\id HEB  
\h HIBRUS 
\toc1 Hibrus 
\toc2 Hib 
\mt1 Hibrus  
\mt2 Nəkwəkwə yame ramvən kɨmi nəmə Isrel  
\imt1 Nəgkiarien kwakwə kape nəkwəkwə e Hibrus  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e?\bd* Kɨtawə kɨseinein mə pa rɨmɨrai nəkwəkwə e, meinai yermamə yame rɨmɨrai nəkwəkwə e, in rɨpəh nɨniyen nhagɨn. Yermamə yame rɨmɨrai rɨmɨpəh nəmien Yesu Kristo, mərɨg narmamə tɨksɨn yamə mɨne kɨmɨsəm Yesu kɨmɨsəvsao kɨn kɨmi yermamə yame rɨmɨrai nəkwəkwə e. Kɨni in rɨrkun nəgkiarien kape Ol Testamen, mɨne norien kape nəmə Isrel kupan. Tukmə ror Banabas uə Apolos kɨmɨrɨrai nəkwəkwə e, meinai iriu kɨrarkun Nəvsaoyen Huvə kape Yesu, kɨni iriu mawehuə ye niməhuak. Narmamə tɨksɨn, rɨkiriə raməsɨk mə Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e, mərɨg rɨkitawə rɨpəh nəsɨkien məknakɨn meinai ye leta yamə mɨne Pol rɨmɨrai, rɨmnərəhu-pən nhagɨn. Mərɨg nhagɨn rɨrkək ye nəkwəkwə e.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi nɨpa?\bd* Rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi nəmə Isrel yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu Kristo, mərɨg iriə tɨksɨn kɨmnharerɨg-pən tuk norien kape nəri-pənien Loa kape Moses. Tukmə ror iriə khapəh nharkun-huvəyen nɨprai Nəvsaoyen Huvə.  
\ip \bd ?Nɨmraghien rɨmnhawor pən iran mɨne ye nɨpɨg rɨmɨrai?\bd* Ye nɨpɨg a, nəmə Isrel tɨksɨn kɨmɨsoriah nəmə Isrel yamə mɨne kashatətə ye Yesu Kristo, mɨsor rɨkiriə rəpou. Rhuvə mə iriə tukharkun mə nhatətəyen kapəriə in nəfrakɨsien, kɨni Yesu in Kristo yame Kughen rɨmə tukrher-pə kɨn.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Ye nɨpɨg a, narmamə tɨksɨn ye niməhuak, rɨkiriə rəsɨk mə norien kape nəri-pənien Loa kape Moses ye Ol Testamen, in yerpɨrɨg rapita norien kape nhatətəyen ye Yesu Kristo. Mərɨg narɨmnar ye Ol Testamen in nuhpɨkɨnien əmə kape norien yame Yesu rɨmnor. Rəmhen kɨn temple in ramor nuhpɨkɨnien ye Nanmɨn kape Kughen yame ramarə yerkitawə; kɨni Sabat in ramor nuhpɨkɨnien ye napɨsien yame Kughen tukrɨvəhsi-pə kɨmi ətawə ye rao ye neai; kɨni norien kape nɨviyen nɨtə in ramor nuhpɨkɨnien ye nɨtaw Yesu Kristo yame rɨmnaiyu ye nai kamarkwao kɨn. Kɨmɨrai nəkwəkwə e mə narmamə tuksəm mharkun mə Yesu Kristo In yerpɨrɨg rapita narɨmnar fam, rapita profet mɨnə, mɨne agelo mɨnə, mɨne Moses, mɨne Eron, mɨne pris mɨnə kupan. Nhatətəyen ye Yesu Kristo in rhuvə pɨk rapita nəripənien Loa kape Moses. Ror məkneikɨn meinai narɨmnar fam ye Ol Testamen rɨmauə mor nəfrakɨsien kɨn ye Yesu Kristo. Kɨni nɨmhəyen kafan in rəmhen tuk nɨrɨsɨnien norien has kape narmamə.  
\c 1  
\s1 Kristo rɨmnor əpu Kughen kɨmi ətawə  
\p
\v 1 Apa kupan, Kughen rɨmɨvəhsi-pən nəgkiarien kafan kɨmi profet mɨnə ye nɨpɨg pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mɨne swatuk pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, kɨmnhani-pən tuk rɨptawə mɨnə.  
\v 2 Mərɨg taktakun ai kɨtawə kwəsəviə-pən tuk Nɨpɨg Kwasɨg, kɨni Kughen raməgkiar atuatuk əmə kɨmi ətawə kɨn Tɨni. Tɨni a Kughen rɨmɨrpen in mə tukror neiai mɨne tokrei tanə, mɨrpen In mə tukmə ror infamien, narɨmnar fam, rəmɨr tukun.\x - \xo 1:2 \xt Sam 2:8, Jon 1:1-3; Kol 1:16\x*  
\v 3 Tɨni e In nɨkhakien kape nɨhuvəyen mɨne nəsanɨnien kape Kughen.\x - \xo 1:3 \xt Jon 1:14; 12:41; Aes 6:1-4\x* In rhai atuatuk rɨmni ye narɨmnar fam.\x - \xo 1:3 \xt Jon 14:9; Fil 2:6-7; Kol 1:15; 2 Kor 4:4\x* In mampɨk ətərəkɨn narɨmnar fam ye nəsanɨnien kape nəgkiarien kafan.\x - \xo 1:3 \xt Kol 1:17\x* Nɨpɨg In rɨmamhə tuk nəspir-tayen norien has kapətawə,\x - \xo 1:3 \xt Taet 2:14\x* In rɨmavən ye rao ye neai məkwətə-pən ye nɨkar Kughen Yermaru matuk.\x - \xo 1:3 \xt Fil 2:5-11; Kol 1:15-18.\x*   
\s1 Ji Kughen e In yerpɨrɨg rapita agelo mɨnə  
\p
\v 4 Kughen rɨmɨvəh-si haktə Tɨni e, kɨni In yerpɨrɨg rapita agelo mɨnə rəmhen kɨn mə nhag e yame Kughen rɨvəhsi-pən kɨmin in yerpɨrɨg rapita nhag agelo mɨnə fam.\x - \xo 1:4 \xt Efes 1:20-21; Fil 2:9\x*  
\v 5 Kughen rɨpəh nɨni-pənien tuk agelo kɨrik kafan mɨmə,  
\q1 “Ik narɨk.  
\q2 Taktakun ai yakwauə rɨmɨm atuatuk.”\rq (Sam 2:7)\rq*  
\p Mərɨg in rɨmnəgkiar məknakɨn kɨmi Yesu. Kɨni Kughen rɨpəh nɨni-pənien tuk agelo kɨrik mɨmə,  
\q1 “Yo rɨmɨm atuatuk,  
\q2 kɨni ik nakuauə narɨk.”\rq (Sam 2:7)\rq*  
\p Mərɨg In raməgkiar məknakɨn kɨmi Yesu.  
\v 6 Meinai nɨpɨg Kughen rɨmnher-pən kɨn Nɨmrɨn Nupan kafan ruə ye tokrei tanə, kɨni In mamni mɨmə,  
\p “Pəh agelo m-fam kafan tuksəgnəgɨn In.”\rq (Dut 32:43)\rq*   
\p
\v 7 Nɨpɨg Kughen raməgkiar ye nɨkarɨn kape agelo mɨnə mamni mɨmə,  
\q1 “Yo yakamor kafak agelo mɨnə kɨsəmhen kɨn nɨmətag yame ramavən ikɨn mɨnə fam, mamor kafak wok.  
\q2 Iriə kɨsəmhen kɨn nap.”\rq (Sam 104:4)\rq*   
\p
\v 8 Mərɨg In raməgkiar kɨmi Tɨni mɨmə,  
\q1 “Kughen, kafam narmaruyen tukraməmɨr rerɨn, infamien rɨkək.  
\q2 Nakamehuə ye narmamə ye norien yame ratuatuk.   
\q1
\v 9 Ik nakorkeikei əmə natuatukien  
\q2 maməməkɨn norien iko iko mɨnə.  
\q1 Ror pən, Yo e, kafam atuatuk Kughen,  
\q2 Yo yakamərəhu kupan ik, kɨni ik yerpɨrɨg rapita ik mɨnə tɨksɨn.”\rq (Sam 45:6-7)\rq*   
\p
\v 10 Kɨni Kughen ramni-pən mɨn tukun mɨmə,  
\q1 “Yermaru. Ye nɨrikakunien, Ik nɨmnor tanɨmtanə,  
\q2 Kɨni Ik nɨmnor narɨmnar fam yamə mɨne kasəmɨr-pən ye neai kɨn kwermɨm.   
\q1
\v 11 Narɨmnar fam mɨnə e tukharkək,  
\q2 kɨsəmhen kɨn neipən yame tukrəmətɨt,  
\q1 mərɨg Ik takamarə kape rerɨn.   
\q1
\v 12 Takarakikɨn narɨmnar fam ye tokrei tanə mɨne ye neai rəmhen kɨn yame yermamə ramarakikɨn neipən mətɨt.  
\q2 Takukreikɨn narɨmnar fam rəmhen kɨn yame yermamə raməviruə kɨn neipən.  
\q1 Mərɨg Ik nakpəh nəviruəkɨnien,  
\q2 Kɨni Ik nakamarə kape rerɨn.”\rq (Sam 102:25-27)\rq*   
\p
\v 13 Kɨni pəh nien mə agelo e yame Kughen rɨmɨni-pən nəgkiarien tukun e mɨmə,  
\q1 “Ik əkwətə-pə ye kwermɨk matuk,  
\q2 Meriaji nɨpɨg jakor ik takehuə ye tɨkmɨr kafam mɨnə.”\rq (Sam 110:1)\rq*   
\p
\v 14 Mərɨg agelo mɨnə, iriə yorwok mɨnə əmə. Iriə nanmɨn yamə mɨne Kughen ramher-pə kɨn mə tuksarha huvə tuk narmamə yamə mɨne In ravəh mɨragh əriə.   
\c 2  
\s1 Narpɨnien aikɨn kape narmamə yamə mɨne kasor təvhagə has  
\p
\v 1 Yesu In yerpɨrɨg pɨk, ror pən, rhuvə mə kɨtawə tuksətərɨg huvə kɨn naha nhagɨn yame kwəsərɨg ta,\x - \xo 2:1 \xt Rom 11:22\x* tamə kɨtawə kɨsəpəh nəgkiarien mɨnə a mhavən isok.  
\v 2 Nəgkiarien yame agelo mɨnə kɨmnhani-ərav-pən tuk rɨptawə mɨnə,\x - \xo 2:2 \xt Wok 7:53\x* in nəfrakɨsien, kɨni narmamə tukhavəh narpɨnien tuk nəsɨkien Loa mɨne nəpəhyen narɨmnar yame Loa ramni.  
\v 3 Ror pən, tukmə kɨtawə kasor nar apnapɨg əmə ye nəgkiarien huvə yame ramni swatuk yame Kughen ravəh mɨragh ətawə iran, to khapəh nɨsaptayen kɨn narpɨnien. Nɨvəh-mɨraghien e, Yesu Yermaru rɨmnəkupan mɨni-ərhav, kɨni narmamə mɨnə tɨksɨn kɨmɨsərɨg, mɨshajoun ətawə kɨn, mə in nəfrakɨsien.\x - \xo 2:3 \xt Hib 10:28-29; 12:25\x*  
\v 4 Kɨni Kughen ramrɨpɨn nəgkiarien a mamor nɨmtətien mɨnə, mɨne nar apsɨpɨs mɨnə, mɨne norien pɨsɨn pɨsɨn yamə mɨne kasor narmamə kɨsəm kɨsakur, mɨvəh-si-pən nəsanɨnien kɨmi naha yermamə yame rorkeikei ye Nanmɨn Kafan tuk norien wok, mamhajoun mə nəgkiarien a in nəfrakɨsien.\x - \xo 2:4 \xt Mak 16:20\x*   
\s1 Yesu rɨmauə mɨvəh-si-əhu In rəmhen kɨn yermamə apnapɨg əmə  
\p
\v 5 Pa rɨmə agelo mɨnə tuksarmaru ye tanə vi yame tukrɨpiuə, yame yakamni e taktakun,\f + \fr 2:5 \ft  Nəmə Isrel rɨkiriə rɨmnəsɨk mə agelo mɨnə kasarmaru ai taktakun ye tanɨmtanə. Ǝmru Dut 32:8.\f*  
\v 6 meinai ye Nəkwəkwə kape Kughen yermamə kɨrik rɨmɨni-pən tuk Kughen mɨmə,  
\q1 “Narmamə iriə nar apnapɨg əmə,  
\q2 mərɨg Ik, nakɨpəh nərukɨnien əriə, rɨkim raməsɨk əriə,  
\q1 kɨni Ik nakamarha huvə tuk narmamə mɨfam.\f + \fr 2:6 \ft  Gris ramni mə “Ik nakamarha huvə tuk ji yermamə.”\f*   
\q1
\v 7 Nɨmɨvəhsi-əhu ji yermamə, agelo mɨnə yerpɨrɨg rapita, mərɨg kape nɨpɨg kwakwə əmə.  
\q2 Mɨvəhsi-pə narmaruyen mɨne nehuəyen mɨne nɨsiaiyen kɨmin.   
\q1
\v 8 Kɨni Ik mɨvəh-si-pən nehuəyen kɨmin mə tukrarmaru ye narɨmnar fam.”\x - \xo 2:8 \xt Jen 1:26; Rev 20:4,6; 22:5\x* \rq (Sam 8:4-6)\rq*  
\p Nəgkiarien e yame ramni mə tukrarmaru ye narɨmnar fam, nɨpran e mə nar kɨrik rɨkək yame in rɨpəh narmaruyen iran. Mərɨg taktakun ai khapəh nɨsəmien mə ramarmaru ye narɨmnar fam,  
\v 9 mərɨg nar kɨrikianə əmə kɨtawə kasəm. In e, Yesu, yame “Kughen rɨmɨvəhsi-əhu In, agelo mɨnə yerpɨrɨg rapita, kape nɨpɨg kwakwə,” mərɨg taktakun ai, Kughen “rɨvəhsi-pən narmaruyen mɨne nehuəyen mɨne nɨsiaiyen kɨmi Yesu” meinai In rɨmɨvəh nəmhəyen mɨmhə tuk ətawə. Ǝwəh, ye nɨhuvəyen kape Kughen, Yesu rɨmamhə tuk narmamə m-fam ye tokrei tanə.\x - \xo 2:9 \xt Fil 2:8-9\x*   
\p
\v 10 Kughen rɨmnor narɨmnar fam; kɨni narɨmnar fam, kafan əmə.\x - \xo 2:10 \xt Rom 11:36\x* Kɨni rhuvə əgkap mə In rɨmnor Yesu, yame rɨmnəkupan mhotei swatuk tuk nɨvəh-mɨraghien narmamə, mamərɨg nəmhəyen ye nɨmhəyen, mə tukruə yemə atuatuk\x - \xo 2:10 \xt Hib 2:17; 4:15; 5:8-9\x* kape nɨpɨk-ofugɨnien ji Kughen mɨnə khapsaah tukhavəh nɨmraghien rerɨn.\x - \xo 2:10 \xt Luk 24:26; Rom 8:17; 2 Tes 2:14; 1 Pita 5:1; Hib 2:7\x*   
\p
\v 11 Yesu e yame ramərəhu karɨn narmamə mə iriə nəmə atuatuk kape Kughen, mɨne narmamə yame In ramərəhu karɨn əriə, iriə min, rɨmriə kɨrikianə.\x - \xo 2:11 \xt Hib 13:12; Efes 5:26\x* Ror pən, In rɨpəh naurɨsien tuk nokrənien kɨn əriə mə piauni mɨnə mɨne nowini mɨnə.\x - \xo 2:11 \xt Mat 28:10\x*  
\v 12 Mamni-pən tuk Kughen mɨmə,  
\q1 “Yo jakni-ərhav-pən nhagɨm tuk piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə.  
\q2 Jakəni nɨpei mɨvəhsi-haktə Ik ye nɨmrɨ mɨrh.”\rq (Sam 22:22)\rq*   
\p
\v 13 Mamni mɨn mɨmə,  
\q1 “Jakni nəfrakɨsien iram.”\rq (Aes 8:17)\rq*  
\p Kɨni mamni mɨn mɨmə,  
\q1 “Yo e, kɨmawə kwajikovə yamə mɨne Kughen rɨmɨvəhsi-pə əriə kɨmi Yo.”\rq (Aes 8:18)\rq*   
\p
\v 14 Kwajikovə mɨnə e yame Yesu ramni əriə, iriə narmamə əgkap - nɨprairiə mɨne nɨtawriə aikɨn. Ror pən, Yesu tukraməkeikei muə ye tokrei tanə, nɨpran mɨne nɨtawɨn rəmhen kɨn yermamə, meinai yermamə əgkap rɨrkun nɨmhəyen.\x - \xo 2:14 \xt Jon 1:14\x* Kɨni nɨmhəyen kafan rɨmnoriah Setan yame in ramehuə ye kwənmhan kape nɨmhəyen.\x - \xo 2:14 \xt Jen 3:15; 1 Kor 15:54-57; 2 Tim 1:10; 1 Jon 3:8\x*  
\v 15 Narmamə kamhagɨn kɨn nɨmhəyen, kɨni nɨgɨnien kapəriə ramarkɨs ətərəkɨn əriə ye nɨpɨg m-fam, rəmhen kɨn yame iriə slef mɨnə kape nɨgɨnien.\x - \xo 2:15 \xt 2 Tim 1:7\x* Mərɨg Yesu In rɨmamhə mə tukrɨrɨsɨn əriə.  
\v 16 Kɨtawə kharkun huvə mə pəh nien mə In rɨmauə mə tukrasitu ye agelo mɨnə, mərɨg,\x - \xo 2:16 \xt Aes 41:8-9; Luk 3:8\x*  
\q1 “In rɨmauə mə tukrasitu irətawə e kwənərəus kape Ebraham.”\rq (Aes 41:8-9)\rq*   
\p
\v 17 Yesu tukrəkeikei muə nɨpran mɨne nɨtawɨn rəmhen kɨn yermamə, mə tukruə rəmhen kɨn piauni mɨnə mɨne nowini mɨnə ye narɨmnar fam,\x - \xo 2:17 \xt Fil 2:7; Hib 2:10; 4:15; 5:1,8-9\x* mə In rɨrkun nuəyen hae pris kapətawə mamor wok kape Kughen, mɨmhə, nɨtawɨn raiyu mamor swatuk kɨmi Kughen tuk nɨvəhsi-tayen narpɨnien kape təvhagə has kape narmamə. Ror pən, rɨkin rehuə tuk ətawə, kɨni kɨtawə kharkun nɨsətəgtəyen iran.\x - \xo 2:17 \xt Hib 5:2\x*  
\v 18 Meinai In mɨn, In rɨmɨrəhpɨkɨn nɨpɨg əutən ye nɨpɨg yame Setan rɨmɨvəhsi-pən vəhsi-pən kɨmin, kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, nɨpɨg Setan ravəhsi-pən vəhsi-pən kɨmi narmamə ai taktakun, kɨni Yesu rɨrkun nasituyen irəriə.\x - \xo 2:18 \xt Hib 4:15\x*   
\c 3  
\s1 Yesu In yerpɨrɨg rapita Moses  
\p
\v 1 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Kughen rɨmnokrən\x - \xo 3:1 \xt Rom 8:28\x* kwis kɨn ətawə-m kɨmiə mə tukhavən ye rao ye neai, mərəhu karɨn ətawə mə kafan narmamə mɨnə. Meinai Yesu ramasitu məknakɨn irətawə, rɨkimiə tukraməsɨk pɨk Yesu a, In aposol mɨne hae pris kape nhatətəyen kapətawə.  
