narɨmnar, rəmhen kɨn kap mɨne tikiplet mə kɨmiə takhahuvə, nəmkɨmɨk rɨrkək irəmiə. Mərɨg in apa imə, nəptɨgien kɨn nar mɨne nahasien rukwar irəmiə.  
\v 40 !Kɨmiə naksarmar pɨk! ?Rɨkimiə raməsɨk uə nɨkam mə Kughen e yame rɨmnor nɨprai yermamə iruə rɨmnor mɨn rɨki yermamə imə, uə? !Ǝwəh!  
\v 41 Mərɨg havəhsi-pən narɨmnar kɨmi yavən has mɨnə yerkin agien, kɨni narɨmnar fam apa iruə irəmiə mɨne in apa imə tuksatuatuk mhahuvə.   
\p
\v 42 “Mərɨg, !awi, kɨmiə Farisi mɨnə! !Nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə! Kɨmiə nakasəri-pən huvə loa yamə mɨne khamar əmə tuk əmiə tuk nəri-pənien, rəmhen kɨn in e naksəri-pən loa yame ramni mə takasəkeikei mhavəh kwesrɨs mɨne onion\f + \fr 11:42 \ft  Yesu rɨpəh nɨniyen kwesrɨs mɨne onion, mərɨg rɨmɨni nəvɨgɨnien mir e “dill mɨne kumen”. Nɨmar nai yamə mɨne nəmiovriə ramapien huvə yame kɨwəh-si-pən ye nəvɨgɨnien. Loa ye Dut. 14:22-29; 26:12-15, mɨne Lev. 27:30-33 ramni mə tukaməkeikei kɨwəhsi-pən nɨpar nəsimien vi kɨmi Kughen. Farisi mɨnə kɨmɨsəri-pən huvə loa mɨnə e, mərɨg kɨmnhapəh nɨsəri-pən huvəyen loa yame ramni mə tuksorkeikei Kughen mɨne narmamə. Loa e raməmɨr ye Dut. 30:16.\f* ye nəsimien vi mhavəhsi-pən kɨmi Kughen. Mərɨg naksəpəh Loa yamə mɨne kasəkupən, iriə e, nakhapəh nɨsorien nar yame ratuatuk mɨnə kɨmi narmamə, kɨni mhapəh nɨsorkeikeiyen Kughen. To nakpisəri-pən Loa yamə mɨne kasəkupən a, mɨpisəri-pən mɨn Loa mɨnə tɨksɨn.   
\p
\v 43 “Kɨmiə Farisi mɨnə, nəmhəyen ehuə tukruə tuk əmiə meinai naksorkeikei mə takhavən mɨsəkwətə əkupən əmə ye nimə kape nofugɨnien. Mɨne in apa ye maket, naksorkeikei mə narmamə tuksaowiə kɨn əmiə ye nɨsiaiyen.   
\p
\v 44 “Kɨmiə Farisi mɨnə, naksəmkɨmɨk rəmhen kɨn suranə ye yermamə yame rɨkinar rhorukɨn. Narmamə kasəriwək əsuun, mɨseinein kɨmnhavən ye kwənmhaan kape nɨmhəyen.”   
\p
\v 45 Kɨni yemhajoun kɨrik kape Loa kape Moses rɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “Yhajoun. Nakni nəgkiarien mɨnə e, mamoriah mɨn əmawə kɨn.”   
\p
\v 46 Mərɨg Yesu rɨmə, “!Kɨmiə namhajoun kape Loa kape Moses! Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə meinai kɨmiə nakhapɨk-pən nar pam mɨnə kɨmi narmamə mə tukhapɨk. Mərɨg nakhapəh nhawəsi-pənien kwermɨmiə mə taksasitu irəriə tuk nɨpɨkien.  
\v 47 Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə. Meinai kɨmiə nakasor huvə pən marə marə ye suranə kape profet kape Kughen mɨnə, mərɨg rɨpmiə mɨnə atuatuk kɨmɨshopni əriə.  
\v 48 Naksor-pən huvə marə marə ye suranə kape profet kape Kughen mɨnə, ramhajoun mə rɨkimiə ragien tuk nar yame rɨpmiə mɨnə kɨmɨsor, in e kɨmɨshopni profet mɨnə.  
\v 49 Kɨni tuk nar e, Kughen yame nɨrkunien kafan rehuə, ramni mɨmə, ‘Yo jakher-pən kɨn kafak profet mɨnə mɨne aposol mɨnə tukhavən mɨsəgkiar kɨmi əriə, kɨni mərɨg iriə tuksor nəmhəyen kɨmi tɨksɨn, mɨshopni tɨksɨn.’  
\v 50 Ror məknakɨn mə Kughen tukrəkir əmiə rəmhen kɨn mə kɨmiə atuk nɨmɨshopni profet mɨnə m-fam kafan. Kɨni In tukror narpɨnien kɨmi əmiə tuk nɨmhəyen kapəriə. Iriə yame mɨne kɨmɨsarə ye nɨrikakunien kape tokrei tanə meriaji-pə ai taktəkun-  
\v 51 profet mɨnə fam yame kɨmnhopni əriə rɨrikakun ye Ebel muə meriaji-pə Sekaraea, yame rɨmamhə ye Nimə Ehuə kape Kughen ye kwenɨmrhei tebol mɨne kwənmhaan rhakə.\f + \fr 11:51 \ft  Pəh nien mə Sekaraea e rɨm Jon Baptaes. Nakəm stori kape Sekaraea kupən ye 2 Kron 24:20-22. \f* Nəfrakɨsien mə kɨmiə e towei mɨne Kughen tukror narpɨnien kɨmi əmiə.   
\p
\v 52 “Kɨmiə nəmhajoun kape Loa kape Moses. Nəmhəyen ehuə tukrurə tuk əmiə, meinai kɨmiə nakharkun pawk swatuk yame Kughen rorkeikei, mərɨg nakhapəh nɨsəri-pənien, masərer əswasɨg kɨn narmamə yamə mɨne khamə tuksəri-pən.”   
\p
\v 53 Kɨni Yesu rɨtərhav ye nimə a, meriwək mamvən, kɨni nəmhajoun kape Loa mɨnə mɨne Farisi mɨnə, niemhaa rhai əriə. Rɨrikakun ye nɨpɨg a, kɨmɨsor tɨkmɨr iriə min. Mɨsaiyoh-pən kɨn naiyohyen skai rehuə kɨmin  
\v 54 mə tuksəm nəgkiarien kɨrik kafan yame tukhani hah In iran.   
\c 12  
\s1 Pəh norien mɨne nəgkiarien kapətawə tukror kɨrikianə  
\r (Mat 10:19-20, 26-33; 12:32)  
\p
\v 1 Kɨni ye nɨpɨg a, narmamə khapsaah kɨmnhauə kɨrikianə, to kɨpəh nəhueikɨn-famien əriə. Mərɨg narmamə kwənhapsaah pɨk, kɨni mhasɨg-ta-sɨg-ta əriə mɨnə. Kɨni Yesu rɨrikakun maməgkiar kɨmi kafan narmamə mɨnə, mɨmə, “Kɨmiə, takasərɨg əmiə tuk yis kape Farisi mɨnə, yis e in e nəgkiarien kapəriə rhuvə mərɨg nərɨgien kapəriə rəmkɨmɨk.  
\v 2 Tukmə nar erkwaig, tukaməkeikei kəm. Tukmə kuvrɨg əpɨs, kɨni mərɨg tukraməkeikei mier-pə ikɨn rhakak ikɨn.\x - \xo 12:2 \xt Luk 8:17 \x*  
\v 3 Nəgkiarien yame nakhani yenpɨg, tukərɨg yeraan. Nəgkiarien yame nakhani ye nəkwai nimə, tukni-ərhav ye swatuk.”   
\s1 Kughen rorkeikei pɨk ətawə mamarha huvə tuk ətawə  
\p
\v 4 Kɨni Yesu rɨmə, “Kafak narmamə mɨnə, yakamni-pre tuk əmiə mə takhapəh nhagɨnien kɨn narmamə yamə mɨne kharkun nhopniyen nɨpraimiə, meinai kwasɨg ikɨn, to khapəh nɨsor-has-preyen nar kɨrik kɨmi əmiə.  
\v 5 Mərɨg yakamni-ərhav yermamə e kɨmi əmiə mə ratuatuk mə takhagɨn kɨn. Takasəkeikei mhagɨn kɨn Kughen, meinai tukmə In rhopni yermamə kɨrik, In rɨrkun narakikɨn-pən-ien in apa ye nap ehuə. Ǝwəh, nəfrakɨsien, yakamni-pre tuk əmiə mə takasəkeikei mhagɨn kɨn Kughen.  
\v 6 Nar apnapɨg keihap in rɨkəskəh pɨk, kɨvəh nɨmrɨn kwaji mane əmə, mərɨg Kughen ramarha huvə tuk əriə.  
\v 7 Kɨni nɨmraghien kapəmiə rapita nɨmraghien kape keihap. Kɨni tukmə Kughen ramarha huvə tuk keihap ramhajoun pən mə tukraməkeikei mamarha huvə əmiə rapita. Nəfrakɨsien, nar apnapɨg nɨmar nɨkwənemiə in nar kəskəh, mərɨg Kughen raməvheikɨn fam muɨrkun ta mə kuvhuun.\x - \xo 12:7 \xt Luk 12:24; Wok 27:34 \x*   
\p
\v 8 “Kɨni yakamni-pre tuk əmiə mə tukmə yermamə kɨrik ramni-ərhav nhagɨk ye nɨmrɨ narmamə, Yo, Ji Yermamə, yo mɨn jakni-ərhav nhagɨn ye nɨmrɨ agelo mɨnə kape Kughen mə in kafak yermamə.  
\v 9 Mərɨg tukmə yermamə ramni-ərhav ye nɨmrɨ narmamə mə reinein Yo, Yo jakni-ərhav mɨn ye nɨmrɨ agelo mɨnə kape Kughen mə yakeinein mɨn in.  
\v 10 Kɨni yermamə yame ramni hah Yo, Ji Yermamə, Kughen rɨrkun nɨvəh-si tayen narpɨnien ye kafan təvhagə hah. Mərɨg yermamə yame ramni hah Nanmɨn kape Kughen, Kughen to rɨpəh nɨvəhsi-tayen narpɨnien kape kafan təvhagə has.   
\p
\v 11 “Kɨni tukmə kərɨp-ərhav əmiə ye nimə kape nofugɨnien, uə ye nɨmrɨ nəmehuə mɨnə, uə ye nɨmrɨ narmaru mɨnə, mə tukharuk-pre nəgkiarien has irəmiə, pəh kɨmiə takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien mə takshawor-pən iran mɨne mɨshorpɨn nəgkiarien kapəriə,\x - \xo 12:11 \xt Mak 13:11; Luk 21:12-15 \x*  
\v 12 meinai ye nɨpɨg atuatuk a, Nanmɨn kape Kughen tukrhajoun əmiə kɨn naha nəgkiarien yame takasəkeikei mhani-ərhav.”   
\s1 Takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk nɨmoptanə mɨne nautə  
\p
\v 13 Kɨni nəmə mɨnə a kɨrik rɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “Yhajoun. Rɨmɨk ruamhə ta. Aweh. Uh rɨki piak mə tukrəwhai narɨmnar kape rɨmɨmru, mɨvəhsi-pə yame rɨmɨmru ruɨni ta mə kafak.”   
\p
\v 14 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Kafak yermamə. Yakɨrkək ye nətərɨgien e kapəmiru tuk nəwhaiyen kapəmiru narɨmnar.”  
\v 15 Kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Takasərɨg əmiə! Taksətapɨg kɨn əmiə mə takhapəh nɨsəptɨgien kɨn nar. To yermamə kafan nautə rehuə pawk, mərɨg pəh nien mə nautə in nuknei nɨmraghien.”\x - \xo 12:15 \xt 1 Tim 6:9-10 \x*   
\p
\v 16 Kɨni rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨrik mɨmə, “Yermamə kɨrik, kafan nautə rɨpsaah. Kɨni kafan nəsimien ramor kwənkwan rehuə.  
\v 17 Kɨni rɨkin raməsɨk mɨmə, ‘?Jakhawor pən iran mɨne? Meinai kafak nimə rɨpəh nəmhenien mə to yakətu-pən kafak nəsimien aikɨn.’  
\v 18 Kɨni rarar mɨmə, ‘Rhuvə mə jakor məkneikɨn. Jakpɨk ta nimə mɨnə e mɨwhirəkɨn mɨn nimə tɨksɨn yame rehuə pɨk mɨn, mətu-pən kafak nəsimien aikɨn, mɨne kafak nautə.  
\v 19 Aikɨn, rɨkik tukraməsɨk mə kafak narɨmnar rɨpsaah rəmhen tuk newk rɨpsaah. Kɨni jakapɨs kɨn norien narɨmnar, məvɨgɨn, mamnɨm, mamərɨg əmə nagienien mamvən.’  
\v 20 Mərɨg Kughen rɨni-pən tukun mɨmə, ‘!Ik nakeno-eno! Taktəkun əmə, tuk yenpɨg, nakmhə. ?Kɨni rhawor ye kafam narɨmnar e yame nɨmnəwhai kəji?’  
\v 21 Kughen tukror məknakɨn kɨmi narmamə yamə mɨne kasəwhai kəji nautə rɨpsaah mə kapəriə əmə, mərɨg rɨkiriə rɨpəh nəsɨk-pɨkien norien huvə yamə mɨne Kughen rorkeikei.”\x - \xo 12:21 \xt Mat 6:19-20 \x*   
\s1 Tukhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk neipən mɨne nəvɨgɨnien, meinai Kughen rorkeikei ətawə, mavəhsi-pə fam narɨmnar kɨmi ətawə  
\r (Mat 6:19-21, 25-34)  
\p
\v 22 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Tuk nar a, yakamni-pre tuk əmiə mə, takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk nɨmraghien kapəmiə mə taksən naha. Kɨni takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk narɨmnar kape nɨpraimiə mə ‘?Yakwəseinein mə jakhawəhsi-pən naha?’  
\v 23 Takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tuk narɨmnar mɨnə e, meinai nɨmraghien kapəmiə rapita nəvɨgɨnien, kɨni nɨpraimiə rapita neipən.  
\v 24 Səm-ru man mɨnə. Khapəh nɨsəsimien, mhapəh nɨsarhakɨnien nəvɨgɨnien, mhapəh nɨsətu-yen nəriə nəvɨgɨnien ye nəkwai nimə. Mərɨg Kughen raməvɨgɨn əriə. !Mərɨg Kughen rorkeikei pɨk əmiə rapita yame rorkeikei man mɨnə!  
\v 25 ?Tukmə nakətərɨg pɨk tuk nɨmraghien apomh kafam, nakɨrkun mə to rasitu iram nakarə mɨn rəpomh uə? !Nɨkam! Norien kape nətərɨg-pɨkien to rɨpəh nəsɨk-əpnis-pən-ien aoa kɨrikianə ye nɨmraghien kapəmiə.  
\v 26 ?Mərɨg tukmə nakseinein norien nar kəskəh a, mərɨg rhawor e nakasətərɨg pɨk tuk narɨmnar pɨsɨn pɨsɨn ye nɨmraghien kapəmiə?   
\p
\v 27 “Rɨkimiə tukraməsɨk jihi nai yamə mɨne kamhavus. Iriə khapəh nɨsorien wok, mhapəh nhajirien kapəriə neipən. Mərɨg yakamni-pre tuk əmiə mə King Solomon kupən, kafan nautə rehuə pawk, kafan neipən rhuvə pawk, mərɨg rɨpəh nɨhuvə-pɨkien mapita jihi nai mɨnə a.  
\v 28 Jihi nai mɨnə a kashaktə tuk nɨpɨg kwakwə əmə, kəni rɨkwamer kɨn, kɨvaan əriə ye nap. Mərɨg Kughen ramor əriə kamhavən ye neipən huvə. ?Mərɨg kɨmiə nakharkun mə Kughen tukrɨvəhsi-pre neipən kɨmi əmiə uə nɨkam? !Ǝwəh! Kafak narmamə mɨnə. Kapəmiə nhatətəyen in rəkəskəh əmə.   
\p
\v 29 “Rɨpəh nɨhuvəyen mə rɨkimiə tukrɨvən pɨk tuk nəvɨgɨnien mɨne nɨnɨmien. Takhapəh nɨsətərɨg-pɨkien tukun,  
\v 30 meinai narmamə yamə mɨne khapəh nɨshatətəyen ye Kughen, rɨkiriə ramvən tuk narɨmnar mɨnə a. Mərɨg Rɨmɨmiə rɨrkun narɨmnar yamə mɨne takamhavəh tuk nɨmraghien kapəmiə.  
\v 31 Mərɨg taksor mə narmaruyen kape Kughen, pəh in tukrərer əkupən ye nɨmraghien kapəmiə, kɨni Kughen tukrɨvəhsi-pre narɨmnar kape nɨmraghien e ye tokrei tanə kɨmi əmiə.   
\p
\v 32 “Kɨmiə e sipsip mɨnə kafak, kɨmiə kwatɨksɨn əmə, mərɨg takhapəh nhagɨnien meinai Rɨmɨmiə rɨkin ragien pɨk mə In tukramarmaru irəmiə, mamarha huvə tuk əmiə. Kɨni kɨmiə mɨn taksarmaru kɨmiə min.  
\v 33 Taksor salem kɨn kapəmiə narɨmnar, mhavəhsi-pən mane iran kɨmi yavən has mɨnə. Tukmə naksor məknakɨn, rəmhen mə naksor nɨtɨp kapəmiə yame to rɨpəh nɨmətɨtien tuk nɨpɨg kɨrik. Mɨsərəhu-pən nətərɨgien kapəmiə ye narɨmnar yame rhuvə apa ye rao ye neai. Kɨni ikɨn aikɨn a, to yəkrəh mɨnə khapəh nhavən-pakəyen ikɨn, kɨni to ɨvn\f + \fr 12:33 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni “Ikɨn aikɨn a, to popahuk rɨpəh nəsien narɨmnar aikɨn.”\f* mɨnə khapəh nɨsəsien narɨmnar aikɨn.\x - \xo 12:33 \xt Luk 18:22 \x*  
\v 34 Yakamni məkneikɨn meinai, ikɨn pukhaa kapəmiə narɨmnar huvə mɨnə kamhaswin ikɨn, rɨkimiə tukrɨvən ikɨn.”   
\s1 Narmamə kape Yesu tukasəkeikei masərer matuk tuk nɨrerɨg-pə-mɨnien kafan  
\p
\v 35 Kɨni Yesu rɨmə, “Takasərer matuk nɨpɨg mɨfam, rəmhen kɨn yame nakamhawəhsi-pən neipən mɨnə kape wok, uə rəmhen kɨn yame nakasarha huvə tuk kapəmiə laet mɨnə mə tukamhauək ye nɨpɨg mɨfam.\x - \xo 12:35 \xt Mat 25:1-13 \x*  
\v 36 Takasəkeikei mɨsəmhen kɨn yorwok mɨnə kape yemehuə kɨrik yame ramsɨ-pən ye lafet kape mared yame kɨmnor pə pə əmə. Tukmə rɨrerɨg-pən iman yerkwanu, məsɨk-əsɨk tapɨg, taktəkun əmə kafan yorwok mɨnə tuksəhitə ye tapɨg mhamə tukruə imə.  
\v 37 Yorwok mɨnə kafan yamə mɨne kasarha masərer matuk ye nɨpɨg yame yamehuə kapəriə ramuə, iriə tuksərɨg huvə. Nəfrakɨsien, yakamni tuk əmiə mə, yamehuə a in tukreiwaiyu mɨvəhsi-pən neipən kape yorwok əmə kɨrik, mokrən kɨn əriə mə tukhauə mɨsəkwətə, kɨni in rarha huvə tuk əriə maməvɨgɨn əriə rəmhen kɨn mə in yorwok kapəriə.  
\v 38 Kɨni tukmə yamehuə ramuə pawk yenpɨg, uə ye kwəsum-nɨraanien, mərɨg yorwok mɨnə kafan kasərer matuk əmə, kɨni in tukror huvə-pən pɨk kɨmi əriə.   
\p
\v 39 “Kɨni kɨmiə takasəkeikei mharkun mə, tukmə yermamə kɨrik rɨrkun nɨpɨg atuatuk yame yəkrəh tukruə ye kafan nimə mə tukrəkrəh, kɨni in to rɨpəh napɨrien, mərɨg tukramərer matuk mamarha huvə tuk kafan nimə mə yəkrəh tukrɨpəh nɨvənien imə.\x - \xo 12:39 \xt Mat 24:43-44; 1 Tes 5:2 \x*  
\v 40 Kɨni kɨmiə, nɨpɨg mɨ-fam, takasəkeikei mɨsərer matuk meinai Yo, Ji Yermamə, jakrerɨg pə mɨn ye nɨpɨg yame kɨmiə nakseinein.”   
\p
\v 41 Kɨni Pita rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru. ?Nakamni-pə nuhpɨkɨnien e kapəmawə əmə, uə kape narmamə mɨ-fam?”   
\p
\v 42 Kɨni Yesu Yermaru rɨmə, “?Pa e yorwok yame rɨrkun nar, kɨni mamor kafan wok ye nɨpɨg m-fam ye norien yame rhuvə? ?Kɨni yemehuə kɨrik to rɨvəh-si haktə pa nhagɨn mə in tukrameihuə ye yorwok mɨnə kafan, mɨvəh-si-pən kapəriə nərokien, in e nəriə nəvɨgɨnien?  
\v 43 Ǝwəh. Nɨpɨg yemehuə kape kwən a ramtərhav-pə, kɨni məm mə in ramor huvə kafan wok, kɨni in tukror huvə-pən kɨmi yorwok a.  
\v 44 Nəfrakɨsien, yakamni-pre tuk əmiə mə yemehuə in tukrɨvəhsi-haktə yorwok a mə tukruə mamehuə ye narɨmnar m-fam kafan.\x - \xo 12:44 \xt Mat 25:21,23 \x*  
\v 45 ?Mərɨg rhawor? Tukmə ror yorwok a rɨkin tukruh mɨmə, ‘Kafak yamehuə ramor tan pən tuk nuəyen.’ Kɨni mɨrikakun mamuh yorwok mɨnə nɨpiraovɨn mɨne narman, mamvən, maməvɨgɨn, mamnɨm, mamapɨs. ?Kɨni yamehuə kafan tukrhawor?  
\v 46 Yemehuə kape kwən a tukrɨtərhav-pə tukun ye nɨpɨg kɨrik yame in to rɨpəh nɨrkunien mɨpəh nərer matukien tukun. Kɨni Yermaru tukrərəpni, mərəsɨs-ərəsɨs, marakikɨn-pən imei narmamə yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran.\x - \xo 12:46 \xt Mat 24:45-51\x*  
\v 47 Yorwok a yame ruɨrkun ta nəgkiarien kape yamehuə kafan, mərɨg rɨpəh norkeikeiyen mə tukrarer matuk mamor wok mɨnə a, tukuh in, rərɨg nəmhəyen.\x - \xo 12:47 \xt Jem 4:17 \x*  
\v 48 Mərɨg yorwok yame rɨpəh nɨrkun-huvəyen nəgkiarien kape yamehuə, kɨni mamor narɨmnar yame rɨpəh natuatukien, yame tukraməkeikei mɨvəh narpɨnien iran, tukuh mar əmə in. Tukuh mar əmə yorwok e meinai yermamə yame Kughen rɨvəhsi-pən narɨmnar rɨpsaah kɨmin, in tukraməkeikei mor narɨmnar rɨpsaah. Kɨni yermamə yame kərəhu-pən narɨmnar rɨpsaah ye kwermɨn, tukaiyoh-pən kɨn narɨmnar rehuə tukun.”\x - \xo 12:48 \xt Mat 10:34-36\x*   
\s1 Yesu raməwhai narmamə kafan mɨnə mɨne narmamə yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran  
\p
\v 49 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “Yo yakwauə mə jakərəhu-pən nap ye tanɨmtanə, kɨni taktəkun ai, nap a to rɨpiuək ta; rɨkik rɨpiagien.  
\v 50 Mərɨg nɨpɨg əutən\f + \fr 12:50 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni “Baptaes,” mərɨg ikɨn e nɨpran ramni nɨpɨg əutən kɨrik.\f* kɨrik tukruə ye kafak nɨmraghien, kɨni rɨkik rəmhə tukun meriaji nɨpɨg yame tukror infamien iran.\x - \xo 12:50 \xt Mak 10:38-39 \x*  
\v 51 ?Rɨkimiə raməsɨk mə jakərəhu əmə nəmərinuyen ye tanɨmtanə uə? !Nɨkam! Pəh nien mə yɨmauə mə jakərəhu nəmərinuyen, mərɨg yɨmauə mə jakor narmamə kasəwhai əriə mɨnə.  
\v 52 Kɨni taktəkun ai, tukmə narmamə kɨrkɨrɨp yerkwanu kɨrik, kɨni tuksəwhai əriə mɨnə, kɨsisər kɨrhek kɨraru, kɨni kɨraru kawhek kɨsisər.  
