\id 1TI  
\h 1 TIMOTI 
\toc1 1 Timoti 
\toc2 1 Tim 
\mt1 1 Timoti  
\mt2 Nəkwəkwə yame Pol rɨmɨrai məkupən kɨmi Timoti  
\imt1 Nəgkiarien kupən ye nəkwəkwə e Fas Timoti  
\ip \bd ?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e? \bd* Aposol Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai ramvən kɨmi pa?\bd* Rɨmɨrai ramvən kɨmi Timoti. Timoti in tamaruə kɨrik yame rɨmnarha apa taon a Listra. Nɨsɨni in kwənərəus kɨrik kape Isrel, kɨni rɨmni in yemə Gris kɨrik. Timoti, in fren kɨrik kape Pol, kɨni nɨpɨg mɨfam kɨravən apa ikɨn mɨnə mɨrəni-ərhav nəvsaoyen huvə kape Yesu Kristo. Pol rorkeikei pɨk Timoti, ror məkneikɨn in rokrən kɨn mə tɨni atuatuk.  
\ip \bd ?Narəyen rɨmnhawor pən iran mɨne ye nɨpɨg rɨmɨrai?\bd* Pol rɨmnərɨg mə nəmhajoun eikuə tɨksɨn ye niməhuak apa Efesas, məkneikɨn rher-pən kɨn Timoti mə tukrɨvən mhajoun atuatuk mə narmamə mɨnə a kaseikuə. Timoti rɨmauə rəmhen kɨn pasta kape niməhuak apa Efesas, nar apnapɨg mə in tamaruə əmə. Nhajoun-eikuəyen mɨnə a kashajoun mə narmamə tuksəpəh nəvɨgɨnien tɨksɨn, mə tukasən əmə nəvɨgɨnien yame ratuatuk mə tuksən, kɨni mhapəh nɨsorien mared.  
\ip \bd ?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha?\bd* Pol rɨmɨrai nəkwəkwə e mɨni-ərhav nətərɨgien tɨksɨn kafan kɨmi Timoti mɨvəhsi-haktə kafan nərɨgien, kɨni mɨmə tukrasitu ye niməhuak apa Efesas. Pol raməgkiar ye norien huvə mɨnə kape nəhuakien, mɨne narha-huvəyen nəməhuak mɨnə. Kɨni mɨni-ərhav norien huvə yamə mɨne nəmehuə mɨnə kape niməhuak mɨne nəməhuak mɨnə tuksəri-pən. Kɨni nəgkiarien infamien yame Pol rɨmɨni kɨmi Timoti ramni mɨmə Timoti tukraməkeikei muə yemə huvə kɨrik kape norien wok kape Yesu Kristo. Kɨni kafan norien tukraməkeikei matuatuk huvə.  
\c 1  
\s1 Pol rɨmə nəkwəkwə e ramvən kɨmi Timoti  
\pi1
\v 1 Timoti, yo Pol. Kughen yame rɨmɨvəh mɨragh ətawə, mɨne Yesu Kristo yame kɨtawə kasərəhu-pən nərɨgien kapətawə iran, iriu kɨmɨravəhsi-pə nehuəyen kɨmi yo mə yo aposol kɨrik kape Yesu Kristo.   
\pi1
\v 2 Yakamrai nəkwəkwə e kɨmik, Timoti.  
\pi1 Timoti, ik pɨkwarien əgkəp kafak meinai nhatətəyen kapərau rəm nəmhen. Pəh Kughen, Rɨmtawə, mɨne Yesu Kristo Yermaru kapətawə, iriu tukravəhsi-pre nɨhuvəyen, mɨne norkeikeiyen mɨne nəmərinuyen kɨmik.\x - \xo 1:2 \xt Wok 16:1-3; Taet 1:4 \x*   
\s1 Pol rɨmə Timoti tukramətapɨg kɨn narmamə yamə mɨne kamhaukrekɨn nəgkiarien kape Kughen  
\p
\v 3 Timoti, kwasɨg ikɨn yɨmɨtərhav Efesas, mɨvən apa Masedonia, mamarkut tuk ik mə takarə rəpomh kəskəh eikɨn e. Kɨni yakamuh rɨkim mə takamarə pi pom pəh takamni-əhu narmamə mə tukhapəh nɨshajoun-mɨn-ien nəgkiarien eikuə mɨnə.  
\v 4 Nɨpɨg m-fam, iriə kɨsarkut pɨk tuk nhaniyen kwanage mɨnə, mɨne nɨvusien ris kɨn nəgkiarien kupən kape kaha mɨnə. Mərɨg takətapɨg kɨn əriə, meinai nəgkiarien mɨnə a kamhavi-pə əmə tɨmət; mhapəh nɨsasituyen ye narmamə mə tuksor wok kape Kughen, in e mə narmamə tukshatətə iran.\x - \xo 1:4 \xt 1 Tim 4:7; Taet 1:14 \x*  
\v 5 Yakmə takətapɨg kɨn nəmhajoun eikuə mɨnə mə narmamə tukharkun huvə nəkirien norien mɨnə, mɨsarkut tuk norien yame rhuvə, mɨshatətə ye Kughen. Kwənkwai norien mɨnə e, in e norkeikeiyen.  
\v 6 Mərɨg iriə tɨksɨn kɨmɨsəpəh norien atuatuk e, kɨni mhavən əmə tuk nəgkiarien ətəwao.  
\v 7 Mhamə tukhauə nəmhajoun mɨnə kape loa kape Kughen, mərɨg kɨseinein nɨprai loa e yame kamhani-ərhav. Kɨseinein pawk nɨprai loa, mhavəhsi-haktə atuk əriə, mɨshajoun.   