\v 2 Kughen rɨmɨvəh-si haktə Yesu mə In tukror wok e, kɨni In rɨmnor nəkwai Kughen ye narɨmnar m-fam, rəmhen kɨn yame Moses kupan rɨmnor nəkwai Kughen ye kafan wok mɨnə fam,  
\q1 “In mamarha huvə tuk nimə kape Kughen, in e narmamə kape Kughen.”\rq (Nam 12:7)\rq*   
\p
\v 3 Iriu kwis kɨmɨwor nəkwai Kughen, mərɨg ratuatuk mə tukəgnəgɨn Yesu rapita Moses, rəmhen kɨn yame kaməgnəgɨn yermamə yame ravhirəkɨn nimə rapita nimə yame ravhirəkɨn.  
\v 4 Kɨni nimə mɨnə fam, narmamə kamhavirəkɨn. Mərɨg Kughen rɨmnərəhu-pə narɨmnar m-fam.  
\v 5 Moses in yorwok kɨrik ye nəkwai nimə kape Kughen, yame ramor nəkwan, mamarha huvə tuk nimə kafan- in e narmamə kape Kughen mɨnə. Kɨni narəyen kape Moses in ramor nuhpɨkɨnien kɨn narɨmnar yame Kughen tukrɨpihajoun kwasɨg.  
\v 6 Kristo, In mɨn rɨmnor nəkwai Kughen. Mərɨg pəh nien mə In yor wok əmə kɨrik rəmhen kɨn Moses. In Tɨni, kɨni In ravəh nehuəyen tuk narmaruyen ye kafan nimə. Kɨni tukmə kɨtawə kasətgah, mɨsarkut mə tuksərer tɨmtɨm\x - \xo 3:6 \xt Hib 3:14; 4:14; Rom 11:22\x* tuk nar yame kɨtawə kwəsərəhu-pən nətərɨgien kapətawə iran, kɨni mɨsagien tukun, kɨni nəfrakɨsien mə kɨtawə e, narmamə kafan, kɨtawə kɨsəmhen kɨn kafan nimə.\x - \xo 3:6 \xt 1 Kor 3:16; 1 Pita 2:5\x*   
\s1 Taksərɨp tɨm tɨm əmiə mɨnə ye nhatətəyen kapəmiə  
\p
\v 7 Ror pən, pəh kɨsəri-pən nəgkiarien yame Nanmɨn kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Taktakun əmə, takasəkeikei mɨsətərɨg kɨn kafan nəgkiarien,   
\q2
\v 8 mhapəh nɨsorien kapəmia kapə rɨskai pɨk,  
\q1 rəmhen kɨn rɨpmiə mɨnə kɨmɨsor məknakɨn kupan, mɨsəsɨk nəkwai Kughen nɨpɨg kɨmnharap əsɨgəvɨn Kughen ye tɨpəvsɨk.   
\q1
\v 9 Kughen ramni mə,  
\q1 ‘Ikɨn aikɨn a, rɨpmiə mɨnə kɨmɨsəkeikei kɨmi Yo mhamə tuksəm-ru kafak nəsanɨnien,  
\q2 nar apnapɨg iriə kɨmɨsəm nɨmtətien yamə mɨne yɨmnor  
\v 10 mɨvəh newk foti.  
\q1 Kɨni Yo jakor niemhaa kɨmi əriə, mamni mɨmə,  
\q2 “Rɨkiriə ramvən isok tuk Yo nɨpɨg m-fam,  
\q2 mɨsəpəh swatuk kafak.”   
\q1
\v 11 Niemhaa rɨmnhai Yo, yɨmɨvəh kwəsu mɨmə,  
\q2 “Iriə e to khapəh nhavənien a ikɨn yame jakvəhsi-pən kɨmi narmamə mə tukhavən mɨsapɨs ikɨn.” ’”\f + \fr 3:11 \ft  Ol Sam 95 raməvsao kɨn kaha tu yamə mɨne Moses rɨmɨkɨr-yerhav əriə apa Ijip. Kɨmnɨsarə ye tɨpəusɨk, mhamə ta mə Kughen rɨmnəpəh əriə, mɨsarar, mhani hah Kughen. Kɨni Kughen rɨmɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmi əriə tukun, mɨmə iriə to khapəh nhavənien mɨsarə apa tanə huvə yame In rɨmɨrpen ta mə kape nəmə Isrel. Nakəm stori iran ye Eks 17:1-7, Nam 14:1-30, mɨne Nam 20:1-13.\f*\rq (Sam 95:7-11)\rq*   
\p
\v 12 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə, takasərɨg əmiə tuk nar e. Sor mə rɨkimiə tukrɨpəh nahasien mor əmiə nakamɨr ye kapəmiə nhatətəyen mhaukreikɨn-pən əmiə tuk Kughen yame Ramragh.  
\v 13 Mərɨg nɨpɨg m-fam, tukmə nakhavəh kwənmhaan tukun, takasəkeikei mhavəhsi-haktə nərɨgien kapəmiə mɨnə pəh təvhagə has tukrɨpəh neikuəyen irəmiə, mamor kapəmia kapə rɨskai, mamor mɨn nakhapəh nɨsərɨgien nəgkiarien kape Kughen.  
\v 14 Meinai tukmə kɨtawə kɨsərer tɨm tɨm mɨseriaji-pən infamien, mɨshatətə ye Kughen rəmhen əmə kɨn yame nɨpɨg kɨmɨshatətə pə pə əmə iran, in e ramhajoun-pən mə kɨtawə kɨsor wok kwis kɨtawə Kristo.  
\v 15 Rəmhen kɨn yame kwəni ta kɨmə,  
\q1 “Taktakun əmə, takasəkeikei mɨsətərɨg kɨn kafan nəgkiarien,  
\q2 mhapəh nɨsorien kapəmia kapə rɨskai pɨk  
\q1 rəmhen kɨn rɨpmiə mɨnə kɨmɨsor, mhavəhsi-pən nɨmetairiə kɨmi Yo.”\f + \fr 3:15 \ft  Raməvsao mɨn kɨn kaha tu yamə mɨne Moses rɨmɨkɨr-yerhav əriə apa Ijip.\f*\rq (Sam 95:7-8)\rq*   
\p
\v 16 ?Kɨni nɨ-pa mɨne kɨmɨsərɨg pawk nəgkiarien kape Kughen mhapəh nɨsorien? Iriə e Moses rɨmɨkɨr ərhav əriə apa Ijip.\x - \xo 3:16 \xt Nam 14:1-35\x*  
\v 17 ?Nɨ-pa mɨnə e kɨmɨsor Kughen niemhaa rhai mɨvəh newk foti? Iriə e nəmə kɨmɨsor norien has, kɨni mhamɨr mhamhə apap ye tɨpəvsɨk.\x - \xo 3:17 \xt Nam 14:29; 1 Kor 10:1-13\x*  
\v 18 ?Kɨni nɨ-pa mɨnə e Kughen rɨmnəgkiar irəriə, mɨvəh kwəsu mə iriə to khapəh nhavənien ikɨn Kughen ravəhsi-pən napɨsien kɨmi narmamə ikɨn? In rɨmnəgkiar ye narmamə yamə mɨne kɨmɨsəsɨk nəkwan.  
\v 19 Kɨni kɨtawə kɨsəm mhamə iriə kɨmɨseinein nɨvənien ikɨn kamapɨs ikɨn meinai kɨmnhapəh nɨshatətəyen iran.   
\c 4  
\s1 Ikɨn kavəh nɨmraghien tuk Kughen ikɨn  
\p
\v 1 Mərɨg kɨtawə e, Kughen rɨmɨrpen mə kɨtawə tukharkun nhavənien ikɨn kavəh nɨmraghien tuk Kughen ikɨn. Kɨni promes e, raməmɨr hanə, maməhitə tuk ətawə. Ror pən, pəh kɨtawə tukasərɨg ətawə, kɨni mhagɨn, tamə kɨtawə kɨrik rɨpəh nɨvəhyen nɨmraghien a.  
\v 2 Meinai kɨtawə kwəsərɨg ta Nəvsaoyen Huvə mə Kughen rɨmnor apnəpeinə ye ikɨn kɨrik tuk nɨmraghien kapətawə, rəmhen kɨn yame kaha kapətawə mɨnə kwəsərɨg ta.\f + \fr 4:2 \ft  In ikɨn e, raməvsao kɨn kaha mɨnə iriə Moses kɨmɨseriwək apa ye tɨpəusɨk.\f* Mərɨg nəgkiarien a rɨpəh nasituyen irəriə meinai iriə kɨmɨsərɨg əmə, mhapəh nɨshatətəyen iran.  
\v 3 Meinai kɨtawə yamə mɨne kɨshatətə iran mharkun nhavənien imə, ikɨn kavəh nɨmraghien tuk Kughen ikɨn. Mərɨg ye nɨkarɨn kape narmamə yamə mɨne khapəh nɨshatətəyen iran, Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Niemha rɨmnhai Yo, yɨmɨvəh kwəsu mɨmə,  
\q2 ‘Iriə e to khapəh nhavənien a ikɨn jakvəhsi-pən napɨsien kɨmi narmamə ikɨn.’”\rq (Sam 95:7-11)\rq*  
\p Kughen rɨmnor tokrei tanə, ai mɨnor apnəpeinə pawk ta ye kwənmhaan kavəh nɨmraghien tukun ikɨn, mərɨg rɨmɨni-əhu kaha tu mɨnə mə tukhapəh nhavənien aikɨn.  
\v 4 Kɨtawə kharkun mə rɨmnor apnəpeinə ta ye kwənmhan kape napɨsien, meinai Nəkwəkwə kape Kughen raməgkiar ye Sabat mɨmə,  
\q1 “Kughen rɨmnor ta narɨmnar ai, kɨni ye nɨpɨg yame ror seven kɨn, In rapɨs mɨpəh norien narɨmnar.”\rq (Jen 2:2)\rq*   
\p
\v 5 Mərɨg Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨn nəgkiarien pɨsɨn kɨrik mɨmə,  
\q1 “Iriə e to khapəh nhavənien a ikɨn yame jakvəhsi-pən kɨmi narmamə mə tukhavən mɨsapɨs ikɨn.”\rq (Sam 95:11)\rq*   
\p
\v 6 Ror pən, ikɨn kavəh nɨmraghien tuk Kughen ikɨn a, in raməmɨr hanə mə narmamə tukhavən ikɨn. Mərɨg narmamə kupan tɨksɨn yamə mɨne kɨmɨsərɨg Nəvsaoyen Huvə, kɨmɨsəpkərhav ye kwənmhaan kavəh nɨmraghien ikɨn, meinai kɨmɨsəsɨk nəkwai Kughen.  
\v 7 Kɨni ror tu kwənmopɨn, Kughen rɨmnərəhu-pən nɨpɨg kɨrik mɨn tuk nɨvənien ikɨn kavəh nɨmraghien tukun ikɨn. Nɨpɨg ai, in e taktəkun. Kughen rɨmɨni ta ye nəkwəkwə kape King Deved nəgkiarien e yamə yakwərai ta mɨmə,  
\q1 “Taktakun əmə, takasəkeikei mɨsətərɨg kɨn kafan nəgkiarien,  
\q2 mhapəh nɨsorien kapəmia kapə rɨskai pɨk.”\rq (Sam 95:7-8)\rq*   
\p
\v 8 Rɨkimiə tukrəsɨk-ru kwən e Josua kupan. To Josua rɨpivəhsi-pən napɨsien kɨmi əriə ye nɨpɨg in rɨmɨkɨr əriə mhavən Kenan, Kughen to rɨpipəh nɨni-pən-mɨnien mə tukrərəhu nɨpɨg kɨrik kape nɨvənien ikɨn kavəh nɨmraghien tukun ikɨn.\f + \fr 4:8 \ft Stori e raməmɨr ye Dut 31:7; Jos 22:4.\f*  
\v 9 Kɨni ror məkneikɨn, In rɨmɨni nɨpɨg pɨsɨn kɨrik mɨn, nɨpɨg a raməmɨr hanə tuk kafan narmamə mɨnə mə tukhavən mhavəh nɨmraghien. Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Kughen rɨmnapɨs ye kafan wok mɨnə kupan, ye Sabat.  
\v 10 Meinai yermamə yame ramvən imə mə tukrɨvəh nɨmraghien e, in tukrapɨs ye kafan wok rəmhen kɨn yame Kughen rɨmnapɨs ye kafan wok kupan.\x - \xo 4:10 \xt Jen 2:2; Hib 4:4\x*   
\p
\v 11 Tuk nar ai, kɨtawə tuksarkut pɨk mhamə tukhavən imə mhavəh nɨmraghien e. Rɨpəh nɨhuvəyen mə kɨtawə kɨrik tukrəri-pən norien kape nəmə kupan yamə mɨne kɨmɨsəsɨk nəkwai Kughen mamhamɨr.  
\v 12 Meinai nəgkiarien kape Kughen,\x - \xo 4:12 \xt 1 Pita 1:23; Aes 49:2; Rev 19:13-15; Jon 12:48\x* in ramragh mamor wok.\x - \xo 4:12 \xt Aes 55:11; Jer 23:29\x* In rəmhen kɨn nao yame resrə ye nɨkarɨn mir.\x - \xo 4:12 \xt Efes 6:17\x* In rɨrkun nərɨpraiyen mor əpu nətərɨgien mɨnə mɨne rɨkin pɨsɨn pɨsɨn ye narmamə, rəmhen kɨn yame nao ramhoprai nɨkəkri jir mamor əpu ikɨn rɨrpɨn ikɨn mɨne nunu. In rɨrkun nəkirien nətərɨgien mɨnə mɨne rɨki yermamə mɨnə.\x - \xo 4:12 \xt 1 Kor 4:5\x*  
\v 13 Kughen raməm narɨmnar fam ye tokrei tanə rəmhen kɨn yame kɨmnərai kwəskwəh kəpəkɨr kɨn, kaməm fam. Kɨni kɨtawə tukasəkeikei mhani-ərhav fam əgkap narɨmnar yamə mɨne kɨmɨsor kɨmi Kughen.\x - \xo 4:13 \xt Rev 2:23\x*   
\s1 Yesu In rɨmauə hae pris yame rhuvə rapita, meinai nar apnapɨg mə In Kughen, mərɨg rɨmauə ye tokrei tanə  
\p
\v 14 Ror pən, pəh kɨtawə tukharaptərəkɨn tɨm tɨm nhatətəyen kapətawə yame kɨtawə kamhani-ərhav, meinai kɨtawə kharkun mə kapətawə aikɨn hae pris yame In rhuvə pɨk. In e, Yesu, Ji Kughen, yame ruavən ta apa ye rao ye neai.\x - \xo 4:14 \xt Hib 7:25\x*  
\v 15 Meinai kapətawə hae pris, In pris kɨrik yame rɨrkun huvə rɨkitawə, mɨrkun mə kɨtawə khapəh nɨsəmhenien. In rɨrkun məkne meinai narɨmnar fam yame kamharap əsɨgəvɨn ətawə ye nɨmraghien kapətawə kwənharap əsɨgəvɨn ta In ye kafan nɨmraghien. Mərɨg nar kɨrikianə əmə e, In rɨmɨpəh norien təvhagə has.  
\v 16 Tuk nar ai, pəh kɨtawə tuksətgah tuk nɨvənien ipakə tuk jea kape King e yame ramautə-pə kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi ətawə. Kɨni ikɨn aikɨn a, In rɨkin tukrehuə tuk ətawə, kɨni mɨvəhsi-pə nɨhuvəyen kɨmi ətawə yerkin agien, ye nɨpɨg əutən mɨnə.\x - \xo 4:16 \xt Eks 25:18-22; Lev 16:2,14,15; Hib 9:5\x*   
\c 5  
\nb
\v 1 Kɨtawə kharkun mə nɨpɨg m-fam Kughen ramrɨpen yermamə kɨrik ye narmamə mɨvəhsi-haktə in mə tukruə hae pris, mə in swatuk kape narmamə tuk nɨvənien tuk Kughen. In ravəhsi-pən atuə kɨn narɨmnar kapətawə kɨmi Kughen, kɨni in mavi nɨtə tuk kapətawə norien has mɨnə.\x - \xo 5:1 \xt Hib 2:17; 7:27; 8:3; 9:9\x*  
\v 2 Kɨni hae pris in mɨn in yermamə rəmhen kɨn ətawə, in ramor rɨmar əmə tuk narmamə,\x - \xo 5:2 \xt Hib 2:17-18\x* nar apnapɨg iriə kɨseinein əgkap nar yame ratuatuk, mɨsapta kɨn swatuk. In ramor rɨmar tuk əriə meinai in mɨn rɨpəh nəmhenien,  
\v 3 mamor təvhagə has.\x - \xo 5:3 \xt Hib 4:15; 7:28\x* Kɨni maməkeikei mɨvi nɨtə tuk təvhagə has kafan mɨne kape narmamə.\x - \xo 5:3 \xt Lev 9:7; 16:6-15; Hib 7:27; 9:7\x*   
\p
\v 4 Kɨni kwən kɨrik to rɨpəh nɨvəhsi-haktə-atukien in mə in hae pris. Nɨkam. Kughen tukraməkeikei mokrən kɨn kafan kɨrik yermamə mə tukror wok e, rəmhen əmə kɨn yame rɨmnokrən kɨn Eron kupan mə in pris kɨrik.  
\v 5 Ror pən, Kristo rɨmɨpəh nɨvəhsi-haktə-atukien In mə In hae pris. Mərɨg Kughen rɨmɨrpen In, kɨni mɨni-pən tukun mɨmə,  
\q1 “Ik narɨk.  
