\id ACT  
\h WOK MƗNƎ 
\toc1 Wok Mɨnə 
\toc2 Wok 
\mt1 Wok Mɨnə  
\mt2 Wok yamə mɨne Aposol mɨnə kɨmɨsor  
\imt1 Nəgkiarien kwakwə kape nəkwəkwə e Wok Mɨnə  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e?\bd* Luk rɨmɨrai nəkwəkwə e. Ǝvhuekɨn “Nəgkiarien kwakwə kape nəkwəkwə a Luk” tuk nɨrkunien mə Luk in pa.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi pa?\bd* Luk rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi in kɨrik, nhagɨn e Teofilas, yermamə kɨrikianə əmə yame Luk rɨnmher-pən kɨn nəkwəkwə kupan e kamni kɨmə “Luk.” Nhag Teofilas, nɨpran rɨmə, “Yermamə yame rorkeikei Kughen.” Luk rɨmnher-pən pakw kɨn nəkwəkwə e kɨmi kwən a, mərɨg rɨrkun mə nəmə Gris khapsaah tuksəvheikɨn.  
\ip \bd ?Nɨmraghien rɨmnhawor pən iran mɨne ye nɨpɨg rɨmɨrai?\bd* Ye nəkwəkwə e, kɨtawə kasəm mə nəməhuak mɨnə kɨmɨshorpɨn nəgkiarien kape nəmə Isrel mɨne nəmə kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə yame kasorkeikei mə tukharkun nuknei nhatətəyen kape narmamə kape Yesu. Ye nəkwəkwə e, kasəm mə gavman kape Rom, iriə mɨn kɨmɨsərɨg nəgkiarien kape Pol ye nɨkarɨn kape Yesu Kristo.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Nəkwəkwə yame Luk rɨmnəkupan mɨrai, nhagɨn e “Luk” raməvsao kɨn nɨmraghien mɨne nəmhəyen kape Yesu Kristo. Mərɨg Luk rɨmɨrai nəkwəkwə e mamni mɨmə niməhuak rɨmnhawor pən iran mɨne mɨrikakun, kɨni tukrhawor pən iran mɨne mhaktə. Nɨpərɨn raməvsao kɨn nəriwəkien kape Pita, kɨni nɨpərɨn raməvsao kɨn nəriwəkien kape Pol. Ye nəkwəkwə e, kɨtawə kasəm mə Luk mɨne Pol kworkeikei mə narmamə m-fam yame Rom ramarmaru irəriə, iriə tukhani nəfrakɨsien ye Yesu.  
\c 1  
\s1 Kughen rɨmə tukrher-pə kɨn Nanmɨn Rhakə  
\pi1
\v 1 Teofilas, kafak yermamə, yɨmnəvsao ta kɨn Yesu ye nəkwəkwə yame yɨmɨrai ta. Yɨmnəvsao kɨn nəwhagien mɨne norien kafan\x - \xo 1:1 \xt Luk 1:3 \x*  
\v 2 muə meriaji-pə Kughen rɨvəh In mɨvən apa ye neai. Kwasɨg ikɨn rɨvən apa ye neai, Nanmɨn Rhakə rɨmavən iran, In rɨwəhsi-pən nəgkiarien infamien kɨmi kafan aposol mɨnə yame In rɨmɨrpen ta əriə.\x - \xo 1:2 \xt Mak 16:19; Luk 24:49-51 \x*  
\v 3 Kɨni mərɨg, nɨpɨg kɨmoh Yesu khopni, kɨni ai rɨmɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafan, kɨni marə mɨn iriə kafan narmamə mɨnə meriaji nɨpɨg foti. Nɨpɨg a, rɨmnərer ye nɨmrɨriə nɨpɨg rɨpsaah mamor əpu In mə tukharkun mə rɨmamragh əfrakɨs ye nɨmhəyen kafan. Iriə kɨsəm In, In raməvsao kɨn narmaruyen kape Kughen.\x - \xo 1:3 \xt Luk 24:36-49; Wok 10:41 \x*  
\v 4 Nɨpɨg ramarə hanə iriə min, In rɨvəhsi-pən nəgkiarien kɨrik kɨmi əriə mɨmə, “Takhapəh nɨsətayen taon e Jerusalem. Masəmɨr mamawhin Nanmɨn Rhakə yame Rɨmɨk rɨmɨrpen mə tukrɨvəhsi-pre kɨmi əmiə, rəmhen kɨn yame Yo mɨn yɨmnəvsao ta kɨn kɨmi əmiə.\x - \xo 1:4 \xt Luk 24:49; Jon 14:16-17; Wok 2:33 \x*  
\v 5 Mərɨg in ai kupən, Jon Baptaes rɨmnor baptaes irəmiə kɨn nu, kɨni rɨpəh norien tu, Kughen tukror baptaes irəmiə kɨn Nanmɨn Rhakə.”   
\s1 Kughen rɨvəh Yesu mɨvən ye Rao ye Neai  
\p
\v 6 Ye nɨpɨg a, aposol mɨnə kɨmnhauə kɨrikianə iriə Yesu, mɨsaiyoh In mhamə, “Yermaru. ?Rɨnor nɨpɨg ai taktəkun mə Ik takor ətawə tuksarmaru ye tanə kapətawə e Isrel, uə nɨkam?”\x - \xo 1:6 \xt Mat 3:11 \x*   
\p
\v 7 Kɨni Yesu rɨmɨni-pən tuk əriə mə, “Rɨmɨk pɨsɨn əmə In ravəh nehuəyen tuk nərəhuyen nɨpɨg mɨnə a. Mamerkwaig kɨn tuk əmiə, mor əmiə mə takhapəh nharkunien.\x - \xo 1:7 \xt Mak 13:32 \x*  
\v 8 Kɨni mərɨg nɨpɨg Nanmɨn Rhakə tukruə irəmiə, takhavəh nəsanɨnien, mhani-ərhav nhagɨk e Jerusalem, mhavən yerkwanu mɨnə fam ye Judia mɨne Sameria, mhavən yerkwanu mɨnə fam ye tanɨmtanə.”\x - \xo 1:8 \xt Mat 28:19; Luk 24:48 \x*   
\p
\v 9 Yesu ruɨni ta, nɨpɨg iriə kɨsarha-pən hanə masəm In, Kughen rɨvəhsi ta In kɨni mɨvəh in mhaktə mamvən ye neai. Aikɨn, napuə ruvrɨg əpɨs In.  
\v 10 Kasarha-əterɨk ye napuə, məkneikɨn, mɨsəm yermamə mir kɨraru neipən kapəriu rhawən kɨrauə mawərer iriə miriə.  
\v 11 Marəni mɨrəmə, “Nəmə Galili. ?Rhawor nakasərer məkneikɨn masarha faktə ye napuə? Yesu e, Kughen rɨvəhsi-ta In, mɨvəh In muavən ye rao ye neai. In tukrɨrerɨg-pə mɨn rəmhen əmə kɨn yame In rɨmnhaktə ai taktəkun.”\x - \xo 1:11 \xt Mat 26:64; Luk 21:27 \x*   
\s1 Aposol mɨnə kɨmnhavəh-si haktə yermamə kɨrik mə tukrɨvəh tamhek Judas  
\p
\v 12 Aposol mɨnə kɨsəta ye takwar Olif, mɨsəriwək kəskəh əmə\f + \fr 1:12 \ft  Ye nəgkiarien kape nəmə Gris, v. 12 ramni mə, “Kɨmɨseriwak ye nerwakien yame kɨmneighan kɨn mə tukeriwak ye nɨpɨg kape Sabat.”\f*, mharerɨg mɨn mhavən Jerusalem.\x - \xo 1:12 \xt Luk 24:50-53 \x*  
\v 13 Mhavən Jerusalem, kɨni mɨsauru-pən ye nimə kɨrik mɨshaktə mhavən ye kwənmhaan kɨrik yame kɨmnasəmɨr ikɨn kupən. Narɨmnə a: Pita, mɨnə Jon, mɨne Jemes, mɨne Andru, mɨne Filip, mɨne Tomas, mɨne Batalomiu, mɨne Matiu, mɨne Jemes, kwajikovə kape Alfeas, mɨne Saemon Selot\f + \fr 1:13 \ft  Selot, nɨpran rɨmə, “Yermamə ye kwhen a yame rorkeikei mə tukher ye rhav kɨn namehuə kape Rom mɨnə apa Jerusalem.”\f*, mɨne Judas, kwajikovə kape Jemes.\x - \xo 1:13 \xt Mat 10:2-4 \x*  
\v 14 Iriə nɨpiraovɨn tɨksɨn mɨne Meri, nɨsɨn Yesu, mɨne naorahi Yesu mɨnə tɨksɨn, iriə kasofugɨn iriə miriə. Rɨkiriə kɨrikianə əmə. Nɨpɨg mɨnə fam, kasəhuak.  
\v 15 Nɨpɨg tɨksɨn ruauə muavən, narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu kɨmnhauə kɨrikianə. Iriə khapsaah kɨsəmhen kɨn 120. Aikɨn, Pita rərer maməgkiar kɨmi əriə, mamni mɨmə,  
\v 16 “Kafak narmamə mɨnə, nəgkiarien kape Kughen tukraməkeikei muə mor nəfrakɨsien kɨn. Apa kupən, Nanmɨn kape Kughen rɨmɨvəhsi-pən nəgkiarien kɨmi King Deved. King a rɨmɨrkun məkupən mɨni-ərhav mə kwən e Judas tukrɨkɨr narmamə mhavən kharaptərəkɨn Yesu.\f + \fr 1:16 \ft Ǝm-ru Sam 41:9.\f* Kɨni nəgkiarien e ruauə ai taktəkun mɨnor nəfrakɨsien kɨn.  
\v 17 Apa kupən, Judas in kɨtawə kɨrik; mamor wok kape Kughen kɨtawə min.  
\v 18 Mərɨg rɨmnarar meighan-pən kɨn Yesu, mɨvəh mane iran, kɨni en mɨvən mɨvəh nɨmrɨ nɨmoptanə kɨrik kɨn. Ikɨn aikɨn a, in rɨməviə məwhan əteih tɨpɨn nɨsinavɨn rɨtərhav.  
\v 19 Kɨni nəmə Jerusalem kɨsərɨg nar a, kɨshen-pən nhag nɨmoptanə a mhamə, ‘Akeldama.’ Ye nəgkiarien kapəriə nɨpran ramni mɨmə ‘Nɨtə.’”   
\p
\v 20 Kɨni Pita rɨmɨni mɨn mə, “Ye Ol Sam nəgkiarien kɨrik ramni mɨmə,  
\q1 “‘Pəh kwənmhaan kafan tukraməmɨr apnapɨg əmə;  
\q2 Pəh yermamə kɨrik tukrɨpəh nəmɨrien aikɨn.’\rq (Sam 69:25)\rq*  
\p “Kɨni nəgkiarien kɨrik mɨn ramni məkneikɨn mɨmə,  
\q1 “‘Pəh yarmə kɨrik tukruə mɨvəh tamhekɨn mɨvəh nehuəyen.’”\rq (Sam 109:8)\rq*   
\p
\v 21-22 Kɨni Pita rɨni mɨrpɨn mɨn mɨmə, “Ror məkneikɨn mə tukasəkeikei mhavəh-si haktə yermamə mɨn kɨrik yame rɨmnəm kɨn nɨmrɨn mə Yesu Yermaru rɨmamragh mɨn ye nɨmhəyen kafan mə tukrɨni-ərhav mə Yesu In rɨmnərer mɨn ye nɨmhəyen kafan. Yermamə a in yermamə kɨrik yame rɨmnaməriwək kɨmawə min kupən, ye nɨpɨg yame Yesu rɨmnaməriwək kɨmawə min. In rɨmnəm norien mɨnə a rɨrikakun ye nɨpɨg Jon Baptaes rɨmnamni-ərhav nəgkiarien, muə meriaji-pə nɨpɨg yame Kughen rɨmɨvəhsi-ta Yesu tuk ətawə, mɨvəh In mhaktə.”\x - \xo 1:21-22 \xt Mak 1:9; 16:19; Jon 15:27 \x*   
\p
\v 23 Kɨni iriə khani-ərhav nhag yermamə kɨraru. Kɨrik, nhagɨn e Josef, kamni kɨmə Basabas, kɨni kamni mɨn kɨmə Jastas. Kɨrik mɨn nhagɨn e Matias.  
\v 24 Kɨni iriə mɨsəhuak mhani mhamə, “Kughen, Ik nakɨrkun rɨkimawə fam. Ik takasitu irəmawə mɨni mə pa e nhagɨn yermamə mir e Ik nɨmɨrpen ta kɨrik  
\v 25 mə in tɨkrɨvəh neihuəyen kape aposol yame Judas in rɨmnəpəh məri-pən swatuk ahas- in a kwənmhaan atuatuk kafan.”  
\v 26 Kɨni kɨmɨsəhuak ta, mharai-pən nhagriu ye kapier kɨraru mhawhan, mhamə tukharkun mə pa tukrɨvəh neihuəyen a “aposol.” Kɨni nhag Matias rukreikɨn. Kɨni iriə kɨmnhavəhsi-haktə Matias rəmhen kɨn aposol. Kɨni taktəkun ai rɨnor mɨn aposol iriə fam twelef.   
\c 2  
\s1 Nanmɨn kape Kughen rɨmneiwaiyu-pə  
\p
\v 1 Kɨni ai, ye nɨpɨg kape nəvɨgɨnien ehuə kɨrik kamni kɨmə Pentekos,\f + \fr 2:1 \ft Pentekos in nəvɨgɨnien ehuə kɨrik kape nəmə Isrel. In nɨpɨg yame kamni vi vi Kughen tuk nəvɨgɨnien vi kape nəsimien. Kamor Nəvɨgɨnien Kape Pasova, nɨpɨg fifti ai, kɨni ai kamor nəvɨgɨnien ehuə a Pentekos.\f*\x - \xo 2:1 \xt Lev 23:15-21; Dut 16:9-11 \x* narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu kɨmnhauə kɨrikianə.  
\v 2 Məkneikɨn, kɨsərɨg nar kɨrik rɨmasɨ-pən ye napuə rəmhen kɨn nɨmətag ramavən mɨvən apa imə a kasəmɨr ikɨn.  
\v 3 Aikɨn, iriə kɨsəm nar kɨrik rəmhen kɨn nap raməsiə, məwhai neram nap reiwaiyu irəriə m-fam.\x - \xo 2:3 \xt Mat 3:11 \x*  
\v 4 Iriə m-fam, Nanmɨn kape Kughen rukwar irəriə. Kɨni mɨvəhsi-pən nɨrkunien kɨmi əriə kasəgkiar ye nəgkiarien ye tanə pɨsɨn pɨsɨn.\x - \xo 2:4 \xt Mak 16:17; Wok 4:31; 10:44-46; 19:6 \x*   
\p
\v 5 Kɨni ye nɨpɨg a, nəmə Isrel tɨksɨn yame kamhasiai Kughen kɨmnhasɨ-pən ikɨn mɨnə fam ye tokrei tanə, mhauə mɨsofugɨn e Jerusalem.  
\v 6 Nɨpɨg kɨmɨsərɨg əriə kasəgkiar ye nəgkiarien ye tanə pɨsɨn pɨsɨn, narmamə khapsaah khauə mɨsəm kɨsakur meinai narmamə mɨnə fam kasərɨg kamhani nəgkiarien atuatuk kapəriə.  
\v 7 Kɨsakur pɨk kɨn nar a mhamə, “!Eh! Narmamə yamə mɨne kasəgkiar məkneikɨn, mərɨg iriə nəmə Galili əmə.  
\v 8 ?Rhawor e kɨtawə m-fam kɨsərɨg kasəgkiar ye nəgkiarien pɨsɨn pɨsɨn kapətawə?  
\v 9 Kɨtawə narmamə ikɨn pɨsɨn pɨsɨn. Ikɨn e taktəkun narmamə Patia, mɨne narmamə Media, mɨne narmamə Elam, mɨne narmamə Mesopotemia, mɨne nəmə Judia, mɨne nəmə Kapadosia, mɨne nəmə Pontas, mɨne nəmə Tarki,  
\v 10 mɨne nəmə Frijia, mɨne nəmə Pamfilia, mɨne nəmə Ijip, mɨne nəmə Libia ipakə tuk Saerin, mɨnə nəmə Rom  
\v 11 (yame iriə tɨksɨn nəmə Isrel atuatuk, kɨni tɨksɨn kɨmnhasɨ-pən ye tanɨmtanə mɨnə mɨsəpəh narəyen kape nar iməriə ikɨn, mhauə mɨsəhuak kɨmi Kughen); mɨne nəmə Krit, mɨne nəmə Arebia. !Mərɨg kɨtawə m-fam kɨmɨsərɨg əriə kasəgkiar ye nəgkiarien mɨnə fam kapətawə mamhani norien ehuə mɨnə yame Kughen ramor kɨmi ətawə!”  
\v 12 Iriə kɨmɨsərɨg kɨsakur pɨk kɨn rukrekɨn kapəriə kapə mɨsaiyoh əriə mɨnə kɨn nɨpran.   
\p
\v 13 Mərɨg narmamə tɨksɨn kɨsarh irəriə mhamə, “Nɨkam. ?Kɨsapɨs kɨn waen uə?”   
\s1 Pita rɨmnhoprai nɨprai norien e yame Nanmɨn kape Kughen rɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmi nəməhuak mɨnə  
\p
\v 14 Aikɨn, Pita rɨmnərer iriə aposol mɨnə, iriə fam leven. In mokrən ehuə mɨni-pən tuk narmamə mɨnə mɨmə, “Nəmə Isrel, mɨne kɨmiə mɨnə fam yamə mɨne nakasarə e Jerusalem, taksətərɨg huvə kɨn yo. Pəh yakhoprai-pre norien mɨnə e kɨmi əmiə.  
\v 15 Narmamə mɨnə a khapəh nɨsapɨsien kɨn waen, rəmhen kɨn yame kɨmiə nakamhani. Ramraan əmə- [pəh nien mə nɨpɨg kape nɨnɨmien waen.]  
\v 16 Nar yame nakasəm ai taktəkun rəmhen əmə kɨn yame profet kape Kughen, nhagɨn e Joel, rɨmɨni ta kupən mɨmə,   
\q1
\v 17 “‘Kughen rɨmɨni-ta mɨmə,  
\q2 “Nɨpɨg Kwasɨg tukruə ipakə, Yo jakher-pre kɨn Nanmɨn Kafak tuk narmamə mɨnə fam.  
\q1 Kwajikovə kapəmiə mɨnə tukharkun nɨni-ərhavyen nəgkiarien kafak.  
\q2 Tamaruə kapəmiə mɨnə mɨne nəwharu kapəmiə mɨnə tuksəmrərhav ye nəfrakɨsien.   
\q1
\v 18 Jakvəhsi-pən Nanmɨn Kafak kɨmi yasitu mɨnə kafak- narman mɨne nɨpiraovɨn,  
\q2 pəh tukharkun nɨni-ərhavyen nəgkiarien kafak.   
\q1
\v 19 Yo jakor nɨmtətien tɨksɨn ye napuə mɨne ye tokrei tanə:  
\q2 Nɨtə tukraiyu, nap tukruək, nehenap tukramənah.   
\q1
\v 20 Mɨrh tukrɨpɨs, makuə tukrəwhao rəmhen kɨn nɨtə;  
\q2 kwasɨg ikɨn, Nɨpɨg Ehuə Pɨk kape Yermaru tukruə.   
\p
\v 21 Ye nɨpɨg a, narmamə yamə mɨne kasokrən kɨn Yo, Kughen Yermaru, Yo jakvəh mɨragh əriə.” ’”\rq (Joel 2:28-32)\rq*   
\s1 Narmamə khapsaah kɨmnhani nəfrakɨsien ye Yesu  
\p
\v 22 Kɨni Pita rɨmə, “!Kɨmiə nəmə Isrel! Taksətərɨg kɨn nəgkiarien e. Kɨmiə nakharkun huvə nɨmtətien mɨnə pɨsɨn pɨsɨn yame Yesu rɨmnor ye nəsanɨnien kape Kughen, yame kɨmiə nɨmɨsəm. Narɨmnar mɨnə e ramhajoun-pən mə Kughen e In e rɨmnher-pə kɨn Yesu ruə.  
\v 23 Kughen rɨmɨrkun məkupən mə tukuh In, kərəhu-pən In ye kwermɨmiə. Kɨni kɨmiə nɨmnhauh In mɨsərəhu-pən In ye kwermɨ nəmə has mɨnə, iriə kɨsəsɨk-pən In ye nai kamarkwao kɨn, mɨshopni.  
\v 24 Mərɨg Kughen In rɨmɨrɨsɨn Yesu ye nəmhəyen kape nɨmhəyen, mor In rɨmragh mɨn; meinai nɨmhəyen rɨpəh nəutənien mə to rɨraptərəkɨn tɨm tɨm Yesu.  
\v 25 Rəmhen kɨn nəgkiarien kɨrik yame King Deved rɨmɨni kupən. Rɨmnəgkiar iran mamni mɨmə,  
\q1 “‘Nɨpɨg mɨnə fam yakaməm Kughen ramarə kɨmru min.  
\q2 Nar kɨrik rɨrkək tukror yo yakmɨr.   
\q1
\v 26 Ror pən, rɨkik ramagien pɨk mavəhsi haktə In.  
\q2 Kɨni rɨkik ramərinu meinai yakɨrkun mə Kughen tukrɨvəh mɨragh nɨprak.   
\q1
\v 27 Mərɨg In rɨpəh nɨpəhyen yo mə jakaməmɨr rerɨn ye nəkwai nɨmɨr.  
\q2 Rɨpəh nɨpəhyen nɨprak ramətɨt mapien, mərɨg in ai Yo, yemə rhakə kafan.   
\q1
\v 28 In rɨmnhajoun ta swatuk kɨn yo;  
\q2 yame tuk nɨvənien mamarə huvə, kɨni mor yo rɨkik ramagien. Mərɨg in ai In ramarə kɨmru min.’”\rq (Sam 16:8-11)\rq*   
\p
\v 29 Kɨni Pita rɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn, jakhoprai-pre nəgkiarien e kɨmi əmiə. Kaha kapətawə a, King Deved, ruamhə ta tu, kɨmɨnɨm in. Təwk iran raməmɨr imətawə ikɨn maməmɨr təvɨr.\x - \xo 2:29 \xt 1 King 2:10 \x*  
\v 30 In profet kɨrik kape Kughen, kɨni rɨmɨrkun mə Kughen rɨmɨrpen ta mə kwənərəus kɨrik kafan tukruə mɨn yermaru kɨrik rəmhen kɨn In.\x - \xo 2:30 \xt 2 Saml 7:12; Sam 89:3-4; 132:11 \x*  
\v 31 Deved rɨmnəm nar a tukraməkeikei muə mor nəfrakɨsien kɨn. In rɨmɨni mə Kristo, yame Kughen rɨmɨni mə tukrher-pə kɨn, In tukror ramragh mɨn ye nɨmhəyen, kɨni tukrɨpəh nɨpəhyen nanmɨn kafan raməmɨr rerɨn ye nəkwai nɨmɨr, kɨni nɨpran tukrəpəh nɨmətɨtien.\x - \xo 2:31 \xt Sam 16:10 \x*  
\v 32 Kughen rɨmnor Yesu ramragh mɨn. Kɨni kɨmawə fam yɨmɨsəm kɨn nɨmrɨmawə, mamhani-ərhav nar a.  
\v 33 Kughen e In Rɨmni, in rɨmɨvəhsi haktə Yesu mə tukrəkwətə ye nɨkarɨn, mɨvəhsi-pən Nanmɨn Rhakə kɨmin, rəmhen kɨn yame rɨmɨrpen ta kupən. Kɨni narɨmnar yame nakasəm mɨne yame nakasərɨg, Nanmɨn Rhakə ramor kɨmi ətawə.\x - \xo 2:33 \xt Wok 5:32; 7:55-56 \x*  
\v 34 King Deved in rɨmɨpəh nɨvənien ye neai, mərɨg in əmə rɨmɨni nəgkiarien e mə,  
\q1 “‘Kughen Yermaru rɨmɨni-pən tuk Yermaru kafak mɨmə,  
\q2 “Ǝkwətə-pən ye kwermɨk matuk   
\q2
\v 35 Meriaji nɨpɨg jakor Ik takehuə ye tɨkmɨr kafam mɨnə.” ’”\rq (Sam 110:1)\rq*   
\p
\v 36 Kɨni Pita rɨrpɨn mɨmə, “Pəh kɨtawə nəmə Isrel, tukharkun huvə mə Yesu e nɨmɨsəsɨk-pən In ye nai kamarkwao kɨn In a Kughen rɨmnor In mə In Yermaru kapətawə, mɨne Kristo mɨn.”\x - \xo 2:36 \xt Wok 5:30-31 \x*   
\p
\v 37 Pita raməgkiar məkneikɨn, rɨkiriə rərhakɨs. Aikɨn, kɨsaiyoh Pita mɨne aposol mɨnə mhamə, “Yo mɨnə tɨksɨn ?jakshawor-pən iran mɨne?”   
\p
\v 38 Kɨni Pita rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨmiə taksarar ye nərɨgien kapəmiə tuk norien hah kapəmiə, kɨni mɨsor baptaes ye nhag Yesu Kristo, mɨsarakikɨn təvhagə hah, pəh Kughen tukrɨvəhsi-pre nɨhuvəyen a Nanmɨn Rhakə kɨmi əmiə.  
\v 39 Kughen rɨmɨrpen ta əmiə mɨne kwajikovə mɨnə kapəmiə, mɨne mukupmiə mɨnə yamə mɨne tukpihauə. Nɨrpenien e raməmɨr ye narmamə yamə mɨne Kughen Yermaru rɨmnokrən kɨn əriə.”\x - \xo 2:39 \xt Aes 57:19 \x*   
\p
\v 40 Kɨni Pita rɨmɨni-ərhav mɨn nəgkiarien rɨpsaah kɨmi əriə maməgkiar skai kɨmi əriə mɨmə, “!Takasəkeikei mɨsəta ye nəmə hah yamə mɨne kɨsarə ye tokrei tanə ai taktakun, pəh Kughen tukrɨpəh nɨvəhsi-preyen narpɨnien kɨmi əmiə!”  
\v 41 Kɨni narmamə yamə mɨne kɨmnhani nəfrakɨsien iran, kɨmɨsor baptaes. Ye nɨpɨg a, narmamə rəmhen kɨn tri taosen kɨmnhauə mhakwasɨg kɨn narmamə yame mɨnə kɨshatətə ye Yesu.\x - \xo 2:41 \xt Wok 2:47; 4:4 \x*   
\s1 Norien kape narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu  
\p
\v 42 Nɨpɨg mɨnə fam narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu kasarə kɨrikianə mɨsətərɨg kɨn nəvhagien kape aposol mɨnə, mamhavəh Nəvɨgɨnien Rhakə\f + \fr 2:42 \ft  Nəvɨgɨnien Rhakə, uə Lodsapa: Nɨpɨg Yesu raməvɨgɨn infamien iriə kafan narmamə mɨnə, In mɨni-pən tuk əriə mə tukhawəh nəvgɨnɨnien məknakɨn, rɨkiriə tukraməsɨk In.\f*, mɨsəhuak. Rɨkiriə rɨskai mə tukasəkeikei mɨsor narɨmnar mɨnə a.\x - \xo 2:42 \xt Wok 20:7 \x*  
\v 43 Kɨni Kughen rɨvəhsi-pən nehuəyen kɨmi aposol mɨnə tuk norien nɨmtətien rɨpsaah. Narmamə kɨsəm kɨsakur pɨk kɨn.  
\v 44 Narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu, nɨpɨg mɨnə fam kasofugɨn kɨrikianə. Iriə fam rɨkiriə ragien tuk nəvraiyen kapəriə nautə kɨmi iriə mɨnə tɨksɨn,\x - \xo 2:44 \xt Wok 4:32-35 \x*  
\v 45 rəmhen kɨn tukmə yermamə kɨrik kafan nar kɨrik rɨrkək, kɨni kɨrik rəvrai kafan nautə, mɨvəh mane iran, kɨni masitu iran.  
\v 46 Nɨpɨg mɨnə fam iriə kasofugɨn ye Nimə Ehuə kape Kughen, rɨkiriə kɨrikianə. Kasəvɨgɨn ye nəkwai nimə kapəriə, mamhavəh Nəvɨgɨnien Rhakə rəmhen kɨn Yesu rɨmɨni. Nɨpɨg mɨnə fam, nərɨgien kapəriə reiwaiyu, kɨni masagien,  
\v 47 masəgnəgɨn Kughen. Kɨni narmamə kamhani vivi əriə tuk norien kapəriə. Kɨni nɨpɨg mɨnə fam Kughen ravəh mɨragh narmamə mamofugɨn əriə ye kwhen kapəriə.\x - \xo 2:47 \xt Wok 6:7; 11:21 \x*   
\c 3  
\s1 Yermamə yame nɨhun raha, rhekɨmter meriwək  
\p
\v 1 Nɨpɨg kɨrik, ye nɨpɨg kape nəhuakien, ye tri klok yenaiyu, Pita mɨnə Jon iriu kɨmɨweriwək mɨravən ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen.  
\v 2 Yermamə kɨrik raməmɨr aikɨn, nɨhun rahas rɨmnor hanə. Nɨpɨg mɨnə fam in mɨnə tɨksɨn kharəh in mamhavən ye kwəruə kape Nimə Ehuə kape Kughen. Kwəruə a kamni kɨmə “Rhuvə pɨk.” In ramawə-pən kɨn mane kɨmi narmamə yamə mɨne kɨsauru-pən ye nəkwai nimə.  
\v 3 Nɨpɨg in rəm Pita mɨne Jon kaweriwək mɨravən mə tukwauru-pən ye nəkwai nimə, in rɨmnaiyoh əriu kɨn mane.  
\v 4 Aikɨn, Pita mɨne Jon kwarha-pən mwəm kwən a. Kɨni Pita rɨni-pən tuk kwən a mɨmə, “Arha-pə atuatuk məm əmru.”\x - \xo 3:4 \xt Wok 14:9 \x*  
\v 5 In rarha-pən məm əriu, rɨkin rəsɨk mə tɨkrɨvəh mane kɨrik.   
\p
\v 6 Mərɨg Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “Yo, kafak mane\f + \fr 3:6 \ft Pita rɨmə, “Silva mɨne gol rɨrkək tuk yo,” mərɨg nɨpran rɨmə, “Kafak mane rɨrkək.” \f* rɨrkək. Mərɨg nar kɨrik yame yo yakavəh, jakvəhsi-pre kɨmik. Ye nhag Yesu Kristo, yemə Nasaret, yakamni-pre tuk ik mə takhekɨmter məriwək.”\x - \xo 3:6 \xt Wok 4:10; 16:18 \x*  
\v 7 Kɨni Pita rɨvəh kwermɨn matuk, masitu iran mə tukrərer, taktəkun əmə nɨhun mir kɨrahuvə.  
\v 8 Rɨviə haktə, məriwək mamavən. Mamkwasɨg kɨn əriu, irisɨr mɨrhauru-pən ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen. In rɨmnəriwək, mavihaktə-vihaktə, maməgnəgɨn Kughen.  
\v 9 Kɨni narmamə fam kɨsəm kwən a rameriwək, maməgnəgɨn Kughen,  
\v 10 kharkun mə kwən ai nɨpɨg m-fam ramawə kɨn mane ye kwəruə ye Nimə Ehuə kape Kughen. Kɨsakur pɨk tuk kwən a.   
\p
\v 11 Kwən a ramrəh tɨm tɨm hanə kwermɨ Pita mɨne Jon, narmamə kɨmɨsəm, kɨsakur pɨk kɨn, mɨsaiyu mhauə a karharer ikɨn, ye kwənmhaan kɨrik kamni kɨmə Vranda kape King Solomon.  
\v 12 Kɨni Pita rəm narmamə mɨnə a, mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nəmə Isrel. ?Rhawor naksakur pɨk kɨn nar e? ?Rhawor naksətamə pɨk irəmru? ?Kɨmiə nakhamə ta kɨmru yerpɨrɨg kɨni mɨrarkun nor-huvəyen yermamə e raməriwək ye nəsanɨnien əmə kapəmru uə? !Nɨkam!  
\v 13 Kughen kape kaha mɨnə tu, Ebraham mɨne Aesak mɨne Jekob, In a rɨmnor nar e. In pɨsɨn əmə rɨmɨvəh-si haktə yor atuə kɨn kafan e Yesu. In e Yesu əmə e nɨmnhavəhsi-pən In rərer ye nɨmrɨ namasur mɨnə kape gavman. Ye nɨpɨg ai, Paelat rɨmnamni pawk mə tukrɨrɨsɨn In, mərɨg nɨmɨsəkeikei kɨmi Paelat mə tukhopni In.\f + \fr 3:13 \ft Swatuk pɨsɨn kɨrik tuk nukreikɨnien nəgkiarien ye v. 13: “nɨmnhani-pən hah in tuk Paelat.”\f*\x - \xo 3:13 \xt Eks 3:6,15; Luk 23:13-25; Wok 2:23 \x*   
\p
\v 14 Nakwənhaukrekɨn-pən nɨmetaimiə kɨmi Yesu e yame ratuatuk mamərhakə, kɨni mɨsaiyoh Paelat mə tukrɨrɨsɨn əmə yermamə kɨrik yame ramhopni yermamə.  
\v 15 Ye nərɨgien a, kɨmiə nɨmɨshopni yermamə a in nuknei nɨmraghien. Mərɨg kwasɨg ikɨn, Kughen rɨmnor In rɨmragh mɨn. Kɨni kɨmawə yɨmɨsəm mamhani-ərhav mhamə nar a in nəfrakɨsien.  
\v 16 Kwən e kɨmiə nakasəm mharkun in, in rɨnəsanɨn meinai kɨmawə yakshatətə ye Yesu. In nəsanɨnien kape Yesu, mɨne nhatətəyen yame Kughen rɨmɨvəhsi-pə kɨmi əmawə yame rɨmnor huvə yermamə e, kɨmiə nakasəm.   
\p
\v 17 “Yo mɨnə tɨksɨn, yakɨrkun mə nɨmɨsor narɨmnar mɨnə e kɨmiə namehuə kapəmiə mɨnə ye nətəwaoyen kapəmiə.\x - \xo 3:17 \xt Luk 23:34; 1 Tim 1:13 \x*  
\v 18 Ror pən, nəgkiarien yame Kughen rɨmɨni kupən, ruauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn. Nəgkiarien kape profet kafan mɨnə kupən rɨmɨni ta mɨmə kafan Kristo tukraməkeikei mamərɨg nəmhəyen.  
\v 19 !Eh! Kɨmiə takasəkeikei mɨsarar ye nərɨgien kapəmiə tuk təvhagə hah kapəmiə. Kɨni mhakwasɨg kɨn Kughen, pəh In tukrɨvəhsi ta narpɨnien kape təvhagə hah kapəmiə kɨni mətu-pən əmiə imei napɨsien.\x - \xo 3:19 \xt Wok 2:38 \x*  
\v 20 Kɨni In tukrher-pə mɨn kɨn Kristo tukrɨrerɨg-pə mɨn, yame Kughen rɨmɨrpen ta kupən. Yakamni Kristo e, Yesu.  
\v 21 Mərɨg Yesu tukraməmɨr ye neai meriaji nɨpɨg yame Kughen tukror huvə narɨmnar fam rəmhen kɨn yame Kughen rɨmɨni ta tuk profet rhakə kafan mɨnə kupən,  
\v 22 meinai Moses rɨmɨni mɨmə,  
\q1 “‘Kughen Yermaru tukrɨvəh-si haktə profet kɨrik kapəmiə rəmhen kɨn yo. Profet a in kɨmiə kɨrik; takasəkeikei masətərɨg huvə kɨn nəgkiarien kafan mɨsor nəkwan.  
\v 23 Narmamə yamə mɨne khapəh nɨsətərɨgien kɨn nəgkiarien kafan, Kughen tukror narpɨnien ehuə kɨmi əriə.’”\rq (Dut 18:15-16)\rq*   
\p
\v 24 Kɨni Pita rɨrpɨn nəgkiarien mɨmə, “Kɨni profet mɨnə mɨn tɨksɨn kɨmnhani mɨn nəgkiarien a. Rɨrikakun ye Profet Samuel, muə meriaji-pə ai taktəkun. Mərɨg iriə kasəgkiar kɨn narɨmnar mɨnə ai taktəkun.  
\v 25 Nɨrpenien yame Kughen rɨmɨni kupən tuk profet kafan mɨnə, promes a kapəmiə. Kɨmiə naksəmɨr ye promes yame Kughen rɨmɨni ta tuk kaha mɨnə kapəmiə kupən. Nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi Ebraham mɨmə,  
\q1 “‘Kwənərəus kafam tukrɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi narmamə fam ye tanɨmtanə.’\rq (Jen 22:18)\rq*   
\p
\v 26 “Rəri-pən nəgkiarien a, Kughen rɨmnher-pə kɨn Yesu, yor atuə kɨn kafan, kɨmi əmiə tuk nɨvəhsi-preyen nɨhuvəyen kɨmi əmiə məkupən, mɨmə taksarar ye nərɨgien kapəmiə tuk təvhagə hah.”\x - \xo 3:26 \xt Wok 13:46 \x*   
\c 4  
\nb
\v 1 Pita mɨne Jon kawəgkiar hanə kɨmi narmamə, kɨni pris mɨnə, mɨne yamehuə kape mobael yamə mɨne kasarha tuk Nimə ehuə kape Kughen, mɨne Sadusi mɨnə, khauə mhatərhav-pə.  
\v 2 Iriə, niemha rhai pɨk əriə meinai iriu kɨmɨraniərhav-pən tuk narmamə mə Yesu rɨmamhə mɨmragh mɨn mor swatuk mə narmamə yamə mɨne kwənhamhə ta tukhamragh mɨn ye nɨmhəyen kapəriə.  
\v 3 Məkneikɨn, kharaptərəkɨn əriu, mərɨg rɨnenaiyu ta, kɨni kharəhsi-pən əriu ye kalabus mhamə tɨkəni rɨkwamer kɨn tuksəm əpu əriu.  
\v 4 Kɨni mərɨg, narmamə khapsaah kɨsərɨg nəgkiarien kapəriu, mamhani nəfrakɨsien iran. Nəməhuak mɨnə kɨmnhapsaah, iriə fam rapita faef taosen.\x - \xo 4:4 \xt Wok 2:41 \x*   
\s1 Pita mɨne Jon kawərer ye nɨmrɨ kaonsel  
\p
\v 5 Kəni rɨkwamer kɨn, namehuə mɨnə kape nəmə Isrel, mɨne nəwharu mɨnə kapəriə mɨnə, mɨne namhajoun kape loa kape Moses, kɨmɨsofugɨn apa Jerusalem.  
\v 6 Mɨsofugɨn iriə hae pris kapəriə, nhagɨn a Anas, mɨne Kaeafas, mɨne Jon, mɨne Aleksandra, mɨne narmamə tɨksɨn yame iriə kwənərəus kape hae pris.  
\v 7 Mɨsor Pita mɨne Jon kawərer ye nɨmrɨriə, mɨsaiyoh əriu mhamə, “?Nakaravəh nhag pa e mawor huvə yermamə e kɨn?”   
\p
\v 8 Aikɨn, Nanmɨn Rhakə reiwaiyu-pən ye Pita. Kɨni Pita rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Namehuə kape nəmə Isrel, mɨne nəhuaru mɨnə,  
\v 9 tukmə ror kɨmiə naksarkut mə taksarhakɨn-pə ru irəmru mə kwən yame nɨhun rɨmnahas rɨmɨvəh hiə nɨhuvəyen- mə yɨmɨwhawor-pən iran mɨne mawor huvə nɨhun.  
\v 10 Kɨni kɨmiə nəmə Isrel mɨnə fam takasəkeikei mharkun mə kwən e yame nɨhun ruahuvə ta, ramərer əkupən irəmiə ye nəsanɨnien əmə ye nhag Yesu Kristo, yemə Nasaret. In e Yesu yame kɨmiə nɨmɨsəsɨk-pən In ye nai kamarkwao kɨn. In rɨmhə, mərɨg Kughen rɨmɨvəh mɨragh mɨn In.\x - \xo 4:10 \xt Wok 3:6,13-16 \x*  
\v 11 Yesu a In a Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni ta mɨmə,  
\q1 “‘Səpaag e, yame narmamə kape nəvhirəkɨnien nimə kɨmɨsarakikɨn,  
\q2 mərɨg Kughen rɨmnor in ruauə Səpaag huvə yame tukrəkɨr məkupən.’\rq (Sam 118:22)\rq*   
\p
\v 12 “Kɨni yermamə kɨrik rɨrkək ye tokrei tanə e yame rɨrkun nɨvəh-mɨraghien ətawə, meinai Kughen tukraməkeikei mɨvəh mɨragh ətawə ye nhag Yesu Kristo pɨsɨn əmə.”\x - \xo 4:12 \xt Mat 1:21 \x*   
\p
\v 13 Narmamə kape kaonsel mɨnə kɨmɨsəm mə Pita mɨne Jon yermamə apnapɨg mir əmə, kɨmɨrapəh nɨwor-pawk-ien skul, mərɨg kɨmɨwətgha kɨn nəgkiarien. Kɨni iriə kɨsakur kɨn nɨrkunien kapəriu, kɨni mharkun mə iriu kɨmɨwəriwak irisɨr Yesu.  
\v 14 Kɨni iriə to khapəh nhaniyen nar kɨrik mərɨg in ai kɨmɨsəm yermamə a yame nɨhun ruahuvə ta, ramərer ye nɨmrɨriə.   
\p
\v 15 Kɨni iriə khani-pən tuk ərisɨr mhamə irisɨr tukrhap a ye kwənmhaan kape kaonsel pəh iriə əmə tuksəgkiar.  
\v 16 Kɨni iriə kɨmnhani tuk əriə mɨnə mhamə, “?Tukshawor nar mir a? Nəmə Jerusalem kwənharkun ta norien a nar mir a kɨmɨwor ye kwən a. In rehuə pɨk; kɨtawə to khapəh nhaniyen mə neikuəyen.  
\v 17 Pəh khani-əhu nəvsaoyen kɨn, kɨni mɨsor kwirɨg kɨmi nar mir a mə tukrɨpəh nɨrɨni-mɨnien nhag Yesu.”   
\p
\v 18 Kɨni ai, narmamə kape kaonsel mɨnə kɨsokrən kɨn Pita mɨne Jon mə tukravən mɨn imə. Kɨni mhani-əhu əriu mə tukrɨpəh mɨn nɨraniyen nhag Yesu, mɨne nɨwhajounien narmamə kɨn.\x - \xo 4:18 \xt Wok 5:28 \x*   
\p
\v 19 Kɨni iriu krəni-pən tuk əriə mɨrəmə, “Nɨkam. Kɨmiə taksəkir mə ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen mə jakwor nəkwai Kughen, uə mə jakwor nəkwaimiə.\x - \xo 4:19 \xt Wok 5:29 \x*  
\v 20 Mərɨg kɨmru jakrapəh nɨwapnapɨgien. Kɨmru jakawəkeikei mɨrəni-ərhav narɨmnar a yame kɨmru yɨmɨwəm ye nɨmrɨmru, mɨne yame yɨmwərɨg kɨn nɨmətɨrgɨmru.”   
\p
\v 21 Kɨni kaonsel rɨmɨni-pən mɨn tuk Pita mɨne Jon mə iriə tukhavəhsi-pən narpɨnien kɨrik kɨmi əriu tukmə iriu kawəkeikei mə tukarani-ərhav Yesu kɨmi narmamə; kɨni tuksher yerhav kɨn əriu. Kɨmɨsher yerhav kɨn əriu meinai kwəseinein mə tukshawor əriu. Kɨmnharkun mə narmamə apnapɨg mɨnə rɨkiriə tukrɨmhə tukmə iriə khavəhsi-pən narpɨnien kɨmi əriu, meinai narmamə fam khavəh-si haktə Kughen tuk nɨmtətien yame rɨmnor  
\v 22 ye kwən a yame nɨhun rahas rɨmnor hanə meriaji-pə aitaktəkun, kɨni kafan newk rɨnapita ta foti.   
