\id ROM Wubuy New Testament \h Romans \toc1 ROMANS Ana-wubiba na-Paul-inyung \toc2 Romans \mt1 ROMANS \mt2 Ana-wubiba na-Paul-inyung \ip Anaani-yung ni-yandharrgini niga na-Paul. Naagi-yung waari wurrugu ani-yanggi niga anubuguni ana-Rome-guy, niwu-ngaynbandangi-wugij niga wurrugu. Marri anubani ani-yanggi warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy, amburru-yagaynjini yungguyung wugurru. \ip Anaani-yung ana-lhaawu yaani-yung ni-yambini niga. “Nugurru aadanu nuu-jambarrgiiyn aḏaba na-Christ-duj nugurru. Wudani-yung-gala na-Christ nani-bayarra-gayn, marri nani-maaḻamburrg-gayn nugurru aadanu na-God-guy.” \ip Na-Paul anaani-yung ni-yambini, “Ngagurru anaani ngurraaṉbini aladi windiyung. Ngagurru ngaambu-waṉbina maaḻamburrg windiyung na-God-guy nigawi-wuy. Christ niga-waj ani-waṉbina ngagurraa yungguyung. Ngagurru warraarrawindi-lhangu, warra-Jew marri warra-Gentile, warruburru waari-yinyung amburru-Jew-magaa-yinyung wugurru.” Dani-yung na-Paul ni-yambini. \ip Nga anubanila-wala ni-yamayn, “Ngagurru nguu-jambarrgina-yinyung ngaambu-maaḻamburrg aḏaba ngagurru ngaambu-burraa.” Dani-yung ni-yamaa. \c 1 \s1 Na-Paul anaani-yung ni-yandharrgina ana-lhaawu. \p \v 1 Anaani na-Paul-inyung. Anaani ngaya nga-mijgalmina na-Christ na-Jesus-inyung nigawi-nyinyung. Anaani niga-waj ni-wajbarini marri ngani-mangi ngaya anaani, nguynju yadhu ngaya ngani-lharrgang niga, nguynju yungguyung warruburru warra-mulung-arrgi-yung amburru-marrbuy yadhu, anaani aniij-mamaaḻang-jinyung ana-lhaawu na-God-jinyung. \v 2 Naagi-yung na-God ni-yamayn, “Anaani ngaya nganggaṉbina wugurru anaani aniij-mamaaḻang-jinyung,” ni-yamayn niga. Anu…bani-yunggaj anaani-yung ana-lhaawu wu-burri wugurri-rruj wugurri-nyinyung warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung. Anaani ana-lhaawu waarrarrini aani-rruj a-maṉngulg-duj a-wubiba. \p \v 3 Anaani-yung ana-lhaawu wugurru nigawi-nyinyung-jinyung ngarranggu-magana na-niwiyayung-jinyung ana-lhaawu. Nigaayung aḏaba niimbuḻwiyn aani-rruj a-lhal. Nigawi-nyinyung-jinyung na-David-jinyung warruburru-yung wugurru warru-mandag. \v 4 Marri na-God ni-yamayn, “Niga naagi ngayawi-nyinyung na-nigi,” ni-yamayn, marri nigaayung na-Jesus niwu-waṉagana lhuḏ, marri maṉngulg Mawurr nu-yayn niga. Niga yamba ni-ḻaḻagiiyn aḏaba anubani-yumbaa ana-ngawij-gala. Niga-waj nga, Jesus Christ ngagurri-nyinyung na-Buunggawa. \p \v 5 Yagu yamba niga, God niga-waj nganiini anaani ngaya ngani-walgaṉmaa, marri ngani-lharrgang ngaya. Warruburru warra-wurru-wurruj anubanila ana-lhal-aynbaj-gala anuwagala anaajila, nguynju yadhu wugurru amburru-jambarrgina yadhu, marri ambunu-yandhurrbangana niga. Ngaya anaani ngani-lharrgang nguynju yadhu warruburru-yung amburru-marrbuy yadhu nigawi-nyinyung ana-muwaj yungguyung. \p \v 6 Marri nugurraayunggaj aadanu, nuunu-yandhurrbangana marri nuu-jambarrgina nugurru niga. Nugurru aadanu nanii-gaḏangi na-God, nguynju yadhu nigawi-rruj numburru-burraa na-Jesus Christ-duj aḏaba. \v 7 Anaani ana-lhaawu nugurri-wuy ngana-yambina, aadanu warraarrawindi niga nanii-ḏamarr-ngu-burraa nugurru, aadanu-rruj nurru-burraa-yinyung ana-lhal ana-Rome-duj. Na-God nanii-gaḏangi nugurru, nguynju yadhu numburru-burraa nigawi-nyinyung-jinyung warra-wurru-wurruj aadanu. \p Ngagurri-nyinyung na-God na-Baba marri na-Jesus Christ na-Buunggawa, nubiṉi nambambi-walgaṉmana nugurri-wuy, marri nambambi-lhamaamura-gang nugurru. \s1 Na-Paul anu-warraarriwana na-God-guy. \p \v 8 Ngaya anaani ngaandha-wuguuguni-wugij nganu-warraarriwana nigawi-wuy, ngayawi-nyinyung-guy na-God-guy, yagu yamba anaani Jesus Christ-inyung yamba. Anaani nga-yamana, nugurru yamba aadanu nuu-jambarrgiiyn aḏaba. Warruburru-yung wurraawanggiiyn aḏaba warra-mulung-arrgi-yung ana-lhal-lhangu-waj, aadani-yung-jinyung ana-lhaawu anaani nugurri-nyinyung nuu-jambarrgiiyn-jinyung. \v 9 Marri ngaya anaani nganu-yambina nigawi-wuy na-God-guy nugurri-nyinyung aadanu. Niga na-God ni-marrbuy, anaani ngaya nganaa-jambina-wugij, ngaandha-wuguuguni. Marri ngaya anaani nga-mijgalmina nigawi-wuy, marri ngayawi-nyinyung-mirri wiri, ngarra-magana warruburru warra-wurru-wurruj-guy nigawi-nyinyung na-niwiyayung-jinyung ana-lhaawu. \v 10 Marri ngaya nganu-yambina na-God baḏa…g nga, nguynju yungguyung niga ngambani-lharrgang ngaya nugurri-wuy, ari lhal-ngargu wurrugu. \p \v 11 Anaani ngaya ngawu-ngaynbandii windiyung, ngaya ngaynjaarri aadanu-wuy, ngana-ngaynbandii nganamba-nayii wurrugu ngaya, marri nganamba-maṉmani nguynju ana-Maṉngulg Mawurr-mirri nambangguuyii yungguyung nugurru. Nguynju yadhu anubani-yung numburru-waḏa-waḏaḏ nugurru numburru-burraa. \v 12 Nguynju yadhu ngagurru ngaambu-warradii marri ngaambu-waḏa-waḏaḏ-gina, marri ngaambu-wurrij-baabara-mana nigawi-rruj. Ngaambu-maṉmaynjina anaani, ngagurru yamba nguu-jambarrgiiyn nigawi-rruj. \p \v 13 Anaani numburru-marrbuy, murruyung-gaang, malgarrawindi anaani ngaya nga-wijangani-yinyung ngaynjanggi aadanu-wuy, nguynju yadhu daju ngaya ngaynjambini yadhu na-Jesus-inyung ana-lhaawu nganamba-magaa nugurru. Aadanila-wala, ari warra-mulung-arrgi-yung amburru-jambarrgini ari wugurru. Anaani anggiiyn-nguynju, ngaya yaga nga-mijgalmini bagu warruburru-rruj warra-mulung-arrgi-yung-duj warra-Gentile-uj. Nga-wijangani ngaynjanggi nugurri-wuy, yagu waari ngaya ngaynjanggi anubani-yunggaj. \p \v 14 Anaani ngaya ngamba-magana-wugij ana-lhaawu na-Jesus-inyung. Yagi ngaya nga-muḏaḏbi, nganamba-magana-wugij nugurru warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj, nganggandha-wuguuguni-wugij ngaynjamana nga-magina nugurri-wuy. Ngamba-magana arraarrawindi warruburru-wuy warra-Greek-guy marri warrubawi-yung ana-lhal-aynbaj-jinyung wu-burraa. Marri warruburru-wuy waa-yini-yina-mamaaḻang-guy, marri warruburru-wuy waa-yinag-galaaladi-wuy anaani. \v 15 Marri ngaya anaani ngawu-ngaynbandii windiyung anaani ngaynjaarri wudanu-wuy a-lhal-wuy a-Rome, nugurraa yungguyung, wudaju yungguyung nganamba-magana anaani aniij-mamaaḻang ana-lhaawu. \s1 Anubani aniij-mamaaḻang ana-lhaawu waṉagana lhuḏ. \p \v 16 Anaani ngaya waari ngandaambulang, anaanila-wala aniij-mamaaḻang-gala ana-lhaawu. Anaani ana-lhaawu waṉagana lhuḏ na-God-jinyung. Wudani-yung-gala, wugurru ngaambani-wiri-gana, ngagurru anaani ngurru-jambarrgina-yinyung niga. Raga-ragij wugurru warra-Jew waadurru, wugurraayung ambuu-lhamarrii warra-Gentile wugurraayunggaj. \v 17 Anaani yamba ana-lhaawu ngarranggu-magana ngagurru, anubani-yung-maynji ngaambu-jambarrgiiyn nigawi-rruj, dagi-yung-bugij, God niga-waj ngaambani-maaḻamburrg-gana niga. Anaani wiij-nguynju wugurru, wubani waarrarrina yaga a-wubiba-rruj, \it (Habakkuk 2:4) “Waaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-jambarrgiiyn, na-God ambani-maaḻamburrg-gana, marri ambu-wiri-mang warrubawi-yung wugurru.”\it* Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \s1 Warraarrawindi-lhangu wurru-marrbuy na-God. \p \v 18 Ngagurru na-God ngarrani-bajiyina warraarrawindi-lhangu anaani, ambani-wurrij-bangana, ambanii-ḏiyaldhang warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung warra-wurru-wurruj wugurru. Niga aniga-yung-jinyung yuga ni-wijangayii, yagu wurru-wijangayii aynbaj yamba wugurru. Anubani-yung ni-riyaldhii wurru-waṉbina yamba yij-gaynba-gaynbaj-jinyung yij-galaaladi, warruburru-yung wugurru. Warruburru-yung aniijgubulu-windiyung wirriij-mamarrii wugurru, yagu wurru-wuguuguni wurru-waṉbina-wugij anubani-yung aniij-galadi. \p \v 19 Na-God niga ni-riyaldhii, yagu yamba warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-marrbuy wugurru nigawi-nyinyung, nguynju-waj, warraarrawindi-lhangu wurru-marrbuy wugurru. Anubani-yung yamba wiij-garrarra aḏaba warruburru-wuy wurru-waṉbina-yinyung aniij-galaaladi wugurru. Niga yamba na-God niga-waj ni-wij-garrarra-gaa niga anaani wugurri-wuy. \p \v 20 Anaani wiijamana. Anu…bani-yunggaj-gala, na-God niwu-maṉdhangi-wala niga anaani-yung ana-lhal, ngurraarra-nayii anubani-yung ni-warra-maṉdhangi-yinyung niga. Danu nga, ngarranggu-bajiyina wugurru, niga-waj nga God, niwu-waṉagana ana-lhuḏ, anaani wuguuguni. Aadanu waari ngaanggu-nang, nigawi-nyinyung ana-lhuḏ, yagu ngurru-marrbuy, yijgubulu windiyung, wu-yamana yamba anaani. Yagu yamba anaani-yung, warruburru wurru-waṉbina-yinyung aniij-galaaladi, yagi wii-ḻiyn.giwu, wugurru. \p \v 21 Nugurru yuga nurru-marrbuy anaani? Warruburru-yung wurru-marrbuy na-God, yagu waari yamba niga wugurru ambunu-warraarriwaa ana-maaḻamburrg. Waari yamba wugurru ambuu-yamaa “Yuu, nga” nigawi-wuy. Yagu wurraawanggini-wugij aladi wugurru. Wugurri-nyinyung ana-yinag wu-yilg-balangi, yagu wu-dumaa wugurri-rruj amaambubug-duj ana-lhirribala. \v 22 Marri wurraaḻamin-jamijgini yingga wugurru, “Ngagurru anaani nguu-yina-mamaaḻang,” wurraaḻamin-jamaa, yagu wurraandha-wuguuguni-wugij wuu-yilg-balangi wugurru. \v 23 Marri wurru-lhaabini wugurru na-God, waari ambunu-ngaynbandangi niga. Niga-waj ni-milhiynjina-yinyung marri ni-wuguuguni-yinyung, yagu wugurru wurru-lhaabini-wugij niga. Manubama-yung wugurraajbaj wirrima-lhangi mana-ṉuga, nguynju yadhu manubama mana-ṉuga wirrima-yi-majgaa warra-wurru-wurruj-jii majilhal, yagu a-ngurudhu-yii yagu a-bulugi-yii, yagu a-marryn-jii, yagu waa-ḻirrag-jii, wirrima-maṉdhangi ma-yamaa. Warruburru-yung wugurru warraalaaladi, anaanila-wala aḏaba amburru-ngawang wugurru. \p \v 24 Yagu yamba anaani-yung, na-God ni-wijangani, waari ambani-lhambini wugurru. Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurraarra-ngaynbandii wugurraajbaj, marri anubani-yung wirri-ngaynbandii anubani-yung anaaladi yij-gaynba-gaynbaj-jinyung wugurru, wurru-wijangayii, marri wurru-waṉbina wugurru. Marri wurru-waṉbina wugurri-nyinyung-mirri ngun.gu-mirri, yagu waari ana-maaḻamburrg amburru-waṉbang wugurri-waj wugurru. \p \v 25 Anubani-yung wurru-yaarri anubagala wugurru aniijgubulu-wala na-God-jinyung-gala. Anubani wuu-jambarrgina wubani-yung yijanggaḻij-jinyung aḏaba. Anubani-yung na-God-jinyung ni-warra-maṉdhangi-yinyung, wugurru bani-yung nga wugurru wurru-warraarriwana aḏaba, niga yamba wurru-warandhalabina, na-God anaani ni-warra-maṉdhangi-yinyung anaarrawindi-lhangu wugurru. Yagu niga na-God nigaaj-bugij ni-mamanunggu marri ni-wuguuguni, yijgubulu-windiyung niga. \p \v 26 Yagu yamba anaani-yung, na-God waari waadurru-yung ambani-lhambini wugurru. Wugurru yamba wirriij-ngaynbandangi-wugij yamba anubani aniij-galaaladi. \p Nugurru yuga nurru-marrbuy? Warruburru-yung warra-maṉaṉung wurru-muḏaḏbiyn aḏaba wugurru, wugurru waari amburru-waṉbini ana-maaḻamburrg warra-waḻya-waḻya-wuy wugurru, ambarra-yangani, wurru-warandhalabiyn aḏaba. Wugurru waadurru-yung maṉaṉung-balij wurraaynji-yaay aḏaba, wiijamaa anubani-yunggaj wugurru. \v 27 Yagu anaani-yung wiijamaa wiij-nguynju, warruburru-yung wugurraayunggaj warra-waḻya-waḻya wurru-muḏaḏbiyn aḏaba, wugurru waari amburru-waṉbini ana-maaḻamburrg warra-maṉaṉung-guy, aḏaba wurru-warandhalabiyn wugurru. Waḻya-waḻya-walij wurraaynji-yaay wugurru. Yagu wuu-yaal-waḏaaḏigaynjini-wugij ana-lhirribala warraawurru-yung. Yagu warra-ngaynbandangi ngijang wugurru wurraambagirri warraawurru-yung warra-mulung-arrgi-yung-guy warra-waḻya-wuy, waadurru-yung. Waari waadurru-yung amburraambulangi wugurru, anaani yijgubulu-windiyung. Wugurraayunggaj warraawurru-yung maṉaṉung-balij wugurraayunggaj waḻya-waḻya-walij wurru-yamaa, wurru-ngaynbandiynjini wurraaynji-yaay wugurru, wurru-yamaa aadani-yung. Yagu yamba aadani-yung, wirriiladi-waa warraawurru-yung wugurri-nyinyung ana-ngun.gu, wugurraajbaj-mirri wurraarragayijgaynjini waadurru-yung. \p \v 28 Warruburru-yung wurru-yamana anaani ana-yimbaj, “Ngagurru anaani yagi ngurraawanggi na-God-guy,” wurru-yamana, wunaagaminij-gaandirrii niga. Anaani wiij-nguynju, na-God anaani-yung waari ambani-lhambiyn wugurru. Wugurri-nyinyung ana-yinag, anubani wurraawanggina-yinyung wuu-yinag-galadi-wina aḏaba. Anubani-yung wurru-waṉbina wuguuguni anaaladi wugurri-rruj manaambubug-duj. \p \v 29 Anaani aḏaba wurru-waṉbina-wugij, aniij-galaaladi wurraandha-wuguuguni, waari aniij-mamaaḻang-jinyung-magaa amburru-waṉbang wugurru. Anaani wurru-waṉbina aladi-wugij wugurru wurraandha-wuguuguni. Warraawurru-yung wurraarra-ngaynbandii wugurru arra yagu aynba-gaynbaj-jinyung warra-garraaṉmarrdii warruburru-wuy warra-mulung-arrgi-yung-guy. Marri warra-wurrij-bangana warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung-guy. Warra-margirii, marri warruumana warra-mulung-arrgi-yung, marri wurru-wundaa, marri wurraawaḻii, marri warra-dhaayurrijgana wugurru warruburru-yung-guy warra-mulung-arrgi-yung-guy. Marri wugurru warra-wurryu-wurryuwina warra-mulung-arrgi-yung-guy aḏaba, anaani. \v 30 Marri wurraaladi-yamawaynjina. Marri wunu-wurrij-bangana niga na-God. Marri wurru-yambina yij-galaaladi, marri wuu-lhama-lhamina wugurru. Marri wurraawanggina yij-galaaladi, amburraaṉbina yungguyung aḏaba wugurru. Marri waari wugurru ambarra-yandhurrbang warra-mininyarra-yung marri warra-mijbiibiyung-guy. \v 31 Warraawurru-yung wurru-yilg-bindiyung wugurru, waari amburru-jambarrgang wugurru. Waari wugurru ambarra-ngaynbandang wugurri-nyinyung warra-mijburrayung. Waari ambarra-man.galagang wugurru warra-mulung-arrgi-yung-guy. \p \v 32 Yagu wurru-marrbuy wugurru warraawurru-yung na-God-jinyung ana-lhaawu. Anaani ana-lhaawu wu-yamana, “Warrubawi-yung-maynji warraaynbaj ambu-waṉbina anaani, wiij-maṉdhina aḏaba ambu-ngawang-jinyung wugurru,” wu-yamana. Yagu anubani-yung wurraaṉbina-wugij anaani aniij-galaaladi wugurru. Marri ngijang, warra-yamijgana wugurru warra-mulung-aynbaj-guy, “Anaani aḏaba wiij-maṉdhina, nanggaṉbina-yinyung nagawaa anaani,” wurru-yamana aḏaba anaani. \c 2 \s1 Na-God ambani-nguynju-nguynjijgana warraarrawindi-lhangu. \p \v 1 Yagu yamba anaani-yung, warrubawi-yung warraaynbaj waari wirri-ḻiyn.giwi. Nagang-maynji bamba-lhajbiyn warruburru-yung warra-mulung-aynbaj, yagu nugawi-wuy ba-lhajbiynjang nugaajbaj-mirri, nugaayung yamba aadanu, nunggaṉbaaṉbina nagang aniij-galaaladi wiij-nguynju wudani-yung-jii! \v 2 Ngurru-marrbuy ngagurru anaani, na-God niga ngaambani-nguynju-nguynjijgana niga maaḻamburrg-galawaj ngagurru, marri ambani-lhajbiyn warruburru-yung wurru-waṉbina-yinyung wugurru anaaladi. \p \v 3 Nagang ari aadanu, nuggaaḻamin-jamijgina yingga niga na-God waari ari nagang nini-lhajbu aadanu nagang. Marri ngijang, ari nagang bamba-lhajbumana warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung-guy aadanu, yagu nunggaḻamin-jamana niga na-God waari ari nagang nini-lhajbu aadanu. Yagu nagang numburruj-bindiyung aadanu nagang. Ngubindi, niga ani-lhajbumana-wugij nagang. \v 4 Nagang yuga nunggaḻamin-jamijgina aadanu wiij-binyig yamba, yagu anaani niga na-God niga ni-man.galag marri ni-lhambaamburrg-bindiyung, ni-wuguuguni yuga? Yii, yijgubulu niga na-God ni-man.galag, nguynju yungguyung nagang aadanu ba-wij-garruyn yungguyung anubani anaaladi. Yii, nga, ba-marrbuy-wina nagang aadanu. \p \v 5 Yagu yamba aadanu nunggiij-marrmani-wugij marri waari aadanu ba-wij-garru nagang. Yagu yamba anaani-yung, anggiij-dhaag-mana-rruj-maynji wugurru, niga na-God ani-yiyijgiiyn-maynji ngagurri-wuy, niga ani-riyaldhang-bindiyung warruburru-wuy warraalaaladi-wuy. Bani-yung marri ani-riyaldhang-bindiyung, ari nugawi-wuy. Bani-yung marri ngaambani-bajijgang ngagurru warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj. Wudanilu-wala aḏaba ana-maaḻamburrg-jinyung ngaambani-nguynju-nguynjijgana niga ngagurru. \p \v 6 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Niga-waj God ngaambaniigijgiyn ngagurru warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj-guy, wiij-nguynju aḏaba anubani-yung ngurru-waṉbini-yinyung ngagurru anubani-yunggaj, anubani-yung aniij-galaaladi yagu aniij-mamaaḻang wugurru. \v 7 Warrubawi-yung wugurru waa-dhanggaaburrg-jinyung, wu-bu-burraa, wu-waṉbina-yinyung wugurru maaḻamburrg-galawaj, nguynju yungguyung ambu-burraa wubani-rruj wu-milhiynjina-rruj warrubawi-yung, marri nguynju yungguyung ambani-warraarriwana na-God, bawi-yung marri ambaniiyn ana-wiri anggu-wuguuguni wugurri-wuy. \v 8 Yagu wugurraayung warra-mulung-arrgi-yung warruburru-yung wugurru wu-yinag-baḏa-dhina-yinyung, wugurraayung yamba wirriiyn-marrmani-wugij anubani-yung, waari-yinyung ambii-yandhurrbangaa anubani aniijgubulu-yinyung, bani-yung-bugij nga, wii-yandhurrbangana marri wirriij-ngaynbandii aladi lhaawu, burru-yung-bugij ambani-wurrij-bang wugurru, nga ambani-lhajbiyn wugurri-wuy niga. \p \v 9 Anaani warraarrawindi wurru-waṉbina-yinyung anaaladi, anaani wu-runggal-windiyung wurraarragayii marri wurru-wijangayii marri wuu-ramarr-yaba-yabina yamba wugurru. Warruburru-yung warra-Jew wuu-ragaani-yinyung, wugurraayunggaj warra-Gentile wuu-dhi-dhamarrangi-yinyung waadurru wugurraayunggaj. \v 10 Yagu warraarrawindi wurru-waṉbini-yinyung ana-maaḻamburrg, anubani ambirri-waṉagana wugurru wu-milhiynjina-yinyung, marri na-God ambani-warraarriwana, marri ambani-lhamaamura-gang niga wugurru. Anaani ana-wulhu-wulhurr warruburru-yung-guy warra-Jew, marri buguni warra-Gentile-guy ngijang. \v 11 Niga na-God ni-wij-maṉdhii-yinyung maaḻamburrg-galawaj niga. \p \v 12 Yigaj! Warruburru-yung warra-wurru-wurruj waari-yinyung amburru-marrbuy-maa aadanu ana-lhaawu-runggal wugurru, marri wurru-waṉbini aladi, warruburru-yung wugurru ambani-jadugang niga, anubanila-wala-maynji wugurru amburru-burraa ana-malanganyanay-maynji ana-lhaawu-runggal-wala. Marri wugurraayung warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wurru-marrbuy-inyung aadanu ana-lhaawu-runggal, yagu anubani-yung amburraaṉbina-maynji ngijang anubani-yung anaaladi wugurru, yagu anubani-yung ana-lhaawu-runggal anubani-yung ambanggu-lhajbiyn warruburru-yung wugurru. \p \v 13 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Yanga-yangi yuga wurru-burraa wugurru warruburru-yung ana-maaḻamburrg? Wiiya yagu nugurru nurraawanggina anaani ana-lhaawu-runggal, yagu waari nugurru aadanu nirriij-madbu ana-lhaawu-runggal wu-yambina-yinyung anaani. Yagu nugurru-maynji numburru-waṉbina aadanu ana-lhaawu-runggal wu-yambina-yinyung ngagurri-wuy, bani-yung marri na-God niga ani-wijangang, numburru-burraa yungguyung nugurru maaḻamburrg aadanu. \p \v 14 Yigaj! Warraawurru-yung warra-Gentile waari amburru-marrbuy-magaa anaani ana-lhaawu-runggal wugurru. Yagu ari mulung-arrgi-yung burru-yung ari wurru-waṉbina ana-maaḻamburrg, anaani wu-nguynju ana-lhaawu-runggal wu-yamana. Wurru-marrbuy anubani-yung wugurru aniij-mamaaḻang ana-lhirribala wugurri-rruj anaandhiri-rruj, wiiya anubani wurru-maḻaḻadi anaani ana-lhaawu-runggal. \v 15 Wiijamana anaani, wirri-waṉagana ana-lhaawu-runggal ana-lhirribala wugurri-rruj anaandhiri-rruj. Marri wugurraajbaj warruburru-yung wurru-nguynju-nguynjijgina marri wurru-wijangayii wugurru. Bani-yung marri wugurraajbaj wurru-wijangayii anubani aniij-mamaaḻang-jinyung, marri wurru-wijangayii ngijang wiij-galiynjina yij-galadi. Wurrugu marri, bani-yung ari niga na-God ngaambani-nguynju-nguynjijgana ngagurru, ari amburru-wijangayii wugurru wugurraajbaj, “Ngaya ngaaṉbini yij-mamaaḻang,” yagu ari “Ngaya ngaaṉbini yij-galadi,” amburru-yamana wugurru. \p \v 16 Anubani-yung na-God niga