\q2 Taktakun ai yakwauə rɨmɨm atuatuk.”\rq (Sam 2:7)\rq*   
\p
\v 6 Kɨni Nəkwəkwə kape Kughen rɨmni mɨn mɨmə,  
\q1 “Ik pris kɨrik nakəmhen kɨn Melkisedek kupan,  
\q2 Kɨni Ik takamor wok kape pris kape rerɨn.”\rq (Sam 110:4)\rq*   
\p
\v 7 Ye nɨmraghien kape Yesu ye tokrei tanə e, In rɨmnaməhuak kɨmi Kughen, mamasək apomh, nehe nɨmrɨn rɨmnaiyu kɨni mamaiyoh kɨn nasituyen kɨmi Kughen yame rɨrkun nɨvəh-mɨraghien In ye nɨmhəyen. Kɨni ramsiai Kughen, marar mamor nəkwan.\x - \xo 5:7 \xt Luk 22:42\x* Tuk nar ai, Kughen rɨmnərɨg In.\x - \xo 5:7 \xt Mat 26:36-46; Mak 14:32-42; Luk 22:39-46\x*  
\v 8 Nar apnapɨg mə Kristo in Ji Kughen, mərɨg rɨmnərɨg nəmhəyen. Nəmhəyen yame In rɨmnərɨg rɨmnhajoun in kɨn norien nəkwai Kughen,\x - \xo 5:8 \xt Fil 2:6-8\x*  
\v 9 kɨni rɨmauə yemə atuatuk, kɨni mor swatuk kape nɨvəh-mɨraghien kafan narmamə yamə mɨne kasor nəkwan. Mampɨk huvə əriə kape rerɨn.  
\v 10 Kɨni Kughen rɨmɨvəhsi-pən nhag e kɨmin mɨmə In hae pris rəmhen kɨn kwən a Melkisedek kupan.\x - \xo 5:10 \xt Sam 110:4; Hib 5:6\x*   
\s1 Takhapəh nhamɨrien  
\p
\v 11 Kɨmawə yakhavəh nəgkiarien rehuə mə jakhani-pre tuk əmiə, mhamə Yesu In hae pris rəmhen kɨn Melkisedek kupan. Mərɨg rəutən pɨk tuk nhopraiyen nəgkiarien m-fam tuk əmiə, meinai kɨmiə naksarpah pɨk tuk nərɨgien nar kɨrik mharkun.  
\v 12 Kɨmiə nɨmɨshatətə tu pɨk, kɨni rhuvə mə kɨmiə takpihauə ta nəmhajoun mɨnə kape nəgkiarien kape Kughen. Mərɨg nɨkam, kɨmiə naksəpəh. Kɨni taktakun ai, tukaməkeikei kamhajoun mɨn əmiə, rɨrikakun mɨn ye nuknei nəgkiarien mɨnə kape Kughen. Nəfrakɨsien e, kɨmiə nakwəsehuə ta mə taksən nəvɨgɨnien skai, mərɨg naksəmhen əmə tuk nəmahyen.\x - \xo 5:12 \xt 1 Pita 2:2\x*  
\v 13 Mərɨg narmamə yamə mɨne kasəmaah hanə, iriə kwajikovə əmtəmtə mɨnə - khapəh nhavəs-huvəyen nɨrkunien tuk swatuk yame ratuatuk.  
\v 14 Mərɨg nəvɨgɨnien skai ne narmamə yamə mɨne kapəriə nɨrkunien ruəmruə ta, mamhawhai-pən nətərɨgien kapəriə mə tukharkun yame rahas mɨne yame rhuvə kɨni masor yame rhuvə\x - \xo 5:14 \xt Rom 16:19\x* in əmə in əmə.   
\c 6  
\nb
\v 1 Ror məknei, rhuvə mə kɨtawə tukasəkeikei mɨsarkut pəh rɨkitawə rɨmruə; pəh khapəh nharerɨg-pənien tuk nuknei\x - \xo 6:1 \xt Hib 5:12\x* nhajounien kape Nəgkiarien Huvə kape Yesu Kristo yame kwəsərɨg ta. To khapəh nhavirəkɨn-əməyen nuknei nimə nɨpɨg m-fam. In e, tukhapəh nhani-əməyen mə narmamə tukasəkeikei mɨsəpəh swatuk yame ramkɨr-pən əriə ye nɨmhəyen,\x - \xo 6:1 \xt Hib 9:14\x* mamhani nəfrakɨsien ye Kughen.  
\v 2 Kɨni pəh khapəh nɨshajounien nar kɨrikianə əmə rəmhen kɨn baptaes, uə norien kape nərəhu-pənien kwermɨ jir ye kapən kapə yermamə məhuak tukun, uə nɨpɨg yame narmamə tukhamragh mɨn ye nɨmhəyen kapəriə, uə nɨpɨg yame Kughen tukrɨvəhsi-pən narpɨnien rerɨn kɨmi narmamə.  
\v 3 Nɨkam. Pəh Kughen tukrasitu irətawə mor ətawə kharkun fam.   
\p
\v 4-6 Mərɨg narmamə tɨksɨn kwənhauə ta ye nɨkhakien,\x - \xo 6:4-6 \xt Hib 10:32\x* mwəsən əsɨgəvɨn ta nəvɨgɨnien yame ramsɨ-pən ye rao ye neai,\x - \xo 6:4-6 \xt Efes 2:8\x* mɨnhavəh ta Nanmɨn kape Kughen yerkiriə\x - \xo 6:4-6 \xt Gal 3:2\x* mɨne nɨhuvəyen ye Nəgkiarien kape Kughen,\x - \xo 6:4-6 \xt Sam 34:8\x* mwəsəm ta nəsanɨnien kape narmaruyen kape Kughen yame tukrɨpiuə, məkneikɨn, mhamɨr mɨsəpəh. Kɨni swatuk rɨrkək tuk əriə tuk nararien ye nərɨgien kapəriə tuk nɨrerɨg-pəyen tuk Kughen.\x - \xo 6:4-6 \xt 2 Pita 2:21\x* Meinai iriə kwəsəri-pən swatuk kɨrikianə kape narmamə yamə mɨne kɨmɨsəsɨk-pən Ji Kughen ye nai kamarkwao kɨn, mɨsarh iakei iran ye nɨmrɨ mɨrh.   
\p
\v 7 Nɨmoptanə yame ravəhs-huvə nəhig yame ramɨp nɨpɨg m-fam, mamor nəvɨgɨnien ramor kwənkwan, nɨmoptanə a ravəh mɨragh narmamə yamə mɨne kasəsim aikɨn a. Kɨni Kughen ravəhsi-pən nɨvhuəyen iran.  
\v 8 Mərɨg nɨmoptanə yame nar huvə kɨrik rɨkək iran, mamor əmə kapɨr-iapɨr mɨne mənvhirɨk has mɨnə, nɨmoptanə a rɨpəh nɨhuvəyen tuk nar kɨrik. Kughen ravəhsi-pən nahasien iran, kɨni tuk Nɨpɨg Kwasɨg, tukrɨvaan əru.   
\p
\v 9 Eh, kɨmiə yame yaksorkeikei pɨk əmiə. Nar apnapɨg mə yaksəgkiar məknakɨn kɨmi əmiə, mərɨg yakharkun huvə mə kɨmiə nakhapəh nɨsəmhenien kɨn nɨmoptanə has a. Yakharkun huvə mə kɨmiə nakamhavəh narɨmnar mɨnə e yame rhuvə rapita, yame Kughen ravəhsi-pre kɨmi əmiə meinai In rɨmɨvəh mɨragh əmiə.  
\v 10 Kughen tukrɨpəh nərukɨnien wok yamə mɨne nɨmnasor, meinai Kughen, kafan norien ratuatuk əmə nɨpɨg m-fam. Kɨni In tukrɨpəh norien nar apnapɨg ye norien huvə kape norkeikeiyen yame nɨmɨsor kɨmin, masor ai taktakun, nɨpɨg naksasitu ye kafan narmamə mɨnə.\x - \xo 6:10 \xt Mat 10:40,42\x*  
\v 11 Yaksorkeikei mə kɨmiə m-fam takharpɨn ye norkeikeiyen yame nakasor mamhavən infamien rɨkək, mə takhavəh nar yame naksərəhu-pən tɨm tɨm nətərɨgien kapəmiə iran.\x - \xo 6:11 \xt Hib 3:6\x*  
\v 12 Yakhapəh nɨsorkeikeiyen mə kɨmiə taksarpah, mərɨg yaksorkeikei mə takhavəh norien\x - \xo 6:12 \xt Hib 13:7\x* kape narmamə yamə mɨne kɨmɨsaiyu kupan. Iriə kɨmɨshatətə tɨm tɨm ye Kughen kɨni masor nətərɨgien kapəriə rapomh.\x - \xo 6:12 \xt Jem 1:3; Rev 13:10; 14:12\x* Masor məknakɨn, taktakun ai, iriə kwənhavəh ta narɨmnar yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen ta mə kapəriə.\x - \xo 6:12 \xt Hib 10:36\x*   
\s1 Promes yame Kughen ramni raməmɨr rerɨn  
\p
\v 13 Nɨpɨg Kughen rɨmɨni-pən promes tuk Ebraham, nhag kɨrik mɨn rɨkək yame tukrɨvəh kwəsu iran, meinai nhagɨn Kughen In yerpɨrɨg pɨk rapita nhag mɨnə fam. Ror pən rɨmɨvəh atuk əmə kwəsu ye nhagɨn mɨmə,   
\q1
\v 14 “Yo jakvəhsi-pre kafak nɨvhuəyen kɨmik, rehuə.  
\q2 Yo jakor kafam kwənərəus tukrɨpsaah.”\rq (Jen 22:17)\rq*   
\nb
\v 15 Meinai Ebraham, kafan nətərɨgien rapomh, in rɨmɨwhin mɨvən meriaji nɨpɨg rɨmɨvəh narɨmnar yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen ta mə tukrɨvəhsi-pən kɨmin.\x - \xo 6:15 \xt Jen 21:5\x*   
\p
\v 16 Nɨpɨg yermamə ravəh kwəsu ye nhag yemehuə kɨrik kafan, kɨni kwəsu a ramərkɨs kafan nəgkiarien rɨpam. Kɨni narmamə tukasəkeikei mamhani nəfrakɨsien ye kafan nəgkiarien. To khapəh nɨsotgoh-mɨnien tukun.\x - \xo 6:16 \xt Eks 22:11\x*  
\v 17 Ye swatuk kɨrikianə əmə mɨn, Kughen rɨmɨvəh atuk kwəsu ye nhagɨn\x - \xo 6:17 \xt Rom 4:16\x* meinai In rorkeikei mə tukror narmamə yamə mɨne tukhavəh narɨmnar yame In rɨmɨrpen əriə mə tukharkun huvə mə kafan nətərɨgien tukrɨpəh nukreikɨnien tuk nɨpɨg kɨrik.\x - \xo 6:17 \xt Nam 23:19; Taet 1:2\x*  
\v 18 Kughen ravəh kwəsu məkna mə tukrɨvəhsi-haktə nətərɨgien kapətawə, yamə mɨne kɨmɨsaiyu ətgɨn In. Kɨni pəh kɨtawə tukharaptərəkɨn tɨm tɨm norien a yame Kughen rɨmɨvəhsi-pə ta kɨmi ətawə, mə kɨtawə tuksətɨgtə ye promes mɨnə kafan. Nɨpɨg tukmə Kughen rɨmɨrpen nar kɨrik mə tukror, mɨvəh kwəsu tukun, to rɨpəh mɨn nukreikɨnien tuk nɨpɨg kɨrik, meinai,  
\p “Kughen to rɨpəh neikuəyen nɨpɨg kɨrik.”\rq (Nam 23:19)\rq*   
\p
\v 19 Kɨtawə kwəsərəhu-pən tɨm tɨm kapətawə nətərɨgien mə tukhavəh narɨmnar mɨnə a, ror məkneikɨn mə in rəmhen kɨn angka kɨrik yame ravi tɨm tɨm kapətawə nɨmraghien,\x - \xo 6:19 \xt Fil 3:12\x* mə nar kɨrik tukrɨpəh nəsuə-əsuəyen kɨn mɨvi ta ətawə. Rəmhən əmə mə angka e raməmɨr hanə apa Ikɨn Ramərhakə Ikɨn, apa ye rao ye neai, ikɨn neipən raməker əswasɨg ikɨn.\x - \xo 6:19 \xt Lev 16:2; Hib 9:2,3,7\x*  
\v 20 Ikɨn a, Yesu rɨmavən atuə kɨn kapətawə ikɨn, mə tukrəhitə ye swatuk kapətawə.\x - \xo 6:20 \xt Hib 4:14\x* In ruauə ta rəmhen kɨn hae pris,\x - \xo 6:20 \xt Hib 2:17\x* rəmhen əmə kɨn pris e Melkisedek\x - \xo 6:20 \xt Hib 5:16\x* kupan. Kɨni In ravəh wok e kape rerɨn.   
\c 7  
\s1 Melkisedek, king kape natuatukien, mɨne nəmərinuyen, mɨne hae pris yame ramor wok kape Kughen  
\p
\v 1 Kwən e, Melkisedek, in king kape Salem, kɨni in pris kupan kape Kughen yame in Yerpɨrɨg pɨk.\f + \fr 7:1 \ft Stori kape Melkisedek raməmɨr ye Jen 14:17-20.\f* Kupan, Ebraham rɨmavən mamarowagɨn iriə king mɨnə, kɨni mapita əriə, kɨni mɨrerɨg muə. Melkisedek in rɨmavən məm Ebraham ye swatuk, kɨni in maməhuak mamaiyoh Kughen mə tukrɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi Ebraham.  
\v 2 Kɨni Ebraham rɨmɨvəhsi-ta taet ye kafan narɨmnar mɨvəh-si-pən kɨmi Melkisedek. Melkisedek e, nhagɨn, nɨpran e “King kape Natuatukien.” Kɨni nhag kɨrik mɨn e, kamokrən kɨn kɨmə, King kape Salem, nɨpran e ramni mɨmə, “King kape nəmərinuyen.”  
\v 3 Nəkwəkwə kape Kughen rɨpəh nəvsaoyen kɨn rɨmni mɨne nɨsɨni mɨne kwənərəus kafan. Kɨni mɨpəh nɨniyen nɨpɨg yame rɨmnarha iran, mɨne nɨpɨg yame rɨmamhə iran. Rəmhen əmə kɨn yame in rɨmɨpəh nɨmhəyen, in mamor hanə wok kape pris. Ror pən, in rəmhen kɨn Ji Kughen yame in pris kape rerɨn.\x - \xo 7:3 \xt Sam 110:4\x*   
\p
\v 4 Rɨkim tukramuh-ru Melkisedek in yemehuə kɨrik. Nar apnapɨg mə rɨptawə e Ebraham in yemehuə, mərɨg in ramsiai pɨk Melkisedek mɨvəh-si-pən kafan nar huvə mɨnə kɨmin rəmhen kɨn taet.\x - \xo 7:4 \xt Jen 14:20\x*  
\v 5 Kɨtawə kharkun mə ye newk mɨnə fam, nəmə Isrel iriə kasəkeikei mhavəhsi-pən kapəriə taet kɨmi kwənərəus kape Livae, iriə e pris mɨnə, rəri-pən əmə yame loa ramni. Nar apnapɨg mə pris mɨnə, iriə mɨn kwənərəus mɨnə kape Ebraham, mərɨg nəmə iməriə ikɨn iriə kasəkeikei mamhavəhsi-pən taet kɨmi əriə.  
\v 6 Mərɨg Melkisedek e, pəh nien mə in kwənərəus kɨrik kape Livae. Mərɨg in ravəh taet mɨnə kape Ebraham. Kɨni in mɨvəh-si-pən nɨhuvəyen kɨmi Ebraham\x - \xo 7:6 \xt Jen 14:19,20\x* e yame Kughen rɨmɨrpen.  
\v 7 Ratuatuk əgkəp mə yermamə əmə yame in yerpɨrɨg tukrɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi yermamə yame in ye tanə. Melkisedek ravəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi Ebraham, ramhajoun pən mə in yerpɨrɨg, kɨni Ebraham in ye tanə.  
\v 8 Kɨni pris yamə mɨne kamhavəh taet, iriə narmamə əmə yamə mɨne tukpihamhə. Mərɨg Melkisedek e, in ravəh taet, kamni kɨmə in ramragh rerɨn.\x - \xo 7:8 \xt Hib 5:6\x*  
\v 9 Livae mɨne kafan kwənərəus, iriə e kamhavəh taet kape nəmə Isrel, mərɨg kɨrkun nɨniyen mə nɨpɨg rɨpriə Ebraham rɨmɨvəhsi-pən taet kɨmi Melkisedek, kafan mɨn kwənərəus, iriə mɨn kɨmnhavəhsi-pən taet a iriə min,  
\v 10 meinai ye nɨpɨg Ebraham rɨmɨvəhsi-pən taet kɨmi Melkisedek, kɨni ai Livae rɨsɨ-pən ye kwənərəus kape rɨpni Ebraham.   
\s1 Kristo in rəmhen kɨn Melkisedek  
\p
\v 11 Nar apnapɨg Loa kape Moses ramni mə pris mɨnə tukhasɨ-pən ye kwənərəus kape Livae, mərɨg pris mɨnə a kɨseinein norien mə narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen.\x - \xo 7:11 \xt Hib 7:18,19; 8:7\x* Ror pən, pris mɨn kɨrik tukraməkeikei muə, yame pəh nien mə in kwənərəus kape Eron mɨne Livae, mərɨg in pris rəmhen kɨn pris a Melkisedek.  
\v 12 Tukmə nɨpɨg kɨmə tukukreikɨn norien kape nɨrpenien pris, tukaməkeikei kukreikɨn mɨn loa.  
\v 13 Tukaməkeikei kor məknaikɨn meinai kɨtawə kasəgkiar ye Yermaru kapətawə yame rɨsɨ-pən ye kwənərəus yame rɨpəh norien wok kape pris yamə mɨne khavaan əru nar mɨragh mɨnə ye tebol ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen.  
\v 14 Kɨtawə kwənharkun ta mə Yesu Yermaru kapətawə in rɨmasɨ-pən ye kwənərəus kape Juda,\x - \xo 7:14 \xt Jen 49:10; Mat 1:3; 2:6; Rev 5:5\x* kɨni nɨpɨg Loa kape Moses raməgkiar kɨn wok kape pris mɨnə, pa rɨmə raməgkiar ye kwənərəus kape Juda.  
\v 15 Mərɨg rhuvə əmə, meinai kɨtawə kharkun mə pris kɨrik ruauə ta, yame in rəmhen kɨn pris a Melkisedek.  
\v 16 In rɨmauə pris, mərɨg pəh nien mə Loa ramni mə kwənərəus kafan iriə pris mɨnə. In ramor wok kape pris ye nar kɨrik yame rəsanɨn rapita Loa, in e, nəsanɨnien kape nɨmraghien kafan yame infamien rɨkək.\x - \xo 7:16 \xt Jon 1:4; 5:26; Hib 7:25\x*  
\v 17 Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Ik takamor wok kape pris kape rerɨn.  
