\id JAS \h James \toc1 JAMES Ana-wubiba na-James-inyung \toc2 James \mt1 JAMES \mt2 Ana-wubiba na-James-inyung \ip Nubagi-yung na-James, na-nilharri-yung na-Jesus-inyung, ni-yandharrgini anaani ana-lhaawu warruburru-wuy warraarrawindi-lhangu wurru-jambarrgini-yinyung. Anaani ngarrani-magana, ngaambu-burraa maaḻamburrg-gala-waj, ngurru-jambarrgina yamba ngagurru. Ari anaaladi anggu-yaarri ngagurri-wuy, yagu ngaambu-lhara andhurrg, marri na-God ngaambani-maṉmani. Wudani-yung-gala, nugurru numburru-wurrij-maaḻang anaani. \c 1 \s1 Na-James ni-warrarrangi anaani ana-wubiba. \p \v 1 Ngaya-waj nga, yaani James. Ngaya ngaanu-yandhurrbangana-yinyung na-God marri na-Buunggawa na-Jesus na-Christ. \p Anaani nga-warrarrii nugurri-wuy, warra-marang-aynjaabugij warra-marang-aynjaabugij marri warra-mulung-bulawaa-wuy warru-mandag warra-wurru-wurruj-guy warra-Israel-wuy, nugurru nurru-rajaarrii-yinyung warraarrawindi-lhangu. Anaani nga-yandharrgina lhaawu nugurri-wuy aadanu. \s1 Ari yij-galaaladi anggu-waṉina nugurri-wuy. \p \v 2 Murruyung-gaang, anubani-yung-maynji aynba-gaynbaj-jinyung yij-galaaladi anggu-waṉina nugurri-wuy, yagi nugurru nurru-wurrij-galadi-wi. Nugurru numburru-wurrij-maaḻang. \v 3 Aadanu numburru-marrbuy yamba anubani nurru-jambarrgiiyn naagila na-God-jinyung. Anubani anaaynba-gaynbaj-maynji nambanggu-waṉbina, anubani ana-wiri anggu-waḏa-waḏaḏ-mang, nguynju yadhu numburru-lhara andhurrg nigawi-rruj, maaḻamburrg-waj. Wudani-yung-gala, nugurru numburru-wurrij-maaḻang. \p \v 4 Anubani-yung-maynji numburru-lhara anubagu, anubani-yung numburru-marrbuy-wina-windiyung. Wurrugu marri anubani-yung numburru-burraa maaḻamburrg, marri waari anaaladi wu-burri nugurri-rruj aadanu. \p \v 5 Numburru-maḻaḻadi-maynji aniijgubulu-walawaj, anubani-yung numbunu-yandhawiwana na-God. Niga-waj ngarraniiyii, ngarrani-walgaṉmana, waari ngarrani-wurrij-bi. Numbunu-yandhawiwana, marri anubani-yung nambaniiyn nugurru. \v 6 Yagu nugurru-maynji numbunu-yandhawiwang, anubani-yung numburru-jambarrgiiyn, dani-yung-bugij. Yagi numburru-wij-gubububuluwi. Marri anubani-yung nambani-yambalmang nugurru. \p Warrubawi-yung-maynji ambu-wij-gububuluwina-maynji, warrubawi-yung ambu-wijangayii anggiij-bulawaa. Warrubawi-yung nguynju yaga maanggarrina ama-lhagayag ma-yaarri yuuguni. Nga wubama-yung maar-ngarra-ngarralhii nga wu-wayamani. \v 7-8 Warrubawi-yung ambu-marrbuy anaani, ambu-wijangayii anggiij-bulawaa, waari ambu-jambarrgiiyn na-God-guy. Anubani na-Buunggawa yagi wani-yu anubani-yung. \s1 Warruburru-yung warraambaambalal marri warruburru-yung warraambaambalalari. \p \v 9 Nugurru nurru-jambarrgina-yinyung, nugurru-maynji nurraambaambalalari, nugurru numburru-waḻaaḻarrang, nugurru yamba numburru-runggal-wina aadanu. \p \v 10 Yagu wugurraayung warruburru warraambaambalal, wugurraayunggaj amburru-waḻaaḻarrang, wugurru yamba amburraambuliyn! Warruburru amburru-jadugiiyn, nguynju yaga wudanu waarraarradii yaga waarra-lhababidii wugurru. \v 11 Anubani-yung wu-ngawina. Anubani waarradii-yinyung waarra-murrmbulii, waari anubani-yung anggu-nguḏdhang. Warruburru-yung warraambaambalal wurru-yamana nguynju wudani-yung-jii. Wurraarra-ngaynbandii yamba anaarrawindi anaarra wugurru. \s1 Numburru-lhara andhurrg. \p \v 12 Anubani-maynji anuwaagala mana-magarrangaynji ama-yaarri nugurri-wuy, marri nugurru-maynji numburru-lhara andhurrg, anubani-yung na-God nambaniigajij-majgana nugurru. Anubani-yunggaj na-God ngarrani-lhalamayaa, ngagurru-maynji ngaanaa-ḏamarr-ngu-burraa, anubani-yung ngaambaniiyn ana-wiri. Ngagurru-maynji ngaambu-lhara-maynji, anubani-yung niga ngaambaniiyn anaani. \p \v 13 Anubani-yung-maynji mana-magarrangaynji ama-yaarri nugurri-wuy, yagi nurru-yami, “Na-God naagi ngarrani-waṉbi.” Waari anaaynbaj ninggu-dhaayurrijgi na-God. Marri na-God waari ngarrani-dhaayurrijgi ngagurru. \v 14 Warrubawi-yung-maynji aynba-gaynbaj ambi-ngaynbandii, warrubawi-yung ambu-ramarr-yanga-yangina, ambu-wurrij-dhaḻagina. Marri anubani wugurraajbaj wu-dhaayurrina wugurru. \p \v 15 