\p
\v 8 ?Mərɨg, loa kape Kughen rhuvə uə? Kɨtawə kharkun mə tukmə khajoun Loa rəri-pən nərɨgien kape Kughen, rhuvə əmə.\x - \xo 1:8 \xt Rom 7:12,16 \x*  
\v 9 Kɨni kharkun mə Kughen rɨpəh nərəhu-pən-ien Loa tuk narmamə atuatuk mɨnə; mərɨg tuk narmamə yamə mɨne kasakapɨr loa, mɨne tuk yamə mɨne kasəsɨk nəkwai namehuə, mɨne tuk yamə mɨne khapəh nɨshatətəyen ye Kughen masor nahasien, mɨne tuk yamə mɨne khapəh nɨsorien nəkwai Kughen, mɨne tuk yamə mɨne khapəh nɨsəhuakien, mɨne tuk yamə mɨne kashopni nɨsɨnriə mɨne rɨmriə mɨnə, mɨne tuk yamə mɨne kashopni narmamə apnapɨg mɨnə,  
\v 10 mɨne tuk narman mɨne nɨpiraovɨn yamə mɨne kwəsarkurək ta, mərɨg kamhavən apnapɨg tuk əriə mɨnə; mɨne tuk narman kamhakɨr əriə mɨnə, mɨne tuk nɨpiraovɨn kamhakɨr əriə mɨnə, mɨne tuk yamə mɨne kasəkrəh kɨn yermamə mharəhsi-pən ramor slef kape yarmə, mɨne tuk yamə mɨne kaseikuə, mɨne tuk yamə mɨne kaseikuə ye nɨpɨg kasəgkiar ye kot, mɨne tuk yamə mɨne kasor norien pɨsɨn pɨsɨn yame ramakapɨr nəgkiarien atuatuk.  
\v 11 Nəgkiarien atuatuk mɨnə e, kamhasɨ-pən ye Nəgkiarien Huvə kape Kughen, yame In Rhuvə mɨkwai pən. Kɨni in mərəhu-pən Nəgkiarien Huvə a ye kwermɨk mə jakni-ərhav.   
\s1 Pol rɨkin ragien tuk nɨhuvəyen kape Kughen  
\p
\v 12 Yo yakamni vi vi Yesu Kristo, Yermaru kapətawə, yame rɨmɨvəhsi-pə nəsanɨnien kɨmi yo. Yakamni vi vi In meinai In rɨmnəm mə yo yakamraptərəkɨn huvə wok kafan, ror pən rərəhu-pən yo aikɨn.\x - \xo 1:12 \xt Wok 9:15; 1 Kor 15:9-10; Gal 1:15-16\x*  
\v 13 In apa kupən, yo yermamə kape nuhyen, yɨmnor ahas pən tuk nəməhuak mɨnə. Yɨmnamni has pawk In, mərɨg nərɨgien kape Kughen rəpomh tuk yo, meinai nɨpɨg yɨmnamor narɨmnar mɨnə a, yɨmɨpəh hanə nɨniyen nəfrakɨsien ye Yesu, meinein mə narɨmnar a yɨmnor kɨsahah.\x - \xo 1:13 \xt Wok 8:3; 9:1-5 \x*  
\v 14 Mərɨg nɨhuvəyen kape Yesu Yermaru rehuə rehuə pɨk tuk yo. Kɨni ramətəmrɨn rɨkik kɨn nhatətəyen mɨne norkeikeiyen yame ramsɨ-pən ye Yesu Kristo.   
\p
\v 15 Tukasəkeikei mɨshatətə nɨpɨg m-fam ye nəgkiarien əfrakɨs e yame ramni mə, “Yesu Kristo rɨmauə ye tokrei tanə tuk nɨvəh-mɨragh-ien narmamə has mɨnə.” Kɨni yo yemə has əgkəp rapita narmamə mɨnə tɨksɨn.\x - \xo 1:15 \xt Luk 19:10 \x*  
\v 16 Yo yemə has rapita narmamə mɨnə tɨksɨn, ror pən Kughen rɨrpen yo mɨvəhsi-pə norkeikeiyen kɨmi yo, ramhajoun mə Kughen, kafan nərɨgien rəpomh əfrakɨs. Pəh narmamə tɨksɨn kɨsəm kɨni khakwasɨg kɨn ye swatuk kɨrikianə əmə, mə tukshatətə ye Yesu kɨni mhavəh nɨmraghien rerɨn.  
\v 17 !Səgnəgɨn Kughen! !Mhasiai In! Kughen In Yermaru. In ramarə kape rerɨn. Narmaruyen kafan, infamien rɨrkək. Kɨtawə khapəh nɨsəmien In, mərɨg In pɨsɨn əmə In Kughen. Kughen kɨrik mɨn rɨrkək. Pəh khavəhsi-haktə In ye newk mɨne newk kape rerɨn. Amen.   
\p
\v 18 Timoti, narɨk. Yakvəhsi-pre nəgkiarien e kɨmik rəmhen kɨn nəgkiarien yame profet mɨnə kape niməhuak kɨmnhani-ta iram. Takaməri-pən nəgkiarien e, mə nakɨrkun naiyuyen əmə tuk nhatətəyen ye Kughen.  
\v 19 Raptərəkɨn nhatətəyen kafam, kɨni mor norien yame nakɨrkun mə in ratuatuk ye nɨmrɨ Kughen. Mərɨg narmamə tɨksɨn kwəsəpəh narɨmnar mɨne, kɨni masoriah fam kapəriə nhatətəyen, rəmhen kɨn yermamə kɨrik yamə ramrəh rao, mɨrəhpɨkɨn nɨmas rəməteih-əməteih mahas.  
\v 20 Iriə mir kɨraru e Haemeneus mɨne Aleksanda. Mərɨg yo yakwərəhu-pən ta əriu ye kwermɨ Setan mə tukhajoun əriu mə tukrɨpəh nɨrani-hahyen Kughen.\x - \xo 1:20 \xt 1 Kor 5:5; 2 Tim 4:14-15 \x*   
\c 2  
\s1 Norien kape nəhuakien  
\p
\v 1 Ror məkneikɨn mə nar kupən yame yakamarkut kɨmi əmiə mɨmə takasəkeikei mɨsəhuak kɨmi Kughen tuk narmamə, kɨni mɨsaiyoh In pəh rasitu irəriə, mɨvəhsi-pən narɨmnar yamə mɨne kasəkwakwə kɨn. Masəkeikei mhani vi vi In tuk əriə m-fam:  
\v 2 Tuk king mɨnə mɨne nəmehuə mɨnə, mə kɨtawə m-fam tuksarə ye nəmərinuyen kɨni mɨsarə mar, pəh kɨtawə tuksor nəkwai Kughen kɨni kapətawə nəriwəkien tukratuatuk.  
