\id GAL - NWI 
\h GALESIA 
\toc1 Galesia 
\toc2 Gal 
\mt1 Galesia  
\mt2 Nəkwəkwə yame Pol rɨmɨrai ramvən kɨmi niməhuak apa Galesia  
\imt1 Nəgkiarien kwakwə kape nəkwəkwə e Galesia  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e?\bd* Aposol Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi nɨpa?\bd* Rɨmɨrai ramvən kɨmi nəməhuak yamə mɨne kɨsarə apa yerkwanu mɨnə apa Galesia. Pol rɨmɨrikakun niməhuak a ye nɨrikakunien nəriwəkien kafan.  
\ip \bd ?Nɨmraghien rhawor pən iran mɨnə ye nɨpɨg rɨmɨrai?\bd* Nəməhuak mɨnə kɨmɨsarə ye nɨpɨg əutən ye nɨpɨg Pol rɨmɨrai. Nəmə Gris khapsaah kɨmnhani nəfrakɨsien ye Yesu Kristo. Kɨni nəmə Isrel mɨn khapsaah kɨmnhani nəfrakɨsien iran. Mərɨg nəmə Isrel tɨksɨn kɨmnhani mə nəmə Gris yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu tukasəkeikei mɨsəri-pən loa mɨnə kape Moses, rəmhen kɨn yame tukaməkeikei kɨvəh nao kɨmi əriə. Nəmə Isrel, rɨkiriə ramuh məta mə nəmə Gris kamhani pawk nəfrakɨsien ye Yesu, mərɨg kɨpəh hanə nɨvəhyen nao kɨmi əriə, to khapəh nɨsatuatukien ye nɨmrɨ Kughen.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Nəmə Isrel kɨmɨshajoun mə nəmə Gris mɨn tukasəkeikei mɨsəri-pən loa kape Moses pəh Kughen tukrɨvəh mɨragh əriə iran. Mərɨg Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e mə tukrɨni-əhu nhajounien kapəriə. Pol rorkeikei mə nəməhuak mɨnə tukharkun mə nhatətəyen in swatuk yame Kughen ramor mə narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn, kɨni In ravəh mɨragh əriə yerkin agien. Mərɨg nɨvəhyen nao kɨmi narmamə, uə nəripənien loa, pəh nien mə swatuk yame Kughen tukrɨvəh mɨragh narmamə iran. Ye nɨpɨg a, nəmehuə mɨnə kape niməhuak kɨmɨsəkwətə apa Jerusalem masəgkiar kɨn nətərɨgien e, mhamə rhuvə əmə mə nəməhuak mɨnə Gris tukhapəh nɨsəri-pənien loa kape Moses. Ǝvhuekɨn nəvsaoyen kɨn ye Wok Mɨnə 15:1-35.  
\c 1  
\s1 Pol ramokrən huvə irəriə  
\pi1
\v 1-2 Piak mɨne nowinɨk yamə mɨne naksəhuak yerkwanu pɨsɨn pɨsɨn mɨnə apa provins Galesia. Yo Pol, yo aposol kɨrik kape Kughen, yakamrai nəkwəkwə e mamher-pre kɨn kɨmi əmiə. Yo mɨne piautawə mɨnə tɨksɨn yamə mɨne kasəhuak eikɨn e yaksorkeikei mə jakhani rhuvə pre tuk əmiə. Yo e yermamə yame Yesu Kristo mɨne Tata Kughen kɨmɨrəvəhsi-haktə yo mə yo aposol kapəriu. Kughen e in e yame rɨmɨvəh mɨragh Yesu ye nɨmhəyen kafan. Pəh nien mə yermamə apnapɨg əmə kɨrik yame rɨmɨvəhsi-haktə yo, mərɨg Kughen.  
\v 3 Pəh Kughen e Rɨmtawə mɨne Yesu Kristo Yermaru kapətawə iriu tukwautə-pre kɨn nɨhuvəyen kapəriu kɨmi əmiə kɨni mwərəhu-pre nəmərinuyen raməmɨr tuk əmiə.  
\v 4-5 Yesu Kristo rɨmneighan atuk kɨn nɨmraghien kafan mə tukrɨmhə tuk norien has kapətawə, kɨni mɨvəhsi-ta ətawə ye norien has mɨnə mɨne nətərɨgien has mɨnə kape tokrei tanə. In rɨmamhə meinai Tata Kughen rɨmnorkeikei mə tukror məkneikɨn.\x - \xo 1:4-5 \xt Gal 2:20 \x* Ror pən, rhuvə mə kɨtawə tuksəgnəgɨn Kughen kapətawə mamhavən, mhapəh nɨsorien infamien. Amen.   
\s1 Nəvsaoyen Huvə, kɨrikianə əmə  
\p
\v 6 Yakakur pɨk tuk əmiə meinai Kughen rɨpiokrən pə pə əmə kɨn əmiə kwuse, mɨvəhsi-pre apnapɨg əmə nɨhuvəyen kape Yesu kɨmi əmiə, mərɨg taktakun ai nɨmɨsəpəh Kughen, mɨsap, mhakwasɨg kɨn nəgkiarien eikuə  
\v 7 yamə mɨne pəh nien mə Nəvsaoyen Huvə kape Kughen. Narmamə tɨksɨn kamhaukreikɨn Nəvsaoyen Huvə kape Kughen mamhani nar pɨsɨn, mhani mhamə in e nəvsaoyen huvə, mamhavi karɨn nətərɨgien kapəmiə tukun, masor əmiə naksətəwao.\x - \xo 1:7 \xt Wok 15:1,24 \x*  
\v 8 Mərɨg nar apnapɨg tukmə kɨmawə, uə agelo kɨrik kape rao ye neai ramni-ərhav nəgkiarien pɨsɨn kɨrik mɨn, yame rɨpəh nəmhenien kɨn yame yɨmɨni-ərhav-pre ta tuk əmiə kupan, pəh Kughen tukrɨvəh-sipən in ye nap ehuə.\x - \xo 1:8 \xt 1 Kor 16:22 \x*  
\v 9 Yakwənhani-pre ta, mərɨg yakmə jaksɨm atuk mɨn mamni mə tukmə yermamə kɨrik ramni-ərhav nəgkiarien pɨsɨn yame rɨpəh nəmhenien kɨn Nəvsaoyen Huvə yame nakwənharkun ta, pəh Kughen tukrɨvəh-si pən in ye nap ehuə.   
\p
\v 10 Kafak nəgkiarien e in rɨskai, kɨni nar apnapɨg əmə tukmə narmamə tɨksɨn rɨkiriə rɨpəh nagienien tuk yo, meinai yakorkeikei əmə mə Kughen rɨkin tukragien tuk nəgkiarien kafak. Tukmə yakaməgkiar əmə mə narmamə tɨksɨn rɨkiriə tukragien tuk yo, to rɨpəh norien mə yo yorwək əfrakɨs kɨrik kape Kristo.\x - \xo 1:10 \xt 1 Tes 2:4 \x*   
\s1 Kughen rɨmnokrən kɨn Pol  
\p
\v 11 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə, yakorkeikei mə jakni-pre atuatuk kɨmi əmiə mə Nəvsaoyen Huvə yame yakavəhsi-ərhav nɨpɨg mɨfam pəh nien mə nar kɨrik yame ramsɨ-pən ye nətərɨgien kape narmamə əmə.\x - \xo 1:11 \xt Mat 16:17 \x*  
\v 12 Kɨni Nəvsaoyen Huvə e, pəh nien mə yermamə kɨrik rɨmɨvəhsi-pə kɨmi yo, mamhajoun yo kɨn, mərɨg Yesu Kristo əmə In rɨmnor əpu kɨn kɨmi yo.   
\p
\v 13 Kɨmiə nakwənharkun ta norien yamə mɨne yɨmnor kupan ye nɨpɨg yɨmɨkwasɨg kɨn nhatətəyen kape nəmə Isrel mɨmə jakhopni fam narmamə kape Yesu, moriah fam niməhuak mɨnə, kɨni mor narpɨnien əusɨk-əusɨk kɨmi əriə.\x - \xo 1:13 \xt Wok 8:3 \x*  
\v 14 Ye nɨpɨg a yo yɨmnamərer tɨm tɨm tuk nuknei norien kape nəmə Isrel, yame kafak kaha mɨnə kɨmɨshajoun yo kɨn kupan. Yakɨrkun mɨn rapita mɨn yo mɨnə tɨksɨn yame yɨmɨsarha kwis kwis.\x - \xo 1:14 \xt Wok 22:3\x*   
\p
\v 15 Yɨmnoriah pawk kafan narmamə mɨnə, mərɨg Kughen rɨkin rehuə tuk yo. Kupan, nɨpɨg yɨmnaməmɨr hanə ye tɨp nɨsɨnɨk, Kughen ruɨrpen ta yo. Kɨni rɨmauə ye nɨpɨg atuatuk kafan, kɨni In rɨmnokrən kɨn yo mə jakuə kafan atuatuk yermamə.\x - \xo 1:15 \xt Aes 49:1; Gal 2:7 \x*  
\v 16 Kɨni məhitə ye nɨrkunien kafak mhajoun yo kɨn Tɨni Yesu, mə jakɨrkun huvə In, kɨni mɨvən mɨpiəvsao-ərhav kɨn Nəvsaoyen Huvə kafan kɨmi narmamə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel. Ye nɨpɨg a, yɨmɨpəh nɨvənien məm yermamə kɨrik mə tukrhajoun yo kɨn Nəvsaoyen Huvə e.  