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Nugurru-maynji numburru-wijangayii-wugij anubani-yung anaaladi ana-lhirribala, anubanila ari numburru-waṉbina anubani anaaladi. Anubanila, anubani wu-warradii aḏaba, wu-runggal-wina aladi. Anubanila, anubani anaaladi nambanggu-ngawijgang nugurru! \p \v 16 Ngaya anaani murruyung-gaang, nganaa-ḏamarr-ngu-burraa. Warrubawi-yung yagi nambi-dhaayurrijgi. \v 17 Anaani aniij-mamaaḻang, anaani-yung waari wu-waṉbi anaaladi. Anaani-yung waarra-yaarri anuwaagala anaarrwar-wala, wu-warra-ngu-dhirridangi na-Baba-wala. Niga waari ani-wiḻibiḻingiyn. Ni-warra-maṉdhangi anaarrawindi-lhangu wu-warra-lhalmbaarrii-yinyung, ngarraaḻirr, na-ḻabama, ngarra-miyiri, ni-warra-maṉdhangi. Anaani-yung anu-dhalng aynbijgana. Yagu na-Baba waari niiynbijgi, ni-nguynju-wugij, niga. \p \v 18 Anaarrawindi-lhangu ngurru-nayii anubani waanuynjungina, anubani wu-burraa bagu wuḏal anu-ngugulmung-duj. Na-God anu…bani-yunggaj ni-yamayn, “Anubani-yung ana-wulhu-wulhurr ana-marrya waanuynjungina-yinyung, anubani-yung ngayawi,” ni-yamayn. Anubani-yung ni-wijangani marri ni-yambini. Anubani ngarrani-maṉdhangi, nigawi-nyinyung-mirri aniijgubulu ana-lhaawu. Ngagurru anaani nigawi-nyinyung-bugij, nguynju wubani-yung-jii a-marrya-yii, ngurru-yamana anaani. \s1 Nugurru numburraawanggina, marri numburru-waṉbina maaḻamburrg-galawaj. \p \v 19 Numburru-marrbuy anaani, murruyung-gaang ngana-ngaynbandii-yinyung. Warraarrawindi-lhangu nugurru, maaḻamburrg numburraawanggina. Ana-wulhu-wulhurr numburraawanggina, nugurru yagi wurrugu nurru-yambi, yagi nurru-riyaldhi. Wurrugu numburraawanggina nugurru. \v 20 Nugurru-maynji numburru-riyaldhii, anubani-yung waari nurru-maaḻamburrg-mi, nugurru waari nurru-yami nguynju na-God-jii aadanu. \p \v 21 Wudani-yung-gala, aḏaba nimbirri-jadugang anaarrawindi-lhangu anaaladi nugurri-rruj. Anubani-yung aḏaba wurru-yamana nguynju yaga ama-mungulu-yii ma-murrgulhaa, manubami aḏaba maaladi-wina. Nugurru nimbirri-jadugang. Marri numburraawanggina maaḻamburrg-galawaj, wubani-yung a-lhaawu na-God-jinyung. Anubani numburru-yaal-murramurra, anubani nimbirri-ngaynbandii ana-lhaawu. Anubani nambanggu-marrbuy-wana marri nambanggu-wiri-gana nugurru. \p \v 22 Nimbirrii-gawanggina ana-lhaawu na-God-jinyung. Yagu waari aadani-yung-bugij-magaa, nugurru nimbirri-yandhurrbangana anubani-yung. Yagi numburraawanggina-wugij. Numburru-dhi-maṉdhina aadanu. \p \v 23 Nugurru-maynji numburraawanggina ana-lhaawu, yagu yagi nirri-yandhurrbi, nugurru nurru-yamana nguynju nubagi na-waḻyinyung-jii, ni-yi-nina yaga wudanu a-giḻaj-jii, nurru-yamana nugurru. \v 24 Ni-yi-nina nigaajbaj, yagu niga ni-yaarri, anubani aḏaba ni-warandhalabina, ni-yi-nini-yinyung niga! \p Nugurru yagi nurru-yami nugurru. Nugurru-maynji nimbirrii-gawanggina anubani ana-lhaawu, yagi nurru-warandhalabi. Nugurru nimbirri-yandhurrbangana anubani-yung. \v 25 Anubani ana-lhaawu-runggal na-God-jinyung, ngarranggu-muḻugu-wana ngagurru. Anubani-yung wu-maaḻamburrg-bindiyung. Nugurru-maynji numburraawanggina-wugij anubani-yung ana-lhaawu-runggal, anubani yagi-maynji nurru-warandhalabi, marri nimbirri-yandhurrbangana, anubani-yung na-God nambaniigajij-majgana nugurru. \p \v 26 Nugurru-maynji numburraan-jamana nugurru nurru-jambarrgina na-God-guy, yagu anubani numburru-yambina lhaguḻa-wala aladi lhaawu, anubani-yung numburru-dhaayurrijgina. Nugurru ari numburru-jambarrgina arrbidi aadanu. \v 27 Nugurru-waj, nambarra-rangarrii warruburru warraambaambalalari marri warra-ngaya-ngayii. Ari warruburru-yung ambirri-waṉagana yij-galaaladi wugurru. Nugurru nambarra-rangarrii wugurru. Marri yagi nurru-waṉbi anaaladi, numburru-burraa malanganyanay anubanila anaaladi-wala, anubani anaaladi wu-burraa-yinyung anaani-rruj anaaban-duj. Anaani wiijamana, numburru-jambarrgiiyn maaḻamburrg-waj. Marri na-God na-Baba ani-marrbuy niga. \c 2 \s1 Ngagurru ngurru-waṉbina warruburru-wuy, wurraaynjaabu. \p \v 1 Murruyung-gaang, Jesus Christ niga na-Buunggawa, ni-milhiynjina. Yuga nugurru nuu-jambarrgiiyn maaḻamburrg-galawaj? Marri yagi