\q2 Ik pris kɨrik rəmhen kɨn Melkisedek kupan.”\rq (Sam 110:4)\rq*   
\p
\v 18 Kɨmnəpəh loa kupan, meinai kafan nəsanɨnien rɨkək, in rɨpəh nasituyen ye nar kɨrik.\x - \xo 7:18 \xt Rom 8:3; Gal 3:21; Hib 9:9; 10:1\x*  
\v 19 Meinai loa a reinein norien yermamə kɨrik mə in ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen.\x - \xo 7:19 \xt Rom 3:20\x* Kɨni taktakun ai, norien pɨsɨn mɨn kɨrik yame rhuvə rapita, in ravəh tamhekɨn, mə kɨtawə tuksərəhu-pən kapətawə nətərɨgien iran. Kɨni in swatuk kapətawə tuk nɨvənien ipakə tuk Kughen.\x - \xo 7:19 \xt Hib 4:16; 10:22; Jem 4:8\x*   
\p
\v 20 Kughen rɨmɨrpen mə Kristo tukror wok kape pris kape rerɨn, kɨni mɨvəh kwəsu mə kafan nəgkiarien tukrɨpam. Mərɨg nɨpɨg rɨmɨrpen pris mɨnə tɨksɨn, in rɨpəh nɨvəhyen kwəsu.  
\v 21 Mərɨg Kughen rɨmɨvəh əmə kwəsu nɨpɨg In rɨmɨrpen Yesu mə In pris. Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Yermaru ravəh kwəsu kɨrik,  
\q2 kɨni to kɨpəh nukreikɨnien nərɨgien kafan. Kɨni mɨmə,  
\q1 ‘Ik takamor wok kape pris kape rerɨn.’”\rq (Sam 110:4)\rq*   
\p
\v 22 Nəgkiarien e ramhajoun pən mə promes yame Kughen rɨmnor irətawə, yame Yesu rɨmnor ruə mor nəfrakɨsien kɨn, in rhuvə pɨk mapita promes akwas yame Kughen rɨmɨni.\x - \xo 7:22 \xt Luk 22:20; Hib 8:6; 12:24\x*   
\p
\v 23 Kupan, pris mɨnə iriə khapsaah. Mərɨg kɨrikianə tukramor wok mor wok mɨpimhə. Kɨrik ravəh tamhekɨn, mor wok mamvən, mɨmhə. Iriə khapəh nɨsorien wok kape rerɨn.  
\v 24 Mərɨg Yesu, In tukror wok kape pris kape rerɨn, meinai In ramarə rerɨn.  
\v 25 Ror pən, In rɨrkun nɨvəh-mɨraghien ətawə yamə mɨne kamharpɨn kɨtawə min mhamə tukhavən tuk Kughen, meinai In ramragh rerɨn, maməgkiar atuə kɨn kapətawə kɨmi Kughen.\x - \xo 7:25 \xt Rom 8:34; 1 Jon 2:1\x* \fig Pris ravaan nusai nai ye tebol rhakə|alt="Altar of burnt offering" src="HK077F.jpg" size="span" loc="same page as verse" copy="Horace Knowles" ref="Hib 7:25" \fig*   
\p
\v 26 Ror pən, In ruauə hae pris\x - \xo 7:26 \xt Hib 2:17; 4:14; 6:20; 8:1\x* yame In rəmhen tuk nasituyen irətawə. In ramərhakə, matuatuk huvə. In rɨpəh norien norien has. In ror pɨsɨn əgkap ye narmamə, meinai iriə kasor norien hah. Kɨni In rapita əriə yamə mɨne kɨsarə apa ye rao ye neai.  
\v 27 In ror pɨsɨn ye hae pris mɨnə tɨksɨn. Nɨpɨg m-fam, iriə tukasəkeikei mɨsəkupan mhavi nɨtə tuk təvhagə has yame iriə atuk kɨmɨsor,\x - \xo 7:27 \xt Lev 9:8; 16:6,\x* kwasɨg ikɨn, kɨpihavi nɨtə tuk təvhagə has kape narmamə mɨnə tɨksɨn.\x - \xo 7:27 \xt Lev 9:15; 16:15; Hib 5:1,3\x* Mərɨg nɨpɨg Yesu rɨmneighan kɨn mə tukor sakrefaes ye kafan nɨmraghien,\x - \xo 7:27 \xt Efes 5:2\x* mɨkɨrikianə əmə,\x - \xo 7:27 \xt Rom 6:10; Hib 9:12, 26,28; 10:10; 1 Pita 3:18\x* in rəmhen məkwakw.  
\v 28 Loa in ravəhsi-haktə pris yamə mɨne khapəh nɨsəmhenien.\x - \xo 7:28 \xt Hib 5:1-2\x* Mərɨg kwəsu kape Kughen, yame rɨmɨkwasɨg kɨn loa, in mɨvəhsi-haktə Tɨni e\x - \xo 7:28 \xt Hib 1:2\x* yame rhuvə məmhen\x - \xo 7:28 \xt Hib 2:10\x* tuk norien wok e kape rerɨn.   
\c 8  
\s1 Yesu in hae pris in rhuvə rapita narmamə yamə mɨne kɨmɨsor wok kape hae pris kupan  
\p
\v 1 Nuknei nəgkiarien yame yakamhani in e:\x - \xo 8:1 \xt Hib 1:3; 2:17; 3:1; 4:14; 6:20; 7:26; 9:11; 10:12; 12:2\x* Kapətawə kɨrik aikɨn hae pris yame ror məkna. In rɨnəkwətə ta ye kwermɨ Kughen Yermaru matuk apa ye rao ye neai.  
\v 2 In mamor wok apa Ikɨn ramərhakə Ikɨn ye rao ye neai. In e Nimə Tapolen əfrah\x - \xo 8:2 \xt Hib 3:6; 10:21; 1 Pita 2:5; Rev 13:6\x* yame Kughen rɨmɨvi, pəh nien mə yame yermamə rɨmɨvi.\x - \xo 8:2 \xt Hib 9:11, 24\x*   
\p
\v 3 Kɨmɨvəhsi-haktə fam hae pris mɨnə kupan kɨmə tukhavəhsi-pən narɨmnar kɨmi Kughen mhavi nɨtə. Ye swatuk kɨrikianə əmə mɨn, kapətawə e hae pris, In mɨn tukraməkeikei mɨvəh-si-pən sakrefaes kɨmi Kughen.\x - \xo 8:3 \xt Hib 9:14\x*  
\v 4 Nɨpɨg rɨmnamarə ye tokrei tanə, to khapəh nhaniyen mə In pris, meinai loa ramrɨpen kwənərəus pɨsɨn kɨrik mə iriə pris mɨnə, kɨni iriə kasor wok kape pris.  
\v 5 Nimə Tapolen yamə mɨne pris mɨnə kasor wok ikɨn ye tokrei tanə in nanmɨ nar\x - \xo 8:5 \xt Kol 2:17; Hib 9:23\x* yame ramsɨgovɨn nimə apa ye rao ye neai. Ror pən, nɨpɨg Kughen rɨmɨni-pən tuk Moses mə tukrɨvi Nimə Tapolen, in rɨmnor kwirɨg kɨmin mɨmə,  
\q1 “Takaməkeikei maməm huvə mə takor narɨmnar mɨnə e ratuatuk məmhen ye kafak mak yame yɨmnor mamhajoun ik kɨn apa faktə ye tukwas.”\rq (Eks 25:40)\rq*   
\p
\v 6 Mərɨg taktəkun ai, Yesu In hae pris kapətawə, In rɨvəh kafan wok yame rhuvə rapita wok kape pris kupan mɨnə. Kɨni ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Yesu In swatuk kape promes vi e, In rhuvə mapita promes akwas mɨnə. Meinai promes vi e, in ramərer haktə ye nəgkiarien yamə mɨne khahuvə pɨk.\x - \xo 8:6 \xt Hib 8:8,13; Luk 22:20; Hib 7:22; 9:15; 12:24\x*   
\p
\v 7 Meinai to kɨpipəh nəm-pənien nar has kɨrik ye promes akwas,\x - \xo 8:7 \xt Hib 7:11, 18; 10:1\x* to promes vi rɨpipəh nɨvəhyen tamhekɨn.  
\v 8 Mərɨg Kughen rɨmnəm nahasien kape narmamə kɨni mɨni mɨmə,  
\q1 “Nɨpɨg aikɨn tukrɨpiuə,  
\q2 yame Yo jakor promes vi kape kwənərəus kape Isrel mɨne kwənərəus kape Juda.   
\q1
\v 9 Promes e tukror pɨsɨn ye promes akwas yame Yo yɨmnor kɨmi rɨpriə mɨnə kupan, ye nɨpɨg e yame Yo yɨmɨvəh kwermɨriə mɨkɨr-yerhav əriə khatərhav apa Ijip.  
\q2 Yo jakor promes vi, meinai iriə kɨmnhapəh nharaptərəkɨnien promes yame yɨmnor kɨmi əriə kupan, kɨni ror pən yɨmukreikɨn-pən nɨmeitak kɨmi əriə.   
\q1
\v 10 Kɨni Yo, Yermaru, yakamni-ərhav mɨmə, ye nɨpɨg yame tukrɨpiuə,  
\q2 Yo jakor promes vi kɨrik kɨmi kwənərəus kape Isrel.  
\q1 Jakvəh-sipən kafak loa mɨnə ye kapəria kapa,  
\q2 kɨni mɨrai-pən yerkiriə,  
\q1 Kɨni Yo jakuə rəmhen kɨn Kughen atuatuk kapəriə,  
\q2 kɨni iriə tukhauə kafak atuatuk narmamə.   
\q1
\v 11 Kɨni to khapəh nɨshajounien əriə mɨnə,  
\q2 mamhani-pən tuk əriə mɨnə mhamə, ‘Kughen ror məknei,’  
\q1 meinai iriə m-fam tukharkun Yo,  
\q2 rɨrikakun ye narmamə apnapɨg mɨnə mɨvən meriaji-pən narmamə yamə mɨne kamhavəh nhag ehuə mɨnə.   
\q1
\v 12 Meinai rɨkik rehuə tuk əriə tuk kapəriə norien yamə mɨne rɨpəh natuatukien.  
\q2 Yo jakvəhsi-ta norien has mɨnə kapəriə,  
\q1 Kɨni rɨkik tukrɨpəh nəsɨk-mɨnien norien has mɨnə kapəriə.”\rq (Jer 31:31-34)\rq*   
\p
\v 13 Nɨpɨg Kughen ramni promes e, mə in promes vi, nɨpran e mə promes kupan, rɨnəkwas mɨnaha. Kɨni nar yame ruauə mɨnəkwas, rɨpəh nəmhenien, pəh nien mə tuk tu rɨkək.   
\c 9  
\s1 Ikɨn ramərhakə ikɨn ye tokrei tanə mɨne ikɨn ramərhakə ikɨn ye rao ye neai  
\p
\v 1 Kɨni nɨpɨg promes yame Kughen rɨmnəkupan mor rɨmnamarə, narmamə tukasəkeikei mɨsəri-pən swatuk atuatuk kape nəhuakien. Kɨni Nimə Tapolen, in kape tokrei tanə e.  
\v 2 Nəmə kupan kɨmnhavi Nimə Tapolen a,\x - \xo 9:2 \xt Eks 25:8,9\x* mɨsor nəkwan kɨrik apa imə atuatuk, kɨmnhapɨr nəkwan kɨraru. Kwənmhaan kupan, kamni kɨmə Ikɨn Ramərhakə ikɨn.\x - \xo 9:2 \xt Eks 26:33,34\x* Ye kwənmhaan a, kɨmɨsərəhu-pən nar kamhaukrai haktə laet iran,\x - \xo 9:2 \xt Eks 25:31-40; Jon 8:12; Rev 1:20\x* mɨne tebol kɨrik yame kamətu-haktə-pən mɨn bred rhakə iran.\x - \xo 9:2 \xt Eks 25:23-29; Jon 6:35,48\x*  
\v 3 Kɨmɨvi-əswasɨg neipən ye kwənmhaan yame ramkwasɨg. Kɨni kwənmhaan a kamni kɨmə Ikɨn Ramərhakə Ǝgkap Ikɨn.\x - \xo 9:3 \xt Eks 26:31-33\x*  
\v 4 Ikɨn a, nar kɨrik aikɨn kɨmnor kɨn gol, yame kamətu-pən nɨmar nai pien-pien iran, kɨvaan. Kɨni ikɨn a, Bokis kape Promes ramkwətə ikɨn. Bokis a, kɨmnor apa imə kɨn nai; kɨni iruə kɨmnor kɨn gol. Kɨni ye nəkwai Bokis a, botel kɨrik aikɨn kɨmnor kɨn gol, kɨmnhargɨn-pən kwənmop bred nhagɨn e “manə” iran, mɨne kaskɨn kape Eron, yame kupan Kughen rɨmnor rəpɨrpɨr mɨn.\x - \xo 9:4 \xt Nam 17:1-10\x* Kɨni kapier mir kɨraru aikɨn, yamə mir kwəutəutə, yame kɨmɨrai-pən natuakəmien ten irəriu.\x - \xo 9:4 \xt Eks 31:18\x* \fig Bokis kape promes|alt="Ark of the covenant" src="HK078D.jpg" size="col" copy="Horace Knowles" ref="HEB 9:4" \fig*  
\v 5 Kɨni yerpɨrɨg ye kapən kəvhao Bokis a, nanmɨ jerubim\f + \fr 9:5 \ft Jerubim in agelo kɨrik kape Kughen ramhen kɨn nar mɨragh yame ramivə. Ǝm-ru Eks 25:18-22 mɨne Esek 10:1-20.\f* kɨraru aikɨn yamə mir kawor nɨmtətien ye nɨkhakien kape Kughen. Təmərməriu rhorukɨn kapən kəvhao bokis a, ikɨn hae pris ramətəg-pən nɨtə mə tukrɨrɨsɨn təvhagə has yamə mɨne narmamə kɨmɨsor.\x - \xo 9:5 \xt Eks 25:17-22; Hib 4:16\x* Mərɨg to yakpəh nhopraiyen nɨprai narɨmnar mɨnə a.   
\p
\v 6 Nɨpɨg pris mɨnə kɨmɨsətu huvə fam narɨmnar mɨnə a, kharkun nɨvənien imə ye kwənmhaan yame raməkupan, masor wok kape nəhuakien;\x - \xo 9:6 \xt Nam 28:2-4\x*  
\v 7 mərɨg hae pris, in əmə rɨrkun nɨvənien ime Ikɨn Ramərhakə Ǝgkap ikɨn. Ye newk kɨrikianə,\x - \xo 9:7 \xt Lev 16:2\x* in rɨrkun nɨvənien ye nɨpɨg kɨrikianə əmə.\x - \xo 9:7 \xt Lev 16:34\x* Kɨni nɨpɨg tukmə ramvən, in tukraməkeikei mɨvəh nɨtə, mɨrɨsɨn kafan təvhagə has\x - \xo 9:7 \xt Lev 16:3,11,14; Hib 5:3\x* mɨne təvhagə has yame narmamə mɨnə tɨksɨn kɨmɨsor\x - \xo 9:7 \xt Lev 16:15\x* mhapəh nharkunien mə kɨmɨsor təvhagə hah.  
\v 8 Ramor narɨmnar mɨnə a, Nanmɨn kape Kughen ramhajoun mə nɨpɨg Nimə Tapolen kupan rɨmnamərer, swatuk\x - \xo 9:8 \xt Luk 23:45; Jon 14:6; Hib 10:19-20\x* rɨkək tuk ətawə tuk nɨvənien Aikɨn Ramərhakə Ikɨn.  
\v 9 In rəmhen əmə kɨn nɨmtətien kɨrik\x - \xo 9:9 \xt Hib 10:1-2\x* yame ramhajoun-pə nɨpɨg yame kɨsarə iran ai taktəkun mɨne. Narɨmnar yamə mɨne pris mɨnə kamhavəh-si-pən kɨmi Kughen, masor sakrefaes kɨn kɨmin,\x - \xo 9:9 \xt Hib 5:1; 8:3\x* khapəh nɨsəmhenien tuk nərəhu-atuatukien nərɨgien kape narmamə yamə mɨne kamhauə ye nəhuakien.  
\v 10 Meinai nəhuakien akwas kupan, in ramhajoun əmə norien ye nɨkarɨn kape nəvɨgɨnien,\x - \xo 9:10 \xt Lev 11:2-23\x* mɨne nɨnɨmien,\x - \xo 9:10 \xt Nam 6:3; Kol 2:16\x* mɨne nəravyen.\x - \xo 9:10 \xt Lev 11:25,28,40\x* Narɨmnar mɨnə a, iriə kape nɨprai jir əmə. Kɨni Kughen rɨmnərəhu-pən natuakəmien mɨnə a rarə meriaji-pən əmə nɨpɨg yame In rɨmɨni promes vi kɨrik yame rhuvə rapita.   
\s1 Nɨtaw Yesu in sakrefaes kɨrik yame rhuvə mapita  
\p
\v 11 Mərɨg taktakun ai, Kristo ruauə ta. Kɨni in hae pris yame rɨmɨpɨk narɨmnar huvə mɨnə, muauə.\x - \xo 9:11 \xt Hib 10:1\x* Kɨni In ruavən ime Nimə kɨrik yame rhuvə məmhen mɨn, mapita yamə apa kupan.\x - \xo 9:11 \xt Hib 8:2; 9:24\x* Nimə a, pəh nien mə nar kɨrik yame narmamə kasor, kɨni pəh nien mə nar kɨrik kape tokrei tanə yame Kughen rɨmnor.  
\v 12 Nɨpɨg Kristo rɨmavən ime Ikɨn Ramərhakə Ikɨn, pa rɨmə rɨmavən ye newk mɨnə fam, rəmhen kɨn yame hae pris kupan mɨnə kɨmɨsor. Mərɨg rɨmavən mɨkɨrikianə əmə, nəmhen. Meinai In rɨpəh nɨvəhyen nɨtaw nəni mɨne nɨtaw kwaji kau mɨvən imə mə tukrɨvəhsita narpɨnien kape təvhagə has. Nɨkam. In rɨmɨvəh atuk əmə nɨtawɨn, mɨvən imə, kɨni In əmə rɨmɨvəh nɨmrɨtawə, mɨvəh nɨmrɨ nɨmraghien rerɨn kapətawə.\x - \xo 9:12 \xt Rom 3:25\x*  
\v 13 Ye norien kape promes kupan, kɨmɨsətəg-pən nɨtaw nəni mɨne kao, uə nɨmrawk ye kau yame kɨmɨvaan əru ye tebol, kamətəg-pən ye kwən kɨrik yame rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen mə tukror nɨmtətien mə nɨmraghien kafan ruauə mɨnhawən, nəmkɨmɨkien rɨkək iran.  