\v 17 Kɨni yɨmɨpəh nɨvənien apa Jerusalem mə jakəm narmamə yamə mɨne kɨmɨvəhsi-haktə əriə kupan mə iriə aposol mɨnə. Yɨmɨpəh nɨvənien mə iriə tukshajoun yo kɨn Nəvsaoyen Huvə kape Yesu. Ye nɨpɨg a, yo yɨmnəsok pihiu mɨvən ikɨn kɨrik kamni kɨmə Arebia, kɨni mamarə, mɨrerɨg-pə mɨn mɨvən apa yerkwanu a Damaskes.  
\v 18 Mamvən, mamvən meriaji newk kɨsisər kɨmɨrhuə mɨrhɨvən ta, kɨni yo yɨmnarə mɨrerɨg-pən mɨn Jerusalem mə jakəm Pita\f + \fr 1:18 \ft  Gris ramni mə nhag aposol a “Sefas.”\f*. Kɨni yɨmɨpəh narəyen aikɨn ror tu. Yɨmɨwarə mɨrəvəh əmə nɨpɨg fiftin.\x - \xo 1:18 \xt Wok 9:26-27 \x*  
\v 19 Kɨni ye nɨpɨg a, yɨmnəm əmə Jemes, naorahi Yesu Yermaru, mərɨg yɨmɨpəh nəmien aposol mɨn kɨrik.  
\v 20 Yakavəh kwəsu ye Kughen mə nəgkiarien yame yakamni in nəfrakɨsien.   
\p
\v 21-22 Yɨmɨpəh narəyen rapomh pɨk apa faktə Jerusalem. Kɨni kwasɨg ikɨn, yɨmɨvən apa tanə Siria mɨne Silisia. Kɨni ye nɨpɨg a, narmamə yamə mɨne kasəhuak kɨmi Kristo yerkwanu pɨsɨn pɨsɨn mɨnə apa provins a Judia, kɨmnhapəh nɨsəmien yo, mɨseinein nɨmrɨk.\x - \xo 1:21-22 \xt Wok 9:30 \x*  
\v 23 Mərɨg kɨmnasərɨg əmə nəvsaoyen kɨrik mə, “Yermamə kɨrik e rɨmauə, in kapətawə tɨkmɨr. In rɨmoh ətawə tuk nəhuakien, mamoriah nɨmraghien kapətawə, kɨni mamarkut mə tukroriah mɨn kapətawə nhatətəyen. Mərɨg taktakun ai, in mɨn ramni-ərhav nhatətəyen e.”  
\v 24 Kɨmɨsərɨg mhani vi vi Kughen tuk narɨmnar yamə mɨne In rɨmnor ye kafak nɨmraghien.   
\c 2  
\s1 Aposol mɨnə tɨksɨn kɨmɨsəm Pol khamə Pol in aposol kɨrik  
\p
\v 1-2 Ramvən mamvən meriaji newk fotin kwənhauə mɨnhavən ta, kɨni Kughen rɨmɨni-pə tuk yo mə jakaməkeikei mɨrerɨg faktə mɨn apa Jerusalem. Kɨni kɨmru Banabas, yɨmɨravən mɨrakɨr Taetas kɨmasɨr min mɨrhuvən Jerusalem. Yɨmɨsofugɨn kɨmawə nəmehuə mɨnə kape niməhuak. Nɨpɨg yɨmɨsofugɨn tuk nəkwətəyen a, yɨmnamni-pən huvə nəgkiarien yamə mɨne yakamni-ərhav-pən tuk nəmə Gris. Yɨmnamni-pən huvə narɨmnar fam yame yakamni-ərhav, tamə yakni-ərhav nar kɨrik yame rɨkiriə rəsɨk mə rɨpəh natuatukien, mhani hah wok kafak tukun, mɨsor əmə nar apnapɨg iran, kwənkwan rɨkək.\x - \xo 2:1-2 \xt Wok 15:2\x*  
\v 3 Kɨni ye nɨpɨg a, rɨkik rɨmnəsɨk pɨk mə tukshek yo mə jakaməkeikei mɨni-pən tuk nəmə Gris mə tukaməkeikei kɨvəh nao kɨmi əriə. Mərɨg kɨmnhapəh nhaniyen. Kɨni yo kɨrik e Taetas, in yemə Gris, kɨpəh nɨvəh-pakwien nao kɨmin, mərɨg iriə kɨmnhapəh nhaniyen mə tukaməkeikei kɨvəh nao kɨmin.  
\v 4 Nəgkiarien ye nɨkarɨn kape nɨvəhyen nao kɨmi narmamə ramsɨ-pən ye narmamə tɨksɨn yamə mɨne kaseikuə əmə mə iriə piautawə mɨnə. Kɨni iriə kasəm huvə əmawə mə tuksəm-ru mə jaksəri-pən loa a uə nɨkam. Mərɨg kɨmawə yɨmɨsap ta kɨn loa mhavən tuk Yesu Kristo, kɨni mɨsor kɨrikianə kɨmawə min. Kɨni kɨmawə pəh nien mə slef kape loa. Mərɨg narmamə mɨnə a, rɨkiriə rɨpəh nagienien tuk kapəmawə nəgkiarien mɨnə, kɨni mɨsorkeikei mə tuksəko-pən əmawə fam ye loa mɨne kastom kape nhatətəyen kape nəmə Isrel. [Mamhani mə tukaməkeikei kɨvəh nao kɨmi nəmə Gris rəmhen kɨn Taetas.]\x - \xo 2:4 \xt Gal 1:7; 5:1,13\x*  
\v 5 Mərɨg yɨmnhani-əhu əriə mhapəh nɨsorien mə kapəriə nəgkiarien tukrhaktə mapita kapəmawə. Kɨni kɨmawə yɨmnharaptərəkɨn tɨm tɨm Nəvsaoyen Huvə e raməfrakɨs, mə kɨmiə mɨn takharkun huvə.   
\p
\v 6 Kɨni narmamə tɨksɨn aikɨn kamni kɨmə iriə nəmehuə kape niməhuak. (Mərɨg ye nəmien kafak, yermamə yame ravəh nhag ehuə, mɨne yame rɨpəh nɨvəhyen nhag ehuə, iriu kwəm nəmhen əmə. Kɨni ye nɨmrɨ Kughen, In rɨpəh nəvheikɨnien nhag mɨnə a.) Kɨni narmamə mɨnə a kɨmnhapəh nɨshajounien yo kɨn nəgkiarien vi kɨrik mə jakvən mɨni-ərhav.  
\v 7 Nɨkam. Kɨmnhapəh nɨsorien. Mərɨg iriə kɨmɨsəm mə Kughen, In rɨmɨrpen yo mə jakvən mɨni-ərhav Nəvsaoyen Huvə kɨmi nəmə Gris rəmhen kɨn yame rɨmɨrpen Pita mə tukrɨni-ərhav Nəvsaoyen Huvə kɨmi nəmə Isrel.\f + \fr 2:7 \ft Ye nəgkiarien Gris rɨpəh nɨniyen “Nəmə Isrel” uə “nəmə Gris” mərɨg ramni “narmamə kɨvəh nao kɨmi əriə” mɨne “narmamə yame kɨpəh nɨvəhyen nao kɨmi əriə.”\f*\x - \xo 2:7 \xt Wok 22:21 \x*  
\v 8 Kɨtawə kwənharkun mə Kughen rɨmnher-pən məknekɨn yo meinai kɨmɨsəm mə nəsanɨnien kape Kughen rɨmauə irak ye wok yakamor rəmhen kɨn aposol kape Yesu yame yakamni-ərhav nəgkiarien kɨmi nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, rəmhen kɨn yame nəsanɨnien kafan ramuə ye Pita ye wok yame in ramor rəmhen kɨn aposol kape Yesu yame ramni-ərhav nəgkiarien kɨmi nəmə Isrel.  