nurru-wijangi, “Naadagu na-waḻyinyung ni-runggal, naagi naaynbajung ni-wirrig.” \p \v 2 Nugurru yuga nurru-marrbuy anubani-yung nga-yambina-yinyung? Malgaaynbaaynbiyaj nubagi naaynbajung niimbalal-windiyung, marri mamanunggu-yinyung mana-yaaḻi, nubagi-yung ni-yaarri nurru-muṉḏugana-wuy. Nigaayung nubagi naaynbajung ni-yaarri, niimbalalari marri maarra-ḻaḻg mana-yaaḻi. \v 3 Nga nubagi-yung nuunu-yamijgana nubagi-yung-guy naambalalijung-guy, “Baaṉiyn yaaji ba-burrangang,” yagu nubagi-yung naambalalarijung-guy nurru-yamana “Ba-yaarri yuuguni, bagu ba-lhara,” yagu “Ba-yaarri yuuguni, ba-burraa aaban-duj,” nurru-yamana nugurru. Yagu yagi nurru-yambi aadanu. \v 4 Anubani-yung nurraan-jamana nubagi naaynbajung ni-runggal, marri nubagi naaynbajung ni-wirrig, aliyung? Yuu! Warrubawi-yung narra-nguynju-nguynjijgana warra-wurru-wurruj. Anubani nurru-wijangayii anubani-yung aladi nugurru. \p \v 5 Numburraawanggina, murruyung-gaang nganaa-ḏamarr-ngu-burraa-yinyung. Anubani-yung God ni-wajbarini warruburru warraambalalari, anaani-rruj ana-lhal. Yagu burru-yung wirri-waṉagana arrawindi. Na-God niga ambaniiyn, wugurru nigawi-nyinyung warru-mandag. Warruburru wurru-jambarrgina windiyung. Na-God wani-lhalamayaa, “Warruburru-yung ngambii-ḏamarr-ngu-burraa-yinyung, warruburru-yung ngayawi warru-mandag,” ni-yamaa. Warruburru-yung warraambaambalalari bagu wani-waṉagana. \v 6 Yagu warruburru warraambaambalalari narraambulijgaa nugurru. \p Yagu warruburru-yung wugurraayung warraambaambalal, wurru-yaminggarrina? Warruburru-yung nambii-dhangarrmana ana-wungarri. Warruburru nambi-yarrijgina buguni nubagi-wuy wani-nguynju-nguynjijgana-yinyung. \v 7 Marri warruburru-yung wunaaladi-yamawaa na-Christ. Yagu nugurru nirri-waṉagana anaani ana-muwaj, warra-Christian nurru-mayina, niga yamba na-Christ nani-waṉagana, naagila anaarrwar-yinyung. \p \v 8 Anaani-yung ana-lhaawu-runggal anaani-yung wu-maṉdhiiyn warruburru-wuy warru-mandag-guy na-God-jinyung. Anaani waarrarrina ana-wubiba-rruj, \mi “Warrubawi-yung nambarra-ngaynbandii warra-mulung-aynbaj warra-wurru-wurruj, nguynju nugurru nurru-ngaynbandiina.”\x + \xo 2:8 \xt Leviticus 19:18.\x* \m Dani-yung ni-yamayn na-God. Nimbirri-yandhurrbangana-maynji anubani ana-lhaawu-runggal, anubani-yung numburru-waṉbina maaḻamburrg aadanu. \v 9 Yagu nubagi-yung-maynji numbunu-ngaynbandii naaynbajung, yagu nigaayung naaynbajung-maynji yagi-maynji nuunu-ngaynbandi, numburru-waṉbina aladi. Yagi anubani-yung nirri-yandhurrbi ana-lhaawu-runggal. \v 10 Anubani-yung-maynji yagi nirri-yandhurrbi ana-winyig, numburru-waṉbina aladi. Nguynju yaga waari nimbirri-yandhurrbang anaarrawindi-lhangu ana-lhaawu-runggal wugurru. \p \v 11 Nugurru numburraawanggina. Na-God ni-yamayn, “Yagi barraa-gamajangi warra-maṉung,” ni-yamayn. Ngijang ni-yamayn, “Yagi warrubawi-yung barra-wu.” Wudani-yung-gala, anubani-yung yagi-maynji narraa-gamajangi, yagu anubani nambarruumana-maynji warra-mulung-aynbaj warruburru-yung, anubani-yung numburru-waṉbina aladi, waari nirri-yandhurrbi ana-lhaawu-runggal. Yigaj! Ngagurru anaani ngaanggu-yandhurrbangana ana-lhaawu-runggal, anaarrawindi-lhangu wugurru. \p \v 12 Yagu na-Jesus ngarrani-muḻugu-wayn ngagurru, ngarrani-man.galagana. Anubanila-wala, ana-lhaawu-runggal-ala, na-God ngaambani-nguynju-nguynjijgang. Ngagurraayunggaj ngaamba-man.galagana warra-mulung-arrgi-yung. Nugurru-waj numburru-yambina aani-yung-jii, marri numburru-waṉbina aadanu. \v 13 Ngagurru-maynji yagi-maynji ngarra-man.galagi, ari nubagi na-God ngambani-lhajbiyn, yagi nubagi ari ngarrani-man.galagi. Yagu ngagurru-maynji ngaamba-man.galagana warra-mulung-arrgi-yung, anubani-yung na-God ngaambani-man.galagana, yagi ngarrani-lhajbu ngagurru. \s1 Ngagurru ngaambu-jambarrgina marri ngaambu-waṉbina aniij-mamaaḻang. \p \v 14 Warrubawi-yung-maynji amburru-yamang “Nga-jambarrgiiyn” yagu warruburru-yung-guy warra-mulung-aynbaj waari wurru-waṉbi aniij-mamaaḻang, anaani ana-lhaawu “Nga-jambarrgiiyn” anggu-warrbidi-mang. Yagi wanggu-maṉmi wugurru. \p \v 15 Nugurru numburraawanggina. Ari