ngagurru ngaambani-nguynju-nguynjijgana anubani-yung ngurru-waṉbina-yinyung anaalaaladi ngirriij-mamarrii-yinyung marri aniiyn-miḏaamimi-yinyung wugurru, ngarrubagi-rruj ngarraaḻirr angi-waṉina-maynji anggu-dhaag-mana-rruj, anubani-yung na-Jesus Christ, niga-waj ngaambani-nguynju-nguynjijgana ngagurru. Anaani aniij-mamaaḻang-jinyung ana-lhaawu. Ngaya-waj nga, anaani niga ngani-yayn ngayawi-wuy dani-yung yigaj ana-lhaawu wu-yamana. \s1 Warruburru-yung warra-Jew marri wugurri-nyinyung ana-lhaawu-runggal. \p \v 17 Nugurraayunggaj aadanu nurru-mayina-yinyung warra-Jew! Nugurri-wuy anaani ngana-magana. Nurru-jambarrgiiyn anaani ana-lhaawu-runggal, marri nurru-yamana, “Nurru anaani aḏaba nurru-marrbuy anubani ana-lhaawu-runggal, marri wudanilu-wala, anaani nurru-maṉdhina.” Marri nurru-lhama-lhamina nugurru aadanu, “Nuunu-warraarriwana niga aniijgubulu-yinyung niga na-God,” nurru-yamana nugurru. \v 18 Marri nugurru nurru-marrbuy anubani-yung niwu-ngaynbandii-yinyung niga na-God. Marri nurru-yamana, “Anaani ana-lhaawu-runggal, wugurru anaani wiij-maṉdhina,” nurru-yamana, nugurru yamba aadanu nurru-marrbuy-wina wubanila-wala a-lhaawu-runggal-wala wu-yambina. \p \v 19 Yuga nugurru nurraaḻamin-jamana nugurru aadanu, “Warruburru-yung warra-mulung-aynbaj wurru-maḻaḻadi anubani aniijgubulu-yinyung. Ngagurru anaani ngambambi-yiyina aḏaba wugurru. Ngagurru ngurru-marrbuy anaani runggal-windiyung, nguynju yadhu ngambambii-ḏagaana ngagurru warruburru-yung.” Dani-yung yuga nurru-yamana nugurru warra-Jew yuga? \v 20 Marri yuga warruburru-yung wurru-yilg-balii-yinyung wugurru, nugurru yuga narra-dhi-maṉdhii aadanu? Yuga nugurraayung narra-yiyina yuga warra-mijburrayung aadanu? Yuga nugurru nurraaḻamin-jamana nugurru aadanu nurru-marrbuy anaani ana-lhaawu-runggal yuga, marri wudani-yung-gala nurru-marrbuy anaarrawindi-lhangu, marri anubani-yung yijgubulu-windiyung anaani nurru-magina wugurru aadanu ana-lhaawu. Nurru-yamana yuga? \p \v 21 Nugurru aadanu nganamba-magana aḏaba! Nugurru aadanu narra-yiyina-yinyung wugurru, nguynju aadanu numburru-yiyiynjina aḏaba nugurraajbaj aadanu! Narra-yiyina nugurru aadanu anaamajangij-jinyung, yagu nugurru nurraamajaa-wugij aadanu, yuga? \v 22 Nugurru nurru-yamana, “Yagi warrubawi-yung nugurru narraa-gamajangi, marri yagi nurraaynji-yingi nugurru, warrubawi-yung warra-waḻya marri yagi ngijang nurraaynji-yingi yagi warrubawi-yung warra-maṉung nugurru.” Dani-yung nurru-yamana-wugij nugurru, yagu nugurru nurraandha-wuguuguni nurraaynji-yara arrbidi, aadanu nugurru! Anubani-yung nirri-margirajaa nugurru ana-lhawadhawarra. Yagu ana-wumurrng waa-ḏulgulhina-yinyung anubani-yung wurraarra-maṉdhangi-yinyung ana-lhawadhawarra-yinyung, yagu nurraamajaa bagala, wubanila-wala ngijang nugurru! \p \v 23 Nugurru aadanu nurru-lhama-lhamina, nirri-waṉagana yamba nugurru ana-lhaawu-runggal. Yagu waari nimbirri-yandhurrbang nugurru anaani ana-lhaawu-runggal. Wiijamana aadanu nugurru nuunu-barawudii niga na-God. \v 24 Waarrarrina anaani yijgubulu-windiyung, anaani wu-yamana, \mi “Na-God niga na-nimuwaj-jung wugurru wunu-miḏijalagana, warruburru-yung warra-Gentile, marri wunaaladi-yamawana niga, nugurru yamba warra-Jew aadanu,”\x + \xo 2:24 \xt Isaiah 52:5.\x* \m ana-lhaawu anaani wu-yamana. \p \v 25 Nugurru aadanu warra-Jew, nurru-wulmurr aḏaba. Marri anaani wiij-maṉdhina, nugurru-maynji nimbii-yandhurrbangana aadanu ana-lhaawu-runggal. Yagu nugurru-maynji yagi-maynji nirri-yandhurrbi nugurru aadanu ana-lhaawu-runggal, yuga nugurru aadanu waari yamba numburru-wulmurr-gaynjini, aadanu nugurru? \p \v 26 Wugurraayung warruburru-yung warra-Gentile, waari wugurru amburru-wulmurr-gini, yagu ambirri-yandhurrbangana-maynji anaani ana-lhaawu-runggal, wugurru yamba wurru-jambarrgina nigawi-wuy na-God-guy, niga ambani-waṉagana yungguyung, wiijamana nguynju yaga warruburru wurru-wulmurr-gina yaga. \p \v 27 Yigaj! Wurrugu, warruburru-yung warra-Gentile, waari amburru-wulmurr-gini, yagu anubani-yung wii-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal wugurru, warruburru-yung nugurru warra-Jew nambarra-nayii, warra-Gentile-guy. Burru-yung marri nambambi-yiyina nugurru aadanu. Bani-yung marri nugurru numburru-marrbuy-wina nurru-waṉbina-yinyung nugurru anaaladi. Nugurru yamba waari nimbirri-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal, nugurru aadanu. Nugurru aadanu nurru-wulmurr-gini marri nurru-marrbuy aḏaba waarrarrina ana-lhaawu-runggal, yagu waari anaani nimbirri-yandhurrbangaa ana-lhaawu wugurru. \p \v 28 Yagu nugurru ngirri-magana anaani ngayawi-wuy. Nugurru yuga aadanu warra-Jew nurru-waḻya-waḻya-windiyung? Nugurru yuga aadanu nurraaḻamin-jamijgina nugurraajbaj aadanu? Ari nurru-wulmurr-gini arrbidi nugurru, waari numburru-Jew-magaa, aniijgubulu. Waari windiyung nugurru numburru-jambarrgini ana-lhirribala nugurri-rruj anaandhiri-rruj. \p \v 29 Nugurru aadanu numburru-Jew-maynji aniijgubulu-windiyung, nugurru numburru-waḻamin-jamijgina ana-lhirribala numburru-yamana numburru-Jew nugurru. Anubani-yung wiijamana, numburru-jambarrgina-maynji, niga na-God nambaniiyn Maṉngulg Mawurr nugurri-wuy, marri yijbanu nugurru numburru-wulmurr-giiyn anubani-yung ana-wiri, ana-lhirribala nugurri-rruj. Warra-wurru-wurruj warruburru-yung ari yagi nambi-warraarriwu nugurru. Yagu God-bugij niga-waj nambani-warraarriwana nugurru. \c 3 \p \v 1 Yuga nugurru aynbaj aadanu nirri-waṉagana aniij-mamaaḻang nugurru aadanu warra-Jew, nugurru yamba nurru-wulmurr-gini-yinyung aadanu? Yuga yij-mamaaḻang nirri-waṉagana nurru-wulmurr-gini-yinyung aḏaba yamba nugurru? \v 2 Yuu, arrawindi aḏaba, aynba-gaynbaj-jinyung nirri-waṉagana nugurru. Ana-wulhu-wulhurr na-God wani-yayn anaani ana-lhaawu, warra-Jew-guy, nguynju yungguyung wugurru ambirri-rangarrii anaani-yung ana-lhaawu. \p \v 3 Mulung-arrgi-yung waari ambunu-yandhurrbangaa, yagu waari amburru-jambarrg-maa wugurru warra-Jew. Wudani-yung-gala, yuga nugurru ngana-yandhawiwanjii, yuga na-God niga waari ani-jambarrg-magaa, yuga? Girrjag! Niga yijgubulu-windiyung na-God niga. \v 4 Yagu ari warra-wurru-wurruj warruburru-yung warraarrawindi wugurru wurraawaḻangi yuga? Yii nga! Naagi-yung niga ni-jambarrg niga. \p Ngurru-marrbuy anaani wugurru wiijamana, anaani ana-lhaawu waarrarrina anaani. \q1 “Nagang nu-maaḻamburrg, nimba-lhajbini yamba ngaya, \q2 ngaya yamba ngubindi-windiyung ngaaṉbini aladi.”\x + \xo 3:4 \xt Psalms 51:4.\x* \m Ana-lhaawu anaani wiijamana. \p \v 5 Anaani ngana-yandhawiwanjii nugurri-wuy. Ngagurru ngaambu-waṉbaaṉbina-maynji anaaladi, ari bani-yung anaaladi ngambanggu-bajiyina ngagurru niga na-God ni-maaḻamburrg-bugij niga. Wudani-yung-gala, na-God-maynji niga ngagurru ngaambanii-gaagijgiyn-maynji, yuga niga niiladi? Nga-yambina anaani ana-lhaawu warra-wurru-wurruj-jii wurru-yambini-yii. Yuga niga niiladi? \v 6 Girrjag! Niga ngaambani-nguynju-nguynjijgana ngagurru warraarrawindi-lhangu, marri ani-waṉbina maaḻamburrg-galawaj. \p \v 7 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Warrubawi-yung warraaynbaj ari ambu-yamana, “Ngaya-maynji nganggawaḻii, na-God niga ngambani-lhajbiyn ngaya. Marri ngaambanggu-bajiyina, ngagurru, na-God niga ni-mamanunggu, marri ngaanu-warraarriwana. Wudani-yung-gala, a-yangi yungguyung ngaya ngani-lhajbang, aadanu aniij-galaaladi-yinyung?” Dani-yung ari ambu-yamana warrubawi-yung ari wugurru. \p \v 8 Yigaj! Ambu-yambina-maynji aadanu ana-lhaawu, ngijang marri ari ambu-yamana, “Ngagurru ngaambu-waṉbaaṉbina-wugij-maynji ngagurru ngaambu-wuguuguni anaaladi, nguynju yungguyung aniij-mamaaḻang ari anggu-waṉiyn,” ambu-yamana warrubawi-yung. \p Anaani ngana-magana nugurri-wuy. Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung ngayawi-wuy ngambi-lhajbumana, ngambii-dhaawu-mani wurraawaḻii ngayawi-nyinyung-jinyung, wurru-yamana, nga-yambina aadanu anaaladi ana-lhaawu. Ngaya ngambi-wurryu-wurryuwina anaani wurraandha-wuguuguni ngaya. Niga na-God warruburru-yung ambani-lhajbiyn niga. Danu nga anggiij-maṉdhiiyn yungguyung aḏaba. \s1 Ngaambu-yaminggarrina ngaambu-burraa ana-maaḻamburrg na-God-guy. \p \v 9 Nugurru aadanu ngirri-yaynjangani anaani ngaya. Yangi numburru-wijangayii aadanu nugurru? Nurru anaani warra-Jew, yuga yij-mamaaḻang anaani nurru nirri-waṉagana? Waari windiyung nga anaani naanggu-waṉagang. Gurruwaj, numburraawanggina, anaani ngana-yambini a-wulhu-wulhurr-waj, warraarrawindi-lhangu, warra-Jew marri warra-Gentile, anaani aniij-galaaladi wu-buunggawa-mana ngagurri-wuy. \p \v 10 Wiijamana anaani ana-wubiba waarrarrina, anaani wu-yamana, ngarranggu-magana ngagurri-wuy, \q1 “Warraaynbaj waari ambu-maaḻamburrg-magaa, ngubindi windiyung warraaynjaabugij waari ambu-maṉdhini wugurru. \q2 \v 11 Warraaynbaj waari ambu-marrbuy-magaa, \q1 yagu warraaynbaj waari ambunaagalhaga-lharrmang niga, ambunu-ngaynbandang na-God, \q1 \v 12 Yagu warraarrawindi wugurru wurru-waṉbina aladi, \q2 wurraaynjaabu wurru-man-jarramana na-God-gala, \q1 waari wu-waṉbi ana-maaḻamburrg, \q2 waari warraaynjaabugij.”\x + \xo 3:12 \xt Psalms 14:1-3, 53:1-3.\x* \q1 \v 13 “Wugurri-nyinyung ana-ramadhan anaani wu-yamana nguynju aabiyn-jii yaga, \q2 waaban-bawalhii-wugij, wu-yamana ana-ramadhan, wu-waṉbina. \q1 Wurru-yambina wugurru wurru-dhaayurrijgaynjina, \q2 marri anubani ana-lhaguḻa wurru-magina-yinyung wugurru.” \q1 “Nguynju yaga a-marryn wubani yaga a-lhaguḻa-maragarrij-jinyung, wiijamana anaani.”\x + \xo 3:13 \xt Psalms 5:9, 140:3.\x* \q1 \v 14 “Wugurru wurru-yambina-wugij warraaladi-yamawana \q2 marri wiijanggaḻij ana-lhaawu marri magarrangaynji ma-waṉina.”\x + \xo 3:14 \xt Psalms 10:7.\x* \q1 \v 15 “Marri wurru-wurrij-nagina wugurru, warruumana warrubawi-yung warra-wurruj, \q2 wirrimaadbarrwumana manaama mana-wulang, ma-wulang-gadbarrwina magurru. \q1 \v 16 Anubani-yung ana-lhal-waj-jinyung warruburru-yung wurru-yaarri anubagala, \q2 warrubawi-yung warra-wurrij-galadi-wana wugurru warruburru-yung. \q1 \v 17 Warraawurru-yung wurru-maḻaḻadi aniga-yung amburru-yaminggarrina, \q2 yagi wurru-lhamaamura-mi wugurru, wurru-wurrij-nagina wurru-wuguuguni-wugij wugurru.”\x + \xo 3:17 \xt Isaiah 59:7-8.\x* \q1 \v 18 “Wugurru wunaagaminij-gaandirrii niga na-Buunggawa.”\x + \xo 3:18 \xt Psalms 36:1.\x* \m Danila-yung-galawaj ana-wubiba wu-yamana, waarrarrina wugurru. Wu-yambina ngagurri-wuy warraarraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj ngagurru anaani. \p \v 19 Ngagurru anaani ngurru-marrbuy, ana-lhaawu-runggal, anaani wu-yambina ngagurri-wuy, yagu warra-mulung-arrgi-yung waari wurru-marrbuy-magaa anaani ana-lhaawu-runggal wugurru. Nguynju yungguyung, ngagurru warraarrawindi-lhangu, warra-Jew marri warra-Gentile, waari ngaanggiij-gaandirrang, ana-lhaawu na-God-jinyung. Ngagurru anaani warraarrawindi-lhangu ngaambani-nguynju-nguynjijgana anaani-rruj-jinyung ana-lhal warra-wurru-wurruj ngurru-burraa-yinyung. \p \v 20 Wiiya wirri-yandhurrbangana ana-lhaawu-runggal, waari yamba wanggu-maṉdhi wugurru. Waari yamba wurru-maaḻamburrg-mi ana-raga-ragij wugurru na-God-duj. Yagu yamba, warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-marrbuy ana-lhaawu-runggal, wu-marrbuy aniga-yung anaaladi, wu-yamana dani-yung ana-lhaawu.\x + \xo 3:20 \xt Psalms 143:2, Galatians 2:16.\x* \s1 Niga na-God ngarrani-maaḻamburrg-gana ngagurru anaani. \p \v 21 Yagu anaani, na-God ngarrani-bajiyina ngagurru aniga-yung ngarrani-maaḻamburrg-gana-yinyung niga. Anaani waari wugurru ana-lhaawu-runggal-wala-magaa. Yagu anubani-yung ana-lhaawu-runggal ngarranggu-magana ngagurri-wuy, marri warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung, wugurraayunggaj warra-magaa aḏaba wugurru wubani-yunggaj. \p \v 22 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-jambarrgiiyn na-Jesus Christ, na-God niga warrubawi-yung ambani-maaḻamburrg-gang wugurru. Ngagurru yamba warraarrawindi-lhangu anaani ngurru-nguynju. Wiiya ngagurru ngurru-Jew yagu ngurru-Gentile anaani. \v 23 Ngagurru warraarrawindi-lhangu ngurru-waṉbina yij-galaaladi-yinyung, ngurru-burraa malanganyanay na-God-gala, waari ngaambu-milhiynjang ngagurru anubani-yung nguynju ngarrani-ngaynbandii-yii niga. \v 24 Niga-waj ngarrani-maaḻamburrg-gana, niga yamba ngarrani-walgaṉmana, ngarraniiyii niga. Ngarrani-bayarra-gayn yamba niga, ngagurru, niga-waj na-Jesus Christ-bugij yamba, nigaaj-bugij. \p \v 25 Yigaj! Na-God nu-lharrgang na-Jesus Christ ngagurri-wuy. Dagi-yung-bugij ngarrani-bayarra-gayn ngagurru, ngagurri-wala aniij-galaaladi-wala, nigawi-nyinyung-mirri mana-wulang. Wudani-yung-gala, ngagurru-maynji ngaambu-jambarrgiiyn na-God-duj, waari ngagurru ngarrani-ḏiyaldhi niga. God niga-waj anaani ni-waṉbini, ngarrani-bajiyini yungguyung ngagurru, ni-maaḻamburrg-bindiyung niga. Niga yamba ni-lhambaamburrg windiyung. Marri anubani-yunggaj, ngurru-waṉbini-yinyung anaaladi, waari niga ngaambani-lhajbini ngagurru, ni-wij-garruyn aadanu. \v 26 Nguynju yungguyung, ana-yimbaj ngarrani-bajiyina ngagurru, niga ni-maaḻamburrg-bugij niga, marri ngagurru-maynji ngaambu-jambarrgiiyn nigawi-wuy na-Jesus-guy, ngagurru ngaambani-maaḻamburrg-gang ngagurru nigawi-wuy. \p \v 27 Nugurru aadanu ngirri-magana aḏaba. Yuga anaani ngagurru ngaambu-lhama-lhamina, yuga? Yagi ngagurru nguu-lhama-lhami. Ajigala? Ngurru-waṉbina yamba ngagurru, aynba-gaynbaj-jinyung anaani? Girrjag! Yaani-yung windiyung, nguu-jambarrgina, dani-yung-bugij. \p \v 28 Yigaj! Ngaya nga-yambina, ngagurru-maynji ngaambu-jambarrgiiyn, na-God ngaambani-maaḻamburrg-gana ngagurru. Yagu waari anubanila ana-lhaawu-runggal-wala, yagu niga-waj ngaambani-wiri-gang ngagurru. \p \v 29 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Waari-magaa warra-Jew-yinyung-bugij-magaa na-God. Wugurraayunggaj warra-Gentile wani-ngaynbandii. \v 30 Aynjaabu-nyung-bugij na-God, nguunu-lhagaṉmayn ngagurru. Dagi-yung-bugij warruburru-yung wurru-wulmurr-gini-yinyung, warra-Jew, ambani-maaḻamburrg-gana, wugurru yamba wuu-jambarrgina. Marri wugurraayung warruburru-yung waari-yinyung amburru-wulmurr-giiyn, warra-Gentile, warruburru-yung ambani-maaḻamburrg-gana niga, wugurru yamba wuu-jambarrgiiyn, wugurraayunggaj, wiij-nguynju yamba anaani. \p \v 31 Yangi nugurru aadanu nurraaḻamin-jamana? Anubani-yung-maynji ngaambu-jambarrgiiyn, ana-lhaawu-runggal na-God-jinyung anubani ari anggu-jadugiiyn yuga? Girrjag! Yagi wu-jadugi. Anaani waaynbaj wugurru, waaḻgaḻ. Anubani-yung-maynji ngaambu-jambarrgiiyn, anubani-yung ngaanggu-waṉagana anaani ana-lhaawu-runggal na-God-jinyung, ngaanggu-waḏa-waḏaḏ-gana ngagurru, ngaanggu-bilhargana. \c 4 \s1 Niga na-Abraham ni-maaḻamburrg na-God-guy. \p \v 1 Nugurru numburru-wijangayii na-Abraham-jinyung, niga wu…bani-yunggaj warra-mi…yn-ngambara-waj naagi-yung. Yuga niga ni-wij-dhangarrmaa ani-lhama-lhamini yungguyung? Girrjag nga waari! \v 2 Na-God nu-maaḻamburrg-gaa niga na-Abraham, niga waari ni-waṉbini-yinyung aniij-mamaaḻang. Waari nigawi-wuy ani-lhama-lhamini na-God-guy. Ngubindi, na-God nu-maaḻamburrg-gaa, na-yiwanggu-nyung na-Abraham, yagu waari-yinyung ni-waṉbini-yinyung aniij-mamaaḻang niga. \v 3 Nugurru numburru-wijangayii waarrarrina anaani ana-wubiba-rruj. \q1 “Na-Abraham ni-jambarrgiiyn na-God-guy. \q2 Wudani-yung-gala, nigaayung na-God nigaajbaj ni-wijangani, nu-mayaa naagi maaḻamburrg-jung niga.”\x + \xo 4:3 \xt Genesis 15:6, Galatians 3:6.\x* \m Wu-yamana ana-wubiba, anaani wu-magina. Na-God dani-yung nu-yayn, na-Abraham-guy, nguynju yaga wujiigurung-jii. \p \v 4 Nugurru numburraawanggina anaani. Nubagi-maynji na-waḻyinyung-maynji anaa-mijgalmina, na-buunggawa-yung, anubani aniwu-mani wu-ṉuga, yagi-magi niwu-mi anu-jiigurung. Anubani-yung wiij-maṉdhina anu-bayarra-gang-jinyung niga. \v 5 Yagu ngagurru-maynji ngaambu-mijgalmina nigawi-wuy na-God-guy, dani-yung-bugij, waari ngarrani-maaḻamburrg-gi ngagurru. Yagu ngaambu-jambarrgiiyn-maynji na-God-guy, bani-yung marri ngaambani-maaḻamburrg-gang niga ngagurru. Ngagurru yamba ngurraalaaladi, yagu niga-waj ngarrani-maaḻamburrg-gana-yinyung ngagurru. \p \v 6 Anaani wiijamana, na-David na-king anu…bani-yunggaj ni-yambini anaani-yung-jinyung. Niga ni-yambini anubani-yung-jinyung na-God ngarraniigajij-majgaa, waari-yinyung wugurru anubani-yung ngaambu-mijgalmini-yinyung na-God-jinyung, na-God anubani-yung ngarrani-mayana ngurru-maaḻamburrg niga. Anaani waarrarrina wu-yamana, \q1 \v 7 “Na-God-maynji ngambaniigajij-garruna, anubani anaaladi ngurru-waṉbini-yinyung, \q2 ngagurru ngaambu-waḻaaḻarrii! \q1 \v 8 Na-Buunggawa yagi ngarrani-lhajbu, \q2 ngagurru ngaambu-warrgarrga, anggu-wuguuguni.”\x + \xo 4:8 \xt Psalms 32:1-2.\x* \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \p \v 9 Nugurru wurrugu ngirri-magana. Yanga-yangi ambaniigajij-majgana? Yuga warruburru-yung-bugij warra-Jew, warruburru wurru-wulmurr-gina-yinyung? Waari. Warruburru-yung ambaniigajij-majgana ngijang warruburru-yung warra-Gentile wugurraayunggaj. \p Nugurru aḏaba numburraawanggina, nga-yamaa anubani-yunggaj, naagi-yung na-Abraham ni-jambarrgiiyn-bindiyung na-God-guy. Wudani-yung-gala na-God nu-mayaa niga ni-maaḻamburrg. \v 10 Marri anaani ajigala wiijanggi wu-waṉbini? Lhal-ngargu niga na-God anaani ni-waṉbini? Yuga ni-wulmurr-gini-waj, niga naagi-yung na-yiwanggu-nyung na-Abraham, yagu waari-waj ani-wulmurr-gini-waj anaani? Waari-waj ani-wulmurr-gini-waj anaani-yung. Na-God niga anaani-yung ni-waṉbini, raga-ragij-gaj naagi-yung na-yiwanggu-nyung ni-wulmurr-waj. \p \v 11 Yigaj! Ana-wulhu-wulhurr, waari-waj ani-wulmurr-gini-waj, naagi-yung ni-jambarrgiiyn-bindiyung, naagi-yung na-yiwanggu-nyung na-Abraham. Marri na-God nu-mayaa ni-maaḻamburrg, na-yiwanggu-nyung naagi-yung. Wurrugu marri malgadhaa…dharri, na-God nu-yanguni ana-lhaawu ana-wulmurrgij-jinyung, nguynju yadhu ni-marrbuy-windiyung, ni-burri ni-maaḻamburrg, naagi-yung na-yiwanggu-nyung na-Abraham. Anaani-yung God ni-waṉbini, nguynju yungguyung na-Abraham naagi-yung niga-waj na-ninyarra-yung warruburru-yung-jinyung waari-yinyung amburru-wulmurr-gini, yagu wurru-jambarrgini-yinyung, marri na-God wani-mayaa wurru-maaḻamburrg wugurru waadurru-yung. \v 12 Anaani wiijamana aadanu, ngijang na-Abraham na-ninyarra-yung warraawurru-yung wurru-wulmurr-gini-yinyung marri wuu-jambarrgini-yinyung, nguynju yaga naagi-yung na-yiwanggu-nyung na-Abraham ni-jambarrgiiyn ana-wulhu-wulhurr, waari-waj ani-wulmurr-gini naagi-yung. \s1 Na-God nu-lhalamayaa na-Abraham-guy. \p \v 13 Na-God nu-lhalamayaa naagi-yung na-Abraham, marri warruburru-yung wurru-lhamarrii-yinyung wani-lhalamayaa, wugurraayunggaj, anaadhaadharri-yinyung, warruburru-yung ambirri-waṉagana anaarrawindi anaani-rruj-jinyung ana-lhal wu-warra-ngu-burraa. Anaani-yung niga na-God wani-lhalamayaa niwu-maṉdhangi. Anaani-yung ana-lhaawu, waari anggu-waṉini anubagala ana-lhaawu-runggal-wala. Anaani yamba naagi-yung ni-jambarrgiiyn, dani-yung-bugij, marri na-God nu-maaḻamburrg-gayn niga. \p \v 14 Nugurru aadanu numburraawanggina anaani. Niga-magaa na-God ngambaniini anaanila-wala ana-lhaawu-runggal-wala, anaani-yung ngarrani-lhalamayaa-yinyung niga anaani yijanggaḻij, marri anubani-yung-maynji ngaambu-jambarrgiiyn-bugij-maynji, yagi ngarrani-maṉmi yuga? Yagu anaani waari aniijgubulu-magaa, wu-yamana. \p \v 15 Anaani ngana-magana nugurri-wuy. Ngagurru-maynji ngaambu-marrbuy anaani ana-lhaawu-runggal, yagi-maynji ngii-yandhurrbi, na-God niga anubani-yung ari ngaambanii-ḏiyaldhang ngagurru. Yagu yagi-maynji anubani-yung ngurru-marrbuy-mi-maynji, ana-lhaawu-runggal, yagi ngirri-wagiwu ngagurru anaani. \p \v 16 Nugurru nurru-marrbuy aḏaba anaani? Anaanila-wala nguu-jambarrgina-wala, dani-yung-bugij, na-God ngagurru anaani ngarrani-walgaṉmana aḏaba. Wudani-yung-gala, ngarrani-lhalamayaa. Anubani-yung ngarrani-lhalamayaa, anaani wiij-baḏa-waḏaḏ-bindiyung nga, anaani warraarrawindi-lhangu ngagurri-wuy, anaani nguu-lhamarrii-yinyung nigawi-wala anaani na-Abraham-gala. \p Waari nurru-wugij-magaa warra-Jew, nurru nirri-yandhurrbangana-yinyung ana-lhaawu-runggal, marri nugurraayunggaj warra-Gentile ngijang, aadanu nurru-maḻaḻadi-yinyung anaani. Ngagurru yamba warraarrawindi-lhangu, anaani nguu-jambarrgina na-God. Wiij-nguynju naagi-yung yamba na-Abraham niga ni-jambarrgiiyn. Niga-waj yamba ngagurru anaani ngagurri-nyinyung na-baba warraarrawindi-lhangu warru-mandag. \p \v 17 Anaani wiij-nguynju wu-yamana waarrarrina yamba, na-God ni-yamayn, yaani-yung ana-lhaawu, ni-yambini, \q1 “Nagang Abraham, ngaya wiiyn a…rrawindi warru-mandag, nagang ambu-lhamaynjina aadanu.”