\id GAL Wubuy New Testament \h Galatians \toc1 GALATIANS Ana-wubiba na-Paul-inyung \toc2 Galatians \mt1 GALATIANS \mt2 Ana-wubiba na-Paul-inyung \ip Na-Paul ni-yandharrgini anaani ana-lhaawu, warruburru-wuy warra-Christian anubani-rruj-jinyung ana-lhal wu-mayini Galatia. Anubani-yung lhal-runggal ana-lhal wugurru, anubani ana-lhirribala anubani-yung ana-Asia-Minor-rruj. \ip Warra-mulung-arrgi-yung warra-wurru-wurruj wurru-yanggi anubuguni, nga warra-magaa waadurru-yung-guy warra-Christian-guy. Wurru-yamaa “Nugurru aadanu numburru-wulmurr-gina, marri nimbirri-yandhurrbangana anubani-yung ana-lhaawu-runggal na-Moses-jinyung.” Dani-yung wurru-yamaa. \ip Wudani-yung-gala nga, na-Paul nigaayung ni-yandharrgini anaani ana-lhaawu. Ni-yamayn, “Yagi, yagi aadanu nurru-wulmurr-gi ngijang. Numburru-jambarrgina-wugij na-Jesus-guy,” ni-yamayn. \c 1 \s1 Na-Paul anaani-yung ni-yandharrgina ana-lhaawu. \p \v 1 Ngaya-waj nga, yaani Paul. Ngaya-waj anaani ngawu-lhaawu-yarrijgina-yinyung. Yagu warrubawi-yung warra-wurru-wurruj waari amburru-wijangani anubani-yung, yagu waari ngambambiini ngaya ana-lhaawu na-God-gala. Niga-waj nga Jesus Christ marri God na-Baba, nubagi-yung nu-ḻaḻagayn-jinyung ana-ngawij-gala, diṉi-yung nga wuguṉi-waj, ngaya ngambi-lharrgang, nguynju yadhu ngaya ngawu-lhaawu-yarrijgina anaani. \p \v 2 Ngaya-waj marri naa-murruyung-gaang, wurru-burraa-yinyung aani-rruj a-lhal, nurru anaani nirri-lharrganjii anaani ana-lhaawu danu-wuy nugurri-wuy, nuu-jambarrgina-yinyung anubani-rruj ana-Galatia-rruj nugurru. \p \v 3 Nga-jambarrgiiyn na-God na-Baba marri ngagurri-nyinyung na-Buunggawa na-Jesus Christ, naawiṉi-yung nambambi-walgaṉmana nugurru, marri nambambi-lhamaamura-gana nugurru aadanu. \p \v 4 Na-God na-Baba ngarrani-ngaynbandii ngagurru ngarrani-muḻugu-wayn anaani, nguynju yadhu anubani anaaladi ana-lhuḏ anaani-rruj-jinyung ana-lhal, yagi yungguyung wu-buunggawa-wi ngagurri-wuy. Wudani-yung-gala nga, na-Christ nu-yandhurrbangaa niga na-God, marri ni-yiynjiiyn nigaajbaj-mirri. Dani-yung nga, ngagurru ngarrani-warrbidi-wayn aniij-galaaladi-wala niga. \p \v 5 Ngagurru anaani ngaanu-warraarriwana na-God, anggu-wuguuguni, yijgubulu. \s1 Waari anaaynbaj ana-lhaawu ngijang. \p \v 6 Ngaya anaani nga-wurri-ḻaḻmayn yagu yamba nugurru aadanu, nurru-yarramayn na-Buunggawa-wala! Anaani ngaya ngana-magaa aambaḻaman-gala ana-lhaawu na-God-gala, marri nurru-yanggi aḏaba nigawi-wuy na-God-guy. Marri nani-walgaṉmaa niga, wudanila-wala na-Christ niga ni-waṉbini-wala. Anubanila-wala nugurru, lhugaajgiyalawaj, nurru-wiḻibiḻingina aḏaba anubanila-wala ana-lhaawu, wubani-yung-guy aaynbaj-guy a-lhaawu. \p \v 7 Yagu anaani ngana-magana nugurri-wuy ngijang. Yijgubulu, waari anubani-yung waaynbijgi anaani ana-lhaawu. Yagu warruburru-yung warra-mulung-aynbaj warra-wurru-wurruj nambi-ramarr-ruwi-ruwijgana aadanu, marri wirri-ngaynbandii ambirriiynbijgana ana-lhaawu na-Christ-jinyung wugurru. \p \v 8 Yagu waari anaaynbaj ana-lhaawu wugurru. Warrubawi-yung-maynji ambu-yambang nugurri-wuy, marri nambambi-magana anubani anaaynbaj ana-lhaawu, yagu anubani-yung na-God niga ambani-barawudang warrubawi-yung a-ngura-wuy wugurru! Wiiya yagu ana-angel-maynji anubani-yung anggu-yambina anubujujung, yagu ngaya-maynji nganamba-magana anaani. \v 9 Nga-yamaa anaani a-wulhu-wulhurr-waj, marri nga-yambina ngijang, nga-malgaagijgina anaani, warrubawi-yung warra-mulung-aynbaj-maynji nambambi-magana anaaynbaj ana-lhaawu, waari yaga anubani-yung nimbirri-waṉagaa ana-wulhu-wulhurr-inyung, warrubawi-yung ambani-barawudang na-God yuuguni a-ngura-wuy! \p \v 10 Anaani aḏaba nga-yambina anubani-yung, warra-mulung-aynbaj ngarra-waḻaaḻarrijgana, yuga? Yagu na-God yuga nganu-waḻaaḻarrijgana niga? Yuga warruburru-yung warra-wurru-wurruj ngarra-ngaynbandii warruburru-yung ambambii-ḏamarr-ngu-burraa ngaya, yuga? Girrjag nga! God-bugij nga, nigaaj-bugij nganu-waḻaaḻarrijgana. Ngaya-magaa anaani ngamba-waḻaaḻarrijgaa-magaa warruburru-yung warra-wurru-wurruj, yagu yagi-magaa nganu-yandhurrbangaa-magaa na-Christ. \s1 Niga niwu-lhaawu-yarrijgini-yinyung nubagi-yung na-Paul, marri warruburru-yung warra-mulung-aynbaj wugurru. \p \v 11 Ngaya anaani ngana-ngaynbandii nugurru aadanu numburru-marrbuy-mana murruyung-gaang. Anubani ana-lhaawu na-God-jinyung, nga-yambini-yinyung, waari anaani anggu-maṉdhini warra-wurru-wurruj-gala. \v 12 Warra-wurru-wurruj wugurru waari ngambambiini. Waari anaani ngambambi-bajiyini ngaya. Anaani Jesus Christ ni-wij-garrarra-gaa ngayawi-wuy. \p \v 13 Nugurru nurru-marrbuy anaani-yung ngaaṉbini-yinyung nga-burri anubani-yunggaj, anaani yamba ngaya nga-Jew. Anaani-yung ngaya ngarra-wungarri-dhijgaa warruburru-yung warra-wurru-wurruj na-God-jinyung, angaḏajung-bindiyung. Aḏaba ngarra-jadugaa wugurru. \p \v 14 Anaani nga-wulmurr-waj, anubani-yung ngawu-yandhurrbangaa warra-Jew-yinyung ana-lhaawu-runggal wugurru, ngawu-yandhurrbangaa windiyung anaani, waari yaga nguynju warruburru-yung warra-mulung-aynbaj-jii warra-mij-gulmurr-yii. Ngaya anaani ngawu-garrindharrmangi, ngaaḻwaḻ-gini, nga-wij-dharrmangi wubani-yung a-lhaawu, warra-mi…yn.ngambara-waj-jinyung anu…bani-yunggaj wugurru. \p \v 15 Yagu na-God anaani niga ni-wajbarini ngaya, anubani-yunggaj, waari-waj ngandaambuḻwini ngaya. Wurrugu marri, nganii-gaḏangi niga yamba ngani-walgaṉmaa ngaya. \v 16 Nga aḏaba ngani-bajiyini, na-Jesus nigawi-nyinyung na-niwiyayung. Na-God ni-waṉbini niga, nguynju yungguyung ngamba-magaa yungguyung warra-Gentile-wuy, ana-lhaawu na-Jesus-jinyung. \p Anubani-yumbaa ni-rabaliyn niga ngayawi-wuy, waari ngaya ngamba-yandhawiwandi warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy, anaani-yung-jinyung ana-lhaawu na-Jesus-inyung. \v 17 Warruburru-yung ana-Jerusalem-jinyung, warruburru-yung wii-lhaawu-yarrijgini wugurru raga-ragij-gaj, yagu ngaya nga-lhamarriyn anaani. Yagu waari anubuguni ngaynjanggi wugurri-wuy. Anubanila nga-yanggi