\v 3 Norien kape nəhuakien mɨnə a, in rhuvə pɨk, matuatuk ye nɨmrɨ Kughen e yame rɨmɨvəh-mɨragh ətawə.  
\v 4 Kughen a In rorkeikei mə tukrɨvəh mɨragh narmamə m-fam, morkeikei mə narmamə tukhani nəfrakɨsien ye Nəgkiarien əfrakɨs kafan:   
\q1
\v 5 Meinai Kughen kɨrikianə əmə.  
\q2 Mɨne yermamə kɨrikianə əmə ramərer, In swatuk tuk nɨvəhyen narmamə mhavən kasor kɨrikianə iriə Kughen; yermamə e Yesu Kristo.   
\q1
\v 6 Yesu e In e, ye nɨpɨg atuatuk, rɨmnoriah kafan nɨmraghien marpɨn nɨmraghien kɨn kape narmamə m-fam.  
\q2 Kɨni in e ramhajoun mə Kughen rorkeikei mə tukrɨvəh mɨragh narmamə m-fam.\x - \xo 2:6 \xt Rom 3:29-30; Gal 1:4\x*   
\p
\v 7 Ror pən Kughen rɨmɨrpen yo mə yo aposol kɨrik, mə jakamni-ərhav Nəgkiarien Huvə kape Kughen mamhajoun nhatətəyen əfrakɨs kɨn nəmə tanə pɨsɨn pɨsɨn mɨnə. !Yakamni əfra, mɨpəh neikuəyen!\x - \xo 2:7 \xt Wok 9:15; Gal 2:7-8; 2 Tim 1:11\x*   
\p
\v 8 Yakorkeikei mə narman mɨnə fam ikɨn mɨnə, tuksəhuak kɨmi Kughen. Kɨni nɨpɨg kamhavəhsi-haktə kwermɨriə, yakorkeikei mə kapəriə norien tukratuatuk əmə. Niehmaa tukrɨrkək mɨne nətgohyen.   
\p
\v 9 Kɨni yakorkeikei mɨn mə nɨpiraovɨn tuksarkaoh kɨn neipən yame ratuatuk əmə, mhapəh nhaviyen nɨmrɨ narman, mhapəh nhavəhsi-pənien neipən yame ror nausitien. Kɨni mhapəh nɨsor-ausitien nɨkwəneriə. Mhapəh nhavəhsi-pənien narɨmnar mɨnə tuk nɨviyen nərɨgien kape narman. Yakamni narɨmnar mɨnə rəmhen kɨn neipən yamə mɨne nɨmrɨn rhaktə, uə nar kɨrik kamor kɨn nar kɨrik nɨmrɨn rhaktə, rəmhen kɨn gol uə perel.\x - \xo 2:9 \xt 1 Pita 3:3-5 \x*  
\v 10 Mərɨg mə tuksarkaoh kɨn norien huvə mɨnə. Norien a ratuatuk tuk nɨpiraovɨn yamə mɨne kamhani mə iriə nɨpianəhuak mɨnə.\x - \xo 2:10 \xt 1 Tim 5:10 \x*   
\p
\v 11 Kɨni nɨpɨg khajoun, nɨpiraovɨn tukhapim, mɨsətərɨg kɨn, rɨkiriə m-fam reiwaiyu.  
\v 12 Yakamni-əhu nɨpiraovɨn tuk nhajounien, mə tukhapəh nɨsehuəyen ye narman.\x - \xo 2:12 \xt 1 Kor 14:34 \x* Tukhapim əmə.  
\v 13 Meinai in apa kupən, Kughen rɨmnor Adam məkupən, kwasɨg ikɨn, ror Iv.\x - \xo 2:13 \xt Jen 2:7,21-22; 1 Kor 11:8-9 \x*  
\v 14 Kɨni pəh nien mə Adam e Setan rɨmukrao iran apa kupən; mərɨg Iv a in a Setan rɨmukrao iran, ruə mor təvhagə has.\x - \xo 2:14 \xt 2 Kor 11:3; Gal 3:1-6\x*  
\v 15 Mərɨg pəh nipiraovɨn tuksor atuatuk wok kapəriə: In e neiməkien kɨn kwajikovə, mɨne nɨrapətərəkɨn-tɨm-tɨm-ien nhatətəyen, mɨne norkeikeiyen, mɨne norien nar yame ratuatuk. Iriə yamə mɨne kasor məknakɨn, Kughen tukrɨvəh mɨragh əriə.   
\c 3  
\s1 Norien atuatuk kape namehuə mɨnə kape niməhuak  
\p
\v 1 Nəgkiarien kɨrik ramni mə, “Tukmə yermamə kɨrik rɨmə tukrɨvəh elda, rɨmnorkeikei nar huvə en.” Kɨni nəgkiarien e raməfrakɨs.  
\v 2 Mərɨg elda, to kɨpəh nəm-pənien nar has kɨrik iran. In, kafan piraovɨn kɨrikianə əmə. In yermamə kɨrik yame ramarha huvə tuk nɨmraghien kafan nɨpɨg m-fam. Mamor narɨmnar ye nɨrkunien. Kamsiai in. Ramarha huvə tuk narmamə yamə mɨne kamhauə iman ikɨn. Mamhajoun huvə.  
\v 3 In, pəh nien mə yermamə kape napɨsien kɨn nɨnɨmien mɨne nəmhokien, mərɨg in yermamə kape nərəhuyen əmə nəmərinuyen. Mɨpəh norkeikei-pɨk-ien mane.  
\v 4 In ramarha huvə tuk kafan mɨnə, mɨrkun norien mə kafan kwajikovə mɨnə tuksor nəkwan mhasiai in.  
\v 5 ?Mərɨg, tukmə reinein narha-huvəyen tuk kafan mɨnə, mərɨg in tukrɨrkun narha-huvəyen tuk niməhuak kape Kughen uə? Nɨkam.  