\x + \xo 4:17 \xt Genesis 17:5.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-God, nu-magaa na-Abraham-guy, nu-lhalamayaa. Anubani ana-lhaawu wiij-gandhurrg, na-God-gala. Niga-waj na-Abraham ni-jambarrgiiyn. Ni-marrbuy, anubani-yung-maynji na-God ani-yambina-maynji, bani-yung marri anggiij-gandhurrg-mana. Niga na-God warruburru-yung ambani-ḻaḻagana ana-ngawij-gala ngijang. Marri ni-warra-maṉdhangi anaani anaarrawindi-lhangu wu-warra-ngu-burraa anaani-rruj. Ana-wulhu-wulhurr waari-waj anggu-burri ana-lhal, yagu niga ni-yambini, marri wu-lhal-maṉdhini wugurru, wu-lhal-raba-rabalangi anaani-yung. \p \v 18 Anubani-yumbaa na-God nu-lhalamayaa naagi-yung na-yiwanggu-nyung na-Abraham. Nu-bajiyini ngarraarrawindi-lhangu ngarra-miyiri, marri ni-yamayn, \it (Genesis 15:5) “Dani-yung nga amburru-yamana warruburru warru-mandag nugawi-nyinyung.”\it* Dani-yung na-God ni-yamayn. Niga naagi-yung na-Abraham ni-jambarrgini-windiyung na-God-guy. Ni-wurri-dhaḻagini, wiiya niga ni-yiwanggu-dhini, yagu ni-wurri-dhaḻagini-wugij. \p \v 19 Niga naagi-yung ni-jambarrgini windiyung. Ni-wijangani nigaajbaj, ni-warra-niini, nigawi-nyinyung a-ngun.gu aḏaba, ni-lhar-yiwanggu-maa aḏaba niga. Anaani ni-burri manaarmag 100 aḏaba. Ni-wijangani aḏaba a-ngawij-guy, naagi-yung na-Abraham. Ni-wijangani ngijang nga-rangarrina-yung-guy, ngarra-Sarah-wuy, ngarraagi-yung yamba waari ambangi-yabaa warra-gujuju ngiga. \v 20 Yagu naagi-yung ni-wandha-wuguuguni-wugij ni-jambarrgini, waari ani-wurrij-gadhaarimini marri ani-wurrij-dhalwulhangi naagi-yung. Nigaayung na-God nu-lhalamayaa na-Abraham anubani-yunggaj, marri naagi-yung ni-jambarrgini-wugij niga. Anubani niga ni-lhaay andhurrg, waari niga ani-wiḻibiḻingini. Marri nu-warraarriwaa-wugij na-God ni-wuguuguni. \v 21 Na-Abraham aḏaba ni-jambarrgiiyn, anubani na-God nu-lhalamayaa-yinyung, niga wubanila-yung-galawaj nga ni-waṉbini naagi-yung. \p \v 22 Ngubindi windiyung niga na-Abraham ni-jambarrgiiyn yamba, \it (Genesis 15:6) “Na-God nigaajbaj ni-wijangani, nu-mayaa naagi maaḻamburrg-jung niga.”\it* Dani-yung nga waarrarrina ana-wubiba-rruj. \v 23 Anaani-yung ana-lhaawu, \it “na-God ni-wijangani,”\it* anaani waarrarrina wu-yamana wugurru, waari nigawi-magaa na-Abraham-jinyung-bugij-magaa. \v 24 Anaani wu-yamana, waarrarrina ngijang ngagurri-wuy warraarrawindi-lhangu-wuy. Na-God ni-wijangani niga, ngagurraayunggaj ngijang, anaani, ngagurru-maynji ngaambu-jambarrgiiyn nigawi-wuy, niga ngaambani-maaḻamburrg-gang ngagurru. Na-God nu-ḻaḻagayn ngagurri-nyinyung na-Buunggawa na-Jesus ana-ngawij-gala. \v 25 Na-God nu-lharrgang naagi-yung na-Jesus ni-ngawiiyn yungguyung, ngagurri-nyinyung yungguyung aladi. Marri na-God nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala, nguynju yungguyung niga ngaambani-maaḻamburrg-gang ngagurru anaani. \c 5 \s1 Na-God ngarrani-maaḻamburrg-gaa ngagurru anaani. \p \v 1 Anaani ngana-magana nugurri-wuy. Na-God niga-waj ngarrani-maaḻamburrg-gaa ngagurru, anaani yamba ngagurru nguu-jambarrgiiyn nigawi-wuy. Wudani-yung-gala nga, ngagurru marri na-God, anubani-yung ngurru-burraa ngurraaynjaabu, ngurru-lhamaamura, niga yamba na-Buunggawa na-Jesus Christ ni-waṉbini ngagurraa yungguyung. \v 2 Niga yamba na-Jesus Christ, ngagurru anaani ngurru-yaarri na-God-guy. Marri nigaayung na-God ngarrani-walgaṉmana aḏaba anaani, ngarrani-wiri-gana, marri ngurraanggarra-ngu-burraa nigawi-rruj. Marri anaani ngurru-waḻaaḻarrii nguu-ḏinggina, ngurru-wurrij-dhaḻagina aḏaba nigawi-wuy na-God-guy. Wurrugu marri, anubani-yung ngaambu-burraa nigawi-rruj wubani-rruj wu-milhiynjina-rruj anga. \v 3 Ngubindi windiyung, anaani ngagurru ngurraaḻaaḻarrii, wiiya ngurraarragayii, yagu ngurru-wuguuguni-wugij ngurraaḻaaḻarrii anaani. Yagu yamba anaani ngagurru ngurru-marrbuy, anubani-yung-maynji ngaambu-warragayii, wubanila-wala ngaambu-lhambaamburrg-gina ngagurru, marri ngaambu-waḏa-waḏaḏ-gina. \v 4 Ngaambu-lhara ngagurru, ngaambu-wandhurrg-gina. Anubani-yung marri ngaambu-wurri-dhaḻagina-wugij anaani runggal-windiyung ngagurru. \p \v 5 Anaani ngana-magana nugurri-wuy. Ngaambu-wurri-dhaḻagina ngagurru, niga yamba na-God ngarrani-lhalamayaa niga anubani-yunggaj anaani. Marri anaani ngurru-marrbuy ngagurru, waari na-God ni-wijaḻgiwajgi niga anubani-yung ngarrani-lhalamayaa-inyung ngagurru. Yagu God yamba ngarrani-bajiyina, marri ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa windiyung ngagurru, nigawi-nyinyung-mirri Maṉngulg Mawurr. Na-God niga ngarraniiyii ana-Maṉngulg Mawurr anubani-yung nigawi-wala. \p \v 6 Nugurru aadanu nurru-marrbuy? Waari anaani ngaambu-maṉmini ngagurraajbaj, ngagurru yamba ngurraalaaladi. Yagu na-Christ ni-ngawiiyn, ngagurraa yungguyung, wubani-rruj niga aḏaba ni-wurrij-balu. \p \v 7 Nugurru numburraawanggina anaani. Ngagurru anaani, nubagi-yung-maynji na-wurrujung-maynji niga ani-maaḻamburrg-mana, ngagurru waari ngurru-ngawi nigawi yungguyung nguunu-wiri-gi yungguyung niga. Ari warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-wurrij-baabara-maynji, yagu ari bawi-yung ambu-ngawang nubagi-yung yungguyung, naambaḻamanijung na-wurrujung niga. \v 8 Yagu ngagurru anaani, yuga ngurru-mamanunggu? Waari anaani. Yagu anubani-yung ngurru-waṉbini-waj ngagurru aniij-galaaladi, niga-waj Christ ni-ngawiiyn ngagurraa yungguyung. Anaani wiijamana, God ngarrani-yiyina warraarrawindi-lhangu, ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa windiyung ngagurru anaani. \p \v 9 Yigaj! Niga na-Jesus Christ nimaadbarrwini nigawi-nyinyung mana-wulang, nguynju yadhu nigaayung na-God ngaambaniigajij-garruyn ngagurru, ngaambu-maaḻamburrg yungguyung. Yagu yamba anaani-rruj, Christ niga-waj ngaambani-wiri-gang, anaani yijgubulu windiyung ngagurru. Anubani-yung-maynji anggu-dhaag-mana-rruj, na-God niga ani-riyaldhang wugurru anaalaaladi-yinyung, yagu Christ niga-waj ngaambani-wiri-gang ngagurraayung. \v 10 Nugurru aadanu yuga nurru-marrbuy? Ngagurru anaani anu…bani-yunggaj ngurraabalguyungaynjini na-God. Yagu na-niwiyayung ngarranii-ngawiiyn ngagurru, nguynju yadhu ngagurru marri na-God ngurraaynjaabu aḏaba ana-yimbaj anaani, ngurru-lhamaamura. Yagu yamba anaani, yijgubulu windiyung, na-Christ ngarrani-wiri-gana aḏaba, nigawi-nyinyung-mirri ana-wiri ana-yimbaj. \v 11 Waari aadani-yung-bugij-magaa. Anaani ngurru-ḏinggina, ngagurru ngurru-waḻaaḻarrii nigawi-wuy na-God-guy, yagu yamba ngagurri-nyinyung na-Buunggawa na-Jesus Christ, dagi-yung-bugij. Yagu yamba niga-waj anaani, ngagurru marri na-God, anubani-rruj aḏaba ngurru-waliynjiyn, ngurraaynjaabu, ngagurru anaani aḏaba. \s1 Na-Adam marri na-Jesus Christ. \p \v 12 Ngurru-marrbuy aḏaba anaani. Ana-wulhu-wulhurr, niga-waj aynjaabu-nyung waḻyinyung ni-waṉbiyn aladi, na-nimuwaj-jung Adam. Marri ni-ngawiiyn naagi aḏaba. Anubagala-wala, naadagi-yung-gala, warraarraarrawindi-lhangu wurru-waṉbina aladi marri wurru-ngawina yigaj anaani aḏaba. \p \v 13 Nugurru numburraawanggina anaani. Anu…bani-yunggaj warra-wurru-wurruj wurru-waṉbini yij-galaaladi. Wurrugu marri malgadhaadharri, na-God wani-yayn ana-lhaawu-runggal, nu-yayn nubagi-wuy na-Moses-guy. Ana-wulhu-wulhurr, waari-waj ana-lhaawu-runggal anggu-burri, na-God waari niga ambani-lhajbini, waari yamba anaani ana-lhaawu-runggal anggu-burri-waj anaani-yung. \p \v 14 Yagu anubani-yung wu-waṉini na-Adam-gala marri nga yuuguni na-Moses-guy, wiijanggi anaani-yung, ana-ngawij wu-buunggawa-maa, warraarrawindi-lhangu wugurru wurru-ngawini. Waari ambunaandharrmangi niga na-Adam, yagu wurru-waṉbini-wugij wugurru aladi. Nigaayung na-Adam ni-waṉbini aladi-windiyung niga, waari yamba aniwu-yandhurrbangaa anaani-yung na-God-jinyung ana-lhaawu-runggal. \p Nubagi-yung naaynbajung waḻyinyung, ni-lhamarrangi ngijang adhaadharri, niga-waj Jesus Christ, niga na-waḻyinyung nguynju na-Adam-jii naagi-yung. \v 15 Yagu nubiṉi-yung winiiynbaj wuguṉi. Nubagila yamba niga na-Jesus Christ-gala, God nigawaj ngarrani-walgaṉmaa ngagurru, yagu nigaayung naagi-yung na-Adam anubani ni-waṉbini niga aniij-galaaladi. Aadanu wiij-bulawaa, wugurru wiij-gaynbaj anaani ana-lhaawu. \p Nugurru aadanu yuga nurru-marrbuy? Aynjaabu-nyung-bugij ni-waṉbini aladi, anubagala-wala arraarrawindi wurru-wurruj wurru-ngawina. Yagu yijgubulu windiyung anaani, na-God ngarrani-yayn, naaynbajung Jesus Christ warraarrawindi-lhangu-yinyung naagi. Waari anaani ngagurru ngaanu-bayarra-gaa. Nigaayung na-Jesus niga ngarrani-bayarra-gayn ngagurri-wuy, ngarrani-walgaṉmaa windiyung niga. \p \v 16 Yigaj! Dagi-yung aynjaabu-nyung ni-waṉbini niga anaaladi, na-nimuwaj-jung Adam, yagu nigaayung na-God ngarrani-yayn. Aadanu wiij-gaynbaj yigaj wiij-bulawaa wugurru anaani. Aynjaabu-nyung ni-waṉbiyn yij-gaynjaabugij yij-galadi anaani-yung. Anubagala-wala, warra-wurru-wurruj wurru-waṉbini aladi, marri God nigawaj wani-nguynju-nguynjijgaa marri wani-lhajbini wugurru. Yagu anaani wiij-gaynbaj aḏaba, niga na-God anubani-yung ngarrani-walgaṉmaa aḏaba, warraarrawindi-lhangu. Ngagurru ngurru-waṉbini arrawindi yij-galaaladi, yagu na-God niga waari ngaambani-lhajbini, niga ngarrani-maaḻamburrg-gaa ngagurru anaani. \p \v 17 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Anubani-yumbaa naadagi-yung na-waḻyinyung ni-waṉbini anaaladi, anubanila-wala, ana-ngawij aḏaba wu-waṉini, wu-buunggawa-maa ngagurri-wuy, warraarraarrawindi-lhangu-wuy. Yagu anaani ngijang waaynbaj wu-waṉiyn, yijgubulu windiyung, God ngarrani-walgaṉmana niga-waj, runggal-windiyung. Niga ngarraniini, marri ngaarrani-maaḻamburrg-gana. Anubani-yung ngaambu-buunggawa-mana ngagurru, ngaambu-burraa ngaambu-wiri yijgubulu-windiyung, yagu yamba aynjaabu-nyung, na-nimuwaj-jung Jesus Christ. \p \v 18 Yigaj! Ana-wulhu-wulhurr nigaayung naagi-yung na-Adam ni-waṉbini anaaladi, aadanila-wala na-God ngarrani-lhajbini, ngagurri-wuy warraarrawindi-lhangu-wuy anaani. Yagu anaani yij-gaynbaj aḏaba, nigaayung nubagi-yung na-nimuwaj-jung na-Jesus, ni-waṉbini maaḻamburrg-galawaj. Aadanila-wala, na-God ngarrani-maaḻamburrg-gana ngagurru, ngaambu-burraa ngaambu-wiri, ngagurru warraarrawindi-lhangu. \p \v 19 Yigaj! Nigaayung naagi-yung na-Adam waari yamba anu-yandhurrbangaa na-God, wugurraayunggaj anaanila-wala wiijamana, warraarrawindi warra-wurru-wurruj, wurru-waṉbina yaga aaladi-yinyung wubani-yung. Yagu anaani aḏaba wiij-gaynbaj, aynjaabu-nyung Jesus niga-waj nu-yandhurrbangaa na-God, anubanila-wala aḏaba warraarrawindi-lhangu ngaambu-burraa ngaambu-maaḻamburrg-mana ngagurru. \p \v 20 Nugurru aadanu numburraawanggina anaani. Anubani-yunggaj, waari-waj ana-lhaawu-runggal anggu-burri, warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-waṉbini aladi. Anubanila-wala, na-God wani-yayn niga ana-lhaawu-runggal, nguynju yadhu wurru-marrbuy-windiyung wurru-waṉbini-yinyung anubani anaaladi, wiij-garrarra wugurru. Anubani-yunggaj, wurru-waṉbini wugurru, alaaladi windiyung. Yagu wudani-yung-gala, na-God niga anubani-yung ngarrani-walgaṉmaa, runggal-windiyung ngagurru. \p \v 21 Yigaj! Anubani-yunggaj wugurru wurraandha-wuguuguni-wugij wurru-waṉbini anaalaaladi. Marri wurru-ngawini, wurru-wuguuguni-wugij wugurru, wurru-ngawini anaani-wugij. Yagu wiij-gaynbaj, na-God ngarrani-walgaṉmaa, ni-wuguuguni-wugij niga ngarrani-walgaṉmana. Niga-waj ngarrani-maaḻamburrg-gayn aḏaba, nguynju yadhu anubani-yung ngaambu-burraa anggu-wuguuguni, nigawi-wala na-Jesus Christ-gala ngagurri-nyinyung na-Buunggawa anaani. \c 6 \s1 Anaani nguynju yaga ngurru-ngawiiyn ngagurru. \p \v 1 A-yangi nugurru yuga aadanu nurraaḻamin-jamana? Anaani ngaambu-waṉbina-wugij ngagurru aniij-galaaladi, nguynju yadhu na-God niga-waj ngaambani-walgaṉmana-wugij, runggal-windiyung ngagurru? Yuga anaani wugurru wiij-maṉdhina aḏaba? \v 2 Girrjag! Ngurru-waynbijgina ngagurru anaani, nguynju yadhu waari aḏaba ngaambu-burrangang aniij-galaaladi-rruj ngagurru. Nguynju yaga ngurru-ngawiiyn ngagurru, wubani-yung aalaaladi-yinyung yaga. Yagi aḏaba ngurru-waṉbi anubani anaaladi wuguuguni-mi ngagurru anaani. \p \v 3 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Anubani-yumbaa ngagurru anaani ngurraambara-ngambini, ngagurru ngurraanggarra-yanggi na-Christ na-Jesus-mirri, anubani-yung ni-ngawiiyn-maynji. Yii, nga, danu! \v 4 Ngagurru anaani ngurraanggarra-ngawini nigawi-rruj. Marri wudani-yung-gala, nguynju yaga ngagurru marri na-Christ anubani-yung ngurraanggarra-wurrdhini aḏaba niga-mirri. Na-God na-Baba, niga-waj nu-ḻaḻagaa na-Jesus, nigawi-nyinyung-mirri mamanunggu lhuḏ. Nguynju yaga wudani-yung-jii, ngagurraayunggaj anaani ngirri-waṉagana ana-wiri, wu-gadhuwa aḏaba. Marri ngaambu-waṉbina-wugij yij-mamaaḻang-galawaj. \p \v 5 Yigaj! Ngagurru anaani ngurraanggarra-ngu-burri, marri ngurraanggarra-ngawiiyn nigawi-wuy na-Christ-guy. Ngurru-ngawiiyn nguynju yaga nigawi-yii ni-ngawiiyn, wiijamana anaani. Wudani-yung-gala nga, anaani ngagurru ngaambu-ḻaḻagiiyn anubanila ana-ngawij-gala, nguynju yaga nigawi-yii wubani ni-ḻaḻagiiyn, marri ngaambaanggarra-ngu-burraa ngaambaaynjaabu, anggiijamana anaani aḏaba. \v 6 Marri ngagurru anaani ngurru-marrbuy, ngurru-waṉbini aladi, anubani-yunggaj. Aadanu wiijamana, nguynju yaga ngagurri-nyinyung ana-wiri, wu-nungguḏaaba, wiijamana aḏaba, waaladi. Anubani-yung waanggarra-ngawiiyn-mirri na-Christ-duj, wubani-rruj wuḏangag-duj. Anaani wiijamana, nguynju yaga wubani-yung a-ngun.gu-yii, wu-waṉbini aladi. Anubani wu-jadugiiyn aḏaba anaani-yung. Aadanu aniij-galaaladi waari wugurru wu-buunggawa-mi ngagurri-wuy. \p \v 7 Nugurru aadanu yuga nurru-marrbuy? Wiijamana anaani, warrubawi-yung-maynji warraaynbaj ambu-ngawang, anubani-yung arrbidi aḏaba ambu-burraa, yagi aḏaba wu-wijangi wu-waṉbi anaaladi. \p \v 8 Anaani wiij-nguynju aḏaba, ngagurru ngurraanggarra-ngawiiyn aḏaba na-Jesus Christ-mirri. Marri ngijang, ngurru-marrbuy anaani, ngaambaanggarra-ngu-burraa na-Jesus-duj ngagurru. \v 9 Marri ngagurru ngurru-marrbuy, na-Christ ni-ngawiiyn, ngijang ni-wiri-mayn. Yagi aḏaba ni-ngawi ni-malgaagijgi niga. Ana-ngawij yagi wugurru wu-buunggawa-mi nigawi-wuy na-Jesus-guy. \p \v 10 Yigaj! Anu…bani-yung ni-ngawiiyn. Bani-yung-bugij ni-ngawiiyn, malgaynjaabugij, waari ngijang ani-malgaagijgini aḏaba. Anubani-yung ni-ngawiiyn, ni-yanggi aḏaba anubanila-wala anaaladi-wala. Anaanila-wala, ni-burraa aḏaba arrbidi. Anaani ana-yimbaj aḏaba, ni-burraa ni-wiri, nigawi na-God yungguyung. \p \v 11 Anaani wiij-nguynju aḏaba wudani-yung, numburraawanggina aḏaba nugurraajbaj, nguynju yaga wubani-yung nurru-ngawiiyn, nurru-yanggi aḏaba anubanila-wala nugurru anaaladi-wala. Nurru-nunggarrbidi aḏaba nurru-burraa, nurru-waṉbina-yinyung anaaladi. Marri nurru-burraa nugurru na-God yungguyung, yagu yamba na-Jesus Christ, nigawaj yamba. \p \v 12 Yagu yamba anaani-yung, yagi nirri-lharrgi anaaladi wu-burrangi wu-buunggawa-mi ana-ngun.gu-rruj. Anaani ana-ngun.gu anggu-ngawang, wurrugu marri. Anaani ngagurri-nyinyung ana-ngun.gu ngaynbandii yij-galaaladi wugurru. Yagu yagi anaani nirri-yandhurrbi nugurru. \v 13 Yagi nirri-yu nugurru anaalaaladi-wuy, nugurri-nyinyung ana-ngun.gu, yagi nurru-waṉbi anaalaaladi, ana-ngun.gu-mirri nugurru. Aḏaba numbunuuyii wudani-waj nugurraajbaj nigawi-wuy na-God-guy, nugurru yamba nani-ḻaḻagayn aḏaba ana-ngawij-gala, wubani-wuy a-wiri-wuy. Aḏaba numbunuuyii nigawi-wuy, nugurri-nyinyung aḏaba anaani ana-ngun.gu. Aadanu numbunu-yandhurrbangana niga. Numburru-waṉbina yij-mamaaḻang-galawaj, nugurri-nyinyung-mirri anaani ana-ngun.gu. \p \v 14 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Aadanu anaaladi waari anggu-buunggawa-mang nugurri-rruj. Anubani ana-lhaawu-runggal wu-yamana “nugurru nurru-waṉbini aladi, numburru-ngawang.” Dani-yung wu-yamana, yagu wiiya aadanu, niga yamba na-God aḏaba nani-walgaṉmana, marri nani-warrbidi-wayn ana-lhaawu-runggal-wala niga, yagi ngarranggu-lhajbu wugurru anaani ngagurri-wuy. \s1 Ngagurru ngaanu-yandhurrbangana-wugij niga na-God. \p \v 15 Yangi yuga nugurru aadanu nurraaḻamin-jamana? Ngaambu-waṉbina-wugij anaaladi, niga-waj yamba God ngarrani-walgaṉmana, marri anubani ana-lhaawu-runggal waari ngarranggu-lhajbu ngagurru? Anaani-yung wiij-maṉdhina yuga? Yagu girrjag! \v 16 Nugurru aḏaba numburraawanggina anaani. Nugurru-maynji nambarriiyn-maynji nugurraajbaj warrubawi-yung warraaynbaj-guy, marri nambarra-yandhurrbangana warrubawi-wuy, bawi-yung nga ambu-buunggawa-mana wugurru nugurri-nyinyung. Anaani wiij-nguynju, nugurru-maynji aadanu nimbii-yandhurrbangana anubani anaaladi, yagu nugurru aḏaba anubani-yung numburru-ngawang. Yagu-maynji numbunu-yandhurrbangana-wugij niga na-God, anubani-yung numburru-burraa numburru-wandhurrg marri numburru-maaḻamburrg nugurru numburru-burraa. \p \v 17 Anu…bani-yunggaj, anaaladi anaani-yung wu-buunggawa-maa nugurri-wuy. Yagu anaani ana-yimbaj, mamanunggu lhaawu wu-buunggawa-mana, nurru-marrbuy-wina nugurru, marri danu nga nirri-yandhurrbangana, marri nirri-ngaynbandii nugurru. Marri ngagurru anaani aḏaba ngaanu-warraarriwana na-God-guy. \v 18 Yagu aadanila-wala aḏaba waari numburru-waṉbang anaaladi, yagu waari anaaladi-magaa wugurru anggu-buunggawa-maa. Yaani-yung nga wu-buunggawa-mana-yinyung, numburru-waṉbina nugurru maaḻamburrg. \p \v 19 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Ngaya anaani ngaynjambina nugurri-wuy, ngaynjambina anaani ana-lhaawu warra-wurru-wurruj-jii marri wurru-yambina-yii, nugurru yamba nurru-bilwilwiluj aadanu. \p Anu…bani-yunggaj nurru-yiynjini nugurraajbaj aaladi-wuy. Nurru-waṉbini-wugij aniij-galaaladi-windiyung nurraandha-wuguuguni nugurru aadanu. Yagu anaani ana-yimbaj aḏaba, numburru-waṉbina yij-mamaaḻang-galawaj. Anubani-yung numburru-yiynjang nugurraajbaj aḏaba yij-mamaaḻang-guy, numburru-waṉbina-wugij yij-mamaaḻang-galawaj. Nguynju yadhu aḏaba anubani-yung numburru-maṉngulg nigawi-wuy na-God-guy. \p \v 20 Nugurru numburraawanggina aḏaba. Anubani-yumbaa nirri-waṉagaa nugurru anu…bani-yunggaj anaaladi, wu-buunggawa-maa nugurri-wuy, waari nugurru aadanu nimbirri-yandhurrbangaa