a-lhal-aynbaj-guy, Arabia-wuy. Wurrugu marri, ngaagiyn ngaya Damascus-guy. \p \v 18 Anubani-yung nga-burri manaarmag muulaynbaj-gala. Anubanila-wala, ngijang nga-yanggi buguni Jerusalem-guy. Nganu-yambini nubagi-wuy na-Peter-wuy, marri nganu-yambiḻibiḻingaani niga, marri bagu nga-burri mana-miyn.nganga 15-gala magurru. \v 19 Naaynbajung niwu-lhaawu-yarrijgini-yinyung niga nganu-nani, nubagi-yung na-James na-nilharri-yung na-Buunggawa-yinyung. Yagu warruburru-yung mulung-aynbaj wii-lhaawu-yarrijgini-yinyung waari ngamba-nani anubagu wugurru. \p \v 20 Anaani ngaya nga-warrarrii ana-lhaawu, anaani yijgubulu-windiyung. Anaani waari nganggawaḻang, anaani ni-marrbuy na-God, ngani-nayii ngaya. \p \v 21 Marri anubanila ngijang nga-yanggi Syria-wuy, ana-lhal. Marri buguni Cilicia-wuy. \p \v 22 Anubani-yumbaa, warruburru-yung wurru-jambarrgini-yinyung ana-lhal-aynbaj-jinyung ana-Judea, waari anaani amburru-marrbuy-magaa, ngaya ngambambi-yi-nguynju-gaa. \v 23 Yagu anaani-yung wurraawanggini anaani-yung ana-lhaawu, anubani-yung wuu-yamijgaynjini anaani ngambi-mijangani ngaya, “Dagu nga, na-nimuwaj-jung Paul, nubagi-yung yaga ngarrani-wungarri-dhijgaa ngagurru anubani-yunggaj, ngagurru yamba anaani nguu-jambarrgini na-Jesus niga. Anubanila naagi aḏaba ni-magina ana-lhaawu na-Jesus-inyung, dagu nga yigaj, na-lhamugarrijung,” wurru-yamaa, ngambi-wurryuwini ngaya. \v 24 Yagu yamba, wudanila-wala wunu-warraarriwaa na-God, anaani yamba wurru-marrbuy ngaya anaani nganii-gaṉbini niga. \c 2 \p \v 1 Wurrugu marri, mana-14 manaarmag, marri anubanila ngijang nga-yanggi buguni Jerusalem-guy. Niiniinggarra-yanggi niiṉi Barnabas. Marri nuunu-waṉagaa Titus, aḏaba nurru. \v 2 Yagu God yamba anubani-yung ngani-bajiyini marri anaani-yung nga-yanggi ngaya. Warruburru-yung ngarra-lhangarrmayn ngaya wuu-raga-ragaani-yinyung, nurru-yambiynjini nurraajbaj-mirri. Marri bagu ngarra-magaa anubani-yung anaarrawindi-lhangu anubani-yung-gala ana-mamanunggu-wala ana-lhaawu, anaani ngaya ngarra-yiyini-yinyung warruburru-wuy warra-Gentile-wuy. Warruburru-yung wuu-raga-ragaani-yinyung, ngarra-ngaynbandangi wugurru amburru-waḻaaḻarrangi ngayawi-nyinyung-jinyung anubani nga-mijgalmini-yinyung wugurru. Anubani-yung nga-mijgalmini-yinyung ngaya, waari nganggu-ngaynbandangi anggaaladi-wini-yinyung wugurru. Yagu warruburru-yung ngambambi-magaa-magaa ngaya, wugurraayung warra-Gentile warruburru-yung amburru-wulmurr-gini-magaa, bani-yung ari nga, anggaaladi-wini-magaa, ngayawi-nyinyung nga-mijgalmini-yinyung wugurru. \p \v 3 Naagi-yung na-Titus, niga niniinggarra-yanggi. Yagu waari naagi-yung niga ani-Jew-magaa. Naagi-yung waari ani-wulmurr-gini niga. Yagu warraawurru-yung wurru-yamayn “Wiiya aḏaba.” \p \v 4 Yagu wugurraayung warra-mulung-aynbaj wurraan-jamaa wurru-jambarrgini, yagu yingga nambambi-dhaayurrangi nurru. Warruburru-yung nurru-waliynjiyn aḏaba nurri-rruj, nambambi-midaarr-nani yungguyung nurri-wuy, anubani-yung-jinyung narrani-warrbidi-wayn-jinyung na-Christ Jesus nurri-wuy. Nguynju yungguyung naamba-yandhurrbangana-wugij, anubani-yung-jinyung wugurri-nyinyung ana-lhaawu ana-wulmurrgij-jinyung. Yagu nurru nurru-wijangani, nurru-burraa-yinyung. \v 5 Nurru nurru-lhaabini-wugij wugurri-wuy nurraandha-wuguuguni, nguynju yadhu anubani aniijgubulu ana-mamanunggu-yinyung ana-lhaawu nanggiij-maṉdhangi, anggu-burri nugurri-rruj aadanu. \p \v 6 Niga na-God wani-nguynju-nguynjijgana maaḻamburrg-bindiyung, waari anaarrwaraj. Ngaayunggaj, waari nambi-yandhurrbangana, wurru-yamana-yinyung anaarrwaraj. Wudani-yung-gala nga, warruburru-yung wurru-ragaani-yinyung, wurru-lhar-yamana wurru-runggu-runggal, wugurru waari ngambambi-yanguni anu-gadhuwa, ngayawi-nyinyung-guy ana-lhaawu. \v 7 Yijgubulu, warruburru-yung wurru-marrbuy na-God anaani ngani-yayn nigawi-nyinyung ana-lhaawu. Nguynju yungguyung anaani ngarra-magana warruburru-wuy ana-lhaawu, warruburru-yung warra-Gentile-wuy, warruburru-yung waari-yinyung amburru-Jew-magaa. Nguynju yaga nubagi-yung na-Peter ni-yaarri warra-Jew-wuy. \p \v 8 Yigaj! Niga na-God winiinggarra-mijgalmini wuguṉi na-Peter, warruburru-yung warra-Jew yungguyung, marri anaani wiij-nguynju, niini-mijgalmina na-God niiṉi, warruburru-yung warra-Gentile yungguyung. \v 9 Dani-yung na-God nani-yayn ngayawi-wuy, ngani-walgaṉmaa niga. \p Waadurru-yung warra-wulu-wulaynbaj na-James, na-Peter marri na-John, warruburru-yung warra-wurru-wurruj warra-mayaa waadurru-yung wuu-runggu-runggal wurru-ragaani-yinyung. Warraawurru-yung warra-wulu-wulaynbaj ngambi-magaa, na-God nani-lharrgang niiṉi na-Barnabas, warruburru-wuy warra-Gentile-wuy. Marri nambi-marang-jalangi niiṉi, nurraaynjaabu yamba. \v 10 Aynjaabugij-bugij nambi-yandhawiwandi niiṉi-wuy. Naambani-maṉmani warruburru-wuy warraambaambalalari-wuy. Dani-yung nga, wiij-maṉdhina aḏaba, ngaya anaani ngaaḻaaḻarrii aadani-yung-jinyung. \p \v 11 Anubanila-wala, ngaya nga-burri anubagu ana-Antioch, ana-lhal. Nubagi-yung na-Peter, ni-yanggi anubuguni, marri ni-waliyn. \v 12 Warruburru-yung warra-Gentile warra-minilharri-yung, naagi-yung na-Peter wurraanggarra-nguni ana-marrya. \p Anubanila-wala, warruburru-yung waḻya-waḻya ngijang wurru-yanggi nubagi-wala na-James-gala. Yagu anubani-yung na-Peter niga ni-marrbuy-mayn anubani-yung warra-Jew-yinyung ana-lhaawu-runggal wu-yamana, “Yagi nurraanggarra-ngi ana-marrya warruburru-wuy warra-Gentile-wuy.” Yagu anubanila ni-waḻgaḻ-mayn, waari ngijang amburraanggarra-nguni wugurru. Niga yamba ni-ḏirrngawiiyn warruburru-wuy, wurru-yambini yamba wugurru “Nambambi-wulmurr-gana”. Yijgubulu-windiyung ni-waṉbini aladi niga na-Peter. \v 13 Marri warruburru-yung warra-mulung-aynbaj warra-Jew, wugurraayunggaj wurraambaḻaman-gini, nguynju nubagi-yung-jii yaga na-Peter-yii. Warraarruyn warruburru warra-Gentile, marri waari amburraanggarra-nguni wugurru. Nigaayunggaj na-Barnabas naagi-yung ni-waṉbini wiij-nguynju. \p \v 14 Ngaayung anaani-yung nga-yanggi