\v 9 Kɨni Jemes mɨne Pita mɨne Jon kamni ərisɨr kɨmə nuknei niməhuak misɨr. Nɨpɨg kɨmɨrhəm mɨrhɨrkun mə ye nɨhuvəyen kape Kughen, In rɨmɨvəhsi-pə wok e ye kwermɨk, kɨni kɨmɨrhuə mɨrhɨni-pə tuk əmru Banabas mə jakhavəh kwermɨmawə mɨnə tuk wok, mamhani mə tuksəwhai wok mɨnə. Kɨmru yakrəni-ərhav Nəvsaoyen Huvə kɨmi nəmə Gris, kɨni irisɨr karhɨvən mɨrhɨni-ərhav kɨmi nəmə Isrel\f + \fr 2:9 \ft  Gris ramni mə iriə tukhavən mɨsəm “Nəmə kɨvəh nao kɨmi əriə.”\f*.  
\v 10 Mərɨg kɨmɨsaiyoh əmə mə tukmə yakravən, mərɨg rɨkimru tukraməkeikei maməsɨk yavən has mɨnə kwuse Jerusalem mə jakwasitu irəriə. Kɨni rɨkik rɨmnagien əmə tuk wok a.\x - \xo 2:10 \xt Wok 11:29-30 \x*   
\s1 Pol rɨmnhek Pita  
\p
\v 11-14 Kɨni kwasɨg ikɨn, yɨmɨrerɨg-pən apa yerkwanu kɨrik e Antiok. Nɨpɨg yɨmnamarə apaikɨn, kɨni Pita rɨkwasɨg mɨn muə. Kɨni maməvɨgɨn iriə in mɨnə tɨksɨn yamə mɨne kasəhuak. Mərɨg iriə pəh nien mə nəmə Isrel.\f + \fr 2:11-14 \ft  In ikɨn e, Pita rɨmnəsɨk loa kape Moses, yame ramni mə nəmə Isrel tukhapəh nɨsəvɨgɨn-kwisien nəmə Gris.\f* Kɨni nɨpɨg narmamə kape Jemes, yamə mɨne kɨmnhasɨ-pən Jerusalem khatərhav-pə, iriə kɨmɨshek Pita, mhamə, “Ah. Narmamə mɨnə e pəh nien mə nəmə Isrel, tukaməkeikei kəsɨg-pən əriə, tamə Kughen rɨpəh nasituyen irəriə.” Kɨni nəgkiarien e kɨmnhani rɨmnoriah Pita, mor raurɨs, kɨni mɨgɨn kɨn nɨvənien məvɨgɨn iriə nəmə pəh nien mə nəmə Isrel. Pita rɨgɨn kɨn əriə məknakɨn, mɨvi nəməhuak mɨnə tɨksɨn apa Antiok, yamə mɨne iriə nəməhuak mɨnə e ye kwənərəus kape nəmə Isrel, iriə mɨn kɨmnhauə tuk Pita masor norien kape yermamə yame kafan nəgkiarien ror kɨraru, kɨni mhagɨn kɨn nəməhuak yamə mɨne kɨpəh nɨvəhyen nao kɨmi əriə. Mhavi-pə mɨn Banabas, kɨni ramgɨn mɨn kɨn əriə. Mərɨg ye nɨpɨg yɨmnəm mə iriə khapəh nɨsəri-pən-atuatukien swatuk yame Nəvsaoyen Huvə ramni, yɨmnərɨp Pita ye nɨmrɨ mɨrh, mamni-pən əusɨk-əusɨk mɨmə, “Nar apnapɨg ik yemə Isrel, mərɨg nakpəh nəri-pənien natuakəmien kapərao. ?Kɨni rhawor e nakaməkeikei kɨmi narmamə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel mə tuksəri-pən natuakəmien kapərao?\x - \xo 2:11-14 \xt Wok 11:3 \x*   
\p
\v 15 “Nəfrakɨsien mə kɨrao kɨmɨrasɨ-pən atuatuk ye kwənərəus kape nəmə Isrel. Pəh nien mə kɨrao yemə Gris mir yame nəmə Isrel rɨkiriə raməsɨk mə iriə m-fam yakapɨr loa mɨnə.  
\v 16 Mərɨg taktakun ai kɨrao krarkun mə pəh nien mə Kughen raməm mə narmamə yamə mɨne kɨsəri-pən loa kape nəmə Isrel kɨsatuatuk ye nɨmrɨn tukun. Nɨkam. Yermamə yame ramhatətə əfrakɨs ye Yesu Kristo, in əmə en ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Nətərɨgien e in e ror ətawə tukasəkeikei mɨshatətə əmə ye Yesu Kristo mə tuksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Pəh nien mə Kughen raməm əmhen ətawə mə kɨsatuatuk meinai kasəri-pən loa, mərɨg raməvheikɨn əmə ətawə meinai kashatətə ye Yesu Kristo. Pəh nien mə nəri-pənien loa in swatuk kape yermamə mə in tukratuatuk ye nɨmrɨ Kughen.\x - \xo 2:16 \xt Wok 15:10-11; Rom 3:20-28; Gal 3:11 \x*   
\p
\v 17 “Kɨtawə e kasətɨgtə ye Yesu Kristo mə tukhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg nəmə Isrel tɨksɨn, rɨkiriə raməsɨk mə kɨtawə nəmə hah mɨnə mərɨg in ai kɨtawə khapəh nɨsətɨgtəyen ye loa. ?Ror məkneikɨn mə Yesu Kristo rɨmɨvi-pən ətawə mə tuksakapɨr loa uə? Nɨkam. Rɨpəh norien məkneikɨn.  
\v 18 Mərɨg, tukmə yakarar mamrerɨg-pən tuk loa mamətɨgtə iran, ramhajoun-pən mə yakpəh natuatukien ye nɨmrɨ Kughen.  
\v 19-20 Ror məkneikɨn meinai nɨpɨg yakamarkut pɨk tuk nəri-pənien loa, kɨni yakaməm mə norien e rɨpəh nəmhenien mə tukror yo yakatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Ror məkneikɨn, yɨmnəpəh nəri-pənien loa tuk nuəyen yemə atuatuk. Rəmhen kɨn yame yɨmamhə, kɨni taktakun ai loa rɨpəh narmaruyen ye nɨmraghien vi kafak. Yɨmnor məknakɨn mə jakamor əmə nətərɨgien kape Kughen. Rəmhen kɨn yame kɨmɨsəsɨk-pən əmru Kristo ye nai kamarkwao kɨn. Nɨmraghien akwas kafak rɨmamhə. Mərɨg yɨmnarha-pə mɨn kɨmru Kristo. Kɨni taktakun ai, pəh nien mə yo yakamragh, mərɨg Kristo ramragh yerkik. Kɨni ye nɨmraghien fam kafak, yakamhatətə əmə ye Ji Kughen, yame ramorkeikei pɨk yo, kɨni muə mɨmhə mɨvəh mɨragh yo.\x - \xo 2:19-20 \xt Gal 1:4 \x*  
\v 21 Nɨhuvəyen e, Kughen ramautə-pə kɨn kɨmi ətawə, in rehuə pɨk. Kɨni to yakpəh noriahyen norkeikeiyen e yame Kughen ramautə-pə apnapɨg əmə kɨn. Mərɨg yakaməm mə kɨmiə tɨksɨn, nakasəri-pən loa mə tukror əmiə naksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg rɨpimə nəri-pənien loa rɨpior narmamə kɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, to nɨmhəyen kape Kristo rɨpior nar apnapɨg əmə kɨn.   
\c 3  
\s1 Nəmə Galesia kwəsəpəh swatuk  
\p
\v 1 Nəmə Galesia, kɨmiə nakseno-eno pɨk. ?Pa rɨmnəko-pən məknenkɨn əmiə nakhavən ye swatuk iko iko? Yɨmnhani huvə-pre pawk tuk əmiə mə Yesu rɨmɨvəh narpɨnien tuk əmiə ye nai kamarkwao kɨn, ?mərɨg rhawor? ?Tukmə ror yermamə kɨrik rɨmɨvəhsi-pən vəhsi-pən kɨmi əmiə kɨni mɨvi-ta əmiə mor əmiə nakseno-eno uə?  
\v 2 Hani-ru tuk yo mhamə, ?Kughen rɨmɨvəh-si-pre Nanmɨn Kafan kɨmi əmiə meinai kɨmiə nakasəri-pən loa, uə nɨkam? Nɨkam. In rɨmɨvəh-si pre Nanmɨn kafan kɨmi əmiə meinai kɨmiə nakashatətə ye Nəvsaoyen Huvə kape Yesu Kristo.  
\v 3 ?Mərɨg rhawor nakaseno-eno pɨk məknenkɨn? Apa kupan ikɨn, kɨmiə nɨmɨsətɨgtə əmə ye Nanmɨn kape Kughen, mərɨg taktakun ai nakwəsəpəh mɨsətɨgtə əmə ye nəsanɨnien kapəmiə.  
\v 4 Nɨmɨsərɨg nəmhəyen rehuə meinai nakshatətə ye Nəvsaoyen Huvə. ?Mərɨg nɨmɨsərɨg apnapɨg əmə nəmhəyen e uə? Nɨkam. Pəh nien mə kape nar apnapɨg əmə.  
\v 5 Mərɨg pəh nien mə Nanmɨn kape Kughen ramor nɨmtətien tɨksɨn kɨmi əmiə meinai naksəri-pən loa. Mərɨg ramor nɨmtətien tɨksɨn kɨmi əmiə meinai nɨmɨsərɨg Nəvsaoyen Huvə kape Yesu Kristo kɨni mɨshatətə iran.   
\s1 Nəri-pənien loa mɨne nhatətəyen ye Yesu  
\p
\v 6 Yermamə kɨrik, Ebraham, yame Nəkwəkwə kape Kughen rɨmnəvsao-ərhav ta kɨn rɨmɨni məkneikɨn mɨmə, “Ebraham in rɨmnhatətə tɨmtɨm ye Kughen, Kughen rɨmɨni mə in ratuatuk ye nɨmrɨn.”\rq (Gen 15:6)\rq* Ye swatuk kɨrikianə əmə,  
\v 7 narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Kughen, In raməm əmhen əriə mə kɨsəmhen kɨn kwənərəus atuatuk kape Ebraham.   
\p
\v 8 Nəkwəkwə kape Kughen ruɨni ta kupan mə Kughen tukrɨvəh narmamə yamə mɨnə pəh nien mə kwənərəus kape Isrel, yamə mɨne kɨshatətə iran, khauə tukun, mor əriə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn. Kupan, Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni-ərhav nəgkiarien huvə kɨrik kɨn Ebraham mɨmə,  
\q1 “Yo jakor kwənərəus kafam mə iriə tuksor swatuk yame jakvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi tanɨmtanə iran.”\rq (Jen 12:3)\rq*   
\p
\v 9 Ror pən Kughen rɨmnautə-pən kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi Ebraham, meinai in rɨmnhatətə tɨm tɨm iran. Ye swatuk kɨrikianə əmə mɨn, Kughen rɨrkun nautə-pənien kɨn nɨhuvəyen kɨmi narmamə yamə mɨne kɨshatətə əfrakɨs iran.   
\p
\v 10 Mərɨg narmamə mɨnə a, yamə mɨne rɨkiriə raməsɨk mə iriə tukhavəh nɨmraghien mərɨg in ai kasəri-pən fam naha nhagɨn yame loa ramni, narmamə mɨnə a, iriə kwəsarə ta ye nahasien. Rəmhen əmə kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Narmamə yamə mɨne khapəh nɨsor-atuatukien narɨmnar mɨnə fam yamə mɨne kɨmɨrai-pən ye Nəkwəkwə kape Loa mamharpɨn, iriə tukhavəh narpɨnien kɨrik.”\rq (Dut 27:26)\rq*   
\p
\v 11 Kɨni ror məkneikɨn, ratuatuk əmə tuk ətawə mə yermamə kɨrik rɨkək yame rɨmnəri-pən loa kape Kughen muə mə in yemə atuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg Nəkwəkwə kape Kughen ramni məkneikɨn mə,  
\q1 “Narmamə yamə mɨne kɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, tukhashatətə iran mamharpɨn.”\rq (Hab 2:4)\rq*   
\p
\v 12 Mərɨg nəgkiarien e raməgkiar kɨn nhatətəyen kapətawə ye Kughen. Nəri-pənien loa in rɨpəh nəmhenien kɨn yame nakamhatətə ye Kughen meinai nəri-pənien loa in rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Yermamə yame ramni mə nəri-pənien loa in swatuk kape nɨvəhyen nɨmraghien rerɨn, yermamə e tukraməkeikei mor fam əgkap narɨmnar yame loa ramni.”\rq (Lev 18:5)\rq*   
\p
\v 13 Narmamə m-fam əgkap khapəh nɨsəri-pənien naha nhagɨn yame loa ramni. Ror məkneikɨn, loa in ramərəhu-pə narpɨnien kɨmi ətawə, kɨni kɨtawə fam kasarə ye nahasien. Mərɨg Yesu Kristo rɨmamhə ye nai kamarkwao kɨn, kɨni mɨvi-ta ətawə ye nahasien a. Yesu In rɨmɨvəh narpɨnien tuk təvhagə has kapətawə rəmhen əmə kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Tukmə kəsɨk-pən yermamə kɨrik ye nai kamarkwao-kɨn, ramhajoun-pən mə kɨmnor narpɨnien kɨmin.”\rq (Dut 21:23)\rq*   
\p
\v 14 Yesu Kristo rɨmamhə məkneikɨn mə narmamə mɨnə fam tukasarə ye nɨhuvəyen yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kupan kɨmi Ebraham mɨmə tukrɨvəhsi-pən kɨmi kwənərəus kafan. Kɨni nar a ror məkneikɨn mə in e taktakun mɨne kɨtawə narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu, kɨtawə kharkun nhavəhyen Nanmɨn kape Kughen yame Kughen rɨmɨrpen mə tukrɨvəhsi-pən kɨmi narmamə.   
\s1 Kughen rɨmnəkupan mɨni promes kafan, mərɨg loa rɨmɨkwasɨg mɨpəh nəspirien ətawə  
\p
\v 15-16 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Ye nɨmraghien kapətawə, kɨtawə kharkun norien kape nɨniyen promes mɨnə. Tukmə yermamə rɨmə tukrɨni promes kɨrik, to kɨpəh nɨvəhsi-tayen, to kɨpəh nəsɨk-əpnisien. Ye norien kɨrikianə əmə mɨn, Kughen rɨmɨrpen pən kafan nərɨgien kɨmi Ebraham ye nɨkarɨn kape kafan kwənərəus. Kɨni ye nəgkiarien a, rɨpəh nien mə rɨmɨrpen pən kwənərəus mɨnə fam kape Ebraham, mərɨg rɨmɨrpen pən əmə yermamə kɨrikianə əmə yame tukrɨsɨ-pən ye kafan kwənərəus. Yermamə e in e Yesu Kristo.\x - \xo 3:15-16 \xt Jen 12:7; 13:15; 24:7\x*  
\v 17 Kɨni kafak nəgkiarien, nɨpran ror məkneikɨn mə apa kupan, Kughen rɨmɨni-ta mə tukharaptərəkɨn nəgkiarien kapəriu Ebraham, kɨni ai newk fo handred toti ruauə muavən ta, kɨni loa rɨpiuə. Mərɨg pəh nien mə loa a in ravəhsi-ta nəgkiarien yame In rɨmɨni-pən tuk Ebraham. Loa a to rɨpəh noriahyen promes kupan kape Kughen.\x - \xo 3:17 \xt Eks 12:40 \x*  
\v 18 Yakaməgkiar məkneikɨn meinai rɨpi mə nəri-pənien loa in swatuk kapətawə mə tukasarə ye nɨhuvəyen kape Kughen, rɨpihajoun mə promes yame Kughen rɨmɨni kupan in nar apnapɨg. Mərɨg rɨpəh norien məknakɨn: Promes yame Kughen rɨmɨni-pən tuk Ebraham in swatuk yame in tukramarə iran ye nɨhuvəyen kafan.\x - \xo 3:18 \xt Rom 4:14 \x*   
\s1 Loa, kafan aikɨn norien  
\p
\v 19 Yermamə kɨrik tukrɨpiaiyoh mɨmə, “?Tukmə ror məkneikɨn, rɨmnhawor e Kughen rɨmnərəhu-pə loa?” Promes yame Kughen rɨmɨni-pən tuk Ebraham in rɨmnəkupan marə, mərɨg loa in rɨmɨkwasɨg. Rɨmauə mə tukrhajoun ətawə mə kɨtawə yor təvhagə hah mɨnə. Mərɨg Kughen rɨmnərəhu loa a mə tukramarə mamvən mamvən meriaji yermamə a ye kwənərəus kape Ebraham tukrarha-pə tuk ətawə. Kɨtawə kwənharkun mə loa a, kafan wok rhuvə, mərɨg rɨkimiə tukraməkeikei maməsɨk mə loa a, Kughen rɨmnəkupan mɨvəhsi-pən kɨmi agelo mɨnə. Kwasɨg ikɨn kɨpihavəhsi-pən kɨmi kwən a Moses. Moses, in swatuk kape nɨvəhsi-pəyen loa kɨmi ətawə. Mərɨg nɨpɨg Kughen rɨmɨni promes tuk Ebraham, rɨpəh norien məkneikɨn.  