anubani aniij-mamaaḻang-jinyung-magaa. \v 21 Anubani anaaladi yuga wiijaminggarrini anubani-yung nangguuni? Anubani-yung yuga nanggu-maṉmangi nugurru? Waari! Anaani aḏaba nugurru nurraambuli, anubani nurraaṉbini-yinyung aniij-galaaladi yuga? Anubani-yung aniij-galaaladi-wala, numburru-ngawini, marri numburru-jadugini-magaa aadanu nugurru. \p \v 22 Yagu niga na-God anaani-yung nani-lharrgang, yagu nani-warrbidi-waa nugurru, anubani aniij-galaaladi-wala. Anubani-yung numbunu-yandhurrbangana nigawi-wuy. Anubanila-wala numburru-maṉngulg nigawi-rruj na-God-duj, ngijang anubanila-wala, numburraandha-wuguuguni numburru-burraa nugurru aḏaba. \p \v 23 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Ngagurru anaani ngaambu-waṉbina-maynji anaaladi, anubani-yung ngaambu-mang bayarra, ngawij anubani-yung. Yagu na-Jesus Christ-gala na-Buunggawa, na-God niga ngaambaniiyn ana-wiri anggu-wuguuguni. \c 7 \s1 Anaani nguynju yaga ngagurru ngurraanggarra-ngawiiyn, anubanila ana-lhaawu-runggal-wala. \p \v 1 Anaani ngana-magana nugurri-wuy, murruyung-gaang, nurru-marrbuy-yinyung anaani ana-lhaawu-runggal na-Moses-jinyung. Anaani numburraawanggina gurruwaj. Anubani-yung ana-lhaawu-runggal wu-buunggawa-mana warra-wurru-wurruj-guy, wurru-wiri-waj wugurru, anaani wu-yamana. \p \v 2 Anaani wiijamana, ngarrubagi-yung ngarra-maṉinyung marri nubagi-yung naaṉngina-yung wini-yara-yinyung, anubani angiiynji-yara ngarraagi-yung, ambini-wiri-waj. Yagu ani-ngawang-maynji, bani-yung marri angi-burraa angi-nunggarrbidi. Ari angiiynji-yara ari naaynbajung-guy. Anubani ana-lhaawu-runggal winiinggarra-yara-yinyung wuguṉi, anubani waari nginggu-lhajbu ngiga. \p \v 3 Yagu nubagi-yung-maynji naaṉngina-yung-maynji ani-wiri, yagu angiiynji-yara-maynji naaynbajung-duj, yagu warruburru-yung warra-wurru-wurruj ngaadagu amburru-yamang wugurru, “Ngi-yaal-waḻwaḻ!” Yagu-maynji naaṉngina-yung ani-ngawang, ngigaayung angi-burraa aḏaba angi-nunggarrbidi. Ngiga-maynji angiiynji-yara naaynbajung-guy na-waḻyinyung, anaani ana-lhaawu-runggal waari nginggu-lhajbu ngiga. Yagi ngi-yaal-waḻwaḻ-mi aḏaba ngijang, angi-yaal-waḏbirr ngiga angi-burraa. \p \v 4 Nugurru yuga nurru-marrbuy, murruyung-gaang, anaani ngana-magana-yinyung nugurru? Anaani wiijamana, nguynju yaga ngagurru ngurraanggarra-ngawiiyn, nguynju yadhu ana-lhaawu-runggal-wala ngurru-burraa, aḏaba ngurru-nunggarrbidi, yagu yamba anubani-yung ana-ngun.gu na-Jesus-inyung, ni-ngawiiyn. Nguynju yadhu ngaambu-burraa ngaambu-wiri nigawi-rruj. Niga naagi-yung ni-ḻaḻagiiyn ana-ngawij-gala, nguynju yungguyung ngagurru ngaambu-waṉbina yij-mamaaḻang-galawaj na-God-guy. \p \v 5 Yigaj! Anubani-yunggaj waari-waj ngaambu-jambarrgini ngagurru, ngirri-ngaynbandangi yij-galaaladi anubani-yung. Marri anubani ana-lhaawu-runggal ngarranggu-magaa ngagurru anubani-yung-jinyung ngirri-ngaynbandangi-yinyung wugurru, nguynju yadhu ngurru-marrbuy aniij-galaaladi anubani-yung. Wudani-yung-gala, ngurru-waṉbini anubani-yung, ngagurri-nyinyung-mirri ngun.gu, yagu wu…banila-yung-galawaj ngirriij-dharrmangi wubani-yung-guy a-ngawij-guy. \p \v 6 Yagu anaani aḏaba ngurru-burraa nguynju yaga ngurru-ngawiiyn aḏaba. Wudani-yung-gala, anubani ana-lhaawu-runggal waari anggu-buunggawa-mang ngagurri-wuy, ngarranggu-lharrgang wugurru aḏaba. Nguynju yadhu anaani ngirri-yandhurrbangana ngagurru anubani ana-Maṉngulg Mawurr. Waari-wugij wurrugu anubanila ana-lhaawu waarrarrina-wala, anaani wu-nungguḏaaba wu-burri, waari-waj ngagurru ngaanggu-yandhurrbang anaani ana-lhaawu. \s1 Anubani ana-lhaawu-runggal wu-maaḻamburrg-bindiyung wugurru. \p \v 7 Yangi yuga nugurru nurraaḻamin-jamana? Anaani ana-lhaawu-runggal wu-waṉbina yuga aladi? Girrjag! Yagu anaani anggaari-magaa anaani-yung ana-lhaawu-runggal, ngagurru ngaambu-maḻaḻadi-magaa anaani ngurru-waṉbini-yinyung aniij-galaaladi-yinyung wugurru. \p Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Ana-lhaawu-runggal yaani-yung wu-yambina, ngarranggu-magana, “Yagi barraa-garra-ngaynbandi warra-mulung-arrgi-yung-jinyung anaarra.” Yaani-yung ana-lhaawu-runggal wu-yamana. Yagu yagi-magaa wugurru nga-marrbuy-magaa anaani ana-lhaawu-runggal, nga-maḻaḻadi-magaa ngaya nganggaṉbini-yinyung anubani-yung anaaladi. \p \v 8 Yagu ngaya nga-marrbuy anaani-yung ana-lhaawu. Wudani-yung-gala, anubani-yung anaaladi wu-warradii lhirribala ngayawi-rruj, ngaya yamba nga-marrbuy anaani-yung-jinyung anaaladi, wu-waṉbina wiij-garrarra. Marri bani-yung ngarraa-garra-ngaynbandangi warra-mulung-arrgi-yung-jinyung anaarra, ngarraa-garra-ngaynbandangi anaarrawindi-lhangu-yinyung wu-warra-ngu-burri-yinyung. Yagu anggaari-magaa anaani ana-lhaawu-runggal, nga-maḻaḻadi-magaa anubani-yung-jinyung anaaladi, nguynju yaga wubani anaaladi waari wugurru waṉagaa ana-lhuḏ yaga. \v 9 Nga-burri ngaya anaani nga-wiri-waj, yagu waari nga-marrbuy-maa anaani-yung ana-lhaawu-runggal. Wurrugu marri, anaani ana-lhaawu-runggal wu-yanggi ngayawi-wuy. Marri bani-yung nga-marrbuy-mayn ngaya anaaladi-yinyung. Anubanila-wala anaani anaaladi wu-burri ngayawi-rruj aḏaba. Wudani-yung-gala ngaya nga-ngawini-magaa anaani. \p \v 10 Yagu niga na-God anaani ngagurru ngarrani-yayn ana-lhaawu-runggal, nguynju yungguyung ngaambu-burraa ngagurru ngaambu-wiri. Yagu anubani-yumbaa anaani-yung wu-yanggi ngayawi-wuy, anubani-yung nga-marrbuy-mayn aḏaba nga-ngawini-magaa. \v 11 Yagu yamba anaanila ana-lhaawu-runggal, anaani anaaladi wugurru waambu-narrini, murrubu nganggu-lhangarrmayn, bani-yung marri nganggu-dhaayurrijgaa ngaya anaani. Wudani-yung-gala, nganggu-magaa, anaani-yung-mirri ana-lhaawu-runggal, nganggu-magaa, ngaya nga-ngawini-magaa aḏaba. \p \v 12 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Anaani wiijamana, wugurru ana-lhaawu-runggal wu-maṉngulg. Anaani anaarrawindi-lhangu ana-lhaawu na-God-gala wu-maṉngulg marri wiij-mamaaḻang marri ngarranggu-magana maaḻamburrg-galawaj ngagurru. \p \v 13 Nugurru yuga nurraawanggina aḏaba? Yuga anaani wiijamana, yuga yij-mamaaḻang ngambanggu-ngawijgaa ngaya anaani? Girrjag! Ngaaṉbini ngaya aladi. Anaani anaaladi wu-waṉbina ngayawi-rruj lhirribala, dani-yung nga anaani ngambanggu-ngawijgaa ngaya. Anaani anaaladi waṉagana lhuḏ, anubanila ana-lhaawu-runggal-wala, wugurraayung waṉagana yij-mamaaḻang wugurru. \p Yigaj! Anaani ana-lhaawu-runggal nganggu-magana wubanila-wala aaladi-wala. Ngaya nga-marrbuy anaani anaaladi. Yagu anaani ana-lhaawu-runggal nganggu-yiyini, anubani-yung-maynji ngaaṉbina-maynji anaaladi, yagu ngaaladi-windiyung ngaya anaani. \s1 Wulawaa lhaawu wiij-guḏugaynjina wu-wiynjina ngagurri-rruj ana-lhirribala. \p \v 14 Ngagurru ngurru-marrbuy anaani, anubani-yung ana-lhaawu-runggal, ngarranggu-yayn, anubani ana-Maṉngulg Mawurr na-God-jinyung. Yagu ngaya anaani aani-rruj nga-ni-ngun.gu-yung nga-burraa, ngaaṉbina-wugij aaladi ngaya, anubani anaaladi wu-buunggawa-mana ngayawi-wuy. \v 15 Waari nga-marrbuy-mang-bindiyung ngaya, ngaaṉbina-yinyung. Anubani-yung aniij-mamaaḻang-jinyung ngaarra-ngaynbandii-yinyung wulguy, yagu anubani waari nganggaṉbang ngaya. Yagu anubani-yung ngaarra-margirii-yinyung ngaya, marri bani-yung ngaaṉbina. \v 16 Ngaaṉbina anaaladi, yagu anubani waari nganggu-ngaynbandang, anaaladi. Anubanila-wala nga-marrbuy, ana-lhaawu-runggal na-Moses-jinyung anaani-yung wugurru yij-mamaaḻang. \p \v 17 Yigaj! Ngaya yamba waari nganggu-ngaynbandang, anubani anaaladi, ngaya-magaa waari nganggaṉbang wugurru. Yagu wugurru wu-burraa wuguuguni ngayawi-rruj anaaladi, bani-yung nga, wu-waṉbina aḏaba. \p \v 18 Ngaya anaani nga-marrbuy, anaaji ana-lhirribala, waari nganggu-waṉagang ngaya ana-lhuḏ, waari nganggu-maṉmi-yinyung ngaaṉbi aniij-mamaaḻang wugurru. Ngaya ngawu-ngaynbandii nganggu-waṉbina, yagu yagi ngaaṉbi ngayaajbaj-mirri, waari yamba nganggu-waṉagang anubani ana-lhuḏ. \p \v 19 Yigaj! Nga-marrbuy anaani, anubani-yung ngawu-ngaynbandii nganggaṉbina aniij-mamaaḻang ngaya, yagu waari nganggu-waṉbang wugurru. Yagu waari nganggu-ngaynbandang wugurru anaaladi, danu nga ngaaṉbina. \v 20 Yagu waari nganggu-ngaynbandang, anubani-yung ngaaṉbina-yinyung anaaladi. Wudani-yung-gala, ngaya-magaa waari aadanu nganggaṉbang, aadanu anaaladi. Yaani aḏaba wu-burraa anaaladi ngayawi-rruj, wu-waṉbina-yinyung wugurru. \p \v 21 Yagu yamba anaani, ngawu-lhangarrmayn aynbaj lhaawu. Anaani ana-lhaawu nganggu-magana, anubani-yung-maynji nganggu-ngaynbandii-maynji nganggu-waṉbina yij-mamaaḻang, wugurru anaaladi daji nga wu-burraa libilibala. \p \v 22 Yigaj! Ngawu-ngaynbandii anubani ana-lhaawu-runggal na-God-jinyung, ana-lhirribala ngayawi-rruj anaandhiri-rruj, nga-waḻaaḻarrii aḏaba anubani-yung. \v 23 Yagu anubani anaaynbaj ana-lhaawu, wu-waṉbina ngayawi-rruj a-ngun.gu-rruj, a-marang-duj, a-mun-duj, a-yinag-duj, marri ama-bagaḻang-duj. Anubani-yung anuulawaa ana-lhaawu aḏaba wiij-guḏugaynjina wu-wiynjina, ngayawi-rruj. Anaani aḏaba ngaya nga-radbidhaa, wubanila-wala aaladi-wala a-lhaawu, wu-waṉbina wu-waḏa-waḏaḏ, anaani ana-lhaawu wu-burraa ngayawi-rruj a-ngun.gu-rruj. \v 24 Anaani, yaa aynjawalayung ngaya! Yuga yangi-nyung warrubawi-yung ngaya ngambambi-maṉmang, ngayawi-nyinyung-gala ana-ngun.gu-wala, anubani-yung-jinyung-gala ana-ngawij-gala? \v 25 Yuu, nga, nganu-warraarriwana God-bugij, yagu yamba nigaayung na-Jesus Christ ngagurri-nyinyung na-Buunggawa, dagi-yung-bugij ngambani-maṉmani ngagurru. \p Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Ngagurru ngirri-yandhurrbangana anubani ana-lhaawu-runggal, ngagurri-nyinyung-mirri aandhiri, yagu ngagurri-nyinyung-mirri anaani ana-ngun.gu, wu-waṉbina yandhurrbangana anubani anaaladi ana-lhaawu. \c 8 \s1 Ngagurru ngirri-yandhurrbangana ana-Maṉngulg Mawurr. \p \v 1 Ngagurru anaani nigawi-nyinyung na-Christ Jesus-inyung, na-God niga waari ngarrani-lhajbu ngagurru. \v 2 Yagu yamba Maṉngulg Mawurr anubani ngaangguuyii ana-wiri ngagurri-wuy. Marri anubanila-wala na-Christ Jesus ni-waṉbini-wala, niga ngarrani-warrbidi-wayn aḏaba ngagurru, wubanila aaynbaj-gala a-lhaawu aaladi, a-ngawij-jinyung wubani. \p \v 3 Anubani-yung ana-lhaawu-runggal na-Moses-jinyung, wu-bilwilwiluj wugurru. Ngagurru yamba ngurru-wijangayii lhirribala, anubani-yung-jinyung ana-lhaawu-runggal, marri waari ngaanggu-yandhurrbang ngagurru. Waari ngagurru ngambanggaa-jariyn anaaladi ngagurri-wala. \p Yagu niga na-God ni-waṉbini. Yigaj! Nu-lharrgang nigawi-nyinyung na-niwiyayung ngagurri-wuy. Ngagurru ngurraalaaladi, yagu nigaayung ni-nguynju ngagurri-yii aani-yung-jii a-ngun.gu-yii. Niga na-God niwu-lhajbini, anubani anaaladi, ngagurri-rruj ana-lhirribala, marri ngarranii-jarina ngagurri-wala. \p \v 4 Yigaj! Anaani ana-lhaawu-runggal, ngarranggu-yamijgana ngagurri-wuy, aynba-gaynbaj-jinyung wugurru. Yagu niga na-Christ ngarrani-muḻugu-wayn aḏaba, anaani ngurru-burraa ngirri-yandhurrbangana aḏaba a-Maṉngulg a-Mawurr. Wiiya anubani anaaladi wu-burraa-wugij ngagurri-rruj a-ngun.gu-rruj, yagu waari ngambanggu-yandhurrbang anaani. Nguynju yadhu anaani ngaanggu-yandhurrbangana anaani ana-lhaawu-runggal, maaḻamburrg-galawaj. \p \v 5 Yagu warruburru warra-mulung-arrgi-yung wugurraayung wii-yandhurrbangana-wugij wubani aaladi, wurru-wijangayii bani-yung-bugij. Yagu ngagurru anaani, ngirri-yandhurrbangana ana-Maṉngulg Mawurr, yagu ngagurru ngurru-wijangayii wubani-yung-jinyung-bugij ngarranggu-yambina-yinyung a-Mawurr. \v 6 Wugurraayung warra-mulung-arrgi-yung amburru-wijangayii-wugij-maynji wugurraajbaj-mirri, yagu warruburru-yung amburru-ngawang. Yagu ngagurraayung ngaambu-wawanggina-maynji ana-Maṉngulg Mawurr, anubani-yung ngaambu-wiri, marri ngaambu-lhamaamura ngagurru. \v 7 Wugurraayung warruburru-yung wurru-wijangayii-yinyung wugurraajbaj-mirri, anubani-yung wunaa-ḏiyaldhii nigawi-wuy na-God-guy, wunaa-balguyungana. Warraawurru-yung waari ambirri-yandhurrbang anubani ana-lhaawu-runggal na-God-jinyung, waari-wugij wirri-yandhurrbi wugurru, amburru-waṉbina amburraandha-wuguuguni-wugij wugurru. \p \v 8 Nugurru aadanu yuga nurru-marrbuy aḏaba? Warruburru-yung wugurraayung wurru-wijangayii-yinyung anubani-rruj anaaladi ana-lhirribala, waari ambunu-waḻaaḻarrijgang niga na-God. \p \v 9 Yagu nugurru-waj danu, anubani-yung ana-Mawurr na-God-jinyung wu-burraa nugurri-rruj. Anubani-yung nii-yandhurrbangana nugurru anubani ana-Mawurr. Waari numburru-wijangang-bugij nugurri-nyinyung ana-ngun.gu. \p Yigaj! warraaynbaj-maynji warrubawi-yung, anubani-yung yagi-maynji ni-burrangi niga na-Christ na-nimawurr-yung warraaynbaj-duj, warrubawi-yung waari nigawi-magaa na-God. \v 10 Nugurri-nyinyung ana-ngun.gu, aadanu aḏaba wu-ngawina, nugurru yamba nurru-waṉbina aladi. Yagu na-Christ-maynji ani-burraa nugurri-rruj, anubani ana-Maṉngulg Mawurr nambangguuyii nugurru ana-wiri, niga yamba na-Christ nani-maaḻamburrg-gana niga. \s1 Ngagurru nguunu-mayana na-God, Baba. \p \v 11 Niga na-God nu-ḻaḻagayn anubani ana-ngawij-gala na-Jesus. Ana-ngun.gu nugurri-nyinyung wu-ngawina. Yagu na-God na-nimawurr-yung ani-burraa-maynji nugurri-rruj, wurrugu malgadhaadharri ngijang ana-ngun.gu nugurri-nyinyung aniwu-wiri-gang, nigawi-nyinyung-mirri anubani ana-Mawurr wu-burraa-yinyung nugurri-rruj. Nguynju yaga nu-ḻaḻagayn na-Christ Jesus ana-ngawij-gala. \p \v 12 Yagu yamba anubani-yung murruyung-gaang, nguunu-lhalamayana niga, yagu waari ngagurru anubani ngaanggu-lhalamayaa anaani anaaladi ana-lhirribala, ngagurri-rruj ana-ngun.gu-rruj. Yagi ngirri-yandhurrbi ngurru-wuguuguni-mi. \v 13 Nugurru-maynji nimbirri-yandhurrbangana anubani-yung anaaladi, ari nugurru anubani numburru-ngawang. Yagu nugurru numburru-burraa-maynji nimbirri-yandhurrbangana ana-Maṉngulg Mawurr, nugurru nimbirri-jadugang aḏaba anaaladi anubani waṉbini-yinyung nugurri-rruj ana-ngun.gu. Nimbirri-jadugang wugurru anaaladi, anaanila ana-Maṉngulg Mawurr-wala. Marri numburru-burraa, numburru-wiri nugurru. \p \v 14 Anubani-yung-maynji na-God na-ni-Mawurr-yung ngarrani-rangarrii marri ngarranii-ḏagaana, ngagurru ngaambu-burraa warra-mijburrayung na-God-jinyung anaani. \v 15 Anubani ana-Mawurr waari ngarranggu-radbu, yagi nguu-ḏirrngawi, ngurru-malgaagijgi ngijang anaani. Anubanila ana-Mawurr-wala, anaani ngagurru na-God-jinyung warra-mijburrayung anaani ngagurru. Anaani yaga ngurraaḏii nigawi-wuy, “Baba, Baba,” nguu-yamana. \v 16 Anubani-yung Maṉngulg Mawurr marri ngagurri-nyinyung ana-wiri anubani wu-yambina, wu-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu, wu-waliynjina anaani. Anaani wu-yamana, ngagurru anaani na-God-jinyung warra-mijburrayung. \p \v 17 Ngagurru yamba na-God-jinyung warra-mijburrayung, nigaayung na-God ngagurru ngarrani-lhalamayaa niga anaani, wurrugu marri ngambaniiyn arrawindi ngagurri-wuy. Anaani wiij-nguynju, na-God niga nu-lhalamayaa na-Christ, arrawindi, yagu yamba nigawi-nyinyung-jinyung yamba na-niwiyayung na-Christ. Ngagurru-maynji anubani-yung ngaambu-warragayii niga-mirri na-Christ, nguynju yadhu anubani ngaambu-burraa wubani-rruj wu-milhiynjina-rruj nigawi-rruj. Marri anubani-yung ngaambu-munduwaynjina nigawi-wuy na-Christ-guy. \s1 Na-God ngaambani-bajiyina ngagurru, anubani wu-milhiynjina-yinyung wugurru. \p \v 18 Ari ngaambu-warragayii-maynji anaani ana-yimbaj. Yagu wurrugu malgadhaadharri, God niga-waj ngaambani-bajiyina anubani wu-milhiynjina-yinyung. Ngaya anaani nga-marrbuy, anubani-yung ngurraarragayii-yinyung wiij-birrig, aadanu wu-milhiynjina-yinyung wugurru wiij-ḏunggal. \v 19-20 Na-God anubani-yung ni-wijangani. Anubani-yung anaarrawindi-lhangu ni-warra-maṉdhangi-yinyung, anubani-yung waari anggu-waṉbini ana-maaḻamburrg wugurru. Anubani-yung wugurru waari anggu-wawanggini wugurraajbaj, yagu God nigaajbaj ni-wijangani niga. Wudani-yung-gala wurrugu, ni-wijangani anubani-yung aniij-mamaaḻang malgadhaadharri niga. Anubani-yung anaarrawindi-lhangu, wugurru anubani-yung wu-wurrij-dhaḻagina aḏaba. Wurrugu marri, God niga-waj aniwu-bajiyina, wugurri-wuy anaarrawindi-lhangu-wuy, ngagurru anaani na-God-jinyung warra-mijburrayung yamba. Anubani anaarrawindi-lhangu ngarranggu-ngaynbandii-windiyung, ngarranggu-rangarrii anaani ngagurru. \v 21 Anaani anaarrawindi-lhangu na-God ni-warra-maṉdhangi-yinyung, waaladi-mana aḏaba wugurru. Nguynju yaga wudanu wu-radbidhaa yaga. Wurrugu marri malgadhaadharri, anubani na-God aniwu-lharrgang arrbidi, aniwaaynbijgang wugurru. Anaani yamba anggu-milhiynjina aḏaba wugurru, ngagurru yamba ngaambu-milhiynjina-wala anaani, ngagurru nigawi-nyinyung warra-mijburrayung na-God-jinyung. \p \v 22 Ngagurru anaani ngurru-marrbuy, anubani-yung anaarrawindi-lhangu na-God ni-warra-maṉdhangi-yinyung, anaani wiijamana, nguynju yaga warrubawi-yung yaga warra-maṉung wurrugu wurraarragayii yaga, warrubawi-yung warra-gujuju waambuḻwina-yinyung a-lhaalhag, wiijamana. Anaani anaarrawindi-lhangu nguynju yaga wugurru wu-warragayangi anu…bani-yunggaj, nga ana-yimbaj ngijang wu-warragayii, wu-yamana. \v 23 Ngagurraayunggaj anaani ngurru-yamana, wudani-yung-jii. Ngagurru ngirri-waṉagana anaani aḏaba Maṉngulg Mawurr. Ana-wulhu-wulhurr-waj anubani-yung ana-Maṉngulg Mawurr ngarraniini ngagurru. Yagu ngagurru ngurraaḏii, wubanila a-lhirribala-wala ngagurri-wala. Ngagurru nguunu-rangarrii niga na-God, murrubu warruburru-yung warraarrawindi-lhangu nga, ambani-bajiyina, wugurri-wuy aḏaba, yagu ngagurru anaani nigawi-nyinyung warra-mijburrayung. Anaani anggiijamana, ngaambani-gadhuwa-wang ngagurri-nyinyung ana-ngun.gu. \p \v 24 Yagu ana-yimbaj, waari ngaanggu-waṉagang anaarrawindi-lhangu anaani. Ngagurru anaani aḏaba ngurru-wurrij-dhaḻagina. Wudani-yung-gala, na-God ngarrani-wiri-gayn anaani ngagurru. \p Nugurru yuga nurru-marrbuy? Anubani-yung ngurraarra-waṉagana-yinyung, waari ngaambu-wurrij-dhaḻagiyn wugurri-wuy. Yagu waari ngaambu-wurrij-dhaḻagiyn anubani-yung-jinyung ngurraarra-nayii-yinyung ngagurru. \v 25 Anubani ngurru-wurrij-dhaḻagina-yinyung, waari anaani ngaambu-waṉagang ana-yimbaj. Marri anubani-yung ngurru-lhambaamburrg, marri anubani-yung ngirri-rangarrii aḏaba. \p \v 26 Yigaj! Ngagurru anaani ngurru-bilwilwiluj. Yagu anubani Maṉngulg Mawurr ngarranggu-maṉmani ngagurru. Ngurru-maḻaḻadi aniga-yung ngaanu-yandhawiwanjii na-God. Yangi anggiij-maṉdhina wugurru? Anaani ngurru-maḻaḻadi. Yagu anubani-yung-maynji nguunu-yandhawiwanjii-maynji na-God-guy, anubani-yung Maṉngulg Mawurr, anubani-yung ngarranggaa-jambina ngagurru, ngarranggaa-dhaawu-yarrijgina nigawi-wuy na-God-guy wiij-miḏaamimi yamba wugurru. Ana-Mawurr waari anaani anggu-yambang ngagurri-nyinyung anaani ana-lhaawu, anubani-yung wugurru wu-yambina a-runggu-runggal-inyung a-lhaawu na-God-guy. \v 27 Na-God ngarrani-nayii ngagurri-nyinyung anaandhiri ana-lhirribala, marri ngijang, ni-marrbuy niga ana-Maṉngulg Mawurr waaṉbina-yinyung wugurru. Anaani ana-lhaawu nguunu-yambina-yinyung nigawi-wuy na-God-guy, anubani-yung ana-Mawurr lhaawu-yarrijgina nigawi-wuy aḏaba. Marri anubani ana-Mawurr ninggu-yandhawiwanjii nigawi-wuy na-God, wiij-nguynju aḏaba nigaayunggaj na-God anubani-yung niwu-ngaynbandii-yinyung niga. \v 28 Yaani-yung nga ngurru-marrbuy. Niga na-God ngarrani-maṉmani-wugij, waari ni-muḏaḏbi. Marri wudanila-wala, anubani anaarrawindi-lhangu ngarranggu-maṉmani-wugij wugurru. God yamba niga-waj ngarranii-gaṉbina, ngagurru anaani