\v 14 Mərɨg nɨtaw Yesu\x - \xo 9:14 \xt 1 Pita 1:2,18-19\x* in ravəh nəsanɨnien ehuə rapita narɨmnar mɨnə e\x - \xo 9:14 \xt Hib 10:4\x* meinai Kristo In rɨmnor atuk sakrefaes iran, ye nəsanɨnien kape Nanmɨn Rhakə\f + \fr 9:14 \ft  Ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman, nəgkiarien e “Rhakə” rɨkək iran.\f* yame ramarə rerɨn. In sakrefaes kɨrik yame ratuatuk əgkap, nahasien kɨrik rɨkək iran. Ror pən, nɨtawɨn rɨvəh nəsanɨnien rəmhen tuk nəspir-tayen rɨkitawə tuk norien yamə mɨne khakɨr-pən narmamə tuk nɨmhəyen. Rɨmnor məknakɨn mə kɨtawə\f + \fr 9:14 \ft  Ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman, ramni “kɨmiə.”\f* tuksətgah əmə tuk nəhuakien kɨmi Kughen yame ramragh.\x - \xo 9:14 \xt Taet 2:14\x*   
\p
\v 15 Tuk narɨmnar yame Yesu rɨmnor, In swatuk tuk narmamə tuk nɨvəhyen promes vi.\x - \xo 9:15 \xt Luk 22:20\x* Kughen ramokrən kɨn narmamə kafan, kɨni mɨrpen-pən tuk əriə mə narɨmnar huvə mɨnə e, kapəriə. Kɨni narɨmnar mɨnə e, to khapəh nharkəkien tuk nɨpɨg kɨrik.\x - \xo 9:15 \xt Hib 10:34\x* Tuksarə rerɨn. Iriə tukhavəh narɨmnar mɨnə a meinai nɨmhəyen kape Kristo in rɨmnarpɨn ta təvhagə has kape narmamə yamə mɨne kɨsəsɨk loa kape promes kupan.   
\p
\v 16 To Yesu rɨpipəh nɨmhəyen məkna, to kafan narmamə mɨnə kɨpihapəh nhavəhyen narɨmnar huvə yamə mɨne In rɨmɨrpen mə kapəriə. Meinai tukmə tatə kɨrik rɨrpen mə tukmə rɨmhə, kafan nautə tukrɨvən tuk tɨni, tatə tukraməkeikei mɨmhə məkupan, kɨni ai promes kafan tukruə mor nəfrakɨsien kɨn.  
\v 17 Mərɨg tukmə tatə ramragh hanə, tɨni to rɨpəh nɨvəhyen nautə kafan. Tukror əmə nəfrakɨsien kɨn ye nɨpɨg yame tukrɨmhə iran.  
\v 18 Tuk narɨmnar mɨnə e, ye nɨkarɨn kape promes kupan yame Kughen rɨmɨni, nɨtaw nar mɨragh kɨrik tukraməkeikei maiyu rhajoun mə nar mɨragh kɨrik rɨmamhə, ror nɨmtətien mə promes ramarə.  
\v 19 Ror məkneikɨn mə, nɨpɨg Moses in rɨmɨni-ərhav ta nəgkiarien mɨnə fam kape loa kɨmi narmamə, kɨni kwasɨg ikɨn, in rɨmɨvəh tɨki sipsip kɨmnor rəwhao, mɨne kwermɨ nai e kamni kɨmə “hisop” meires-pən ye nɨtaw kwaji kao mɨne nɨtaw nəni mɨne nu, kɨni mətəg-pən nɨtə ye nəkwəkwə kape Loa mɨne narmamə mɨnə.\x - \xo 9:19 \xt Eks 24:6-8\x*  
\v 20 Kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə,  
\q1 “In e nɨtaw nar mɨragh kɨrik yame rɨmamhə tuk norien promes kape Kughen ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn. Kɨni kɨmiə takasəkeikei mhasiai In, masor nəkwan.”\rq (Eks 24:8)\rq*   
\p
\v 21 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Moses rɨmnətəg-pən nɨtə ye Nimə Tapolen mɨne narɨmnar fam yame kavəh tuk nəhuakien.  
\v 22 Loa ramni mə pris tukraməkeikei mamor-pən nɨtə ye narɨmnar khapsaah, ipakə narɨmnar fam, ror nɨmtətien mə iriə kwənhauə mɨshawən. Kɨni tukmə nɨtə rɨpəh naiyuyen iran, Kughen to rɨpəh nəspirien təvhagə has.\x - \xo 9:22 \xt Lev 17:11\x*   
\s1 Nɨtaw Yesu ramarpɨn təvhagə has  
\p
\v 23 Ror pən, nɨpɨg kɨmnor sakrefaes, nɨtə rɨmnaiyu mor narɨmnar mɨnə a kɨshawən. Mərɨg Nimə Tapolen mɨne narɨmnar kafan aikɨn,\x - \xo 9:23 \xt Hib 8:5\x* iriə nanmɨ nar əmə yame ramor əmə nɨmtətien ye narɨmnar yame raməmɨr ye rao ye neai. Mərɨg nɨprai nar, in apa ye rao ye neai, kɨni nɨtaw nar kɨrik yame rhuvə rapita tukraməkeikei maiyu mor rhawən.  
\v 24 Yesu rɨpəh nɨvənien ime Ikɨn Ramrhakə Ǝgkap Ikɨn kape tokrei tanə e, yame narmamə əmə kɨmɨsor. Nimə a, in nanmɨ nar əmə kape Ikɨn Ramərhakə Ǝgkap Ikɨn əfrakɨs apa ye rao ye neai. Mərɨg Yesu rɨmavən ye rao ye neai, kɨni taktakun ai, In maməgkiar atuə kɨn kapətawə kɨmi Kughen ye nɨmrɨn.\x - \xo 9:24 \xt 1 Jon 2:1; Rom 8:34\x*  
\v 25 Kɨni nɨpɨg Yesu rɨmnor atuk sakrefaes ye kafan nɨmraghien, kafan norien ror pɨsɨn ye hae pris mɨnə kupan. Ye promes kupan, hae pris tukraməkeikei mɨvən ime Ikɨn Ramərhakə Ǝgkap Ikɨn, mɨvi nɨtaw nar mɨragh. Pəh nien mə ramor atuk sakrefaes kɨn nɨtawɨn. Kɨni tukraməkeikei mor məknakɨn ye newk mɨnə fam. Mərɨg Kristo rɨmavən ime Ikɨn Ramərhakə Ǝgkap Ikɨn ye rao ye neai, mɨvəh atuk nɨtawɨn mor sakrefaes kɨn mɨkɨrikianə əmə, rəmhen.  
\v 26 To Kristo rɨpior sakrefaes məknakɨn ye newk mɨnə fam, rəmhen kɨn yame pris mɨnə kupan kɨmɨsor, to rɨpiərɨg nəmhəyen nɨpɨg rɨpsaah rɨrikakun ye nɨpɨg Kughen rɨmnor tokrei tanə mamvən mamvən. Mərɨg taktakun ai, kɨtawə kwəsarə ye Nɨpɨg Kwasɨg, Yesu rɨmatərhav-pə mɨkɨrikianə əmə,\x - \xo 9:26 \xt Hib 9:12,28\x* mə tukror atuk sakrefaes kɨn kafan nɨmraghien tuk nɨvəhsi-tayen narpɨnien kape təvhagə hah. Kɨni kafan sakrefaes, in infamien.   
\p
\v 27 Kɨtawə narmamə, Kughen rɨmnərəhu nɨpɨg yame narmamə kɨrikianə kɨrikianə tukhamhə iran, kɨni tukhamhə mɨkɨrikianə əmə. Kɨni kwasɨg ikɨn, In tukrəkir kapətawə norien mɨnə.\x - \xo 9:27 \xt 2 Kor 5:10\x*  
\v 28 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Kristo rɨmnor atuk sakrefaes kɨn mɨkɨrikianə əmə,\x - \xo 9:28 \xt Hib 7:27; 9:12,26; 10:10\x* mə In tukrarpɨn təvhagə hah kape narmamə khapsaah.\x - \xo 9:28 \xt Aes 53:12\x* Mərɨg kwasɨg, ye nɨpɨg tukrɨrerɨg-pə mɨn iran,\x - \xo 9:28 \xt Mat 16:27\x* In to rɨpəh mɨn narpɨnien təvhagə has, mərɨg tukruə mɨvəh mɨragh əmə narmamə yamə mɨne kasərer matuk mamhawhin In.\x - \xo 9:28 \xt 2 Tim 4:8\x*   
\c 10  
\s1 Yesu rɨmneighan-pən kɨn nɨmraghien kafan rəmhen kɨn sakrefaes, mɨkɨrikianə əmə nəmhen  
\p
\v 1 Narɨmnar kape loa, kɨsəmhen kɨn nanmɨ narɨmnar\x - \xo 10:1 \xt Kol 2:17; Hib 8:5\x* yamə mɨne kamhauə kwasɨg. Mərɨg nanmɨ nar e rɨpəh nəmtɨr-huvəyen. Pəh nien mə nɨprai nar. Ye newk mɨnə fam, pris mɨnə kasor sakrefaes. Mərɨg nar apnapɨg iriə kasor sakrefaes, loa in reinein norien nəməhuak yamə mɨne kamhauə tuk Kughen mə tuksatuatuk ye nɨmrɨn, meinai sakrefaes mɨnə a, iriə nanmɨ nar əmə.  
\v 2 To sakrefaes rɨpiəmhen rɨpior nəməhuak mɨnə kɨpisatuatuk, mɨpihapəh nor-mɨnien sakrefaes, meinai kwəshawən ta. Kɨni to sakrefaes rɨpiəspir-ta rɨkiriə, to kɨpihapəh nɨsərɨg-rahasien tuk təvhagə has. Mərɨg, nɨkam. Kasərɨg rahas hanə.  
\v 3 Mərɨg taktakun ai, ye newk mɨnə fam, pris mɨnə kasor pawk sakrefaes, mərɨg nar a ramor əmə mə narmamə rɨkiriə raməsɨk hanə təvhagə has kapəriə,  
\v 4 meinai nɨtaw nəni mɨne kao kɨrapəh nɨwəmhenien tuk nɨvəhsi-tayen narpɨnien kape təvhagə has.\x - \xo 10:4 \xt Hib 9:12-14\x*  
\v 5 Ror pən, nɨpɨg Kristo rɨmauə ye tokrei tanə, mɨni-pən tuk Kughen mɨmə,  
\q1 “Kughen, Ik nakpəh norkeikeiyen sakrefaes mɨne narɨmnar yamə mɨne kɨvəhsi-pre kɨm ik.  
\q2 Mərɨg Ik nɨmnor nɨprak kɨrik mə jakvən iran.   
\q1
\v 6 Kamhavaan əru narɨmnar ye tebol rəmhen kɨn nəhuakien kapəriə raurə tuk Ik,  
\q2 kɨni masor sakrefaes tuk nəspirien təvhagə has.  
\q1 Nar apnapɨg kasor məknakɨn, mərɨg khapəh nɨsorien rɨkim ragien tuk əriə.   
\q1
\v 7 Mərɨg Yo yakamni mɨmə,  
\q2 ‘Kɨmɨrai ye Nəkwəkwə kape Kughen yame raməgkiar irak mɨmə,  
\q2 “Kughen, Yo e, yɨmauə mə jakor nəkwam.” ’”\rq (Sam 40:6-8)\rq*   
\p
\v 8 Kristo ruɨni ta mə Kughen rɨpəh norkeikeiyen sakrefaes mɨne narɨmnar yamə mɨne kɨvəhsi-pən kɨm in, mɨne narɨmnar yame kavaan ye tebol, mɨne sakrefaes kape nəspir-tayen təvhagə has. Nar apnapɨg narmamə kasor narɨmnar mɨnə e rəri-pən loa, Kughen rɨkin rapəh nagienien tukun.  
\v 9 Kɨni nɨpɨg Kristo ramni mɨn mɨmə, “Yo e, yɨmauə mə jakor nəkwam” kɨni meighaan-pən kɨn nɨmraghien kafan, In rɨmnoriah swatuk kupan kape nɨvəhsi-tayen narpɨnien kape təvhagə hah, mor swatuk vi kɨrik tuk nɨvəhsi-tayen.  
\v 10 Kɨni Yesu Kristo rɨmnor nəkwai Kughen ror məkneikɨn: In rɨmnor atuk sakrefaes kɨn nɨpran,\x - \xo 10:10 \xt Hib 2:14\x* mɨkɨrikianə əmə,\x - \xo 10:10 \xt Hib 7:27\x* mə tukror ətawə kɨsatuatuk.\x - \xo 10:10 \xt Hib 10:14; Efes 5:26\x*   
\p
\v 11 Kɨni pris mɨnə fam kasərer masor wok kape nəhuakien, masor sakrefaes, masor nar kɨrikianə əmə nɨpɨg mɨfam tuk nəspir-tayen təvhagə has. Mərɨg sakrefaes mɨnə a, iriə khapəh nɨsəmhenien tuk nɨvəhsi-tayen təvhagə has kɨrik.  
\v 12 Mərɨg pris e kapətawə rɨmnor kafan sakrefaes mɨkɨrikianə əmə, kɨni sakrefaes e in rəmhen məkwak tuk nəspir-tayen norien has kape narmamə kape rerɨn. Kɨni nɨpɨg rɨmnor məknakɨn kafan sakrefaes, in mɨvən “məkwətə ye kwermɨ Kughen matuk.”  
\v 13 Kɨni ikɨn a, In rawhin əmə mə “Kughen tukror In ramehuə ye kafan tɨkmɨr mɨnə.”\f + \fr 10:13 \ft  Ramni Sam 110:1. Ǝm-ru Hib 1:13.\f*  
\v 14 Meinai Kristo rɨmnor sakrefaes mɨkɨrikianə əmə, mor kafan narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn kape rerɨn. Narmamə mɨnə a, iriə en, yamə mɨne In rɨmnor əriə khauə mɨsatuatuk.   
\p
\v 15 Kɨni Nanmɨn kape Kughen, In mɨn raməvsao kɨn narɨmnar mɨnə a kɨmi ətawə, mamni mɨmə,   
\q1
\v 16 “Kughen Yermaru ramni mɨmə,  
\q2 ‘Nɨpɨg tukrɨpiuə,  
\q2 jakor promes vi kɨmi kafak narmamə mɨnə.  
\q1 Yo jakvəhsi-pən loa mɨnə kafak yerkiriə,  
\q2 kɨni Yo jakrai-pən loa kafak ye nɨrkunien kapəriə.’”\rq (Jer 31:33)\rq*   
\p
\v 17 Kɨni In mamni mɨn mɨmə,  
\q1 “Yo jakəru-kɨn kapəriə norien has mɨnə,  
\q2 kɨni rɨkik tukrɨpəh nəsɨk-mɨnien norien mɨnə kapəriə yame kasəkapɨr loa.”\rq (Jer 31:34)\rq*   
\p
\v 18 Nɨpɨg tukmə Kughen rɨmnəspir ta norien has kape narmamə, to khapəh nɨsor-mɨnien sakrefaes kɨrik.   
\s1 Pəh kɨsərer tɨmtɨm ye nhatətəyen kapətawə  
\p
\v 19 Yo mɨnə tɨksɨn. Ror məkneikɨn mə nɨtaw Yesu rɨmnor ətawə kharkun nhavənien imə Ikɨn Ramərhakə Ǝgkap Ikɨn, mhapəh nhagɨnien.  
\v 20 Rəmhen kɨn yame In rɨmnəhipu neipən yame raməker əswasɨg kɨn Ikɨn Ramərhakə Ikɨn. Mərɨg pəh nien mə rɨmnəhipu neipən kɨrik, mərɨg nɨpran rɨmnərkwopɨr ror swatuk vi kɨrik yame ramragh tuk ətawə tuk nɨvənien tuk Kughen.\x - \xo 10:20 \xt Lev 16:2; Mat 27:51; Efes 2:18; Hib 9:8\x*  
\v 21 Kɨni hae pris kapətawə, in yemehuə yame ramarmaru ye nimə kape Kughen,\x - \xo 10:21 \xt Sek 6:13\x* in e kafan narmamə mɨnə.\x - \xo 10:21 \xt Hib 3:6\x*  
\v 22 Ror məknakɨn, pəh khavən ipakə tuk nɨmrɨ Kughen,\x - \xo 10:22 \xt Hib 7:19; Efes 3:12\x* yerkitawə yame rukwar kɨn nhatətəyen əfrakɨs. Meinai Kristo rɨmnətəg-pə nɨtawɨn yerkitawə məspir ətawə.\x - \xo 10:22 \xt Esik 36:25; Hib 9:14; 12:24\x* Kɨni rɨmnokwi-ta nɨpraitawə ye nu yame rəmtɨr in əmə in əmə.\x - \xo 10:22 \xt 1 Pita 3:21\x*  
\v 23 Kɨtawə khamə kwəsərəhu-pən nətərɨgien kapətawə ye Kristo. Ror məknakɨn, pəh kɨsərer tɨm tɨm iran, mhapəh nhaviə-viəyen, meinai kɨtawə kharkun nɨsətɨgtəyen ye kafan nəgkiarien yame rɨmɨrpen-pə ta kɨmi ətawə.  
\v 24 Pəh khasɨg ətawə mɨnə mə kɨtawə tuksorkeikei ətawə mɨnə, kɨni masor huvə pən kɨmi ətawə mɨnə.  
\v 25 Narmamə tɨksɨn kwəsəpəh nofugɨnien əriə mɨnə. Mərɨg rɨpəh nəmhenien. Pəh kasofugɨn ətawə mɨnə, masərɨp tɨm tɨm ətawə mɨnə ye nɨpɨg mɨfam.\x - \xo 10:25 \xt Hib 3:13\x* Kɨni nɨpɨg kasəm mə Nɨpɨg Kwasɨg rɨnamuə pakə, rhuvə mə kɨtawə tukasəkeikei mɨsərɨp tɨm tɨm ətawə mɨnə mamharpɨn.   