\s1 Nəhuakien kape narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu  
\p
\v 23 Kaonsel a rher-yerhav kɨn Pita mɨne Jon kɨravən, taktəkun əmə iriu kɨrarerɨg-pən mɨn tuk kapəriu narmamə mɨnə. Kɨni mawəvsao kɨn nəgkiarien kape jif pris mɨnə mɨne nəhuaru mɨnə kɨmi əriə.  
\v 24 Kɨni iriə kɨsərɨg nəgkiarien a, iriə m-fam khauə kɨrikianə mɨsəhuak kɨmi Kughen mhani mhamə, “Kughen. Ik nɨmnor neai mɨne nɨmoptanə mɨne tahik, mɨne narɨmnar mɨnə fam yame kasəmɨr ye tokrei tanə.\x - \xo 4:24 \xt Eks 20:11; Neham 9:6; Sam 146:6 \x*  
\v 25 Kɨni kaha kapəmawə a Deved, yor atuə kɨn kafam, rɨmɨni-ərhav nəgkiarien e ye Nanmɨn Kafam mɨmə,  
\q1 “‘?Rhawor nəmə tanɨmtanə mɨnə niehmaa ramhai əriə?  
\q2 ?Rhawor narmamə mɨnə a kamharai mhun mə tuksor nahasien mɨnə e? Kamharai mhun təkun əmə nəgkiarien.   
\q1
\v 26 Namehuə kape tokrei tanə kasor apnəpenə tuk nuhyen,  
\q2 mɨne namehuə mɨnə khauə mɨsofugɨn mamhani hah Kughen  
\q2 kɨni mamhani hah mɨn Kristo yame In rɨmɨrpen In.’”\rq (Sam 2:1-2)\rq*   
\p
\v 27 Kɨni iriə mhamə, “Kughen, nəgkiarien e nəfrakɨs. Herod mɨne Ponjes Paelat mɨne nəmə Isrel, kɨmɨsofugɨn iriə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mharai mhun nəgkiarien mə tukshopni Yesu, yame In kafam yor atuatuk yame nɨmɨrpen.\x - \xo 4:27 \xt Mat 27:1-2; Luk 23:7-11; Wok 3:13 \x*  
\v 28 Kɨmnharai mhun nəgkiarien rəri-pən atuatuk əmə kafam nəgkiarien yame Ik nɨmɨni ta ye nəsanɨnien mɨne nɨrkunien kafam kupən.\x - \xo 4:28 \xt Wok 2:23 \x*  
\v 29 Mərɨg Kughen, taktəkun ai, takaməkeikei mamərɨg nəgkiarien skai yame kamhani-pə tuk əmawə. Kɨmawə yor atuə kɨn kafam mɨnə. Takaməkeikei masitu irəmawə mə kɨmawə jakhani-ərhav nəgkiarien kafam. Mə kɨmawə jaksətgah kɨn nɨni-ərhavyen nəgkiarien kafam.\x - \xo 4:29 \xt Efes 6:19 \x*  
\v 30 Takaməkeikei mərav-pə mhajoun nəsanɨnien kafam, mor huvə narmamə yamə mɨne kamhamhə, kɨni mor nɨmtətien pɨsɨn pɨsɨn ye nhag Yesu yame In kafam yor atuatuk.”   
\p
\v 31 Kɨmɨsəhuak ta, nimə yame kɨmnasəmɨr ikɨn rɨkiu-kiu. Kɨni Nanmɨn Rhakə reiwaiyu-pən irəriə m-fam. Kasətgha tuk nɨni-ərhav-yen nəgkiarien kape Kughen.   
\s1 Norien kape narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu  
\p
\v 32 Narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu, rɨkiriə kɨrikianə əmə. Yermamə kɨrik to rɨpəh nɨniyen mə, “Nar e kafak.” Tukmə nautə kɨrik, kapəriə m-fam.\x - \xo 4:32 \xt Wok 2:44 \x*  
\v 33 Nəgkiarien kape aposol mɨnə, nanmɨn aikɨn. Kɨni iriə kɨmnhani-ərhav mhamə, “Yesu in Yermaru kapətawə. In rɨmɨmragh mɨn ye nɨmhəyen kafan.” Kɨni Kughen rɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi əriə.  
\v 34 Yermamə rɨrkək ye kwhen kapəriə yame kafan nautə rɨrkək, meinai narmamə yamə mɨne kapəriə aikɨn nɨmoptanə, uə kapəriə aikɨn nimə, kasəvrai mamhavəh mane iran,\x - \xo 4:34 \xt Wok 2:45 \x*  
\v 35 mhauə, mhavəhsi-pən kɨmi aposol mɨnə. Kwasɨg ikɨn, aposol mɨnə kɨsəwhai-pən mane a kɨmi narmamə m-fam yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu, yamə mɨne kapəriə nar kɨrik rɨrkək.   
\p
\v 36 Kɨni kwən kɨrik, nhagɨn e Josef, in kwənərəus kape Livae, in rɨmnarha apa tanə kɨrik kamni kɨmə Saepras. Aposol mɨnə kɨmɨshen-pən mɨn nhagɨn kɨrik mhamə, “Banabas.” (Nɨpran rɨmə, “Yermamə kape nəgkiar-vi-vi-yen.”)  
\v 37 Kwən a rɨmnəvrai kafan nɨmoptanə, mɨvəh mane iran, muə mɨvəhsi-pən kɨmi aposol mɨnə.   
\c 5  
\s1 Ananaes mɨne Safaera  
\p
\v 1 Kwən kɨrik, Ananaes iriu kafan piahwaru, Safaera, iriu mɨn kɨmɨwor salem kɨn kapəriu nɨmoptanə.  
\v 2 Kwən a rɨmɨvəh nɨpar mane muə mɨvəhsi-pən kɨmi aposol mɨnə. Merkwaig kɨn nɨpərɨn mɨmə kafan. Kɨni kafan piahwaru rɨmɨrkun.\x - \xo 5:2 \xt Wok 2:45\x*   
\p
\v 3 Kɨni Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “Ananaes. ?Nakhawor mameighan kɨn yarmhə e Setan raurə yerkim, kɨni ik mameikuə ye Nanmɨn Rhakə, mamraptərəkɨn nɨpar mane yame nɨmɨvəh ye nɨmoptanə a?\x - \xo 5:3 \xt Jon 13:2 \x*  
\v 4 Kwasɨg ikɨn nɨpior salem kɨn nɨmoptanə a, kafam pɨsɨn əmə. Kɨni nɨpɨg nɨmnor salem kɨn, mane iran raməmɨr əmə ye kwermɨm. ?Mərɨg rhawor nakameikuə məkneikɨn? Pa rɨmə nakameikuə ye yermamə, mərɨg nakameikuə ye Kughen.”   
\p
\v 5 Kɨni Ananaes rərɨg nəgkiarien a, taktəkun əmə rɨsɨ-faktə meiwaiyu mowhan mɨmhə əgkəp. Kɨni narmamə kɨsərɨg, kɨsakur pɨk kɨn.  
\v 6 Kɨni nɨtamaruə mɨnə tɨksɨn khauə, mhauvrɨg əpɨs nɨpran, mharəh, mhatərhav, mhanɨm.   
\p
\v 7 Kɨni aoa kɨsisər ruə mɨvən, Safaera, piahwaru kape kwən ai, ruə imə. Mɨpəh nɨrkunien mə kafan yerman ruamhə ta.  
\v 8 Kɨni Pita raiyoh-pən in mɨmə, “Takni-pə tuk yo mə, ?mane hanə əme e in e yame nɨmɨravəh ye nɨmoptanə uə?” Kɨni pian a rɨni-pən tukun mɨmə, “Ǝhə. Mane hanəmei en.”   
\p
\v 9 Kɨni Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “?Rhawor nakawor məknenkɨn? !Kɨmiru nɨmɨrəmə takwəvi niehmaa kape Kughen! ?Nakamərɨg narmamə kasəriwək mamhauə ye kwəruə? Iriə kwənhanɨm ta kafam yerman. !Kɨni iriə tukharəh mɨn ik mhavən mhanɨm ik!”   
\p
\v 10 Taktəkun əmə mɨn, rɨsɨ-faktə meiwaiyu mowhan a ye nɨhu Pita mɨmhə. Nɨtamaruə mɨnə a khauə imə, mɨsəm mə ruamhə mɨn, kharəh mhatərhav mhavən, mhanɨm-pən mɨn ye nɨkar yerman kafan.  
\v 11 Nəməhuak mɨnə mɨne narmamə mɨn tɨksɨn kɨsərɨg nəvsaoyen a, khagɨn pɨk.   
\s1 Aposol mɨnə kasor nɨmtətien mɨnə  
\p
\v 12 Kɨni, aposol mɨnə kɨmɨsor nɨmtətien rɨpsaah ye nɨmrɨ narmamə. Nɨpɨg mɨnə fam narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu kɨmɨsofugɨn apa kwənmhaan kɨrik apa ye Nimə Ehuə kape Kughen, kamni kɨmə, “Vranda kape King Solomon.”\x - \xo 5:12 \xt Wok 2:43; 14:3 \x*  
\v 13 Narmamə yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien ye Yesu, kamhasiai pawk əriə mərɨg kamhagɨn kɨn nɨsofugɨn-pənien tuk əriə.  
\v 14 Kamhagɨn, mərɨg nɨpɨg m-fam, narman mɨne nɨpiraovɨn khapsaah khauə mamhani nəfrakɨsien ye Yesu.  
\v 15 Aposol mɨnə kɨmɨsor nɨmtətien rɨpsaah. Narmamə khapɨk kapəriə narmamə yamə mɨne kamhamhə, mamhauə. Kɨni mɨsərəhu-pən əriə ye təvheitə kapəriə ye nɨkar swatuk mhapəh mhamə tukmə Pita rukrao ye swatuk, nanmɨn tukrɨrəh-pɨkɨn əriə tɨksɨn, kɨsəsanɨn.  
\v 16 Kɨni narmamə khapsaah mɨn yerkwanu mɨnə ipakə tuk Jerusalem, kɨmnhapɨk narmamə yamə mɨne kamhamhə, mɨne yamə mɨne nanmɨn has raməmɨr irəriə, mhapɨk əriə mhauə, kɨni aposol mɨnə kɨsor huvə əriə.   
\s1 Namehuə mɨnə khavəhsi-pən aposol mɨnə ye kalabus  
\p
\v 17 Kɨni hae pris mɨne in mɨnə tɨksɨn ye kwhen kape “Sadusi” kɨmɨsor tɨmət kɨmi aposol mɨnə.  
\v 18 Mɨsarar mharaptərəkɨn aposol mɨnə, mharəhsi-pən əriə ye kalabus.  
\v 19 Kɨni yenaiyu, agelo kɨrik kape Kughen ruə məhitə ye kwəruə ye kalabus, mɨkɨr əriə mhatərhav.\x - \xo 5:19 \xt Wok 12:7-10 \x*  
\v 20 Mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨmiə takhavən apa Nimə Ehuə kape Kughen, mɨsəvsao kɨn nɨmraghien rerɨn kɨmi narmamə.”   
\p
\v 21 Aikɨn, aposol mɨnə kɨsor nəkwan. Yenpɨg-enpɨg əgkəp, khavən apa ye Nimə Ehuə kape Kughen, mɨsəwhag kɨmi narmamə.  
\s1 Kɨmɨsərɨp aposol mɨnə ye kot  
\p Kɨni hae pris mɨne in mɨnə tɨksɨn kɨsokrən kɨn nəwharu mɨnə kape nəmə Isrel, khauə mɨsofugɨn mɨsəkwətə ye kaonsel kape nəmə Isrel. Kɨni mɨsher nəgkiarien rɨvən apa kalabus mə tukher-pə kɨn aposol mɨnə mə tukhauə mɨsərer ye nɨmrɨriə.  
\v 22 Mərɨg nɨpɨg mobael mɨnə kɨmnhavən apa ye kalabus, mɨsəm mə aposol mɨnə kwənharkək. Kharerɨg mhauə ye kaonsel, mamhani-əsah pən iran tuk əriə, mhamə,  
\v 23 “Yɨmnhavən apa ye kalabus, mɨsəm yakhamə tapɨg rətapɨg tɨm tɨm. Kɨni mobael mɨnə kape kalabus kasarha huvə tukun. Mərɨg nɨpɨg yɨmɨsəhitə, mɨsəm yermamə rɨrkək a imə.”  
\v 24 Yamehuə kape mobael mɨnə kape Nimə Ehuə kape Kughen, mɨne jif pris, kɨsərɨg nəgkiarien a, rukreikɨn kapəriə kapə, khani-pən tuk əriə mhamə, “?Naha nhagɨn tukruə mɨn?”   
\p
\v 25 Kɨni yermamə kɨrik rɨtərhav-pə, mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Eh! !Narmamə mɨnə e nɨmnhapɨk-pən əriə ye kalabus, kwənhavən ta apa ye Nimə Ehuə kape Kughen; masəvhag kɨmi narmamə apaikɨn!”  
\v 26 Məkneikɨn, yamehuə kape mobael mɨnə rɨmɨkɨr kafan narmamə mɨnə, mhavən mhapɨk aposol mɨnə mhauə. Mərɨg kɨmnhapəh nɨsəukəkinien əriə, meinai khamə ta tukmə kɨsəukəkin əriə, narmamə apnapɨg kɨsəsɨk əriə kɨn kapier apɨg.   
\p
\v 27 Kɨmnhapɨk aposol mɨnə, mhavən imə, mhani-pən mə tuksərer ye nɨmrɨ kaonsel. Kɨni hae pris rɨmnaiyoh əriə mɨmə,  
\v 28 “?Rhawor? Yakwənhani-pre ta mhamə takhapəh nhaniyen nhag kwən a Yesu. ?Mərɨg rhawor e kɨmiə naksor nəgkiarien kapəmiə rehuə e Jerusalem? Kɨni kɨmiə naksor narmamə kamhani mhamə kɨmawə yɨmɨshopni Yesu.”\x - \xo 5:28 \xt Mat 27:25 \x*   
\p
\v 29 Aikɨn, Pita mɨne aposol mɨnə khamə, “Kɨmawə jakasəkeikei mɨsor nəkwai Kughen. Kɨmawə yakhapəh nɨsorien nəkwai yermamə.\x - \xo 5:29 \xt Wok 4:19 \x*  
\v 30 Kɨmiə nakwəsəsɨk-pən ta Yesu ye nai kamarkwao kɨn mɨshopni. Mərɨg Kughen kape kaha mɨnə tu rɨmnor In rɨmragh mɨn.  
\v 31 Kɨni Kughen rɨmɨvəhsi-haktə In ramkwətə ye nɨkarɨn matuk. Mə In Yemehuə, In Kristo kapətawə. Kughen rɨmnor məknakɨn mə tukror swatuk mə kɨtawə nəmə Isrel tukharkun nɨsararien ye nərɨgien kapətawə tuk təvhagə hah, kɨni In tukrɨrəh-si ta narpɨnien kape təvhagə hah kapətawə.\x - \xo 5:31 \xt Wok 2:33-34; Efes 1:20; Hib 2:10; 12:2 \x*  
\v 32 Yakamhani-ərhav nar a yame yɨməsəm, mɨne Nanmɨn Rhakə yame Kughen rɨvəhsi-pə ta kɨmi narmamə yamə mɨne kasor nəkwai Kughen.”   
\p
\v 33 Narmamə kape kaonsel mɨnə kɨsərɨg nəgkiarien a, nəgkiarien a raməvi pɨk niemhaa kapəriə, kɨni khamə aposol mɨnə tukasəkeikei mhamhə.  
\v 34 Kɨni iriə kɨrik, nhagɨn e Gamaliel, in Farisi kɨrik, in yemhajoun kɨrik kape Loa kape Moses, yame narmamə kamhasiai in, ramərer ye nɨmrɨ kaonsel, mɨni-pən tuk mobael mɨnə mɨmə, “Takhapɨk ta aposol mɨnə mhatərhav.”  
\v 35 Kɨni mɨni-pən tuk kaonsel mɨmə, “Kafak narmamə mɨnə. Pəh kɨsərɨg huvə mə tukshawor-pən iran mɨne narɨmnə a.  
\v 36 Pəh nien mə tu əgkap e, kwən e Tudas rɨmnarar, mamni-ərhav mɨmə in yamehuə kɨrik. Narmamə tɨksɨn rəmhen kɨn fo handred kɨmnhakwasɨg kɨn in. Mərɨg kɨmnhopni in, kəko rik rik kafan narmamə mɨnə. Kwhen kafan ruɨrkək ta.\x - \xo 5:36 \xt Wok 21:38 \x*  
\v 37 Kwasɨg, Judas, yemə Galili, rɨtərhav-pə ye nɨpɨg gavman rɨmnaməvheikɨn narmamə mɨnə. In mɨn ravi narmamə kamhakwasɨg kɨn. Mərɨg kɨmnhopni mɨn in, kəko rik rik kafan narmamə mɨnə.  
\v 38 In e ye nɨrkunien kafak: Pəh khapəh narmamə mɨnə e. Mharɨsɨn əriə khatərhav. Nar a kasor, to kape yermamə əmə, tukrɨrkək.  
\v 39 Mərɨg tukmə rɨmasɨ-pən ye Kughen, keinein nɨni-əhuyen. Tukmə khani-əhu, tuksəm əmə mə kɨtawə Kughen kasotgoh.” Narmamə kape kaonsel mɨnə kɨsərɨg, kɨseighan kɨn kafan nəgkiarien.   
\p
\v 40 Kɨni kɨsokrən kɨn aposol mɨnə khauə mɨn imə. Khani-pən tuk mobael mɨnə mə tuksərkɨs-ərkɨs əriə. Mɨsəgkiar-pən skai kɨmi əriə mhamə tukhapəh nhani-mɨn-ien nhag Yesu. Mɨsher yerhav kɨn əriə.\x - \xo 5:40 \xt Wok 4:18 \x*   
\p
\v 41 Khatərhav ye kaonsel, aposol mɨnə rɨkiriə ragien maməsɨk mə nar huvə kɨrik mə Kughen rɨmnəm-pən əriə mə iriə kɨsəmhen mə tuksərɨg nəmhəyen tuk nhaniyen nhag Yesu.\x - \xo 5:41 \xt Mat 5:10-12; 1 Pita 4:13 \x*  
\v 42 Nɨpɨg mɨnə fam, khavən ye Nimə Ehuə kape Kughen, mɨne nimə apnapɨg mɨnə, masəvhag kɨmi narmamə, mhani-ərhav Nəgkiarien Huvə, mhamə Yesu In Kristo yame Kughen rɨmɨrpen.   
\c 6  
\s1 Kɨmnhavəh-si haktə dikon seven mə tuksasitu ye nəməhuak mɨnə  
\p
\v 1 Kɨni ai, narmamə kape Yesu mɨnə kamhapsaah. Iriə tɨksɨn kwənərəus kape Isrel yamə mɨne kɨmnhasɨ-pən ye tanə pɨsɨn pɨsɨn; mərɨg iriə tɨksɨn, kwənərəus kape Isrel yamə mɨne kasarə rerɨn Isrel. Kɨni yamə mɨne khasɨ-pən ye kantri pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kɨmnhani nɨkar yamə mɨne kasarə rerɨn apa Isrel, mhamə, “Nɨpɨg fam, nɨpɨg kaməwhai mane mɨne nəvɨgɨnien, kɨpəh nɨsarha-huvəyen tuk nɨpiəwharu kapəmawə yamə mɨne khamhə-tan kɨn əriə.”\x - \xo 6:1 \xt Wok 4:35 \x*  
\v 2 Ror pən, aposol mɨnə twelef kɨmɨsokrən kɨn narmamə kape Yesu mɨnə khauə kɨrikianə, mhani-pən tuk əriə mhamə, “Kɨtawə mɨnə tɨksɨn. Rɨpəh nəmhenien mə jaksəpəh nɨni-ərhavyen nəgkiarien kape Kughen mhauə mɨsowhai əmə narɨmnar\f + \fr 6:2 \ft Nəwhaiyen narɨmnar in wok kape dikon. Ye japta e, niməhuak rɨmɨvəh-si haktə dikon kupan mɨnə iriə m-fam seven.\f*.  
\v 3 Rhuvə mə takshajoun narmamə seven irəmiə yamə mɨne Nanmɨn Rhakə rukwar irəriə, kɨni nɨrkunien kapəriə rehuə. Pəh kɨmawə jakhavəh-si haktə əriə tukasarha huvə tuk nar a;  
\v 4 kɨni pəh kɨmawə jakharkun nəhuakien mɨne nɨni-ərhavyen nəgkiarien kape Kughen.”   
\p
\v 5 Kɨsərɨg nəgkiarien a aposol mɨnə khani, rɨkiriə ragien. Kɨmɨshajoun Steven, kwən kɨrik yame kafan nhatətəyen rehuə, kɨni Nanmɨn Rhakə rukwar iran. Mɨshajoun mɨn Filip, mɨne Prokoras, mɨne Nikano, mɨne Timon, mɨne Pamenas, mɨne Nikolas, yemə Antiok kɨrik, yame rɨmnəpəh narəyen kape nəmə iman ikɨn, muə mɨkwasɨg kɨn nəhuakien kape nəmə Isrel.  
\v 6 Kɨni iriə khakɨr nəmə mɨnə a iriə seven, mhauə mɨsərer ye nɨmrɨ aposol mɨnə. Kɨni aposol mɨnə kasərəhu-pən kwermɨriə ye kapərhia kapə, mɨsəhuak-pən irəriə.   
\p
\v 7 Kɨni narmamə kape Yesu kɨmnhani-ərhav nəgkiarien kape Kughen kɨmi narmamə, kɨni narmamə kape Yesu e Jerusalem kɨmnhapsaah. Ye nəmə mɨnə a, pris mɨnə khapsaah kɨmɨshatətə ye Yesu.\x - \xo 6:7 \xt Wok 2:41; 16:5 \x*   
\s1 Nəmə Isrel tɨksɨn kɨmnharəh dikon a Steven mhavən ye kaonsel  
\p
\v 8 Kɨni Steven, in kwən kɨrik yame Kughen rɨvəhsi-pən nəsanɨnien mɨne nɨhuvəyen kɨmin, kɨni in ramor pɨk nɨmtətien ye nɨmrɨ narmamə.  
\v 9 Mərɨg nəmə Isrel tɨksɨn kape nukwao kɨrik kamni kɨmə “Friman,” kasəməkɨn Steven. Iriə a nəmə Saerin mɨne nəmə Aleksandra, mɨne nəmə Silisia mɨne nəmə Tarki, kɨmnhauə mɨsotgoh kɨmi Steven.  
\v 10 Mərɨg Nanmɨn Rhakə rɨvəhsi-pən nɨrkunien kɨmi Steven. Nɨpɨg in rəgkiar, iriə to khapəh nɨsapitayen in.\x - \xo 6:10 \xt Luk 21:15 \x*   
\p
\v 11 Kasəməkɨn in, mhavən mɨsərok narmamə tɨksɨn mhamə tukseikuə iran, mhamə iriə kɨmɨsərɨg kwən a raməgkiar has pən kɨmi Moses mɨne Kughen.  
\v 12 Kɨni nəgkiarien kapəriə rɨmnor narmamə mɨnə aikɨn, mɨne nəhuaru mɨnə, mɨne nəmhajoun kape loa kape Moses, kɨsəməkɨn mɨn Steven. Kɨmnhavən mharaptərəkɨn in. Mharəh mhauə mɨsərer ye nɨmrɨ kaonsel.  
\v 13 Mhakɨr mɨn narmamə tɨksɨn mhauə mə tukhani nəgkiarien eikuə ye Steven. Iriə kɨmnhani mhamə, “Nɨpɨg mɨnə m-fam kwən e ramni hah Nimə Ehuə kape Kughen mɨne Loa kape Moses.  
\v 14 Yɨmɨsərɨg mɨn ramni mɨmə, ‘Yesu e, yemə Nasaret, tukratmətəg-ətəg Nimə Ehuə kape Kughen, kɨni mukreikɨn narəyen yame Moses rɨmnərəhu kɨmi ətawə apa kupən.’”   
\p
\v 15 Kamhani hah Steven, iriə fam yamə mɨne kasəkwətə ye kaonsel kɨmɨsarha-pən mɨsəm Steven meinai nɨmrɨn rukreikɨn məmhen kɨn nɨmrɨ agelo.   
\c 7  
\s1 Steven rhorpɨn nəgkiarien kape tɨkmɨr mɨnə kafan  
\p
\v 1 Kɨni ai, hae pris raiyoh-pən Steven mɨmə, “?Rhawor? ?Nəgkiarien e nəfrakɨsien?”   
\p
\v 2 Kɨni Steven rɨni-pən mɨmə, “Tatə mɨnə, mɨne yo mɨnə tɨksɨn, sətərɨg kɨn yo. Kughen yame yerpɨrɨg In rɨmauə tuk kaha kapətawə Ebraham. Aikɨn, Ebraham rɨmɨpəh nɨvən-hanəyen marə apa ye tanə a Haran; mərɨg in ramarə hanə ye tanə apa Mesopotemia.  
\v 3 Kɨni Kughen rɨni-pən tukun mɨmə, ‘Takapta ye kafam narmamə mɨnə mɨne rukwanu kafam, mɨvən apa ye kwənmhan kɨrik yame Yo jakhajoun kɨn ik.’\rq (Jen 12:1)\rq*  
\v 4 Məkneikɨn, Ebraham rəta apa Koldia mɨvən marə apa Haran. Nɨpɨg ramarə aikɨn a, kɨni rɨmni rɨmhə, kɨni Kughen rɨkɨr in muə ye tanə e kɨtawə kɨsarə ikɨn mhauə mɨseriaji-pə ai taktəkun.\x - \xo 7:4 \xt Jen 11:31—12:5 \x*  
\v 5 Ebraham rɨmauə aikɨn, mərɨg Kughen rɨpəh hanə nəraiyen nɨmoptanə kɨrik kɨmin. Kafan nɨmoptanə rɨrkək pawk, mərɨg Kughen rɨmɨni ta mə tukrɨpiaməkeikei mɨvəhsi-pən fam nɨmoptanə e kɨmin. Kɨni rɨmə, ‘Nɨmoptanə fam e kafam mɨne kape kwənərəus kafam.’ Mərɨg ye nɨpɨg a, Ebraham, tɨni rɨrkək.\x - \xo 7:5 \xt Jen 12:7; 15:18; 17:8 \x*  
\v 6 Nəgkiarien yame Kughen rɨmɨni-pən tukun rɨmɨni mɨmə, ‘Mərɨg kwənərəus kafam mɨnə tukhavən mɨsarə ye tanə pɨsɨn. Iriə yor atuə kɨn əmə kape nəmə ye tanə a. Tuksərɨk mɨtə əriə mhavən mɨseriaji newk fo handred.  
\v 7 Mərɨg Yo, jakor narpɨnien kɨmi nəmə kasərɨk mɨtə əriə. Kɨni ai, kwənərəus kafam mɨnə tuksəta ye tanə a, mharerɨg mhauə eikɨn e, mɨsəhuak kɨmi Yo.’\rq (Jen 15:13,14)\rq*”   
\p
\v 8 Kɨni Steven rɨrpɨn nəgkiarien mɨmə, “Kughen rɨmɨrpen Ebraham mɨmə In tukrarha huvə tuk əriə. Kɨni mɨni-pən tukun mə tukrəsɨg-pən nɨpɨkwarien, ror nɨmtətien kɨn mə iriə narmamə kape Kughen. Ror pən, nɨpɨg Ebraham rɨrəh kwajikovə kafan Aesak, kɨni ye nɨpɨg yame ror eit kɨn, rəsɨg-pən. Kwasɨg ikɨn, Jekob rəsɨg-pən kwajikovə kafan mɨnə, iriə fam twelef yamə mɨne iriə kaha kapətawə.”\x - \xo 7:8 \xt Jen 17:9-14; 21:4 \x*   
\s1 Steven ramni hah nəmə Isrel mɨmə Kughen rɨmnher-pən pawk kɨn Josef, mərɨg kaha tu mɨnə kape nəmə Isrel kɨmɨsəpəh in  
\p
\v 9 Kɨni Steven rɨrpɨn mɨmə, “Kaha tu mɨnə kapətawə kɨmɨsəməkɨn naorahiriə e Josef, mɨseighan-pən kɨn in kɨmi nəmə Ijip mə tukror atuə kɨn kape nəmə Ijip. Mərɨg Kughen rɨmnarha huvə tukun,\x - \xo 7:9 \xt Jen 37:11,28; 39:2,21-23 \x*  
\v 10 kɨni mɨvəh mɨragh in ye narə-ororien kafan. Kɨni mɨvəhsi-pən nɨrkunien kɨmin. Nɨpɨg Josef rərer ye nɨmrɨ yermaru kape nəmə Ijip, yermaru a rorkeikei in, mɨvəhsi-haktə in mɨmə in yamehuə kɨrik. Mə tukramarha huvə tuk nəmə Ijip mɨne nautə kafan.\x - \xo 7:10 \xt Jen 41:37-44 \x*  
\v 11 Nɨpɨg a, sweiwei ramuh nəmə Ijip mɨne Kenan. Kaha kapətawə mɨnə, nəriə nəvɨgɨnien rɨmɨrkək, kasərɨg raha.\x - \xo 7:11 \xt Jen 41:54; 42:1-2 \x*  
\v 12 Kɨni mərɨg rɨmriə Jekob rərɨg mə nəvɨgɨnien apa Ijip, kɨni rher-pən kɨn kaha kapətawə mɨnə khavən aikɨn, in e nɨrikakunien kapəriə kɨmnhavən Ijip.  
\v 13 Kɨni, kwasɨg ikɨn, iriə khavən mɨn, Josef rəsɨk əpu in kɨmi piauni mɨnə. Kɨni yermaru kape nəmə Ijip rəm rɨrkun kwənərəus kape Josef.\x - \xo 7:13 \xt Jen 45:1-4,16 \x*  
\v 14 Kɨni Josef rher-pən nəgkiarien kɨmi rɨmni Jekob mɨne kafan mɨnə tɨksɨn tukhauə mɨsarə iriə min. Iriə fam seventi faef.\x - \xo 7:14 \xt Jen 45:9-11; 46:27 \x*  
\v 15 Məkneikɨn Jekob rəsok pihiu mɨvən apa Ijip. Kasarə mamhavən, in mɨne kaha kapətawə mɨnə kɨmnhamhə aikɨn.\x - \xo 7:15 \xt Jen 46:1-7; 49:33 \x*  
\v 16 Kwasɨg ikɨn, kɨmɨrəh nɨkɨkririə kɨrerɨg khavən apa Sekem, kərəhu-pən əriə ye nəpag kapier yame Ebraham ruɨvəh-ta nɨmrɨn tuk kwənərəus kape kwən a Hamor.”\x - \xo 7:16 \xt Jen 23:2-20; 33:19; Jos 24:32 \x*   
\s1 Steven ramni hah nəmə Isrel mɨmə Kughen rɨmnher-pən pawk kɨn Moses, mərɨg kaha tu mɨnə kape nəmə Isrel kɨmɨsəpəh in  
\p
\v 17 Kɨni Steven rarar mɨni mɨn mɨmə, “Kɨmɨsarə mamhavən, ruə ye nɨpɨg yame nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi Ebraham tukruə mor nəfrakɨsien kɨn. Ye nɨpɨg a, kaha kapətawə mɨnə kɨmnhauə mhapsaah apa Ijip.\x - \xo 7:17 \xt Eks 1:7-8 \x*  
\v 18 Kɨmɨsarə mamhavən, yermamə pɨsɨn kɨrik yame reinein Josef ruə rəmhen kɨn yermaru kape nəmə Ijip.\x - \xo 7:18 \xt Eks 1:7-8 \x*  
\v 19 In mamor has pən pɨk kɨmi kaha tu mɨnə kapətawə mameikuə irəriə. Mamarkut kɨmi əriə mə tukmə kɨseimək, mɨsapitan kɨn kapəriə kwajikovə mɨnə, pəh khamhə.\x - \xo 7:19 \xt Eks 1:11-22 \x*   
\p
\v 20 “Ye nɨpɨg atuatuk a, Moses rɨmnarha. Mor kwən huvə kɨn.\f + \fr 7:20 \ft Swatuk pɨsɨn kɨrik tuk nukreikɨnien nəgkiarien ye v. 20, in e, “Moses rɨmnarha, in kwajikovə huvə kɨrik ye nɨmrɨ Kughen.”\f* Rɨmni mɨne nɨsɨni kwerkwaig kɨn ye nəkwai nimə, mawarha huvə tukun mweriaji makuə kɨsisər.\x - \xo 7:20 \xt Eks 2:2 \x*  
\v 21 Mərɨg nɨpɨg iriu kwapitan kɨn in mə tukrɨmhə, piakəskəh kape yermaru kape nəmə Ijip rəm in, kɨni mɨrəh mɨvən, mamrhi rəmhen kɨn tɨni atuatuk.\x - \xo 7:21 \xt Eks 2:3-10 \x*  
\v 22 Kɨni kɨmnhajoun in kɨn nɨrkunien kape nəmə Ijip. Kɨni in raməgkiar huvə, mamor nar huvə.   
\p
\v 23 “Kɨni nɨpɨg Moses kafan newk foti, rɨkin raməsɨk mə tukrɨvən məm narɨmnə iman e nəmə Isrel.  
\v 24 Rarar mɨvən məm yemə Ijip kɨrik ramor aha-pən kɨmi yemə iman ikɨn kɨrik. Kɨni Moses rɨmavən, masitu ye yemə iman; mɨvəhsi-pən tai norien mhopni yemə Ijip ai.\x - \xo 7:24 \xt Eks 2:11-15 \x*  
\v 25 (Moses, rɨkin rɨmoh məta nəmə iman ikɨn tuksəm kharkun mə Kughen rɨmnher-pən kɨn in mə tukrɨpɨk ta əriə ye nəmhəyen yame kamor irəriə; mərɨg iriə kɨsəm, khapəh nharkunien).  
\v 26 Kəni rɨkwamer kɨn, Moses ruə məm yemə Isrel mir kɨraru karauh əriu mɨnə. Kɨni in rɨvən mə tukrɨni-əhu əriu mɨmə, ‘!Ah! Kɨmiru piaumiru mɨnə əmə. ?Nakwhawor mawor rahah irəmiru mɨnə?’   
\p
\v 27 “Mərɨg əmə kwən e yame ramor hah kɨmi in kɨrik rəsuə ta kɨn Moses mɨni-pən tukun mɨmə, ‘?Rhawor? ?Nakmə takarmaru irəmawə mɨvəhsi-pə narpɨnien kɨmi əmawə uə?  
\v 28 ?Nakmə takhopni mɨn yo rəmhen kɨn yame nɨmnhopni yemə Ijip a e niəv uə?’\rq (Eks 2:14)\rq*  
\v 29 Nɨpɨg Moses rərɨg nəgkiarien a, rɨgɨn, marar map. Map a Ijip mɨvən mamarə apa Midian rəmhen kɨn yepsɨpɨs kɨrik. Kɨni mɨrəh kwajikovə kafan mir aikɨn a.\x - \xo 7:29 \xt Eks 2:21-22; 18:3-4 \x*   
\p
\v 30 “Newk foti ruə mɨvən, nɨpɨg kɨrik, Moses rarar mɨvən apa ye tɨpəvsɨk ipakə tuk tukwas kɨrik kamni kɨmə ‘Sinae.’ Mɨvən aikɨn, məm nap ramuək ye kwaji nai kɨrik, kɨni agelo kɨrik kape Kughen rɨtərhav-pə tukun aikɨn.  
\v 31 Moses rəm rakur. Kɨni mɨvən ipakə tuk nai a mə tukrəm huvə. Məkneikɨn mərɨg nəgkiarien kape Kughen ramni mɨmə,  
\v 32 ‘Yo Kughen kape kafam kaha misɨr kupən: Ebraham, mɨne Aesak, mɨne Jekob.’\rq (Eks 3:6)\rq* Moses rɨmnərɨg nəgkiarien a, rətəmnɨmɨn, mɨgɨn pɨk kɨn nɨvag-pənien.   
\p
\v 33 “Kɨni Kughen rɨni-pən tuk Moses mɨmə, ‘Moses. Takrəh-si ta sandel kafam, mərɨg in ai kwənmhan e nakamərer ikɨn in ramərhakə.  
\v 34 Yo yaknəm ta mə kafak narmamə mɨnə apa Ijip kasərɨg raha pɨk. Kɨni yakamərɨg mə kasasək; kɨni yakamuə mə jakpɨk-ta əriə ye nəmhəyen kapəriə. Yuə. Yakamher-pən kɨn ik takrerɨg mɨvən apa Ijip.’\rq (Eks 3:5, 7, 8, 10)\rq*”   
\p
\v 35 Kɨni Steven rɨrpɨn mɨmə, “Moses e in e, yermamə e nəmə Isrel kɨmɨsəpəh mɨseinein in mhamə, ‘Ah. ?Nakmə takarmaru irəmawə mɨvəhsi-pə narpɨnien kɨmi əmawə uə?’ Mərɨg Kughen rɨmɨvəh-si haktə in mə tukrarmaru irəriə. Kughen rɨmnher-pə kɨn agelo yame rɨmɨtərhav-pə tuk Moses ye nai yame nap ramuək iran, mə tukrɨvəh-si haktə in mə in tukrarmaru irəriə, mɨvəh mɨragh əriə.\x - \xo 7:35 \xt Eks 2:14 \x*  
\v 36 Moses a rɨmnor nɨmtətien mɨnə tɨksɨn nɨpɨg rɨmnamkɨr nəmə Isrel mɨsap-ta Ijip mɨsəviəfugɨn ye tahik a kamni kɨmə Red Si\f + \fr 7:36 \ft  Red Si nɨpran rɨmə, “Tahik nuwig rɨpsaah aikɨn.”\f*, mamhauə ye tɨpəvsɨk.\x - \xo 7:36 \xt Eks 7:3; 14:21; Nam 14:33 \x*   
\p
\v 37 “In e Moses mɨn yame rɨmɨni-pən tuk nəmə Isrel mɨmə, ‘Kughen tukrɨpivəh-si haktə profet kɨrik kapəmiə rəmhen kɨn yame rɨmɨvəh-si haktə yo. Profet a in kɨmiə əmə kɨrik.’\rq (Dut 18:15)\rq*  
\v 38 Moses əmə e in e rɨmnamarə iriə nəmə Isrel nɨpɨg kɨmɨseriwək kɨrikianə ye tɨpəvsɨk. In rɨmnamarə iriə kaha tu mɨnə kapətawə; ye nɨpɨg a agelo kɨrik kape Kughen rɨmauə məgkiar kɨmin ye tukwas e kamni kɨmə Sinae. Kɨni Kughen rɨmɨvəhsi-pən əmə nəgkiarien mɨragh kɨmin, mə tukruə mɨvəhsi-pə kɨmi ətawə.\x - \xo 7:38 \xt Eks 19:3 \x*   
\p
\v 39 “Mərɨg kaha mɨnə kapətawə kɨmnhapəh nɨsorkeikeiyen mə tuksərɨg in. Mhapəh nɨsorkeikeiyen mə tukhakwasɨg kɨn. Ye nərɨgien kapəriə kɨmɨsorkeikei mə tukharerɨg-pən mɨn apa Ijip.  
\v 40 Ror pən kɨmɨsəkeikei kɨmi Eron mamhani mahmə, ‘Ah. Takvhirəkɨn kapətawə tɨksɨn kughen, pəh iriə tukhakɨr ətawə. Mərɨg in a Moses e rɨmɨpɨk ta ətawə apa Ijip, mə tukhauə eikɨn e, mərɨg kɨtawə khapəh nharkunien mə in hiə ai taktəkun.’\rq (Eks 32:1)\rq*  
\v 41 Kɨni ye nɨpɨg a, iriə kɨmnhavhirəkɨn nanmɨ kwaji kau kɨrik rəmhen kɨn kughen kɨrik kapəriə. Mhavən mhauh nar mɨragh mhavaan əru mɨsəhuak-pən kɨmi kau a. Kɨni mɨsor nəvɨgɨnien ehuə kɨrik, rɨkiriə rɨmnagien tuk nar yame iriə kɨmnhavhirəkɨn.\x - \xo 7:41 \xt Eks 32:2-6 \x*  
\v 42 Məkneikɨn, Kughen rukreikɨn-pən nɨmeitaan kɨmi əriə, meighan-pən kɨn əriə khavən mɨsəhuak kɨmi kəmhau mɨnə. Rəmhen kɨn yame Nəkwəkwə kape Kughen rɨmɨni ye nəkwəkwə kape profet mɨnə mɨmə,  
\q1 “‘!Nəmə Isrel! Kɨmiə nɨmɨsarə ye tɨpəvsɨk kape newk foti, mamhauh nar mɨragh mhavaan əru tuk nəhuakien, ?mə naksəhuak-pə kɨn kɨmi Yo uə? !Nɨkam!   
\q1
\v 43 Nɨpɨg mɨnə fam kɨmiə nakamharəh nimə tapolen yame kaməhuak kɨmi Kughen Yermaru ikɨn, mərɨg yerkimiə naksəhuak kɨmi kughen eikuə e Molek, mamhavəh-si haktə nanmɨ kəmhau kape kughen kapəmiə Refan. Nakhamə kughen mir e kapəmiə.  
\q1 Ror məkneikɨn, jakher-ərhav kɨn əmiə takasarə apa isok,’\rq (Amos 5:25)\rq* taksarə apa Babilon, ye nɨkarɨn pən.”   
\s1 Steven ramni mə nəmə Isrel kɨmɨseinein nɨprai nəgkiarien e “Nimə kape Kughen”  
\p
\v 44 Kɨni Steven rarar mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nɨpɨg kaha tu mɨnə kapətawə kɨmnɨsarə ye tɨpəvsɨk, kapəriə kɨrik aikɨn nimə tapolen yame kaməhuak kɨmi Kughen ikɨn. Nimə a, Kughen rɨmɨni-pən tuk Moses mə tukrɨvhirəkɨn; kɨni Moses rɨmnor atuatuk ye nɨrkunien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmin.  
\v 45 Kwasɨg ikɨn, nɨpɨg Josua rɨmɨkɨr kaha kapətawə mɨnə mhauə mɨsəkota nəmə Kenan mharəhsi-ta tanə ye kwermɨriə, iriə mharəh nimə tapolen a mhauə iriə min. Nimə tapolen a rɨmnəmɨr meriaji-pə nɨpɨg kape King Deved.\x - \xo 7:45 \xt Jos 3:14-17 \x*  
\v 46 Kughen rɨmnorkeikei pɨk King Deved. Kɨni Deved rɨni-pən tuk Kughen mɨmə, ‘Ik Kughen kape kaha tu Jekob. Takaməkeikei mɨpəh yakor nimə kɨrik kafam, pəh Ik takamarə ikɨn.’\rq (2 Saml 7:1-16)\rq*  
\v 47 Mərɨg nimə ai, King Deved rɨmɨpəh nɨvhirəkɨnien. Mərɨg King Solomon əmə e in rɨmɨvhirəkɨn.\x - \xo 7:47 \xt 1 King 6:1-38 \x*  
\v 48 Mərɨg Kughen, In yerpɨrɨg pɨk. Rɨpəh narəyen ye nimə yame yermamə əmə ravhirəkɨn. Rəmhen kɨn nəgkiarien kape profet yame rɨmɨni mɨmə,   
\q1
\v 49 “‘Kughen ramni mə “Yo yakamarmaru ye neai mɨne tokrei tanə.  
\q2 ?Nakharkun mə taksor naha nimə yame Yo jakamarə ikɨn? ?Nakharkun mə taksor naha kwənmhan yame jakvən mapɨs ikɨn?   