\v 6 Kɨni yermamə yame rɨmauə pə-pə əmə Kristin, to rɨpəh nɨvəhyen elda; tamə, ramausit pɨk, Kughen tukror narpɨnien kɨmin rəmhen kɨn yame rɨmnor ta ye Setan.\x - \xo 3:6 \xt Taet 1:6-9 \x*  
\v 7 Kɨni elda, in yermamə kɨrik yame narmamə yamə mɨne kasarə iruə ye nəhuakien, kamhani huvə in. Tukmə rɨpəh norien məkna, mɨrəhpɨkɨn kwənməkuru kape Setan, kɨni nhagɨn tukrahas.\x - \xo 3:7 \xt 2 Kor 8:21 \x*   
\p
\v 8 Ye norien kɨrikianə əmə, nɨmraghien kape dikon mɨnə tukraməkeikei matuatuk, pəh narmamə tukhasiai əriə. Nəgkiarien kapəriə tukrɨpəh norien kɨraru. Kɨni tukhapəh nɨsapɨsien kɨn nɨnɨmien. Mhapəh nɨsəptɨgien kɨn nautə, mhapəh nɨsarpəkaoyen tuk nɨwəhyen mane.  
\v 9 Iriə narmamə yamə mɨne kharkun mə norien has kɨrik rɨrkək irəriə; kɨni mharaptərəkɨn tɨmtɨm nəgkiarien əfrakɨs mɨnə kape Kughen yamə mɨne kɨtawə kamhani nəfrakɨsien irəriə.  
\v 10 Tukaməkeikei kəkir huvə nɨmraghien kape dikon mɨnə kəkupən, kɨni tukmə kɨpəh nəm-pən-ien nar has kɨrik irəriə, kɨni en, kɨvəh-si haktə əriə.   
\p
\v 11 Ye norien kɨrikianə əmə, nɨmraghien kape piraovɨn kape dikon mɨnə\f + \fr 3:11 \ft  Tukmə ror Pol raməgkiar ye “dikones,” piraovɨn yame ramehuə ye niməhuak. \f* tukraməkeikei matuatuk. Tukhapəh nhaniyen nɨkar jir. Iriə nɨpiraovɨn yamə mɨne kasarha huvə tuk nɨmraghien kapəriə nɨpɨg m-fam. Masor narɨmnar ye nɨrkunien. Iriə nɨpiraovɨn yamə mɨne narmamə kamhani nəfrakɨsien irəriə nɨpɨg m-fam.\x - \xo 3:11 \xt Taet 2:3 \x*   
\p
\v 12 Dikon, kafan piraovɨn kɨrikianə əmə. In tukraməkeikei mamarha huvə tuk kafan kwajikovə mɨnə mɨne kafan mɨnə.   
\p
\v 13 Narmamə yamə mɨne kasor huvə wok e, nhagriə tukrɨhuvə tukun; kɨni mɨshatətə ye Yesu Kristo mɨsətgah.   
\p
\v 14 Timoti, yakamrai nəgkiarien mɨnə e kɨm ik, mɨmə pəh nien mə tuktu, yakurə məm ik.  
\v 15 Mərɨg tukmə yakpəh nurə-aihuaa-yen, kɨni nəkwəkwə e in tukrɨni narɨmnar m-fam yame kɨtawə, narmamə kape Kughen mɨnə, tuksəri-pən. Kughen ramarə kape rerɨn, mɨvəhsi-pə nəgkiarien əfrakɨs kɨmi ətawə e kafan narmamə mɨnə. Niməhuak rəmhen kɨn səpag ye nimə yame ramraptərəkɨn nəgkiarien kafan.  
\v 16 Nəfrakɨsien, nuknei nhatətəyen kapətawə, in nar ehuə kɨrik. Taktəkun ai, Kughen rɨmnor əpu nhatətəyen kapətawə kɨmi ətawə, mɨmə:  
\q1 Kughen rɨmauə yermamə; kɨmnəm In,  
\q2 Nanmɨn Rhakə rɨmnhajoun huvə mə In ratuatuk.  
\q1 Agelo mɨnə kɨmɨsəm In.  
\q2 Narmamə ye tanɨmtanə kɨmnhani-ərhav In kɨmi narmamə ikɨn pɨsɨn pɨsɨn mɨnə.  
\q1 Narmamə ye tanɨmtanə kɨshatətə iran.  
\q2 Nɨkhakien rarkurao iran, Kughen rɨmɨwəh In mhaktə ye neai.\x - \xo 3:16 \xt Mak 16:19; Kol 1:23; 1 Jon 2:18 \x*   
\c 4  
\s1 Nəmhajoun eikuə mɨnə  
\p
\v 1 Nanmɨn Rhakə ramni-ərhav huvə mə ye Nɨpɨg Kwasɨg, narmamə tɨksɨn tuksəpəh nəfrakɨsien kape Kughen, mamhakwasɨg əmə kɨn nanmɨn has yamə mɨne kaseikuə irə jir, mɨne nəgkiarien kape yarmhə mɨnə.  
\v 2 Nəgkiarien mɨnə e khasɨ-pən ye nəmarpəkao yamə mɨne kaseikuə iriə jir. Nərɨgien kapəriə riko iko əgkəp; kɨni kaseinein nəkirien mə nəgkiarien əfrakɨs hiə, kɨni nəgkiarien eikuə hiə.  
\v 3 Kamhani-əhu narmamə mə tukhapəh nɨsarkurəkien, kɨni mhani-əhu əriə mə tukhapəh nɨsənien nəvɨgɨnien mɨnə tɨksɨn. Mərɨg Kughen rɨmnor nəvɨgɨnien mɨnə m-fam mə tukamən. Kɨni kɨtawə e kasəhuak kharkun nəfrakɨsien, kharkun nɨsənien. Kasəhuak, kɨni mhani-vi vi Kughen tukun, kɨni mɨsən.\x - \xo 4:3 \xt Jen 9:3; Rom 14:6; 1 Kor 10:30-31 \x*  
\v 4 Meinai narɨmnar yame Kughen rɨmnor, rhuvə əmə. Tukmə khani-vi vi Kughen tukun, to khapəh nhani-əhu-yen.  