nugurru nambarra-nayii warra-mulung-arrgi-yung warra-Christian, wurru-mawuraadii marri wurru-marryaadii. \v 16 Numburru-yaminggarrang? Ari nambarra-magana, “Numburru-lhamaamura. Numburru-murrmbulang marri numburru-waḻarranjii,” numburru-yamana ari. Yagu yagi anubani-yung narra-yu, waari mana-yaaḻi marri waari ana-marrya. Yuga anggiij-maṉdhina? Waari! Waari yamba warruburru-yung narra-maṉmi. Anubani-yung numburru-yambina arrbidi nugurru. \v 17 Yagi nurru-waṉbi aadanu. Nugurru nambarra-maṉmani warra-wurru-wurruj. Anaani wiijamana, nugurru-maynji numburru-yamana “Nga-jambarrgiiyn” yagu yagi narra-maṉmi warruburru-yung warra-mulung-aynbaj, anubani-yung numburru-yambina arrbidi aadanu. \p \v 18 Ari nugurru numburru-yamana, “Niga naaynjaabu-nyung ni-jambarrgiiyn na-God, yagu niga naaynbajung ni-waṉbina yij-mamaaḻang. Anaani wiij-bulawaa,” numburru-yamana ari. Yuga numburru-jambarrgina, dani-yung-bugij? Waari nurru-waṉbi aniij-mamaaḻang? Yuga wiij-bulawaa? Girrjag! Anaani ngaaṉbina yij-mamaaḻang, marri wudani-yung-gala, numburru-marrbuy, ngubindi, nga-jambarrgiiyn. Yigaj! \v 19 Nugurru yuga nurru-jambarrgina naaynjaabu-nyung na-God? Anaani wiij-maṉdhiiyn. Yagu anubani-yung ana-man.gurrg, wugurraayunggaj wu-jambarrgina, marri wu-ḏirrngawina-windiyung wugurru! \p \v 20 Anaani ana-lhaawu nga-yambina-yinyung, ari nugurru waari nimbirri-ngaynbandang. Ari nurru-yilg! Yagu anaani ngana-magana nugurri-wuy. Nugurru-maynji numburru-yamana “Nga-jambarrgiiyn,” yagu yagi-maynji nurru-waṉbi ana-maaḻamburrg, anubani-yung numburru-yambina arrbidi. \p \v 21 Nugurru numburru-wijangayii nigawi-nyinyung na-Abraham, na-yiwanggu-nyung. Nubagi-yung ni-nungguḏaaba, anubani-yung nubagi-yung na-niwiyayung na-Isaac nu-miyn marri nu-yayn na-God-guy amubama-rruj ama-ṉuga-rruj ma-muṉḏugini. Marri anubanila niga na-God nu-warrbidi-wayn anaaladi-wala, anubani-yung ni-waṉbini yamba niga.\x + \xo 2:21 \xt Genesis 22:1-14.\x* \p \v 22 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Naagi-yung ni-jambarrgiiyn, marri wudani-yung-gala ni-waṉbini maaḻamburrg. Anubanila-wala, naagi-yung ni-jambarrgini runggal-windiyung niga. \v 23 Anaani ana-lhaawu ana-wubiba-rruj, andhurrg wu-waṉbini. \mi “Na-Abraham ni-jambarrgiiyn na-God. Wudani-yung-gala, na-God nigaajbaj ni-wijangani, nu-mayaa naagi maaḻamburrg-jung niga.”\x + \xo 2:23 \xt Genesis 15:6, 2 Chronicles 20:7, Isaiah 41:8.\x* \m Dani-yung wu-yamana anaani ana-wubiba. Marri warruburru-yung wunu-mayaa na-Abraham, na-God wini-guwaj-gaa. \p \v 24 Nugurru nurru-marrbuy aḏaba? Numburru-waṉbina-maynji ana-maaḻamburrg, anubani na-God nambani-warrbidi-wang aniij-galaaladi-wala. Anubani-yung numburru-jambarrgiiyn-bugij-maynji, waari nanggu-maṉmi nugurru. \p \v 25 Ngijang, numburraawanggina ngarrubagi-yung-jinyung ngarra-maṉinyung, ngarra-ngarrimuwaj-jung Rahab. Ngarrubagi-yung ngarraaladi-yinyung ngarra-maṉinyung, anubani-yunggaj. Yagu anubani-yumbaa ngi-waṉbini maaḻamburrg, niga na-God ngu-warrbidi-wayn anaaladi-wala. Yaani-yung ngi-waṉbini. Nubiṉi na-waḻya-waa, winiwu-midaarrg-nani-yinyung ana-lhal, warruburru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung warraagalhaga-lharrmangi, ambarra-wini. Ngigaayung wangi-yarrijgiyn ngigawi-wuy a-wumurrng, ngiga yamba ngi-jambarrgiiyn na-God-jinyung ana-lhaawu. Wurrugu marri anubani wangi-lharrgang amaadi-waynbaj-guy, wangi-wiri-gaa nubiṉi-yung. Yijgubulu ngi-jambarrgiiyn, yagu waari aadani-yung-bugij-magaa, ngi-waṉbini maaḻamburrg-galawaj ngiga. \p \v 26 Nugurru numburraawanggina maaḻamburrg. Warruburru-maynji warra-mulung-aynbaj yagi-maynji wurru-ngayn.gayi, warruburru-yung amburru-ngawang! Wiijamana, warruburru-maynji amburru-yambina “Ngaya nga-jambarrgiiyn,” yagu yagi-maynji wurru-waṉbi ana-maaḻamburrg, anubani-yung amburru-yambina arrbidi, nguynju yaga ana-lhaawu wu-ngawina, wiijamana wugurru. \c 3 \s1 Ngagurru ngaambu-dhi-maṉdhina, anaani ngurru-yamba-yambina-yinyung. \p \v 1-2 Murruyung-gaang, malgaynbaaynbiyaj ngurru-waṉbina aladi. Yagu warruburru-yung-maynji ambu-yambina maaḻamburrg, anubani-yung