\q1
\v 50 Hani-pə tuk Yo. ?Pa rɨmnor narɨmnar fam? Yo pɨsɨn əmə yɨmnor narɨmnar fam ye tokrei tanə.” ’”\rq (Aes 66:2)\rq*   
\s1 Steven ramni mə nəmə Isrel kɨmɨsəpəh profet mɨnə fam yamə mɨne Kughen rɨmnher-pə kɨn əriə  
\p
\v 51 Kɨni Steven rarar mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “!Ah! Kapəmia kapə rɨskai pɨk. Kapəmiə nərɨgien rəpɨgnap rəmhen kɨn nəmə khapəh nɨsəhuakien. Kɨmiə nakhapəh nɨsorkeikeiyen mə taksor nəkwai Kughen. Kɨmiə naksəmhen kɨn kaha kapəmiə mɨnə kupən. Nakasətapɨg əmə kɨn Nanmɨn Rhakə nɨpɨg mɨnə fam.\x - \xo 7:51 \xt Aes 63:10 \x*  
\v 52 Profet mɨnə kupən kɨmnhani-ərhav nəgkiarien kape Kughen, mərɨg kaha kapəmiə mɨnə kɨmɨsor has pən kɨmi əriə fam. Mɨshopni mɨn profet mɨnə kupən yamə mɨne kɨmnhani-ərhav kupən mə Yemə Atuatuk kape Kughen natukruə. Kɨni taktəkun ai kɨmiə mɨn nakaseikuə mhakurao-pən ye nɨmetai Yemə Atuatuk a kɨni mhauh In mɨshopni.\x - \xo 7:52 \xt Mat 23:31 \x*  
\v 53 Kɨmiə nakwənharkun-ta Loa a kape Kughen yame agelo mɨnə kwənhavəhsi-pə ta, mərɨg kɨmiə nakhapəh nɨsorien nəkwan.”   
\s1 Iriə kɨmɨsarkwhopni Steven  
\p
\v 54 Steven rɨmnəgkiar fam, narmamə kape kaonsel mɨnə kɨmɨsərɨg, niemhaa rhai əriə, kasarkwəruə tukun.  
\v 55 Mərɨg Steven, Nanmɨn kape Kughen rukwar iran. Kɨni in marha faktə apa ye neai, məm nɨkhakien kape Kughen; kɨni məm mɨn Yesu ramkwətə ye nɨkarɨn matuk.\x - \xo 7:55 \xt Sam 110:1 \x*  
\v 56 Kɨni mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Səmru. Yakaməm napuə rɨmnəkwag, mə Ji Yermamə ramərer ye nɨkar Kughen matuk.”\f + \fr 7:56 \ft  Daniel mɨn rɨmnəm napuə rəkwaag, kɨni məm Ji Yermamə ramərer ye nɨkar Kughen. Ǝm-ru stori ye Daniel 7:13-14.\f*  
\v 57 Kɨni namehuə kape kaonsel mɨnə khasisɨgɨn nɨmətɨrgɨriə kɨni mɨsokrən iran. Mɨsarar, iriə fam mɨsaiyu mhauə tukun.  
\v 58 Mharaptərəkɨn in, mhaukəkin mhatərhav-pən apa yerkwanu mə tuksarkwhopni In. Kɨni narmamə yamə mɨne kɨmnhani hah Steven kɨmɨsəpəkiək ta kɨn sot kapəriə mɨsəhi-pən kɨmi tamaruə kɨrik nhagɨn e Sol, kɨni ai mɨsəsɨk Steven kɨn kapier apɨg.   
\p
\v 59 Kasəsɨk Steven kɨn kapier, raməhuak mamni mɨmə, “Yesu Yermaru, yakamərəhu-pən nanmɨk ye kwermɨm.”\f + \fr 7:59 \ft  Yesu rərəhu-pən nanmɨn ye kwermɨ Kughen ye Luk 23:46.\f*  
\v 60 Mənɨmkur mokrən ehuə mɨmə, “Yermaru, takpəh narpɨnien tai təvhagə has kapəriə.” Kɨni rɨmɨni fam nəgkiarien a, kɨni mɨmhə.\x - \xo 7:60 \xt Luk 23:34 \x*   
\c 8  
\nb
\v 1-2 Kɨni Sol ramərer əmə rɨkin ragien mə iriə kɨmɨshopni Steven.  
\s1 Sol ramuh nəməhuak mɨnə  
\p Kɨni nəməhuak mɨnə tɨksɨn khauə mharəh nɨprai Steven mharəh mhavən mhanɨm, kɨni mɨsasək pɨk tukun. Rɨrikakun ye nɨpɨg a, Sol mɨne in mɨnə tɨksɨn kɨsarar masor ahas pən kɨmi nəməhuak mɨnə apa Jerusalem. Mɨsəkota əriə kɨsap mhavən mɨsarə apa yerkwanu mɨnə tɨksɨn apa Judia mɨne Sameria. Mərɨg aposol mɨnə əmə kɨsarə apa Jerusalem.  
\v 3 Mərɨg Sol ramarkut pɨk mə tukroriah nəməhuak mɨnə. In mamvən ye nimə mɨnə mampɨk yerhav narman mɨne nɨpiraovɨn yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu. Rɨpɨk əriə mɨvən mampɨk-pən əriə apa kalabus.\x - \xo 8:3 \xt Wok 9:1,13; 22:4; 26:9-11 \x*   
\s1 Dikon a Filip ramni ərhav Nəgkiarien Huvə apa Sameria  
\p
\v 4 Mərɨg Sol mɨne kafan narmamə mɨnə kɨmɨsəkota narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu, kɨsaiyu kɨrikianə kɨrikianə, mhavən apa ikɨn mɨnə mamhani-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Yesu.  
\v 5 Kɨni Filip rəsok-prah mɨvən yerkwanu kɨrik ye Sameria, kɨni maməvsao kɨn Kristo yame Kughen rɨmɨrpen.  
\v 6 Kɨni nəmə aikɨn kɨsərɨg, mɨsəm mə Filip ramor nɨmtətien mɨnə, khauə kɨrikianə mɨsətərɨg huvə kɨn in.  
\v 7 Narmamə khapsaah, nanmɨn has mɨnə kɨmɨsəta irəriə. Nɨpɨg kɨsəta irəriə, mɨsətəpar. Mɨne narmamə yamə mɨne nɨkariə rəpou, mɨne yamə mɨne nɨhuriə rahas, iriə khapsaah khahuvə mɨn.  
\v 8 Ror pən nəmə Sameria rɨkiriə ragien pɨk.   
\s1 Saemon e ramor narɨmnar ye norien kape yarmhə mɨnə  
\p
\v 9 Yerkwanu a, kwən kɨrik, nhagɨn e Saemon, nɨpɨg m-fam in ramor nɨmtətien ye norien kape yarmhə mɨnə, ye nɨmrɨ nəmə Sameria, kɨni kasəm kɨsakur pɨk kɨn. In ravəh-si haktə in mɨmə in yamehuə kɨrik.  
\v 10 Nəmə ikɨn, nəmapnapɨg mɨnə, mɨne namehuə mɨnə, iriə m-fam kasətərɨg kɨn in. Mamhani mhamə, “In ravəh nəsanɨnien a kamni kɨmə ‘Nɨsanɨnien kape Kughen.’”  
\v 11 Iriə kɨmnhakwasɨg kɨn mərɨg in ai nɨpɨg rɨpsaah in ramor əriə kɨsakur kɨn nɨmtətien yamə mɨne in ramor.  
\v 12 Mərɨg nɨpɨg kɨsərɨg Filip ruə mɨni-ərhav nəgkiarien kape Narmaruyen kape Kughen, mɨne nhag Yesu Kristo, khani nəfrakɨsien ye nəgkiarien a. Narman mɨne nɨpiraovɨn yamə mɨne khani nəfrakɨsien ye Yesu, Filip ror baptaes irəriə.  
\v 13 Kɨni ai, Saemon mɨn rɨni nəfrakɨsien ye Yesu; marar mɨvən kor baptaes iran. Ikɨn pukaa Filip ramvən ikɨn, Saemon rakwasɨg kɨn. Kɨni məm nɨmtətien yamə mɨne Filip rɨmnor ye nəsanɨnien kape Kughen kɨni rakur pɨk kɨn.   
\p
\v 14 Nɨpɨg Aposol mɨnə apa Jerusalem kɨsərɨg nəvsaoyen mə nəmə Sameria kamhani nəfrakɨsien ye nəgkiarien kape Kughen, kɨni iriə kɨsher-pən kɨn Pita mɨne Jon mə tukravən mwəm əriə.  
\v 15 Nɨpɨg kɨmɨravən mratərhav-pən tuk əriə, iriu mwəhuak-pən ye nəmə mɨnə e mə tukhavəh Nanmɨn kape Kughen.  
\v 16 (Mərɨg in apa kupən, kɨmnor baptaes əmə irəriə ye nhag Yesu Yermaru; mərɨg Nanmɨn Rhakə rɨpəh hanə neiwaiyu-pənien tuk əriə).  
\v 17 Kɨni Pita mɨne Jon kwərəhu-pən kwermɨriu ye kaparia kapə, məkneikɨn iriə khavəh Nanmɨn kape Kughen.\x - \xo 8:17 \xt Wok 19:6 \x*   
\p
\v 18 Kɨni Saemon rɨmnəm mə Nanmɨn kape Kughen rɨmavən ye nɨmraghien kape narmamə nɨpɨg aposol mir a kwərəhu-pən əmə kwermɨriu irəriə mwəhuak-pən irəriə, məkneikɨn Saemon rɨpɨk yerhav mane mə tukrɨvəhsi-pən kɨmi əriu  
\v 19 maməkeikei kɨmi əriu mɨmə, “Takravəhsi-pə mɨn nɨrkunien en kɨmi yo. Pəh jakərəhu-pən kwermɨk ye narmamə, khavəh Nanmɨn kape Kughen.”   
\p
\v 20 Mərɨg Pita rəgkiar-pən skai kɨmin mɨmə, “!Mane en kafam tukraməkeikei mɨrkək kɨmiru min takravən ye nap ehuə! ?Nakmə nakɨrkun nɨvəhyen nɨmrɨ nɨhuvəyen a yame Kughen ravhsi-pən apnapɨg əmə kɨmi narmamə uə?  
\v 21 Tukor ik nakpəh norien norien mɨnə e kapəmawə, meinai rɨkim rapəh natuatukien ye nɨmrɨ Kughen.  
\v 22 Takaməkeikei marar ye nərɨgien kafam tuk təvhagə has, maiyoh Kughen pəh tukrəspir ik tuk nərɨgien has kafam.  
\v 23 Yakaməm nɨpɨg mɨnə fam nakəməkɨn narmamə, morkeikei əmə ik; norien has rɨmnəruk əutən ik.”   
\p
\v 24 Aikɨn, Saemon rɨni-pən tuk əriə məkeikei kɨmi əriə mɨmə, “Kɨmiru takwəhuak kɨmi Kughen tuk yo; mə jakpəh nɨvəhyen narpɨnien yame nakarani-pə tuk yo.”   
\p
\v 25 Aposol mir a kɨrani-ərhav fam nəgkiarien kape Yesu Yermaru, mɨne narɨmnar yame In rɨmnor, kɨni ai mwarar, mratərhav Sameria, mweriwək mrarerɨg mɨravən Jerusalem. Nɨpɨg kɨravən, mɨrani-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Kughen apa yerkwanu mɨnə kape nəmə Sameria.   
\s1 Filip rɨmnəgkiar iriu yemə Itiopia kɨrik  
\p
\v 26 Nɨpɨg kɨrik, agelo kɨrik kape Kughen reiwaiyu-pə tuk Filip mɨni-pən tukun mɨmə, “Takhekɨmter, məri-pən swatuk e ye tɨpəvsɨk, yame rɨpɨs e Jerusalem muə mɨpɨs apa Gasa.”  
\v 27 Aikɨn, Filip rhekɨmter məriwək mamvən. Məm yamehuə kɨrik kape pianehuə kape nəmə Itiopia, nhagɨn a Kandas. Kwən a in Yunik\f + \fr 8:27 \ft  “Yunik” in yamehuə kɨrik, kɨmnərai rəmhen kɨn pukəh kərai; tamə ror wok ipakə tuk kwin, məm, morkeikei, moriah in.\f* kɨrik; in ramarha huvə tuk mane kape pianehuə ai. In ruavən ta apa Jerusalem mɨnəhuak.  
\v 28 Rɨmavən məhuak-ta apa Jerusalem, mɨrerɨg mɨnamvən apa iman ikɨn. Mamkwətə ye nar kɨrik kamni kɨmə “kat” yame hos ravi. Mamkwətə maməvheikɨn nəkwəkwə yame Profet Aesea rɨmɨrai.  
\v 29 Kɨni Nanmɨn Rhakə ruvən ye Filip mɨmə, “Takvən məriwək ipakə tuk kat a.”   
\p
\v 30 Məkneikɨn, Filip raiyu mɨvən ipakə tukun, kɨni məm kwən a raməvheikɨn nəkwəkwə yame Profet Aesea rɨmɨrai. Kɨni Filip raiyoh-pən in mɨmə, “Yamehuə. ?Nakɨrkun nɨprai nəgkiarien e nakaməvheikɨn uə nɨkam?”   
\p
\v 31 Kɨni yamehuə a rɨmə, “Tukmə yermamə kɨrik rhoprai-pə kɨmi yo, jakɨrkun.” Kɨni raiyoh-pən Filip mə tukrat-pən ye kat məkwətə iriu min.  
\v 32 Nəgkiarien ye Nəkwəkwə kape Kughen yame kwən a raməvheikɨn mamni mɨmə,  
\q1 “In rəmhen kɨn sipsip kɨrik, kɨmɨrəh khopni.  
\q2 Məmhen kɨn kwaji sipsip əmə kɨrik yame rapəh nasəkien nɨpɨg kɨmnəkɨs nɨmrɨn  
\q2 Mərɨg in rapəh nəgkiarien.   
\q1
\v 33 Kɨmnor naurɨsien kɨm in, kɨvəhsi-pən narpɨnien kɨrik kɨmin yame rɨpəh natuatukien.  
\q2 Kafan kwajikovə rɨrkək, mərɨg in ai kɨvəhsi-ta nɨmraghien kafan ye tokrei tanə e.”\rq (Aesea 53:7-8)\rq*   
\p
\v 34 Kɨni yamehuə a raiyoh Filip mə, “?Profet e raməvsao kɨn pa nhagɨn? ?Raməvsao atuk kɨn in, uə raməvsao kɨn yermamə pɨsɨn kɨrik?”  
\v 35 Kɨni Filip rɨmɨrikakun ye nəgkiarien kɨrikianə əmə yame rɨnaməvheikɨn mɨnamni-pən Nəgkiarien Huvə kape Yesu kɨmin.   
\p
\v 36 Iriu kwəri swatuk a, mɨrauə mwəm nu kɨrik, kɨni yamehuə a rɨni-pən tuk Filip mɨmə, “Ǝm-ru nu apa. ?To nakor baptaes irak eikɨn e uə nɨkam?”   
\p
\v 37 Kɨni Filip rɨni-pən tukun mɨmə, “Tukmə nakhatətə ye Yesu, yerkim m-fam, nakɨrkun norien baptaes.”  
\p Kɨni in rɨni-pən tuk Filip mɨmə, “Yo yakamni nəfrakɨsien ye Yesu mə In Ji Kughen.”\x - \xo 8:37 \xt Wok 10:47 \x*   
\p
\v 38 Məkneikɨn rɨni-əhu kat a, kɨni mweiwaiyu iriu Filip, kɨni Filip ror baptaes iran.  
\v 39 Kweiwaiyu mwərer mɨn ye tame nu, məkneikɨn Nanmɨn kape Kughen rɨvəh-si ta Filip kɨni yamehuə a rɨpəh mɨn nəmien, marar aikɨn a, məri swatuk mamvən, rɨkin ragien.   
\p
\v 40 Mərɨg Filip rakur məm ramərer apa yerkwanu a Asdod. Kɨni mɨvən apa yerkwanu mɨnə mamni-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Yesu, mɨvən mɨvən meriaji-pən apa Sisaria.\x - \xo 8:40 \xt Wok 21:8 \x*   
\c 9  
\s1 Sol rɨmnamvən apa Damaskes məm Yesu ye swatuk  
\p
\v 1 Ye nɨpɨg a, Sol rɨmnamni has hanə narmamə kape Yesu mɨnə mə tukraməkeikei mhopni əriə. Marar, mɨvən məm hae pris\x - \xo 9:1 \xt Wok 8:3 \x*  
\v 2 maiyoh-pən in mə tukrɨrai nəkwəkwə kɨrik rɨvən kɨmi nəmə Isrel apa Damaskes, mɨmə tukmə ruvən aikɨn məm narmamə kɨsəri-pən Swatuk kape Yesu, nar apnapɨg narman uə nɨpiraovɨn, tukrɨraptərəkɨn əriə, mɨpɨk əriə mhauə apa Jerusalem.  
\v 3 Nɨpɨg Sol ruavən ipakə tuk Damaskes, taktəkun əmə rəm nɨkhakien rɨsɨ-pən ye napuə məsia-pen in.  
\v 4 In rɨmamɨr, mərɨg nəgkiarien kɨrik ramni mɨmə, “!Sol! !Sol! ?Rhawor nakamor ahah pə məkneikɨn kɨmi Yo?”   
\p
\v 5 Kɨni Sol rɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru. ?Ik pa en?” Kɨni In rɨni-pən tukun mə, “Yo Yesu e, yame ik nakamor ahah pə kɨmi Yo.  
\v 6 Mərɨg takhekɨmter, mɨvən apa yerkwanu. Aikɨn en, tukni-pre tuk ik mə takhawor-pən iran mɨne.”   
\p
\v 7 Narmamə yamə mɨne kamhakwasɨg kɨn Sol kasərer, kɨsakur pɨk, mɨsapnapɨg meinai kɨsərɨg pawk nəgkiarien a, mərɨg khapəh nɨsəmien yermamə kɨrik.  
\v 8 Kɨni Sol rhekɨmter mɨn, mərha, məm rɨpəh nəmien nar. Ror pən khavəh kwermɨn mhakɨr in mhavən apa Damaskes.  
\v 9 Kɨni raməmɨr nɨpɨg kɨsisər, nɨmrɨn rɨpəh narhayen, mɨpəh nəvɨgɨnien, kɨni mɨpəh nɨnɨmien nar kɨrik.   
\p
\v 10 Kɨni yermamə kɨrik kape Yesu ramarə apa Damaskes, nhagɨn e Ananaeas. Yesu Yermaru rɨmnokrən kɨn ye nəmrərhavyen kɨrik mɨmə, “Ananaeas.” Kɨni Ananaeas rɨmə, “O-o, Yermaru.”   
\p
\v 11 Kɨni Yesu Yermaru rɨni-pən tukun mɨmə, “Takəri-pən swatuk a kamni kɨmə ‘Ratuatuk’ mɨvən mauru-pən imei Judas maiyoh kɨn yemə Tasas kɨrik nhagɨn e Sol. Taktəkun ai in raməhuak.  
\v 12 In rɨmnəm nəmrərhavyen kɨrik məm mɨmə ik nakvən ye nəkwai nimə a mamərəhu-pən kwermɨm iran mə nɨmrɨn tukrɨhuvə mɨn.”   
\p
\v 13 Kɨni Ananaeas rɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru. Narmamə khapsaah kwəsəvsao-ta kɨmi yo kɨn kwən en. Mamhani-ərhav norien has kafan yame in ramor-pən kɨmi narmamə yamə mɨne kashatətə iram apa Jerusalem.  
\v 14 Kɨni in ruauə ta eikɨn e, jif pris mɨnə kwəseighan-ta kɨn mə in tukrɨraptərəkɨn narmamə mɨnə e kasəhuak kɨmik.”   
\p
\v 15 Mərɨg Yesu Yermaru rɨni-pən tukun mɨmə, “Yuvən. Yo yakwɨrpen ta in mə in tukrɨni-ərhav nhagɨk kɨmi narmamə ye tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mɨne namehuə mɨnə, mɨne nəmə Isrel mɨn.\x - \xo 9:15 \xt Wok 26:2,6; 27:24; Rom 1:5 \x*  
\v 16 Kɨni Yo jakpihajoun in mə tukraməkeikei mɨvəh nəmhəyen tuk nhagɨk.”\x - \xo 9:16 \xt 2 Kor 11:23-28 \x*   
\p
\v 17 Məkneikɨn, Ananaeas rɨvən ye nəkwai nimə a. Mərəhu-pən kwermɨn ye Sol mɨmə, “Piak Sol, Yesu Yermaru rɨmnher-pə kɨn yo eikɨn e mə jakuə mor huvə mɨn nɨmrɨm, kɨni pəh Nanmɨn Rhakə rukwar iram. In e Yesu yame In rɨmɨtərhav-pə tuk ik ye swatuk nɨpɨg nɨmnamuə eikɨn e.”  
\v 18 Taktəkun əmə, nar kɨrik rəmhen kɨn nɨrɨgəvi kəmam rier ta ye nɨmrɨ Sol, kɨni in rarha mɨn məm nar. Kɨni ye nɨpɨg a kor mɨn baptaes iran.  
\v 19 Kɨni məvɨgɨn ta, marə mɨvəh mɨn nəsanɨnien.  
\s1 Sol ramniərhav Nəgkiarien Huvə kape Kughen apa Damaskes  
\p Kɨni Sol rarə mɨn nɨpɨg tɨksɨn apa Damaskes iriə narmamə kape Yesu mɨnə.  
\v 20 Kɨni nɨpɨg ruauə Damaskes, mɨvən ye nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel, mamni-ərhav mə Yesu in Ji Kughen.  
\v 21 Aikɨn, narmamə kɨsərɨg kɨsakur pɨk kɨn mhamə, “Ah. ?Rhawor? Kwən a in apa kupən in rɨmnamuh nəmə Jerusalem yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu. Khamə ta mə ramuə mɨn eikɨn e mə tukrɨpɨk narmamə kape Yesu mɨnə, mɨvən kɨmi jif pris.”\x - \xo 9:21 \xt Wok 8:3 \x*   
\p
\v 22 Mərɨg nəgkiarien kape Sol ramhaktə mamskai mapita nəgkiarien kape nəmə Isrel. Mamhajoun huvə mə Yesu in Kristo yame Kughen rɨmɨrpen.\x - \xo 9:22 \xt Wok 18:28 \x*   
\p
\v 23 Sol ramni-əhrav Yesu, nəmə Isrel kamharai mhun nəgkiarien mə tukshopni in,  
\v 24 mərɨg Sol ruɨrkun ta nərɨgien kapəriə. Nɨpɨg fam, yenpɨg-yenpɨg yenaiyu, iriə kɨmɨsərer əswasɨg ye kwəruə ye yerkwanu ai, mə tukshopni Sol.  
\v 25 Mərɨg yenaiyu kɨrik, narmamə kape Sol mɨnə khakɨr in mhavən mhavai-pən in ye nɨtɨp ehuə kɨrik, mharuk-pən nərəus iran, mhavi reiwaiyu ye nɨkar kəupə ye yerkwanu a, kɨni Sol rap mamvən.\x - \xo 9:25 \xt 2 Kor 11:32-33 \x* \fig Kɨmɨvai-pən Pol ye nɨtɨp ehuə, mhavi reiwaiyu|alt="Paul put in a basket" src="HK00332B.jpg" size="span" copy="Horace Knowles" ref="Wok 9:25" \fig*   
\s1 Sol rɨmavən apa Jerusalem  
\p
\v 26 Sol rap mɨvən apa Jerusalem, mamarkut mə tukrɨkwasɨg kɨn narmamə kape Yesu mɨnə. Mərɨg rɨkiriə rɨmnəsɨk mə rameikuə irəriə mə in yermamə kape Yesu, kɨni kɨmnhagɨn kɨn.\x - \xo 9:26 \xt Gal 1:17-19\x*  
\v 27 Kɨni kwən kɨrik, nhagɨn e Banabas, ruə masitu iran, mɨkɨr in mɨvən mwəm aposol mɨnə. Mɨni-pən tuk əriə mə Sol rɨmnəm Yesu Yermaru ye swatuk rəgkiar kɨmin. Kɨni Banabas rɨni-ərhav mɨmə Sol rɨmɨpəh nɨgɨnien tuk nɨni-ərhavyen nhag Yesu apa Damaskes.\x - \xo 9:27 \xt 1 Kor 9:1 \x*  
\v 28 Kɨni Sol rɨmnamarə iriə miriə mamvən yerkwanu mɨnə ye Jerusalem mamətgha kɨn nɨni-ərhavyen nhag Yesu.  
\v 29 Kɨni maməgkiar kɨmi nəmə Isrel yamə mɨne kamhani nəgkiarien kape nəmə Gris, kɨni masotgoh; kɨni iriə khamə tukhauh in mɨshopni.  
\v 30 Nɨpɨg in mɨnə tɨksɨn kɨsərɨg, khakɨr Sol mɨsəsok pirə mhavən apa yerkwanu kɨrik nhagɨn e Sisaria, mɨsher-pən kɨn mə tukrɨvən isok apa yerkwanu a Tasas.   
\p
\v 31 Kwasɨg ikɨn, nəməhuak mɨnə fam rarkurao ikɨn mɨnə Judia mɨne Galili mɨne Sameria, kasarə ye nəmərinuyen. Kɨni Nanmɨn Rhakə ramasitu irəriə, mamor əriə kamhaskai, mamor əriə kamhapsaah. Kɨni iriə kamhasiai Yesu Yermaru.   
\s1 Pita rɨmnor huvə nɨhu kwən kɨrik nhagɨn e Aeneas  
\p
\v 32 Mərɨg Pita rɨmnəriwək mamvən ikɨn mɨnə; nɨpɨg kɨrik rɨvən mamarha-pən kɨn nəməhuak mɨnə apa Lida.  
\v 33 Aikɨn a, rɨmnəm yermamə kɨrik nɨkarɨn rɨmhə. Kwən a reinein nəriwəkien. In rɨmnapɨr əmə meriaji newk eit. Kwən ai nhagɨn e Aeneas.  
\v 34 Kɨni Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “Aeneas. Taktəkun ai, Yesu Kristo tukror huvə mɨn nɨpram, ik takhuvə mɨn. Takhekɨmter mərpəvɨn-ərpəvɨn kafam nɨmakuə məriwək mamvən.” Taktəkun əmə Aeneas rhekɨmter.  
\v 35 Kɨni nəmə Lida mɨne Saron kɨsəm in, kɨsarar ye nərɨgien kapəriə mamhakwasɨg kɨn Yesu Yermaru.   
\s1 Pita rɨvəh mɨragh pian a Dokas  
\p
\v 36 Yerkwanu a Jopa, piraovɨn kɨrik aikɨn ramni nəfrakɨsien ye Yesu, nhagɨn e Tabita Dokas.\f + \fr 9:36 \ft  Nhag pian a, ye nəgkiarien kape nəmə Gris ramni “Dokas,” ye nəgkiarien kape nəmə Isrel, ramni “Tabita.” Nɨpran ramni nar mɨragh huvə kɨrik kamni kɨmə “dia.”\f* Pian a, nɨpɨg fam ramor nar huvə, masitu ye yavən hah mɨnə.  
\v 37 Nɨpɨg a, rɨmɨvəh nɨmhəyen kɨrik, kɨni mɨmhə. Kəkwi, kor huvə nɨpran kɨrəh kərəhu-pən ye nimə ye kwənmhan apa yerpɨrɨg əgkəp.  
\v 38 Ikɨn a Jopa ipakə əmə tuk Lida, ror pən, nɨpɨg narmamə kape Yesu mɨnə apa Jopa kɨsərɨg mə Pita raməmɨr apa Lida, kɨsher-pən kɨn yermamə kɨraru kɨravən mwəm in. Mɨweikeikei kɨmin mɨrəmə, “Ǝriwak aihuaa muə.”   
\p
\v 39 Kɨni Pita rarar mɨkwasɨg kɨn əriu. Kɨni rɨvən mɨtərhav-pən tuk əriə, khakɨr in mɨshaktə mhavən ye kwənmhaan apa yerpɨrɨg əgkəp. Kɨni nɨpiahuaru mɨnə khamhə-tan kɨn əriə, iriə fam khauə, mɨsərer rao rao kɨn. Mɨsasək, mɨshajoun Pita kɨn neipən yame Dokas rɨmɨjir nɨpɨg rɨmnamragh.   
\p
\v 40 Kɨni Pita rher-ərhav kɨn əriə, kɨni mənɨmkur məhuak. Mɨwag-pən məm pian ai ruamhə ta mɨni-pən tukun mə, “Tabita, hekɨmter.” Məkneikɨn pian ai rarha-pən məm Pita, kɨni mhekɨmter məkwətə.  
\v 41 Kɨni Pita rasitu iran mɨvi haktə in, ai rərer. Kɨni Pita rokrən kɨn narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu mɨne nɨpiahuaru yamə mɨne khamhə-tan kɨn əriə khauə, kɨni rhajoun əriə kɨn pian a mə ruəmragh mɨn.  
\v 42 Kɨni nəvsaoyen kɨn norien a rarkurao fam ye Jopa. Kɨni narmamə khapsaah khauə mɨshatətə ye Yesu Yermaru.  
\v 43 Kɨni Pita rarə mɨn apa Jopa ror tu, iriu yermamə kɨrik nhagɨn e Saemon, yame kafan e wok in ramor apnəpeinə ye tɨki kau mə tukjir kor narɨmnar kɨn.   
\c 10  
\s1 Kughen rɨmnəgkiar kɨmi Konilias  
\p
\v 1 Yermamə kɨrik, nhagɨn e Konilias, ramarə apa Sisaria. In yamehuə kɨrik kape mobael mɨnə kamni kɨmə “Mobael kape Itali.”  
\v 2 In mɨne kafan mɨnə iriə kamhasiai pɨk Kughen kape nəmə Isrel. Kɨni in mɨvəhsi-pən mane ehuə kɨmi yavən hah mɨnə. Kɨni nɨpɨg m-fam, raməhuak kɨmi Kughen.  
\v 3 Nɨpɨg kɨrik, ipakə tuk tri klok yenaiyu, ye nɨpɨg atuatuk kape nəhuakien, rɨmnəm nəmrərhavyen kɨrik, məm huvə mə agelo kɨrik kape Kughen rɨmauə tukun mɨmə, “!Konilias!”   
\p
\v 4 Kɨni Konilias rɨgɨn pɨk marha-əterɨk iran, mɨni-pən tukun mɨmə, “Ǝwəh, Yermaru. ?Rhawor?”  
\p Kɨni agelo a rɨni-pən tukun mɨmə, “Kughen rɨnərɨg ta nəhuakien kafam. Mɨnəm ta norien mɨnə kafam, mə ik nɨmnasitu ye yavən hah mɨnə. Kɨni In ramərɨg ik.  
\v 5 Taktəkun ai, ik takher-pən kɨn narmamə tɨksɨn khavən apa yerkwanu a Jopa, mhakɨr yermamə kɨrik mhauə ikɨn e. Yermamə a, nhagɨn əgkəp e Saemon Pita.  
\v 6 In ramarə iriu yermamə kɨrik nhagɨn e Saemon yame in yermamə kape norien narɨmnar kɨn tɨki kau. Nimə kafan ramərer ye nɨkar-kar tahik.”   
\p
\v 7 Kɨni agelo a rəgkiar fam, mapta iran. Məkneikɨn Konilias rokrən kɨn kafan yasitu mir kɨraru mɨne mobael kɨrik yame ramsiai Kughen kape nəmə Isrel, mamasitu mɨn iran, mə irisɨr tukrhuə mɨrhəm.  
\v 8 In rhoprai-pən nəmrərhavyen a kɨmi ərisɨr. Kɨni mher-pən kɨn ərisɨr kɨrhɨvən apa Jopa.   
\s1 Pita mɨn rəm nəmrərhavyen kɨrik  
\p
\v 9 Kəni rəkwamɨr kɨn, yerkweiha, nɨpɨg kwərə misɨr a karhəriwak hanə marhɨvən ye swatuk, ipakə əmə krhɨtərhav-pən apa Jopa, kɨni Pita rhaktə mɨvən apa ye tokrei nimə mə tukrəhuak.  
\v 10 Maməhuak mamvən, mɨnəmkərəv pɨk. Kɨni nɨpɨg kamavaan hanə nan, in rəm nəmrərhavyen kɨrik.  
\v 11 Məm mə napuə rɨmnəkwag. Rəm nar kɨrik rəmhen kɨn tapolen ehuə rameiwaiyu-pə ye tokrei tanə; kavi rameiwaiyu ye nɨkarɨn mɨnə.  
\v 12 Kɨni nar mɨragh mɨnə pɨsɨn pɨsɨn kape tokrei tanə kasərer-pən ye tapolen a: yamə mɨne kaserko, mɨne yamə mɨne kasəriwək, mɨne man mɨnə pɨsɨn pɨsɨn.  
\v 13 Kɨni rərɨg nəgkiarien kɨrik ramni mɨmə, “Pita. Hekɨmter, muh nar mɨragh mɨnə a kɨrik mən.”   
\p
\v 14 Kɨni Pita rɨni-pən tukun mɨmə, “Yermaru. !Yakapəh! To yakpəh nənien narɨmnar mɨnə e yame rəmkɨmɨk ye nɨmrɨm.”\x - \xo 10:14 \xt Lev 11:1-47; Esik 4:14 \x*   
\p
\v 15 Kɨni mərɨg nəgkiarien a rɨmə, “Takpəh nɨniyen mə nar kɨrik rəmkɨmɨk yame Yo, Kughen, yakamni mə rhuvə əmə, rɨpəh nəmkɨmɨkien.”\x - \xo 10:15 \xt Mak 7:15,19 \x*   
\p
\v 16 Kɨmɨwəgkiar tuk narɨmnar mɨnə a m-kɨsisər; kwasɨg ikɨn, kɨrəhsi-ta tapolen a, rhaktə mɨvən ye neai.   
\s1 Yermamə kɨsisər kape Konilias kɨrhɨvən mɨrhəm Pita  
\p
\v 17 Kɨni Pita ramarkut hanə mə tɨkrɨrkun nɨprai nəmrərhavyen yame in rɨmnəm, mərɨg kwərə misɨr yamə misɨr e Konilias rɨmnher-pən kɨn ərisɨr, kɨrhuə. Mɨrhaiyoh kɨn nimə kape Saemon, mɨrhuə, mɨrhəm. Kɨni marhərer ye kwəruə ye nimə kafan.  
\v 18 Kɨni mɨrhokrən mɨrhɨmə, “!Ei! ?Yermamə kɨrik eikɨn e nhagɨn e Saemon Pita uə?”   
\p
\v 19 Kɨni Pita ramətərɨg hanə kɨn nɨprai nəmrərhavyen kafan, mərɨg Nanmɨn Rhakə rɨni-pən tukun mɨmə, “!Ei! Ǝrɨg-ru. Kwərə misɨr kɨsisər e karharha kɨn ik.  
\v 20 Hekɨmter, meiwaiyu mɨvən məm ərisɨr. Mərɨg rɨkim tukrɨpəh nəsɨkien mə to nakpəh nɨkwasɨgien kɨn ərisɨr, mərɨg in ai Yo e yɨmnher-pə kɨn ərisɨr mə tukrhurə.”   
\p
\v 21 Məkneikɨn Pita reiwaiyu mɨvən mɨni-pən tuk ərisɨr mə, “Yo e yermamə yame kɨmisɨr nakarharhakɨn. ?Nakrhɨmə rhawor?”   
\p
\v 22 Kɨni kɨrhɨmə, “Yamehuə kɨrik kape mobael, nhagɨn e Konilias, rɨmnher-pə kɨn əmasɨr. In yemə atuatuk kɨrik; ramsiai Kughen kape nəmə Isrel. Kɨni nəmə Isrel kharkun mə in ror məkna. Agelo kɨrik kape Kughen ruə mɨni-pən tukun mə tukrokrən kɨn ik, takvən apa iman yerkwanu. Pəh in rərɨg nəgkiarien kafam.”  
\v 23 Məkneikɨn Pita rɨkɨr ərisɨr mhavən ye nəkwai nimə. Yenaiyu, kɨsapɨr aikɨn.  
\s1 Pita rɨvən məm Konilias mhoprai nɨprai nəmrərhavyen kafan  
\p Kəni rɨkwamer kɨn, Pita rarar mɨkwasɨg kɨn kwərə misɨr a. Kɨni nəməhuak mɨnə mɨn tɨksɨn ye yerkwanu a Jopa, khakwasɨg mɨn kɨn.  
\v 24 Kəni rɨkwamer mɨn kɨn, rɨvən mɨtərhav pən yerkwanu a Sisaria. Kɨni aikɨn a, Konilias mɨne kafan mɨnə, mɨne kafan narmamə yamə mɨne in rɨmnokrən kɨn əriə, kaseito kɨn Pita.  
\v 25 Nɨpɨg Pita rɨmavən yerkwanu kape Konilias, Konilias ruə mənɨmkur ye nɨhu Pita mɨvəhsi-pən nɨsiaiyen kɨmin.  
\v 26 Mərɨg Pita rɨvəh-si haktə mɨn in, mɨni-pən tukun mɨmə, “Hekɨmter. Yo mɨn yo yermamə əmə.”\x - \xo 10:26 \xt Wok 14:13-15; Rev 19:10 \x*   
\p
\v 27 Kwəgkiar, mɨravən apa imə, kɨni Pita rəm mə narmamə khapsaah kwənhauə ta aikɨn.  
\v 28 Kɨni Pita rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kɨmiə m-fam nakharkun huvə mə natuakəmien kapəmawə ramni-əhu mə nəmə Isrel tukhapəh nhavənien ye nəkwai nimə yamə mɨne pəh nien mə kwənərəus kape nəmə Isrel kɨni mhapəh nɨsəriwak-kwisien. Mərɨg Kughen rɨmnhajoun yo mə jakpəh nɨniyen mə narmamə tɨksɨn kɨsəmkɨmɨk ye nɨmrɨn uə kɨsahas.  
\v 29 Ror pən, nɨpɨg naksokrən kɨn yo mə jakuə eikɨn e, yakpəh nɨpəhyen, yakarar əmə mamuə. Mərɨg yakmə jakaiyoh əmiə mɨmə, ‘?Kɨmiə nɨmɨsokrən kɨn yo tuk naha?’”   
\p
\v 30 Kɨni Konilias rɨni-pən tukun mɨmə, “Nɨpɨg kɨsisər ruə mɨvən,\f + \fr 10:30 \ft  Nɨpɨg nəmə Isrel kasəvheikɨn nɨpɨg mɨnə, ror pɨsɨn ye norien yame nəmə Vanuatu kasəvheikɨn nɨpɨg mɨnə. Nar Isrel kɨsəvhuekɨn nɨpɨg mɨnə a mhamə “nɨpɨg kuas,” mərɨg tukmə nəmə Vanuatu kɨmɨsəvheikɨn nɨpɨg mɨnə a, tukhani mhamə, “nɨpɨg kɨsisər.”\f* ye tri klok yenaiyu, ror məkneikɨn taktəkun, yo yɨmnaməhuak ye nəkwai nimə kafak. Taktəkun əmə yermamə kɨrik yame kafan neipən raməsiə, rɨmatərhav-pə, mərer ye nɨmrɨk.  
\v 31 Mɨni-pə tuk yo mɨmə, ‘Konilias. Kughen rɨnərɨg ta nəhuakien kafam. Rɨmnəm ta norien mɨnə kafam, mə ik nɨmnasitu ye yavən hah mɨnə.  
\v 32 Taktəkun ai, ik takher-pən kɨn narmamə tɨksɨn khavən apa yerkwanu a Jopa, mhakɨr yermamə kɨrik mhauə eikɨn e. Yermamə a, nhagɨn əgkəp e Saemon Pita. In ramarə iriu yermamə kɨrik nhagɨn e Saemon yame kafan e wok nor-apnəpəneiyen ye tiki kau tuk nɨjirien mor narɨmnar kɨn. Nimə kafan ramərer ye nɨkar-kar tahik.’  
\v 33 Ror pən taktəkun əmə yɨmnher-pre kɨn kwərə misɨr e, mə tukrhɨkɨr ik mɨrhuə. Kɨni rhuvə pɨk mə nakuauə. Taktəkun ai kɨmawə fam yaksərer ye nɨmrɨ Kughen, mamhawhin əmə mə jaksərɨg naha nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pre kɨm ik mə ik takni tuk əmawə.”   
\s1 Pita ramni-ərhav mə Kughen rɨmɨrpen narmamə ye kantri pɨsɨn mɨnə fam mə tukhauə mharkun In  
\p
\v 34 Kɨni Pita raməgkiar mamni mɨmə, “Taktəkun yakwɨrkun mə Kughen ramor rəm nəmhen kɨmi nəmə kantri pɨsɨn mɨnə fam,\x - \xo 10:34 \xt Dut 10:17; Rom 2:11 \x*  
\v 35 kɨni rɨkin ragien tuk narmamə ikɨn mɨnə fam yamə mɨne kamhasiai In, kɨni mɨsor nar yame ratuatuk.   
\p
\v 36 “Kɨmiə nakwənharkun ta nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi nəmə Isrel. Nəgkiarien Huvə a ramni-ərhav mə narmamə tukhavəh nəmərinuyen tuk nhatətəyen ye Yesu Kristo, yame In Yermaru kape narmamə mɨnə fam.  
\v 37 Kɨni kɨmiə nakharkun narɨmnar yame rɨmatərhav-pə e Judia. Jon Baptaes rɨmɨni-ərhav baptaes, kwasɨg ikɨn, narɨmnar mɨnə a rɨpirikakun.\x - \xo 10:37 \xt Mat 4:12-17 \x*  
\v 38 Rəmhen kɨn Kughen rɨmnher-pə kɨn Nanmɨn Rhakə kɨmi Yesu, mɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmin. Kɨni ai, Yesu rɨmnarkurao, mamor huvə pən kɨmi narmamə. Kɨni narmamə yamə mɨne kasəmɨr ye kwermɨ Setan, Yesu rɨvəh-si ta əriə, mor huvə əriə, meinai Kughen ramarə iran.   
\p
\v 39 “Kɨni kɨmawə yɨmɨsəm narɨmnar yame rɨmnor apa Jerusalem mɨne yerkwanu mɨnə tɨksɨn apa Judia. Kɨni yɨmɨsəm mɨn mə kɨmɨsarkwətərəkɨn-pən In ye nai kamarkwao-kɨn, kɨni rɨmhə.  
\v 40 Mərɨg ye nɨpɨg yame ror kɨsisər kɨn, Kughen rɨmnor In rɨmragh mɨn. Kɨni mor əpu In kɨmi narmamə mə tuksəm mə In rɨmɨmragh mɨn.  
\v 41 Pəh nien mə narmamə mɨnə fam kɨmɨsəm In, mərɨg narmamə əmə iriə e yame Kughen rɨmɨrpen ta əriə mə tuksəm. Kɨmawə e yɨmɨsəvɨgɨn mhanɨm kwis kɨmawə min nɨpɨg rɨmɨmragh mɨn ye nɨmhəyen.\x - \xo 10:41 \xt Luk 24:42-43; Wok 1:8 \x*  
\v 42 Kɨni Yesu a in a rɨmɨni-pə tuk əmawə mɨmə jakasəkeikei mhani-ərhav nhagɨn, mhani-ərhav mə Kughen rɨmɨvəh-si haktə In mə In tukrəkir narmamə yamə mɨne kamhamragh, mɨne yamə mɨne kwənhamhə ta.\x - \xo 10:42 \xt Wok 17:31; 1 Pita 4:5 \x*  
\v 43 Kɨni profet mɨnə kupən kɨmnhani ta In, mhamə narmamə mɨnə fam yamə mɨne kashatətə ye Kughen, Kughen tukrɨvəh-si ta narpɨnien kape təvhagə hah kapəriə ye nhagɨn.”\x - \xo 10:43 \xt Aes 53:5-6; Wok 2:38 \x*   
\s1 Nanmɨn kape Kughen rɨmneiwaiyu ye narmamə mɨnə  
\p
\v 44 Pita raməgkiar hanə, Nanmɨn Rhakə reiwaiyu ye narmamə yamə mɨne kasətərɨg kɨn in.\x - \xo 10:44 \xt Wok 11:15; 15:8 \x*  
\v 45 Kɨni nəmə Isrel yamə mɨne kamhani nəfakɨsien ye Yesu yamə mɨne kɨmnhatərhav apa Jopa iriə Pita, mhauə, mɨsəm, kɨsakur pɨk mə Kughen rɨvəhsi-pən ta nɨhuvəyen a Nanmɨn Rhakə kɨmi narmamə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel.  