\v 20 Kughen In rɨmɨpəh nɨrpenien yermamə kɨrik mə tukrəgkiar kɨmi Ebraham. Mərɨg In atuatuk əmə rɨmnəgkiar-pən atuatuk ye nɨmrɨ Ebraham mamrɨpen-pən promes kafan kɨmin.   
\p
\v 21 Kɨni pəh nien mə loa e rɨmauə mə tukrɨvəh-si ta promes kape Kughen. Nɨkam. To loa rɨpirkun nɨvəhsi-pəyen nɨmraghien vi kɨmi ətawə, kɨtawə kɨpiharkun nhauəyen mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg rɨpəh norien məkneikɨn.\x - \xo 3:21 \xt Rom 8:2-4 \x*  
\v 22 Loa kɨrik ror məkneikɨn rɨkək, meinai Nəkwəkwə kape Kughen ramni mə norien has rɨmnərkɨs fam ətawə. Kɨni kɨtawə m-fam kasəkapɨr loa mɨnə. Ror məkneikɨn mə swatuk kɨrikianə əmə mə kɨtawə tukhavəh nɨhuvəyen kape Kughen yame rɨmɨrpen-pə ta kɨn kɨmi ətawə. Kɨni swatuk e, mə tukshatətə ye Yesu Kristo.   
\s1 Nɨpɨg e taktakun, nɨpɨg kape nhatətəyen ye Yesu Kristo  
\p
\v 23 Kupan, loa yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi Moses, in rɨmɨraptərəkɨn tɨm tɨm ətawə, rəmhen əmə kɨn yame kɨtawə kɨmnɨsarə ye kalabus, mɨseriaji-pə nɨpɨg e taktakun mɨne, Kughen rɨmnəhitə ye nɨmrɨtawə kasəm swatuk kape nhatətəyen.\x - \xo 3:23 \xt Gal 4:3\x*  
\v 24 Ror pən loa e in rəmhen əmə kɨn yemehuə kɨrik yame ramarmaru irətawə, mamuə meriaji-pən nɨpɨg Kristo rɨmauə. Mə ye nɨpɨg a, kɨtawə kwənhauə mɨsatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, meinai kɨmɨshatətə iran.\x - \xo 3:24 \xt Rom 10:4 \x*  
\v 25 Mərɨg taktakun ai, loa tukrɨpəh narmaru-mɨnien irətawə, meinai kwəshatətə ta ye Yesu Kristo.   
\s1 Kɨmiə fam kɨrikianə meinai naksofugɨn-pən ye Yesu  
\p
\v 26 Meinai kɨmiə nɨmɨshatətə ye Yesu Kristo, kɨmiə fam ji Kughen mɨnə.\x - \xo 3:26 \xt Jon 1:12 \x*  
\v 27 Kɨnor ta baptaes irəmiə khapsaah, mə kɨmiə nakwənhauə masor kɨrikianə kɨmiə min. Ror məkneikɨn, kɨmiə nɨmnhavəh norien huvə mɨnə kape Yesu rəmhen əmə kɨn yame nɨmɨsarkoah kɨn neipən vi kɨrik.\x - \xo 3:27 \xt Rom 6:3 \x*  
\v 28 Kɨni kɨmiə m-fam əgkap nɨmɨsofugɨn-pən ye Yesu Kristo, kɨni kɨmiə mfam naksəm nəmhen. Rhuvə mə kɨtawə tukhapəh nɨsəwhai-mɨnien narmamə, nar apnapɨg tukmə iriə nəmə Isrel, uə nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, uə slef, uə pəh nien mə slef, uə yerman, uə piraovɨn.\x - \xo 3:28 \xt Rom 10:12 \x*  
\v 29 Kɨmiə fam narmamə kape Kristo. Ror məkneikɨn mə kɨmiə kwənərəus mɨnə əfrakɨs kape Ebraham. Kɨni ye swatuk kɨrikianə əmə mɨn, nɨhuvəyen yame Kughen rɨmɨrpen-pən kɨmi Ebraham, kɨmiə takhavəh mɨsarə iran.\x - \xo 3:29 \xt Rom 4:13 \x*   
\c 4  
\s1 Pəh nien mə kɨtawə slef kape loa, mərɨg kɨtawə ji Kughen mɨnə  
\p
\v 1 Taktəkun ai, jakəgkiar kwakwə mɨn ye norien kapətawə, mamni nuhpɨkɨnien kɨrik. Tukmə yermamə kɨrik rɨmhə, tɨni tukrɨvəh kafan nautə mɨnə fam. Mərɨg tukmə tɨni ramarkəskəh hanə, to rɨpəh nehuəyen ye kafan nautə, rəmhen kɨn yame slef kɨrik to rɨpəh nehuəyen ye nautə kɨrik.  
\v 2 Mərɨg tɨni a tukraməkeikei mamarə iriə piauni karɨn mɨnə tɨksɨn mamvən meriaji-pən nɨpɨg kafan tatə rɨmɨni mə in rɨrkun nɨvəhyen nautə yame rɨmnərəhu-pən kɨmin.  
\v 3 Kɨni kɨtawə mɨn tuksor məknakɨn. Apa kupan, kɨtawə kɨmɨsəmhen kɨn kwajikovə - kɨtawə slef mɨnə kape loa yamə mɨne kasarmaru irətawə.\x - \xo 4:3 \xt Kol 2:20 \x*  
\v 4 Mərɨg ruauə ye nɨpɨg atuatuk yame Kughen rɨmɨni, kɨni Kughen rɨmnher-pə kɨn Tɨni ruə. Piraovɨn kɨrik rɨmɨrəh, rarha-pə ye tokrei tanə. Kɨni in maməri-pən atuatuk narɨmnar fam yame loa ramni.  
\v 5 Rɨmnor məknakɨn mə tukrɨrɨsɨn ətawə yamə mɨne loa rɨmnərkɨs ətərəkɨn ətawə, pəh Kughen tukrɨrhi ətawə, mɨrɨsɨn ətawə khauə rəmhen kɨn nɨpnətɨn atuatuk mɨnə.\x - \xo 4:5 \xt Jon 1:14; Rom 1:3 \x*   
\p
\v 6 Kɨni taktakun ai, Kughen rorkeikei mə tukror əpu mə kɨtawə nɨpnətɨn mɨnə, mher-pə kɨn Nanmɨn kape Tɨni rɨmauə irətawə mɨnə fam, kɨni mor ətawə kasokrən kɨn Kughen mə “Tatə.”  
\v 7 Tuk nar ai, pəh nien mə kɨtawə slef mɨnə, mərɨg kɨtawə nɨpnət Kughen əfrakɨs mɨnə. In rɨmɨvəhsi-pə narɨmnar huvə mɨnə kɨmi ətawə yame In ruɨni ta mə tukrɨvəhsi-pən kɨmi nɨpnətɨn mɨnə.\x - \xo 4:7 \xt Rom 8:15-17 \x*   
\s1 Pol rɨkin raməmhə tuk nəmə Galesia  
\p
\v 8 Apa kupan, kɨmiə nɨmɨseinein Kughen. Kɨmiə masəhuak kɨmi yarmhə mɨnə mhamə ta mə kapəmiə kughen mɨnə. Iriə kɨmɨsərkɨs ətərəkɨn əmiə, mərɨg pəh nien mə iriə kughen əfrakɨs mɨnə.  
\v 9 Mərɨg taktakun ai, nakwənharkun Kughen. Uə, rhuvə mə jakni məkneikɨn mə Kughen ruɨrkun ta əmiə. ?Mərɨg rhawor e nakwənharerɨg-pən mɨn tuk natuakəmien mɨnə a? Kapəriə nəsanɨnien rɨkək. Kɨni to kamhavən, tukhapəh nɨsorien nar huvə kɨrik kɨmi əmiə. ?Rhawor nakhamə iriə tuksərkɨs ətərəkɨn mɨn əmiə?  
\v 10 ?Rhawor nakasəri-pən natuakəmien kapəriə ye nɨpɨg mɨnə kapəriə, mɨne makuə mɨnə kapəriə, mɨne nɨpɨg rhakə mɨnə, mɨne newk mɨnə kapəriə?\x - \xo 4:10 \xt Rom 14:5; Kol 2:16 \x*  
\v 11 !Kəsi narman! !Yo yakamgɨn pɨk tuk əmiə! !Yakaməm mə yɨmnor pɨk wok irəmiə tuk nar apnapɨg əmə!   