marri ngarra-nani waari warraawurru-yung amburru-wandhurrg-maa wugurru, anubani-yung-jinyung aniijgubulu-yinyung ana-lhaawu na-God-jinyung. Marri niiṉi niini-wundangayn na-Peter, warruburru-rruj warra-mandagarrawindi-rruj bagu. Ngaya nga-yamayn, “Nagang aadanu nu-ngu-Jew. Yagu anu…bani-yunggaj waari ba-burri ba-yamaa warruburru-yung-jii warra-Jew-yii, marri nu-nguni nagang ana-marrya warra-Gentile-rruj. A-yangi yungguyung marri aadanu nuynjambina anaani, warruburru-wuy warra-Gentile-wuy, nguynju yadhu warruburru amburru-burraa amburru-yamana nguynju warra-Jew-yii yaga?” Dani-yung nga-yamayn, nganu-magayn nubagi na-Peter. \p \v 15 Yijgubulu anaani ngana-magana nugurri-wuy. Nurru anaani nurraambuḻwiyn warra-Jew-wala. Nirri-waṉagana anaani ana-lhaawu-runggal. Waari nurru anaani naambu-Gentile-magaa, warruburru-yung yaga waari-yinyung ambirri-waṉagang-jinyung anaani ana-lhaawu-runggal wugurru. \v 16 Yagu anaani nurru-marrbuy, anubani-maynji naanggu-yandhurrbangana ana-lhaawu-runggal, dani-yung-bugij, waari nanggu-maaḻamburrg-gi nurru anaani, ana-lhaawu-runggal. Yagu anubani-yung naambu-jambarrgiiyn-maynji na-Jesus na-Christ-guy, bani-yung marri na-God nambani-maaḻamburrg-gana nurru anaani. \p Nurru anaani warra-Jew, anaani aḏaba nuu-jambarrgiiyn na-Jesus na-Christ, nguynju yadhu na-God naani-maaḻamburrg-gayn, nurru yamba nuu-jambarrgiiyn nigawi-wuy na-Christ-guy, wiiya nirri-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal. \p Yigaj! Warraaynbaj-maynji ambi-yandhurrbangana ana-lhaawu-runggal, dani-yung-bugij, waari wanggu-maaḻamburrg-gi wugurru. \p \v 17 Nugurru numburru-wijangayii aḏaba. Ngagurru ngurru-jambarrgiiyn na-Christ, marri anubani-yung na-God ngarrani-maaḻamburrg-gayn niga. Marri anubani-yung ngaambu-waṉbina-maynji anaaladi, yuga na-Christ niwu-maṉdhangi anubani anaaladi yuga? Girrjag nga! \p \v 18 Ngaya anaani nga-wij-birrigayn ana-lhaawu-runggal. Yagu anubanila, ngagurru ngaanggiij-ḏunggal-wang-maynji, anaani ngaambu-yaminggarrang ngagurru? Yuga ngaanggu-yandhurrbangana maaḻamburrg-galawaj wugurru? Waari. Ngagurru ari ngaanggu-wagiwana anaani ana-lhaawu-runggal wugurru. \p \v 19 Yagu yagi ngurraagi anubani-wuy ana-lhaawu-runggal-wuy. Nguynju yaga wudanu ngagurru ngurru-ngawina yaga aḏaba, yagu wiijamana anubani-yung ana-lhaawu-runggal wugurru. Nguynju yadhu ngaambu-wiri, marri ngaambu-burraa na-God-duj nigawi-rruj. \p \v 20 Yigaj! Anaani wiijamana, nguynju yaga ngurru-ngawiiyn na-Christ-guy wugurru a-wuḏangag-guy. Waari anaani ngaambu-wiri-mang ngagurraajbaj, yagu yaagila Christ ni-burraa ngagurri-rruj ana-lhirribala anaani-rruj, marri ngarraniini ana-wiri niga. Wudani-yung-gala, ngagurru anaani ngurru-burraa ngurru-wiri, yagu ngagurru yamba ngurru-jambarrgiiyn na-niwiyayung na-God-jinyung. Naagi-yung ngarranii-ḏamarr-ngu-burraa yamba, marri ni-yiynjiiyn nigaajbaj-mirri, wunu-wini niga, ngagurraa yungguyung anaani. \p \v 21 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Anubani-yung-magaa ana-lhaawu-runggal ngambanggu-maaḻamburrg-gaa-magaa ngagurru, anubani-yung-magaa na-Christ ani-ngawini niga anaarrbidi-magaa wugurru. \p Yagu ni-ngawiiyn niga, waari anaarrbidi-magaa. Na-God niga ngarrani-walgaṉmana ngagurru. Ngaya anaani waari nga-lhaabi niga, yagu waari nga-wij-dharrmi wugurru anaaynbaj ana-lhaawu. \c 3 \s1 Nugurru numburru-jambarrgiiyn marri numburru-burraa numburru-warrgarrga. \p \v 1 Nugurru aadanu ana-Galatia-yinyung, nugurru aadanu nurru-yilg-bindiyung! Anaani aḏaba ngana-magaa nugurri-wuy, aadanu wiij-garrarra, na-Jesus ni-ngawiiyn, nugurraa yungguyung wudanu. Yangi-nyung nugurru aadanu nambi-dhaayurrangi warrubawi-yung? \p \v 2 Anaani ngaya ngana-yandhawiwanjii nugurri-wuy aadanu. Anubani-yumbaa anaani ana-Maṉngulg Mawurr wu-waṉini nugurri-wuy, ajigala wu-waṉini yuga? Yuga nugurru yamba aadanu nirri-yandhurrbangaa anubani ana-lhaawu-runggal? Yagu anubani-yung nurraawanggini yamba anaani-yung ana-lhaawu marri nurru-jambarrgiiyn yuga nugurru? \p \v 3 Yuga aadanu nugurru nurru-yilg? Ana-wulhu-wulhurr anubani ana-Maṉngulg Mawurr nanggu-yayn lhuḏ. Yagu anaani ana-yimbaj, nurraan-jamana yingga numburru-waṉbina-wugij nugurraaj-baj, nugurri-nyinyung-mirri ana-lhuḏ. \p \v 4 Nugurru aadanu numburru-wijangayii aḏaba. Anaani arrawindi wu-waṉbini nugurri-wuy. Yuga arrbidi wu-waṉbini wugurru? Yagu waari anaarrbidi-magaa? \v 5 Numburru-wijangayii, na-God-jinyung nanii-gaṉbini. Niga naniini ana-Maṉngulg Mawurr nugurri-wuy. Marri nubagi-yung ni-waṉbini-yinyung yij-mamaaḻang-jinyung niga, nigawi-nyinyung-mirri lhuḏ. Ajigala ni-waṉbini wugurru? Yuga nugurru yamba nirri-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal, yuga? Waari! Yagu nugurru yamba nurraawanggini ana-lhaawu nigawi-nyinyung, marri nuu-jambarrgina nugurru. \p \v 6 Nugurru numburru-wijangayii, nubagi-yung-jinyung na-Abraham. Anaani ana-wubiba waarrarrina, \mi “Na-Abraham ni-jambarrgiiyn na-God-duj. Wudani-yung-gala, na-God nigaajbaj ni-wijangani, nu-mayaa naagi maaḻamburrg-jung niga.”\x + \xo 3:6 \xt Genesis 15:6, Romans 4:3.\x* \m Dani-yung wu-yamana anaani ana-wubiba. \p \v 7 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Warra-wurruj-maynji warrubawi-yung ambu-jambarrgiiyn na-God-guy, warrubawi-yung na-Abraham-jinyung warru-mandag wugurru.\x + \xo 3:7 \xt Romans 4:16.\x* \v 8 Ana-lhaawu anaani ana-wubiba-wala anu…bani-yunggaj wu-magina. Na-God, warruburru-yung-guy warra-Gentile-wuy wani-maaḻamburrg-gana, wugurru yamba wuu-jambarrgina na-God-guy. Anaani ana-lhaawu wu-yamana na-Abraham-guy, \mi “Warruburru-yung warraarrawindi-lhangu na-God ambaniigajij-majgana ana-lhal-lhangu-rruj, yagu yamba nugawaj,”\x + \xo 3:8 \xt Genesis 12:3.