\v 46 Kɨsakur pɨk kɨn meinai kɨmɨsərɨg narmamə mɨnə a kasəgkiar ye nəgkiarien kape tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, masəgnəgɨn Kughen.\x - \xo 10:46 \xt Wok 2:4; 19:6 \x*  
\p Kɨni Pita rɨni-pən tuk əriə mɨmə,  
\v 47 “Narmamə mɨnə e kwənhavəh ta Nanmɨn kape Kughen rəmhen kɨn yame kɨtawə kɨmnhavəh. ?Pa nhagɨn tukrətapɨg kɨn əriə mɨmə tukhapəh nɨsorien baptaes ye nu?”  
\v 48 Kɨni in rɨmə iriə tuksor baptaes ye nhag Yesu Kristo. Kɨni iriə kɨmɨsaiyoh-pən in mhamə in tukrarə kəskəh mɨn iriə mɨn.\x - \xo 10:48 \xt Wok 19:5 \x*   
\c 11  
\s1 Pita rɨmnəvsao kɨmi nəməhuak mɨnə  
\p
\v 1 Kɨni aposol mɨnə mɨne nəməhuak mɨnə ye yerkwanu mɨnə ye Judia kɨmɨsərɨg nəvsaoyen mə nəmə mɨnə a pəh nien mə nəmə Isrel iriə mɨn kamhani nəfrakɨsien ye nəgkiarien kape Kughen.  
\v 2 Kɨni Pita rɨvhiak mɨvən Jerusalem, mərɨg nəməhuak yamə mɨne khani mhamə tukaməkeikei kɨvəh nao kɨmi narmamə, iriə kɨmnhani nɨkarɨn,  
\v 3 mhani mhamə, “?Rhawor e ik nɨmavən ye nimə kape nəmə kɨpəh nɨvəhyen nao kɨmi əriə, maməvɨgɨn kɨmiə miriə?”\x - \xo 11:3 \xt Wok 10:28; Gal 2:12\x*   
\p
\v 4 Kɨni Pita rɨmnəvsao kɨmi əriə kɨn narɨmnar fam yame rɨmnəm apa Sisaria.  
\v 5 Mamni mɨmə, “Nɨpɨg yɨmnaməmɨr apa Jopa, maməhuak məm nəmrərhavyen kɨrik. Məm nar kɨrik rəmhen kɨn tapolen rɨmneiwaiyu-pə ye tokrei tanə; kavi rameiwaiyu ye nɨkarɨn mɨnə reiwaiyu ipakə tuk yo.  
\v 6 Yakarha-pən huvə a tapolen a, kɨni məm nar mɨragh mɨnə pɨsɨn pɨsɨn kape tokrei tanə kasərer: yamə mɨne kaserko, masəriwək, mɨne man mɨnə pɨsɨn pɨsɨn.  
\v 7 Kɨni yɨmnərɨg nəgkiarien kɨrik ramni mɨmə, ‘Pita. Hekɨmter, muh nar mɨragh mɨnə a kɨrik mən.’  
\v 8 Mərɨg yo yakmə, ‘Yermaru. !Yakapəh! To yakpəh nənien narɨmnar mɨnə e yamə mɨne kɨsəmkɨmɨk ye nɨmrɨm.’  
\v 9 Kɨni yɨmnərɨg mɨn nəgkiarien a rɨsɨ-pən apa ye rao ye neai mɨmə, ‘Takpəh nɨniyen mə nar kɨrik rəmkɨmɨk yame Yo, Kughen, yakamni mə rhuvə əmə, rɨpəh nəmkɨmɨkien.’  
\v 10 Yɨmawəgkiar tuk narɨmnar mɨnə a m-kɨsisər; kwasɨg ikɨn, kɨrəh-si ta tapolen a, rhaktə mɨvən ye neai.   
\p
\v 11 “Ye nɨpɨg atuatuk əmə a, kwərə misɨr kɨsisər krhɨtərhav-pə ye nəkwai nimə yame yakasəmɨr ikɨn. Iriə apa Sisaria kɨmɨsher ta kɨn ərisɨr mə tukrhuə mɨrhɨkɨr yo mɨrhuvən apa Sisiria.  
\v 12 Kɨni Nanmɨn kape Kughen rɨmɨni-pə tuk yo mɨmə, ‘Rɨkim tukrɨpəh nəsɨkien mə to nakpəh nɨkwasɨgien kɨn ərisɨr.’ Kɨni piautawə mɨnə iriə sikis kɨmnhakwasɨg kɨn yo, mhavən, mɨsauru-pən ye nəkwai nimə kape Konilias.  
\v 13 Kɨni in rɨni-pə tuk əmawə mə in rɨmnəm agelo kɨrik ruə marer ye nəkwai nimə kafan mɨni-pən tukun mɨmə, ‘Takher-pən kɨn narmamə tɨksɨn khavən apa Jopa tuk kwən kɨrik yame nhagɨn əgkəp e Saemon Pita.  
\v 14 In tukrɨni-pre nəgkiarien kɨrik tuk əmiə, pəh Kughen tukrɨvəh mɨragh ik mɨne kafam narmamə mɨnə kɨn.’\x - \xo 11:14 \xt Wok 16:31 \x*   
\p
\v 15 “Kɨni nɨpɨg yɨmɨsəgkiar hanə, Nanmɨn kape Kughen rɨmneiwaiyu ye nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə rəmhen kɨn yame rɨmauə irətawə e nəmə Isrel kupən.\x - \xo 11:15 \xt Wok 10:9-48 \x* \x - \xo 11:15 \xt Wok 2:4 \x*  
\v 16 Kɨni rɨkik raməsɨk nəgkiarien kape Yermaru kapətawə yame rɨmɨni kupən mɨmə, ‘Jon rɨmnor baptaes irəmiə kɨn nu; mərɨg tukrɨpəh norien tu, Kughen tukror baptaes irəmiə kɨn Nanmɨn Rhakə.’\x - \xo 11:16 \xt Wok 1:5 \x*  
\v 17 Kɨni tukmə Kughen rɨvəhsi-pən nɨhuvəyen a Nanmɨn Rhakə kɨmi nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə rəmhen kɨn yame rɨmɨvəhsi-pə kɨmi ətawə nɨpɨg kɨtawə kɨmnhani nəfrakɨsien ye Yermaru Yesu Kristo, rhuvə əmə. Yo yermamə əmə, to yakpəh nɨni-əhuyen Kughen tuk naha nhagɨn yame In rorkeikei mə tukror mɨn kɨmi nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.”   
\p
\v 18 Nɨpɨg iriə kɨsərɨg nəgkiarien a kape Pita, kɨsapnapɨg. Mɨsəgnəgɨn Kughen, mhani mhamə, “Tukmə ror Kughen rɨmnor ta swatuk tuk narmamə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel, iriə mɨn kharkun nɨsararien ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə hah kapəriə, pəh Kughen tukrɨvəh mɨragh əriə.”\x - \xo 11:18 \xt Wok 13:48; 14:27 \x*   
\s1 Niməhuak apa Antiok  
\p
\v 19 Kɨni mərɨg, kupən, nɨpɨg Sol mɨne in mɨnə tɨksɨn kɨmɨshopni Steven, mɨsarar masor-ahas-pən mɨn kɨmi narmamə yamə mɨne kɨshatətə ye Yesu, kɨsap, mhavən isok. Iriə tɨksɨn kɨsap mhavən apa Fonisia, tɨksɨn apa Saepras, kɨni tɨksɨn khauə apa Antiok. Kɨni mamhani-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Yesu. Kɨni mərɨg kasəgkiar əmə kɨmi nəmə Isrel.\x - \xo 11:19 \xt Wok 8:1-4 \x*  
\v 20 Mərɨg tɨksɨn, iriə nəmə Saepras, mɨne Saerin, kɨmnhauə apa Antiok, kɨni mamhani-ərhav mɨn Nəgkiarien Huvə kape Yesu Yermaru tuk nəmə Gris.  
\v 21 Kɨni Kughen rɨmnasitu irəriə, narmamə khapsaah kɨsarar ye nərɨgien kapəriə, mamhani nəfrakɨsien ye Yesu.   
\p
\v 22 Nəməhuak mɨnə apa Jerusalem kɨmɨsərɨg nəvsaoyen kɨn, kɨni kɨsher-pə kɨn yermamə kɨrik nhagɨn e Banabas ruə e Antiok.\x - \xo 11:22 \xt Wok 4:36 \x*  
\v 23 Banabas ruə mɨtərhav-pə, məm mə Kughen ruɨvəhsi-pən ta nɨhuvəyen kɨmi nəmə aikɨn, kɨni Banabas, rɨkin ragien pɨk. Mamor kwirɨg kɨmi əriə mə tukasəkeikei mhavəh tɨm tɨm Yesu Yermaru yerkiriə m-fam.  
\v 24 Banabas in yemə huvə kɨrik. Nanmɨn kape Kughen rukwar iran. Kɨni nhatətəyen kafan rɨskai. In ravi narmamə khapsaah kamhakwasɨg kɨn Yesu Yermaru.   
\p
\v 25 Kɨni kwasɨg ikɨn, Banabas rɨvən apa Tasas mamarha-kɨn Sol.\x - \xo 11:25 \xt Wok 9:30 \x*  
\v 26 Nɨpɨg rɨmnəm Sol, rɨkɨr, iriu mɨravən apa Antiok mwarə apaikɨn kape newk kɨrikianə. Mwofugɨn iriə nəməhuak mɨnə aikɨn, mawəvəhwag kɨmi narmamə khapsaah. Ikɨn a Antiok, kɨmɨrikakun kɨni narmamə kape Yesu Kristo mɨnə kɨmə, “Kristin.”   
\p
\v 27 Ye nɨpɨg a, profet mɨnə tɨksɨn khatərhav a Jerusalem mhavirə mhavən Antiok.  
\v 28 Iriə kɨrik, nhagɨn e Akabus, Nanmɨn Rhakə ramarə iran, rɨmɨrkun məkupən mɨmə sweiwei ehuə kɨrik tukruh narmamə m-fam. (Kɨni profesi e rɨmauə mɨnor nəfrakɨsien kɨn ye nɨpɨg yame Klodias rɨmnamehuə ye nəmə Rom).\x - \xo 11:28 \xt Wok 21:10 \x*  
\v 29 Kɨni narmamə kape Yesu mɨnə apa Antiok kɨmɨsorkeikei mə tuksasitu ye narmamə kape Yesu mɨnə apa Judia, mɨsher-pən kɨn mane kɨrikianə kɨrikianə yame ratuatuk ye nɨrkunien kapəriə.  
\v 30 Kɨsor məknakɨn, mɨsərəhu-pən mane a ye kwermɨ Banabas mɨne Sol mə tukravən mwərəhu-pən ye kwermɨ elda mɨnə ye niməhuak apa Jerusalem.\x - \xo 11:30 \xt Wok 12:25 \x*   
\c 12  
\s1 Kughen rɨmɨrəhsi-ərav Pita ye kalabus  
\p
\v 1 Ye nɨpɨg a, king kape nəmə Rom, nhagɨn e Herod\f + \fr 12:1 \ft  King e nhagɨn e Herod Agripa. Pəh nien mə Herod Antipas.\f*, rɨmɨraptərəkɨn nəməhuak mɨnə tɨksɨn mɨmə tukruh əriə.  
\v 2 Mɨni-pən tuk kafan narmamə mɨnə mə tukhavən mharaptərəkɨn Jemes, piau Jon, mɨsərəru-ta kapən kapə.  
\v 3 Kɨni rɨmnhopni-ta Jemes məm mə nəmə Isrel, rɨkiriə ragien tukun, rarə mɨni-pən mɨn tuk kafan narmamə mɨnə mə tukharaptərəkɨn mɨn Pita. Kɨraptərəkɨn Pita ye nɨpɨg kape nəvɨgɨnien ehuə e kamni kɨmə “Nənien Bred yame yis rɨrkək iran.”  
\v 4 Kharaptərəkɨn Pita, mhrəhsi-pən ye kalabus. Kɨni Herod rɨmɨni mə mobael 16 tuksərer əswasɨg kɨn, kuas kuas ye aoa mɨnə fam, yenpɨg mɨne yeraan. Herod rɨkin raməsɨk mɨmə nɨpɨg nəvɨgɨnien ehuə tukror infamien, in tukrɨkɨr Pita muə ramərer ye nɨmrɨ mɨrh.  
\v 5 Mərɨg nɨpɨg Pita raməmɨr hanə ye kalabus, nəməhuak mɨnə kasəhuak əusɨk-əusɨk tukun.   
\p
\v 6 Kɨni tɨkəni rəkwamɨr kɨn, Herod rɨmə ta mə tukrərɨp Pita ye nɨmrɨ mɨrh. Mərɨg yenpɨg, Pita raməmɨr ye kalabus mamapɨr ye kwerkwan ye mobael mir kɨraru. Karkwəji in kɨn jen kɨraru: kɨrik raməker-pən ye kwermɨ mobael kɨrik, kɨrik raməker-pən ye kɨrik. Kɨni mobael kɨraru kawarer ye kwəruə mawarha tukun.  
\v 7 Taktəkun əmə, agelo kape Kughen rɨtɨrhav-pə tukun. Kɨni məsiə rakhak ye nəkwai kalabus. Kɨni agelo a rɨnhai kwerkwai Pita mɨmə, “Ei. !Ǝrer aihuaa!” Taktəkun əmə jen mir yame e kawəker-pən ye kwermɨ Pita kɨmɨraier-ta atuk.   
\p
\v 8 Kɨni agelo ai rɨni-pən tukun mɨmə, “Vəhsi-pən kafam sot mɨne sandel.” Kɨni Pita ror nar yame agelo rɨmɨni. Kɨni agelo a rɨni-pən tukun mə, “Takvəhsi-pən kafam kot, mɨkwasɨg kɨn yo.”  
\v 9 Kɨni Pita rɨkwasɨg kɨn, mɨratərhav ye nəkwai kalabus. Mərɨg in rɨpəh nɨrkunien mə nar yame agelo a ramor iran ror nəfrakɨsien kɨn; rɨkin rəsɨk mə ta mə in raməmrərhav əmə.  
\v 10 Kɨni iriu kɨrauə mwapita mobael yame ramərer əkupən mamarha, kɨni mɨrauə mwapita yame ror kɨraru kɨn. Kwasɨg ikɨn, kɨrauə mɨratərhav-pə ye kwəruə yame kɨmnor kɨn aean. Kwəruə a kamtərhav-pən ikɨn, kamavən Jerusalem. Kɨni ye nɨpɨg a, kwəruə ai rəhitə atuk, kɨni iriu kɨratərhav. Mawəriwak ye swatuk mɨravən. Taktəkun əmə agelo ai rəta ye Pita mamvən.\x - \xo 12:10 \xt Wok 5:19 \x*   
\p
\v 11 Məkneikɨn, Pita, rɨkin rarə, kɨni rɨmə, “Ei. Yakəm yakɨrkun mə nar e in ror nəfrakɨsien kɨn. Yesu Yermaru rɨmnher-pə kɨn agelo kafan mə tɨkrɨrəh-si ta yo ye kwermɨ King Herod mɨne narɨmnar mɨnə yame nəmə Isrel khamə tuksor irak.”   
\p
\v 12 Pita rəm rɨrkun mə Kughen ruɨrɨsɨn in, taktəkun əmə, rɨvən imei Meri, nɨsɨn Jon Mak. Narmamə khapsaah kwənhauə ta ye nəkwai nimə a masəhuak.  
\v 13 Kɨni Pita rəsɨk-əsɨk tapɨg ye nimə a. Kɨni yasitu kɨrik, nhagɨn e Roda, ruə mə tukrəhitə.  
\v 14 Kɨni in mərɨg rɨki Pita, ruɨrkun mə Pita a; kɨni rɨkin ragien pɨk tukun, kɨni mərukɨn nəhitəyen, kɨni maiyu əmə mɨvən mɨni-əsah-pən iran mɨmə, “!Ei! Narɨmnə əpə. Pita ramərer ye kwəruə apa iruə.”   
\p
\v 15 Kɨni iriə khani-pən tukun mhamə, “Nɨkam. Nakeno-eno.”  
\p Kɨni raməkeikei mamni mɨmə, “Nɨkam. Yo yakamni əfrakɨs.”  
\p Kɨni iriə khani-pən tukun mhamə, “Nɨkam. ?Tukmə ror agelo əmə kafan uə?”   
\p
\v 16 Mərɨg Pita ramərer hanə iruə maməsɨk-əsɨk tapɨg. Kɨni iriə khavən mɨsəhitə, mɨsəm in, kɨsakur kɨn.  
\v 17 Kɨni Pita rɨmɨni-əhu əriə mə tukhapim. Kɨni maməvsao kɨn Yesu Yermaru rɨmɨvəhsi-ərhav in ye kalabus. Kɨni mɨmə, “Taksəvsao kɨn kɨmi Jemes\f + \fr 12:17 \ft Jemes e ror pɨsɨn ye Aposol Jemes yame King Herod rɨmnhopni kupan (ye Wok 12:2).\f* mɨne kɨtawə mɨnə tɨksɨn.” Rəgkiar ta kɨni map.   
\p
\v 18 Kəni rɨkwamer kɨn, yenpɨg-yenpɨg, mobael yamə mɨne kasarha tuk Pita ye kalabus kasaiyoh-aiyoh əriə mɨnə kɨn, mərɨg kɨseinein mə naha nhagɨn rɨmnor Pita.\x - \xo 12:18 \xt Wok 5:22-24 \x*  
\v 19 Kɨni King Herod rɨni-pən tuk əriə mə tukhavən mɨsarhakɨn Pita; mərɨg khapəh nɨsəmien. Kɨni ai, King Herod rərɨp mobael mɨnə a ye nɨmrɨ mɨrh, mɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi əriə mə tukasəkeikei mhamhə.  
\s1 Kughen rɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi yermaru kape nəmə Rom, kɨni rɨmhə  
\p Kwasɨg ikɨn, King Herod rɨmatərhav Judia, məsok pirə, mɨvən apa kwənmhan kɨrik kamni kɨmə, Sisaria.  
\v 20 Ye nɨpɨg a, narmamə ye taon mir e Taea mɨne Saedon kɨmɨsotgoh iriə min, kɨni rɨni-əhu nəvɨgɨnien mə tukrɨpəh nherpən-ien kɨn. Kɨni iriə kɨmɨsaiyoh nasituyen kɨn Blastus, yame in ramehuə ye nautə kape King Herod. Kɨmnhavi nərɨgien kafan mə tukrokrən kɨn Herod ruə, pəh kɨsərəhu nəmərinuyen iriə min, mə tukrəta mɨn ye nəvɨgɨnien rɨvən mɨn kɨmi əriə.   
\p
\v 21 Kɨni kwənhauə ye nɨpɨg yame Herod rɨmɨni mə tukrəm əriə iran, kɨni rɨvəhsi-pən neipən huvə kafan yame ramhajoun mə in ramarmaru; mɨvən məkwətə ye kwənmhan kape king, mɨvəhsi-pən nəgkiarien kafan kɨmi əriə.  
\v 22 Kɨni iriə kɨsokrən apomh mhamə, “Yermamə e raməgkiar, pəh nien mə yermamə əmə, mərɨg in kughen kɨrik.”  
\v 23 Mərɨg Herod rɨpəh nɨvəhsi-haktəyen Kughen, məkneikɨn, Kughen rher-pə kɨn kafan agelo ror Herod rɨmɨr. Kɨni wom mɨnə kɨsən tɨpeiwə iran, rɨmhə.\x - \xo 12:23 \xt Dan 5:20 \x*   
\p
\v 24 Ye nɨpɨg a, nəgkiarien kape Kughen rarkurao. Narmamə khapsaah khani nəfrakɨsien iran.\x - \xo 12:24 \xt Aes 55:11 \x*   
\p
\v 25 Kɨni Banabas mɨne Sol kwəgkiar fam apa Jerusalem, mɨrarerɨg-pə Antiok, mɨrəkɨr kwən kɨrik nhagɨn e Jon Mak irisɨr min.\x - \xo 12:25 \xt Wok 11:29-30; 15:37 \x*   
\c 13  
\s1 Kughen rɨmɨrpen Banabas mɨne Sol mə tukrəni-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Kughen  
\p
\v 1 Ye niməhuak apa Antiok, profet mɨnə mɨne nəmhajoun mɨnə kasarə aikɨn. Iriə e: Banabas, mɨne Sol, mɨne Simeon (yame kamni kɨmə yemapɨg), mɨne Lusias yemə Saerin, mɨne Manaen (apa kupan in yermamə kɨrik kape King Herod Antipas). \fig Nəriwəkien kape Pol yame ror kɨrikianə kɨn|alt="Paul's first missionary journey" src="Paul Journey - 1.jpg" size="span" loc="Full page Landscape in chap 13" ref="Wok 13:1" \fig*  
\v 2 Kasarə, kɨni nɨpɨg kɨrik, kɨsəpəh nəvɨgɨnien masəhuak kɨmi Kughen. Kɨni Nanmɨn Rhakə ruə mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yakorkeikei mə takhavəh-si haktə Banabas mɨne Sol pəh iriu tukwor nar yame yakamokrən kɨn əriu mə tukwor.”\x - \xo 13:2 \xt Wok 9:15 \x*  
\v 3 Kɨmɨsor infamien ye nəhuakien mɨne nɨpəhyen nəvɨgɨnien, kɨni mɨsərəhu-pən kwermɨriə ye kapəriu kapə tuk nɨwəhsihaktəyen əriu. Kɨni mɨsher-pən kɨn əriu mə tukravən.\x - \xo 13:3 \xt Wok 6:6 \x*   
\s1 Banabas mɨne Sol kɨrani-ərhav Nəgkiarien Kape Kughen apa Saepras  
\p
\v 4 Nanmɨn Rhakə rɨvəhsihaktə-ta Banabas mɨne Sol, kɨni kwəsok pirə mɨravən apa Selusia, kɨni mɨwat-pən ye nəkwai rao ehuə kɨrik, mɨravən apa kwaji tanə kɨrik kamni kɨmə “Saepras.”  
\v 5 Mɨravən mɨratərhav-pən apa Saepras, mɨravən mɨrəvhiak apa yerkwanu kɨrik kamni kɨmə “Salamis.” Ikɨn aikɨn a, karəni-ərhav nəgkiarien kape Kughen ye nəkwai nimə kape nofugɨnien mɨnə kape nəmə Isrel. Kɨni Jon Mak rɨmnasitu irəriu.\x - \xo 13:5 \xt Wok 12:12; 15:39 \x*   
\p
\v 6 Kɨni irisɨr kɨrharkurao ye tanə a, mɨrhɨvən mɨrhatərhav-pən mɨn yerkwanu a Pafos. Kɨni ikɨn aikɨn a, kɨrhəm kleva kɨrik, nhagɨn e Bajisas. In yemə Isrel, yame in profet eikuə kɨrik.  
\v 7 Kleva a, in yasitu kɨrik kape gavman kape tanə a. Yamehuə a, nhagɨn e Sejas Polas, nɨrkunien kafan rehuə. Kɨni in rokrən kɨn Banabas mɨne Sol mə tukrauə mwəm in, meinai in rorkeikei mə tukrərɨg nəgkiarien kape Kughen.  
\v 8 Mərɨg kleva a, Bajisas, ramni hah Banabas mɨne Sol. (Nhag kleva a, ye nəgkiarien kape nəmə Gris, kamni kɨmə “Elimas, ” nɨpran ramni mə “kleva.”) Ramarkut mə tukrukreikɨn nərɨgien kape yamehuə a, mə tukrɨpəh nɨniyen nəfrakɨsien ye Yesu.  
\v 9 Kɨni Sol, yame nhagɨn mɨn kɨrik kamni kɨmə Pol,\f + \fr 13:9 \ft Nhag e “Sol” in nəgkiarien kape nəmə Isrel; kɨni nhag e “Pol” in nəgkiarien kape nəmə Rom. Nɨpɨg Sol rɨmavən mor wok iriə nəmə Rom, maməri-pən narəyen kapəriə, mukreikɨn nhagɨn muə nəgkiarien kape nəmə Rom.\f* Nanmɨn kape Kughen ramarə iran. Rarha-pən məm kleva a Elimas,  
\v 10 mɨni-pən tukun mɨmə, “Ik kwajikovə atuatuk kape Setan. Ik nakamni hah narɨmnar fam yame rhuvə. Ik yermamə kape təvhagə hah mɨne neikwəyen. Nɨpɨg m-fam nakaukreikɨn swatuk atuatuk kape Kughen.  
\v 11 Taktəkun əmə, kwermɨ Kughen tukrɨrap ik, nɨmrɨm tukrɨpɨs. Takpəh nəm-pipom-ien nɨkhakien.”  
\p Taktəkun əmə kleva ai rəm nətokien rəpɨgnap muə muvrɨg əpɨs nɨmrɨn. Kɨni in rɨmnəriwək mamərav-ərhav əmə mamarkut mɨmə yermamə kɨrik tɨkrɨvəh kwermɨn mɨkɨr in.\x - \xo 13:11 \xt Wok 9:8 \x*  
\v 12 Kɨni gavman a rəm nar a rɨmnor, rakur pɨk kɨn nəvhagien kape Pol mɨne Banabas, kɨni mamni nəfrakɨsien ye nəgkiarien kape Yesu Yermaru.   
\s1 Banabas mɨne Pol kɨravən apa Antiok  
\p
\v 13 Kɨni Pol mɨne in mɨnə tɨksɨn kɨmnhavən apa Pafos, mhavən ye rao ehuə kɨrik, mhavən apa kwənmhan kɨrik kamni kɨmə Pamfilia. Mhavən mhavhiak ye yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Pega. Ikɨn aikɨn a, Jon Mak rɨmnəpəh əriə ikɨn mɨrerɨg mamvən apa Jerusalem.\x - \xo 13:13 \xt Wok 15:38 \x*  
\v 14 Kɨni iriə kɨsarar apa Pega, mɨseriwək mamhavən apa yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Antiok, apa Pisidia. Ye nɨpɨg kape Sabat, khavən ye nəkwai niməhuak kape nəmə Isrel, mɨsəkwətə.  
\v 15 Kəvheikɨn nəkwəkwə kape Loa kape Moses mɨne nəkwəkwə kape profet mɨnə kupən, kɨni kwasɨg ikɨn, namehuə kape niməhuak mɨnə kɨsaiyoh əriə mhamə, “Yo mɨnə tɨksɨn. Tukmə kɨmiə nakamhavəh nəgkiarien kɨrik tuk nərɨp-tɨm-tɨmien nəmə iku, hani-ərhav.”   
\p
\v 16 Kɨni Pol rhekɨmter, mɨni-əhu əriə mə tukhapim, kɨni mɨmə, “Nəmə Isrel, mɨne nəmə iku pɨsɨn pɨsɨn mɨnə yamə mɨne nakhasiai Kughen kape nəmə Isrel, kɨmiə fam taksətərɨg kɨn nəgkiarien kafak.  
\v 17 Kupən, Kughen kape nəmə Isrel rɨmɨrpen kaha kapəmawə mɨnə, kɨni nɨpɨg kɨmɨsarə rəmhen kɨn yepsɨpɨs mɨnə Ijip, Kughen rɨvəh-si haktə əriə mor əriə khauə mhapsaah. Ye nəsanɨnien ehuə kafan, In rɨrəhsi-ta əriə ye kwermɨ nəmə Ijip.\x - \xo 13:17 \xt Eks 1:7; 6:6; 12:51 \x*  
\v 18 Kɨni khavən mɨsarə ye kwənmhan əkwak mɨseriaji newk foti, masor təvhagə hah; mərɨg Kughen rapəh nɨpəhyen əriə.\x - \xo 13:18 \xt Nam 14:34; Dut 1:31-32 \x*  
\v 19 In rɨmnor narmamə mɨnə kape nəmə Isrel kamhauh gavman mɨnə kape tanə seven yamə mɨne kasarə ye tanə a Kenan; kɨni mɨvəhsi-pən tanə a kapəriə kɨmi rɨpmawə mɨnə, mə kapəriə.\x - \xo 13:19 \xt Dut 7:1; Jos 14:1 \x*  
\v 20 Narɨmnar a rɨmnor rɨvəh nɨpɨg rəmhen kɨn newk 450.  
\p “Kwasɨg ikɨn, Kughen rɨvəh-si haktə namehuə kapəriə mɨnə mə tuksarmaru irəriə, mhauə mɨseriaji nɨpɨg kape profet kɨrik nhagɨn e Samuel.\x - \xo 13:20 \xt Jdg 2:16; 1 Saml 3:20 \x*  
\v 21 Nɨpɨg a in a, kɨmɨsaiyoh Kughen mhamə iriə kɨsorkeikei mə tukhavəhsi-haktə king kɨrik kapəriə. Kɨni Kughen rɨvəh-si haktə yermamə kɨrik nhagɨn e Sol, kwajikovə kape Kis. In kwənərəus kape Benjamin. Sol rɨmnehuə irəriə rəmhen kɨn king kapəriə kape newk foti.\x - \xo 13:21 \xt 1 Saml 8:5,19; 10:20-24 \x*  
\v 22 Kɨni ai Kughen rɨrəhsi-əhu Sol, kɨni mɨvəhsi-haktə Deved mor king kɨn kapəriə. Kughen rəgnəgɨn King Deved mɨmə, ‘Yakəm yakɨrkun mə Deved e, kwajikovə kape Jese, norien kafan ratuatuk ye rɨkik. In yermamə kɨrik in ramor rɨkik.’\rq (1 Saml 13:13; 16:12)\rq*\x - \xo 13:22 \xt Sam 89:20\x*   
\p
\v 23 “Kɨni taktəkun ai, Kughen ruəvəh-si haktə mɨkɨp King Deved kɨrik, nhagɨn e Yesu, mə tukrɨvəh mɨragh narmamə, rəmhen kɨn yame Kughen rɨmɨrpen-ta kupan.\x - \xo 13:23 \xt 2 Saml 7:12-16 \x*  
\v 24 Mərɨg kwasɨg ikɨn Yesu ruə mɨrikakun kafan wok, Jon Baptaes rɨmnamni-ərhav tuk nəmə Isrel mɨmə, ‘Taksarar ye nərɨgien kapəmiə tuk təvhagə hah kapəmiə, mɨsor baptaes.’\x - \xo 13:24 \xt Mat 3:1-2 \x*  
\v 25 Kɨni nɨpɨg kape Jon Baptaes ruə ipakə tuk nərkinien kafan wok, kɨni rɨmɨni-pən tuk əriə mɨmə, ‘?Kɨmiə nakharkun mə yo pa? Pəh nien mə yo e yermamə Kughen rɨmɨni ta. Takasətərɨg kɨn yo. Yermamə kɨrik e ramuə, yo yakpəh nəmhenien mɨmə yo jakrɨsɨn ta nərəus ye kafan sandel.’\f + \fr 13:25 \ft  Nəgkiarien e kape Jon Baptaes raməmɨr ye Mak 1:7; Jon 1:20, 27.\f*   
\p
\v 26 “Yo mɨnə tɨksɨn, kɨmiə kwənərəus kape Ebraham, mɨne kɨmiə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə e nakamhasiai Kughen kape nəmə Isrel. Kughen rɨmɨvəhsi-pə Nəgkiarien kape swatuk yame tukrɨvəh mɨragh narmamə iran.  
\v 27 Nɨpɨg Yesu rɨmatərhav-pə əmə, nəmə Jerusalem mɨne namehuə kɨmɨseinein mə In a In yermamə yame Kughen rɨmɨrpen. Kɨni mɨseinein nəgkiarien kape profet mɨnə kupən yame kaməvheikɨn ye Sabat mɨnə fam. Məkneikɨn, kɨmɨshopni Yesu rəri-pən nəgkiarien kape profet mɨnə kupən.  
\v 28 Kɨni iriə khapəh nɨsəm-pawk-ien mə In rɨmnor norien has kɨrik yame ratuatuk mə tukrɨmhə tukun, kɨni kɨsarar, mɨsəkeikei kɨmi Paelat, yamehuə kape nəmə Judia, mə tukhopni Yesu.\x - \xo 13:28 \xt Mat 27:22-23 \x*  
\v 29 Kɨmɨsor fam narɨmnar a rəri-pən nəgkiarien kape profet mɨnə kupən. Kɨmnharəh-si-əhu nɨpran ye nai kamarkwao kɨn, mharəh mhavən, mɨsəru-pən ye nəpəəg kapier.\x - \xo 13:29 \xt Mat 27:59-60 \x*  
\v 30 Mərɨg Kughen rɨmnor In ramragh mɨn ye nɨmhəyen.  
\v 31 Kɨni rɨmɨmragh mɨn, mɨtərhav-pə tuk narmamə kafan mɨnə. Narmamə mɨnə a, kɨmɨseriwək kwis iriə Yesu kupən. Kharikakun Galili, mhauə mɨseriaji-pə ye Jerusalem. Kɨni taktəkun ai, narmamə mɨnə a kamhani-ərhav-pən kɨmi piautawə mɨnə e, nəmə Isrel, mə iriə kɨmɨsəm əfrakɨs Yesu, mhani mhamə In rɨmɨmragh əfrakɨs.\x - \xo 13:31 \xt Wok 1:3,8 \x*   
\p
\v 32 “Kɨni kɨmawə yɨmnhauə ikɨn e tuk nɨni-ərhavyen Nəgkiarien Huvə kɨmi əmiə. Nɨrpenien yame Kughen rɨmɨni-pən tuk kaha kapətawə mɨnə kupən,  
\v 33 ruɨni-ta tuk ətawə, nɨmɨkɨpriə. Rɨmnor Yesu rɨmragh mɨn ye nɨmhəyen, rəri-pən nəgkiarien ye Ol Sam japta tu yame ramni mɨmə,  
\q1 “‘Ik kafak kwajikovə.  
\q2 Yɨmɨrəh Ik e towei.’\rq (Sam 2:7)\rq*   
\p
\v 34 “Kughen ruɨni-ərhav ta ye Nəkwəkwə kape Kughen mɨmə tukror Yesu ramragh mɨn ye nɨmhəyen kafan, mərɨg In tukrɨpəh mɨn nɨmhəyen; nɨpran to rapəh nəmətɨtien. Kɨni mamni mɨmə,  
\q1 “‘Yo jakvəhsi-pre nɨhuvəyen kɨmik rəmhen kɨn yame yɨmɨrpen-ta mə jakwəhsi-pən kɨmi King Deved.’\rq (Aes 55:3) \rq*   
\p
\v 35 “Kɨni nəgkiarien pɨsɨn kɨrik ye Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə,  
\q1 “‘Ik to nakpəh nɨpəhyen mə nɨprai yemə rhakə kafam tukrəmətɨt.’\rq (Sam 16:10)\rq*   
\p
\v 36 “Nɨpɨg King Deved rɨmamragh, in mamor narɨmnar yame Kughen rorkeikei. Kwasɨg ikɨn, rɨmhə. Kɨnɨm in iriə kafan kaha mɨnə. Kɨni nɨpran ruəmətɨt ta.  
\v 37 Mərɨg nɨprai Yesu yame Kughen rɨmnor rɨmragh mɨn ye nɨmhəyen, in rɨpəh nəmətɨtien.\f + \fr 13:37 \ft Aposol Pita mɨn rɨmnhoprai nəgkiarien ye Sam 16:10 ye Ol Wok 2:22-35.\f*   
\p
\v 38-39 “Ror pən, yo mɨnə tɨksɨn, takasəkeikei mharkun huvə nəgkiarien yame kɨmawə yakamhani-ərhav-pre tuk əmiə mhamə Yesu rɨmnor swatuk mə Kughen tukrɨrəhsi-ta narpɨnien kape təvhagə hah kape narmamə. Yermamə, to rəri-pən pawk Loa mɨnə fam kape Moses, to Kughen rɨpəh nɨniyen mə in yemə atuatuk. Mərɨg narmamə m-fam yamə mɨne khani nəfrakɨsien ye Yesu, Kughen tukrɨni mə iriə nəmə atuatuk.\x - \xo 13:38-39 \xt Rom 10:4 \x*  
\v 40 Ror məknakɨn mə kɨmiə takasərɨg əmiə, pəh nəgkiarien kape profet mɨnə tukrɨpəh nuə-mɨnien irəmiə  
\v 41 yame ramni mɨmə,  
\q1 “‘!Ah! Kɨmiə yamə mɨne naksarh iakei irak.  
\q2 Taksəm, mharkun. Mɨsakur, kɨni mhamhə.  
\q1 Jakor nar kɨrik irəmiə, to yermamə kɨrik rhoprai-pre kɨmi əmiə,  
\q2 to kɨmiə nakhapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran.’”\rq (Hab 1:5) \rq*   
\s1 Narmamə rɨkiriə ramagien tuk nərɨgien Nəgkiarien Huvə  
\p
\v 42 Kɨni nɨpɨg Pol mɨne Banabas kɨratərhav, narmamə kɨsaiyoh masəkeikei kɨmi əriu mhamə, “Ye Sabat yame ramuə, nakrarerɨg-pə mɨn, mwəgkiar mɨn kɨn kɨmi əmawə.”  
\v 43 Kasəhuak infamien, mɨsaiyu rik rik, narmamə khapsaah kɨmnhakwasɨg kɨn Pol mɨne Banabas.  
\p Narmamə mɨnə a, tɨksɨn nəmə Isrel, mɨne tɨksɨn nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn yamə mɨne kɨmɨsəpəh narəyen kape nəmə iməriə ikɨn, mhauə mhakwasɨg kɨn nəhuakien kape nəmə Isrel. Kɨni iriu kawəgkiar kɨmi əriə mwor kwirɨg kɨmi əriə mɨrəmə, “Takasəkeikei mɨsarə ye nɨhuvəyen kape Kughen mamharpɨn.”   
\p
\v 44 Kɨni ai, ye Sabat yame ramuə, ipakə tuk narmamə mɨnə fam ye yerkwanu a khauə mɨsofugɨn mə tuksərɨg mɨn nəvsaoyen kɨn Yesu Yermaru.   
\s1 Nəmehuə kape nəmə Isrel kɨmɨsəpəh Pol mɨne Banabas; kɨni iriu kɨravən tuk nəmə tanə pɨsɨn mɨnə  
\p
\v 45 Mərɨg nəmə Isrel tɨksɨn kɨmɨsəm mə narmamə khapsaah kwənhauə aikɨn, kasor jalus kɨmi Pol, mamhani hah in mɨne nəgkiarien kafan.  
\v 46 Mərɨg Pol mɨne Banabas krapəh nɨragɨnien; mɨrəni mɨrəmə, “Kɨmru yakawarkut mə jakrəni-ərhav nəgkiarien kape Kughen mwəkupən kɨmi əmiə nəmə Isrel. Kɨni kɨmiə nakasəpəh nəgkiarien kapəmru ramhajoun pən mə nakhapəh nɨsəmhenien mə takhavəh nɨmraghien rerɨn. !Nəmhen, pəh kɨmru yakwəpəh əmiə mɨravən tuk nəmə iku pɨsɨn pɨsɨn mɨnə!\x - \xo 13:46 \xt Wok 3:26; 18:6 \x*  
\v 47 Meinai Kughen Yermaru rɨmɨvəhsi-pə ta nəgkiarien kɨmi əmawə mɨmə,  
\q1 “‘Yɨmnor ik laet kape tanɨmtanə.  
\q2 Mə ik takvən mɨni-ərhav swatuk yame jakvəh mɨragh narmamə fam iran, rarkurao ye tanɨmtanə.’”\rq (Aes 49:6) \rq*   
\p
\v 48 Kɨni nɨpɨg narmamə e pəh nien mə nəmə Isrel kɨmɨsərɨg nəgkiarien a, rɨkiriə ragien pɨk. Kɨni kasəgnəgɨn Kughen tuk nəgkiarien kafan. Kɨni narmamə yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen ta əriə mə tukhavəh nɨmraghien rerɨn, iriə kɨmnhani nəfrakɨsien iran.  
\v 49 Ror məkneikɨn, nəgkiarien kape Kughen rɨtərhav mɨvən ikɨn mɨnə fam rarkurao ye kwənmhan a.   
\p
\v 50 Məkneikɨn nəmə Isrel kɨmnhavən mɨsəm nɨpianehuə yamə mɨne kasəhuak ye nəhuakien kape nəmə Isrel, mɨne nəmehuə mɨnə kape rukwanu a, mɨsarkut tuk əriə mhamə tukhauh Pol mɨne Banabas. Kɨni mɨsəkəu-ta əriu a iməriə ikɨn.  
\v 51 Mərɨg iriu kwarpita-arpita nɨmokrur ye sandel kapəriu [mwor nɨmtətien mə nəmə ikɨn a kɨmɨsor nar kɨrik rɨpəh nəmhenien.] Kɨni kɨravən apa yerkwanu a, Ikoniam.\x - \xo 13:51 \xt Mat 10:14; Wok 18:6 \x*  
\v 52 Mərɨg narmamə kape Yesu mɨnə apa Antiok, Nanmɨn kape Kughen rukwar irəriə; kɨni rɨkiriə ragien.   
\c 14  
\s1 Pol mɨne Banabas kɨmɨravən apa Ikoniam  
\p
\v 1 Nar a rɨmnor mɨn apa Ikoniam. Apaikɨn, Pol mɨne Banabas kɨmɨwauru-pən ye niməhuak kape nəmə Isrel mɨwəgkiar mɨwapita, mɨrəvi narmamə khapsaah- nəmə Isrel mɨne nəmə Gris mɨn; khani nəfrakɨsien ye Yesu.  
\v 2 Mərɨg nəmə Isrel yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien ye nəgkiarien kapəriu kɨmnhavən tuk nəmə Gris, mhauh nərɨgien kapəriə mə tuksəməkɨn nəməhuak mɨnə, mhani hah əriə.  
\v 3 Mərɨg Pol mɨne Banabas kɨmɨwarə aikɨn a ror tu; kɨni kwətgah tuk nɨni-ərhavyen Nəgkiarien Huvə kape Yesu Yermaru; kɨni Kughen rɨmnor əriu kwor nɨmtətien rɨpsaah mə narmamə tuksəm kharkun mə nəgkiarien kape nɨhuvəyen kape Kughen ror nəfrakɨsien kɨn.\x - \xo 14:3 \xt Mak 16:20; Hib 2:4 \x*   
\p
\v 4 Nəmə ikɨn kɨmɨsəwhai əriə mɨnə; tɨksɨn kɨmnhakwasɨg kɨn nəmə Isrel yamə mɨne khapəh nhaniyen nəfrakɨsien ye Yesu, kɨni tɨksɨn kɨmnhakwasɨg kɨn aposol mir a.  
\v 5 Nəmə Isrel a, mɨne nəmə Gris, mɨne nəmehuə mɨnə kapəriə kɨmnharai mhun nəgkiarien mhamə tukhauh əriu mɨsarkwhopni əriu kɨn kapier apɨg.\x - \xo 14:5 \xt Wok 14:19 \x*  
\v 6-7 Nɨpɨg Pol mɨne Banabas kwərɨg nɨrai-mhunien kapəriə, kwarar, mɨwap mɨravən ye provins e Likaonia.  
\s1 Pol mɨne Banabas kɨmɨravən apa Listra  
\p Kɨni mawəriwak, mɨravən yerkwanu mir a, Listra mɨne Debe. Kɨni ye yerkwanu mir a mɨne ikɨn mɨnə ipakə tuk yerkwanu mir a, iriu kɨmarəni-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Yesu.  
\v 8 Apa Listra, yermamə kɨrik apaikɨn nɨhun rahas ror hanə; to rapəh nəriwəkien. Ramkwətə,  
\v 9 mamətərɨg kɨn nəgkiarien kape Pol. Kɨni Pol rəm tɨm tɨm kwən a mɨrkun mə ruɨni-ta nəfrakɨsien mɨmə Kughen to rɨrkun nor-huvəyen nɨhun.  
\v 10 Kɨni Pol rokrən apomh mɨmə, “!Ah! Hekɨmter.” Taktəkun əmə rhekɨmter məriwək.   
\p
\v 11 Kɨni narmamə kɨsəm nar yame Pol rɨmnor, kɨsokrən mamhani ye nəgkiarien Likaonia mhamə, “!Səmru! !Kughen kapətawə mɨnə khaukrekɨn əriə mɨnhauə mɨsor yermamə kɨn əriə, mɨseiwaiyu-pə imətawə!”\x - \xo 14:11 \xt Wok 28:6 \x*  
\v 12 Kɨni rɨkiriə rəsɨk mə Banabas e Sus, [yermaru kape kughen mɨnə kapəriə.] Mərɨg in ai Pol in yermamə kape nəgkiarien, rɨkiriə rəsɨk mə in e Heremes, yeni kape kughen mɨnə kapəriə.  