\v 5 Meinai Nəgkiarien kape Kughen ramni mə iriə khahuvə, kɨni kɨtawə kasəhuak tukun. Kɨni taktəkun ai, nəvɨgɨnien mɨnə e khahuvə.   
\s1 Norien kape yor atuatuk kape Yesu  
\p
\v 6 Narɨmnar yamə mɨne yakamhajoun ik kɨn, takamhajoun narmamə kɨn, ai, ik takuə ik yor atuatuk kape Yesu Kristo. Kɨni ramhajoun mə ik yermamə kɨrik yame nakən nəgkiarien əfrakɨs mɨnə kape nhatətəyen mɨne nəgkiarien atuatuk mamragh iran, kɨni nɨmraghien kafam rəri-pən fam nəgkiarien mɨnə a.  
\v 7 Takpəh nətərɨgien kɨn kwanage eikuə mɨnə. Nərɨgien kape Kughen rɨrkək irəriə. Mɨpəh nətərɨgien kɨn nəvsaoyen apnapɨg yamə mɨne nɨpran rɨrkək. Mərɨg, takwhai atuk kafam nɨmraghien mə takamor nəkwai Kughen.\x - \xo 4:7 \xt 1 Tim 1:4 \x*  
\v 8 Meinai nɨwhaiyen ik tuk nəukɨrien, rhuvə əmə tuk nɨpram. Mərɨg norien nəkwai Kughen, rhuvə mə tukrasitu ye narɨmnar fam ye nɨmraghien kape tokrei tanə, mɨne kape nɨmraghien rerɨn.   
\p
\v 9 Tukasəkeikei mɨshatətə nɨpɨg m-fam ye nəgkiarien əfrakɨs e yame ramni mə,  
\v 10 “Kwəsərəhu-pən nərɨgien kapətawə ye Kughen Mɨragh, yame ravəh mɨragh narmamə m-fam.” Mərɨg In ravəh mɨragh əfrakɨs narmamə yamə mɨne kɨshatətə iran. Ror məknekɨn mə kɨtawə kasarkut pɨk tuk nɨwhai-atuk-ien kapətawə nɨmraghien.\x - \xo 4:10 \xt 1 Tim 2:3-4 \x*   
\p
\v 11 Narɨmnar yame yakamrai kɨmik, takaməkeikei mhajoun narmamə kɨn, mɨmə tukasəkeikei mɨsəri-pən.  
\v 12 Ik tamaruə əmə kɨrik, mərɨg rahas mə narmamə tuksəm əhu ik tukun. Mərɨg takəgkiar huvə kɨmi narmamə, mamor əmə norien atuatuk, mamorkeikei narmamə, mamhatətə ye Kughen, pəh nəməhuak mɨnə tuksəm nɨmraghien kafam mə rhuvə, khakwasɨg kɨn ik.\x - \xo 4:12 \xt Taet 2:15 \x*  
\v 13 Rɨkim tukrɨskai mə takaməkeikei maməvheikɨn Nəkwəkwə kape Kughen ye nɨmrɨ nəməhuak mɨnə, maməvhag kɨmi əriə, mamni-ərhav Nəgkiarien kape Kughen, mamvən meriaji jakurə məm ik.  
\v 14 Timoti, nɨpɨg elda mɨnə kɨmnharəhu-pən kwermɨriə ye kapəm kapə, kɨni mhani-ərhav nəgkiarien kɨrik kape Kughen ye nɨkarɨn kafam, Kughen rɨmɨvəhsi-pre nɨrkunien kɨmik mə takor wok kafan. Takpəh nəpəhyen mə tukraməmɨr apnapɨg.\x - \xo 4:14 \xt 2 Tim 1:6 \x*   
\p
\v 15 Takor wok a yerkim m-fam, mə narmamə tukharkun nɨsəmien mə kafam nɨmraghien mɨne kafam wok ramaiyu huvə.  
\v 16 Takamarha huvə tuk nɨmraghien kafam, mɨne nəgkiarien yame ik nakamhajoun narmamə kɨn. Mamarkut skai mə takor narɨmnar mɨnə e, meinai tukmə nakor, kɨni takvəh mɨragh əmiə narmamə yamə mɨne kasətərɨg kɨn ik.   
\c 5  
\s1 Nɨsiaiyen nəməhuak mɨnə  
\p
\v 1 Takpəh nəgkiar-skaiyen kɨmi nəhuaru mɨnə; mərɨg takəgkiar huvə əmə kɨmi əriə rəmhen kɨn yame nakaməgkiar kɨmi rɨmɨm atuatuk. Maməgkiar kɨmi nɨtamaruə mɨnə rəmhen kɨn yame nakaməgkiar kɨmi piam mɨnə atuatuk.  
\v 2 Maməgkiar kɨmi nɨpiahuaru mɨnə rəmhen kɨn yame nakaməgkiar kɨmi nɨsɨnɨm atuatuk. Kafam nəgkiarien mɨne norien mɨnə kɨmi nɨpiraovɨn mɨnə tɨksɨn tukraməkeikei matuatuk əgkəp, rəmhen kɨn yame nakamor-pən kɨmi nowinɨm.   
\s1 Nasituyen ye nipiraovɨn yamə mɨne kamhə tan kɨn əriə  
\p
\v 3 Nipiraovɨn yamə mɨne kamhə tan kɨn əriə, tukmə kapəriə nasituyen rɨrkək, tukamarha huvə tuk əriə.  
\v 4 Mərɨg piraovɨn yame kamhə tan kɨn, tukmə kafan aikɨn tɨni uə mɨkɨpni, iriə tukasəkeikei mharkun mə wok e kape nəməhuak mɨnə, in e tuksəkupən mɨsarha huvə tuk kapəriə mɨnə. Kughen, rɨkin ragien mə tuksor tai nasituyen mɨnə kɨmi nɨsɨnriə mɨnə mɨne rɨmriə mɨnə mɨne rɨpriə mɨnə.  