\v 53 Rɨm narman tukshek nɨpɨkwarien mɨnə kapəriə; kɨni nɨpɨkwarien mɨnə tukshek rɨmriə mɨnə; kɨni nɨsɨn nɨpiraovɨn mɨnə tukshek nɨpiakwəskwəh mɨnə kapəriə; kɨni nɨpiakwəskwəh mɨnə tukshek nɨsɨnriə mɨnə; kɨni kuhu nɨpiraovɨn mɨnə tukshek yasunriə mɨnə. Kɨni yasunriə mɨnə tukshek kuhuriə mɨnə.”\x - \xo 12:53 \xt Maeka 4:6 \x*   
\s1 Tukasəkeikei mharkun nɨprai nɨmtətien yame Kughen ramor kɨmi ətawə  
\r (Mat 16:1-4; Mak 8:11-13)  
\p
\v 54 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk nukwao ehuə mɨmə, “Tukmə nakasəm napuə rərer, nakharkun mə nəhig natukrɨp.  
\v 55 Kɨni tukmə nakasəm mə nuwig ravus jihin, nakharkun mə nɨpɨg kape nəpan-əpanien ruauə pakə.  
\v 56 !Eh! !Kɨmiə nəmarpəkao has mɨnə! Kɨmiə nakhamə nakharkun pɨk nar, mharkun nɨprai nɨmtətien ye tokrei tanə mɨne ye neai, rəmhen kɨn napuə, uə jihi nai mɨnə. Mərɨg nakhapəh nharkunien nɨprai nɨmtətien e yame Kughen ramor kɨmi əmiə ai taktəkun.  
\v 57 Takasəkeikei mɨsəri-pən swatuk yame ratuatuk mə taksəri-pən.  
\v 58 Tukmə yermamə kɨrik rɨmə tukrərɨp ik ye nɨmrɨ mɨrh, kɨni tukmə nakramə takwəriwək kwis mɨravən ye nɨmrɨ mɨrh, rhuvə mə takawəkeikei mwəkupən mwərəhu nəmərinuyen tuk əmiru mɨnə, tamə, rəukəkin ik mɨvən ye nɨmrɨ mɨrh. Kɨni yamehuə kape kot reighan-pən kɨn ik ye kwermɨ polis. Kɨni polis rɨrəh ik mɨvən mətapɨg əsɨgɨn ik ye kalabus.  
\v 59 Kɨni yakamni-pre tuk ik mɨmə, tukmə ror məknakɨn, to nakpəh napien ye kalabus meriaji takarpɨn fam.”\x - \xo 12:59 \xt Mat 5:25-26\x*   
\c 13  
\s1 Sarar ye nərɨgien kapəmiə tuk təvhagə has, tamə nakhamhə  
\p
\v 1 Kɨni ye nɨpɨg a, narmamə tɨksɨn kɨmnhauə mhani-pən tuk Yesu mə nəmə Galili tɨksɨn kamhauh nar mɨragh mɨnə mhamə tuksor sakrefaes kɨn kɨmi Kughen, kɨni aikɨn, mobael mɨnə kape gavman e Paelat kɨmnhauə mɨshopni əriə.\f + \fr 13:1 \ft  Narmamə kɨmɨsərɨg nəvsaoyen kɨn, mə gavman kape Paelat rɨmavən ye nimə rhakə kɨrik, mhopni narmamə ye nɨpɨg yame kɨmnhauə masəhuak, kɨsakur. Mə nar a gavman rɨmnor ramor naurɨsien.\f*  
\v 2 Kɨni Yesu rɨni-pən mɨmə, “?Rhawor? ?Nakhamə ta mə nɨmhəyen skai a yame rɨmɨvəh əriə ramhajoun pən mə iriə nəmə has rapita narmamə apnapɨg mɨnə apa Galili uə?\x - \xo 13:2 \xt Jon 9:2 \x*  
\v 3 Nɨkam. Yakamni-pre tuk əmiə mə rɨpəh norien məknakɨn. Mərɨg tukmə nakhapəh nɨsararien ye nətərɨgien kapəmiə ye norien has mɨnə kapəmiə, kɨni kɨmiə fam takpiasəkeikei mhamə.  
\v 4 Uə jakni mɨn ye narmamə iriə m-fam 18 yamə mɨne nimə apomh a yame kamni kɨmə Saeloam rɨmamɨr mohtərəkɨn əriə, khamhə. ?Nakhamə ta mə nɨmhəyen skai yame rɨmɨvəh əriə ramhajoun-pən mə iriə kɨsahas rapita narmamə apnapɨg mɨnə apa Jerusalem uə?  
\v 5 Nɨkam. Yakamni-pre tuk əmiə mə rɨpəh norien məknakɨn. Mərɨg tukmə nakhapəh nɨsararien ye nətərɨgien kapəmiə ye norien has mɨnə kapəmiə, kɨni kɨmiə fam takpiasəkeikei mhamə.”   
\p
\v 6 Kɨni Yesu rɨmoh nuhpɨkɨnien kɨrik mɨmə, “Yermamə kɨrik rɨmɨhu nai kɨrik e figtri, apa ye kafan nəsimien. Kɨni newk mɨnə tɨksɨn ruə mɨvən, kɨni kwən a ramaiyu-pən məsiəkun, məm rɨpəh nɨkuəyen.  
\v 7 Kɨni mɨni-pən tuk yermamə yame ramarha tuk nəsimien mɨmə, ‘Ǝm-ru. Yɨmauə məsiəkun kwənkwai figtri e mɨwəh newk kɨsisər, mərɨg yakpəh nəmien kwənkwai nai kɨrik. Ǝrəru ta. Rɨpəh nəmhenien mə tukrərer əswasɨg kɨn nɨmoptanə ye nəsimien.’\x - \xo 13:7 \xt Luk 3:9 \x*  
\v 8 Kɨni kwən yame ramarha tuk nəsimien rhorpɨn nəgkiarien mɨmə, ‘Yemasur. Pəh rɨvəh mɨn ru newk kɨrikianə, pəh jakɨkɨr-pən nɨmoptanə huvə kɨmin.\x - \xo 13:8 \xt 2 Pita 3:9,15 \x*  
\v 9 Kɨni tukmə ramkuə ye newk aikɨn, kɨni rhuvə əmə. Mərɨg tukmə rɨpəh nɨkuəyen, pəh kərəru ta.’”   
\s1 Yesu rɨmnor huvə piraovɨn kɨrik ye Sabat  
\p
\v 10 Kɨni ye Sabat kɨrik, Yesu rɨnaməvhag kɨmi narmamə apa ye nəkwai nimə kɨrik kape nofugɨnien.  
\v 11 Kɨni piraovɨn kɨrik aikɨn yame nanmɨn has rɨmnəmɨr-pən iran mɨvəh newk 18. Mor nɨmeitaan ramɨrpəvɨn ye nɨpɨg mɨfam, to rɨpəh nərer-atuatuk-ien.  
\v 12 Kɨni Yesu rəm in, rokrən kɨn mə tukrərer kupən ye narmamə, mɨni-pən tukun mɨmə, “Piraovɨn. Yo yakwərɨsɨn ta kafam nəmhəyen, to rɨpəh nɨraptərəkɨn-mɨnien ik.”  
\v 13 Kɨni Yesu rərəhu-pən kwermɨn mir iran, məkneikɨn rərer atuatuk mɨhuvə, kɨni maməgnəgɨn Kughen.   
\p
\v 14 Niemhaa rhai yermamə yame ramehuə ye nimə kape nofugɨnien, meinai Yesu rɨmnor huvə pian a ye Sabat. Kɨni mɨni-pən tuk narmamə mɨnə mɨmə, “Nɨpɨg sikis kape norien wok kapəmiə. Nakharkun nhauəyen ye nɨpɨg mɨnə a pəh In ror huvə əmiə. Mərɨg ye Sabat, takhapəh nhauəyen mə In tukror huvə əmiə.”\x - \xo 13:14 \xt Eks 20:9-10; Dut 5:13-14 \x*   
\p
\v 15 Kɨni Yesu Yermaru rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Kɨmiə nəmarpəkao hah mɨnə. ?Kɨmiə pa nhagɨn ramrɨsɨn kafan dongki mɨne kao ye Sabat, mə tukrəsɨg mɨvən mə tukrɨnɨm nu? Mə kɨmiə m-fam naksor wok məkna.\x - \xo 13:15 \xt Luk 14:5 \x*  
\v 16 Kɨni ye norien əmə a in a, ratuatuk əmə mə yo jakrɨsɨn pian e ye nəmhəyen kafan, mɨvəh mɨragh in ye Sabat. Pian a, in kwənərəus kɨrik kape Ebraham, kɨni Setan rɨmɨrkwəji ətərəkɨn in kape newk 18.”   
\p
\v 17 Yesu raməgkiar məknei, kafan tɨkmɨr mɨnə kɨmɨsaurɨs. Kɨni narmamə mɨfam, rɨkiriə ragien tuk wok huvə yamə mɨne Yesu ramor irəriə.   
\s1 Narmaruyen kape Kughen ramehuə ye nəsanɨnien kafan  
\r (Mat 13:31-33; Mak 4:30-32)  
\p
\v 18 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “?Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn naha nhagɨn? ?Jakni naha nhagɨn riumhen?  
\v 19 Narmaruyen kape Kughen in rəmhen kɨn kwənkwai mastad, kɨni yermamə kɨrik rɨmɨvəh mɨhu ye kafan nəsimien. Kɨni kwerun rhaktə mehuə, kɨni man yerpɨrɨg mɨnə kamhauə masor-pən nimairiə ye rəgrəgɨn.”   
\p
\v 20 Kɨni mamni mɨn mɨmə, “Jakamhajoun narmaruyen kape Kughen mɨmə riumhen naha?  
\v 21 In rəmhen kɨn yis kɨrik yame piraovɨn kɨrik ramərap-pən ye flaoa yame kamor-pən ye besin ehuə, kɨni rher əpu fam flaoa raməsiis mamehuə.”   
\s1 Swatuk kəskəh  
\r (Mat 7:13-14, 21-23)  
\p
\v 22 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmnəriwək mamvən Jerusalem, maməwhag kɨmi narmamə ye taon ehuə mɨnə mɨne yerkwanu mɨnə.  
\v 23 Kɨni kwən kɨrik raiyoh-pən In mɨmə, “Yermaru. ?Kughen tukrɨvəh mɨragh narmamə kwatɨksɨn əmə uə?”  
\p Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə,  
\v 24 “Yakamni-pre tuk əmiə mə kɨmiə takasəkeikei mɨsarkut pɨk mhamə takhavən mɨsauru-pən ye kwəruə yame rəkəskəh, meinai narmamə khapsaah kɨsarkut mhamə tukhavən imə, mərɨg to khapəh nhavənien.  
\v 25 Mərɨg tukmə Yermamə, yame kafan a nimə, tukrərer mətapɨg ye kwəruə kafan, kɨni kɨmiə yamə mɨne nakhapəh nɨsauru-pən-hanəyen ye kwəruə, takasərer iruə masəsɨk-əsɨk tapɨg mhamə, ‘Yermaru. Ǝhitə ye kwəruə tuk əmawə.’ Mərɨg əmə jakni mɨmə, ‘!Ah! Yakeinein əgkəp əmiə.’\x - \xo 13:25 \xt Mat 25:10-12 \x*  
\v 26 Kɨni kɨmiə taksokrən mhamhə, ‘Yermaru. Kɨtawə kɨmɨsəvɨgɨn kwis. Kɨni Ik nɨmnhajoun əmawə apa iməmawə ikɨn.’  
\v 27 Mərɨg Yo jakni mɨmə, ‘Yo yakamni-pre tuk əmiə mɨmə, yakeinein əgkəp əmiə. Kɨmiə m-fam yor təvhagə has mɨnə. !Havən isok tuk Yo!’\x - \xo 13:27 \xt Sam 6:8 \x*  
\v 28 Ye nɨpɨg a, kɨmiə taksəm Ebraham mɨne Aesak mɨne Jakob mɨne profet kupən mɨnə kasarə ye rao ye neai ikɨn Kughen ramarmaru ikɨn, mərɨg kɨmiə takasərer iruə, kɨni tukarak-ərhav kɨn əmiə, takasasək, mɨsokwəruə, masərɨg rahah.\x - \xo 13:28 \xt Mat 8:11-12 \x*  
\v 29 Kɨni narmamə tukhasɨ-pirə, mhasɨ-fiak, mhasɨ-prah, mhasɨ-pihiu, mhavən mɨsəkwətə mɨsəvɨgɨn ye rao ye neai yame Kughen ramarmaru ikɨn.\x - \xo 13:29 \xt Sam 107:3 \x*  
\v 30 Kɨni rhuvə mə takharkun mhamə narmamə mɨnə e kasəkupən tukpihauə mhakwasɨg, kɨni yamə mɨne kamhakwasɨg tukpihauə mɨpisəkupən.”\x - \xo 13:30 \xt Luk 14:9; Mak 9:35; 1 Kor 4:9; Mat 20:8\x*   
\s1 Yesu rɨkin rəpou tuk nəmə Jerusalem  
\r (Mat 23:37-39)  
\p
\v 31 Kɨni ye nɨpɨg a, Farisi mɨnə tɨksɨn kɨmnhauə mhani-pən tuk Yesu mhamə, “!Eh! Rhuvə mə takɨtərhav eikɨn e mamvən, meinai Herod rorkeikei mə tukrhopni Ik.”   
\p
\v 32 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Herod in yor kiko iko rəmhen kɨn kuri aparu yame ramən nar mɨrə. Takhavən mhani-pən tukun mə Yo yakmə, ‘Ǝm-ru. Nɨpɨg kwakwə əmə aikɨn ramarə, yame Yo jakəko ta nanmɨn has mɨnə ye narmamə, kɨni mor huvə nɨmhəyen kape narmamə. Kɨni nɨpɨg kɨsisər ror infamien, kɨni jakərkin kafak wok.’  
\v 33 Nar apnapɨg əmə Herod rɨmə tukrhopni yo, mərɨg Yo jakaməkeikei məri-pən kafak swatuk mamvən ai taktəkun mɨne tikianakwamer mɨne tuknahu mɨvən mɨtərhav-pən Jerusalem, meinai ikɨn əmə aikɨn a kamhopni profet kape Kughen mɨnə ikɨn.  
\v 34 !Aweh, nəmə Jerusalem, nəmə Jerusalem! Kɨmiə nakashopni profet mɨnə kape Kughen. Kɨni narmamə yamə mɨne Kughen rɨmnher-pre kɨn əriə tuk əmiə, nakwəsarkwhopni fam əriə kɨn kapier apɨg. Nɨpɨg rɨpsaah yakorkeikei mə jakəpkəfugɨn əmiə maməm huvə əmiə rəmhen kɨn yame man ramauu tɨni mɨnə, mərɨg kɨmiə nakasəpəh.  
\v 35 Mərɨg kɨmiə nakharkun mə Kughen rɨmnəpəh əmiə. Kɨni yakamni-pre tuk əmiə mə to nakhapəh nɨsəm-mɨnien Yo mhavən mɨseriaji takhani mhamə, ‘Pəh kɨvəh-si haktə Kwən en ramuə ye nhag Yermaru.’”\x - \xo 13:35 \xt Sam 118:26; Mat 21:9; 23:39; Mak 11:9-10; Jon 12:13\x*   
\c 14  
\s1 Yesu rɨmavən imei Farisi kɨrik  
\p
\v 1-2 Ye Sabat kɨrik, Yesu rɨmavən ye nəkwai nimə kape yemehuə kɨrik kape Farisi mɨnə mə tuksəvɨgɨn. Kɨni apa Yesu ramkwətə ikɨn, kwən kɨrik ramhə kɨn nəmhəyen e kəsis ramkwətə ipakə tukun. Kɨni narmamə kɨmɨsəm Yesu mə tukrhawor.  
\v 3 Kɨni Yesu raiyoh-pən nəmhajoun mɨnə kape Loa kape Moses mɨne Farisi mɨnə mɨmə, “?Rhawor? ?Loa rameighan kɨn mə yermamə kɨrik rɨrkun nɨvəh-mɨraghien narmamə yamə mɨne kamhamhə kamhamragh mɨn ye Sabat uə nɨkam?”\x - \xo 14:3 \xt Luk 6:9 \x*  
\v 4 Mərɨg iriə khapəh nɨsəgkiarien. Kɨni Yesu rɨrap kwən a mor huvə mɨn nɨpran, mher-pən kɨn ramvən.   
\p
\v 5 Kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Tukmə kɨmiə kɨrik, kafan kwajikovə\f + \fr 14:5 \ft  Kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman khapəh nhaniyen “kwajikovə” mərɨg kamhani “dongki.”\f*, uə kafan kau rivə-ərhav pɨkɨn ye nəkwai nɨmɨr ehuə ye Sabat, kɨni tukrhawor? In tukraməkeikei mɨvən mɨrəh-sihaktə aihuaa əmə. ?Pa e irəmiə in to rɨpəh norien məkneikɨn? Rɨrkək.”\x - \xo 14:5 \xt Mat 12:11; Luk 13:15 \x*  
\v 6 Kɨni nəgkiarien kapəriə rɨrkək.   
\p
\v 7 Kɨni Yesu rɨmnəm narmamə tɨksɨn yame kɨmnokrən kɨn əriə tuk nəvɨgɨnien a, kɨni khauə imə mɨsorkeikei mə tuksəkwətə kupən ye narmamə, ye kwənmhaan kape nɨsiaiyen. Kɨni Yesu rɨni-pən nuhpɨkɨnien tuk əriə mɨmə,  
\v 8 “Tukmə yermamə rokrən kɨn ik mə takvən tuk nəvɨgɨnien kɨrik kape narkurəkien, takpəh nɨvənien məkwətə kupən ye kwənmhaan kape nɨsiaiyen. Tamə yermamə kɨrik in yerpɨrɨg pɨk rapita ik ruə,\x - \xo 14:8 \xt Prov 25:6-7 \x*  
\v 9 kɨni yamehuə kape nimə tukrɨni-pre tuk ik mɨmə, ‘Ǝta. Pəh kwən e tukrəkwətə-pre ikɨn en.’ Kɨni takaurɨs meinai takaməkeikei mɨvən məkwətə yetanə, ikɨn kɨpəh nɨsiaiyen əjir ikɨn.  
\v 10 Mərɨg tukmə yermamə kɨrik ramokrən kɨn ik mə takvən məvɨgɨn ye lafet kɨrik, kɨni rhuvə mə takvən məkwətə-pən ikɨn kɨpəh nɨsiaiyen əjir ikɨn. Tukmə ror yamehuə kape nimə tukruə mɨni-pre tuk ik mɨmə, ‘Yo kɨrik, yuvən məkwətə kupən ye narmamə, ye kwənmhaan kape nɨsiaiyen.’ Ramni-pre məkneikɨn tuk ik, mɨvəhsi-haktə nhagɨm ye nɨmrɨ narmamə mɨ-fam apa imə.  
\v 11 Yakamni-pre məknai meinai yermamə yame ravəhsi-haktə atuk in mə tukreihuə, Kughen tukrɨvəhsi-əhu in. Mərɨg yermamə yame ravəhsi-əhu atuk in, Kughen tukrɨvəh-sihaktə in tukreihuə.”\x - \xo 14:11 \xt Mat 23:12; Luk 18:14 \x*   
\p
\v 12 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk yemehuə kape nimə mɨmə, “Kɨni tukmə nakamor nəvɨgɨnien ehuə kɨrik yenpɨg uə yeraan, takpəh nokrənien kɨn ik mɨnə tɨksɨn, mɨne piam mɨnə, mɨne kafam kwənərəus mɨnə, mɨne narmamə yamə mɨne kapəriə nautə rehuə yame mɨne kɨsarə ipakə tuk ik. Tamə, iriə kɨsokrən mɨn kɨn ik mə takvən məvɨgɨn kɨmiə miriə, mɨsarpɨn tai nar yame nɨmnor irəriə.  
\v 13 Mərɨg tukmə nɨpɨg nakmə takor lafet kɨrik, takaməkeikei mamokrən kɨn yavən has mɨnə, mɨne narmamə yamə mɨne nɨkariə rɨmhə, mɨne nɨmrɨn pɨs mɨnə, mə tukhauə nakasəvɨgɨn kwis kɨmiə miriə.  
\v 14 Iriə to khapəh nɨsarpɨn-preyen tai norien a, mərɨg Kughen tukrautə-pre kɨn kafan nɨhuvəyen kɨm ik. Kɨni ye Nɨpɨg Kwasɨg, nɨpɨg narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk tukhamragh mɨn, kɨni Kughen tukrərok ik iran.”\x - \xo 14:14 \xt Jon 5:29 \x*   
\s1 Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kape nəvɨgɨnien ehuə  
\r (Mat 22:1-10)  
\p
\v 15 Kɨni iriə kɨrik aikɨn raməvɨgɨn, mamərɨg nəgkiarien a, kɨni mɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “!Nar huvə kɨrik e, nɨvənien apa ye rao ye neai, ikɨn Kughen ramarmaru ikɨn, maməvɨgɨn ye lafet ehuə kafan!”\x - \xo 14:15 \xt Luk 13:29 \x*   
\p
\v 16 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Nɨpɨg kɨrik, yermamə kɨrik rɨmə tukror nəvɨgɨnien ehuə kɨrik kafan, kɨni markupɨg, mɨni-pən tuk narmamə khapsaah mə tukhauə mɨsəvɨgɨn kwis iriə min.  
\v 17 Kɨni rɨnor ta nɨpɨg kape nəvɨgɨnien, mher-pən kɨn kafan kɨrik yorwok mə tukrɨvən mɨni-ərhav pən tuk narmamə yame rɨmnokrən-ta kɨn əriə mɨmə, ‘Hauə mɨsəvɨgɨn, meinai yaknor apnəpeinə ta ye nəvɨgɨnien.’   
\p
\v 18 “Mərɨg iriə m-fam kɨmɨsəpəhs-pən, mhamə to iriə khapəh nhavənien. Kɨrik rɨmnəkupən mɨni-pən tukun mɨmə, ‘Eh. Ni-pən tuk kafam yemehuə mə to yakpəh nurəyen. Yɨmɨvəh nɨmrɨ nɨmoptanə kɨrik, kɨni jakaməkeikei mɨvən məsiəkun.’  
\v 19 Kɨni kɨrik mɨn rɨmə, ‘Eh. Ni-pən tuk kafam yemehuə mə to yakpəh nurəyen. Yɨmɨvəh nɨmrɨ kau ten, kɨni jakaməkeikei mɨvən məm pi pom wok mɨnə kapəriə.’  
\v 20 Kɨni kɨrik mɨn rɨmə, ‘Eh. Ni-pən tuk kafam yemehuə mə yɨmnarkurək pə pə əmə, to yakpəh nurəyen.’\x - \xo 14:20 \xt 1 Kor 7:33 \x*  
\v 21 Kɨni yorwok rɨmauə mɨni-əsah pən tuk kafan yemehuə. Kɨni yemehuə ai rɨkin rəmhə pɨk, kɨni mɨni-pən tuk kafan yorwok mɨmə, ‘Ita. Yuvən aihuaa, apa ye swatuk mɨne ikɨn mɨnə tɨksɨn ye taon a məm yavən has mɨnə, mɨne narmamə nɨkariə rɨmhə, mɨne nɨmrɨn pɨs mɨnə, mɨne yamə mɨne nɨhuriə rahas, mɨkɨr əriə, mhauə.’  
\v 22 Kɨni in ror nar a yame yemehuə rɨmɨni-pən tukun, kɨni mɨrerɨg-pə mɨni-pən mɨmə, ‘Yemehuə. Narɨmnar fam yame nɨmɨni, yo yaknor fam. Mərɨg nəvɨgɨnien rehuə aikɨn, kɨni nimə rəmhen mɨn tuk narmamə tɨksɨn.’  
\v 23 Kɨni yemehuə rɨmɨni-pən tuk yorwok mɨmə, ‘Ita. Yuvən ye swatuk, mɨne ikɨn mɨnə fam iruə ye taon. Yuvən məkeikei kɨmi narmamə mə tukhauə imə. Nimə e kafak tukraməkeikei mukwar huvə.  
\v 24 Mərɨg yakamni-pre tuk ik mə narmamə yamə mɨne yɨmnokrən kɨn əriə maməkupən, iriə to khapəh nɨsən-əsɨgəvɨnien nəvɨgɨnien kɨrik kafak.’”   
\s1 Yermamə kape Yesu tukrərəhu kupən Yesu ye nɨmraghien kafan  
\p
\v 25 Narmamə khapsaah pɨk kamhakwasɨg kɨn Yesu ye swatuk, kɨni In rarar mɨni-pən tuk əriə mɨmə,  
\v 26 “Tukmə yermamə kɨrik rorkeikei mə tukrɨkwasɨg kɨn Yo, tukraməkeikei mɨvəh Yo yakəkupən ye kafan nɨmraghien. In tukraməkeikei morkeikei Yo rapita rɨmni mɨne nɨsɨni, mɨne kafan piraovɨn, mɨne tɨni mɨnə, mɨne piauni mɨnə, mɨne nowini mɨnə, mɨne in atuk. Tukmə rɨpəh norien məkneikɨn, in rɨpəh nəmhenien mə tukruə rəmhen kɨn kafak yermamə.\x - \xo 14:26 \xt Luk 9:23 \x*  
\v 27 Kɨni tukmə yermamə rɨpəh neighanien kɨn mə tukhopni in tuk nhagɨk, uə rɨpəh norien nəkwak, in rɨpəh nəmhenien mə tukruə rəmhen kɨn kafak yermamə.   
\p
\v 28 “Tukmə kɨmiə kɨrik rorkeikei mə tukrɨvhirəkɨn nimə apomh kɨrik, in tukraməkeikei mokupən məkwətə, mɨrkun huvə mane ye narɨmnar mɨnə, məm-ru mə kafan mane rəmhen uə nɨkam.  