\v 13 Nimə kape kughen e Sus, ramərer ye nɨkar rukwanu pən. Kɨni pris kape kughen a rɨmavən mokwan-pən jihi nai ye kau mɨnə tɨksɨn məsɨg əriə muə ye kwəruə kape kəupə ye yerkwanu a kɨmnor kɨn kapier. In mɨne kwhen a kɨsorkeikei mə tukhauh mhavaan nar mɨragh mɨnə a tuk nəhuakien kɨmi Pol mɨne Banabas.   
\p
\v 14 Mərɨg aposol mir a kwərɨg nəvsaoyen kɨn, kweikus neipən kapəriu [mwor nɨmtətien mə rɨkiriu rəpou.] Mwaiyu mɨravən ye kwerkwan irəriə mwokrən ehuə mɨrəmə,  
\v 15 “!Ah! ?Rhawor nakhamə taksor nar e? Kɨmru yermamə mir əmə e- rəmhen kɨn əmiə. Kɨmru yakərauə mə jakrəni-ərhav Nəgkiarien Huvə, mɨrəmə taksarar ye nərɨgien kapəmiə, mhapəh nɨsəhuakien kɨmi kughen apnapɨg mɨnə. Mɨsəhuak əmə kɨmi Kughen rerɨn. In rɨmnor neai mɨne nɨmoptanə mɨne tame tahik, mɨne narɨmnar fam yame kamhaswin irəriə.\x - \xo 14:15 \xt Sam 146:6; Wok 10:26 \x*  
\v 16 Apa kupən, In rɨmnəta ye narmamə m-fam ye tanɨmtanə kɨsəri-pən əmə swatuk mɨnə kapəriə.\x - \xo 14:16 \xt Wok 17:30 \x*  
\v 17 Mərɨg nɨpɨg m-fam, In ramor swatuk kɨmi əriə mə iriə tukharkun nɨsəmien nɨhuvəyen kafan. In ramor nəhig ramɨp; mamor nəvɨgɨnien ramor kwənkwan ye nɨpɨg mɨnə atuatuk kapəriə. In ravəhsi-pre nəvɨgɨnien kɨmi əmiə, mamor rɨkimiə ramagien.”\x - \xo 14:17 \xt Jer 5:24 \x*  
\v 18 Aposol mir a kɨrəni pawk nəgkiarien a, mərɨg ipakə əmə iriu kɨrapəh nəmhenien tuk nɨrəni-əhuyen narmamə mɨnə a yamə mɨne khamə tukhauh kau, mhavaan əru, mɨsor sakrefaes kɨn kɨmi əriu.   
\p
\v 19 Kasarə pi pom mamhavən, kɨni nəmə Isrel tɨksɨn kɨmnhasɨ-pən apa Antiok mɨne Ikoniam, mhauə mhatərhav-pə Listra. Khavi narmamə khapsaah khauə mhakwasɨg kɨn əriə, mharaptərəkɨn Pol, mɨsəsɨk in kɨn kapier, mhaukəkin in mɨsərəhu in iruə yerkwanu a, mɨsapəh raməmɨr. Rɨkiriə rəsɨk mə ruamhə əfrakɨs.\x - \xo 14:19 \xt Wok 17:13; 2 Kor 11:25 \x*  
\v 20 Mərɨg narmamə kape Yesu mɨnə kɨmnhauə mɨsərer rao rao kɨn, Pol rhekɨmter mɨn, mɨvən mɨn yerkwanu a. Kəni rɨkwamer kɨn, in mɨne Banabas kɨmɨravən apa yerkwanu a Debe.   
\s1 Pol mɨne Banabas kɨrarerɨg-pən Antiok ye provins e Siria  
\p
\v 21 Pol mɨne Banabas kɨmɨrani-ərhav Nəgkiarien Huvə yerkwanu a Debe, mɨrəvi narmamə khapsaah khauə narmamə kape Yesu mɨnə. Kwarar mɨn, mɨrarerɨg mɨn mɨravən apa Listra. Kwasɨg ikɨn, kratərhav mɨn aikɨn, mɨrarerɨg mɨrauə Ikoniam. Kwasɨg ikɨn, kɨrarerɨg mɨn mɨrauə apa Antiok.  
\v 22 Ikɨn mɨnə, iriu kwərɨp tɨm tɨm narmamə kape Yesu mɨnə mwor kwirɨg kɨmi əriə mə tuksərer tɨm tɨm ye nhatətəyen kapəriə, mɨrəmə, “Kɨtawə kamhavən ye Narmaruyen kape Kughen, tukasəkeikei mɨsəm rəutən tuk ətawə.”\x - \xo 14:22 \xt Wok 15:32; 1 Tes 3:3 \x*  
\v 23 Kɨni Pol mɨne Banabas kɨrmɨavən ye niməhuak mɨnə, mɨravəh-si haktə elda mɨnə kapəriə, mwapəh nəvɨgɨnien mawahuək, mawərəhu-pən əriə ye kwermɨ Yesu Yermaru yame kashatətə iran.   
\p
\v 24 Kɨni ai, kɨrakrao ye kwənmhaan a Pisidia, mwəsok-pihiu mɨravən Pamfilia  
\v 25 marəni-ərhav Nəgkiarien Huvə apa Pega. Mwəsok pirə mɨn yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Atalia.  
\v 26 Mɨravən ye rao kɨrik mɨrarerɨg mɨn mɨrauə Antiok ye provins a Siria. Ikɨn aikɨn a kɨmnaməhuak kupən kɨmi Kughen mə In tukrɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi əriu mə iriu tukratərhav mɨrəni-ərhav nəgkiarien kape Kughen. Kɨni taktəkun ai kwor infamien ye nəriwəkien kapəriu.\f + \fr 14:26 \ft Nəmə Antiok kɨmɨsher-pən kɨn Pol mɨne Banabas mə tukrakurao məvsao kɨn Yesu Kristo. Newk kɨrikianə ruauə muavən ta, kɨni taktakun ai iriu kɨrarerɨg-pə apa Antiok.\f*   
\p
\v 27 Kɨmɨratərhav-pə aikɨn a, mwokrən kɨn nəməhuak mɨnə mə tukhauə mɨsofugɨn. Kɨni mwəvsao kɨn narɨmnar mɨnə a yame Kughen rɨmnor əriu mə tukwor, məhitə ye swatuk tuk nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mə tukhauə mhani nəfrakɨsien ye Yesu.\x - \xo 14:27 \xt Wok 15:4,12 \x*  
\v 28 Kɨni iriu mwarə aikɨn a ror tu iriə narmamə kape Yesu mɨnə.   
\c 15  
\s1 Nəməhuak mɨnə tɨksɨn khamə tukaməkeikei kəri-pən Loa kape Moses  
\p
\v 1 Narmamə tɨksɨn khatərhav a Judia, mɨsəsok-pihiu, mhavən apa Antiok. Mɨshajoun nəməhuak mɨnə mhamə, “Tukmə kɨpəh nəsɨgpənien əmiə rəri-pən Loa yame Moses rɨmɨni, Kughen to rɨpəh nɨvəh-mɨraghien əmiə.”\x - \xo 15:1 \xt Gal 5:2\x*  
\v 2 Kɨni Pol mɨne Banabas mɨne narmamə mɨnə a, kasotgoh pɨk kɨmi əriə mɨnə tuk nəgkiarien a. Məkneikɨn, nəməhuak mɨnə apa Antiok khavəh-si haktə Pol mɨne Banabas mɨne narmamə mɨnə mɨn tɨksɨn mə tukhavən apa Jerusalem mɨsəm aposol mɨnə mɨne elda mɨnə kape niməhuak tuk nərəhu-atuatuk-ien nərɨgien a.\x - \xo 15:2 \xt Gal 2:1\x*   
\p
\v 3 Nəməhuak mɨnə kɨsher-pən kɨn əriə mə tukhavən. Nɨpɨg khavən, mhatərhav-pən Fonisia mɨne Sameria, mhani-əsah pən tuk əriə mə nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə kɨmnhauə mhani nəfakɨsien ye Yesu. Nəvsaoyen a ror nəməhuak mɨnə rɨkiriə ragien.  
\v 4 Nɨpɨg khauə mhatərhav-pə Jerusalem, nəməhuak mɨnə mɨne aposol mɨnə mɨne elda mɨnə kɨmnhani vi vi əriə. Kɨni Pol mɨne kafan mɨnə kasəvsao kɨn narɨmnar yamə mɨne Kughen rɨmɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmi əriə mə tuksor.\x - \xo 15:4 \xt Wok 14:27 \x*   
\p
\v 5 Mərɨg Farisi mɨnə tɨksɨn yamə mɨne khani nəfrakɨsien ye Yesu kɨshekɨmter mhamə, “Nəmə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel, tukaməkeikei kəsɨg-pən əriə kɨni tukaməkeikei khajoun əriə pəh kɨsəri-pən Loa kape Moses.”   
\p
\v 6 Kɨni aposol mɨnə mɨne elda mɨnə kape niməhuak kɨsəkwətə tuk nərɨgien a.  
\v 7 Kɨmɨsəgkiar rapomh pɨk, kɨni Pita rhekɨmter mɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn. Kɨmiə nakharkun mə tu tu kwənmopɨn, Kughen rɨmɨrpen-ta yo irətawə mɨmə yo jakni-ərhav Nəgkiarien Huvə kɨmi narmamə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel, mə iriə tukhani nəfrakɨsien ye Yesu.\x - \xo 15:7 \xt Wok 10:1-43 \x*  
\v 8 Kughen, yame rɨrkun rɨki narmamə, mɨvəhsi-pən Nanmɨn Rhakə kɨmi əriə rəmhen əmə kɨn yame rɨmɨvəhsi-pə kɨmi ətawə, kɨni mamor nɨmtətien mə rɨkin ragien mɨn tuk əriə.\x - \xo 15:8 \xt Wok 10:44; 11:15 \x*  
\v 9 Rɨpəh norien ror pɨsɨn kɨmi əriə. Nɨkam. Iriə mɨn khani nəfrakɨsien iran, kɨni In rɨvəh-si ta təvhagə hah kapəriə rəmhen kɨn yame rɨmnor ta irətawə.  
\v 10 Kɨmiə naksəvi niemhaa kape Kughen mhavəhsi-pən loa kɨrik kɨmi əriə rəmhen kɨn kajipə pam kɨrik. Səmru. Kɨtawə, mɨne kapətawə kaha mɨnə kupən khapəh nɨsəmhenien mə to kharəh kajipə pam a.\x - \xo 15:10 \xt Mat 11:30; Gal 3:10\x*  
\v 11 Mərɨg kɨtawə kɨshatətə ye Yesu Yermaru mə tukrɨvəh mɨragh ətawə ye nɨhuvəyen kafan, mɨne nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mɨn.”\x - \xo 15:11 \xt Gal 2:16; Efes 2:5-8\x*   
\p
\v 12 Nəgkiarien a rətapɨg pɨk kɨn narmamə mɨnə a kasofugɨn aikɨn a. Kɨni iriə kasətərɨg əmə kɨn Pol mɨne Banabas kawəvsao kɨn nɨmtətien yamə mɨne Kughen rɨmɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmi əriu mə tukwor ye nɨmrɨ narmamə ye tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.   
\s1 Jemes rətapɨg kɨn nəgkiarien  
\p
\v 13 Pol mɨne Banabas kwor infamien ye nəvsaoyen, kɨni Jemes rhekɨmter, mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn, sətərɨg kɨn yo.\x - \xo 15:13 \xt Gal 2:9\x*  
\v 14 Saemon Pita rɨmnhoprai-pə huvə kɨmi ətawə mə Kughen rɨmnor əpu In kɨmi nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mɨpɨk ta əriə tɨksɨn mə kafan narmamə mɨnə.  
\v 15 Rəmhen əmə kɨn nəgkiarien kape profet kɨrik kupən yame rɨmɨrai ye Nəkwəkwə kape Kughen, mə Kughen rɨmə,   
\q1
\v 16 “‘Kwasɨg ikɨn, Yo jakrerɨg-pə mɨn. Mor huvə rao\f + \fr 15:16 \ft  Nəgkiarien kape nəmə Gris rɨpəh nɨniyen “rao kape King Deved” mərɨg rɨmə, “nimə tapolen kape King Deved.” Mərɨg nɨpran rɨmə “generation” uə yerkwanu, mɨne narmamə, mɨne nimə.\f* kape narmaruyen kape King Deved e yame rɨmnaməteih kupən, ipakə əmə rəmnɨm.  
\q2 Rɨnahas pawk, jakrəh-si haktə, mɨrɨrpɨn, məspir, mor rəutən mɨn.   
\q1
\v 17-18 Mə narmamə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel- narmamə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə rarkurao ye tanɨmtanə- yamə mɨne yɨmɨrpen ta əriə mə kafak narmamə mɨnə tuksarha-pə tuk Yo.  
\q1 Yo e Kughen Yermaru, apa kupan yɨmnhajoun narmamə kɨn narɨmnar mɨnə e mə tukharkun. In e nəgkiarien kafak.’”\rq (Amos 9:11-12)\rq*   
\p
\v 19 Kɨni Jemes rɨmə, “Nəgkiarien kafak ror məkneikɨn: Taktəkun ai, narmamə yamə mɨne pəh nien mə nəmə Isrel kwəsarar ye nərɨgien kapəriə mamhauə tuk Kughen. Rapəh nəmhenien mə kɨtawə tuksor rɨskai pɨk tuk əriə.  
\v 20 Mərɨg pəh kharai nəkwəkwə kɨrik rɨvən kɨmi əriə, mhani-pən tuk əriə mhamə tukhapəh nɨsənien nəvɨgɨnien yame kɨmoh kɨvaan əru tuk nəhuakien kɨmi nanmɨ kughen eikuə mɨnə. Nəvɨgɨnien mɨnə a kɨsəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen. Mhapəh nɨsor-haspən-ien kɨmi nɨpiraovɨn. Mhapəh nɨsənien nar mɨragh yame kɨmnəvɨt-əpni, meinai nɨtawɨn raməmɨr hanə ye nɨpran. Mhapəh nɨsənien nɨtə.\x - \xo 15:20 \xt Eks 34:15-17; Lev 17:10-16 \x* \fig Kughen eikuə kape nəmə Gris|alt="Two Greek false gods" src="HK032A.jpg" size="col" copy="Horace Knowles" ref="Wok 15:20" \fig*  
\v 21 Tukasəkeikei mhavəhsi-pən natuakəmien mɨnə e kɨmi əriə meinai kɨmnharikakun ta tu, kaməvheikɨn Loa kape Moses ye Sabat mɨne fam ye nəkwai niməhuak mɨnə fam kape nəmə Isrel. Kɨni kɨmnamni-ərhav Loa kape Moses yerkwanu mɨnə m-fam.”   
\s1 Aposol mɨnə mɨne elda mɨnə kɨsher-pən kɨn nəkwəkwə kɨrik kɨmi nəməhuak mɨnə pəh nien mə nəmə Isrel  
\p
\v 22 Kɨni aposol mɨnə mɨne elda mɨnə, mɨne nəməhuak mɨnə fam khani kwis mə tukhavəhsi-haktə iriə tɨksɨn mɨsher-pən kɨn əriə khakwasɨg kɨn Pol mɨne Banabas, mhavən apa Antiok. Mɨshajoun Saelas mɨne Judas (nhagɨn mɨn kɨrik kamni kɨmə Basabas). Kwərə mir a, narmamə kamhasiai əriu.  
\v 23 Mhavəhsi-pən nəkwəkwə kɨmi əriu mə tukhrɨvəh mɨravən. Nəkwəkwə a ramni mɨmə,  
\pi1 Kɨmawə aposol mɨnə mɨne elda mɨnə, kɨmawə piaumiə mɨnə.  
\pi1 Kɨmawə yakamhani vi vi əmiə, nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, kɨmiə nəməhuak mɨnə, yame kasarə apa Antiok, mɨne Siria, mɨne Silisia:   
\pi1
\v 24 Yakasərɨg mə kɨmawə tɨksɨn kɨmnhauə mɨsor rɨskai-pre pɨk tuk əmiə. Mərɨg kɨmawə yakhapəh nhavəhsi-pənien nəgkiarien kɨrik kɨmi əriə mə tukhauə mɨsor məknenkɨn.  
\v 25 Ror pən, kɨmawə yɨmɨsəkwətə kɨrik, mɨshajoun yermamə kɨraru e mɨsher-pre kɨn mə tukravəh nəgkiarien kapəmawə mɨraurə kɨmi əmiə. Mə iriu tukrakwasɨg kɨn fren kapəmawə mir e Pol mɨne Banabas.  
\v 26 Ipakə əmə iriu kramhə tuk nɨni-ərhavyen nəgkiarien kape Yesu Kristo, Yermaru kapətawə.  
\v 27 Kɨmawə yaksher-pre kɨn Judas mɨne Saelas mə iriu tukraurə tuk əmiə. Kwərə mir ai tukrani huvə nəgkiarien yame kɨmawə yɨmnharai.  
\v 28 Kɨni Nanmɨn kape Kughen rɨkin ragien, mɨne rɨkitawə ragien mə jakkhapəh nhavəhsi-preyen natuakəmien kɨrik yame rɨskai pɨk tuk əmiə. Kɨni yakhavəhsi-pre əmə natuakəmien mɨne en:\x - \xo 15:28 \xt Mat 23:4 \x*  
\v 29 Takhapəh nɨsənien nəvɨgɨnien yame kamoh kɨvaan əru tuk nəhuakien kɨmi nanmɨ kughen eikuə mɨnə. Mhapəh nɨsənien nɨtə. Mhapəh nɨsənien nar mɨragh yame kɨmnəvɨt-əpni, meinai nɨtawɨn raməmɨr hanə ye nɨpran. Mhapəh nɨsor-haspən-ien kɨmi nɨpiraovɨn. Tukmə naksəri-pən natuakəmien mɨnə a, takpisarə huvə.  
\pi1 In əmə e nəgkiarien kapəmawə.   
\p
\v 30 Kɨni namehuə mɨnə a kɨsher-pən kɨn narmamə a, khavən apa Antiok. Khavən, mhatərhav-pən, mɨsokrən kɨn nəməhuak mɨnə aikɨn. Khauə, mɨsofugɨn. Kɨni kɨmnhavəhsi-pən nəkwəkwə a kɨmi əriə.  
\v 31 Kɨmɨsəvhuekɨn nəkwəkwə a mɨsərɨg rhuvə pɨk, meinai nəgkiarien kafan ravəhsi-haktə nərɨgien kapəriə.  
\v 32 Judas mɨne Saelas, profet mir ai, kawəgkiar apomh kɨmi nəməhuak mɨnə, məwhag kɨmi əriə mwor əriə kasərer tɨm tɨm.  
\v 33 Iriu kɨmɨwarə rəpomh kwənmopɨn aikɨn. Kwasɨg ikɨn, nəməhuak mɨnə kɨmɨsaowiə kɨn əriu. Mɨsaiyoh-pən Kughen mə tukrɨvəhsi-pən nəmərinuyen kɨmi əriu. Kɨni mɨsher-pən kɨn əriu kɨrarerɨg mɨravən tuk narmamə yamə mɨne kɨmɨsher-pən kɨn əriu.  
\v 34-35 Mərɨg Pol mɨne Banabas kɨmɨwarə mɨn apa Antiok ror tu kwənmopɨn, iriə narmamə khapsaah kasəvhag mhani-ərhav nəgkiarien kape Kughen.   
\s1 Pol mɨne Banabas kawəwhai əriu mɨnə  
\p
\v 36 Kɨsarə mamhavən, Pol rɨni-pən tuk Banabas mɨmə, “Rhuvə mə tukrarerɨg mɨravən mwəm kɨrau mɨnə tɨksɨn yerkwanu mɨnə a mɨrani-ərhav ta nəgkiarien kape Kughen, ai mwəsiekun-ru əriə.”  
\v 37 Mərɨg Banabas rorkeikei mə tukrəkɨr Jon Mak pəh rɨkwasɨg kɨn əriu.\x - \xo 15:37 \xt Wok 12:12,25 \x*  
\v 38 Mərɨg Pol rəm mə rɨpəh natuatukien, meinai in apa kupən, kɨmnarharə apa Pamfilia, kɨni Jon Mak rɨmnəpəh əriu, mɨrerɨg.\x - \xo 15:38 \xt Wok 13:13; Kol 4:10 \x*  
\v 39 Kɨni Pol mɨne Banabas kaotgoh kɨmi əriu mɨnə tuk Jon Mak, kɨni məwhai əriu mɨnə. Banabas rɨkɨr Jon Mak, mɨravən ye rao kɨrik mɨravən apa ye tanə kɨrik kamni kɨmə Saepras.  
\v 40 Mərɨg Pol rɨmɨni-pən tuk Saelas mə iriu min. Kɨni nəməhuak mɨnə kɨmɨsəhuak kɨmi Yesu Yermaru mə In tukrɨvəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi əriu, kɨni en kratərhav.  
\v 41 Iriu kɨmɨwəriwək mratərhav-pən Siria mɨne Silisia, mawor nəməhuak mɨnə kamhaskai.   
\c 16  
\s1 Timoti ramkwasɨg kɨn Pol mɨne Saelas  
\p
\v 1 Kɨni Pol rəriwək mɨn mɨvən apa yerkwanu mir kɨraru nhagriu Debe mɨne Listra. Aikɨn a, yermamə kɨrik kape Yesu ramarə ikɨn, nhagɨn e Timoti. Nɨsɨni ramni nəfrakɨsien ye Yesu; in kwənərəus kape nəmə Isrel. Mərɨg rɨmni in yemə Gris.\x - \xo 16:1 \xt Wok 14:6; 2 Tim 1:5 \x*  
\v 2 Nəməhuak mɨnə apa Listra mɨne Ikoniam kamhani mhamə Timoti in yamehuə kɨrik.\x - \xo 16:2 \xt Fil 2:19-22 \x*  
\v 3 Kɨni Pol rorkeikei mə tukrɨkɨr Timoti iriu min. Kɨni məsɨg-pən in, meinai rɨpəh norkeikeiyen mə nəmə Isrel rɨkiriə tukrahas mhawor nəmə aikɨn a kharkun mə rɨm Timoti in yemə Gris.\f + \fr 16:3 \ft  Nəmə Isrel to khapəh nɨsərɨgien kwənərəus kɨrik kape nəmə Gris. Mərɨg Pol rɨmə to rəsɨgpən Timoti, ai ruə məmhen kɨn yemə Isrel kɨrik, ai nəmə Isrel to kɨsərɨg.\f*  
\v 4 Kɨni irisɨr kɨrhuvən mrhɨtərhav-pən yerkwanu mɨnə, marhəni-ərhav tuk narmamə kape Yesu mɨnə mɨrhɨmə nəgkiarien yame aposol mɨnə mɨne elda mɨne Jerusalem kɨmɨsərəhu. Kɨni irisɨr krhajoun əriə mə tukasəkeikei mɨsəri-pən nəgkiarien a.\x - \xo 16:4 \xt Wok 15:23-29 \x*  
\v 5 Ror məknakɨn, mə nəməhuak mɨnə aikɨn mɨnə fam kamhaskai ye nhatətəyen kapəriə. Nɨpɨg mɨnə fam, kamhapsaah.   
\s1 Pol rəm nəmrərhavyen kɨrik  
\p
\v 6 Irisɨr kɨrhuvən mrhɨtərhav-pən yerkwanu mɨnə Frijia mɨne Galesia, meinai Nanmɨn kape Kughen rɨmɨni-əhu mə tukrhɨpəh nɨrhɨvənien mɨrhɨni-ərhav nəgkiarien apa provins a Tarki.\x - \xo 16:6 \xt Wok 18:23 \x*  
\v 7 Kɨrhuvən mɨrhuə ye nɨkar provins mir a Misia mɨne Bitinia, krhɨmə tukrhuvən apa Bitinia; mərɨg Nanmɨn kape Yesu\f + \fr 16:7 \ft  Nanmɨn kape Yesu in Nanmɨn kape Kughen, uə Nanmɨn Rhakə.\f* rɨpəh nɨniyen mə tukrhuvən aikɨn.  
\v 8 Kɨni irisɨr krhɨtərhav-pən Misia, mrhɨvirə mɨrhuvən yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Troas.  
\v 9 Yenaiyu, Pol rəm nəmrərhavyen məm mɨmə yemə Masedonia kɨrik rərer maiyoh-pən in maməkeikei kɨm in mɨmə, “Yuə-ru e Masedonia masitu irəmawə.”  
\v 10 Pol rɨmnəm ta nar a, taktəkun əmə kɨmawə yɨmɨsətu huvə kapəmawə narɨmnar mə jakhatərhav mɨn aikɨn a, mhavən apa Masedonia, meinai yɨmnharkun mə Kughen rɨmnokrən kɨn əmawə mə jakhani-ərhav Nəgkiarien Huvə kɨmi narmamə ikɨn.   
\s1 Pian a Lidia ruə mɨni nəfrakɨsien ye Yesu  
\p
\v 11 Kɨni ai, yakhavəh rao kɨrik, mhatərhav apa Troas, mhavən atuatuk ye tanə a kamni kɨmə Samotres. Kəni rɨkwamɨr kɨn, yakhavhiak-pən apa yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Neapolis.  
\v 12 Kɨni yakhatərhav aikɨn a, mɨsəriwək mhavən mɨseriaji yerkwanu a Filipae, yame raməmɨr kupən ye provins a Masedonia. Yermaru kape Rom ramarmaru ye kwənmhaan a. Kɨmawə yɨmɨsarə kəskəh aikɨn a.  
\v 13 Kɨni ye Sabat, yɨmɨsəta yerkwanu a, mɨseiwaiyu mhavən ye nu kɨrik, meinai yɨmɨsərɨg mə kavən aikɨn kaməhuak. Aikɨn, yɨmɨəkwətə, mɨsəgkiar kɨmawə nɨpiraovɨn yamə mɨne kwənhauə ta aikɨn mɨsəkwətə.  
\v 14 Pian Tuatira kɨrik ramkwətə mamətərɨg kɨn əmawə. Nhagɨn e Lidia. In piraovɨn kape nəvraiyen neipən huvə mɨnə\f + \fr 16:14 \ft  Neipən a nɨmrɨn rhaktə, kɨni rɨmrɨmrə apɨg.\f* mavəh mane iran. Pian a, ramsiai Kughen. Kɨni Yesu Yermaru rəhitə ye nɨrkunien kafan mɨmə in tukrɨni nəfrakɨsien ye nəgkiarien kape Pol.  
\v 15 Kɨni in mɨne kafan mɨnə kɨmnhavən mɨsor baptaes. Kɨni rɨmɨni-pə tuk əmawə mɨmə, “Nakasəm mə yakamni nəfrakɨsien ye Yesu Yermaru, kɨni takasəkeikei mhauə mɨsarə imak yerkwanu.” In rɨmɨvi əmawə, yakhavən mɨsarə kɨmawə min.   
\s1 Kɨvəhsi-pən Pol mɨne Saelas ye kalabus  
\p
\v 16 Nɨpɨg kɨrik, kɨmawə yɨmnhavən aikɨn kaməhuak ikɨn, kɨni mɨsəm piraovɨn kɨrik. In yor atuə kɨn kɨrik yame kɨmɨvəh nɨmrɨn. Pian a, nanmɨn hah raməmɨr iran, mamor in mə in rɨrkun nɨni-ərhavyen narɨmnar yame tukrɨpiuə. Kɨni pian a in ravəh pɨk mane ehuə iran, kape kafan namehuə, meinai narmamə kasərok namehuə kafan mɨnə mə tuksərɨg nəgkiarien kafan.  
\v 17 Kɨni in ramkwasɨg kɨn əmawə Pol, mamokrən ehuə mamni mɨmə, “!Narmamə mɨnə e, iriə narmamə kape nor atuə-kɨnien kape Kughen, yame In yerpɨrɨg! Kamhani-ərhav swatuk yame Kughen ravəh mɨragh narmamə iran kɨmi əmiə.”\x - \xo 16:17 \xt Mak 1:24 \x*   
\p
\v 18 Rɨmnor nar a nɨpɨg rɨpsaah. Ror Pol ramərɨg rahas pɨk. Rarar məgkiar kɨmi nanmɨn has yame raməmɨr ye pian a, mɨmə, “Ye nhag Yesu Kristo, yakamni-pre tuk ik mɨmə, !Takəta ye pian e!” Taktəkun əmə, nanmɨn has a rəta ye pian a.   
\p
\v 19 Mərɨg namehuə kafan mɨnə kɨsəm kharkun mə swatuk kape nɨvəhyen mane ruɨrkək ai taktəkun, kɨsarar, mharaptərəkɨn Pol mɨne Saelas, mharəh əriu mɨsor əriu kawərer ye nɨmrɨ mɨrh.  
\v 20 Mɨsərɨp əriu kawərer ye nɨmrɨ yemə Rom mir - iriu narmamə kape kaonsel. Kɨni mhani-pən tuk əriu mhamə, “Kwərə mir e, iriu yemə Isrel. Iriu kaworiah pɨk nəmə imətawə ikɨn.\x - \xo 16:20 \xt Mak 13:9 \x*  
\v 21 Mwarkut tuk ətawə mə tuksəri-pən narəyen pɨsɨn. Mərɨg norien a rapəh natuatukien ye loa kapətawə. Kɨtawə nəmə Rom. To khapəh nɨsəri-pənien swatuk a.”  
\v 22 Kɨni narmamə khapsaah khauə mɨn mhani hah əriu. Kɨni yamehuə mir kape kaonsel krəni-pən tuk mobael mɨnə mə tukharəh-si ta neipən kapəriu mhauh əriu.\x - \xo 16:22 \xt 2 Kor 11:25; 1 Tes 2:2 \x*  
\v 23 Kɨni kɨmnhauh pɨk əriu, kwasɨg ikɨn, kharəhsi-pən əriu ye kalabus, mhani-pən tuk yermamə kape narhayen tuk kalabus mhamə, “Ik takamarha huvə tuk əriu.”  
\v 24 Yermamə yame ramarha tuk kalabus rərɨg nəgkiarien a, mɨrəh əriu mɨvən ye kwənmhan kɨrik apa imə əgkəp. Mərəhu-pən nai ye nɨhuriu markwəji ətərəkɨn-pən əriu iran. \fig Kɨmɨrəhu-pən nai ye nɨhuriu kɨrkwəji ətərəkɨn pən əriu iran|alt="Binding men's feet in prison" src="HK019C.jpg" size="span" copy="Horace Knowles" ref="Wok 16:24" \fig*   
\p
\v 25 Kɨni yenpɨg əru, Pol mɨne Saelas kɨmɨwəhuak. Kɨni mawəni nɨpe marəvəh-si haktə Kughen; kɨni narmamə yamə mɨne kasəmɨr ye kalabus kɨmɨsətərɨg kɨn əriu.  
\v 26 Taktəkun əmə, nɨmnɨmien ramavən pɨk, mor kalabus rɨkiu-kiu. Taktəkun əmə kwəruə mɨnə kɨsəhitə. Kɨni nərəus yamə mɨne kɨmnərkɨs narmamə kɨn, kharɨsɨn mɨsəsaah.  
\v 27 Kɨni yermamə yame ramarha tuk kalabus rarha, məm kwəruə mɨnə kape kalabus kɨmɨsəhitə, rɨmə ta mə narmamə a ye nəkwai kalabus kwəsap ta. Məknekɨn rɨrəh kafan nau nisə mə tukrhapni atuk əmə in kɨn\f + \fr 16:27 \ft  Ye nɨpɨg a, tukmə yermamə kɨwəhsi-pən ye kalabus rap, tukhopni yermamə ramarha tuk kalabus.\f*.\x - \xo 16:27 \xt Wok 12:18-19 \x*  
\v 28 Mərɨg Pol rokrən apomh mɨmə, “!Ah! !Apəh nhapniyen ik! Kɨmawə fam yakasəmɨr hanə imə.”   
\p
\v 29 Kɨni yermamə yame ramarha tuk kalabus rokrən mə yermamə kɨrik tukrɨrəh laet muə, maiyu mɨvən ye nəkwai nimə, mənɨmkur-pən ye nɨhu Pol mɨne Saelas, mɨgɨn pɨk.  
\v 30 Mɨkɨr əriu mɨvən apa iruə maiyoh əriu mɨmə, “!Yemehuə mir! ?Jakhawor pən iran mɨne pəh Kughen rɨvəh mɨragh yo?”\x - \xo 16:30 \xt Wok 2:37 \x*   
\p
\v 31 Kɨni kɨrəni-pən tukun mɨrəmə, “Ik, takni nəfrakɨsien ye Yesu Yermaru, pəh Kughen tɨkrɨvəh mɨragh ik mɨne kafam mɨnə mɨn.”  
\v 32 Kɨni iriu kɨrani-ərhav nəgkiarien kape Yesu Yermaru kɨmin mɨne kafan narmamə mɨnə.  
\v 33 Yenpɨg əru, mərɨg kwən a rɨkɨr əriu mɨvən, məspir tamhek nɨmap kapəriu yame kɨmoh. Taktəkun əmə, in mɨne kafan narmamə mɨnə, mɨne kafan yor atuə kɨn mɨnə kɨmɨsor baptaes.  
\v 34 Kɨni in rɨmɨkɨr Pol mɨne Saelas mɨvən ye nəkwai nimə kafan, mɨvəhsi-pən nəvɨgɨnien kɨmi əriu. Kɨni in, mɨne kafan mɨnə, kɨmɨsərɨg rhuvə pɨk, meinai kɨmnhani nəfrakɨsien ye Kughen.   
\p
\v 35 Kɨni rueraan, yermamə mir kape kaonsel kɨrəni-pən tuk mobael mɨne mɨrəmə, “Havən mharɨsɨn nar mir a kɨravən.”   
\p
\v 36 Kɨni kwən a ramarha tuk kalabus rɨmɨni-pən tuk Pol mɨmə, “Yamehuə kape kaonsel rɨmə kɨmawə jakharɨsɨn əmiru nakravən. Ravən ye nəmərinuyen.”   
\p
\v 37 Mərɨg Pol rɨni-pən tuk mobael mɨnə a mɨmə, “!Ah! ?Rhawor e? Kɨmru yemə Rom mir e, kɨni namehuə mir e kape nəmə Rom kɨrapəh nɨwəm-pawk-eyen mə kɨmru yɨmwor nar has kɨrik, mərɨg kwəroh-ta əmru ye nɨmrɨ mɨrh, mwarko-pən kɨn əmru ye kalabus. Kɨni taktakun ai iriu kworkeikei mə tukwher-ərhav apɨs-apɨs əmə kɨn əmru. !Nɨkam! Pəh iriu kɨrauə, mɨrakɨr əmru kɨmawə miriu.”   
\p
\v 38 Kɨni mobael mɨnə a khavən mhani-pən nəgkiarien kape Pol mɨne Saelas tuk yamehuə mir kape kaonsel. Kwərɨg mə Pol mɨne Saelas iriu yemə Rom mir, kwakur.  
\v 39 Kɨni iriu kɨravən rɨkiriu reiwaiyu tuk Pol mɨne Saelas, mɨrakɨr-ərhav əriu ye kalabus. Kɨni mawəkeikei kɨmi əriu mə tukravən.   
\p
\v 40 Pol mɨne Saelas kɨratərhav ye kalabus, kwasɨg ikɨn, kɨravən imei piraovɨn kɨrik, nhagɨn e Lidia, mawəm nəməhuak mɨnə tɨksɨn aikɨn a. Kɨni iriu mawor kwirɨg kɨmi əriə. Kwasɨg ikɨn, kɨmɨravən.   
\c 17  
\s1 Pol mɨne Saelas kɨmɨravən apa Tesalonaeka  
\p
\v 1 Kɨni ai, Pol mɨne Saelas kɨmɨweriwək mratərhav yerkwanu mir a Amfipolis mɨne Apolonia, mɨravən mweriaji yerkwanu a Tesalonaeka. Ikɨn aikɨn a, niməhuak kɨrik aikɨn kape nəmə Isrel. \fig Nəriwəkien kape Pol yame ror kɨraru kɨn|alt="Paul's second missionary journey" src="Paul Journey - 2.jpg" size="span" loc="Full page landscape - around Chap 17" ref="Wok 17:1" \fig*  
\v 2 Kɨni Pol ror əmhen kɨn yame ramor rerɨn, mauru-pən ye nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel; mamarə yerkwanu a meriaji Sabat kɨsisər. Kamhani nəgkiarien rɨpsaah ye nɨkarɨn kape Nəkwəkwə kape Kughen.  
\v 3 Kɨni Pol rɨmnhoprai-pən kɨmi əriə mɨmə, “Nəkwəkwə kape Kughen ramni atuatuk mɨmə Kristo tukraməkeikei mamərɨg rahah ye nɨpran meriaji mɨmhə, kɨni Kughen tukror In ramragh mɨn.” Kɨni mɨmə, “Yesu yame yakamni-pre tuk əmiə, In e Kristo.”  
\v 4 Kɨni nəmə Isrel mɨnə tɨksɨn, mɨne nəmə Gris khapsaah yamə mɨne kamhasiai Kughen, mɨne nɨpianehuə mɨnə khapsaah mɨn, kɨsərɨg nəgkiarien kape Pol, kamhani nəfrakɨsien iran, mamhakwasɨg kɨn Pol mɨne Saelas.   
\p
\v 5 Mərɨg nəmehuə kape nəmə Isrel kasəməkɨn əriu; kɨni mhavən apa ye maket, mhapɨk nəmə has tɨksɨn mɨsor kwhen kapəriə kɨrikianə, mɨsor nahasien rehuə apa yerkwanu a. Kɨni mhavən imei yermamə kɨrik nhagɨn e Jeson. Mɨseikus kwəruə ye nimə kafan, mɨsauru-pən ye nimə mɨsarha-kɨn Pol mɨne Saelas. Mhamə tuksərɨp əriu ye nɨmrɨ mɨrh.  
\v 6 Mərɨg khapəh nɨsəmien, kharaptərəkɨn Jeson mɨne nəməhuak mɨnə tɨksɨn mɨn, mhaukəkin əriə mhauə kɨsərer ye nɨmrɨ nəmehuə mɨnə kape kaonsel. Mɨsokrən apomh mhamə, “Kwərə mir a Pol mɨne Saelas kawor pɨk nahasien muavən fam ye tanɨmtanə; mɨrauə mɨn eikɨn e.  
\v 7 Kɨni kwən e Jeson rɨmnokrən kəriu kɨravən iman ikɨn. Mərɨg iriu kwakapɨr loa mɨnə kape yermaru kapətawə e Sisa. Iriu karəni mə king pɨsɨn kɨrik aikɨn; nhagɨn e Yesu.”\x - \xo 17:7 \xt Luk 23:2; Jon 19:12 \x*  
\v 8 Nəmə Isrel kɨmnhani nəgkiarien a, mɨsor narmamə mɨne namehuə mɨnə a niemhaa ramhai əriə.   
\p
\v 9 Kɨni ai namehuə mɨnə kɨsəkeikei kɨmi Jeson mɨne nəməhuak mɨnə mə tukavəhsi-pən mane kɨrik kɨmi əriə, mhamə “Tukmə naksarə mar, mane ai kapəmiə əmə; mərɨg tukmə nakasəvi niemhaa, mane ai kapəmawə.” Nəməhuak mɨnə kɨmɨsərok namehuə mɨnə a, kɨni ai, kɨsəta irəriə kamhavən.   
\s1 Pol mɨne Saelas kɨravən apa Berea  
\p
\v 10 Kɨni yenaiyu kɨn, nəməhuak mɨnə kɨsher-pən kɨn Pol mɨne Saelas kɨravən yerkwanu a Berea. Iriu kɨravən mɨratərhav pən aikɨn, mwauru-pən ye nəkwai niməhuak kape nəmə Isrel.  
\v 11 Nəmə Berea, nərɨgien kapəriə rhuvə rapita nəmə Tesalonaeka, mərɨg in ai, kɨsorkeikei pɨk mə tukasərɨg nəgkiarien kapəriu. Kɨni nɨpɨg m-fam kasəvheikɨn huvə Nəkwəkwə kape Kughen mə tuksəm mə nəgkiarien kape Pol ramni əfrah, uə rameikuə.  
\v 12 Kɨni nəmə Isrel khapsaah khani nəfrakɨsien ye Yesu, mɨne nɨpianehuə Gris khapsaah, mɨne nəmə Gris khapsaah mɨn.   
\p
\v 13 Mərɨg nɨpɨg nəmə Isrel apa Tesalonaeka kɨmɨsərɨg mə Pol ramni-ərhav mɨn nəgkiarien kape Kughen apa Berea, khauə mɨn aikɨn, mɨsəvi niehmaa kape nəmə Berea tuk Pol.  
\v 14 Taktəkun əmə, nəməhuak mɨnə kɨsher-pən kɨn Pol rɨvən mɨn apa ye nɨkar tahik. Mərɨg Saelas mɨne Timoti kɨwarə hanə apa Berea.  
\v 15 Mərɨg narmamə yamə mɨne kɨmnhakɨr Pol mhavən mɨseriaji əmə Atens mharerɨg, mhauə mɨn Berea, mhavən tuk Saelas mɨne Timoti mhavəhsi-pən nəgkiarien kɨmi əriu mə tukwhai mɨren mɨrauə mwəm Pol.   
\s1 Pol rɨvən apa Atens  
\p
\v 16 Kɨni Pol ramarə apa Atens mawhin Saelas mɨne Timoti mə iriu tɨkravən mɨn mwəm. Ramərɨg rahah pɨk meinai rəm mə yerkwanu a, nanmɨ kughen eikuə mɨnə khapsaah.  
\v 17 Ror pən, in rɨmavən ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel, kɨni iriə nəmə Isrel, mɨne nəmə Gris yamə mɨne kamhasiai Kughen, khani mɨn nəgkiarien rɨpsaah. Kɨni nɨpɨg mɨnə fam, Pol ramvən mɨn ye kwənmhaan kape maket, maməgkiar kɨmi narmamə kasəkwətə aikɨn.\x - \xo 17:17 \xt Wok 18:19 \x*  
\v 18 Kɨni nəmə Gris tɨksɨn, kamni kɨmə Epikiurien mɨne Sɨtok\f + \fr 17:18 \ft  Epikiurien mɨnə khamə narɨmnar yame ror yermamə kɨrik rɨkin ragien, narɨmnar e in nɨmraghien rhuvə. Mərɨg Sɨtok mɨnə khamə rhuvə tukmə yermamə kɨrik rɨpəh nərɨgien nagienien uə nəmhəyen yerkin.\f*, iriə nəmhajoun mɨnə. Khauə mɨsəgkiar mɨn iriə Pol, mamharpəhu əriə mɨnə. Iriə tɨksɨn kamhani mhamə, “Kwən e rɨmɨrəh əmə nəgkiarien apa ye swatuk, mamuə. !Keinein mə ramni naha apa!” Mərɨg narmamə tɨksɨn kɨmnhani mhamə, “Kɨmawə yaksərɨg yakhamə in ramni kughen pirə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.” Kamhani məkna meinai Pol raməgkiar kɨn Yesu, mamni mɨmə, “In rɨmamhə, mərɨg Kughen rɨmnor In rɨmragh mɨn.”   
\p
\v 19 Kɨni iriə kɨsokrən kɨn Pol mə tukruə marer ye nɨmrɨ namehuə mɨnə kapəriə. Iriə kasəkwətə ye takwar a Areopagus. Kɨni namehuə khani-pən tukun mhamə, “Kɨmawə yaksorkeikei mə jakharkun nəgkiarien vi yame ik nakamni-ərhav.  
\v 20 Nəgkiarien kafam yame nakamni kɨmawə yaksərɨg ror pɨsɨn. Yaksorkeikei mə jakharkun nɨpran.”  
\v 21 Kamhani məkna meinai nɨpɨg m-fam nəmə Atens, mɨne nəmə tanə pɨsɨn mɨnə mɨn aikɨn kasəkwətə masətərɨg kɨn nərɨgien vi pɨsɨn masəgkiar mamharpəhu əriə mɨnə.   
\p
\v 22 Kɨni Pol rərer ye nɨmrɨ namehuə mɨnə a mɨmə, “Nəmə Atens. Yakəm yakɨrkun mə kɨmiə nakhasɨkai tuk nəhuakien kapəmiə.  