warrubawi-yung wu-ngambara-mana, wu-waṉbina maaḻamburrg. Wudani-yung-gala murruyung-gaang, warraarrawindi nugurru yagi narra-marrbuy-wi warruburru-yung. Nambarra-marrbuy-wana-maynji, anubani ari na-God nambani-nguynju-nguynjijgana runggal, nugurru. \p \v 3 Nugurru numburru-wijangayii, ngarrubagi-yung-jinyung ngarra-jarrangu. Ngaadagu wirringa-lhamunu-wabana marri ngarrubagi-yung yigaj wirringa-yina-wiḻibiḻingina. Marri wudani-yung-gala wirringa-wiḻibiḻingina ngiga. \p \v 4 Ngijang, numburru-wijangayii manubama-yung-jinyung mana-barrawu. Mana-barrawu ma-runggal, marri anubani ana-wudhanguyn wu-waḏa-waḏaḏ, waabuyaana, marri manubami-yung ma-yaarri. Anubani-yung ngirri-mani wunyu-wunyanyung rangag, mana-gulinga. Marri gulinga-mirri mana-barrawu ma-yaarri marri bama-yung gulinga-gana magurru. \p \v 5 Anaani wiijamana, ana-lhaguḻa wu-winyig ana-lhirribala ana-ngun.gu-rruj, marri runggal wu-waṉbina wugurru. \p Anubani nurru-marrbuy, ari muga winyig ngura, anubanila-wala waalbalgina aḏaba, ana-ngura. \v 6 Ngagurri-nyinyung anaani ana-lhaguḻa wu-yamana nguynju a-ngura-yii. Anaani-yung wu-buunggawa ngagurri-wala anaaladi ana-lhaawu, ana-lhaguḻa. Anubani-yung ana-lhaawu maṉdhii runggal wungarri, ngagurri-wala ana-ngun.gu, ngarranggu-wurrij-galadi-wana. Anubani anaaladi ngagurri-rruj wu-burraa, anubani-yung wu-waṉina ana-ngura-wala na-baḏirrnya-yung-gala. Anaani wiijamana, nguynju yaga anubani anaaladi nangana ana-lhaguḻa ngagurri-nyinyung yaga, marri ana-lhaguḻa ngarranggu-nangana anaarrawindi-lhangu ana-lhal-inyung, wu-yamana wugurru. \p \v 7 Warra-wurru-wurruj anubanila-wala wurru-marrbuy-wina, wurraarra-mani aynba-gaynbaj-galawaj mun-bulal-wulal-inyung marri ana-ngurudhu marri anubani-yung wu-yalgarrwina-yinyung marri anubani wu-burraa-yinyung mana-lhagayag-duj, anubani nguynju anggu-burraa yungguyung maaḻamburrg marri ambanggu-yandhurrbangana. Marri warruburru-yung wurru-waṉbini wugurru. \v 8 Yagu waari warraaynbaj ana-lhaguḻa ambanggu-yandhurrbang. Nguynju yaga aadanu wurraagaminij-gaḻigaynjina, anubani-yung waaladi-windiyung. Anaani ana-lhaguḻa wu-yamana nguynju amubama-yung-jii ama-lhambaṉayn-jii ama-ma-ḏamadhan-jii, wu-yamana wugurru. \p \v 9 Ngagurru anaani ngurru-waṉbina ngagurraayung, ana-lhaguḻa-mirri, ngurru-waṉbina anaani wij-bulawaa-waj. Nguunu-warraarriwana na-God, marri ngurraaladi-yamawaynjina warra-wurru-wurruj. Yagu na-God ngarrani-maṉdhangi warra-wurru-wurruj nguynju nigawi-yii. \v 10-12 Anaani ana-wulawaa ana-lhaawu anubanila wu-yanggi, aaynjaabugij-gala ana-lhaguḻa. Murruyung-gaang, anaani waari ana-maaḻamburrg-magaa. Yagi ngurraaladi-yamawi warra-wurru-wurruj ngagurru. \p Nugurru numburraawanggina. Anubani-yung-maynji ana-lhawalig anggu-burraa, anubagu mana-lhagayag marri anaa-gugu waari anubani wu-rabali waar-wulagiynji. Murruyung-gaang, manubami mana-baḻbi waari anubagu maarradi mana-gadarra-rruj. Manubami-yung mana-gadarra waari maarradi mana-baḻbi-rruj magurru. Mana-lhagayag marri anaa-gugu anggaar-waliynjang-maynji, anggaaḻigarrbidhi anubani-yung. Ngagurru anaani waari ngaambu-yamang wudani-yung-jii. Ngagurri-nyinyung-gala ana-lhaguḻa anubanila wu-rabalii ana-lhaawu, nguunu-warraarriwana na-God, anubanila aladi. Waari aadanu ana-maaḻamburrg-magaa wugurru! \s1 Ngagurru ngaambu-yina-mamaaḻang. \p \v 13 Nugurru numburraawanggina. Ngagurru-maynji ngaambu-yina-mamaaḻang, ngaambu-yina-baḏbirr, ngagurru ngaambu-burraa-wugij ngaambu-marrbuy-mana na-God-guy, marri ngaambu-yaal-murramurra, marri ngaambani-bajiyina, ngaambu-waṉbina-wugij maaḻamburrg-galawaj ngagurru. \v 14 Yagu warrubawi-yung-maynji ambu-margiriynjang-maynji marri ambaarra-ngaynbandii-maynji arra, marri ambu-ḻamumundhina-maynji, warrubawi-yung warra-wurruj waari wu-yina-mamaaḻang wugurru. Warrubawi-yung yagi wu-lhama-lhami. Anubani-yung wu-lhama-lhamina-yinyung, waari anubani-yung aniijgubulu-magaa wugurru. \p \v 15 Anubani numburraawanggina-maynji anubani-yung, naagila anaarrwar-inyung waari nambani-marrbuy-waa. Aadanu-wala nurraawanggina aani-wala a-lhal. Nubagi-yung