\x* \m wu-yamaa ana-lhaawu wugurru. \p \v 9 Yigaj! Naagi-yung na-Abraham ni-jambarrgiiyn nigawi-wuy na-God-guy, marri nigaayung na-God naagajij-majgaa niga. Anaani wiijamana, ngagurru warraarrawindi-lhangu ngurru-jambarrgina-yinyung na-God-guy, anaani ngarraniigajij-majgana ngagurru. \p \v 10 Yagu ari nugurru nurraan-jamana aadanu, yingga nimbirri-yandhurrbangana anubani ana-lhaawu-runggal, marri niga nambani-wiri-gang? Yagu na-God aniwu-waṉijgina aladi nugurri-wuy aadanu! Anaani yamba ana-wubiba wu-yamana, \mi “Warruburru-yung-maynji yagi wurru-burrangi ana-maaḻamburrg, yagi wuu-waṉbi anubani-yung anaarrawindi-lhangu anubani-rruj waarrarrina anaani-rruj ana-lhaawu-runggal-uj, burru-yung nga na-God aniwu-waṉijgina aladi wugurri-wuy,”\x + \xo 3:10 \xt Deuteronomy 27:26.\x* \m wu-yamana ana-wubiba anaani. \p \v 11 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Ngagurru waari ngaanggu-yandhurrbang anaani ana-lhaawu-runggal, anaarrawindi-lhangu. Anaani ana-lhaawu-runggal waari ngaambanggu-maṉmang waari ngaambanggu-maaḻamburrg-gang ngagurru. Ngaambu-yaminggarrang yuga ngaambu-wiri-mang? Anaani ana-wubiba wu-yamana, \mi “Nugurru-maynji aadanu numburru-jambarrgiiyn, na-God nambani-maaḻamburrg-gana, marri numburru-wiri-mang aadanu nugurru,”\x + \xo 3:11 \xt Habakkuk 2:4.\x* \m wu-yamana ana-wubiba anaani. \p \v 12 Yigaj! Nugurru-maynji nimbirri-yandhurrbangana ana-lhaawu-runggal, aadani-yung-bugij, yagu anubani-yung waari nurru-jambarrgi aadanu na-God-guy, waari nani-maṉmi nugurru. Anaani yamba ana-lhaawu-runggal waari ngaambanggu-magang ngagurru, ngurru-jambarrgina-yinyung anaani. Numburraawanggina, anaani ana-wubiba wu-yamana, \mi “Nugurru-maynji nimbirri-yandhurrbangana-maynji ana-lhaawu-runggal, anubani-yung numburru-wiri-mana ngijang,”\x + \xo 3:12 \xt Leviticus 18:5.\x* \m wu-yamana ana-wubiba anaani. \p \v 13 Ana-lhaawu-runggal anubani-yung ngarranggu-magana, ari na-God aniwu-waṉijgina aladi ngagurri-wuy. Yagu anaani waarrarrina, \mi “Warrubawi-maynji warra-wurruj ambuu-wudhaa anaarrwar ana-munggala-rruj, nguynju yadhu ambu-ngawang, warrubawi-yung na-God aniwu-waṉijgina aladi wugurri-wuy,”\x + \xo 3:13 \xt Deuteronomy 21:23.\x* \m wu-yamana ana-wubiba anaani. Wudani-yung-gala, na-Christ ni-wudhi, nigaayung na-God niwu-waṉijgini aladi nigawi-wuy, ngagurraa yungguyung aani. Marri anubani-yung ngaani-wiri-gaa aniij-galaaladi-wala niga, nguynju ngagurraayung waari na-God niwu-waṉijgi anaaladi ngagurri-wuy. \p \v 14 A-yangi yungguyung ni-waṉbini na-Jesus niga? God yamba niga-waj nu-lhalamayaa na-Abraham-guy anubani-yunggaj niga, nugurru aadanu warra-Gentile nambaniigajij-majgana niga. \p Yigaj! Nugurru-maynji numbuu-jambarrgiiyn, na-God nambaniigajij-majgana aadanu, yagi niwu-waṉijgi anaaladi nugurri-wuy, yagu yamba na-Christ na-Jesus niga-waj yamba. Nguynju yadhu, ngagurru-maynji ngaambu-jambarrgiiyn, anaani ngaanggu-waṉagana ana-Maṉngulg Mawurr, anubani-yung na-God-jinyung ngarrani-lhalamayaa anubani-yunggaj ngagurri-wuy. \p \v 15 Murruyung-gaang, anaani ngana-magana nugurri-wuy danu-wuy. Anubani-yung ngarrani-lhalamayaa na-God, nguynju yaga yaani-yung wugurru. Nubiṉi-yung-maynji na-waḻya-waa ambini-lhalamaynjina-maynji, marri ambini-wij-maṉdhang ana-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu, waari warraaynbaj wiij-gaynbijgi anubani ana-lhaawu. \p \v 16 Nugurru numburru-wijangayii aḏaba. Niga na-God ni-waṉbini wudani-yung-jii, wiijamaa. Anubani-yung nu-lhalamayaa na-Abraham marri nubagi-yung nigawi-nyinyung ani-lhamarrii-yinyung anaadhaadharri-yinyung niga. \p Yigaj! Anubani-yung ana-lhaawu, ana-wubiba-rruj, waari anggu-yambang “Warruburru-yung amburru-lhamarrii-yinyung,” wiijamana warraarrawindi-yinyung, waari anggu-yambang wugurri-wuy. Yagu wu-yambina-wugij, nubagi-yung-jinyung ani-lhamarrii-yinyung, naaynjaabu-nyung niga. Bagi-yung nga, Jesus Christ niga-waj.\x + \xo 3:16 \xt Genesis 12:7.\x* \p \v 17 Nugurru yuga nurru-marrbuy, anaani nga-yambina-yinyung? Na-God anubani-yung nu-lhalamayaa na-Abraham. Malgadhaadharri marri, 430 anaagalhal-aḻirr, anubani-yung ana-lhaawu-runggal wu-waṉini ngagurri-wuy, niga na-God nu-yayn naaynbajung-guy, niga na-nimuwaj-jung Moses. Yagu ana-wulhu-wulhurr-waj, nu-lhalamayaa na-Abraham-guy. Anaani ana-lhaawu waari anggu-warrbidi-magaa, yagu waari anggiij-gaynbijgini. Anubani-yung na-God nu-lhalamayaa, marri ni-wij-maṉdhiyn ana-waḏa-waḏaḏ ana-lhaawu. Anubani-yung anaadhaadharri-yinyung ana-lhaawu-runggal, yagi wugurru arrbidi-wi anubani nu-lhalamayaa-yinyung. \p \v 18 Yigaj! Na-God naagajij-maṉdhangi na-Abraham, nu-lhalamayaa arrawindi niga, nga wudani-yung-gala, nu-warra-yayn, nigawi-wuy marri ngagurri-wuy, anaani ngaani-warra-yayn niga. Yuga wubanila-wala a-lhaawu-runggal-ala? Girrjag! Anubani-yung ni-waṉbini anubanila nu-lhalamayaa-wala, nu-walgaṉmana niga. \p \v 19 Nugurru aadanu numburru-wijangayii aḏaba. A-yangi yungguyung naagi-yung na-God warruburru-yung wani-yayn anaani-yung ana-lhaawu-runggal? Yagu yamba warruburru-yung wurru-waṉbini aladi. Na-God wani-yayn ana-lhaawu-runggal, amburru-marrbuy yungguyung aniga-yung aniij-galaaladi marri aniga-yung aniij-gambaḻaman. Wurrugu marri, nubagi ni-lhamarrangi-yinyung niga ni-waṉiyn, nubagi-yung na-Jesus Christ. Anubani-yunggaj na-God nu-lhalamayaa na-Abraham-guy, marri anaani ana-lhaawu wu-magina na-Jesus-inyung. \p Anubani-yumbaa na-God wani-yayn anaani ana-lhaawu-runggal, ni-warra-lharrgang ana-angel, nga nubagi-wuy ninggu-yayn na-Moses-guy, nga naagi-yung wani-magaa warruburru-yung warra-wurru-wurruj wugurru. \v 20 Anaani wiijamana, waari naaynjaabu-nyung-magaa. Yagu anubani-yung nu-lhalamayaa-yinyung, na-Abraham-guy, God-bugij nu-lhalamayaa, niga naaynjaabu-nyung-bugij. \p \v 21 Nugurru aadanu, yangi ari nurraan-jamana? Anubani ana-lhaawu-runggal anubani wij-galadi-wini ngarrani-lhalamayaa-yinyung ngagurru anubani-yung na-God? Girrjag! Waari yamba anaani ana-lhaawu-runggal waṉagang ana-lhuḏ, yagu waari ngarranggu-wiri-gi. Anaani wiij-nguynju, waari anubani-yung ngambanggu-maaḻamburrg-gaa ngagurru. \v 22 Anaani wiijamana, ana-wubiba wu-yamana wugurru, anaani anaaladi wu-buunggawa-mana-wugij ngagurri-wuy