\id ACT Acts - Wubuy New Testament \h Acts \toc1 ACTS \toc2 Acts \mt1 ACTS \ip Anaani ni-warrarrangi na-nimuwaj-jung Luke, ana-wubiba-rruj. Ni-warrarrangi nubagi-wuy na-wurrujung-guy, na-nimuwaj-jung naagi-yung Theophilus. Anaani ana-wubiba ngarranggu-magana ana-mamanunggu-yinyung ana-lhaawu na-Jesus Christ-jinyung, anubani-yung warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung wirri-rajaarrijgaa ana-lhaawu, ana-lhal-lhangu-waj. \c 1 \p \v 1 Guwaj Theophilus, ngaya anaani nga-warrarrangi wubani-yunggaj. Aadani-rruj ana-wubiba anubani ngunu-magaa waarrarrini, na-Jesus anubani-yung ni-waṉbini-yinyung marri ngarrani-yiyini-yinyung. Anaani-yung wu…bani-yunggaj ni-mijgalmini, anaani-yung a-wulhu-wulhurr-wala wubani-yung, nga anaani-yung wiijanggi \v 2-3 nga anubani-yumbaa nu-ḻaḻagayn na-God anaarrwiyaj, naagijgiyn. \p Niga na-Jesus ni-ngawiiyn marri ni-ḻaḻagiiyn. Marri wani-yanguni anaani ana-lhaawu warra-waḻya-waḻya-wuy, warruburru-yung ni-wajbarini-yinyung, warruburru-yung wani-lharrgandi-yinyung, wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung. Anaani ni-waṉbini lhuḏ a-Maṉngulg-gala Mawurr. Niirrarra-giiyn wugurri-wuy, wunu-nani, ngarraagi-yung ngarraaḻirr 40. Anaani malgarrawindi, anaani wiij-garrarra, anaani wurru-marrbuy-windiyung naagi-yung ni-wiri. Wani-yambini, warruburru-yung-jinyung warru-mandag na-God-jinyung. \p \v 4 Anubani-yumbaa warraawurru-yung wurru-muṉḏugaa, wani-yanguni anaani ana-lhaawu. Ni-yamayn, “Yagi nugurru nirriirru ana-Jerusalem. Anubani-yung nimbirriij-garranggana, anubani-yung na-Baba-yinyung nani-lhalamayaa. Anaani-yung ngana-magaa wubani-yunggaj. \v 5 Nubagi-yung na-John, niga naniimbara-ngambijgaa guugu-mirri. Yagu ari ama-ngargu mana-miyn.nganga, nigaayung na-God anubani-yung nambaniimbara-ngambijgana Maṉngulg-mirri Mawurr.” Dani-yung ni-yamaa na-Jesus. \s1 Na-Jesus aniidadii arrwiyaj. \r Luke 24:50-53 \p \v 6 Warraawurru-yung marri naagi-yung na-Jesus, warraawurru-yung wurru-muṉḏugaa. Wunu-yandhawiwandi, “Buunggawa, yuga warraawurru warra-wurru-wurruj ngambambi-yandhurrbangana ana-yimbaj-gaj ngagurru anaani warra-Israel, yuga anggiiyn-nguynju nguynju anubani-yunggaj?” wurru-yamayn. \p \v 7 Nigaayung na-Jesus wani-yambalmayn, “Na-Baba nigawaj ni-wijangani anubani-yumbaa anggiij-maṉdhiiyn-jinyung, nigawaj yamba ni-ragaana. Yagi nugurru nurru-marrbuy-mi ana-raga-ragij-gaj. \v 8 Yagu Maṉngulg Mawurr anggu-yaarri nugurri-wuy. Wurrugu marri anubani-yung nimbirri-waṉagana ana-lhuḏ. Nguynju yadhu anubani-yung nambarra-magana warra-mulung-aynbaj-guy, anaani-rruj ana-wumurrng ana-Jerusalem marri anaani-rruj ana-lhal ana-Judea, marri anubani-wuy ana-Samaria-wuy marri anuuguni-yinyung ana-malanganyanay-inyung ana-lhal.” \v 9 Dani-yung ni-yamaa na-Jesus, na-nidhaawu-yung. \p Anubani-yung na-God nu-yarrijgini aḏaba arrwiyaj. Marri warruburru-yung wunu-nani, wurru-mal-nani. Nga anuwagala ngubunung wu-yanggi, ninggaambamadhiyn, waari ambunu-nani. \p \v 10 Bagu-wugij wurraarragarra-lhi wurru-mal-nani. Wuguṉi wini-wulawaa waḻya-waa, bagu wini-warragarra-lhi wugurri-rruj. Naawiṉi-yung wini-yabini ngalngalngaluj yaaḻi. \v 11 “Waḻya-waḻya ana-Galilee-yinyung!” wini-yamayn. “A-yangi yungguyung nugurru nurraarragarra-lhara nugurru nurru-mal-nayii anaarrwiyaj? Na-Jesus aḏaba nubagi God nu-yarrijgini, ngijang aniigiyn nubagi, anggiijamang aani-yung-jii anggiiyn-nguynju, nguynju nuunu-nani nubagi ni-yanggi anaarrwiyaj.” Dani-yung wini-yamayn. \s1 Warruburru-yung amburru-wajbarina naaynbajung, yagu yamba na-Judas ni-yanggi. \p \v 12 Warruburru-yung aḏaba wuu-ngarra-gaagiyn anubanila ana-lhal-wala ana-Mount of Olives-gala, wurraagiyn aḏaba Jerusalem-guy. Warruburru-yung wurraagiyn-jinyung waari ana-malanganyanay-magaa, lhal-lhamun.gurrg wurru-yanggi wurraagiyn, aynjaabugij kilomita. \p \v 13 Wurru-yanggi anubani-rruj ana-wumurrng-duj, nga wurraadadiyn wurru-yabiyn, anubani ana-gara anaarrwiyaj, anubani wurru-burri-yinyung, nga bagu aḏaba wuu-ngarra-ngu-burri. Warraawurru-yung warru-mu-muwaj. Peter marri John marri James marri Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, James, na-niwiyayung na-Alphaeus-inyung. Marri naagi-yung na-Simon Peitriyat, marri Judas na-niwiyayung na-James-inyung. \p \v 14 Warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya warraawurru-yung wurru-muṉḏugaa malgarrawindi, wunu-yambini na-God-guy. Marri warraawurru-yung arraarrawindi maṉaṉung bagu wurru-burri. Marri Mary, nga-rriibi-yung na-Jesus-inyung, marri warraawurru-yung warra-minilharri-yung. Warraawurru-yung wurru-mulung-galiynjini aḏaba, wugurraayunggaj. \p \v 15 Warraawurru-yung wurru-jambarrgini-yinyung, warru-mulung wurru-mulung-ngu-burri-yinyung 120. Malgaynjaabugij na-Peter ni-ḻaḻagiiyn wugurri-wuy, nga ni-lhangayn, marri anubani-yung ni-yamayn, \v 16 “Gurruwaj, na-David anaani-yung ni-yambini ana-lhaawu, anubani ana-Maṉngulg Mawurr ninggu-yanguni. Ni-yambini anaani-yung na-Judas-inyung, naagi-yung ni-yanggi ni-mandaagini warruburru-yung warra-wurru-wurruj, wurru-yanggi nga naagi-yung wunu-bilhargaa na-Jesus. Anaani-yung ana-lhaawu waarrarrini, marri wu-wandhurrg-mayn aḏaba,” ni-yamayn. \v 17 “Naagi-yung na-Judas anubani-yunggaj nurru nuu-yagaynjini, na-Jesus ni-wajbarini, ni-mijgalmini nurru nurraaynjaabu, nguynju aani-yung-jii nurri-yii.” Dani-yung ni-yamayn na-Peter. \p \v 18 Naadagi-yung na-Judas niwu-mangi anu-ṉuga, ni-waṉbini yamba aadani-yung aladi, wunu-bayarra-gayn. Niwu-mangi marri aban. Wurrugu naadagi-yung ni-rabini, marri ni-wuḻbuḻwang marri aḻagaḻa-waj niimbadiyn. Maadama-yung mana-ngudan maadbarrwiiyn. \v 19 Warruburru-yung ana-Jerusalem-jinyung anubani wurraawanggiyn anaani-yung ana-lhaawu. Anubani ana-lhal wirri-mayaa anaaban “Waaban-gulang”, wugurri-nyinyung-mirri ana-lhaagi “Akeldama”, wiijamana. \p \v 20 Na-Peter ni-yamayn, “Anaani waarrarrina ana-wubiba, wungubal, Psalms wu-yamaa, \q1 ‘Ana-wumurrng nigawi-nyinyung, anaani anggu-mamar. Warraaynbaj yagi wu-burrangi anubagu.’ \m Marri anaaynbaj, \q1 ‘Anubani ani-mijgalmini, ambani-rangarrangi-yinyung, \q2 yagu nubagi naaynbajung ani-waṉbina-wugij.’”\x + \xo 1:20 \xt Psalms 69:25, 109:8.\x* \m \v 21 Na-Peter ni-yambini-wugij. Ni-yamayn “Wudani-yung-gala, aynjaabu-nyung ngurraanggarra-yagaynjini-yinyung anubani-yumbaa na-Buunggawa na-Jesus ngaambaanggarra-ngu-burri, \v 22 anubani-yumbaa na-John ngarraniimbara-ngambijgaa marri ni-burri… anubanila malgadhaadharri nu-miyn na-God nu-yarrijgiyn arrwiyaj. Nubagi-yung naaynjaabu-nyung nurru naambaaynjaabu, naambu-yambina anaani ni-ḻaḻagiiyn-jinyung ana-ngawij-gala.” Ni-yambini yaani-yung na-Peter. \p \v 23 Warruburru-yung wurru-yambini, wurru-yamayn “Aanila-wala na-wulawaa,” wurru-yamayn. Nubagi naaynjaabu-nyung, na-nimuwaj-jung Joseph, ana-mij-gaynbaj Barsabbas, ana-mij-gaynbaj Justus. Nigaayung naaynbajung, na-nimuwaj-jung Matthias. \p \v 24 Waadurru-yung wuu-yambini na-Buunggawa-wuy, wurru-yamayn “Buunggawa, nu-marrbuy warraawurru warraarrawindi-lhangu wurraawanggina. Nimba-yiyina nurru, naawiṉila na-wulawaa, aniga-yung nagang numbajbarini-yinyung. \v 25 Nguynju yadhu naagi ani-mijgalmina nugawi yungguyung, banu-lharrgang yungguyung, niwu-lhaawu-yarrijgina-yinyung naagi-yung. Marri waari na-Judas, nubagi yamba na-Judas naniirruyn, ni-yanggi wubani a-ngura-wuy, anaani wiij-maṉdhiiyn.” Yaani-yung wurru-yamayn. \p \v 26 Warraawurru-yung mana-ṉuga wirrima-jurangi, nguynju yungguyung amburru-marrbuy naagi-yung na-God ani-wajbariyn, na-yangi-nyung-jinyung. Marri naagi-yung na-God ni-wajbarini niga na-Matthias. Naagi-yung aḏaba wurraaynjaabu anubagu wuu-yagaynjini warraawurru-yung marang-aynjaabugij marang-aynjaabugij marri naaynjaabu-nyung, warraawurru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung aḏaba. \c 2 \s1 Ana-Maṉngulg Mawurr anggu-waṉiyn. \p \v 1 Anubani-yumbaa ngarrubagi ngarraaḻirr ngi-maṉngulg, wirringa-mayaa Pentecost. Arraarrawindi warra-wurru-wurruj wurru-yanggi Jerusalem-guy, anubani-yung-jinyung ana-Pentecost. \p Wugurraayung warruburru-yung wurru-jambarrgini-yinyung wurraaynjaabu, wurru-waliynjini. \v 2 Anubanila-wala lhugaajgiyalawaj wurraawanggiyn, yangi anuwagala wu-lhuḏ-jambini, ana-wumala-wala. Nguynju yaga wudanu a-wudhanguyn, wu-jirrarrjii a-runggal. Anubani-rruj wurru-burri-rruj anubani-yung, wu-wabuyaani-windiyung. \v 3 Marri wurraarranggaa, anubani-yung arrawindi winyig nguynju a-ngura-yii, wu-yamaa. Anubani wu-rajaarriyn burru warraarraarrawindi-yinyung anubagu wurru-burri-yinyung ana-lhirribala, marri anaaji ana-mung-duj wu-warra-ngu-burri, wu-yamaa, anubani-yung wu-warra-lhalmbaarrangi wirri-nani. \v 4 Anubani-yung Maṉngulg Mawurr waadurru-yung wurraandharwiiyn, warraarrawindi. Anubanila-wala aḏaba wuu-lhaagi-waynbijgiiyn warraawurru-yung wuu-yambini, aaynba-gaynbaj-jinyung ana-lhaagi. Anaani-yung ana-Maṉngulg Mawurr wanggu-yayn. \p \v 5 Warraawurru-yung warra-Jew wurru-burri arraarrawindi anubani ana-Jerusalem-duj. Warraawurru-yung wurru-jambarrgini na-God. Waadurru-yung wuu-yanggi wubani aarrawindi-wala a-lhal. \v 6 Warraawurru-yung wurraawanggiyn waadurru-yung wuu-lhagararriynjini. Warraawurru-yung wuu-yanggi, wurru-mulung-galiynjini aḏaba. Nga anubagu warraawurru-yung wurraawanggini waa-yaynjangani, wugurri-nyinyung-jinyung a-lhaagi wuu-yambini, waa-yaynjangani. \p Yagu waadurru-yung wurru-wurri-ḻaḻmayn, \v 7 marri wurraalharaguni, wurru-maḻaḻadi wiijaminggarrini anaani-yung. Wurru-yamayn “Warraawurru warra-waḻya-waḻya wurru-yambina-yinyung, warraawurru wugurru wurru-yanggi Galilee-wala! \v 8 Ngijang ngagurru ngaa-yaynjangayii warraawurru wuu-yambina ngagurri-nyinyung-mirri ana-lhaagi yagu! \v 9 Ngagurru anaani nguu-yanggi aynbaj-gala aynbaj-gala a-lhal. Parthia, Media, Elam, Mesopotamia, Judea, Cappadocia, Pontus, Asia, \v 10 Phrygia, Pamphylia, Egypt, Libya, anubani-yung warubaj anubani ana-Cyrene. Ngagurru warra-mulung-arrgi-yung wubani Rome-gala. \v 11 Ngagurru mulung-arrgi-yung anaani ngurru-Jew, ngijang warra-mulung-arrgi-yung ngurru-Gentile anaani. Marri warra-mulung-arrgi-yung ngagurru nguu-yanggi Crete-gala, marri Arabia-wala. Ngagurru anaani a…rrawindi aaynba-gaynbaj-jinyung a-lhal. Yagu warraawurru ngaa-yaynjangayii ngagurri-nyinyung-jinyung a-lhaagi wurru-yambina! Warraawurru ngarrambi-magana ngagurru ni-waṉbini-yinyung na-God, yij-mamaaḻang.” Dani-yung wurru-yambini. \p \v 12 Yagu waadurru-yung wurraalharaguni-windiyung. Anubagu wurraarragarra-lhi nga anubani wuu-yambiynjini, “Anaani wiijaminggarrina anaani?” \p \v 13 Yagu warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wugurraayung waa-rajburrnani waadurru-yung. Wurru-yamijgaynjini “Waadurru wurru-wan-gaagidhiyn, wurru-bungurru-dhiyn,” wurru-yamayn. \s1 Na-Peter ani-yambina. \p \v 14 Anubagu nigaayung na-Peter ni-ḻaḻagiiyn, warruburru-yung bagu wurraarragarra-lhi, warruburru-yung marang-aynjaabugij marri marang-aynjaabugij marri aynjaabu-nyung warra-waḻya-waḻya. Anubani yanggarrwar ni-yambini, warruburru-wuy wani-magaa. “Gurruwaj! Warra-wurru-wurruj ana-Judea-yinyung, marri nurru-burraa-yinyung ana-Jerusalem, aadanu numburraawanggina, anaani numburru-marrbuy-mana. \p \v 15 “Warraawurru waari amburru-wan-gaagidhini warra-wurru-wurruj, aadanu nurru-wijangayii-yinyung nugurru. Waari warraaynbaj amburru-wan-gaagidhang, anaani yamba ngama-ngamugi…jgaj-gaj. \v 16 Anaani nirri-nayii, anu…bani-yunggaj naagi naa-ja-jambini-yinyung na-nimuwaj-jung na-Joel, ni-yambini yaani-yung-jinyung. Anaani waarrarrini a-wubiba-rruj, \v 17 naagi-yung na-Joel ni-yamayn, \q1 ‘God anaani nani-magana, anubani-rruj wu-dhaag-mana-rruj, \q2 ngaya nganggaarwarryii ngayawi-nyinyung ana-Mawurr warraarrawindi-wuy warra-wurru-wurruj. \q1 Nugurri-nyinyung warra-miniwiyaay marri warra-miyn-ngarriwiyaay, ngambambii-jambina ngaya. \q2 Nugurri-nyinyung warra-mijgulmurr amburru-wuryarrii wugurru anaambarrj, \q1 marri nugurri-nyinyung warra-mijiwanggu amburru-wuryarrii, wugurraayunggaj.\x + \xo 2:17 \xt Joel 2:28-32.\x* \q2 \v 18 Warruburru ngambii-mijgalmina-yinyung, ngaya ngambaandharwumana ngayawi-nyinyung ana-Mawurr wugurri-wuy, \q1 warra-waḻya-waḻya marri warra-maṉaṉung wugurraayunggaj. \q2 marri ngambambii-jambina ngayawi-nyinyung. \q1 \v 19 Ngaya nganamba-bajiyiyina yij-mamaaḻang-galawaj ana-wumala-rruj, \q2 marri ana-lhal-uj nganamba-bajiyina, malnguj, \q1 wulang, marri ngura, marri wunguban. \q2 \v 20 Ngarrubagi ngarraaḻirr angi-dumana, \q1 naagi na-ḻabama ani-yamana nguynju ama-wulang-jii niga. \q2 Wurrugu marri, ngarrubagi ngarra-runggal ngarraaḻirr anubani-yung ngi-waṉiyn, ngi-mamanunggu, anubani ngaya anaani nganamba-nguynju-nguynjijgana-yinyung nugurru. \q1 \v 21 Aḏaba warraaynbaj-maynji warrubawi-yung ngambambii-gaḏii ngayawi-wuy, warrubawi-yung ngamba-wiri-gang wugurru.’ \m Na-Buunggawa yaani-yung na-nidhaawu-yung ni-yambini.” \p \v 22 Na-Peter ni-wuguuguni-wugij ni-yambini. “Nugurru aadanu warra-Israel, numburraawanggina. Na-God nani-bajiyini naadagu na-Jesus ana-Nazareth-jinyung. Aadanu ni-waṉbini yij-mamaaḻang-galawaj ana-lhuḏ marri ana-malnguj. Dani-yung na-God-gala, naagi-yung na-Jesus ni-waṉbini, yaaji nugurri-rruj. Aadanu nurru-marrbuy. \v 23 Nubagi na-Jesus, God nigawaj ni-marrbuy marri anubani ni-wijangani, naaynbajung niga nubagi nani-yayn nugurru, na-Jesus, nguynju yadhu nuunuumana marri nuunu-walhamalhiyn a-rangag-duj, nugurru marri wugurraayung warruburru-yung warra-waḻya-waḻya waari-yinyung ambirri-waṉagang ana-lhaawu-runggal. \v 24 Ni-warragayangi, ni-ngawiiyn, yagu God nigawaj nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala. Ana-ngawij waari aninggu-waṉagaa-wugij. \p \v 25 “Nugurru aadanu numburraawanggina. Na-David na-king ni-magini lhaawu nigawi-nyinyung, anaani waarrarrini a-wubiba-rruj. Ni-yamayn, \q1 ‘Ngaya nganu-nani na-Buunggawa, ngayawi-rruj yaaji raga-ragij ni-burraa. \q2 Yaagi ni-burraa ngayawi-rruj a-walawalamag-duj. \q1 Ngaya waari nga-wurrij-galadi-wi.\x + \xo 2:25 \xt Psalms 16:8-11.\x* \q2 \v 26 Ngaya anaani ngaaḻaaḻarrii marri nga-ḏinggina. \q1 Marri nga-wurrij-dhaḻagina-wugij. \q1 \v 27 Yagu yamba nagang yagi nimba-lharrgi anaabiyn-guy, \q2 marri ngayawi-nyinyung ana-ngun.gu waari waaladi-wi, ngaya yamba nugawi-nyinyung nga-maṉngulg anaani. \q1 \v 28 Nagang, numba-bajiyina ngaya ngaynjaminggarrina-yinyung nga-ngu-burraa ana-maṉngulg-duj ana-wiri. \q2 Ngaya nganggaḻaaḻarrii-windiyung nugawi-rruj, ngaya nganggaḻaaḻarrii nugawi-nyinyung-duj a-walawalama-rruj a-marang anggu-wuguuguni.’ \m Yaani-yung ni-yambini na-David.” \p \v 29 Na-Peter ni-yambini-wugij. Ni-yamayn “Murruyung-gaang, anaani ngana-magana nubagi-yung-jinyung na-yiwanggu-nyung na-David. Ni-yambini aadani ana-lhaawu, yagu waari nigawi-nyinyung-magaa. Ni-yambini na-Jesus-inyung. Ngubindi, ni-ngawiiyn naagi-yung na-David, marri wunu-wurrdhangi. Nga anubani ni-wurrdhini-yinyung yagu yaani ngagurri-rruj. \p \v 30 “Nugurru nurru-marrbuy? Niga naa-ja-jambini na-God. Ni-marrbuy, na-God nu-lhalamayaa niga. Na-God ni-yamayn, ‘Ngaya nganu-burrang nubagi-yung ani-lhamarrii-yinyung, ani-ragaana nigawaj ani-buunggawa-mana.’ Yaani-yung ni-yamayn. \v 31 Yagu yamba na-David niga ni-marrbuy wu…bani-yunggaj marri anaani-yung ni-magini, God nigawaj nu-ḻaḻagayn-jinyung na-Messiah, na-runggal-yung. Waari anubagu anaarruu anubani-rruj ana-ngawij, nigawi-nyinyung ana-ngun.gu anaani-yung waari anggu-jadugini. Dani-yung na-David ni-magini na-Messiah-yinyung na-runggal-yung-jinyung. \p \v 32 “Yigaj! Naagi na-Jesus, God nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala, marri anaani nurru nuunu-nani. \v 33 Ana-yimbaj ni-burraa a-walawalamag-duj na-God-duj. Na-God na-Baba anubani-yung ngarrani-lhalamayaa ana-Maṉngulg Mawurr, marri anubani-yung nuuni nigawi-wuy na-Jesus-guy. Marri nigaayung na-Jesus ngarrani-wuryangi ana-Maṉngulg Mawurr, anubani-yung nurraarraarranggana nirri-nayii marri nurraawanggina, anaani-rruj. \p \v 34-35 “Na-David niga-waj ni-yambini anaani. \q1 ‘Na-God nu-magaa na-king-guy, ngayawi-nyinyung-guy na-buunggawa-wuy, \q2 “Ba-burrangang yaaji ngayawi-rruj a-walawalama-rruj. \q1 Wurrugu marri, nugawi-nyinyung warruburru nurru-wurrij-marrdiynjini-yinyung, \q2 wurrugu ngamba-burrang nugawi-rruj a-mun-duj, bamba-mun-ban.ngang.” ’\x + \xo 2:34-35 \xt Psalms 110:1.\x* \m na-David ni-yamaa, na-God-jinyung ana-lhaawu. Waari ani-yambini nigaajbaj, naagi na-king David, waari yamba ni-yanggi anaarrwiyaj. Ni-yambini naaynbajung-jinyung, na-runggal-yung na-Messiah na-Jesus. \p \v 36 “Nugurru aadanu warra-Israel, numburru-marrbuy anubani yijgubulu-windiyung, niga na-Jesus, anubani nuunu-wini a-wuḏangag-duj. Yagu niga na-Buunggawa, niga na-Messiah, ngarrani-narrii-yinyung. God yamba anaani ni-wijangani.” Dani-yung ni-yambini na-Peter, na-nidhaawu-yung. \p \v 37 Warraawurru warra-wurru-wurruj anaani-yung wurraawanggiyn ana-lhaawu, anubani-yung wurraambuliyn-bindiyung, marri wurru-ḏirrngawini. Wunu-yandhawiwandi na-Peter marri warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung-guy wirri-lhaawu-yarrijgini-wuy, “Murruyung-gaang, yuga naambu-yaminggarrang nurru?” \p \v 38 Nigaayung na-Peter ni-yamayn, “Numburru-wurrij-biḻibiḻingiyn, marri anubani-yung nambambiimbara-ngambijgana warraaynjaaynjaabugij-gaj, amburru-yambina anubani ana-muwaj na-Jesus-inyung na-Messiah. Nguynju yadhu God niga-waj nambaniigajij-garruyn anubani anaaladi nurru-waṉbini-yinyung. Marri nambaniiyn ana-Maṉngulg Mawurr. \v 39 Niga yamba na-God nani-lhalamayaa nugurru, marri nugurri-nyinyung warra-mijburrayung, marri warra-wurru-wurruj ana-malanganyanay-inyung wurru-burraa. Warruburru warraarrawindi ambanii-gaḏii-yinyung na-Buunggawa ngagurri-nyinyung na-God.” Yaani-yung ni-yambini na-Peter. \p \v 40 Marri anubani-yung wani-magaa arrawindi ana-lhaawu. Ni-wandha-wuguuguni wani-magaa, “Numburru-wiri-gina, God yamba warraawurru ambanii-ḏiyaldhang, warraawurru yamba wurraalaaladi,” ni-yamaa. \p \v 41 Arraarrawindi anaani wurru-jambarrgiiyn. Marri anubani-yung warraambara-ngambijgaa. Warraawurru-yung 3000 warraawurru-yung garnyirrimba wuu-jambarrgiiyn. Waadurru-yung-guy aḏaba warra-mulung-galiyn, anubani-yumbaa ngarraagi-rruj ngarraaḻirr. \p \v 42 Warraawurru-yung warra-yaynjangani-magaa warruburru-yung-guy wirri-lhaawu-yarrijgini-wuy, wuu-yamba-yambini-yinyung, warra-marrbuy-waa-yinyung. Warraawurru-yung wurru-yanggi-magaa wurru-muṉḏugaa, wuu-yambiynjini. Marri wuu-yanggi-magaa, wurraanggarra-nguni ana-marrya. Marri wuu-yambini, wunu-yandhawiwandi arrwiyaj. \p \v 43 Warraawurru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung wurru-waṉbini-windiyung yij-mamaaḻang marri aynba-gaynbaj-jinyung malnguj na-God-gala. Marri warraawurru-yung warraarrawindi-lhangu wurru-wurrij-barrwarrangi. \v 44 Warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung wurru-burri-wugij aynjaabu-rruj. Anubani-yung wuu-yiynjini wugurraajbaj-bugij. \v 45 Mulung-arrgi-yung wurraambalalari, wurru-ngaynbandangi. Yagu wugurraayung warra-mulung-aynbaj ana-lhal warriini, yagu anaarra. Marri anu-ṉuga anubani-yung warriini, warraaynbaj-guy. \v 46 Warraawurru-yung malgarrawindi wurru-muṉḏugaa wubani-rruj a-Temple-Maṉngulg-duj. Marri wubani-rruj aanga-rruj wurru-nguni ana-marrya, wurraaynjaabu. Marri wurru-waḻaaḻarrangi, marri warraawurru-yung wurru-yaal-murramurra-maa. \v 47 Wunu-warraarriwaa na-God. Marri wugurraayung warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj wurru-marrbuy, warruburru-yung wurru-mamanunggu. Malgarrawindi nigaayung na-Buunggawa wani-wiri-gaa warruburru-yung-guy warra-mulung-arrgi-yung-guy, warra-wurru-wurruj. Ngijang anubani-yumbaa wurru-muṉḏugaa ngijang wurraaynjaabu. \c 3 \s1 Na-Peter marri na-John ambuunu-maji-wana waḻyinyung. \p \v 1 Anubani-yumbaa naawiṉi-yung Peter marri John wini-yanggi wubani a-Temple-Maṉngulg-guy, anubani-yumbaa bagu wu-yambini na-God-guy, yaajijila ngi-waḻirr-wiḻibiḻingiyn, ngi-wulaynbaj ngarraaḻirr. \v 2 Mulung-arrgi-yung waḻya-waḻya naagi-yung wunu-gujgujini, waari-yinyung ani-yangga-yanggi, ni-yamaa-wugij niimbuḻwiyn-gala. Warraawurru-yung wunu-yarrijgini nga wunu-burriyn bagu anubani anu-dhawang, anaani-yung wu-mamanunggu wu-mayini. Nga warraawurru-yung bagu wunaandhadhiyn. Anaani-yung waari ana-malg-aynjaabugij-magaa, anaani malgarrawindi naagi wunu-yarrijgini buguni. Naagi-yung nguynju yadhu wani-lhangayaani wuṉuga, wunuuni yungguyung, warruburru warra-wurru-wurruj wuu-yaḻdhangi-yinyung wurru-yabini-yinyung ana-Temple-Maṉngulg-guy. \p \v 3 Nga naagi-yung waani-nayn naadiṉi-yung wini-yanggi buguni a-Temple-Maṉngulg-guy. Nga anubagu yingga wunu-lhangarrmayn wani-lhangayaani a-wuṉuga. \v 4 Naawiṉi-yung na-Peter na-John wunu-nani nigawi-wuy. Niga na-Peter ni-yamayn, “Bagalu nimba-nayii!” \p \v 5 Nga naagi-yung nigaayung ni-mal-nayn wani-nayn, “Ari naawiṉi-yung ngambambiiyn,” ni-yamayn. \p \v 6 Yagu nigaayung na-Peter ni-yamayn, “Waari nganggu-waṉagang anu-ṉuga. Yagu yaani wiiyn nugawi-wuy, ngawu-waṉagana. Anaani ana-muwaj na-Jesus Christ-inyung, wubani a-Nazareth-gala, ba-ḻaḻagiiyn, marri ba-jarrarrang.