na-baḏirrnya-yung nani-marrbuy-waa nugurru. \p \v 16 Warra-wurru-wurruj-maynji amburru-margiriynjang, marri amburraarra-ngaynbandii-maynji arra wugurraa yungguyung, anubanila warruburru-yung yagi wurru-burrangi ana-maaḻamburrg. Anubani amburru-waṉbina anggu-wuguuguni, arrawindi alaaladi. \p \v 17 Yagu nugurru-maynji numburru-marrbuy niga yamba naagila aarrwar-wala wani-marrbuy-wana, anubanila numburru-marrbuy yijgubulu, marri maaḻamburrg. Anubanila-wala numburru-lhamaamura-mana, numburru-lhambaamburrg, numburru-waḏba-waḏbirr. Marri nambarra-man.galagana, marri numburru-waṉbina yij-mamaaḻang-galawaj. Marri numburru-wandhurrg, waari nurraawaḻi aadanu. \p \v 18 Nugurru-maynji numburru-lhamaamura-mana-maynji, marri nambarra-maṉmani warruburru warra-mulung-aynbaj, nguynju yadhu amburru-lhamaamura-mana wugurraayunggaj. Nguynju yadhu arrawindi wurru-wurruj wugurraayunggaj amburru-waṉbina maaḻamburrg wugurru. \c 4 \s1 Ngagurru ngaanu-yandhawiwana na-God, ana-maaḻamburrg. \p \v 1 A-yangi yungguyung nugurru nurru-wiynjina nugurraajbaj, marri nurru-wundii? Nugurru yamba nurru-yaal-aḏaaḏigaynjina ana-lhirribala. \v 2 Nirri-ngaynbandii, yagu waari warruburru-yung warra-mulung-aynbaj nambi-yu nugurru. Wudani-yung-gala narruumana warruburru-yung warra-mulung-aynbaj. Nugurru nirri-ngaynbandii arrawindi, yagu warra-mulung-aynbaj waari nambi-yu wugurru. Wudani-yung-gala nurru-wundii, marri nurru-wiynjina. Waari numbunu-yandhawiwang na-God, marri wudani-yung-gala waari nimbirri-waṉagang anubani-yung. \v 3 Yagu, waari numbunu-yandhawiwang ana-maaḻamburrg. Nuunu-yandhawiwana anaarra, nguynju numburru-wurrij-maaḻang yungguyung, dani-yung-bugij. Wudani-yung-gala, waari nani-yu nugurru. \p \v 4 Nugurru nurraalaaladi, nugurru nurru-yarramana anubagala na-God-gala! Nurru-marrbuy anaani. Nugurru-maynji nirri-ngaynbandii-wugij anaani ana-lhal, nugurru waari numbunu-ngaynbandang na-God. Nugurru-maynji numburru-wijangayii-wugij aani-yinyung a-lhal, anaani wiij-nguynju, numburru-riyaldhii na-God-guy nugurru. \p \v 5 Numburraawanggina anaani. Anaani ana-wubiba waarrarrina, waari anaarrbidi-magaa. Na-God ngarrani-maṉdhangi ngagurru anaani, ngurru-wiri, ngarraniini anaani ana-wiri. Marri niwu-ngaynbandii windiyung anubani-yung ana-wiri nigawi-rruj, marri anggu-waṉbina maaḻamburrg, wiijamana ana-lhaawu, ana-wubiba-rruj wugurru. \p \v 6 Yigaj! Na-God ngarrani-walgaṉmana windiyung. Wudani-yung-gala ana-wubiba wu-yamana, waarrarrina, \q1 “Warrubawi-yung wu-lhama-lhamina-yinyung, niga na-God ambani-lhambiyn. \q2 Yagu warrubawi-yung wu-yaal-murramurra-yinyung, burru-yung ambaniiyn ambani-walgaṉmana wugurru.”\x + \xo 4:6 \xt Proverbs 3:34.\x* \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \p \v 7 Wudani-yung-gala nga, naambu-yaal-murramurra marri numbunu-yandhurrbangana na-God. Anubani numbunu-lhambiyn na-baḏirrnya-yung, anubanila ani-yarramang nugurri-wala. \v 8 Marri numbunu-warubaj-gana na-God, marri nigaayung nambani-warubaj-gana nugurri-wuy. Nugurru nurraaṉbina-yinyung anaaladi, numburru-marang-maṉdhina maaḻamburrg. Marri nugurru nirri-ngaynbandii-yinyung anaaladi marri aniij-mamaaḻang, wiij-bulawaa, numbunu-yandhawiwana na-God, marri anubanila nambani-wurrij-jarrbiyn, marri numburraarra-ngaynbandii maaḻamburrg nugurru. \p \v 9 Nugurru numburraawanggina wubani-yung aaladi nurraaṉbini-yinyung. Wudani-yung-gala, numburru-wurrij-galadi-wiiyn aḏaba! Numburru-ruguna marri numburru-nyadii! Numburru-muḏaḏbang, yagi nurru-ngarrmi nugurru. Marri numburru-ruguna. Numburru-muḏaḏbang, yagi nurru-waḻaaḻarri, marri numburru-wurrij-galadi-wina aadanu. \v 10 Numburru-yaal-murramurra numburru-burraa na-Buunggawa-wuy, marri nambani-warraarriwana nugurru. \s1 Ngagurru yagi ngurraaladi-yamaynji. \p \v 11 Murruyung-gaang, yagi nurraaladi-yamawaynji. Anubani-yung numburru-yambina-maynji anaaladi, marri numburru-lhajbiynjina, anaani wiij-nguynju, nambanggu-lhajbumana anubani ana-lhaawu-runggal na-Buunggawa-yinyung, anubani-yung numburru-yamang anaani yij-galadi ana-lhaawu-runggal. Yagu anubani-yung