\id HEB \h Hebrews \toc1 HEBREWS \toc2 Hebrews \mt1 HEBREWS \ip Aynjaabu-nyung waḻyinyung ni-warrarrangi anaani ana-lhaawu, warruburru-wuy warra-Jew wurru-jambarrgini-yinyung na-Jesus-inyung. Anaani-rruj ana-wubiba, wani-magaa, ambirriij-garru-yinyung ana-nungguḏaaba ana-lhaawu, marri amburru-marrbuy-dhini anaani wu-gadhuwa ana-lhaawu na-Jesus-inyung. Nubagi-yung wani-maṉmangi wugurru, wurru-marrbuy-dhini, anaani anu-gadhuwa ana-lhaawu, yijgubulu-windiyung wu-nguynju ana-lhaawu, na-God ana-raga-ragij wani-magaa wugurru. \ip Ngagurru ngaambu-marrbuy-dhina wugurri-yii. Ngagurru nganggu-nayii ana-Old-Testament marri ngaambu-marrbuy-dhina aniijgubulu-yinyung na-God ngarrani-magana-yinyung ngagurru anubagu, marri ngagurru ngaambu-wawanggina anubani-yung ana-lhaawu anaani-rruj ana-wubiba-rruj. Marri anubanila-wala ngagurru ngaambu-marrbuy-mana, ana-lhaawu na-Jesus-jinyuyng wiij-nguynju aadanu Old-Testament-jii ana-lhaawu-yii. \c 1 \s1 Na-God-jinyung na-Niwiyayung \p \v 1 Anu…bani-yung-gaj na-God wani-yayn ana-lhaawu warruburru-wuy wunaa-ja-jambini-yinyung niga, nguynju ngambambi-magaa yadhu, ngagurri-nyinyung warru-mandag. Wani-yambini malgaynbaaynbiyaj marri niga wani-magaa anaaynba-gaynbaj-jinyung ana-lhaawu. \p \v 2 Anubanila-wala, ngurru-burraa-waj, niga na-God nu-lharrgang nigawi-nyinyung na-Niwiyayung, nigaayung ngaani-yayn ana-lhaawu ngagurri-wuy. Na-God ni-wijangani, naagi-yung nigawi-nyinyung na-Niwiyayung ni-warra-maṉdhangi anaarrawindi-lhangu, marri niwu-waṉagana anaarrawindi-lhangu. \p \v 3 Anubani wu-milhiynjina-yinyung na-God-jinyung wu-milhiynjina nubagila na-Niwiyayung-gala. Niga ni-burraa marri niga ni-milhiynjina-yinyung nguynju yaga na-God niga ni-burraa-yii. \p Niga niwu-rangarrii anaarrawindi-lhangu, nigawi-nyinyung-mirri ana-lhuḏ. Niga nimaadbarrwini nigawi-nyinyung mana-wulang, nguynju yadhu aḏaba ngagurru ngaambu-mamanunggu anubani-yung-gala ngagurri-nyinyung anaalaaladi-wala. Aḏaba niga niwu-jadugayn anubani-yung, niga ni-burri ni-yanga-yangini ana-walawalama-rruj na-God-duj, nubagi-yung ni-buunggawa-mana-rruj anaarrwar. \p \v 4 Anubani-yung niga na-Niwiyayung ni-runggal-windiyung, waari ani-yamaa anubani-yung-jii ana-angel-yii, niga yamba ni-runggal-windiyung. \p \v 5 Yigaj! Na-God waari ani-yambini anaani ana-lhaawu ana-angel-wuy, niga ni-yambini nigawi-nyinyung-guy na-Niwiyayung anaani ana-lhaawu. \q1 “Nagang ngayawi-nyinyung na-nigi. \q2 Ana-yimbaj ngaya nugawi-nyinyung na-ninyarra.” \m Ngijang niga ni-yambini, \q1 “Ngaya anaani nga-ngu-burraa nigawi-nyinyung na-ninyarra-yung, marri niga ani-burraa ngayawi-nyinyung na-nigi.”\x + \xo 1:5 \xt Psalms 2:7, 2 Samuel 7:14, 1 Chronicles 17:13.\x* \m \v 6 Nguynju-waj anubani-yung na-God nu-yarrijgini na-wulhu-wulhurr-yung nigawi-nyinyung na-Niwiyayung ana-lhal-wuy, niga ni-yamayn, \q1 “Anubani-yung maaḻamburrg-waj, anaarrawindi-lhangu ngayawi-nyinyung ana-angel aninggu-warraarriwana niga.”\x + \xo 1:6 \xt Deuteronomy 32:43, Luke 2:13-14.\x* \m \v 7 Anaani ana-wubiba waarrarrina anubani-yung-jinyung ana-angel, \q1 “Niga na-God ni-maṉdhangi nigawi-nyinyung ana-angel nguynju a-wudhanguyn-jii, \q2 wugurru ninggu-yandhurrbangana, wu-yamana nguynju a-ngura-yii.”\x + \xo 1:7 \xt Psalms 104:4.\x* \m \v 8 Yagu niga ni-yambini aynbaj lhaawu nigawi-nyinyung-guy na-Niwiyayung-guy. \q1 “Nagang anaani bawu-waṉagana ba-burraa-rruj na-king-duj, \q2 nagang God, anggu-wuguuguni. \q1 Nagang nu-ngu-buunggawa-mana yamba nugawi-nyinyung warra-wurru-wurruj, marri bamba-nguynju-nguynjijgana maaḻamburrg-galawaj.\x + \xo 1:8 \xt Psalms 45:6-7.\x* \q2 \v 9 Nigi, nagang nunggu-ngaynbandii anubani-yung maaḻamburrg marri nagang nunggu-wurrij-bangana anaarrawindi-lhangu anaalaaladi. \q1 Yagu yamba anubani-yung, nugawi-nyinyung na-God, niga niniilgurmaynjiyn nagang, marri nga nini-waḻaaḻarrijgana nagang, waari nguynju warruburru-yung-jii warra-mulung-arrgi warra-king-jii.”\x + \xo 1:9 \xt Psalms 45:6-7.\x* \m \v 10 Ngijang anaani anaaynbaj ana-lhaawu, na-Niwiyayung-jinyung. \q1 “Nigi, nagang nu-ngu-Buunggawa, nunggu-maṉdhangi ana-lhal ana-wulhu-wulhurr-waj. \q2 Ana-lhal marri anaarrwar, nagang nunggu-maṉdhangi wugurru nugawi-nyinyung-mirri ana-marang.\x + \xo 1:10 \xt Psalms 102:25-27.\x* \q1 \v 11 Wugurru anggu-jadugiiyn yagu nagang aadanu ba-burraa anggu-wuguuguni, \q2 wugurru anggu-nungguḏaaba-dhina nguynju ama-yaaḻi-yii. \q1 \v 12 Nigi, nguynju mana-yaaḻi nagang bama-dhi-majgana magurru \q2 marri bamaaynbijgana magurru. \q1 Yagu Nigi, nagang nu-nguynju, \q2 nagang aadanu nu-ngu-burraa anggu-wuguuguni.” \m \v 13 Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. Na-God waari ani-yamaa anaani ana-angel-wuy, yagu niga ni-yamayn nigawi-nyinyung-guy na-Niwiyayung, \q2 “Ba-burrangang yaaji ngayawi-rruj a-walawalama-rruj. \q1 Wurrugu marri, nugawi-nyinyung warruburru nurru-wurrij-marrdiynjini-yinyung, \q2 wurrugu ngamba-burrang nugawi-rruj a-mun-duj, bamba-mun-ban.ngang.”\x + \xo 1:13 \xt Psalms 110:1.\x* \m \v 14 Dani-yung wu-yamana ana-wubiba, na-God nu-magaa na-Niwiyayung-guy. Yagu wugurraayung ana-angel, waari ani-yambang anubujujung wugurri-wuy, wugurru yamba wu-warra-mijgalmina na-God-jinyung. Niga ngaambani-wiri-gana ngagurru nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj, marri wugurraayung ana-angel wugurru ana-mamanunggu ana-mawurr anubani ngarranggu-maṉmani ngagurru. \c 2 \s1 Yagi nurru-warandhalabi ana-lhaawu. \p \v 1 Na-God ni-yambini yamba wudanila-yung-galawaj ana-lhaawu, ngagurru ngaambu-wijangayii maaḻamburrg-bindiyung, anubani-yung anaarrawindi-lhangu ngagurru ngurraawanggini-yinyung, yagu anubani-yung ngagurru yagi ngurru-warandhalabi anaani ana-lhaawu. \p \v 2 Anubani-yung ana-wulhu-wulhurr-inyung ana-lhaawu na-God ni-yayn angel marri anubani-yung ana-lhaawu yagi waaynbij-gi, yagu warraaynbaj-maynji wu-waṉbina anaaladi yagu waari-maynji wi-yandhurrbi, aḏaba na-God ambanii-gaagijgiyn maaḻamburrg-bindiyung. \p \v 3 Yagu niga na-God ngarrani-yayn ana-mamanunggu ana-lhaawu, wu-runggal-windiyung, anubani-yung-jinyung ngarrani-wiri-gana-yinyung ngagurru. Ngagurru-maynji ngaanaagaminij-gaandirrang niga, anubani-yung ngambanii-gaagijgiyn ngagurru, yagi ngurru-yarrami. Na-Buunggawa niga a-wulhu-wulhurr-waj ni-magini anubani-yung wu-gadhuwa ana-lhaawu marri warruburru-yung wurraawanggini-yinyung niga, ngaambi-magaa ngagurri-wuy. Marri wugurru wurru-yamaa ana-lhaawu yijgubulu, wurru-yamaa. \p \v 4 Anubani-yung, na-God ngarrani-bajiyini ngagurru yijgubulu ana-lhaawu anaani-yung. Niga ni-waṉbini mamanunggu-waj marri aynba-gaynbaj-jinyung aniij-mamaaḻang marri anubani ana-lhuḏ anubanila ana-Maṉngulg Mawurr. \p \v 5 Ngagurru ngurru-yambina anubani-yung anu-gadhuwa ana-lhal, anubani-yung anaani anggu-waṉiyn wurrugu. Na-God anaani yagi ni-yu anubani-yung ana-lhal ana-angel-wuy, wugurru yagi narri. \p \v 6 Anubagu ana-wubiba warraaynbaj wu-magini, \q1 “A-yangi yungguyung nagang numba-gurrij-ngu-burraa nurru warra-wurru-wurruj? \q2 A-yangi nagang numba-man.galagana nurri-wuy? \q1 \v 7 Nagang numba-maṉdhangi nurru nurru-wirrig aḏaba anubanila ana-angel, mal-dhamurrug-bugij, \q2 yagu anaani aḏaba nurru nurru-runggal anubanila anaarrawindi-lhangu. \q1 \v 8 Nagang numba-waḻamin-dharrgang nurru, nurru-buunggawa-mana anaarrawindi-lhangu,”\x + \xo 2:8 \xt Psalms 8:4-6.\x* \m ana-wubiba wu-yamana. \p Anaani ana-lhaawu wu-yamana, warra-wurru-wurruj ambirri-narrii anaarrawindi-yinyung. Yagu ana-malg-jimbaj, ngagurru waari ngaanggu-nang aniijiijung. \p \v 9 Yagu ngagurru ngurru-marrbuy na-Jesus. Niga ni-burri ni-wirrig, waari ani-runggal-maa nguynju yaga ana-angel-yii, yagu anubani-yung niga ni-ngawiiyn ngagurraa yadhu warraarrawindi-lhangu, yagu yamba na-God ngaani-man.galagaa ngagurru. Marri na-God nu-runggal-waa niga, ni-Buunggawa-mana marri ni-milhiynjina niga. \p \v 10 Na-God ni-warra-maṉdhangi anaarrawindi-lhangu. Marri niga ni-wijangani anaani wiij-maṉdhina, na-Jesus niga ni-warragayangi, niwu-jadugayn anubani ni-mijgalmini-yinyung. Nguynju yadhu na-God niga ngarrani-wiri-gayn ngagurru, nigawi-nyinyung warra-mijburrayung, marri ngaambani-yarrijgina nigawi-nyinyung-guy wu-milhiynjina-wuy. \p \v 11 Naagi-yung na-Jesus ngarrani-maaḻamburrg-gayn, ngurru-maṉngulg ngagurru. Na-Jesus marri ngagurru, aynjaabu-nyung na-Baba. Wudani-yung-gala nga, niga ngarrani-mayana “murruyung-gaang”, nga niga waari aniimbulang. \p \v 12 Niga yamba na-Niwiyayung ni-yambini, anaani-rruj ana-wubiba, \q1 “Ngaya anaani ngaynjambina nugawi-nyinyung ana-muwaj ngayawi-nyinyung-guy naa-murruyung-gaang-guy, \q2 bandharra wurru-muṉḏugana-rruj warra-wurru-wurruj ngaya anaani waarraarriwana nagang.”\x + \xo 2:12 \xt Psalms 22:22.\x* \m \v 13 Ngijang, \q1 “Ngaya anaani nganaa-ngu-jambarrgiyn niga na-God.” \m Marri ngijang, \q1 “Ngaya nga-burraa yaaji warruburru-yung-duj warra-mijburrayung na-God-jinyung, niga ngani-yayn-jinyung ngaya.” \m Dani-yung na-Niwiyayung ni-yambini, ana-wubiba-rruj.\x + \xo 2:13 \xt 2 Samuel 22:3, Isaiah 8:17,18.\x* \p \v 14 Ngagurru na-God-jinyung warra-mijburrayung ngurru-burraa yaaji ana-maguḻag marri ana-ngagara. Niga na-Jesus ni-nguynju ngagurri-yii marri niwu-miyn ana-maguḻag marri ana-ngagara nigaaj-baj, yagu anubani-yung niga ni-ngawiiyn, niga niwu-jadugayn ana-lhuḏ ana-baḏirrnya-yinyung. Anubani ana-lhuḏ waṉijgina ngawij marri aladi, yagu na-Jesus niwu-jadugayn anubani-yung. \p \v 15 Warra-wurru-wurruj wurru-ḏirrngawiiyn a-ngawij, baḏag wurru-wiri-waj. Yagu niga na-Jesus ngarrani-muḻugu-wayn ngagurru, waari aḏaba ngurru-ḏirrngawi ngijang. \p \v 16 Anaani wij-garrarra, na-Jesus-inyung ni-waṉiyn anaaji ngambani-maṉmani-yinyung ngagurru, yagu yagi ni-maṉmi ana-angel. Niga ngambani-maṉmani ngagurru, warru-mandag na-Abraham-jinyung. \p \v 17 Yagu yamba anubani-yung, anaani wiij-maṉdhina, niga ni-burri ni-nguynju ngagurri-yii, nigawi-nyinyung warra-minilharri-yung marri warra-miyn-ngarrilharri-yung. Nguynju yadhu niga ni-burraa ni-runggal ni-priest. Niga ni-man.galag. Niga ni-waṉbini anubani-yung ni-mijgalmini-yinyung maaḻamburrg-gala-waj na-God-jinyung, marri niga nu-bayarra-gaa na-God anaalaaladi-yinyung anaarrawindi-lhangu ngagurru ngurru-waṉbini-yinyung. \p \v 18 Niga ni-warragayangi, marri na-baḏirrnya-yung naa-dhangu-jujurangi niga. Yagu yamba anubani-yung, anubani-yung-maynji na-baḏirrnya-yung nganiidhangu-jujurii ngagurru, na-Jesus niwu-waṉagana lhuḏ ngambani-maṉmani-yinyung ngagurru. \c 3 \s1 Na-Jesus ni-runggal-windiyung. \p \v 1 Nugurru nurru-maṉngulg murruyung-gaang, na-God niga ngarrani-gaḏangi ngagurru. Wudani-yung-gala, nugurru numburru-wijangayii na-Jesus. Ngagurru nguunaa-ngu-jambarrgiiyn niga na-Jesus, na-God nu-lharrgang-jinyung, marri niga na-runggal-yung na-priest. \v 2 Na-God nu-yayn niga anubani-yung ni-mijgalmini-yinyung marri niga, na-Jesus, ni-wuguuguni nu-yandhurrbangaa niga, nguynju yaga na-Moses nu-yandhurrbangaa na-God nigawi-nyinyung-duj anaanga. \p \v 3 Nugurru numburru-wijangayii aḏaba. Naaynbajung-maynji aniwu-rayii ana-wumurrng, ngagurru ngaanu-warraarriwana niga. Waari ngirri-warraarriwi anubani ana-wumurrng. Anaani wiij-nguynju, na-Jesus-inyung. Ngagurru nguunu-warraarriwana niga, waari nguynju na-Moses-jii. \p \v 4 Yigaj! Anaarrawindi-lhangu ana-wumurrng, warra-wurru-wurruj wirri-raani anubani ana-wumurrng. Yagu yijgubulu na-God