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 7 Nga nu-waṉja-miyn nigawi-nyinyung walawalama ana-waṉja, marri nu-waṉja-ḻaḻagayn. Lhugaajgiyalawaj-gaj ana-mun anubani-yung marri ana-rungulgun anubani-yung wu-waḏa-waḏaḏ-mayn. \v 8 Ni-ḻaḻagiiyn ni-lhangayn, aḏaba ni-jarrarriyn. Naawiṉi-yung yingga wani-nayn, wini-jarrarriyn nga anubuguni nigaayung wani-garrindharrmiyn, wurraanggarra-yabiyn aynjaabu. Naagi-yung ni-jarrarrangi marri ni-garrajangi nu-warraarriwaa na-God-guy. \p \v 9 Yagu warruburru warra-wurru-wurruj wunu-nayn, ni-yanggi yamba naagi-yung marri nu-warraarriwaa na-God-guy. \v 10 Nga naagi-yung wunu-nguynju-gayn, “Yagu yaagi nubagi-yung na-waḻyinyung! Anubani-yung naagi ni-bu-burri-yinyung anubani anu-dhawang-duj yagu!” Yagu warraawurru-yung wurru-wurri-ḻaḻmayn, wu-waṉbini yamba nigawi-wuy. \s1 Na-Peter ani-yambina, wubani a-Temple-Maṉngulg-duj. \p \v 11 Niga wani-yaaḻi-waṉagaa-wugij naawiṉi-yung na-Peter marri na-John. Nga warraawurru-yung anuwagala wurraagulhaynjiyn wurru-muṉḏugayn waadurru-yung, wubani wu-mayini Solomon Arabarabalu-rruj. Yagu wurraalharaguni. \v 12 Na-Peter anubani wani-nayn, warraawurru-yung wani-yambini. “Nugurru wurru-wurruj warra-Israel-inyung, a-yangi yungguyung nugurru nurraalharaguna? A-yangi yungguyung nugurru aadanu ngirri-nayii niiṉi? Yuga naagi nuunu-ḻaḻagayn niiṉi-yinyung-gala a-lhuḏ? Yagu niini-maaḻamburrg yamba? Waari! \p \v 13 “Naagi na-God na-Abraham-jinyung marri na-Isaac-jinyung marri na-Jacob-jinyung, marri warra-mi…yn-ngambara-yinyung warruburru-yung, naagi-yung nu-runggal-wayn nubagi-yung na-Jesus, nubagi-yung nu-yandhurrbangaa-yinyung. Yagu nugurru nuunu-marangayn na-Pilate-guy. Yagu nigaayung na-Pilate ni-wijangani, naadagi-yung anu-lharrgandi, yagu nugurru-waj nurru-yamayn ‘Girrjag!’. \v 14 Naadagi-yung na-Jesus ni-maṉngulg marri ni-mamanunggu. Yagu nugurru nurru-yamayn ‘Girrjag!’. Nugurru nuunu-yandhawiwandi, na-Pilate naagi nu-lharrgandi yagu nigawaj bagi-yung lhamugarrijung na-nimuwaj-jung Barabbas, nuunaagijgiyn nugurru. \p \v 15 “Niga-waj Jesus ngarraniiyii ana-wiri, yagu nuunu-wini. Yagu nigaayung na-God nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala. Nurru anaani nuunu-nani marri nuunaa-jambina. \v 16 Yagu naagi na-waḻyinyung aḏaba ni-waḏa-waḏaḏ, nurru nuu-jambarrgiiyn yamba na-Jesus anubani ana-muwaj. Nugurru naagi nuunu-nayii na-waḻyinyung. Ni-maji-mayn aḏaba, nurru yamba nuu-jambarrgina na-Jesus. \p \v 17 “Murruyung-gaang, nga-marrbuy, anubani-yung nurru-waṉbini-yinyung, nurru-maḻaḻadi. Marri warruburru-yung nambi-rangarrii-yinyung, warruburru wurru-maḻaḻadi wugurraayunggaj. \v 18 Anu…bani-yunggaj warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God, anubani-yunggaj wurru-yamayn, ‘Nubagi-yung na-Messiah na-runggal-yung anubani-yung ani-warragayii,’ wurru-yamayn. Na-God nigawaj niwu-wandhurrg-gaa ana-lhaawu wudanila-wala. \p \v 19 “Yagu anaani numburru-wiḻibiḻingiyn, aadanu aḏaba nimbirriij-garruyn aniij-galadi. Marri God nigawaj nambanii-garra-yarraana. Anubanila niga na-Buunggawa anubani-yung nambani-warra-yarijgana. \v 20 Ngijang anubani-yumbaa anu-lharrgang nubagi na-Messiah. Niga na-God ni-wajbarini nubagi-yung nugurraa yungguyung, Jesus na-nimuwaj-jung. \v 21 Yuwaagi arrwar na-Jesus ni-burraa aḏaba. \p “Wurrugu, wubani-rruj anggu-dhaag-mana-rruj, niga na-God aninggu-gadhuwa-wang anubani-yung anaarrawindi-lhangu. Anu…bani-yunggaj warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung warruburru-yung wurru-maṉngulg, wurru-yambini anaani-yung-jinyung. \v 22 Naagi-yung na-Moses anubani-yunggaj ni-yamayn, ‘God nigawaj ani-wajbariyn nugurri-wala naaynbajung anaa-ja-jambina-yinyung, nguynju ngaya ni-wajbariyn. Niga naaynbajung, numburraawanggina nigawi-wuy, aadanu ana-lhaawu nigawaj nambani-magana. \v 23 Warraaynbaj-maynji yagi warrubawi-yung wunu-yandhurrbi ana-lhaawu, yagu God nigawaj ambani-jadugang warrubawi-yung warra-wurruj.’ Na-Moses yaani-yung ni-yambini.” \p \v 24 Naagi na-Peter ni-yambini-wugij. “Warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung, na-Samuel marri warruburru-yung wuu-lhamarrangi-yinyung adhaadharri, warruburru-yung warraarrawindi-lhangu wuu-yambini aani-rruj aḏaba, anggu-waṉbina. \v 25 Nugurru, warruburru warra-miyn-ngambara wunaa-ja-jambini-yinyung, aadanu aḏaba nurraaynjaabu. Na-God warruburru wani-lhalamayaa warra-miyn-ngambara. Marri niga nani-lhalamayaa nugurraa. Niga yamba nu-magaa na-Abraham-guy, ‘Wurrugu ngambaagajij-majgana nugawi-nyinyung warra-mijgalgur. Marri wudanila-wala anaani-rruj anaarrawindi-lhangu-rruj anaani ana-lhal, ngaya-waj ngambaagajij-majgana warraarrawindi.’ Na-God yaani-yung ni-yambini. \v 26 Marri na-God ni-wajbarini nubagi-yung nu-yandhurrbangaa-yinyung, na-nimuwaj-jung Jesus. Nu-lharrgang nugurri-wuy raga-ragij. Nguynju yadhu nambaniigajij-majgana. Warraarrawindi nugurru numburru-wiḻibiḻingiyn anubani anaaladi-wala.” Ni-yambini yaani-yung na-Peter, anubani anaarrawindi ana-lhaawu. \c 4 \s1 Warruburru-yung warra-runggu-runggal ambarra-magana na-Peter marri na-John. \p \v 1 Anubani-yung naawiṉi-yung na-Peter marri na-John wani-yambini-wugij, warruburru warra-wurru-wurruj. Nga warruburru-yung warra-priest marri nubagi-yung ni-buunggawa-maa-yinyung warruburru-yung-jinyung wurru-mijgalmini-yinyung anubani-rruj ana-Temple-Maṉngulg, marri warra-Sadducee, anubani warraawurru-yung wurru-yanggi buguni. \p \v 2 Warraawurru-yung warra-Sadducee, wugurru wurru-jambarrgiiyn wurru-ngawina-yinyung amburru-wuguuguni, yagi wurru-wiri-mi. Warraawurru-yung wuu-riyaldhiyn naawiṉi-yung yamba bagu warra-magaa, “Jesus ni-ḻaḻagiiyn ana-ngawij-gala, marri wudani-yung-gala ngurru-marrbuy, warruburru wurru-ngawini-yinyung amburru-ḻaḻagina wugurraayunggaj,” wurru-yamaa. \p \v 3 Warraawurru-yung warra-Saducee wurru-yanggi nga bagu warra-bilhargayn aḏaba. Nga waa-yarrijgini yagu waa-dhidiyn, anubani-yung yamba biingamudangi. Wurrugu ambarra-lharrgandi, yiibagi-rruj yiiynbaj-duj yi-waḻirr. \v 4 Yagu arraarrawindi wurru-wurruj anubani wurraawanggini, marri anubani wuu-jambarrgiiyn. Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wuu-jambarrgina-yinyung wurru-mulung-ḏunggal, 5000 warra-waḻya-waḻya aḏaba. \p \v 5 Ngarrubagi ngarraaḻirr ngarraaynbaj, warraawurru-yung warra-bu-buunggawa marri warruburru warra-mijiwanggu marri warra-yiyina-yinyung ana-lhaawu-runggal, wurru-waliynjini aḏaba wurru-muṉḏugaa a-Jerusalem-duj. \v 6 Marri na-Annas, ni-runggal naagi ni-maga-magini-yinyung, marri na-Caiaphas marri na-John marri na-Alexander marri warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung warra-mijgalgur-yung nubagi-yung ni-maga-magini-yinyung. \v 7 Naadiṉi-yung waa-rabaliyn nga waa-yarrijgini buguni naadiṉi na-Peter marri na-John. Nga bagu waa-yandhawiwaa. “Yuga waa-yangi-nyung-gala ana-lhuḏ niini-waṉbini? Yagu niini-yaminggarrini niini-yambini aniga-yung ana-muwaj?” wurru-yamaa. \p \v 8 Nigaayung naagi-yung na-Peter niindharwiiyn Maṉngulg Mawurr. Warraawurru-yung wani-magaa. “Bu-buunggawa nugurru aadanu warra-wurru-wurruj-jinyung marri nugurru warra-mijiwanggu! \v 9 A-yangi yungguyung nugurru ngii-yandhawiwana niiṉi? Yuga numburru-marrbuy anubani-yung-jinyung mamanunggu-windiyung wu-waṉbini nubagi-yung-guy na-birrnyalga-yung marri ni-maji-mayn-jinyung? \v 10 Anaani ngana-magana nugurri-wuy, marri warruburru warraarrawindi-lhangu warra-Israel anaani amburru-marrbuy. Naagi ni-lhara na-waḻyinyung aḏaba ni-maji-mayn nugurri-rruj raga-ragij, aanila-wala a-muwaj na-Jesus-gala na-Messiah na-runggal-yung, a-Nazareth-jinyung. Niga-waj nga nuunu-wini-yinyung nugurru nuunu-walamalhiyn. Yagu God nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala. \v 11 Wiijamana nguynju amubama ama-ṉuga, ana-wubiba wu-yamana. \q1 ‘Nugurru yaga nirri-maṉdhangi wumurrng. Anubagala nirrima-barawudiyn aynjaabugij ṉuga. \q2 Yagu manubama mana-ṉuga ma-burraa aḏaba anuwaagu anunguḏuṉ-duj, ma-runggal-windiyung magurru.’\x + \xo 4:11 \xt Psalms 118:22.\x* \m Dani-yung wu-yamana ana-wubiba. Anaani wiijamana.” \p \v 12 Naagi-yung na-Peter ni-yambini-wugij. “Warraaynbaj waari ngarrambi-wiri-gi. Nigaaj-bugij na-Jesus ngambani-wiri-gang-jinyung. Niga yamba na-God ngarrani-yayn ngagurru, warraarraarrawindi-lhangu anaani-rruj ana-ngubunung ngagurru ngarranggaambamadhii, ana-lhirribala ngurru-burraa-yinyung, ngarrani-yayn. Nigawi-wala marri nigawi-nyinyung-gala a-muwaj warra-wurru-wurruj yungguyung amburru-wiri.” Ni-yambini yaani-yung na-Peter. \p \v 13 Warraawurru-yung wurraawanggini, wurraalharaguni. Naawiṉi-yung yamba na-Peter marri na-John wini-wurrij-baabara. Marri wurru-marrbuy naadiṉi-yung waari ambini-yanggi a-school-wuy. Yagu wurru-marrbuy naawiṉi-yung, wuu-yagaynjini na-Jesus-inyung. \v 14 Marri wunu-nani bagu waḻyinyung ni-lhaay, naagi-yung ni-maṉdhiiyn. Warruburru-yung waari ambuu-yambini. \p \v 15 Warra-magayn, “Nimbini-rabalang anaanila-wala ana-gara-wala,” wurru-yamayn. Nga wini-yanggi. Anubagu wuu-yambiynjini. \v 16 Wurru-yamayn, “Yuga naawiṉi ngaamba-yaminggarrijgang? Anubani-yung ana-Jerusalem warraawurru-yung wurru-marrbuy, naawiṉi wini-waṉbini yij-mamaaḻang. Yagi ngagurru ngurru-yami ‘Waari aniijgubulu-magaa.’ \v 17 Anaani ana-lhaawu na-Jesus-inyung yagi wu-rajaarri warra-wurru-wurruj-guy,” wurru-yamayn, “ngagurru ngaamba-magang, ‘Yagi naani-magi warra-mulung-arrgi-yung-guy, anaani-yung-jinyung ana-muwaj.’” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 18 Warruburru-yung warraa-gaḏiyn, nga winiigiyn buguni. Wurru-yamayn “Nuguṉi yagi niini-yambi yagu yagi naani-yiyi warra-mulung-arrgi-yung-guy, anaani ana-muwaj na-Jesus-inyung,” wurru-yamayn. \p \v 19 Wuguṉiiyung na-Peter na-John waani-yambalmayn, “Nugurru-waj danu numburru-wijangayii. Yuga nugurru anamba-yandhurrbangana, yagu na-God naanu-yandhurrbangana? Yangi yuga ani-wij-maṉdhii na-God? \v 20 Niiṉi anaani niini-wawanggini marri naani-warra-nani arrawindi. Yagi niiṉi niini-muḏaḏbi, naani-yambina-wugij.” Wini-yambini yaani-yung. \p \v 21 Wugurraayung ngijang warra-magaa, wurru-yambini yang-mara-maragarrij-mirri. Naawiṉi-yung waa-lharrgang aḏaba. Warraawurru-yung yamba wurru-marrbuy, warraawurru-yung warraarrawindi warra-wurru-wurruj wunu-warraarriwaa na-God, anubani-yung-jinyung aniij-mamaaḻang. Waari naawiṉi-yung ambarra-guldhijgaa. \v 22 Naagi-yung yamba ni-maji-mayn-jinyung na-waḻyinyung naagi-yung, 40 anaagalhal-aḻirr ni-burri. \s1 Warruburru-yung wurru-jambarrgina-yinyung amburru-yambina na-God-guy. \p \v 23 Naawiṉi-yung wini-yanggi aḏaba yuuguni warruburru-wuy wurru-jambarrgina-wuy. Naawiṉi-yung wini-yanggi… nga bagu, anubani lhaawu waani-magaa, warruburru-yung-jinyung waa-runggu-runggal-inyung marri warra-mijiwanggu-yinyung, waa-yanguni. \p \v 24 Warraawurru-yung wurraawanggini anaani ana-lhaawu. Warraawurru-yung anubagu wurru-muṉḏugaa nga wunu-yambini lhaawu na-God-guy. Wurru-yamayn, “Nugawaj na-Buunggawa-yung. Nugawaj nunggu-maṉdhangi ana-wumala marri anaani-rruj anaaban marri mana-lhagayag marri anaani wu-ngarra-ngu-burraa-yinyung anaarrawindi-lhangu. \v 25 Naagi-yung nunu-yambini na-David naagi-yung na-ngambari-nyung, naadagi-yung nagang nini-yandhurrbangaa-yinyung, anaanila-wala ana-Maṉngulg Mawurr-wala. Anaani-yung ni-yambini, nugawi-nyinyung ana-lhaawu. \q1 ‘A-yangi yungguyung warruburru warra-Gentile wuu-riyaldhiyn? \q2 Yagu warruburru wurru-wijangayii, yagu arrbidi?\x + \xo 4:25 \xt Psalms 2:1-2.\x* \q1 \v 26 Warra-bu-buunggawa ana-lhal-yinyung wirriij-maṉdhii amburru-wiynjina yungguyung \q2 marri wurru-ragaana-yinyung wirriijungana wurraaynjaabu nigawi-wala na-Buunggawa-wala \q1 marri nigawi-nyinyung nubagi-yung na-king ni-wajbarini-yinyung.’ \m Anaani-rruj ana-wubiba wu-yamana.” \p \v 27 Warruburru-yung wunu-yambini-wugij. “Naagi na-Herod marri na-Pontius Pilate marri warra-mulung-arrgi-yung warra-Gentile, ngubindi, warraawurru-yung wurru-muṉḏugana, marri warruburru-yung warra-Jew, wurraaynjaabu-mayn, anaani-rruj ana-wumurrng-duj. Warraawurru-yung wurru-wijangani na-Jesus-inyung, nagang nini-yandhurrbangana-yinyung, marri ni-maṉngulg, naagi-yung na-Messiah nugawi-nyinyung. \v 28 Nagang nunggijangani nugaajbaj, wubani-yunggaj, nunggu-waṉagana yamba lhuḏ. Marri warruburru-yung wurru-waṉbini, wiij-nguynju nunggijangani-yinyung. \p \v 29 “Buunggawa, anaani-yung baawanggina wuu-yambiynjini-yinyung yang-mara-maragarrij ana-lhaawu. Nimba-maṉmani anaani, nguynju yadhu naambu-yambina nugawi-nyinyung ana-lhaawu, marri naambu-wurrij-baabara. \v 30 God, ba-marang-dhaayii. Anubani-yung-maynji naambu-yambina ana-muwaj na-Jesus-inyung, nini-yandhurrbangana-yinyung naagi na-maṉngulg-jung, warraawurru-yung bamba-maji-wana warra-wurru-wurruj, marri baaṉbina anaani ana-malnguj marri aniij-mamaaḻang.” \v 31 Wurru-yamaa yaani-yung. \p Anubani-rruj warraawurru-yung wuu-yambiynjini-rruj, anaani-yung ana-wumurrng anubani-yung wu-wirbirini wu-walalangi. Anaani ana-Maṉngulg Mawurr warraawurru-yung wurraandharwiiyn, nga wurru-wurrij-baabara-mayn. Anubani-yumbaa wuu-yambiynjini aḏaba na-God-jinyung ana-lhaawu. \s1 Warruburru-yung amburru-yiynjina wugurraajbaj. \p \v 32 Warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, warruburru-yung wurraaynjaabu, wurraaḻamin-nguynju. Warruburru-yung wirri-waṉagaa-yinyung anaaynbaj, waari anubani amburru-yambini, “Anaani ngayawi-nyinyung.” Wuu-yiynjini, anubani anaarrawindi-lhangu wirri-waṉagaa-yinyung. \p \v 33 Warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung wuu-yambini anubani runggal lhuḏ windiyung. Warra-magaa-wugij anubani-yung na-Jesus-inyung wubani-yung-jinyung ni-ḻaḻagiiyn. Marri na-God anubani-yung wani-walgaṉmaa warraarrawindi-wuy. \p \v 34 Anubagu waari warraaynbaj wurraambalalari, warruburru-rruj wurru-jambarrgini-rruj. Warruburru-yung yamba wirri-waṉagaa-yinyung anubani-yung aban yagu wumurrng, malgaynbaaynbiyaj warriini, nguynju yadhu wugurraayung warraa-gaagijgini wuṉuga, \v 35 warruburru-wuy wirri-lhaawu-yarrijgini-wuy warriini, wirri-burriyn a-mun-duj wugurri-rruj. Wugurraayung warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung warraa-gaagijgini yuuguni warruburru-wuy wirri-ngaynbandangi-wuy, anubani anu-ṉuga. \p \v 36 Naagi-yung Joseph na-nimuwaj-jung, nigawi-nyinyung warru-mandag wurru-mayini Levi, nigawi-nyinyung ana-lhal Cyprus, anubani ana-lhal anu-muwaj. Naagi-yung wunu-mayaa wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung, na-nimuwaj-jung Barnabas. Anaani wiijamana, nguynju, wani-maṉmangi-yinyung warruburru-yung warra-mulung-arrgi-wuy. \v 37 Anubani-yung niwu-waṉagaa aban. Nga anubani-yung wani-yayn anubani anaaban, wunu-yayn wugurraayung wuṉuga, anubani-yung niwu-yarrijgini yuuguni wirri-lhaawu-yarrijgini-wuy, wani-yayn, niwu-burriyn a-mun-duj. \c 5 \s1 Aynjaabu-nyung waḻyinyung marri ngaa-rangarrina-yung ambini-wawaḻang na-God-guy. \p \v 1 Nubagi-yung naaynbajung na-nimuwaj-jung Ananias, ngarrubagi-yung nga-rangarrina-yung ngarra-ngarrimuwaj-jung Sapphira. Naawiṉi-yung wini-waṉagaa bagu wuguṉi aban. Anubani-yung-jinyung warra-yayn anaaban nga warraa-gaagijgiyn. \v 2 Yagu anu-ṉuga arrgi nigawi-wuy niwaagijgiyn. Ngarraagi-yung nga-rangarrina-yung anubani ngi-marrbuy, ngiiṉḏarrmayn. “Arrgi anu-ṉuga nambiiyn. Yagu naynjambina, anaani nawu-jadugayn,” wini-yamayn. \p Anubani-yung wanii-jarrijgini warruburru-wuy wirri-lhaawu-yarrijgini-wuy, bagu wani-yayn, wirri-burriyn a-mun-duj. \p \v 3 Nga naagi-yung na-Peter nu-yamijgayn nigawi-wuy, ni-yamayn “Ananias” ni-yamayn, “nugawi-rruj ni-burri aandhiri-rruj na-baḏirrnya-yung, lhirribala. A-yangi yungguyung nagang nunggu-dhaayurrijgaa ana-Maṉngulg Mawurr? Nagang anubani-yung barra-yayn anaaban. Marri a-yangi yungguyung nagang nunggaagijgiyn anu-ṉuga nugawi-wuy? \v 4 Anubani nugawi-nyinyung anaaban anubani-yunggaj. Anubani nugawi anu-ṉuga. Anubani numbijangani nugaajbaj marri nuynjalgaṉbiyn. Waari nurru nimba-dhaayurrangi, anubani nunu-dhaayurrangi na-God-guy.” Dani-yung ni-yambini na-Peter. \p \v 5 Nigaayung naagi-yung na-Ananias ni-wawanggini, anubani-yung ni-rabini, ni-ngawiiyn. Warraawurru-yung warraarrawindi anubani wurraawanggini, warraawurru-yung wurru-wurrij-barrwarrangi. \v 6 Warraawurru-yung warra-mij-gulmurr wurru-yanggi bagu, nga naagi-yung wunu-warraabaabaa yaaḻi-mirri. Nga naagi-yung wunu-yarrijgini yuuguni nga bagu wunu-wurrdhangi. \p \v 7 Wurrugu ngarraagi-yung ngi-wulaynbaj ngi-dhawawarumini ngarraaḻirr, ngarrubagi-yung nga-rangarrina-yung ngi-yanggi wubani-wuy a-wumurrng-guy. Ngarraagi-yung ngi-maḻaḻadi naagi naaṉngina-yung ni-ngawiiyn. \v 8 Nigaayung na-Peter bagu ni-burri, ngu-yambini, “Yuga anubani-yung naani-yayn-jinyung nuguṉi anubani anaaban, anubani nambi-yayn anu-ṉuga, yuga anubani naaṉnginaaj nagang niwu-yarrijgini anu-ṉuga?” \p Ngigaayung ngarraagi-yung ngi-yamayn “Yuu, ngubindi.” \p \v 9 Nigaayung ni-yamayn “A-yangi yungguyung nuguṉi niini-wijangani, marri nuunu-dhaayurrijgaa nubagi na-nimawurr-yung na-Buunggawa? Baawanggina, wubani-rruj wu-dhawang-duj warruburru warra-mij-gulmurr bagi. Bagi aḏaba wunu-wurrdhangi nagang naaṉnginaaj, nga nugaayung aadanu ambi-warrgu buguni!” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 10 Ngarraagi-yung ngi-lhaay bagu raga-ragij, anubani-yung ngi-rabini, ngi-ngawiiyn. Warraawurru-yung warra-mij-gulmurr warruburru-yung-bugij wurru-yanggi, wurraarranggaa bagila ngi-murrgulhi ngi-ngawiiyn. Wirringa-yiigurung-gabaa ngarraagi-yung wirringa-yarrijgini, wirringa-wurrdhangi, bagu-mirri yamarr-ḻibiḻibala naaṉngina-yung-duj, anaabiyn wu-ridiynjini. \p \v 11 Warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung warraarrawindi, warraawurru-yung wurru-wurrij-barrwarrangi-windiyung warruburru-yung wuu-ḏirrngawiiyn, marri wugurraayunggaj warruburru wurraawanggini-yinyung, warraarrawindi-lhangu. \p \v 12 Warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung wurru-waṉbini warraawurru-yung arrawindi malnguj marri yij-mamaaḻang na-God-gala, bagu wugurri-rruj warra-wurru-wurruj. Warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, warraawurru-yung wurru-muṉḏugaa bagu anubani ana-muwaj wu-mayini Solomon Arabarabalu-rruj. \v 13 Waari warraaynbaj anubagu ambu-yanggi, warraawurru-yung yamba wurru-ḏirrngawiiyn-bindiyung. Yagu warruburru-yung warra-wurru-wurruj wugurru warraarraarriwaa. \v 14 Arrawindi-windiyung warruburru-yung warra-wurru-wurruj wuu-jambarrgiiyn na-Buunggawa-wuy, warraawurru-yung arraarrawindi waḻya-waḻya marri maṉaṉung. Marri wuu-yagaynjini warruburru-wuy wurru-jambarrgini-wuy. \p \v 15 Wudani-yung-gala, warruburru-yung wudhu-wudhangurrg warra-warrgaay yaaḻi-mirri, amubama-yung-baj amaadi, warraawurru-yung nguynju yadhu anubani-yung na-ni-malngujung-jinyung na-Peter nguynju yadhu buguni ari anggu-wudhi arrwa-garrwar wugurri-wuy. \v 16 Warruburru-yung arraarrawindi wurru-burri-yinyung anubani-rruj anaanga wu-ridiynjini-yinyung ana-Jerusalem, anubani wurru-yanggi buguni. Warraawurru-yung warra-yarrijgini wudhu-wudhangurrg marri a-man.gurrg-jinyung wirri-waṉagaa, warraawurru-yung wurru-maji-maa warraarraarrawindi-lhangu. \s1 Warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgina-yinyung amburru-burraa wubani-rruj wu-dhi-dhidina-rruj. \p \v 17 Nubagi-yung na-runggal-yung na-priest-jung marri warruburru-yung wuu-yagaynjini-yinyung, warraawurru-yung warra-Sadducee, warraawurru-yung warra-margiriyn. \v 18 Warraawurru-yung wurru-yanggi, warra-bilhargayn warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung. Marri warra-yarrijgini yuuguni waa-dhidiyn. \p \v 19 Anubanila, ana-miyn.ngu, wugurraayung anubani ana-angel na-Buunggawa-yinyung, wugurraayung wu-yanggi nga gara-wawalhijgayn anubani wu-radbidhi-rruj-jinyung. Anubani-yung wanggu-rabaliyn waadurru-yung. \v 20 Anaani wanggu-magaa, wu-yamayn, “Numburru-yaarri yuuguni a-Temple-Maṉngulg-guy. Numburru-yaarri nga bagu nambarra-magana, anubani ana-lhaawu anubani-yung-jinyung anggu-wuguuguni-yinyung ana-wiri.” Dani-yung wu-yamayn ana-angel. \p \v 21 Wudani-yung-gala, ngarrubagi-yung ngarraaḻirr wurrugu ngi-ḻambalangi. Aḏaba wugurraayung wurru-yanggi nga wurru-yabiyn a-Temple-Maṉngulg-guy, nga bagu warra-magaa. \p Nubagi-yung na-runggal-yung na-priest-jung marri warruburru wuu-yagaynjini-yinyung nigawi-nyinyung, wurru-waliyn bagu wuu-yambiynjini. Nga warraa-gaḏangi warruburru wuu-yamba-yambiynjini-yinyung, warra-Council, warruburru-yung warra-mijiwanggu warra-Israel-inyung. Nga bagu warra-magaa warruburru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, wurru-yamayn “Numbuu-yaarri buguni warruburru wuu-dhidina-wuy, nga bagala nambarra-mang nambarra-yarrijgina.” \p \v 22 Nga wugurraayung waadurru-yung aḏaba wurru-yanggi wubani-wuy, wirri-milgini. Yagu wurraarranggayn, wu-gara-mamar! Nga warraawurru-yung wurraagiyn nga bagu warra-magaa. \v 23 Wurru-yamayn, “Nurru nurru-yanggi anubuguni, nirri-lhangarrmayn anubani wu-dhidini. Warruburru-yung wii-ranga-rangarrangi-yinyung bagu wurru-lhaay wu-dhawang-duj, wirri-miṉmiṉḏangi. Marri anubani-yung nirri-gara-wawalhijgayn anaani anu-dhawang, nurraarranggayn anubagu wurraari!” Dani-yung wurru-magini. \p \v 24 Yagu nubagi-yung ni-buunggawa-maa-yinyung warruburru-yung-jinyung wurru-mijgalmini-yinyung, anubani-rruj ana-Temple-Maṉngulg, marri warruburru waa-runggu-runggal warra-priest, warraawurru-yung wurraalharaguni. Wurraawanggini, “Yuga anaani anggiijaminggarrina?” wurru-yamayn. \p \v 25 Naagi aynjaabu-nyung ni-yanggi bagu nga wani-magayn, “Warruburru-yung warra-waḻya-waḻya naa-dhidangi-yinyung, aḏaba yagu wurraarragarra-lhara a-Temple-Maṉngulg-duj! Nga burru warra-magana aḏaba warra-wurru-wurruj-guy!” Dani-yung ni-magini. \p \v 26 Nigaayung nubagi-yung na-buunggawa-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, marri warruburru nigawi-nyinyung warra-waḻya-waḻya, warraawurru-yung wuu-yanggi wubani-wuy a-Temple-Maṉngulg-guy. Bagu warra-mangi, nga yuuguni waa-yarrijgini ngijang warruburru-wuy warra-bu-buunggawa-wuy. Warraawurru-yung wurru-yanggi lhamaamura-walawaj anubuguni, waari ambarraarragayangijgaa, warra-yamayn yamba waadurru warra-wurru-wurruj, ambarraambaḻgaa yamba ṉuga-mirri. \p \v 27 Warraawurru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung waa-yarrijgini bagu, wurraarragarra-lhi raga-ragij warruburru-yung warra-Council. Nga nubagi-yung na-runggal-yung na-priest-jung warraawurru-yung wani-yandhawiwaa. \v 28 Ni-yamayn, “Nugurru ngana-magaa, yagi anaani ana-muwaj narra-magi naa-yiyi yagi. Yagu narra-magana arraarrawindi-wuy, anaani-rruj ana-Jerusalem. Narra-magana naadagu ni-ngawiiyn-jinyung, nurraa yungguyung, nurru-waj nuunu-wini.” Dani-yung ni-yambini. \p \v 29 Nigaayung na-Peter marri warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung, wurru-yamayn “Nurru naanu-yandhurrbangana nigaaj-bugij God, warra-wurru-wurruj yagi. \v 30 Nugurru-waj nuunu-wini na-Jesus, anubani nuunu-walamalhiyn anu-ḏangag-duj. Yagu na-God niga naagi warra-mi…yn.ngambara-yinyung, niga nu-ḻaḻagayn, \v 31 anubani-yung nu-warrgaay, nu-yarrijgini nigawi-rruj ni-burraa a-walawalamag-duj. Niga-waj ngarrani-rangarrii-yinyung, ngarrani-wiri-gana-yinyung. Nguynju yadhu warruburru-yung warra-Israel amburru-wurrij-biḻibiḻingiyn. Marri ambaniigajij-garruyn anubani anaaladi. \v 32 Nurru nuunu-nani niga, marri anaani nurru-magina nigawi-nyinyung. Marri anaani ana-Maṉngulg Mawurr wugurraayunggaj wu-magina. Anubani-maynji ngaanu-yandhurrbangana niga na-God, niga ngaambaniiyn anubani ana-Maṉngulg Mawurr.” Ni-yambini na-Peter, ni-yamaa. \p \v 33 Warraawurru-yung warra-mulung-arrgi-yung wurraawanggini anaani ana-lhaawu. Warraawurru-yung wuu-riyaldhiyn. Waadurru-yung warra-ngaynbandangi ambarra-wini, ambarra-ngawijgaa. \v 34 Yagu naagi-yung na-Gamaliel na-nimuwaj-jung, naagi-yung ni-Pharisee, naagi-yung wani-yiyi-yiyini-yinyung wubani a-lhaawu-runggal. Waadurru warra-wurru-wurruj wurru-marrbuy naagi-yung niimbaḻaman. Ni-ḻaḻagiiyn, wani-magayn ni-yamayn, “Waadurru warra-waḻya-waḻya nambaa-rabaliyn yuuguni mal-dhamurrug.” \p \v 35 Anubanila wani-magaa, “Gurruwaj, waḻya-waḻya a-Israel-inyung, numburru-dhi-maṉdhina. Numburraawanggina, yagi wurrugu nurru-waṉbi, wurrugu nambarra-narrii. \v 36 Numburraawanggina, na-Theudas-guy, dagi-yung na-nimuwaj-jung. Anu…bani-yunggaj dagi-yung wani-yiyini warra-wurru-wurruj, ni-yamayn ‘Ngaya anaani nga-runggal’. Warraawurru-yung 400 warra-wurru-wurruj wuu-jambarrgini nigawi-wuy. Yagu naaynbajung nu-wini, ni-ngawiiyn. Nga waadurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung wurru-man-jarramayn. Nigawi-nyinyung ana-lhaawu wu-jadugiiyn. \v 37 Wurrugu naadagi-yung na-Judas ana-Galilee-yinyung, warraawurru-yung wani-yiyini, anubani-yumbaa warruburru-yung waa-Roman warra-munduwaa warra-wurru-wurruj. Warra-mulung-arrgi-yung warra-wurru-wurruj dagi-yung wunu-garrindharrmangi naadagi-yung. Wurrugu naadagi-yung ni-ngawiiyn, marri wurraawanggiiyn, nga warraawurru wurru-man-jarramayn. \p \v 38 “Yagu anaani ngana-magana, yagi nurru-waṉbi waadurru-wuy warra-waḻya-waḻya-wuy. Narraarragayangijgi yagi. Aadanu ana-lhaawu wugurri-nyinyung yagu anubani-yung wurru-waṉbina-yinyung, anubani-yung-maynji warra-wurru-wurruj-gala, marri aadanu ana-lhaawu anggu-jadugiiyn. \v 39 Yagu-maynji na-God-maynji ambunu-yandhurrbangana, yagi barra-lhambu. Ari nugurru numburru-wiynjina na-God.” Ni-yambini yaani-yung na-Gamaliel, wani-magaa. \p \v 40 Wugurraayung warraawurru-yung wurru-yamayn “Aadanu wiij-maṉdhiiyn”. Marri warraawurru-yung warraa-gaḏangi waadurru-yung warra-waḻya-waḻya, warraawurru-yung wurru-yanggi anubagu aynjaaynjaabugij nga waa-rulbu-wadjangi. Warra-wini-wala anubanila nga bagu-mirri warra-magaa, “Yagi narra-magi na-Jesus-inyung a-muwaj,” marri waa-lharrgandi. \p \v 41 Warraawurru-yung aḏaba anubagala wurru-yanggi wurru-muṉḏugaa-wala warra-Council-ala. Nga burru-yung wurru-waḻaaḻarrangi, na-God yamba niga ni-wijangani waadurru-yung wurru-mamanunggu yamba, nguynju yadhu waadurru-yung wurraarragayangi ana-muwaj na-Jesus-inyung. \p \v 42 Malgarrawindi anubani-rruj ana-Temple-Maṉngulg-duj marri anubani ana-wumurrng warra-wurru-wurruj-jinyung, warra-yiyini warra-wurru-wurruj-guy. Warra-yiyini-yinyung warra-magaa, “Jesus niga na-Messiah, na-runggal-yung”. Waari amburraajangi aadani-yung, wurru-wuguuguni-wugij wurru-yambini. \c 6 \s1 Warruburru-yung wurru-jambarrgina-yinyung amburru-yang-guḏuwuḏiynjina wugurru. \p \v 1 Anubanila-wala, warraawurru-yung wurru-marrbuy-maa-yinyung arrawindi-windiyung. Warruburru-yung warra-Jew wuu-jambarrgini-yinyung, warraawurru-yung wuu-yambini-yinyung Greek ana-lhaagi, marri wugurraayung warra-Jew wuu-yambini-yinyung anubani ana-Aramaic, warraawurru-yung wuu-yang-guḏuwuḏiynjini anubagu. Warraawurru-yung wuu-yambini-yinyung ana-Greek, wurru-yamaa, “Nurri-nyinyung warruburru warra-ngaya-ngayi, malgarrawindi waari ambarriiyn wugurri-wuy ana-marrya!” wurru-yamaa. \p \v 2 Nga durru-yung marang-aynjaabugij marang-aynjaabugij marri wini-wulawaa, warraa-gaḏiyn warra-mulung-aynbaj-guy, marri wurru-yanggi wurru-muṉḏugaa. Anubani warra-magaa, “Anaani naamba-magana ana-lhaawu na-God-jinyung. Nurru-maynji naambaajang-maynji, nurru-maynji naambiiyii-wugij-maynji anubani ana-marrya, aadanu wiij-galadi-wina. \v 3 Aadanu murruyung-gaang, numburru-wajbarina nugurri-wala, marang-aynjaabugij marri ambini-wulawaa warra-waḻya-waḻya. Marri yamba numburru-marrbuy wugurru, warraawurru-yung yamba aḏaba wurraandharwiiyn ana-Maṉngulg Mawurr, marri wurru-yina-mamaaḻang yamba. Nurru anaani naambiiyn, durru amburru-mijgalmina-yinyung. \v 4 Nurru anaani naambu-wuguuguni naanu-yambina na-God-guy marri anaani naambu-mijgalmina na-God-jinyung ana-lhaawu. Waari nurru-waṉbi anaaynbaj.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 5 Anaanila-wala ana-lhaawu, anubani wurru-waḻaaḻarrangi warra-wurru-wurruj. Nga warraawurru-yung wurru-wajbarini warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya. Na-Stephen, naagi-yung ni-jambarrgini-windiyung, niindharwiiyn naagi ana-Maṉngulg Mawurr. Marri Philip marri Procorus marri Nicanor marri Timon marri Parmenas marri Nicholas, naagi-yung Antioch-gala ni-yanggi. Naagi anu…bani-yunggaj waari ani-Jew-magaa, yagu ni-wijangani ngijang nigaajbaj, aḏaba ni-mayini Jew. \v 6 Marri warraawurru-yung waa-yarrijgini buguni warruburru-yung-guy wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung-guy. Warruburru-yung warraa-jambini arrwiyaj marri warraambara-waṉagaa, warra-waḻya-waḻya. \p \v 7 Anubanila-wala anaani ana-lhaawu na-God-jinyung aḏaba wu-rajaarrangi. Anubani-rruj ana-Jerusalem, warraawurru-yung arraarrawindi wurru-wurruj wuu-jambarrgini, wuu-yagaynjini. Marri arraarrawindi warruburru-yung warra-priest, warraawurru-yung wunu-yandhurrbangaa niga na-God, marri wurru-jambarrgiiyn na-Jesus. \s1 Nubagi-yung na-Stephen \p \v 8 Naagi-yung na-Stephen, naagi ni-mamanunggu-windiyung. Marri niwu-waṉagaa ana-lhuḏ na-God-gala. Ni-waṉbini runggal-windiyung yij-mamaaḻang marri malnguj. Arraarrawindi wurru-wurruj wunu-nani. \v 9 Yagu wugurraayung mulung-arrgi-yung wurru-wundi nigawi-wuy. Mulung-arrgi waḻya-waḻya anubani-yung-jinyung ana-synagog, warraawurru wurru-mayini wurru-muḻugu-maa. Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung ana-Cyrene-wala, marri ana-Alexandria-wala, marri ana-Cilicia-wala, marri ana-Asia-wala. Warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya wurru-wundi na-Stephen-guy. \v 10 Yagu waari ambuu-lhuḏ-janggi. Anubani ana-Maṉngulg Mawurr ninggu-yayn mamanunggu-windiyung ana-lhaawu. \p \v 11 Warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya malgaj wuu-yambiynjini mulung-arrgi-wuy waḻya-waḻya-wuy. Anubani wirriiyn-munduwaa yijanggaḻij aḏaba, wurru-waṉbini, anaani-yung ana-lhaawu. “Naagi naaladi-yamawaa na-God marri naaladi-yamawaa na-Moses, nu-yandhurrbangaa-yinyung na-God.” \p \v 12 Anubani anaani-yung wurru-yambina. Warraawurru-yung warra-wurru-wurruj wuu-riyaldhiyn, marri warraawurru-yung warra-mijiwanggu marri warruburru-yung warra-yiyina-yinyung ana-lhaawu-runggal. Warraawurru-yung warru-mandag wurru-yanggi nga wunu-bilhargayn naagi-yung na-Stephen. Nga wunu-yarrijgini warra-Council-wuy. \p \v 13 Marri waa-yarrijgini warruburru-yung wurraawaḻangi-yinyung. Wurru-yamaa, “Naagi ni-yambina-wugij, niwaaladi-yamawaa-wugij anaani ana-maṉngulg ana-wumurrng marri anubani ana-lhaawu-runggal niwu-barawudiyn aḏaba. \v 14 Nurru nurraawanggini, ni-yamaa, ‘Na-Jesus ana-Nazareth-jinyung anaani aniwu-jadugang anaani ana-lhal, marri anubani ana-lhaawu-runggal anaani aniwaaynbijgang,’ ni-yamaa naagi-yung. Yagu Moses niga-waj ngarrani-yayn anaani ana-lhaawu-runggal anu…bani-yunggaj.” Dani-yung wurru-yambini. \p \v 15 Warruburru-yung warraarrawindi warra-Council wurru-burri-yinyung anubagu, wunu-nani na-Stephen. Anubani ana-yilhal nigawi-nyinyung, waaynbijgiiyn nguynju angel-yii, ni-yi-yamaa na-niji-yung. \c 7 \s1 Na-Stephen ani-yambina niga. \p \v 1 Nubagi-yung na-runggal-yung na-priest-jung, ni-yamba-yambini-yinyung, ni-yamayn “Aadanu ngubindi?” \p \v 2 Nigaayung na-Stephen ni-yambiyn, “Murruyung-gaang marri danu mijiwanggu, numburraawanggina ngayawi-wuy. Niga-waj God ni-milhiynjina. Nigaajbaj niirrarra-gini na-Abraham-guy, anubani-yumbaa ni-burri anubani ana-Mesopotamia. Wurrugu marri anubanila ngijang ni-dhudhurrgiyn yuuguni ni-yanggi Haran-guy. Yagu anubani-yumbaa ni-burri-waj ana-Mesopotamia, \v 3 na-God nu-magayn, ‘Bawu-lhal-warruyn aadanu ana-lhal nagang, marri nugawi-nyinyung waadurru warra-mijgalgur, nga ba-yaarri a-lhal-aynbaj-guy wubani a-lhal. Anubani ngaya-waj wa-bajiyina ana-lhal,’ ni-yambini yaani-yung na-God, ni-yamaa. \p \v 4 “Nigaayung lhugaajgiyalawaj na-Abraham niwu-lhal-warruyn ana-lhal, ana-Babylonia. Anubanila-wala ni-yanggi, ni-burri bani wubani Haran-duj. Anubani-yumbaa na-Abraham-jinyung na-ninyarra-yung aḏaba ni-ngawiiyn. Anubani-yumbaa na-God nu-magaa ngijang bagu, nga anubanila-wala aba ni-yanggi aani-wuy a-lhal, anaani-rruj-jinyung ngurru-burraa. \v 5 Yagu waari anubani nigawi-nyinyung-magaa ana-lhal. Na-God waari anubani anuuni, waari ambaniini warru-mandag-guy na-Abraham-jinyung. Waari ana-winyig anuuni, anubani-rruj ni-lhaay-inyung. Yagu anubani-yumbaa nu-lhalamayaa, warruburru-yung na-Abraham-jinyung wuu-yagaynjini-yinyung, ni-yamayn ‘Nugawi-nyinyung warruburru warru-mandag aḏaba anaani ngambiiyn. Yagu yamba wurrugu ba-ngawang-gala, marri bani-yung.’ Dani-yung ni-yamaa na-God. Yagu niga na-Abraham waari ambani-lhamaa warra-mijburrayung. \v 6 Na-God nu-magaa na-Abraham, ‘Nugawi-nyinyung warruburru warru-mandag, amburru-yamana nguynju amburru-wandhalga, amburru-burraa a-lhal-aynbaj-duj a-lhal. Marri amburru-mijgalmina, warruburru-yung ambarra-yandhurrbangana-yinyung. Warruburru warra-mulung-arrgi ambarraarragayangijgana wugurri-wuy nugurri-nyinyung waadurru warra-mijgalgur. Anaani 400 manaarmag. \v 7 Yagu warruburru-yung ngaya ngamba-lhajbang, warruburru-yung ambarraa-mijgalmina-yinyung.’ Na-God dani-yung ni-yambini. ‘Wurrugu marri malgadhaadharri anubanila-wala amburru-yaarri. Marri ngayawi-wuy yaaji marri ngambambi-warraarriwana, aani-rruj a-lhal.’ Dani-yung na-God ni-yamaa.” \p \v 8 Naagi na-Stephen ni-yambini-wugij. “Na-God nu-lhalamayaa na-Abraham-guy, anubani-yumbaa nu-magaa, anubani-yung ambani-wulmurr-gaa warra-waḻya-waḻya. Anubanila niga na-Abraham nu-lhamayn Isaac, na-nimuwaj-jung. Anubani-yumbaa niimbuḻwiyn, nga anubanila-wala marang-aynjaabugij marri ngi-wulaynbaj ngarraaḻirr, bani-yung marri nu-wulmurr-gaa. Marri nigaayung na-Isaac nu-lhamayn Jacob, marri naadagi-yung na-Jacob wani-lhamaa warraawurru-yung marang-aynjaabugij marang-aynjaabugij marri wini-wulawaa, warruburru-yung warra-mi…yn-ngambara ngagurri-nyinyung.” \p \v 9-10 Na-Stephen naagi-yung ni-yambini-wugij. “Warruburru-yung warra-miyn-ngambara, warraawurru-yung wunu-margiriyn naagi-yung na-Joseph. Nga naagi-yung warra-marangayn yuuguni warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy a-Egypt-jinyung. Nga anubani-yung alaaladi-yinyung anubani wu-waṉini nigawi-wuy, yagu God wini-yagaynjini wuguṉi, marri nu-maṉmangi. Marri nu-yina-mamaaḻang-gaa. Marri naagi-yung na-Pharaoh naagi-yung wani-narrangi-yinyung wubani-rruj a-Egypt-duj, naagi-yung naa-ḏamarr-ngu-burri-windiyung naagi-yung na-Joseph, God anubani-yung yamba ni-waṉbini. Pharaoh naagi-yung ni-wajbariyn naagi-yung na-Joseph. Anubani-rruj ni-buunggawa-maa ana-lhal ana-Egypt, marri warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-burri-yinyung anaanga-rruj warruburru-yung wani-narrangi-yinyung-duj.” \p \v 11 Naagi-yung na-Stephen ni-yambini-wugij. “Anubani-rruj-jinyung ana-lhal ana-Egypt marri ana-Canaan, anubagu anaagalhal-aḻirr, maarmag-galadi, waari ana-marrya anaani-yung anggu-wanuynjungini. Anaani-yung alaaladi-yinyung wu-waṉini wugurri-wuy. Warruburru-yung warra-miyn-ngambara ngagurri-nyinyung anubagu waari ana-marrya aḏaba. \p \v 12 “Nga naagi-yung na-Jacob ni-wawanggini, bagu ari wu-burri marrya Egypt-duj. Nga warraawurru-yung warra-miniwiyayung, warruburru warra-miyn-ngambara-yinyung, wani-magayn, ‘Numbuu-yaarri Egypt-guy,’ ni-yamayn. Nga wurru-yanggi, anubani-yumbaa ana-wulhu-wulhurr. \p \v 13 “Nga anubani-yumbaa ngijang wurru-malgaagijgiyn-bugij wurru-yanggi Egypt-guy. Nga naagi-yung na-Joseph ni-yanggi bagu, wani-yiyini, nga naagi bagu wurru-marrbuy-mayn. Yagu naagi-yung na-Pharaoh niga ni-marrbuy nigawi-nyinyung-jinyung na-Joseph-jinyung warruburru-yung warra-mijgalgur-yung. \v 14 Nga naagi-yung na-Joseph ni-yamayn, ‘Numbunu-lhala-mang na-baba na-Jacob bagala ani-yaarri,’ ni-yamayn. Nga anubani-yumbaa wurraagiyn, nga wurru-yanggi nga wunu-lhala-miyn na-Jacob na-ninyarra-yung marri warruburru warra-mijgalgur-yung nigawi-nyinyung. Warraawurru-yung 75 warra-wurru-wurruj. \v 15 Anubani-yumbaa ni-yanggi na-Jacob Egypt-guy. \p “Wurrugu anubani-yumbaa bagu aḏaba ni-ngawiiyn. Nga waadurru-yung warra-miyn-ngambara wugurraayunggaj bagu aḏaba wuu-lhagarra-ngawini. \v 16 Anubani-yung warru-ngu-ngagara warruburru-yung-jinyung, warra-ngagara-mangi nga warra-yarrijgini wubani a-lhal-wuy wugurri-wuy, anubani ana-lhal wu-mayini Shechem. Anubani wurru-yanggi, nga bagu warra-wurrdhangi wubani na-Abraham-duj ni-burri-rruj, niwu-miyn-duj wubani a-lhal, warruburru-yung-jinyung wunu-yayn warra-miniwiyayung na-Hamor-yinyung, na-Abraham-guy anubani-yunggaj, anubani-yung wuṉuga wani-bayarra-gayn, nga anubani-yung niwu-miyn ana-lhal.” \p \v 17 Naagi-yung na-Stephen ni-yambini-wugij. “Anu…bani-yunggaj naagi-yung God nu-lhalamayaa na-Abraham-guy. Anaani wu-warubaj-gini na-God aniwu-wandhurrg-gang ana-lhaawu. Anubani-yumbaa arraarrawindi-windiyung warraawurru-yung warra-mijburrayung wuu-yarraaynjini anubani-rruj ana-Egypt-duj. \p \v 18 “Wurrugu… anubani-yumbaa naagi-yung aḏaba ni-gadhuwi-nyung wani-narrangi-yinyung aḏaba anubani-rruj ni-burri ana-Egypt. Waari naagi ani-marrbuy-maa naagi na-Joseph. \v 19 Naagi-yung ni-midaarrg ni-burri. Naagi-yung wani-dhaayurrijgaa warruburru-yung-guy warra-miyn-ngambara warra-wurru-wurruj ngagurri-nyinyung, waniiladi-waa. Wani-magaa naagi-yung ni-yamaa ‘Aadanu nambarraarra-garraarruyn warra-gujuju, amburru-ngawina,’ ni-yamaa. \p \v 20 “Aadani-yumbaa, nigaayung naagi-yung na-Moses aḏaba niimbuḻwiyn. Naagi-yung na-wirrinyung ni-mamanunggu, marri na-God niga ni-marrbuy. Naagi-yung ni-burri ni-wulaynbaj na-ḻabama anubani-rruj anaanga-rruj na-ninyarra-yung-jinyung. \v 21 Wurrugu anubani-yumbaa wunaarruyn, nga ngarrubagi-yung ngarra-ngarriwiyayung na-king-jinyung, ngarraagi-yung ngunu-lhangarrmayn. Nga anubani-yumbaa ngiga-waj ngunu-narrangi, ngi-waḻamin-jamijgini naadagi-yung nguynju ngigawi-nyinyung na-ni-marayung. \v 22 Naagi-yung na-Moses ni-warradiyn-gala aḏaba ni-marrbuy-maa warruburrala-wala warra-Egyptian-jinyung ana-lhaawu anaarrawindi-lhangu. Nga nigawi-nyinyung ana-lhaawu anubani-yung marri anubani-yung ni-waṉbini-yinyung, anubani aḏaba niwu-waṉagaa lhuḏ-bindiyung.” \p \v 23 Naagi-yung na-Stephen ni-yambini-wugij. “Wurrugu naagi-yung na-Moses 40 nigawi-nyinyung anaagalhal-aḻirr, ni-wijangani, ni-yanggi nigawi-wuy wani-wagarangi warra-mijgalgur-yung-guy, warra-Israel-wuy. \v 24 Nga naagi nu-nani Egyptian-jung, nu-wini-wini naagi-yung Israel-yung, wurrujung. Nga naagi-yung na-Moses ni-yarbiyn nu-wang nubagi-yung-guy na-Egyptian-guy, naa-gaagijgiyn, nga nu-ngawijgayn. \v 25 Niga yamba God nu-maṉmangi naagi-yung na-Moses, naagi-yung wani-maṉmangi yungguyung warruburru-yung warra-wurru-wurruj. Na-Moses naagi-yung ni-waḻamin-jamaa niga, warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-marrbuy, yagu waari waadurru-yung yamba wugurru amburru-marrbuy-maa. \v 26 Ngarrubagi-yung ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, ni-warranggayn, wini-wulawaa naawiṉi wini-wiynjini. Nga ni-yanggi, wani-lhambini naadiṉi-yumbaa, ‘Nimbiniijang, nimbini-guwaj-gaynjina,’ ni-yamaa. ‘Nuguṉi aadanu nguynju yaga niini-dharrmaynjiyn nuguṉi aadanu yuga? A-yangi yungguyung nuguṉi aadanu niini-waṉbina anaaladi, niini-wiynjina?’ ni-yamayn. \p \v 27 “Yagu nubagi-yung ni-waṉbini-yinyung anubani anaaladi, nu-wurrij-ngu-juriyn. Ni-yamayn ‘Yangi-nyung nagang aadanu nimbi-magaa, marri nuynjanggi anubagala, niiṉi-wuy nuṉḏunggal marri nimba-nguynju-nguynjijgana? \v 28 Yuga ngaya aadanu nimbuumana aḏaba? Nguynju yaga nunu-wini nubagi-yung Egyptian-jung na-wurrujung anaagalgi yuga?’ Dani-yung ni-yamayn. \v 29 Nga nigaayung na-Moses naagi ni-ḏirrngawiiyn. Anubanila-wala aḏaba ni-yarramayn. Ni-yanggi Midian-guy, anaani ana-lhal wu-mayini. Nga bagu ni-lhalmarr ni-burri. Anubagu wani-lhamaa wini-wulawaa niwiyayung-biiyung aḏaba.” \p \v 30 Naagi na-Stephen ni-yambini-wugij. “Anubanila-wala aba naagi-yung 40 anaagalhal-aḻirr ni-burri. Naagi-yung ni-burri bagu aagalhal-aṉḏarrg-duj. Ana-angel buguni wu-yanggi nga bagu wu-rabaliyn nigawi-rruj. Bani-yung warubaj manubami ma-ḻandhirrngindaa-rruj, ma-mayini Sinai. Anubagu wu-nagini anubani ana-rangag. \v 31 Anubani na-Moses ni-warranggayn, niwu-nayn, anubani-yung ni-walharaguni. Anubuguni ni-yanggi, ni-warubaj-gaa, niwu-nani. Anubani-yung yang wu-rabaliyn na-Buunggawa-yinyung. \v 32 Ni-yamayn ‘Ngaya-waj anaani na-God nugawi-nyinyung-jinyung warra-miyn-ngambara. Ngaya na-God na-Abraham-jinyung marri na-Isaac-jinyung marri na-Jacob-jinyung.’ Dani-yung ni-yamayn. Na-Moses naagi-yung ni-ḏirrngawiiyn, anubani ni-warra-galalangi. Anubani-yung waari aniwu-lhalng-nani anu-dhalng. \p \v 33 “Na-Buunggawa ni-yamayn, ‘Bama-ngarrgiwang maadamu nu-mun-jabina-yinyung. Aadanu yamba nundhara-rruj-jinyung, aadanu waaban-maṉngulg. \v 34 Warruburru ngarra-nani ngayawi-nyinyung warra-wurru-wurruj wuu-yaminggarrina. Nga-yaynjangani, wurru-ngurrdii. Marri anaani nga-yanggi nugawi-wuy, nguynju yadhu ngamba-wiri-gang. Ngaya ngunu-lharrganjii, ba-yaarri Egypt-guy.’ Dani-yung ni-yamayn.” \p \v 35 Naagi na-Stephen ni-yambini-wugij. “Naagi-yung na-Moses, warruburru-yung warra-Israel warruburru-yung wunu-yamijgayn anubani-yunggaj, ‘Yangi-nyung nagang aadanu nimbi-magaa, marri nuynjanggi anubagala, nuṉḏunggal marri nimba-nguynju-nguynjijgana?’ Warraawurru-yung waari ambunu-ngaynbandangi. Yagu nigaayung na-God ni-lharrgang anubani ana-angel, wu-rabalangi-yinyung nigawi-wuy, anubani-rruj wu-nagini-yinyung anu-dhalng. Marri, nu-runggal-waa naagi-yung na-Moses, naagi wani-wiri-gaa-yinyung niga. \p \v 36 “Anubani-yung wani-rabalini ana-Egypt-gala, wani-yarrijgini yuuguni. Ana-wulhu-wulhurr anaani-yung wurrugu yij-mamaaḻang ni-waṉbini, marri wani-yiyini malnguj, anubani-rruj ana-Egypt, marri manubami-rruj mana-lhagayag mana-ḻarrwaḏ-duj. Ngijang ni-waṉbini anubani-rruj anaagalhal-aṉḏarrg-duj, 40 anaagalhal-aḻirr. \v 37 Naagi-yung na-Moses wani-magaa warruburru-yung warra-wurru-wurruj warra-Israel, ‘Na-God niga anuwagala anu-yarrijgina nubagi-yung anaa-jambina-yinyung, nugurraa yungguyung. Wiij-nguynju, ngani-yarrijgini ngaya-waj.’ Dani-yung ni-yamayn. \v 38 Naagi-yung na-Moses, wurru-yagaynjini wurru-yanggi warra-wurru-wurruj, warraawurru-yung warra-miyn-ngambara, wurraaynjaabu anubani-rruj anaagalhal-aṉḏarrg-duj, wurru-burri. Wugurraayung ana-angel bagu wu-yagaynjini, anaani-yung ninggu-magaa-yinyung wubani ma-ḻandhirrngindaa-rruj ma-mayini Sinai. Marri na-God nu-yayn na-Moses-guy ana-lhaawu, wu-wiri anaani-yung. Nigaayung na-Moses, ngarrani-yayn anaani ana-lhaawu, ngagurri-wuy. \p \v 39 “Yagu warruburru-yung warra-miyn-ngambara waari ambunaa-jarrijgini niga ana-lhaawu. Anaani-yung wunaagaminij-gaandirrangi. Warraawurru-yung wirri-ngaynbandangi amburraagini Egypt-guy. \v 40 Naagi-yung na-Aaron, wunu-magayn, ‘Naadagu na-Moses, ngarrani-yarrijgini-yinyung ana-Egypt-gala, ngurru-maḻaḻadi anaani wiijaminggarriyn.’ Warraawurru-yung wurru-yamayn, na-Aaron-guy wunu-magayn, ‘Nimbaa-maṉdhii lhawadhawarra, nguynju yadhu danu ngambanggaa-ḏagaana anggu-yaarri.’ Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 41 “Nga aba anaani-yung, wurru-maṉdhangi bulugi. Marri, wurru-wini-yinyung anubani ana-bulugi buguni wurru-burrangi, wurru-nangaa. Marri warraawurru-yung wurru-waḻaaḻarrangi wubani-yung-gala yagu aadani-yung yamba wugurru wurru-maṉdhangi wugurri-nyinyung-mirri marang-mirri. \v 42 Niga na-God waadurru-yung wani-nayn-gala ni-wiḻibiḻingiyn wugurri-wala. Ni-yamayn, ‘Aadanu wirringaarraarriwana yiidagu yi-miyiri awaani a-wumala-rruj. Ngaya waari ngarra-lhambu,’ ni-yamaa. Anaani wiij-nguynju, anaani-rruj waarrarrina ana-wubiba, warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung, yaani-yung wu-yamana, \q1 ‘Ngirrii-bini bulugi ngayawi, marri bagalu ngirrii-jurangi, \q2 anaani 40 anaagalhal-aḻirr, anubani-yung anaagalhal-aṉḏarrg-duj, nugurru aadanu warra-Israel. \q1 \v 43 Yagu maadamu mana-tent nirrima-warrgaay, anubani-yung-jinyung anaaynbaj wu-mayini Moloch, ana-lhawadhawarra, \q2 Ngijang nirri-warraarriwana anubani-yung anaaynbaj ngarrubagi-rruj ngarra-miyiri, anu-muwaj Saturn. \q1 Marri anubani-yung nurraarra-maṉdhangi nugurri-nyinyung ana-lhawadhawarra, marri nirri-yandhurrbangaa. \q2 Anaani anamba-yarrijgina wagagala-wuy Babylon-guy.’\x + \xo 7:43 \xt Amos 5:25-27.\x* \m Anaani wu-yamana ana-wubiba.” \p \v 44 Anaani na-Stephen ni-yambini-wugij ana-lhaawu. “Anubani-yung anaagalhal-aṉḏarrg-duj, wirrima-waṉagaa-wugij manaama-yung mana-tent. Manaama-yung wama-bajiyini, na-God bagu-wugij wuu-yagaynjini. Na-God ana-wulhu-wulhurr nu-magayn na-Moses, ‘Bama-maṉdhii mana-tent aani-yung-jii.’ Dani-yung ni-yamayn, marri nu-bajiyini malnguj. \p \v 45 “Wurrugu marri, warruburru warra-miyn-ngambara warraawurru wurraanggarra-yanggi na-Joshua-wuy. Manubama-yung wirrima-miyn mana-tent marri wirrima-waṉagaa. Marri anubani wurru-yanggi anubani ana-lhal-wuy. Marri anubuguni wirrima-yarrijgini. Marri warraa-gamaji anubani-yung ana-lhal warra-mulung-aynbaj-jinyung. Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wani-man-jarramijgayn na-God, anubanila-wala ana-lhal, marri wugurri-wala warra-miyn-ngambara-wala. Yagu manubama-yung mana-tent bagu-wugij ma-burri. \p “Anubani-yunggaj wurrugu marri nubagi-yung na-king na-David. \v 46 Yagu na-God naagi-yung nu-maṉmangi na-David, marri nu-man.galagaa. Niga naagi-yung na-David niwu-ngaynbandangi aniwu-maṉdhangi wumurrng na-God-jinyung, nubagi na-God na-Jacob-jinyung. Nga naagi-yung nu-yandhawiwandi na-God-guy. \v 47 Yagu yaagi-yung Solomon niga-waj niwu-maṉdhangi anaani ana-wumurrng na-God-jinyung. \p \v 48 “Yagu naagi anaarrwar-wala anubani-rruj waari ani-burrang ana-wumurrng-duj, yagu wurru-wurruj yamba wirri-maṉdhangi wugurri-nyinyung-gala a-marang. Anaani wiijamana, nubagi naa-ja-jambini-yinyung, dani-yung ni-yambini na-God-jinyung ana-lhaawu, \q1 \v 49 ‘Ngaya nga-burraa yuwaani aarrwar. \q2 Yagu wugurraayung anaani-rruj ana-lhal, wiijamana ngawu-lhal-wan.ngana. \q1 Yuga nugawaj nimbaa-ḏayii ana-wumurrng? Marri ba-yaminggarrang aadani?’ ni-yamaa na-Buunggawa. \q2 ‘Yuga ngaya aniga-wuy ngaynjaarri marri ajiga-rruj ngaynjanga-yangina? \q1 \v 50 Nga-warra-maṉdhangi ngayawi-nyinyung-mirri marang.’\x + \xo 7:50 \xt Isaiah 66:1-2.\x* \m Dani-yung ni-yambini na-God, na-nidhaawu-yung.” \p \v 51 Na-Stephen ni-wuguuguni ni-magini-wugij. “Nugurru aadanu nurru-yina-baḏa-waḏaḏ! Aadanu ana-lhirribala, waari nigawi-nyinyung-magaa na-God. Manaami mana-warang waari numbunaa-gawanggang na-God, nguynju wugurraayunggaj warruburru-yung warra-Gentile! Anubani-yung nii-lhambumana anubani ana-Maṉngulg Mawurr! \v 52 Warruburru warra-miyn-ngambara nugurri-nyinyung, warra-wungarri-dhijgaa warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God. Nugurru nuu-yamana warruburru-yung-jii! Warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung, wunaa-jambini anubani ana-lhaawu, wuu-yambini nubagi-yung-jinyung na-maaḻamburrg-jung-jinyung, na-nimuwaj-jung Jesus. Yagu warruburru warra-miyn-ngambara warra-wini warruburru-yung wurru-yamba-yambini-yinyung. Marri nubagi na-maaḻamburrg-jung, nuunaaladi-waa, nuunu-wini, nugurru. \v 53 Anubani-yung ana-lhaawu-runggal, ana-angel nangguuni, na-God-gala. Yagu waari nugurru nimbirri-yandhurrbangaa ana-lhaawu.” Dani-yung ni-yambini na-Stephen. \s1 Warruburru-yung ambunu-ngawijgana na-Stephen. \p \v 54 Warruburru warra-waḻya-waḻya, dani-yung wii-yaynjangani anaani ana-lhaawu. Anubanila-wala aḏaba wuu-riyaldhiyn. Marri wuu-raba-ra-bangaynjini, wunu-wurrij-bang-bindiyung. \v 55 Yagu niga naagi-yung na-Stephen niindharwiiyn Maṉngulg Mawurr-windiyung. Anubanila-wala arrwiyaj ni-mal-nayn, ni-warranggayn, anubani wu-milhiynjini yuwaagu arrwar, na-God-duj. Anubani-yung ni-lhaay bagu Jesus, walawalamag na-God-duj. \v 56 Anubani-yung na-Stephen ni-yamayn, “Yigaj, anaani ana-wumala aḏaba wu-gara-wawalhiyn. Nubagi na-runggal-yung na-Jesus, bagi aḏaba ni-lhara walawalamag na-God-duj.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 57 Warruburru warra-waḻya-waḻya wurru-warang-gambamadhini marang-mirri, marri wurraaḏangi yanggarrwar. Nga wurraagulhaynjiyn warraawurru-yung marri wunu-bilhargayn na-Stephen. \v 58 Anubanila-wala wunaarrgini ana-wumurrng-gala yuuguni aarabarabalu-wuy. Marri wunaambaḻgaa ṉuga-mirri. \p Warruburru-yung wurraawaḻangi-yinyung, wunu-lhajbini-yinyung, maadama-yung wirrima-burrangi mana-yaaḻi, ambunaambaḻgaa yungguyung. Naagi waḻyinyung, bagu mana-yaaḻi wirrima-burrangi raga-ragij a-mun-duj. Na-ni-muwaj-jung naagi ni-mayini Saul. \p \v 59 Anaani-yung wunaambaḻgaa naagi-yung na-Stephen. Marri ni-yamayn “Buunggawa Jesus, nimba-yarrijgiyn ngayawi-nyinyung ana-wiri.” \v 60 Marri ni-ḻandharrdhangayn nga niiḏangi, ni-yambini “Buunggawa, yagi nunggawanggi anaani anaaladi, warraawurru bambaagajij-garruyn.” Dani-yung ni-yamayn, marri ni-ngawiiyn aḏaba naagi-yung na-Stephen. \c 8 \s1 Na-Saul ani-waṉijgina ana-wungarri warruburru-wuy wurru-jambarrgina-wuy. \p \v 1 Niga naagi-yung na-Saul, bagu nga ni-wawanggini, “Yuu, aadanu wiij-maṉdhiiyn, naagi ni-ngawiiyn,” ni-yamayn. \p Ngarrubagi-rruj ngarraaḻirr, warraawurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, warraawurru-yung warraa-maṉdhangi runggal magarrangaynji, anubani-rruj ana-Jerusalem. Warraawurru-yung aḏaba wu-maṉḏajaarriyn wubani a-lhal-aynbaj-baj wurru-yanggi, Judea-wuy marri Samaria-wuy. Yagu warraawurru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung bagu-wugij wugurru wurru-burri, wubani-rruj Jerusalem. \p \v 2 Yagu warraawurru-yung wunu-ngaynbandangi-yinyung warruburru-yung na-God, warraawurru-yung wurru-yanggi wunu-miyn na-Stephen nga wunu-wurrdhangi. Warraawurru-yung wunu-warrngayuyn-bindiyung. \v 3 Yagu naagi-yung nigaayung na-Saul nima-maṉdhangi runggal-windiyung magarrangaynji, warruburru-yung-guy wuu-jambarrgini-yinyung. Naagi-yung ni-yanggi wubani a-wumurrng, yuuguni aaynbaj-guy a-wumurrng-guy. Anubanila wani-warra-raba-rabalini warraawurru-yung wani-warraarrgini, waḻya-waḻya marri maṉaṉung. Wani-lharrgandi yuuguni, wani-dhidangi. \s1 Anubani ana-mamanunggu ana-lhaawu anggu-yaarri wubani-wuy a-Samaria-wuy. \p \v 4 Warruburru-yung wurru-man-jarramayn-jinyung anubanila ana-Jerusalem-gala, warraawurru-yung wuu-rajaarriyn, wuu-ngarra-janggi yuuguni a-lhal-aynbaj-baj a-lhal-wuy. Warraawurru-yung warra-magaa warra-wurru-wurruj-guy ana-lhaawu. \v 5 Naagi-yung na-Philip ni-yanggi buguni wubani a-wumurrng-guy, wubani-rruj a-lhal wu-mayini Samaria. Wani-magaa arraarrawindi wurru-wurruj ana-lhaawu na-Jesus-inyung. “Niga na-runggal-yung na-Messiah,” ni-yamaa, wani-magaa lhaawu. \p \v 6 Warraawurru-yung warra-garnyirrimba wuu-yanggi bagu, nga wunu-yaynjangani na-Philip. Naagi wunu-nani malnguj ni-waṉbini. \v 7 Warraawurru-yung aladi man.gurrg wu-burri wugurri-rruj arrawindi warra-wurru-wurruj-duj. Marri anubani ana-man.gurrg wu-ngarra-gaḏangi angudu marri wu-warra-rabalangi. Arraarrawindi wurru-wurruj waari warraawurru amburru-wirbi-wirbirini. Marri mulung-arrgi-yung waari amburru-yangga-yanggi. Marri anubanila-wala aḏaba wurru-maṉdhiiyn. \v 8 Warraarraarrawindi wurru-waḻaaḻarrangi, anubani-yung-duj ana-wumurrng. \p \v 9 Nigaayung naagi-yung na-nimuwaj-jung Simon. Ni-burri bagu a-wumurrng-duj. Naagi ni-waṉgal. Anubani-rruj ana-Samaria, warraawurru-yung wurru-wurri-ḻaḻmayn. “Ngaya anaani nga-runggal!” ni-yamaa. \v 10 Arraarrawindi wurru-wurruj waa-runggu-runggal marri warra-mulung-aynbaj, warraawurru-yung wurru-yanggi nga bagu wunu-yaynjangani. “Naagi na-waḻyinyung niwu-waṉagana lhuḏ na-God-jinyung!” wurru-yamaa. \v 11 Wunu-yaynjangani naagi-yung yamba ni-burri wubani-yunggaj, ni-waṉbini, marri bani-yung wurru-wurri-ḻaḻmayn. \p \v 12 Niga naagi-yung na-Philip wani-yiyini yij-mamaaḻang ana-lhaawu, warruburru-yung-jinyung warru-mandag na-God-jinyung marri na-Jesus Christ-inyung. Marri wunu-yaynjangani. Anubagu waniimbara-ngambijgaa warraawurru-yung, waḻya-waḻya marri maṉaṉung. \v 13 Nga naagi-yung na-Simon nigaayung ni-jambarrgiiyn. Anubanila na-Philip aḏaba naambara-ngambijgaa. Naagi-yung na-Simon nu-garrindharrmangi na-Philip, anuguni ni-yanggi niga buguni ni-yanggi. Naagi-yung na-Simon niwu-nani malnguj marri yij-mamaaḻang lhuḏ-mirri ni-waṉbini-yinyung na-Philip. Anubanila-wala na-Simon naagi-yung ni-wurri-ḻaḻmayn. \p \v 14 Warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung anubani-rruj ana-Jerusalem, warraawurru-yung wurraawanggini wubani-yung a-Samaria-yinyung ana-lhaawu, warruburru-yung-jinyung warra-wurru-wurruj wuu-jambarrgini anubani na-God-jinyung ana-lhaawu. Warraawurru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung waadurru-yung warra-lharrgang naawiṉi Peter marri John. \v 15 Wini-yanggi Samaria-wuy. Nga naawiṉi-yung wini-yanggi waanii-jambini na-God-guy. Wunu-yandhawiwandi na-God yungguyung ambaniini Maṉngulg Mawurr. \v 16 Ana-Maṉngulg Mawurr yamba waari anubani anggu-dhirridangi wurrugu, wugurri-wuy. Naagi-yung na-Philip niga waniimbara-ngambijgaa, anaani-yung muwaj na-runggal-yung-jinyung na-Jesus-inyung. Dani-yung-bugij niga. \v 17 Wuguṉi naawiṉi-yung na-Peter marri na-John wini-yanggi, waani-waṉagaa marang-mirri. Anubani-yung anuwagala ana-Maṉngulg Mawurr wu-dhirridangi wugurri-wuy. \p \v 18 Ngijang naagi-yung na-Simon wani-nani naawiṉi-yung, waani-waṉagaa-yinyung, marri na-God waniini anubani-yung ana-Maṉngulg Mawurr. \v 19 Anubani-yung ni-yamayn na-Simon, “Ngaya anambiiyn wuṉuga nuguṉi-wuy. Nuguṉiiyung ngirriiyn bagalu lhuḏ, nguynju yadhu ngayaayung yungguyung ngamba-waṉagana, nguynju yadhu ana-Maṉngulg Mawurr anggu-yaarri wugurri-wuy.