\v 29 Tamə rɨrikakun mor nuknen, meinein norien infamien iran, narmamə tuksarh iakei iran  
\v 30 mhamə, ‘Ǝm-ru. Kwən a rɨmɨrikakun əmə kafan nimə. Mərɨg reinein norien infamien iran.’  
\v 31 Kɨni tukmə king kɨrik, kafan mobael, iriə ten taosen əmə, tukmə rərɨg nəvsaoyen mə king pɨsɨn kɨrik mɨn yame kafan mobael mɨnə twenti taosen kamhauə mə tuksarowagɨn iriə min, kɨni in to rɨpəh nɨvən-aihuaayen ye narowagɨnien. Kwasɨg ikɨn ramvən tuk narowagɨnien, tukraməkeikei məkwətə, mɨrkun huvə mə in rɨrkun napitayen tɨkmɨr mɨnə a uə nɨkam.  
\v 32 Tukmə rɨrkun mə to rɨpəh napitayen, tukraməkeikei mher-pən kɨn narmamə tɨksɨn khavən masəm kafan tɨkmɨr mɨnə tɨksɨn nɨpɨg khapəh hanə nhauəyen ipakə tukun, mɨsərəhu nəmərinuyen.  
\v 33 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, kɨmiə takasəkeikei mɨsəkwətə mɨsəm huvə nɨmraghien kapəmiə. Tukmə yermamə kɨrik rɨpəh norkeikeiyen mə tukrəpəh narɨmnar fam kafan mɨkwasɨg kɨn Yo, in rɨpəh nəmhenien mə tukruə rəmhen kɨn kafak yermamə.   
\p
\v 34 “Nɨgar in nar huvə kɨrik. ?Kɨni mərɨg tukmə nɨgar rəhiu pɨk, tukhawor kor rhekɨn mɨn?\x - \xo 14:34 \xt Mat 5:13, Mak 9:50\x*  
\v 35 Rɨpəh nəmhenien tuk nar kɨrik. Tukarakikɨn əmə. Tukmə kɨmiə narmamə yame nɨmətɨrgɨmiə rarə, sətərɨg huvə kɨn nəgkiarien e.”   
\c 15  
\s1 Nuhpɨkɨnien ye sipsip yame rɨmnerwei  
\r (Mat 18:10-14)  
\p
\v 1 Ye nɨpɨg a, narmamə khapsaah yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis, mɨne yor təvhagə has khapsaah kɨmnhauə mə tuksərɨg nəgkiarien kape Yesu.  
\v 2 Kɨni Farisi mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses kɨmnhani hah Yesu mhamə, “Ah. Kwən a, rɨkin rorkeikei mə yor təvhagə hah mɨnə tukhavən mɨsəm, kɨni mɨsəvɨgɨn kwis.”\x - \xo 15:2 \xt Luk 5:30 \x*   
\p
\v 3 Ror pən, Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨrik mɨmə,  
\v 4 “?Kɨmiə pa nhagɨn, kafan sipsip wan handred, kɨni kɨrikianə ramerwei, mərɨg rɨkin rapəh nəsɨkien? Tukmə kɨmiə kɨrik kafan sipsip rɨmɨrkək məknakɨn, kɨni in tukraməkeikei mɨpəh kafan naenti naen sipsip kasən mənvhirɨk masərer apa rɨpiəpiə ikɨn, kɨni in tukrɨvən marhakɨn yame rɨmnerwei meriaji məm.\x - \xo 15:4 \xt Esik 34:11,16; Luk 19:10 \x*  
\v 5 Kɨni nɨpɨg tukrəm, kɨni rɨrəhsi-haktə mərəhu-pən ye nuran, kɨni rɨkin tukragien.  
\v 6 Kɨni nɨpɨg tukmə rajiərhav-pə yerkwanu, in tukraməkeikei mokrən kɨn in mɨnə tɨksɨn, mɨne narmamə yamə mɨne kasarə ipakə tukun, kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘Hauə, kɨsagien kwis, meinai yɨmnəm mɨn kafak sipsip yame rɨmnerwei.’”   
\p
\v 7 Kɨni Yesu ramrɨpɨn nəgkiarien mɨmə, “Yakamni-pre tuk əmiə mə, rəmhen əmə kɨn apa ye rao ye neai. Tukmə yor təvhagə hah kɨrikianə rarar ye kafan nərɨgien mɨvən tuk Kughen, kɨni nagienien apa ye rao ye neai tuk kwən a in rehuə, rapita nagienien tuk narmamə naenti naen yamə mɨne kɨsatuatuk mhapəh nɨsorien nar has kɨrik yame tukasəkeikei mɨsarar ye nərɨgiein kapəriə tukun.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye mane yame rɨmɨrkək  
\p
\v 8 Kɨni Yesu rarə mɨni mɨn mɨmə, “Tukmə piraovɨn kɨrik kafan silva mane ten, kɨni kɨrik rɨrkək. ?Kɨni tukrhawor? Tukrəsiə pən ye laet mahiə marhakɨn huvə apa imə mɨvən meriaji məm.  
\v 9 Kɨni nɨpɨg tukrəm mane a, in tukrokrən kɨn in mɨnə tɨksɨn mɨne narmamə yamə mɨne kɨsarə ipakə tukun, mɨni mə, ‘Hauə kɨsagien kwis, meinai yaknəm mane apa kafak yame rɨmɨrkək.’”   
\p
\v 10 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmnor infamien ye nɨniyen nuhpɨkɨnien, mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨni yakorkeikei mə jakni-pre tuk əmiə mə, ye norien kɨrikianə əmə mɨn, agelo mɨnə kape Kughen kɨsagien pɨk ye nɨpɨg yor təvhagə has kɨrikianə ramarar ye kafan nərɨgien mamvən tuk Kughen.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye ji yermamə kɨrik yame rɨmnerwei  
\p
\v 11 Kɨni Yesu ramrɨrpɨn nəgkiarien mamni mɨmə, “Yermamə kɨrik, tɨni yerman kɨraru.  
\v 12 Kɨni yame rəkəskəh iran rɨni-pən tuk rɨmriu mɨmə, ‘Rɨmɨk. Ǝwhai nautə mɨnə kafam, mɨvəhsi-pə kafak ai taktəkun.’ Kɨni rɨmriu rəwhai kafan narɨmnar mɨvəhsi-pən kɨmi əriu.  
\v 13 Kɨni rapəh norien tu, tɨni yame rəkəskəh rɨrəh kafan, mɨvən, mor salem kɨn, kɨni mɨvəh mane ye nautə mɨnə a, mɨtərhav iməriə ikɨn, mɨvən ye tanə pɨsɨn kɨrik mɨn isok. Kɨni aikɨn a rɨmnoriah kafan mane ehuə ye norien yamə mɨne ravi nərɨgien kafan, mamvən mamvən.  
\v 14 Kɨni nɨpɨg kafan mane rɨmɨrkək fam, nɨkumhə ehuə rɨmavən piəpiə ye tanə a. Kɨni nɨkumhə rɨnaməs mɨn kwən a; nan nəvɨgɨnien ruɨrkək.  
\v 15 Kɨni rɨvən mamor wok kɨmi kwən kɨrik aikɨn, kɨni kwən a rher-pən kɨn mə tukrɨvən maməvɨgɨn kafan pukəh mɨnə.  
\v 16 [Kɨni nɨkumhə rɨmnəs pɨk], rɨkin rɨvən tuk nəvɨgɨnien ne pukəh mɨnə, mərɨg yermamə kɨrik rɨrkək mə to rɨwəhsi-pən nəvɨgɨnien kɨrik kɨmin.  
\v 17 Kɨni rɨkin rarə mɨn, mamətərɨg mə, ‘Eh. Taktəkun ai, yorwok mɨnə kape rɨmɨk, nəriə nəvɨgɨnien rehuə rapita, mərɨg yo yakamarə ikɨn e, pəh nien mə tuktu, yakəmkərəv mɨmhə.  
\v 18 Pəh yaktərhav ikɨn e, mɨrerɨg-pən tuk rɨmɨk, kɨni mɨni-pən tukun mɨmə, “Tatə. Yo yɨmnor təvhagə has kɨmik mɨne Kughen.\x - \xo 15:18 \xt Sam 51:4 \x*  
\v 19 Taktəkun ai, yakpəh nəmhenien mə takokrən kɨn yo mə narɨm e yo. Mərɨg okrən kɨn yo rəmhen əmə kɨn yo yorwok əmə kɨrik kafam.” ’  
\v 20 Kɨni rarar, meriwək, mamvən mə tukrəm kafan tatə.  
\p “Kɨni ramuə hanə isok, kafan tatə rɨmnarha-pən məm, kɨni rɨkin rehuə tukun, raiyu, mɨvən məutəru, mamagien tukun.  
\v 21 Mərɨg tɨni rɨni-pən tukun mɨmə, ‘Tatə. Yo yɨmnor təvhagə has kɨmik mɨne Kughen. Taktəkun ai yakpəh nəmhenien mə takokrən kɨn yo mə narɨm e yo.’   
\p
\v 22 “Mərɨg kafan tatə rokrən kɨn kafan yorwok mɨnə mɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘!Eh! Havən aihuaa mhavəh kot yame rhuvə pɨk rapita, mhauə mɨsarkaoh-pən kɨmin, kɨni mhavəh ring mhauə mhavəsi-pən ye kwermɨn. Kɨni mhavəh sandel mhauə mhavəsi-pən ye nɨhun.  
\v 23 Kɨni mharəh kau e yame rəsiis-əsiis, mhauə mhauh, pəh kɨsor kwis lafet kɨn kɨtawə narɨk,  
\v 24 meinai narɨk e, rəmhen kɨn mə ruamhə ta, mərɨg taktəkun ai in ruəmragh mɨn. In rɨmnerwei, mərɨg yaknəm mɨn in.’ Kɨni iriə kɨsor lafet.\x - \xo 15:24 \xt Efes 2:1, 5 \x*   
\p
\v 25 “Kɨni ye nɨpɨg a, tɨni yame rehuə, in apa yerki nəsimien. Kɨni ye nɨpɨg ramuə muə ipakə tuk yerkwanu, kɨni mərɨg narmamə kasəni nɨpe, masor danis.  
\v 26 Kɨni rokrən kɨn yorwok kɨrik ruə maiyoh in mɨmə, ‘!Eh! ?Naha e narmamə kasor?’  
\v 27 Kɨni rɨni-pən tukun mɨmə, ‘Naorahim ruauə, kɨni kafam tatə rɨmoh kau kɨrik yame rəsiis-əsiis, meinai naurahim rɨrerɨg-pə mɨn, kɨni in rəsanɨn əmə.’   
\p
\v 28 “Kɨni piauni yame rehuə, rɨkin rɨmhə, kɨni mɨmə, ‘To yakpəh nɨvənien imə.’ Kɨni kafan tatə rɨtərhav-pə iruə maməkeikei kɨmin mə tukrɨvən imə.  
\v 29 Mərɨg rɨni-pən tuk kafan tatə mɨmə, ‘Ǝmru. Kɨmwarə newk rɨpsaah, kɨni yakamor wok ikɨn e rəmhen kɨn yorwok kɨrik kafam, kɨni mɨpəh nəsɨkien nəkwam. ?Mərɨg rhawor, tatə? Nɨmɨpəh nɨvəsi-pəyen nar kəskəh kɨrik kɨmi yo rəmhen kɨn nəni, mə jakor nəvɨgɨnien kɨrik kɨmawə yo mɨnə tɨksɨn.  
\v 30 Mərɨg narɨm a yame rɨmnoriah fam kafam nautə tuk nərokien piraovɨn kape swatuk, kɨni nɨpɨg rɨrerɨg-pə yerkwanu, kɨni nakarar muh kau kɨrik yame rəsiis-əsiis mamor lafet kɨn kafan.’   
\p
\v 31 “Kɨni kafan tatə rɨni-pən mɨmə, ‘Narɨk. Nɨpɨg m-fam kɨrau mik kwarə. Kɨni narɨmnar kafak kafam.  
\v 32 Mərɨg ratuatuk əmə mə tuksor lafet e mɨsəvɨgɨn meinai naorahim e rəmhen mə ruamhə ta, mərɨg taktəkun ai in ruɨmragh mɨn. In rɨmneirwei, mərɨg taktəkun ai kwəsəm in.’”   
\c 16  
\s1 Nuhpɨkɨnien ye manaja yame ramor norien yame riko-iko  
\p
\v 1 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Yermaru kɨrik, kafan nautə rɨpsaah, kɨni in mɨvəh manaja kɨrik muə yame ramehuə ye kafan yorwok mɨnə. Kɨni yorwok mɨnə tɨksɨn khauə mharuk-pən nəgkiarien has ye manaja a kɨmi yermaru mhamə, ‘!Eh! Kwən a ramoriah kafam narɨmnar.’  
\v 2 Kɨni rokrən kɨn kwən a ruə raməgkiar kɨmin mɨmə, ‘!Eh! ?Naha nəgkiarien yakərɨg kamni iram? Yakorkeikei mə takvəh fam nəgkiarien mɨnə kape wok kafam, muə, meinai taktəkun ai jakher ye-rhav kɨn ik.’   
\p
\v 3 “Kɨni manaja a rɨmavən, mamətərɨg kɨn mɨmə, ‘Aweh. Kafak yermaru rorkeikei mə tukrher ye rhav kɨn yo, kafak wok tukrɨrkək. ?Kɨni jakhawor pən iran mɨne? Nagheek rɨpəh nəmhenien mə to yakɨkɨr nɨmoptanə [mɨvəh mane iran], kɨni yakaurɨs pɨk tuk nawəyen kɨn mane tuk narmamə.  
\v 4 !Eh! Taktəkun ai yakɨrkun naha nhagɨn yame jakor, pəh narmamə tukhakɨr yo mhavən iməriə ikɨn masarha huvə tuk yo nɨpɨg kafak yermaru tukrher ye-rhav kɨn yo.’   
\p
\v 5 “Kɨni manaja rɨmavən mokrən kɨn narmamə yamə mɨne kasor kaon kɨmi yermaru khauə kɨrikianə kɨrikianə. Kɨni rɨni-pən tuk yermamə yame rɨmnəkupən muə mɨmə, ‘?Ik nɨmnor kaon kɨmi yermaru ye naha?’  
\v 6 Kɨni kwən a rɨni-pən tukun mɨmə, ‘Yɨmɨpɨk dram kape nehe olif iriə m-fam wan handred.’ Kɨni yemehuə rɨni-pən tuk kwən a mɨmə, ‘In əmə e nəkwəkwə kape kaon kafam. Ǝkwətə aihuaa əmə ru, mɨrai-pən əmə fifti dram ye kafam nəkwəkwə.’   
\p
\v 7 “Kɨni rɨni-pən mɨn tuk kwən kɨrik mɨmə, ‘?Ik nɨmnor kaon kɨn naha?’ Kɨni rɨmə, ‘Yɨmnor kaon kɨn wan taosen bag wit.’ Kɨni manaja rɨmə, ‘Vəh nəkwəkwə kape kaon kafam, kɨni mɨrai-pən əmə eit handred bag wit.’   
\p
\v 8 “Kɨni kwasɨg ikɨn, yermaru kape manaja aperə rɨmnərɨg nəvsaoyen kɨn, marar məgnəgɨn in tuk kafan norien kape neikuəyen mə in tukrəm huvə atuk in. Norien e ramhajoun mə narmamə ye tokrei tanə, kharkun norien bisnes irəriə mɨnə, mərɨg narmamə kape nɨkakien khapəh nharkun-huvəyen norien mɨnə kape tokrei tanə.  
\v 9 Kɨni yakamni-pre tuk əmiə mə, sasitu huvə ye narmamə kɨn mane kape tokrei tanə mə iriə tukhauə kɨmiə mɨnə tɨksɨn. Kɨni nɨpɨg mane kape tokrei tanə tukrɨrkək, kɨni Kughen tukrɨvəh əmiə mɨvən apa ye rao ye neai yame ramarə kape rerɨn.   
\p
\v 10 “Tukmə yermamə yame rɨrkun narha-huvəyen tuk nar kəskəh kɨrik rɨrkun narha-huvəyen tuk nar ehuə kɨrik. Kɨni yermamə yame ramor norien yame rapəh natuatukien ye nar kəskəh kɨrik, in tukror norien yame rapəh natuatukien ye nar ehuə kɨrik.\x - \xo 16:10 \xt Luk 19:17-26 \x*  
\v 11 ?Ror məknakɨn mə tukmə kɨmiə nakhapəh nɨsarha-huvəyen tuk mane kape tokrei tanə e, yermamə rɨrkək yame tukreighaan kɨn əmiə mə takhawəh nar huvə əfrakɨs, in e narɨmnar kape Kughen.  
\v 12 Kɨni tukmə kɨmiə nakhapəh nɨsarha-huvəyen tuk narɨmnar kape yermamə mɨn kɨrik, kɨni pəh rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mə tukvəhsi-pre mɨn kɨmi əmiə kapəmiə atuk narɨmnar, meinai, kɨrkun mə takhapəh nɨsarha-huvə-mɨnien tuk narɨmnar mɨnə a.   
\p
\v 13 “Yermamə rɨkək yame to ror slef kape yemehuə mir kɨraru. To ramor məknakɨn, tukraməkeikei morkeikei kɨrik, maməməkɨn kɨrik; uə tukraməkeikei mor nəkwai kɨrik, məpəh kɨrik. To nakhapəh nɨsor-kwis-kwisien wok kɨmi Kughen mɨne tuk mane.”\x - \xo 16:13 \xt Mat 6:24 \x*   
\p
\v 14 Farisi mɨnə kɨsorkeikei pɨk mane, kɨni nɨpɨg kɨmɨsərɨg nəgkiarien mɨnə a, kɨni mɨsarh iakei ye Yesu.  
\v 15 Mərɨg In rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨmiə nakasor norien yamə mɨne kasor narmamə rɨkiriə raməsɨk mə naksatuatuk. Mərɨg Kughen rɨrkun mə rɨkimiə rahas. Yakamni məkneikɨn meinai naha nhagɨn yame narmamə khavəh-si haktə mə in nar ehuə, mərɨg ye nɨmrɨ Kughen in nar apnapɨg əmə.”\x - \xo 16:15 \xt Mat 23:28; Luk 18:9-14 \x*   
\s1 Loa tukramarə rerɨn  
\r (Mat 19:1-12; Mak 10:1-12)  
\p
\v 16 Kɨni Yesu rɨmə, “Kamni-ərhav Loa mɨne nəgkiarien kape profet kape Kughen mɨnə meriaji-pə Jon Baptaes, kɨni kwasɨg ikɨn, kamni-ərhav nəvsaoyen huvə kape narmaruyen kape Kughen, kɨni narmamə m-fam kɨsarkut mə tukhavən mɨsarə aikɨn.\x - \xo 16:16 \xt Mat 11:12-13 \x*  
\v 17 Mərɨg kɨpəh nɨniyen kɨmə wok kape Loa mɨne nəsanɨnien kafan ruɨrkək. Nɨkam. Nəgkiarien m-fam kafan kasəmɨr- yame rehuə mɨnə meriaji-pən yame rəkəskəh əgkəp mɨnə. Loa tukrarə rerɨn rapita neai mɨne tokrei tanə.\x - \xo 16:17 \xt Mat 5:18 \x*  
\v 18 Tukmə yermamə kɨrik rɨpəh kafan hanə piraovɨn, kɨni mamkɨr piraovɨn pɨsɨn kɨrik mɨn mwarə, in ramor təvhagə has. Kɨni tukmə yermamə kɨrik rɨkɨr piraovɨn kɨrik yame kafan yerman rɨmnəpəh, kɨni kwarə kwis, kɨni in ramor təvhagə has meinai in raməkrəh kɨn piraovɨn kape yermamə pɨsɨn.”   
\s1 Kwanage kape kwən kɨrik kafan nautə rehuə mɨne Lasaros mɨne Ebraham  
\p
\v 19 Kɨni Yesu rɨmɨni mɨmə, “Kwən kɨrik, kafan nautə rehuə rɨvən ye neipən huvə mɨnə, nɨmrɨn rhaktə, kɨni nɨpɨg mɨfam ramən pɨk nəvɨgɨnien huvə mɨnə.  
\v 20 Kɨni yavən has kɨrik, nhagɨn e Lasaros, nɨpran rəmhir-əmhir. Kɨni kɨrəh kavən apa ye kwəruə kape yerkwanu .  
\v 21 In rorkeikei pɨk mə tukrən nɨsɨmsɨ nəvɨgɨnien yame raməsaah-əsaah-pən ye nəpəəg tebol kape yamehuə a. Kɨni nar kɨrik rahas mɨn, kuri mɨnə mɨn khauə masəpaih-əpaih nɨmap mɨnə kafan.   
\p
\v 22 “Kɨni yavən has a rɨmamhə, kɨni agelo mɨnə khavəh mhavən apa ye nɨkar Ebraham, kwənmhaan kape nɨsiaiyen. Kwən a kafan nautə rehuə, in mɨn rɨmamhə, kɨni kɨnɨm.  
\v 23 Kɨni in rɨvən apa ye nap ehuə, mamərɨg nəmhəyen ehuə, marha-faktə, maməm Ebraham apa isok, Lasaros apa ye nɨkarɨn.  
\v 24 Kɨni mokrən apomh mɨmə, ‘Tatə Ebraham. !Aweh! Pəh rɨkim tukreihuə tuk yo. Her-pən kɨn Lasaros mə tukreires kwənkwai kwermɨn ye nu kɨni mɨvəh muə mɨrap neramɨk kɨn pəh rokiei, meinai yakamərɨg nəmhəyen ehuə eikɨn e ye nap ai taktəkun.’   
\p
\v 25 “Mərɨg Ebraham rɨmə, ‘Narɨk, rɨkim tukraməsɨk ru kafam nɨmraghien apa kupən. Ik nɨmnavəh narɨmnar huvə kafam rɨpsaah, mərɨg Lasaros rɨmnamərɨg nəmhəyen ehuə ye nɨpran. Mərɨg taktəkun ai, in ramərɨg rhuvə ikɨn e. Kɨni ik, nakamərɨg nəmhəyen ehuə ye nɨpram.  
\v 26 Kɨni nar kɨrik mɨn. Ye kwerkwan irətawə, nəkwai nɨmɨr ehuə yame raməwhai ətawə. Ik en, kɨni kɨmawə e. Tukmə kɨmawə kɨrik rɨmə tukrurə məm əmiə, mərɨg to rɨpəh nurəyen. Kɨni tukmə kɨmiə kɨrik rɨmə tukruə məm əmawə, mərɨg to rɨpəh nuəyen.’   
\p
\v 27 “Kɨni yermamə yame kafan nautə rehuə rɨmɨni mɨmə, ‘Tatə. Yakaməkeikei kɨmik. !Aweh! Her-pən kɨn Lasaros rɨvən ye nimə kape kafak tatə  
\v 28 meinai piak kɨrkɨrɨp aikɨn. Rhuvə mə in tukrɨvən mor kwirɨg kɨmi əriə pəh tukasərɨg əriə mə tukhapəh nhauə-mɨnien ikɨn yakamərɨg pɨk nəmhəyen ikɨn.’   
\p
\v 29 “Mərɨg Ebraham rɨmə, ‘Nɨkam. Iriə kharkun nɨsəvheikɨnien Nəkwəkwə kape Moses mɨne profet kupən mɨnə kape Kughen. Pəh piam mɨnə tuksərɨg nəgkiarien mɨnə a.’   
\p
\v 30 “Kɨni yermamə yame kafan nautə rehuə ramni mɨmə, ‘Nɨkam, Tatə Ebraham. Rɨpəh nəmhenien. Mərɨg tukmə yemə mhə kɨrik rɨrerɨg-pən mɨni əsaah pən tuk əriə, iriə tuksarar ye nərɨgien kapəriə, mɨsəpəh norien has mɨnə kapəriə.’   
\p
\v 31 “Mərɨg Ebraham rɨmə, ‘Tukmə khapəh nɨsərɨgien nəgkiarien kape Moses mɨne profet mɨnə kape Kughen, kɨni in nar apnapɨg tukmə kwən kɨrik ramragh mɨn ye nɨmhəyen kafan, kɨni mɨvən məgkiar kɨmi əriə, mərɨg tukhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran.’”   
\c 17  
\s1 Takhapəh nɨsorien yermamə rɨmɨr ye norien has  
\r (Mat 18:6-7; Mak 9:42)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Nəfrakɨsien. Nɨvəhsipən-vəhsipənien kape təvhagə has yamə mɨne kamhavi-pən narmamə ye nahasien, iriə tukhauə. Mərɨg narpɨnien ehuə ramvən tuk yermamə yame ravəhsi-pən vəh-sipən kɨmi narmamə, uə yame in swatuk kape nɨwəhsi-pən wəhsi-pənien.  
\v 2 Mərɨg tukmə yermamə kɨrik ravi-pən kwajikovə kɨrik yame rhatətə irak, mə tukror təvhagə has, kɨni yermamə a, Kughen tukror narpɨnien ehuə kɨmin. Kɨni narpɨnien a tukrɨskai rapita yame kɨruk-pən kapier pam kɨrik ye nɨpətək nuan, karkw-ərhav-pən kɨn ye tame tahik mə tukrəmnɨm.  