nguunaa-ḏamarr-ngu-burraa-yinyung ana-yimbaj. Anu…bani-yunggaj, ngarrani-ngaynbandangi, ngarranii-gaḏangi niga. \p \v 29 Yigaj! Ngagurru anaani, ni-marrbuy wu…bani-yunggaj. Anubani-yung ni-wijangani nigaajbaj, ngagurru anaani ngaambu-yamana nguynju nigawi-yii na-niwiyayung-jii. Nigawi-nyinyung na-niwiyayung ana-wulhu-wulhurr ana-raga-ragij-gaj, nguynju yadhu nigawi-yii ngaambu-yamana, anaani ngagurru warra-minilharri-yung warraarrawindi. \v 30 God nigaajbaj anubani-yung ni-wijangani ngagurri-wuy, marri ngarranii-gaḏangi anaani. Marri anaani ngarrani-maaḻamburrg-gaa, ngagurru, nguynju yadhu anubani ngaambu-milhiynjina aḏaba, marri anubani-yung ngaambani-warraarriwana ngagurri-wuy niga. \s1 Na-Christ niga ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa ngagurru anaani. Warraaynbaj yagi wunu-lhambu niga. \p \v 31 Nugurru aadanu numburraawanggina, aadanu anaarrawindi-lhangu ngana-magaa-yinyung. Marri nugurru ngirri-magana ngaya. Na-God ngurraanggarra-ngu-burraa ngagurri-rruj. Yuga warraaynbaj ngambambi-margirii, yagu ngaambu-wiynjina anaani? Waari, ambu-warrbidi-wugij wugurru ambu-yamana. \p \v 32 Yigaj! Na-God niga ngarrani-yayn nigawi-nyinyung na-niwiyayung ngagurri-wuy. Niga waari anu-waṉagaa-wugij anaarrwar, yagu nu-lharrgang ngagurri-wuy. Nigaayung na-niwiyayung ngarranii-ngawiiyn, warraarrawindi-lhangu niga. Wudani-yung-gala, ngurru-marrbuy yijgubulu-windiyung na-God ngarraniiyii anaarrawindi-lhangu ngijang. \p \v 33 Nugurru aadanu numburraawanggina. Niga na-God ni-wajbarini yamba ngagurru. Yanga-yangi yuga warrubawi-yung ngambambi-lhajbumana ngagurru? Waari warraaynbaj ngarrambi-lhajbu, niga yamba na-God nigaajbaj ni-wijangayii, ngarrani-maaḻamburrg-gana ngagurru niga. \v 34 Yigaj! warraaynbaj yagi ngarrambi-lhajbu ngagurru. Niga-waj yamba Christ Jesus ni-ngawiiyn, ngagurraa yungguyung. Marri ni-ḻaḻagiiyn ana-ngawij-gala. Aḏaba niga na-niwiyayung ni-burraa wubani a-walawalama-wala na-God-duj. Naagamiṉmiṉḏii niga marri ni-yambina ngagurraa yungguyung. Wudani-yung-gala waari warraaynbaj ngarrambi-lhajbu ngagurru. \p \v 35 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Na-Christ niga ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa ngagurru anaani. Warraaynbaj yagi wunu-lhambu, niga. Ari ngagurru ngaambu-yimurr-jiwurii, yagu anubani-yung nganggiijanga-yangayii, yagu anubani-yung ana-wungarri anggu-waṉina, yagu ngaambu-marryaadii, yagu anubani-yung ngaambaambalalari mana-yaaḻi, yagu anubani-yung nubagi-yung na-lhamugarrijung ngambaniimana niga. Yagu wiiya aadanu. Niga na-Christ ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa-wugij ngagurru. Waari ni-muḏaḏbi. \v 36 Anaani wiijamana, waarrarrina wiij-nguynju, ana-wubiba-rruj, \q1 “Yagu nugawaj yamba God danu, warraawurru aḏaba wugurru ngarrambiimana, wurru-wuguuguni. \q2 Wurraan-jamana nguynju nguu-yamana nguynju wudani-yung-jii a-jib-jii. Marri anubani wurruumana ana-jib, wurru-ngawijgana.”\x + \xo 8:36 \xt Isaiah 29:16.\x* \m Dani-yung wu-yamana anaani ana-wubiba, waarrarrina. \p \v 37 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Ari anaani-yung wu-waṉina ngagurri-wuy. Yagu ngagurru ngurru-lhuḏ-jaarri! Yigaj! Ngaambu-lhuḏ-jaarri-wugij, ngaambu-wuguuguni ngagurru, yagu nigaaj-bugij yamba God, ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa-yinyung ngagurru. \p \v 38 Anaani nga-marrbuy, yijgubulu-windiyung. Yangi anubani anggu-waṉina ngagurri-wuy? Wiiya, na-God niga ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa-wugij, waari ni-muḏaḏbi niga. Wiiya anaani anggu-waṉina. Ana-wiri yagu ana-ngawij, yagu lhaawu-yarrijgina-yinyung, angel, yagu ana-man.gurrg-gaang anaarrawindi, yagu anaani anaarrawindi-lhangu anaani-rruj, yagu anubani aniij-gaynbaj anggiij-jaarri ngijang, wurrugu, yagu runggal lhuḏ, \v 39 yagu aniij-gaynbaj anuguni anaarrwar, yagu anuguni ana-lhirribala, yagu anubani ana…rrawindi na-God ni-warra-maṉdhangi-yinyung. Wiiya anaani anaarrawindi-lhangu anggu-waṉina ngagurri-wuy. Niga na-God ni-wuguuguni-wugij ngarrani-ngaynbandii, ngagurru yamba nigawi-nyinyung na-Christ Jesus-inyung, ngagurri-nyinyung na-Buunggawa. \c 9 \s1 Na-God marri nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj, warra-Jew wugurru. \p \v 1-2 Anaani ngana-magana nugurri-wuy yijgubulu. Ngaya anaani ngaalharaguna, warruburru-yung-gala warra-Jew-yinyung-gala yamba, warruburru-yung ngayawi-nyinyung nurraalgurmaynjini. Wugurru yamba waari amburru-jambarrgang na-Jesus-guy. Anaani nga-wurrij-galadi-wiiyn-bindiyung, nga-wuguuguni anaani ngaalharaguna. Nugurru aadanu nurru-marrbuy, ngaya anaani waari nganggawaḻang, ngaya yamba anaani nga-jambarrgiiyn na-Christ-inyung. Ngaya anaani ngayaajbaj nga-lhaawu-lharrmina, nga-marrbuy, marri anubani ana-Maṉngulg Mawurr wu-marrbuy, anaani ana-lhaawu yijgubulu, anaani ngana-magana-yinyung nugurru. \p \v 3 Yuga ngaynjaminggarrina ngaya? Ngarra-ngaynbandii-windiyung, amburru-wiri-mana wugurru, yagu waari-wugij amburru-jambarrgang wugurru. Ngaya-magaa nganu-yambini anaani na-God-guy, ngambani-yarramijgaa yungguyung na-Christ-gala-magaa anaani, nguynju yungguyung yadhu ambani-wiri-gaa, ngayawi-nyinyung waadurru nurraalgurmaynjini-yinyung, anaani-rruj ana-lhal. \p \v 4 Warruburru anubani-yung-jinyung ana-lhal-inyung ana-Israel. Na-God wani-ngaynbandangi, nigawi-nyinyung warruburru warra-mijburrayung. Marri wani-yayn wu-milhiynjina-yinyung. Anubani-yunggaj wani-yayn, wani-lhalamayaa wugurru. Marri anubani ana-lhaawu-runggal ngijang wani-yayn niga. Marri ngijang anubani anaaynbaj wani-lhalamayaa-yinyung warruburru-yung. Marri wani-magaa, nguynju yadhu wunu-warraarriwaa nigawi-wuy maaḻamburrg. \v 5 Warruburru-yung waa-runggu-runggal warra-miyn-ngambara, warruburru-yung wurru-Jew. Nigaayung na-Messiah, na-Christ, ni-Jew, anaani-rruj ana-lhal. Marri naagi-yung ni-God windiyung, ngagurru nguunu-warraarriwana, wuguuguni, yijgubulu. \p \v 6 Nugurru aadanu yangi nurraaḻamin-jamana? Na-God-jinyung anaani ana-lhaawu, yuga wiij-galadi-wiiyn anaani, waari yamba warraawurru-yung amburru-jambarrgang wugurru? Waari. Na-God-jinyung anaani ana-lhaawu, waari wugurru anggiij-galadi-wini, wiij-gandhurrg-bugij wugurru. Anu…bani-yunggaj warra-mi…yn-ngambara-waj, nubagi-yung na-wurrujung ni-mayini Jacob, ana-mij-gaynbaj Israel, ni-burri. Arraarrawindi nigawi-wala wuu-dhabiḏbiynjini wugurru. Ngagurru anaani ngarra-mayana warraawurru-yung warra-Israel wugurru warra-wurru-wurruj. Yagu mulung-arrgi-yung waari-magaa na-God-jinyung-magaa wugurru warra-mijburrayung, waari niga ambani-mayang warra-Israel, waadurru-yung wugurru. \v 7 Nigaayung naagi-yung na-Abraham, warra-miyn-ngambara-waj-jinyung naagi-yung, wuu-dhabiḏbiynjini nigaayunggaj wuu-yamaa wugurru. Yagu mulung-arrgi-yung waari-magaa na-Abraham-jinyung-magaa nigawi-nyinyung-magaa waadurru-yung warra-mijburrayung. Anaani ngurru-marrbuy, ana-wubiba yamba anaani wu-magina, na-God nu-magaa na-Abraham niga, ni-yamaa,\x + \xo 9:7 \xt Genesis 21:12.\x* \mi “Yagu yamba nugawi-nyinyung warru-mandag, warruburru-yung na-Isaac-jinyung wugurru.” \m Dani-yung ni-yamayn na-God, wu-yamana anaani ana-wubiba, waarrarrina. \p \v 8 Anaani wiijamana. Warruburru-yung warra-mijburrayung na-Abraham-jinyung, nigawi-wala na-ningun.gu-yung-gala, waari-magaa nigawi-nyinyung-magaa warra-mijburrayung na-God-jinyung-magaa. Yagu warruburru-yung nigawi-nyinyung na-God nu-lhalamayaa-yinyung na-Abraham, burru-yung nga, na-Abraham-jinyung warra-mijburrayung wugurru. \v 9 Anaani-yung nu-lhalamayaa-yinyung niga, na-God ni-yamaa, \p “Ngaya ngandaagiyn nguynju aani-yung-jii amaaynbaj-duj amaarmag. Bani-yung marri, ngigaayung nga-rangarrinaaj ngarra-Sarah, angunu-waṉagana na-ni-marayung.” Dani-yung ni-yamayn na-God.\x + \xo 9:9 \xt Genesis 18:10.\x* \p \v 10 Ngijang marri, ngarrubagi-yung ngaa-Rebecca ngigaayung wangi-waṉagaa ana-lhirribala, wulawaa wugurru gujuju, nubagi-yung aynjaabu-nyung-gala na-waḻyinyung, naagi-yung na-Isaac ngagurri-nyinyung naa-murruyung. \v 11 Waari-waj warrubawi-yung warra-gujuju ambaambuḻwini-waj wurrugu. Waari amburru-waṉbini-waj aniij-mamaaḻang yagu aniij-galadi wugurru. Yagu nigaajbaj God ni-wijangani niga, anubani-yung marri wu-waṉbini wugurru. Warrubawi-yung warra-gujuju waari wugurru amburru-waṉbini, yagu God nigaajbaj ni-wijangani, ni-wajbarini nigaajbaj ana-wulhu-wulhurr. \v 12 Anaani-yung ngu-magaa ngigawi-wuy, ngarra-Rebecca-wuy, \mi “Nugawi wini-wulawaa na-gujuju-waa, ambaani-waṉagana warra-mandag-bulawaa, amburru-lhamarrii-yinyung wugurru. Nubagi-yung-jinyung na-maḻarrwulubulunga-yinyung, wugurru amburru-waḏa-waḏaḏ, marri wugurraayung warru-mandag na-maḻamarrijung-jinyung, ambarra-yandhurrbangana wugurru.”\x + \xo 9:12 \xt Genesis 25:23.\x* \m Dani-yung ni-yamayn na-God. \p \v 13 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Wiijamana anaani-rruj ana-wubiba waarrarrina, na-God ni-yamayn anaani, \mi “Jacob nga, ngaya nganu-ngaynbandangi, yagu na-Esau niga waari nganu-ngaynbandangi niga.”\x + \xo 9:13 \xt Malachi 1:2-3.\x* \m Na-God yaani-yung ni-yamaa, na-nidhaawu-yung. \p \v 14 Marri yangi nugurru aadanu nurraaḻamin-jamana? Na-God waari ani-wijangani niga anaandhurrg, waari yamba niga anu-ngaynbandangi na-Esau-wuy? Girrjag! \v 15 Na-God yijgubulu ni-wijangayii niga andhurrg. Anaani wiijamana, yaani-yung nu-yambini na-Moses-guy, \q1 “Warrubawi-yung-maynji nga-wajbarina, \q2 ngaya ngamba-man.galagana marri ngaya ngamba-warrngayungana wugurru.”\x + \xo 9:15 \xt Exodus 33:19.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-God, nu-magaa na-Moses-guy. \p \v 16 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Na-God nigaajbaj ngarrani-wiri-gana, ngarrani-man.galagana yamba. Ari ngaanu-ngaynbandii ngagurru, ngaanaa-mijgalmina, yagu waari aadani-yung-gala, yagu niga ngarrani-wiri-gana ngagurru anaani. Niga anaani-yung ngarrani-man.galagaa. Dani-yung-gala nga, ngarrani-wiri-gana niga. \v 17 Anaani wiijamana anaani-yung nu-magaa yaga na-Pharaoh-wuy, \mi “Yagu ngaya ngana-wiri-gaa nugurru, nguynju nganamba-bajiyiyina nugurru ngayawi-nyinyung ana-lhuḏ marri warraarrawindi-lhangu amburru-marrbuy ngayawi-nyinyung ana-muwaj ana-lhal-lhangu-waj.”\x + \xo 9:17 \xt Exodus 9:16.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-God. \p \v 18 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? God nigaajbaj ni-wijangani warruburru-yung-jinyung warra-mulung-arrgi-yung warra-wurru-wurruj, burru-yung marri ambani-man.galagana wugurru. Yagu warruburru-yung warra-mulung-aynbaj, God nigaajbaj ni-wijangani, warruburru yungguyung, burru-yung marri ambani-yinag-baḏa-waḏaḏ-gana niga. \p \v 19 Yangi yuga nugurru nurraaḻamin-jamana aadanu? Ari numburru-yamana, “Anubani-yung-maynji aniijgubulu, a-yangi yungguyung na-God ngarrani-lhajbumana niga? Anubani-yung-maynji na-God niga ani-wijangayii, anubani anggiij-baḏa-waḏaḏ wugurru. Waari warraaynbaj wunu-lhambu niga,” numburru-yamana ari. \p \v 20 Yagu nugurru aadanu nurru-wurruj. Yagi nurru-yambi aadani-yung-jii. Waari nurru-wundangi niga na-God. Anaani wiijamana. Warra-wurruj-maynji anubani-yung ambu-maṉdhii anaaynbaj, yagi anubani-yung wanggu-yambi wugurru, “A-yangi yungguyung ngaya anaani nimba-maṉdhangi anaani?”\x + \xo 9:20 \xt Isaiah 29:16, 45:9.\x* \v 21 Na-wurrujung-maynji nubagi-yung animaaḻnga-maṉdhi manaaḻnga, anubani ani-maṉdhi aynba-gaynbaj-jinyung niga, nigaajbaj yamba anubani-yung, ni-wijangayii anaani ni-maṉdhii niga. Ari amaaynjaabugij-gala amaaḻnga ari anima-maṉdhi amuulawaa mana-gaṉdharra, manaaynbaj ari manubama-yung ama-mamanunggu, marri manaaynbaj manubama-yung amaaladi-wina yij-gaynbaj-jinyung. Manubama-yung manaaḻnga waari ma-wijangi magurru. \p \v 22 Nugurru numburraawanggina anaani. Warruburru-yung warraalaaladi, niga na-God wanii-ḏiyaldhii wugurru. Wurrugu marri malgadhaadharri, warraawurru-yung ambani-jadugang niga. Yagu wurrugu marri wani-rangarrii, ni-lhambaamburrg niga. Wudani-yung-gala ngarrani-bajiyina ngagurru, anubani-yung niga ani-riyaldhang maaḻamburrg-galawaj, wurraalaaladi yamba wugurru. Marri ngijang ngarrani-bajiyina, niga niwu-waṉagana lhuḏ, ngarrani-wiri-gana-yinyung, ngagurru anaani. \v 23 Marri ngijang, ngarrani-bajiyina, ngagurru ngarraniiyii aadanu wu-milhiynjina-yinyung. Anubani-yung wu-runggal windiyung marri wu-mamanunggu, anubani ambaḻaman-galawaj wugurru. Anubani ngarrani-maṉdhangi, nguynju yungguyung ngaambu-burraa wubani-rruj wu-milhiynjina-rruj. \v 24 Niga ngarranii-gaḏangi ngagurru. Waari nurraaj-bugij-bugij-magaa anaani warra-Jew-magaa, nugurraayunggaj warra-Gentile aadanu. \p \v 25 Anaani wiij-nguynju, na-God ni-yambini anaani-rruj ana-wubiba-rruj, wu-mayini Hosea, ni-yambini warruburru-yung-jinyung warra-Gentile. Ni-yamaa, \q1 “Waadurru warra-wurru-wurruj waari ngayawi-nyinyung-magaa warra-wurru-wurruj. \q2 Yagu wurrugu marri, ngamba-mayana warruburru-yung ngayawi-nyinyung warra-wurru-wurruj wugurru. \q1 Waadurru warra-wurru-wurruj, waari ngamba-ngaynbandangi wugurru. \q2 Wurrugu marri ngamba-ngaynbandang wugurru.”\x + \xo 9:25 \xt Hosea 2:23.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-God. Marri ngijang, ni-yamaa, \q1 \v 26 “Aadani-rruj ana-lhal, anubani-yung nga-yamaa, \q2 ‘Nugurru aadanu waari ngayawi-nyinyung-magaa.’ Anubani-rruj ana-lhal-aynjaabugij-duj, \q1 ngaya ngamba-mayana, \q2 ‘Warra-mijburrayung na-God-jinyung na-wiri-nyung-jinyung nugurru.’”\x + \xo 9:26 \xt Hosea 1:10.\x* \m Dani-yung ni-yamaa. \p \v 27 Yagu nubagi-yung na-Isaiah, naagi-yung naa-ja-jambini-yinyung na-God, naagi-yung niiḏangi, anaani ana-lhaawu, ni-yambini warruburru-yung-jinyung warra-Israel. Ni-yamaa, \q1 “Warruburru-yung arraarrawindi garnyirrimba wurru-wurruj, nguynju yaga amudamu ama-mangarag ama-madha-gaḻaḻij-baj-jii, wuu-yamana wugurru, \q2 warruburru warra-wurru-wurruj warra-Israel. \q2 Yagu wiiya aadanu. Nigaayung na-God ambani-wiri-gang ambaadharra niga. \q1 \v 28 Nigaayung na-Buunggawa warruburru-yung ambani-jadugang warruburru-yung warra-wurru-wurruj wugurru. \q2 Ani-waṉbang niga, ani-nguḻu-nguḻubiyn-bindiyung, wubani yaga nguynju wani-lhalamayaa warruburru-yung niga.”\x + \xo 9:28 \xt Isaiah 10:22-23.\x* \m Dani-yung ni-yamaa. \p \v 29 Anaani wiij-nguynju wugurru, na-Isaiah ni-yambini, anu…bani-yunggaj, \q1 “Niga na-Buunggawa warraarrawindi-lhangu-yinyung, yagi-magaa ani-wijangani niga, \q2 yagi-magaa ngaamba-lhangarrmaa ngagurru warra-mijburrayung anaani. \q1 Anubani-yung ngaambani-jadugaa-magaa niga, ngaambu-yamaa-magaa \q2 nguynju warruburru-yung-jii yaga warraalaaladi-yii \q1 wubani-rruj a-lhal wu-mayini a-Sodom-jii-magaa ngaambu-yamaa. \q2 Marri warruburru-yung-jii wubani a-lhal-aynbaj a-Gomorrah-yii ngaambu-yamaa-magaa ngagurru, \q2 wuu-lhagarra-ngawini-yii yaga, wurraalaaladi yamba warruburru-yung wanggu-jadugayn ngura, wanggu-nangaa wugurru.”\x + \xo 9:29 \xt Isaiah 1:9.\x* \m Naagi-yung ni-yambini na-Isaiah, ni-yamaa. \s1 Warruburru-yung warra-Israel marri ana-mamanunggu ana-lhaawu. \p \v 30 Nugurru aadanu yuga nurru-marrbuy aḏaba anaani? Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung warra-Gentile, waari warruburru-yung amburru-maaḻamburrg-gini na-God-guy wugurru, waari yamba wugurru amburraawanggini nigawi-nyinyung. Yagu nigaayung na-God wani-maaḻamburrg-gaa wugurru. Niga wani-maaḻamburrg-gaa, yagu yamba wugurru wuu-jambarrgiiyn. \v 31 Yagu wugurraayung warruburru warra-Jew, warruburru-yung wirri-waṉagana anaani ana-lhaawu-runggal. Anaani-yung ngarranggu-magana ngaambu-maaḻamburrg-jinyung ngagurru. Warraawurru-yung warra-Jew, waari ambii-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal. Wudani-yung-gala, waari na-God ambani-maaḻamburrg-gaa wugurru. \p \v 32 Nugurru aadanu numburraawanggina, ajigala yuga niga waari ambani-maaḻamburrg-gaa wugurru? Warruburru-yung wirri-ngaynbandangi, amburru-waṉbini yungguyung maaḻamburrg-galawaj, amburru-maaḻamburrg-gini wugurraajbaj yingga. Yagu waari ambuu-jambarrgini wugurru, yigaj! \p Anaani nguynju yaga wurru-rabina yaga. Anaani wiijamana nguynju yaga amudamu ama-ṉuga-yii, marri wuu-ḻambaḻayidii yaga marri wuu-rabina, wuu-yamana. Manaama mana-ṉuga, wiijamana na-Jesus Christ-jii. Marri waari ambuu-jambarrgini nigawi-wuy. \v 33 Ana-wubiba anaani-rruj waarrarrina wu-yamana, God ni-yamaa, \q1 “Numburraawanggina nugurru, ngaya nganu-lharrganjii nubagi na-wurrujung, wubani-wuy a-lhal Zion. \q2 Niga nubagi-yung nguynju yaga wubama ama-ṉuga-yii. \q1 Anubani warra-wurru-wurruj anubani-rruj wugurru amburru-dhabaḻayidii wubama ama-ṉuga-rruj, anubani ambuu-rabina. \q2 Yagu warraaynbaj-maynji ambu-jambarrgina nigawi-wuy, waari warrubawi-yung ngarraambulijgi ngaya anaani.”\x + \xo 9:33 \xt Isaiah 28:16.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-God, nubagi-yung-jinyung na-Jesus Christ-jinyung. \c 10 \p \v 1 Murruyung-gaang, anaani ngaya ngawu-ngaynbandii windiyung, nganu-yandhawiwanjii na-God, anaani wuguuguni-wugij nganu-yambina, nguynju yadhu warruburru-yung ambani-wiri-gang, warra-Jew. \v 2 Anaani nga-yamana, nga-marrbuy anaani, warraawurru wurru-waṉbina arrawindi, nguynju yadhu niga na-God ambunu-waḻaaḻarrijgana niga. Yagu waari amburru-marrbuy-maa-windiyung aniga-yung niwu-ngaynbandii-yinyung wugurru. \v 3 Wugurru wurru-maḻaḻadi aniga-yung ambani-maaḻamburrg-gana-yinyung na-God niga. Wugurru wurraaḻamin-jamaa, yingga wugurraajbaj amburru-maaḻamburrg-gina wugurru. Waari ambunu-yandhurrbangaa, waari ambunu-lharrgandi anubani-yung ambani-maaḻamburrg-gaa wugurru. \p \v 4 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Anubani ana-lhaawu-runggal na-Moses-inyung, anaani ngarranggu-yiyina nigawi-nyinyung na-Christ-jinyung. Nguynju yadhu warruburru wuu-jambarrgina-yinyung warraarrawindi, nigaayung na-God ambani-maaḻamburrg-gana wugurru. \s1 Na-God ngaambani-wiri-gana, ngagurru-maynji ngaambu-jambarrgina na-Jesus Christ-guy. \p \v 5 Nugurru numburraawanggina, anaani-yung-jinyung ana-wubiba, ni-warrarrangi-yinyung na-Moses wu…bani-yunggaj wugurru. \mi “Warrubawi-yung-maynji warra-wurruj ambii-yandhurrbangana-maynji anaani ana-lhaawu-runggal, nguynju yadhu ambu-maaḻamburrg nigawi-wuy na-God-guy, anubani warrubawi-yung ambu-burraa ambu-wiri, anubanila-wala ana-lhaawu-runggal-wala.”\x + \xo 10:5 \xt Leviticus 18:5.\x* \m Anaani ana-wubiba wu-yamana. \p \v 6 Yagu yuga warraaynbaj aadani-yung ambu-waṉbina wugurru? Waari. Waari anaani ngaanggu-yandhurrbang anaani ana-lhaawu-runggal ngagurru. Yagu wiiya aadanu. Anaani yamba aḏaba ngurru-maaḻamburrg, ngagurru yamba ngurru-jambarrgiiyn, nigawi-wuy na-Jesus Christ-guy. \p Anaani wiij-nguynju, ana-wubiba ngarranggu-magana, \it (Deuteronomy 30:12-14)\it* “Yagi nagang aadanu nunggiijangi nugaajbaj, \it ‘Yangi-nyung yuga warrubawi ambu-yaarri anaarrwiyaj,’\it* ” wu-yamana ana-wubiba. Anaani wiijamana, yagi nuṉḏumi, nunggu-lhaawu-ragi ana-lhaawu-runggal. Anaani yamba ana-lhaawu-runggal ngarranggu-magana na-Christ-jinyung. Yagi nuṉḏumi, nunu-yarrijgi anaarrwar-wala na-Christ niga. Ni-yanggi yamba anubagala aḏaba. \v 7 Marri anaani ana-wubiba ngijang wu-yamana, “Marri yagi nunggiijangi, \it ‘Yangi-nyung yuga ambu-yaarri, ambu-jaryara anubani anaalagararij-guy wugurru?’