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 20 Nigaayung na-Peter nu-yambalmayn, “Nugawi-nyinyung anu-ṉuga ari anggu-jadugiiyn, marri nugaayunggaj! Anaani God waniiyii warra-wurru-wurruj-guy. Yuga nagang banu-bayarra-gang na-God? \v 21 Nagang anaani waari ba-burrangang anaani-rruj ana-lhaawu-rruj. Na-God ninii-nayii nugawi-nyinyung anaandhiri. Ninii-nayii aadanu ana-lhirribala, waari baandhurrg-magaa. \v 22 Aḏaba ba-wurrij-biḻibiḻingiyn, aadanu anaaladi nunggaṉbini-yinyung. Marri ba-yambina na-Buunggawa-wuy. Nunggu-ngaynbandangi aadanu anaaladi. Yagu ari aniigajij-garruyn. \v 23 Nga-marrbuy nagang aadanu nu-margirajaa. Anaaladi anaani nunggu-radbumana.” Dani-yung na-Peter nu-magaa. \p \v 24 Nigaayung na-Simon anubani-yung nu-yambalmayn, “Nimbaa-jambina na-Buunggawa-wuy, nguynju yadhu yagi yungguyung wu-waṉbiyn ngayawi-wuy, wubani-yung nuynjambini-yinyung,” ni-yamayn. \p \v 25 Naawiṉi-yung na-Peter marri na-John waani-magaa warruburru-yung-guy warra-wurru-wurruj-guy. Waani-magaa anubani-yung na-Jesus-inyung ni-waṉbini-yinyung, marri na-Buunggawa-yinyung ana-lhaawu. Naawiṉi-yung aḏaba wini-yanggi Jerusalem-guy. Waani-yiyini naawiṉi-yung, wini-yanggi a-lhal-wurraayung-baj, wubani-rruj a-Samaria. Naawiṉi mamanunggu lhaawu winiwu-yarrijgini. \s1 Na-runggal-yung na-waḻyinyung anubanila ana-lhal ana-Ethiopia. \p \v 26 Anubanila-wala ana-angel na-Buunggawa-yinyung wu-yanggi nga ninggu-magayn na-Philip-guy. “Ba-ḻaḻagiiyn marri ba-yaarri yuuguni wagiyaj, wubani-wuy amaadi, amubamala a-Jerusalem-gala marri wubani a-Gaza-wuy maadi-yaarri. Manubama maadi-yaarri a-lhal-aṉḏarrg-baj,” wu-yamayn ana-angel. \p \v 27 Nga naagi-yung ni-yanggi. Nigaayung naaynbajung waḻyinyung anubani-yung-jinyung ana-lhal wu-mayini Ethiopia. Naagi-yung niwu-narrangi-yinyung, naagi-yung wini-yagaynjini-yinyung ngarra-queen anubani ana-Ethiopia-yinyung. Naagi-yung naa-narrangi-yinyung wubani a-wuṉuga. Naagi-yung ana-wulhu-wulhurr ni-yanggi Jerusalem-guy, nu-warraarriwaa na-God. \p \v 28 Aḏaba naagi-yung niigini a-Ethiopia-wuy. Manaama-yung ni-yabaynjini nga manubama-yung ngimaarrgini jarrangu. Anaani niwu-nani wubiba, wu…bani-yunggaj naagi-yung Isaiah na-ja-jambini-yinyung. \v 29 Anubani-yung Maṉngulg Mawurr ninggu-magayn na-Philip, “Ba-yaarri, marri bama-warubaj-gang amubama-wuy.” \p \v 30 Nigaayung naagi na-Philip ni-yarbiyn amubama-wuy. Aba nu-yaynjangani, niwu-nani wubiba na-Isaiah-yinyung. Nga na-Philip ni-yamayn, “Yuga nagang nu-marrbuy anaani nunggu-nayii-yinyung?” \p \v 31 Nigaayung ni-yamayn “Warraaynbaj waari ngaya ngambambi-marrbuy-waa. Ngaya anaani nga-maḻaḻadi ana-lhaawu,” ni-yamayn. “Baaṉiyn, ba-yabaynjang, ba-burrangang yaaji.” \p \v 32 Anaani ana-wubiba niwu-nani-yinyung, anaani-yung wu-yamana, \q1 “Anaani wiijamana, naadagi-yung na-waḻyinyung wunu-yarrijgini, nguynju yungguyung ambunu-wini. Nguynju a-jib-jii ni-yamana. \q2 Anubanila-wala ni-ramadhan-ngu-dhidiyn, waari ani-yambini. \q1 Nguynju yaga wudanu a-jib wu-muḏaḏbi wubani-yung yaga wu-jir-wulguldhii. \q2 \v 33 Warraawurru-yung wunaambulijgang naadagi-yung na-waḻyinyung, waari yamba ambunaa-gaṉbini ana-maaḻamburrg. \q1 Warraaynbaj yagi warra-wurryuwi warra-mijburrayung. \q2 Nigawi-nyinyung ana-wiri anaani wu-yarini anaanila-wala ana-lhal,”\x + \xo 8:33 \xt Isaiah 53:7-8.\x* \m wu-yamana anaani ana-wubiba. \p \v 34 Naadagi-yung na-runggal-yung nu-yamijgayn na-Philip-guy, ni-yamayn “Yangi-nyung yuga naadagi aadanu wu-yambina-yinyung ana-lhaawu? Yuga na-Isaiah nii-jambini nigawi-nyinyung-jinyung? Yagu naaynbajung-jinyung?” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 35 Nigaayung na-Philip ni-yamayn, “Naadagu na-nimuwaj-jung Jesus,” ni-yamayn. Nga nu-magaa na-Jesus-inyung anubani ana-lhaawu. Anaani-yung ni-magini aani-yung-jinyung a-wubiba-yinyung a-wulhu-wulhurr-inyung, marri anubanila-wala aaynbaj-jinyung wubani ngijang a-wubiba. \p \v 36-37 Anubani-yumbaa wini-yanggi manaadi-waj. Wini-yanggi… winiwu-lhangarrmayn guugu. Nga nubagi-yung na-waḻyinyung ni-yamayn “Yaani yagu guugu! Yaaji aḏaba nimbaambara-ngambijgana, yuga wiij-maṉdhina?” \v 38 Nubagi-yung ngu-lhangijgayn ngarrubagi ngarra-jarrangu. Nga naawiṉi-yung wini-ngarra-ngu-garrajiyn, aḏaba wini-yanggi wubani aa-gugu-wuy. Nga naagi-yung na-Philip wini-lhalgaa, naambara-ngambijgaa bagu. \p \v 39 Naawiṉi-yung wini-ḻaḻagiiyn, anubanila anaa-gugu-wala, aba anaani-yung Maṉngulg Mawurr ninggu-yarini naagi-yung na-Philip. Nga naadagi-yung na-waḻyinyung waari anu-nani, anubagu ambini-yagaynjini. Anubanila-wala aḏaba naagi-yung ni-yanggi, ni-waḻaaḻarrangi. \p \v 40 Nga naagi-yung na-Philip ni-waliyn aḏaba anubani ana-lhal wu-mayini Azotus. Anubani-yung ni-yanggi wubani-waj a-wumurrng-baj, anaani wani-magaa anaani mamanunggu-yinyung lhaawu. Ni-yanggi… wani-magaa… nga ni-waliyn wubani-wuy a-Caesarea-wuy. \c 9 \s1 Nubagi-yung na-Saul ani-jambarrgina. \r Acts 22:6-16, 26:12-18 \p \v 1 Nigaayung naagi-yung na-Saul ni-yamijgini ambaniimana warruburru-yung wunu-garrindharrmangi-yinyung na-Buunggawa. Ni-yanggi na-runggal-yung-guy na-priest-jung-guy. \v 2 Naagi-yung na-Saul nu-yandhawiwaa, “Nimbiiyn wubiba, nguynju yadhu ambanggu-marrbuy-waa warruburru-yung warra-Jew ana-Damascus-jinyung ngayawi-nyinyung,” ni-yamayn. Naagi-yung niwu-ngaynbandangi ani-yanggi Damascus-guy nguynju ambani-radbini, warruburru wunu-garrindharrmangi-yinyung na-Jesus, manaadi na-Buunggawa-yinyung wirrimaadi-lharrmangi, wiijamaa. Ambani-yarrijgini Jerusalem-guy, warra-waḻya-waḻya marri warra-maṉaṉung. \p \v 3 Ni-yanggi a-yarrmayarrmaj ana-lhal. Ni-yanggi… niwu-warubaj-gaa ana-Damascus-duj aḏaba. Nga runggal wu-lhalmbaarriyn marri wu-milhiyn nigawi-wuy, \v 4 nga ni-rabini aaban-guy. Nga niwu-yaynjangang yang, wu-yambiyn nga wu-yamaa, “Saul, Saul, a-yangi yungguyung nagang nimba-wungarri-dhijgana ngaya?” \p \v 5 “Yangi-nyung yuga nagang aadanu Buunggawa?” ni-yamayn na-Saul. “Ngaya-waj anaani Jesus. Yaani ngaya-waj aadanu nimbaarragayangijgana-yinyung” ni-yamayn. \v 6 “Ba-ḻaḻagiiyn, ba-yaarri Damascus-guy. Nga bagu wa-magang ba-yaminggarrina-yinyung,” ni-yamayn na-Jesus. \p \v 7 Warruburru-yung warra-waḻya-waḻya wurraanggarra-yanggi-yinyung na-Saul, warraawurru-yung wurraarragarra-lhangayn, waari ambuu-yambini. Wurraawanggini ana-yang wu-yambini, yagu waari ambarra-nani warra-wurruj. \v 8 Na-Saul ni-ḻaḻagiiyn anaaban-gala, nga ni-ba-ḏalgayiyn. Yagu waari ani-warranggaa. Nga warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya wunaaṉa-ṉimaa wunu-yarrijgini Damascus-guy. \v 9 Anubagala waari ani-nguni marri ani-waḻ-nguni, ngi-wulaynbaj ngarraaḻirr. \p \v 10 Bagu waḻyinyung ni-burri Damascus, na-nimuwaj-jung Ananias. Naagi-yung ni-wuryarrangi, nu-nani na-Buunggawa. Na-Buunggawa nu-yamijgayn, “Ananias”. “Yaani ngaya, Buunggawa,” nu-yambalmayn. \p \v 11 Nigaayung na-Buunggawa nu-yamijgayn, “Ba-ḻaḻagiiyn nga ba-yaarri wubani wu-mayina amaadi-wandhurrg-guy, a-wumurrng na-Judas-inyung. Nga bamba-yandhawiwang nubagi-yung-jinyung na-waḻyinyung-jinyung a-Tarsus-inyung, na-nimuwaj-jung Saul. Niga ni-yamba-yambini na-God-guy. \v 12 Nga ni-wuryarrangi, nu-nani waḻyinyung na-nimuwaj-jung Ananias. Nga ni-yanggi nga ni-marang-ngu-burrangayn nigawi-nyinyung ana-marang nguynju yadhu ani-warranggaa ngijang.” Dani-yung ni-yamayn na-Buunggawa. \p \v 13 Nigaayung na-Ananias nu-yambalmayn, “Buunggawa, arrawindi warra-wurru-wurruj ngambi-yamijgaa naagi-yinyung na-waḻyinyung alaaladi-yinyung ni-waṉbini warra-wurru-wurruj-guy ana-Jerusalem-duj. \v 14 Nga warruburru-yung waa-runggu-runggal wunaa-garrarrangi wubiba, ambani-radbumana warruburru nimbi-warraarriwana-yinyung,” ni-yamayn na-Ananias. \p \v 15 Yagu na-Buunggawa nu-yamijgayn “Ba-yaarri, yagu yamba ngaya nga-wajbariyn ngayawi yungguyung ngambanii-mijgalmina. Ambani-magana ngayawi yungguyung a-muwaj, warra-wurru-wurruj waari-yinyung warra-Israel, marri warruburru warra-narri-yinyung. \v 16 Nga ngayaajbaj nganu-bajiyina ani-warragayii ngayawi yungguyung.” Dani-yung ni-yamayn na-Buunggawa. \p \v 17 Anubanila naagi-yung na-Ananias ni-yanggi marri ni-yabiyn a-wumurrng-duj anubani-rruj na-Saul. Marri ni-marang-ngu-burrangayn nigawi-rruj marri ni-yamayn, “Murruyung Saul, na-Buunggawa ngani-lharrgang. Niga-waj-mirri na-Jesus, ni-rabaliyn-jinyung amaadi-rruj anubani-yung nuynjanggi anubagala. Ngani-lharrgang nguynju yadhu baarranggang ngijang, marri baandharwiiyn Maṉngulg-mirri Mawurr.” Dani-yung ni-yamayn na-Ananias. \p \v 18 Lhugaajgiyalawaj, nguynju wubayag-jii a-ngujija wu-lhalhariyn nigawi-nyinyung-gala mana-bagaḻang na-Saul, marri ni-warranggayn. Marri ni-ḻaḻagiiyn marri na-Ananias naambara-ngambijgaa. \v 19 Nga ni-nguni marri ni-waḏa-waḏaḏ-mayn. \s1 Na-Saul ambani-magana warruburru-yung, na-Jesus-inyung ana-lhaawu. \p Na-Saul ni-burri ari ma-ngargu mana-miyn.nganga, warruburru-rruj warra-wurru-wurruj wurru-jambarrgini-rruj ana-Damascus-duj. \v 20 Ana-wulhu-wulhurr ni-yanggi a-synagog-guy, nga aḏaba ni-lhangayn marri wani-magaa warra-wurru-wurruj na-Jesus-inyung na-niwiyayung na-God-jinyung. \p \v 21 Warraarrawindi-lhangu wurraawanggini-yinyung, warraawurru-yung wurru-wurri-ḻaḻmayn. Marri wurru-yandhawiwaynjini, “Yuga yaagi na-waḻyinyung wani-wini-wini-yinyung warra-wurru-wurruj ana-Jerusalem-duj, warruburru-yung wunu-warraarriwaa-yinyung nubagi-yung na-waḻyinyung na-Jesus? Yuga yaagi ambani-mani warruburru-yung warra-wurru-wurruj, ambani-radbumana marri ambani-yarrijgina waa-runggu-runggal-wuy?” Dani-yung wurru-yamaa. \p \v 22 Yagu nigaayung na-Saul wani-magaa, wu-waṉiyn ana-lhuḏ ni-wij-baḏa-waḏaḏ-gayn. “Na-Jesus niga na-Messiah, na-runggal-yung,” ni-yamaa. Wani-bajiyini anaani-yung yijgubulu anubani ana-lhaawu. Marri warra-Jew, wurru-bu-burri-yinyung ana-Damascus-duj, warraawurru-yung wurru-muḏaḏbiyn, waari ambunu-yambalmaa niga. \p \v 23 Malanga-baḏag ni-burri ana-Damascus. Waadurru-yung warra-Jew wugurraayung wuu-yambiynjini wugurraajbaj. “Ngaanuumana naadagu,” wurru-yamayn. \v 24 Yagu nubagi-yung naaynbajung nu-magaa niga na-Saul. Warra-Jew waadurru-yung wurru-lhaay bagu wu-dhawang-duj. Anubagu wurru-burri miyn.ngu marri arrarra. Wunaa-garranggaa ambunu-wini yungguyung. \v 25 Yagu warruburru-yung wurru-marrbuy-maa-yinyung wunu-miyn miyn.ngu, wunu-burriyn wubani a-lhabara-rruj. Maadama-yung wirri-radbini anubani-yung ngaḏugu-mirri, ni-burrangayn nga wunu-dhirridini. Bagu gara wu-burri nga bagala wunu-lharrgang. Wunu-dhirridini yuuguni aaban-guy. \s1 Na-Saul ani-yaarri a-Jerusalem-guy. \p \v 26 Anubanila, aḏaba ni-yanggi Jerusalem-guy. Wani-ngaynbandangi naagi-yung amburraaynjaabu-maa warruburru-yung wurru-marrbuy-maa-yinyung. Yagu waadurru-yung wugurru wunu-yamayn naadagi-yung na-Saul. Waari yamba ambunaa-ngu-jambarrgini anubani ni-jambarrgiiyn na-Jesus-guy. \p \v 27 Yagu naagi-yung Barnabas nu-miyn na-Saul, nga aba nu-yarrijgini buguni wurru-marrbuy-maa-wuy, wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung-guy. Na-Barnabas naagi-yung wani-magaa “Naagi na-Saul nu-nani na-Buunggawa, wubama amaadi-waj. Na-Buunggawa naagi-yung nu-magaa. Anubani-rruj ana-Damascus, naagi ni-wurrij-baabara, ni-yambini wubani a-muwaj na-Jesus-inyung.” Dani-yung ni-yambini na-Barnabas. \p \v 28 Naagi-yung na-Saul bagu aḏaba wurraanggarra-ngu-burri, Jerusalem. Ni-yanggi wubani a-lhal-aynbaj-baj a-lhal. Ni-yambini anubagu ni-wurrij-baabara, wubani a-muwaj na-Buunggawa-yinyung, ni-yambini. \v 29 Wani-yambini warruburru-yung warra-Jew, warruburru-yung wuu-yambini-yinyung ana-lhaagi Greek. Warraawurru-yung wurru-wundi. Marri wunu-ngaynbandangi naadagi-yung ambunu-wini yungguyung. \v 30 Yagu warruburru warra-minilharri-yung wugurraayung wurru-marrbuy-mayn. Nga wunu-miyn naagi-yung na-Saul, wunu-yarrijgini wubani a-lhal Caesarea-wuy. Nga wunu-lharrgang, wubama ama-barrawu ma-yanggi Tarsus-guy. \p \v 31 Anubanila, warruburru wuu-jambarrgini-yinyung ana-Judea marri ana-Galilee, marri ana-Samaria, waadurru-yung wurru-lhamaamura. Wurru-waḏa-waḏaḏ-maa, marri wunu-yandhurrbangaa-wugij na-Buunggawa, marri anubani ana-Maṉngulg Mawurr wanggu-maṉmangi. Warraawurru-yung arraarrawindi wurru-wurruj wuu-yagaynjini. \s1 Nubagi-yung na-Peter ani-yaarri a-Lydda-wuy marri a-Joppa-wuy. \p \v 32 Naagi-yung na-Peter ni-yanggi a-lhal-aynbaj-baj a-lhal. Ni-yanggi yuuguni Lydda-wuy, warruburru-yung-guy warra-wurru-wurruj na-God-jinyung. \v 33 Naagi-yung na-nimuwaj-jung Aeneas, na-wurrujung, ni-burri bagu. Naagi-yung ni-lhangurrngandi anubagu ni-burri 8 anaagalhal-aḻirr. Waari naagi-yung ani-wirbirini, ni-murrgulhi-wugij ama-yaaḻi-rruj. Na-Peter naagi ni-yanggi buguni, \v 34 nga nu-mayayn, na-nimuwaj-jung, “Aeneas, na-Jesus Christ nini-maji-wana. Ba-ḻaḻagiiyn, marri nugawi-nyinyung mana-yaaḻi bamaarraabana.” Dani-yung ni-yamayn. Nigaayung lhugaajgiyalawaj ni-ḻaḻagiiyn. \v 35 Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-burri-yinyung anubani-rruj ana-Lydda marri ana-Sharon, waadurru-yung wunu-nani. Marri wunaa-ngu-jambarrgini na-Buunggawa. \p \v 36 Wugurraayung anubani-rruj ana-Joppa, bagu maṉinyung, ngarra-ngarrimuwaj-jung ngarraagi-yung Tabitha. Anaani wiijamana Greek-mirri ana-lhaagi, Dorcas, anaani wiijamana, deer. Ngarraagi-yung ngi-jambarrgini. Ngarraagi-yung ngi-waṉbini maaḻamburrg-galawaj warruburru-yung-guy warraambalalari-wuy. Ngarraagi-yung wangi-maṉmangi anubagu. \v 37 Anubani-yung ngi-lhangurrngang marri ngarraagi-yung ngi-ngawiiyn. Ngarraagi-yung wirringa-yarrbini ngarra-ngarringun.gu-yung, ngarraagi-yung wubani a-gara-rruj wirringa-burriyn, yuwaagu arrwa-garrwar. \p \v 38 Anubani-rruj ana-lhal ana-Lydda wu-ridiynjina wubani a-Joppa. Waadurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung warraawurru-yung wurru-marrbuy nubagi na-Peter ni-burri ana-Joppa. Nga waadurru-yung warra-lharrgang wini-wulawaa, wini-yanggi na-Peter-wuy. Nga naawiṉi-yung wunu-magayn, “Baaṉina, ba-nguḻu-nguḻug!” \p \v 39 Na-Peter naagi-yung, nigaayung aḏaba ni-yanggi, wurraanggarra-yanggi. Nga naagi-yung anubagu ni-waliyn, nga wunu-miyn aba wunu-yarrijgiyn a-gara-wuy. Warraawurru-yung warra-ngaya-ngayi anubagu wuu-ruguni, warubaj wurraalgarra-rawaynjini. Maadama-yung mana-yaaḻi wirrima-miyn nga wunu-bajiyini, ngima-maṉdhangi-yinyung ngaadagi-yung-jinyung ngarra-Dorcas, anubani-yunggaj-gala ngi-wiri-waj. \p \v 40 Naagi-yung na-Peter wani-warra-rabaliyn waadurru-yung, “Numbuu-rabalang yuuguni aarabarabalu-wuy,” ni-yamayn. Nga naagi-yung ni-ḻandharrdhangayn, nu-yambini na-Buunggawa-wuy. Anubani-yung ni-wiḻibiḻingiyn na-Peter, ni-yamayn ngu-mayayn “Tabitha, ba-ḻaḻagiiyn!” Ngigaayung ngarraagi-yung ngi-ba-ḏalgayiyn, ngi-warranggayn, ngunu-nayn naagi-yung na-Peter. Nga ngi-ḻaḻagiiyn. \v 41 Na-Peter ngu-waṉja-ḻaḻagayn, ngu-maṉmiyn. Nga warruburru-yung wanii-gaḏiyn na-Peter, “Numburraaṉiyn” wurru-jambarrgini-wuy marri warra-ngaya-ngayi-wuy. Nga wani-bajiyini, “Yaagi aḏaba ngi-wiri-mayn!” ni-yamayn. \p \v 42 Warruburru-yung warra-wurru-wurruj ana-Joppa-yinyung, warraawurru-yung wurraawanggini anubani anggiijaminggarrini. Nga warraawurru-yung arraarrawindi aba wuu-jambarrgini na-Buunggawa. \p \v 43 Naagi-yung na-Peter ni-burri anubagu na-nimuwaj-jung Simon, naagi ni-burri baḏag. Naagi-yung na-Simon niga ni-mijgalmini wubarriguḻag wurru-wini-wini-yinyung. \c 10 \s1 Na-Peter marri na-Cornelius. \p \v 1 Naagi waḻyinyung ni-burri Caesarea, na-nimuwaj-jung Cornelius. Naagi ni-runggal wurru-wiynji-wiynjini-yinyung warra-Roman. Warruburru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wurru-mayini “a-Italy-wala”. \v 2 Naagi-yung marri nigawi-nyinyung warra-mijgalgur-yung wunu-warraarriwaa na-God marri naagi-yung wani-maṉmangi warruburru-yung warra-Jew warraambalalari warra-wurru-wurruj, waniini arrawindi. Marri ni-yambini-magaa na-God-guy. \p \v 3 Aḏaba waadhaadharrwara-maa, waarrarra-giiyn angel na-God-jinyung. Ni-nayn, waarrarra-giiyn. Wu-yanggi nigawi-wuy nga wu-yamayn, “Cornelius.” \p \v 4 Anubani-yung ni-nayn, ni-ḏirrngawiiyn. Ni-yamayn “Buunggawa, yangi anubani?” \p Wugurraayung ana-angel ninggu-magayn, “Nagang aḏaba nuynjambini na-Buunggawa-wuy. Marri narriini warraambalalari-wuy. Na-God nuwaagila ni-burraa anaarrwar, ni-warra-nayii aadanu, marri nini-yaynjangayii. \v 5 Yagu nagang aadanu bamba-lharrgang waḻya-waḻya wubani a-Joppa-wuy. Nguynju yadhu ambunaagina waḻyinyung na-nimuwaj-jung Simon, ambunu-yarrijgina. Nubagi-yung ana-mij-gaynbaj ni-mayina Peter. \v 6 Naagi-yung winiinggarra-ngu-burraa-yinyung anubagu nubagi na-nimuwaj-jung Simon, wini-miyn-nguynju. Nubagi-yung a-wubarriguḻag-jinyung nima-maṉdhii. Anubani ana-wumurrng wu-lhaay yuwaagu ama-madhalag-duj.” Dani-yung ninggu-magayn ana-angel, wu-yambini. \v 7 Anubanila-wala ninggaarruyn, aḏaba wu-yanggi. \p Naagi-yung na-Cornelius wanii-gaḏiyn wini-wulawaa wunu-yandhurrbangaa-yinyung, marri naaynbajung, warruburrala-wala wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wunu-yagaynjini-yinyung. Naadagi-yung ni-jambarrgiiyn na-God. \v 8 Naagi-yung na-Cornelius wani-magaa wubanila-yung-galawaj wu-waṉbini. Marri wani-lharrgang Joppa-wuy, waadurru-yung. \v 9 Wurru-yanggi, marri yiibagi-rruj yi-waḻirr yiiynbaj wurru-warubaj-gini. Yaaji aḏaba ngi-waḻirr-lhangayn arrwar ngarraaḻirr. \p Wiij-nguynju, nigaayung naagi na-Peter ni-yanggi, ni-wiḏangi yuuguni a-wumurrng-baj. Nga bani-yung ni-yambini na-God-guy. \v 10 Naagi-yung ni-marryaadiyn, yangi anubani-yung ani-nguni? Anubani ana-wumurrng-duj anubani ana-marrya, wurraarra-ngu-bu-burrangi aḏaba. Niga naagi-yung na-Peter aḏaba ni-wuryarrangi, ambarrj. \v 11 Ni-warranggayn, ana-wumala wu-gara-wawalhiyn. Aynbaj anuwagala ma-dhirridangi, nguynju ama-yaaḻi-yii ma-yamaa. Maadama-yung mana-yaaḻi, yaajijila maarra-ḻi-waṉagini yuwaagu ama-ngu-dhig marri amaaynbaj-duj amaaynbaj-duj amaaynbaj-duj maarra-ḻi-waṉagini. Anuwagala ma-dhirridangi. \v 12 Aaynba-gaynbaj-jinyung anubagu wu-warra-ngu-burri, bulugi, ḻirrag, ngurudhu, aynba-gaynbaj-jinyung. \v 13 Anuwagala yang wu-yamayn, “Ba-ḻaḻagiiyn Peter, marri buumana ba-nguyii.” \p \v 14 Na-Peter nigaayung ni-yamayn “Yagi Buunggawa! Waari aadanu nga-ngang-jinyung, anubujujung. Ana-lhaawu-runggal wu-yamana ‘Yagi nu-ngi anubujujung, waaladi,’” ni-yamayn. \p \v 15 Wugurraayung ana-yang wu-yamayn, “Na-God aadanu ni-mayana wu-mamanunggu-yinyung. Yagi aadanu nu-mayi nundaaladi-yamawi aadanu.” Dani-yung wu-yamayn. \p \v 16 Anaani-yung wu-mal-bulaynbaj-gala wu-waṉini. Anubani bagu wu-bu-burri… aḏaba waagiyn arrwiyaj wu-lharrbang-gaagiyn. \p \v 17 Nga naagi-yung na-Peter ni-walharaguni “Yangi anubani wiijaminggarrina?” \p Warraawurru-yung na-Cornelius-inyung wani-lharrgandi warra-wulu-wulaynbaj, bagu aḏaba wurru-waliyn wubani a-wu-dhawang-duj nigawi-rruj. Anubani-yunggaj warra-yandhawiwandi “Aniga-rruj nubagi ana-wumurrng na-Simon-jinyung, ni-burraa?” \p \v 18 Anubani-yung wurraaḏangi, “Yuga yaagi na-Simon Peter?” \v 19 Na-Peter niga nubagi ni-wawanggini wubani aambarrj-jinyung. \p Anubani ana-Maṉngulg Mawurr wu-yamayn “Yaawurru wurru-wulaynbaj waḻya-waḻya, nugaayung nimbi-raguna. \v 20 Ba-ḻaḻagiiyn, marri ba-dhirridang. Numburraanggarra-yaarri. Yagi nunggalharagi, ngaya-waj yamba waadurru ngarra-lharrgang,” wu-yamayn. \p \v 21 Na-Peter ni-dhirridiyn bagu ni-yamayn “Yaani ngaya, na-waḻyinyung ngii-raguni-yinyung. A-yangi yungguyung nugurru nurru-yanggi?” \v 22 Wugurraayung wurru-yamayn, “Nubagi na-Cornelius, na-runggal-yung wurru-wiynji-wiynjina-yinyung. Nubagi-yung naambaḻamanijung, marri nu-ngaynbandii na-God. Niga-waj nani-lharrgang nurru. Warruburru-yung warra-Jew wurru-marrbuy, nubagi-yung niga ni-mamanunggu. Anubani-yung maṉngulg angel ninggu-magaa, marri anaani nani-lharrgang nugawi-wuy, nguynju yadhu nagang ba-yaarri nigawi-wuy ana-wumurrng-guy, marri ani-wawanggina wubani a-lhaawu ba-yambina-yinyung.” Dani-yung wunu-magaa warra-waḻya-waḻya. \p \v 23 Nigaayung na-Peter wani-yandhawiwandi, “Numburraaṉiyn yaaji ngayawi-rruj numburru-burraa.” \p Warraawurru-yung wurru-yaay bagu. Nga bani-yung ana-ngamugijgaj wurraagiyn aḏaba. Na-Peter aḏaba naagi-yung wurraanggarra-yanggi. Marri mulung-arrgi-yung minilharri-yung, wurraanggarra-yanggi wubani a-Joppa-wala. \p \v 24 Ngarrubagi-yung ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr wurru-yanggi-rruj, naadagi-yung bagu aḏaba ni-burri na-Cornelius, wani-rangarrangi. Wanii-gaḏiyn nigawi-nyinyung warra-mijgalgur-yung marri wurru-guwaj-gaynjini-yinyung. \p Warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya marri naagi-yung na-Peter, aḏaba wurru-waliyn bagu anubani ana-lhal wu-mayini Caesarea. \v 25 Naagi-yung na-Peter ni-yabiyn wubani a-wumurrng-guy. Yagu nigaayung na-Cornelius bagu nu-raganmayn. Ni-yanggi naagi-yung na-Cornelius, ni-ḻandharrdhangayn na-Peter-rruj raga-ragij a-mun-duj. \p \v 26 Niga na-Peter ni-yamayn “Ba-ḻaḻagiiyn, ngaya anaani nga-wurruj!” marri nu-waṉja-ḻaḻagayn. \p \v 27 Naagi-yung winiinggarra-yanggi, wini-yambiynjini. Na-Peter ni-warranggayn, wani-nayn arraarrawindi wurru-wurruj wurraambargaliynjini. \v 28 Wani-magaa, “Nugurru aadanu nurru-marrbuy, nurru anaani warra-Jew warrubawi-yung ana-lhal-aynbaj-gala-yinyung ambu-yaarri, yagi warrubawi-yung nurraalgurwaynji, marri yagi narra-wagari. Yagu na-God ngani-magaa ngaya anaani, ‘Warraarrawindi warruburru-yung aḏaba wurru-maṉdhiiyn, yagi barra-mayi barraaladi-yamawi,’ ni-yamayn, ngani-magayn. \v 29 Naagi na-Cornelius nganii-gaḏiyn, ‘Baaṉina.’ Yagu yamba na-God-jinyung anubani ana-lhaawu, ngaya nga-waṉini nugurri-wuy, waari nga-lhaabini. A-yangi yungguyung nugurru ngirri-ngaynbandii?” Dani-yung ni-yamayn na-Peter. \p \v 30 Na-Cornelius nigaayung ni-yamayn, “Ngi-wulaynbaj ngarraaḻirr, ngarraagi-rruj ngi-nguynju ngarraaḻirr, nga-yambini na-God-guy ngayawi-rruj anaani ana-wumurrng-duj. Lhugaajgiyalawaj naagi waḻyinyung, ngalngalngaluj mana-yaaḻi ni-yabini, ni-lhaay raga-ragij ngayawi-rruj. \v 31 Ni-yamayn ‘Cornelius, nagang na-God nini-yaynjangani aadanu nunggaṉbina-yinyung aniij-mamaaḻang-galawaj. \v 32 Bamba-lharrgang waḻya-waḻya Joppa-wuy, nguynju yadhu ambunaagina na-Simon. Nubagi-yung ana-mij-gaynbaj ni-mayina Peter. Naagi-yung winiinggarra-ngu-burraa-yinyung anubagu nubagi na-nimuwaj-jung Simon, wini-miyn-nguynju. Nubagi-yung a-wubarriguḻag-jinyung nima-maṉdhii. Anubani ana-wumurrng wu-lhaay yuwaagu ama-madhaḻag-duj.’ Dani-yung ni-yamayn na-waḻyinyung. \v 33 Lhugaajgiyalawaj-gaj ngarra-lharrgang wini-wulawaa waḻya-waa, marri aadani-yung nuynjanggi ngayawi-wuy. Marri yaani aḏaba nurru-burraa. Nigaayunggaj na-God yaagi, ngurraanggarra-yagaynjina. Anaani nurru naambu-wawanggina aniga-yung na-Buunggawa nini-yayn ana-lhaawu, anaarrawindi-lhangu.” Dani-yung ni-yamayn na-Cornelius. \p \v 34 Nga nigaayung na-Peter wani-yambini warraawurru-yung-guy warra-wurru-wurruj-guy. Ni-yamaa, “Yigaj, aḏaba nga-marrbuy na-God yij-mamaaḻang ngarrani-maṉmani warraarrawindi-lhangu. \v 35 warrubawi-yung-maynji ambunu-yandhurrbangana-yinyung marri ambu-burraa maaḻamburrg-galawaj, na-God ambani-waṉagana. Wiiya warrubawi-yung ana-lhal-aynbaj-gala warru-mandag. \p \v 36 “Nugurru nurru-marrbuy anubani ana-lhaawu niwu-lharrgang nurri-wuy warra-wurru-wurruj-guy ana-Israel-inyung, anubani anaambaḻaman ana-lhaawu anubani-yung-jinyung niga na-God waari ngambani-wungarri-dhijgang aḏaba, yagu yamba na-Jesus-gala. Na-Jesus Christ ni-Buunggawa warraarrawindi-lhangu. \v 37 Nugurru nurru-marrbuy wu-waṉina runggal, ana-lhal ana-Israel, ana-wulhu-wulhurr ana-Galilee, anubani-yumbaa na-John wani-magaa ana-lhaawu waniimbara-ngambijgaa-yinyung. \v 38 Marri nurru-marrbuy na-Jesus ana-Nazareth-jinyung. Na-God niwaar-warryangi nigawi-rruj Maṉngulg Mawurr marri ana-lhuḏ. Nga ni-yanggi a-lhal-waj, ni-waṉbini ambaḻaman, wani-maji-waa warruburru nubagi na-baḏirrnya-yung wani-warragayangijgaa. Niga yamba na-Jesus, God nigawi-rruj, nu-maṉmangi. \p \v 39 “Marri nurru anaani, nuunaa-ja-jambina-yinyung anaarrawindi-lhangu na-Jesus ni-waṉbini-yinyung ana-lhal-waj ana-Israel marri ana-Jerusalem. Nga wunu-wini na-Jesus, wunu-marang-barra-raani wuḏangag-duj. \v 40-41 Yagu na-God nu-ḻaḻagayn wunu-wini-wala, ngi-wulaynbaj ngarraaḻirr malgadhaadharri. Nga nu-rabalijgaa nurri-rruj, anaani nuunaa-ja-jambina-rruj, waari warraarrawindi-rruj. Nurru nurru-nguni marri nurraaḻ-nguni nigawi-rruj na-Jesus, anubani-yumbaa ni-ḻaḻagiiyn-gala ana-ngawij-gala. \v 42 Nga nani-magaa nurru naanaa-jambina warra-wurru-wurruj-guy, nigawaj na-God ni-wajbariyn niga na-Jesus ngambani-nguynju-nguynjijgana-yinyung, ngurru-wiri-yinyung marri warruburru wurru-ngawini-yinyung. \p \v 43 “Marri warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung anu…bani-yunggaj, wurru-magini nigawi-mirri na-Jesus. Wurru-yamaa, ‘warraarrawindi-lhangu ambunu-garrindharrmani-yinyung nigawaj, burru-yung ambaniigajij-garruyn aniij-galaaladi, nigawi-mirri ana-lhuḏ ana-muwaj.’” Dani-yung ni-yamaa na-Peter, na-nidhaawu-yung. \p \v 44 Bagu ni-yambini-rruj na-Peter, wu-dhirridiyn Maṉngulg Mawurr warruburru-rruj warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj wunu-yaynjangani-yinyung nigawi ana-lhaawu. \v 45 Nga warruburru-yung warra-Jew wurru-jambarrgini-yinyung, wurraanggarra-yanggi-yinyung ana-Joppa-wala na-Peter, warruburru-yung wurru-wurri-ḻaḻmayn. Na-God yamba niwaar-warriyiyn nigawi bayarra, anubani ana-Maṉngulg Mawurr, warruburru-wuy warra-Gentile-wuy, wugurraayunggaj. \v 46 Wugurru wurraawanggini, wugurraayung warra-Gentile wurru-yambini ana-lhaagi anaaynbaj-jinyung ana-lhaawu, marri wunu-warraarriwaa na-God, ni-runggal-windiyung. \p \v 47 Niga na-Peter ni-yambini, “Warraawurru-wuy warra-wurru-wurruj wirri-miyn ana-Maṉngulg Mawurr nguynju ngagurri-yii. Yagi warra-lhambu warra-wurruj, ngaambaambara-ngambijgana guugu-mirri, aliyung?” \v 48 Nga wani-yamijgaa, marri warraambara-ngambijgaa naagila-rruj ana-muwaj na-Jesus Christ. \p Anubanila wunu-magaa, “Numburru-burraa nurri-rruj, ari ama-ngargu mana-miyn.nganga,” wurru-yamayn. \c 11 \s1 Na-Peter ambani-magana warruburru-wuy, anubani-rruj ana-Jerusalem. \p \v 1 Warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung marri warra-minilharri-yung anubani-rruj ana-Judea, warruburru-yung wurraawanggiyn warra-Gentile-inyung ana-lhaawu, warra-Gentile waadurru-yung wurraawanggini ana-lhaawu na-God-jinyung. \v 2 Naagi-yung na-Peter nigaayung ni-yanggi Jerusalem-guy. Warra-mulung-arrgi-yung, waadurru-yung wugurraayung wuu-jambarrgini warra-wulmurr-gaa-inyung, anubagu wurru-wundi naagi-yung na-Peter. \v 3 Wurru-yamaa, “Nagang aadanu nuynjanggi warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy waari-yinyung amburru-wulmurr-gini, marri nurraanggarra-nguni ana-marrya!” wurru-yamayn. \p \v 4 Nigaayung na-Peter wani-magaa anubagu anaarrawindi-yinyung wu-waṉbini, anubani-yung ana-wulhu-wulhurr marri wu-dhaag-mana-rruj-jinyung. \v 5 Ni-yamaa, “Anubani-rruj ana-Joppa nga-burri. Nga-yambini na-God-guy. Marri ngawu-nani anaambarrj. Anaaynbaj ngawu-nani, nguynju ama-yaaḻi-yii ama-runggal, yaajijila maarra-ḻi-waṉagini maadamu mana-yaaḻi yuwaagu ama-ngu-dhig marri amaaynbaj-duj amaaynbaj-duj amaaynbaj-duj maarra-waṉagini. Anuwagala ma-dhirridangi, nga warubaj ngayawi-rruj. \v 6 Anubani-yung ngaarranggayn, wurrugu, ngaarra-nani anubani-yung bulugi, ḻirrag, ngurudhu, aynba-gaynbaj-jinyung. \v 7 Nga-wawanggiyn anubani ana-yang, wu-yamayn ngayawi-wuy, ‘Peter, ba-ḻaḻagiiyn, buumana marri ba-nguyii.’ \p \v 8 “Yagu ngaayung nga-yamayn ‘Yagi, Buunggawa! Waari aadanu nga-ngang-jinyung, waari nga-ngi ana-ramadhan-duj, anubujujung. Ana-lhaawu-runggal wu-yamana, nurru anaani waari nurru-ngi anubujujung, waaladi.’ Dani-yung nga-yamayn. \p \v 9 “Yagu ana-lhaawu nganggu-yambalmayn, yuwaagala aarrwar-wala, ‘Na-God aadanu ni-mayana wu-mamanunggu-yinyung. Yagi aadanu nu-mayi nundaaladi-yamawi aadanu,’ wu-yamayn. \v 10 Aadani-yung wu-waṉbini wu-mal-bulaynbaj-gala. Anubani-yung waagiyn yuuguni arrwiyaj. \p \v 11 “Anubani-yung lhugaajgiyalawaj waḻya-waḻya wurru-yanggi wubani a-wumurrng-guy. Naagi-yung aynjaabu-nyung waḻyinyung wani-lharrgang Caesarea-wala. \v 12 Yagu ana-Maṉngulg Mawurr nganggu-magayn, ‘Ba-yaarri, numbuu-yagaynjina, yagi nunggadhuwi,’ wu-yamayn. Marri warraawurru marang-aynjaabugij marri jarranggay naa-murruyung-gaang, wurraanggarra-yaarri yaawurru. Marri nurru anaani-yung nurru-yanggi nubagi-wuy a-wumurrng-guy. \p \v 13 “Yagu nigaayung nani-magaa, ni-nani angel. Wu-lhaay wubani nigawi-rruj a-wumurrng-duj, dani-yung ni-yamayn. Ana-angel wubani ninggu-magayn ‘Bamba-lharrgang waadurru warra-waḻya-waḻya Joppa-wuy. Nubagi ni-ni-muwaj-jung ni-mayina Simon, ana-mij-gaynbaj Peter, ambunaagina. \v 14 Naagi-yung ani-mayina nagang aadanu marri nugawi-nyinyung nurraalgurmaynjina-yinyung, nguynju yadhu numburru-wiri-mang.’ Dani-yung ngani-magaa naadagi-yung na-waḻyinyung.” \p \v 15 Naagi-yung na-Peter ni-yambini-wugij. “Marri anaani nga-yambini. Anubani-yung ana-Maṉngulg Mawurr wu-dhirridangi wugurri-wuy, wubani-yung nguynju wu-dhirridangi ngagurri-wuy ana-wulhu-wulhurr, wiijamaa. \v 16 Ngaawanggini ni-yamayn na-Buunggawa anubani ana-wulhu-wulhurr, ni-yamayn ‘Na-John, niga naniimbara-ngambijgaa guugu. Yagu ngaya anambaambara-ngambijgana Maṉngulg-mirri Mawurr.’ Ni-yamayn na-Buunggawa dani-yung. \v 17 Nugurru nurru-marrbuy? God niga-waj waniini aadani ana-Maṉngulg Mawurr wugurri-wuy warra-Gentile-wuy, wiij-nguynju, ngagurraayunggaj ngarraniini ngagurru nguu-jambarrgina na-Buunggawa na-Jesus Christ. Yuga ngaya-waj nganu-lhambiyn na-God?” Dani-yung ni-yambini na-Peter. \p \v 18 Warruburru-yung wurraawanggini-yinyung anaani-yung, wurru-muḏaḏbiyn. Anubanila-wala wunu-warraarriwaa na-God-guy. Wurru-yamayn “Na-God wani-yayn warra-Gentile-wuy, wugurraayunggaj, marri wurru-wurrij-biḻibiḻingiyn, anubanila-wala amburru-wiri.” Dani-yung wurru-yamaa. \s1 Warruburru-yung wurru-jambarrgina-yinyung anubani-rruj ana-Antioch. \p \v 19 Anubani-yunggaj, wunu-wini yaga na-Stephen. Anaani-yung wirrima-maṉdhangi magarrangaynji, warruburru-yung-guy wuu-jambarrgini-yinyung. Anubanila-wala, waadurru-yung aḏaba wurru-yanggi a-lhal-waj aaynbaj. Warra-mulung-arrgi-yung wurru-yanggi juju…j yuuguni Phoenicia-wuy marri Cyprus-guy marri Antioch-guy. Warra-magaa anubani-yung ana-lhaawu, yagu warruburru-yung-jinyung-bugij warra-Jew. \v 20 Yagu warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wuu-jambarrgini-yinyung ana-Cyprus-jinyung marri a-Cyrene-yinyung, warruburru-yung wurru-yanggi Antioch-guy. Anubagu wuu-yambiynjini warruburru-yung warra-Gentile. Anubagu warra-magaa na-God-jinyung ana-lhaawu, na-Buunggawa-yinyung na-Jesus. \v 21 Anubani-yung ana-lhuḏ na-Buunggawa-yinyung wu-burri. Arrawindi warra-Gentile wuu-jambarrgiiyn. Wurru-waṉijgini na-Buunggawa-wuy. \p \v 22 Wugurraayung wurru-jambarrgini-yinyung ana-Jerusalem, wurraawanggini anubani-yung-jinyung. Nga waadurru-yung wunu-lharrgang na-Barnabas, ni-yanggi Antioch-guy. \v 23 Naadagi-yung anubagu ni-waliyn. Wani-nayn-jinyung anubagu, na-God wani-walgaṉmaa, waadurru-yung warra-wurru-wurruj. Marri ni-waḻaaḻarriyn windiyung. Marri anubagu wani-magaa, “Numburru-jambarrgina-wugij marri numbunu-ngaynbandii-wugij na-Buunggawa” ni-yamaa. \p \v 24 Naagi na-Barnabas, naagi-yung ni-mamanunggu windiyung na-waḻyinyung. Naagi-yung niindharwiiyn Maṉngulg-mirri Mawurr marri ni-jambarrgiiyn windiyung. Warraawurru-yung arraarrawindi wurru-wurruj wurru-waṉijgini na-Buunggawa-wuy. \p \v 25 Ngijang anubanila-wala na-Barnabas naagi-yung ni-yanggi Tarsus-guy. Naagalhaga-lharrmangi na-Saul. \v 26 Anubagu nu-lhangarrmayn. Anubanila nu-lhala-miyn nga wini-yanggi Antioch-guy. Naadiṉi-yung wini-yanggi anubagu, nga bagu wuu-yambiynjini warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, aynjaabugij manaarmag. Anubagu warra-yiyini arrawindi wurru-wurruj. \p Anubani-rruj ana-lhal Antioch, waadurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung warra-mayaa warraawurru-yung warru-mu-muwaj Christian. \p \v 27 Anubani-yumbaa, warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God, wurru-yanggi yuwaagala Jerusalem-gala yuuguni Antioch-guy. \v 28 Naagi-yung na-nimuwaj-jung Agabus, anaani-yung Maṉngulg Mawurr ninggu-magaa. Anaani-yung ni-lhangayn, wani-magaa wubani-yung aagalhal-aḻirr-inyung. “Waari anaaṉbana marri waari ana-marrya,” ni-yamayn. Anubani-yung wu-waṉbini, waari yamba ana-marrya, anubani-yumbaa naadagi-yung na-Claudius ni-buunggawa-maa, anubani-rruj ana-Rome. \p \v 29 Aadani-yung ana-lhaawu, waadurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, wurru-yamayn “Warraawurru naambaa-dharrganjii, warruburru-yung warra-minilharri warruburru ana-Judea-yinyung, marri naamba-maṉmani. Warruburru-yung ambirri-waṉagana-maynji anaarrawindi, ngagurraayung, ambiiyn arrawindi.” Dani-yung wurru-yamayn. \v 30 Nga waadurru-yung warriini na-Barnabas marri na-Saul, ngurrji. Nga anaani-yung ambaanii-jarrijgini yungguyung. \p Aḏaba anubanila, waanii-baṉagana anaani ana-ngurrji, wini-yanggi Jerusalem-guy, warruburru-wuy warra-mijiwanggu-wuy. \c 12 \s1 Angel aninggu-rabalijgang na-Peter, anubanila wu-dhi-dhidina-wala. \p \v 1 Anubani-yumbaa, naagi-yung na-Herod, anubani-yung wani-radbini mulung-arrgi-yung wuu-jambarrgini-yinyung, anima-maṉdhangi yungguyung runggal magarrangaynji. \v 2 Warraawurru-yung wani-magayn wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, ni-yamayn “Naadagu numbunuumana na-James, galiwanga-mirri,” ni-yamayn. Naagi-yung na-James, na-nilharri-yung na-John-jinyung. \v 3 Naagi-yung na-Herod ni-marrbuy warruburru-yung warra-Jew wurraaḻaaḻarrangi naagi yamba nu-wini yungguyung na-James. \p Warraawurru-yung wani-magayn wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, wunu-bilhargayn na-Peter, nigaayunggaj. Wubani-yung yaga a-marrya wurru-maṉdhangi, nga waari anggu-wuḻbuḻwandi, dani-yumbaa anaani-yung wu-waṉbini. \v 4 Naagi-yung wunu-miyn, na-Peter, nga nu-yarrijgini wunu-dhidiyn. Nga anubagu ni-dhidini-rruj naagi-yung, waadurru wurru-mulung-bulal-wulal, waadurru-yung, wunu-narrangi na-Peter, ngamugijgaj warra-mulung-arrgi-yung, wiijamaa, marri adharrwara, marri miyn.ngu, marri ngamugijgaj. Ni-yamayn na-Herod, “Wurrugu, anubani-yung anaani wiijamana wu-yaḻdhangi-yinyung, wubani-yunggaj, nga bani-yung marri naagi nganu-yarrijgina na-Peter warra-wurru-wurruj-guy nga bagu ambunu-lhajbang.” \p \v 5 Wurrugu, wunu-waṉagaa-wugij naagi-yung na-Peter, bagu ni-radbidhi. Warraawurru-yung wugurraayung wuu-jambarrgini-yinyung, wuu-yambini arrwiyaj, wunaa-jambini-wugij wurraandha-wuguuguni. \p \v 6 Anubanila-wala na-Herod naagi-yung ni-wijangani, ni-yamayn “Bagu wurrugu ngaynjaarri, nganu-mang na-Peter marri nganu-yarrijgina warra-wurru-wurruj-guy anaagaray.” \p Amudama-yung-duj ama-miyn.nganga, nigaayung na-Peter ni-yaay. Nga anubagu wini-wulawaa wunu-narrangi wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wurriilmura wurru-yaay. Niga naaynbajung ana-wagagala-yinyung ni-burri, ni-waṉja-radbiyn, nga na-Peter nu-waṉja-radbang, niga naaynbajung ni-yamayn, ni-radbiyn niga nubagi-yung, yuuguni ḻibiḻibala nu-waṉja-radbang. Wugurraayung warra-mulung-arrgi-yung yuwaagu wu-dhawang-duj wurraarragarra-lhi. \p \v 7 Lhugaajgiyalawaj angel na-Buunggawa-yinyung, wu-rabaliyn. Anubagu ana-lhirribala anaani wu-lhalmbaarrangi. Wu-yanggi ana-angel, ninggu-yarrdiyn, nu-marayanggayn. “Ba-ḻaḻagiiyn, ba-nguḻu-nguḻubiiyn aḏaba!” wu-yamayn. Aadani-yung ni-radbidhi-yinyung aḏaba wu-ngarrdiyn, wu-wulagiynjiyn wu-lhalhariyn nigawi-wala. \p \v 8 Wu-yamayn “Ba-ngudaabiyn, marri ba-mun-jabiyn.” Anubani-yung nii-jarrijgini, wu-waṉbiyn. Marri wu-yamayn “Amudamu ba-yabiyn ama-yaaḻi, marri baaṉiyn aḏaba nimba-ga-garri-yurang,” wu-yamayn. \p \v 9 Anaani-yung na-Peter naagi-yung ni-ga-garri-yurangi aani-yung a-angel. Naagi-yung ni-nani anaani-yung ana-angel wu-waṉbini-yinyung, yagu ni-waḻamin-jamaa anaani ambarrj. \v 10 Aadani-yung ni-ga-garri-yurangi aḏaba. Warruburru-yung a-wulhu-wulhurr-inyung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wurraarragarra-lhi, waani-mulung-jaḻgiwayn. Ngijang warruburru-yung anaaḻagaḻa-yinyung wurraarragarra-lhi. Anubani-rruj-jinyung anaaynbaj ngijang anu-dhawang-duj wu-maṉdhini-yinyung iron, wubani-yung wu-rabalangi-yinyung wugurri wirri-gara-wawalhijgaa-yinyung, aadani-yung anu-dhawang anubagu aḏaba wugurraajbaj wu-gara-wawalhiyn. Ni-ga-garri-yurangi-wugij, ni-rabaliyn anuguni. Niga anuwaagu anaarabarabalu-rruj ni-ga-garri-yurangi amaadi-waj. Bani-yung aḏaba anaani ana-angel ninggaarruyn niga. \p \v 11 Anubanila, ni-wijangang maaḻamburrg-bindiyung. Nga ni-yamayn “Nga-marrbuy aḏaba anaani, na-Buunggawa ni-lharrgang anaani ana-angel. Nubagi-yung na-Herod-jinyung nganii-gaṉbini-yinyung, anubanila na-Buunggawa ngani-miyn, ngani-yarrijgini anubani-yung-gala. Warruburru warra-Jew wurraan-jamana, ngambaniimana, nga-ngawang. Yagu waari aḏaba wu-waṉbi.” \v 12 Dani-yung ni-yamayn. \p Naagi-yung na-Peter ni-yanggi yuuguni a-wumurrng-guy ngarra-Mary-wuy. Ngarraagi-yung nga-rriibi-yung na-John-jinyung, naagi-yung na-nimuwaj-jung ngijang anaaynbaj ni-mayini Mark. Nga waadurru-yung arraarrawindi wurru-wurruj bagu wurru-burri. Wuu-yambini arrwiyaj. \v 13 Naagi-yung na-Peter ni-yanggi, niwu-waḏbaḏiyn wubani wu-dhawang-duj. Ngarraagi-yung ngaḻaynjinyung, bagu wangi-yandhurrbangaa-yinyung ngi-burri, ngarra-ngarrimuwaj-jung Rhoda. \v 14 Naagi-yung ni-yambini, yuwaagala aarabarabalu-wala, yagu ngarraagi-yung ngi-wawanggiyn, ngunu-yang-nguynju-gayn na-Peter. Ngarraagi-yung ngi-waḻaaḻarriyn, yagu ngi-warandhalabiyn, aadani waari angiwu-gara-wawalhijgaa. Bagala-yung-galawaj ngi-wawanggiyn aba yuuguni ngi-wuwaḻgayn, nga aba wangi-magayn “Na-Peter yuwaagi aarabarabalu-rruj!” ngi-yamayn. \p \v 15 Wugurraayung warruburru-yung wirringa-magayn “Nagang aadanu numban-gaagidhiyn!” \p Ngi-yamayn “Girrjag! Ngubindi-windiyung!” \p Waadurru-yung wurru-yamayn “Aadanu nu-nani angel nigawi-nyinyung, waari na-Peter-magaa.” \p \v 16 Yagu nigaayung naagi na-Peter niwu-waḏbaḏangi-wugij bagu wu-dhawang-duj, ni-wuguuguni. Waadurru-yung wuu-yanggi bagu, nga wunaa-ngu-gara-wawalhijgayn. Nga wunu-nayn, ni-lhaay, wunu-nguynju-gayn, anubani wurru-waḻaaḻarriyn windiyung, ni-waliyn-gala anubagu. \v 17 Anaani-yung ni-marang-ngangarawini wugurri-wuy, nguynju yungguyung yagi yungguyung waadurru-yung ambu-yambini. Anubagu wani-magaa na-Buunggawa-yinyung nu-yarrijgini anubani ni-radbidhi-wala. Ni-yamayn “Nugurru numburru-magana na-James marri ngagurri-nyinyung naa-murruyung-gaang nambarra-magana,” ni-yamayn. Naadagi-yung na-Peter waniirruyn anubagu, aḏaba ni-yanggi yuuguni a-lhal-aynbaj-guy. \p \v 18 Anubani aḏaba ana-ngamugijgaj, warruburru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung waadurru-yung wunaagalhaga-lharrmangi na-Peter. Yagu anubagu niiri. Wurraalharaguni warraawurru-yung. Nga wurru-yamayn “Aniga-wuy ni-yanggi?” \v 19 Na-Herod naadagi-yung wani-lharrgandi warraawurru-yung waḻya-waḻya, wunaagalhaga-lharrmangi nigawi wurraandha-wuguuguni wunaaga-raguni. Yagu waari ambunu-lhangarrmaa. Naadagi-yung waadurru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wani-yandhawiwandi. Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung-guy wani-magayn, waadurru-yung ambarra-wini, waadurru-yung yamba wurraaladi. \s1 Na-Herod ani-ngawang. \p Nubagi wani-narrangi-yinyung na-Herod naagi-yung aḏaba ni-yanggi yuwaagala Judea-wala, ni-yanggi yuuguni Caesarea-wuy. Nga bagu ni-burri. \v 20 Naagi-yung anubani-yunggaj wani-wurrij-bang waadurru-yung warra-wurru-wurruj ana-Tyre-yinyung marri ana-Sidon-jinyung. Nga anaani, wugurraayung waadurru-yung warra-wurru-wurruj aḏaba wurru-muṉḏugayn, nga wurru-yanggi na-Herod-guy. Nga wunu-yambini naagi-yung na-Blastus. Naagi-yung naa-bardhangi nubagi-yung na-Herod. Nga waadurru-yung warra-wurru-wurruj, wunu-guwaj-gaa nubagi-wuy na-Blastus-guy. Waadurru-yung ngijang wunu-yandhawiwandi na-Herod-guy, wurru-yamayn “Nimbiiyn lhamaamura. Nurru anubani ana-marrya nurru-nguyii, aadanu wu-yaarri banila nugawi-wala a-lhal-wala.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 21 Ngarrigadhuwa ngarraaḻirr, naagi-yung na-Herod ni-yabini magadhuwa yaaḻi, nubagi niwu-narrangi-yinyung na-waḻyinyung-jinyung ma-yamaa, ni-yabini. Nga anubani ni-yanggi, nga ni-burrangayn ni-biḻaj-gudhangayn arrwar. Nga naagi-yung ni-yambini arrawindi lhaawu. \p \v 22 Warraawurru-yung warra-wurru-wurruj wurru-yamaa, wurraaḏangi “Anaani ana-lhaawu ana-lhawadhawarra-yinyung, waari na-wurrujung-jinyung-magaa!” Wuu-yama-yamaa dani-yung, naadagi-yung-guy. \v 23 Wugurraayung ana-angel wu-yanggi, ninggu-wang naadagi-yung na-Herod, nga ni-rabini. Naadagi-yung yamba waari ambani-magaa ambunu-warraarriwaa na-God-guy. Naadagi-yung nu-nguni maḏ aḏaba, nu-ngaṉngaṉdhangi, marri ni-ngawiiyn. \p \v 24 Yagu anaani ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung wu-rajaarrangi, marri arraarrawindi wurru-wurruj wuu-jambarrgiiyn. \p \v 25 Naawiṉi-yung na-Barnabas marri na-Saul bagu winiwu-jadugayn-gaj anaani aḏaba wini-mijgalmini anubani-rruj ana-Jerusalem. Anubagala winiigiyn aḏaba yuuguni Antioch-guy. Naadagi-yung na-nimuwaj-jung John, ana-mij-gaynbaj Mark, wurraanggarra-yanggi naadiṉi-yung-guy aḏaba. \c 13 \s1 Ana-Maṉngulg Mawurr anggu-wajbarina na-Saul marri na-Barnabas. \p \v 1 Anubagu ana-Antioch, waadurru wuu-jambarrgini-yinyung. Mulung-arrgi-yung waadurru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God, marri wugurraayung waadurru-yung warra-yiyini-yinyung warra-wurru-wurruj-guy. Yaawurru-yung warru-mu-muwaj. Barnabas, marri Symeon, anubani anaaynbaj ana-muwaj Niger. Lucius wubani a-lhal-inyung a-Cyrene-yinyung, marri Manaen, naagi-yung marri na-Herod, wini-wirrig-gaj wini-warradangi. Marri Saul. \p \v 2 Anubani-yumbaa waadurru-yung wunu-warraarriwaa na-Buunggawa. Waari warraawurru-yung amburru-nguni ana-marrya, wuu-yambini arrwiyaj. Wugurraayung Maṉngulg Mawurr wanggu-yambalmayn. Wu-yamayn anubani ana-lhaawu, “Nga-wijangani, Saul marri Barnabas diṉi-yumbaa ngambambii-mijgalmina. Nugurru nambarra-lharrgang aḏaba, ambini-waṉbina.” Aadani-yung wu-yamayn ana-Maṉngulg Mawurr. \p \v 3 Waari waadurru amburru-nguni ana-marrya, wuu-yambini-wugij. Nga anubani-yung bagu warraambara-waṉagaa naadiṉi-yung aḏaba. Marri anubanila aḏaba waa-lharrgang. \v 4 Wiijamaa anaani-yung, ana-Maṉngulg Mawurr wanggu-lharrgandi, naawiṉi-yung. \s1 Anubani-rruj ana-rilji wu-mayina Cyprus. \p Naawiṉi-yung aḏaba wini-yanggi Seleucia-wuy. Anubani wini-yabaynjiyn bagu ama-barrawu-wuy, aḏaba wini-yanggi yuuguni a-rilji-wuy wu-mayini Cyprus. \v 5 Anubagu winiidadiyn aba wini-yanggi yuuguni anubani ana-wumurrng ana-Salamis. Anubagu waani-magaa warra-wurru-wurruj na-God-jinyung ana-lhaawu, wubani-yung wu-mayini anaani-yung ana-wumurrng synagog, warra-Jew-yinyung. Naadagi-yung nigaayung na-John Mark wurraanggarra-yanggi bagu, wani-maṉmangi yadhu. \p \v 6 Anubanila-wala wurru-yanggi, wubani aaynbaj-guy a-lhal wu-mayini Paphos. Naagi-yung anubagu ni-burri naagi-yung na-nimuwaj-jung Barjesus, na-waḻyinyung. Naagi-yung ni-Jew. Anaani-yung ana-lhaagi anaani-yung Greek ni-mayini Elymas. Naagi ni-waṉgal, na-waḻyinyung. Ni-yamijgini na-ja-jambini na-God, yagu naagi-yung waari. \v 7 Naagi-yung ni-burri bagu nubagi-yung-duj wani-narrangi-yinyung-duj, naadagi-yung na-waḻyinyung na-nimuwaj-jung Sergius Paulus. Naagi-yung ni-yina-mamaaḻang. Naagi-yung niwu-ngaynbandangi ani-wawanggini ana-lhaawu na-God-jinyung. Nga ni-yamayn, “Nambarraagina nubiṉi na-Barnabas marri na-Saul.” Nga anubuguni yingga anubagu wini-waliyn. \p \v 8 Niga naadagi-yung ni-waṉbaaṉbini-yinyung anaaynba-gaynbaj-jinyung, anubagu waniiladi-yamawaa. Naadagi-yung na-waḻyinyung niga waari anaa-ngaynbandangi naadagi-yung niwu-narrangi-yinyung, ani-jambarrgini anubani ana-lhaawu na-God-jinyung. \p \v 9 Nigaayung naagi-yung na-Saul, ana-mij-gaynbaj anubani-yung Paul, naagi-yung niga niindharwiiyn Maṉngulg-mirri Mawurr. Nu-yi-nani na-nijilhal-yung. Nga ni-yamayn, \v 10 “Nagang aadanu na-baḏirrnya-yung-jinyung! Nunggawaḻangi malgarrawindi, barra-dhaayurrangi aḏaba malgarrawindi warra-wurru-wurruj. Nagang aadanu nunggu-wurrij-bangana anaarrawindi-lhangu aniij-mamaaḻang-jinyung. Wu-wandhurrg anaani ana-lhaawu na-God-jinyung, ngijang nunggu-wiḻibiḻingina, nunggaynbijgana aynbaj lhaawu nuynjambina. \v 11 Marri baawanggina. Ana-lhuḏ na-Buunggawa-yinyung wu-yaarri nugawi-wuy. Anaanila-wala aḏaba ba-bagaḻang-aladi-wiiyn. Yagi nungu-ni ngarraaḻirr, wurrugu marri.” Dani-yung ni-yambini na-Paul, naadagi-yung-guy nu-magaa. \p Anaani-yung naadagi na-waḻyinyung lhugaajgiyalawaj-gaj wu-waṉini wuuji marri a-ngududumaj. Anubanila-wala waari ani-warranggaa. Arrbidi ni-jarrarrangi, wani-ngaynbandangi naadagi na-waḻyinyung wurruj ambunaaṉa-ṉimaa yungguyung. \p \v 12 Nigaayung naadagi-yung wani-narrangi-yinyung wani-nani. Anubanila-wala aḏaba ni-jambarrgiiyn na-Jesus-guy. Naadagi-yung ni-wurri-ḻaḻmayn anaani ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung. \p \v 13 Nigaayung na-Paul marri warruburru-yung wurraanggaanggarra-yanggi-yinyung, warraawurru-yung aḏaba wurru-warrgang Paphos-gala. Anubanila wurru-warrgang ngarraagi ngaa-dhumbala, aba yuuguni wurru-yanggi Perga-wuy. Anubagu ana-runggal ana-lhal wu-mayini Pamphylia. Wurru-waliyn anubagu. Nigaayung na-John anubagala waniirruyn, aḏaba niigiyn yuuguni Jerusalem-guy. \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Antioch. \p \v 14 Naawiṉi na-Paul marri na-Barnabas, ngijang wini-warrgang yuuguni wini-yanggi Antioch-guy, anubagu ana-runggal ana-lhal wu-mayini Pisidia. Anubani wini-yanggi ngi-waḻirr-maṉngulg ngarraaḻirr aḏaba wini-yanggi wubani a-wumurrng-guy a-synagog-guy, nga wini-burrangayn. Warraawurru-yung wurru-waliynjini bagu Jew. \v 15 Naaynbajung anubani niwu-nani ana-lhaawu-runggal, marri anubani ana-lhaawu waadurru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God. Anubanila, wugurraayung warruburru-yung wii-narrangi-yinyung warra-waḻya-waḻya, aynbaj wurruj waa-lharrgang buguni, wu-yanggi na-Paul-wuy marri na-Barnabas-guy. Wu-yamayn “Murruyumbaa, ari nuguṉi niiniwu-waṉagana ana-lhaawu, ngirri-maṉmani yungguyung. Aḏaba nimbini-yambina, nambaani-magana warra-wurru-wurruj-guy.” \p \v 16 Naagi-yung na-Paul ni-lhangayn, marri ni-marang-ngangarawini ana-marang. Ni-yamayn, “Waḻya-waḻya warra-Israel, marri nugurru nurru-jambarrgina-yinyung na-God, numburraawanggina. \v 17 Ngagurru warra-Israel, ngagurri-nyinyung na-God, nigawaj ni-wajbarini warruburru warra-miyn-ngambara. Warruburru-yung a-lhal-aynbaj-gala wurru-burri anubani-rruj ana-Egypt. Na-God wani-maṉmangi, arraarrawindi wurru-wurruj wurru-burraa. Wani-yarrijgini ana-Egypt-gala runggal-mirri lhuḏ. \v 18 Wani-narrangi 40 anaagalhal-aḻirr, anubani-rruj anaagalhal-aṉḏarrg-duj. \p \v 19 “Marri anubani-yunggaj wugurraayung warraawurru-yung warru-mandag marang-aynjaabugij marri wurru-mulung-bulawaa, wurru-burri anubani-rruj ana-Canaan, ana-lhal. Anubani-rruj aḏaba wani-jadugayn, wuu-lhagarra-ngawini. Na-God wani-yayn warruburru-yung nigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj, anubani ana-lhal ana-Canaan wani-yayn. \v 20 Anubani-yumbaa 450 anaagalhal-aḻirr. \p “Anubanila-wala aḏaba, waniini warruburru-yung waa-narrangi-yinyung. Wurrugu marri, anubani-yumbaa naagi-yung na-Samuel ni-burri, naa-ja-jambini-yinyung. \v 21 Anubanila-wala, wunu-yandhawiwandi na-God, wurru-yamayn ‘Nimbiiyn waḻyinyung nambani-narrii-yinyung, ani-king-mana,’ wurru-yamayn. Marri na-God wani-yayn Saul, na-nimuwaj-jung, na-niwiyayung na-Kish-jinyung. Naagi-yung na-waḻyinyung warru-mandag na-Benjamin-jinyung. Naagi-yung na-Saul, wani-narrangi 40 anaagalhal-aḻirr. \p \v 22 “Naagi na-God nu-lhambang. Marri wani-yayn David, wani-narrangi-yinyung waadurru-yung. Anaani na-God ni-yambini anaani na-David-jinyung, ana-lhaawu. Na-God ni-yamayn ‘Nganu-lhangarrmayn ngaya David, na-niwiyayung na-Jesse-yinyung. Niwu-ngaynbandii nguynju ngayawi nga-ngaynbandii-yinyung anubani-yung. Ani-waṉbina anaarrawindi-lhangu anubani-yung nganu-magana-yinyung.’ Dani-yung ni-yamayn na-God.” \p \v 23 Naagi-yung na-Paul ni-yambini-wugij. “Na-God wani-lhalamayaa, warruburru-yung warra-Israel. Ngubindi-windiyung anubani ana-lhaawu. Ngarrani-yayn naagi-yung ngarrani-wiri-gana-yinyung. Naagi-yung ni-lhamarrangi na-David-guy. Naagi-yung na-nimuwaj-jung Jesus. \v 24 Anubani-yunggaj waniimbara-ngambijgaa-yinyung naagi-yung John, warra-magaa warruburru warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj warra-Israel, ‘Numburru-wiḻibiḻingiyn, marri anambaambara-ngambijgana nugurru.’ \v 25 Anubani-yumbaa wiij-dhamun.gurrg-maa, anaani-yung aḏaba na-John-jinyung ani-muḏaḏbangi anubani-yung ni-mijgalmini-yinyung. Anubani-yung ni-yamayn ‘Nugurru nurraaḻamin-jamana, nigawaj ngaya anaani. Ngaya-magaa anaani waari. Naaynbajung niga ni-lhamarrii dagila, ngani-ga-garri-yurii. Ngaya anaani waari ngandaambaḻaman-magaa, ngaya yagi ngama-ngarrgiwu manubami ni-mun-jabina-yinyung.’ Dani-yung ni-yamayn na-John.” \p \v 26 Na-Paul ni-magini-wugij anaani. “Murruyung-gaang, nugurru na-Abraham-jinyung warra-mijburrayung, marri nugurru warra-Gentile nuu-jambarrgina-yinyung na-God. Anaani ana-lhaawu ngarranggu-magana na-God-jinyung ngarrani-wiri-gana-yinyung. Anaani ana-lhaawu anaani wu-waṉina ngagurri-wuy. \p \v 27 “Warruburru wurru-burri-yinyung anubani ana-Jerusalem-duj, marri warruburru warra-narrangi-yinyung anubagu, wurru-maḻaḻadi na-Jesus. Wurru-maḻaḻadi anubani-yung wunaa-ja-jambini-yinyung anubani-yunggaj ana-lhaawu. Yagu anubani ana-lhaawu wii-lhaawu-lharrmangi-magaa, ngarrubagi-rruj ngarraaḻirr-maṉngulg. Wurru-wijangani, na-Jesus niiladi. Anubanila, wiijamaa anubani-yung ngubindi ana-lhaawu. \v 28 Ambii-lhangarrmaa waari anaaladi, nguynju yungguyung naadagi-yung yingga ani-ngawini. Yagu wunu-yandhawiwandi na-Pilate, ‘Banuumana.’ \v 29 Aadani aḏaba wurru-waṉbini. Wiijamaa, anubani ana-lhaawu wu-waṉini yijgubulu. Anubani-yung aḏaba ni-ngawiiyn. Marri wunu-lharrini ana-rangag-gala. Marri wunu-murrgulhi amubama ama-gara-rruj. \p \v 30 “Yagu God nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala. \v 31 Marri malgarrawindi niirrarra-gini warra-mulung-arrgi-yung-duj, warruburru-yung wurru-yanggi-yinyung Jerusalem-guy Galilee-wala, wurraanggarra-yanggi na-Jesus. Burru-yung warra-magaa warra-mulung-arrgi-yung-guy, na-Jesus-inyung ana-lhaawu. \v 32 Niiṉi anaani na-Barnabas, niiniwu-yarrijgina anaani ana-mamanunggu ana-lhaawu. Na-God wani-lhalamayaa warra-miyn-ngambara. \v 33 Bani-yung ngubindi, niwu-wandhurrg-gayn aḏaba anaani ana-lhaawu, anaani ngagurraa yungguyung, ngagurru anaani warra-mijburrayung, anubani-yumbaa nu-ḻaḻagayn na-Jesus ana-ngawij-gala. Anaani wiijamana, waarrarrina ana-Psalm, wiij-bulawaa, na-God ni-yamaa, \q1 ‘Nagang ngayawi-nyinyung na-nigi. \q2 Ana-yimbaj ngaya nugawi-nyinyung na-ninyarra.’\x + \xo 13:33 \xt Psalms 2:7.\x* \m Wu-yamaa anaani ana-wubiba.” \p \v 34 Na-Paul wani-magaa anaani ana-lhaawu, ni-wandha-wuguuguni ni-yambini. “Na-God niga nu-ḻaḻagayn anubani ana-ngawij-gala, naagi-yung na-Jesus waari ana-lhanggu wu-jadugi. Na-God ni-magini anaani ana-wubiba-rruj, \q1 ‘Ngaya anaani ngunaagajij-majgana, nguynju niga nganaagajij-majgaa anubani-yunggaj na-David. Marri ngunuuyii anaani ana-bayarra. Anaani wu-maṉngulg marri yijgubulu.’\x + \xo 13:34 \xt Isaiah 55:3.\x* \m Ana-wubiba anaani-yung wu-yamana. \p \v 35 “Anaani na-God ni-yamana, anubani anaaynbaj-duj ana-wubiba, \q1 Yagu yamba nagang yagi nimba-lharrgi anaabiyn-guy, \q2 marri ngayawi-nyinyung ana-ngun.gu waari waaladi-wi, ngaya yamba nugawi-nyinyung nga-maṉngulg anaani. \m Anaani wu-magina ana-wubiba wu-yamana.”\x + \xo 13:35 \xt Psalms 16:10.\x* \p \v 36 Na-Paul ni-yambini-wugij anaani ana-lhaawu. “Na-David anubani-yung niwu-yandhurrbangaa ana-lhaawu na-God-jinyung warra-mi…yn-ngambara-waj, anaani-yung ni-ngawiiyn. Nga naagi-yung wunu-wurrdhangi wubani aabiyn-guy, marri wugurraayunggaj warruburru-yung warra-miyn-ngambara warruburru-yung nigawi-nyinyung warra-mijgalgur-yung. Anubani-yung aḏaba ana-lhanggu nigawi-nyinyung aḏaba wu-jadugi. Yigaj! Ana-lhaawu anaani waari nigawi-nyinyung-jinyung ngaanggiij-burryuwiyn. \v 37 Yagu nigaayung naaynbajung na-Jesus, na-God nu-ḻaḻagayn-jinyung, naadagi-yung niga waari ani-yamaa nubagi-yung-jii, waari anggu-jadugini anubani ana-lhanggu. \p \v 38 “Wudani-yung-gala, murruyung-gaang, numburru-marrbuy, anaani ngana-magana nugurru, na-God niga nambaniigajij-garruyn anubani anaaladi, yagu yamba nubagi na-waḻyinyung, niga waari anggu-jadugini anubani ana-ngun.gu. \v 39 Naadagi-yung-gala na-Jesus-gala, nugurru-maynji numbuu-jambarrgiyn, numburru-warrbidi-mang anubani ana-lhaawu-runggal na-Moses-jinyung. Yagu anubani-yung ana-lhaawu-runggal waari ngambanggu-wiri-gaa. \p \v 40 “Aadanila-wala aḏaba numburru-dhi-maṉdhina. Anaanila-wala aḏaba anaaladi yagi yungguyung wu-rumi nugurri-wuy. Anaani wunaa-ja-jambini-yinyung anaani wurru-magina anaani ana-lhaawu. Na-God ni-yamaa, \q1 \v 41 ‘Nugurru ngirri-gaḻij-gana-yinyung, numburraalharaguna, marri numburru-jadugiiyn. \q2 Anaani ngaaṉbina-yinyung anaani ana-yimbaj, waari nuu-jambarrgi. \q1 Warraaynbaj-maynji warra-wurruj nambambi-magana, \q2 yagu waari-wugij nuu-jambarrgi.’”\x + \xo 13:41 \xt Habakkuk 1:5.\x* \m Dani-yung-galawaj na-Paul ni-magini, na-nidhaawu-yung. \p \v 42 Na-Paul marri na-Barnabas anubanila aḏaba wini-yanggi ana-synagog-gala. Warra-wurru-wurruj waadurru-yung warra-magayn naadiṉi-yung-guy, “Ngijang ngirri-magana ngarrubagi-rruj ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr-maṉngulg.” Dani-yung wurru-yamayn. \v 43 Warraawurru-yung warraarraarrawindi anubagu wuu-ngarra-ngu-burri-yinyung aḏaba wirriirruyn, wuu-ngarra-ḏaba-rabalangi. Warraawurru-yung arraarrawindi anubagu Jew marri warruburru-yung warra-mulung-aynbaj wurru-jambarrgini-yinyung na-God-guy, waadurru-yung warra-ga-garri-yurangi naadiṉi-yumbaa na-Paul marri na-Barnabas. \p Naadiṉi-yung waani-magaa waadurru-yung-guy. Wini-yamayn aadani-yung, “Numburru-wuguuguni numbuu-jambarrgina-wugij na-God-guy, anubani-yung nani-walgaṉmana-yinyung.” Dani-yung wini-yamayn. \p \v 44 Ngarrubagi-yung ngarraaḻirr-maṉngulg ngarraaynbaj-duj, warruburru-yung warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj anubani-yung-jinyung ana-lhal, wurru-yanggi buguni wurru-muṉḏugaa wubani a-wumurrng-guy. Waadurru-yung wirri-ngaynbandangi amburru-wawanggini na-Buunggawa-yinyung ana-lhaawu. \v 45 Wugurraayung warruburru-yung warra-Jew bagu wurru-burri, marri warra-nani, marri warra-margiriyn waadurru-yung-guy. Anubanila, wurru-wundangayn aḏaba na-Paul-wuy, wunu-rraani. Wurru-yamayn “Naadagu ni-wawaḻii ni-magina.” \p \v 46 Naawiṉi-yung wuguṉi na-Paul marri na-Barnabas, naawiṉi aḏaba anubagu wini-wurrij-baabara-mayn. Wini-yamayn “Ngana-magaa na-God-jinyung ana-lhaawu ana-wulhu-wulhurr, anaani wiij-maṉdhiiyn. Yagu nugurru waari nimbirri-ngaynbandang. Yuga nugurru waari nimbirri-ngaynbandang ana-wiri, anubani-yung anggu-wuguuguni-yinyung? Niiṉi anaani naambu-yaarri warruburru-wuy warra-Gentile-wuy. \v 47 Anaani yamba na-Buunggawa nani-magaa. Anaani ni-yamayn, \q1 ‘Anambiiyn yaani-yung numburru-mijgalmina-yinyung. \q2 Nugurru nimbirri-waṉagana anggu-lhalmbaarrii warruburru yungguyung warra-Gentile. \q1 Nguynju yadhu warruburru-yung amburru-marrbuy marri amburru-wiri yungguyung, \q2 warruburru-yung wurru-burraa-yinyung ana-malanganyanay, warra-mulung-arrgi-yung wugurraayunggaj.’”\x + \xo 13:47 \xt Isaiah 42:6, 49:6.