\v 3 Kɨni ror məkneikɨn mə takasəkeikei masarha huvə tuk kapəmiə nɨmraghien.”\x - \xo 17:3 \xt Mat 18:15 \x*  
\s1 Takhapəh nɨsarpɨnien tai təvhagə has kape yermamə  
\r (Mat 18:15, 21-22)  
\p Kɨni Yesu rɨmə, “Kɨni tukmə piam ramor təvhagə has kɨmik, ni-pən kafan norien has ye nɨmrɨn, kɨni tukmə ramarar ye kafan nərɨgien, kɨni əru kɨn kafan norien has mɨpəh nɨvəh-tɨmtɨmien yerkim.  
\v 4 Kɨni nar apnapɨg in ramor təvhagə has kɨmik m-seven ye nɨpɨg kɨrikianə, kɨni muə m-seven mɨni-pre tuk ik mɨmə, ‘Kəsi. Yɨmnor təvhagə has kɨmik. Jakarar ye kafak nərɨgien mɨpəh kafak təvhagə has,’ kɨni ik takaməkeikei mərukɨn kafan norien has mɨnə, kɨni mɨpəh nɨwəh-tɨm-tɨmien yerkim.”   
\s1 Yermamə yame ramni nəfrakɨsien ye Kughen, kafan nəhuakien ror nanmɨn  
\r (Mat 17:20)  
\p
\v 5 Kɨni aposol mɨnə kɨmɨsaiyoh Yesu Yermaru mhamə, “Or kapəmawə nhatətəyen rɨskai məmhen mɨn.”   
\p
\v 6 Kɨni Yesu Yermaru rɨmə, “To nhatətəyen kapəmiə rɨkəskəh pawk rəmhen kɨn kwənkwai mastad, mərɨg nakharkun nhani-pənien tuk tukwas e mə, ‘Ǝvi atuk ik, kɨni mɨvən mɨviə pən apa ye tahik,’ kɨni tukror nəkwaimiə.”   
\s1 Kɨmiə naksəmhen kɨn yorwok mɨnə kape Kughen  
\p
\v 7 Kɨni Yesu rɨmə, “Hani-ru. ?Tukmə yermamə kɨrik, kafan yorwok ramasim, uə ramarha tuk sipsip mɨnə, kɨni mɨrerɨg-pə yerkwanu, kɨni rɨkimiə raməsɨk mə yamehuə kafan tukrɨni pən tukun mɨmə, ‘!Eh! Yuə aihuaa məkwətə mən nəvɨgɨnien a.’? !Nɨkam!  
\v 8 Mərɨg in tukrɨni-pən tuk kafan yorwok mɨmə, ‘Yuvən mor nak nəvɨgɨnien, kɨn yuvən mɨwəhsi-pən kafam neipən huvə, kɨni mɨwəhsi-pə nak nəvɨgɨnien mɨne nik nɨnɨmien. Nɨpɨg nɨmnor fam kafam wok, nakɨrkun nɨvənien məvɨgɨn mɨnɨm.’  
\v 9 ?Kɨni rɨkimiə raməsɨk mə yemehuə, in tukrɨni-pən tenkiu kɨmi kafan yorwok tuk wok ehuə kafan yame in tukraməkeikei mor uə nɨkam? !Nɨkam!  
\v 10 Kɨni kɨmiə en, naksəmhen əmə kɨn yorwok mɨnə kape Kughen. Nɨpɨg nɨmɨsor fam narɨmnar yame Kughen rɨmɨni-pre tuk əmiə mə takasəkeikei mɨsor, takasəkeikei mhani əmə mhamə, ‘Kɨmawə yor wok mɨnə əmə. Rɨpəh nəmhenien mə tukni vi vi əmawə. Yakasor əmə wok yame kɨmawə jakasəkeikei masor.’”   
\s1 Yesu rɨmnor huvə narmamə ten yamə mɨne kamhawəh nəmhəyen e leprosi  
\p
\v 11 Nɨpɨg Yesu rɨmneriwək mamvən Jerusalem, In rɨmavən-pən ye kwerkwan ye provins mir e Sameria mɨne Galili.  
\v 12 Kɨni nɨpɨg rɨmatərhav-pən ye yerkwanu kɨrik, narmamə ten yamə mɨne kamhavəh nəmhəyen e leprosi kɨmnhauə mɨsərer isok kwənmopɨn,  
\v 13 kɨni mɨsokrən kɨn In mhamə, “!Yesu Yermaru! !Pəh rɨkim tukreihuə tuk əmawə!”\x - \xo 17:13 \xt Lev 13:45-46 \x*   
\p
\v 14 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmnəm əriə, mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Havən, mɨsəm pris, pəh in tukrəm nɨpraimiə.” Kɨni nɨpɨg kɨmɨseriwək ye swatuk, kɨni mhahuvə, nəmhəyen a rɨrkək irəriə.\x - \xo 17:14 \xt Lev 14:2-3; Mat 8:3-4 \x*   
\p
\v 15 Kɨni iriə kɨrik rəm mə leprosi kafan rɨrkək. Kɨni rarar mɨrerɨg-pən tuk Yesu mamokrən apomh mɨmə, “!Yakamni vi vi Kughen! !Yakamni vi vi Kughen!”  
\v 16 Kɨni in rɨmneiwaiyu mənɨmkur-pən ye nɨhu Yesu, mɨni vi vi In tuk nor-huvəyen kafan nəmhəyen. Kwən a in yemə Sameria.  
\v 17 Kɨni Yesu rɨmɨni mə, “?Nəfrakɨsien mə yɨmnor huvə narmamə ten maikwas ta ye kapəriə nəmhəyen, uə nɨkam? ?Mərɨg naen hiə?  
\v 18 Kwən a in yepsɨpɨs əmə, mərɨg in pɨsɨn əmə rɨmɨrerɨg-pə mamni vi vi Kughen.”  
\v 19 Kɨni Yesu rɨnɨ-pən tuk kwən a mə, “Ǝrer meriwək mamvən. Kafam nhatətəyen rɨmnor huvə ik.”   
\s1 Narmaruyen kape Kughen tukruə  
\r (Mat 24:23-28, 36-41)  
\p
\v 20 Nɨpɨg kɨrik, Farisi mɨnə kɨmɨsaiyoh-pən Yesu mhamə, “Tuk nagheen narmaruyen kape Kughen ruə?”  
\p Kɨni In rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “To narmamə khapəh nɨsəmien Narmaruyen kape Kughen yame ramuə kɨn nɨmrɨriə.  
\v 21 Kɨni yermamə kɨrik rɨrkək yame tukrɨni mə, ‘Hauə-ru mɨsəm, in apa,’ uə ‘Hauə mɨsəm. In apa.’ Meinai narmaruyen kape Kughen ruauə ta maməmɨr yerkimiə.”   
\p
\v 22 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mɨmə, “Nɨpɨg mɨnə kɨmnhauə yame naksorkeikei mhamə taksəm nɨpɨg mɨnə kape Ji Yermamə, mərɨg to nakhapəh nɨsəmien.  
\v 23 Kɨni narmamə tukhani-pre tuk əmiə mhamə, ‘!Hauə-ru mɨsəm, in apa!’ uə ‘Hauə, in apa!’ Mərɨg takhapəh nhakwasɨgien kɨn əriə,\x - \xo 17:23 \xt Mak 13:21; Luk 21:8 \x*  
\v 24 meinai ye nɨpɨg Yo, Ji Yermamə, jakurə iran, in tukrəmhen əmə kɨn naroapɨgien yame raməsiə ye neai ye nɨkarɨn kɨrik muə meriaji-pən nɨkarɨn kɨrik mɨn. Kɨni narmamə m-fam tuksəm mharkun.  
\v 25 Mərɨg kwasɨg ikɨn ye narɨmnar mɨnə a, jakaməkeikei mamərɨg nəmhəyen ehuə, kɨni narmamə yamə mɨne kɨsarə ai taktəkun, kamhaukreikɨn-pə nɨmeitairiə masəpəh Yo.   
\p
\v 26 “Ye nɨpɨg Yo, Ji Yermamə, jakuə iran, tukrəmhen əmə kɨn narəyen kupən ye nɨpɨg kape Noa.  
\v 27 Ye nɨpɨg a, narmamə kasəvɨgɨn, mamhanɨm, masor nəvɨgɨnien kape narkurəkien, in e narɨmnar m-fam kasor ye nɨmraghien kapəriə, mɨseriaji-pə ye nɨpɨg yame Noa ruavən imə ye nəpəəg nəkwai rao ehuə kafan. Kɨni nəhig rɨmap, yapiwən ehuə rɨmauə maiyu makatənɨm fam kɨn narmamə yamə mɨne khapəh nhavənien ye nəkwai rao.   
\p
\v 28 “In rəmhen əmə mɨn kɨn narəyen kupən ye nɨpɨg kape Lot. Narmamə kɨmnasəvɨgɨn, mhanɨm, masor salem kɨn narɨmnar, mamhawəh nɨmrɨ narɨmnar, masəsim, mhavhirəkɨn nimə mɨnə, in e narɨmnar fam kɨmɨsor ye nɨmraghien kapəriə.\x - \xo 17:28 \xt Jen 18:20; 19:25 \x*  
\v 29 Mərɨg ye nɨpɨg yame Lot rɨmatərhav-pən ye taon a Sodom, kɨni nap mɨne kapier yame kamhawək mhasɨ-faktə ye neai masəkwəpni əriə m-fam apa ye taon.   
\p
\v 30 “Kɨni rəmhen əmə kɨn nɨpɨg Yo Ji Yermamə jakuə mɨn iran. Kɨni Kughen tukror əpu Yo kɨmi narmamə.  
\v 31 Ye nɨpɨg a, tukmə yermamə kɨrik ramkwətə iruə ye kafan nimə, pəh in tukrap mɨpəh nɨvən-mɨnien a ye nimə mə tukrɨpɨk kafan narɨmnar. Kɨni tukmə yermamə kɨrik apa ye kafan nəsimien, pəh in tukrap, mɨpəh nuə-mɨnien ye yerkwanu.\x - \xo 17:31 \xt Mat 24:17-18 \x*  
\v 32 !Takhapəh nɨsəru-kɨnien piahwaru kape Lot!\x - \xo 17:32 \xt Jen 19:26\x*  
\v 33 Yermamə yame rorkeikei mə in tukramraptərəkɨn kafan nɨmraghien ye tokrei tanə e, mɨpəh nɨkwasɨgien kɨn Yo, in tukrɨpəh nɨ-wəhyen nɨmraghien rerɨn. Mərɨg yermamə yame raməpəh narɨmnar kape nɨmraghien kape tokrei tanə e, mɨkwasɨg kɨn Yo, in tukrɨvəh nɨmraghien rerɨn.\x - \xo 17:33 \xt Luk 9:24 \x*  
\v 34 Yakamni-pre tuk əmiə mə, ye nɨpɨg a, yenpɨg, yermamə kɨraru tukawapɨr ye bed kɨrikianə əmə, kɨni jakvəhsi-ta kɨrikianə, mɨpəh kɨrikianə.  
\v 35 Kɨni piraovɨn kɨraru tukawor nəvɨgɨnien, kɨni jakvəhsi-ta kɨrikianə, mɨpəh kɨrikianə.  
\v 36 Yerman kɨraru tukawasim, kɨni jakrəhsi-ta kɨrik, mɨpəh kɨrik.”\f + \fr 17:36 \ft  Nəgkiarien ye v 36 rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Luk rɨmɨrai əfrakɨs uə nɨkam.\f*   
\p
\v 37 Kɨni kafan narmamə mɨnə kɨmnhani-pən tukun mhamə, “Yermaru, takɨtərhav-pə hiə?”  
\p Kɨni In rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Takharkun əmə. Rəmhen kɨn nɨpɨg ligkai mɨnə kamhaivə yerpɨrɨg mɨseiwaiyu masərɨp tahik, nakharkun mə kəməəm mɨnə apaikɨn.”   
\c 18  
\s1 Nuhpɨkɨnien ye yeni has yame ramor tan pən ye nasituyen  
\p
\v 1 Kɨni Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨmi əriə maməvhag kɨn kɨmi əriə mə tukasəkeikei masəhuak nɨpɨg mɨfam mhapəh nɨsəpəhyen, mhapəh nɨsorien mə rɨkiriə tukreiwaiyu.\x - \xo 18:1 \xt Kol 4:2; 1 Tes 5:17 \x*  
\v 2 In rɨmɨni mɨmə, “Yerkwanu kɨrik, yeni kɨrik aikɨn kape nərəhuyen nəgkiarien mɨnə. Kɨni rɨpəh nɨsiaiyen Kughen, kɨni mɨpəh nɨsiai-mɨnien narmamə.  
\v 3 Kɨni ye yerkwanu a, piraovɨn kɨrik kɨmnamhə tan kɨn aikɨn, kɨni nɨpɨg mɨfam ramuə mamaiyoh yeni a mɨni-pən tukun mɨmə, ‘Aweh. Asitu irak mərəhu atuatuk nahasien yame kafak tɨkmɨr ramor irak.’  
\v 4 Mərɨg yeni a ramor pɨk tan pən tuk nəgkiarien mə tukror huvə aihuaa nahasien kape pian a. Mərɨg pian a rɨmnaiyoh-pən kwən a ye nɨpɨg mɨfam. Kɨni yeni a ramətərɨg mɨmə, ‘Nar apnapɨg mə yakpəh nɨsiaiyen Kughen, mɨpəh nɨsiai-mɨnien narmamə,  
\v 5 mərɨg jakaməkeikei mɨvən mərəhu atuatuk kafan nahasien kɨni mərəhu nɨhuvəyen. Meinai pian a ramni nar kɨrikianə mamərɨk mɨtə yo tuk kafan nəgkiarien mamrɨpɨn. Kɨni tukmə yakamor tan pən tukun, kɨni in tukruə mamokrən-okrən kɨn yo, kɨni yakəpkəs kɨn.’”   
\p
\v 6 Kɨni Yesu Yermaru ramrɨpɨn nəgkiarien mɨmə, “Sətərɨg kɨn Yo. Nəgkiarien kape yeni apa rahas pɨk.  
\v 7 ?Mərɨg rhawor ye Kughen? In rɨmɨrpen kafan narmamə mɨnə, kɨni iriə kɨsasək ətgɨn In nɨpɨg mɨ-fam yenpɨg-enpɨg mɨnə mɨne yenpɨg mɨnə fam. ?Kɨni rɨkimiə raməsɨk mə In tukrɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘Takhawhin pi pom’? Nɨkam. ?Kɨmiə nakhamə ta mə In ramor tan pən tuk nasituyen ye kafan mɨnə uə? Nɨkam.  
\v 8 Yakamni-pre tuk əmiə mə nəfrakɨsien, In tukrasitu aihuaa əmə ye kafan mɨnə, kɨni mərəhu atuatuk nahasien yame ramuə tuk əriə. ?Mərɨg nɨpɨg Yo, Ji Yermamə, jakrerɨg-pə mɨn iran ye tokrei tanə, jakəm mə narmamə tɨksɨn aikɨn yamə mɨne kɨshatətə ye Kughen uə kharkək?”   
\s1 Nuhpɨkɨnien kape Farisi mɨne narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis  
\p
\v 9 Kɨni Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨrik kɨn narmamə tɨksɨn yamə mɨne khamə ta mə kɨsatuatuk rapita narmamə mɨnə tɨksɨn, masəm-əhu narmamə mɨnə fam. \fig Farisi|alt="Pharisees" src="Pharis_d.jpg" size="col" loc="Top left" copy="Urs Wegmann" ref="MAT 21.45" \fig*  
\v 10 In rɨmɨni mɨmə, “Kwərə mir kɨraru kɨmɨravən apa ye Nimə Ehuə kape Kughen mə tukwəhuak. Kɨrik, in Farisi. Kɨni kɨrik in ramərer tuk mane kape takis.  
\v 11 Kɨni Farisi ramərer mamsɨgəvɨn nəhuakien, maməgkiar atuatuk iran mɨmə, ‘Kughen, yakamni vi vi Ik meinai yakor pɨsɨn ye narmamə apnapɨg mɨnə, yamə mɨne kɨsorkeikei pɨk mane, maseikuə mə tuksəkrəh kɨn, masor rahas, mɨsəkrəh kɨn piraovɨn kape yermamə pɨsɨn. Kɨni yo yakpəh norien rəmhen kɨn kwən e yame ramərer tuk mane kape takis.  
\v 12 Nɨpɨg kɨraru ye wik kɨrikianə, yo yakamatuakəm maməpəh nəvɨgɨnien tuk nəhuakien. Kɨni tukmə yakvəh narɨmnar ten, yakvəhsi-pre kɨrikianə.’\x - \xo 18:12 \xt Aes 58:1-4; Mat 23:23 \x*   
\p
\v 13 “Mərɨg kwən a yame ramərer tuk mane kape takis, in ramərer isok, kɨni mamaurɨs, mɨpəh narha-faktəyen ye neai maməhuak. Kɨni rɨkin rarkwopɨr, mamasək, mamərɨp nɨmagen mɨmə, ‘Kughen. Yo yemə has. !Pəh rɨkim tukreihuə tuk yo!’”   
\p
\v 14 Kɨni Yesu ramrɨpɨn nəgkiarien mɨmə, “Yakamni-pre tuk əmiə mə nɨpɨg kwərə mir e tukrarerɨg-pən yerkwanu, yermamə yame ramərer tuk mane kape takis, Kughen tukrəm mə kafan nɨmraghien in ratuatuk. Mərɨg Farisi rapəh natuatukien, meinai yermamə yame ravəh-si haktə atuk in, Kughen tukrɨvəh-si əhu; mərɨg yermamə yame ravəhsi-əhu atuk in, Kughen tukrɨvəh-si haktə.”\x - \xo 18:14 \xt Mat 23:12 \x*   
\s1 Kwajikovə mɨnə kɨmnhavən mɨsəm Yesu  
\r (Mat 19:13-15; Mak 10:13-16)  
\p
\v 15 Kɨni narmamə tɨksɨn kɨmnhapɨk kapəriə kwajikovə əmtəmtə mɨnə mhavən masəm Yesu mə In tukrərəhu-pən kwermɨn irəriə, mɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi əriə. Mərɨg narmamə mɨnə kape Yesu kɨmnhani-əhu əriə.  
\v 16 Mərɨg Yesu rɨmnokrən kɨn kwajikovə mɨnə mə tukhavən ipakə tukun. Kɨni mɨmə, “Takhapəh nhani-əhuyen kwajikovə mɨnə. Səta irəriə pəh khauə tuk Yo. Meinai Kughen tukramarmaru ye narmamə yamə mɨne kɨsəmhen kɨn kwajikovə mɨnə e.  
\v 17 Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə yermamə yame rɨkin rɨpəh nagienien tuk nɨvəhyen kafan nərɨgien reiwaiyu rəmhen kɨn kwajikovə, to rɨpəh nɨvənien ye Rao ye Neai.”\x - \xo 18:17 \xt Mat 18:3 \x*   
\s1 Yermamə kɨrik kafan nautə reihuə  
\r (Mat 19:16-30; Mak 10:17-31)  
\p
\v 18 Kɨni yemehuə kɨrik ruə mɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “Yhajoun huvə. ?Nakmə jakaməkeikei mor naha mamarə rerɨn?”   
\p
\v 19 Kɨni Yesu rɨmə, “?Nakhawor mamni mə Yo yakhuvə? Yermamə kɨrik rapəh nɨhuvəyen. Kughen əmə In rhuvə.  
\v 20 Ik nakwɨrkun ta loa yame Moses rɨmɨni mɨmə, ‘Takpəh nhopniyen yermamə. Kɨni mɨpəh napɨrpən-apnapɨg-ien tuk piraovɨn pɨsɨn. Kɨni mɨpəh nəkrəhyen. Kɨni mɨpəh nɨni-apnapɨgien nar meikuə kɨn ye yermamə kɨrik. Tuk nɨpɨg mɨnə fam takamsiai rɨmɨm mɨne nɨsɨnɨm.’\rq (Eks 20:12; Dut 5:16-20)\rq*”   
\p
\v 21 Kɨni kwən ai rɨni-pən tukun mɨmə, “Yhajoun. Loa mɨnə en, yakaməri-pən fam ye nəkəskəhyen kafak, muə meriaji-pə.”   
\p
\v 22 Kɨni Yesu rɨmnərɨg nəgkiarien a, mɨni-pən tuk kwən a mɨmə, “Nar kɨrikianə əmə ik nakpəh nor-hanəyen. Takvən, məvrai rik rik fam kafam narɨmnar, mɨvəh mane iran, kɨni mɨvəhsi-pən kɨmi yavən has mɨnə. Kɨni kafam narɨmnar tukrɨpsaah apa ye neai. Kɨni ik muə, mɨkwasɨg kɨn Yo.”   
\p
\v 23 Nɨpɨg kwən ai rɨmnərɨg nəgkiarien yame Yesu rɨmɨni, rɨkin rəpou, meinai kafan nautə rɨpsaah.  
\v 24 Kɨni Yesu rarha-pən mɨni-pən tukun mɨmə, “!Man! Rɨskai pɨk tuk narmamə yamə mɨne kapəriə nautə rehuə tuk nɨvənien pəh Kughen rarmaru irəriə.  
\v 25 ?Nakhamə ta mə narmɨragh ehuə kɨrik, kamni kɨmə kamel, to rauru-pən ye kwəruwei nidil uə? Nɨkam, rəutən pɨk. Rəmhen əmə mɨn kɨn yermamə yame kafan nautə rehuə, rəutən pɨk tukun tuk nətayen aikɨn a muə Kughen ramarmaru iran.”   
\p
\v 26 Kɨni narmamə yamə mɨne kɨmɨsərɨg nəgkiarien yame Yesu rɨmɨni kɨnasaiyoh əriə mɨnə, mhamə, “!Eh! ?Mərɨg tukmə ror məknekɨn, kɨtawə pa in tukramarə ye nɨmraghien rerɨn?”   
\p
\v 27 Mərɨg Yesu rɨmɨni mə, “Narɨmnar yame narmamə kɨseinein nɨsorien, Kughen rɨrkun norien.”   
\p
\v 28 Kɨni Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “?Mərɨg rhawor irəmawə? Yɨməsəpəh fam kapəmawə narɨmnar, mhauə, mamhakwasɨg kɨn Ik.”   
\p
\v 29 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Yermamə yame in ravəh əkupən Yo, kɨni maməta ye kafan narɨmnar rəmhen kɨn nimə, uə piraovɨn, uə piauni, uə kafan kakə, uə rɨmni mɨne nɨsɨni, uə kafan kwajikovə mə tukruə ye Narmaruyen kape Kughen,  
\v 30 kɨni yermamə a, ye tokrei tanə e, tukraməkeikei mɨvəh narɨmnar rɨpsaah məknakɨn rapita narɨmnar yamə mɨne rɨmnəpəh kupən. Kɨni ye narəyen vi kafan, tukrarə ye nɨmraghien rerɨn.”   
\s1 Yesu rɨmɨni-ərhav mɨn kafan nɨmhəyen  
\r (Mat 20:17-19; Mak 10:32-34)  
\p
\v 31 Narmamə khapsaah, kɨni Yesu rokrən kɨn kafan narmamə twelef, mɨsəkwətə karɨn, kɨni rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Sətərɨg ru. Taktəkun ai, tukhavən apa faktə, Jerusalem. Kɨni narɨmnar yame profet kape Kughen mɨnə kupən kɨmnhani irak, Ji Yermamə, tukhauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 18:31 \xt Luk 24:44 \x*  
\v 32 Tukeighan-pən kɨn Yo ye kwermɨ nəmə Rom, kɨni tuksarh iakei irak, mɨsərkɨs-ərkɨs Yo, mɨsərɨg-əvhin Yo.\x - \xo 18:32 \xt Luk 9:22,44 \x*  
\v 33 Tukrəh Yo, kavən, khopni Yo. Mərɨg ye nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn, jakamragh mɨn.”   
\p
\v 34 Mərɨg narmamə twelef kafan kɨmnhapəh nharkunien nɨprai nəgkiarien kafan, meinai Kughen rɨmnerkwaig kɨn nɨprai narɨmnar mɨnə a, kɨni kɨmnhapəh nharkunien mə raməgkiar ye naha.\x - \xo 18:34 \xt Mak 9:32 \x*   
\s1 Yesu rɨmnor huvə nɨmrɨn pɨs kɨrik  
\r (Mat 20:29-34; Mak 10:46-52)  
\p
\v 35 Nɨpɨg Yesu ramuə ipakə tuk taon a Jeriko, nɨmrɨn pɨs kɨrik aikɨn ramkwətə ye nɨkar swatuk. Nɨpɨg mɨ-fam in ramawə-pən kɨn mane kɨmi narmamə.  
\v 36 Kɨni nɨpɨg nɨmrɨn pɨs rɨmnərɨg mə narmamə khapsaah kaseriwək ye swatuk, kɨni raiyoh-pən mə, “?Naha nhagɨn narmamə kasor?”   
\p
\v 37 Narmamə khani-pən tukun mhamə, “Yesu e. Yemə Nasaret. Rameriwək ye swatuk.”   
\p
\v 38 Kɨni rokrən apomh mɨmə, “!Yesu! !Kwənərəus kape King Deved! !Rɨkim tukreihuə tuk yo!”   
\p
\v 39 Kɨni narmamə e kaseriwək mɨsəkupən kɨn Yesu khani-pən tukun mhamə, “!Ah! !Pim!”  
\p Mərɨg ramrɨpɨn əmə ye nokrənien, mamni mə, “!Kwənərəus kape King Deved\f + \fr 18:39 \ft  Kwən a ramokrən kɨn Yesu məknakɨn, ramhajoun mə ramni nəfrakɨsien iran, mə in Kristo yame Kughen rɨmɨrpen.\f*! !Rɨkim tukrehuə tuk yo!”   