niga ni-warra-maṉdhangi anaarrawindi-lhangu, niga ni-runggal-windiyung. \p \v 5 Na-Moses ni-jambarrg, marri niga nu-yandhurrbangaa na-God anaarrawindi-lhangu na-God-jinyung anaanga, yagu niga ninii-mijgalmini-yinyung. Wudani-yung-gala, warra-wurru-wurruj wurru-marrbuy-dhini anaarrawindi-lhangu na-Jesus ani-waṉbini wurrugu. \p \v 6 Yagu na-Christ niga na-God-jinyung na-Niwiyayung, niga ni-jambarrg, niga niwu-rangarrii anaarrawindi-yinyung na-God-jinyung anaanga. Anubani-yung anggiij-maṉdhina, ngagurru ngaambu-burraa ngaambu-waḏa-waḏaḏ marri yagi ngurraaji, ngaambu-wurrij-dhaḻagina na-God-guy marri ngaamba-magana warra-mulung-aynbaj. Ngagurru-maynji ngaambu-waṉbina, ngagurru ngaambu-yamana nguynju nigawi-nyinyung-jii anaanga. \s1 Ngaambu-jambarrg anaani. \p \v 7 Wudani-yung-gala nga, ngaya ngana-magana nugurru, anaani ana-Maṉngulg-Mawurr wu-yambina a-wubiba-rruj, \q1 “Ana-yimbaj anubani-yung nugurru numburraawanggina na-God-jinyung ana-yang, \q2 \v 8 ‘Yagi anubani-yung nurru-ḻamumundhi, nguynju warru-mandag wurru-waṉbini, \q1 ngarrubagi-rruj ngarraaḻirr wugurru wurru-lhaabini ngaya ana-lhal-aṉḏarrg-duj, \q2 yagu yamba wugurru ngambi-rawini ngaya. \q1 \v 9 Aḏaba wirri-nani mamanunggu-yinyung ngaya nga-waṉbini-yinyung 40 manaarmag \q2 marri wurru-wuguuguni ngambi-rawini-wugij ngaya. \q1 \v 10 Wudani-yung-gala, ngaya nga-riyaldhangi-windiyung warruburru-wuy warraarrawindi-wuy. \q2 Anubani-yung ngaya nga-yamaa, “Wugurru waari ngambambi-lhaawu-ngaynbandangi, \q2 wugurru wurru-maḻaḻadi-wini anubani-yung ngayawi-nyinyung-jinyung nga-waṉbini-yinyung. \q1 \v 11 Anubani-yung ngaya ngarraa-ḏiyaldhiyn-bindiyung marri nga-wij-maṉdhangi anaani wu-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu, \q2 wugurru yagi wurru-rumi anubuguni ngayawi-wuy ana-lhal-wuy, yagi wurru-yanga-yangi.” ’”\x + \xo 3:11 \xt Psalms 95:7-11.\x* \m Dani-yung ni-yambini na-God, ana-wubiba-rruj. \p \v 12 Murruyung-gaang, numburru-dhi-maṉdhina, yagi nirri-waṉagi anaaladi nugurri-nyinyung-duj, nugurru yagi nurru-muḏaḏbi, numburru-jambarrgina-wugij na-God-guy, yagi nurru-yarrami nubagila na-wiri-nyung-gala na-God. \v 13 Ngarraarrawindi-lhangu ngarraaḻirr numburru-magaynjina-wugij nugurraaj-baj marri yagi nurru-muḏaḏbi, numburru-yambina-wugij. Nguynju yagi yadhu anaaladi narranggu-dhaayurri nugurru marri yagi nurru-yina-baḏa-waḏaḏ-mi. \v 14 Ngagurru ngaambaaynjaabu na-Christ-duj anaarrawindi-lhangu-rruj. Yagu ngagurru ngaambu-yaarri-wugij anggu-dhaag-mana-rruj marri ngagurru ngaambu-jambarrgina-wugij nguynju anubani-yung-gaj-jii ngurru-waṉbini-yii. \p \v 15 Anubani ana-lhaawu ana-raga-ragij, \q1 “Ana-yimbaj anubani-yung nugurru numburraawanggina na-God-jinyung ana-yang, \q2 ‘Yagi anubani-yung nurru-ḻamumundhi, nguynju warru-mandag wurru-waṉbini, \q1 ngarrubagi-rruj ngarraaḻirr wugurru wurru-lhaabini ngaya.’” \m Dani-yung na-God ni-yambini. \p \v 16 Yanga-yangi warra-wurru-wurruj wurru-lhaabini na-God-jinyung ana-lhaawu? Burru-yung nga, na-Moses wanii-ḏagaani-yinyung, wirriirruyn ana-Egypt. \v 17 Marri yanga-yangi warra-wurru-wurruj nubagi na-God ni-riyaldhiyn anubani-yung 40 manaarmag? Burru-yung nga, wirriirruyn-jinyung ana-Egypt, marri wurru-waṉbini-yinyung aladi marri wurru-lhagarra-ngawini marri wugurri-nyinyung ana-ngun.gu wu-rabini ana-lhal-aṉḏarrg-duj. \v 18 Yanga-yangi warra-wurru-wurruj na-God wani-magaa anaani ana-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu? Burru-yung nga, wirriirruyn-jinyung ana-Egypt, marri waari-yinyung ambunu-yandhurrbangaa niga. Burru-yung waari amburru-yanggi ana-lhal-wuy, waari amburru-yanga-yangini. \p \v 19 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Wugurru waari amburru-yanggi anubuguni ana-lhal yagu yamba waari ambunaa-ngu-jambarrgini niga. \c 4 \s1 Ngaambu-yanga-yangina. \p \v 1 Niga na-God ngarrani-lhalamayaa ngagurru, ngaambu-yaarri nigawi-wuy ana-lhal-wuy marri ngaambu-yanga-yangina. Marri nigawi-nyinyung ana-lhaawu wu-burraa-wugij yijgubulu-windiyung. Ngagurru ngaambu-dhi-maṉdhina, yagi-magi na-God ngarrani-nguynju-nguynjijgi, marri yagi ngurru-rumi-magi anubuguni. \p \v 2 Ana-mamanunggu ana-lhaawu wu-waṉiyn ngagurri-wuy wu-nguynju wu-yanggi wugurri-wuy, yagu anubani-yung waari anggu-mamanunggu-magaa wugurri-wuy, yagu yamba wurraawanggini wugurru, yagu waari amburru-jambarrgini. \p \v 3 Yagu ngagurraayung ngurru-jambarrgina, marri ngurru-yaarri ana-lhal-wuy marri ngaambu-yanga-yangina. Anaani wiij-nguynju, niga na-God ni-yambini warruburru-yung-jinyung, ni-yamaa, \q1 “Anubani-yung ngaya ngarraa-ḏiyaldhiyn-bindiyung marri nga-wij-maṉdhangi anaani wu-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu, \q2 wugurru yagi wurru-rumi anubuguni ngayawi-wuy ana-lhal-wuy, yagi wurru-yanga-yangi.”\x + \xo 4:3 \xt Psalms 95:11.\x* \m Ni-yamaa na-God. \p Nugurru numburraawanggina. Anu…bani-yunggaj niga na-God niwu-jadugayn nigawi-nyinyung ni-mijgalmini-yinyung anubani-yung ana-lhal-lhangu niwu-maṉdhangi. \v 4 Ana-wubiba wugurru wirriirrarrangi anaani ana-lhaawu, ngarrubagi-rruj-jinyung marang-aynjaabugij ngi-wulawaa ngarraaḻirr. \mi “Ni-warra-ngu-jadugayn anubanila ni-mijgalmini-wala. Marri ni-yanga-yangini ngarrubagi-rruj ngi-marang-aynjaabugij marri ngi-wulawaa ngarraaḻirr.”\x + \xo 4:4 \xt Genesis 2:2.\x* \m \v 5 Yagu anaaynbaj wu-magini, \q2 “Wugurru yagi wurru-rumi anubuguni ngayawi-wuy ana-lhal-wuy, yagi wurru-yanga-yangi.”\x + \xo 4:5 \xt Psalms 95:11.\x* \m Ni-yamaa na-God. \p \v 6 Yuga nugurru nurru-marrbuy? Warruburru-yung wurraawanggini ana-lhaawu ana-raga-ragij-gaj, yagu wugurru waari ambunu-yandhurrbangaa na-God, wugurru waari amburru-yanga-yangini. Yagu wugurraayung warra-mulung-aynbaj wunu-yandhurrbangana-yinyung, burru-yung nga amburru-yanga-yangina nigawi-rruj. \p \v 7 Nguynju-waj na-God ni-wijangani lhal-ngargu, “Ana-yimbaj” ni-yamaa. Anubani-yung-gaj ana-mal-ḏaga-ragij-gaj niga nu-yanguni ana-lhaawu na-King David-guy, nga naagi-yung na-David ni-warrarrangi ana-lhaawu. Ngagurru ngurru-marrbuy na-God ngarrani-yayn nigawi-nyinyung ngarraaḻirr. Ngaya ngana-magaa nugurri-wuy na-David-jinyung ana-lhaawu, \q1 “Ana-yimbaj anubani-yung nugurru numburraawanggina na-God-jinyung ana-yang, \q2 ‘Yagi anubani-yung nurru-ḻamumundhi,’”\x + \xo 4:7 \xt Psalms 95:7-8.\x* \m wu-yamana ana-wubiba. Yigaj! Nugurru numburru-wijangayii, anaani ana-yimbaj. \p \v 8 Yagu ari nugurru nurraan-jamana, niga na-Joshua wani-yarrijgini wugurru anubagu, wugurru wurru-yanga-yangini. Yagu waari ana-maaḻamburrg. Ngagurru ngurru-marrbuy, niga yamba na-God ni-yambini wurrugu anubani-yung ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, “Ana-yimbaj” ni-yamaa.\x + \xo 4:8 \xt Deuteronomy 31:7, Joshua 22:4.\x* \p \v 9 Anubanila-wala, ngagurru ngurru-marrbuy, na-God-jinyung ana-lhal wu-burraa-wugij ana-yimbaj, marri ngagurru warra-wurru-wurruj nigawi-nyinyung ngaambu-yanga-yangina anubagu, nguynju nigawi-yii na-God-jii ni-yanga-yangini anubani-yung marang-aynjaabugij ngi-wulawaa ngarraaḻirr. \v 10 Ngaambu-yaarri-maynji anubuguni, ngagurraayunggaj ngaambu-muḏaḏbang ngagurri-nyinyung ngurru-mijgalmina-yinyung, nguynju yaga na-God-jii.\x + \xo 4:10 \xt Genesis 2:2.\x* \p \v 11 Wudani-yung-gala nga, ngagurru ngaambu-waṉbina angaḏajung, nguynju yadhu anaani ngaambu-yaarri anubuguni marri ngaambu-yanga-yangina. Marri nguynju yagi yadhu warraaynjaabugij wu-yarrami, ngagurru ngaanu-yandhurrbangana-wugij, yagi wugurri-yii nguynju. \v 12 Ngagurru ngaambu-wawanggina-wugij ana-lhaawu na-God-jinyung. Anaani wu-wiri marri wu-maaḻamburrg-bindiyung marri wu-yiḻaama a-galiwanga-yii wulawaa anuuji wu-maragarrij. Na-God-jinyung ana-lhaawu wu-yamana a-galiwanga-yii balhuna-yinyung ana-lhirribala ana-ngagara, ngambanggu-balhuna buguni ngagurru, lhirribala-windiyung, ngagurri-nyinyung ana-wiri marri manaamburumburung marri nga ngambanggu-nguynju-nguynjijgana anaarrawindi-lhangu ngagurru nurru-wijangayii-yinyung. \p \v 13 Wudani-yung-gala nga, niga na-God ngaani-nayii ana-lhirribala ngagurri-rruj. Niga niwu-maṉdhangi anaarrawindi-lhangu, marri waari anaaynjaabugij wu-julubi nigawi-wala, anaarrawindi-lhangu wiij-garrarra nigawi-wuy, marri ngagurru anaani ngaanu-yambalmana nigawi-wuy. \s1 Jesus niga na-runggal-yung na-priest-jung. \p \v 14 Niga na-Jesus na-Niwiyayung na-God, marri niga na-runggal-yung na-priest-jung ngagurri-nyinyung. Niga ni-yanggi arrwiyaj na-Baba-wuy. Wudani-yung-gala, ngagurru ngaanggu-waṉagana-wugij aniijgubulu ngagurru ngurru-jambarrgina-yinyung. \p \v 15 Niga ngagurri-nyinyung na-runggal-yung na-priest-jung. Ngagurru ngurru-marrbuy, niga ngaani-warrngayungana ngagurru, ngagurru-maynji ngaambu-bilwili. Yagu yamba na-baḏirrnya-yung naa-dhangu-jujurangi na-Jesus malgarrawindi, marri nguynju-waj niga ngaani-dhangu-jujuri ngagurru, yagu na-Jesus waari ani-waṉbini anaaladi niga. \p \v 16 Wudani-yung-gala nga, ngagurru yagi ngurru-ḏirrngawi na-God. Ngagurru ngaambu-warubaj-giiyn nigawi-wuy, marri niga ngaambani-walgaṉmana marri ngaambani-walgur-wana ngagurru, yagu yamba ngagurru ngurru-binyilg-binyilg. Nguynju-waj na-God ngarrani-walgaṉmana, marri niga ngaambani-maṉmani ngagurru maaḻamburrg-galawaj. \c 5 \s1 Warruburru-yung waa-runggu-runggal warra-priest. \p \v 1 Anu…bani-yunggaj-gala nga ana-yimbaj, warra-wurru-wurruj warra-wajbarina waa-runggu-runggal warra-priest. Wunu-wajbarina-maynji naaynjaabu-nyung na-waḻyinyung, niga ni-yaarri na-God-guy wugurraa yadhu warra-wurru-wurruj. Niga nuuyii bayarra na-God-guy marri ni-nangana ana-mun-bulal-wulal-inyung, nguynju yadhu niga na-God ambanii-jarina alaaladi-yinyung warra-wurru-wurruj-gala. \v 2 Niga na-priest wunu-wajbarini-yinyung, niga ni-bilwilwiluj nigaaj-baj, niga ni-marrbuy warruburru-yung warra-wurru-wurruj warraaynjaaynjaabugij-gaj yagu anubani-yung niga ani-yambina andhurrg warruburru-wuy, waari-yinyung amburru-marrbuy-dhini ana-maaḻamburrg marri warruburru-yung waari-yinyung amburru-waṉbini ana-maaḻamburrg. \p \v 3 Yagu yamba anubani-yung, niga ni-nangana ana-mun-bulal-wulal-inyung nigawi-nyinyung-jinyung anaaladi marri warruburru-yung-jinyung warra-wurru-wurruj-jinyung anaaladi. \v 4 Nguynju-waj anubani-yung warraaynjaaynjaabugij-gaj niga yagi ni-wajbari nigaaj-baj yagu niga waari ni-runggal-wi nigaaj-baj, yagu na-God wanii-gaḏii warraaynjaaynjaabugij-gaj nguynju niga naa-gaḏangi na-Aaron anubani-yunggaj.\x + \xo 5:4 \xt Exodus 28:1.\x* \p \v 5 Anaani wiij-nguynju, na-Christ waari ani-runggal-wini nigaaj-baj yagu anubani-yung niga ni-runggal na-priest. Waari! Niga na-God na-Baba niga-waj ni-yamayn nigawi-wuy, \q1 “Nagang ngayawi-nyinyung na-nigi. \q2 Ana-yimbaj ngaya nugawi-nyinyung na-ninyarra.”\x + \xo 5:5 \xt Psalms 2:7.\x* \m \v 6 Ni-yamaa na-God, waarrarrina ana-wubiba-rruj. Marri anaaynbaj-duj, niga ni-yamayn, \q1 “Nagang nu-ngu-priest ba-wuguuguni-wugij, nubagi-yung-jii na-Melchizedek-jii.” \m Niga ni-yamayn anubani-yung-duj ana-wulawaa-rruj ana-lhaawu nubagi-yung-jinyung na-Jesus.\x + \xo 5:6 \xt Psalms 110:4.\x* \p \v 7 Anubani-yumbaa, na-Jesus ni-wiri-waj anaani ana-lhirribala, ni-yambini arrwiyaj na-God-guy marri nu-yandhawiwaa yanggarrwar marri ni-ruguni-windiyung. Niga naa-gaḏangi na-God-guy, nubagi-yung nu-wiri-gaa yungguyung. Ni-jambarrgiiyn marri nu-yandhurrbangaa na-God-guy. Wudani-yung-gala, nigaayung na-God nu-yaynjangani niga.