warra-wurru-wurruj-guy. Yagu nugurru-maynji numburru-jambarrgiiyn na-Jesus Christ-guy, niga na-God nambaniiyii anubani-yung ngarrani-lhalamayaa-yinyung niga, nambani-wiri-gana nugurru. \p \v 23-24 Ana-raga-ragij-gaj, wugurru waari-waj ngaambu-jambarrgini, anaani ana-lhaawu-runggal waari ngambanggu-muḻugu-waa anaaladi-wala anaani. Anaani wiijamaa nguynju yaga anubani ana-lhaawu-runggal ngarranggu-radbini yaga ngagurru, marri ngarranggu-dhidangi, wu-yamaa. Anaani-yung ana-lhaawu-runggal, anaani-yung wu-buunggawa-maa, wu-yamaa. Marri anubanila, na-Christ ni-waṉini niga, nguynju-yunggaj na-God marri bani-yung nga ngarrani-maaḻamburrg-gayn niga, anaani yamba nguu-jambarrgina ngagurru. Anubani-yung na-God ni-wij-garrarra-gayn, anubani-yung-jinyung nguu-jambarrgina-yinyung ngagurru. \p \v 25 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Anaani ana-yimbaj nguu-jambarrgina aḏaba. Waari anubani-yung ana-lhaawu-runggal ngambanggu-dhidang ngagurru. Yagu ngurru-warrgarrga ngurru-burraa anaani aḏaba. \p \v 26 Nugurru aadanu, nurru-burraa na-God-jinyung warra-mijburrayung, warraarrawindi-lhangu, nugurru yamba nurru-jambarrgina aadanu na-Jesus Christ-guy. \v 27 Nugurru nurraambara-ngambini, marri anubani-yung nurraaynjaabu na-Christ-guy. Marri ngijang, nugurru nurru-yamana nigawi-yii aḏaba. \p \v 28 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Anaani ana-lhaawu-runggal waari ngambanggu-maṉmang, ngagurru yamba ngurru-jambarrgina-yinyung ngurru-nguynju, warraarrawindi-lhangu anaani. Wiiya ngurru-Jew yagu ngurru-Gentile anaani, yagu ngarrambi-yandhurrbangana-yinyung warrubawi-yung yagu ngurru-warrgarrga-yinyung ngagurru ngurru-burraa, wiiya ngurru-waḻya yagu ngurru-maṉung, ngagurru anaani ngurru-nguynju aḏaba, warraarrawindi-lhangu, marri ngurraaynjaabu ngurru-burraa ngagurru. \p \v 29 Yigaj! Aadanu-maynji nugurru nambani-waṉagana na-Jesus Christ, nugurru aadanu na-Abraham-jinyung warru-mandag, aadanu nugurru nurru-lhamarrii-yinyung. Na-God nambani-warriiyii niga, anubani-yung nu-lhalamayaa-yinyung niga na-Abraham-guy anu…bani-yunggaj. \c 4 \p \v 1 Nugurru aadanu yuga nurru-marrbuy, anaani nga-yambina-yinyung yuga? Numburru-wijangayii, naaynjaabu-nyung-jinyung na-wirrinyung. Nubagi-yung ani-yaal-gadhuwa-wugij, wurrugu marri ani-yamang na-ninyarra-yung-jii niga. Warruburru-yung warra-mulung-aynbaj amburru-buunggawa-wina nigawi-wuy niga yamba ani-gadhuwa-wugij, wiiya niwu-waṉagana anaarrawindi niga. \v 2 Warruburru-yung ambunu-rangarrii-wugij, ni-wirrig yamba niga. Anubanila-wala marri ani-warradii niga, anubani-yung ani-ngambara-mana aḏaba, bani-yung marri ani-runggal-mana niga. Anaani anggiiyn-nguynju wugurru, wubani yaga na-ninyarra-yung ni-yambini-yinyung wugurru wubani-yunggaj. \p \v 3 Anaani wiijamana, ngagurri-nyinyung, wiij-nguynju aḏaba. Anaani ngurru-waḻaḻij-gaj ngagurru, anubani-yung anaaynba-gaynbaj-jinyung ana-mawurr ana-lhal-lhangu-yinyung, anubani-yung wu-buunggawa-maa ngagurri-wuy. \v 4 Wurrugu marri, anubani-rruj wiij-maṉdhiiyn, anubani-yung na-God nu-lharrgang naagi-yung niga na-Niwiyayung. Niga niimbuḻwiyn ngarra-maṉinyung-gala. Marri anubani-yung niwu-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal. \v 5 Nguynju yadhu ngarrani-warrbidi-wayn ngagurru anaani, anubanila ana-lhaawu-runggal-wala. Nguynju yadhu ngagurru ngurru-burraa warra-mijburrayung na-God-jinyung aḏaba. \p \v 6 Marri niga na-God nu-lharrgang na-nimawurr-yung na-Niwiyayung ngagurri-wuy aandhiri-wuy, ngagurru yamba warra-mijburrayung nigawi-nyinyung aḏaba. Marri ngurraaḏii ngagurru, “Ngayawi Baba,” ngurru-yamana anaani, ngagurru yamba anaani ngirri-waṉagana ana-Maṉngulg Mawurr ana-lhirribala na-God-jinyung. \p \v 7 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Ngagurru anaani waari aḏaba ngambanggu-buunggawa-wang ngagurri-wuy anubani ana-lhaawu-runggal. Ngagurru ngurru-burraa nigawi-nyinyung warra-mijburrayung, ngagurru anaani aḏaba. Na-God anaani ngarrani-lhalamayaa ngagurri-wuy, warra-mijburrayung. Marri ngarraniiyii anaani anaarrawindi-lhangu anubani-yung ngarrani-lhalamayaa-yinyung niga. \s1 Nugurru aḏaba nurru-nunggarrbidi. \p \v 8 Nugurru aadanu, ana-wulhu-wulhurr-waj, anubani-yung waari numburru-marrbuy-maa na-God. Arrawindi ana-man.gurrg, wu-buunggawa-maa nugurri-wuy. Waari anubani-yung anggu-god-magaa wugurru. \v 9 Anubanila aḏaba nurru-marrbuy nugurru na-God. Yagu yijgubulu nga-yamana anaani, anubani-yung na-God ni-marrbuy nugurru aadanu. \p Ngaya anaani ngana-yandhawiwana nugurri-wuy. A-yangi yungguyung anubani-yung nugurru nurraagina anubani-wuy ana-bilwilwiluj-guy ana-man.gurrg? Anubani anaambalalari-wuy wugurru wu-buunggawa-mana-wuy? A-yangi yungguyung anubuguni nurraagina aadanu marri wu-buunggawa-mana nugurri-wuy ngijang? \v 10 Nugurru aadanu nirri-yandhurrbangana aynbaj ana-lhaawu, nurru-wijangayii-wugij anubani-yung-jinyung anaagalhal-aḻirr, anaagalhal-aṉbana, ngarraaḻirr-lhangu, marri na-ḻabama. \p \v 11 Yagu anaani ngaya nga-wurrij-galadi-wina-windiyung. Anaani nga-mijgalmini-windiyung nugurri-wuy, yagu ngaaḻamin-jamana, ari arrbidi ngaya ngaaṉbini anaani. \p \v 12 Murruyung-gaang, anaani ngaya ngana-lhangayaana aadanu nugurri-wuy, nguynju yungguyung numburru-yamana nguynju ngayawi-yii, numburru-burraa numburru-muḻugu-mana aadanu. Nugurru nurru-marrbuy, anubani-yumbaa nga-burri nugurri-rruj, anaani ngaya nga-yamana nguynju nugurri-yii aḏaba. Marri nugurru aadanu waari numburraaṉbini nugurru anaaladi ngayawi-wuy. \v 13 Nurru-marrbuy, anaani-yung nga-yanggi nugurri-wuy nga-lhangurrngang yamba anaani. Wudani-yung-gala ngana-magaa a-mamanunggu a-lhaawu na-God-jinyung nugurri-wuy. \v 14 Marri nugurru ngirri-maṉmangi ngayawi-wuy, nga-lhangurrngang yamba anaani. Anaani wu-miḏaamimi wugurru ari. Yagu wiiya aadanu. Nugurru waari ngirriindirrangi, waari ngirri-margirangi ngaya. Nugurru nurru-malngawini ngayawi-wuy, nguynju yaga ngaya angel-yii a-wumala-wala yaga, nguynju yaga na-Christ na-Jesus-jii yaga. \p \v 15 Marri anubani-yung nurru-waḻaaḻarrangi nugurru. Ngana-magana nugurri-wuy yijgubulu, nganamba-yandhawiwaa-magaa nugurru, nimbirrima-ngarrgiwaa-magaa nugurri-nyinyung mana-bagaḻang, marri ngirriini-magaa ngayawi-wuy. \p Anaani aḏaba nurru-yaminggarrina yuga aadanu? \v 16 Anaani aḏaba ngana-magaa nugurri-wuy maaḻamburrg. Wudani-yung-gala, anaani ngagurru ngurraabalguyungaynjina yuga anaani? \p \v 17 Warruburru-yung warra-mulung-aynbaj nambi-guwaj-gana, yagu anubani-yung wiijamana ari wiij-galadi-wina wugurru. Warruburru-yung nambambi-dhaayurrii, marri anubani-yung nambambi-waḻgaḻ-wana ngayawi-wala wugurru. Nguynju yungguyung warruburru nambarra-yaynjanga-yangayii, nambarra-yandhurrbangana wugurru. \p \v 18 Yagu warrubawi-yung-maynji wugurraayung ambu-yambina mamanunggu lhaawu, anubani anggiij-maṉdhiiyn, nambarra-yaynjangayii, nga-burraa-waj ngaya anaani malanganyanay. Nguynju ngirri-yaynjangani ngayawi-wuy, anubani-yunggaj, nga-burri-waj nugurri-rruj aadaju. \p \v 19 Ngayawi-nyinyung mijburrayung, ngaya anaani nga-yamana nguynju ngarrubagi-yung ngarra-maṉinyung-jii anaani, wangi-yabana warrubawi-yung warra-gujuju. Nugurri-wala aadanu, anaani ngaarragayii-windiyung. Marri nganggaṉbina-wugij, nguynju-yunggaj numburru-yamana na-Christ-jii aadanu. \p \v 20 Anaani ngawu-ngaynbandii-windiyung, nga-ngu-burraa nugurri-rruj aḏaba, nguynju yungguyung anubani-yung ngaynjambina wubani-yung arrgi-yung a-lhaawu. Anaani yamba ngaalharaguna nugurraa yungguyung aḏaba. \p \v 21 Aadanu nugurru warra-mulung-arrgi-yung, nirri-ngaynbandii nimbirri-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal wugurru. Nurru-marrbuy anaani ana-lhaawu-runggal yuga? Anaani nganamba-magana aḏaba. \p \v 22 Nubagi-yung na-Abraham wani-lhamaa wini-wulawaa. Naawiṉi-yung wini-waḻgaaḻgaḻ nga-rriibi-yung-biiyung. Ngarraaynbajung ngarrubagi-yung, ngarra-ngarrimuwaj-jung Hagar, na-Abraham naagi-yung ni-buunggawa-maa ngiga. Waari angi-warrgarrga-magaa. Ngigaayung ngarrubagi-yung ngarraaynbajung ngarra-maṉinyung, ngarra-ngarrimuwaj-jung Sarah, ngarrubagi-yung ngi-warrgarrga ngiga. \v 23 Aynjaabu-nyung na-niwiyayung, nigawi-nyinyung na-Abraham-jinyung marri ngarrubagi-yung-jinyung ngarraaynbajung ni-buunggawa-maa-yinyung niga, ngarra-Hagar. Naadagu niga niimbuḻwiyn arrbidi, na-nimuwaj-jung Ishmael. Yagu nubagi-yung naaynbajung na-niwiyayung, ngigawi-nyinyung ngarra-Sarah-yinyung, ngarrubagi-yung-jinyung ngi-warrgarrga-yinyung. Na-nimuwaj-jung naagi-yung Isaac. Naagi-yung niga niimbuḻwiyn yagu God yamba nu-lhalamayaa na-Abraham-guy. \p \v 24 Anaani ana-lhaawu wu-burraa wu-malnguj-bulawaa, anubani-yung-jinyung a-wij-bulawaa-wala a-lhaawu. Ngadirrngi-yumbaa wiijamana nguynju yaga wij-bulawaa-yii a-lhaawu. Ngarrubagi-yung ngiga ngarra-Hagar, ngiga ngi-yamaa nguynju yaga wubani-yung yaga a-lhaawu, na-God wani-yayn amubama ma-ḻandhirrngindi-rruj a-Sinai, anubani-yung wu-yamaa ana-lhaawu-runggal na-Moses-jii yaga. Marri warruburru-yung wirriij-dharrmani-yinyung anaani ana-lhaawu-runggal, anaani wu-buunggawa-mana wugurri-wuy aḏaba, warruburru-yung waari amburru-warrgarrga-magaa aḏaba, nguynju yaga ngarrubagi-yung ngarra-Hagar-yii yaga ngiga. \p \v 25 Yigaj! Ngarra-Hagar, ngi-yamaa nguynju yaga yigaj a-lhaawu wubani-rruj ma-ḻandhirrngindi-rruj Sinai, wubani-rruj a-lhal Arabia. Ngijang, ngiga ngarrubagi-yung nguynju yaga wubani a-wumurrng, Jerusalem. Anubani-yung ana-wumurrng marri warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj anubani-rruj, warruburru-yung waari amburru-warrgarrga-magaa wugurru. \p \v 26 Yagu anubani-yung anaaynbaj ana-wumurrng anuwaani anaarrwar, anubani wu-warrgarrga wugurru. Marri anubani ngagurri-nyinyung ana-wumurrng anubani. Anubani-yung yamba ana-wumurrng wu-yamana nguynju yaga ngarrubagi ngagurraa ngaa-rrigang-jii. \v 27 Ana-wubiba yamba anaani wu-yamana, \q1 “Numburru-waḻaaḻarrii, nugurru waari-yinyung nambarra-yabaa warra-gujuju. \q2 Numburraaḏii marri numburru-waḻaaḻarrii. \q1 Nugurru waari nambamba-yabaa warrubawi-yung, marri numburraarragayangi wugurru. \q2 Nugurru nurru-burraa nuu-nunggarrbidi, yagu nugurru nambarra-waṉagana aadanu ari arrawindi, \q1 waari nguynju ngarrubagi-yung-jii ngigaayung, ngarraaynbajung, ngunu-waṉagana-yinyung nubagi-yung, wini-yagaynjina-yinyung naaṉngina-yung.” \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba anaani.\x + \xo 4:27 \xt Isaiah 54:1.\x* \p \v 28 Murruyung-gaang, nugurru nurru-marrbuy aḏaba? Nubagi na-Isaac, niimbuḻwiyn, God yamba niga nu-lhalamayaa na-Abraham-guy. Ngagurru anaani ngurru-yamana nguynju na-Isaac-jii. Ngagurru anaani warra-mijburrayung na-God-jinyung, niga yamba nu-lhalamayaa na-Abraham-guy anubani-yunggaj niga. \p \v 29 Yigaj! Anu…bani-yunggaj, nubagi-yung na-wirrinyung niimbuḻwiyn-jinyung niga anaarrbidi, na-nimuwaj-jung Ishmael, yagu nubagi-yung nu-wungarri-dhijgaa nigaayung naaynbajung na-wirrinyung, na-Isaac, nubagi niimbuḻwiyn-jinyung wubani-yung-gala a-Maṉngulg Mawurr-wala. Anaani wiijamana ngagurraayung anaani ana-yimbaj, warruburru-yung warra-Jew ngarrambi-wungarri-dhijgana ngagurru.\x + \xo 4:29 \xt Genesis 21:9.\x* \p \v 30 Marri anubani-yung numburraawanggina maaḻamburrg, ana-wubiba-rruj, ngiga ngarra-Sarah ngu-magaa na-Abraham-guy, \mi “Bangu-lharrgang ngaadagu ngangii-mijgalmina-yinyung, marri ngigawi na-ni-marayung, wuguṉi ambini-yaarri aḏaba! Waari nganu-ngaynbandang ni-warra-waṉagi ana-ngurrji naadagu. Anaarrawindi-lhangu anggu-yaarri ngayawi-wuy na-marig.” Dani-yung ngi-yamayn.\x + \xo 4:30 \xt Genesis 21:10.