\p
\v 40 Kɨni Yesu rərer mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Harəh mhauə.” Kɨni kɨmnharəh mhauə ipakə, Yesu raiyoh-pən mɨmə,  
\v 41 “?Nakmə jakor naha nhagɨn kɨmik?”  
\p Kɨni in rɨmə, “Yermaru, yakorkeikei mə jakəm nar.”   
\p
\v 42 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Arha məm nar. Kafam nhatətəyen rɨmnor huvə ik.”  
\v 43 Məkneikɨn, rarha məm nar, kɨni mɨkwasɨg kɨn Yesu, mamni vi vi Kughen. Kɨni nɨpɨg narmamə m-fam kɨmɨsəm nar a, iriə mɨn kɨmnhani vi vi Kughen.   
\c 19  
\s1 Sakias rɨmɨni nəfrakɨsien ye Yesu  
\p
\v 1 Kɨni Yesu reriwək mamvən mə tukrɨtərhav-pən Jeriko.  
\v 2 Kɨni ye taon a, kwən kɨrik aikɨn, nhagɨn e Sakias. In yemehuə kɨrik kape narmamə yamə mɨne kasərer tuk mane kape takis. Kɨni kafan nautə rɨpsaah.  
\v 3 Kɨni in rorkeikei mə tukrəm-ru mə Yesu In pa. Mərɨg reinein nəmien, meinai in rarkwakwə. Kɨni narmamə kasərer əswasɨg kɨn.  
\v 4 Kɨni Sakias raiyu əkupən mɨvən mhaktə ye tokrei nai kɨrik e kamni kɨmə sikamo, mə tukrəm Yesu ye nɨpɨg In tukrukurao-pən aikɨn.   
\p
\v 5 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmauə atuatuk a in ikɨn, marha faktə məm in. Kɨni mɨni-pən tukun mɨmə, “Sakias. Eiwaiyu aihuaa. Meinai taktəkun ai, jakaməkeikei mɨvən apa imam yerkwanu kafam mamarə.”  
\v 6 Məkneikɨn Sakias rɨmneiwaiyu, mɨkɨr Yesu mɨravən apa iman ikɨn yerkin agien.   
\p
\v 7 Mərɨg nɨpɨg narmamə kɨmɨsəm narɨmnar mɨnə a, kɨni kɨsəsiwən-əsiwən kɨn norien mɨnə a, mamhani nɨkar Yesu mhamə, “!Ah! Kwən a ramvən imei yor təvhagə has mɨnə.”\x - \xo 19:7 \xt Luk 15:2 \x*   
\p
\v 8 Kɨni nɨpɨg kɨmnhavən ye nəkwai nimə kape Sakias, in rərer mɨni-pən tuk Yesu mə, “Yermaru. Ǝrɨg-ru yo. Jakəwhai kafak narɨmnar mvwəhsi-pən nɨpərɨn kɨmi yavən has mɨnə, mɨpəh nɨpərɨn kafak. Kɨni narɨmnar yame yɨmnəkrəh kɨn, yo jakarpɨn-pən mɨ-kuas.”\f + \fr 19:8 \ft Eks 22:1 mɨne Nam 5:6-7 krəni mə tukmə yermamə kɨrik raməkrəh kɨn nar kɨrik, turkraməkeikei marpɨn-pən m-kwas.\f*   
\p
\v 9 Kɨni Yesu rɨni-pən tukun mə, “Taktəkun Kughen rɨvəh mɨragh ik mɨne kafam mɨnə. Meinai ik mɨn nɨmnhatətə ye Kughen, kɨni ik nɨmauə kwənərəus əfrakɨs kɨrik kape Ebraham.\x - \xo 19:9 \xt Luk 13:16; Wok 16:31 \x*  
\v 10 Kɨni Yo, Ji Yermamə, yɨmauə mə jakarhakɨn narmamə yamə mɨne kwəserwei, mɨwəh mɨragh əriə.”\x - \xo 19:10 \xt Luk 15:4; Jon 3:17; 1 Tim 1:15 \x*   
\s1 Nuhpɨkɨnien ye narmamə yamə mɨne kɨmɨsor wok kɨn mane  
\r (Mat 25:14-30)  
\p
\v 11 Nɨpɨg Yesu rɨnamuə ipakə tuk Jerusalem, narmamə rɨkiriə rɨmnəsɨk mə narmaruyen kape Kughen pəh nien mə tuktu ruə. Kɨni Yesu ramrɨpɨn nəgkiarien kafan mamni nuhpɨkɨnien kɨrik kɨmi əriə  
\v 12 mɨmə, “Yemehuə kɨrik rɨmə tukrɨvən apa kantri pɨsɨn kɨrik isok, mə tukvəh-si haktə in mə in king kɨrik.  
\v 13 Kwasɨg ikɨn rɨtərhav, in rɨmnokrən kɨn kafan yorwok ten, məwhai mane mɨvəhsi-pən kɨrikianə kɨrikianə kɨmi əriə\f + \fr 19:13 \ft  Nəgiarien kape Gris ramni mə yemehuə rɨmɨvəhsi-pən “mina” kɨrik kɨmi əriə kɨrikianə kɨrikianə. Mina kɨrikianə in rəmhen kɨn wan handred taosen vatu.\f*. Kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘Kɨmiə takasəkeikei masor wok kɨn mane, pəh ramehuə, mɨseriaji yo jakrerɨg-pə mɨn.’   
\p
\v 14 “Mərɨg iriə apa iman ikɨn kɨmɨsəməkɨn kwən a, kɨni mɨsher-pən nəgkiarien mhamə, ‘Yakhapəh nɨsorkeikeiyen mə kwən a tukrarmaru irəmawə.’  
\v 15 Mərɨg kɨvəh-si haktə in kɨnor king kɨn, kɨni in rɨrerɨg-pə mɨn. Kɨni mokrən kɨn kafan yorwok yame mɨne rɨmnəwhai kafan mane irəriə. Rɨmə tukrɨrkun-ru mə kɨmɨsor win ye naha mane ye nɨpɨg rɨmnamarə isok.  
\v 16 Kɨni yame raməkupən rɨmauə mɨni-pən tukun mɨmə, ‘Yemehuə. Nɨmnərəhu-pə mane kɨrik ye kwermɨk, kɨni yɨmnor win mɨn ye irəkwak ten.’  
\v 17 Kɨni kafan yemehuə rɨmɨni-pən tukun mə, ‘Ik nɨmnor wok yame rhuvə, meinai nɨmnor wok huvə tuk nəm-huvəyen nar yame rɨkəskəh, kɨni taktəkun ai, yakeighan kɨn ik mə takarmaru ye taon iriə m-fam ten.’\x - \xo 19:17 \xt Luk 16:10 \x*   
\p
\v 18 “Kɨni yame ramkwasɨg kɨn ruə mɨni-pən mə, ‘Yemehuə. Nɨmnərəhu-pə mane kɨrikianə ye kwermɨk, kɨni yɨmnor win mɨn ye irəkwak kɨrkɨrɨp.’  
\v 19 Kɨni yemehuə rɨmɨni-pən tukun mɨmə, ‘Ik takamarmaru ye taon iriə m-fam kɨrkɨrɨp.’   
\p
\v 20 “Mərɨg yorwok mɨn kɨrik ruə mɨni-pən tukun mə, ‘Yemehuə. Mane e kafam. Yɨmnərkɨs ətərəkɨn kɨn neipən merkwaig huvə kɨn  
\v 21 meinai yakamgɨn kɨn ik, meinai kafam norien rəutən. Ik nakawəh narɨmnar yame pəh nien mə kafam, kɨni mampɨk nəvɨgɨnien ye nəsimien yame pəh nien mə kafam.’   
\p
\v 22 “Kɨni yemehuə a rɨni-pən tukun mɨmə, ‘!Ik yorwok has! Nəgkiarien əmə kafam ramhajoun mə nɨmnoriah əgkəp. Nakwɨrkun ta mə yo yemə əutən, kɨni yakavəh narɨmnar yame pəh nien mə kafak, kɨni mampɨk nəvɨgɨnien ye nəsimien yame pəh nien mə nəsimien kafak.  
\v 23 ?Rhawor nɨmɨpəh nɨvəhyen kafak mane mɨvən mərəhu-pən ye bang, pəh nɨpɨg yame jakrerɨg iran, jakɨrkun nɨvəhyen kafak mane iriu profit kafan?’   
\p
\v 24 “Kɨni yamehuə a rarar mɨni-pən tuk narmamə yamə mɨne kasərer ipakə, mɨmə, ‘Havəhsita mane yame yɨmɨvəhsi-pən kɨmin, mhavəhsi-pən kɨmi kwən a kafan mane ten.’   
\p
\v 25 “Kɨni iriə kɨmnhani mhamə, ‘Yamehuə. Rapəh natuatukien meinai ruɨvəh-ta mane ten.’   
\p
\v 26 “Kɨni yemehuə a rɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘Yakamni-pre tuk əmiə mə, yermamə yame rawəh nar kɨrik, tukpivəhsi-pən mɨn tɨksɨn kɨmin. Mərɨg yermamə yame kafan nar kɨrik rɨrkək, tukpiwəh-sita fam kafan narɨmnar mɨnə.\x - \xo 19:26 \xt Mat 13:12; Mak 4:24-25; Luk 8:18 \x*  
\v 27 Kɨni taktəkun ai, kafak tɨkmɨr yamə mɨne khapəh nɨsorkeikeiyen mə jakuə king kapəriə, takhakɨr əriə mhauə, mɨshopni əriə ye nɨmrɨk.’”   
\s1 Yesu rɨmavən Jerusalem mor əpu mə in king  
\r (Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19)  
\p
\v 28 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmnəgkiar ta, kɨni In rɨmneriwək məkupən mamvən Jerusalem, kɨni narmamə kɨmnhakwasɨg kɨn. \fig Jerusalem|alt="City of Jerusalem" src="HK020B.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Horace Knowles" ref="LUK 19:28" \fig*  
\v 29 Nɨpɨg kɨmnhauə ipakə tuk yerkwanu mir a Betfas mɨne Betani ye tukwas a kamni kɨmə Olif, kɨni In rɨmɨni-pən tuk kafan yermamə mir kɨraru mɨmə,  
\v 30 “Takravən apa yerkwanu yame nakaravaag-pən ikɨn. Ikɨn a, takwəm kwaji dongki kɨrik yame kɨpəh hanə nəsuəyen iran. Nakrarɨsɨn mwəsɨg mɨrauə.  
\v 31 Kɨni tukmə yermamə kɨrik raiyoh-pre əmiru mɨmə, ‘?Nakararɨsɨn dongki a tuk naha?’ Kɨni takrani-pən tukun mɨrəmə, ‘Yermaru kapətawə rɨmə tukrəsuə iran.’”   
\p
\v 32 Kɨni kɨmɨravən mwəm naha nhagɨn yame Yesu rɨmɨni.  
\v 33 Kɨni nɨpɨg kɨmɨrarɨsɨn kwaji dongki, kɨni narmamə kapəriə a dongki kɨmɨsaiyoh əriu mhamə, “!Eh! ?Nakararɨsɨn dongki a tuk naha?”   
\p
\v 34 Kɨni iriu kɨrəni-pən tuk əriə mɨrəmə, “Yermaru rɨmə tukrəsuə iran.”   
\p
\v 35 Kɨni kɨmwəsɨg mɨravən kɨmi Yesu, mawəpeinə-pən kɨn kapəriu kot ye nɨmetai dongki, kɨni mwasitu ye Yesu rhaktə məsuə ye kwaji dongki a.\f + \fr 19:35 \ft  Sek 9:9 ramni profesi kɨrik mə Kristo tukrəkwətə-pən ye dongki mamuə Jerusalem rəmhen kɨn king.\f*  
\v 36 Nɨpɨg rɨmnəsuə iran mamvən, kɨni kafan narmamə kɨsəpəkiək ta kɨn kapəriə kot mɨsətu mɨmhahuvə-pən kɨn kɨmi swatuk.   
\p
\v 37 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨnamuə ipakə tuk Jerusalem, maməsuə ye dongki a, mamuə ye tukwas e kamni kɨmə Olif. Kɨni narmamə mɨnə kafan khapsaah kɨmnhauə. Rɨkiriə m-fam ragien, kharikakun mamhani vi vi Kughen masokrən apomh tuk nɨmtətien yamə mɨne kɨmɨsəm In ramor.  
\v 38 Kɨni mamhani mhamə,  
\q1 “Pəh kɨvəh-si haktə Kwən en ramuə ye nhag Yermaru! \rq (Sam 118:26)\rq*  
\q2 Pəh nəmərinuyen tukrarə apa ye rao ye neai.  
\q1 Kɨni apa yerpɨrɨg əgkəp ye rao ye neai,  
\q2 pəh kɨvəh-si haktə nhag Kughen Yermaru.”   
\p
\v 39 Kɨni Farisi mɨnə tɨksɨn yamə mɨne kasərer aikɨn khani-pən tukun mhamə, “Yhajoun. Ni-əhu kafam narmamə mɨnə mə tukhapim əmə.”   
\p
\v 40 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Tukmə narmamə mɨne e khapim, kapier mɨnə e tuksokrən-okrən.”   
\s1 Yesu rɨmɨni mə nəmə Jerusalem tuksarə ye narpɨnien  
\p
\v 41 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmauə ipakə məm taon a Jerusalem, kɨni mamasək tuk narmamə mɨnə aikɨn a.  
\v 42 Mamni mɨmə, “!Eh! Nar apnapɨg mə nɨmɨsəpəh narɨmnar yame ravəhsi-pə nəmərinuyen kɨmi əmiə mɨseriaji-pə ai təkun, mərɨg tokmə nakpiharkun əriə ai taktəkun, kɨni Kughen rɨpivəhsi-pre kɨmi əmiə. Mərɨg nɨkam. Narɨmnar mɨnə a kaserkwaig to nakhapəh nɨsəmien.  
\v 43 Mərɨg nɨpɨg mɨnə e yame ramuə tuk əmiə, kapəmiə tɨkmɨr mɨnə tukhauə mɨsərer rukrao irəmiə, tukhakɨr nɨmoptanə mhakɨr ihaktə kor kəsɨk kəupə kɨn ye kapəmiə taon, mɨsor əswasɨg kɨn tuk əmiə.  
\v 44 Kɨni iriə tuksoriah fam nimə mɨnə ye taon kapəmiə, to kapier kɨrik ye kapəmiə nimə mɨnə rɨpəh nərerien. Kɨni tukshopni əmiə mɨfam mɨne kapəmiə kwajikovə mɨnə. Narɨmnar mɨnə fam e tukruə meinai kɨmiə nakseinein nɨpɨg e towei yame Kughen rɨmauə mə tukrɨvəh mɨragh əmiə iran.”\x - \xo 19:44 \xt Luk 21:6 \x*   
\s1 Yesu rɨmnəko ye-rhav narmamə yamə mɨne kasor maket ye Nimə Ehuə kape Kughen  
\r (Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22)  
\p
\v 45 Kɨni Yesu rɨmavən ye Nimə Ehuə kape Kughen, maməko yerhav narmamə yamə mɨne kasor maket aikɨn.  
\v 46 Kɨni In rɨmɨni-pən tuk əriə mə, “Kɨmɨrai-pən ye Nəkwəkwə kape Kughen kɨmə, ‘Kafak nimə, in nimə kape nəhuakien,’\rq (Aes 56:7)\rq* mərɨg kɨmiə naksor ruə rəmhen kɨn ‘nimə kɨrik yame yəkrəh mɨnə kaserkwaig ikɨn.’\rq (Jer 7:11)\rq*”   
\p
\v 47 Kɨni kwasɨg ikɨn, ye nɨpɨg m-fam, Yesu rɨmnəwhag apa ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen. Kɨni jif pris mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses, mɨne nəmehuə mɨnə kape kwənərəus kape Isrel, kasarhakɨn swatuk mə tukshopni Yesu,\x - \xo 19:47 \xt Luk 21:37 \x*  
\v 48 mərɨg khapəh nɨsəmien, meinai nɨpɨg m-fam narmamə khapsaah iriə min, meiani kɨsorkeikei pɨk mə tukasərɨg nəgkiarien mɨnə kafan, kɨni nəgkiarien kafan ramuh kapəriə nətərɨgien.   
\c 20  
\s1 Namehuə mɨnə kape Isrel kɨsarkut mə tuksəm-ru nehuəyen kape Yesu mə rɨmasɨp-kaa  
\r (Mat 21:23-27; Mak 11:27-33)  
\p
\v 1 Nɨpɨg kɨrik, Yesu rɨmnaməvhag kɨmi narmamə apa ye Nimə Ehuə Kape Kughen, mamni-ərhav nəvsaoyen huvə kape Kughen kɨmi narmamə. Kɨni jif pris mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses mɨne nəmehuə mɨnə kape kwənərəus kape Isrel kɨmnhauə masəm In.  
\v 2 Mɨsaiyoh mhamə, “?Nakamhawor narɨmnar mɨnə e? ?Pa nhagɨn rɨmɨvəhsi-pre nehuəyen mə takor narɨmnar məknekɨn?”   
\p
\v 3 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Rhuvə. Jakaiyoh kɨn naiyohyen kɨrik kɨmi əmiə. Tukmə nakhani atuatuk, jakni-pre tuk əmiə mə Pa nhagɨn rɨmɨwəhsi-pə nehuəyen kɨmi Yo tuk norien narɨmnar.  
\v 4 Hanipə-ru tuk Yo mə ?Pa rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmi Jon mə tukror baptaes ye narmamə? ?Kughen uə yermamə?”   
\p
\v 5 Kɨni kɨnasəsiwən-əsiwən kɨmi əriə mɨnə mhamə, “?Tukshaw ni e? Tukmə kɨtawə khani mə Kughen rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmi Jon, mərɨg Yesu tukrɨni mɨmə, ‘?Tukmə Kughen rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmin, rhawor e kɨmiə nakhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran?’  
\v 6 Mərɨg to khapəh mɨn nhaniyen mə, ‘Yermamə əmə rɨmɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmin,’ meinai narmamə mɨnə e kamhani mə Jon in profet əfrakɨs.”   
\p
\v 7 Kɨni kɨshorpɨn mhamə, “Kɨmawə yakseinein mə pa rɨvəhsi-pən neihuəyen kɨmin.”   
\p
\v 8 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mə, “Kɨni Yo mɨn, to yakpəh nɨniyen mə Pa rɨmɨvəhsi-pə neihuəyen kɨmi Yo mə jakor narɨmnar mɨnə e.”   
\s1 Nuhpɨkɨnien kɨn plantesen kape grep  
\r (Mat 21:33-46; 22:15-22; Mak 12:1-17)  
\p
\v 9 Kɨni Yesu rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨrik kɨmi narmamə mɨmə, “Yermamə kɨrik rəsim kɨn kafan plantesen kape grep. Kɨni in mərəhu plantesen a ye kwermɨ narmamə tɨksɨn, marə, mɨtərhav ye tanə pɨsɨn marə kape nɨpɨg apomh.\x - \xo 20:9 \xt Aes 5:1 \x*  
\v 10 Kɨni kwənkwai grep rɨmhiak, kɨni yemehuə kape plantesen rher-pən kɨn kafan tɨksɨn manaja mə tukhavən mɨsəm narmamə yamə mɨne kɨsəsim aikɨn mə tukhavəhsi-pən grep nan, rəmhen kɨn nərok kafan.\x - \xo 20:10 \xt Aes 5:1-2 \x* Mərɨg iriə kɨsarar, mharaptərəkɨn kwən ai, mɨsərkɨs-ərkɨs, mɨsher-pən kɨn mə tukrɨrerɨg, mhapəh nhavəhsi-pənien mane kɨrik kɨmin.  
\v 11 Kɨni yamehuə ai rarə mher-pən mɨn kɨn kafan kɨrik yermamə. Mərɨg iriə kɨmnhauh mɨn mɨsor naurɨsien kɨmin, mɨsher-pən kɨn mə tukrɨrerɨg, mhapəh nhavəhsi-pənien mane kɨrik kɨmin.  
\v 12 Ǝmaikɨn, yamehuə kape plantesen rher-pən mɨn kɨn yermamə kɨrik mɨn. Kɨmnhauh in, mɨsəko yerhav in.  
\v 13 Kɨni yamehuə kape plantesen a rɨmə ‘?Jakhawor ai taktəkun? Rhuvə mə jakher-pən kɨn narɨk keikei, tukmə ror iriə tukhasiai in.’ Kɨni rher-pən kɨn ruvən.  
\v 14 Mərɨg iriə kɨsəm khamə, ‘Kwajikovə atuatuk e kape yamehuə kape plantesen. Pəh kɨshopni pəh plantesen e tukror kapətawə kɨn.’  
\v 15 Məknekɨn kharaptərəkɨn, mɨsarkw-ərhav kɨn ye nəkwai plantesen, mɨshopni.\f + \fr 20:15 \ft  Yesu ramni nuhpɨkɨnien kape plantesen mə nəmə Isrel kɨmɨshopni profet tu mɨnə tɨksɨn kape Kughen, kɨni mərɨg ruɨrkun ta mə tukshopni mɨn In.\f* ?Yamehuə kape plantesen a tukrhawor mɨn?  
\v 16 Tukrɨvən mhopni-hopni narmamə mɨnə ai, mərəhu-pən plantesen a ye kwermɨ narmamə pɨsɨn.”  
\p Kɨni nɨpɨg narmamə kɨmɨsərɨg nəgkiarien a khamə, “Pəh nar a tukrɨpəh norien nəfrakɨsien kɨn.”   
\p
\v 17 Mərɨg Yesu rɨmnarha tɨm tɨm irəriə mɨmə, “Nəkwəkwə kape Kughen ramni mə,  
\q1 “‘Səpaag e, yame narmamə kape nəvhirəkɨnien nimə kɨmɨsarakikɨn,  
\q2 mərɨg Kughen rɨmnor in ruauə Səpaag huvə yame tukrəkɨr məkupən.’ \rq (Sam 118:22)\rq*  
\m “?Mərɨg nəgkiarien e nɨpran naha?  
\v 18 Mə narmamə mɨfam yamə mɨne kamharəh pɨkɨn səpaag a, nɨkɨkririə tukrakapɨr. Kɨni yermamə yame səpaag a tukrɨmamɨr, mhopni, mhosɨs.”\x - \xo 20:18 \xt Aes 8:14-15; Rom 9:33; 1 Pet 2:8, 3:14\x*   
\p
\v 19 Kɨni nəmhajoun kape Loa kape Moses mɨne jif pris mɨnə kɨmnharkun mə nuhpɨkɨnien mɨnə a ramni irəriə; ror məkneikɨn, kɨmɨsarha-kɨn swatuk mə tukharaptərəkɨn aihuaa əmə In, mhawəhsi-pən ye kalabus, mərɨg kɨmɨsəpəh meinai kɨmnhagɨn kɨn narmamə.   
\s1 Nəmehuə kape Isrel khamə tukhavəhsi-əhu Yesu tuk nəgkiarien ye nɨkarɨn kape takis  
\r (Mat 22:15-22; Mak 12:13-17)  
\p
\v 20 Kɨni nəmhajoun kape Loa kape Moses, mɨne jif pris mɨnə kɨmɨsarha tɨm tɨm ye Yesu mɨsorkeikei mə tukharuk-pən nəgkiarien kɨrik iran tuk nəgkiarien kafan, mhawəhsi-pən in ye kwermɨ gavman kape Rom. Kɨni mɨsarar mɨsher-pən kɨn narmamə tɨksɨn mə tukhavən masor kəut kəsuə kɨmin.\x - \xo 20:20 \xt Luk 11:54 \x*  
\v 21 Kɨni kəut kəsuə mɨnə kɨmnhavən mɨsaiyoh Yesu mhamə, “Yhajoun. Yakharkun mə Ik yermamə atuatuk. Nakpəh nɨgɨnien kɨn yermamə mə to rɨvi kafam nərɨgien, meinai rɨkim rapəh nəsɨkien mə yermamə kɨrik rehuə uə yermamə kɨrik reiwaiyu, mərɨg nakaməfrakɨs əmə, kɨni nəvhagien kafam raməri-pən əmə norien yame Kughen rorkeikei.  
\v 22 Ni-ru tuk əmawə mə, ?Ratuatuk mə tukasərok-pən takis kɨmi Sisa, yamehuə kape Rom, uə nɨkam?”   
\p
\v 23 Mərɨg Yesu ruɨrkun mə kɨmnhani əmə naiyohyen a mə in tukrɨni nəgkiarien kɨrik yame tukhani hah in tukun.  
\v 24 Kɨni mɨni-pən tuk əriə mə, “Havən-ru mhawəh mane kɨrik mhauə pəh yakəm. ?Mə nanmɨ pa raməmɨr-pən aikɨn? ?Mɨne nhag pa?”   
\p
\v 25 Khamə, “Nanmɨ Sisa, mɨne nhagɨn.”  
\p Məknekɨn Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Namhen. Nar kɨmɨni kɨmə kape Sisa, havəhsi-pən kɨmi Sisa. Mərɨg nar kape Kughen, hawəhsi-pən kɨmi Kughen.”   
\p
\v 26 Kɨni kɨsakur pɨk kɨn nəgkiarien yame Yesu rɨmɨrpen, mɨseinein nhawəhsi-əhuyen Yesu ye nɨmrɨ narmamə kɨn naiyohyen. Mhapəh nhaniyen nar kɨrik.   