\v 23 Nɨpɨg yakameriwək mamətamə iməmiə ikɨn, maməm narɨmnar kape nəhuakien kapəmiə. Kɨni yaknəm ta kapier imərhakə kɨrik yame kɨmɨrai nəgkiarien aikɨn kɨmə, ‘In e kwənmhan kape nəhuakien kɨmi kughen kɨrik yame keinein In.’ Mərɨg kughen yame kɨmiə nakhamə nakseinein, yo jakni-ərhav In tuk əmiə.  
\v 24 Kughen e In e rɨmnor tokrei tanə mɨne narɨmnar yame ramswin aikɨn. In ramarmaru tuk neai mɨne tokrei tanə. Nimə kafan pəh nien mə niməhuak yame kɨtawə kamhavhirəkɨn.  
\v 25 To In rɨpəh nəkwakwəyen kɨn nar kɨrik yame kɨtawə narmamə kasor mhavəhsi-pən kɨmin. Meinai In pɨsɨn əmə rɨmnor ətawə kamhamragh; kɨni In mɨvəhsi-pə narɨmnar fam kɨmi ətawə.\x - \xo 17:25 \xt 1 King 8:27; Wok 7:48 \x* \x - \xo 17:25 \xt Sam 50:12 \x*  
\v 26 Apa kupən əgkəp, In rɨmnor yermamə kɨrikianə əmə. Taktəkun ai narmamə fam ye tanɨmtanə kamhatərhav əmə ye yermamə a. Kɨni Kughen rərəhu-pən əriə kasarə ye tanɨmtanə mɨnə fam. Kɨni In pɨsɨn əmə rɨmɨni nɨpɨg yame iriə tuksarə iran; mɨne tanə mɨnə kapəriə.  
\v 27 Kughen a ror məknakɨn mə kɨtawə m-fam tuksarha-kɨn In mharkun In, rəmhen kɨn yame yermamə kɨrik ramərav-ərav ye nəpɨgnapien mə tukrɨvəh nar kɨrik. Mərɨg nəfrakɨsien mə Kughen a to rapəh narəyen isok tuk ətawə.\x - \xo 17:27 \xt Sam 145:18; Jer 23:23 \x*  
\v 28 Rəmhen kɨn nəgkiarien kɨrik yame ramni mɨmə, ‘Kɨtawə kasətɨgtə əmə ye Kughen tuk nɨmraghien, mɨne nəriwəkien, mɨne narɨmnar fam.’ Kɨni rəmhen kɨn yame kɨmiə kɨrik raməni nɨpe kɨrik mamni mɨmə, ‘Kɨtawə mɨn e kafan kwajikovə mɨnə.’  
\v 29 Meinai kɨtawə kwajikovə mɨnə kape Kughen, to khapəh nhaniyen mə Kughen in rəmhen kɨn narɨmnar yamə mɨne narmamə kamhavhirəkɨn kɨn gol uə silva uə kapier. In pəh nien mə nanmɨ-nar kɨrik yame yarpəkao raməvhirəkɨn ye nɨrkunien kafan. !Nɨkam!\x - \xo 17:29 \xt Aes 40:18-20; 44:10-17; Wok 19:26 \x*  
\v 30 In apa kupən, narmamə khapəh nharkunien Kughen. Kɨni Kughen rɨmə nətəwaoyen kapəriə in nar apnapɨg. Mərɨg taktəkun ai ramni-pə tuk ətawə fam ye tanɨmtanə mɨnə mɨmə, ‘Kɨmiə fam taksarar ye nərɨgien kapəmiə tuk təvhagə hah.’  
\v 31 Ramni məknakɨn meinai In rɨnərəhu ta nɨpɨg yame In tukrəkir əmhen narmamə fam ye tanɨmtanə. In tukror əmə ye swatuk yame ratuatuk. Kughen rɨmɨrpen ta yermamə yame tukrəkir əmhen narmamə. Kɨni narmamə kharkun mə Kughen rɨmɨrpen In meinai Kughen rɨmnor ta yermamə a ramragh mɨn ye nɨmhəyen kafan.”\x - \xo 17:31 \xt Sam 96:13 \x*   
\p
\v 32 Iriə kɨsərɨg nəgkiarien a mə Kughen rɨmnor yermamə kɨrik rɨmragh mɨn ye nɨmhəyen, kɨni tɨksɨn kasarh iran; mərɨg tɨksɨn khamə, “Kɨmawə yaksorkeikei mə tuk nɨpɨg kɨrik yaksərɨg mɨn kafam nəgkiarien.”  
\v 33 Kɨni ai, Pol rɨməpəh namehuə mɨnə a mamvən.  
\v 34 Kɨni narmamə tɨksɨn khakwasɨg kɨn, mhani nəfrakɨsien ye Yesu. Iriə kɨrik, nhagɨn e Denis, in yermamə kɨrik kape kaonsel. Mɨne piraovɨn kɨrik nhagɨn e Damaris, mɨne narmamə mɨnə mɨn tɨksɨn.   
\c 18  
\s1 Pol ramvən apa Korin  
\p
\v 1 Kwasɨg ikɨn, Pol rɨtərhav Atens, mɨvən yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Korin.  
\v 2 Muə məm yemə Isrel kɨrik nhagɨn e Akwila. Kwən a rɨmnarha apa Pontas, mɨtərhav, mɨvən mamarə apa yerkwanu a Rom, apa Itali. Kwasɨg, yermaru kɨrik kape nəmə Rom, nhagɨn e Klodias, rɨmnher-ərhav kɨn nəmə Isrel apa Rom. Kɨni Akwila mɨne kafan piahwaru Prisila, kraier ikɨn, mɨrauə mwarə Korin. Kɨrəpəh narəyen aikɨn a ror tu, Pol rɨtərhav-pən məm əriu,\x - \xo 18:2 \xt Rom 16:3 \x*  
\v 3 mamarə irisɨr min. Maməker-pən irəriu ye wok kapəriu, meinai wok kafan rəmhen əmə kɨn wok kapəriu. Irisɨr yermamə kape nɨjirien nimə tapolen.\x - \xo 18:3 \xt Wok 20:34 \x*  
\v 4 Kɨni ye Sabat mɨnə fam, Pol mɨne nəmə Isrel mɨne nəmə Gris kasəgkiar pɨk ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel. Meinai Pol rorkeikei mə tukrɨvi-pə əriə pəh khani nəfrakɨsien ye Yesu.   
\p
\v 5 Nɨpɨg a, Saelas mɨne Timoti kratərhav Masedonia, mɨrauə mɨn Korin. Pol rapəh kafan wok ye nɨjirien nimə tapolen, kɨni maməkeikei əmə mamni-ərhav Nəgkiarien Huvə. Mamni huvə tuk nəmə Isrel mə Yesu in Kristo yame Kughen rɨmɨrpen.\x - \xo 18:5 \xt Wok 17:14-15 \x*  
\v 6 Mərɨg iriə kɨmnhani hah in, masəgkiar has pən kɨmin. Kɨni Pol rarpita-arpita nəmkɨmɨk ye neipən kafan [mamor nɨmtətien mɨmə iriə kamhani hah nhag Kughen.] Mamni mɨmə, “Tukmə Kughen rɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi əmiə, mərɨg kapəmiə atuk. Yaknor infamien irəmiə. Rɨrikakun ai taktəkun, jakamvən əmə tuk nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.”\x - \xo 18:6 \xt Wok 13:46,51; Wok 20:26 \x*  
\v 7 Kɨni ai, Pol rəpəh əriə apa ye nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel, muə imei yemə Gris kɨrik nhagɨn e Titias Jastas. In ramsiai Kughen. Nimə kafan ipakə tuk nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel.  
\v 8 Kɨni yamehuə kape nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel, nhagɨn a Krispas, in mɨne kafan mɨnə kɨmnhauə mhani nəfrakɨsien ye Yesu Yermaru. Kɨni nəmə Korin khaphsaah mɨn kɨmɨsərɨg nəgkiarien kape Pol kɨni khani nəfrakɨsien ye Yesu kɨni mɨsor baptaes.   
\p
\v 9 Yenaiyu kɨrik, Pol rəmrərhav məm mə Yesu Yermaru raməgkiar kɨmin mamni mɨmə, “Takpəh nɨgɨnien kɨn narmamə. Takaməkeikei mamni-ərhav nəgkiarien kafak, mɨpəh napnapɨgien.  
\v 10 Meinai Yo yakaməmɨr kɨrau mik; to nar kɨrik rapəh noriahyen ik, meinai narmamə kafak mɨnə khapsaah ye yerkwanu e.”\x - \xo 18:10 \xt Jos 1:9; Aes 41:10 \x*  
\v 11 Kɨni Pol rɨmnarə aikɨn rapita newk kɨrikianə, mamhajoun narmamə kɨn nəgkiarien kape Kughen.   
\s1 Nəmə Isrel kharəhsi-pən Pol ye kot  
\p
\v 12 Ye nɨpɨg a, yermamə kɨrik, nhagɨn e Galio, in gavman kɨrik kape nəmə Akaea\f + \fr 18:12 \ft Akaea in kwənmhan kɨrik apa Gris.\f*. Kɨni nəmə Isrel khauə kɨrikianə mharaptərəkɨn Pol mhakɨr mhavən ye kot.  
\v 13 Kɨni iriə mhamə, “Kwən e ramarkut mə tukrɨvi narmamə pəh tuksəhuak kɨmi Kughen ye norien kɨrik yame raməsɨk loa kapəmawə.”   
\p
\v 14-15 Kɨni Pol natukrəgkiar, mərɨg Galio rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Nəmə Isrel. Nɨkam, yakpəh norkeikeiyen mə jakəkir nar kɨrik ror məkneikɨn. Tukmə nakhauə mhani-pə tuk yo mə yermamə kɨrik rakapɨr loa kɨrik, nar apnapɨg mə to loa ehuə kɨrik uə loa kəskəh kɨrik, ratuatuk mə jakətərɨg kɨn əmiə. Mərɨg kɨmiə nakhauə mhani əmə mus mus kɨrik ye nahag mɨnə mɨne narɨmnar mɨnə ye narəyen kapəmiə. Raməmɨr əmə irəmiə mə takhani mɨsərəhu huvə.”  
\v 16 Galio rəgkiar ta, məkneikɨn mher-əhav kɨn əriə ye kot.  
\v 17 Məkneikɨn, nəmə aikɨn tɨksɨn kɨsarar mharaptərəkɨn yemehuə kape nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel, nhagɨn e Sostenes, mamhauh in ye nɨmrɨ narmamə. Kɨni Galio rəm, rɨpəh nɨni-əhuyen əriə.   
\s1 Pol rɨmɨrerɨg mɨn muə Antiok apa Siria  
\p
\v 18 Kɨni Pol rɨmnarə nɨpɨg rɨpsaah apa Korin iriə nəməhuak mɨnə. Kwasɨg ikɨn, rɨmɨpəh əriə məsok pirə, mɨvən ye Kengkria. Aikɨn, məkɨs nɨkwənen meinai in apa kupən rɨmnatuakəm tuk nəkɨsien nɨkwənen meriaji nɨpɨg kape nəspirien, kɨni nɨpɨg kape nəspirien ruauə ta muavən. Kɨni Pol rɨvən ye rao kɨrik aikɨn a mɨviriə ipakə tuk Siria. Kɨni Akwila mɨne Prisila kɨrakwasɨg mɨn kɨn in.\x - \xo 18:18 \xt Nam 6:18; Wok 21:24 \x*  
\v 19 Krhɨvən mɨrheriaji rukwanu a Efesas, mɨrhɨvhiak. Kɨni Pol rəta irəriu mɨvən ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel, məm əriə, kɨsəgkiar pɨk.  
\v 20 Iriə kɨsaiyoh-pən in mə tukrarə mɨn ror tu iriə min. Mərɨg rɨmnəpəh.  
\v 21 Mərɨg nɨpɨg rɨnamvən, mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Tukmə Kughen rɨmə jakrerɨg-pə mɨn, yo jakrerɨg-pə mɨn məm əmiə.” Mɨvən mɨn ye rao kɨrik, mɨtərhav Efesas.   
\p
\v 22 Kɨni Pol rɨmavən mɨvhiak mɨvən Sisaria. Məriwək mɨvhiak mɨvən məm nəməhuak mɨnə apa Jerusalem. Kwasɨg ikɨn, rɨrerɨg mɨn muə Antiok.  
\v 23 Marə mɨn Antiok ror tu. Kɨni mɨtərhav mɨn məriwək mɨvən mɨtərhav-pən Galesia mɨne Frijia. Mamərɨp tɨm tɨm narmamə kape Yesu mɨnə apaikɨn.   
\s1 Apolos ramarə Efesas mɨne Korin  
\p
\v 24 Ye nɨpɨg a, yemə Isrel kɨrik, nhagɨn e Apolos, ruə Efesas. Rɨmnarha apa Aleksandria. Nɨrkunien kafan rehuə; kɨni mɨrkun mɨn Nəkwəkwə kape Kughen.  
\v 25 Kɨnhajoun ta in kɨn Swatuk kape Yesu Yermaru. Nɨpɨg m-fam nap ramuək yerkin tuk nɨni-ərhavyen nəgkiarien kape Kughen. Kɨni nəgkiarien kafan ye nɨkarɨn kape Yesu ratuatuk. (Mərɨg in rɨmɨrkun əmə baptaes yame Jon Baptaes rɨmnor kupən).  
\v 26 Kɨni in ramətgah kɨn nəvhagien kɨmi narmamə ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kape nəmə Isrel. Kɨni Prisila mɨne Akwila kɨrauə mawətərɨg kɨn in. Kɨni ai, mɨrakɨr in mɨrhɨvən iməriə ikɨn. Kɨni Prisila mɨne Akwila kwhoprai-pən huvə mɨn Swatuk kape Kughen kɨmin.  
\v 27 Kwasɨg ikɨn, kwən a Apolos rɨmə tukrɨvən apa Akaea. Kɨni nəməhuak mɨnə kɨmɨsasitu iran, mharai nəkwəkwə kɨrik rɨvən kɨmi narmamə kape Yesu mɨnə apa Akaea, mɨsaiyoh əriə mhamə tuksarha huvə tuk Apolos. Rɨmauə Akaea, mamasitu pɨk ye narmamə yamə mɨne Kughen rɨvəhsi-pən ta nɨhuvəyen kɨmi əriə khani nəfrakɨsien iran. Apolos ramasitu irəriə  
\v 28 mamhoprai huvə Nəkwəkwə kape Kughen mɨmə Yesu in Kristo yame Kughen rɨmɨrpen. Kasəgkiar ye nɨmrɨ narmamə, kɨni nəgkiarien kafan rapita nəgkiarien kape nəmə Isrel.\x - \xo 18:28 \xt Wok 9:22 \x*   
\c 19  
\s1 Pol rɨrerɨg mɨn muə Efesas  
\p
\v 1 Nɨpɨg Apolos raməmɨr hanə apa Korin, Pol rəri swatuk fiak, muə Efesas, məm narmamə tɨksɨn aikɨn kape Yesu.\x - \xo 19:1 \xt 1 Kor 3:6 \x*  
\v 2 Mamaiyoh-pən əriə mɨmə, “?Rhawor? ?Nɨpɨg nɨmnhani nəfrakɨsien ye Yesu, mamhavəh mɨn Nanmɨn kape Kughen uə?”  
\p Iriə khani-pən tukun mhamə, “Kɨmawə yakhapəh hanə nɨsərɨgien mə nar kɨrik e, Nanmɨn kape Kughen.”\x - \xo 19:2 \xt Wok 8:16 \x*   
\p
\v 3 Kɨni Pol raiyoh-pən əriə mɨmə, “?Mərɨg kɨmiə nɨmɨshawor pən iran mɨne mɨsor baptaes?”  
\p Kɨni khani-pən tukun mhamə, “Yɨmɨsor baptaes rəmhen kɨn yame Jon Baptaes rɨmnor.”   
\p
\v 4 Kɨni Pol rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Baptaes yame Jon Baptaes rɨmnor, in rɨmnor ye narmamə yamə mɨne kwəsarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə hah kapəriə. Mərɨg Jon Baptaes rɨmnamni-ərhav mɨmə narmamə tukasəkeikei mhani nəfrakɨsien ye yermamə e tukruə kwasɨg. Kwən ai, In e Yesu.”\x - \xo 19:4 \xt Mat 3:11 \x*  
\v 5 Kɨsərɨg nəgkiarien a, kɨsarar mɨsor baptaes ye nhag Yesu Yermaru.  
\v 6 Kɨsor baptaes, kɨni Pol rərəhu-pən kwermɨn ye kapariə kapə, kɨni Nanmɨn Rhakə rɨmneiwaiyu irəriə. Kɨni iriə kasəgkiar ye nəgkiarien kape tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, mamhani-ərhav nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi əriə.\x - \xo 19:6 \xt Wok 8:17; Wok 10:44,46 \x*  
\v 7 Iriə fam ipakə twelef.   
\p
\v 8 Paul rarə aikɨn meriaji makuə kɨsisər. In mɨvən ye nəkwai niməhuak kape nəmə Isrel, mamətgah kɨn nɨni-ərhavyen Nəgkiarien Huvə. Iriə min kasəgkiar ye nɨkarɨn kape Narmaruyen kape Kughen; kɨni Pol rɨvi əriə tɨksɨn.  
\v 9 Mərɨg narmamə tɨksɨn, kapariə kapə rɨskai; khapəh nhaniyen nəfrakɨsien iran. Kɨni mamhani hah Swatuk kape Yesu Yermaru ye nɨmrɨ narmamə. Ror pən, Pol rapəh əriə, mɨkɨr narmamə kape Yesu mɨnə, mamhavən. Kɨni ye nɨpɨg fam kɨmnhavən ye nəkwai nimə ye skul ehuə kɨrik kamni kɨmə, “Tiranas” masəgkiar kɨmi narmamə.  
\v 10 Kɨni Pol rɨmnamarə aikɨn mapita newk kɨraru. Ror pən narmamə kasarə apa tanə a Tarki, yamə mɨne iriə kwənərəus kape Isrel mɨne yamə mɨne iriə kwənərəus kape Gris, iriə m-fam kɨsərɨg nəgkiarien kape Yesu Yermaru.   
\s1 Kwajikovə mɨnə kape yermamə kɨrik nhagɨn e Skeva  
\p
\v 11 Kɨni Kughen rɨmɨvəhsi-pən nəsanɨnien kɨmi Pol tuk norien nɨmtətien pɨsɨn pɨsɨn.\x - \xo 19:11 \xt Wok 14:3 \x*  
\v 12 Narmamə kɨsaiyoh-pən kɨn neipən akwas kape Pol, mhapɨk mhavən apa iməriə ikɨn, kɨni narmamə kamhamhə kharap, masəsanɨn, kɨni nanmɨn has mɨnə kasəta irəriə.\x - \xo 19:12 \xt Wok 5:15 \x*   
\p
\v 13 Ikɨn aikɨn a, nəmə Isrel tɨksɨn kɨmɨsəriwək mɨsarkurao mɨsarkut tuk nəkotayen nanmɨn has ye narmamə ye nhag Yesu Yermaru. Mamhani-pən tuk nanmɨn has mɨnə mhamə, “Yakamni skai pre tuk əmiə ye nhag Yesu, yame Pol ramni-ərhav, mə, ‘!Taksəta!’”   
\p
\v 14 Kɨni jif pris, nhagɨn e Skeva, kafan kwajikovə mɨnə iriə m-fam seven. Iriə kɨsarkut mə tuksəko-ta mɨn nanmɨn has mɨnə.  
\v 15 Mərɨg nɨpɨg kɨrik, nanmɨn has kɨrik rarar mɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yakwɨrkun ta Yesu mɨne Pol. ?Mərɨg kɨmiə nɨpa mɨnə e?”  
\v 16 Kɨni yermamə ai nanmɨn has raməmɨr iran rhekɨmter muh əriə. Mapita əriə, meikus-eikus neipən kapəriə. Kɨni mhoteih-hoteih iriə, kɨni kɨsap ye nəkwai nimə kafan, mɨsaiyu kopiə kopiə əmə mamhavən.  
\v 17 Nɨpɨg nəmə Isrel mɨne nəmə Gris yamə mɨne kɨsarə Efesas kɨmɨsərɨg nəvsaoyen kɨn, kɨmnhagɨn pɨk. Kɨni mhasiai nhag Yesu Yermaru.\x - \xo 19:17 \xt Wok 5:11 \x*  
\v 18 Kɨni narmamə khapsaah yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien ye Yesu kɨsərer mhani-ərhav pən təvhagə hah kapəriə tuk narmamə.  
\v 19 Iriə khapsaah yamə mɨne kasəmtah kɨmnhapɨk nəkwəkwə mɨnə kapəriə kape nahak, mamhauə, mhavaan əru ye nɨmrɨ narmamə. (Narmamə kɨsəvheikɨn nɨmrɨ nəkwəkwə mɨnə a, mane iran rapita fifti milian vatu.\f + \fr 19:19 \ft  Gris rɨpəh nɨniyen 50,000,000 vatu. Mamni mə 50,000 drakma. “Drakma” kɨrikianə in nərok wok kape nɨpɨg kɨrikianə.\f*)  
\v 20 Ror məkneikɨn, nəgkiarien kape Yesu Yermaru rəsanɨn mɨn markurao.   
\p
\v 21 Kwasɨg ikɨn, Pol rɨmnərɨg yerkin mɨmə tukrɨrerɨg mɨn mɨvən Jerusalem, mərɨg tukrukrao-pən ye provins mir a Masedonia mɨne Akaea. Rɨmə, “Tukmə yakvən ta Jerusalem, jakaməkeikei mɨvən mɨn apa Rom.”\x - \xo 19:21 \xt Wok 23:11; Rom 1:13 \x*  
\v 22 Mher-pən mɨn kɨn kafan dikon mir kɨraru nhagriu e Timoti mɨne Erastus kɨravən apa Masedonia. Mərɨg Pol rɨmnarə hanə Tarki.   
\s1 Notgohyen ehuə apa Efesas  
\p
\v 23 Ye nɨpɨg a in a, notgohyen ehuə kɨrik apa Efesas tuk Swatuk kape Yesu Yermaru.\x - \xo 19:23 \xt 2 Kor 1:8 \x*  
\v 24 Kɨni yermamə kɨrik ramarə aikɨn, nhagɨn e Demetrius. In yarpəkao kape nɨvhirəkɨnien narɨmnar kɨn silva\f + \fr 19:24 \ft  Silva in rəmhen kɨn aean. Nɨmrɨn rhaktə pɨk.\f*. Rɨmnor nanmɨnar kape kughen piraovɨn eikuə e, nhagɨn e Atemis. Kɨni in mɨne kafan narmamə mɨnə kɨsəvrai mamhavəh mane ehuə iran.   
\p
\v 25 Kɨni rokrən kɨn kafan mɨnə, mɨne yarpəkao mɨnə mɨn tɨksɨn mə tukhauə kɨrikianə. Mamni-pən tuk əriə mɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn. Kɨmiə nakwənharkun ta mə kɨtawə kamhavəh mane ehuə ye wok kapətawə.  
\v 26-27 Ye tanə e Tarki, mɨne ye ikɨn mɨnə fam ye tanɨmtanə, narmamə fam kasəhuak kɨmi kughen e kapətawə. Mərɨg kɨmiə nakwəsəm ta mə kwən a Pol, rɨmauə mɨvi narmamə khapsaah ye yerkwanu e Efesas markurao ye tanə e Tarki, mamni mə kughen yamə mɨne narmamə kasor wok irəriə, pəh nien mə iriə kughen əfrakɨs. Tukmə ror nəgkiarien kafan rɨrkun nɨvəhsi-tayen nehuəyen kape Atemis ruə mor nar apnapɨg kɨn. Ipakə kwən e rɨvi narmamə khani hah swatuk kapətawə tuk nɨvəhyen mane, kɨni nəgkiarien kafan ramor mɨn narmamə kasəm oror niməhuak kape Atemis, yame in yerpɨrɨg pɨk.”   
\p
\v 28 Kɨsərɨg nəgkiarien a, niehmaa ramhai əriə tuk Pol. Kɨsokrən apomh mhamə, “!Atemis, kughen kape nəmə Efesas, in yerpɨrɨg pɨk!”  
\v 29 Taktəkun əmə narmamə fam ye yerkwanu a kɨsokrən okrən, mɨsaiyu kwis kwis mhauə mharaptərəkɨn yemə Masedonia mir a yame kɨmɨwəriwək irisɨr Pol, nhagriu Gaeas mɨne Aristakas. Mhaukəkin əriu mhavən ye kwənmhan kape nəukɨrien.\x - \xo 19:29 \xt Wok 20:4; 27:2; Kol 4:10; Flm 24 \x*   
\p
\v 30 Pol rorkeikei mə tukrəgkiar kɨmi nəmə aikɨn, mərɨg narmamə kape Yesu mɨnə khapəh nɨseighanien kɨn.  
\v 31 Kɨni gavman mɨnə mɨn kape nəmə Tarki, yamə mɨne kɨsorkeikei Pol, kɨsher-pən kɨn nəgkiarien mɨsəkeikei kɨmin mhamə, “Takpəh nɨvənien yerki narmamə mɨnə a.”   
\p
\v 32 Narmamə kɨmnhauvrɨg-uvrɨg pɨk aikɨn. Masokrən pɨk, tɨksɨn kɨmnhani nar kɨrik; tɨksɨn kɨmnhani nar pɨsɨn kɨrik. Iriə khapsaah kɨseinein mə kɨmɨshawor mhavən aikɨn.  
\v 33 Kɨni nəmə Isrel tɨksɨn kɨsəsuə-pən kɨn iriə kɨrik nhagɨn e Aleksandra mə tukrɨvən mərer ye nɨmrɨriə. Kɨni narmamə tɨksɨn ye kwhen a kɨmnhani-pən tukun mə tukrəgkiar. Rarer, mɨni-əhu əriə mə tukhapim. Markut mə tukrɨni-ərhav nəmien kafan.  
\v 34 Mərɨg narmamə kɨsəm mə Aleksandra in yemə Isrel kɨrik, kɨsokrən apomh kwis kwis rɨvəh aoa kɨraru, mhamə, “!Atemis, kughen kape nəmə Efesas, in yerpɨrɨg pɨk!”   
\p
\v 35 Kɨni yamehuə kɨrik ye yerkwanu a rhekɨmter mɨni-əhu əriə mɨmə, “Nəmə Efesas. Atemis e kughen kapətawə, in ravəh nhag ehuə. Kɨni narmamə fam ye tokrei tanə kharkun mə norien e kapətawə tuk narha-huvəyen tuk niməhuak kafan, mɨne kapier imərhakə kafan yame rɨmamɨr mɨsɨ-faktə ye neai meiwaiyu-pə.  
\v 36 Yermamə kɨrik to rɨpəh nɨniyen mə yo yakameikuə. Pəh rɨkimiə tukrapnapɨg. Rapəh nəmhenien mə naksar-mar məkneikɨn.  
\v 37 Nɨmɨsərɨp kwərə mir eikɨn e, mərɨg iriu kɨmɨrapəh nɨwəkrəhyen kɨn nar kɨrik ye nəkwai niməhuak kapətawə, mɨrɨpəh nɨrəni-hahyen nhag pian e, in kughen kapətawə.  
\v 38 Tukmə Demetrius mɨne kafan narmamə kɨsəm yermamə kɨrik ror nar kɨrik rɨpəh nəmhenien, kharkun nhavənien ye kot, mɨsəm kaonsel. Pəh khavən aikɨn mhani-ərhav nərɨgien kapəriə.  
\v 39 Tukmə nakasərɨg mɨn nar kɨrik mə takhani-ərhav, takasəkeikei mhavən ye kot.  
\v 40 Mərɨg rɨmar əmə mə tɨkvəh mɨn ətawə kavən ye kot kɨvəhsi-pə narpɨnien kɨmi ətawə tuk notgohyen yame kɨtawə kɨmɨsor towei. Kɨni kɨtawə to khapəh nhaniyen nar kɨrik mə kɨmnhauə eikɨn e ye nəkwətəyen towei tuk naha, meinai nəkwətəyen e, nɨpran rɨrkək.”  
\v 41 Rɨni ta nəgkiarien a, mətapɨg kɨn nəgkiarien, mher-pən kɨn əriə kamhavən.   
\c 20  
\s1 Pol rɨvən apa Masedonia mɨne Gris  
\p
\v 1 Kɨni nəmə Efesas kɨsotgoh ta mɨsərəhu mɨn nəmərinuyen. Aikɨn, Pol rokrən kɨn narmamə kape Yesu mɨnə khauə kɨrikianə, kɨni rəvhag kɨmi əriə. Kɨni ai maowiə kɨn əriə, kɨni mɨtərhav aikɨn a, mɨvən apa Masedonia. \fig Nəriwəkien kape Pol yame ror kɨsisɨr kɨn|alt="Paul's third missionary journey" src="Paul Journey - 3.jpg" size="span" loc="Around the mid 19, or 20 mark - Full page Landscape" ref="Wok 20:2" \fig*  
\v 2 Mɨtərhav ye kwənmhan a, kɨni maməvhag apap kɨmi əriə mavəhsi-pən nəgkiarien rehuə kɨmi nəmə aikɨn, muə meriaji-pə Gris.  
\v 3 Mamarə apaikɨn meriaji makuə kɨsisər. Kwasɨg ikɨn, rɨmə natukrɨvən ye rao kɨrik mɨrerɨg-pə mɨn Siria, mərɨg əmə nəmə Isrel kamharai mhun mə tukhauh in mɨshopni in, kɨni rarar mɨn ye nərɨgien kafan kɨni məriwək əmə mamvən apa Masedonia.  
\v 4 Rɨmavən iriə yemə Berea kɨrik nhagɨn e Sopata, in kwajikovə kape Piras, mɨne yemə Tesalonaeka mir kɨraru nhagriu e Aristakas mɨne Sekandas, mɨne yemə Debe kɨrik nhagɨn e Gaeas, mɨne Timoti, mɨne yemə Tarki mir kɨraru nhagriu e Tikikas mɨne Trofimas.  
\v 5 Iriə kɨsəkupən mhavən apa Troas mɨseito kɨn əmawə.  
\v 6 Mərɨg kɨmawə yaksəmɨr mɨsor nəvɨgɨnien ehuə a yame kamni kɨmə “Bred yame yis rɨrkək iran.” Kwasɨg ikɨn, yakhavən apa Filipae mhavən ye rao kɨrik mhavirə mɨseriaji nɨpɨg kɨrkɨrɨp, kɨni yakhauə mhavhiak apa yerkwanu ai Troas mɨsofugɨn kɨmawə miriə. Mɨsarə mɨseriaji nəhuakien kɨrikianə.   
\s1 Pɨkwarien kɨrik rɨmamhə mɨmragh mɨn  
\p
\v 7 Kɨni ye Sande, yakhauə mɨsofugɨn mhavəh Nəvɨgɨnien Rhakə. Kɨni Pol raməvhag kɨmi narmamə, məgkiar meriaji yenpɨg əru meinai rɨkin ruh mə tɨkəni rɨkwamɨr kɨn, in tukrəpəh əriə.  
\v 8 Kwənmhan yame yɨmɨsəkwətə ikɨn yerpɨrɨg pɨk. Kɨruk laet rɨpsaah aikɨn.  
\v 9 Kɨni pɨkwarien kɨrik nhagɨn e Yutikas\f + \fr 20:9 \ft  Nhag e “Yutikas” nɨpran rɨmə “laki.”\f* ramkwətə ye windo. Pol raməgkiar pɨk, napɨrien rɨvəh Yutikas. Kɨni rapɨr yeru, mɨmɨr mɨsɨ-faktə ye kwənmhan yerpɨrɨg meiwaiyu məwhan. Kɨsaiyu mhavən mɨsəm ruamhə ta.  
\v 10 Məkneikɨn, Pol mɨn reiwaiyu mɨvən makur, məmɨr-pən iran.\f + \fr 20:10 \ft  Pol ramor rəmhen kɨn Profet Elaeja kupən ye Fas King 17:17-22.\f* Məker-pən iran, mɨmə, “Rɨkimiə tukrɨpəh nəpouyen. !Ramragh əmə!”  
\v 11-12 Kɨni iriə khakɨr pɨkwarien a mamhavən. Rɨkiriə ragien pɨk meinai in ramragh əmə. Kɨni kharerɨg mɨn mɨshaktə mhavən mɨn apa yerpɨrɨg, mhavəh Nəvɨgɨnien Rhakə mɨsəvɨgɨn kwis. Kɨni Pol rɨmnəgkiar kɨmi əriə mɨvən meriaji reraan. Kɨni məta mɨn irəriə.   
\s1 Pol ramaowiə kɨn nəməhuak mɨnə apa Efesas  
\p
\v 13 Aikɨn, yakharəh rao kɨrik mhavirə mhavən apa Asos. Yakhamə ta mə kɨmawə Pol. Mərɨg Pol, rɨkin raməsɨk mə tukrəriwak əmə mɨkwasɨg mɨvən apaikɨn.  
\v 14 Ruə mɨtərhav-pə Asos, kɨmawə min yakhavən ye rao mhavirə mə jakhavən apa yerkwanu kɨrik nhagɨn e Mitilen.  
\v 15 Kəni rɨkwamer kɨn, yakhatərhav mɨn aikɨn a, mhavirə mhavən masəmɨr iruə ye tanə a Kios. Kəni rɨkwamer mɨn kɨn, yakhavirə mɨn mhavən ye tanə a kamni kɨmə Samos. Kəni rɨkwamer mɨn kɨn, yakhavən mɨn mhatərhav-pən Maelitas.  
\v 16 Pol rɨmɨni-ta mə jakhapəh nɨsərerien apa Efesas meinai rɨpəh norkeikeiyen mə jaksarə pɨk apa ye kwənmhan a Tarki. In rɨmnarkut mə jakshai mɨren mhauə Jerusalem kwasɨg ikɨn ror nɨpɨg kape nəvɨgɨnien ehuə e kamni kɨmə “Pentekos.”   
\p
\v 17 Nɨpɨg yakhavhiak apa Maelitas, Pol rher-pən nəgkiarien apa Efesas mokrən kɨn elda mɨnə kape niməhuak mə tukhauə mɨsəm.\x - \xo 20:17 \xt Wok 18:21 \x*  
\v 18 Khatərhav-pə, rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Kafak narmamə mɨnə. Kɨmiə nakwəsəm ta norien kafak nɨpɨg kɨmnɨsarə kɨtawə-mkɨmiə. Rɨrikakun ye nɨpɨg yɨmauə Tarki,\x - \xo 20:18 \xt Wok 18:19—19:10 \x*  
\v 19 yakamor yo mə yo yor atuə kɨn kape Yesu Yermaru. Mə rɨkik reiwaiyu nɨpɨg fam. Nɨpɨg m-fam yakamasək tuk əmiə. Yakaməm rəutən pawk meinai nəmə Isrel kɨsarkut mə tukshopni yo,  
\v 20 mərɨg yakpəh nɨpəhyen nasituyen irəmiə. Maməwhag ye nɨmrɨ narmamə, mɨne ye nəkwai nimə mɨnə.  
\v 21 Mamni-ərhav-pən tuk nəmə Isrel mɨne nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mə tukasəkeikei mɨsarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə has, mhauə tuk Kughen, mɨshatətə ye Yesu Yermaru.   
\p
\v 22 “Kɨni taktəkun ai, Nanmɨn kape Kughen ramarkut tuk yo mə jakvən apa Jerusalem. Yakpəh nɨrkunien mə naha nhagɨn tukror yo aikɨn.  
\v 23 Nar kɨrikianə əmə yakɨrkun. Yerkwanu yamə mɨne yakakrao ikɨn, Nanmɨn kape Kughen ramor kwirɨg kɨmi yo mə tukmə yakvən aikɨn a, jakarə ye nahasien, kɨni tukpivəhsi-pən yo ye kalabus.\x - \xo 20:23 \xt Wok 9:16; 21:11 \x*  
\v 24 Mərɨg yakmə nɨmraghien kafak in nar apnapɨg əmə. Yakorkeikei mə jakor infamien ye narɨmnar yame Yesu Yermaru rɨmɨvəhsi-pə mə jakor tuk nɨni-ərhavyen Nəgkiarien Huvə ye nɨhuvəyen kape Kughen.\x - \xo 20:24 \xt Wok 21:13; 2 Tim 4:7 \x*   
\p
\v 25 “Səm-ru, yakwɨrkun ta mə kɨmiə m-fam yamə mɨne yakmaurə məm əmiə məvsao kɨn narmaruyen kape Kughen kɨmi əmiə, to nakhapəh mɨn nɨsəmien yo tuk nɨpɨg kɨrik.  
\v 26 Ror pən, taktəkun, yakamni-ərhav mə tukmə yermamə kɨrik rɨmhə mɨvən ye nap ehuə, pəh nien mə yo yɨmneighan kɨn mə tukrɨvən\f + \fr 20:26 \ft  Pol ramni mɨn ye Wok 18:6 “Tukmə Kughen rɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi əmiə, mərɨg kapəmiə atuk.”\f*.  
\v 27 Meinai yo yakpəh nəpəhyen nɨni-ərhav-preyen narɨmnar fam yame Kughen rorkeikei.   
\p
\v 28 “Takasərɨg əmiə mɨne narmamə yamə mɨne Nanmɨn kape Kughen rɨmnərəhu-pən əriə ye kwermɨmiə. Takasarha huvə tuk nəməhuak kape Kughen rəmhen kɨn yermamə kape narha-huvəyen tuk kafan sipsip, meinai Kughen rɨmɨvəh əriə kɨn nɨtaw Yesu Yermaru.\x - \xo 20:28 \xt 1 Tim 4:16; 1 Pita 5:2-4 \x*  
\v 29 Yakwɨrkun ta mə jakəta irəmiə, kɨni ai narmamə yamə mɨne kɨsəmhen kɨn kuri aparu mɨnə tukhauə tuk əmiə mɨsəs əmiə - sipsip mɨnə kape Kughen.\x - \xo 20:29 \xt Mat 7:15; Jon 10:12 \x*  
\v 30 Kɨni kɨmiə tɨksɨn tukhauə mhaukrekɨn nəfrakɨsien mə tukhavi-ta narmamə kape Yesu mɨnə khakwasɨg kɨn əriə.  
\v 31 !Ror pən, takasəkeikei masərɨg əmiə! Rɨkimiə tukraməsɨk mə ye newk kɨsisər, yɨmɨpəh nəpəhyen norien kwirɨg kɨmi əmiə yenpɨg-yenpɨg mɨne yenaiyu, kɨni mamasək tuk əmiə.\x - \xo 20:31 \xt 1 Tes 2:11 \x*   
\p
\v 32 “Kɨni taktəkun ai, yakamərəhu-pən əmiə ye kwermɨ Kughen; rɨkimiə tukraməsɨk nəgkiarien kɨn nɨhuvəyen kafan. Nəgkiarien a ror əmiə nakhaskai mavəhsi-pən nɨhuvəyen kɨmi narmamə kape Kughen mɨnə fam.  
\v 33 Rɨkik rɨpəh nəkrəhyen kɨn nautə uə neipən kape yermamə pɨsɨn.  
\v 34 Kɨmiə nakwənharkun ta mə yo pɨsɨn əmə yakaməmnhawk tuk naha nhagɨn yame yo mɨne kafak narmamə mɨnə yaksəkwakwə kɨn.\x - \xo 20:34 \xt 1 Kor 9:11-12 \x* \x - \xo 20:34 \xt Wok 18:3; 1 Tes 2:9 \x*  
\v 35 Naha nhagɨn yame yakamor, yakamhajoun əmiə kɨn mə takasəkeikei mɨsor wok mhavəh mane tuk nasituyen ye yavən has mɨnə. Rɨkitawə tukraməsɨk nəgkiarien yame Yesu Yermaru rɨmɨni mɨmə, ‘Nɨvəhsi-pənien rapita nɨvəhyen.’”   
\p
\v 36 Pol rəgkiar fam, kasənɨmkur mɨsəhuak.  
\v 37 Kɨni iriə mɨsasək pɨk mɨsəker-pən ye Pol masəkei kɨmin mɨsaowiə kɨn.  
\v 38 Khakwasɨg kɨn mɨsəriwək mhavən mɨseriaji a rao ikɨn. Rɨkiriə rarkwəpɨr mhawor Pol rɨmɨni mə iriə tukhapəh mɨn nɨsəmien in tuk nɨpɨg kɨrik.   
\c 21  
\s1 Pol rɨmə tukrɨvən Jerusalem  
\p
\v 1 Yɨmɨsaowiə-ta kɨn əriə, mhavən ye rao mhavirə mhavən atuatuk apa ye tanə kɨrik kamni kɨmə Kos. Kəni rɨkwamer kɨn, yakhavirə mhavən ye tanə kɨrik kamni kɨmə Roj. Mhatərhav mɨn aikɨn, mhauə mɨn mhavhiak ye tanə kɨrik kamni kɨmə Patara.  
\v 2 Aikɨn mɨsəm rao kɨrik rɨmə tukrɨvən apa Fonisia. Yaksat-pən iran mhatərhav mɨn. \fig Pol rɨmavən ye rao|alt="Paul went on a boat like this" src="Romshi_d.jpg" size="span" loc="Top of page" copy="Urs Wegmann" ref="Wok 21:2" \fig*  
\v 3 Mhavirə mɨsəm mɨn tanə ehuə kɨrik kamni kɨmə Saepras, mhakurao pihiu. Mhavirə mamhavən Siria. Mhavhiak apa Taea mə tukpɨk-ta narɨmnar ye nəkwai rao a.  
\v 4 Yaksarə aikɨn mhavən, mɨsəm narmamə tɨksɨn kape Yesu, mɨsarə kɨmawə miriə mɨseriaji nəhuakien kɨrikianə. Kɨni Nanmɨn kape Kughen rəgkiar kɨmi əriə mə tukhavən mɨsor kwirɨg kɨmi Pol mə tukrɨpəh nɨvənien apa Jerusalem.\x - \xo 21:4 \xt Wok 20:23 \x*  
\v 5 Yaksarə mɨseriaji nəhuakien kɨrikianə ror infamien, yakhatərhav mharpɨn mamhavən. Kɨni narmamə mɨnə aikɨn kape Yesu mɨne kapəriə narmamə mɨnə kamhakwasɨg kɨn əmawə mhauə ye nɨkar-kar tahik. Aikɨn, yaksənɨmkur mɨsəhuak kwis.  
\v 6 Kɨni mɨsaowiə kɨn əmawə mɨnə. Yakhavən mɨn ye rao a; kɨni iriə kharerɨg-pə iməriə ikɨn.   
\p
\v 7 Kɨni rao rɨtərhav Taea maiyu muə Toleme. Yakhavhiak, mhavən mɨsəm nəməhuak mɨnə. Masəmɨr kɨmawə miriə nɨpɨg kɨrikianə.  
\v 8 Kəni rɨkwamer kɨn, yakhatərhav mɨn mhavirə mhavən, mhavhiak apa Sisaria. Mhavən imei kwən kɨrik nhagɨn e Filip. In yermamə kape narkuraoyen mɨni-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Kughen. Kupan, in kɨrik ye narmamə seven yamə mɨne kasasitu ye aposol mɨnə.\f + \fr 21:8 \ft  Kɨvəh-si haktə narmamə mɨnə a ye Wok 6:1-7.\f*  
\v 9 Kafan nɨpiakwəskəh kuas, khapəh hanə nɨsarkurəkien. Iriə a profet mɨnə.   
\p
\v 10 Yaksarə aikɨn nɨpɨg tɨksɨn, profet kɨrik, nhagɨn e Agabus, rɨsɨ-pən apa Judia muə.\x - \xo 21:10 \xt Wok 11:28 \x*  
\v 11 Muə, məm əmawə kɨni mɨrəh kətəut kape Pol, mərkɨs atuk kwermɨn mɨne nɨhun kɨn, mɨmə, “Nanmɨn kape Kughen ramni mɨmə, ‘Kwən e, kafan e kətəut, namehuə kape nəmə Isrel mɨnə apa Jerusalem tuksərkɨs-ətərəkɨn in məkneikɨn, mɨsərəhu-pən in ye kwermɨ nəmə Rom.’”\f + \fr 21:11 \ft  Profet e Agabus ramor rəmhen kɨn profet mɨnə kupən, mor drama kɨrik yame ror nuhpɨkɨnien, kɨni ai, mhoprai-pən kɨmi narmamə. Ǝmru Fas King 11:29-39, Ezekiel 4:3, mɨne Aes 20:2-4.\f*   
\p
\v 12 Yaksərɨg nəgkiarien a, kɨmawə nəmə iku yaksəkeikei kɨmi Pol mə tukrɨpəh nɨvənien apa Jerusalem.  