nambanggu-lhajbumana-maynji ana-lhaawu-runggal, waari anubani-yung nirri-yandhurrbi, dani-yung-bugij nambanggu-nguynju-nguynjijgana-yinyung, nambanggu-lhajbumana-yinyung nugurru. \p \v 12 Yagu nigaaj-bugij God-bugij ngarraniini ana-lhaawu-runggal. Bagi-yung nga, ngambani-nguynju-nguynjijgana-yinyung. Anubani aḏaba ambani-maṉmani warra-mulung-arrgi, warruburru-yung warra-mulung-aynbaj ambani-jadugang. Yagu nugurru yagi nirriijanga-yangi aadanu. Warruburru-yung nurraalgurmaynjina-yinyung, yagi narra-lhajbu nugurru. \p \v 13 Warra-mulung-arrgi-yung nugurru nurru-runggal-wina. Nurru-wijangayii, “Marri ngurru-yaarri wubani-wuy a-lhal, ngurru-yaarri ana-yimbaj. Anubani-rruj, ngaambu-burraa manaarmag aynjaabugij. Marri ngaambu-waṉbina bagu, ngaambaarraalgaalgurmani. Marri ngirri-mani anubagu-rruj ari wuṉuga arrawindi.” Dani-yung nurru-wijangayii nugurru. Yagu nurru-yilg-balii aadanu! \v 14 Waari aḏaba aadanu numburru-marrbuy-mang anubani-yinyung anaagaray. Nugurri-nyinyung ana-wiri aadanu waari anggu-runggal-magaa. Anubani ana-wiri wu-warrbidi. Anubani-yung nguynju yaga a-wuuji-yii wu-yara, marri wu-ngarina. Ana-wuuji anubani-yung, wu-winyig-mana, marri waaṉibina wugurru. Yagi anubani-yung nurru-yambi nugurru. \v 15 Anaani numburru-yamana, “Na-God-maynji ngambani-ngaynbandang ngaambu-burraa, marri bani-yung ngaambu-burraa. Na-God-maynji anaani ngambani-ngaynbandang ngaambu-waṉbina, marri anaani ngaambu-waṉbina.” Dani-yung numburru-yamana nugurru. Anubani-yung maaḻamburrg. \p \v 16 Yagu nugurru aadanu nugurru nurru-lhama-lhamina. Anubani nurru-wijangayii-wugij aladi. Yagu yagi nurru-yami aadanu. \p \v 17 Nugurru nurru-marrbuy? Nugurru-maynji numburru-marrbuy anubani aniij-mamaaḻang, yagu yagi-maynji nurru-waṉbi, aadanu aladi wugurru. \c 5 \s1 Warruburru-yung warraambaambalal amburru-dhi-maṉdhina wugurru. \p \v 1 Nugurru aadanu warraambaambalal, nugurru numburraawanggina. Arrawindi aladi wu-waṉina nugurri-wuy, marri anubani-yung nambanggaaladi-wana. Nugurru numburru-ruguna, numburru-nyadii! \v 2 Anubani nugurri-nyinyung anaarrawindi anaarra wu-jadugina! Ana-lhalawag anubani-yung arra-nguyii manubama-yung mana-yaaḻi. \v 3 Anaani ana-lhal anggu-jadugang lhaalhag, yagu nirri-waṉagana-wugij anubani-yung anu-ṉuga. Nugurru nirri-daarrajaa-wugij. Wudani-yung-gala, anubani anu-ṉuga wu-murrgulhaa, nga wu-nungguḏaaba-dhina, aḏaba anubani wu-warradii maṉḏamaṉḏii bagu wu-dhagabuṉulg wugurru. Warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj amburru-marrbuy. Marri anggu-jadugina, anaani anu-ṉuga. Marri nugurraayunggaj, numburru-jadugina aadanu! Anubani-yung-maynji na-God nambani-lhajbumana, numburru-jadugina, nguynju yaga wudanu a-ngura wu-lhalmbaarrii-wala, numburru-nagina nugurru. \p \v 4 Warruburru-yung warra-mulung-aynbaj wurru-mijgalmini nugurri-nyinyung-gaj anaaban-gaj, yagu warruburru-yung waari nambarriiyn waari nambarra-bayarra-gang. Anubani-yung anu-ṉuga, nguynju yaga waaḏii, wu-yamana wugurru. Warruburru-yung wurru-mani-yinyung nugurri-nyinyung anu-ḏal, wugurraayunggaj wurraaḏii. Marri na-Buunggawa warraarrawindi-yinyung, ni-wawanggina niga. \p \v 5 Nugurru warraambaambalal, anaani-rruj nugurru nurru-burraa, nurru-waṉagana anaarrawindi anaarra, marri anubani-yung nurraaṉbina nurru-daarrajaa anubani-yung anaarrawindi-wala. Nurru-mangaj-gina, nguynju yaga ana-bulugi, anubani-yung amburruumana lhaalhag marri amburru-nguyii wugurru. Anaani anggiijamana, na-God nambani-jadugang nugurru aadanu. \p \v 6 Marri aynbaj aladi nurru-waṉbina. Warruburru-yung ana-maaḻamburrg-jinyung wurru-burraa, warruburru-yung-guy narra-lhajbini marri narra-wini. Warruburru-yung waari nambambi-lhambini. \s1 Ngagurru ngaambu-lhambaamburrg marri ngaanu-yambina na-God. \p \v 7 Yagu yamba anubani-yung, murruyung-gaang, numburru-lhambaamburrg. Wurrugu marri, na-Buunggawa aniigiyn niga. \p Anaani wiijamana. Nugurru numburru-wijangayii, nubagi-yung ni-wanuynjungina-yinyung, ni-ngaynbandii anubani-yung anu-ngugulmung. Anubani-yung ni-burraa, ni-lhambaamburrg niga. Marri anubani-yung ngarraaṉbana