\s1 Sadusi mɨnə khamə tukhavəh-si əhu Yesu tuk nəgkiarien ye nɨkarɨn kape nɨmraghien rerɨn  
\r (Mat 22:23-33; Mak 12:18-27)  
\p
\v 27 Kɨni Sadusi mɨnə tɨksɨn kɨmnhauə tuk Yesu. Iriə khamə ta mə narmamə yamə mɨne kwənhamhə, to khapəh nhamragh-mɨnien ye rao ye neai.  
\v 28 Kɨni kɨmɨsaiyoh-pən kɨn nəgkiarien kɨrik kɨmi Yesu mhamə, “Yhajoun. Moses rɨmɨrai-pən ye Loa kapətawə mə tukmə kwən kɨrik rɨmhə-tan kɨn kafan piraovɨn, mərɨg kɨrɨpəh hanə nɨweiməkien kɨn kwajikovə kɨrik, kɨni piauni kɨrik tukraməkeikei mɨkɨr pian a tukaweimək\f + \fr 20:28 \ft  Moses rɨmɨni məknekɨn ye Dut 25:5-6.\f*, kɨni kwajikovə mɨnə tukharaptərəkɨn mɨn nhag yermamə yame rɨmamhə.  
\v 29 Tukmə narman seven, iriə piauriə mɨnə. Nɨmrɨn nupan rarkurək kɨni mɨpəh nɨrəhyen kafan kɨrik kwajikovə, mɨmhə.  
\v 30-31 Kɨni tukmə yame rɨkwasɨg kɨn rɨkɨr piraovɨn kape piauni yame rɨmamhə, kɨni mɨpəh neiməkien, kɨni mɨmhə mɨn. Kɨni naorahini yame ror kɨsisər kɨn ror əmə mɨn nar kɨrikianə kɨn meriaji iriə fam a seven kɨsarkurək ye piraovɨn a, kɨni mhamhə fam, mhapəh nɨseiməkien.  
\v 32 Kɨni en piraovɨn ai rɨmhə mɨn.  
\v 33 Kɨni ye nɨpɨg kape narmamə tukhamragh mɨn iran, iriə ai seven iriə piauriə mɨnə, ?piraovɨn ai tukror piraovɨn kɨn kape pa nhagɨn?”   
\p
\v 34 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Ye tokrei tanə e, narman mɨne nɨpiraovɨn kɨsarkurək.  
\v 35 Mərɨg ye nɨpɨg kape narəyen vi, narmamə yame Kughen rɨkin ragien tuk əriə mə tukhamragh mɨn ye nɨmhəyen kɨni mɨvəh əriə mɨvən kɨsarə ye narəyen vi, to iriə khapəh nɨsarkurəkien.  
\v 36 Kɨni iriə to khapəh nhamhəyen meinai tuksəmhen əmə kɨn agelo mɨnə. Kɨni iriə ji Kughen mɨnə meinai In rɨmnor əriə kamhamragh mɨn ye nɨmhəyen.  
\v 37 Kɨni Moses ramhajoun ye nəkwəkwə kafan mə narmamə tukhamragh mɨn ye nɨmhəyen kapəriə, mamni mə nɨpɨg in rɨmnəm nai kɨrik ramuək; aikɨn, Moses rokrən kɨn Kughen mɨmə Ik, ‘Ik Ik Kughen yame Ebraham, Aesak mɨne Jakob karhəgnəgɨn hanə Ik.’\x - \xo 20:37 \xt Eks 3:2,6 \x*  
\v 38 !Kɨtawə kharkun mə irisɨr kɨrharə iriə Kughen meinai nar apnapɨg kwərhɨmhə ta tu mɨrhokupən Moses, mərɨg Kughen ramni mə karhəgnəgɨn hanə In. !Kɨni pa rɨmə narmamə mhə mɨnə ksəgnəgɨn Kughen, mərɨg narmamə yamə mɨne kamhamragh!”\f + \fr 20:38 \ft  Sadusi mɨnə kɨmnhani nəfrakɨsien ye Ol Testamen, mərɨg kɨmnhapəh nhaniyen nəfrakɨsien mə narmamə yamə mɨne kwənhamhə tukhamragh mɨn. Mərɨg Yesu ramhajoun əriə mə Ol Testamen ramni mə Ebraham, Aesak mɨne Jekob kwərhamragh mɨn ye rao ye neai, ramhajoun-pən mə narmamə yamə mɨne kwənhamhə tukhamragh mɨn.\f*   
\p
\v 39 Kɨni Farisi\f + \fr 20:39 \ft Nəgkiarien kape Gris ramni mə “nəmhajoun kape Loa kape Moses.”\f* tɨksɨn kɨmhani-pən tuk Yesu mhamə, “Yhajoun, nɨmɨrpen huvə nəgkiarien.”  
\v 40 Kɨni iriə m-fam kɨmnhagɨn kɨn naiyoh-pən-mɨnien nəgkiarien kɨrik kɨmin.   
\s1 Yesu rɨmɨvəh-si əhu Farisi mɨnə kɨn naiyohyen əutən kafan  
\r (Mat 22:41-46; Mak 12:35-37)  
\p
\v 41 Kɨni Yesu ramaiyoh-pən əriə mɨmə, “?Rhawor e kamni kɨmə, ‘Mesaea in kwənərəus əmə kape Deved?’  
\v 42 Mərɨg, səmru, Deved rɨmɨrai-pən ye Ol Sam mɨmə,  
\q1 “‘Kughen Yermaru rɨmɨni-pən tuk Yermaru kafak mɨmə,  
\q2 “Ǝkwətə ye kwermɨk matuk   
\q2
\v 43 Meriaji nɨpɨg jakor ik takehuə ye tɨkmɨr kafam mɨnə.” ’\rq (Sam 110:1)\rq*   
\p
\v 44 “Ye nəgkiarien e, Deved rɨmnokrən kɨn Mesaea mə ‘Yermaru.’ ?Mərɨg nakshawor mamhani mə Mesaea in kwənərəus əmə kape Deved?”   
\s1 Yesu rɨmnəgkiar ye nəmhajoun mɨnə kape Loa kape Moses  
\r (Mat 12:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54)  
\p
\v 45 Nɨpɨg narmamə kɨsətərɨg kɨn, In rɨmɨni-pən tuk kafan narmamə mɨmə,  
\v 46 “Kɨmiə takasərɨg əmiə tuk namhajoun kape loa kape Moses. Iriə rɨkiriə ramagien tuk nɨvəhsi-pənien neipən huvə. Kɨni tukmə khavən apa ye maket, mɨsorkeikei pɨk mə narmamə mɨnə fam tuksaowiə kɨmi əriə mhasiai əriə. Kɨni tukmə khavən ye nimə kape nofugɨnien, mɨsorkeikei mə tukasəkwətə əkupən, kɨni tukmə khavən ye lafet, mɨsorkeikei mə tuksəkwətə ye kwənmhaan kape nɨsiaiyen.  
\v 47 Kɨni tukmə piahwaru yame kɨmnamhə-tan kɨn, kɨni iriə kasəkrəh kɨn kafan nautə. Kɨni masəhuak apomh mɨn mə narmamə mɨnə tukhasiai əriə. Narpɨnien kapəriə tukrɨskai rapita.”   
\c 21  
\s1 Piahwaru yame kɨmnamhə-tan kɨn ravəhsi-pən mane kɨmi Kughen  
\r (Mak 12:41-44)  
\p
\v 1 Kɨni Yesu ramkwətə ipakə tuk kwənmhan yame kɨvəhsi-pən mane kɨmi Kughen ikɨn, mɨvaag haktə məm narmamə kapəriə nautə rehuə kamhavəhsi-pən mane kapəriə.  
\v 2 Kɨni məm mɨn piahwaru kɨrik kɨmnamhə-tan kɨn ruə; kafan mane rɨrkək. Kɨni in mɨwəhsi-pən əmə sɨren\f + \fr 21:2 \ft Pəh nien mə rɨmɨwəhsi-pən “sɨren” mərɨg mane kɨraru kape nəmə Isrel, mə “lepta.”\f* kɨraru.  
\v 3 Kɨni Yesu rɨmə, “Yakamni əfrakɨs tuk əmiə. Piahwaru e kɨmhə tan kɨn, kafan mane rɨrkək, mərɨg in rɨmɨvəhsi-pən mane kɨmi Kughen rapita fam mane yame narmamə mɨnə tɨksɨn kɨmnhavəhsi-pən.\x - \xo 21:3 \xt 2 Kor 8:12 \x*  
\v 4 Narmamə ai kɨmnhavəhsi-pən əmə nɨpar mane, mamhapəh nɨpərɨn. Mərɨg piahwaru e kafan mane rɨrkək pawk, mərɨg rɨmɨvəhsi-pən fam mane yame tukrɨvəh nɨmrɨ nəvɨgɨnien kɨn nan.”   
\s1 Nɨmtətien mɨnə kape Nɨpɨg Kwasɨg  
\r (Mat 24:1-35; 42-44; Mak 13:1-37)  
\p
\v 5 Kɨni kafan tɨksɨn narmamə kasəgkiar ye Nimə Ehuə kape Kughen yame kafan kapier ehuə mɨnə khahuvə, mɨne narɨmnar huvə mɨnə a imə yame narmamə kamhavəh-sipən kɨmi Kughen. Kɨni Yesu rɨni mɨmə,  
\v 6 “Nimə e nakasəm ai taktakun, mərɨg nɨpɨg ramuə yame narmamə tuksatmətəg-ətəg kapier mɨnə kape nimə e, kapier kɨrik to rɨpəh nərerien a ikɨn ramərer ikɨn taktəkun.”\x - \xo 21:6 \xt Luk 19:44 \x*   
\p
\v 7 Kɨni kɨsaiyoh-pən In mhamə, “Yhajoun. ?Narɨmnar mɨnə e tuk nagheen ruə? ?Kɨni naha nɨmtətien tukrhajoun mə pəh nien mə tuktu narɨmnar mɨnə e tukhatərhav pə?”   
\p
\v 8 Kɨni Yesu rɨmə, “Takasəkeikei masərɨg əmiə mə yermamə kɨrik tukrɨpəh neikuəyen irəmiə mɨvi əmiə. Meinai narmamə khapsaah tukhauə mhamə, ‘Yo, yo e Kristo’ kɨni tɨksɨn tukhani mhamə, ‘Nɨpɨg kape narɨmnar mɨnə e rɨnamuə ipakə.’ Mərɨg takhapəh nhakwasɨgien kɨn əriə.  
\v 9 Kɨni nɨpɨg takasərɨg nəvsaoyen kɨn mə narmamə kasarowagɨn, uə narmamə kasərer mashopni gavman kapəriə, mərɨg takhapəh nhagɨnien. Narɨmnar mɨnə a tuksəkupən kɨn, mərɨg pəh nien mə Nɨpɨg Kwasɨg a.”   
\p
\v 10 Kɨni Yesu ramrɨpɨn nəgkiarien mɨmə, “Kwənərəus mɨnə tɨksɨn tukhauh mɨn kwənərəus pɨsɨn mɨnə tɨksɨn. Kɨni gavman kɨrik tukruh gavman kɨrik.  
\v 11 Kɨni mig ehuə mɨnə tuksavən. Kɨni nɨkumhə tukravən ikɨn mɨnə khapsaah ye tokrei tanə, kɨni nəmhəyen skai mɨnə tukhavəh narmamə ye tokrei tanə. Kɨni apa yerpɨrɨg ye nɨmago-ago, narɨmnar tukhauə mɨsor rɨki narmamə khagɨn. Kɨni tuksəm nɨmtətien ehuə mɨnə ye neai.  
\v 12 Mərɨg kwasɨg ikɨn narɨmnar mɨnə a tukrɨtərhav, narmamə tukharaptərəkɨn əmiə, mhauh əmiə, mɨsərɨp əmiə ye nimə kape nofugɨnien kapəriə, mhavəhsi-pən əmiə ye kalabus. Mɨsərɨp əmiə ye nɨmrɨ king mɨnə, mɨne nəmehuə mɨnə kape gavman meinai kɨmiə nakamhavəh nhagɨk mamhani nəfrakɨsien irak.  
\v 13 In a nɨpɨg atuatuk yame takhani-ərhav nəvsaoyen huvə kɨmi əriə.  
\v 14 Mərɨg takhapəh nɨsətərɨg-kupənien mə naha nəgkiarien takhani-pən tuk əriə,\x - \xo 21:14 \xt Luk 12:11-12 \x*  
\v 15 meinai Yo jakvəhsi-pre nəgkiarien atuatuk kɨmi əmiə kɨni mɨvəhsi-pre nɨrkunien kɨmi əmiə, kɨni mor kapəmiə nəgkiarien rəsanɨn, kɨni kapəmiə tɨkmɨr mɨnə tukhapəh nɨshorpɨnien nəgkiarien, mhapəh nhaniyen mə kɨmiə nakseikuə.\x - \xo 21:15 \xt Wok 6:10 \x*  
\v 16 Kɨni kapəmiə tatə mɨnə mɨne mamə mɨnə mɨne piaumiə mɨnə mɨne kapəmiə kwənərəus mɨnə mɨne kɨmiə mɨnə tɨksɨn tukseighan-pən kɨn əmiə ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kapəmiə. Kɨni mɨshopni əmiə tɨksɨn.\x - \xo 21:16 \xt Mat 10:21-22 \x*  
\v 17 Narmamə m-fam tuksəməkɨn əmiə meinai nakamhani nəfrakɨsien irak.  
\v 18 Mərɨg kɨmiə taksarə huvə əfrakɨs, to kɨmiə kɨrik rɨpəh nerweiyen.  
\v 19 Tukmə naksərer tɨm tɨm, mɨshatətə irak ye nɨpɨg əutən yamə mɨne kamhauə ye kapəmiə nɨmraghien, takhavəh nɨmraghien rerɨn.   
\p
\v 20 “Mərɨg tukmə naksəm mobael mɨnə khapsaah khauə mɨsərer kurao ye taon e Jerusalem, kɨni kɨmiə takasəkeikei mharkun mə pəh nien mə tuktu kɨni kɨsoriah əgkəp taon a.  
\v 21 Kɨni kɨmiə yamə mɨne nakasarə ye Judia, takasəkeikei mɨsaiyu mɨsap mhavən mɨserkwaig apa ye tukwas mɨnə. Kɨni kɨmiə yamə mɨne nakasarə ye taon a, takasəkeikei mɨsap. Kɨni kɨmiə yamə mɨne nakasarə ikɨn mɨnə rarkurao ye taon a, takhapəh nhavənien imə ye taon a,  
\v 22 meinai nɨpɨg a in nɨpɨg kape Kughen tukror narpɨnien kɨmi narmamə yamə mɨne kasor norien has. Kɨni nəgkiarien yame kɨmɨrai-pən ye Nəkwəkwə kafan tukruə mor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 21:22 \xt Jer 5:29; 46:10; Hos 9:7 \x*  
\v 23 !Aweh! Nəmhəyen ehuə tukruə tuk nɨpiraovɨn yamə mɨne kɨsor tɨpriə, mɨne yamə mɨne kahavəhsi-pən nah kɨmi kwajikovə, meinai nahasien ehuə tukruə ye tanɨmtanə. Kɨni Kughen tukror niemhaa mɨne narpɨnien kɨmi nəmə Isrel mɨnə fam.  
\v 24 Kɨni tukshapni narmamə kɨn nau, kɨni nɨpɨg kapəriə tɨkmɨr mɨnə kɨsapita əriə, tukhakɨr əriə mhavən ye kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mɨsor əriə rəmhen kɨn slef mɨnə kapəriə. Kɨni narmamə yamə mɨne pəh nien mə kwənərəus kape Isrel tuksəvi-əsɨs Jerusalem mhavəh-si əhu narmamə yamə mɨne kɨsarə aikɨn, mɨsarmaru irəriə mhavən mɨseriaji nɨpɨg kapəriə tukror infamien.\f + \fr 21:24 \ft  Yesu rɨmamhə, newk 40 ruə muavən, kɨni ye newk 70 AD, mobael kape Rom kɨmɨsoriah Jerusalem.\f* \x - \xo 21:24 \xt Sam 79:1; Rev 11:2 \x*   
\p
\v 25 “Kɨni nɨmtətien tɨksɨn tukhauə ye mɨrh mɨne makuə mɨne kəmhau mɨnə. Kɨni eikɨn e ye tokrei tanə. Kɨni tahik tukrəsəsao, peao-peao mɨnə tukhavi pɨk, narmamə m-fam tukhagɨn kɨn, rukreikɨn kapəriə kapə.\x - \xo 21:25 \xt Aes 13:10; Esik 32:7; Joel 2:31; Rev 6:12-13 \x*  
\v 26 Narmamə tukhagɨn pɨk, nɨmrɨriə rəpɨgnap kɨn nahasien ehuə yamə mɨne tukhauə ye tokrei tanə meinai narɨmnar kape neai kasərer tɨm tɨm pawk, mərɨg Kughen tukrɨkiu-kiu irəriə.  
\v 27 Kɨni ye nɨpɨg a, tuksəm Ji Yermamə tukreiwaiyu-pə ye nɨmar napuə kɨrik ye nəsanɨnien, nɨkhakien ehuə tukrarkurao iran.\x - \xo 21:27 \xt Dan 7:13; Mat 26:64; Rev 1:7 \x*  
\v 28 Kɨni nɨpɨg narɨmnar mɨnə a kharikakun mhauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn, sərer mɨsarha faktə ye neai, meinai pəh nien mə tuktu kapəmiə Kristo tukruə mɨrɨsɨn əmiə.”   
\p
\v 29 Kɨni In rɨmɨni nuhpɨkɨnien kɨrik kɨmi əriə mɨmə, “Nakharkun-ru nai e fig mɨne nai mɨnə tɨksɨn.  
\v 30 Tukmə nɨmariə rəsaah, mhapɨr-pɨr mɨn, ramor nɨmtətien mə in nɨpɨg kape nəsimien.  
\v 31 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, tukmə naksəm narɨmnar mɨnə a ror məknakɨn, ramor nɨmtətien mə pən nien mə tuktu narmaruyen kape Kughen tukruə.  
\v 32 Yakamni əfrakɨs tuk əmiə mə narmamə yamə mɨne kasarə ye rao e to khapəh nhamhə-famien kwasɨg ikɨn narɨmnar mɨnə fam e tukrɨtərhav-pə.  
\v 33 Napuə mɨne nɨmoptanə tukawəkeikei mɨrarkək, mərɨg nəgkiarien kafak to rɨpəh nɨrkəkien tuk nɨpɨg kɨrik.”   
\p
\v 34 Kɨni Yesu ramrɨpɨn nəgkiarien mɨmə, “Takasəkeikei mɨsərɨg əmiə. Takhapəh nɨsoriahyen nɨpɨg kapəmiə tuk norien əmə lafet, mɨsapɨs kɨn nɨnɨmien, mɨsətərɨg pɨk kɨn narɨmnar kape tokrei tanə, tamə Nɨpɨg Kwasɨg tukruə mor kakur kɨmi əmiə rəmhen kɨn yame kwənməkuru ramhotərəkɨn əmiə, naksakur.  
\v 35 Meinai nɨpɨg a tukruə mɨwəh fam narmamə kape tokrei tanə.  
\v 36 Mərɨg nɨpɨg mɨfam takasəkeikei mɨsərer matuk, kɨni masəkeikei masəhuak mə takhavəh nəsanɨnien rəmhen mə takasərer tɨm tɨm əmə ye nɨpɨg narɨmnar m-fam a tukruə, kɨni in a rɨki Ji Yermamə tukragien tuk əmiə ye nɨpɨg taksərer ye nɨmrɨn.”   
\p
\v 37 Kɨni nɨpɨg m-fam Yesu raməvhag kɨmi narmamə apa ye Nimə Ehuə kape Kughen, kɨni yenpɨg mɨnə In rɨtərhav mɨvən apa tukwas a kamni kɨmə Olif, mamapɨr aikɨn.  
\v 38 Kɨni yenpɨg-enpɨg mɨnə fam, narmamə kamhauə mɨsətərɨg kɨn kafan nəgkiarien apa ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen.   
\c 22  
\s1 Judas rɨmneighan-pən kɨn Yesu kɨmi tɨkmɨr mɨnə  
\r (Mat 26:1-5, 14-16; Mak 14:1-2, 10-11; Jon 11:45-53)  
\p
\v 1 Kɨni nɨpɨg kape nəvɨgɨnien e kamni kɨmə Bred yame Yis Rɨrkək iran ruauə ipakə, kɨni lafet a rɨrikakun ye nɨpɨg kape nəvɨgɨnien e kamni kɨmə Nəviərokɨnien.  
\v 2 Kɨni hae pris mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses kasarhakɨn məniwən swatuk tuk nhopniyen Yesu. Kasarhakɨn məniwən swatuk meinai kamhagɨn kɨn narmamə.\f + \fr 22:2 \ft Nəmehuə mɨnə kɨmnharkun mə tukmə kɨmɨshopni Yesu, narmamə tukhauh əriə tukun.\f*  
\v 3 Kɨni Setan rɨmavən yerki Judas, nhagɨn mɨn kɨrik e Iskariot, in yermamə twelef kɨrik kape Yesu.\x - \xo 22:3 \xt Jon 13:2,27 \x*  
\v 4 Kɨni in rɨmavən məgkiar kɨmi hae pris mɨnə mɨne nəmehuə mɨnə kape mobael kape Nimə Ehuə Kape Kughen, mamharai mhun mə tukreighan-kɨn Yesu rɨvən ye kwermɨriə.  
\v 5 Kɨni rɨkiriə ragien, kɨni kɨmɨseighan kɨn mə tukhawəh-si pən mane kɨmin.  
\v 6 Kɨni Judas reighan kɨn nəgkiarien kapəriə, mə tukror, kɨni mamawhin nɨpɨg yame narmamə tukharkək iran, kɨni reighan-pən kɨn Yesu rɨvən ye kwermɨriə.   
\s1 Lodsapa  
\r (Mat 26:17-19; Mak 14:12-16)  
\p
\v 7 Kɨni nɨpɨg kape lafet e kamni kɨmə Bred Yame Yis Rɨrkək Iran ruauə, kɨni ye nɨpɨg a, narmamə tukasəkeikei mhauh kwaji sipsip tuk nəvɨgɨnien e kamni kɨmə Nəviərokɨnien.\x - \xo 22:7 \xt Eks 12:1-27 \x*  
\v 8 Kɨni Yesu rɨmnokrən kɨn Pita mɨne Jon, mɨni-pən tuk əriu mə, “Ravən kɨni mwor əpnəpeinə ye nəvɨgɨnien kape Nəviərokɨnien apa ikɨn tukhavən mɨsəvɨgɨn ikɨn.”   
\p
\v 9 Kɨni kɨrəni-pən tukun mɨrəmə, “?Nakorkeikei mə kɨmru jakravən hiə mwor apnəpeinə ye nəvɨgɨnien?”   
\p
\v 10 Kɨni rɨni-pən tuk əriu mɨmə, “Wətərɨg huvə ru. Nɨpɨg kɨmiru nakratərhav-pən Jerusalem, kɨni takwəm kwən kɨrik ramrəh jag ehuə kɨrik kɨmɨruk pən nu iran. Kɨni takrakwasɨg kɨn mɨrhuvən ye nimə kɨrik yame in ramvən ikɨn.  
\v 11 Kɨni takrani-pən tuk yemehuə kape nimə mɨrəmə, ‘Yhajoun rɨmnher-pə kɨn əmru mə jakrauə mwaiyoh-pre ik mə ?kwənmhaan a in hiə yame In mɨne kafan mɨnə narmamə tukhavən mɨsor nəvɨgɨnien kape Nəviərokɨnien?’  
\v 12 Kɨni in tukrɨkɨr əmiru nakrhuvən apa yerpɨrɨg ye nimə yame kɨmnətu huvə ta narɨmnar kape nəvɨgɨnien aikɨn. Kɨni takwor apnəpeinə ye nəvɨgɨnien aikɨn.”   
\p
\v 13 Kɨni kɨmɨravən mwəm narɨmnar m-fam rəmhen kɨn yame Yesu rɨmɨni. Kɨni kwor apnəpeinə ye nəvɨgɨnien kape Nəviərokɨnien.   
\s1 Nəvɨgɨnien infamien kape Yesu mɨne kafan narmamə mɨnə  
\r (Mat 26:20-30; Mak 14:17-26; Jon 13:21-30; 1 Kor 11:23-25)  
\p
\v 14 Kɨni ye nɨpɨg kape nəvɨgɨnien, kɨni Yesu rɨmavən məkwətə-pən ye tebol iriə kafan aposol mɨnə.  
\v 15 Kɨni mɨni-pən tuk əriə mə, “Pəh nien mə tuktu, kor nəmhəyen kɨmi Yo. Mərɨg yakorkeikei pɨk mə tuksəkupən mɨsor kwis nəvɨgɨnien kape Nəviərokɨnien.  
\v 16 Yakorkeikei pɨk mə kɨtawə tuksəvɨgɨn məkneikɨn meinai, jakpəh nən-mɨn-ien nəvɨgɨnien kape Nəviərokɨnien meriaji-pən nɨprai nəvɨgɨnien e tukruə mor nəfrakɨsien kɨn ye narmaruyen kape Kughen.”   
\p
\v 17 Kɨni Yesu rɨmɨwəh kap waen mɨni-vi-vi Kughen tukun, kɨni mɨmə, “Kɨmiə fam havəh mhanɨm,  
\v 18 meinai taktəkun ai yakamni-pre tuk əmiə jakpəh nɨnɨm-mɨnien waen meriaji-pən nɨpɨg Narmaruyen kape Kughen tukruə.”   