\v 13 Mərɨg Pol rɨmə, “Kɨmiə naksasək, rɨkik rarkwəpɨr. Mərɨg, səmru, yakpəh nɨgɨnien tuk nɨvənien ye kalabus tuk nɨniyen nhag Yesu Yermaru. Kɨni yakeighan kɨn mə jakmhə tukun apa Jerusalem.”\x - \xo 21:13 \xt Wok 20:24 \x*   
\p
\v 14 Yakhani-əhu pawk Pol, mərɨg in rapəh nɨpəhyen. Kɨni yaksəpəh, mhamə, “Kɨmawə yaksəhuak mhamə tukror rəmhen kɨn yame Yesu Yermaru rorkeikei.”   
\p
\v 15 Kɨni ai, yaksor apnəpenə tuk nɨtərhavyen məriwək mhauə Jerusalem.  
\v 16 Nəmə Sisaria tɨksɨn kape Yesu mɨnə khakwasɨg kɨn əmawə. Mhakɨr əmawə mhavən imei yemə Saepras kɨrik nhagɨn e Nason. In yermamə kɨrik yame rɨmnəkupən mɨkwasɨg kɨn Yesu. Yaksapɨr ye nəkwai nimə kafan.   
\s1 Pol rɨvən Jerusalem  
\p
\v 17 Yakhavən mhatərhav-pən Jerusalem, nəməhuak mɨnə kɨsəm əmawə, rɨkiriə ragien.  
\v 18 Kəni rɨkwamer kɨn, kɨmawə Pol yakhavən mɨsəm Jemes. Elda mɨnə kape niməhuak kasəmɨr mɨn aikɨn.  
\v 19 Pol rərer mɨni vi vi əriə kɨni məvsao kɨn narɨmnar fam əgkəp a ye kafan nəriwəkien yame Kughen rɨmnor kɨmi nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.\x - \xo 21:19 \xt Wok 15:12 \x*   
\p
\v 20 Kɨsərɨg nəgkiarien a kape Pol, khavəh-si haktə nhag Kughen. Mhani-pən tuk Pol mhamə, “Piak. Ǝm-ru. Taktəkun ai nəmə Isrel kɨsəmhen kɨn taosen rɨpsaah khani nəfrakɨsien ye Yesu, kɨni iriə fam mɨn khaskai tuk nɨraptərəkɨn-tɨm-tɨm-ien loa kape Moses.\x - \xo 21:20 \xt Wok 15:1,5 \x*  
\v 21 Kwəsərɨg ta nəvsaoyen kɨn ik mə ik nakamhajoun nəmə Isrel yamə mɨne kasarə ye tanə pɨsɨn pɨsɨn mə tuksəpəh loa kape Moses. Masərɨg mɨn mə ik nakamni-pən tuk əriə mə tukhapəh nɨsəsɨg-pənien nɨpɨkwarien kapəriə mɨnə. Kɨni mhapəh nharaptərəkɨnien narəyen kape nəmə Isrel.  
\v 22 Iriə tuksərɨg mə nakuauə ta. ?Tukshawor-pən iran mɨne?  
\v 23 Rhuvə mə takor nəkwai-mawə. Ǝm-ru, narmamə kuas kasəmɨre ikɨn e kwəharpen ta nətərɨgien kɨrik kapəriə kɨmi Kughen.\f + \fr 21:23 \ft  Promis e kɨmɨsor kamni kɨmə “Nasiraet promes” rəmhen kɨn yame Pol rɨmnor ye Wok 18:18.\f*  
\v 24 Tikianakwamer, takɨkwasɨg kɨn əriə mɨvəh nɨmrɨ nar mɨragh mɨnə kape sakrefaes, kɨni naksor sakrefaes tuk nəspirien əmiə miriə, mə iriə tukharkun nɨsəkɨs-tayen nɨkwəneriə, rəri-pən loa kapətawə. Pəh kəm kɨrkun mə ik nakaməri-pən fam loa kapətawə. Mə nəgkiarien yame kamni iram, neikwəyen fam.\x - \xo 21:24 \xt Nam 6:1-20; Wok 18:18 \x*  
\v 25 Mərɨg ye nɨkarɨn kape nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə e yamə mɨne kwənhani-ta nəfrakɨsien ye Yesu, kɨtawə kwəsher-pən ta nəkwəkwə kɨrik kɨmi əriə mhani-əhrav-pən nəgkiarien kapətawə. Mhani mhamə tukhapəh nɨsənien nəvɨgɨnien yame kamoh kɨvaan əru tuk nəhuakien kɨmi nanmɨ kughen eikuə mɨnə. Mhapəh nɨsənien nɨtə. Mhapəh nɨsənien nar mɨragh yame kaməvɨt-əpni, meinai nɨtawɨn raməmɨr hanə ye nɨpran. Mhapəh nɨsor-haspən-ien kɨmi nɨpiraovɨn.”\f + \fr 21:25 \ft  Nəkwəkwə kɨmnharai raməmɨr ye Wok 15:23-29.\f*   
\p
\v 26 Kəni rɨkwamer kɨn, Pol rɨkɨr nəmə mɨnə a, mhavən mə tuksor apnəpenə tuk sakrefaes tuk nəspirien. Kɨni Pol rɨvən ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen mɨni-əsah-pən ye nɨpɨg yame tuksor infamien ye nəspirien kapəriə, kɨni pris tukrɨvaan əru atuə kɨn kapəriə narmɨragh mɨnə.\x - \xo 21:26 \xt 1 Kor 9:20 \x*   
\s1 Nəmə Isrel kharaptərəkɨn Pol ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen  
\p
\v 27 Ipakə nɨpɨg seven a kape nəspirien ror infamien, nəmə Isrel tɨksɨn yamə mɨne kɨmnhatərhav Tarki mhauə ye Nimə Ehuə kape Kughen mɨsəm Pol. Mɨsor narmamə kɨsarar mhani-hah Pol, khavən mharaptərəkɨn in  
\v 28 mɨsokrən apomh mhamə, “!Ah! !Nəmə Isrel! Sasitu. Kwən e in e yame in ramarkurao ikɨn mɨnə mamhajoun narmamə mamor əriə kamhani hah ətawə. Mamor narmamə khapəh nhasiaiyen loa kape Moses mɨne Nimə Ehuə kape Kughen. Kɨni taktəkun ai rɨkɨr nəmə Gris tɨksɨn mhauə ye nəkwai nimə e kapətawə kasor kwənmhan rhakə e raməmkɨmɨk.”\f + \fr 21:28 \ft  Kamni-əhu mə narmamə pəh nien mə kwənərəus kape nəmə Isrel tukhapəh nɨsauru-pənien ye nimə ehuə kape Kughen.\f*  
\v 29 (Kamhani məknakɨn meinai kupən kɨmɨsəm yemə Efesas a, nhagɨn e Trofimas, rameriwək iriu Pol apa yerkwanu. Kɨni khamə-ta mə Pol rɨmɨkɨr in muə ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen).\x - \xo 21:29 \xt Wok 20:4 \x*   
\p
\v 30 Nəgkiarien a ror nəmə Jerusalem kɨsarar mɨsaiyu mhauə mharaptərəkɨn Pol, mhaukəkin mhatərhav ye Nimə Ehuə kape Kughen. Taktəkun əmə pris mɨnə kɨsətapɨg ye nəkwai nimə a.  
\v 31 Mhamə tukshopni Pol. Kɨni əmə aikɨn, yamehuə kape mobael mɨnə kape nəmə Rom rərɨg nəvsaoyen mə kasor norien hah ehuə kɨrik apa Jerusalem.  
\v 32 Taktəkun əmə yamehuə kape mobael mɨnə a rɨkɨr mobael mɨnə mɨne namehuə mɨnə kapəriə, mɨsaiyu mhavən tuk narmamə mɨnə a. Narmamə mɨnə a kɨsəm yamehuə kape mobael mɨne kafan narmamə mɨnə; kɨni kɨsəpəh nhauhyen Pol.   
\p
\v 33 Kɨni yamehuə kape mobael mɨnə a ruə ipakə tuk Pol mɨni-pən tuk mobael mɨnə mə tukharaptərəkɨn in. Mharkwəji in kɨn jen kɨraru. Kɨni in raiyoh-pən əriə mɨmə, “?Naha e yermamə? ?Rɨmnor naha?”  
\v 34 Kɨni narmamə a kɨsokrən apomh. Tɨksɨn kamhani nar kɨrik; kɨni tɨksɨn kamhani nar pɨsɨn. Kasokrən pɨk, yamehuə kape mobael rɨpəh nəmien nəfrakɨsien. Mɨni-pən tuk mobael mɨnə mə tukharəh Pol mhavən ye nəkwai nimə kape mobael.  
\v 35 Khakɨr Pol mɨsəriwək, ipakə əmə kɨseriaji kwəruə. Narmamə kamhasɨg-sɨg pɨk əriə mɨnə, ror pən mobael mɨnə kɨmnharəh-si haktə Pol mharəh mhavən.  
\v 36 Narmamə mɨnə kɨmnhakwasɨg kɨn əriə masokrən apomh mhamə, “!Shopni! !Shopni!”\f + \fr 21:36 \ft  Narmamə kɨmɨsokrən ye Pol məknakɨn rəmhen kɨn in e kɨmnokrən ye Yesu ye Luk 23:18.\f*   
\s1 Pol ramni-ərhav nəmien kafan  
\p
\v 37 Ipakə əmə mobael mɨnə kharəh Pol mɨsauru-pən imə, in raiyoh-pən yamehuə kape mobael mɨnə mɨmə, “?To yakəgkiar kəskəh kɨmik uə?”  
\p Kɨni yamehuə ai rakur mɨmə, “?Rhawor? ?Ik nakɨrkun nɨniyen nəgkiarien kape nəmə Gris?  
\v 38 Yakməta mə ik yemə Ijip a yame apa kupən rɨmnərer mamni-hah gavman. Kwasɨg ikɨn mamkɨr narmamə fo taosen mamhauh narmamə, mamhavən mɨsarə apa ye tɨpəvsɨk.”\x - \xo 21:38 \xt Wok 5:36-37 \x*   
\p
\v 39 Mərɨg Pol rɨni-pən tukun mɨmə, “Nɨkam. Yo, yemə Isrel. Yɨmnharha apa yerkwanu ehuə a Tasas, ye provins a Silisia. Pəh yo, pəh yakəgkiar kɨmi narmamə mɨnə a.”   
\p
\v 40 Kɨni yamehuə kape mobael mɨnə a reighan kɨn. Kɨni Pol rərer aikɨn, mɨni-əhu əriə mə tukhapim. Kɨni khapim, in rəgkiar kɨmi əriə ye nəgkiarien kape nəmə Isrel mɨmə,   
\c 22  
\nb
\v 1 “Piak mɨnə mɨne tatə mɨnə, takasəkeikei mɨsətərɨg kɨn yo. Pəh jakni kafak nərɨgien kɨmi əmiə.”  
\v 2 Kɨni iriə kɨsərɨg in raməgkiar ye nəgkiarien atuatuk kapəriə, khapim apɨs-apɨs.  
\p Kɨni Pol rɨmə,  
\v 3 “Yo yemə Isrel kɨrik. Yɨmnarha apa yerkwanu a Tasas ye provins a Silisia. Mərɨg yɨmnehuə ye yerkwanu e Jerusalem. Kwən a Gamaliel rɨmnhajoun yo ye Loa kape rɨptawə mɨnə mə jakəri-pən atuatuk. Kɨni ye nɨpɨg ai yɨmnəsanɨn tuk norien narɨmnar yame Kughen rorkeikei rəmhen kɨn əmiə m-fam e taktəkun.\x - \xo 22:3 \xt Wok 5:34 \x*  
\v 4 Apa kupən, yɨmnamuh narmamə yamə mɨne kasəri-pən Swatuk kape Yesu Yermaru, mamhopni əriə. Yɨmnamraptərəkɨn narman mɨne nɨpiraovɨn maməhi-pən əriə ye kalabus.\x - \xo 22:4 \xt Wok 8:3 \x*  
\v 5 Nəgkiarien e, hae pris mɨne narmamə kape kaonsel mɨnə kharkun nhaniyen mə nəfrakɨsien; meinai nɨpɨg kɨrik, kɨmnhavəhsi-pə nəkwəkwə kɨrik mhamə jakvəh mɨvən apa Damaskes mɨvəhsi-pən kɨmi nəmə Isrel aikɨn mə yakuauə mə jakraptərəkɨn narmamə kape Yesu mɨnə mhakɨr əriə mhauə e Jerusalem mə tukuh əriə.   
\nb
\v 6 “Nɨpɨg a, yɨmnaməri-pən swatuk a muə ipakə tuk Damaskes, kɨni ipakə tuk yerkweiha, taktəkun əmə, yɨmnəm nɨkhakien rɨsɨ-pən ye napuə məsia-pen-pə yo.  
\v 7 Yakmɨr meiwaiyu, kɨni mərɨg nəgkiarien kɨrik rɨmɨni-pə tuk yo mɨmə, ‘!Sol !Sol! ?Rhawor nakamor ahah pə məkneikɨn kɨmi Yo?’   
\p
\v 8 “Kɨni yaknaiyoh-pən In mɨmə, ‘Yermaru. ?Ik pa en?’ Kɨni In rɨni-pə tuk yo mɨmə, ‘Yo Yesu e, yemə Nasaret, yame ik nakamor ahah pə kɨmi Yo.’  
\v 9 Kɨni narmamə yamə mɨne kɨmnhakwasɨg kɨn yo ye swatuk kɨsəm əmə nɨkhakien a, mərɨg khapəh nɨsərɨgien nəgkiarien kape yermamə ai yame raməgkiar kɨmi yo.  
\v 10 Kɨni yɨmnaiyoh-pən In mɨmə, ‘Yermaru. ?Jakhawor pən iran mɨne?’ Kɨni Yesu Yermaru rɨni-pə tuk yo mɨmə, ‘Hekɨmter, mɨvən apa Damaskes. Ikɨn en, tukni-pre mə takhawor pən iran mɨne.’   
\p
\v 11 “Nɨkhakien a rɨmnəsia-pen pɨk nɨmrɨk, mor nɨmrɨk rɨpɨs. Kɨni narmamə yamə mɨne kamhakwasɨg kɨn yo khavəh kwermɨk mhakɨr yo mhavən Damaskes.\f + \fr 22:11 \ft  Kaməvsao kɨn narɨmnar mɨnə e ye Wok 9:2-5.\f*   
\p
\v 12 “Aikɨn a, kwən kɨrik aikɨn nhagɨn e Ananaes. In raməri-pən huvə Loa kapətawə. Kɨni nəmə Isrel aikɨn kamhasiai pɨk in.  
\v 13 In ruə marer ipakə tuk yo, mɨmə, ‘Piak Sol, !Nɨmrɨm tukrhuvə mɨn!’ Ye nɨpɨg əmə mɨn ai, nɨmrɨk rɨmahuvə mɨn. Kɨni yakəm in.   
\p
\v 14 “Kɨni in rɨmə, ‘Kughen kape kaha mɨnə kapətawə In rɨmɨrpen-ta ik mə ik takɨrkun narɨmnar yamə mɨne In rorkeikei. Kɨni mə ik takəm Yermamə Atuatuk a kafan, kɨni mərɨg nəgkiarien kafan.  
\v 15 Takaməkeikei mɨvən mɨni-ərhav tuk narmamə m-fam narɨmnar yame ik nɨmnəm mamərɨg.  
\v 16 Takpəh nɨwhinien. Hekɨmter, məhuak kɨmi Yesu, mor baptaes, mɨpəh pəh rəspir təvhagə hah kafam.’   
\p
\v 17 “Kɨni yakmərerɨg-pə mɨn muə Jerusalem, mɨvən məhuak ye Nimə Ehuə kape Kughen, kɨni məm nəmrərhavyen kɨrik.  
\v 18 Məm Yesu Yermaru rɨni-pə tuk yo mɨmə, ‘!Hai mɨren! Məta aihuaa Jerusalem. Meinai nəmə iku tukhani neikuəyen ye nəgkiarien kafam yame nakamni irak.’\x - \xo 22:18 \xt Wok 9:29-30 \x*   
\p
\v 19 “Kɨni yɨmɨni-pən tukun mɨmə, ‘Yermaru. Iriə kharkun huvə mə in apa kupən yo yɨmnamvən ye nəkwai nimə kape nofugɨnien kapəriə mamraptərəkɨn narmamə yamə mɨne kamhani nəfrakɨsien iram, mamuh əriə.\x - \xo 22:19 \xt Wok 8:3; 26:9-11 \x*  
\v 20 Kɨni nɨpɨg kɨmnarkwhopni kwən a Steven, nɨtawɨn raiyu meinai in ramn-iərhav Ik, mərɨg yo mɨn yɨmnamərer kɨmawə miriə, kɨni rɨkik rɨmnagien tukun. Kɨni yo yɨmnamarha huvə tuk sot kape narmamə kɨmɨsarkwhopni in.’   
\p
\v 21 “Mərɨg Yesu Yermaru rɨni-pə tuk yo mɨmə, ‘Takvən. Yo yakamher-pən kɨn ik isok mə takvən tuk nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.’”\f + \fr 22:21 \ft  Kɨrai narɨmnar e ye Wok 7:54-8:1.\f*   
\s1 Nəmə Jerusalem kɨmnhamə tukshopni Pol  
\p
\v 22 Kɨni narmamə aikɨn kɨsətərɨg huvə kɨn nəgkiarien kape Pol mhavən mɨseriaji nəgkiarien infamien kafan. Mərɨg kɨsərɨg nəgkiarien a, kɨsokrən ehuə mhamə, “!Shopni in! Kwən a rɨpəh nəmhenien mə tukramragh.”   
\p
\v 23 Aikɨn, kɨsokrən apomh, mɨsəpəkiək-ta kɨn sot kapəriə mɨsərəsuun kɨn nɨmokrur.  
\v 24 Kɨni yemehuə kape mobael kape nəmə Rom rɨmɨni-pən tuk mobael mɨne mə tukharəh Pol mhavən imei mobael. Kɨni mɨni-pən tuk əriə mə tuksərkɨs-ərkɨs Pol mə in tukrɨni-ərhav mɨmə rhawor nəmə Isrel kamhani hah pɨk məkneikɨn in.  
\v 25 Kasarkɨs-ətərəkɨn hanə in, mə tuksərkɨs-ərkɨs in, kɨni Pol rɨni-pən tuk yamehuə kape mobael kɨrik yame ramərer ipakə mɨmə, “!Eh! Yo yemə Rom e. Rɨpəh natuatukien mə tukərkɨs-ərkɨs yemə Rom kɨrik yame kɨpəh hanə nəmien mə in rɨmnor nar has kɨrik.”\x - \xo 22:25 \xt Wok 16:37 \x*   
\p
\v 26 Yamehuə a kape mobael rərɨg nəgkiarien a, mɨvən mɨni-əsaah-pən iran tuk yermaru kape mobael. Kɨni mɨmə, “!Eh! ?Naha e nakamor? Kwən a in yemə Rom atuatuk.”   
\p
\v 27 Kɨni yermaru a ruə məm Pol. Maiyoh-pən in mɨmə, “!Eh! ?Takni huvə mə ik yemə Rom əfrakɨs uə?”  
\p Kɨni Pol reighan kɨn.   
\p
\v 28 Kɨni yermaru a rɨni-pən tukun mɨmə, “?Rhawor? Yo yɨmnərok mane ehuə tuk neighanien kɨn yo mə jakuə yo yemə Rom.”  
\p Mərɨg Pol rɨni mɨmə, “Rɨmɨk in yemə Rom. Ror məkneikɨn, yo yemə Rom.”   
\p
\v 29 Taktəkun əmə mobael yamə mɨne kasərer matuk mə tukhauh Pol, kɨsakur kɨn, mɨsəta iran. Kɨni yermaru kape mobael a rɨrkun mə Pol in yemə Rom, mɨgɨn pɨk meinai in ruərkwəji-ta Pol kɨn jen.\x - \xo 22:29 \xt Wok 16:38 \x*   
\s1 Pol ramərer ye nɨmrɨ kaonsel  
\p
\v 30 Kəni rɨkwamer kɨn, yermaru kape mobael rorkeikei mə tukrərɨg atuatuk mə rhawor nəmə Isrel kamhani hah Pol məknakɨn, kɨni rher-pən nəgkiarien kɨmi jif pris mɨnə mɨne narmamə kape kaonsel mɨnə mə tukhauə kɨrikianə. Kɨrɨsɨn-ta jen yame kɨmɨrkwəji Pol kɨn, kɨkɨr, kavən kərɨp in ramərer ye nɨmrɨ kaonsel.   
\c 23  
\nb
\v 1 Kɨni Pol rarha tɨm tɨm ye narmamə kape kaonsel, kɨni mɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn. Yakaməm norien kafak mə ye nəkəskəhyen kafak muə meriaji-pə ai taktəkun, yo yorwok atuatuk kape Kughen ye nɨmrɨ Kughen.”  
\v 2 Pol rəgkiar məknakɨn, kɨni hae pris e Ananaeas rɨni-pən tuk narmamə yamə mɨne kasərer ipakə tuk Pol mə tuksəsɨk nəkwan.\x - \xo 23:2 \xt Jon 18:22-23 \x*  
\v 3 Mərɨg Pol rɨmɨni-pən tukun mɨmə, “Nɨkam. Ik yarpəkao kɨrik;\f + \fr 23:3 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə Pol rɨmɨni-pən tuk hae pris a Ananaes mɨmə, “Ik nakəmhen kɨn kapier kɨmnəspir-ta mərɨg rəmkɨmɨk hanə.” Mərɨg nɨprai nəgkiarien a rɨmə, “Ik yarpəkao kɨrik.”\f* Kughen tukrəsɨk ik. ?Rhawor? Nakamkwətə eikɨn e mə takəkir yo ye Loa kapətawə, mərɨg nɨmɨni mə kɨrik tukrəsɨk yo, naknakəpɨr ta Loa en!”\x - \xo 23:3 \xt Mat 23:27 \x*   
\p
\v 4 Kɨni narmamə yamə mɨne kasərer ipakə tuk Pol khani-pən tukun mhamə, “!Eh! Takpəh nəgkiar-hah-yen kɨmi hae pris e kape Kughen.”   
\p
\v 5 Kɨni Pol rɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn. Yakɨrkun mə Nəkwəkwə kape Kughen ramni mɨmə, ‘Takhapəh nɨsəgkiar-has-pənien kɨmi yermaru kapəmiə;’\rq (Eks 22:28)\rq* mərɨg yɨmɨpəh nɨrkunien mə kwən a in hae pris.”  
\v 6 Kɨni Pol rəm əriə mɨrkun mə iriə tɨksɨn Sadusi mɨnə, kɨni tɨksɨn Farisi mɨnə, rokrən ehuə kɨn əriə mɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn. Yo Farisi kɨrik. Kɨni rɨmɨk mɨne rɨpɨk mɨnə, iriə Farisi mɨnə mɨn. Mərɨg kamərɨp yo e ye nɨmrɨ mɨrh meinai yakamni nəfrakɨsien mə Kughen tukror narmamə yamə mɨne kwənhamhə, tukhamragh mɨn.”\x - \xo 23:6 \xt Wok 26:5 \x*   
\p
\v 7 Pol rəgkiar məknakɨn, taktəkun əmə Farisi mɨnə mɨne Sadusi mɨnə kasotgoh kɨmi əriə mɨnə. Kɨni narmamə kape kaonsel a kasowhai kɨraru.  
\v 8 Meinai Sadusi mɨnə khamə narmamə yamə mɨne kwənhamhə ta to khapəh nhamragh-mɨnien. Iriə mhamə agelo rɨrkək mɨne nanmɨn rɨrkək. Mərɨg Farisi mɨnə kamhani mə nar misɨr a, irisɨr nəfrakɨsien.\x - \xo 23:8 \xt Luk 20:27-40\x*   
\p
\v 9 Nəgkiarien kapəriə ramhaktə. Kɨsokrən apomh. Kɨni nəmhajoun kape Loa kape Moses yamə mɨne iriə Farisi mɨnə, kɨmɨshekɨmter mhani skai mhamə, “Kɨmawə yakhapəh nɨsəmien mə kwən e rɨmnor nar kɨrik yame rapəh nəmhenien. ?Tukmə ror nanmɨn uə agelo kɨrik rɨmauə məgkiar kɨm in uə?”  
\v 10 Kɨni kɨsotgoh pɨk, kɨni mhauh əriə mɨnə. Yermaru a kape mobael rəm rɨkin rɨmnəsɨk mə narmamə tuksəpɨk Pol, kɨni rɨni-pən tuk mobael mɨnə kafan mə tukhavən mharəh Pol mharerɨg mhauə mɨn imei mobael mɨnə.   
\p
\v 11 Yenpɨg, Yesu Yermaru rɨtərhav-pə tuk Pol mɨni-pən tukun mɨmə, “Pol. Takpəh nɨgɨnien. Nakwəni-ərhav ta Yo eikɨn e Jerusalem, kɨni ik takaməkeikei mɨvən apa Rom mor mɨn məknenkɨn.”\x - \xo 23:11 \xt Wok 27:24; 28:16,23 \x*   
\s1 Nəmə Isrel kamharai mhun mə tukshopni Pol  
\p
\v 12 Kəni rɨkwamer kɨn, nəmə Isrel tɨksɨn kɨsəkwətə kɨrik mamharai mhun mə tukshopni Pol. Kɨni mhani kwis mə tuksəpəh nəvɨgɨnien mɨne nɨnɨmien, mɨseriaji nɨpɨg yame tukshopni Pol iran.  
\v 13 Narmamə yamə mɨne kamharai mhun nəgkiarien a, rapita foti.  
\v 14 Kɨni mhavən tuk jif pris mɨnə mɨne nəmehuə mɨne kape nəmə Isrel mhani-pən tuk əriə mhamə, “Yakwənhani kwis ta mə jaksəpəh nəvɨgɨnien mɨseriaji nɨpɨg yame jakshopni Pol iran.  
\v 15 Kɨmiə mɨne narmamə kape kaonsel mɨnə taksher-pən nəgkiarien kɨmi yermaru kape mobael mɨnə mɨsaiyoh pən in mə tukrɨkɨr Pol muə pəh rərer mɨn ye nɨmrɨmiə. Meikuə ye yermaru a mə naksorkeikei mə taksəm əpu mɨn Pol. Pəh kɨmawə jakasəmɨr ye swatuk maseito kɨn in tukramuə ye swatuk, kɨni yakshopni in.”\x - \xo 23:15 \xt Wok 25:3 \x*   
\p
\v 16 Mərɨg nukwai Pol rɨmnərɨg nəvsaoyen kɨn, rarar mɨvən imei mobael mɨnə mɨni-əsah-pən tuk Pol.   
\p
\v 17 Kɨni Pol rokrən kɨn yamehuə kape mobael kɨrik mɨni-pən tukun maməkeikei kɨmin mɨmə, “Takɨkɨr pɨkwarien e mɨvən kɨmi yermaru kape mobael mɨnə. In ravəh nəgkiarien kɨrik mə tukrɨni-ərhav-pən tukun.”   
\p
\v 18 Məkneikɨn yamehuə a rɨkɨr pɨkwarien a mɨvən kɨmi yermaru kape mobael mɨnə. Kɨni mɨmə, “Kwən e Pol, yame raməmɨr ye kalabus, rɨmnaiyoh yo mə jakɨkɨr pɨkwarien e muə məm ik. Meinai in ravəh nəgkiarien kɨrik tukrɨni-pre tuk ik.”   
\p
\v 19 Kɨni yermaru a kape mobael rəturəm-pən kɨmi pɨkwarien a mɨravən iriu pɨsɨn əmə. Kɨni raiyoh-pən mɨmə, “?Nakmə takni-pə naha tuk yo?”   
\p
\v 20 In rɨmə, “Nəmə Isrel kwənnharai mhun ta nəgkiarien kɨrik mə tukianəkwamɨr, kɨsaiyoh-pre ik mə ik takɨkɨr Pol mɨvən ye kaonsel kapəriə. Mə tukseikuə iram mə iriə kɨsorkeikei mə tuksəm əpu mɨn Pol.  
\v 21 Mərɨg yakamaiyoh ik mə takpəh norien nəkwairiə, meinai iriə tɨksɨn, rapita foti, kaserkwaig ye nɨkar swatuk mamhawhin mə tukshopni in. Kwənhani kwis ta mə tuksəpəh nəvɨgɨnien mɨne nɨnɨmien mɨseriaji nɨpɨg yame tukshopni Pol iran. Kasərer matuk maseito kɨn əmə ik mə takor nəkwairiə.”   
\p
\v 22 Kɨni yermaru kape mobael a rɨmnor kwirɨg kɨmi pɨkwarien a mɨni-pən tukun mɨmə, “Takpəh nɨni-ərhavyen tuk narmamə mə ik nɨmɨni-pə nəgkiarien a tuk yo.” Kɨni in mher-pən kɨn in ramvən.   
\s1 Yermaru kape mobael rher-pən kɨn Pol apa Sisaria  
\p
\v 23 Kɨni yamehuə kape mobael mɨnə a rokrən kɨn yamehuə kafan kɨraru mɨni-pən tuk əriu mɨmə, “Kɨmiru takravən mwəfugɨn nukwao kɨrik kape mobael mɨnə. Mobael yamə mɨne kaseriwək əmə, iriə fam 200; mɨne mobael kape kwenhao mɨnə iriə fam 200, mɨne mobael yamə mɨne kasəkwətə ye hos, iriə fam seventi. Taksor apnəpenə tuk nɨvənien apa Sisaria ye naen klok yenaiyu.  
\v 24 Mɨsor apnəpenə ye hos tɨksɨn kape Pol mə in tukramvən huvə muə tuk gavman a Filiks.”   
\p
\v 25 Kɨni yermaru kape mobael a rɨrai nəkwəkwə kɨrik mɨvəhsi-pən kɨmi yamehuə mir a mɨravən kɨmi gavman a. Nəkwəkwə a ramni mɨmə,   
\pm
\v 26 Filiks, yakamni “Rhuvə” tuk ik. Ik yamehuə əfrah.  
\pm Yo Klodias Lisias, yakamrai nəkwəkwə e raurə kɨmik.   
\pm
\v 27 Kwən e Pol, nəmə Isrel kwənharaptərəkɨn ta, ipakə əmə kɨshopni in. Mərɨg yo yɨmnərɨg nəvsaoyen kɨn mə in yemə Rom atuatuk, kɨni yɨmnhavən kɨmawə kafak mobael mɨnə mharəhsi-ta in tuk əriə mhavəh mɨragh in.\x - \xo 23:27 \xt Wok 21:30-33; 22:25-27 \x*  
\v 28 Yakmɨmə jakəm-ru mə rhawor e kamhani hah in. Kɨni yo yɨmɨkɨr mɨvən ye kaonsel kapəriə.\x - \xo 23:28 \xt Wok 22:30 \x*  
\v 29 Məm mə in rɨmɨpəh norien nar hah kɨrik yame to rɨmhə tukun, uə yame tukvəhsi-pən in tukun ye kalabus. Kasəgkiar-əgkiar əmə tuk narəyen kapəriə.  
\v 30 Mərɨg kwasɨg ikɨn, yɨmnərɨg nəvsaoyen kɨn mə nəmə Isrel kamharai mhun mə tukshopni in, məkneikɨn, yɨmnher-pre kɨn kɨmik. Kɨni mɨni-pən tuk tɨkmɨr mɨnə kafan mə tukhauə mhani kapəriə nərɨgien tuk ik.  
\pm In əmə e nəgkiarien kafak.\x - \xo 23:30 \xt Wok 23:16-23; 24:1-9 \x*   
\p
\v 31 Məkneikɨn, mobael mɨnə kasor nəkwai yermaru kape mobael. Yenpɨg, khakɨr Pol mhavən mɨseriaji yerkwanu kɨrik kamni kɨmə Antipatris.  
\v 32 Kəni rɨkwamer kɨn, mobael mɨnə yamə mɨne kɨsaiyu ye hos iriə pɨsɨn əmə khakɨr in mhavən. Mərɨg mobael mɨnə tɨksɨn kharerɨg mamhavən iməriə ikɨn.  
\v 33 Kɨni iriə a khakɨr in mhavən apa Sisaria, kɨni mhavəhsi-pən nəkwəkwə a kɨmi gavman a Filiks, kɨni mɨsərəhu-pən Pol ye kwermɨn.  
\v 34 Gavman a rəvheikɨn nəkwəkwə a maiyoh-pən Pol mɨmə, “?Ik yemə hiə?” Nɨpɨg rərɨg mə Pol rɨmatərhav a Silisia,  
\v 35 rɨni-pən mɨmə, “Pəh khawhin tɨkmɨr mɨnə kafam tukhauə eikɨn e, kɨni en, jakərɨg kafam, məkir.” Kɨni mɨni-pən tuk kafan mobael mɨnə mə tukhavəhsi-pən Pol ye nimə kape gavman kamni kɨmə, “Nimə ehuə kape King Herod.” Mharaptərəkɨn in apaikɨn.   
\c 24  
\s1 Pol rɨmnərer ye nɨmrɨ Filiks  
\p
\v 1 Nɨpɨg kɨrkɨrɨp ruə mɨvən, kɨni hae pris a, Ananias, rəsok prah iriə namehuə mɨnə tɨksɨn kape nəmə Isrel, mɨne loea kɨrik nhagɨn e Tetalas, khauə Sisaria. Khauə, mhatərhav-pə, mɨsərer ye nɨmrɨ gavman a Filiks. Kɨni mamhani hah norien kape Pol.  
\v 2 Mɨsokrən kɨn Pol rɨvən imə, kɨni kwən ai Tetalas ramni hah pən Pol kɨmi Filiks, mamni mɨmə, “Filiks, ik yamehuə əfrah. Ik nakamkɨr tanə kapətawə ye nɨrkunien huvə kafam, ror pən kɨtawə kɨsarə ye nəmərinuyen ror tu. Ik nakamərəhu atuatuk nɨmraghien eikɨn e.  
\v 3 Nɨpɨg fam, narmamə m-fam rɨkiriə ramagien tuk ik, masəgnəgɨn ik.  
\v 4 Yakpəh norkeikeiyen mə jakoriah pɨk ik, jakəgkiar kəskəh əmə, nakətərɨg kɨn.  
\v 5 Kɨmawə yakwəsəm ta mə kwən a Pol in yemə has kɨrik. In nuknei norien has rɨpsaah. Ramarkurao ye tanə mɨnə, mamor nəmə Isrel mɨnə kasotgoh kɨmi əriə mɨnə. In yamehuə kɨrik kape nəhuakien eikuə e kape yemə Nasaret ai Yesu.\x - \xo 24:5 \xt Wok 17:6 \x*  
\v 6 In mamarkut mə tukror Nimə Ehuə kape Kughen rəmkɨmɨk ye nɨmrɨ Kughen. Məkneikɨn, kɨmawə yakharaptərəkɨn.\x - \xo 24:6 \xt Wok 21:28-30 \x*  
\v 7 Mərɨg yamehuə kape mobael mɨnə e Lusias, rɨmɨvəhsi-ta ye kwermɨmawə. Mher-pə kɨn nəgkiarien kɨmi tɨkmɨr mɨnə kafan mə tukhauə masəm ik.\f + \fr 24:7 \ft  Keinein mə Luk rɨmɨrai v. 7 uə yarmə rɨmɨrai, meinai ves 7 rɨrkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman.\f*  
\v 8 Kɨni tukmə nakaiyoh-pən Pol kɨn norien kafan, takəm mə nəgkiarien kapəmawə rəfrakɨs.”   
\p
\v 9 Məkneikɨn nəmə Isrel kamharpɨn nəgkiarien a, mamhani mhamə, “Nəgkiarien a in nəfrakɨsien.”   
\p
\v 10 Kɨni ai, gavman a rəwhan kapən kapə kɨn Pol mə tukrəgkiar. Kɨni Pol rɨmə, “Yemehuə. Yakɨrkun huvə mə newk rɨpsaah ruauə muavən ta, nakaməkir nəmə eikɨn e. Ror pən, rɨkik ragien pɨk tuk nɨni-preyen norien kafak.  
\v 11 Rɨmar əmə tuk ik tuk nəmien mə nɨpɨg twelef e ruauə muavən ta, yɨmnhaktə fiak mɨvən Jerusalem mə jakəhuak.  
\v 12 Nəmə Isrel a khapəh nɨsəmien mə yakamotgoh kɨmawə narmamə tɨksɨn ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen. Mhapəh nɨsəmien mə yo yakaməvi niehmaa kape narmamə ye nəkwai nim kape nofugɨnien mɨnə kape nəmə Isrel mɨne yerkwanu mɨnə.  
\v 13 Kɨni khapəh nɨshajoun-atuatukien kɨmik mə nəgkiarien yame kamni irak ai taktəkun in nəfrakɨsien, meinai in neikwəyen.  
\v 14 Mərɨg yo yakamni-pre tuk ik mə, yakɨkwasɨg kɨn Swatuk kape Yesu, yame nəmə Isrel kamhani mə in nəhuakien eikuə, mərɨg yakaməhuak əfrah kɨmi Kughen kape kaha mɨnə kapəmawə. Kɨni yakamni nəfrakɨsien mɨn ye Loa kape Moses mɨne profet mɨnə fam mɨn.  
\v 15 Kɨni yakamərəhu-pən nərɨgien kafak kɨmi Kughen rəmhen kɨn yame nəmə eikɨn e rɨkiriə raməsɨk, mə Kughen tukror narmamə yamə mɨne kwənhamhə-ta, tukhamragh mɨn - iriə yamə mɨne kɨsatuatuk mɨne yamə mɨne khapəh nɨsatuatukien.\x - \xo 24:15 \xt Jon 5:28-29 \x*  
\v 16 Ror pən, nɨpɨg m-fam yakamarkut tuk norien narɨmnar yame ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen mɨne narmamə.   
\p
\v 17 “Newk rɨpsaah ruauə muavən ta, yakuauə e Jerusalem, mɨvəh mane mə jakvəhsi-pən kɨmi yavən has mɨnə, mɨvəh mɨn nɨmrɨ nar mɨragh mɨnə kape sakrefaes.  
\v 18 Nəmə Isrel e kɨmnhauə mɨsəm yo yakaməmɨr hanə ye Nimə Ehuə kape Kughen, mamor sakrefaes tuk nəspirien. Narmamə khapəh nhapsaahyen kɨmawə miriə; notgohyen rɨrkək.\x - \xo 24:18 \xt Wok 21:17-28 \x*  
\v 19 Ye nɨpɨg a, nəmə Isrel tɨksɨn yame kɨmnhatərhav Tarki masəmɨr ye nəkwai Nimə Ehuə kape Kughen. Kɨni tukmə kɨmə tukni hah yo, iriə atuatuk əmə tukasəkeikei mhauə mhani-pre nəgkiarien irak tuk ik.  
\v 20 Uə rhuvə mə narmamə mɨnə e tukhani-ərhav-pre naha nhagɨn rahas yame kɨmɨsəm irak ye nɨpɨg yame yɨmnərer ye nɨmrɨ kaonsel.  
\v 21 Nəgkiarien kɨrik rɨrkək irak, nar kɨrikianə əmə: Yɨmnərer yerkiriə mokrapomh mɨmə, ‘Kamərɨp yo ye nɨmrɨ mɨrh meinai yakamni nəfrakɨsien mə Kughen tukror narmamə yamə mɨne kwənhamhə ta, tukhamragh mɨn.’”\x - \xo 24:21 \xt Wok 23:6 \x*   
\p
\v 22 Kɨni gavman a Filiks, in ruɨrkun huvə Swatuk kape Yesu, marar mətapɨg kɨn nəkwətəyen mɨmə, “Tukmə yermaru kape mobael a Lisias ruə, kɨni en, yo jakəkir.”\x - \xo 24:22 \xt Wok 23:26 \x*  
\v 23 Kɨni marar mɨni-pən tuk yamehuə kape mobael yame ramarha tuk Pol mɨmə, “Takaməm Pol, mərɨg takəta ye in mɨnə tɨksɨn pəh khauə mhavəhsi-pən narɨmnar yame raməkwakwə kɨn.”   
\p
\v 24 Nɨpɨg tɨksɨn ruə mɨvən, Filiks rɨkɨr piraovɨn kafan, Drusila, mɨrauə. Pian a in pian Isrel. Kɨni Filiks rɨni-pən tuk əriə mə tukharəh Pol mhauə. Pol raməvsao kɨn nhatətəyen ye Yesu Kristo, in ramətərɨg kɨn.  
\v 25 Kɨni Pol raməvhag kɨn narəyen yame ratuatuk, mɨne norien kape yermamə ramarmaru ye nərɨgien kafan mɨne norien kafan, mɨne nɨpɨg yame Kughen tukrəkir narmamə iran. Filiks rərɨg, mɨgɨn pɨk, kɨni mɨmə, “!Nəmhen! Tərhav. Tukmə yakorkeikei, jakokrən mɨn kɨn ik.”  
\v 26 Rɨgɨn pawk kɨn nəgkiarien kape Pol, mərɨg rɨkin raməsɨk mə Pol tukrɨvəhsi-pən mane kɨrik kɨmin, pəh tukrɨrɨsɨn in, ror pən, rokrən kɨn Pol nɨpɨg rɨpsaah. Ruə, mawəgkiar iriu min.   
\p
\v 27 Newk kɨraru ruə mɨvən, Filiks reiwaiyu ye gavman, kɨni yermamə kɨrik nhagɨn e Posias Festas rhaktə mɨvəh tamhekɨn. Mərɨg nɨpɨg Filiks rəta ye gavman, in rɨpəh Pol raməmɨr ye kalabus meinai rorkeikei mə tukror nəmə Isrel rɨkiriə ragien tukun.   
\c 25  
\s1 Pol rɨmɨni-pən tuk Festas mə tukrərer ye nɨmrɨ Sisa  
\p
\v 1 Festas rɨmɨvəh tamhek Filiks, kɨni nɨpɨg kɨsisər ruə mɨvən, kɨni Festas rɨtərhav Sisaria mɨvən Jerusalem.  
\v 2 Ikɨn a, jif pris mɨnə mɨne namehuə mɨnə kape nəmə Isrel khauə mamhani-hah-pən Pol kɨmi Festas,\x - \xo 25:2 \xt Wok 24:1 \x*  
\v 3 mɨsaiyoh-pən in mə tukrasitu irəriə mher-pə kɨn Pol apa Jerusalem. Iriə kɨmnharai mhun ta nəgkiarien kɨrik mə tukasəmɨr ye swatuk maseito kɨn Pol ruə ye swatuk, kɨni kɨshopni.\x - \xo 25:3 \xt Wok 23:15 \x*  
\v 4 Mərɨg Festas rɨmə, “Pol raməmɨr ye kalabus apa Sisaria. Kɨni pəh nien mə tuktu, yakrerɨg mɨvən apaikɨn.  
\v 5 Hapəh kapəmiə namehuə mɨnə khakwasɨg kɨn yo. Tukmə kwən a rɨmnor nar hah əfrakɨs kɨrik, pəh iriə tukhani-pə nəgkiarien iran tuk yo apaikɨn.”   
\p
\v 6 Kɨni Festas rarə apaikɨn mɨpəh napitayen nɨpɨg eit uə ten, marar, muə Sisaria. Kəni rɨkwamer kɨn, rɨvən mamkwətə apa ye nəkwai nimə kape kot. Mɨni-pən tuk əriə mə tukhakɨr Pol mhauə imə.  
\v 7 Nəmə Isrel yamə mɨne kɨmnhatərhav Jerusalem kasəmɨr mɨn, mɨsərer rao rao kɨn Pol. Mamhani-hah pɨk in. Mərɨg khapəh nɨshajoun-atuatukien mə nəgkiarien yame kɨmnhani iran in nəfrakɨsien, meinai in neikwəyen.\x - \xo 25:7 \xt Wok 24:5-6 \x*   
\p
\v 8 Kɨni Pol rɨni kafan norien mɨmə, “Yakpəh nakapɨrien loa kɨrik kape nəmə Isrel; uə kape yermaru kapətawə Sisa, kɨni mɨpəh noriahyen Nimə Ehuə kape Kughen.”   