\it* ” \p Yagu anaani wiijamana, niga-waj Christ yamba yagi nunu-ḻaḻagi ana-ngawij-gala. Ni-ḻaḻagiiyn yamba aḏaba. \v 8 Yagu numburraawanggina anaani-yung, ana-wubiba wu-yamana, “Ana-lhaawu yamba aadanu wu-burraa nugawi-rruj warubaj. Nugawi-rruj a-lhaguḻa-rruj, marri nugawi-rruj aandhiri-rruj,” wu-yamana ana-wubiba. Aadanu ana-lhaawu, anubani-yung nguu-jambarrgina-yinyung ngagurru. Anaani ana-lhaawu, yaani nga nurri-nyinyung narra-magana-yinyung. \v 9 Nagang yamba barra-magana-maynji warra-wurru-wurruj-guy, ba-yamana-maynji “Na-Jesus niga ni-Buunggawa,” marri ba-jambarrgiiyn-maynji nugawi-rruj aandhiri-rruj, na-God nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala, anubani-yung na-God niga ani-wiri-gang nagang aadanu. \v 10 Anaani wiijamana, warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-jambarrgiiyn wugurri-nyinyung-duj anaandhiri, wudani-yung-gala, nigawaj God wani-maaḻamburrg-gana wugurru. Marri warrubawi-yung warra-wurruj wu-yambina-maynji “Na-Jesus niga ni-Buunggawa,” niga-waj God warrubawi-yung wani-wiri-gana wugurru. \p \v 11 Yigaj! Anaani ana-wubiba wu-yamana, “Warraaynbaj-maynji ambu-jambarrgina nigawi-wuy, waari warrubawi-yung ngarraambulijgi ngaya anaani,” wu-yamana ana-wubiba. \p \v 12 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Anaani ana-wubiba wu-yambina warraarrawindi-yinyung ngagurraa. Warra-Jew marri warra-Gentile, ngagurru ngurraaynjaabu anaani. Aynjaabu-nyung na-Buunggawa-yung, naagi-yung warraarrawindi-lhangu-yinyung niga. Marri anubani-yung ngarraniiyii anaambaḻaman-jinyung warraarrawindi-wuy, ngagurru nguunaa-gaḏii-yinyung nigawi-wuy. \v 13 Anaani yamba ana-wubiba wu-yamana, “Warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambunaa-gaḏii nigawi-wuy na-Buunggawa-wuy, warrubawi-yung ambani-wiri-gang wugurru.” Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \p \v 14 Yagu warrubawi-yung-maynji yagi-maynji wu-jambarrgi, yuga ambunaa-gaḏii nigawi-wuy? Girrjag! Marri warraaynbaj-maynji warrubawi-yung yagi-maynji wu-wawanggi nigawi-nyinyung-jinyung ana-lhaawu, mana-warang-mirri, yuga ambu-jambarrgina nigawi-wuy? Girrjag! Marri warraaynbaj-maynji yagi-maynji warra-maga-magi ana-lhaawu, yuga ambu-wawanggina wugurru? Girrjag! \v 15 Marri niga-maynji na-God yagi-maynji wani-lharrgi, wirri-lhaawu-yarrijgi ana-lhaawu, yuga warrubawi-yung ambarra-magana anubani ana-lhaawu wugurru? Girrjag! Marri wudani-yung-gala nga, waari wu-wawanggi wugurru. \p Yigaj! Anaani waarrarrina wu-yamana,\x + \xo 10:15 \xt Isaiah 52:7.\x* \mi “Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wirri-lhaawu-yarrijgina-yinyung yij-mamaaḻang lhaawu, anaani wu-yamana nguynju yaga wudanu a-mun wurru-mun-mamarriynjina wurru-yaarri wugurru, wu-yamana, yagu yamba warraa-jurii yij-mamaaḻang lhaawu wugurri-wuy,” \m wu-yamana ana-wubiba. \p \v 16 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Ngubindi-windiyung, warruburru-yung warra-Jew wurraawanggini aḏaba ana-lhaawu. Yagu warra-mulung-arrgi-yung waari ambi-yandhurrbang, anaani ana-lhaawu. Anaani wiijamana, naagi na-Isaiah ni-magini wu…bani-yunggaj, anaani ana-wubiba-rruj, \mi “Buunggawa, waari warraaynbaj ambu-jambarrgini, anubani-yung nurru-magini-yinyung, anaani-yung nurru.”\x + \xo 10:16 \xt Isaiah 53:1.\x* \m Dani-yung ni-yambini na-Isaiah. \v 17 Anaani wiijamana, warruburru-yung-maynji ambarra-magana na-Christ-jinyung, wugurraayung anubani-yung ari amburru-wawanggina, anaani ana-lhaawu. Marri ari amburru-jambarrgiiyn wugurru. \p \v 18 Anaani ngaya ngana-yandhawiwanjii nugurri-wuy. Yuga wurraawanggini waadurru? Yii, wurraawanggini aḏaba. Anaani ana-wubiba wu-yamana, \q1 “Yagu wugurri-nyinyung ana-lhaawu lhangarrmayn anaarrawindi-yinyung ana-lhal \q2 marri wu-yanggi dhawawarumayn ana-lhal-lhangu.”\x + \xo 10:18 \xt Psalms 19:4.\x* \m Dani-yung wu-yamana anaani ana-wubiba. \v 19 Yigaj! Warruburru-yung warra-wurru-wurruj warra-Israel, wurraawanggini anaani ana-lhaawu na-God-jinyung. Marri yuga wurru-marrbuy-maa anaani-yung ana-lhaawu? Yii. Na-Moses ni-yambini wu…bani-yunggaj, anaani na-God ni-yamayn, \q1 “Anaani ngaya nganamba-margirijgang warruburru-yung a-lhal-aynbaj-jinyung a-lhal wurru-burraa. \q2 Marri warruburru nurraan-jamana warruburru wu-yilg, ari numburru-riyaldhang aadanu, ngaya-waj yamba ngarraa-gaḏii wugurru.”\x + \xo 10:19 \xt Deuteronomy 32:21.\x* \m Anaani ana-wubiba wu-yamana. \v 20 Marri naagi-yung na-Isaiah ni-yambini andhurrg warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy, anaani ni-yambini na-God-jinyung a-lhaawu, \q1 “Warra-wurru-wurruj warruburru waari ngayawi-wuy ngambambiigalhaga-lharrmangi anaani, yagu ngambi-lhangarrmayn aḏaba. \q2 Warruburru-yung waari ngambambi-yandhawiwandi ngaya, yagu ngarra-yiyini wugurru ngayaajbaj.”\x + \xo 10:20 \xt Isaiah 65:1.\x* \m Yaani-yung ni-yamaa na-God, ni-yambini warruburru-yung-jinyung warra-Gentile. \p \v 21 Yagu ni-yambini-wugij niga, nga ni-yambini warruburru-yung-jinyung wugurraayung warra-Israel, ni-yamaa niga, \q1 “Anaani ngayawi-nyinyung ana-waṉja ngaya ngawu-ḻaḻagayn ngamba-maṉmani yungguyung warraawurru warra-wurru-wurruj, wuguuguni-wugij, \q2 yagu waari ngambambi-yandhurrbangaa wugurru, marri wurru-yina-baḏa-waḏaḏ-bugij.”\x + \xo 10:21 \xt Isaiah 65:2.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-God. \c 11 \s1 Na-God ni-wandha-wuguuguni-wugij wani-man.galagana warruburru-yung warra-Israel wugurru. \p \v 1 Ngaya ngana-yandhawiwanjii anaani nugurri-wuy, yuga na-God ari niga waniirruyn nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj? Yagu girrjag! Nga waari ambaniirru. Ngaayunggaj anaani nga-marrbuy, ngaya yamba a-Israel-inyung, anaani. Ngaya anaani na-Abraham-jinyung wubani-yunggaj-jinyung ngaya. Ngaya anaani warruburru-yung warru-mandag na-Benjamin-jinyung. \v 2 Na-God waari warraawurru-yung ambaniirru niga. Anubani ni-marrbuy wu…bani-yunggaj. \p Nugurru aadanu nurru-marrbuy anaani ana-wubiba-rruj, na-Elijah-yinyung. Anubani-yung nu-lhangayaani na-God niga warruburru-yung-jinyung warra-Israel-inyung, wani-lhajbini yamba niga. \v 3 Anaani-yung ni-yamaa, nu-magaa na-God-guy, \mi “Buunggawa, warruburru nimbii-ja-jambini-yinyung nugawi-wuy, warruburru warruumana wugurru. Manubama-yung wirrima-muṉḏugaa-yinyung mana-ṉuga manubama-yung nugaa yungguyung, ngijang wirrimaarra-yarraana magurru. Yagu ngayaaj-bugij aḏaba nga-wiri-mayn anaani nga-burraa. Ngayawi anaani ngambiigalhaga-lharrmani, nguynju yadhu ngambambiimana ngaya.”\x + \xo 11:3 \xt 1 Kings 19:10,14.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-Elijah. \v 4 Yagu nigaayung na-God nu-yambalmayn, \mi “Ngaya anaani ngarraarra-waṉagana warra-waḻya-waḻya 7000. Warruburru-yung wugurru waari amburru-burrdi anubani-wuy ana-lhawadhawarra-wuy, anubani wu-mayina anu-muwaj Baal.”\x + \xo 11:4 \xt 1 Kings 19:18.\x* \m Dani-yung ni-yamayn naagi-yung na-God. \p \v 5 Yigaj! Anaani-yung wiij-nguynju, ana-malg-jimbaj wurraadharra wurru-burraa nigawi-rruj na-God-duj, nigawaj yamba ni-wajbarini, wani-walgaṉmaa wugurru. \v 6 Warruburru-yung wani-walgaṉmaa, wiiya anubani-yung wurru-waṉbini-yinyung wugurru anaandhurrg yagu. Yagu niga-magaa ambani-maṉmangi-magaa wugurri-wala wurru-waṉbini-wala ana-maaḻamburrg-galawaj, yagi-magaa ambani-walgaṉmaa-magaa niga. \p \v 7 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Warraawurru-yung warra-wurru-wurruj warra-Israel wugurru wirriigalhaga-lharrmangi anubani anaaynbaj. Wirri-ngaynbandangi amburru-maaḻamburrg-maa na-God-guy. Yagu waari anaani ambirriij-dhangarrmaa wugurru. Yagu na-God niga ni-wajbarini wurraadharra, burru-yung wani-yayn wugurri-wuy, wirriij-dhangarrmaa aḏaba. Yagu warruburru warra-mulung-arrgi-yung wugurraayung, nigaayung na-God wani-yina-baḏa-waḏaḏ-gaa wugurru. \v 8 Anaani waarrarrina wiijamana, \q1 “Na-God wani-lhambini, waari ambirri-maḏbini-windiyung wugurru, waari amburraawanggini ana-maaḻamburrg. Marri wani-yina-baḏa-waḏaḏ-gaa waadurru-yung. \q2 Waari ambirri-maḏbini, amburraarranggaa, wurraamunmangi yamba wugurru. \q1 Marri maadama-yung mana-warang nima-dhidiyn, nguynju yadhu waari amburraawanggini wugurru. \q2 Anaani wu…bani-yunggaj wiijamana, murrubu marri ana-yimbaj anaani-rruj, wu-yamana.”\x + \xo 11:8 \xt Deuteronomy 29:4, Isaiah 29:10.\x* \m Dani-yung ana-wubiba wu-yamana. \p \v 9 Marri na-David niga ni-yamaa, \q1 “Wugurru amburru-nguyii-maynji ana-runggal ana-marrya, ba-maṉdhii nguynju ambuu-riganjii aḏaba, amburru-rabina yungguyung. \q2 Marri wugurri-nyinyung ana-guḏu-guḏu ana-marrya, amburraa-gaagiyn anubani anaaladi wugurru! \q1 \v 10 Waari wirri-maḏbu wurraarranggi wugurru, amburraamunmani yamba. \q2 Marri ambuu-rulbu-warra amburru-wuguuguni wugurru, wurru-mijgalmina yamba angudu.”\x + \xo 11:10 \xt Psalms 69:22-23.\x* \m Anaani-yung ni-yambini na-David-jinyung ana-lhaawu. \p \v 11 Ngaya anaani ngana-yandhawiwanjii nugurri-wuy. Warruburru-yung warra-Jew wurru-yarramaa wulguy na-God-gala. Yagu yuga warruburru-yung amburru-burraa wugurru amburru-malanganyanay amburraandha-wuguuguni? Girrjag! Yagu yamba wurru-waṉbini aladi, na-God wani-wiri-gayn warruburru-yung warra-Gentile. Wudani-yung-gala, ari wugurraayung warruburru-yung warra-Jew ambirri-ngaynbandii amburru-burraa nguynju warruburru-yung-jii warra-Gentile-yii. \p \v 12 Nugurru aadanu numburraawanggina dani-yung. Wurru-waṉbini anaaladi warruburru-yung warra-Jew. Na-God nigaayung wani-yayn warruburru-wuy warra-Gentile-wuy warraarrawindi-lhangu-wuy, yij-mamaaḻang-galawaj nga. Yagu warruburru warra-Jew wugurru wuu-yanggi aaladi-wuy, nigaayung na-God warruburru-yung wani-yayn warra-Gentile-wuy, yij-mamaaḻang-galawaj. Yagu niga-maynji wurrugu na-God warruburru-yung warra-Jew, ambani-wiri-gang-maynji niga, anubani-yung warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj amburraarra-mani a…rrawindi yij-mamaaḻang-bindiyung nga. \s1 Na-God wani-wiri-gana warruburru-yung warra-Gentile. \p \v 13 Ngaya anaani nga-yambina nugurri-wuy warra-Gentile-wuy. Anaani God ngani-lharrgang nugurri-wuy, marri anaani ngaandha-wuguuguni nga-yambina aadani-yung-jinyung ngaya. \v 14 Nguynju yadhu ngayawi-nyinyung nurraalgurmaynjini-yinyung, warruburru-yung warra-Jew ari warruburru ambirri-ngaynbandii amburru-burraa nguynju nugurri-yii aḏaba. Ari na-God nigaayung ambani-wiri-gang mulung-arrgi-yung ngijang. \p \v 15 Nugurru aadanu numburraawanggina aḏaba. Niga na-God waniirruyn, warra-Jew, marri anubanila ari wugurraayung warraarrawindi warra-Gentile amburru-waliynjang nigawi-wuy. Wugurru-maynji amburru-waṉbina, marri ngijang na-God-maynji ambaniigijgiyn warruburru warra-Jew, wugurraayunggaj, anaani anggiij-maṉdhina-windiyung aḏaba, nguynju yaga warrubawi-yung wu-ngawina-yinyung ambu-ḻaḻagiiyn-maynji warrubawi-yung ambu-wiri-mang ngijang, wiijamana anaani. \p \v 16 Ngaya anaani nga-marrbuy, warruburru-yung warra-Jew amburraagina na-God-guy wugurru. Warruburru-yung yamba warra-miyn-ngambara, wugurraayung wurru-burri nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj wugurru warruburru-yung. Anaani wiijamana. Anubani-maynji ana-marrya ambu-maṉdhii anggu-rayn-budaa anu-ḏayn, anubani-yung-maynji ana-winyig ambunuuyn ana-wulhu-wulhurr na-God-guy, anubani wugurru anggu-maṉngulg. Yagu wudani-yung-gala aḏaba, anubani-yung ngijang ana-runggal anubani-yung, wugurraayunggaj anggu-maṉngulg anubani-yung. \p Nugurru yuga nurru-marrbuy? Warruburru-yung warra-miyn-ngambara, wurru-yamaa nguynju anubani ana-wulhu-wulhurr-inyung ana-marrya wugurru. Anaani wiij-nguynju, anubani-yung yaga wu-janggal-waldha-waldharrii ana-rangag anubani wugurraayung anggu-maṉngulg-maynji, marri anuuguni anaarrwar-inyung anggu-lhara-yinyung anubani wugurraayung ana-rangag anggu-maṉngulg ngijang wugurraayunggaj. \p \v 17 Nugurru numburraawanggina anaani. Anaani nguynju yaga na-God anubani niwu-waṉḏa-wagiwayn ana-rangag, marri niwu-waṉḏa-yadangi wubani a-rangag-aynbaj-gala a-rangag wugurru. Anaani anaaynbaj anu-gubaṉḏa anubani-yung wiijamana aadanu nugurru-waj aadanu Gentile. Aadanu nurraa-garra-ḻibi-ḻibawaynjina, anubani aniij-mamaaḻang, nguynju yaga wubani wugubaṉḏa mani yaga marrya a-wungujang-gala, wubani-rruj waanaanuynjungina-rruj-gala. \p \v 18 Yagi nugurru nurru-lhama-lhami aadanu warruburru-wuy warra-Jew-guy, nguynju wubani-yung-jii yaga a-wugubaṉḏa-yii, yagi nuu-lhama-lhami nugurru wubani-wuy aaynbaj-guy-yii wugubaṉḏa. Aadanu nugurru aadanu aḏaba nuu-yadiynjiyn a-rangag-guy, yagu yagi nuu-lhama-lhami nugurru. Nugurru nurru-marrbuy anubani anu-ngujang, anubani-yung wirri-waṉagana anaani-yung-jinyung anu-gubaṉḏa. Anaani anu-gubaṉḏa waari aban-baṉagang wugurru. \p \v 19 Ari yaani-yung numburru-yambina, “Na-God niwu-wagiwayn anu-gubaṉḏa, marri yuuguni niga nani-dhabiḏbini, nurru anaani,” numburru-yamana ari. \p \v 20 Yaani anaani yijgubulu. Na-God niwu-wagiwayn waari yamba warruburru-yung ambuu-jambarrgini, warruburru-yung warra-Jew. Yagu nugurru aadanu warra-Gentile, nani-yadangi, nugurru yamba nuu-jambarrgiiyn aadanu. Wudani-yung-gala, yagi nuu-lhama-lhami nugurru. Anubani-yung nugurru numburru-ḏirrngawina nigawi-wuy na-God-guy aadanu. \v 21 Na-God anubani-yung waari ambani-wiri-gaa warruburru-yung warra-Jew. Ari nugurraayunggaj aadanu waari nani-wiri-gi nugurru, anggiiyn-nguynju ari. \p \v 22 Numburraawanggina anaani wiij-bulawaa. Anubani-yung ni-man.galag, marri warrubawi-yung-maynji ambu-waṉbina wugurru aladi, ni-yaal-waḏa-waḏaḏ niga, wani-ngaynbandii yamba amburru-wandhurrg amburru-burraa wugurru. Yagu nugurru-waj nani-man.galagana, numburru-wuguuguni-wugij-maynji numburru-burraa nigawi-rruj, nguynju yadhu nigaayung nambani-man.galagana nugurru. Yagu yagi-maynji nurru-waṉbi anaani-yung, nigaayung ari nambani-wuldhang aadanu. \v 23 Marri warra-mulung-aynbaj-maynji warra-Jew amburraagiyn nigawi-wuy, amburru-jambarrgina-maynji, ngijang ambani-yadang ari. Na-God niga ni-waḏa-waḏaḏ, lhuḏ niwu-waṉagana, anaani anubani ani-waṉbina-maynji niga. \p \v 24 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Anubani-yung niga nani-miyn nugurru, nguynju yaga wubani a-rangag-gala aaynbaj-gala, marri anubani-yung nani-dhabiḏbini nugurru anubani-rruj ana-rangag-duj wubani-rruj waanaanuynjungina-rruj. Wudani-yung-gala, yijgubulu windiyung, anubani-yung anu-gubaṉḏa aniwaagijgiyn ngijang wubani-wuy aniwu-yadang, anubani wugurri-nyinyung-jinyung-guy wubani-wuy wu-wal-lhara-yinyung wubani-rruj yaga. Anaani wiijamana, ambaniigijgiyn warruburru-yung warra-Jew wugurru nigawi-wuy. \s1 Na-God ngarrani-man.galagana ngagurru warraarrawindi-lhangu anaani. \p \v 25 Anaani ngana-ngaynbandii ngaya numburru-marrbuy anaani wiij-miḏaamimi yamba, murruyung-gaang. Nguynju yadhu yagi nurru-lhama-lhami, yagi nugurraajbaj nurru-yina-mamaaḻang-gi nugurru. Warruburru-yung mulung-aynbaj warra-Israel wuu-ḻamumundhini wugurru. Wurrugu marri, na-God wugurraayunggaj marri ambani-wiri-gang warra-Gentile, warraarrawindi-lhangu warruburru-yung ni-wajbarini-yinyung niga. \v 26 Wudani-yung-gala nga, warruburru-yung warra-wurru-wurruj warra-Israel, bani-yung marri ambani-wiri-gang aḏaba. Anaani waarrarrina, na-God ni-yamaa, \q1 “Nubagi-yung na-wurrujung ani-yaarri anuwagala ana-Zion-gala, ambani-wiri-gang-jinyung wugurru. \q2 Anubani-yung aniij-galaaladi, anubani waari-yinyung nganggu-warra-ngaynbandang ngaya, naagi na-wurrujung aniwu-warra-yarraana niga, warruburrala-wala warra-wurru-wurruj na-Jacob-jinyung.\x + \xo 11:26 \xt Isaiah 59:20-21.\x* \q1 \v 27 Yaani-yung ngaya ngarra-lhalamayana, \q2 anaani ngambaa-jarina ngaya, wugurri-nyinyung anaaladi.”\x + \xo 11:27 \xt Jeremiah 31:33-34.\x* \m Yaani-yung na-God ni-yambini, na-ni-dhaawu-yung. \p \v 28 Nugurru yuga nurru-marrbuy anaani nga-yambina-yinyung? Warra-Jew warruburru-yung wurraabalguyungaynjina nigawi-wuy na-God-guy, waari yamba anubani ambuu-jambarrgini nigawi-nyinyung ana-mamanunggu ana-lhaawu. Yagu anaani nugurraa yungguyung warra-Gentile, nugurru yamba nurru-jambarrgiiyn aḏaba. Yagu niga na-God ni-wajbarini wugurru warra-Jew, wani-ngaynbandii-wugij wugurru, niga yamba wani-lhalamayaa warruburru warra-miyn-ngambara anu…bani-yunggaj. \v 29 Yagi ngagurru nguunaaynbijgi na-God niga. Nigaajbaj ani-wijangayii-yinyung, marri ambaniiyii-yinyung warruburru, marri ambanii-gaḏii-yinyung. Waari ni-wijaḻgiwajgi niga. \p \v 30 Yigaj! Anu…bani-yunggaj nugurru warra-Gentile, waari numbunu-yandhurrbangaa niga na-God. Yagu niga na-God aḏaba nani-man.galagana. Waari yamba wugurru warra-Jew ambunu-yandhurrbangaa wugurru. \p \v 31 Anaani wiij-nguynju, waari aḏaba ambunu-yandhurrbang na-God, ana-malg-jimbaj. Wudani-yung-gala, wurrugu marri na-God anubani-yung ambani-man.galagang, nugurru yamba nani-man.galagaa aadanu. \p \v 32 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Anaani wiijamana, na-God niga ni-wijangani, ngagurri-nyinyung warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj, waari yamba ngaanu-yandhurrbang niga. Ni-wijangani anaani, nguynju yaga ngarranggu-dhidangi ngagurru, nguynju yungguyung ngaanaa-gaḏii nigawi-wuy, marri ngaambani-man.galagang, ngagurru warraarrawindi-lhangu anaani. \s1 Ngagurru ngaanu-warraarriwana na-God. \p \v 33 Yigaj! Na-God ni-wijangayii runggal-windiyung marri maaḻamburrg-bindiyung niga. Niga ni-yina-mamaaḻang-bindiyung. Niga ni-warra-marrbuy anaarrawindi-lhangu anaani. Nigawi-nyinyung ni-wijangani-yinyung, wu-mamanunggu-windiyung niga. Ngagurru waari ngaambu-wawanggiyn nigawi-yii. Waari ngaambu-marrbuy-magaa niga anubani ni-wijangayii-yinyung wugurru. Anubani-yung nigaajbaj ni-wijangayii-yinyung, waari ngagurru ngaambu-marrbuy-magaa anaani a-yangi yungguyung marri.\x + \xo 11:33 \xt Isaiah 55:8.\x* \v 34 Anaani-rruj ana-wubiba wu-yamana, \q1 “Yuga mulung-arrgi-yung nugurru nurru-marrbuy na-God niga ni-wijangayii-yinyung?\x + \xo 11:34 \xt Isaiah 40:13.\x* \q2 Yuga arrgi-yung wurru-wurruj wunu-yambina ani-waṉbina-yinyung niga? Waari!” \q1 \v 35 “Yuga arrgi-yung wunuuni yuga wurru-wurruj, nguynju yadhu ambani-bayarra-gang niga? Waari!”\x + \xo 11:35 \xt Job 41:11.