\p
\v 19 Kɨni mɨwəh bred mɨni-vi-vi Kughen tukun, kɨni mhapu, məwhai kɨmi kafan narmamə mɨnə, mɨmə, “In e nɨprak yame yakavəh-sipre kɨmi əmiə. Nɨpɨg nakasən bred e, rɨkimiə tukraməsɨk Yo.”   
\p
\v 20 Kɨni ye norien kɨrikianə əmə, nɨpɨg kɨmɨsəvɨgɨn ta, Yesu rɨmɨvəh kap waen kɨni mɨni-pən tuk əriə mə, “Kap waen e in nɨtawɨk yame tukraiyu tuk əmiə, kɨni ramhajoun promes vi yame Kughen ramor kɨmi narmamə.  
\v 21 Mərɨg taksətərɨg-ru. Kwən kɨrik ikɨn e kasəvɨgɨn kɨtawə min e ye tebol, kɨni in tukreighan-pən kɨn Yo ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kafak.\x - \xo 22:21 \xt Sam 41:9; Jon 13:21-22 \x*  
\v 22 Yo, Ji Yermamə, jakaməkeikei mɨmhə rəri-pən nərɨgien kape Kughen. !Mərɨg, awe! Narpɨnien ehuə tukrɨvən tuk yermamə yame rameighan-pən kɨn Yo ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kafak.”  
\v 23 Kɨni kɨnɨsaiyoh əriə mɨnə mhamə, “?Kɨtawə pa tukror norien a?”   
\s1 Aposol mɨnə kɨmɨsotgoh kɨmi əriə mə pa in rehuə rapita  
\p
\v 24 Kɨni nar mɨn kɨrik, iriə kɨmɨsotgoh kɨmi əriə mɨnə mhamə pa nhagɨn irəriə in yerpɨrɨg pɨk rapita əriə.\x - \xo 22:24 \xt Luk 9:46 \x*  
\v 25 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “King mɨnə kape tokrei tanə kasarmaru ye narmamə ye kapəriə nəsanɨnien, mamhawəhsi-haktə atuk əriə mə iriə ‘narmamə kape nasituyen.’\x - \xo 22:25 \xt Mat 20:25-27; Mak 10:42-45 \x*  
\v 26 Mərɨg kɨmiə, takhapəh nɨsorien məknakɨn. Tukmə kɨmiə kɨrik in yerpɨrɨg, in tukrəhsi-əhu in rəmhen kɨn kwajikovə. Kɨni tukmə kɨmiə kɨrik ramərer kupən, kɨni in tukruə rəmhen əmə mə yorwok əmə kɨrik.\x - \xo 22:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35 \x*  
\v 27 ?Pa e in yerpɨrɨg pɨk, yermamə yame raməvɨgɨn ye tebol uə yorwok yame ravəh nəvɨgɨnien mamuə? Nakharkun mə yermamə yame raməvɨgɨn ye tebol in yerpɨrɨg rapita. Mərɨg Yo, yemehuə kapəmiə, nɨpɨg yɨmnamarə kɨtawə-m kɨmiə, yakəmhen əmə kɨn yorwok əmə kɨrik.\x - \xo 22:27 \xt Jon 13:12-15 \x*   
\p
\v 28 “Kɨmiə e, nɨpɨg mɨfam nakasarə ipakə tuk Yo ye nɨpɨg yakamarə ye nɨpɨg əutən mɨnə.  
\v 29 Kɨni rəmhen əmə kɨn mə Rɨmɨk rawəhsi-haktə Yo mə jakuə king, kɨni Yo mɨn yakawəhsi-haktə əmiə mə takhauə rəmhen kɨn king mɨnə,  
\v 30 mə takhauə mɨsəkwətə kɨtawə, masəvɨgɨn kwis ye nɨpɨg yame jakuə rəmhen kɨn king. Kɨni ye nɨpɨg a, kɨmiə mɨn taksəkwətə ye jea kape king mɨnə, kɨni kɨmiə takhauə mɨsərer kupən ye kwənərəus mɨnə twelef kape Isrel masəkir əriə masarmaru irəriə.”\x - \xo 22:30 \xt Mat 19:28 \x*   
\s1 Yesu rɨmə Pita tukrɨni mə in reinein In  
\r (Mat 26:31-35; Mak 14:26-31; Jon 13:36-38)  
\p
\v 31 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk Saemon Pita mə, “Kəsi. Saemon. Setan rɨnaiyoh-pən ta Kughen mə tukreighaan kɨn in pəh in ruə mɨvəhsi-pən vəhsi-pən kɨmi əmiə mor nahasien kɨmi əmiə mə tukəm-ru mə nhatətəyen kapəmiə rɨskai uə nɨkam.  
\v 32 Mərɨg Saemon, yɨmnəhuak tuk ik mə kafam nhatətəyen tukrɨpəh nɨmɨr-əgkəp-ien. Kɨni nɨpɨg nakamarar ye kafam nətərɨgien mamrerɨg-pə mɨn, ik takaməkeikei mor nətərɨgien kape piam mɨnə tukhaskai.”\x - \xo 22:32 \xt Jon 17:15 \x*   
\p
\v 33 Mərɨg Saemon Pita rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru. Yakamərer matuk mə kɨrau mik. Tukvəhsi-pən pawk ərau ye kalabus uə tukhopni pawk ərau.”   
\p
\v 34 Mərɨg Yesu rɨni-pən tukun mɨmə, “Pita. Yakamni-pre tuk ik mə tuk yenpɨg, kwasɨg ikɨn man rəkakə, kɨni takni m-kɨsisər mə nakeinein Yo.”\x - \xo 22:34 \xt Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38\x*   
\s1 Yesu ramor kwirɨg kɨmi narmamə kafan mə tuksarə ye nəmhəyen  
\p
\v 35 Kɨni Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “Apa kupən, yɨmnamher-pən kɨn əmiə yerkwanu mɨnə, nɨmnhapəh nhawəhyen mane mɨne nɨtɨp mɨne bag mɨne sandel. ?Mərɨg rhawor irəmiə? ?Nɨmɨsəkwakwə kɨn nar kɨrik uə nɨkam?”\x - \xo 22:35 \xt Luk 9:3; 10:4 \x*  
\p Kɨni khani-pən tukun mhamə, “Nɨkam.”   
\p
\v 36 Kɨni rɨni-pən tuk əriə mə, “Mərɨg taktəkun ai, tukmə kafam mane aikɨn ye nɨtɨp, kɨni takaməkeikei mɨwəh mɨne bag. Kɨni tukmə kafam nau nisə rɨrkək, takaməkeikei mor salem kɨn kafam kot mɨwəh nɨmrɨ nau nisə.  
\v 37 Yakamni-pre tuk əmiə mə nəgkiarien e ye Nəkwəkwə Kape Kughen yame raməgkiar irak, tukraməkeikei mor nəfrakɨsien kɨn, e ramni mə, ‘Narmamə khamə-ta mə in yemə-akapɨr loa.’\f + \fr 22:37 \ft  Profesi e raməmɨr ye Aes 53:12.\f* Ǝwəh, nəgkiarien e ruə mɨnor nəfrakɨsien kɨn ai taktəkun.”   
\p
\v 38 Kɨni iriə kamhani mhamə, “Yermaru. Ǝmru. Nau nisə kɨraru apa.”  
\p Kɨni In rɨmɨni-pən tuk əriə mə, “Ah, nəmhen.”   
\s1 Yesu rɨmavən maməhuak apa ye Tukwas e kamni kɨmə Olif  
\r (Mat 26:36-46; Mak 14:32-42)  
\p
\v 39 Kɨni Yesu rɨmatərhav ye taon mɨvən apa ye tukwas e kamni kɨmə Olif rəmhen kɨn yame ramor nɨpɨg mɨfam. Kɨni kafan narmamə mɨnə khakwasɨg kɨn.  
\v 40 Kɨni kɨshaktə aikɨn a, rɨni-pən tuk əriə mə, “Takasəkeikei masəhuak mə nar kɨrik to rɨpəh nɨvəh-si-pən vəhsi-pənien kɨmi əmiə mor kapəmiə nhatətəyen rɨmɨr.”  
\v 41 Kɨni In rɨmɨpəh əriə mɨvən isok kəskəh əmə, mənɨmkur maməhuak mamni mɨmə,  
\v 42 “Tatə, tukmə rɨkim ragien, aweh, vəhsi-ta nəmhəyen\f + \fr 22:42 \ft Nəgkiarien kape Gris ramni, “Vəh-si ta ‘kap.’ Kap ramor nuhpɨkɨnien ye nəmhəyen.”\f* yamə mɨne tukpihauə. Mərɨg takpəh norien ye nərɨgien kafak; or əmə ye kafam nərɨgien.”  
\v 43 Kɨni agelo kɨrik rɨmasɨ-pən ye neai muə mɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmin.  
\v 44 Meinai rɨkin rɨmhə pɨk, kɨni ramətərɨg pɨk, kɨni maməhuak skai. Nəmnhawkien rarkwəməteih iran maiyu rəmhen kɨn yame nɨtaw jir ramaiyu məsɨk nɨmoptanə.\f + \fr 22:44 \ft  Ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman yame kɨmɨrai ye Gris, nəgkiarien ye ves 43 mɨne 44 rɨrkək.\f*   
\p
\v 45 Nɨpɨg rɨmnəhuak ta, mərer mɨrerɨg-pə mə tukrəm kafan narmamə mɨnə. Kɨni məm əriə kwəsapɨr yeru. Kwəsəpou meinai rɨkiriə raməmhə.  
\v 46 Kɨni rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Rhawor nakasapɨr? Sarha, mɨsəhuak mhamə nar kɨrik tukrɨpəh nɨwəhsi-pən wəhsi-pənien kɨmi əmiə mə tukror nhatətəyen kapəmiə tukrəta irak.”   
\s1 Tɨkmɨr mɨnə kape Yesu kɨmnhauə mharəh In  
\r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:2-11)  
\p
\v 47 Nɨpɨg Yesu raməgkiar hanə, kwhen ehuə rɨtərhav-pə tukun, kɨni kwən a Judas, in yermamə kɨrik ye narmamə twelef kape Yesu, in rɨmɨkɨr əriə mhauə. Kɨni rɨmauə ipakə tuk Yesu mə tukrəturəm-pən iran.  
\v 48 Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tukun mə, “Judas. Yo Ji Yermamə. ?Mərɨg rhawor nakamuə mə takaturɨm-pə irak mameighan-pən kɨn Yo kɨmi tɨkmɨr mɨnə?”   
\p
\v 49 Kɨni nɨpɨg narmamə kape Yesu kɨmɨsəm narɨmnar mɨnə a, mharkun naha nhagɨn tukor, mhani-pən tukun mhamə, “Yermaru. ?Jakshawor? ?Jaksərai əriə kɨn nau, uə?”  
\v 50 Kɨni iriə kɨrik rɨmnərai nɨmətɨrgɨ slef kɨrik kape jif pris kɨn nau.   
\p
\v 51 Mərɨg Yesu rɨmə, “!Ah! !Nəmhen! Səpəh əmə!” Kɨni In rɨrap nɨmətɨrgɨ kwən a kɨni mor huvə mɨn.   
\p
\v 52 Kɨni Yesu rɨmnəgkiar kɨmi hae pris mɨnə mɨne nəmehuə mɨnə kape mobael kape Nimə Ehuə kape Kughen, mɨne nəmehuə mɨnə kape kwənərəus kape Isrel, yame kɨmnhauə mə tukharaptərəkɨn In. Mɨni-pən tuk əriə mə, “!Eh! ?Nakhamə ta mə Yo yermamə kape narowagɨnien, kɨni nakamhapɨk nau nisə mɨne kwətavhə mɨnə mamhauə mə takharaptərəkɨn Yo uə?  
\v 53 Nɨpɨg mɨfam yakamarə kɨtawə-m kɨmiə ye Nimə Ehuə kape Kughen. ?Mərɨg rhawor nakhapəh nharaptərəkɨnien Yo aikɨn? Mərɨg taktəkun ai, in nɨpɨg atuatuk kapəmiə- nɨpɨg yame nəpɨgnapien in ramehuə.”   
\s1 Pita rɨmə in reinein Yesu  
\r (Mat 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Jon 18:12-18, 25-27)  
\p
\v 54 Kɨni khauə mharaptərəkɨn Yesu mharəh mhavən imei jif pris. Kɨni Pita rɨkwasɨg kɨn əriə, mərɨg rɨpəh nɨvən-pakəyen tuk əriə.\x - \xo 22:54 \xt Mak 14:53-54 \x*  
\v 55 Narmamə mɨnə a kɨmɨsher nap kɨrik ipakə tuk nimə kape hae pris, kɨni mɨsəkwətə rao rao kɨn nap. Kɨni Pita rɨvən məkwətə iriə miriə.  
\v 56 Kɨni piakəskəh kɨrik yame in yorwok kɨrik rɨmauə məm Pita ramkwətə, nəmrhawənien kape nap rɨsia-pen in. Kɨni pian a rarha tɨm tɨm iran, mɨni-pən tukun mɨmə, “Kwən mɨn e in e iriu Yesu kɨmnaweriwək.”  
\v 57 Mərɨg Pita rɨmɨni-pən tuk pian a mə, “Pian apa, yakeinein kwən en.”   
\p
\v 58 Kɨni kwasɨg ikɨn, rɨpəh norien tu, kwən mɨn kɨrik ruə mɨni-pən tuk Pita mə, “Eh. Ik mɨn kɨrik yermamə kafan.”  
\p Mərɨg Pita rɨmə, “Eh. Pəh nien mə yo yermamə kafan.”   
\p
\v 59 Kwasɨg ikɨn, aoa kɨrik ruə muavən ta, kɨni kwən kɨrik raməgkiar skai kɨmi əriə mɨmə, “Yakamni əfrakɨs mə kwən e rɨnaməriwək iriu Yesu, meinai in mɨn in yemə Galili.”   
\p
\v 60 Mərɨg Pita rɨmə, “Kwən apa, yakpəh-nɨrkun-əgkəpien nəgkiarien e nakamni.” Kɨni Pita raməgkiar hanə, man rəkakə.  
\v 61 Kɨni Yesu Yermaru rarar mɨvaag-pən məm Pita. Kɨni Pita, rɨkin ruh nəgkiarien kape Yermaru yame rɨmɨni iran mɨmə, “Tuk yenpɨg əmə e, kwasɨg ikɨn man rəkakə, takni m-kɨsisər mə nakeinein Yo.”  
\v 62 Kɨni Pita rɨmatərhav iruə, rɨmnasək rɨmnasək.   
\s1 Narmamə kɨsarh iakei ye Yesu  
\r (Mat 26:67-68; Mak 14:65)  
\p
\v 63 Kɨni ye nɨpɨg a, narmamə yamə mɨne kɨmnharaptərəkɨn Yesu kɨmɨsarh iakei iran, mamhauh.  
\v 64 Mɨsarkɨs ətərəkɨn nɨmrɨn kɨni mhauh, mhani-pən mhamə, “!Eh! !Profet! Ni-ru mə pa ramuh ik!”  
\v 65 Kɨni kɨmnhani nəgkiarien hah rehuə iran mɨsoriah In.   
\s1 Kɨmnərɨp Yesu ye kaonsel  
\r (Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24)  
\p
\v 66 Kɨni yenpɨg-yenpɨg kɨn, nəmehuə kape kwənərəus kape Isrel, mɨne hae pris mɨnə, mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses khauə mɨsofugɨn ye kaonsel kapəriə. Kɨni narmamə kharəh Yesu mhauə rərer ye nɨmrɨ kaonsel a. Kɨni narmamə kape kaonsel kɨmnhani-pən tukun mhamə,  
\v 67 “Ni-ru tuk əmawə mə ik e Kristo yame Kughen rɨmɨrpen uə nɨkam.”\x - \xo 22:67 \xt Jon 3:12 \x*  
\p Mərɨg Yesu rɨni-pən tuk əriə mə, “To yakni pre tuk əmiə, nakhapəh nhaniyen nəfrakɨsien irak.  
\v 68 Kɨni to yakaiyoh əmiə, nakhapəh nɨshorpɨnien.  
\v 69 Mərɨg rɨrikakun ai taktəkun, Yo, Ji Yermamə, Yo jakvən məkwətə ye kwənmhaan kape nəsanɨnien mɨne nɨsiaiyen, in e ye nɨkar Kughen matuk yame Rəsanɨn.”\x - \xo 22:69 \xt Wok 7:56 \x*   
\p
\v 70 Kɨni iriə m-fam kɨsaiyoh-pən tuk Yesu mhamə, “?Rhawor? Ik Ji Kughen uə?”  
\p Kɨni Yesu rɨmɨni mə, “Nakamhani məknen, nəfrakɨsien.”   
\p
\v 71 Kɨni khamə, “To khapəh nhawhinien yermamə mɨn kɨrik mə tukruə mɨni-hah in, meinai kɨmɨsərɨg atuatuk nəgkiarien a ye nherɨn.”   
\c 23  
\s1 Yesu rɨmnərer ye nɨmrɨ Paelat  
\r (Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38)  
\p
\v 1 Kɨni narmamə m-fam kape kaonsel kɨmɨsarar mhakɨr Yesu mhavən kɨmi Paelat.  
\v 2 Kɨni mharuk-pən nəgkiarien iran mhamə, “Yɨmɨsəm mə kwən e in e ramkɨr kapətawə narmamə mɨnə mamor əriə kasarmər, kɨni mamarar ye nərɨgien kapəriə kasor tɨkmɨr iriə gavman kape Rom, mamni-əhu əriə mə tukhapəh nɨsərokien takis kɨmi Sisa yame ramarmaru ye tanə e. Kɨni in mamni-ərhav mə in Kristo yame Kughen rɨmɨrpen ta mə In king kɨrik.”   
\p
\v 3 Kɨni Paelat raiyoh-pən mɨmə, “?Rhawor? ?Ik king kape nəmə Isrel uə?”  
\p Mərɨg Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Nakamni əfrah.”   
\p
\v 4 Kɨni Paelat rɨni-pən tuk jif pris mɨnə mɨne narmamə m-fam mə, “Yakpəh nəm-pənien nar has kɨrik iran yame ramni mə In rɨmnakapɨr loa kɨrik.”   
\p
\v 5 Mərɨg iriə kɨsokr-apomh mamhani mhamə, “Nɨkam. Kwən e raməriwək apnapɨg mamhajoun narmamə mɨfam ikɨn mɨnə ye Judia, rɨrikakun Galili muə meriaji-pə eikɨn e, kɨni mamor nətərɨgien kapəriə kaserwei mɨsarmər.”   
\p
\v 6 Kɨni nɨpɨg Paelat rɨmnərɨg nəgkiarien a, raiyoh mə, “?Rhawor? ?Kwən e in yemə Galili?”  
\v 7 Kɨni rɨmnərɨg mə Yesu rɨmatərhav ikɨn a Herod Antipas ramarmaru ikɨn, in mher-pən kɨn Yesu mə tukrɨvən mamərer ye nɨmrɨ Herod, meinai ye nɨpɨg a, Herod mɨn in ramarə Jerusalem.\x - \xo 23:7 \xt Luk 3:1 \x*   
\s1 Yesu rɨmnərer ye nɨmrɨ Herod Antipas  
\p
\v 8 Kɨni nɨpɨg Herod Antipas rɨmnəm Yesu, rɨkin rɨmnagien pɨk, meinai rɨmnorkeikei mə tukrəm In ror tu. Herod rɨmnərɨg əmə nəvsaoyen kɨn, kɨni morkeikei mə tukrəm Yesu tukror nɨmtətien kɨrik.  
\v 9 Kɨni rɨmnaiyoh kɨn nəgkiarien rɨpsaah kɨmi Yesu, mərɨg Yesu ramapnapɨg əmə mɨpəh nhorpɨnien kafan nəgkiarien.  
\v 10 Kɨni jif pris mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses kɨmɨsərer ye nɨmrɨ Herod mamharuk-pən nəgkiarien rɨpsaah ye Yesu.  
\v 11 Kwasɨg ikɨn, Herod Antipas mɨne kafan mobael mɨnə kɨmɨsarh iakei ye Yesu. Kɨni Herod rɨni-pən tuk kafan mobael mɨnə mə tuksarkaoh-pən kɨn kot huvə kɨrik kɨmin, kɨni mhakɨr mhavən mɨn kɨmi Paelat.   
\p
\v 12 Kupan ikɨn, Herod Antipas mɨne Paelat kɨmawor tɨkmɨr kɨmi əriu mɨnə. Mərɨg ye nɨpɨg a, iriu kɨmɨrauə kɨrikianə.   
\s1 Paelat rɨmɨni mə Yesu tukraməkeikei mɨmhə  
\r (Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39-19:16)  
\p
\v 13 Kɨni Paelat rɨmnokrən kɨn jif pris mɨnə mɨne nəmehuə mɨnə kape nəmə Isrel, mɨne narmamə m-fam, kɨni iriə mɨfam kɨmnhauə kɨrikianə.  
\v 14 Kɨni in rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kwən e, nɨmnharəh mhauə ramərer ye nɨmrɨk, kɨni nakamhani mhamə ramarar ye nərɨgien kape narmamə kapəmiə, kasor tɨkmɨr kɨmi gavman. Mərɨg yaknəkir ta nərɨgien a ye nɨmrɨmiə, kɨni mɨpəh nəmien mə rɨmnakapɨr loa kɨrik. Nəgkiarien yamə mɨne nakamharuk-pən iran rɨpəh norien nəfrakɨsien kɨn.  
\v 15 Kɨni Herod Antipas mɨn, in rɨnəkir mɨn məm mə rɨpəh norien nar has kɨrik. Ror məkneikɨn in rɨmnher-pə mɨn kɨn kɨmi ətawə, kɨni rɨmar əmə tuk nəmien mə kwən a in rɨpəh norien nar has kɨrik mə to khopni in tukun.  
\v 16 Pəh kafak mobael mɨnə kɨsərkɨs-ərkɨs əmə in kɨni ai mɨsher-yerhav kɨn pəh ramvən.”   
\p
\v 17 Ye nɨpɨg kape lafet kape Nəviərokɨnien, Paelat tukraməkeikei mɨrɨsɨn kapəriə kɨrik yermamə rɨtərhav ye kalabus.\f + \fr 23:17 \ft  Nəgkiarien ye ves 17 rɨkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman. Keinein mə Luk rɨmɨrai əfrakɨs uə nɨkam.\f*  
\v 18 Mərɨg iriə m-fam kɨsokr-apomh mhamə, “!Kɨr ərhav kwən en pəh khopni! !Mərɨg rɨsɨn Barabas rɨrerɨg-pə tuk əmawə!”  
\v 19 (Kwən e Barabas, kɨmɨvəhsi-pən in ye kalabus meinai in rɨmnor narmamə kamhauh mobael mɨnə kape gavman ye taon a, kɨni in yhopni yermamə).   
\p
\v 20 Mərɨg Paelat rorkeikei mə tukrɨrɨsɨn Yesu ramvən, kɨni in məgkiar mɨn kɨmi əriə.  
\v 21 Mərɨg iriə kɨsokr-apomh pɨk mɨn mhamə, “!Ǝsɨk-haktə in ye nai kamarkwao kɨn! !Ǝsɨk-haktə in ye nai kamarkwao kɨn!”   
\p
\v 22 Mərɨg Paelat rɨmnəgkiar mɨn kɨmi əriə yame ror kɨsisər kɨn, mɨmə, “?Rhawor? ?Kwən a In rɨmnor naha nhagɨn yame rahas? Yo yakpəh nəmien mə In rɨmnor nar has kɨrik yame ratuatuk mə tukhopni In tukun. Mərɨg pəh kafak mobael mɨnə tuksərkɨs-ərkɨs əmə In, kɨni ai mɨsher-yerhav kɨn ramvən.”   
\p
\v 23 Mərɨg iriə kasəkeikei mɨsəgkiar skai, kɨni masokrən apomh ye Paelat mhamə tukrəsɨk haktə pən ye nai kamarkwao kɨn. Kɨni mɨsokrən apomh mamhavən, mhakurao ye nərɨgien kape Paelat.  
\v 24 Kɨni Paelat rɨmɨni-ərhav mə Yesu tukraməkeikei mɨmhə rəri-pən nəgkiarien kapəriə.  
\v 25 Kɨni meighan-pən kɨn ramvən ye kwermɨ kafan mobael mɨnə mə tukharəh mhavən mɨsor nərɨgien kape narmamə mɨnə a. Mərɨg Paelat rɨmɨrɨsɨn Barabas e kupən kɨmɨvəhsi-pən ye kalabus tuk nuhyen mobael kape gavman mɨne nhopniyen yermamə.   
\s1 Kɨmɨkɨr Yesu kɨvən mə tukhopni  
\r (Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27)  
\p
\v 26 Kɨni nɨpɨg mobael mɨnə kɨmnhakɨr Yesu mhatərhav ye taon, mɨsəm yemə Saerin kɨrik, nhagɨn e Saemon. In rɨmasɨ-pən isok meriwək mamuə ye taon. Kɨni kharaptərəkɨn, mɨsərəhu-pən nai kamarkwao kɨn kape Yesu ye nuran mhamə tukrɨrəh. Kɨni mhani-pən tukun mhamə, “Kwasɨg kɨn Yesu.”\fig Kɨmɨsəsɨk-pən Yesu ye nai kamarkwao kɨn|alt="They nailed Jesus to the cross" src="Crucif_d.jpg" size="col" copy="Urs Wegmann" ref="LUK 23:26" \fig*  
\v 27 Kɨni narmamə khapsaah kɨmɨseriwək mamhakwasɨg kɨn Yesu ye swatuk. Kɨni nɨpiraovɨn khapsaah kɨmnhakwasɨg kɨn əriə, mɨsasək, masokrən kɨn Yesu.  