\x* \m \v 31 Murruyung-gaang, ngagurru anaani warra-mijburrayung waari ngarrubagi-yung-jinyung-magaa waari-yinyung angi-warrgarrga-yinyung-magaa. Ngagurru anaani warra-mijburrayung ngarrubagi-yung ngarraarrgarrga-yung-jinyung anaani. \c 5 \p \v 1 Na-Christ ngarrani-warrgarrga-wayn ngagurru, nguynju yungguyung ngaambu-burraa ngaambu-maaḻamburrg. Wudani-yung-gala, nugurru numburru-lhara andhurrg, yagi anubani-yung nurraagaagi nigawi-wala anubagala, marri yagi warrubawi-yung warraaynbaj narra-buunggawa-wi ngijang. \p \v 2 Yagu ngaya-waj anaani Paul ngana-magana nugurri-wuy, numburru-wulmurr-gina, nguynju ari numburraaynjaabu warruburru-wuy warra-Jew-wuy, waari anubani-yung na-Christ nani-maṉmi niga. \v 3 Anaani ngana-magana ngijang, nga-malgaagijgina nugurri-wuy. Warrubawi-yung ambu-wulmurr-gina, warrubawi-yung yamba ambi-ngaynbandii ambu-Jew-mang wugurru, warrubawi-yung ari ambi-yandhurrbangana anubani-yung ana-lhaawu-runggal wugurru anaarrawindi-lhangu. \p \v 4 Yigaj! Ari aadanu-maynji nimbirri-ngaynbandii nugurru, ari aadanu lhaawu-runggal nambanggu-maṉdhii yagu nambanggu-wandhurrg-gana nugurru, aadanu numburru-waḻgaaḻgaḻ aḏaba nigawi-wala na-Christ-gala nugurru, marri numburru-yarramana aḏaba aadanu. Aḏaba nimbirriij-garruna wugurru anubani-yung nani-walgaṉmaa-yinyung na-God niga. \p \v 5 Yagu ngagurru anaani ngurru-jambarrgina-yinyung, anubani ana-Maṉngulg Mawurr anaani ngarranggu-maṉmani ngagurru nguynju yungguyung ngaambu-jambarrgiiyn, marri ngaambaambu-narrina ngagurru, ngurru-wurri-dhaḻagina na-God yungguyung ngambani-maaḻamburrg-gana ngagurru. \p \v 6 Yigaj! Ngagurru anaani nigawi-nyinyung na-Jesus Christ-inyung. Wiiya ngurru-wulmurr-maa yagu waari-yinyung ngaambu-wulmurr-maa. Wiiya aadanu. Yaani-yung nga wiij-ḏunggal. Ngurru-jambarrgiiyn, marri wudani-yung-gala ngarraa-ḏamarr-ngu-burraa warra-mulung-aynbaj-guy, marri ngurru-waṉbina maaḻamburrg wugurri-wuy. \p \v 7 Nugurru nurru-yamaa aadanu, nguynju nurru-wayamangi anubani-yung angaḏajung na-God-guy. Marri yangi-nyung yuga warruburru-yung nugurru nambi-lhambumana? Nguynju yadhu anubani-yung yagi yungguyung nirri-yandhurrbi aniijgubulu-yinyung? \v 8 Nugurru nurraawanggina aynbaj lhaawu. Ajigala ana-lhaawu? Waari nigawi-wala na-God-gala, niga nanii-gaḏangi-yinyung anubani-yunggaj. \p \v 9 Nugurru numburraawanggina aḏaba. Anubani-yung anu-ḏayn anubagu-maynji amburru-walang-maynji anubani-yung, anubani anggu-rayn-buḻbuḻwang marri anggu-rayn-ḏunggal-mang anaarrawindi-lhangu wugurru. Anaani wiijamana, waari warraarrawindi, anubani-yung yaga nambi-yambini anaaladi ana-lhaawu. \v 10 Ngaya anaani nganaa-ngu-jambarrgina na-Buunggawa aḏaba. Marri nga-jambarrgiiyn yagi nugurru nirriiynbijgi anubanila ngayawi-nyinyung ana-lhaawu. Marri nubagi-yung, bagi-yung nani-magana-yinyung anaaladi ana-lhaawu, na-God anubani-yung anaa-gaagijgiyn niga, ni-waṉbini yamba aladi. \p \v 11 Murruyung-gaang, ari mulung-arrgi-yung nambi-magaa, “Naagi na-Paul, ni-magina, numburru-wulmurr-gina aadanu”, wurru-yamaa. Yagu waari aniijgubulu-magaa aadanu. Ngaya ngaynjambini-magaa anaani ana-lhaawu, yagi-magaa ngaynjambini anu-ḏangag-jinyung-magaa na-Christ-jinyung. Ngijang, nurru-marrbuy, mulung-arrgi-yung warruburru-yung, ngambi-wungarri-dhijgana ngaya. A-yangi yungguyung yingga? Nga-yambina anaani anubani-yung-jinyung anu-ḏangag-jinyung. \v 12 Warruburru-yung warra-mulung-aynbaj nambi-magana, “Aadanu nugurru numburru-wulmurr-gina nugurru.” Ari warruburru ngaaḻamin-jamana nguynju yungguyung ari amburru-balhina wugurraajbaj-mirri warruburru! \p \v 13 Murruyung-gaang, na-God nanii-gaḏangi aadanu, nguynju yadhu nugurru nurru-warrgarrga aḏaba. Yagi nirri-man.galagi nugurri-nyinyung ana-ngun.gu-wugij. Warruburru-yung-guy nambarra-man.galagana warraarraarrawindi-wuy, marri numburraa-ḏamarr-ngu-burrangijgaynjina nugurru. \v 14 Yagu yamba anaarrawindi-lhangu ana-lhaawu-runggal, wu-lhaawu-rabalangi wubanila aaynjaabugij-gala a-lhaawu, “Warrubawi-yung nambarra-ngaynbandii warra-mulung-aynbaj warra-wurru-wurruj, nguynju nugurru nurru-ngaynbandiina nugurraajbaj-mirri aadanu.” \p \v 15 Nugurru aadanu numburru-dhi-maṉdhina aḏaba. Nugurru-maynji numburru-wundaa, nugurru numburru-yamana nguynju warrubawi-yung waa-nunggarrang-jii, wu-wangaynjina yaga, wu-yamana. Nugurru ari numburru-jadugaynjina aadanu! \s1 Ana-Maṉngulg Mawurr marri anaani-rruj ana-lhal. \p \v 16 Anaani ngaya ngana-magana nugurri-wuy. Ana-Maṉngulg Mawurr nanggaa-ḏagaana nugurru. Nugurri-nyinyung ana-ngun.gu ngaynbandii arrawindi yij-galaaladi-yinyung. Yagu yagi nirri-yandhurrbi ana-ngun.gu wugurru aadanu. \v 17 Anubani-yung ngaynbandii-yinyung wugurru ana-ngun.gu, anubani-yung aynba-gaynbaj-jinyung yij-galaaladi, yagu wugurraayung ana-Maṉngulg Mawurr ngaynbandii yij-mamaaḻang-jinyung wugurru. Anaani wiij-gaynbaj, nguynju yaga wu-wiynjina yaga wubani-yung. Nguynju yadhu yagi anubani-yung ngurru-waṉbi ngagurru ngirri-ngaynbandii-yinyung wugurru. \v 18 Anaani-maynji ana-Maṉngulg Mawurr-maynji nanggaa-ḏagaana nugurru, wugurraayung anubani-yung ana-lhaawu-runggal waari wu-buunggawa-mi nugurri-wuy. \p \v 19 Ngagurru anaani ngurru-marrbuy, warra-wurru-wurruj wurru-waṉbina arrawindi anaaladi, anubani-yung wiij-garrarra wurru-waṉbina-yinyung wugurru. Warruburru-yung wurraaṉbina ana-nguniyn anaarrbidi, marri wurraaṉbaaṉbiynjina yij-galaaladi-yinyung wurraandha-wuguuguni wugurru, waari amburraajaa. \v 20 Marri wurraaḏii yagu wurru-mayana wubani a-lhawadhawarra-wuy. Wurru-waṉbina nguynju nubagi-yung-jii na-mirarra-yung-jii yaga ni-waṉbina aynba-gaynbaj-jinyung. Marri wurru-wurrij-bangaynjina, marri wurru-wiynjina, marri wurru-margiriynjina, wuu-riyaldhii, wuu-ḻamumundhina, marri wurru-wiynjina warrubawi-yung-guy warra-mulung-aynbaj-guy. Anubagala aḏaba wurru-mulu-ḻibawayina wugurru wurru-wundaa. \v 21 Marri warraa-garra-ngaynbandii anubani-yung anaarra warra-mulung-aynbaj-jinyung. Marri wurru-bungurru-dhina, yagu wuu-yinag-galadi-wina, marri aniijiijung ngijang wugurraayung. \p Anubani-yung ngana-yambini ana-wulhu-wulhurr-waj, ngijang anaani ngana-magana nugurri-wuy aḏaba. Anubani-yung numburraaṉbina-wugij-maynji anubani-yung, waari na-God ari nani-yu nugurru anubani-yung anaarraambaḻaman-jinyung, anubani-yung nani-lhalamayaa-yinyung nugurri-wuy, nigawi-nyinyung-guy warru-mandag-guy. \p \v 22 Yagu anubani ana-Maṉngulg Mawurr ngarranggu-maṉmani ngagurru anaani. Nguynju yadhu ngurraa-ḏamarr-ngu-burrangijgaynjina, marri ngurru-waḻaaḻarrii, marri ngurru-lhamaamura, marri ngurru-lhambaamburrg, marri ngarra-man.galagana, marri anubani-yung ngurru-mamanunggu, ngurru-jambarrgina. \v 23 Marri ngurru-dhanggaaburrg, marri ngurru-yaal-waḏbirr anaani ngagurru. \p Yigaj! Waari ana-lhaawu-runggal ngarranggu-muḏaḏbijgi anubanila-wala ngurru-waṉbina-yinyung. \v 24 Ngagurru anaani warraarrawindi-lhangu nigawi-nyinyung na-Jesus na-Christ, ngagurru anaani ngirriij-garruyn aḏaba anubani aniij-galaaladi wugurru. Anaani nguynju yaga ngirri-wini ana-ngun.gu ngagurri-nyinyung, marri anaarrawindi-lhangu anubani-yung ngaynbandii, nguynju yaga wubani ngirri-raani wuḏangag-duj. \p \v 25 Anaani ngurru-burraa ngurru-wiri aḏaba, anaanila ana-Maṉngulg Mawurr. Wudani-yung-gala, ngaambu-wawanggina wugurri-wuy, marri ngambanggaa-ḏagaana ngagurru. \v 26 Yagi ngurru-lhama-lhami. Yagi ngurru-wurrij-bangaynji, marri yagi ngurraa-garra-ngaynbandiynji anaarra warra-mulung-aynbaj-jinyung. \c 6 \s1 Ngaambu-maṉmaynjina anaani ngagurru. \p \v 1 Murruyung-gaang, warrubawi-yung-maynji warra-wurruj ambu-waṉbina anaaladi, marri anubani-yung-maynji numburru-marrbuy-mana nugurru, nugurru-waj danu nga nuunu-waṉagana-yinyung na-nimawurr-yung na-God, anubani-yung nambarra-man.galagana nugurru, nambarraagijgiyn nigawi-wuy na-God-guy. Aadanu-maynji numburraaṉbina, numburru-nina nugurraajbaj-mirri, nguynju yagi yungguyung ana-baḏirrnya nanggaadhangu-jujuri ari nugurru aadanu. \p \v 2 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Anaani ana-lhaawu-runggal na-Christ-jinyung, wu-yambina, “Ngaambaa-ḏamarr-ngu-burrangijgaynjina anaani,” wu-yamana. Wudani-yung-gala, nugurru-maynji nimbirri-waṉagana-maynji anaaladi, numburru-maṉmaynjina aadanu nugurru. \v 3 Yagi nugurru nurraaḻamin-jami yingga nurru-runggal aadanu, yagu nugurru yamba waari numburru-runggal-magaa. Nugurru-maynji numburru-lhama-lhamina, anubani-yung numburru-dhaayurrina nugurraajbaj-mirri. \p \v 4 Yigaj! Ngagurru anaani, warraaynjaaynjaabugij-gaj, ngaambu-nina ngagurraajbaj-mirri marri anubani-yung ngurraaṉbina-yinyung. Marri bani-yung nga ngaambu-yambina ngagurri-nyinyung-jinyung ngurru-waṉbina-yinyung, dani-yung-bugij wugurru. Ngagurru yagi ngarra-nguynju-nguynjijgi warra-mulung-aynbaj-guy anaani. \v 5 Ngagurru ngaambu-nina ngagurraaj-baj-mirri, dani-yung-bugij anaani. \p \v 6 Nugurru aadanu warruburru-yung nambarra-man.galagana, warruburru-yung nambi-yiyina-yinyung ana-lhaawu na-God-jinyung aadanu. Nugurru numburru-maraṉḏajaarrii nugurri-nyinyung-gala yij-gambaḻaman-gala aḏaba. \p \v 7 Nugurru aadanu numburru-dhi-maṉdhina. Na-God waari warruburru-yung wunu-dhaayurri warraaynbaj niga. Anubani-yung anaarrawindi-lhangu-yinyung ngaambu-waṉbina-yinyung, na-God ngaambanii-gaagijgiyn niga, aniij-mamaaḻang yagu aniij-galadi. \p \v 8 Anaani wiijamana, warrubawi-yung-maynji ambu-wijangayii wirri-ngaynbandii-yinyung wugurraajbaj-mirri, dani-yung-bugij, ambirri-mani runggal aladi, anubani-yung-gala wirri-ngaynbandii-wala. Yagu anubani-yung-maynji ngagurru ngaambaandharwina ngagurraajbaj-maynji nigawi-nyinyung na-God-jinyung ana-Mawurr, marri ngaanggu-mani anubani ana-wiri, anubani-yung anggu-wuguuguni ngagurru. \p \v 9 Anubani-yung yagi ngurru-yaal-ngawi ngagurru, anubani-yung-maynji ngaambu-waṉbina ana-maaḻamburrg-maynji. Yagi anubani-yung ngurru-lhuṉdhi ngagurru. Anubani-yung-maynji aniij-mamanunggu, na-God ngambani-bayarra-gang niga, ngambaniiyn anubani ana-wiri. \p \v 10 Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Anubani-yung-maynji anggiij-maṉdhiiyn, nambarra-maṉmani warraarrawindi warra-wurru-wurruj. Marri warruburru-yung wuu-jambarrgina-yinyung warru-mandag, nambarra-man.galagana maaḻamburrg-galawaj. \s1 Na-Paul ni-yambini wiiyaw. \p \v 11 Numburraarranggang ngaya anaani nga-warrarrii ngayawi-nyinyung-gala aani a-marang. Marri numburraarranggang anaani wumari-runggu-runggal-inyung waarrarrina. \p \v 12 Warruburru-yung nambi-magana, “Baaṉbina, ba-wulmurr-gina,” yagu wurraambaḻaman-gina, nguynju yagi yungguyung warruburru-yung warra-mulung-aynbaj warra-wungarri-dhijgi wugurru. \p Nugurru yuga nurru-marrbuy aadanu? Warruburru-yung wurraaḻamin-jamana, ambarra-magana-maynji anu-ḏangag na-Jesus Christ-jinyung, warruburru-yung warra-mulung-aynbaj ambirriij-galadi-wana wugurri-wuy. \p \v 13 Warruburru-yung wurru-wulmurr-gini, yagu waari warruburru-yung ambirri-yandhurrbang ana-lhaawu-runggal anaarrawindi-lhangu. Yagu nugurru-waj nambi-ngaynbandii numburru-wulmurr-gina. Marri anubani-yung amburru-lhama-lhamina, nguynju yungguyung warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung ambarraarraarriwana, nugurri-wala wudanu a-ngun.gu. \v 14 Yagu ngaayung anaani, yuga ngaya ngamba-warraarriwana warraaynbaj-guy? Girrjag! God-bugij nga, nganu-warraarriwana niga, anubagala anu-ḏangag na-Buunggawa ngagurri-nyinyung na-Jesus Christ. Wudani-yung-gala nga, waari nganggijangang anaani-yinyung ana-lhal. Nguynju yaga nga-ngawiiyn anu-ḏangag-duj, marri nga-yanggi anaanila-wala ana-lhal-wala. \p \v 15 Wiiya ngurru-wulmurr-gini yagu waari ngaambu-wulmurr-gini. Yaani-yung wiij-ḏunggal. Anaani na-God ngarrani-maṉdhangi, ngarrani-gadhuwa-wayn. \v 16 Ngaya nga-jambarrgiiyn, warruburru-yung wirri-yandhurrbangana anaani ana-lhaawu, na-God ambani-lhamaamura-gana marri ambani-man.galagana. Burru-yung nga, warra-Israel na-God-jinyung, nigawi-nyinyung warru-mandag wugurru. \p \v 17 Ngayawi-nyinyung anaani ana-ngun.gu naagi-yung nga-ngirr-waḻaḻadhaa, ngambi-waḏjiwini yamba, ngarra-magaa yamba ana-lhaawu na-Jesus-jinyung. Wudani-yung-gala, nugurraayung aadanu yagi ngirri-wurrij-galadi-wi ngijang. \p \v 18 Ngaya nga-jambarrgiiyn na-Buunggawa na-Jesus na-Christ, nambani-walgaṉmana, nugurri-nyinyung-guy a-wiri, ngayawi-nyinyung murruyung-gaang. Yijgubulu. \mte1 Wiiya.