\x + \xo 5:7 \xt Matthew 26:36-46, Mark 14:32-42, Luke 22:39-46.\x* \v 8 Niga na-God-jinyung na-Niwiyayung yagu niga ni-marrbuy-maa nu-yandhurrbangaa-yinyung na-God anubani-yung niga ni-warragayangi-maynji. \v 9 Nga niwu-jadugayn anubani ni-mijgalmini-yinyung. Warruburru-yung-maynji ambunu-yandhurrbangana niga, niga ambani-wiri-gang wugurru anggu-wuguuguni. \v 10 Nga aḏaba na-God nu-runggal-waa niga na-priest anggu-wuguuguni, wini-nguynju nubagi-yii na-Melchizedek-jii. \s1 Na-God ngarrani-magana ngagurru, yagi nguu-yarrami. \p \v 11 Ngagurru ngirri-waṉagana arrawindi ana-lhaawu anaani-yung-jinyung. Yagu anaani wu-miḏaamimi, nugurru yamba nurru-wurrugurrij nurru-marrbuy-mana-yinyung. \v 12 Aḏaba wij-maṉdhina nugurru-maynji narra-bajiyina-yinyung. Yagu waari. Yijgubulu, nugurru aadanu ngana-ngaynbandii ngana-bajiyina ngijang, anubani-yung ana-wulhu-wulhurr-inyung ana-runggal ana-lhaawu ana-wubiba-rruj na-God-jinyung-duj. Nugurru nurru-yamana nguynju warra-wirrig-jii, wirri-ngaynbandii mimi, waari ana-marrya warra-miyn-ngambara-yii. \v 13 Warruburru-yung warra-gujuju wugurru wurru-wuynjana ana-mimi. Nugurru aadanu nurru-yamana warra-gujuju-yii, waari numburru-marrbuy-mang ana-maaḻamburrg-jinyung. \v 14 Yagu ana-marrya warra-miyn-ngambara-yinyung, burru-yung-bugij wurru-nguyii. Wugurru wurru-marrbuy-mana maaḻamburrg-jinyung marri wurru-waṉbina ana-maaḻamburrg. Wudani-yung-gala, wugurru wurru-marrbuy anubani ana-mamanunggu yagu anaalaaladi. \c 6 \s1 Ngagurru ngaambu-ngambara-mang. \p \v 1-2 Wudani-yung-gala nga, ngagurru ngirriirruyn anubani ana-wulhu-wulhurr-yinyung ana-lhaawu na-Christ-jinyung marri anaani ngagurru ngaambu-warradii. Ngagurru yagi ngurru-marrbuy-dhi ngijang, anaani ngurru-marrbuy yamba. Ngagurru ngurru-marrbuy, ngaambu-waṉbina-maynji anaalaaladi-yinyung anubani-yung ngaambanggu-ngawijgang ngagurru. Marri ngagurru ngurru-marrbuy, ngurru-wiḻibiḻingina-yinyung anubanila-wala anaalaaladi-wala marri ngurru-jambarrgina-yinyung na-God. Marri ngijang, ngurru-marrbuy anubani-yung-jinyung ngurraambara-ngambina-yinyung, marri ngurraambara-waṉagina-yinyung, marri ngaambu-ḻaḻagiiyn-jinyung ana-ngawij-gala, marri na-God niga ngaambani-nguynju-nguynjijgana anggu-wuguuguni. \p Danila-yung-galawaj ngagurru yagi ngurru-marrbuy-dhi ngijang, ngurru-marrbuy yamba aḏaba. \p \v 3 Marri ngagurru ngaambu-marrbuy-mana-windiyung, ana-runggal ana-lhaawu, na-God-maynji ngambani-ngaynbandang. \p \v 4 Nugurru numburraawanggina ngayawi-wuy. Warraaynbaj-maynji wu-jambarrgina na-God-guy ana-maaḻamburrg, marri wirri-waṉagana ana-Maṉngulg Mawurr, yagu anubanila wurru-yarramana-maynji na-God-gala, ngagurru yagi ngarra-yarrijgi marri ngarraagijgi wugurru. Yigaj! ana-raga-ragij-gaj, wugurru wurru-wiḻibiḻingiyn na-God-guy anubanila-wala anaaladi. Wugurru wurru-marrbuy-maa aniijgubulu marri na-God waniini ana-wiri anubanila-wala anaarrwar-wala marri wugurru wirri-waṉagaa ana-Maṉngulg Mawurr. \v 5 Wugurru wurru-marrbuy-maa ana-mamanunggu ana-lhaawu na-God-jinyung marri wurru-marrbuy-maa anubani-yung ana-lhuḏ-jinyung na-Christ anggu-waṉiyn wugurru. \v 6 Yagu wiiya wurru-marrbuy anaarrawindi-lhangu, yagu amburru-yarramana-maynji, amburru-yamana nguynju wunu-marang-barra-raani na-Niwiyayung na-God anu-ḏangag-duj ngijang yagu anubani-yung warra-mulung-arrgi-yung amburru-ngarrmana nigawi-wuy. Wugurru-maynji amburru-waṉbina anaani, anubani-yung wugurru yagi wurraagi. \p \v 7 Numburru-wijangayii yaani-yung ana-lhaawu. Ana-lhal-aynjaabugij, ngarrubagi ngarraaṉbana ngi-warra-rabina na-God-gala, nga aḏaba ana-lhal waaban-gaḻaḻij-mana, nga warradijgana anubani wu-wanuynjungina-yinyung, nubagi ni-wanuynjungana-yinyung ni-ngaynbandii-yinyung niga. Aḏaba nigaayung na-God niwu-warra-yarijgana anubani-yung ana-lhal. \v 8 Yagu anaaynbaj ana-lhal, rawurrumugurrumu marri a-maḏa-yinyung wu-warradiynjina, anubani-yung ana-lhal waaladi. Anubani-yung na-God ani-yamana aladi lhaawu wugurri-wuy. Wurrugu marri, anggu-dhaag-mana-rruj, anggu-nagina wugurru. \p \v 9 Wiiya ngaya nga-yambini aadani-yung-jii, nugurru guwaj-gaang, ngaya nga-marrbuy nugurru na-God nani-wiri-gayn. Nugurru nurru-waṉbina-yinyung mamanunggu-yinyung anaarrawindi-lhangu, waari anubani-yung nguynju warruburru-yung wurru-yarramana-yinyung. \v 10 Na-God ni-jambarrg ngaambani-nguynju-nguynjijgana-yinyung. Yagu yamba anubani-yung, niga waari ni-warandhalabi nugurru nurru-mijgalmini-yinyung, marri nuunaa-ḏamarr-ngu-burraa niga, marri nugurru narra-maṉmangi nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj marri nugurru narra-maṉmani-wugij wugurru. \p \v 11 Ngaya ngawu-ngaynbandiyn anaani warraaynjaaynjaabugij-gaj nugurru. Numburru-wuguuguni numburru-jambarrgina-wugij nguynju nugurru nurru-waṉbini-yinyung ana-wulhu-wulhurr-waj. Numburru-wuguuguni numburru-jambarrgina, numburru-wardhii-wugij, numburraandha-wuguuguni, murrubu anggu-waṉiyn anggu-dhaag-mana-rruj. Numburru-wurrij-dhaḻagina-wugij, yagi nurru-muḏaḏbi. \p \v 12 Yagu anubani-yung nugurru yagi nurru-yaal-ngawi yagu numburru-wijangayii anubani-yung warra-mulung-arrgi-yung-guy warruburru wurru-jambarrgini-yinyung marri wurru-lhambaamburrg-jinyung. Anubani-yung na-God wani-lhalamayaa wugurri-wuy, maaḻamburrg-galawaj. Nugurru numburru-wijangayii wugurru marri nambarraandharrmana. \s1 Na-God ngarrani-lhalamayaa, runggal-windiyung. \p \v 13 Nugurru numburru-wijangayii aḏaba. Na-God nu-lhalamayaa na-waḻyinyung na-Abraham. Waari warraaynjaabugij ambu-runggal-maa nguynju na-God. Anubani-yung aḏaba niga na-God nu-lhalamayaa-windiyung na-Abraham-guy. \v 14 Niga ni-yamayn, \mi “Ngubindi windiyung, waagajij-majgana marri bamba-waṉagana arrawindi warru-mandag.” \m Dani-yung ni-yamayn. \v 15 Wurrugu anubani-yung na-Abraham niimbu-narrini marri nga niimbu-narrini-wugij ni-lhambaamburrg ni-burri. \p \v 16 Aḏaba warra-wurru-wurruj warra-lhalamayana warra-mulung-arrgi-yung, wugurru warra-lhalamayana-windiyung, anubani-yung wugurru wirri-maṉdhii ana-lhaawu wu-waḏa-waḏaḏ. Wugurru yagi wurru-wundangi.\x + \xo 6:16 \xt Genesis 22:16-17.\x* \p \v 17 Nguynju anubani-yung, na-God niga niwu-ngaynbandangi ngarrani-bajiyini ngagurru anubani-yung niga ngarrani-lhalamayaa ngagurru, anubani-yumbaa ni-yambini na-Abraham-guy. Marri anaani ana-lhaawu wu-waḏa-waḏaḏ marri waari anggaaynbijgini wugurru. Anubani, niga nu-lhalamayaa-windiyung na-Abraham-guy, niwu-maṉdhangi anubani-yung ana-lhaawu wu-waḏa-waḏaḏ. \p \v 18 Anubani-yumbaa, na-God nu-magaa na-Abraham, yagu waari aadani-yung-bugij-magaa, niga nu-lhalamayaa-windiyung. Nigawi-nyinyung ana-lhaawu yagi waaynbijgi, yagu yamba na-God waari ani-wawaḻang, ngagurru ngaambu-jambarrgiiyn yijgubulu-windiyung. Raga-ragij-gaj ngurru-yanggi na-God-guy marri niga ngaani-wiri-gayn ngagurru. Aḏaba ana-yimbaj ngurru-wurrij-dhaḻagina-wugij, marri ngurru-jambarrgiiyn yijgubulu-windiyung. \p \v 19 Na-God ngarrani-lhalamayaa, runggal-windiyung. Wudani-yung-gala, ngagurri-nyinyung ana-wiri wu-waḏa-waḏaḏ, marri ngagurru yagi ngurru-yarrami. Anaani nguynju yaga wirrima-miṉguwudina-yii mana-barrawu, nguynju yagi yungguyung ma-rijbi, wu-yamana. Ngagurru ngaambu-waḏa-waḏaḏ, niga yamba na-Jesus. Niga ngarranii-ngawiiyn ngagurru, ngarranii-jarina ngagurri-nyinyung anaalaaladi. Anaani wiij-nguynju, anubani-yunggaj, warruburru-yung waa-runggu-runggal warra-priest wurru-yanggi-magaa a-maṉngulg-guy a-gara-wuy, adhaadharri ama-maṉngulg ama-yaaḻi, nguynju yadhu na-God wanii-jarini warra-wurru-wurruj, wugurri-nyinyung anaalaaladi. \v 20 Niga na-Jesus ni-yamaa nguynju warruburru-yung-jii, yagu ni-yanggi wubani-wuy ama-maṉngulg ama-gara anaarrwar, waari anaani-rruj ana-lhal. Ni-yanggi raga-ragij ngagurri-wala, marri niga ni-runggal ni-priest ngagurri-nyinyung ni-wuguuguni nguynju yaga na-priest na-Melchizedek-jii. \c 7 \s1 Na-Melchizedek niga na-runggal-yung na-priest. \p \v 1 Naagi-yung na-Melchizedek, niga na-king ana-Salem-jinyung, marri na-priest na-God-jinyung, naagila anaarrwar-yinyung. Marri niga nu-lhangarrmayn na-Abraham niga niigini wani-wini-wala warraarrawindi-yinyung warra-king marri na-Melchizedek ni-yamayn, “Na-God anaani aniigajij-majgana nagang,” ni-yamayn, ni-yambini mamanunggu lhaawu nigawi-wuy na-Abraham-guy. \p \v 2 Aḏaba na-Abraham ni-marrbuy, nubagi na-Melchizedek ni-runggal, marri anubani-yung niga nu-warriini, anaarrgi ana-ngurrji, niwu-mangi aynjaabugij anubanila marang-aynjaabugij marang-aynjaabugij-gala. Nigaayung na-Melchizedek, na-nimuwaj-jung wu-yamana niga na-maaḻamburrg-jung na-king, marri niga na-king anubani-yung ana-lhal ana-Salem, anaani wiijamana na-king na-lhamaamura-yung. \p \v 3 Ngagurru ngurru-maḻaḻadi nigawi-nyinyung nga-rriibi-yung, na-ninyarra-yung yagu warra-mijgalgur-yung. Ngurru-maḻaḻadi niimbuḻwiyn-jinyung yagu ni-ngawiiyn-jinyung. Niga ni-burraa ni-priest ni-wuguuguni. Niga nguynju yaga na-Niwiyayung na-God-jinyung. \p \v 4 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Niga ni-runggal-windiyung. Wudani-yung-gala, na-baba na-Abraham, niga nu-yayn niga arrgi ana-ngurrji mana-magarrangaynji-wala. \v 5 Nugurru numburru-wijangayii warruburru warru-mandag na-Levi, warruburru-yung warraaynjaaynjaabugij-gaj wurru-burri warra-priest. Marri ana-lhaawu-runggal wu-yamana, warruburru-yung warra-wurru-wurruj, wugurri-nyinyung warra-mijgalgur-yung, warru-mandag na-Abraham-jinyung, wugurru warriiyii warruburru-wuy warra-priest-guy, wurru-runggal-windiyung wugurru. Warriiyii, arrgi wugurri-nyinyung anaarrawindi-lhangu-wala. \p \v 6 Anubani-yung nubagi-yung na-Melchizedek waari warru-mandag na-Levi-yinyung, yagu na-Abraham nu-yayn niga arrgi anaarrawindi-lhangu-wala. Yagu wiiya na-Abraham niwu-waṉagaa na-God-jinyung nu-lhalamayaa-yinyung, yagu na-Melchizedek ni-yambini mamanunggu lhaawu na-Abraham-guy. \v 7 Anaani wiijamana, naagi-yung na-Melchizedek ni-runggal-windiyung niga. Yagu yamba ngagurru ngurru-marrbuy-windiyung, waa-runggu-runggal wurru-yambina mamanunggu lhaawu warra-mulung-aynbaj-guy. Wugurraayung waa-nunggarrbidi waari amburru-yambang ana-mamanunggu ana-lhaawu warruburru-wuy waa-runggu-runggal-wuy. \p \v 8 Yigaj! Na-Melchizedek ni-runggal-windiyung, waari nguynju na-Abraham-jii, marri waari nguynju warruburru-yung warraarrawindi warra-priest wurru-lhamarrangi-yinyung na-Abraham-gala. Warraawurru-yung wirri-mangi anaarrgi, wurrugu wurru-ngawini, yagu nigaayung na-Melchizedek, niga niwu-miyn arrgi, marri ana-wubiba wu-yambina, niga ni-wiri. \p \v 9 Warraaynbaj ari anaani ambu-yambina, nubagi na-Levi, wiiya niga ni-manga-mangi warra-wurru-wurruj-gala, yagu niga nu-yayn na-Melchizedek-guy, anubani-yumbaa na-Abraham nu-yayn. \p \v 10 Anaani wiijamana. Anubani-yumbaa nubagi na-Abraham nu-lhangarrmayn na-Melchizedek, Levi marri warraarrawindi nigawi-nyinyung warru-mandag wugurru wurru-burri lhirribala ana-ngun.gu-rruj na-Abraham-duj, waari-waj amburraambuḻwini. Yagu wiijamaa nguynju yaga warraarrawindi wunu-yayn nubagi-wuy na-Melchizedek-guy. \s1 Na-Jesus wini-nguynju na-Melchizedek-jii. \p \v 11 Nugurru numburru-wijangayii aḏaba. Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wirri-miyn ana-lhaawu-runggal warruburru-yung-gala na-Levi-wala warru-mandag, warra-priest. Nubagi-yung naaynbajung na-Aaron, niga warru-mandag na-Levi-yinyung. Wugurru warraarrawindi warra-priest, warru-mandag na-Aaron-jinyung wugurru. Yagu warruburru-yung waari ngambambi-maaḻamburrg-gaa na-God-duj, marri ngagurru nguunu-ngaynbandii naaynbajung na-priest, nguynju yaga na-Melchizedek-jii. Bagi-yung nga, ni-yanggi, niga-waj Jesus. \p \v 12 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Anubani-yung-maynji warruburru-yung warra-priest waaynbijgina, aḏaba ana-lhaawu-runggal anaani anggaaynbijgiyn wugurraayunggaj. \p \v 13 Ngaya nganu-wurryuwina anubani-yung na-Buunggawa. Waari warraaynjaabugij nubagila warru-mandag ambu-mijgalmini ana-altar-rruj, yagu yamba warraarrawindi-lhangu warra-priest warru-mandag na-Levi-yinyung. \v 14 Yagu ngagurru ngurru-marrbuy ngagurri-nyinyung na-Buunggawa niga warru-mandag na-Judah-yinyung. Na-Moses ni-warrarrangi ana-lhaawu-runggal yagu waari warra-priest warruburrala-wala warru-mandag na-Judah-yinyung. \p \v 15 Anaani wiij-garrarra, nga-yambina-yinyung, warruburru-yung warra-priest wurraaynbijgina. Naaynbajung yamba na-priest ni-rabaliyn nguynju yaga na-Melchizedek-jii. \p \v 16 Niga-waj Jesus, niga ni-priest yagu waari-yinyung ana-lhaawu-runggal yagu waari-yinyung nigawi-nyinyung warru-mandag. Niga ni-priest yagu yamba nigawi-nyinyung ana-wiri yagi wu-jadugi. \p \v 17 Wiijamana wu-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu, \q1 “Nagang nu-ngu-priest ba-wuguuguni-wugij, nubagi-yung-jii na-Melchizedek-jii.”\x + \xo 7:17 \xt Psalms 110:4.\x* \p \v 18 Dani-yung na-God ni-yambini. Niga niwu-jadugayn ana-nungguḏaaba ana-lhaawu-runggal, yagu yamba anubani-yung wu-bilwili marri waari ngambanggu-maṉmangi ngagurru. \p \v 19 Anubani ana-lhaawu-runggal, yagi maaḻamburrg-gi anaarrawindi-lhangu, yagu ngagurru ngirri-waṉagana ana-mamanunggu ngaambu-wurrij-dhaḻagina-yinyung, ngagurru ngaambu-warubaj-mana na-God-guy. \p \v 20 Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung warra-priest, na-God waari ambaniini ana-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu. Yagu nigaayung na-Jesus waari ani-yamaa nguynju warruburru-yung-jii. Niga na-God nu-yayn wu-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu. \p \v 21 Anubani-yumbaa naagi-yung na-Jesus ni-priest-maa, marri na-God nu-lhalamayaa, anaani wu-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu. \q1 “Na-Buunggawa niga nini-lhalamayaa nagang, wu-waḏa-waḏaḏ, marri niga yagi ni-wijangi anaaynbaj. \q2 Nagang nu-ngu-priest ba-wuguuguni-wugij.”\x + \xo 7:21 \xt Psalms 110:4.\x* \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \v 22 Wudani-yung-gala ana-lhaawu-wala, marri na-Jesus-gala ni-waṉbini-wala, ngagurru ngaambu-marrbuy yijgubulu-windiyung ngagurru ngirri-waṉagana wu-gadhuwa ngarrani-lhalamayaa-yinyung na-God-gala. \p \v 23 Ana-raga-ragij-gaj anaani, anubagu wugurru arrawindi warra-priest yagu yamba aḏaba wugurru wurru-lhagarra-ngawini, wugurru waari amburru-burri amburru-priest amburraandha-wuguuguni. \p \v 24 Yagu na-Jesus ni-burraa ni-priest anggu-wuguuguni yagu yamba niga ni-burraa ni-wuguuguni-yinyung. \p \v 25 Ni-burraa-wugij, marri nu-yambina na-God ngagurraa yadhu. Yagu yamba anubani-yung, ngagurru-maynji ngaambu-warubaj-mana na-God-guy nigawi-mirri, niga anaani ngagurru ngaambani-wiri-gang-bindiyung, ngarraaḻirr-lhangu, ngagurru warraaynjaaynjaabugij-gaj. \p \v 26 Anubani-yung wiij-maṉdhina ngagurru ngunu-waṉagana na-runggal-yung na-priest anubani-yung. Niga ni-maṉngulg ni-mamanunggu, waari ani-waṉbini anaaladi, yagu ni-waḻgaḻ warruburrala-wala warraalaaladi-wala. Niga ni-runggal-windiyung anaarrwar-yinyung. \p \v 27 Niga waari ani-yamang warruburru-yung-jii warra-mulung-arrgi waa-runggu-runggal-yii warra-priest. Warruburru-yung ngarraaḻirr-lhangu wirrimaarwarryangi-magaa mana-wulang ana-mun-bulal-wulal-inyung anaalaaladi-yinyung, nguynju wugurri-nyinyung-jinyung, marri ngijang, warraarrawindi-lhangu-yinyung. Yagu niga na-Jesus waari ani-yamang wugurri-yii. Anubani-yung niga ni-waṉbini aynjaabugij-bugij, niga ni-yiynjiiyn nigaaj-baj, nimaadbarrwini mana-wulang ngagurraa yadhu warraarrawindi-lhangu. \p \v 28 Yigaj! Anubani ana-nungguḏaaba ana-lhaawu-runggal, warra-waḻya-waḻya wanggu-runggal-waa wurru-priest-maa, yagu wugurru wurru-bilwilangi. Yagu wurrugu ana-lhaawu-runggal-wala aḏaba na-God wani-lhalamayaa wu-waḏa-waḏaḏ, nguynju yadhu nigawi-nyinyung na-Niwiyayung ni-runggal ni-priest. Naagi-yung niwu-jadugayn anubani ni-mijgalmini-yinyung, ni-wuguuguni. \c 8 \s1 Na-Jesus niga na-Runggal-yung na-Priest-jung ngagurri-nyinyung. \p \v 1 Nugurru yuga nurru-marrbuy ngaya nga-yambina-yinyung anaani? Ngagurri-nyinyung na-Runggal-yung na-Priest ni-burraa bagi a-walawalama-rruj na-God-duj ni-burraa-rruj, na-king anaarrwar-rruj. \v 2 Nga ni-mijgalmina-yinyung a-maṉngulg-duj anga anubani-yung yijgubulu ama-ganbij-duj. Warra-wurru-wurruj waari ambirrima-majgaa manubami mana-ganbij. Niga na-Buunggawa nima-maṉdhangi. \v 3 Anubani-yung maaḻamburrg-waj, na-God ngaani-magana ngagurru, arrawindi warra-runggu-runggal-inyung warra-priest yagu wugurru wunuuni na-God bayarra marri wurru-nangaa ana-mun-bulal-wulal-yinyung na-God-guy. Yagu yamba anubani-yung, wiij-maṉdhina, ngagurri-nyinyung na-runggal-yung na-priest nuuyii na-God-guy. \v 4 Niga-magaa anubagu ana-lhal-rruj, aḏaba niga waari ani-priest-magaa, warruburru yamba warra-mulung-arrgi-yung warra-priest wugurru amburru-waṉbina anubani-yung, nguynju anubani ana-lhaawu-runggal wu-yambina. \p \v 5 Wugurru wurru-waṉbina anaani a-maṉngulg-duj anga lhirribala aaban-duj, yagu anaani wiijamana nguynju a-malnguj-jii. Anubani aniijgubulu ana-maṉngulg anaanga wu-burraa anaarrwar. Wudani-yung-gala, anubani-yunggaj na-God nu-magaa na-Moses-guy, \mi “Ba-waṉbina maaḻamburrg, bawu-majgana anaani anaarrawindi-lhangu anggu-nguynju, anubani-yung ngaya ngunu-bajiyini-yinyung, anaani-rruj ma-ḻandhirringindaa-rruj.”\x + \xo 8:5 \xt Exodus 25:40.\x* \m Dani-yung ni-yamayn na-God, nu-magaa na-Moses. \p \v 6 Yagu na-Jesus-inyung ni-mijgalmini-yinyung, waari nguynju warruburru-yung-jii, anaani wu-runggal-windiyung. Anaani wiij-nguynju, anubani-yung na-God nu-lhalamayaa-yinyung wu-runggal-windiyung, waari nguynju ana-nungguḏaaba-yii. Anaani wiij-nguynju, na-God ngarrani-lhalamayaa ngagurru runggal-windiyung wugurru. \v 7 Anaani wiijamana, anubani-yung anaani ana-nungguḏaaba ngarrani-lhalamayaa-yinyung ngagurri-wuy, anubani-yung waari anggu-mamanunggu-maa. Wudani-yung-gala niga ngaani-lhalamayaa anu-gadhuwa. \p \v 8 Anaani wiijamana, na-Buunggawa wani-lhajbini warruburru-yung-guy warra-wurru-wurruj. Anaani ana-wubiba wu-yambini, \q1 “Na-Buunggawa ni-yamaa, ngarraaḻirr anaani angi-waṉiyn aḏaba, \q2 ngaya nganggu-maṉdhii wu-gadhuwa anamba-lhalamayana nugurri-wuy ana-Israel-inyung marri ana-Judah-yinyung.\x + \xo 8:8 \xt Jeremiah 31:31-34, 10:16.\x* \q1 \v 9 Anubani-yung yagi nguynju anubani-yung ana-wulhu-wulhurr-yinyung ngarra-lhalamayaa-yinyung, \q2 ngaya ngawu-maṉdhangi ana-raga-ragij nugurri-nyinyung warra-miyn-ngambara. \q1 Ngaya ngawu-maṉdhangi aadanu ngarra-lhalamayaa-yinyung anubani-yumbaa ngaya ngarra-yarrijgini wugurru anubanila-wala ana-lhal Egypt. \q1 Wugurru waari ambirri-yandhurrbangaa ngayawi-nyinyung ngarra-lhalamayaa-yinyung, \q2 marri wudani-yung-gala, ngaya ngarraagaminij-gaandirrangi wugurru anaani, ni-yamaa na-Buunggawa. \b \q1 \v 10 Anaani anamba-lhalamayana-yinyung ngaya anaani nganggij-maṉdhii, \q2 nugurri-wuy warraarrawindi-wuy warra-Israel-wuy wurrugu marri. \q1 Ngaya anaani nganggu-burrang ngayawi-nyinyung ana-lhaawu-runggal buguni wugurri-nyinyung-guy amburumburung-duj \q2 marri ngaya anaani ngamba-bajiyina wugurru, nguynju yaga ngaya nganggu-burrang ngayawi-nyinyung ana-lhaawu wugurri-nyinyung-guy a-yaal, anggu-yamana. \q1 Yagu anubani-yung ngaya wugurri-nyinyung na-God \q2 marri wugurru ngayawi-nyinyung warra-wurru-wurruj. \b \q1 \v 11 Wugurru anaani yagi wurru-bajiyiynji wugurraajbaj, wugurri-nyinyung warra-gu-guwaj \q2 yagu wugurri-nyinyung warra-mijgalgur-yung. \q1 Yijgubulu wugurru yagi wurru-yami ‘Ba-marrbuy-mang na-Buunggawa’ yagu yamba wugurru amburru-marrbuy ngaya aḏaba, \q2 warraarrawindi-lhangu, warra-mijburrayung marri waa-runggu-runggal. \b \q1 \v 12 Yagu yamba ngaya anaani ngambaagajij-garruyn wugurri-nyinyung anaaladi, \q2 marri ngaya anaani yagi nga-wijangi anaaladi anaarrawindi-lhangu, niga ni-yamayn.” \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. \v 13 Anubani-yung niga ni-yambini anubani-yung wu-gadhuwa ngarrani-lhalamayaa-yinyung, anaani wiijamana, anubani-yung ana-wulhu-wulhurr-yinyung wu-nungguḏaaba, anaani wiijamana, anggu-jadugiiyn marri anggaaṉibiyn wugurru. \c 9 \s1 Mana-maṉngulg mana-ganbij. \p \v 1 Anubani-yung ana-wulhu-wulhurr wani-lhalamayaa-yinyung na-God niwu-maṉdhangi ana-runggal ana-lhaawu anubani-yung warra-wurru-wurruj wunu-warraarriwaa-yinyung niga, marri mana-maṉngulg-jinyung mana-ganbij. \v 2 Wugurru wirrima-maṉdhangi mana-ganbij mana-runggal. Ana-lhirribala manubami-yung mana-ganbij anu-dhalng wu-lhaay wu-dhuganda-mirri anu-ḏayn ana-table-uj anubagu. Manubami-yung ma-mayini, mana-guḏu-guḏu mana-ganbij. \v 3 Ana-lhirribala manubami-rruj mana-ganbij-duj aynbaj yaaḻi dhawawarumayn mana-winyig-duj mana-ganbij marri manaami-yung ma-mayini mana-maṉngulg-bindiyung mana-ganbij. \v 4 Manaami-rruj mana-ganbij, altar wu-burri, wu-maṉdhini gold-mirri, wu-nagini-yinyung anaarrawuj-mamaaḻang. Marri ana-baadhi wugurru anubagu, ngarrani-lhalamayaa-yinyung ngagurru. Ana-lhirribala wu-burri ana-marrya wu-mayini manna mana-gaṉdharra-rruj, marri anubani-yung ana-waaṉḏulu na-Aaron-jinyung, anaani wu-nungguḏaaba yagu wu-warradangi wuḏal. Marri ma-burri manubama-yung muulawaa mana-ṉuga ma-waḻabaḻamij, na-God-jinyung ana-lhaawu-runggal waarrarrini manubami-rruj. \p \v 5 Anubani-yung anaarrwar ana-baadhi wubani a-wulawaa wubaṉja ana-mamanunggu-yinyung, wu-maṉdhini gold-mirri, anaarrwar anu-dhaguḻa ana-baadhi-yinyung. Yagu yagi nga-yambi aḏaba, anaarrawindi anaani-yinyung. \p \v 6 Anubanila-wala aḏaba, warruburru-yung warra-priest wurru-yanggi-magaa ana-runggal-wuy mana-ganbij, marri wurru-mijgalmini-magaa na-God-jinyung. \v 7 Yagu waari warraaynbaj ambu-yanggi manubami-wuy mana-lhirribala-wuy mana-ganbij. Bagi-yung-bugij na-runggal-yung na-priest, ni-yanggi niga anubuguni aynjaabugij aḏaba manaarmag-dhangu. Anubani-yung niga ni-yanggi, nima-waṉagaa mana-wulang marri niga nuuni na-God-guy, nigawi-nyinyung-jinyung aladi marri warruburru-yung-jinyung warra-wurru-wurruj-jinyung, anubani-yung wurru-maḻaḻadi-yinyung wurru-waṉbini-yinyung. Yagu anubani-yung na-God waniigajij-garru wugurru. \v 8 Manaami mana-ganbij ma-lhaay-waj magurru, anubani ana-Maṉngulg Mawurr ngarranggu-bajiyina ngagurru, waari warraaynbaj ambu-yanggi ana-maṉngulg-guy ana-lhal, bagi-yung-bugij na-runggal-yung na-priest. Na-God waari-wugij ngaambani-yiyini, ngagurru ngaambu-yaarri-yinyung nigawi-wuy a-maṉngulg-guy a-lhal. \p \v 9 Anaani anaarrawindi-lhangu wu-yamana nguynju a-malnguj-jii, anubani-yung ngarranggu-bajiyina, anubani-yung anu-jiigurung marri wu-nagini-yinyung ana-mun-bulal-wulal-yinyung na-God-guy, anubani-yung waari ngarranggu-marrbuy-mi ngagurru, yijgubulu-windiyung ngagurru ngurru-maaḻamburrg na-God-duj. \p \v 10 Nugurru yuga nurru-marrbuy aḏaba? Anubani-yung ana-lhaawu-runggal ana-nungguḏaaba, anubani-yung-jinyung ngaambu-yarrbina ngagurraaj-baj marri aynba-gaynbaj-jinyung