\p
\v 12-13 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə, yo yakaməgkiar skai kɨmi əmiə mɨmə apa kupan, kɨmiə nɨmnhapəh nɨsarəyen ye loa kape Moses, kɨni yo yɨmauə məm əmiə kɨsarə, yɨmɨvəh norien kapəmiə, məpəh nəripənien loa. Kɨni taktakun ai, yakorkeikei mə kɨmiə mɨn takhavəh norien kafak, mhapəh nɨsorien mə loa tukrɨraptərəkɨn tɨm tɨm əmiə. Kɨmiə rɨkimiə tukrəsɨk mə in apa kupan, nɨpɨg yɨmnamni-ərhav Nəvsaoyen Huvə kɨmi əmiə meinai yɨmnamhə, mamarə kɨtawə-m kɨmiə. Mərɨg nar apnapɨg mə yo yɨmnamhə ye nɨpɨg a, mərɨg kɨmiə nɨmnhapəh nɨsorien yo yakərɨg rahas.  
\v 14 Nəmhəyen kafak rɨmnərɨk mɨtə əmiə, mərɨg rɨkimiə rɨmɨpəh nəsɨkhahyen yo, kɨni nɨmnhapəh nɨshekien yo. Kɨmiə nɨmnhavəh huvə yo mamhavən ye nəkwai nimə kapəmiə mɨnə, rəmhen əmə kɨn yame nakhakɨr agelo kɨrik kape Kughen raurə ye nəkwai nimə mɨnə kapəmiə mɨnə, uə nakhakɨr Yesu Kristo raurə ye nəkwai nimə kapəmiə mɨnə.   
\p
\v 15 Kupan, kɨmiə nɨmɨsorkeikei pɨk yo, mɨsasitu irak ye narɨmnar fam ye nɨrkunien kapəmiə. ?Mərɨg rhawor e taktakun mɨne?  
\v 16 Rɨkik raməsɨk mɨmə tukmə ror nəgkiarien əfrakɨs mɨnə kafak ramor əmiə nakwəsəməkɨn yo.   
\p
\v 17 Yhajoun eikuə mɨnə e kasəmnhawk pɨk mə tukhaukreikɨn kapəmiə nətərɨgien kɨni kɨmiə nakhakwasɨg kɨn əriə. Mərɨg iriə khapəh nɨsorien məknakɨn mə tuksasitu irəmiə. Kɨsorkeikei əmə mə tukhavəhsi-ta əmiə tuk yo mə kɨmiə taksəmnhawk pɨk tuk nɨkwasɨgien kɨn əriə.  
\v 18 Nəmnhawkien in rhuvə, mərɨg taksəmnhawk tuk nar yame rhuvə nɨpɨg mɨfam, pəh nien mə ye nɨpɨg əmə yame yakamarə kɨtawə-m kɨmiə.   
\p
\v 19 Kafak kwajikovə mɨnə. Yakamərɨg raha tuk əmiə rəmhen kɨn yame mama ramhə mə tukreimək kɨn kwajikovə. Yakamasək pɨk tuk əmiə meriaji takhauə mɨsəmhen kɨn Yesu Kristo.  
\v 20 Yakorkeikei pɨk mə jakamarə kɨtawə-m kɨmiə ai taktakun mɨne meinai tukmə yakamarə kɨtawə-m kɨmiə, jakpəh nəgkiar-pɨkien kɨmi əmiə. Mərɨg taktakun ai, yakamarə isok tuk əmiə, kɨni meinein mə jakhawor pən iran mɨne masitu irəmiə.   
\s1 Nɨvusien ris ye Hega mɨne Sera  
\p
\v 21 Kɨmiə narmamə yame naksorkeikei pɨk nəri-pənien loa, takshorpɨn-ru kafak nəgkiarien. ?Nɨmɨsərɨg ta naha nhagɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen ramni, uə nakhapəh hanə nɨsərɨgien?  
\v 22 In ramni Ebraham yame rɨmɨrəh tɨni yerman kɨraru. Kɨrik, slef kafan rɨmɨrəh. Kɨni kɨrik, piraovɨn atuatuk kafan rɨmɨrəh.\x - \xo 4:22 \xt Jen 16:15; 21:2 \x*  
\v 23 Kwajikovə yame slef piraovɨn rɨmɨrəh, in rɨmnarha ye nətərɨgien əmə kape yermamə. Mərɨg kwajikovə yame piraovɨn atuatuk kafan rɨmɨrəh, in rɨmnarha meinai Kughen In rɨmɨrpen ta mə piraovɨn a tukrɨrəh.\x - \xo 4:23 \xt Rom 9:7-9 \x*  
\v 24-25 Kɨni kɨtawə kharkun nhavusien ris kɨn piraovɨn mir a, mhaukreikɨn-pə nɨpran irətawə. Piraovɨn mir a kwhajoun promes mir yame Kughen rɨmnor kɨmi narmamə. Pian e Hega, in mɨne kwənərəus kafan, iriə kɨsəmhen kɨn slef yamə mɨne tukhapəh nhavəhyen narɨmnar kape tatə. Pian e in rəmhen əmə kɨn promes yame Kughen rɨmnor ye tukwas apa Sinae apa ye tanə ehuə e Arebia - ikɨn aikɨn a Kughen rɨmɨvəhsi-pən loa ikɨn kɨmi Moses ikɨn. Kɨni in rəmhen kɨn taon ehuə kɨrik e Jerusalem yame narmamə ikɨn kamharaptərəkɨn tɨm tɨm loa ikɨn. Kɨni iriə kasəmhen kɨn slef yamə mɨne loa ramehuə irəriə.  
\v 26 Mərɨg Jerusalem kɨrik mɨn apa ye rao ye neai, in rəmhen kɨn piraovɨn yame pəh nien mə slef, yame loa rɨpəh nehuəyen iran. Kɨni in mamə kapətawə,\x - \xo 4:26 \xt Hib 12:22; Rev 21:2,10\x*  
\v 27 meinai Nəgkiarien kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “Ik e nɨmnor siə kɨn ik. !Agien!  
\q2 Ik e nɨmɨpəh nərɨgien nəmhəyen kɨrik tuk neiməkien.  
\q1 Okrən apomh, mamagien,  
\q1 Meinai nar apnapɨg nɨmɨpəh nɨrəhyen kwajikovə kɨrik meriaji mɨnəpiahuaru,  
\q2 mərɨg taktakun ai, kafam kwənərəus mɨnə kwənhapsaah rapita piraovɨn yame iriu kafan yerman kwarə.”\rq (Aes 54:1)\rq*   
\p
\v 28 Mərɨg piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Kɨmiə naksəmhen kɨn ji Sera e Aesak meinai Kughen rɨmɨrpen mɨn əmiə.\x - \xo 4:28 \xt Jen 15:4-5; Rom 9:7 \x*  
\v 29 Kupan, kwajikovə e Ismael, ji Hega, yame rɨmnarha ye nətərɨgien əmə kape yermamə, in rɨmnoriah pɨk kwajikovə e Aesak yame rɨmnarha ye nəsanɨnien kape Nanmɨn kape Kughen. Kɨni norien a rəmhen əmə kɨn e towei mɨne: In e, narmamə yamə mɨne iriə slef kape loa kasoriah ətawə yamə mɨne kwəshatətə ye Kughen mɨsarha vi ye Nanmɨn kape Kughen.  
\v 30 ?Mərɨg Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni mə naha? In ramni mə,  
\q1 “Ik takaməkeikei mher-ye rhav kɨn piraovɨn e slef mɨne tɨni. Iriu tukwəta ikɨn e, meinai ji pian a, in tukrɨpəh nɨvəhyen nautə kɨrik kape rɨmni.  
\q2 Nautə mɨfam kape tata ramvən kɨmi ji pian yame pəh nien mə in slef.”\rq (Jen 21:10)\rq*   
\p
\v 31 Mərɨg kɨtawə e, kɨtawə pəh nien mə nɨpnət pian e slef; kɨtawə nɨpnət pian e yame rɨmɨvəh promes mɨnə kape Kughen.   
\c 5  
\s1 Yesu rɨmɨrɨsɨn kafan narmamə mɨnə  
\p
\v 1 Nɨpɨg Yesu Kristo rɨmɨrɨsɨn ətawə, rɨmnor ətawə mə loa kape Moses tukrɨpəh narmaruyen irətawə. Ror pən, kɨmiə takasəkeikei mɨsərer tɨm tɨm ye nhatətəyen kapəmiə, mhapəh nɨseighanien kɨn loa mə tukrarmaru mɨn irəmiə. Apa kupan, loa e, rɨmnərɨk mɨtə əmiə mamor əmiə mə kɨmiə slef mɨnə kafan.   
\p
\v 2 Taksərɨg-ru nar e yakamni. Yo Pol, yakamni-pre nəgkiarien e tuk əmiə mɨmə tukmə kɨmiə nakseighan kɨn əriə mə tukhavəh nao kɨmi əmiə, ramhajoun pən mə naksor təkun wok yame Kristo rɨmnor.  