\v 5 Mərɨg nɨpiraovɨn yamə mɨne kamhə tan kɨn əriə, tukmə kapəriə mɨnə kharkək, iriə kasətɨgtə əmə ye Kughen. Yeran mɨne yenpɨg, masəhuak kɨmi Kughen mə In tukrasitu irəriə.  
\v 6 Mərɨg piraovɨn yame kamhə tan kɨn, tukmə ramragh əmə tuk nərɨg-huvəyen ye nɨpran, Kughen rɨvəhsi-pən ta narpɨnien kɨmin.  
\v 7 Takni-ərhav nəgkiarien mɨnə e kɨmi narmamə, mə tukpəh nəm-pən-ien nar has kɨrik irəriə.  
\v 8 Nəməhuak mɨnə tukasəkeikei mɨsarha huvə tuk kapəriə mɨnə, kɨni mɨsəkupən mɨsarha huvə tuk kapəriə atuatuk mɨnə. Mərɨg tukmə kɨsəpəh, ramhajoun mə kwənhaukrekɨn-pən nɨmetairiə kɨmi nhatətəyen kapətawə. Iriə mɨsahas rapita nəmə khapəh nɨsəhuakien.   
\p
\v 9 Tukmə nakrai-pən nhag piraovɨn yame kamhə tan kɨn ye nəkwəkwə kape nasituyen, mə niməhuak tukrasitu iran, kafan newk tukraməkeikei mapita 60. Kɨni kafan yerman kɨrikianə əmə apa kupən.  
\v 10 In piahwaru kɨrik yame kamsiai in tuk kafan norien huvə, mɨne nasituyen yamə mɨne in ramor, rəmhen kɨn yame in ramarha huvə tuk kafan kwajikovə mɨnə; kɨni nɨpɨg yepsɨpɨs mɨnə khauə iman ikɨn, in ramor huvə əriə; kɨni mɨvəhsi-əhu atuk in masitu ye nəməhuak mɨnə\f + \fr 5:10 \ft  Nəgkiarien Gris ramni mə, “Kɨni raməkwi-ta nəmkɨmɨk ye nɨhu nəməhuak mɨnə.” Ye norien e ramhajoun mə in piraovɨn kɨrik yame rawəhsi-əhu atuk in; kɨni rɨkin ragien tuk nasituyen ye narmamə.\f*; kɨni masitu ye yavən has mɨnə; kɨni kafan nərɨgien rɨskai mə tukror wok yamə mɨne khahuvə.   
\p
\v 11 Mərɨg takpəh nɨrai-pən-ien nhag nipiraovɨn kamhə tan kɨn yamə mɨne khapəh nɨsəpihuaru-yen ye nəkwəkwə a. Tamə, kapəriə nərɨgien ramskai tuk narman rapita nərɨgien kapəriə tuk Yesu Kristo. Kɨni mhamə tuksarkurək mɨn.  
\v 12 Masəkapɨr promes en yame kɨmnhani-ta, kɨni Kughen tukrɨvəhsi-pən narpɨnien kɨmi əriə.\f + \fr 5:12 \ft Nɨpɨg kɨrai-pən nhag piraovɨn kamhə tan kɨn ye nəkwəkwə e, in ramor promes kɨrik kɨmi Kughen mə tukrɨpəh mɨn narkurəkien.\f*  
\v 13 Kɨni takpəh nɨrai-pən-ien nhagriə meinai, nɨpɨg kɨrik, kɨsarpah, mhavən, mɨsarkurao yerkwanu mɨnə, mamhani əmə nəgkiarien has. Mamhani nɨkar jir, mamhani narɨmnar yame kapəriə nar kɨrik rɨrkək iran.\x - \xo 5:13 \xt 2 Tes 3:11 \x*   
\p
\v 14 Mərɨg yakmə rhuvə mə nɨpiraovɨn kamhə tan kɨn yamə mɨne khapəh nɨsəpihuaru-yen tuksarkurək mɨn. Mhapɨk kwajikovə mɨnə. Mɨsarha huvə tuk kapəriə mɨnə. Kasor məknekɨn, mhapəh nhavəhsi-pənien kwənmhan kɨmi tɨkmɨr mɨnə tuk nhani-hasien ətawə.\x - \xo 5:14 \xt 1 Kor 7:9 \x*  
\v 15 Mərɨg nipiraovɨn tɨksɨn yamə mɨne kɨnamhə tan kɨn əriə kwəsəpəh-ta Yesu Kristo mhakwasɨg əmə kɨn Setan.   
\p
\v 16 Nɨpianəhuak mɨnə tukasəkeikei mɨsarha huvə kaha kapəriə yamə mɨne kamhə tan kɨn əriə, mhapəh nɨsərəhu-pənien əriə mə niməhuak tukrarha tuk əriə. Mərɨg tukmə piraovɨn yame kamhə tan kɨn, tukmə kafan nasituyen rɨrkək, niməhuak tukrarha huvə tukun.   
\s1 Nɨsiaiyen elda mɨnə  
\p
\v 17 Nərokien mɨne nɨsiaiyen yame kɨwəhsi-pən kɨmi elda yamə mɨne kasarha huvə tuk wok kape niməhuak, tukreihuə. Kɨni tukreihuə pɨk tuk yamə mɨne kashajoun mamhani-ərhav Nəgkiarien kape Kughen.  