\x* \m Gun-narda janguny. \mi \v 36 Anaani anaarrawindi-lhangu wugurru wu-warra-yaarri nigawi-wala, anaani ni-warra-maṉdhangi niga-waj anaarrawindi-lhangu. Ni-warra-waṉagana nigawi-rruj a-marang-duj. Anaani anaarrawindi-lhangu nigawi yungguyung aḏaba wu-warra-ngu-burraa. Ngagurru nguunu-warraarriwana na-God-guy, anggu-wuguuguni, yijgubulu. \c 12 \s1 Ngagurru ngaanuuyii na-God-guy, ngagurraajbaj. \p \v 1 Murruyung-gaang, nugurru nurru-marrbuy, niga na-God nani-man.galagana-windiyung nugurri-wuy. Wudani-yung-gala, ngana-magana anaani, numbunuuyii nigawi-wuy na-God-guy. Nguynju yaga wu…bani-yunggaj wurru-nanga-nangaa wubani-yung a-bulugi yaga, wunuuni nigawi-wuy. Anaani wiijamana wugurraayung, numbunuuyii nugurri-nyinyung ana-ngun.gu nigawi-wuy na-God-guy. Anubani-yung anggu-wiri, marri anggu-maṉngulg. Anaani-yung aninggu-waḻaaḻarrijgana niga na-God. Anubani-yung maaḻamburrg-galawaj anubani numbunu-warraarriwana niga, nugurri-nyinyung-gala wudanu a-wiri-wala. \p \v 2 Warra-mulung-arrgi-yung warra-wurru-wurruj wugurru, anaani-rruj-jinyung ana-lhal waari amburru-jambarrgiiyn. Yagi anubani-yung nurraandharrmi nugurru. Numbunu-lharrgang na-God niga nambani-yina-ngu-gadhuwa-wang aadanu nugurru. Nguynju yadhu anubani-yung numburraaynbijgiyn aḏaba, marri anubani-yung numburru-marrbuy-wina na-God-jinyung anubani niwu-ngaynbandii niga. Anaani-yung na-God-jinyung niwu-ngaynbandii niga, anaani anaambaḻaman, anaani-yung ninggu-waḻaaḻarrijgana niga, anaani-yung yij-mamaaḻang-galawaj wugurru. \p \v 3 Anaani ngaya ngani-walgaṉmaa na-God, ngani-lharrgang. Wudani-yung-gala nga, anaani ngana-magana nugurri-wuy, nugurru warraarrawindi-lhangu nurraawanggina-yinyung anaani ana-lhaawu. Yagi nugaajbaj nundhamalhami aadanu. Baawanggina nugaajbaj aadanu andhurrg. Na-God niga ni-waṉbina nugawi-rruj a-yinag-duj daju, nguynju yadhu nu-ngu-jambarrgina nagang. Wudani-yung-gala, nu-ngu-jambarrgina-wala, ba-nguynju-nguynjijgina nugaajbaj aadanu andhurrg wurrugu. \p \v 4 Nugurru numburraawanggina anaani. Ngagurru anaani ngirri-waṉagana anaani ana-ngun.gu. Marri ana-ngun.gu-rruj, ngirri-waṉagana marang, waṉja, marri aniijiijung-gala. Anaani yaga wu-warra-yadina ngagurri-nyinyung ana-ngun.gu-rruj yaga anaani, waarraaṉbina warraaḻgaaḻgaḻ-waj. \v 5 Anaani wiijamana, ngagurru anaani arraarrawindi wurru-wurruj, yagu ngagurru anaani aḏaba ngurraaynjaabu, ngurru-dhabiḏbiynjina na-Christ-duj, nguynju yaga aaynjaabugij a-ngun.gu. Ngurru-waṉbina aynba-gaynbaj-jinyung ngagurru, yagu anubani-yung ngagurru ngurraaynjaabu ngurru-burraa. \p \v 6 Yigaj! Na-God nigaajbaj ni-wijangani, ngarrani-walgaṉmaa ngagurru, nguynju yadhu anubani-yung ngaambu-waṉbina aḻgaaḻgaaḻgaḻ-waj. \p Nagang-maynji nunaa-ja-jambina-yinyung na-God, anubani-yung baaṉbina-wugij, yagi nu-muḏaḏbi, nguynju-waj nagang nu-ngu-jambarrgiiyn. \v 7 Yagu-maynji nagang-maynji aadanu barra-maṉmani-yinyung, baaṉbina, bamba-maṉmani-wugij nagang. Yagu-maynji nagang-maynji baarra-yiyina-yinyung, baaṉbina, bamba-yiyina-wugij nagang. \v 8 Yagu-maynji barra-magana-maynji warruburru warra-wurru-wurruj, nguynju yagi yadhu wurru-ḏirrngawi wugurru, nguynju yadhu wugurru amburru-lhara andhurrg, aadanu bamba-magana-wugij nagang. Nagang-maynji barriiyii-yinyung, warra-wurru-wurruj-guy, bambiiyii-wugij marri bamba-man.galagana nagang. Nagang-maynji barraa-ḏagaana-yinyung, baaṉbina angaḏajung-bindiyung nagang. Yagu nagang-maynji barra-man.galagana-yinyung, anubani-yung baaḻaaḻarrii baaṉbina-yinyung nagang. \p \v 9 Nugurru-waj nambarraa-ḏamarr-ngu-burraa warrubawi-yung ngubindi-windiyung aadanu. Anubani-yung numburraarra-margirang anubani aniij-galaaladi-yinyung nugurru. Marri anubani anaarraambaḻaman-jinyung nimbirri-ngaynbandii, marri nimbirriij-barubaj-gana nugurru. \v 10 Nugurru aadanu numburru-ngaynbandiynjina, nguynju-yii yaga na-nilharri marri ngarra-ngarrilharri-yii aadanu. Marri nugurru numburru-yandhurrbangaynjina aadanu. \p \v 11 Anubani numburraaṉbina yij-mamaaḻang-galawaj, numburraaṉbina angaḏajung, yagi nurru-lhuṉdhi aadanu. Anubani ana-Maṉngulg Mawurr anggu-wabarra-milhii nugurri-wala aḏaba. Anubani numbunu-yandhurrbangana na-Buunggawa nugurru. \v 12 Numburru-wurri-dhaḻagina, aniij-mamaaḻang-galawaj-jinyung nugurru. Wudani-yung-gala, numburru-waḻaaḻarrii. Anubani-yung ana-wungarri-maynji anggu-waṉina nugurri-wuy, anubani-yung nugurru numburru-lhambaamburrg wurrugu. Numbunu-yandhawiwanjii na-God-guy, anggu-wuguuguni, malgarrawindi-wala, numburru-yambina. \v 13 Nambarriiyii warruburru-wuy warra-mulung-aynbaj-guy wurru-jambarrgina-wuy, anubani-yung wirri-ngaynbandii-yinyung wugurru. Warra-wurruj-maynji warrubawi-yung nambi-wagarii nugurru, warrubawi-yung numburru-malngawina wugurri-wuy, nambarra-rangarrii maaḻamburrg-galawaj warrubawi-yung. \p \v 14 Warra-mulung-arrgi-yung-maynji nugurru nambambi-wungarri-dhijgana, yagi narra-rrawi nugurru aadanu. Warruburru-yung nambarraa-jambina na-God-guy, nguynju yadhu ambaniigajij-majgana niga. \v 15 Warra-mulung-arrgi-yung-maynji warruburru-yung ambuu-waḻaaḻarrii, nugurraayung numburru-waḻaaḻarrii aadanu wugurri-rruj. Anubani-yung-maynji ambuu-ruguna-maynji, nugurraayung numburru-ruguna, nambarra-maṉmani wugurru. \v 16 Numburru-wijangayii nugurraajbaj, numburru-waḻamin-nguynju aadanu. Yagi aadanu nugurraajbaj nurru-yami, “Ngaya anaani ngaambaḻaman, waari nguynju yaga warraaynbaj-jii,” yagi nurru-yami nugurru. Warruburru-yung warraambalalari-yinyung, burru-yung nambarra-guwaj-gana nugurru. Yagi nurru-lhama-lhami aadanu. \p \v 17 Warrubawi-yung-maynji warraaynbaj ambu-waṉbina anaaladi nugurri-wuy, yagi nugurraayung nurru-waṉbi anubuguni anaaladi wugurri-wuy. Numburru-wijangayii, nguynju yadhu warraarrawindi-lhangu amburru-marrbuy aadanu nurraaṉbina-yinyung maaḻamburrg nugurru. \v 18 Anubani-yung-maynji numburru-wijangayii nugurraajbaj, yagi nurru-wundangi marri yagi nurru-wiynji, warra-mulung-aynbaj-guy. Anubani-yung numburru-burraa numburru-lhamaamura nugurru. \p \v 19 Guwaj-gaang, yagi narraagagijgi aadanu. God nigawaj anubani ambanii-gaagijgiyn, aadanu ani-riyaldhang andhurrg wugurri-wuy. Nigaaj-bugij ani-waṉbina. Wu-yamana yamba anaani-rruj waarrarrina ana-wubiba-rruj, na-Buunggawa ni-yamaa, \p “Ngaya-waj ngambaa-gaagijgiyn wugurri-wuy andhurrg. Ngaya-waj anaani nganggaṉbina-yinyung aadanu.”\x + \xo 12:19 \xt Deuteronomy 32:35.\x* \m Dani-yung ni-yamaa. \v 20 Marri anaaynbaj ana-wubiba wu-yamana, \q1 “Anubani-yung-maynji warrubawi-yung ambi-margirang nagang, marri warrubawi-yung ambu-marryaadang-maynji, warrubawi-yung bambiiyn nagang marrya. \q2 Yagu ambu-wurrij-guldhang-maynji, yagu bambiiyn guugu nagang. \q1 Marri anubanila-wala ambaambulang-bindiyung wugurru.”\x + \xo 12:20 \xt Psalms 140:10, Proverbs 25:21-22.\x* \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \p \v 21 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Yagi anubani-yung nirri-lharrgi anaaladi nugurri-wuy wu-lhuḏ-ḏumi wugurru. Yagu anubani numburraaṉbina maaḻamburrg-galawaj, yagu nugurru-waj numburru-lhuḏ-jaarri anubani-wuy anaaladi-wuy. \c 13 \p \v 1 Nugurru aadanu warraarrawindi-lhangu, nambarra-yandhurrbangana warruburru-yung nugurri-nyinyung waa-runggu-runggal, anaani-rruj wurru-burraa-yinyung ana-lhal-uj. Yagu yamba God niga ni-wij-maṉdhangi, marri wudani-yung-gala warruburru-yung wurru-burraa wurru-runggal wugurru. Warrubawi-yung-maynji warraaynbaj waari ambani-ngaynbandang ambu-runggal-mi, anubani-yung yagi wu-runggal-mi wugurru. \p \v 2 Wudani-yung-gala, warra-mulung-arrgi-yung-maynji warruburru yagi-maynji warra-ngaynbandi, warruburru-yung waa-runggu-runggal, marri yagi-maynji warruburru-yung waa-yandhurrbi wugurru, ari wugurraayung yagi wunu-yandhurrbi na-God, anubani niwu-ngaynbandii-yinyung niga. Yagu yagi-maynji wunu-yandhurrbi, nigaayung na-God warrubawi-yung ambani-lhajbiyn, marri warruburru-yung waa-runggu-runggal ambarraa-gaagijgiyn wugurri-wuy. \p \v 3 Warruburru-yung waa-runggu-runggal, warraaynbaj-maynji warrubawi-yung, anubani ana-maaḻamburrg-maynji ambu-waṉbina, yagi ari warra-wurrij-bi wugurru. Yagu warruburru-yung wurru-waṉbina-yinyung anaaladi, bani-yung ari ambarra-wurrij-bang wugurru. \p Nugurru aadanu ngirri-magana aḏaba. Yuga nugurru nirri-ngaynbandii nambarra-yamana, warruburru waa-runggu-runggal wugurru? Yagu waari? Ari waari nugurru nimbirri-ngaynbandang narra-yami aadanu. Anubani numburraaṉbina maaḻamburrg-galawaj. Marri anubani-yung nambambi-warraarriwana nugurri-wuy. \v 4 Anaani yamba wurru-mijgalmina nigawi-wuy na-God-guy, nguynju yadhu ngaambu-burraa ngagurru maaḻamburrg yadhu anaani. \p Yagu anubani-yung-maynji numburraaṉbina nugurru anaaladi, anubani-yung nambarra-yamana nugurru. Yijgubulu windiyung warruburru-yung waa-runggu-runggal ari nambambiigagijgiyn, waadurru yamba wurru-mijgalmina nigawi-nyinyung na-God-jinyung. Nigaayung na-God ari nambani-wurrij-bang, numburraaṉbina-maynji anaaladi niga. \p \v 5 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Ngagurru warraarrawindi-lhangu anaani, warruburru ngaamba-yandhurrbangana waa-runggu-runggal, anaanila-wala wugurru wiij-bulawaa. Ari warruburru-yung warra-bu-buunggawa waari ngarrambii-ḏiyaldhi ngagurru. Marri wij-gaynbaj wugurru, ngaambu-marrbuy, anubani ngaambu-waṉbina nigawi-nyinyung na-God-jinyung niwu-ngaynbandii-yinyung niga. \p \v 6 Wudani-yung-gala nga, anubani nambarraa-gaagijgina anu-ṉuga warruburru-wuy waa-runggu-runggal aḏaba. Waadurru yamba wurru-mijgalmina nigawi-wuy na-God-guy. \v 7 Anubani-yung nambarriiyii anubani nambambi-yandhawiwana-yinyung wugurru. Anubani-yung nambambiiyii anu-ṉuga maaḻamburrg-galawaj, warruburru-wuy wuu-lhangayaa-yinyung wugurru waa-runggu-runggal. Numburru-wijangayii maaḻamburrg marri nambarra-yambina anubani maaḻamburrg-galawaj wugurri-wuy, anubani numburraaṉbina maaḻamburrg-galawaj aadanu. Marri anubani numburru-wijangayii warruburru-yung wurru-runggal wugurru. \s1 Ngagurru ngaambu-ngaynbandiynjina. \p \v 8 Nugurru-maynji nambarra-lhalamayana-maynji warraaynbaj-guy, anu-ṉuga yagu aynba-gaynbaj-jinyung, anubani-yung nambarriiyii aḏaba lhugaajgiyalawaj wugurru, nguynju yadhu anubani-yung anggu-jadugiiyn. Marri numburru-wuguuguni-wugij anubani numburru-ngaynbandiynjina, yagi aadanu nurru-muḏaḏbi, anubani-yung yamba waari wu-jadugi. Marri nambarra-ngaynbandii warruburru warra-mulung-arrgi-yung, maaḻamburrg-galawaj. Wudani-yung-gala nirri-yandhurrbangana anubani-yung ana-lhaawu-runggal. \p \v 9 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Anaani ana-lhaawu-runggal wu-yamana, “yagi nurraa-gamajiynji nugurru warra-maṉaṉung yagu warra-waḻya-waḻya,” marri “yagi nagang barra-mulunguwawi warraaynbaj,” marri “yagi nunggamajangi aadanu,” marri “yagi barraa-garra-ngaynbandi warra-mulung-arrgi-yung-jinyung anaarra,” marri anaarrawindi-lhangu anaani-rruj-jinyung ana-lhaawu-runggal, anaani anaarrawindi-lhangu wu-lhaawu-rabalangi wugurru aanila-wala a-lhaawu, “bamba-ngaynbandii warruburru warra-mulung-aynbaj nagang, nguynju yaga nu-ngaynbandiina-yii, nuynjamana.” \p \v 10 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Nambarra-ngaynbandii-maynji warraaynbaj, marri yagi nurru-waṉbi nugurru anaaladi wugurri-wuy. Yigaj! Nambarra-ngaynbandii-maynji warruburru warraarrawindi, yagu anubani nimbirri-yandhurrbangana anaani ana-lhaawu-runggal wugurru. \p \v 11 Nugurru nambarra-ngaynbandii-wugij, nurru-marrbuy yamba anubani wu-dhaag-mana-rruj, anaani wiij-barubaj-mana yamba aḏaba. Wudani-yung-gala nga, anubani nimbirriij-garruyn nugurru aḏaba ana-yaal-ngawij aadanu. Anaani nuu-yaay-mirraadhu nugurru, aḏaba anaani numburru-ḻaḻagiiyn, marri numburru-wanggirraa nugurru. God wurrugu anubani-yung ngaambani-wiri-gang niga-waj. Anaani aḏaba wiij-barubaj-mana wugurru. Waari nguynju yaga wubani-yung-jii yaga a-wulhu-wulhurr-yii nguu-jambarrgini. \v 12 Wudani yaga ama-miyn.nganga nguu-yara yaga, marri ma-jadugina yaga lhaalhag, nga anubani anggaabandirrang yaga. Wudani-yung-gala, anubani-yung aḏaba ngaambu-muḏaḏbii ana-miyn.ngu-yinyung ngurru-waṉbina-yinyung ngagurru. Nguynju yaga ama-yaaḻi wubami wurru-wiynji-wiynjina-yinyung, nguu-yabina, yaga arrarra-maynji. Nguynju yadhu ngaambu-wiynjina maaḻamburrg-galawaj na-God yungguyung yadhu. \p \v 13 Nugurru yuga nurru-marrbuy anaani nga-yambina-yinyung yuga? Anubani maaḻamburrg-galawaj ngaambu-waṉbina ngagurru, nguynju yaga ngurru-burraa wubani-rruj yi-waḻirr-rruj yaga. Yagu anaani wugurraayung wiijamana, yagi anubani ngurru-bungurru-dhi ngagurru, yagi nguu-lhagararrangi anaani. Yagi ngurru-waṉbi ana-nguniyn anaarrbidi, marri aniijiijung ngijang. Yagi anubani ngurru-wundangi marri yagi ngurru-margiriynji ngagurru. \v 14 Nugurru yagi nurru-waṉbi aniijiijung wugurru. Nugurru numburru-yamana nguynju na-Buunggawa-yii na-Jesus Christ-jii aadanu. Malgaaynbaaynbiyaj ngagurri-nyinyung ana-ngun.gu wugurraayung ngaynbandii aynba-gaynbaj-jinyung aladi, anggu-waṉbina. Yagu anubani waari nurraawanggi aniijiijung, yagu yagi nurru-waṉbi aadanu. \c 14 \s1 Yagi ngagurru ngarra-lhajbu warraaynbaj-guy. \p \v 1 Marri anaani aynbaj lhaawu nganamba-magana nugurri-wuy. Nubagi-yung-maynji na-wurrujung ani-jambarrgiiyn ana-wirrig, nugurru-waj numbunu-walgur-wana niga. Yagu anubani-yung yagi nurru-wundangi anubani-yung-jinyung nuu-jambarrgina-yinyung nugurru. \p \v 2 Anaani wiijamana. Warraaynbaj warrubawi-yung ari ambu-nguyii anaaynba-gaynbaj-jinyung, yagu nigaayung na-wurrujung-maynji ani-jambarrgiiyn ana-wirrig niga, marri yagi ari anubani ni-ngi ana-lhanggu niga. \v 3 Yagu nubagi naaynbajung-maynji na-wurrujung ani-nguyii ana-lhanggu, yagi ni-lhama-lhami niga, yagi nubagi-yung naagaminij-gaandirri nubagi-yung naaynbajung-guy. Marri nubagi naaynbajung waari-yinyung niga ani-ngang ana-lhanggu, nubagi-yung yagi niga nu-lhajbu nubagi-yung naaynbajung-guy. Yagu yamba God niga-waj nubagi-yung nu-walgur-waa. \p \v 4 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Waari numbuu-runggal-magaa aadanu nugurru. Marri yagi warruburru-yung naa-lhajbu nugurru warra-mulung-arrgi-yung-guy, warrubawi-yung wunu-yandhurrbangana-yinyung nubagi naaynbajung-guy, na-God-guy. Nubagi-yung na-Buunggawa ni-buunggawa-mana niga warrubawi-wuy. Nigaajbaj ani-wijangayii wurrugu. Naagi-yung na-God waari wani-lhajbu, yagu yamba niga ambani-waḏa-waḏaḏ-gana wugurru warruburru. \p \v 5 Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung warra-Christian wurru-jambarrgiiyn-bindiyung wugurru, yingga wurru-yamana, “Warruburru-yung warra-wurru-wurruj anubani-yunggaj warra-Jew waari wugurru amburru-nguni ana-lhanggu ngarrubagi-rruj ngarraaḻirr-maṉngulg-duj, yagu anaani wugurru-waj yamba wirriij-maṉdhangi anaani-yung. Yagu anaani ana-yimbaj, waari warraaynbaj wirriijaḻgiwajgi, anggiijamana-wugij anggu-burraa wugurru.” Dani-yung nga wurru-yamana, wugurru warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung. \p Yagu wugurraayung warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamana, “Wiiya aḏaba, anggiij-gurag aḏaba aadanu, ngagurru ngaanggiijgaynbijgang anaani aḏaba.” Dani-yung wurru-yamana. \p Warraarrawindi-lhangu nugurru numburru-wijangani nugurraaj-baj wurrugu, warraaynjaaynjaabugij-gaj. \v 6 Nubagi-yung na-wurrujung ni-wijangani-yinyung ngarraaynjaabugij ngarraaḻirr-maṉngulg, anubanila-wala nu-warraarriwana na-God-guy. Yagu na-wurrujung nubagi ni-nguyii-yinyung ana-lhanggu, anubanila-wala nu-warraarriwana na-God-guy, ngijang, nigaayung, yagu anubani “yuu, nga” ni-yamana nigawi-wuy na-Buunggawa-wuy. Yagu God yamba nigawaj nuuni anubani-yung. Yagu na-wurrujung waari-yinyung ani-ngang niga ana-lhanggu, yagu nigaayunggaj nu-warraarriwana, “yuu, nga” ni-yamana nigawi-wuy na-God-guy, nubagi-yung. \p \v 7 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Ngagurru yagi ngurru-wiri-mi ngagurraajbaj-mirri. Marri yagi ngagurru ngurru-ngawi ngagurraajbaj-mirri. \v 8 Yagu-maynji ngaambu-wiri anaani, anubani-yung ngaambu-wiri nigawi yungguyung na-Buunggawa. Marri ngaambu-ngawang-maynji, ngaambu-ngawang nigawi yungguyung na-Buunggawa. Anaani wiijamana, ngaambu-wiri-maynji yagu ngaambu-ngawang-maynji, ngagurru nigawi-nyinyung na-Buunggawa-yinyung anaani. \p \v 9 Wudani-yung-gala nga, Christ niga-waj ni-ngawiiyn marri ni-ḻaḻagiiyn, marri ni-wiri-mayn. Nguynju yadhu niga-waj nga na-Buunggawa warraarrawindi-lhangu-yinyung, ngagurru ngurru-wiri-yinyung marri warruburru wurru-ngawini-yinyung wugurraayunggaj. \p \v 10 Nugurru aadanu ngirri-magana aḏaba. Warra-mulung-arrgi-yung nugurru, yuga narra-lhajbumana aadanu nugurru warra-minilharri? Nugurraayung warra-mulung-arrgi-yung yuga nurraagaminij-gaandirrii nugurru, warruburru warra-minilharri-wuy? Yagi nurru-waṉbi aadanu. God yamba niga-waj aadanu anubani ngagurru ngaambani-nguynju-nguynjijgana anaani warraarrawindi, warraaynjaaynjaabugij-gaj ngagurru. \v 11 Anaani yamba wugurru waarrarrina wu-yamana, na-Buunggawa ni-yamayn niga, \q1 “‘Ngubindi, ngaya anaani nga-wiri,’ ni-yamayn na-Buunggawa. ‘Marri anubanila-wala, ngayawi-wuy amburru-burrdaa warraarrawindi-lhangu wugurru. \q2 Marri ngambambi-warraarriwana ngaya, ana-lhaguḻa-mirri, ngaya yamba anaani nga-God.’”\x + \xo 14:11 \xt Isaiah 45:23.\x* \m Dani-yung wu-yamana anaani ana-wubiba. \p \v 12 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Wurrugu marri anubani-yung ngaanu-yambina ngagurraajbaj nigawi-wuy na-God-guy. Ngaanu-yambina anubani-yung ngurru-waṉbini-yinyung ngagurru. \s1 Ngagurru ngaambu-wijangayii ngagurraajbaj. \p \v 13 Yagu yamba anaani-yung, ngaambu-muḏaḏbang aḏaba, aadanu ngurru-lhajbiynjina-yinyung ngagurru, ngurru-waḻgaaḻgaḻ yamba anaani ngurru-wijangayii-yinyung wugurru. Yaani-yung aḏaba ngaambu-wijangayii. Ngagurru waari anaani ngarraagajij-galadi-wi warruburru-yung warra-mulung-aynbaj warra-Christian, nguynju yagi yungguyung wugurru wurru-waṉbi anaaladi. \p \v 14 Ngaya anaani nga-marrbuy, yagu yamba na-Buunggawa na-Jesus niga, anaarrawindi-lhangu aadanu wu-mamanunggu wugurru. Yagu warraaynbaj-maynji ambu-wijangayii aynbaj anubani waari wu-mamanunggu-mi, ana-marrya marri aniijiijung, waari anggiij-maṉdhiiyn wu-nguyii-yinyung wugurru. \v 15 Ngagurru-maynji ngaambu-nguyii-maynji anubani-yung anaaynbaj, marri anubanila-wala ngagurri-nyinyung naa-murruyung-gaang amburru-wijanga-yangayii, amburru-wurrij-galadi-wina wugurru, aadanu ngaambu-muḏaḏbang, ngagurru yamba ngarra-ngaynbandii anaani. Aadanu-yinyung ngurru-nguyii-yinyung, yagi aadanu wanggu-yarramijgi ngagurri-nyinyung naa-murruyung-gaang, yagi wanggu-yarramijgi na-Christ-gala wugurru. Christ yamba niga-waj wanii-ngawiiyn warruburru-yung. \p \v 16 Yigaj! Nugurru-maynji numburru-marrbuy anubani anaaynbaj anggaambaḻaman-maynji, yagi narra-lharrgi, warraaynbaj yagi wu-yami “Aadanu waaladi wugurru.” \v 17 Ari numburru-nguyii yagu numburru-waḻ-nguyii anaaynbaj-maynji nugurru, ari yagi anubani-yung. Aadanu wiiya. Yaani-yung nga anaani-yung wiij-ḏunggal. Ngagurru anaani nigawi-nyinyung na-God-jinyung, nigawi-nyinyung warru-mandag ngagurru. Wudani-yung-gala, yaani-yung numburru-waṉbina nugurru aḏaba. Numburraaṉbina maaḻamburrg-galawaj, marri anubani-yung numburru-lhamaamura-mana aadanu, marri anubani-yung numburru-waḻaaḻarrii nugurru, nimbirri-waṉagana yamba Maṉngulg Mawurr nugurri-rruj daju. \v 18 Marri numbunu-yandhurrbangana na-Christ, wudani-yung-jii. Numburru-waṉbina-maynji, na-God niga-waj ani-waḻaaḻarrii aḏaba. Yagu warruburru warra-wurru-wurruj amburru-yamana, “Warraawurru-yung wurru-waṉbina maaḻamburrg-galawaj.” \p \v 19 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Marri ngaambu-waṉbina anaani nguynju yadhu ngaambu-lhamaamura, marri ngaambu-maṉmaynjina anaani, nguynju yadhu ngaambu-jambarrgina-windiyung ngagurru marri ngaambu-burraa maaḻamburrg-galawaj ngagurru. \p \v 20 Yigaj! Anubani na-God ni-waṉbina-yinyung, yagi nirri-jadugi nugurru. Wiiya anaani ana-marrya. Yagu yijgubulu windiyung anaani anaarrawindi-lhangu wu-mamanunggu-windiyung. Yagu warraaynbaj-maynji anubani ambu-nguyii, marri anubanila-wala warruburru warra-mulung-aynbaj amburraaladi-wina-maynji, aadanu wiijamana wiij-galadi wugurru. \v 21 Yagi-maynji nagang nu-ngi ana-lhanggu, marri yagi-maynji anubani nunggaḻ-ngi ana-wine, anaani wiij-maṉdhina, nguynju yadhu yagi yungguyung nunaaladi-wi na-nilharri nagang, nguynju yagi yungguyung ni-waṉbi anaaladi niga. \p \v 22 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Nugurru warraaynjaaynjaabugij-gaj aadanu, numburru-wijangayii nugurraajbaj, anubani-yung-jinyung nurru-jambarrgina-yinyung nugurru. Nagang ari nu-marrbuy anaani wiij-maṉdhina, ari ba-nguyii-yinyung aynba-gaynbaj-jinyung a-marrya. Aadanu nagang ba-wij-ngu-julubang, nagang marri nigawi-wuy na-God-guy. Ba-wij-maṉdhii-maynji nagang anaaynbaj, marri waari nundhajbiynji nugaajbaj, anubani-yung baaḻaaḻarrii nagang. \v 23 Yagu warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ambu-wurrij-gadhaarimina wugurru, yagi-maynji warrubawi-yung wu-marrbuy-mi aniga-yung wiijaminggarrina wugurru wu-jambarrgina-yinyung, marri anubani ambu-nguyii-maynji ana-lhanggu, yagu nigaayung na-God anubani-yung ari ambani-lhajbiyn warrubawi-yung. Anubani-yung-maynji ngaambu-waṉbina ngagurru anaaynbaj, waari anaani ngagurru nguu-jambarrgina-wala, anaani wiijamana wiij-galadi-wina wugurru. \c 15 \s1 Ngagurru ngaambu-lhambaamburrg ngaambu-burraa. \p \v 1 Ngagurru warra-mulung-arrgi-yung ngurru-waḏa-waḏaḏ, ngurru-jambarrgina-yinyung. Warruburru-yung wugurraayung warra-bilwilwiluj-jinyung, wurrugu anubani-yung ngagurru ngaambu-lhambaamburrg anaani ngaambu-burraa. Yagi ngagurraajbaj nurru-waḻaaḻarrijgi anaani. \v 2 Anubani-yung ngagurru warraarrawindi-lhangu anaani, ngaamba-waḻaaḻarrijgana warruburru-yung warraarrawindi-lhangu warruburru ngaambu-lhangarrmaynjang-jinyung ngagurru. Nguynju yadhu warruburru-yung amburru-lhara amburru-wandhurrg wugurraayung. \p \v 3 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Waari ngurru-waḻaaḻarrijgi ngagurraajbaj anaani, yagu na-Christ yamba anubani-yung nigaajbaj waari ani-waḻaaḻarrijgini niga. Wugurraayung anaani wu-yamana waarrarrina ana-wubiba, \q1 “Warruburru-yung nimbiiladi-yamawaa nagang God, yagu ngaayunggaj nga-wurrij-galadi-wiiyn-bindiyung anaani,”\x + \xo 15:3 \xt Psalms 69:9.