\v 28 Mərɨg Yesu rarar marha-pən məm əriə, kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nɨpian Jerusalem, takhapəh nɨsasəkien tuk Yo; mərɨg sasək atuk tuk əmiə mɨne jimiə mɨnə.  
\v 29 Sətərɨg kɨn Yo. Nɨpɨg ramuə tukpini kɨmə ‘Sagien kɨmiə nɨpiraovɨn yamə mɨne naksor siə kɨn əmiə, mɨne yamə mɨne nakhapəh nhavəhsi-pənien nah.’\x - \xo 23:29 \xt Luk 21:23 \x*  
\v 30 Ye nɨpɨg a, narmamə tukhani-pən tuk tukwas ehuə mhamə,  
\q1 ‘!Aweh! !Ǝkwətəsɨs əmawə!’  
\q2 Mhani-pən tuk nahak mɨnə mhamə,  
\q1 ‘Ǝkwətəsuun əmawə.’\rq (Hos 10:8)\rq*   
\nb
\v 31 “?Mərɨg tukmə nap ramuək məkna nɨpɨg nai ramrəmrə, kɨni tukrhawor ye nɨpɨg yame nai ramsiə?”\f + \fr 23:31 \ft  Yesu ramni nuhpɨkɨnien kɨrik ye nai ramrəmrə mɨne nai ramsiə. Yesu In rəmhen kɨn nai ramrəmrə, meinai nɨmraghien kafan ratuatuk, mərɨg in ramərɨg rahas rəmhen kɨn yame nap ramuək. Mərɨg yor təvhagə has mɨnə kɨsəmhen kɨn nai yame ramsiə nɨhuvəyen rɨrkək irəriə. Kɨni iriə tuksarə ye narpɨnien ehuə, nap tukrəs pɨk əriə.\f*   
\s1 Mobael mɨnə kɨmnharuk haktə Yesu ye nai kamarkwao kɨn  
\p
\v 32 Kɨni mobael mɨnə kɨmnharəh kwərə mir kɨraru yamə mir kɨmawəkəpɨr loa mhamə tukshopni ərisɨr Yesu.  
\v 33 Kɨni kɨmnhauə ikɨn kɨrik e, nhagin e Kerhə Irə Jir. Aikɨn a, kɨmnharuk haktə Yesu ye nai kamarkwao kɨn. Kɨni mharuk haktə mɨn yemə-akapɨr loa mir kɨraru aikɨn, kɨrik ye nɨkar Yesu matuk, kɨni kɨrik ye nɨkarɨn mawor.  
\v 34 Kɨni Yesu rɨmə, “Tatə, takpəh narpɨn-pənien tai norien has yame kasor irak, meinai kɨseinein naha nhagɨn yame kasor.” Kɨni kɨmɨsəwhai kafan narɨmnar masarukɨn daes tukun.\x - \xo 23:34 \xt Sam 22:18; Aes 53:12 \x*   
\p
\v 35 Kɨni narmamə yamə mɨne kasərer aikɨn kasəm narɨmnar mɨnə a. Mərɨg nəmehuə mɨnə kape kwənərəus kape Isrel kasarh iakei mɨn ye Yesu mamhani mhamə, “In ruəvəh mɨragh ta narmamə khapsaah. Mərɨg tukmə in Kristo yame Kughen rɨmɨrpen, mɨne in Yemə Kughen Rɨmnher-pə kɨn, pəh rɨvəh mɨragh atuk ru In.”\x - \xo 23:35 \xt Sam 22:7-8 \x*   
\p
\v 36 Kɨni mobael mɨnə, iriə mɨn kɨsarh iakei ye Yesu, kɨni mhavən ipakə tukun masaiyoh mə rorkeikei waen. (Mərɨg waen a rəukəh pɨk).\x - \xo 23:36 \xt Sam 69:21 \x*  
\v 37 Mamhani-pən tukun mhamə, “!Tukmə Ik king əfrakɨs kape kwənərəus kape Isrel, vəh mɨragh atuk Ik ai təkun!”   
\p
\v 38 Kɨni kɨmɨrai-pən nəgkiarien kɨrik ye tənkar nai kɨrik, kəsɨk-pən yerpɨrɨg ye nai kamarkwao kɨn yame ramni mɨmə, “In e king kape nəmə Isrel.”   
\p
\v 39 Kɨni yemə-akapɨr loa kɨrik yame kɨmarkwətərəkɨn-pən in ye nai kamarkwao kɨn, rɨmnəgkiar has pən kɨmi Yesu mamni mɨmə, “!Eh! ?Ik Kristo yame Kughen rɨmnher-pə kɨn Ik uə nɨkam? Tukmə ror məknenkɨn, vəh mɨragh Ik kɨni mɨvəh mɨragh mɨn əmru.”   
\p
\v 40 Mərɨg yemə-akapɨr loa kɨrik mɨn rɨmɨni-pən tuk in kɨrik, mɨni-əhu mɨmə, “?Rhawor? Natakmhə pawk, mərɨg nakpəh nɨsiaiyen Kughen. Narpɨnien e kapətasɨr in rəm nəmhen əmə.  
\v 41 Mərɨg ratuatuk əmə mə kɨrau tukrɨmhə tuk kapərau norien has yame mɨne kɨmɨwor. Mərɨg kwən a rɨpəh norien nar has kɨrik.”   
\p
\v 42 Kɨni mɨni-pən tuk Yesu mɨmə, “Yesu, ye nɨpɨg takuə mor king iran, pəh rɨkim tukraməsɨk yo.”   
\p
\v 43 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Yakamni-pre əfrakɨs tuk ik, mə towei əmə, kɨrau mik tukwarə apa ye rao ye neai.”   
\s1 Yesu rɨmamhə  
\r (Mat 27:45-46; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30)  
\p
\v 44-45 Kɨni ipakə tuk twelef klok yerkweiha, mɨrh rɨpəh nəsiəyen, kɨni nəpɨgnapien rɨmneiwaiyu-pə məmɨr meriaji-pən tri klok yenaiyu. Kɨni ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen, kɨmɨruk haktə neipən kɨrik yame kɨmnətapɨg kɨn Kwənmhan yame Rəmərhakə Məmərhakə pɨk. Neipən a rəhipu nɨpərɨn kɨraru.\x - \xo 23:44-45 \xt Hib 6:19-20; 10:19-20 \x*  
\v 46 Kɨni Yesu rɨmnokrən apomh mɨmə, “Tatə. Yakamərəhu-pre nɨmraghien kafak ye kwermɨm.” Nɨpɨg rɨmnəgkiar ta, kɨni kafan neihagien rɨtərhav.   
\p
\v 47 Kɨni nɨpɨg yemehuə kape mobael mɨnə kape nəmə Rom rɨmnəm narɨmnar mɨnə a, rəgnəgɨn Kughen mamni mɨmə, “!Nəfrakɨsien, kwən a In yemə atuatuk!”  
\v 48 Kɨni narmamə yamə mɨne kɨmnhauə aikɨn a mhamə tuksəm, nɨpɨg kɨmɨsəm narɨmnar mɨnə a, kɨmnhavən mɨsərɨg rahah yerkiriə, kɨni mɨsərɨp nɨmagɨriə.  
\v 49 Kɨni narmamə tɨksɨn kape Yesu, mɨne nɨpiraovɨn yamə mɨne kɨmnhasɨ-pən Galili, mamhakwasɨg kɨn Yesu mamhauə, iriə kɨmɨsərer isok kəskəh, masəm narɨmnar mɨnə a.   
\s1 Josef Aramatia rɨmɨnɨm nɨprai Yesu  
\r (Mat 23:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42)  
\p
\v 50-51 Kɨni yemə Aramatia kɨrik aikɨn, nhagɨn e Josef. Aramatia in taon kɨrik apa Isrel, kɨni kwən a in yermamə kɨrik kape kaonsel kape nəmə Isrel. In yemə huvə, kafan nɨmraghien ratuatuk, kɨni in yermamə kɨrik yame rɨmnawhin mə tukrəm narmaruyen kape Kughen. Kɨni in rɨmɨpəh neighanien kɨn nəgkiarien kape kaonsel yame kɨmɨseighan-pən kɨn Yesu mə tukhopni.  
\v 52 Kɨni in rɨmavən məm Paelat maiyoh-pən in mə tukreighaan kɨn nɨprai Yesu pəh rɨrəh.  
\v 53 Kɨni Josef rɨmavən mɨrəhsi-əhu nɨprai Yesu ye nai kamarkwao kɨn, mɨrəh mɨvən muvrɨg kɨn neipən huvə kɨrik e kamni kɨmə linen. Kɨni mɨrəh mɨvən mərəhu-pən ye nəpəəg kapier yame kɨnɨrai ta tuk norien suranə ikɨn, mərɨg kɨpəh hanə nɨnɨmien yermamə kɨrik aikɨn.  
\v 54 In a ye nɨpɨg yame nəmə Isrel kasor apnəpeinə iran tuk Sabat, kɨni ipakə Sabat rɨrikakun.   
\p
\v 55 Kɨni nɨpiraovɨn yamə mɨne kɨmnhasɨ-pən Galili mamhakwasɨg kɨn Yesu, kɨmnhakwasɨg kɨn kwən a, mhavən mɨsəm nəpəəg kapier a. Kɨni mɨsəm mə Josef rɨmnhawor pən iran mɨne mərəhu nɨprai Yesu.  
\v 56 Kɨni ai, nɨpiraovɨn mɨnə a kɨmnharerɨg-pən yerkwanu mə tuksor apnəpeinə ye nɨmar nai mɨnə tɨksɨn mɨne pomad yame nəmiovriə rapien huvə mə tuksor-pən ye nɨprai Yesu. Mərɨg ye Sabat, iriə kɨsapɨs rəri-pən loa.\x - \xo 23:56 \xt Eks 20:10; Dut 5:14 \x*   
\c 24  
\s1 Yesu rɨmɨmragh mɨn ye nɨmhəyen  
\r (Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10)  
\p
\v 1 Kɨni Sande, yenpɨg-enpɨg əgkəp, nɨpiraovɨn mɨnə kɨmnhavən apa ye nəpəəg kapier, mhapɨk nar pien-pien yamə mɨne nəmiovriə rapien huvə, yamə mɨne kwəsor apnəpeinə ta iran.  
\v 2 Nɨpɨg kɨmnhauə ipakə tuk nəpəəg kapier, mɨsəm kapier yame kɨmnətapɨg kɨn ye nəpəəg kapier, mərɨg kɨnəsuə ta kɨn.  
\v 3 Kɨni kɨmɨsauru-pən imə ye nəpəəg kapier, mhapəh nɨsəmien nɨprai Yesu Yermaru.  
\v 4 Kɨni mɨseinein apomh masətərɨg kɨn narɨmnar mɨnə a. Məkneikɨn, yermamə kɨraru kratərhav-pə, mwərer iriə miriə. Mɨravən ye neipən yame rhawən maməsiə.  
\v 5 Kɨni nɨpian mɨnə a kɨmnhagɨn pɨk, mɨsənɨmkur. Kɨni kwərə mir a krəmə, “?Rhawor nakasarha kɨn yemə ruəmragh ta e imei nəmə mhə mɨnə?  
\v 6 In ruɨrkək eikɨn e. !In ruəmragh mɨn! Rɨkimiə tukraməkeikei maməsɨk-ru nəgkiarien yame rɨmɨni-pre tuk əmiə ye nɨpɨg yame rɨnamarə apa Galili mɨmə,\x - \xo 24:6 \xt Luk 9:22 \x*  
\v 7 ‘Narɨmnar mɨnə e tukasəkeikei mhauə mɨsor nəfrakɨsien kɨn. Tukeighan-pən kɨn Yo, Ji Yermamə, yakvən ye kwermɨ yor təvhagə has mɨnə, kɨni tukruk haktə Yo ye nai kamarkwao kɨn kɨni jakmhə. Mərɨg nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn, jakaməkeikei mamragh mɨn.’”   
\p
\v 8 Kɨni rɨkiriə rɨmnaməsɨk nəgkiarien a kape Yesu.  
\v 9 Mhatərhav ye nəpəəg kapier, mhavən mhani-pən narɨmnar mɨnə a tuk narmamə leven kape Yesu, mɨne kafan mɨnə m-fam.  
\v 10 Kɨni nɨpiraovɨn yamə mɨne kɨmnhani-ərhav narɨmnar mɨnə a kɨmi aposol mɨnə, iriə e Meri Magdala, Joana, Meri nɨsɨn Jemes, mɨne nipiraovɨn mɨnə mɨn tɨksɨn yamə mɨne kɨmnhavən ye nəpəəg kapier.  
\v 11 Mərɨg aposol mɨnə kɨmɨsərɨg nəgkiarien a, khamə nəgkiarien armər kɨrik yame nɨpran rɨrkək, mhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran.   
\p
\v 12 Mərɨg Pita rərer maiyu mɨvən apa ye nəpəəg kapier, məmrəmɨr mɨvaag-pən məm əmə neipən yame kɨmuvrɨg nɨprai Yesu kɨn, mərɨg nar mɨn kɨrik rɨrkək. Kɨni in rarar mɨrerɨg mɨvən yerkwanu, kɨni mamətərɨg pɨk kɨn norien a.   
\s1 Yermamə kɨraru kape Yesu kɨmɨwəm In ye swatuk yame ramvən apa Emeas  
\r (Mak 16:12-13)  
\p
\v 13 Ye nɨpɨg əmə in a, yermamə kɨraru kape Yesu kɨmaweriwək mɨravən yerkwanu kɨrik, nhagɨn e Emeas. Yerkwanu a isok tuk Jerusalem rəmhen kɨn leven kilometa.  
\v 14 Kɨni ye nɨpɨg iriu kweriwək mɨravən, kɨni marəni narɨmnar yamə mɨne rɨmatərhav-pə.  
\v 15 Mwəgkiar hanə, kɨni Yesu rɨvən ipakə tuk əriu, mɨrhəriwək kwis marhɨvən.  
\v 16 Mərɨg kɨrɨpəh nɨrhɨrkunien mə pa irisɨr miriu krhəriwək, meinai Kughen rɨmnətapɨg kɨn ye nərɨgien kapəriu.   
\p
\v 17 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriu mɨmə, “Kwərə mir. ?Naha e nakarəni?”  
\p Məkneikɨn kwərer, rɨkiriu rəpou.  
\v 18 Kɨni iriu kɨrik, nhagɨn e Kleopas, rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə ror Ik yepsɨpɨs əmə kɨrik e Jerusalem, yame reinein narɨmnar yamə mɨne rɨmatərhav-pə ye nɨpɨg yamə mɨne ruauə ta muavən.”   
\p
\v 19 Kɨni raiyoh əriu mɨmə, “?Naha mɨnə e?”  
\p Kɨni kɨrəni-pən tukun mɨrəmə, “Narɨmnar yamə mɨne kɨmnor ye Yemə Nasaret e Yesu. In profet kɨrik kape Kughen, kɨni kafan wok rəsanɨn huvə mɨne kafan nəgkiarien mɨnə khapam. Kɨni rɨki Kughen mɨne rɨki narmamə ragien tukun.  
\v 20 Mərɨg kapəmawə hae pris mɨnə mɨne nəmhajoun kape Loa kape Moses kɨmnharəhsi-pən In ye kwermɨ nəmə Rom mə tuksəkir mɨsəm mə In tukrɨmhə. Kɨni kɨmɨsəsɨk haktə In ye nai kamarkwao kɨn, kɨni rɨmhə.  
\v 21 Narɨmnar a rɨnor ta ruəvəh nɨpɨg kɨsisər. Mərɨg kɨmawə yɨmɨsərəhu-pən pawk kapəmawə nərɨgien skai iran mə In tukrɨrɨsɨn əmawə kwənərəus mɨnə kape Isrel ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kapəmawə.\x - \xo 24:21 \xt Luk 19:11; Wok 1:6 \x*  
\v 22 Nar kɨrik mɨn, nɨpiraovɨn tɨksɨn irəmawə kɨmɨsor əmawə yaksakur tuk nəgkiarien kɨrik. Towei, yenpɨg-enpɨg əgkəp, kɨmnhavən apa ye nəpəəg kapier yame kɨmɨnɨm Yesu ikɨn,  
\v 23 mhapəh nɨsəmien nɨpran. Mharerɨg-pə mhani mhamə, ‘Yɨmɨsəm nəmrərhavyen kɨrik. In e agelo mir kɨraru kɨrəni-pə tuk əmawə mɨrəmə, “Yesu ramragh.” ’  
\v 24 Kɨni kapəmawə narmamə tɨksɨn kɨmnhavən ye nəpəəg kapier, masəm narɨmnar fam əgkəp ratuatuk rəmhen kɨn yame nɨpiraovɨn mɨnə a kɨmnhani. Mərɨg khapəh nɨsəmien Yesu.”\x - \xo 24:24 \xt Jon 20:3-10 \x*   
\p
\v 25 Kɨni In rɨni-pən tuk əriu mɨmə, “Kwərə mir. Kapəmiru kapə rɨrkək. Naksor pɨk kəmar tuk nɨniyen nəfrakɨsien ye nəgkiarien yame profet mɨnə kape Kughen kɨmnhani.  
\v 26 ?Nakrarkun uə nɨkam mə Kristo yame Kughen rɨmɨrpen tukraməkeikei mamərɨg nəmhəyen ye nɨpran, kɨni kwasɨg ikɨn, In tukrɨpivən apa ye rao ye neai mɨvəh nhag kape nɨsiaiyen?”\x - \xo 24:26 \xt Luk 9:22 \x*  
\v 27 Kɨni Yesu rɨmnhoprai-pən Nəkwəkwə kape Kughen kɨmi əriu yame raməgkiar iran, rɨrikakun ye nəkwəkwə mɨnə kape Moses muə meriaji-pə nəkwəkwə mɨnə kape profet mɨnə kape Kughen.\x - \xo 24:27 \xt Sam 22:1-21; Aes 53 \x*   
\p
\v 28 Kɨni kɨnarhuə ipakə tuk yerkwanu yame kwərə mir a kɨravən ikɨn, mərɨg kwəm mə rameriwək mamvən.  
\v 29 Kɨni iriu kawəkeikei kɨmin mɨrəmə, “Eh. Rhuvə mə takaməmɨr kɨtasɨr, meinai rɨnəpɨgnəp ta. Pəh nien mə tuktu mɨrh rivə.” Kɨni rɨmavən məm əriu marhəkwətə.   
\p
\v 30 Kɨni kɨnarhəkwətə mə tukrhəvɨgɨn, kɨni In rɨvəh bred mɨni vi vi Kughen tukun, kɨni mhapu mɨgəhsi-pən kɨmi əriu.  
\v 31 Məkneikɨn Kughen rɨmnor kɨrarkun mə In Yesu. Taktəkun əmə rɨrkək mɨn, kɨrəpəh nɨwəmien In.  
\v 32 Kɨni kɨrəni-pən tuk əriu mɨrəmə, “Eh. Nəfrakɨsien mə nɨpɨg In rɨmnamhoprai-pə huvə Nəgkiarien kape Kughen kɨmi ərau ye swatuk, kɨni kwərɨg huvə kɨn, rɨkirau ramagien pɨk.”   
\p
\v 33 Kɨni taktəkun əmə mɨn kɨmɨwərer mɨratərhav aikɨn a mɨrarerɨg mɨn mɨravən Jerusalem. Kɨni ikɨn a, iriu kɨmɨwəm nəmə leven kape Yesu mɨne narmamə tɨksɨn mɨn kafan kwənhauə mɨsofugɨn ta mɨsəkwətə.  
\v 34 Mamhani-pən tuk əriə mhamə, “Nəfrakɨsien. Yesu Yermaru rɨmɨmragh mɨn, kɨni Saemon Pita rɨnəm ta.”\x - \xo 24:34 \xt 1 Kor 15:4-5 \x*  
\v 35 Kɨni iriu kɨrəni-pən fam narɨmnar yame rɨmatərhav-pə tuk əriu ye swatuk, kɨni mɨrəni-pən nɨpɨg yame iriu kɨmɨrarkun Yesu iran, ye nɨpɨg yame In rɨmnhapu bred mɨvəhsi-pən kɨmi əriu.   
\s1 Yesu rɨmatərhav-pə tuk kafan narmamə mɨnə  
\r (Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23)  
\p
\v 36 Kɨni nɨpɨg kɨrəni nəgkiarien a, Yesu ruə mərer ye kwerkwan irəriə mamni-pən tuk əriə mə, “Pəh nəmərinuyen tukramarə tuk əmiə.”   
\p
\v 37 Mərɨg iriə kɨsakur pɨk kɨn, kɨni mhagɨn kɨn. Khamə ta mə yarmhə.\x - \xo 24:37 \xt Mat 14:26 \x*  
\v 38 Mərɨg In rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “?Rhawor nakamhagɨn məkneikɨn? ?Rhawor kapəmiə nətərɨgien ramor kɨraru?  
\v 39 Taksəm-ru kwermɨk mir mɨne nɨhuk mir. Yo əmə e. Sərao-pə mharap nɨprak kɨni mharkun mə Yo e. Nanmɨ yermamə nɨpran mɨne nɨkəkrin rɨrkək, rɨpəh norien məkneikɨn. Nakasəm Yo, nɨprak mɨne nɨkəkrik aikɨn.”   
\p
\v 40 Rɨmɨni nəgkiarien a, mhajoun kwermɨn mir mɨne nɨhun mir kɨmi əriə.  
\v 41 Iriə khapəh nhani-əgkəpien nəfrakɨsien iran, meinai rɨkiriə rɨmnamagien pɨk, kɨni kɨsakur pɨk kɨn. Mərɨg In rɨmnaiyoh əriə mɨmə, “Havəhsi-pə-ru nəvɨgɨnien kɨrik.”  
\v 42 Kɨni kɨmɨvəhsi-pən kəməəm kɨrik yame kɨmnhavaan ye nap kɨmin.  
\v 43 Kɨni rən ye nɨmrɨriə.   
\p
\v 44 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “In apa kupən, nɨpɨg yɨmnamarə kɨtawə-m kɨmiə, yɨmɨni nəgkiarien e tuk əmiə mə, ‘Narɨmnar mɨnə fam yame kamhani irak ye Nəkwəkwə kape Kughen, tukraməkeikei muə mor nəfrakɨsien kɨn. In e nəgkiarien mɨnə ye nəkwəkwə mɨnə kape Moses mɨne nəkwəkwə kape profet mɨnə kape Kughen, mɨne Ol Sam.’”\x - \xo 24:44 \xt Luk 9:22 \x*   
\p
\v 45 Kɨni In rəhitə ye nərɨgien kapəriə mə tukharkun nɨprai nəgkiarien ye Nəkwəkwə kape Kughen.  
\v 46 Mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nəgkiarien yame raməmɨr ye Nəkwəkwə kape Kughen ramni mə ‘Narmamə tuksor ahas pən kɨmi Kristo yame Kughen rɨmɨrpen. Masor rərɨg nəmhəyen ye nɨpran meriaji mɨmhə. Mərɨg ye nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn, In tukramragh mɨn ye nɨmhəyen.’  
\v 47 Kɨni ye nhagɨk, narmamə tukasəkeikei mhani-ərhav nəgkiarien a mhamə narmamə tukasəkeikei mɨsarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has, kɨni Kughen tukrɨpəh narpɨnien tai təvhagə hah kapəriə, kɨni məru-kɨn kapəriə norien has mɨnə. Nəgkiarien e tukraməkeikei mɨvən kɨmi kwənərəus mɨnə fam apa ikɨn mɨnə fam. Rɨrikakun Jerusalem, mɨvən meriaji pən ikɨn mɨnə fam ye tanɨmtanə.  
\v 48 Kɨmiə nɨmɨsəm narɨmnar mɨnə e, kɨni takhani-ərhav atuatuk nəgkiarien mɨnə iran.\x - \xo 24:48 \xt Jon 15:27; Wok 1:8 \x*  
\v 49 Mərɨg taksəmɨr ye taon e mamhawhin mɨseriaji takhavəh nəsanɨnien kape Nanmɨn kape Kughen, kɨni tukrɨkwar ye nɨmraghien kapəmiə. Yo jakher-pən kɨn In rəmhen kɨn yame Rɨmɨk rɨmɨrpen ta mə tukror.”\x - \xo 24:49 \xt Jon 14:16; 15:26; Wok 1:4 \x*   
\s1 Kughen rɨmɨvəh Yesu mamvən ye neai  
\r (Mak 16:19-20)  
\p
\v 50 Kɨni Yesu rɨmɨkɨr əriə mhatərhav ye taon, mhavən yerkwanu a Betani. Kɨni rɨmɨvəhsi-haktə kwermɨn mir maməhuak mɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi əriə.  
\v 51 Kɨni nɨpɨg raməhuak hanə, mɨpəh əriə. Kughen rɨvəh In mamhaktə ye neai.  
\v 52 Kɨni kasəgnəgɨn In, mharerɨg pən Jerusalem, rɨkiriə ragien.  
\v 53 Kɨni nɨpɨg mɨnə fam kamhavən ye Nimə Ehuə kape Kughen mamhani vi vi Kughen.