\p
\v 26 Rhuvə mə tuksərɨp tɨm tɨm ətawə mɨnə məknakɨn, meinai tukmə kɨtawə kwənharkun ta nəfrakɨsien, mərɨg khapəh nɨsərɨgien, masor norien has mamharpɨn, kɨni sakrefaes kɨrik mɨn rɨkək yame to rəspir ətawə.\x - \xo 10:26 \xt Hib 6:4-8; 2 Pita 2:20-21\x*  
\v 27 Kɨni tukmə sakrefaes kɨrik mɨn rɨkək mə to rɨvəhsi-ta təvhagə has kapətawə, kɨni nar kɨrikianə əmə aikɨn. In e, tukasəkeikei mhagɨn, mɨsətəmnɨmɨn, meinai kɨtawə kwənharkun huvə mə kɨtawə kamhawhin narpɨnien skai, mɨne nap ehuə kape niemhaa kape Kughen yame tukraməkeikei məkwəru kafan tɨkmɨr mɨnə.\x - \xo 10:27 \xt 2 Tes 1:7-9; Hib 12:29\x*  
\v 28 Loa kupan kape Moses ramni mə tukmə yermamə kɨrik rəkapɨr loa, kɨni “yermamə kɨraru uə kɨsisər kɨrhɨni-ərhav in;”\rq (Dut 17:6,7)\rq* kɨni kwən a tukraməkeikei mɨmhə. Narmamə, rɨkiriə to rɨpəh nehuəyen tukun.  
\v 29 ?Mərɨg rhawor ye yermamə yamə rɨpəh nɨsiaiyen Ji Kughen?\x - \xo 10:29 \xt Hib 6:6\x* Kughen rɨmɨni-pə promes kɨrik tuk ətawə, kɨni nɨtaw Kristo rɨmnor promes e ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 10:29 \xt Mat 26:28\x* Nɨtə əmə a in a rɨrkun norien narmamə kɨsatuatuk.\x - \xo 10:29 \xt Rev 1:5\x* ?Mərɨg rhawor ye yermamə yame ramor nar apnapɨg ye nɨtə e? ?Rhawor ye yermamə yame ramni hah Nanmɨn kape Kughen yame raməwhai nɨhuvəyen kɨmi narmamə? Ratuatuk mə yermamə yame ror məknei tukrarə ye narpɨnien skai yame rapita narpɨnien yame yermamə yame ramakapɨr loa kape Moses tukrarə iran.  
\v 30 Meinai kɨtawə kharkun ta Kughen yame ramni mɨmə,  
\q1 “Narpɨnien tai təvhagə hah, yakamərer tukun.  
\q2 Kɨni Yo jakarpɨn tai norien kapəriə rəmhen əmhen.”\x - \xo 10:30 \xt Rom 12:19\x*\rq (Dut 32:35)\rq*  
\p Kɨni In ramni mɨn mɨmə,  
\q1 “Kughen Yermaru tukrəkir norien kape narmamə kafan.”\rq (Dut 32:36)\rq*   
\p
\v 31 Səm-ru. !Tukmə Kughen yame Ramragh rəpkətərəkɨn ik, nar a ror nɨgɨnien!   
\p
\v 32 Rhuvə mə rɨkimiə tukramuh nɨpɨg kupan, nɨpɨg nɨkhakien rɨnaməsia-pen əmiə kupan. Ye nɨpɨg a, kɨmiə nɨmɨsarə ye nɨpɨg əutən kɨrik, yame rəsəsao pɨk, nɨmɨsərɨg nəmhəyen ehuə,\x - \xo 10:32 \xt Fil 1:29,30\x* mərɨg nɨmɨsərer tɨm tɨm.  
\v 33 Nɨpɨg tɨksɨn, narmamə kamhani hah əmiə ye nɨmrɨ mɨrh,\x - \xo 10:33 \xt 1 Pita 4:14\x* masor mɨn narɨmnar has mɨnə tɨksɨn irəmiə. Nɨpɨg tɨksɨn, nɨmɨsərer-pən tuk narmamə yamə mɨne kamor has pən kɨmi əriə.  
\v 34 Mɨsasitu irəriə nɨpɨg kɨmnəhi-pən əriə ye kalabus, kɨni mɨsarə ye nɨpɨg əutən kapəriə.\x - \xo 10:34 \xt Hib 13:3\x* Kɨni nɨpɨg narmamə kɨmɨsəkrəh kɨn narɨmnar mɨnə kapəmiə, nakwənharkun ta mə kapəmiə aikɨn narɨmnar raməmɨr yame in rhuvə mapita, rɨkimiə ramagien əmə.\x - \xo 10:34 \xt 1 Pita 4:13\x* Kɨni narɨmnar mɨnə a to rɨpəh nɨrkəkien tuk nɨpɨg kɨrik.\x - \xo 10:34 \xt Hib 11:16; 1 Pita 1:4,5\x* Kɨni rɨkimiə ramagien əmə tukun.  
\v 35 Ror pən, nɨpɨg naksarə ye nɨpɨg əutən mɨnə, pəh rɨkimiə tukrɨpəh nəpouyen, meinai tukmə nakshatətə ye Kughen, In tukrɨvəhsi-pre nərok kɨmi əmiə.  
\v 36 Kɨmiə takasəkeikei mɨsor nətərɨgien kapəmiə rapomh,\x - \xo 10:36 \xt Rom 5:3,4; Hib 12:1; Jem 1:3,4,12; 5:11\x* mə taksor naha nhagɨn yame Kughen rorkeikei. Kɨni takpihavəh narɨmnar yame Kughen rɨmɨrpen mə tukrɨvəhsi-pre kɨmi əmiə.\x - \xo 10:36 \xt Hib 6:15; 9:15\x*  
\v 37 Meinai Kughen ramni mɨmə pəh nien mə tuktu  
\q1 “Kwən kɨrik tukruə,  
\q2 in tukrɨtərhav-pə, mɨpəh norien kəmər.   
\q1
\v 38 Meinai kafak narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk ye nɨmrɨk,  
\q1 iriə tukhashatətə irak mamharpɨn. \rq (Hab 2:3-4)\rq*  
\q1 Mərɨg tukmə yakəm mə kwəsəpəh Yo, masərer rerɨg rerɨg,  
\q2 to rɨkik rɨpəh nagienien tuk əriə.”   
\p
\v 39 Mərɨg kɨtawə e to khapəh nɨsərer rerɨg-rerɨgien, mɨserwei. Nɨkam. Kɨtawə narmamə kape nhatətəyen ye Kughen, Kughen tukrɨvəh mɨragh ətawə.   
\c 11  
\s1 Kaha yamə mɨne kɨmɨshatətə ye Kughen  
\p
\v 1 Kɨtawə kasərəhu-pən kapətawə nərɨgien ye narɨmnar yamə mɨne tukrɨpiuə, kɨni nhatətəyen kapətawə in ramor ətawə kharkun huvə mə narɨmnar mɨnə e, iriə nəfrakɨsien. Nar apnapɨg mə kɨtawə khapəh nɨsəmien\x - \xo 11:1 \xt 2 Kor 4:18\x* narɨmnar mɨnə a, mərɨg kharkun huvə mə tukpihavəh, meinai nhatətəyen ramhajoun ətawə mə tukpihavəh.  
\v 2 Rɨptawə mɨnə kɨmnɨshatətə ye Kughen, Kughen rɨmnəgnəgɨn əriə tukun.   
\p
\v 3 Nhatətəyen ramor ətawə kharkun mə Kughen rɨmnəgkiar əmə, narɨmnar kape tokrei tanə kasəmɨr.\x - \xo 11:3 \xt Jen 1\x* In rɨmɨvəh narɨmnar yame kɨpəh nəmien, mor narɨmnar kɨn yame kaməm.   
\p
\v 4 Ebel in rɨmnhatətə tɨm tɨm ye Kughen, mɨvəh-si-pən narɨmnar kɨmi Kughen yame rhuvə rapita yame Ken rɨmɨvəhsi-pən kɨmin.\x - \xo 11:4 \xt Jen 4:4-5\x* In rɨmnhatətə tɨm tɨm məknakɨn ye Kughen, Kughen rɨmɨni mɨmə in yermamə atuatuk kɨrik, rɨkin ragien tuk naha nhagɨn yame rɨmɨvəhsi-pən kɨmin. Kɨni nar apnapɨg mə kwən a ruamhə ta, mərɨg nhatətəyen kafan ramhajoun ətawə kɨn nar kɨrik ai taktəkun.\x - \xo 11:4 \xt Hib 12:24\x*   
\p
\v 5 Mɨne Inok rɨmnhatətə tɨmtɨm ye Kughen, kɨni mɨpəh nɨmhəyen. Kughen rɨmɨvəhsi-ta əmə in ye tokrei tanə e, mə tukrhaktə mɨvən ye rao ye neai. Narmamə to khapəh nɨsəm-mɨnien in, meinai Kughen rɨmɨrəhsi-ta.\x - \xo 11:5 \xt Jen 5:21-24\x* Meinai nɨpɨg Kughen rɨpəh hanə nɨrəhsi-tayen in, mɨnhajoun ta in mə rɨkin rɨmnagien tukun.  
\v 6 Mərɨg yermamə to rɨpəh nhatətəyen ye Kughen, Kughen to rɨkin rɨpəh nagienien tukun. Meinai nɨpɨg yermamə kɨrik rorkeikei mə tukruə tuk Kughen,\x - \xo 11:6 \xt Hib 7:19\x* in tukraməkeikei mamni nəfrakɨsien mə Kughen ramarə mamərok narmamə yamə mɨne kɨsarkut mə tukharkun In.   
\p
\v 7 Mɨne Noa in mɨn rɨmnhatətə tɨm tɨm ye Kughen. In e, nɨpɨg Kughen rɨmɨni-əsah pən narɨmnar kupan tukun, yame narmamə kɨpəh hanə nɨsəmien,\x - \xo 11:7 \xt Hib 11:1\x* Noa rɨmɨsiai In mamor nəkwan. Mɨvhirəkɨn rao ehuə kɨrik mə tukrɨvəh mɨragh kafan narmamə mɨnə. Rɨmɨvhirəkɨn məkna rao, mor əpu mə Kughen tukrɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi narmamə. Nhatətəyen kafan rɨmnor swatuk kɨmi Kughen ror In ratuatuk ye nɨmrɨn.\x - \xo 11:7 \xt Jen 6:9\x*   
\p
\v 8 Mɨne Ebraham in rɨmnhatətə tɨmtɨm ye Kughen. Nɨpɨg Kughen rɨmnokrən kɨn mə tukrɨvən ye tanə pɨsɨn kɨrik, in rɨmnor nəkwan. Tanə a, Kughen rɨmɨrpen ta kɨmin mɨmə tukrɨvəh-si pən kɨmin. Kɨni Ebraham rɨmɨtərhav, meinein mə ramvən hiə.  
\v 9 Mamhatətə tɨmtɨm ye Kughen məkna, kɨni mamarə ye tanə a yame Kughen rɨmɨrpen ta kupan mə tukrɨvəhsi-pən kɨmin.\x - \xo 11:9 \xt Wok 7:5\x* Mərɨg rɨmnamarə aikɨn a, mɨpəh nɨvhirəkɨnien nimə huvə kɨrik, mɨvəh-si haktə nɨkar nimə kɨrik, mamarə rəmhen kɨn yepsɨpɨs kɨrik. Kɨni kwənərəus kafan Aesak mɨne Jekob yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən promes a kɨmi ərisɨr Ebraham, iriu mɨn kɨmɨwarə əmə ye nimə has rəmhen kɨn yepsɨpɨs mir.\x - \xo 11:9 \xt Jen 12:1-8\x*  
\v 10 Ebraham rɨmnamarə ye nimə tapolen məkna meinai in rɨmɨwhin mə tukrɨvən ye taon kɨrik yame nuknen rɨskai,\x - \xo 11:10 \xt Hib 12:22; 13:14\x* tukraməmɨr ror tu.\x - \xo 11:10 \xt Rev 21:2, 14\x* Taon e, Kughen əmə rɨmnəriwək iran mɨvhirəkɨn.\x - \xo 11:10 \xt Hib 11:16\x*   
\p
\v 11 Mɨne Sera mɨn rɨmnhatətə tɨm tɨm ye Kughen. Nar apnapɨg mə rɨmnəpiəhuaru əgkap, mərɨg Kughen rɨmɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmin mə tukreimək. In rɨmɨrəh tɨni e, meinai in rɨmnhatətə ye Kughen mə In tukror promes kafan ruə mor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 11:11 \xt Jen 17:19; 18:11-14; 21:2\x*  
\v 12 Ebraham rɨmnəhuaru ta, ipakə əmə rɨmhə,\x - \xo 11:12 \xt Rom 4:19\x* mərɨg kwənərəus mɨnə khapsaah kɨmnhasɨ-pən iran. Nar apnapɨg mə in yermamə kɨrikianə əmə, mərɨg kwənərəus mɨne e kafan, iriə khapsaah rəmhen əmə kɨn kəmhau mɨnə ye neiai mɨne nɨpakɨr ye tahik yame to kɨpəh nəvhuekɨn-famien əriə.\x - \xo 11:12 \xt Jen 22:17\x*   
\p
\v 13 Narmamə mɨnə a, iriə kɨmɨshatətə tɨm tɨm ye Kughen, mərɨg nɨpɨg kɨmnhamhə, iriə kɨmnhapəh nhavəhyen narɨmnar yamə mɨne Kughen rɨmɨni ta mə tukrɨvəhsi-pən kɨmi əriə.\x - \xo 11:13 \xt Hib 11:39\x* Iriə kɨmɨsəm narɨmnar mɨnə e mə iriə kasəmɨr isok tuk əriə, mərɨg rɨkiriə ragien pɨk mə tuksəm.\x - \xo 11:13 \xt Mat 13:17\x* Mhani-ərhav mhamə kɨsarə ye tokrei tanə e mərɨg kɨsəmhen əmə kɨn yepsɨpɨs əmə.\x - \xo 11:13 \xt Jen 23:4; Lev 25:23; Fil 3:20; 1 Pita 1:17; 2:11\x* Tokrei tanə e pəh nien mə iməriə əfrakɨs ikɨn.  
\v 14 Nɨpɨg narmamə kasəgkiar məknai, in ramhajoun pən mə kasarha-kɨn iməriə atuatuk ikɨn.  
\v 15 Kapəriə nətərɨgien rɨpəh nɨrerɨg-pənien ye tanə kapəriə kupan, yame kwəsəpəh ta. Rɨkiriə to rɨpiuh məkna, kɨpiharkun nɨrerɨgien mamhavən. Mərɨg kɨmnhapəh nɨsorien məknakɨn.\x - \xo 11:15 \xt Jen 24:6-8\x*  
\v 16 Iriə kɨmɨsorkeikei iməriə ikɨn pɨsɨn kɨrik yame rhuvə rapita. In e rao ye neai.\x - \xo 11:16 \xt 2 Tim 4:18\x* Ror pən, Kughen rɨpəh naurɨsien\x - \xo 11:16 \xt Mak 8:38\x* mə kamokrən kɨn In kɨmə kapəriə e Kughen.\x - \xo 11:16 \xt Jen 26:24; 28:13; Eks 3:6, 15\x* Kɨni Kughen rɨmnor apnəpeinə ta ye taon kɨrik\x - \xo 11:16 \xt Hib 11:10; 13:14\x* iməriə ikɨn.   
\p
\v 17-18 Mɨne Ebraham rɨmɨvəh promes yame Kughen rɨmɨni-pən tukun mɨmə,  
\q1 “Kwajikovə kafam Aesak tukror kwənərəus kafam tukrɨpsaah mɨn,  
\q2 iriə tukhavəh nhagɨm.”\rq (Jen 21:12)\rq*  
\p Nɨpɨg Kughen rɨmə tukrəm nhatətəyen kape Ebraham, kɨni Ebraham rɨmnhatətə ye Kughen mamərer matuk tuk nhopniyen tɨni kwənkwan kɨrikianə əmə e Aesak mə tukror sakrefaes kɨn kɨmi Kughen.\x - \xo 11:17-18 \xt Jen 22:1-10; Jem 2:21\x*  
\v 19 Meinai Ebraham rɨkin rɨmnaməsɨk mə Kughen rɨrkun norien yermamə ramragh mɨn ye nɨmhəyen.\x - \xo 11:19 \xt Rom 4:21; Jon 5:21\x* Kɨni Ebraham rɨmɨvəh mɨn tɨni e Aesak ipakə rəmhen kɨn yame rɨmɨvəh mɨragh in ye nɨmhəyen.   
\p
\v 20 Mɨne Aesak rɨmnhatətə tɨm tɨm ye Kughen, maməhuak mə Kughen tukrɨvəh-sipən nɨhuvəyen kafan ramvən kɨmi tɨni mir e Jekob mɨne Esao, mamni-ərhav narɨmnar yame tukrɨpiuə tuk nɨpɨg kɨrik.\x - \xo 11:20 \xt Jen 27:27-29,39,40\x*   
\p
\v 21 Mɨne Jekob rɨmnhatətə tɨm tɨm ye Kughen. Mɨnəhuaru, ipakə rɨmhə, mɨnɨm tɨm tɨm kaskɨn kafan, maməhuak mə Kughen tukrɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi ji Josef mir,\x - \xo 11:21 \xt Jen 48:1,8-22\x* maməgnəgɨn Kughen.   
\p
\v 22 Mɨne Josef rɨmnhatətə tɨm tɨm ye Kughen. Mɨnəhuaru, ipakə rɨmhə, kɨni maməgkiar kɨn nɨpɨg kwənərəus mɨnə kape Isrel tuksap ta Ijip. Kɨni in rɨmɨni ta tuk əriə mə iriə tukhatərhav Ijip, mɨshawor mhanɨm in.\f + \fr 11:22 \ft  Gris ramni mə, “tukshawor nɨkəkrin.”\f* \x - \xo 11:22 \xt Jen 50:24,25; Eks 13:19; Jos 24:32\x*   
\p
\v 23 Mɨne tatə mɨne mamə kape Moses kɨmɨwhatətə tɨm tɨm ye Kughen. Nɨpɨg in rɨmnarha-pə,\x - \xo 11:23 \xt Eks 2:2\x* iriu kɨmɨwəm mə in ramor yemə huvə kɨn, kɨni kwerkwaig kɨn in rɨvəh makuə kɨsisər. Kɨni iriu kɨrəpəh nɨragɨnien kɨn nəsɨkien nəkwai king.\f + \fr 11:23 \ft  King Fero rɨmɨni mə tukhopni ji nəmə Isrel mɨnə fam yamə mɨne kapəriə newk rɨpəh napitayen kɨraru.\f*\x - \xo 11:23 \xt Eks 1:16, 22\x*   
\p
\v 24 Kɨni Moses rɨmnehuə mamhatətə tɨm tɨm ye Kughen. Kamni pawk kɨmə in mɨkɨp king kape Ijip,\f + \fr 11:24 \ft  Nəgkiarien Gris ramni mə, “in ji piakəskəh kape Fero.”\f* kafan nautə rɨpsaah, mərɨg nɨpɨg rɨmnehuə, rɨmnəm mə rɨpəh nəmhenien mə tukramarə əmə ye narəyen yame rɨmar ye tokrei tanə.\x - \xo 11:24 \xt Eks 2:10\x*  
\v 25 Mɨmə tukrəpəh nagienien kape narɨmnar kape tokrei tanə, yame iriə kape nɨpɨg kwakwə əmə, mɨvən, mamərer-pən tuk narmamə kape Kughen yamə mɨne kamərɨk mɨtə əriə.  