\v 18 Nərok kapəriə tukreihuə rəri-pən Nəkwəkwə kape Kughen yame ramni mə, “Nɨpɨg hos kɨrik ramor wok kɨrik kafam, kɨni tukmə rorkeikei mə tukrəvɨgɨn, takpəh nɨni-əhuyen.”\f + \fr 5:18 \ft  Dut 25:4 ramni mə tukmə nar mɨragh kɨrik kamni kɨmə ox ramor wok kɨrik kafam, takpəh nɨniəhuyen in mə tukrɨpəh nəvɨgɨnien.\f*\rq (Dut 25:4)\rq* Kɨni ramni mɨn mə, “Nɨpɨg yermamə kɨrik ramor wok, tukaməkeikei kərok in iran.”\f + \fr 5:18 \ft  Nəgkiarien e raməmɨr ye Luk 10:7.\f*   
\p
\v 19 Tukmə yermamə kɨrikianə əmə ramni mə elda kɨrik rɨmnor nar kɨrik rapəh nəmhenien, takpəh nətərɨgien kɨn. Mərɨg tukmə yermamə kɨraru uə kɨsisər kɨrhɨni, takətərɨg kɨn.\f + \fr 5:19 \ft  Ǝmru Dutronome 19:15, Matiu 18:16 mɨne 2 Kor 13:1.\f* \x - \xo 5:19 \xt 2 Kor 13:1 \x*  
\v 20 Kɨni tukmə elda kɨrik ramor nar has kɨrik mamrɨpɨn, kɨni takəgkiar skai kɨmin ye nɨmrɨ nəməhuak mɨnə, mə narmamə tuksəm, khagɨn kɨn norien nar has mɨnə.\x - \xo 5:20 \xt Efes 5:11 \x*  
\v 21 Timoti, ye nɨmrɨ Kughen, mɨne Yesu, mɨne agelo yamə mɨne Kughen rɨmɨrpen-ta əriə, yakamor kwirɨg kɨmik mə takaməkeikei məri-pən nəgkiarien mɨnə e. Takpəh norien ror pɨsɨn pən kɨmi yermamə kɨrik, marə, mor pɨsɨn-pən mɨn kɨmi yermamə kɨrik. Mərɨg takamor rəmhen-əmhen əmə kɨmi narmamə m-fam.   
\p
\v 22 Takpəh nhai-mɨren-ien tuk nərəhu-pənien kwermɨm ye kapən kapə narmamə tuk nɨvəhsi-haktəyen əriə kamhavəh elda.  
\p Mərɨg takaməmɨr isok tuk narmamə yamə mɨne kasor təvhagə hah, tamə, nakmɨr mɨn. Mərɨg or əmə nɨmraghien kafam ratuatuk ye nɨpɨg m-fam.   
\p
\v 23 Mərɨg in ai nɨpɨg tɨksɨn tɨpɨm raməmhə, rapəh nəmhenien mə takamnɨm əmə nu. Mərɨg rhuvə mə takamnɨm kəskəh waen pəh raməsɨk-əhu nəmhəyen.   
\p
\v 24 Narmamə tɨksɨn, kɨtawə kharkun mə iriə kasor təvhagə hah, kɨni mharkun mə Kughen tukror narpɨnien kɨmi əriə. Mərɨg tɨksɨn, kapəriə təvhagə hah ramerkwaig ai taktəkun, mərɨg tuk nɨpɨg kɨrik, tukpisəm kharkun.  
\v 25 Rəmhen kɨn norien huvə mɨnə. Tɨksɨn, kɨtawə kasəm mharkun. Mərɨg tɨksɨn aikɨn yame kaserkwaig ai taktəkun, mərɨg tuk nɨpɨg kɨrik, tukpisəm əriə.   
\c 6  
\s1 Nəgkiarien ramvən kɨmi slef mɨnə  
\p
\v 1 Nəməhuak yamə mɨne iriə slef mɨnə tukasəkeikei mhasiai namehuə kapəriə, tamə narmamə khani hah nhajounien kapətawə mɨne nhag Kughen.\x - \xo 6:1 \xt Efes 6:5 \x*  
\v 2 Nəfra. Slef mɨnə, mɨne masta kapəriə yamə mɨne kasəhuak, kwənhauə piauriə mɨnə. Mərɨg slef mɨnə tukasəkeikei mhasiai masta kapəriə mɨnə. Mərɨg tukasəkeikei mɨsor wok yerkiriə m-fam, meinai nəmə mɨnə a iriə kasor wok atuə kɨn kapəriə, iriə nəməhuak mɨnə; kasorkeikei əriə mɨnə.\x - \xo 6:2 \xt Flm 16 \x*  
\s1 Nəgkiarien eikuə mɨnə, mɨne narɨmnar huvə mɨnə  
\p Takamhajoun narɨmnar mɨnə e mor kwirɨg kɨn kɨmi narmamə.  
\v 3 Mərɨg narmamə tɨksɨn kɨshajoun nəgkiarien pɨsɨn kɨrik, mamhani neikuəyen ye nəgkiarien atuatuk kape Yesu Kristo Yermaru kapətawə mɨne norien yame Kughen rorkeikei.\x - \xo 6:3 \xt Gal 1:6-9\x*  
\v 4 Narmamə yamə mɨne kasəgkiar məkna kasausit, mɨsətəwao pɨk. Maseno-eno tuk nhavənien mɨsəgkiar pɨk tuk nəgkiarien yamə mɨne kasəvi niemhaa, mɨne nəgkiarien yamə mɨne narmamə kasotgoh kɨmi əriə mɨnə tukun. Kasor narmamə kasor jalus, mɨseikus kwhen kapəriə, mamhani hah nhagriə mɨnə, mɨsərɨg has əriə mɨnə.  
\v 5 Kɨni nɨpɨg m-fam, iriə kasor tɨmət. In e norien kape narmamə yamə mɨne kapəriə nərɨgien rahas, iriə kwəserwei ye nəgkiarien əfrakɨs. Iriə kamhani mə norien nəkwai Kughen in swatuk kɨrik tuk nɨwəhyen mane mɨne nautə.\x - \xo 6:5 \xt 2 Tim 3:8; 4:4; Taet 1:14 \x*   
\p
\v 6 Nəfra. Norien nəkwai Kughen in rhuvə pɨk. Tuksagien əmə, nar apnapɨg kapətawə nautə rɨkəskəh uə rehuə,\x - \xo 6:6 \xt Fil 4:11-12; 1 Tim 4:8; Hib 13:5 \x*  
\v 7 meinai nɨpɨg kɨtawə kɨmɨsarha-pə ye tokrei tanə e, kɨni kɨmnhapəh nhawəhyen nar kɨrik mhauə. Kɨni nɨpɨg tukhamhə iran, tukhapəh nhavəh-mɨn-ien nar kɨrik mharerɨg.\x - \xo 6:7 \xt Job 1:21 \x*  
\v 8 Mərɨg tukmə nəvɨgɨnien netawə mɨne neipən kapətawə rəmhen, kɨtawə kɨsagien.  