\x* \m wu-yamana anaani ana-lhaawu, wu-yambina na-Jesus-inyung. \p \v 4 Anaani anaarrawindi-lhangu ana-lhaawu wu…bani-yunggaj waarrarrini ana-wubiba-wala, nguynju yadhu anaani ngaambu-marrbuy-wina ngagurru. Marri anaani ngaambu-lhara ngaambu-wandhurrg, marri ngaambu-waḏa-waḏaḏ-mana ngagurru, anaanila-wala ana-maṉngulg ana-wubiba. Nguynju yadhu ngaambu-wurri-dhaḻagina aḏaba. \p \v 5 God niga-waj ngarrani-maṉmani-wugij ngagurru, nguynju yadhu ngaambu-lhara ngaambu-wandhurrg anaani, marri ngaambu-waḏa-waḏaḏ-mana ngagurru. Marri ngaya anaani nganu-yandhawiwanjii niga, nguynju yungguyung nugurru aadanu numburraaynjaabu marri numburru-waḻamin-nguynju nugurru aadanu. Marri numbunu-yandhurrbangana na-Christ Jesus-guy nigawi-wuy aḏaba. \v 6 Nguynju yadhu aadanu numburraaynjaabu, numbunu-warraarriwana nigawi-wuy aḏaba, na-God na-ninyarra-yung na-Buunggawa-yinyung na-Jesus Christ-inyung. \s1 Warruburru-yung warra-Gentile amburru-jambarrgina wugurru. \p \v 7 Anubanila-wala, nugurru anubani-yung numburru-malngawijgaynjina nugurraajbaj aadanu, nguynju yaga na-Christ anubani-yung ni-malngawina nugurri-wuy. Nguynju yadhu anubani-yung warra-wurru-wurruj nambambi-nayii, marri ambunu-warraarriwana nigawi-wuy na-God-guy. \p \v 8 Anaani ngana-magana nugurri-wuy, na-Christ ni-yanggi, ni-mijgalmini yaaji warra-Jew-rruj, God yamba niga-waj ni-jambarrg, waari ani-wawaḻang niga. Anaani wani-lhalamayaa wu…bani-yunggaj warruburru warra-miyn.ngambara. Marri anaani waniini, nguynju yadhu anaani ana-lhaawu wu-wandhurrg, wugurraa yungguyung warra-Jew. \v 9 Marri wugurraayung warruburru warra-Gentile ambunu-warraarriwana na-God, niga yamba ni-man.galag. Anaani waarrarrina ana-wubiba wu-yamana, \q1 “Ngaya marri warruburru-yung warra-Gentile ana-lhal-lhangu-rruj, anaani nurru waarraarriwana nugawi-wuy. \q2 Marri naambu-mayana nugawi-nyinyung anu-ngubal, marri nugawi-nyinyung anubani ana-muwaj.”\x + \xo 15:9 \xt 2 Samuel 22:50, Psalms 18:49.\x* \m Dani-yung wu-yamana anaani ana-wubiba. \p \v 10 Wugurraayung anubani anaaynbaj ana-wubiba wu-yamana, \q1 “Nugurru aadanu warra-Gentile, numburru-waḻaaḻarrii, numburru-muṉḏugana, \q2 nugurru marri warruburru warra-mulung-arrgi-yung na-God-jinyung warra-wurru-wurruj wugurru,”\x + \xo 15:10 \xt Deuteronomy 32:43.\x* \m wu-yamana anaani. \p \v 11 Wugurraayunggaj anaaynbaj anubani wu-yamana, \q1 “Nugurru aadanu warraarrawindi warra-Gentile, nugurru numbunu-warraarriwana na-Buunggawa. \q2 Nugurru warraarrawindi-lhangu ana-lhal-lhangu-rruj ana-lhal, numbunu-warraarriwana nugurru.”\x + \xo 15:11 \xt Psalms 117:1.\x* \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \p \v 12 Marri ngijang, na-Isaiah ni-yamaa, \q1 “Nubagi na-waḻyinyung ani-yaarri wugurri-wuy, nga nubagi warru-mandag na-Jesse-yinyung. \q2 Niga-waj ani-yaarri, ani-buunggawa-mana warruburru-rruj warra-Gentile-uj niga. \q1 Nguynju yadhu warruburru warra-Gentile amburru-wurri-dhaḻagina, niga-waj yamba ni-yanggi.”\x + \xo 15:12 \xt Isaiah 11:10.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-Isaiah, waarrarrina ana-wubiba-rruj. \p \v 13 God, niga-waj ngarraniiyii-yinyung anaani ngurru-wurri-dhaḻagina-yinyung ngagurru. Ngaya anaani nganu-yandhawiwana, nguynju yadhu nugurru numburru-waḻaaḻarrii marri nambani-lhamaamura-gang niga, nugurru yamba nurru-jambarrgina. Marri anubani-yung nimbirri-waṉagana ana-lhuḏ ana-Maṉngulg Mawurr-wala nugurru, nguynju yadhu numburru-wurri-dhaḻagina-wugij runggal, yagi nurru-lhuṉdhi. \s1 Na-Paul-inyung ni-mijgalmina-yinyung. \p \v 14 Murruyung-gaang, ngaya anaani waari anamba-yanga-yangang nugurru aadanu. Ngaya yamba nga-jambarrgiiyn, nugurru nurru-burraa maaḻamburrg-galawaj aadanu, marri nurru-marrbuy anaarrawindi, marri numbuu-yiyiynjina nugurraajbaj aḏaba. \v 15 Yagu anaani nga-yandharrgina wu-waḏa-waḏaḏ-bindiyung ana-lhaawu nugurri-wuy, wubani yaga yij-gaynbaj-jinyung, nguynju yagi yadhu nurru-warandhalabi nugurru aadanu. Anaani nga-warrarrii, anaani yamba God ngani-yayn ana-lhaawu, ngani-walgaṉmaa ngaya. \v 16 Ngani-magaa anaani, marri ngana-magana nugurri-wuy, marri warraarrawindi-wuy warruburru warra-Gentile, nganu-yandhurrbangana na-Christ na-Jesus niga. Anaani ngaya nga-mijgalmina-yinyung, anaani wu-maṉngulg. Ngaya ngana-magana anaani yij-mamaaḻang lhaawu nugurri-wuy. Nguynju yadhu nugurru warra-Gentile, numburru-yiynjang nigawi-wuy na-God-guy aḏaba. Marri numbunu-waḻaaḻarrijgana niga. Anubani ana-Maṉngulg Mawurr nambanggu-maṉngulg-gana nugurru aadanu. \p \v 17 Yagu yamba anubani anaarrawindi-lhangu, anaani ngaya ngaaḻaaḻarrii, anaani wiij-maṉdhina wugurru, niga yamba na-Christ Jesus. Ngaya ngaaḻaaḻarrii, anaani-yung-jinyung anaarrawindi na-God ni-waṉbini-yinyung. \v 18 Christ niga-waj ni-mijgalmina ngayawi-wuy, niiniiynjaabu niiṉi. Nguynju yadhu nugurru warra-Gentile numbunu-yandhurrbangana niga. Yagu yamba anaani-yung, waari nga-yambi anaaynbaj ana-lhaawu, yaani-yung-bugij nga-yambina wugurru, na-Christ-jinyung ni-waṉbina-yinyung ngayawi-rruj. Ngaya nga-yambina marri ngaaṉbina, nigawi-wala na-Christ-gala anaani. \v 19 Ngaya ngaaṉbina, na-Christ yungguyung, anubanila ana-lhuḏ-gala ana-Maṉngulg Mawurr-wala. Wudanila-wala a-lhuḏ, warruburru-yung warra-wurru-wurruj ngambi-nayii ngaya, anubani-yung na-God ni-waṉbini ana-malnguj marri yij-mamaaḻang lhuḏ-mirri. \p Yigaj! Wudani-yung-gala nga, anaani nga-yambini mamanunggu lhaawu na-Christ-jinyung, anubani anaarrawindi-lhangu ana-lhal, anubanila-wala ana-Jerusalem-gala, buguni ana-Illyricum-guy, anubani juju…j-gala a-lhal wu-burri wugurru. \v 20 Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-marrbuy-inyung na-Christ, ari yagi ngarra-magi wugurru. Ari aynbaj warra-magaa wugurru wubani-yunggaj raga-ragij-gaj anaani. Ngijang ngarra-magi yagi ngaya anaani. Ngaya anaani ngawu-ngaynbandii-windiyung, ngamba-magana warruburru-yung wurru-maḻaḻadi-yinyung niga. \v 21 Ngaynjamana nguynju aani-yung-jii ari waarrarrina-yii a-wubiba, \q1 “Warraaynbaj waari ambarra-magaa ari, warruburru warra-wurru-wurruj, nigawi-nyinyung. Yagu aḏaba anaani amburru-marrbuy niga wugurru. \q2 Warruburru waari amburraawanggini nigawi-nyinyung anubani-yunggaj. Yagu aḏaba anaani amburru-marrbuy-mana.”\x + \xo 15:21 \xt Isaiah 52:15.\x* \m Dani-yung wu-yamana anaani ana-wubiba. \s1 Na-Paul niwu-ngaynbandii ani-yaarri anubuguni ana-Rome-guy. \p \v 22 Anaani ngaynjanggi nugurri-wuy anubani-yunggaj, yagu waari ngaynjanggi, ngaya yamba ngarra-magaa warruburru-yung warra-mulung-aynbaj-guy ana-lhaawu anaani. Wudani-yung-gala, ana-malgarrawindi waari ngaynjanggi ngaya. \v 23 Aḏaba wiiya anaani, anubani ana-lhal-aynbaj-baj nga-mijgalmini ngaya. Ngawu-ngaynbandangi-windiyung anaani-yung anu…bani-yunggaj ngaynjanggi danu-wuy nugurri-wuy. \v 24 Nga-wijangani, ngaynjaarri yungguyung nugurri-wuy aḏaba. Ngaynjaarri yuuguni Spain-guy, nga banila-yung anaani ngaynjaḻdhii nugurri-waj wudani a-lhal-waj. Marri anubani-yung ngaambu-lhangarrmaynjina marri anubani ngaambu-waḻaaḻarrii ngagurru, anubani wurrugu mal-dhamun.gurrg. Anubani-yung anaadhaadharri marri ngirri-maṉmani ngaya aynba-gaynbaj-jinyung, nguynju yadhu ngayaayung ngaynjaarri anuuguni ana-Spain-guy. \p \v 25 Yagu waari wurrugu yagi nga-rumi nugurri-wuy. Wurrugu ngaynjaarri yuuguni Jerusalem-guy ana-wulhu-wulhurr, nganggu-yurii anaani anu-ṉuga wurrugu yuuguni, warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy na-God-jinyung-guy. \v 26 Warruburru-yung yamba wugurru warra-mulung-arrgi-yung wurraambalalari yamba, anubagu ana-Jerusalem-duj. Warruburru wugurraayung ana-Macedonia-yinyung marri anubani anaaynbaj ana-Achaia, warraawurru-yung ngambi-yayn ngayawi-wuy yaani wuṉuga. Yagu wurru-waḻaaḻarrangi yamba wugurru anaani aḏaba. Nguynju yadhu ambarra-maṉmani warruburru-wuy warraambalalari-wuy na-God-jinyung wugurraayung. \v 27 Warraawurru-yung wurru-waḻaaḻarrangi anaani-yung. \p Ngubindi, warruburru warra-mulung-aynbaj wugurraayung ana-Jerusalem-jinyung anaani warra-yayn arrawindi wugurru. Yagu anaani-yung wirri-munduwaa aḏaba warruburru-wuy warra-Gentile-wuy, anaani-yung anaarrawindi ana-lhaawu na-Jesus-inyung, nguynju yadhu wugurru wurru-burraa wurraambalal na-God-guy. Wudani-yung-gala nga, warruburru-yung warra-Gentile wugurraayunggaj wirri-munduwaa wuṉuga marri aynba-gaynbaj-jinyung buguni. \v 28 Marri ngambiiyn ngaya anaani. Yagu warriini anaani, wugurru yamba warra-ngaynbandii marri wurru-jambarrgiiyn aḏaba. \p Anaani ngaya nganggu-jadugang-maynji, bani-yung marri ngaynjaarri anubani nugurri-wuy, marri anubanila-wala ngaynjaarri anubani-wuy ana-lhal-wuy ana-Spain-guy aḏaba. \v 29 Anubani-yung nga-marrbuy anaani ngaynjaarri-maynji, Christ niga-waj ngambaniigajij-majgana anaarrawindi-lhangu ngagurru. \p \v 30 Ngaya ngana-yandhawiwanjii anaani wu-waḏa-waḏaḏ murruyung-gaang, yagu yamba Jesus Christ ngagurri-nyinyung na-Buunggawa, marri yagu yamba ngagurru anaani ngurru-ngaynbandiynjina aḏaba anubanila ana-Maṉngulg Mawurr-wala. Anaani ngana-yandhawiwanjii, anubani-yung-maynji numbunu-yambina nigawi-wuy na-God-guy, anubani numbunu-yambina ngayawi yungguyung nugurru. Anaani ngaanu-yandhawiwanjii arrawindi, ngagurru, ngaambaaynjaabu. \v 31 Arraarrawindi yamba wugurru waari ambuu-jambarrgiiyn, anubani-rruj ana-lhal ana-Judea. Anubani ngaanu-yandhawiwana na-God, nguynju yadhu warruburru-yung waari ngambi-lhangarrmi yungguyung ngaya. Marri ngagurru ngaanu-yandhawiwana na-God, nguynju yadhu warruburru-yung wurru-jambarrgina-yinyung, nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj anubani ana-Jerusalem-duj, anubani-yung ambirri-mang anaani ana-bayarra wugurraayung ngawu-yarrijgina-yinyung ngaya, yagi ngaya ngambiigaminij-gaandirri anaani. \v 32 Nguynju yadhu, wurrugu marri ngaynjaarri aadanu-wuy, anubani-yung na-God-maynji ani-wijangayii niga. Marri anubani-yung ngaambu-waḻaaḻarrii anubani-yung ngaambu-yagaynjina-maynji ngagurru. \p \v 33 Na-God niga ngarrani-lhamaamura-gana-yinyung anaani. Ngaya nganu-yandhawiwanjii nigawi-wuy, niga-waj aadanu nambani-rangarrii nugurru aadanu warraarrawindi-lhangu. Yijgubulu. \c 16 \s1 Na-Paul ani-yandharrgina lhaawu warra-mulung-aynbaj-guy. \p \v 1 Murruyung-gaang, ngaya anaani ngana-magana ngarrubagi-yung ngarra-maṉinyung ngi-mayina Phoebe. Ngarraagi-yung wangi-maṉma-maṉmani-yinyung warruburru-yung wurru-jambarrgina-yinyung wugurru, wu-mayini wugurru lhal-wirrig Cenchreae, anubani-rruj. \v 2 Ngaadagu angi-walang-maynji, nimbirringa-walgur-wana ngiga, yagu niga-waj yamba na-Buunggawa. Nguynju yaga warruburru-yung narra-walgur-wana yaga warraarrawindi-lhangu warra-Christian. Anubani-yung angiwu-ngaynbandang-maynji nugurri-wala, anubani-yung nimbirringa-maṉmani ngiga. Ngiga yamba wangi-maṉmangi warraarrawindi, marri ngaayunggaj anaani. \p \v 3 Ngarra-Priscilla marri na-Aquila-wuy, ngaya anaani nga-yandharrgina lhaawu wuguṉi-wuy. Naadiṉi-yung marri ngaya, nurraanggarra-mijgalmini aynjaabu, na-Christ Jesus-inyung. \v 4 Ngaya anaani nga-yamana “Yuu”, wuguṉi-wuy, wuguṉi-magaa ambini-ngawini-magaa, anubani-yumbaa naadiṉi-yung ngambi-maṉmangi. Marri warruburru-yung warra-Gentile wurru-jambarrgina-yinyung wugurru, wugurraayunggaj wurru-yamana “Yuu, nga” wuguṉi-wuy. \p \v 5 Arraarrawindi wurru-jambarrgina-yinyung wurru-muṉḏugana wuguṉi-rruj. Anaani nga-yandharrgina lhaawu warruburru-wuy. \p Marri na-Epaenetus-guy, ngaya nga-yandharrgina lhaawu. Ngaya nganu-ngaynbandii nubagi. Anubani-rruj ana-Asia, ana-wulhu-wulhurr anubani-yung ni-jambarrgiiyn na-Christ-guy niga. \p \v 6 Anaani nga-yandharrgina lhaawu ngigawi-wuy ngarra-Mary-wuy. Ngarraagi-yung ngi-mijgalmini ngiga runggal-windiyung nugurri-nyinyung-jinyung. \p \v 7 Marri na-Andronicus marri na-Junias, anaani nga-yandharrgina lhaawu nubiṉi-wuy. Nubiṉi-yung wini-Jew, ngayawi-nyinyung-gala a-lhal. Marri wini-radbidhi, nguynju ngayawi-yii wini-yamaa. Naadiṉi-yung wani-lharrgandi-yinyung na-God, wini-runggal wuguṉi. Nubiṉi wuguṉi na-Christ-jinyung wini-burri raga-ragij-gaj ngaya anaani ngaaṉbini. \p \v 8 Naadagi-yung na-Ampliatus-guy, anaani nga-yandharrgina lhaawu nigawi-wuy. Ngaya anaani nganaa-ḏamarr-ngu-burraa yagu yamba na-Buunggawa-yinyung. \p \v 9 Marri anaani nga-yandharrgina lhaawu, wuguṉi-wuy na-Urbanus marri na-Stachys-guy. Naagi-yung na-Urbanus, ngurraanggarra-mijgalmina aynjaabu na-Christ-jinyung ngagurru. Marri na-Stachys, naagi-yung nganaa-ḏamarr-ngu-burraa niga ngaya. \p \v 10 Marri ngaya nga-yandharrgina lhaawu na-Apelles-guy, niga-waj na-Christ ni-marrbuy naagi-yung ni-waṉbina maaḻamburrg-galawaj yamba. Marri warruburru-wuy wurru-jambarrgina-yinyung wurru-burraa-yinyung ana-wumurrng-duj na-Aristobulus-duj, ngaya nga-yandharrgina lhaawu wugurri-wuy. \p \v 11 Marri ngaya nga-yandharrgina lhaawu nubagi-wuy na-Herodion-guy, ngayawi-nyinyung-gala a-lhal. Marri warruburru warra-mijgalgur-yung nigawi-nyinyung na-Narcissus-jinyung, warruburru warra-mulung-arrgi-yung wurru-jambarrgina-yinyung wugurru. Ngaya nga-yandharrgina lhaawu wugurri-wuy. \p \v 12 Marri ngaya nga-yandharrgina lhaawu wugurrngi-wuy ngarra-Tryphaena marri ngarra-Tryphosa-wuy. Ngarraawirrngi-yung ngarra-maṉumbaa wingi-mijgalmini na-Buunggawa-inyung wugurrngi. \p Marri ngaya nga-yandharrgina lhaawu ngarra-Persis-guy, ngigaayung ngi-mijgalmini na-Buunggawa-yinyung. \p \v 13 Marri ngaya nga-yandharrgina lhaawu nigawi-wuy na-Rufus-guy, niga yamba ni-mamanunggu. Marri nigawi-nyinyung ngaa-rriibi-yung-guy. Ngarrubagi-yung nguynju yunggaj ngayawi-nyinyung ngarrubagi ngaa-rrigang, ngaayunggaj. \p \v 14 Marri nga-yandharrgina lhaawu warraawurru-yung-guy. Na-Asyncritus, marri na-Phlegon marri na-Hermes, marri na-Patrobas, marri na-Hermas, marri warruburru-yung naa-murruyung-gaang wugurri-rruj-jinyung wuu-yagaynjina warruburru. \p \v 15 Marri ngaya nga-yandharrgina lhaawu warraawurru-yung-guy. Na-Philologus, marri ngarra-Julia, marri na-Nereus marri nigawi-nyinyung-guy ngarra-ngarrilharri-yung. Marri na-Olympas, marri warruburru wuu-yagaynjina-yinyung na-God-jinyung warru-mandag. \p \v 16 Nugurru-waj numburru-yambiynjina ana-lhaawu, marri numburru-bilhargaynjina, ana-maṉngulg-mirri. Warruburru warraarrawindi-lhangu wuu-yagaynjina-yinyung ana-lhal-aynbaj-jinyung ana-lhal, marri yaani ana-lhaawu nambii-dharrganjii nugurri-wuy aadanu. \s1 Na-Paul ani-yambina wiiyaw. \p \v 17 Murruyung-gaang, ngana-magana nugurri-wuy, numbuu-rangarrina warruburru-yung-gala wurru-wundaa-wala. Aadanu-yinyung nurru-marrbuy-wina-yinyung nugurru, anubani-yung warruburru-yung wuu-yambina aynbaj ana-lhaawu, waaladi. \p Nugurru-waj yagi nurru-rumi wugurri-wuy, yagi narra-magi aadanu. \v 18 Waari yamba warruburru-yung ambunu-yandhurrbang na-Christ, ngagurri-nyinyung na-Buunggawa niga. Wurraawanggina-wugij wugurraajbaj, wirri-ngaynbandii-yinyung. Anubani wuu-yambina yang-mamaaḻang-galawaj, marri yaynjaalwul. Anubani-yung waa-dhaayurrijgana warruburru-yung-wuy waa-yi-yilg-guy. \p \v 19 Yagu warruburru warraarrawindi wurru-marrbuy anaani, nugurru aadanu nuunu-yandhurrbangana niga na-God. Aadanila-wala ngaya nga-waḻaaḻarrii anaani. Yagu anubani-yung ngana-ngaynbandii nugurru aadanu numburru-marrbuy-mana anubani yij-mamaaḻang-galawaj marri yagi nambi-dhaayurrijgi anubanila-wala anaaladi-wala nugurru. \p \v 20 Niga na-God niga-waj ngaani-lhamaamura-gana-yinyung ngagurru. Niga-waj anu-jadugang na-Satan, ari wurrugu lhaalhag, nugurru numbunaabaaban.ngana, marri numbunu-nyiynmulhii niga. Ngaya nga-jambarrgiiyn na-Buunggawa na-Jesus Christ, nugurru nambani-walgaṉmana aadanu. \p \v 21 Niga na-Timothy, naagi-yung ni-mijgalmina ngayawi-rruj, aynjaabu niga. Ni-yandharrgina danu-wuy lhaawu nugurri-wuy. Marri na-Lucius marri na-Jason marri na-Sosipater, warraawurru ngayawi-wala a-lhal. Warraawurru-yung wurru-yandharrgina lhaawu danu-wuy nugurri-wuy. \p \v 22 Ngaya-waj anaani Tertius, nganu-yang-arrarrii nigawi-nyinyung na-Paul-inyung anaani ana-lhaawu. Marri nga-yandharrgina lhaawu nugurri-wuy, yagu yamba na-Buunggawa-inyung ngaya. \p \v 23 Ngaya anaani na-Paul. Ngaya anaani nga-burraa aani-rruj aanga na-Gaius-inyung. Aani-rruj yamba wurru-muṉḏugana warruburru wuu-jambarrgina-yinyung wugurru. Naagi-yung ni-yandharrgina lhaawu nugurri-wuy. \p Nigaayung na-Erastus, niwu-rangarrii anu-ṉuga aani-rruj a-wumurrng-duj a-runggal-uj. Nigaayung naaynbajung na-Quartus, ngagurri-nyinyung naagi na-murruyung. Naadiṉi-yung wini-yandharrgina lhaawu nugurri-wuy. \s1 Ngagurru ngaanu-warraarriwana na-God. \p \v 24-25 Naagi na-God nugurru aadanu dagu nga nambani-waḏa-waḏaḏ-gana aḏaba. Anaani wiijamana lhaawu-mamaaḻang wugurru. Anaani-yung nga-magina anaani ana-lhaawu, anaani ana-lhaawu na-Jesus Christ-inyung. Anu…bani-yunggaj anaani-yung wu-midaarrg, wiij-mamarrini wugurru. Yagu anaani niga ngarrani-yiyini, marri ni-warrarra-gaa ngagurri-wuy. \v 26 Marri anaanila-wala waarrarrina-wala ana-wubiba-wala, warruburru-yung-jinyung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God niga, anaani-rruj warraarrawindi-lhangu nguynju yadhu amburru-marrbuy anaani ana-lhaawu wugurru. Yagu anaani God yamba ni-yambini ngagurri-wuy. Ni-burraa niga ni-wandha-wuguuguni. Nguynju yadhu warra-wurru-wurruj ambunu-yandhurrbangana, wugurru yamba amburru-jambarrgiiyn nigawi-rruj. \p \v 27 Yaagi-yung-bugij aynjaabu-nyung na-God ngagurri-nyinyung, yaagi-yung-bugij na-yina-mamaaḻang-jung. Nigaaj-bugij ni-milhiynjina. Ngagurru anaani ngaanu-warraarriwana nigawi-wuy marri anggu-wuguuguni, yagu yamba nigaayung na-Jesus Christ. Yijgubulu. \mte1 Wiiya.