ngagurri-nyinyung-duj aani a-ngun.gu. Anubani-yung ana-lhaawu wugurru wu-jadugiiyn, yagu yamba anu-gadhuwa ana-lhaawu wu-waṉiyn aḏaba. \s1 Ana-maṉngulg ana-lhal anaarrwar. \p \v 11 Yigaj! Na-Jesus Christ ni-rabaliyn aḏaba. Niga ni-runggal ni-priest ana-mamanunggu-yinyung anaarrawindi wu-warra-ngu-burraa anaani-yung. Aḏaba niga waari ani-yanggi anubani-yung mana-wulhu-wulhurr-rruj mana-ganbij, wirri-maṉdhangi-yinyung warra-wurru-wurruj. Niga ni-yanggi amubama-wuy ma-runggal mana-ganbij anaarrwar, mana-mamanunggu-yinyung, waari-yinyung ambirrima-maṉdhangi warra-wurru-wurruj. Anaani wiijamana, magurru waari anaani-rruj-jinyung ana-lhal-lhangu-rruj. \p \v 12 Aḏaba niga ni-yanggi anubuguni yagu waari anima-yarrijgini mana-wulang ana-naniguḏ-jinyung marri ana-bulugi-yinyung. Niga nimaadbarrwini nigawi-nyinyung-jinyung mana-wulang, marri ngarrani-bayarra-gaa ngagurru anaaladi-wala, anggu-wuguuguni. Nga anubanila, niga ni-yanggi ama-maṉngulg-bindiyung-guy anaarrwar-wuy, malgaynjaabugij, marri nima-waṉagaa nigawi-nyinyung mana-wulang anubuguni. \v 13 Anubani-yung ana-nungguḏaaba ngarrani-lhalamayaa-yinyung na-God, warruburru-yung warra-priest wunu-yayn mana-wulang anubani-yung a-naniguḏ-gala marri a-bulugi-wala marri ana-lhagabuṉulg a-winyig-gala a-bulugi-yinyung, anubani-yung wu-rajaarrangi warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy, wugurru yamba waaladi arrwaraj. Wudanila-yung-galawaj wurru-yarrbini arrwaraj. \v 14 Manubami mana-wulang ana-mun-bulal-wulal-yinyung, ngarrani-yarrbini arrwaraj, yagu na-Jesus-inyung mana-wulang ma-waṉbini lhirribala-windiyung. \p Niga na-Christ waari anaaladi anggu-burri. Anubani-yung na-Christ ni-yiynjiiyn nigaaj-baj na-God-guy Maṉngulg-mirri Mawurr, wu-burraa-yinyung wuguuguni. Nigawi-nyinyung mana-wulang ngaamaaynbijgana ngagurru ana-lhirribala, anaani ngurru-marrbuy ngagurru ngurru-warrgarrga anaaladi-wala. Marri ngagurru anaani ngaambu-muḏaḏbang anubani anaalaaladi-yinyung anaarrawindi-lhangu. Ngaambu-waṉbina-maynji anubani anaaladi, ngagurru ngaambu-ngawang, yagu ngurru-warrgarrga ngurru-burraa, marri ngaanu-yandhurrbangana na-God na-wiri-nyung. \p \v 15 Yigaj! Na-Christ niwu-yarrijgina-wugij anubani-yung ana-gadhuwa ngarrani-lhalamayaa-yinyung ngagurri-wuy na-God-gala. Nigaayung na-God ngaanii-gaḏangi ngagurru, nguynju yadhu ngirri-waṉagana anaarrawindi aniij-mamaaḻang anuguuguni-yinyung, niga ngaani-lhalamayaa-yinyung ngagurru. Nigaayung na-Christ ni-ngawiiyn anubani-yung, niga ngaani-bayarra-gayn ngagurru, nguynju yadhu ngagurru ngurru-warrgarrga aḏaba anubani-yung-gala anaarrawindi-lhangu anaalaaladi-wala, ngurru-waṉbini-yinyung anubani-yunggaj, aniiyn-nungguḏaaba-waj ngaani-lhalamayaa-yinyung na-God. \p \v 16 Nugurru numburru-wijangayii aḏaba. Na-waḻyinyung-maynji ani-warrarri ana-ngawij-jinyung ana-wubiba, nubagi-yung-jinyung ana-ngurrji, waari warraaynbaj wurru-mi ana-ngurrji, ni-wiri-waj nubagi na-waḻyinyung. Anubanila, ani-ngawang-maynji, wiiya, warraaynbaj amburru-mani ana-ngurrji. \p \v 17 Yigaj! Anubani-yung ana-ngawij-jinyung ana-wubiba wu-yamana nguynju nubagi na-waḻyinyung wani-lhalamayaa warraaynbaj-guy. Yagu waari anggu-waṉbini ni-wiri-waj. Anubanila ni-ngawiiyn-gala, bani-yung amburru-waṉbina anubani-yung-jinyung ana-wubiba wu-magina. \v 18 Anaani wiijamana, ana-wulhu-wulhurr-yinyung ana-lhaawu na-God ngarraniini, ngarrani-lhalamayaa, anaani wu-yamaa nguynju nigawi-nyinyung-jii ana-ngawij-jinyung ana-wubiba. Yigaj! Anubani-yunggaj, wurru-ngawijgaa anubani ana-mun-bulal-wulal-inyung, nguynju yadhu ana-ngawij-jinyung ana-wubiba wu-burri yijgubulu-windiyung. \v 19 Anubani-yung na-Moses wani-magaa wu-waḏa-waḏaḏ anaarrawindi-yinyung anubani ana-lhaawu-runggal warraarrawindi-yinyung-guy warra-wurru-wurruj-guy, aḏaba niga nima-miyn mana-wulang anubani-yung-gala ana-bulugi marri ana-naniguḏ, marri guugu marri anu-ngujir nguynju ama-buḻbarr-yii marri anu-gujiyarr ana-hyssop anu-bal, niga niwu-yibarangi wulang ana-wubiba-wuy marri warraarrawindi-wuy warra-wurru-wurruj-guy. \v 20 Niga ni-yamayn, \mi “Manaama mana-wulang ma-yamana nguynju a-wumari-yii, wu-yamana ana-lhaawu yijgubulu wugurru. Ma-yamana nguynju, niga na-God nani-lhalamayaa nugurru,” ni-yamayn na-Moses.\x + \xo 9:20 \xt Exodus 24:6-8.\x* \m \v 21 Marri wu-nguynju anubani-yung niga nimaarra-baḻangi mana-wulang mana-ganbij-guy marri mana-gaṉdharra marri anaaynba-gaynbaj-jinyung wurru-mijgalmini-yinyung na-God-guy.\x + \xo 9:21 \xt Leviticus 8:15.\x* \p \v 22 Yigaj! anubani ana-lhaawu-runggal wu-yamana, aḏaba wugurru wirrimaar-warryangi mana-wulang, wugurru wurru-mamanunggu anaalaaladi-wala, yagu waari-maynji mana-wulang ambirrimaar-warryangi, niga na-God waari ambaniigajij-garru anubani anaaladi.\x + \xo 9:22 \xt Leviticus 17:11.\x* \p \v 23 Anaani wiijamana, manaami mana-ganbij marri anaarrawindi-lhangu, wu-yamana nguynju ana-malnguj-jii. Manaami wirrima-mamanunggu-waa wudani-yung-galawaj, manubami-mirri mana-wulang ana-bulugi-yinyung marri aniijiijung. Yagu aniijgubulu-windiyung ana-maṉngulg ana-lhal anaarrwar, na-God niwu-mamanunggu-waa anubani-yung-mirri ana-mamanunggu-windiyung ana-bayarra. \v 24 Anaani wiijamana, mana-wulang na-Christ-inyung. Niga na-Christ ni-yanggi anubuguni anaarrwiyaj. Anubani-yung anaanga wugurru waari ambirri-raani ana-marang-mirri wugurri-nyinyung. Manaami mana-ganbij ana-lhirribala anaaban-duj, wu-yamana ana-malnguj, marri niga na-Christ waari ani-yanggi anubuguni. Niga ni-yanggi buguni arrwiyaj, marri niga ni-waṉiyn marri ni-lhara raga-ragij na-God-duj ngagurraa yadhu. \p \v 25 Yijgubulu niga ni-yanggi mal-gaynjaabugij, waari ana-malgarrawindi. Waari nguynju na-runggal-yung na-priest ni-yanggi anubuguni mana-guḏu-guḏu-wuy mana-ganbij manaarrawindi-lhangu manaarmag, nima-waṉagana mana-wulang yagu waari nigawi-nyinyung-jinyung-magaa. \p \v 26 Na-Christ waari ani-waṉbini, niga waari ani-warragayangi ana-malgarrawindi, anubanila na-God niwu-warra-maṉdhangi-wala ana-lhal. Niga ni-yanggi malg-aynjaabugij aḏaba anubani-yung warraarrawindi yungguyung warra-wurru-wurruj, anaani wu-dhaag-mana-rruj, niga niwu-jadugayn anaarrawindi-lhangu anaalaaladi aḏaba, niga nu-yayn nigawi-nyinyung ana-ngun.gu na-God-guy. \p \v 27 Yigaj! Ngagurru warra-wurru-wurruj ngaambu-ngawina malgaynjaabugij, anubanila na-God ngaambani-nguynju-nguynjijgana niga ngagurru. \p \v 28 Marri nguynju-waj na-Christ ni-yiynjiiyn na-God-guy, malgaynjaabugij, niwu-yarini anaaladi warraarrawindi-yinyung warra-wurru-wurruj-jinyung. Marri wurrugu anubani-yung niga aniigiyn ngijang, waari-yinyung anaaladi-yinyung, yagu niga ngaambani-wiri-gang ngagurru ngurraambu-narrina-yinyung niga. \c 10 \s1 Na-Jesus Christ ni-yiynjiiyn malgaynjaabugij. \p \v 1 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Anubani ana-lhaawu-runggal wu-yamana nguynju a-malnguj-jii yagu aniijgubulu-windiyung ana-mamanunggu-yinyung anggu-waṉbina wurrugu. Yigaj! Ana-nungguḏaaba ana-lhaawu-runggal wanggu-magaa, wugurru wunuuni anubani-yung ana-mun-bulal-wulal-yinyung na-God-guy, wurru-waṉbini-wugij manaarma-lhangu, yagu wugurru waari ambanggu-maaḻamburrg-gaa warruburru-yung warra-wurru-wurruj, warruburru-yung wurru-waṉini-yinyung na-God-guy. \p \v 2 Anubani-yung-magaa ambanggu-maaḻamburrg-gaa-magaa, wugurru amburru-muḏaḏbangi-magaa, waari ambunuuni anubani ana-mun-bulal-wulal-yinyung na-God-guy. Warruburru-yung yamba warra-wurru-wurruj wunu-warraarriwaa-yinyung, amburru-warrgarrga-magaa anaaladi-wala, ana-malg-aynjaabugij, aḏaba wugurru waari amburru-wijangani-magaa wugurraajbaj anaaladi-wuy. Yagu waari. \p \v 3 Yigaj! Anubani-yung ana-mun-bulal-wulal-yinyung, wunuuni na-God-guy, anubani-yung ngaanggu-marrbuy-wana ngagurru anubani-yung-jinyung anaaladi ngurru-waṉbini-yinyung, anubani arrawindi anubani-yung manaarma-lhangu. \v 4 Yagu waari yarini anubani anaaladi. Mana-wulang manubami-yung a-bulugi-yinyung marri a-naniguḏ-jinyung, waari yarini anubani-yung anaaladi ngagurri-wala. Na-Christ-jinyung ana-ngawij, bani-yung-bugij. \p \v 5 Yagu yamba anubani-yung, na-Christ ni-waṉiyn anaani-wuy ana-lhal marri niga nu-yambini na-God, \q1 “Nagang waari numba-ngaynbandangi ngaya ngunu-yayn-jinyung nagang anu-jiigurung marri nga-nangaa-yinyung ana-mun-bulal-wulal nugawi yungguyung. \q2 Nagang ngayawi-nyinyung ana-ngun.gu yijgubulu numba-yayn ngayawi-wuy. \q1 \v 6 Aḏaba wugurru wurru-nangaa anaarrawindi-lhangu nugawi-wuy marri nimbi-yayn nagang ana-mun-bulal-wulal wugurraa yungguyung aaladi, \q2 yagu nagang waari ba-wurrij-gaḻaaḻarrangi anubani-yung. \q1 \v 7 Aḏaba ngaya nga-yamayn, ‘Yigaj, ngaya nga-waṉiyn yaaji, \q2 wugurru waarrarrini a-wubiba-rruj. \q1 Anubani-yung nagang nunggu-ngaynbandangi-yinyung, \q2 anubani-yung ngaya anaani nganggaṉbina, nagang aadanu ngayawi-nyinyung na-God.’”\x + \xo 10:7 \xt Psalms 40:6-8.\x* \m Dani-yung na-Jesus ni-yambini na-God-guy. \p \v 8 Nugurru numburraawanggina aḏaba. Wiiya anubani ana-nungguḏaaba ana-lhaawu-runggal ngarranggu-magaa, ngagurru nguunuuyii anaani anaarrawindi-lhangu, yagu niga na-Jesus ni-yambini a-raga-ragij-gaj, “Nagang waari numba-ngaynbandangi ngaya ngunu-yayn-jinyung nagang anu-jiigurung marri nga-nangaa-yinyung ana-mun-bulal-wulal nugawi yungguyung, nagang waari ba-wurrij-gaḻaaḻarrangi anubani-yung.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 9 Nguynju-waj niga ni-yamayn, “Yigaj, ngaya nga-waṉiyn yaaji, anubani-yung nagang nunggu-ngaynbandangi-yinyung, anubani-yung ngaya nganggaṉbina.” Niga ni-yamayn anubani-yung. Niga niwu-yarini anubani-yung ana-nungguḏaaba ana-lhaawu yagu anubani-yung niga ngarrani-yayn ngagurru wu-waḏa-waḏaḏ anubani-yung wu-gadhuwa ana-lhaawu. \p \v 10 Yagu yamba na-Christ ni-waṉbini anaarrawindi-lhangu na-God niwu-ngaynbandangi-yinyung, na-God ngarrani-maṉngulg-gaa ngagurru aḏaba yagu yamba na-Jesus Christ ni-yiynjiiyn nigawi-nyinyung ana-ngun.gu, malgaynjaabugij. \p \v 11 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Warraarrawindi warra-priest wurru-lhaay ngarraaḻirr-lhangu, wunaa-mijgalmina na-God. Wugurru wunuuyii niga ngijang marri ngijang anubani ana-mun-bulal-wulal-yinyung aaladi yungguyung, yagu wugurru waari ambirri-jadugang anubani-yung anaaladi. \p \v 12 Yagu na-Christ nu-yayn na-God aynjaabugij ana-ngun.gu, aynjaabugij-bugij, yagu yamba anaarrawindi anaaladi. Anubanila, niga ni-burrangayn a-walawalama-rruj na-God-duj. \p \v 13 Marri niga niimbu-narrina, wurrugu God ambani-muṉḏugijgana nigawi-nyinyung waniibal-guyungana-yinyung marri ambani-burrang nigawi-nyinyung-duj lhirribala a-mun-duj. \p \v 14 Yigaj! Niga ni-yiynjiiyn nigaaj-baj malg-aynjaabugij marri niga ngarrani-maaḻamburrg-gayn ngagurru na-God-guy, marri ngarrani-maṉngulg-gana ngagurru wuguuguni. \p \v 15 Nguynju-waj anubani-yung, Maṉngulg Mawurr wu-yambini ngagurri-wuy anaani. Niga na-God ni-yamayn. \mi \v 16 “‘Ngaya anaani ngarra-lhalamayana wugurri-wuy, nganggiij-maṉdhii warraarrawindi-wuy warra-Israel-wuy wurrugu marri,’ na-Buunggawa ni-yamayn, ‘Ngaya anaani ngamba-bajiyina wugurru, nguynju ngayawi-yii nganggarrarrii ngayawi-nyinyung ana-lhaawu wugurri-nyinyung-duj a-yaal, marri ngaya nganggu-burrang ngayawi-nyinyung ana-lhaawu-runggal buguni wugurri-nyinyung-guy amburumburung-guy.’”\x + \xo 10:16 \xt Jeremiah 31:33.