\v 9 Narmamə yamə mɨne kasorkeikei pɨk mə kapəriə nautə tukreihuə, rɨmar əmə tuk əriə mə tukhamɨr. Rəmhen kɨn kwənməkuru yame rhotərəkɨn əriə ye nəkwai nɨmɨr kape nahasien. Ye nətəwaoyen kapəriə, kɨsorkeikei narɨmnar yame rahas tuk əriə. Kɨsorkeikei nar has ehuə mɨnə, nahasien rakətənɨm kɨn əriə tuksəmnɨm.  
\v 10 Meinai norkeikei-pɨk-ien mane, in nuknei nar has mɨnə. Kɨni narmamə tɨksɨn, kɨsorkeikei pɨk nautə, mamhavən isok tuk nhatətəyen kapətawə, kɨni masor narɨmnar mɨnə tɨksɨn yame ramoriah rɨkiriə, kɨni mɨsərɨg rahas kɨn.\x - \xo 6:10 \xt Efes 5:5 \x*   
\s1 Arer tɨmtɨm  
\p
\v 11 Mərɨg, Timoti, ik yermamə kape Kughen, takap tuk nar has mɨnə a. Mamarkut tuk natuatukien, mɨne norien nəkwai Kughen. Nhatətəyen kafam tukrɨskai. Takamorkeikei narmamə, mamərer tɨm tɨm nɨpɨg m-fam. Muə ik yermamə kape nəmərinuyen kɨrik.\x - \xo 6:11 \xt 2 Tim 2:22 \x*  
\v 12 Narmamə kamharpəhu əriə mɨnə tuk nar has mɨnə. Mərɨg ik, takamaiyu əmə tuk nhatətəyen ye Kughen, mɨvəh nɨmraghien rerɨn iran. Kughen rɨmnokrən kɨn ik mə takvəh nɨmraghien rerɨn nɨpɨg nɨmɨni-ərhav nhatətəyen kafam ye nɨmrɨ narmamə.\x - \xo 6:12 \xt 1 Kor 9:25-26; 2 Tim 4:7 \x*  
\v 13 Ye nɨmrɨ Kughen, yame ravəhsi-pə nɨmraghien kɨmi narɨmnar m-fam, mɨne ye nɨmrɨ Yesu Kristo yame rɨmɨni-ərhav nəgkiarien əfrakɨs ye nɨmrɨ Ponjes Paelat, yakamni skai kɨmik məkneikɨn mə:\x - \xo 6:13 \xt Jon 18:36-37 \x*  
\v 14 Takamor nəkwai nəgkiarien mɨnə e, mɨpəh nɨpəhyen kɨrik, mɨvən meriaji nɨpɨg Yesu Kristo Yermaru kapətawə tukruə iran. Pəh kɨpəh nəm-pənien nar has kɨrik iram.   
\q1
\v 15 Yesu tukrɨrerɨg-pə mɨn ye nɨpɨg yame Kughen rɨmɨrpen.  
\q2 Kughen pɨsɨn əmə In ramarmaru ye narmamə m-fam. Kamni vi vi In. In pɨsɨn əmə in king kape king mɨnə fam. In Yermaru kape yermaru mɨnə fam.\x - \xo 6:15 \xt Rev 17:14 \x*   
\q1
\v 16 In ramarə kape rerɨn. Mamarə ikɨn rhakak ikɨn; keinein nɨvən-pakə-yen tukun.  
\q2 Kɨpəh nəmien In. Keinein nəmien In.  
\q1 Pəh khawəh-sihaktə nhagɨn. Pəh In tukrarmaru ye nɨpɨg m-fam. Amen.   
\s1 Nəgkiarien ramvən kɨmi nəməhuak yamə mɨne kapəriə nautə rehuə  
\p
\v 17 Timoti, əgkiar skai kɨmi nəməhuak yamə mɨne kapəriə nautə rehuə ye tokrei ptanə, mɨmə tukhapəh nɨsausit-pɨk-ien tukun. Mhapəh nɨsərəhu-pən-ien nərɨgien kapəriə ye nautə, meinai nɨpɨg kɨrik nautə ramrɨrkək. Mərɨg pəh kɨsərəhu-pən əmə nərɨgien kapəriə ye Kughen, meinai In ravəhsi-pə narɨmnar kɨmi ətawə, mə rɨkitawə tukragien.\x - \xo 6:17 \xt Luk 12:20-21 \x*  
\v 18 Nautə kapəriə rehuə, mərɨg takəgkiar skai kɨmi əriə mə nasituyen kapəriə, mɨne norien huvə mɨnə kapəriə tukreihuə mɨn. Kɨni mə tuksəwhai; mhapəh nɨsəptɨgien kɨn.  
\v 19 Ye norien a, rəmhen kɨn yame iriə kasəwhai kəji narɨmnar huvə mɨnə rehuə. Rəmhen kɨn kasor apnəpenə huvə tuk nɨmraghien yame tukrɨpiuə. Kɨpihavəh nɨmraghien yame in nɨmraghien əfrakɨs.\x - \xo 6:19 \xt Mat 6:20 \x*   
\s1 Nəgkiarien infamien  
\p
\v 20 Timoti, takamarha huvə tuk narɨmnar yame Kughen rɨmnərəhu-pre ye kwermɨm. Ap kɨni marer isok tuk nəgkiarien yamə mɨne nɨpran rɨrkək, mɨne yamə mɨne khapəh nhasiaiyen Kughen, mɨne yamə mɨne kamhani neikuəyen ye Nəgkiarien kape Kughen. Nəgkiarien mɨnə a khamə kamhawəh-sipə nɨrkunien. Mərɨg, nɨkam. Kaseikuə.  
\v 21 Mərɨg narmamə tɨksɨn kamhakwasɨg kɨn nəgkiarien eikuə mɨnə a, kɨni mamhavən isok tuk nhatətəyen kapətawə.  
\p Pəh nɨhuvəyen kape Kughen tukramarə tuk əmiə.\x - \xo 6:21 \xt 1 Tim 1:6; 2 Tim 2:18 \x*