\p
\v 9 Mərɨg Festas rorkeikei mə nəmə Isrel tuksorkeikei in, kɨni raiyoh-pən Pol mɨmə, “?Tukmə rhawor, nakvən apa Jerusalem, pəh yakətərɨg kɨn əriə kɨsəvsao kɨn norien kafam apaikɨn, kɨni yakəkir əmhen uə?”   
\p
\v 10 Mərɨg Pol rɨmə, “Yakamərer ye kot kape nəmə Rom ai taktəkun. Ratuatuk mə kot e in e tukrəkir yo. Ik nakwɨrkun-ta mə yo yakpəh nor-has-pənien kɨmi nəmə Isrel.  
\v 11 Tukmə kasəm mə yɨmnkakapɨr loa kɨrik ratuatuk mə to yakmhə tukun, nəmhen, pəh yakmhə tukun. Mərɨg tukmə nəgkiarien yame nəmə Isrel kamhani irak ror neikuəyen kɨn, rapəh natuatukien mə yermamə kɨrik tukrɨvəhsi-pən yo ye kwermɨriə. Pəh yo yakərer ye nɨmrɨ Sisa, yermaru kape nəmə Rom.”   
\p
\v 12 Kɨni Festas rarar məgkiar kəskəh kɨmi namehuə tɨksɨn kape kot. Kwasɨg ikɨn, rɨni-pən tuk Pol mɨmə, “Nakmə takvən mərer ye nɨmrɨ Sisa, nəmhen. !Nakɨrkun nɨvənien məm Sisa!”   
\s1 Festas raiyoh King Agripa mə tukshawor ye Pol  
\p
\v 13 Nɨpɨg tɨksɨn ruə mɨvən, King Agripa mɨne kafan kakə Benis, iriu kɨrauə Sisaria mə tukwəm Festas, mɨrəni vi vi in.  
\v 14 Mɨsarə nɨpɨg tɨksɨn, kɨni Festas raməvsao kɨmi king kɨn nəgkiarien yame kɨmnhani ye Pol. Mamni mɨmə, “Kwən kɨrik e ramarə eikɨn e, yame yamehuə a Filiks rɨmnəpəh in raməmɨr ye kalabus.\x - \xo 25:14 \xt Wok 24:27 \x*  
\v 15 Kɨni nɨpɨg yakvən apa Jerusalem, jif pris mɨnə, mɨne namehuə kape nəmə Isrel kɨmnhani-hah-pə in kɨmi yo. Mɨsaiyoh yo mə jakni-ərhav narpɨnien kafan.  
\v 16 Mərɨg yo yakamni-pən tuk əriə mɨmə, ‘Pəh nien mə norien en kapəmawə nəmə Rom mə kɨmawə jakseighan-pən apnapɨg əmə kɨn yermamə ye kwermɨ tɨkmɨr kafan mɨnə. Pəh kwən a tukrərer kupən irəriə, mɨni atuatuk nəgkiarien yame kamhani iran.’  
\v 17 Kwasɨg ikɨn, iriə khauə mhatərhav-pə eikɨn e, yakpəh nɨwhinien, mətərɨg kɨn nəgkiarien yame kamhani iran. Kəni rɨkwamɨr əmə kɨn, yɨmnəhitə ye kot, mɨni mɨmə tukhakɨr Pol mhauə.  
\v 18 Məkneikɨn, tɨkmɨr kafan mɨnə kɨshekɨmter, kɨni rɨkik raməsɨk mə iriə tukhani mhamə in ramor norien hah kɨrik. Mərɨg, nɨkam. Khapəh nhaniyen.  
\v 19 Iriə kɨmɨsəgkiar-əgkiar əmə ye nəhuakien kapəriə, mɨne yermamə kɨrik yame ruahmə ta, nhagɨn e Yesu. Pol rɨmə yermamə ai in rɨmamragh mɨn.  
\v 20 Yakeinein mə jakhawor məkir narɨmnar mɨnə a. Ror pən, yɨmnaiyoh-pən Pol mɨmə, ‘?Tukmə rhawor, nakvən apa Jerusalem, pəh yakətərɨg kɨn əriə kɨsəvsao kɨn norien kafam apaikɨn, kɨni yakəkir əmhen uə?’  
\v 21 Mərɨg Pol raiyoh-pə yo mə jakher-pən kɨn in rɨvən apa Rom kɨmi Sisa, pəh in tukrəkir. Ror pən yɨmɨpəh Pol raməmɨr ye kalabus meriaji yakvəh nɨpɨg tuk nher-pənien kɨn kɨmi Sisa.”   
\p
\v 22 Kɨni King Agripa rɨni-pən tuk Festas mɨmə, “Yo mɨn yakorkeikei mə jakərɨg nəgkiarien kape kwən a.”  
\p Kɨni Festas rɨmə, “Nəmhen. Tikianakwamer, nakətərɨg kɨn in.”   
\s1 Pol rɨmnərer ye nɨmrɨ King Agripa  
\p
\v 23 Kəni rɨkwamer kɨn, Agripa mɨne Benis kɨrauə ye kwənmhan yame kasor kot ikɨn. Kɨni namehuə yamə mɨne kasarmaru ye mobael mɨnə, mɨne namehuə mɨnə khapsaah kape yerkwanu a kɨmnhakwasɨg kɨn, masor norien ehuə mɨnə kape nɨsiaiyen Agripa mɨne Benis. Kɨni Festas rɨmə tukhakɨr Pol mhauə imə.  
\v 24 Kɨni mɨmə, “King Agripa, mɨne kɨmiə fam yamə mɨne naksəkwətə eikɨn e. Nakasəm kwən e yame nəmə Isrel eikɨn e mɨne nəmə Isrel apa Jerusalem mɨn kamhani-hah-pə pɨk in tuk yo, mɨsokrən mhamə, ‘Rɨpəh natuatukien mə kwən e tukramragh.’  
\v 25 Mərɨg yakpəh nəmien nar kɨrik yame in rɨmnor mə in tukraməkeikei mɨmhə tukun. Mərɨg in raiyoh-pə yo mə tukrɨvən apa Rom mərer ye nɨmrɨ Sisa, kɨni yɨmneighan kɨn mə jakher-pən kɨn apa Rom.  
\v 26 Mərɨg nəgkiarien iran rɨrkək mə to yakni-pən tuk Sisa. Ror pən, King Agripa, yakamərɨp in ye nɨmrɨm, mɨne ye nɨmrɨ narmamə mɨnə e, mə taksəm apu norien kafan, mə tukasəm nəgkiarien kɨrik yame jakwəhsi-pən kɨmi Sisa.  
\v 27 Yakamərɨg mə tukmə kɨraptərəkɨn yermamə kɨrik, mərɨg kɨpəh nɨni-atuatukien nəgkiarien iran, rɨpəh natuatukien mə tuksher-pən kɨn in kɨmi Sisa.”   
\c 26  
\s1 Pol raməgkiar ye nɨmrɨ yermaru a King Agripa  
\p
\v 1 Kɨni Agripa rɨni-pən tuk Pol mɨmə, “Taktəkun ai, nakɨrkun nɨniyen nɨkar nəgkiarien yame kamni iram.”  
\p Kɨni Pol rɨni-əhu əriə mə tukhapim, mamni-ərhav nɨkar nəgkiarien mɨmə,  
\v 2 “King Agripa. Rɨkik ragien pɨk mə yakamərer ye nɨmrɨm ai taktəkun, mə jakni atuatuk nəgkiarien yame kamhani irak,  
\v 3 meinai ik nakɨrkun huvə narəyen kapəmawə nəmə Isrel mɨne narɨmnar yame kamotgoh tukun. Ror pən, yakmə jakaiyoh mə nərɨgien kafam tukrapomh tuk nərɨgien nəgkiarien kafak.   
\p
\v 4 “Nəmə Isrel kharkun huvə norien kafak, rɨrikakun ye nɨpɨg yɨmnarkəskəh hanə, mamarə kɨmawə narɨmnə imak ikɨn, muə meriaji-pə nɨpɨg yɨmnamarə Jerusalem.  
\v 5 Kwənharkun ta yo tu, kɨni tukmə rɨkiriə ragien, kharkun nhani-ərhavyen mhamə yo Farisi kɨrik, rɨrikakun ye nəkəskəhyen kafak muə meriaji-pə ai taktəkun. Kɨmawə Farisi mɨnə, yaksəri-pən huvə loa kape nəhuakien kapəmawə, rapita narmamə mɨnə tɨksɨn.\x - \xo 26:5 \xt Fil 3:5-6 \x*  
\v 6 Kɨni taktəkun ai yakamərer ye nɨmrɨ mɨrh meinai yo yakamərəhu nərɨgien kafak ye nəgkiarien yame Kughen rɨmnor kupən kɨmi kaha mɨnə kapəmawə.  
\v 7 Yenpɨg mɨne yeraan, kwənərəus twelef kapəmawə mɨnə kasəhuak kɨmi Kughen mɨseito kɨn nəgkiarien a kape Kughen tukrɨtərhav-pə. King Agripa, meinai yakamərəhu məkneikɨn nərɨgien kafak, nəmə Isrel a kamhani hah yo.\x - \xo 26:7 \xt Wok 23:6; 28:20 \x*  
\v 8 !Kɨmiə! ?Rhawor rəutən pɨk tuk əmiə tuk nɨniyen nəfrakɨsien mə Kughen rɨrkun norien yermamə yame rɨmamhə rɨmragh mɨn?  
\v 9 Apa kupən, yo mɨn yɨmnəm mə ratuatuk tuk norien narɨmnar mətapɨg kɨn nhag yemə Nasaret a Yesu.\x - \xo 26:9 \xt Wok 8:3 \x*  
\v 10 In e norien kafak yame yɨmnor apa Jerusalem. Jif pris mɨnə kwənhavəhsi-pə nehuəyen kɨmi yo mə jakvən məhi-pən narmamə khapsaah kape Kughen khavən ye kalabus. Kɨni nɨpɨg kɨsəkir əriə mə tukhamhə, yo mɨn yakamni mə tukuh əriə.  
\v 11 Nɨpɨg rehuə yɨmnarkurao ye niməhuak mɨnə kape nəmə Isrel mɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi nəməhuak mɨnə, mamarkut mə jakarar ye nərɨgien kapəriə, mə jakor əriə khani hah Yesu. Yɨmnaməməkɨn pɨk əriə, mɨvən mɨn apa yerkwanu isok mɨnə mə jakuh mɨn əriə apaikɨn.”   
\s1 Pol raməvsao kɨn in mə rɨmauə mɨrkun Yesu Kristo  
\r (Wok 9:1-19; 22:6-16)  
\p
\v 12 Kɨni Pol rɨmə, “Mərɨg nɨpɨg kɨrik, yɨmavən mɨn apa Damaskes mə jakor mɨn norien a. Jif pris mɨnə kwənhawəhs-ipə nehuəyen kɨmi yo mə jakvən apaikɨn, mhani skai-pə mɨn tuk yo mə jakaməkeikei mɨvən mor məkna.  
\v 13 King Agripa, ye nɨpɨg a, yerkweiha, yɨmnaməriwək ye swatuk, məm nɨkhakien kɨrik ye napuə rəsia-pen yo mɨne kafak narmamə mɨnə. Nɨkhakien a raməsiə pɨk rapita mɨrh.  
\v 14 Kɨni kɨmawə m-fam yakhamɨr ye swatuk. Kɨni yakərɨg nəgkiarien kɨrik ye nəgkiarien kape nəmə Isrel ramni mɨmə, ‘Sol. Sol. ?Rhawor nakamor rahas pə məkneikɨn kɨmi Yo? Norien a ramoriah əmə ik. Ik nakəmhen kɨn kau yame tukmə khai kɨn nai esrə, kɨni ruh nai a rɨrerɨg-pən, mhai atuk əmə mɨn in.’   
\p
\v 15 “Kɨni yakaiyoh-pən in mɨmə, ‘?Yermaru, Ik pa en?’ Kɨni Yesu Yermaru rɨmə, ‘Yo Yesu e, yame ik nakamor aha pə kɨmi Yo.  
\v 16 Mərɨg takhekɨmter mərer. Yakaurə tuk ik məkneikɨn mə jakvəh-si haktə ik mə ik takuə yor atuə kɨn kafak. Takaməkeikei mɨvən mɨni-ərhav nar e nɨmnəm ai taktəkun kɨmi narmamə, mɨne narɨmnar yame jakhajoun ik kɨn.  
\v 17 Yo jakvəhsi-ta ik ye kwermɨ nəmə Isrel, mɨne ye kwermɨ nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə. Jakher-pən kɨn ik takvən mɨni-ərhav-pən Yo tuk əriə.  
\v 18 Takaməkeikei məhitə ye nɨrkunien kapəriə, pəh kɨsarar ye nərɨgien kapəriə, mɨsəta ye nəpɨgnapien, mhauə ye nɨkhakien. Kɨni mɨsəta ye kwermɨ Setan, mhauə tuk Kughen, pəh tukhani nəfrakɨsien irak, pəh Kughen tukrɨvəh-si ta narpɨnien kape təvhagə hah kapəriə, kasarə iriə narmamə yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen-ta əriə.’”\x - \xo 26:18 \xt Aes 42:16; Efes 2:2; Kol 1:13 \x*   
\p
\v 19 Kɨni Pol rɨrpɨn mɨmə, “King Agripa, yo yakamor narɨmnar yamə mɨne Kughen ramor kɨmi yo ye nəmrərhavyen a.  
\v 20 Yɨmavən məkupən tuk nəmə Damaskes, kwasɨg ikɨn yɨmavən tuk nəmə Jerusalem, mɨne nəmə Judia, mɨne nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə, maməvhag kɨmi əriə mə tukasəkeikei mɨsarar ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə hah, mhauə tuk Kughen. Mə narmamə tuksəm norien kapəriə, kharkun mə kwəsarar əfrakɨs ye nərɨgien kapəriə tuk təvhagə hah.  
\v 21 Ror pən, nɨpɨg yɨmnaməmɨr ye Nimə Ehuə kape Kughen, nəmə Isrel kɨsarar mhauə mharaptərəkɨn yo, mɨsarkut mə tukshopni yo.  
\v 22 Mərɨg Kughen ramasitu irak ye nɨpɨg fam meriaji-pə ai taktəkun, ror pən, yakamni-ərhav Yesu ye nɨmrɨ narmamə kɨmi namehuə mɨnə mɨne narmamə apnapɨg mɨnə. Nəgkiarien yame yakamni in əmə mɨn e profet mɨnə mɨne Moses kɨmnhani-ərhav apa kupən mhamə tukruə. Kɨmnhani mhamə,  
\v 23 ‘Kristo a tukraməkeikei mamərɨg rahas ye nɨpran, mɨvən, mɨmhə. Kɨni meinai in tukrəkupən mamragh mɨn ye nɨmhəyen, in tukrhajoun nɨkhakien kɨmi nəmə Isrel mɨne nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə mɨn\x - \xo 26:23 \xt Luk 24:44-47; 1 Kor 15:20 \x*.’”\rq (Aesea 42:6; 49:6)\rq*   
\p
\v 24 Pol raməgkiar hanə, kɨni Festas rɨraptərəkɨn nəgkiarien kafan, marar mokrən apomh mɨmə, “!Pol! !Ik nakamenoeno en! Nɨmnor pɨk skul en mor kapəm kapə rameno-eno.”   
\p
\v 25 Mərɨg Pol rɨni-pən tukun mɨmə, “Yamehuə kafak. Yakpəh neno-enoyen. Nəgkiarien yame mɨne yakamni kɨsatuatuk əmə, kɨni mɨsəfrakɨs.  
\v 26 Yakamətgah tuk nəgkiarien kɨmi King Agripa, meinai yakɨrkun mə in ruərkun-ta narɨmnar mɨnə a. In rɨmɨvəh fam nəgkiarien mɨnə a. Pəh nien mə nar kɨrik yame kɨmnor kerkwaig kɨn.  
\v 27 King, ?ik nakamni nəfrakɨsien ye nəgkiarien kape profet mɨnə uə? Yakɨrkun mə ik nakamni nəfrakɨsien irəriə.”   
\p
\v 28 Mərɨg King Agripa rarar mɨni-pən tuk Pol mɨmə, “!Ei! ?Ik nakamarkut kɨmi yo ye nɨpɨg kwakwə e mə takvi yo yakuə Kristin uə?”   
\p
\v 29 Mərɨg Pol rɨni-pən tukun mɨmə, “Nar apnapɨg mə nɨpɨg kwakwə uə nɨpɨg apomh, mərɨg yo yakaməhuak kɨmi Kughen mə pəh nien mə ik pɨsɨn əmə, mərɨg kɨmiə m-fam yamə mɨne nakasətərɨg kɨn nəgkiarien kafak ai taktəkun, taksor rəmhen kɨn yo ye narɨmnar fam. Mərɨg jen əmə, yakpəh norkeikeiyen mə tɨkarkwəji əmiə kɨn jen rəmhen kɨn yame kɨmnor irak.”   
\p
\v 30 Pol rəgkiar fam, kɨni King Agripa mɨne Festas mɨne Benis mɨne narmamə yamə mɨne kasəkwətə iriə miriə, kɨsarar,  
\v 31 mhatərhav mhani tuk əriə mɨnə mhamə, “Kwən a rɨpəh norien nar has kɨrik mə to rɨmhə tukun, uə tukvəhsi-pən in ye kalabus tukun.”   
\p
\v 32 Kɨni King Agripa rɨni-pən tuk Festas mɨmə, “Rɨpi mə kwən a rɨpipəh nɨpini-yen mə tukrərer ye nɨmrɨ Sisa, kɨpiharɨsɨn in ai taktəkun.”   
\c 27  
\s1 Pol rɨtərhav Sisaria, mɨvən Rom  
\p
\v 1 Kɨni kɨmɨni ta mə jakhavən apa Rom,\f + \fr 27:1 \ft  Rom in yerkwanu ehuə kɨrik apa tanə a Itali.\f* kɨmɨkɨr Pol mɨne narmamə tɨksɨn mɨn yamə mɨne kwəraptərəkɨn-ta əriə, kɨvəhsi-pən əriə ye kwermɨ yamehuə kape mobael mɨnə kɨrik, nhagɨn e Julias. Kafan e mobael mɨnə kamni kɨmə, “Mobael kape Sisa.”  
\v 2 Rao kɨrik rɨmatərhav apa Adramitiam, muə, mamor apnəpenə mə tukrɨvən mɨvhiak apa yerkwanu mɨnə Tarki ipakə tuk nɨkar-kar tahik. Kɨni yɨmnhavən ye rao a mhavirə. Kɨni yemə Masedonia kɨrik rɨmɨkwasɨg kɨn əmawə. Nhagɨn e Aristakas. Iman apa Tesalonaeka.\x - \xo 27:2 \xt Wok 19:29 \x*   
\p
\v 3 Kəni rɨkwamer kɨn, yɨmnhavhiak mɨn apa Saedon. Kɨni Julias a, rɨmnor huvə pən kɨmi Pol, kɨni meighaan kɨn mə tukrɨvhiak məm in mɨnə tɨksɨn apaikɨn, mə iriə tuksasitu iran.  
\v 4 Kɨni ai yɨmɨsarar, mhatərhav mɨn mhavirə. Yɨmnharəhpɨkɨn nɨmətag, kɨni mhakurao-pən ye tanə a Saepras, mhavən ye tahik yame rəmərinu.  
\v 5 Yɨmnhakurao-pən iruə ye tanə mir a Silisia mɨne Pamfilia, kɨni mhavhiak apa yerkwanu a Maera ye provins a Lisia.  
\v 6 Ikɨn aikɨn a, yamehuə kape mobael mɨnə rɨmnəm rao kɨrik yame rɨmatərhav apa yerkwanu a Aleksandria, mamvən apa Rom\f + \fr 27:6 \ft  Nəgkiarien kape Girs ramni mə rao a ramvən apa ye provins Itali. Rom in yerkwanu kɨrik ye provins Itali.\f*. Kɨni rɨvəhsi-pən əmawə ye rao a.  
\v 7 Kɨni yakhavirə mɨn, mərɨg nɨpɨg fam rao a ramaiyu mar, nɨpɨg rehuə ramarkut pɨk tuk nɨvhiakien ipakə tuk yerkwanu a Nidas. Aikɨn a, nɨmətag rehuə pɨk, mamətapɨg kɨn əmawə, yɨmɨseinein nhavhiakien. Aikɨn, yɨmɨsarar, mɨsaiyu mhavən ye tanə a Krit. Mɨsaiyu, mhakurao ye kwənmhaan a Salmone, mɨsaiyu pirə ye nɨkarɨn pən.  
\v 8 Yɨmvsaiyu ipakə tuk nɨkar-kar tahik; yɨmɨsarkut pɨk, mərɨg yakhavhiak ikɨn kɨrik kamni kɨmə “Ikɨn rəmərinu ikɨn,” yame ipakə tuk yerkwanu a Lasea.   
\p
\v 9 Kɨmawə yɨmɨsoriah nɨpɨg rɨpsaah, kɨni nɨpɨg kape tahik raməsəsao iran ruauə ipakə.\f + \fr 27:9 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni mə, “Yakvəsapita nɨpɨg kape nəvɨgɨnien ehuə e kamni kɨmə, ‘Yom Kipɨr.’” (Nɨpran rɨmə, “Nɨpɨg kape nɨviyen nɨtə, pəh Kughen tukrɨvəhsita narpɨnien kape təvhagə hah.”) Kɨraptərəkɨn nəvɨgɨnien ehuə a ye makuə e Oktoba. Kwasɨg ikɨn ye nəvɨgɨnien a, nɨpɨg kape nɨmətag.\f* Kɨni Pol ramor kwirɨg kɨmi narmamə mɨnə mɨmə,  
\v 10 “Yo mɨnə tɨksɨn. Yakəm yakɨrkun mə tukmə kɨtawə khavirə pɨk, nɨmətag ehuə ravən, rao tukrəməteih, rao mɨne narmamə mɨne narɨmnar tuksəmnɨm.”  
\v 11 Mərɨg yamehuə kape mobael mɨnə rɨpəh nətərɨg-pɨkien kɨn Pol, mamətərɨg əmə kɨn kapten kape rao mɨne yermamə e kafan a rao.  
\v 12 Kɨni nɨkar-kar tahik a, rahas tuk nɨvhiakien aikɨn ye nɨpɨg kape nɨmətag. Ror pən, iriə khapsaah khamə kɨmawə jakhavirə mamhavən mɨsarkut tuk nɨvhiakien apa tanə a Krit. Kwənmhan kɨrik aikɨn rəmərinu ikɨn, kamni kɨmə Finiks. Nəpag nɨmrɨ tanə a ramor nəkwan kɨraru ye tahik rɨmɨvhiak ikɨn: Kɨrik rɨvaag-pən ye nɨkarɨn pihiu ikɨn; kɨrik rɨvaag-pən ye nɨkarɨn prah ikɨn.   
\s1 Nɨmətag ehuə ruh əriə  
\p
\v 13 Kɨni nɨmətag kɨrik rɨsɨ-pihiu mamavən, rɨpəh nehuə-pɨkien. Kɨni kɨsəm, khamə tuksəri-pən nərɨgien kapəriə, mhavi haktə angka, mhavirə mɨsaiyu ipakə tuk nɨkar-kar tahik apa Krit.  
\v 14 Kɨni rɨpəh norien tu, nɨmətag ehuə kɨrik ravən. Nɨmətag a kamni kɨmə, “Notis.” Nɨmətag a rɨsɨ-fiak  
\v 15 mɨrəh əmawə, kɨni muh rao. Kɨni rao reinein naiyuyen mɨrəhpɨkɨn nɨmətag. Yaksəpəh, mɨsəta ye nɨmətag rɨrəh əmawə mɨvən.  
\v 16 Kɨni yɨmnhakurao ye kwaji tanə a kamni kɨmə Kaoda, ye nɨkarɨn pihiu. Aikɨn a yɨmɨserkwaig kəskəh, mɨsarkut pɨk tuk nhavi-tərəkɨnien kwaji bot kape rao ehuə a,  
\v 17 mərɨg narmamə kape rao mɨnə kɨsarkut pɨk, mharəh-si haktə kwaji bot a ye nəkwai rao ehuə, mharəh nərəus, mɨseiwaiyu-pən ye nəkwai rao ehuə a apa ye tanə, mharkwəji kwaji bot. Mhagɨn pɨk, meinai iruə ye tanə a Sirtis, tahik rɨpəh nəmnɨmien. Khamə ta-mə rao tukrɨrəhpɨkɨn nɨpakɨr. Ror pən, kharəhsi-əhu sel kape rao, mhapəh nɨmətag ramrəh əmə rao mamvən.  
\v 18 Kəni rɨkwamer kɨn, nɨmətag rɨmoh pɨk əmawə, yɨmɨsarakikɨn-pən narɨmnar yamə mɨne rao rampɨk ye nəkwai tahik.  
\v 19 Kəni rɨkwamer mɨn kɨn, kɨmɨsarakikɨn narɨmnar kape rao rəmhen kɨn nərəus mɨnə ye nəkwai tahik.  
\v 20 Kɨni nɨmətag a rɨmnamavən nɨpɨg rɨpsaah, mɨpəh norien infamien. Yɨmnhapəh nɨsəmien mɨrh. Mɨne yenaiyu mɨnə, yɨmnhapəh nɨsəmien kəmhau mɨnə. Kɨni kɨmawə yaksərɨg yakhamə to yakhapəh nhamraghien.   
\p
\v 21 Ye nɨpɨg a, kɨmawə fam yɨmnhapəh nɨsəvɨgɨnien nɨpɨg rɨpsaah, kɨni Pol rɨmnərer ye nɨmrɨmawə mɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn. To nakpisərɨg nəgkiarien kafak mɨsəkupən, kɨni mɨpihapəh nɨsəpəhyen tanə a Krit, to kɨpihapəh nɨsarəyen ye nahasien e. Narɨmnar ye nəkwai rao to rɨpiamswin huvə əmə.  
\v 22 Mərɨg taktəkun ai yakamni-pre tuk əmiə mɨmə rɨkimiə tukrɨhuvə əmə. To kɨtawə kɨrik rɨpəh nɨmhəyen. Rao əmə e tukrahas.  
\v 23 Səm-ru. Yenaiyu e, kafak Kughen, yame yakaməhuak kɨmin, rɨmnher-pə kɨn agelo kɨrik kafan rɨmauə məm yo  
\v 24 mamni-pə tuk yo mɨmə, ‘Pol, takpəh nɨgɨnien. Takaməkeikei mɨvən mərer ye nɨmrɨ Sisa. Kughen, rɨkin ragien mə tukrɨvəh mɨragh narmamə fam yamə mɨnə kasarə kɨmiə miriə ye nəkwai rao, meinai In rhuvə pɨk.’”\x - \xo 27:24 \xt Wok 23:11 \x*   
\p
\v 25 Kɨni Pol rɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn, takhapəh nhagɨnien. Yo yakamni nəfrakɨsien ye Kughen mɨmə, narɨmnar yamə mɨne agelo a rɨmɨni tukror nəfrakɨsien kɨn.  
\v 26 Mərɨg kupən ikɨn, nɨmətag tukraməkeikei mɨrəh rao kapətawə mɨvhiak ye tanə kɨrik, məwhan-pən ye nɨkar-kar tahik.”\x - \xo 27:26 \xt Wok 28:1 \x*   
\s1 Kɨmnhavhiak ye tanə kɨrik  
\p
\v 27 Yɨmɨsarə ye nahasien a mɨseriaji nɨpɨg fotin, nɨmətag ramrəh rao ye tahik a kamni kɨmə “Mediterenian.”\f + \fr 27:27 \ft  Tahik a, nhag pɨsɨn e kɨmə “Adriatik.”\f* Kɨni yenpɨg əru, narmamə kape rao mɨnə khamə ta-mə rao ravhiak ipakə tuk nɨkar-kar tahik.  
\v 28 Kɨmnharuk-pən nar kɨrik yame rɨpam ye nərəus mɨsarkwəhu kɨn ye nəkwai tahik mə tuksəm-ru mə rəmnɨm uə rətəpeikə. Kɨni mɨsəm mə rəmnɨm rəmhen kɨn toti seven meta. Mɨsaiyu kəskəh, mɨsəm mə rəmnɨm rəmhen kɨn twenti eit meta.  
\v 29 Kɨni kɨmnhagɨn pɨk, mhamə rao a tukrɨrəhpɨkɨn kapier. Kɨni kharəh angka iriə kuas, mɨsarkwəhu kɨn apa ye kwasɨg ye rao. Kɨni masəhuak kɨmi kapəriə kughen mɨnə mə tukrɨraan aihuaa əmə.  
\v 30 Kɨni narmamə kape rao mɨnə kɨsarkut mə tuksap ta kɨn rao ehuə a. Knɨmnhavi kwaji bot reiwaiyu, maseikuə mhamə tukhavən əmə mɨsarkwəhu kɨn angka tɨksɨn apa kupən ye rao ehuə.  
\v 31 Mərɨg Pol rɨni-pən tuk yamehuə kape mobael mɨnə mɨne mobael kafan mɨnə mɨmə, “Tukmə narmamə mɨnə a khapəh nɨsəmɨrien ye nəkwai rao ehuə e, Kughen tukrɨpəh nɨvəh-mɨraghien ətawə.”  
\v 32 Ror pən, mobael mɨnə kɨmnhavən mɨsərəru nərəus ye kwaji bot a, rɨmavən mɨrkək.   
\p
\v 33 Ipakə əmə rɨraan, kɨni Pol raməkeikei kɨmi əriə mɨmə tukasəkeikei mɨsəvɨgɨn. Mamni mɨmə, “Nɨpɨg fotin ruauə ta muavən, kɨmiə nakamhagɨn pɨk, mɨsatuakəm, masəpəh nəvɨgɨnien.  
\v 34 Ror pən yakaməkeikei kɨmi əmiə m-fam mə taktəkun ai takasəkeikei mɨsəvɨgɨn. Meinai in a nɨmraghien kapəmiə. !Səvɨgɨn! To kɨmiə kɨrik rɨpəh nɨmhəyen.”  
\v 35 Pol rɨmnəgkiar ta, kɨni mɨrəh nɨpar bred ye nɨmrɨriə, mɨni vi vi Kughen tukun. Makapɨr, mən.  
\v 36 Kɨni nərɨgien kapəriə rhuvə mɨn, khavən mɨsəvɨgɨn.  
\v 37 Kɨmawə m-fam tu handred seventi sikis ye nəkwai rao a.  
\v 38 Kɨmɨəsəvɨgɨn rəmhen, kɨni mhavən, mhapɨk ye rhav bag flaoa\f + \fr 27:38 \ft  Nəgkiarien kape Gris ramni “grain,” in rəmhen kɨn flaoa, kon, mɨne wit.\f* yamə mɨnə e kamhaswin ye nəkwai rao, mɨsarak-ərhav kɨn ye nəkwai tahik, mhamə rao tukrəruvəruvə mɨn.   
\s1 Rao rɨnahas  
\p
\v 39 Kɨni ruəraan, narmamə kape rao mɨnə kɨsəm mə yakwənhavhiak ye tanə kɨrik. Mərɨg kɨseinein mə hiə. Kɨni kɨsəm nɨkar-kar tahik kɨrik, nɨpakɨr in əmə in əmə. Kɨni kɨsərɨg mhamə to kharəh rao mhavən mhavhiak aikɨn.  
\v 40 Kɨni khavən mɨsərəru nərəus ye angka mɨnə a kɨsəmnɨm. Kɨni mharɨsɨn ta nərəus yamə mɨne kɨmnərkɨs ətərəkɨn niveiyə ehuə kɨn. Kɨni mhavi haktə sel apa kupən, mə nɨmətag tukrɨrəh rao mɨvən mɨvhiak.  
\v 41 Mərɨg in aikɨn a, tahik rɨpəh nəmnɨmien ikɨn, kɨni kupən ye rao rɨmɨrəhpɨkɨn nɨpakɨr, meinein nɨkiu-kiuyen. Peao-peao ramuh kwasɨg ye rao, moteih-oteih.   
\p
\v 42 Kɨni mobael mɨnə khapəh nɨsorkeikeiyen mə narmamə yamə mɨne kɨmɨpɨk-pən əriə ye kalabus tukseiai mɨsap, kɨni masərer matuk mə tukshopni-hopni əriə.  
\v 43 Mərɨg yamehuə kape mobael mɨnə rorkeikei mə tukrɨvəh mɨragh Pol, kɨni mɨni-əhu nərɨgien kape mobael mɨnə. Kɨni mɨni-pən tuk narmamə yamə mɨne kharkun neaiyen mə tuksəkupən mhaviə-viə mɨseiai mhavhiak.  
\v 44 Kɨni mɨni-pən tuk narmamə tɨksɨn aikɨn mɨmə tukharəh nɨpar-par nai yamə mɨne tahik rɨmnakapɨr-ta ye rao, mɨseiai kɨn. Ror pən kɨmawə fam yɨmnhavhiak, mɨsarə huvə.   
\c 28  
\s1 Pol raməmɨr apa Molta  
\p
\v 1 Yɨmnavhiak, mɨsarə huvə, mɨsərɨg mə tanə a kamni kɨmə Molta. \fig Pol rɨmavən Rom|alt="Paul went to Rom" src="Paul Journey - Rom.jpg" size="span" loc="Mid ch 27 or 28 - Full page Landscape" ref="Wok 28:1" \fig*  
\v 2 Kɨni narmamə aikɨn a kɨmɨsor rhuvə-pə pɨk kɨmi əmawə. Nəhig ramɨp hanə, nokieyen rehuə, mərɨg iriə kɨmɨsher nap kɨrik mə jaksərkəp kɨn, mɨsarha huvə tuk əmawə.\x - \xo 28:2 \xt 2 Kor 11:27 \x*  
\v 3 Mərɨg Pol rərao-pən mampɨk nai mɨsiə mamərakə-pən kɨn ye nap, mərɨg snek kɨrik yame tukmə rəs yermamə, ramhə, raməmɨr yerki nai mɨsiə mɨnə a. Nap rərag, snek ai rɨtərhav məs kwermɨ Pol.  
\v 4 Nəmə aikɨn kɨmɨsəm snek a raməker-pən ye kwermɨ Pol, khani-pən tuk əriə mɨnə mhamə, “Tukmə ror yermamə kape nhopniyen yermamə. Rɨnapita pawk tahik əsəsao, mərɨg kughen mɨnə khapəh nɨsətayen iran mə tukramragh.”  
\v 5 Mərɨg əmə Pol rəwhan-əwhan kwermɨn kɨni snek a rier ta mɨmɨr-pən apa ye nap, mɨpəh noriahyen Pol.\x - \xo 28:5 \xt Mak 16:18 \x*  
\v 6 Kɨni nəmə aikɨn khamə ta mə kwermɨ Pol tɨkrəsis, uə Pol tukreiwaiyu məwhan mɨmhə. Khawhin ror tu, mərɨg kɨsəm mə nar kɨrik rɨpəh norien Pol, kɨni kɨsarar ye nərɨgien kapəriə mhamə, “In kughen kɨrik.”\x - \xo 28:6 \xt Wok 14:11 \x*   
\p
\v 7 Yɨmɨsəmɨr ipakə tuk imei yamehuə kape tanə a, nhagɨn e Publias. Kɨni yamehuə a ror rhuvə-pə kɨmi əmawə. Mɨkɨr əmawə mɨvən ye nəkwai nimə kafan. In məm vi vi əmawə nɨpɨg kɨsisər.  
\v 8 Mərɨg ye nɨpɨg a, rɨm yamehuə a ramhə, mamapɨr əmə ye kafan nɨkaokao. Ramokiei-okiei, mamaiyu kɨn nɨtə. Kɨni Pol rauru-pən ye kwənmhan kape kwən ai, mərəhu-pən kwermɨn iran məhuak-pən iran, mor huvə in.  
\v 9 Kwasɨg ikɨn, narmamə tɨksɨn kamhamhə ye tanə a khauə tukun, kɨni Pol rəhuak-pən irəriə, kɨsəsanɨn.  
\v 10 Kɨni iriə khavəhsi-pə narɨmnar rɨpsaah kɨmi əmawə. Nɨpɨg yɨmɨsor apnəpenə tuk nɨtərhavyen aikɨn, iriə kɨmnhavəhsi-pə narɨmnar fam yame yaksorkeikei tuk nəriwəkien kapəmawə.   
\s1 Pol rɨtərhav Molta mɨvən Rom  
\p
\v 11 Kɨmawə yɨmɨsarə makuə kɨsisər ye tanə a. Kɨni rao kɨrik raməmɨr aikɨn. Kupan, rɨmatərhav apa Aleksandria, muə, mamerkwaig aikɨn ye nɨpɨg kape nɨmətag. Rao a, kamni kɨmə “Kwajikovə kɨraru mir mir mir\f + \fr 28:11 \ft  Kwajikovə mir a mir mir kape kughen a Seus nhagriu e Kastor mɨne Poliks.\f* kape kughen a Sus.” Kɨni yakhavən iran mhavirə.  
\v 12 Yakhavhiak ye yerkwanu a kamni kɨmə Saerakus. Mɨsarə apaikɨn nɨpɨg kɨsisər.  
\v 13 Mhatərhav, mɨsaiyu, mhavən, mhavhiak ye yerkwanu a kamni kɨmə Rejiam. Kəni rɨkwamer kɨn, nɨmətag kɨrik rɨsɨ-pihiu, mɨrəh rao yakhavhirə. Kəni rɨkwamer kɨn, yakhavhiak ye yerkwanu a kamni kɨmə Puteoli.  
\v 14 Aikɨn a, yaksəm nəməhuak tɨksɨn. Kɨni iriə kɨsaiyoh-pə əmawə mə jaksarə kɨmawə miriə kape nəhuakien kɨrikianə. Kwasɨg ikɨn, yaksəriwak, mhavən Rom.  
\v 15 Kɨni nəməhuak mɨnə apa Rom kɨsərɨg nəvsaoyen kɨn əmawə, kɨni khatərhav mhauə mə tuksəm əmawə. Khauə mɨsəriaji yerkwanu mir a Apias Maket, mɨne Tri Hotel. Pol rəm əriə aikɨn, mɨni vi vi Kughen tukun. Kɨni rɨkin ramərinu mɨn.  
\v 16 Yakhavən, mhatərhav-pən Rom, gavman reighan kɨn Pol mə tukramarə pɨsɨn əmə ye nimə kɨrik; mobael kɨrik ramarha tukun.   
\s1 Pol raməvhag kɨmi narmamə apa Rom  
\p
\v 17 Nɨpɨg kɨsisər ruə mɨvən, Pol rokrən kɨn namehuə kape nəmə Isrel, mə tukhauə mɨsəkwətə. Khauə mɨsofugɨn, in rɨni-pən tuk əriə mɨmə, “Yo mɨnə tɨksɨn. Yakpəh noriahyen ətawə kɨrik, mɨpəh noriahyen narəyen kapətawə yame kaha mɨnə kapətawə kɨmɨsərəhu kupən. Mərɨg kɨraptərəkɨn yo apa Jerusalem, kɨvəhsi-pən yo ye kwermɨ nəmə Rom.  
\v 18 Iriə kɨsəm əpu norien kafak, mhapəh nɨsəmien mə yɨmnor nar kɨrik yame ratuatuk mə jakmhə tukun. Mhamə natukharɨsɨn yo,\x - \xo 28:18 \xt Wok 26:31 \x*  
\v 19 mərɨg nəmə Isrel khapəh nɨsorkeikeiyen. Ror məknakɨn, rɨkik ramuh mə jakaməkeikei muə mərer ye nɨmrɨ Sisa, pəh in rəkir yo. Mərɨg yo jakpəh nɨni-hahyen ətawə kɨrik.\x - \xo 28:19 \xt Wok 25:11 \x*  
\v 20 Ror pən, yɨmnokrən kɨn əmiə mə takhauə mɨsəm yo, mə jakəgkiar kəskəh kɨmi əmiə. Kɨmɨrkwəji yo kɨn jen meinai yakamərəhu kafak nərɨgien ye Kristo e yame kɨtawə nəmə Isrel khamə tukrɨvəh mɨragh ətawə.”\x - \xo 28:20 \xt Wok 26:6-7 \x*   
\p
\v 21 Kɨni iriə khani-pən tukun mhamə, “Kɨmawə yakhapəh nhavəhyen nəkwəkwə iran kɨrik, yame rɨmasɨ-pən Judia. Mɨne kɨmawə kɨrik rɨrkək yame rɨmatərhav Judia mɨvəh nəvsaoyen kɨn ik muə, uə yame ramni-hah ik.  
\v 22 Mərɨg yaksorkeikei mə jaksərɨg nərɨgien kafam. Meinai yakharkun mə ikɨn mɨnə fam narmamə kamhani hah nəhuakien kafam.”\x - \xo 28:22 \xt Wok 24:14 \x*   
\p
\v 23 Aikɨn, narmamə mɨnə a iriə Pol kɨsərəhu nɨpɨg kɨrik. Ye nɨpɨg a, narmamə khapsaah khauə mɨsəm in apa iman ikɨn. Yenpɨg-enpɨg meriaji yenaiyu, Pol rɨnməvhag kɨmi əriə, mamni-ərhav narmaruyen kape Kughen. In mamhoprai Loa kape Moses mɨne nəkwəkwə kape profet mɨnə mə tukhani nəfrakɨsien ye Yesu.  
\v 24 Iriə tɨksɨn kɨsərɨg nəgkiarien kafan, mhani nəfrakɨsien iran. Mərɨg tɨksɨn kɨsəpəh.  
\v 25 Kɨni mɨsotgoh kɨmi əriə mɨnə, mhamə tuksəta ye Pol. Mərɨg kwasɨg ikɨn kɨsəta iran, Pol rɨni nəgkiarien infamien tuk əriə mɨmə, “Nəgkiarien yame Nanmɨn kape Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi profet a Aesea mə tukrɨniiərhav kɨmi rɨptawə mɨnə kupən, in ratuatuk əmə. Kughen rɨmɨni-pən tukun mɨmə,   
\q1
\v 26 “‘Yuvən mɨni-ərhav tuk narmamə mɨnə a mə yo Kughen yakamni mɨmə,  
\q2 “To nakasarha-kɨn mɨsarha-kɨn pawk, mərɨg to nakhapəh nɨsəmien nɨpran.  
\q2 Kɨmiə to naksərɨg pawk, mhapəh nharkunien.   
\q1
\v 27 Tuksor məknakɨn meinai kapəriə kapə rɨskai pɨk,  
\q2 Kamhasisɨgɨn nɨmətɨrgɨriə, mɨsapɨr yeru.  
\q2 Ror pən, to khapəh nɨsəmien Yo,  
\q2 mhapəh nɨsərɨgien Yo  
\q2 mhapəh nharkunien Yo  
\q2 mhapəh nɨsararien ye nərɨgien kapəriə mə jakor huvə əriə.” ’”\rq (Aes 6:9-10)\rq*   
\p
\v 28 Kɨni Pol ramni mamrɨrpɨn mɨmə, “Takasəkeikei mharkun mhamə nəgkiarien kape swatuk yame Kughen tukrɨvəh mɨragh narmamə iran, Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmi narmamə pəh nien mə nəmə Isrel. !Iriə a tuksətərɨg kɨn!”  
\v 29 Pol rəgkiar fam, kɨni nəmə Isrel khatərhav, nərɨgien kapəriə rəwhai. Kɨni kɨsotgoh pɨk kɨmi əriə mɨnə tukun.\f + \fr 28:29 \ft  Keinein mə Luk rɨmɨrai v. 29 uə nɨkam, meinai v. 29 rɨrkək ye kopi akwas tɨksɨn kape Niutesteman.\f*   
\p
\v 30 Pol ramarə ye nimə a yame kamərok, kape newk kɨraru. Morkeikei mɨn narmamə yamə mɨne khauə mɨsəm in.  
\v 31 In rətgha tuk nɨni-ərhavyen narmaruyen kape Kughen mɨne nhajounien narmamə kɨn Yesu Kristo Yermaru, mɨpəh nɨpəhyen.