\x* \m \v 17 Marri anubanila ni-yamayn, \mi “Ngaya anaani ngarraagajij-garruyn anubani anaaladi anaarrawindi-lhangu, wurru-waṉbini-yinyung, nganggarandhalhabina wugurru.” niga ni-yamayn.\x + \xo 10:17 \xt Jeremiah 31:34.\x* \m \v 18 Yigaj! Niga ngarraniigajij-garruyn anaalaaladi marri wudani-yung-gala nga, ngagurru anaani waari nguunu-yu ana-mun-bulal-wulal-yinyung ngagurri-nyinyung-jinyung anaalaaladi. \s1 Ngagurru ngaambu-jambarrgina maaḻamburrg-galawaj. \p \v 19 Murruyung-gaang, wudanila-yung-gala-waj nga, ngagurru ngaambu-wurrij-baabara, ngagurru ngaambu-yaarri anubuguni anubani-yung maṉngulg-bindiyung anaanga, yagu yamba mana-wulang na-Jesus-jinyung. \p \v 20 Yijgubulu, na-Jesus ngarranii-ngawiiyn ngagurru, niga ngarrani-yayn nigawi-nyinyung ana-ngun.gu. Marri bani-yung aḏaba ngagurru ngaama-waṉagana mana-gadhuwa manaadi ana-wiri-yinyung. Anubani-yung nguynju ngagurru ngaambu-yaarri anaarabarabalu-wala buguni lhirribala-wuy ana-maṉngulg-bindiyung anaanga, mana-maṉngulg-baj mana-yaaḻi. \v 21 Marri niga ni-burraa ngagurri-nyinyung na-runggal-yung na-priest aanga-rruj na-God-duj. \p \v 22 Wudani-yung-gala nga, ngagurru ngaambu-yaarri warubaj na-God-guy. Ngagurru anaani ngaambu-jambarrgiiyn yijgubulu-windiyung nigawi-wuy. Ngagurru ngaambu-marrbuy-windiyung ngurru-warrgarrga anubani-yung-gala anaaladi-wala, ngagurri-rruj ana-lhirribala, yagu yamba magurru mana-wulang na-Jesus-inyung. Marri anaani nguynju yaga niga na-God ngaani-yarrbini ana-mamanunggu-mirri anaa-gugu. \v 23 Ngagurru ngaambu-wijangayii-wugij anaani anubani-yung anaarrawindi-lhangu ngagurru ngurru-jambarrgiiyn. Yagu yamba niga na-God ngaani-lhalamayaa-yinyung, niga ni-jambarrg-bindiyung. \v 24 Ngagurru anaani ngaambu-wijangayii anubani-yung ngagurru ngaambu-maṉmaynjina ngaambaa-ḏamarr-ngu-burrangij-gaynjina marri ngaambu-waṉbina mamanunggu-waj warra-mulung-arrgi-yung-guy. \v 25 Ngagurru yagi ngurru-muḏaḏbi, ngaambu-muṉḏugana-wugij, waari nguynju warruburru warra-mulung-arrgi-yung wurru-muḏaḏbangi. Ngagurru ngaambu-muṉḏugana-wugij, malgarrawindi, yagu yamba ngagurru ngaambu-marrbuy anubani-yung ngarra-runggal-rruj ngarraaḻirr angi-waṉiyn mal-dhamun.gurrg. \s1 Ngagurru ngaambu-jambarrgina-wugij marri anubani-yung na-God ngaambani-wiri-gana ngagurru. \p \v 26 Nugurru ngirri-yaynjangayii aḏaba. Warrubawa-yung-maynji ambu-marrbuy aniijgubulu-yinyung yagu wugurru ambu-waṉbina-wugij anaaladi, yangi yuga ana-bayarra na-God ambaniigajij-garruyn-jinyung wugurru? Waari! \p \v 27 Yagu aynjaabugij-bugij anggu-waṉbina wugurri-wuy. Niga na-God ambani-nguynju-nguynjijgana marri ambani-lhajbumana, marri anubani-yung wugurru ambu-ḏirrngawina-windiyung. Marri anubani ana-ngura wu-nagina runggal-windiyung yagu anubani-yung amburru-nagina na-God-jinyung wunaabalguyungana-yinyung. \p \v 28 Nugurru numburraawanggina, anubani-yung-gaj ana-lhaawu-runggal na-Moses-inyung. Naaynbajung-maynji ni-lhaabini ana-lhaawu, wugurraayung-maynji wulawaa yagu wurru-wulaynbaj wurru-magina anubani-yung niga ni-waṉbini anubani-yung, niga wunu-ngawijgayn, waari ambunu-warrngayungaa niga. \p \v 29 Yangi nugurru nurru-wijangayii, nubagi-yung-maynji na-wurrujung ani-waṉbina-wugij anaaladi, niga ari aniin-jamang yingga na-Niwiyayung na-God-jinyung ni-nunggarrbidi? Yagu na-God ngarrani-lhalamayaa-yinyung anu-gadhuwa, marri ngarrani-yayn mana-wulang, ari nubagi na-waḻyinyung niin-jamana yingga ma-nunggarrbidi? Yagu ari aniwaaladi-yamawana ana-Maṉngulg ana-Mawurr, anubani-yung na-God ngarrani-walgaṉmana-yinyung ngagurru. Yangi anggu-waṉbina nubagi-wuy na-waḻyinyung-guy? God anu-lhajbiyn runggal-windiyung.\x + \xo 10:29 \xt Exodus 24:8.\x* \p \v 30 Yigaj! Ngagurru ngaambu-marrbuy niga na-God ni-yamayn, \mi “Ngaya anaani ngambaa-gaagijgiyn warra-wurru-wurruj-guy, yijgubulu-windiyung, ngayaaj-bugij nganggaṉbina,” \m ni-yamayn, marri ngijang, \q1 “Na-Buunggawa nigaaj-bugij ambani-nguynju-nguynjijgana nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj.”\x + \xo 10:30 \xt Deuteronomy 32:35,36.\x* \m Dani-yung ni-yamayn. \v 31 Ngaya ngana-magana yijgubulu, na-God-maynji nambanii-gaagijgiyn nugurru, numburru-ḏirrngawang, niga yamba ni-wiri anggu-wuguuguni. \p \v 32 Nugurru numburru-wijangayii, anubani-yung-gaj nugurru nurru-waṉbini anaani. Ana-wulhu-wulhurr nugurru nurru-marrbuy-dhini anubani-yung na-God, aḏaba nugurru nurru-lhaay andhurrg, marri aḏaba warra-mulung-arrgi nambi-warragayijgaa nugurru yagu yamba nugurru nurru-waḏa-waḏaḏ na-God-guy, nugurru waari nurru-lhuṉdhi. \p \v 33 Malgaaynbaaynbiyaj mulung-arrgi nambiiladi-yamawaa, marri nambi-wungarri-dhijgaa raga-ragij warra-mulung-arrgi-rruj, marri malgaynbaaynbiyaj narra-maṉmangi warra-mulung-arrgi-yung wugurru yamba warra-mulung-aynbaj warra-wungarri-dhijgaa wugurri-wuy. \p \v 34 Malgaaynbaaynbiyaj nugurru narra-maṉmangi warruburru-yung wuu-dhidini-yinyung, marri wiiya warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wurraarra-mangi nugurri-nyinyung anaarrawindi-lhangu, yagu nugurru nurru-waḻaaḻarrangi yagu yamba nugurru nurru-marrbuy-dhini-yinyung nugurru nirri-waṉagana mamanunggu-yinyung anaarrawindi-lhangu, wu-warra-ngu-burraa-yinyung wuguuguni. \p \v 35 Numburru-wuguuguni numburru-jambarrgina-wugij, yagi nurru-muḏaḏbi, marri na-God anaani nambani-bayarra-gang nugurru. \p \v 36 Nugurru numburru-lhara andhurrg marri numbunu-yandhurrbangana na-God ana-lhaawu marri nimbirri-mani anubani-yung nani-lhalamayaa-yinyung nugurru. \p \v 37 Ngagurru ngurru-marrbuy, anubani yamba ana-wubiba wu-yamana, \q1 “Maldhamun.gurrg anubani-yung naaynjaabu-nyung ni-waṉiyn-jinyung, \q2 niga-waj ani-waṉiyn, marri niga yagi niimbu-narri ana-baḏag. \q1 \v 38 Yagu ngayawi-nyinyung warruburru-yung wurru-maaḻamburrg-jinyung wugurru amburru-wiri yagu yamba wugurru wurru-jambarrgiiyn. \q2 Yagu wugurru-maynji amburru-yaal-ngu-ḏirrngawina, marri anubani wugurru amburru-wiḻibiḻingiyn anubani-yung ngayawi-wala, ngaya yagi ngaaḻaaḻarri wugurri-wuy.”\x + \xo 10:38 \xt Habakkuk 2:3-4.\x* \m Dani-yung ni-yambini na-God, waarrarrini ana-wubiba-rruj. \p \v 39 Yijgubulu ngagurru waari ngaambu-yamang warruburru-yung-jii wurru-ḏirrngawina-yinyung marri wurru-wiḻibiḻingina-yinyung marri warruburru-yung wugurru wurru-jadugina-yinyung, yagu ngagurru ngurru-jambarrgina-wugij marri anubani-yung na-God ngaambani-wiri-gana ngagurru. \c 11 \s1 Ngaambu-yaminggarrina ngaambu-jambarrgina. \p \v 1 Ngagurru ngurru-jambarrgina, marri anaani wiijamana, ngurru-marrbuy-windiyung anubani-yung ngurru-wurrij-dhaḻagina-yinyung. Marri wiiya ngagurru waari ngaanggu-nang anaarrawindi-lhangu, yagu ngurru-marrbuy-windiyung, anubani-yung yijgubulu-windiyung. \p \v 2 Marri anubani-yung-gaj warruburru-yung warra-miyn-ngambara wurru-jambarrgiiyn, marri niga na-God wani-warraarriwaa wugurru. \p \v 3 Nguynju-waj ngagurru ngurru-jambarrgina, aḏaba ngagurru ngurru-marrbuy na-God ni-warra-maṉdhangi anaarrawindi-lhangu anubani nigawi-nyinyung-gala ana-lhaawu. Waari anggu-burri anubani-yunggaj, yagu niga ni-warra-maṉdhangi anaani anaarrawindi-lhangu ngurraarra-nayii-yinyung. \p \v 4 Nubagi na-Abel, ni-jambarrgiyn na-God, marri naagi-yung na-Abel nuuni na-God-guy mamanunggu wujiigurung. Waari nguynju nubagi-yung na-nilharri-yung na-Cain. Niga na-God ni-warra-miyn na-Abel-wala, marri ni-yambini mamanunggu lhaawu nigawi-wuy. Na-God ni-yambini ni-mamanunggu, naagi-yung na-Abel, niga yamba ni-jambarrgiiyn. Naagi-yung na-Abel, wiiya niga ni-ngawiiyn, yagu ni-yambina-wugij ngagurri-wuy. \p \v 5 Nigaayung nubagi-yung na-Enoch ni-jambarrgiiyn, na-God ni-yamayn, “Niga ni-waṉbini ngaya ngani-waḻaaḻarrijgaa,” ni-yamayn. Na-God nu-miyn niga arrwiyaj, waari ani-ngawini, marri anubanila waari ambunu-lhangarrmaa niga. \p \v 6 Yigaj! Warraaynbaj-maynji waari wu-jambarrgi, waari wunu-waḻaaḻarrijgi na-God. Warraaynbaj-maynji ambu-waṉiyn warubaj na-God-duj, wugurru amburru-jambarrgiiyn na-God ni-burraa, marri amburru-jambarrgiiyn na-God waniiyii mamanunggu warruburru-yung-guy wunaa-galhaga-lharrmani-yinyung niga yijgubulu-windiyung. \p \v 7 Nigaayung nubagi-yung na-Noah, na-God nu-yambini manubami-yung mana-ngugu ama-waṉini lhaalhag. Wiiya naagi-yung na-Noah waari anima-nani wurrugu, yagu naa-ngu-jambarrgiiyn-bugij na-God, niga nu-yandhurrbangaa, nima-maṉdhangi mana-barrawu, anubani-yung niga wani-wiri-gaa warruburru nigawi-nyinyung warra-mijgalgur-yung. Niga ni-jambarrgiiyn, marri anaani ngarranggu-bajiyina ngagurru warruburru-yung warraarrawindi-lhangu wurraalaaladi. Yagu na-God nu-maaḻamburrg-gayn na-Noah, niga yamba ni-jambarrgiiyn. \s1 Na-Abraham ni-jambarrgiiyn. \p \v 8 Nigaayung nubagi-yung na-Abraham, na-God naa-gaḏangi marri ni-yamayn, “Ba-yaarri aaynbaj-guy a-lhal, ngaya ngunu-lhalamayana nagang anaani wiiyn nugawi-wuy wurrugu,” ni-yamayn. Nigaayung aḏaba na-Abraham ni-jambarrgiiyn na-God. Wiiya niga ni-maḻaḻadi anubani-yung ana-lhal, yagu niga ni-yanggi anubuguni. \p \v 9 Niga ni-burri bagu, ana-lhal na-God nu-lhalamayaa-yinyung, niga yamba ni-jambarrgiiyn. Wiiya niga ni-wandhalga anubagu. Wiiya ni-burri ama-ganbij-duj, marri nigaayunggaj na-Isaac marri niga na-Jacob. Yagu wurru-jambarrgini-wugij, niga yamba na-God wani-lhalamayaa wugurru. \p \v 10 Naagi-yung na-Abraham ni-jambarrgiiyn, ni-wijangani anubani-yung anaarrawindi-lhangu anggu-waṉiyn wurrugu, anubani-yung ana-wumurrng na-God niwu-maṉdhangi-yinyung anaarrwar, marri niwu-raani ama-waḏa-waḏaḏ-duj ama-ṉuga anubani-yung. \p \v 11 Naagi-yung na-Abraham, wiiya ni-nungguḏaaba, marri nga-rangarrina-yung ngarra-Sarah ngiga ngi-ngajiwanggu-windiyung, yagu niga ni-jambarrgini-wugij. Niga ni-marrbuy na-God nigaayung ni-jambarrg windiyung, marri ani-waṉbini anubani-yung nu-lhalamayaa-yinyung niga. Marri niga na-Abraham nu-lhamayn wirrinyung. \p \v 12 Wiiya nubagi-yung na-waḻyinyung na-Abraham ni-yiwanggu-windiyung, marri lhaalhag ani-ngawini, yagu nubagila-wala, warruburru-yung warra-mijgalgur-yung wunu-lhamarrangi, nguynju yaga arrawindi yi-miyiri-yii a-wumala-rruj marri nguynju ama-mangarag-jii ama-madhaḻag-baj. \p \v 13 Warraarrawindi warruburru-yung, warraaynjaaynjaabugij-gaj, na-God wani-magaa wugurru wani-lhalamayaa-yinyung, marri wurru-jambarrgini-wugij. Yagu wurrugu, wu-lhagarra-ngawini. Waari ambirri-nani anubani-yung anaarrawindi-lhangu. Ana-wulhu-wulhurr, wurru-marrbuy anubani-yung anaarrawindi-lhangu wurrugu, yagu wurru-yamaa nguynju warra-wandha-wandhalgaa-yii ana-lhal-waj. \p \v 14 Warra-wurru-wurruj wurru-yambina nguynju aani-yung-jii, wugurru yamba wirriigalhaga-lharrmani a-lhal wugurri-nyinyung-jinyung. \p \v 15 Yuga wurru-wijangani anubani-yung a-lhal wirriirruyn-jinyung. Yagu waari! Wugurru waari amburraagini anubani-wuy ana-lhal. \p \v 16 Yagu yijgubulu wugurru wirri-ngaynbandiyn mamanunggu ana-lhal, anaarrwar-rruj. Yagu yamba anubani-yung, na-God ni-waḻaaḻarrii, niga wugurri-nyinyung na-God, marri nga niga ni-warraalgaalgurmangi ana-wumurrng wugurri-nyinyung. \p \v 17 Naagi-yung na-Abraham ni-jambarrgiiyn-bindiyung. Anubani-yung na-God nu-rawini niga, ni-yanggi yagu anubani-yung niga na-Abraham nuuni na-God-guy, nigawi-nyinyung na-niwiyayung na-Isaac. Wiiya na-God nu-lhalamayaa anubani-yung-gaj, yagu niga lhaalhag anu-nangaa nigawi-nyinyung na-niwiyayung, naaynjaabu-nyung-bugij niga. \p \v 18 Anubani-yunggaj na-God nu-magayn, na-Abraham-guy, \it (Genesis 21:12) “Na-Isaac-gala, nugawi-nyinyung warru-mandag amburru-waṉiyn.”