\v 3 Kɨni yo yakaməgkiar skai pre mɨn kɨmi əmiə mɨmə yermamə yamə rameighan kɨn mə tukvəh nao kɨmin, in ravəhsi-pən atuk in ye kwermɨ loa kape Moses. Kɨni yermamə yame loa ramarmaru iran, in tukraməkeikei məri-pən fam əgkəp narɨmnar fam yame loa ramni.  
\v 4 Kɨmiə e yame nasarkut-arkut tuk nəri-pənien loa mə tukror əmiə naksatuatuk ye nɨmrɨ Kughen, ramhajoun pən mə nakwəsəpəh ta Yesu Kristo. Nakwənhavəhsi-pən nɨmetaimiə kɨmi nɨhuvəyen kape Kughen.  
\v 5 Kɨni mərɨg kɨtawə e Nanmɨn kape Kughen ramor ətawə kasərəhu-pən əmə kapətawə nətərɨgien ye Kughen, pəh In tukror ətawə kɨsatuatuk ye nɨmrɨn, meinai kɨtawə kɨshatətə əmə ye Yesu Kristo.  
\v 6 Kasərəhu-pən məkna nətərɨgien kapətawə ye Kughen meinai narmamə yamə mɨne kasofugɨn-pən ye Yesu Kristo, in nar apnapɨg mə kɨmɨvəh nao kɨmi əriə, uə kɨpəh nɨvəhyen nao kɨmi əriə. Mərɨg nar ehuə e, in əmə e nhatətəyen ye Yesu Kristo. Nhatətəyen e ror ətawə kasorkeikei Kughen, masor mɨn norkeikeiyen kɨmi narmamə.\x - \xo 5:6 \xt 1 Kor 7:19; Gal 6:15\x*   
\p
\v 7-8 Apa kupan, yɨmnəm əmiə mɨrkun mə kɨmiə nakasaiyu əsanɨn ye swatuk atuatuk ye nɨmraghien kapəmiə mə takseriaji mak. Mərɨg taktakun, nakwənharerɨg. Kughen rɨmnokrən ta kɨn əmiə. ?Mərɨg nɨpa mɨnə kasərer əswasɨg kɨn kapəmiə swatuk, masəko karɨn əmiə mə taksəri-pən mɨn loa kape Moses? Yakɨrkun mə Kughen to rɨpəh norien məkneikɨn irəmiə.  
\v 9 Mərɨg nhajounien eikuə en yame kamhani tukrɨpioriah fam əgkap əmiə rəmhen kɨn yis yame kɨvəhsi-pən ye bred ramher fam əgkap bred.\x - \xo 5:9 \xt 1 Kor 5:6 \x*  
\v 10 Mərɨg yakɨrkun mə nəfrakɨsien, Yermaru tukror nətərɨgien kapəmiə tukruə mɨn mor kɨrikianə kɨtawə-m kɨmiə. Kɨni yo yakɨrkun huvə mə yermamə e yame ramoriah kapəmiə nətərɨgien məknakɨn, nar apnapɨg mə in yemehuə kɨrik uə in yemə hawor pən iran mɨne, mərɨg Kughen tukror narpɨnien kɨrik kɨmin.\x - \xo 5:10 \xt 2 Kor 11:15; Gal 1:7 \x*   
\p
\v 11 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Narmamə tɨksɨn kamhani mə yo yakamni-ərhav mə narmamə yame kashatətə ye Kughen, tukaməkeikei kɨvəh nao kɨmi əriə. Mərɨg nəgkiarien e rɨpəh norien nəfrakɨsien kɨn. To yakpini-ərhav məkneikɨn, kɨni narmamə mɨne e yame kasəriwək kɨmiə miriə, rɨkiriə rɨpiagien əmə tuk yo. !Mərɨg, səmru! Nəmə Isrel tɨksɨn kasoriah yo mamharpəhu yo, mamhauh yo, meinai yo yakamni-ərhav mə nɨmhəyen kape Yesu ye nai kamarkwao kɨn, in əmə e, in tukrɨvəh mɨragh narmamə.  
\v 12 Ye nətərɨgien kafak, narmamə mɨne e yame kashajoun oror əmiə, mhamə tukaməkeikei kɨvəh nao kɨmi narmamə, rhuvə mə iriə tuksərai ta əgkap əmə matuk kapəriə.   
\p
\v 13 Mərɨg piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə, Kughen rɨmnokrən kɨn əmiə, kɨni mɨrɨsɨn əmiə mə loa kape Moses tukrɨpəh narmaruyen irəmiə. !Mərɨg takasərɨg huvə əmiə! Pəh rɨkimiə tukrɨpəh nəsɨkien mɨmə, “Rhuvə, yo yaknap ta ye loa. Taktakun ai yakɨrkun norien naha nhagɨn yame nɨprak rorkeikei.” Kɨmiə takhapəh nhaniyen məknakɨn. Mərɨg norkeikeiyen kapəmiə tukraməkeikei mor əmiə rɨkimiə ragien əmə mə taksasitu irəmiə mɨnə.\x - \xo 5:13 \xt 1 Pita 2:16 \x*  
\v 14 Meinai norkeikeiyen in raməpkəfugɨn nəgkiarien fam yame loa ramni. In e ramni mə, “Takaməkeikei morkeikei piam rəmhen kɨn yame nakorkeikei atuk ik.”\rq (Lev. 19:18)\rq*  
\v 15 Takasərɨg huvə əmiə. Tukmə kɨmiə nakasor tɨməht kɨmi əmiə mɨnə, naksəmhen əmə kɨn kirəvɨn\f + \fr 5:15 \ft Nəgkiarien Gris rɨpəh nɨniyen kirəvɨn, ramni əmə nuhpɨkɨnien ye tɨməht, rəmhen kɨn yame narmamə kasəs əriə mɨnə.\f* yamə mɨne kasəs atuk əriə mɨnə, kɨni mus mus kapəmiə tukroriah əmiə.   
\s1 Norien kape Nanmɨn kape Kughen mɨne norien kape narmamə  
\p
\v 16 Ror pən, yakamni-pre tuk əmiə mə kɨmiə, Nanmɨn kape Kughen tukraməkeikei mɨkɨr əmiə kɨni nakhakwasɨg kɨn. Kɨni kɨmiə takhapəh nɨsorien nar has yame nɨpraimiə əmə rorkeikei.  
\v 17 Təvhagə has mɨnə a, in e, nɨmɨsor narɨmnar has yame nɨpraimiə atuk rorkeikei. Mərɨg norien e, in ravəhsi-əhu norien kape Nanmɨn kape Kughen. Kɨni Nanmɨn kape Kughen in rɨpəh norkeikei-mɨnien norien has yame nɨmnasor hanə kupan. Norien mir e kawor tɨməht kɨmi əriu mɨnə, ror pən nakaseinein nɨsorien norien huvə yamə mɨne rɨkimiə raməsɨk mə taksor.\x - \xo 5:17 \xt Rom 7:15-23 \x*  
\v 18 Mərɨg tukmə Nanmɨn kape Kughen ramkɨr əmiə, to loa rɨpəh mɨn narmaruyen irəmiə.   
\p
\v 19 Kɨtawə kwənharkun norien hah kupan kape narmamə yame kɨmnasor hanə kupan: Nɨpiraovɨn mɨne narman kamhakɨr apɨsapɨs əriə mɨnə, kɨni iriə kasor norien has m-fam yame ror naurɨsien tuk nɨniyen; kapəriə nətərɨgien ramvən pɨk tuk norien has mɨnə a.  
\v 20 Masəhuak kɨmi nanmɨ nar mɨnə, masəmtah, masəməkɨn narmamə, masor tɨməht, masəmhowk, masor niemhaa, mhavəhsi-haktə atuk əriə, masəwhai əriə mɨnə, mɨsarə pɨsɨn pɨsɨn.  
\v 21 Masanipɨn ye narɨmnar kape narmamə, mɨsapɨs kɨn nɨnɨmien, masor lafet mamharpəhu nətəwaoyen, masor narɨmnar ehuə mɨn yame ror məknakɨn. Yakamor kwirɨg kɨmi əmiə rəmhen əmə kɨn yame yɨmnor kwirɨg kɨmi əmiə apa kupan: Narmamə yamə mɨne kasor norien mɨnə a, iriə tukhapəh nhavənien mɨsarə ye rao ye neiai yame rɨmnor apnəpeinə iran kape kafan kwajikovə mɨnə.\x - \xo 5:21 \xt 1 Kor 6:9-10 \x*   
\p
\v 22 Mərɨg tukmə Nanmɨn kape Kughen ramarə ye narmamə, nɨmraghien kapəriə tukrɨkuə kɨn kwənkwan e in e: Kɨsorkeikei narmamə, rɨkiriə ragien, nəmərinuyen ramarə yerkiriə, kapəriə nətərɨgien rapomh, rɨkiriə rehuə tuk narmamə, kɨni kapəriə norien in rhuvə. Kɨni narmamə kamhani nəfrakɨsien irəriə.  