\v 26 Rɨkin rɨmnamuh mə tukmə narmamə kɨsarh iakei iran\x - \xo 11:26 \xt Hib 13:13\x* tuk Kristo yame tukrɨpiuə, mərɨg in to rɨpəh naurɨsien tukun. Rɨkin tukragien tuk nar e, rapita yame to rɨpiamarə ye nɨmraghien yame rɨmar apa Ijip.\x - \xo 11:26 \xt Luk 14:33\x* Mərɨg rɨkin rɨmavən əmə tuk nərok yame Kughen tukrɨvəhsi-pən kɨmin.\x - \xo 11:26 \xt Hib 10:35\x*   
\p
\v 27 Moses rɨmnhatətə tɨm tɨm məkneikɨn ye Kughen, map ta ye kantri Ijip,\x - \xo 11:27 \xt Eks 12:50, 51\x* mɨpəh nɨgɨnien kɨn king e yame niemha ramhai pɨk in. Mɨpəh narha-kwasɨgien, maməkeikei mamvən, rəmhen kɨn yame in rɨmnəm Kughen e yame keinein nəmien kɨn nɨmrɨ jir.  
\v 28 Rɨmnhatətə tɨm tɨm ye Kughen məkna, kɨni mɨrikakun norien kape lafet e Pasova. Mɨni-ərhav tuk kwənərəus mɨnə kape Isrel mə tukasəkeikei mhauh-pən nɨtaw sipsip ye kwəruə ye nimə mɨnə kapəriə. Tuksor məknaikɨn mə agelo yame Kughen tukrher-pə kɨn tuk nhopniyen nɨmrɨn nupan yerman mɨnə,\x - \xo 11:28 \xt 1 Kor 10:10\x* tukrɨpəh nhopniyen nɨmrɨn nupan yerman mɨnə kapəriə.\x - \xo 11:28 \xt Eks 12:21-23\x*   
\p
\v 29 Mɨne kwənərəus mɨnə kape Isrel kɨmɨshatətə tɨm tɨm ye Kughen, mharkun nɨsəviofugɨnien ye tahik ehuə yame rɨmnəwhai kɨraru. Kɨni mɨsəriwək iran rəmhen kɨn tɨpəvsɨk. Mərɨg nɨpɨg nəmə Ijip kɨmɨsarkut tuk nɨkwasɨgien kɨn əriə, tahik rɨmɨpɨk əriə, kɨmɨsəmnɨm.\x - \xo 11:29 \xt Eks 14:21-31\x*   
\p
\v 30 Mɨne kwənərəus mɨnə kape Isrel yame ramkwasɨg, iriə mɨn kɨmɨshatətə tɨm tɨm ye Kughen. Kɨmɨsəriwək mɨsarkurao ye kəupə kape Jeriko, yame kɨmnor kɨn kapier. Kɨmɨsarkurao mɨsarkurao ye kəupə a, mhavəh nɨpɨg seven, kɨni ai, kəupə ehuə a rarkwəpɨr məsaah.\x - \xo 11:30 \xt Josua 6:12-20\x*   
\p
\v 31 Mɨne Rehab e in piraovɨn kape swatuk, in mɨn rɨmnhatətə ye Kughen. Nɨpɨg kɨmnher-pən kɨn yemə Isrel mir kɨraru mə tukwəm-əsaah apɨs-apɨs ye Jeriko, Rehab rɨmnəhitə ye kafan nimə tuk əriu.\x - \xo 11:31 \xt Jos 2:1-16\x* Ror pən kɨn, nɨpɨg nəmə Isrel kɨmɨsarowagɨn kɨmi nəmə Jeriko, mɨshopni nəmə aikɨn yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien ye Kughen, kɨmnhapəh nɨshopniyen Rehab.\x - \xo 11:31 \xt Jos 2:1,9-14; 6:22-25; Jemes 2:25\x*   
\p
\v 32 Mərɨg to yakpəh nɨni-mɨnien mɨvən. To yakpəh nɨni-mɨnien rapomh maməvsao kɨn Gideon\x - \xo 11:32 \xt Jaj 6-8\x* mɨne Barak\x - \xo 11:32 \xt Jaj 4-5\x* mɨne Samson\x - \xo 11:32 \xt Jaj 13-16\x* mɨne Jeftaha\x - \xo 11:32 \xt Jaj 11-12\x* mɨne Deved\x - \xo 11:32 \xt 1 Saml 16:1,13\x* mɨne Samuel\x - \xo 11:32 \xt 1 Saml 1:20; 3:19-4:1\x* mɨne profet mɨnə tɨksɨn.  
\v 33 Iriə kɨmɨshatətə tɨm tɨm ye Kughen, masor narɨmnar rɨpsaah. Iriə kɨmnhakɨr kwənərəus mɨnə kape Isrel mhavən mɨsarowagɨn iriə nəmə iku pɨsɨn mɨnə, mɨsapita əriə.\x - \xo 11:33 \xt 2 Saml 8:1-3\x* Masor norien atuatuk mɨnə, kɨni mhavəh narɨmnar huvə yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen mə tukrɨvəhsi-pən kɨmi əriə. Kɨmɨsəpkətərəkɨn nəkwai laeon mɨnə mə tukhapəh nɨsənien əriə.\x - \xo 11:33 \xt Dan 6:22\x*  
\v 34 Mɨsher-əpɨs nap ehuə yamə mɨne kamhauək.\x - \xo 11:34 \xt Dan 3:19-27\x* Mɨsapitan kɨn narmamə yamə mɨne khamə tukshapni əriə kɨn nau nisə.\x - \xo 11:34 \xt Eks 18:4\x* Kapəriə nəsanɨnien rɨkək pawk, mərɨg Kughen rɨmɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmi əriə.\x - \xo 11:34 \xt 2 King 20:7; Jaj 16:28\x* Kɨni iriə kɨmɨsapita mobael mɨnə kape tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.\x - \xo 11:34 \xt Jaj 15:8\x*  
\v 35 Nɨpiraovɨn tɨksɨn aikɨn yamə mɨne kɨmɨshatətə tɨm tɨm ye Kughen, Kughen ror jiriə mɨnə kamhamragh mɨn ye nɨmhəyen.  
\p Mərɨg narmamə tɨksɨn aikɨn, kɨvəhsi-pən pawk nəmhəyen kɨmi əriə,\x - \xo 11:35 \xt 1 King 17:22, 23; 2 King 4:36, 37\x* mərɨg kwəshatətə tɨm tɨm ye Kughen. Nar apnapɨg kɨmə tukrɨsɨn əriə mə to kɨsəpəh nhatətəyen kapəriə, mərɨg kɨmnhapəh nɨsəpəhyen, mhamə tukhavəh nɨmraghien kɨrik yame rhuvə rapita.  
\v 36 Iriə tɨksɨn, narmamə kɨsarh iakei irəriə, kɨni mɨsərkɨs-ərkɨs əriə.\x - \xo 11:36 \xt Jer 20:2; 37:15\x* Kɨni iriə tɨksɨn, narmamə karkwəji ətərəkɨn əriə kɨn jen, mhapɨk-pən əriə ye kalabus.\x - \xo 11:36 \xt Jen 39:20\x*  
\v 37 Iriə tɨksɨn, kɨmnarkwhopni əriə kɨn kapier apɨg,\x - \xo 11:37 \xt 2 Kron 24:21\x* kɨni iriə tɨksɨn, kɨmɨvi əru əriə kɨn so. Tɨksɨn, kɨmnhapni əriə kɨn nao nisə.\x - \xo 11:37 \xt 1 King 19:10; Jer 26:23\x* Kɨni iriə tɨksɨn kɨmɨsarkaoh əmə kɨn tɨki nəni mɨne sipsip.\x - \xo 11:37 \xt 2 King 1:8\x* Nar kɨrik kapəriə rɨkək. Kɨmnor ahas pən kɨmi əriə. Narmamə kɨmɨsoriah pɨk əriə.  
\v 38 Mərɨg iriə nəmə huvə mɨnə, tokrei tanə e rɨpəh nəmhenien mə to iriə kɨsarə ikɨn. Kɨmɨsarə apnapɨg əmə, apa ye tɨpəvsɨk, mɨne ye tukwas mɨnə, mɨne ye nəpag kapier mɨnə,\x - \xo 11:38 \xt 1 King 18:4; 19:9\x* mɨne ye nəkwai nɨmɨr.   
\p
\v 39 Nəmə mɨnə a, iriə m-fam kɨmɨshatətə tɨm tɨm ye Kughen, In rɨvəhsi-pən nhag huvə kɨmi əriə.\x - \xo 11:39 \xt Hib 11:2, 4\x* Mərɨg kɨmnhapəh nhavəhyen nar e yame Kughen rɨmɨrpen ta mə tukrɨvəhsi-pən kɨmi əriə,\x - \xo 11:39 \xt Hib 11:13; 10:36\x*  
\v 40 meinai In ruɨni ta nətərɨgien kɨrik kafan, mə In tukror huvə-pə rapita kɨmi ətawə e towei mɨne. Kɨni ye nətərɨgien kafan, In rorkeikei mə tukrɨrpɨn ətawə miriə kupan, mə kɨtawə miriə əmə tuksaiyu əm nəmhen əmə.\x - \xo 11:40 \xt Rev 6:11; Hib 2:10\x*   
\c 12  
\m
\v 1 Kɨni narmamə yamə mɨna, kɨmɨsərer-ərhav tuk Kughen, mɨshatətə tɨm tɨm iran, iriə khapsaah pɨk, kɨni kapəriə nɨmraghien in ravəh-si haktə nhatətəyen kapətawə. Ror pən, pəh kɨsəpəh nar pam yame ramraptərəkɨn ətawə mɨne təvhagə has yame raməpit-pə irətawə. Kɨni pəh kɨsaiyu\x - \xo 12:1 \xt 1 Kor 9:24\x* mhapəh nɨsəpəuyen kɨn naiyuyen\x - \xo 12:1 \xt Hib 10:36\x* yame Kughen rɨmnərəhu-pə kupan irətawə.  
\v 2 Mɨsarha-pən əmə tuk Yesu,\x - \xo 12:2 \xt Sam 25:15\x* yame In nuknei nhatətəyen kapətawə,\x - \xo 12:2 \xt Hib 2:15\x* kɨni in e yame tukror mə kɨtawə tukseriaji mak ye nhatətəyen kapətawə. Pəh rɨkitawə tukruh norien kape Yesu e in e kafan nərɨgien rapomh.\x - \xo 12:2 \xt Fil 2:8,9; Hib 2:9\x* Nɨpɨg rɨmamhə ye nai kamarkwao kɨn, In mor nar apnapɨg əmə ye nəmhəyen yame rɨmɨvəh. Meighan-pən kɨn naurɨsien kape nɨmhəyen ye nai kamarkwao kɨn, meinai In rɨmnor kafan nərɨgien skai tuk nagienien yame In tukrɨpivəh. Kɨni taktakun ai, In ramkwətə ye nɨkar Kughen matuk e In King.\x - \xo 12:2 \xt Mak 16:19\x*   
\p
\v 3 Rhuvə mə rɨkimiə tukraməsɨk Yesu mɨne kafan nərer-tɨmtɨmien nɨpɨg yor təvhagə hah mɨnə kɨmɨsarakikɨn-pən nəgkiarien has mɨnə kɨmin,\x - \xo 12:3 \xt Gal 6:9; Rev 2:3\x* pəh rɨkimiə tukrɨpəh nəpouyen kɨni mhapəh nɨsəpəhyen nhatətəyen kapəmiə.   
\s1 Kughen ramərɨp atuatuk kwajikovə kafan mɨnə  
\p
\v 4 Yakɨrkun mə kɨmiə naksarowagɨn tuk nətapɨgien kɨn təvhagə has ye nɨmraghien kapəmiə, mərɨg kɨmiə kɨrik rɨkək yame nɨtawɨn rɨmnaiyu tuk narowagɨnien e.\x - \xo 12:4 \xt Hib 10:32-34\x*  
\v 5 Kɨmiə nakwəsəru-kɨn ta nəgkiarien yame ravəhsi-haktə nətərɨgien kapəmiə. Ye nəgkiarien e, Kughen ramni-pre tuk əmiə, rəmhen mə kɨmiə tɨni atuatuk mɨnə, mamni mɨmə,  
\q1 “Narɨk, nɨpɨg Kughen Yermaru ramərɨp atuatuk ik,  
\q2 takpəh norien nar apnapɨg iran.  
\q1 Pəh rɨkim tukrɨpəh nəpouyen nɨpɨg In ravəhsi-pre narpɨnien kɨrik kɨmik.   
\q1
\v 6 Mərɨg in ai Kughen Yermaru ramərɨp atuatuk narmamə yamə mɨne In rorkeikei əriə,  
\q2 mamarkɨs-arkɨs narmamə m-fam yame In rɨrhi əriə rəmhen kɨn kafan kwajikovə mɨnə.”\rq (Prov 3:11-12)\rq*   
\p
\v 7 Ror pən, taksərer tɨm tɨm ye nɨpɨg əutən mɨnə. Kughen ravəhsi-pre nɨpɨg əutən mɨnə e tuk nəko-atuatukien əmiə. Kɨmiə ji Kughen mɨnə, ror mə In ramərɨp atuatuk məkneikɨn əmiə.\x - \xo 12:7 \xt Dut 8:5; 2 Saml 7:14; Prov 13:24\x* ?Mərɨg kwajikovə kɨrik aikɨn yame kafan tatə rɨpəh nərɨp-atuatukien in uə? Nɨkam, rɨkək.  
\v 8 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Kughen ramərɨp atuatuk tɨni mɨnə.\x - \xo 12:8 \xt 1 Pita 5:9\x* To Kughen rɨpipəh norien məknakɨn irəmiə, rɨpihajoun-pən mə kɨmiə pəh nien mə kwajikovə atuatuk mɨnə kafan - kɨmiə kwajikovə kape swatuk mɨnə.  
\v 9 Rɨmtawə mɨnə ye tokrei tanə e, kasərɨp atuatuk ətawə, kɨtawə kamhasiai əriə. ?Kɨni tukshawor pən iran mɨne ye Rɨmtawə In Nanmɨn, ye rao ye neai?\x - \xo 12:9 \xt Nam 16:22; 27:16\x* Rhuvə mə tukseiwaiyu tukun, mhavəh nɨmraghien.\x - \xo 12:9 \xt Aes 38:16\x*  
\v 10 Rɨmtawə mɨnə mɨn kasərɨp atuatuk ətawə kape nɨpɨg kwakwə əmə, rəri-pən kapəriə nətərɨgien. Mərɨg Kughen ramərɨp atuatuk ətawə mə tukrasitu irətawə, kɨni mor ətawə kɨsatuatuk rəmhen kɨn In.\x - \xo 12:10 \xt 2 Pita 1:4\x*  
\v 11 Tukmə kərɨp atuatuk ətawə, nar a rɨpəh nɨmarien tuk ətawə, mərɨg rəutən tuk ətawə. Mərɨg tukmə kɨtawə kɨseighaan kɨn mə tukrɨkɨr-pə ətawə ye swatuk yame ratuatuk, in tukrɨkuə kɨn kwənkwan e natuatukien mɨne nəmərinuyen.\x - \xo 12:11 \xt Aes 32:17; Jem 3:17,18\x*   
\s1 Takasərɨg əmiə  
\p
\v 12 Ror pən, nar apnapɨg mə kɨmiə nakasarə ye nɨpɨg əutən, mərɨg harəh-si haktə kwermɨmiə yame rəpəu mə tukrəsanɨn. Mɨne nɨhumiə yame ramətəmnɨmɨn, taksor mə ramskai tuk naiyuyen.\x - \xo 12:12 \xt Aes 35:3\x*   
\q1
\v 13 “Naha yermamə nakseriwək kwis kɨmiə min, nɨhun rɨmhə,  
\q2 Sor swatuk kapəmiə ratuatuk huvə, mə nɨhun tukrɨpəh nahas-əgkəpien mier ta,  
\q1 Mərɨg pəh nɨhun tukrhuvə mɨn.”\rq (Prov 4:26)\rq*   
\p
\v 14 Sarkut mə kɨmiə m-fam taksarə kwis ye nəmərinuyen.\x - \xo 12:14 \xt Rom 14:19\x* Kɨni mɨsarkut mə taksor mə nɨmraghien kapəmiə in ratuatuk,\x - \xo 12:14 \xt Rom 6:22\x* meinai yermamə yame rɨpəh natuatukien, to rɨpəh nɨvənien məm Kughen tuk nɨpɨg kɨrik.\x - \xo 12:14 \xt Mat 5:8\x*  
\v 15 Takasərɨg əmiə tamə nakasaiyu mɨsəpəu ye kwerkwai swatuk, kɨni mhapəh nhavəhyen nɨhuvəyen kape Kughen.\x - \xo 12:15 \xt Hib 3:12; 4:1\x* Takasərɨg əmiə tamə nuai nai akonə kɨrik rurə yerkimiə,\x - \xo 12:15 \xt Dut 29:18; Hib 3:12\x* mɨkuə, mor kwənkwan rɨpsaah ye nɨmraghien kapəmiə, kɨni nehen roriah narmamə khapsaah.  
\v 16 Takasərɨg əmiə mə takhapəh nhakɨr-apnapɨgien narman uə nɨpiraovɨn.\x - \xo 12:16 \xt 1 Kor 6:18\x* Takhapəh nɨsəmhenien kɨn kwən e Esao, yame kafan nɨmraghien rɨpəh natuatukien. In ror nar apnapɨg ye Kughen. In nɨmrɨ nupan, mərɨg in rɨmnor salem kɨn nehuəyen kape nɨmrɨ nupan kɨmi naorahini, kɨni məvɨgɨn kɨn mane kape nɨpɨg kɨrikianə əmə.\x - \xo 12:16 \xt Jen 25:29-34\x*  
\v 17 Kɨni kɨmiə nakharkun mə kwasɨg ikɨn, rɨkin rɨpivən mɨn ye nehuəyen kape nɨmrɨ nupan. Kɨni markut pɨk mə kafan tatə tukrəhuak mɨvəh-si-pən mɨn nɨhuvəyen kɨmin. Rɨmnasək pɨk pawk tukun,\x - \xo 12:17 \xt Jen 27:30-40\x* mərɨg rɨmɨpəh nararien ye nərɨgien kape rɨmni, kɨni rɨmni rɨpəh nəhuakien tuk nɨvəhsi-pənien nɨhuvəyen kɨmin.   