\it* Dani-yung ni-yamayn. \p \v 19 Wiiya na-God ni-yambini anubani-yung, yagu nigaayung na-Abraham nu-yandhurrbangaa, niga yamba ni-wijangani, na-God ari anu-ḻaḻagaa ana-ngawij-gala, na-Isaac. Marri yijgubulu, naagijgiyn na-niwiyayung na-Isaac, nguynju yaga niga nu-ḻaḻagayn niga ana-ngawij-gala. \p \v 20 Nigaayung naagi-yung na-Isaac ni-jambarrgiiyn na-God, marri anubani-yung niga nu-yandhawiwaa, marri na-God ambani-warra-yarijgaa na-Jacob marri na-Esau wurrugu marri. \p \v 21 Nguynju-waj, nigaayung nubagi-yung na-Jacob ni-jambarrgiiyn. Niga lhaalhag ani-ngawini, niga wuguṉi wani-warra-yarijgayn, na-wulawaa na-niwiyayung-biiyung na-Joseph-jinyung. Niga ni-burrdangayn nigawi-nyinyung yinag-mirri marri nu-warraarriwaa na-God nigawi-nyinyung-mirri a-waaṉḏulu-rruj. \p \v 22 Nigaayung nubagi-yung na-Joseph ni-jambarrgiiyn. Lhaalhag ani-ngawini, niga ni-yambini warruburru-yung-guy warra-Israel-wuy warra-wurru-wurruj anubani-yung wugurru amburru-yanggi anubanila-wala ana-Egypt-gala wurrugu. Marri niga wani-magaa wugurru anubani-yung wunu-wurrdhangi-yinyung nigawi-nyinyung ana-ngagara wurrugu anubagu ana-lhal-uj ana-Israel. \s1 Na-Moses ni-jambarrgiiyn. \p \v 23 Nigaayung nubagi-yung na-Moses, nigawi-nyinyung warra-mijgalgur-yung wurru-jambarrgiiyn na-God. Anubani-yung na-Moses niga niimbuḻwiyn, wugurru wunu-julubayn na-Pharaoh-wala, ni-wulaynbaj na-ḻabama. Wugurru wunu-nani anubani-yung niga ni-mamanunggu-windiyung marri wugurru waari ambirri-yandhurrbangaa anubani-yung ana-lhaawu na-Pharaoh-wala, yagu wugurru waari amburru-ḏirrngawini. \p \v 24 Nigaayung na-Moses ni-jambarrgiiyn nigaayunggaj. Niga ni-warradangi, anubani-yung niga waari ambani-waḻamin-dharrgandi wugurru ambunu-mayaa niga na-ni-marayung ngarrubagi-yung-jinyung ngarra-ngarriwiyayung na-Pharaoh-yinyung. \p \v 25 Niga waari aniwu-ngaynbandangi aniimbalal-gini, ani-waṉbini-yinyung anaaladi. Niga wurru-yagaynjini warruburru-yung-guy warra-wurru-wurruj na-God-jinyung, marri wurraanggarra-arragayangi wugurru. \p \v 26 Niga ni-wijangani marri ni-warragayangi ana-lhirribala nigawi yadhu na-Christ, yagu yamba niga ni-marrbuy anubani-yung wu-mamanunggu-windiyung, waari nguynju anaambalal ana-Egypt-duj. Niga niwaalhaga-lharrmangi-yinyung na-God-jinyung a-bayarra ani-mang wurrugu. \p \v 27 Yagu yamba niga ni-jambarrgiiyn, niga niwaarruyn ana-Egypt marri niga waari ani-ḏirrngawini na-Pharaoh ni-riyaldhiyn-jinyung, niga ni-wuguuguni nu-garrindharrmangi na-God, yagu yamba niga ni-marrbuy-windiyung, nubagi-yung ngagurru waari ngaanu-nani-yinyung niga na-God. \p \v 28 Yagu yamba niga ni-jambarrgiiyn, marri anubani-yung niga wani-magaa ana-lhaawu anubani-yung wanggu-rangga-ḻaabini-yinyung ana-angel, warra-wurru-wurruj-guy. Niga niwu-waḻangi anga, mana-wulang-mirri, nguynju yadhu anubani ana-angel ambanggu-jadugaa-yinyung warra-wulhu-wulhurr-yinyung waambuḻwini-yinyung, wugurru waari ambanggu-wiḻdhangi warra-wulhu-wulhurr-yinyung warra-Israel-inyung. \p \v 29 Marri warra-wurru-wurruj wurru-jambarrgiiyn, marri anubani-yung wugurru wurraagaḻawajangi wubami-waj ama-lhagayag-baj ama-ḻarrwaḏ-baj, wuu-yaḻdhangi aaban-bulbul-waj, yagu warra-Egypt-jinyung wurru-yanggi anubuguni, wurru-ngandini, wuu-lhagarra-ngawini. \p \v 30 Wurrugu marri, warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-jambarrgiiyn, marri wirri-dhawawarumaa anubani-yung ana-lhal ana-Jericho anubani-yung marang-aynjaabugij marri ngi-wulawaa ngarraaḻirr nga anubani mana-ṉuga ma-dhawarumini-yinyung ma-rabini. \p \v 31 Ngigaayung ngarrubagi-yung ngarra-Rahab, ngarrubagi ngarraaladi-nyung ngarra-maṉinyung, ngi-jambarrgiiyn. Nubiṉi-yung yaga na-waḻya-waa, wuguṉi a-miḏaamimi-wuy wini-warranggaa ana-wumurrng a-Jericho-rruj. Ngarraagi-yung ngarra-Rahab wangi-maṉmangi naawiṉi-yung. Yagu yamba anubani-yung, ngiga waari angi-ngawini warruburru-yung-duj waari-yinyung amburru-jambarrgini na-God anubani-yung. \s1 Warraarrawindi wurru-jambarrgiiyn. \p \v 32 Ngaya ari ngaynjambina arrawindi ngijang anubani-yung wurru-jambarrgini-yinyung, yagu baḏag-bindiyung ngaynjambina-yinyung. Waari nga-yambi wubani-yung yaga Gideon, Barak, Samson, Jepthah, David, Samuel marri warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God. \p \v 33 Warraawurru-yung wurru-jambarrgiiyn, marri warra-mulung-arrgi-yung wurru-lhuḏ-janggi wurru-wiynjini-yinyung warra-mulung-arrgi-yung warra-wurru-wurruj, marri warra-mulung-arrgi-yung warra-nguynju-nguynjijgana ana-maaḻamburrg. Wugurru wirri-mangi anaarrawindi-lhangu na-God wani-lhalamayaa-yinyung wugurru. Warra-mulung-arrgi-yung wurru-muḏaḏbijgaa ana-ngirri-ngirri, waari ambanggu-wangaa wugurru. \v 34 Mulung-arrgi wirri-burrangi wirriiga-ngawaa runggu-runggal-yinyung ana-ngura. Warra-mulung-arrgi-yung wurru-yarramaa-yinyung anubani wurru-wiynjini-yinyung ana-galiwanga-yinyung. Wiiya wugurru wurru-bilwiliyn, yagu na-God wani-waḏa-waḏaḏ-gaa, marri wurru-wiynjini, wurru-lhuḏ-janggi, warra-yarramijgaa warruburru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung anaaynbaj-gala ana-lhal. \p \v 35 Warra-mulung-arrgi-yung warra-maṉaṉung wurru-ngarra-gagini warruburru-yung wu-ngarra-ḻaḻagini ana-ngawij-gala. Warra-mulung-aynbaj, warra-mulung-arrgi-yung warraarragayijgaa wugurri-wuy, yagu wugurru waari ambu-yanggi amburru-warrgarrga-maa, waari ambarra-muḏaḏbijgaa, wugurru yamba wurru-wurrij-dhaḻagini amburru-ḻaḻagina ana-ngawij-gala. \p \v 36 Mulung-arrgi waa-rajburrnani wugurri-wuy yagu wugurru warraarra-waḏjiwini. Mulung-arrgi warra-radbini chain-mirri, marri wurru-dhidini wugurru. \p \v 37 Mulung-arrgi warraambaḻgaa ṉuga-mirri wugurri-wuy yagu wugurru warra-balhu waa-ḻibawaa wugurru, yagu wugurru waa-lhangi galiwanga-mirri. Mulung-arrgi-yung wurru-yabini mana-yaaḻi ma-maṉdhini-yinyung jib-mirri marri naniguḏ-mirri wubarriguḻag marri wurru-yanggi, waari ambirri-waṉagaa anaaynbaj. Warra-wurru-wurruj warra-wungarri-dhijgaa marri warra-waṉbini aladi wugurri-wuy. \p \v 38 Wugurru wurru-mamanunggu, waari nguynju warra-wurru-wurruj-jii anaani-rruj ana-lhal-lhangu-rruj. Wurru-jarrarrangi ana-lhal-aṉḏarrg-baj marri ma-ḻandhirrngindi-waj marri wurru-burri a-ruluj-baj ama-ṉuga marri ama-gara lhirribala aaban-duj. \p \v 39 Warraawurru-yung warraarrawindi wurru-jambarrgiiyn marri na-God ngaani-bajiyini ngagurru wugurru wurru-mamanunggu, yagu anubani-yung-gaj na-God waari ambaniini wugurru niga wani-lhalamayaa-yinyung nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj. \p \v 40 Warraawurru-yung wurraambu-narrina ngagurri-wuy, niga yamba na-God ni-wijangani anubani-yung ngagurri-wuy, arrawindi mamanunggu-yinyung. Warruburru marri ngagurru, ngaambaaynjaabu, marri bani-yung anaarrawindi-lhangu na-God ngarrani-lhalamayaa anggu-waṉbina, marri ngagurru ngaambaanggarra-ngu-burraa maaḻamburrg-galawaj. \c 12 \s1 Ngagurru ngaambu-jambarrgina-wugij. \p \v 1 Nugurru ngirri-yaynjangayii aḏaba. Ngagurru ngaambu-jambarrgina-wugij, anaani wiijamana nguynju yaga anubani-yung ngurraagulhaynjina aldha, marri warraarrawindi warra-wurru-wurruj na-God-jinyung anubani-yung-gaj nguynju wurru-mulung-dhabarrj wurru-burraa ngarrambi-nayii, marri wurraaḏiynjina ngagurri-wuy, yagu anubani-yung ngagurru ngaambu-wayamani angaḏajung. Nguynju yaga mana-jarrmayarrmaj-jinyung mana-yaaḻi ngarrama-lhambumana-yinyung, ngaama-ngarrgiwana, nguynju ngaambu-wayamani-yinyung anggu-waḏa-waḏaḏ. Marri anubani anaaladi ngaanggu-radbumana-yinyung yagu ngagurru ngaanggaarruyn adhaadharri. Ngagurru nguynju anubani-yung yagu maaḻamburrg ngagurru ngaambu-wayamani-wugij, yagi ngurru-muḏaḏbi. \p \v 2 Ngagurru anaani ngaambu-warra-garraarruyn anaarrawindi-lhangu adhaadharri marri ngagurru ngaambu-wayamani. Ngaanu-nayii raga-ragij na-Jesus-guy-wugij. Aḏaba niga nima-gara-wawalhijgayn manaadi ngagurri-nyinyung, marri niga niwu-jadugayn nigawi-nyinyung ni-mijgalmini-yinyung, nguynju yadhu ngagurru ngurru-jambarrgiiyn. Anubani-yung waari ani-lhuṉdhangi, ni-warragayangi marri ni-ngawiiyn ana-rangag-duj, marri niga waari aniimbulangi, niga yamba ni-marrbuy ani-waḻaaḻarrii wurrugu Aḏaba niga ni-burri ana-walawalama libilibala na-God ni-burraa-rruj. \p \v 3 Numbunu-yangayii anubani-yung niga. Warra-mulung-arrgi wugurru wurru-riyaldhiyn nigawi-wuy, yagu niga waari ani-lhuṉdhangi. Anubanila-wala anubani-yung, nugurru-waj yagi nurru-yaal-ngawi, yagi nurru-ḏirrngawi. \p \v 4 Yijgubulu, nugurru malg-arrawindi nurru-wiynjini, nirri-muḏaḏbijgaa-yinyung anaaladi-yinyung, yagu waari warraaynbaj nugurri-wuy nambambi-ngawijgaa. \p \v 5 Yuga nurru-warandhalabina, anaani ana-lhaawu? Niga na-God nani-mayana nugurru nigawi-nyinyung warra-mijburrayung, nguynju yadhu nugurru numburru-waḏa-waḏaḏ-mana. Niga ni-yamayn, \q1 “Ngayawi-nyinyung na-nigi, na-Buunggawa-maynji ani-dhi-maṉdhii nagang, ba-marrbuy, ana-lhaawu wu-runggal. \q2 Marri yagi numburrij-galadi-wi, niga nini-dhi-maṉdhii-yinyung. \q1 \v 6 Niga yamba na-Buunggawa wani-dhi-maṉdhii warruburru-yung wanii-ḏamarr-ngu-burraa-yinyung, \q2 marri niga ambani-wandhurrg-gana, warruburru-yung wani-mayana-yinyung warra-mijburrayung.”\x + \xo 12:6 \xt Job 5:17, Proverbs 3:11-12.\x* \m Dani-yung ni-yambini na-God, waarrarrina ana-wubiba-rruj. \p \v 7 Yigaj! Nugurru-maynji nurraarragayii, niga na-God nani-dhi-maṉdhii, yagi nugurru nurru-lhuṉdhi. Numburru-marrbuy-mana, niga ni-waṉbina nugurri-wuy, nugurru yamba nigawi-nyinyung warra-mijburrayung. Nguynju-waj warraarrawindi warra-mininyarra-yung warraandhurrg-gana wugurri-nyinyung warra-mijburrayung. \p \v 8 Warraarrawindi-lhangu warra-wandhurrg-gana, yagu yagi-maynji nugurru nani-wandhurrg-gi na-God, nugurru waari nigawi-nyinyung-magaa warra-mijburrayung. \p \v 9 Nguynju-waj anubani-yung, ngagurri-nyinyung na-baba-waang ana-lhal-rruj, wugurru ngaambi-dhi-maṉdhii ngagurru, marri ngagurru ngarra-yandhurrbangana. Ngijang aḏaba ngagurru ngaanu-yandhurrbangana ngagurri-nyinyung na-baba anaarrwar, niga ngaani-ngu-dhi-maṉdhii-yinyung ngagurri-nyinyung ana-wiri anaani wiij-maṉdhina, marri anubani-yung ngagurru ngaambu-wiri. \p \v 10 Ngagurri-nyinyung na-baba-waang ngaambi-dhi-maṉdhii ngagurru wu-dhamun.gurrg nguynju ngurru-gadhuwa-waj anubani-yung wugurru wurru-wijangani anaani maaḻamburrg-waj, yagu na-God ngarrani-bajiyina ngagurru marri ngarrani-dhi-maṉdhii ngagurru anubani-yung anaarrawindi ana-mamanunggu ngagurri-nyinyung marri anubani-yung ngagurru ngaambu-maṉngulg nigawi-rruj. \p \v 11 Anubani-yung-maynji ngaambambi-dhi-maṉdhina ngagurru, anubani-yung nguynju waari ana-mamanunggu-magaa, anubani-yung nguynju ngaambu-warragayii ngagurru. Yagu wurrugu anubani-yung, ngaambu-marrbuy-mana ana-maaḻamburrg, ngaambu-waṉbina maaḻamburrg marri ngagurru ngaambu-lhamaamura. \p \v 12 Yigaj! Numburru-wuguuguni numbuu-lhara andhurrg. Nimbirri-ḻaḻagang ana-marang nugurri-nyinyung marri nugurri-nyinyung na-lhaṉ nimbini-waḏa-waḏaḏ-gang.\x + \xo 12:12 \xt Isaiah 35:3.\x* \mi \v 13 “Nimbirrima-majgana manaadi amaandhurrg nugurri-nyinyung yungguyung a-mun.” \m Nguynju yadhu, nugurru-maynji numburraarra-guṉḏa-guṉḏa-maynji, yagi nugurru nurru-rabi, yagu nugurru numburru-maji-mana.\x + \xo 12:13 \xt Proverbs 4:26.