angi-warra-rabang. Ari angi-wulawaa, angi-warra-rabina. \v 8 Nugurraayunggaj, numburru-lhambaamburrg. Wudanila-wala, mal-dhamurrug, na-Buunggawa ani-yaarri anubagala. Wudani-yung-gala, numburru-wurrij-baḏa-waḏaḏ-mang nugurru. \p \v 9 Murruyung-gaang, yagi nuu-ḻamijgaynji nugurru. Nguynju yadhu niga na-God nubagi-yung ngarrani-nguynju-nguynjijgana-yinyung, yagi nani-lhajbu aadanu. Nubagi-yung ani-yaarri anubagala lhaalhag niga. \p \v 10 Numburraawanggina warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God anu…bani-yunggaj-jinyung. Warruburru-yung warra-mulung-aynbaj wirri-waṉagana ana-wungarri, wugurru yamba wurru-maga-magini na-Buunggawa-yinyung. Yagu warruburru-yung wurru-lhambaamburrg wugurru. \v 11 Warruburru-yung wurru-lhaay andhurrg. Ngagurraayung ngurru-yamana “Na-God waniigajij-majgaa wugurru.” Nugurru aadanu numburru-yamana warruburru-yung-jii, numburru-lhambaamburrg nugurru. \p Ngijang, numburraawanggina nubagi-yung na-yiwanggu-nyung na-Job. Ni-warra-guṉḏa-guṉḏa, ni-warragayangi-windiyung, yagu ni-lhaay andhurrg naagi-yung, ni-lhambaamburrg ni-burraa niga. Marri anubani-yung na-Buunggawa ni-wijangani, anubani-yung wiij-maṉdhiiyn. Nugurru-waj numburru-yamana nubagi-yung-jii, numburru-lhambaamburrg aadanu. Na-Buunggawa ngaambani-warrngayang ngagurru, ngambanii-ḏamarr-ngu-burraa, ngaambani-man.galagana niga. \p \v 12 Nugurru-maynji nambarra-lhalamayana warruburru-yung-guy warra-mulung-arrgi-yung-guy, anubani-yung yagi nurru-yambi arrawindi lhaawu, nguynju yungguyung nambambii-ngu-jambarrgiiyn. Yagi nurru-yambi ana-wumala-yinyung yagu anaaban-jinyung yagu anaaynba-gaynbaj-jinyung. Numburru-yamang “Yuu” yagu “Yagi”, dani-yung-bugij. Nguynju yadhu na-God yagi nani-wurrij-bi nugurru. \p \v 13 Warrubawi-yung-maynji nugurri-nyinyung ambi-waṉagana-maynji wungarri, anubani-yung ambu-yambina na-God-guy wugurru. Warrubawi-yung-maynji ambu-waḻaaḻarrii, warrubawi-yung ambunu-warraarriwana na-God. \v 14 Nubagi-yung-maynji na-wurrujung ani-lhangurrngang, nubagi-yung ambani-magana warruburru-yung warra-mijiwanggu wuu-ragaana-yinyung nugurri-nyinyung nuu-jambarrgina-yinyung. Marri anubani-yung amburru-yaarri, marri ambunaa-jambina na-God-guy. Marri ambunaambara-wuryang anubani-yung anu-gargayag, marri anubani-yung amburru-yambang ana-muwaj na-Buunggawa-yinyung wugurru. \v 15 Warruburru-yung-maynji wuu-jambarrgina-yinyung ambunaa-jambina, marri nubagi-yung na-wudhangurrg-jung ani-maṉdhii. Nubagi-yung na-Buunggawa anu-ḻaḻagang, na-wudhangurrg-jung nubagi-yung. Marri nubagi-yung-maynji ni-waṉbini-maynji anaaladi, marri na-Buunggawa nubagi-yung anaagajij-garruyn niga. \v 16 Wudani-yung-gala, nimbirriij-barrngayang warruburru-yung-guy warra-mulung-aynbaj-guy. Marri numburraa-jambina nugurraajbaj, nguynju yungguyung na-God nambani-maṉdhii nugurru. \p \v 17 Nubagi-yung-maynji na-wurrujung ani-waṉbina ana-maaḻamburrg, anu-yandhawiwanjii-maynji na-God-guy, anubani arrawindi ambaḻaman anggu-waṉbina. Nurru-marrbuy nubagi-yung-jinyung na-Elijah. Naagi-yung na-waḻyinyung nguynju ngagurri-yii niga. Anubani-yung nu-yambini na-God-guy, angaḏajung ni-yambini, nguynju yungguyung ngarraaṉbana waari ngarrubagi-yung angi-warra-rabini. Marri waari angi-warra-rabini anaaban-guy, anaagalhal-aḻirr, manaarmag ma-wulaynbaj marri na-ḻabama marang-aynjaabugij marri jarranggay. \v 18 Anubani-yung marri ni-yambini, marri anubanila-wala ngi-warra-rabiyn anaarrwar-wala. Anubani aḏaba wu-warraanuynjungini waarradangi aḏaba, wungugulmung waarra-ngu-gulmung-jungini wugurru. \p \v 19 Murruyung-gaang, ari nubagi-yung-maynji nugurri-nyinyung, ani-yaarri-maynji anuuguni ani-marra-marraana anubani-yung-gala aniijgubulu ana-lhaawu. Ari warrubawi-yung aynbaj wurruj ambunu-mang nubagi, marri ambunaagijgiyn niga. \v 20 Numburru-marrbuy anaani, nubagi-yung-maynji ani-waṉbina anaaladi, marri warrubawi-yung warra-wurruj ambunaagijgiyn, warrubawi-yung ambunu-wiri-gang, nguynju yagi yungguyung ni-ngawi, marri na-God yagi ni-warranggi nigawi-nyinyung-guy anaarrawindi aniij-galaaladi wugurru. \mte1 Wiiya.