\v 23 Kɨni iriə nəmə mar. Kɨni kasarmaru ye nɨprairiə. Norien mɨnə e, iriə khahuvə pɨk, kɨni nəgkiarien kɨrik rɨkək ye loa yame ramni-əhu narɨmnar mɨnə e.  
\v 24 Kɨtawə narmamə kape Yesu Kristo, kɨtawə kwəsəpəh ta norien has mɨnə kapətawə, mhapəh nɨsorien narɨmnar yamə mɨne nɨpraitawə əmə rorkeikei. Rəmhen əmə kɨn yame kɨmɨsəsɨk-pən nətərɨgien has mɨnə kapətawə ye nai kamarkwao kɨn.\x - \xo 5:24 \xt Rom 6:6; Kol 3:5 \x*  
\v 25 Nanmɨn kape Kughen In rɨmɨvəhsi-pə ta nɨmraghien kɨrik kɨmi ətawə, kɨni rhuvə mə kɨtawə tuksəriwək ye norien huvə mɨnə kafan.  
\v 26 Rahas mə kɨtawə tuksausit mhavəhsi-haktə pɨk ətawə, masəməkɨn ətawə mɨnə.\x - \xo 5:26 \xt Fil 2:3 \x*   
\c 6  
\s1 Rhuvə mə tuksasitu irətawə tuk kajipə pam mɨnə  
\p
\v 1 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Tukmə kaməm mə yermamə kɨrik rɨmnor təvhagə has, rhuvə mə kɨmiə e yame Nanmɨn kape Kughen ramkɨr əmiə, takhavən mɨsasitu iran mɨsərɨp atuatuk in. Mərɨg takhapəh nɨsəgkiar-pɨkien kɨmin, taksəgkiar mar əmə kɨmin, mɨsor mə rɨkimiə raməmhə tukun. Mərɨg takasərɨg əmiə, tamə nar kɨrik yame nakasətapɨg kɨn tuk narmamə ror mɨn əmiə nakhamɨr.\x - \xo 6:1 \xt Mat 18:15 \x*  
\v 2 Kɨmiə taksasitu irəmiə mɨnə. Taksasitu irəmiə mɨnə ye nɨpɨg nakasarə ye nɨpɨg əutən mɨnə. Tukmə naksor məkneikɨn, naksəri-pən atuatuk naha nhagɨn yame loa kape Kristo ramni.\x - \xo 6:2 \xt Rom 15:1 \x*  
\v 3 Meinai yermamə yame rɨkin raməsɨk mə in yerpɨrɨg, yermamə e, rɨkin rameikuə, meinai reinein nəmien mə in yermamə apnapɨg əmə.  
\v 4-5 Mərɨg kɨmiə takasəkeikei mɨsəm huvə narɨmnar yame nakasor. Takhapəh nɨsəm-əmhenien norien kape narmamə pɨsɨn mə takharkun mə kapəmiə norien rhuvə rapita. Takasəkeikei mɨsəm huvə pɨsɨn əmə kapəmiə wok, meinai narmamə kapəriə wok ror pɨsɨn pɨsɨn. Kɨni iriə kamhavəh kajipə pam pɨsɨn pɨsɨn ye nɨmraghien kapəriə kɨrikianə kɨrikianə. Mərɨg rhuvə mə rɨkimiə tukragien tuk wok pɨsɨn kɨrik kapəmiə, kɨni tukəm mə kapəmiə wok in rhuvə əmə.\x - \xo 6:4-5 \xt Rom 14:12 \x*   
\p
\v 6 Kɨmiə takasəkeikei mɨsəwhai narɨmnar mɨnə tɨksɨn kɨmi kapəmiə yhajoun yamə mɨne kashajoun əmiə ye nəgkiarien kape Kughen.\x - \xo 6:6 \xt 1 Kor 9:11,14; 1 Tim 5:18\x*   
\p
\v 7 Takasərɨg əmiə, mhapəh nɨseikuəyen irəmiə mɨnə mhamə nakharkun nɨsorien naha nhagɨn yame nɨpraimiə rorkeikei. Narpɨnien yame Kughen ravəhsi-pə, pəh nien in nar apnapɨg. Nɨmɨsuv naha nhagɨn kwənkwai nai ye nəsimien kafam, ik mɨn takrhi atuk mɨn kwənkwan, mən.  
\v 8 Yermamə yame raməsim kɨn norien has yame rɨmnasor hanə kupan, in rəmhen kɨn kwənkwai nai hah kɨrik ye kafan nɨmraghien. In tukraməkeikei mɨkuə kɨn kwənkwai nai yame rahas. Kwənkwai nai e, nɨpran e, in e nɨmhəyen. Mərɨg yermamə yame ramsuv kwənkwai nai yame rhuvə, yame Nanmɨn kape Kughen ravəhsi-pən, Nanmɨn kape Kughen tukror in tukrɨkuə kɨn kwənkwan yame rhuvə, kɨni tukrɨrhi. Nhag kwənkwai nai en, in e nɨmraghien rerɨn.\x - \xo 6:8 \xt Rom 8:13 \x*   
\p
\v 9 Ror pən, takhapəh nɨsəpəuyen kɨn norien yame rhuvə, meinai kɨtawə tukharhi kwənkwan yame rhuvə ye nɨpɨg atuatuk kafan, tukmə khapəh nɨsəpəhyen wok.  
\v 10 Kɨni nɨpɨg mɨnə fam, tukmə kɨtawə kasəm kwənmhaan kɨrik, pəh kɨsor huvə pən kɨmi narmamə m-fam, kɨni rhuvə pɨk mə tuksor huvə pən kɨmi piautawə mɨnə mɨne nowintawə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu Kristo.   
\s1 Nəgkiarien infamien  
\p
\v 11 Jakrai nəgkiarien infamien kafak ye nəkwəkwə e kɨn kwermɨk. Kɨmiə taksəm mhamə kafak nɨraiyen, rehuə pɨk.   
\p
\v 12 Nəmhajoun eikuə mɨnə a kɨsorkeikei mə narmamə tuksəgnəgɨn əriə, ror pən, kasəkeikei kɨmi əmiə mə tukvəh nao kɨmi əmiə. Mərɨg kasəkeikei əmə kɨmi əmiə məknakɨn mə nəmə Isrel tɨksɨn tukhapəh nɨsorien nahasien kɨmiə əriə.  
\v 13 Mərɨg kasəkeikei kɨmi əmiə mə tukvəh nao kɨmi əmiə meinai kɨsorkeikei mə narmamə tuksəgnəgɨn əriə tuk nɨviyen əmiə nakharerɨg-pən mɨn tuk loa kape Moses. Mərɨg səm-ru, iriə mɨn, khapəh nɨsəri-pən huvəyen narɨmnar yame loa ramni.  
\v 14 Mərɨg yo, pəh jakpəh nəgnəgɨnien yo tuk nar kɨrik yame yɨmnor. Mərɨg jakaməkeikei maməgnəgɨn əmə Yesu Kristo Yermaru kapətawə tuk naha nhagɨn yame rɨmnor ye nɨpɨg In rɨmamhə ye nai kamarkwao kɨn. Rɨmamhə ye nai kamarkwao kɨn, mor yo yakpəh norkeikei-pɨkien narɨmnar kape tokrei tanə. Rɨmɨrɨsɨn yo ye narɨmnar mɨnə a.  
\v 15 Nɨpɨg Kughen ravəhsi-pən nɨmraghien vi kɨmi yermamə, mamor in ratuatuk ye nɨmrɨn, nar apnapɨg tukmə kɨmɨvəh nao kɨmin uə kɨmɨpəh nɨvəhyen nao kɨmin.\x - \xo 6:15 \xt Gal 5:6; 2 Kor 5:17\x*  
\v 16 Kɨni taktakun ai, yakaməhuak tuk narmamə yamə mɨne kasəri-pən huvə nəgkiarien e, iriə kwənərəus atuatuk mɨnə kape Kughen. Yakaməhuak mə nəmərinuyen kape Kughen tukramarə tuk əriə, kɨni pəh rɨki Kughen tukrehuə tuk əriə.   
\p
\v 17 Kafak e nəgkiarien infamien. Yo yakpəh norkeikeiyen mə yermamə kɨrik tukrɨni hah yo, meinai tamhek nɨmap mɨnə e yame kɨmnəsɨk yo kɨn kapier apɨg kɨni kuh yo kərkɨs-ərkɨs yo kashajoun pən mə yo slef kape Yesu.\x - \xo 6:17 \xt 2 Kor 4:10 \x*   
\p
\v 18 Piak mɨnə mɨne nowinɨk mɨnə. Yakaməhuak mə Yesu Kristo Yermaru kapətawə tukrautə-pre kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmi əmiə. Amen.