\s1 Rhawor e loa ror pɨsɨn ye Nəvsaoyen Huvə  
\p
\v 18-20 Apa kupan, kwənərəus mɨnə kape Isrel kɨmnhavən ye tukwas ehuə e Sinae. Kɨni ikɨn a, kɨmɨsəm nap yame ramuək, mɨne napɨgnapien ehuə rameiwaiyu mhorukɨn nar. Kɨni kɨmɨsərɨg nɨmətag ehuə, mɨne naiyuk ramasək apomh.\x - \xo 12:18-20 \xt Eks 19:12-22; 20:18; Dut 4:11\x* Masərɨg rɨki yermamə kɨrik raməgkiar kɨmi əriə.\x - \xo 12:18-20 \xt Dut 4:12\x* Masətərɨg kɨn kafan nəgkiarien, kɨni mɨsaiyoh-skai-pən mə tukhapəh nɨsərɨg-mɨnien rɨki yermamə a.\x - \xo 12:18-20 \xt Eks 20:18-19; Dut 5:5,25; 18:16\x* Mɨsakur mhagɨn tuk nəgkiarien a, kɨni In rɨmə,  
\q1 “Naha nhagɨn yame ramuə tuk tukwas e, nar apnapɨg mə in nar mɨragh kɨrik, kɨmiə takasəkeikei mɨsarkwhopni kɨn kapier apɨg.”\rq (Eks 19:12-13) \rq*   
\nb
\v 21 Nɨpɨg Moses rɨmnəm narɨmnar mɨnə a, in mɨn rɨmnərɨg rahas mɨmə, “!Yo yakwagɨn pɨk, makur!” \rq (Dut 9:19)\rq*  
\p Mərɨg pəh nien mə kɨmiə nakwənhauə ye tukwas e.\x - \xo 12:21 \xt Eks 19:16-19; 20:18-21; Dut 4:11-12\x*  
\v 22 Kɨmiə nakwənhauə ye tukwas e Saeon,\x - \xo 12:22 \xt Aes 24:23; 60:14; Rev 14:1\x* mɨne taon ehuə e,\x - \xo 12:22 \xt Hib 11:10; 13:14; Mat 16:16\x* ime Kughen Mɨragh. In e Jerusalem vi apa ye rao ye neai,\x - \xo 12:22 \xt Gal 4:26\x* ikɨn agelo mɨnə khapsaah khapsaah kasofugɨn əriə ikɨn tuk nagienien ehuə.  
\v 23 Kɨni kɨmiə nakwənhauə ye nofugɨnien ehuə kape narmamə kape Kughen, yame kɨsəmhen kɨn nɨmrɨ nupan mɨnə kafan.\x - \xo 12:23 \xt Eks 4:22\x* Kɨmɨrai-pən nhagmiə ye rao ye neai.\x - \xo 12:23 \xt Rev 20:12\x* Kɨni nakwənhauə tuk Kughen yame tukrɨpiəkir narmamə m-fam.\x - \xo 12:23 \xt Jen 18:25; Sam 94:2\x* Nakwənhauə masor kɨrikianə kɨmiə nanmɨ narmamə atuatuk yamə mɨne kwənhamhə ta. Kɨni Kughen rɨmnor əriə kwəsəriəji mak.\x - \xo 12:23 \xt Fil 3:12\x*  
\v 24 Nakwənhauə tuk Yesu e in e swatuk kape promes vi yame Kughen rɨmnor kɨmi ətawə. Kɨni nakwənhauə tuk nɨtaw Yesu, yame in rɨmnətəg-pə\x - \xo 12:24 \xt Hib 9:19; 10:22; 1 Pita 1:2\x* irəmiə ror əmiə naksatuatuk. Nɨtə a in ramni-ərhav narɨmnar yamə mɨne khahuvə mɨsapita narɨmnar yamə mɨne nɨtaw Ebel rɨmɨni-ərhav.\f + \fr 12:24 \ft  Ken rhopni Ebel, Baebol ramni mə nɨtawɨn ramokrən kɨn Kughen maiyoh kɨn tain. Mərɨg kɨmnhopni Yesu, in rɨpəh naiyohyen kɨn tai nɨmraghien. Ror pən, Nəkwəkwə e Hibru ramni mə nɨtaw Yesu in rhuvə rapita nɨtaw Ebel. Ǝmru Jen 4:10\f*   
\s1 Yermamə yame rɨpəh nhatətəyen ye Kughen, in tukrɨvəh narpɨnien  
\p
\v 25 Ror pən, takasərɨg əmiə tamə nakhaukreikɨn-pən nɨmeitaimiə kɨmi Kughen\x - \xo 12:25 \xt Hib 3:12\x* yame raməgkiar kɨmi əmiə.\x - \xo 12:25 \xt Hib 1:1\x* Meinai Moses, in yermamə əmə. Kɨni kɨtawə kharkun mə nəmə kupan kɨmnhapəh nɨsərɨgien in nɨpɨg In rɨmnor kwirɨg kɨmi əriə. Kɨni iriə kɨmɨseinein nɨsaptayen kɨn narpɨnien kapəriə. Kɨni tukmə ror məkneikɨn, ?Rhawor irətawə tukmə khapəh nɨsətərɨgien kɨn nəgkiarien kape Kughen yame ramsɨ-pən ye rao ye neai mamor kwirɨg kɨmi ətawə?\x - \xo 12:25 \xt Hib 2:2,3; 10:29\x* ?Tukshawor mɨsapta kɨn narpɨnien?  
\v 26 Apa Sinae, rɨki Kughen rɨmɨkiu-kiu ye nɨmoptanə.\x - \xo 12:26 \xt Eks 19:18\x* Mərɨg taktakun ai in rɨmɨrpen-pə kɨmi ətawə mɨmə,  
\q1 “Nɨpɨg mɨn kɨrik aikɨn, Yo jakɨkiu-kiu ye nɨmoptanə. Ye nɨpɨg a, pəh nien mə ye tokrei tanə əmə jakɨkiu-kiu iran, mərɨg nɨmago-ago mɨn tukrɨkiu-kiu məsaah.”\rq (Hag 2:6) \rq*   
\nb
\v 27 Nɨpɨg Kughen ramni mɨmə, “Nɨpɨg kɨrik mɨn aikɨn,” nɨpran e ramni mə tukrɨkiu-kiu ye narɨmnar kape tokrei tanə əmə yame In rɨmnor, mə tukrɨvəh-si ta əriə. Tukrɨvəh-si ta narɨmnar, mə narɨmnar yame tukrɨpəh nɨkiu-kiuyen irəriə, iriə tukasəmɨr - in e narɨmnar yame tukramarə rerɨn.  
\v 28 Kɨni ai, rhuvə mə tukhani vi vi Kughen, meinai kɨtawə kwənhavəh rao kape Kughen e yame keinein nɨkiu-kiuyen iran.\x - \xo 12:28 \xt Sam 15:5; Dan 2:44\x* To rɨpəh niertayen tuk nɨpɨg kɨrik. Rhuvə mə kɨtawə tuksəhuak kɨmin, yerkin agien. Pəh kɨtawə tukamhasiai In, mamhagɨn kɨn\x - \xo 12:28 \xt Mal 2:5; 4:2\x*  
\v 29 meinai  
\q1 “Kughen kapətawə In rəmhen kɨn nap ehuə kɨrik yame raməkwəru narɨmnar m-fam.”\x - \xo 12:29 \xt Eks 24:17; 9:3; Sam 97:3; Aes 33:14; 2 Tes 1:7\x* \rq (Dut 4:24) \rq*   
\c 13  
\s1 Nəgkiarien infamien  
\p
\v 1 Rhuvə mə taksəkeikei mɨsor norkeikeiyen kɨmi əmiə mɨnə rəmhen kɨn mə kɨmiə piaumiə mɨnə.\x - \xo 13:1 \xt Rom 12:10\x*  
\v 2 Takhapəh nɨsəru-kɨnien nəmien yepsɨpɨs yamə mɨne kamhauə iməmiə ikɨn.\x - \xo 13:2 \xt Job 31:32; Mat 25:35; Rom 12:13\x* !Tukmə ror iriə agelo mɨnə! Narmamə tɨksɨn kɨmɨsəhitə ye nimə kapəriə tuk narmamə, mhapəh nharkunien mə iriə agelo mɨnə.\x - \xo 13:2 \xt Jen 18:1-33\x*  
\v 3 Kɨni rɨkimiə tukraməsɨk narmamə yamə mɨne kɨsarə ye kalabus.\x - \xo 13:3 \xt Mat 25:36; Hib 10:34\x* Rɨkimiə tukrəmhə tuk əriə rəmhen kɨn mə kɨmiə mɨn naksarə ye kalabus. Taksərer-pən tuk yamə mɨne kɨvəhsi-pən nəmhəyen kɨmi əriə rəmhen kɨn mə kɨmiə mɨn naksərɨg atuk nəmhəyen a ye nɨpraimiə.   
\p
\v 4 Pəh narmamə m-fam tukhasiai norien kape narkurəkien, mə in ramərhakə nɨpɨg m-fam.\x - \xo 13:4 \xt Mal 2:15\x* Pəh narmamə m-fam tukhasiai nɨmhakuə kape narmamə. Kughen tukrəkir mɨvəh-si-pən narpɨnien kɨmi tamaruə mɨne piakəskəh yamə mir kawəkrəh kɨn əriu mɨnə, mɨne narman mɨne nɨpiraovɨn yamə mɨne kasəkrəh kɨn əriə mɨnə, yerman yame ramapɨr-pən tuk piraovɨn yame pəh nien mə kafan, mɨne piraovɨn yame pəh nien mə kafan atuatuk yerman.\x - \xo 13:4 \xt Dut 22:22\x*   
\p
\v 5 Sərer isok tuk norkeikei-pɨkien mane. Rɨkimiə tukraməkeikei mamagien əmə tuk kapəmiə narɨmnar yame nakamhavəh, meinai Kughen rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “!To yakpəh nəpəhyen ik,  
\q2 mɨpəh nətayen iram tuk nɨpɨg kɨrik!”\rq (Dut 31:6)\rq*   
\p
\v 6 Ror pən kɨtawə kharkun nhaniyen mhamə,  
\q1 “Kughen Yermaru In yasitu kapətawə,  
\q2 to tukhapəh nhagɨnien.  
\q1 Narmamə kaseinein nɨsoriahyen ətawə.”\rq (Sam 118:6-7)\rq*   
\p
\v 7 Rɨkimiə tukraməkeikei mamuh nəmasur mɨnə kapəmiə\x - \xo 13:7 \xt Hib 13:17, 24; 1 Kor 16:16\x* yamə mɨne kɨmɨsəkupən mɨshajoun əmiə ye nəgkiarien kape Kughen. Sətərɨg-ru kɨn narɨmnar huvə yamə mɨne rɨmatərhav ye nɨmraghien kapəriə, kɨni mɨshatətə ye Yermaru rəmhen kɨn əriə.\x - \xo 13:7 \xt Hib 6:12\x*   
\p
\v 8 Yesu Kristo to rɨpəh nukreikɨnien. Norien kafan raməmɨr əmə məkna apa kupan, muə meriaji-pə ai taktakun mamvən to rɨpəh norien infamien.\x - \xo 13:8 \xt Sam 102:27; Hib 1:12\x*  
\v 9 Takhapəh nɨsorien mə nhajounien vi pɨsɨn pɨsɨn mɨnə tukhavi ta əmiə ye swatuk atuatuk.\x - \xo 13:9 \xt Efes 4:14\x* Kɨmiə havaag-pən əmə tuk Kughen, yame ramasitu irəmiə yerkin agien mə tukror kapəmiə nərɨgien rɨskai.\x - \xo 13:9 \xt Kol 2:7\x* Rɨpəh nɨhuvəyen mə kɨtawə tuksəri-pən natuakəmien kape nəvɨgɨnien,\x - \xo 13:9 \xt 1 Kor 8:8; Hib 9:10\x* mə in tukror ətawə khaskai, meinai nəfrakɨsien mə natuakəmien mɨnə a to khapəh nɨsasituyen ye narmamə.   
\p
\v 10 Narmamə yamə mɨne kasor hanə sakrefaes rəri-pən norien kape nəmə Isrel kupan, nar kɨrik kapəriə rɨkək ye nɨhuvəyen yame Yesu rɨmɨvəh-si-pə kɨmi ətawə ye sakrefaes kafan.  
\v 11 Meinai pris ramhopni nar mɨragh kɨni mɨvəh nɨtawɨn mɨvaan apa imə Ikɨn Ramərhakə Ikɨn, kɨni mɨvəh-si-pən kɨmi Kughen tuk nəspir-tayen təvhagə has kape narmamə.\x - \xo 13:11 \xt Lev 16:15\x* Kɨni ai, kharəhsi-ərhav nar mɨragh a apa iruə ye nimə tapolen kapəriə, mhavaan əru.\x - \xo 13:11 \xt Eks 29:14; Lev 4:12,21; 9:11; 16:27\x*  
\v 12 Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, kɨkɨr ye rhav Yesu ye Jerusalem,\x - \xo 13:12 \xt Jon 19:17\x* in rɨmnərɨg nəmhəyen ye nɨpran kɨni mɨmhə mə nɨtawɨn\x - \xo 13:12 \xt Rom 3:25\x* rɨrkun nəspir-tayen təvhagə has kape narmamə, mor əriə kɨsatuatuk.\x - \xo 13:12 \xt Efes 5:26\x*  
\v 13 Ror pən, pəh kɨtawə tuksor məkna, mhatərhav iruə imətawə ikɨn, masor kɨrikianə kɨtawə min,\x - \xo 13:13 \xt Luk 9:23\x* masərer matuk, nar apnapɨg narmamə kasor naurɨsien kɨmi ətawə rəmhen kɨn yame kɨmɨsor iran.\x - \xo 13:13 \xt Hib 11:26\x*  
\v 14 Imətawə atuatuk rɨkək ye tokrei tanə e, mɨne taon yame raməmɨr rerɨn.\x - \xo 13:14 \xt Hib 12:27\x* Mərɨg kɨtawə kamhawhin taon yame tukrɨpiuə.\x - \xo 13:14 \xt Fil 3:20; Hib 11:10; 12:22\x*   
\p
\v 15 Ror pən, pəh Yesu tukrasitu irətawə mə tukhavəhsi-pən sakrefaes kapətawə kɨmi Kughen nɨpɨg m-fam.\x - \xo 13:15 \xt 1 Pita 2:5\x* Sakrefaes e kapətawə, in e, pəh khavəhsi-haktə nhag Kughen nɨpɨg m-fam, mhani-ərhav nhagɨn.\x - \xo 13:15 \xt Sam 50:2-15; Hos 14:2; Aes 57:19\x*  
\v 16 Hapəh nɨsəru-kɨnien norien huvə mɨne nəvraiyen narɨmnar kapəmiə mɨvəh-si-pən kɨmi narmamə yamə mɨne kapəriə rɨkək,\x - \xo 13:16 \xt Rom 12:13\x* meinai norien e in rəmhen kɨn sakrefaes\x - \xo 13:16 \xt Fil 4:18\x* yame rɨki Kughen ragien tukun.\x - \xo 13:16 \xt Sam 50:21-15; Hos 14:2\x*  
\v 17 Sor nəkwai nəmasur mɨnə ye niməhuak,\x - \xo 13:17 \xt Hib 13:7,24\x* mɨseiwaiyu tuk əriə. Iriə e kasarha tuk nɨmraghien kapəmiə mhapəh nɨsapɨsien,\x - \xo 13:17 \xt Aes 62:6; Wok 20:28\x* meinai iriə kharkun mə tuk nɨpɨg kɨrik, tukasəkeikei mhani-ərhav wok kapəriə tuk Kughen. Pəh kɨmiə taksor mə rɨkiriə tukragien tuk wok e. Mərɨg tukmə nakasor rɨkiriə rɨpəh nagienien tuk wok kapəriə, to khapəh nɨsasituyen irəmiə.   
\p
\v 18 Səhuak tuk əmawə,\x - \xo 13:18 \xt 1 Tes 5:25\x* meinai yakharkun mə kapəmawə norien in ratuatuk əmə,\x - \xo 13:18 \xt Wok 23:1\x* kɨni yaksorkeikei mə nɨpɨg mɨ-fam kɨmawə jaksor əmə norien huvə.  
\v 19 Yakorkeikei pɨk mə kɨmiə takasəkeikei mɨsaiyoh Kughen mə jakrerɨg-pre aihuaa əmə məm əmiə.   
\p
\v 20 Yakaməhuak mɨn tuk əmiə, mə Kughen tukrasitu irəmiə. Kughen e in e nukne nəmərinuyen.\x - \xo 13:20 \xt Rom 15:33\x* Kɨni In rɨmnor Yesu Kristo Yermaru kapətawə rɨmnərɨg nəmhəyen,\x - \xo 13:20 \xt Wok 2:24\x* mə nɨtawɨn tukraiyu mor promes rerɨn\x - \xo 13:20 \xt Jen 17:7,13,19; Aes 55:3; 61:8; Esik 37:26; Mat 26:28\x* ruə mor nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 13:20 \xt Hib 9:20\x* Yesu e, In yemə huvə mapita tuk nəm-huvəyen sipsip mɨnə kafan.\x - \xo 13:20 \xt Jon 10:11\x* Yakaməhuak mə Kughen  
\v 21 tukrɨvəhsi-pre narɨmnar huvə mɨnə fam kɨmi əmiə yame tukror əmiə naksəmhen tuk norien nar yame In rorkeikei. Kɨni yakaməhuak mə Kughen tukror wok ye nɨmraghien kapəmiə kɨrikianə kɨrikianə.\x - \xo 13:21 \xt Fil 2:13\x* Kɨni ye nasituyen kape Yesu Kristo, Kughen tukror kapəmiə norien rhuvə, kɨni rɨkin tukragien pɨk tukun. Kɨni pəh kɨvəhsi-haktə nhag Kristo nɨpɨg mɨfam, mamvən, infamien rɨkək. Amen.\x - \xo 13:21 \xt Rom 11:36\x*   
\p
\v 22 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Nəkwəkwə e kafak rɨpəh napomh-pɨkien. Mərɨg yakamaiyoh skai əmiə mə taksor-ru kapəmiə nərɨgien rapomh mɨn mə taksətərɨg kɨn kafak nəgkiarien yame ravəh-si haktə nətərɨgien kapəmiə.   
\p
\v 23 Yakorkeikei mə takharkun mə kɨmɨrɨsɨn piautawə e Timoti ye kalabus. Tukmə in ruə aihuaa, kɨmru min jakraurə.   
\p
\v 24 Sokrən huvə kɨmi nəmehuə mɨnə kapəmiə mɨne nəməhuak mɨnə iməmiə ikɨn. Nəmə Itali kasokrən huvə irəmiə.   
\p
\v 25 Pəh Kughen tukrautə-pre kɨn nɨhuvəyen kafan kɨmiə əmiə mɨnə fam. Amen.