\x* \s1 Yagi nurru-lhaabi na-God. \p \v 14 Numburru-waṉbina anaarrawindi-lhangu nugurri-nyinyung ana-wiri yungguyung aadanu. Numburru-waṉbina angaḏajung, nguynju yadhu numburru-lhamaamura warraarrawindi-lhangu-wuy warra-wurru-wurruj-guy. Wudanila-yung-gala-waj, nugurru numburru-maṉngulg na-God-guy. Yagu, warrubawi-yung-maynji waari wu-waṉbi anubani-yung, waari wunu-ni na-Buunggawa. \p \v 15 Na-God ngarrani-walgaṉmana ngagurri-wuy. Numburru-dhi-maṉdhina, yagi yadhu nirriij-gajarrgi anubani-yung. Marri numburru-dhi-maṉdhina, nguynju yagi yungguyung nurru-yaal-aḏaḏijgaynji, yagi warraarrawindi narraaladi-wi wugurru. \p \v 16 Nugurru numburru-dhi-maṉdhina, yagi nurraaynji-yingi warraaynbaj-jinyung warra-maṉung yagu warra-waḻya. Marri yagi nurru-runggal-wi yagu yagi nurru-wiḻibiḻingi nubagila-wala na-God nguynju-waj nubagi na-Esau-yii. Anubani-yumbaa, na-ninyarra-yung ani-ngawini lhaalhag, anuuni ana-mamanunggu ana-lhaawu na-Esau-wuy, nubagi-yung yamba na-wulhu-wulhurr-yung. Yagu nigaayung na-Esau nuuni naaynbajung-guy, ana-lhaawu, aynjaabugij wubani yadhu a-marrya. \p \v 17 Nugurru nurru-marrbuy, anubani-yung wu-waṉbini. Niga na-Esau niwu-ngaynbandangi-windiyung anubani ana-lhaawu, yagu waari aniwu-mangi. Wiiya niga ni-ruguni-windiyung, waari aniwu-mangi. \p \v 18 Nugurru numburru-wijangayii aḏaba. Anubani-yunggaj, ngagurri-nyinyung warra-miyn-ngambara-waj, wugurru wurru-waṉiyn na-God-guy mana-runggal-rruj ma-ḻandhirrngindi-rruj, yagu wugurru waari ambirrima-wiḻdhangi manubami-yung. Anubani-yung runggal ngura marri waangudumaa marri wuwalulu wu-waṉiyn. \p \v 19 Wugurru wurraawanggiyn maaḏiyn nguynju ama-ngangga-yii marri aḏaba aynbaj wu-yambini lhaawu, wugurru wirri-yaynjangani marri wunu-yandhawiwandi-windiyung na-God, waari yadhu niga ani-yambini ngijang wugurri-wuy.\x + \xo 12:19 \xt Exodus 19:16-22, 20:18-21, Deuteronomy 4:11-12, 5:22-27.\x* \p \v 20 Anubani-yung wugurru wurru-ḏirrngawiiyn marri wugurru waari ambirri-ngaynbandangi ana-lhaawu, na-God-jinyung ni-yamayn, \mi “Warraaynbaj-maynji, yagu ana-mun-bulal-wulal-yinyung wiḻdhi anubani ma-ḻandhirrngindaa-rruj, wugurraayung ambarraambaḻgana ṉuga-mirri,”\x + \xo 12:20 \xt Exodus 19:12-13.\x* \m niga ni-yamayn. \p \v 21 Yijgubulu, anaarrawindi-lhangu wanggu-ḏirrngawijgaa-windiyung, aḏaba nubagi-yung na-Moses ni-yamayn, \it (Deuteronomy 9:19) “Ngaya anaani ngarra-galali ngaya yamba nga-ḏirrngawiiyn.”\it* Niga ni-yamayn. Danila-yung-gala-waj wu-waṉbini wugurri-wuy. Yagu waari nugurri-wuy, anaani ana-yimbaj.\x + \xo 12:21 \xt Deuteronomy 9:19.\x* \p \v 22 Yigaj! Nugurru nurru-waṉiyn manubami-yung-guy ama-runggal ma-ḻandhirrngindaa-wuy, ma-mayina Zion, marri anubani-yung ana-wumurrng anaarrwar-rruj anu-muwaj Jerusalem, anubani anaanga na-God-jinyung. Marri nugurru nurru-waṉini wubani-wuy arrawindi-wuy ana-angel wugurru waanggarraaynjaabu, wu-waḻaaḻarrii wugurru anubagu. \p \v 23 Marri warruburru-yung ana-wulhu-wulhurr-yinyung wurru-burraa wurraaynjaabu anubagu. Ngagurru warraarrawindi-lhangu, ngagurri-nyinyung ana-muwaj waarrarrina wubani-rruj a-wubiba-rruj arrwar. Nugurru nurru-waṉini na-God-guy, nubagi ngambani-nguynju-nguynjijgana-yinyung ngagurru warraarrawindi-lhangu. Marri ana-mawurr warruburru-yung-jinyung warru-mandag na-God wani-maaḻamburrg-gaa yijgubulu-windiyung. \p \v 24 Marri nugurru nurru-waṉiyn na-Jesus-guy marri niga nu-yambina na-God-guy ngagurraa yadhu anubani-yung anu-gadhuwa ngarrani-lhalamayaa-yinyung. Marri nugurru nurru-waṉiyn ama-wulang-guy, na-Jesus nimaadbarrwini-yinyung. Manubama-yung ngarrama-bajiyina ngagurru mamanunggu lhaawu, waari-yinyung nguynju na-Abel-inyung mana-wulang anubani-yunggaj. \p \v 25 Yagi nugurru nurru-lhaabi na-God ni-yambina-yinyung nugurri-wuy. Anubani-yung-gaj na-Moses wani-magaa wugurri-wuy anaaji ana-lhal-rruj, yagu wugurru wurru-lhaabiyn niga. Yagu nigaayung na-God wanii-gaagijgiyn, wugurru waari amburru-yarramaa. Yagu aḏaba na-God ni-yambina ngagurri-wuy anubanila-wala anaarrwar-wala. Ngagurru-maynji ngaambu-lhaabina niga, yagi ngagurru ngurru-yarrami. \p \v 26 Anubani-yung-gaj nigawi-nyinyung ana-yang lhal-wirbirijgaa, yagu anaani ana-yimbaj niga ngarrani-lhalamayana anaani. \it (Haggai 2:6) “Malg-aynjaabugij ngijang ngaya nganggu-lhal-wirbirijgana ana-lhal, marri anubani anaarrwar wugurraayunggaj.”\it* Dani-yung ni-yamayn. \p \v 27 Nugurru yuga nurru-marrbuy, wiijaminggarrina anaani ana-lhaawu? Wu-yamana \it “Malg-aynjaabugij ngijang,”\it* anaani wiijamana, anaani anaarrawindi-lhangu anggu-warra-wirbirina marri anggu-jadug. Bani-yung-bugij yagi-yinyung wu-wirbiri anubani-yung anggu-burraa-wugij anggu-wuguuguni. \p \v 28 Yigaj! Anubani ana-lhal na-God-jinyung anaarrwar, yagi wu-wirbiri, marri ngagurru ngirri-waṉagana anaani aḏaba. Ngagurru ngaanu-warraarriwana na-God, marri nganaa-gurrij-ngu-burraa, niga yamba ni-runggal-windiyung, \v 29 yagu yamba ngagurri-nyinyung na-God nguynju yaga ni-yamana a-runggal a-ngura-yii wu-warra-nagina anaalaaladi anaarrawindi-lhangu. \c 13 \s1 Numburru-dhi-maṉdhina nugurru. \p \v 1 Nugurru aadanu numburru-wuguuguni numburraa-ḏamarr-ngu-burrangijgaynjina nugurraaj-baj nguynju warra-minilharri marri warra-miyn.ngarrilharri. \p \v 2 Numburru-walgur-wana, warra-mulung-arrgi-yung-guy. Numburru-marrbuy, warra-mulung-arrgi warruburru-yung wurru-waṉbini-yinyung anaani, wanggu-walgur-waa ana-angel waari-yinyung amburru-marrbuy-dhiyn. \p \v 3 Numburru-wijangayii warruburru-yung wurru-dhi-dhidina-wuy, nguynju-waj nugurru nurru-dhi-dhidina-rruj wugurri-rruj. Marri nambarra-yangayii warruburru-yung wurraarragayii-yinyung nguynju-waj nugurru nurraarragayii aadanu. \p \v 4 Anubani ana-lhaawu-runggal warruburru-yung-jinyung wurraaynji-yara-yinyung, nugurru numburru-wijangayii wugurri-wuy marri numburru-burraa maaḻamburrg-galawaj wugurri-wuy. Marri naaṉngina-yung marri ngarra-rangarrina-yung ambini-burraa-wugij wuguṉi aynjaabu. Na-God ambani-lhajbumana warraalaaladi-yinyung warraa-gamajaa warraaynbaj-guy warra-maṉung yagu warra-waḻya. \p \v 5 Yagi nirri-ngaynbandi anu-ṉuga, numburru-warrgarrga anubani-yung. Marri numburru-wurrij-maaḻang anubani-yung nirri-waṉagana-yinyung nugurru. Niga yamba na-God ni-yamayn, \q1 “Ngaya anaani yagi nganaarru nugurru, \q2 ngaya yagi nga-warandhalabi nugurru.”\x + \xo 13:5 \xt Deuteronomy 31:6,8, Joshua 1:5.\x* \m \v 6 Dani-yung na-God ni-yambini, marri ngagurru ngaambu-yambang, \q1 “Ngaya anaani yagi nga-ḏirrngawi, yagu yamba na-Buunggawa ngayawi-nyinyung ngani-maṉmani-wugij, \q2 yangi yuga warraaynbaj amburru-waṉbina ngayawi-wuy? Waari!”\x + \xo 13:6 \xt Psalms 118:6.\x* \p \v 7 Numburru-wijangayii nugurri-nyinyung wurru-ragaana-yinyung warruburru nambi-bajiyina-yinyung na-God-jinyung ana-lhaawu nugurri-wuy. Numburru-marrbuy wurru-yaminggarrini wugurru wurru-burri marri anubani-yung ana-mamanunggu wu-waṉbini warruburrala-wala. Marri nambarraa-gandharrmana wugurri-nyinyung ana-wiri. \p \v 8 Na-Jesus Christ ni-nguynju anaagalgi, ana-yimbaj marri wuguuguni. \p \v 9 Yagi anaarrawindi anaaynba-gaynbaj-jinyung ana-lhaawu yagi nanggu-yarrijgi anaaladi-wuy nugurru. Yagi nirri-yaynjangi anaaynba-gaynbaj ana-lhaawu anubani-yung-jinyung ana-marrya, yagi yamba nanggu-maṉmi nugurru. Yagu nimbirri-yaynjangayii ana-lhaawu na-God-jinyung nani-walgaṉmana-yinyung nugurru. Anaani yij-mamaaḻang, marri nanggu-maṉmani nugurru, nguynju yadhu numburru-wurrij-baabara marri numburru-waḏa-waḏaḏ aadanu. \v 10 Anubani-yunggaj, warruburru-yung warra-priest wunaa-mijgalmini na-God manubami-rruj mana-nungguḏaaba mana-maṉngulg mana-ganbij, marri wurru-nguyii anubagu. Yagu Jesus niga-waj ngarranii-ngawiiyn ngagurraa yadhu, marri ngaambu-yaarri manubami-wuy mana-gadhuwa mana-maṉngulg mana-ganbij. Warruburru-yung warra-priest waari wurru-rumi anubuguni, yagu waari wugurru wurru-ngi anubagu. \p \v 11 Nugurru yuga nurru-marrbuy? Nubagi-yung na-runggal-yung na-priest-jung nima-warrgaay mana-wulang ana-mun-bulal-wulal-yinyung buguni a-maṉngulg-guy-windiyung aanga, anaani bayarra na-God-guy anubani ani-waṉibijgang anaalaaladi-yinyung. Yagu ana-ngun.gu ana-mun-bulal-wulal-yinyung wu-nagina arabarabalu-rruj aanga-rruj. \v 12 Nguynju-waj, niga na-Jesus ni-warragayangi arabarabalu-rruj wu-dhawang-duj aanga-rruj, nguynju yungguyung ambani-maṉngulg-gana nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj nigawi-nyinyung-mirri mana-wulang. \v 13 Yigaj! Ngagurru ngaambu-yaarri na-Jesus-guy arabarabalu-rruj anaanga. Warruburru-yung ngambambiimbulijgana ngagurru, nguynju-waj wugurru wunaambulijgaa niga. \v 14 Anaaji ana-lhal-rruj ngagurru waari ngaanggu-waṉagang ana-wumurrng anubani-yung wuguuguni-yinyung, yagu ngagurru ngirri-raguna ana-wumurrng anubani-yung marri anggu-waṉina wurrugu. \p \v 15 Yagu yamba niga na-Jesus, yaani ngagurri-nyinyung ana-bayarra na-God-guy, ngaanu-warraarriwana-wugij, ngagurri-nyinyung-gala a-lhaguḻa-wala. \v 16 Yagi nurru-warandhalabi nurru-waṉbina-yinyung ana-mamanunggu-wuy warra-mulung-arrgi-wuy, marri nambarriiyii-wugij wugurri-wuy. Yaani wu-yamana ana-bayarra na-God-guy, marri anubani-yung ani-waḻaaḻarrii niga. \p \v 17 Warruburru-yung wurru-ragaana-yinyung, nugurru nambarra-yandhurrbangana, anaani wiij-maṉdhina, wugurru yamba wurru-runggal. Nugurru nambi-rangarrii-wugij aadanu, wugurru yamba ambirriij-burryuwina na-God-guy, anubani-yung wunaa-mijgalmina-yinyung niga, nugurraa yungguyung. Nugurru nambarra-yandhurrbangana, nguynju yadhu amburru-mijgalmina amburru-waḻaaḻarrii. Yagi-magi wurru-wurrij-galadi-wi, yagi nanggu-maṉmi nugurru. \p \v 18 Nugurru aadanu ngirrii-jambina nurru. Nurru nurru-marrbuy-windiyung, nurru-waṉbina maaḻamburrg-waj yagu yamba nurru nirri-ngaynbandii naambu-waṉbina maaḻamburrg anaarrawindi-lhangu. \v 19 Ngaya anubani-yung anamba-yandhawiwana nugurru, ngirrii-jambina, yagu anubani-yung na-God anaani ngambani-lharrgang ngaya, marri ngandaagiyn nugurri-wuy mal-dhamun.gurrg. \p \v 20-21 Ngaya nga-yambina na-God-guy, nubagi ngarrani-lhamaamura-gana, anaani nambaniiyn nugurru anaarrawindi-yinyung ana-mamanunggu-yinyung, anaarrawindi-lhangu nugurru nirri-ngaynbandii-yinyung yagu nugurru nambanii-gaṉbina anubani-yung na-God niwu-ngaynbandii-yinyung niga. Naagi-yung nu-ḻaḻagayn na-Jesus ngagurri-nyinyung na-Buunggawa, anubanila-wala ana-ngawij-gala. Marri naagi-yung na-Jesus na-runggal-yung ngarrani-ranga-rangarrii-yinyung ngagurru, ngurru-yamana nguynju a-jib-jii, yagu yamba mana-wulang nigawi-nyinyung ni-ngawiiyn-jinyung, anaani wiijamana, na-God ngarrani-lhalamayana anggu-wuguuguni. Ngaya nganu-yambina anubani-yung na-God niga yamba na-Jesus Christ, ngagurru ngaanu-warraarriwana anggu-wuguuguni, yijgubulu. \p \v 22 Ngayawi-nyinyung murruyung-gaang, ngaya ngana-yandhawiwana nugurru numburraawanggina lhamaamura-mirri anaani ana-lhaawu ngaya nga-warrarrangi-yinyung nambanggu-maṉmani yadhu nugurru, anaani yamba wiij-dhamun.gurrg-bugij. \p \v 23 Ngaya ngana-ngaynbandiyn nugurru numburru-marrbuy anubani-yung ngagurri-nyinyung na-murruyung na-Timothy, wunu-muḻugu-wayn aḏaba. Niga-maynji ani-yaarri anubagala ngayawi-wuy mal-dhamun.gurrg, niiṉi anaani naani-yaarri nugurri-wuy. \p \v 24 Ngaya nga-yandharrgina lhaawu warraarrawindi-wuy nugurri-nyinyung wurru-ragaana-yinyung marri warraarrawindi-wuy na-God-jinyung warra-wurru-wurruj. Warruburru-yung anubanila-wala ana-Italy wurru-yandharrgina nugurri-wuy. \p \v 25 Ngaya nga-yambina na-God-guy, nambani-walgaṉmana nugurri-wuy warraarrawindi-yinyung-guy. \mte1 Wiiya.