\x* \m Dani-yung ni-yamaa na-Paul. \p \v 48 Nga wugurraayung warruburru-yung warra-Gentile wunu-yaynjangani, anaani ana-lhaawu. Anubani wurraawanggiyn aḏaba, wurru-wurrij-gaḻaaḻarriyn. Anubani aḏaba wunu-warraarriwaa-windiyung na-God, anaani yamba nigawi-nyinyung ana-lhaawu. Warra-mulung-arrgi-yung warruburru-yung na-God-jinyung ni-wajbarini amburru-wiri yungguyung anggu-wuguuguni, burru-yung wuu-jambarrgiiyn. \p \v 49 Anubani ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung, anaani wu-rajaarriyn wubani aaynbaj a-lhal-waj. \v 50 Yagu warruburru-yung warra-Jew wugurraayunggaj wuu-riyaldhiyn. Marri warra-magaa warruburru-yung-guy warra-maṉaṉung-guy warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung ana-lhaawu-runggal warra-Jew-yinyung, marri warruburru warra-waḻya-waḻya. Warruburru-yung wii-narrangi-yinyung anubani-rruj ana-wumurrng. Anubanila-wala aḏaba wuu-ngarra-ḏiyaldhiyn. Anaani-yung aḏaba wirri-maṉdhangi wungarri anubani-rruj, naadiṉi-yung-guy na-Paul-wuy marri na-Barnabas-guy. Anubanila-wala, naadiṉi-yumbaa waa-yarramijgayn, waa-lharrmangi anubanila-wala ana-lhal, na-Paul marri na-Barnabas. \p \v 51 Naawiṉi-yung wini-mun-jaljalini, mana-mangarag maadbarrwini. Anubanila yamba wugurru warraandirriyn yamba, wuguṉi wini-yanggi Iconium-guy. \v 52 Yagu wugurraayung anubagu wurru-marrbuy-maa-yinyung waadurru-yung wurru-waḻaaḻarrangi. Anubani-yung wuryangini anubani-yung Maṉngulg Mawurr anubagu wu-burri wugurri-rruj. \c 14 \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Iconium. \p \v 1 Anubagu ana-Iconium, na-Paul marri na-Barnabas yaawiṉi wini-yanggi wubani a-synagog-guy, warruburru-yung warra-Jew-yinyung. Anubagu wini-yambini warruburru-yung-guy warraarrawindi-wuy warra-wurru-wurruj-guy. Anubanila, arraarrawindi wuu-jambarrgiiyn, warra-wurru-wurruj, warra-Jew marri warra-Gentile. \v 2 Yagu warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung warra-Jew waari ambuu-jambarrgini. Warruburru-yung warraaladi-yamawaa warruburru-wuy wuu-jambarrgini-wuy, nguynju yadhu warruburru warra-Gentile waari ambuu-jambarrgini. \p \v 3 Anubagu wini-wurrij-baabara-mayn, wini-yambini-wugij na-Buunggawa-yinyung. Naawiṉi-yung wini-yambiynjini na-Buunggawa-yinyung, anubani-yung wani-walgaṉmaa-yinyung. Nigaayung na-Buunggawa warra-yiyini, naawiṉi-yung-jinyung ana-lhaawu yijgubulu. Naawiṉi-yung wani-maṉmangi, nguynju yadhu naawiṉi-yung wini-waṉbini malnguj marri aynba-gaynbaj-jinyung yij-mamaaḻang. \p \v 4 Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-burri-yinyung anubani-rruj ana-wumurrng, waadurru-yung wurru-wundi wugurraajbaj. Warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamaa, “Waadurru-yung warra-Jew wurru-maṉdhiiyn wugurru.” Wugurraayung warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamaa, “Naadiṉi na-God wani-lharrgandi-yinyung, naadiṉi-yung wini-maṉdhiiyn,” wurru-yamaa. \p \v 5 Warruburru-yung warra-Jew marri warra-Gentile marri warruburru-yung wii-narra-narrangi-yinyung, wurru-wijangani, warra-ngaynbandangi waadurru-yung ambarra-wini marri ambarraambaḻgaa. \v 6 Yagu naadiṉi-yung wini-wawanggiyn ana-lhaawu, naawiṉi-yung aḏaba wini-yarramayn, yuuguni wini-yanggi Lystra-wuy marri Derbe-wuy. Anubagu ana-runggal ana-lhal wu-mayini Lycaonia. Wini-yanggi wubani wu-ridiynjini-yinyung. \v 7 Anubagu wini-magini-wugij ana-lhaawu na-God-jinyung. \s1 Anubani-rruj ana-Lystra marri ana-Derbe. \p \v 8 Anubagu waḻyinyung bagu ni-burri anubani ana-lhal ana-Lystra-rruj. Naagi-yung waari ani-yangga-yanggi, niimbuḻwiyn ni-yamaa-wugij. \v 9 Ni-wawanggiyn, na-Paul-inyung anaani ni-magini. Na-Paul nu-yi-nani naadagi-yung na-wurrujung-guy. Na-Paul ni-yamijgini, “Naagi ni-jambarrgiiyn, ani-maṉdhiyn,” ni-yamayn. \v 10 Naagi-yung na-Paul anubani-yung ni-yambiyn, yanggarrwar, ni-yamayn “Ba-ḻaḻagiiyn, ba-lhangang!” Naagi-yung na-waḻyinyung ni-ḻaḻagiiyn, aḏaba ni-jarrarrangi. \p \v 11 Waadurru-yung warra-garnyirrimba naagi-yung wunu-nani. Anaani wurru-marrbuy, anaani-yung Paul ni-waṉbini yamba. Waadurru-yung wurraaḏangi, lhaagi-mirri wugurri-nyinyung-mirri, “Ana-lhawadhawarra! Anaani aḏaba nguynju warra-wurru-wurruj-jii, wu-yamana, wu-dhirridii!” wurru-yamayn. \v 12 Na-Barnabas naagi-yung wunu-mayaa na-nimuwaj-jung Zeus. Na-Paul yamba naagi ni-yambini arrawindi ana-lhaawu, wunu-mayayn Hermes, na-nimuwaj-jung. \p \v 13 Anubani ana-wumurrng na-Zeus-inyung, anaani wu-burri arabarabalu ana-wumurrng. Marri wunu-warraarriwaa bagu na-Zeus. Nubagi ni-yamba-yambini-yinyung anubani na-Zeus-inyung, anaani ni-yarrijgini muuri marri dhangarra, wubani wu-dhawang-duj wubani a-wumurrng. Naagi-yung marri warraarrawindi warra-wurru-wurruj, bagu amburru-nangaa ana-muuri nigawi yungguyung na-Paul. \p \v 14 Naawiṉi-yung na-Paul marri na-Baranabas, naawiṉi winiwu-lhaawu-yarrijgini-yinyung, wani-lharrgandi-yinyung na-God, naawiṉi aḏaba wini-wawanggiyn. Naawiṉi-yung winima-ḻaḻaani mana-yaaḻi, wini-wurrij-galadi-wini yamba. Naawiṉi-yung winiigulhaynjini buguni warra-mandagarrawindi-wuy. \v 15 Nga wini-yamayn “Gurruwaj, yagi nurru-waṉbi aadanu! Niiṉi anaani niini-wurruj, nugurri-yii niini-yamana! Anaani nganaa-jurangi ana-mamanunggu ana-lhaawu nugurri-wuy. Numburru-wiḻibiḻingiyn anaanila-wala, anaani aladi. Nugurru numbuu-jambarrgiiyn na-God, ni-wiri yamba. Niwu-maṉdhangi wumala marri anaani ana-lhal, marri mana-lhagayag marri anaarrawindi anubani anaaynba-gaynbaj-jinyung anaani wu-warra-ngu-burraa. \p \v 16 “Anu…bani-yunggaj, warra-wurru-wurruj wurru-waṉbini anubani-yung wirri-ngaynbandangi-yinyung, niga na-God wani-lharrgandi. \v 17 Yagu ni-waṉbini, nguynju yadhu warruburru-yung waari amburru-warandhalabini nigawi-wuy. Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wunaa-jambini, marri anubani-yung maaḻamburrg-jinyung nanii-gurrij-ngu-burri nugurri-wuy. Naniini marri wu-warra-rabini anaaṉbana, anubani anu-ngugulmung wu-warradangi maaḻamburrg-galawaj. Marri nurru-waṉagana marrya marri nurru-waḻarrandi, marri nurru-ḏinggini.” \v 18 Dani-yung wini-magini ana-lhaawu. Angaḏajung wini-waṉbini-wugij, marri waadurru-yung warra-mandagarrawindi aḏaba waani-lhambang, ana-muuri aḏaba waari aadani-yung amburru-nangaa. \p \v 19 Anubanila-wala warra-Jew aba wugurraayung wurru-yanggi anubagala ana-Antioch-gala marri ana-Iconium-gala. Naadiṉi-yung warraandirriyn na-Paul marri na-Barnabas. Yagu wugurraayung warra-mandagarrawindi wurraan-jamayn, anaani ana-lhaawu warra-Jew-yinyung, anaani yij-mamaaḻang. \p Anubanila, wunaambaḻgaa naagi-yung na-Paul. Naagi-yung wunaarrgini ana-wumurrng-gala. Wurraan-jamayn aḏaba wunu-ngawijgayn naagi-yung. \v 20 Nga anubani wunu-murrgulhi. Nga waadurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung wurru-yanggi anuwagala, wurru-muṉḏugaa nigawi-rruj. Niga bani-yung ni-ḻaḻagiiyn. Anubanila niigiyn wubani a-wumurrng-guy. Ngarrubagi-rruj ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, na-Paul marri na-Barnabas aḏaba wini-yanggi Derbe-wuy. \s1 Nubiṉi-yung ambiniigiyn ana-lhal-wuy wu-mayina Syria. \p \v 21 Anubagu, wini-magini ana-mamanunggu ana-lhaawu. Marri anubagu arraarrawindi wurru-wurruj wuu-jambarrgini. \p Anubanila-wala, winiigiyn aḏaba Lystra-wuy marri buguni Iconium-guy marri buguni Antioch-guy, anaani-yung winiwu-lhal-lhirrilhiyn ana-lhal, wini-yanggi-yinyung. \v 22 Marri naawiṉi-yung wini-yambini wurru-marrbuy-maa-wuy. Wini-yamaa “Numburru-lhara andhurrg, marri numbuu-jambarrgina numburraandha-wuguuguni.” Wini-yamaa, “Ngagurru anaani aḏaba wu-ngarrgiiyn ana-wungarri. Wurrugu marri, ngaambu-yaarri anubani ana-lhal-wuy na-God-guy.” Dani-yung wini-yamaa. \p \v 23 Anubani-yung ana-lhal-aynbaj-baj-jinyung ana-lhal, warruburru wurru-jambarrgini-yinyung wurru-wajbariyn aḏaba mijiwanggu nguynju yadhu ambirri-narrangi-yinyung. Wuu-yambini na-God-guy, anubani waari amburru-nguni ana-marrya, wuu-yambini-wugij nigawi-wuy na-God-guy. Anubani-yung nigawi-wuy wuu-jambarrgini-yinyung, wurru-yamayn “Buunggawa, bamba-narrii warraawurru.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 24 Naawiṉi-yung na-Barnabas marri na-Paul wini-yanggi Pisidia-waj. Marri buguni Pamphylia-wuy. \v 25 Anubagu wini-yambiynjini na-God-jinyung ana-lhaawu anubani-rruj ana-lhal Perga. Anubani winiwu-lhal-warruyn, aba wini-yanggi yuuguni Attalia-wuy. \v 26 Bagu winima-lhangarrmayn mana-barrawu aḏaba wurru-warrgang Antioch-guy. Anubani-yunggaj winiwaarruyn ana-wumurrng, anubani-yung wuu-jambarrgini-yinyung warraawurru-yung, wunu-yambini na-God-guy. Aba wini-yanggi, nguynju yadhu naadiṉi-yung ambani-walgaṉmaa, nguynju yadhu anubani-yung ambini-mijgalmini. Anubani-yumbaa aḏaba wu-jadugiiyn, anubani-yung wini-mijgalmini-yinyung. \p \v 27 Anubagu wini-waliyn, nga naawiṉi-yung waanii-gaḏiyn warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung. Anubani-yung wurru-waliynjiyn. Anubani waani-magaa anubani-yung anaarrawindi-lhangu na-God-jinyung ni-waṉbini. Wini-yamayn “Nguynju yaga wiijamana wubani wu-dhawang wu-gara-wawalhii. Wiijamaa na-God anaani niwu-gara-wawalhijgaa. Aadanila-wala warra-Gentile warruburru-yung wuu-jambarrgiiyn.” Dani-yung wini-yamayn. \v 28 Nga anubagu baḏag wurrugu wini-burri waadurru-yung-duj wuu-jambarrgini-rruj. \c 15 \s1 Warruburru-yung wurru-jambarrgina-yinyung amburru-yamba-yambina anubani-rruj ana-Jerusalem. \p \v 1 Warraawurru-yung mulung-arrgi-yung wurru-wurruj wurru-yanggi anubagala Judea-wala Antioch-guy. Warra-magaa waadurru-yung-guy warra-Christian-guy warra-minilharri-yung-guy. Wurru-yamaa, “Na-Moses ni-yamayn, ‘Nugurru numburru-wulmurr-gina. Yagu yagi-maynji, na-God yagi nani-wiri-gi nugurru.’” Dani-yung wurru-yamaa warruburru-yung. \p \v 2 Anaani wini-wawanggiyn na-Paul marri na-Barnabas, runggal wurru-wundi waadurru-yung-guy warra-wurru-wurruj-guy. \p Warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, waa-lharrgang naadiṉi-yung, marri warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung waa-lharrgang. Anubani amburru-yanggi Jerusalem-guy, nguynju yadhu bagu yungguyung ambarra-magana warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung marri warra-mijiwanggu, wudani-yung-jinyung wirriij-burryuwini a-wulmurr-gij-jinyung. \v 3 Warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung naadiṉi-yung waa-lharrgang. \p Banila-yung wurru-yanggi Phoenicia-waj marri banila-yung Samaria-waj. Bagu warra-magaa warruburru-yung-inyung warra-Gentile-inyung, wurru-wiḻibiḻingiyn na-God-guy. Warraawurru-yung warra-minilharri-yung, wurraawanggini, wurru-waḻaaḻarrangi. \p \v 4 Anubagu wurru-waliyn ana-Jerusalem. Warruburru-yung anubagu-yinyung warraawurru-yung warraalgur-waa. Warruburru-yung wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung marri warruburru-yung warra-mijiwanggu, wugurraayunggaj warraalgur-waa. Anubani-yung warra-magaa anubani-yunggaj-jinyung ni-waṉbini-yinyung na-God. \p \v 5 Yagu warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung mulung-arrgi-yung warra-Pharisee-yinyung, warraawurru-yung wurraarragarra-lhangayn mulung-arrgi-yung, wurru-yamayn “Warruburru wuu-jambarrgini-yinyung waari-yinyung warra-Jew, waadurru amburru-wulmurr-gina. Wurrugu amburru-marrbuy-mang ana-lhaawu-runggal na-Moses-jinyung.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 6 Warruburru-yung waa-narrangi-yinyung marri warruburru-yung warra-mijiwanggu, wurru-waliynjiyn, wirriij-burryuwini. \v 7 Wuu-yambiynjini anaani-yung baḏag. \p Na-Peter nubagi-yung ni-lhangayn, ni-yamayn “Murruyung-gaang, nurru-marrbuy, ana-wulhu-wulhurr, God ni-wajbarini ni-wijangani ngaya-waj nga-magini warruburru-yung-guy waari-yinyung warra-Jew. Burru-yung wurraawanggini ana-mamanunggu ana-lhaawu, marri wuu-jambarrgiiyn. \v 8 Niga-waj God ni-marrbuy-inyung anaani ana-lhirribala. Anaani ngarrani-bajiyini wugurri-nyinyung, waniini ana-Maṉngulg Mawurr, ngagurraayunggaj wiijamaa ngarraniini. \v 9 Waari anggiij-gaynbaj-magaa, anaani wiij-nguynju, warruburru-wuy marri ngagurri-wuy. God nigawaj ngarrani-bajiyini. Marri wani-ru-maṉdhangi, wani-warrbidi-wayn wugurru yamba wurru-jambarrgiiyn. \v 10 A-yangi yungguyung nugurru nuunu-rawumana na-God? Nugurru aadanu nirriij-baḏa-waḏaḏ-gana warruburru-yung-guy warra-mulung-arrgi-yung-guy. Anubani-yung wiijamana nirri-warrguu a-nyalaj-duj nirri-burri wu-mundurr ana-rangag. Anu…bani-yunggaj warra-miyn-ngambara, waari ngaanggu-warrgaay anubujung ana-rangag ana-mundurr-inyung. Wiijamaa anaani-yung, yagi-magaa ngagurru ngaanggu-yandhurrbangaa ana-lhaawu-runggal. \v 11 Yagu nguu-jambarrgiiyn na-Buunggawa na-Jesus. Nigaaj-bugij ngarrani-walgaṉmana-yinyung, marri ngarrani-wiri-gana, ngagurru marri wugurraayunggaj.” Dani-yung ni-yambini na-Peter. \p \v 12 Waadurru-yung warraarrawindi wurru-muḏaḏbiyn. Anubani-yung wurraawanggini na-Paul marri na-Barnabas. Waani-magaa anubani-yung ana-malnguj-jinyung marri yij-mamaaḻang, na-God ni-waṉbini-yinyung, warruburru-yung-guy warra-Gentile, waari-yinyung warra-Jew. \p \v 13 Aadani-yumbaa wini-muḏaḏbiyn yamba waari ambini-yambini, aḏaba niga na-James bilhangu ni-yambini. Ni-yamayn “Murruyung-gaang, numburraawanggina ngayawi-wuy. \v 14 Naagi-yung na-Simon, ngarrani-magaa na-God-jinyung wani-magaa warruburru-yung-guy warra-Gentile-wuy. Niga na-God wani-yarrijgini nigawi yungguyung warra-wurru-wurruj. \v 15 Anaani ana-lhaawu wunaa-ja-jambini-yinyung anubani-yunggaj, wiij-nguynju anaani ana-lhaawu. Wu-yamana waarrarrina ana-wubiba-rruj, na-God ni-yamaa, \q1 \v 16 ‘Wurrugu marri ngaya anaani ngandaagiyn. \q2 Anubani ana-wumurrng na-David-jinyung, wubani-yung yaga wu-rabini anubani-yunggaj, nganggu-rayii ngijang, anggu-gadhuwa. \q1 Anubani ana-wumurrng wu-rabini, wu-munyurr. \q2 Anubani-yung wu-wada-wada-wadangi-yinyung nganggu-mani, marri nganggu-dhaambungiwana, marri nganggu-rayii. \q1 \v 17 Nguynju yadhu warruburru warra-mulung-aynbaj ambunaa-garranggana na-Buunggawa. \q2 Warruburru-yung-jinyung warra-Gentile, anubani ngayawi-nyinyung ngarra-mij-guni. \q1 Dani-yung ni-yamayn na-Buunggawa, ni-waṉbini-yinyung anaani.’ \q1 Dani-yung ana-wubiba wu-yamana. \q2 \v 18 Anu…bani-yunggaj ana-wulhu-wulhurr-waj, ngurru-marrbuy.”\x + \xo 15:18 \xt Amos 9:11-12.\x* \p \v 19 Na-James ni-yambini-wugij, “Wudanila-wala nga-wijangayii anaani, warruburru-yung warra-Gentile, wurru-wiḻibiḻingiyn na-God-guy. Yagi ngirriij-baḏa-waḏaḏ-gi warruburru-wuy. \v 20 Anaani ngaanggu-warrarrii wubiba. Marri ngaamba-magang yaani. Numburraarruyn anaaynbaj-gala ana-lhawadhawarra. Numbunu-warraarriwana nigaaj-bugij na-God. Marri yagi nurru-waṉbi ana-nguniyn anaarrbidi. Yagi anubani-yung nurru-ngi ana-lhanggu ana-buluynjirri-yinyung wurraaḻa-ḏadbumana-yinyung, yagu ana-lhanggu a-wulang-jirrirrii-yinyung. Dani-yung ngaamba-magana. \v 21 Yagu yamba anubani ana-lhal-aynbaj-baj ana-lhal aadanu, wirri-nani na-Moses-jinyung. Warra-yiyina anubani-yung-jinyung ana-lhaawu, ngarraagi-yung wirri-nayii ngarraaḻirr-maṉngulg-duj, ana-wubiba, anubani ana-synagog anaani anaarrawindi-lhangu.” Dani-yung ni-yambini na-James. \p \v 22 Warruburru-yung waa-narrangi-yinyung marri warra-mijiwanggu, marri warraarrawindi wuu-jambarrgini-yinyung, wurru-wijangani, marri wurru-wajbarini, nubiṉi wini-wulawaa wugurri-wala. Marri waa-lharrgang Antioch-guy. Wurraanggarra-yanggi naadiṉi-yung na-Paul marri na-Barnabas-guy. Naawiṉi-yung Judas, ana-mij-gaynbaj Barsabbas, marri aynbajung, Silas. Naawiṉi-yung waani-narrangi-yinyung, warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung. \v 23 Waadurru-yung warra-yayn anaani-yung ana-wubiba. Yaani-yung wu-yamana. Anaani ana-lhaawu nugurri-wuy. Nurru anaani nugurri-nyinyung warra-minilharri, marri waa-narrii-yinyung warruburru-yung, marri warra-mijiwanggu. Nugurri-wuy, murruyung-gaang. \pi1 “Nugurri-wuy warra-Gentile-wuy, anubani-rruj ana-Antioch, marri ana-Syria, marri ana-Cilicia. Anaani nganaa-dharrganjii ana-lhaawu. \v 24 Nurraawanggini anaani-yung, nurri-wala wurru-wurruj wurru-yanggi danu-wuy. Ana-lhaawu-wala wugurri-nyinyung, nurru-ramarr-ruwi-ruwina marri nurraalharaguna. Yagu waari nurru naanggu-lharrgandi aadani ana-lhaawu anaajili. \pi1 \v 25 “Nurru anaani nurru-wijangani, naawiṉi naa-lharrganjii wini-wulawaa waḻya-waa nugurri-wuy. Naawiṉi-yung-guy na-Barnabas marri na-Paul-wuy, naadiṉi-yumbaa ambini-yagaynjina naawiṉi. Naawiṉi na-Barnabas marri na-Paul, narra-ngaynbandii. \v 26 Anubani-yunggaj wini-waṉbini arrawindi nigawi yungguyung na-Buunggawa na-Jesus Christ. Aadanila-wala ambini-ngawini-magaa. \v 27 Marri naawiṉi naa-lharrgandi Judas marri Silas nugurri-wuy. Aadani nambambi-magana wu-nguynju ana-lhaawu. \v 28 Maṉngulg Mawurr wugurraajbaj wu-wijangani, nurraayunggaj, nurru-wijangani. Anaarrgi-yung anubani-yung numburraaṉbina, waari anaaynbaj ngijang, waari anggiij-baḏa-waḏaḏ-magaa. \v 29 Yaani-yung numburraaṉbina. Yagi nurru-ngi ana-lhanggu wurruuni-yinyung ana-lhawadhawarra-wuy, yagu ana-lhanggu wulang-jirrirrii-yinyung, yagu ana-lhanggu ana-buluynjirri-yinyung wurraaḻa-ḏadbumana-yinyung. Marri yagi nurru-waṉbi ana-nguniyn anaarrbidi. Numburru-burraa aadanila-wala aniij-galadi-wala. Aadanu numburru-burraa maaḻamburrg. Wiiya.” \m Dani-yung wu-yamayn aadani ana-lhaawu. \p \v 30 Wurru-wulal-wulal waadurru-yung warra-waḻya-waḻya waa-lharrgang. Aadani wurraanggarra-yanggi, aḏaba wirri-miyn anaani ana-wubiba. \p Anubagu wurru-waliyn, aḏaba warra-muṉḏugijgayn warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung. Marri warra-yayn anubani ana-wubiba. \v 31 Warraawurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung wirri-nani. Warraawurru-yung aḏaba wurru-waḻaaḻarriyn, aadani-yung yamba ana-lhaawu wanggu-maṉmangi. \v 32 Naadiṉi-yumbaa na-Judas marri na-Silas, naadiṉi wunaa-ja-jambini-yinyung na-Buunggawa. Wini-yambini arrawindi lhaawu waani-maṉmangi-yinyung, nguynju yadhu warra-wurru-wurruj wurru-waḏa-waḏaḏ-maa. \v 33-34 Naawiṉi na-waḻya-waa wini-burri baḏag. \p Anubanila, warruburru warra-minilharri-yung waa-lharrgandi, wurru-yamayn “Nimbini-lhamaamura.” Marri anubani-yung winiigiyn Jerusalem-guy, warruburru-wuy warra-lharrgandi-wuy. \v 35 Yagu wuguṉi-yung na-Paul marri na-Barnabas, wini-burri-wugij anubani Antioch. Waani-yiyini warra-wurru-wurruj. Wini-yambini na-Buunggawa-yinyung ana-lhaawu. Marri mulung-arrgi-yung wugurraayung wuu-yambini ana-lhaawu. \s1 Na-Paul marri na-Barnabas ambiniirruynjang. \p \v 36 Anubanila-wala naagi na-Paul ni-malgadhaadharrijgiyn nu-magaa na-Barnabas-guy, “Baaṉina, nandaanggarra-yaarri. Naynjaarri naa-murruyung-gaang-guy wubani-waj a-lhal-waj, wubani-yunggaj yaga a-wulhu-wulhurr-waj narra-magaa ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung, na-malgaagijgiyn naynjaarri warruburru-wuy. Nagawaa namba-nayii, ari wuu-yaminggarrina,” ni-yamayn. \p \v 37 Na-Barnabas naagi-yung niga ni-wijangani, nu-ngaynbandangi John, na-nimuwaj-jung anaaynbaj Mark. \v 38 Yagu na-Paul niga ni-waḻamin-jamaa, naadagu niga wubani-yunggaj aḏaba ni-yanggi, anubani wu-mayini ana-lhal Pamphyila. Naagi-yung na-Paul nu-magaa, “Anubani-yunggaj na-mijgalmini, anubani waari ngaambaanggarra-yanggi. Yagi naadagu niniinggarra-rumi, waari anaani anggiij-maṉdhini wurrugu.” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \v 39 Na-Paul marri na-Barnabas, naawiṉi-yung wini-wurrij-maarrmaynjiyn runggal windiyung. Anubanila-wala winiirruynjiyn. \p Na-Barnabas niga nu-miyn Mark, wini-yagaynjini, wini-yanggi, winima-lhangarrmayn mana-barrawu, wurru-warrgang Cyprus-guy. \v 40 Nigaayung na-Paul nu-lhala-miyn Silas, wini-yagaynjini-yinyung. Warruburru-yung warra-minilharri-yung wuu-yambiynjini, wunu-yambini na-Buunggawa-wuy, nguynju yadhu anggiij-maṉdhiyn nubiṉi-yumbaa yungguyung na-Paul-wuy marri na-Silas-guy. Marri bani-yung wini-yanggi. \v 41 Wini-yanggi Syria-waj marri Cilicia-waj. Waani-magaa warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, marri wurru-waḏa-waḏaḏ-maa. \c 16 \s1 Nubagi-yung na-Timothy. \p \v 1 Naawiṉi-yung na-Paul marri na-Silas, anubani wini-yanggi anubagu, wini-waliyn anubani-rruj ana-lhal wu-mayini Derbe, marri buguni Lystra-wuy. \p Naadagi-yung waḻyinyung na-nimuwaj-jung Timothy. Naagi-yung ni-jambarrgiiyn. Ngaadagi-yung nga-rriibi-yung, ngi-Jew. Ngaadagi-yung ngi-jambarrgiiyn. Na-ninyarra-yung naagi-yung naadagi-yung-jinyung, waari ani-Jew-magaa. \v 2 Warruburru-yung warra-minilharri-yung ana-Lystra-yinyung marri ana-Iconium-jinyung, warraawurru-yung wunu-magaa-yinyung lhaawu-mamaaḻang, naadagi-yung na-Timothy. \v 3 Na-Paul naagi-yung ni-wijangani, anubanila-wala nu-lhala-miyn aḏaba wini-yagaynjini. Nu-yarrijgini naagi-yung marri nu-wulmurr-gaa, ni-Jew-mayn naadagi-yung na-Timothy. Anubani-rruj yamba warra-Jew-yinyung anubani ana-lhal, wurru-marrbuy naadagi-yung na-ninyarra-yung yamba waari ani-Jew-magaa. \p \v 4 Waadurru-yung warra-wulu-wulaynbaj, aḏaba wurru-yanggi a-lhal-aynbaj-guy. Warra-magaa anaani ana-lhaawu, “Warruburru wirri-lhaawu-yarrijgini-yinyung marri warruburru-yung warra-mijiwanggu ana-Jerusalem-jinyung, yaani-yung wurru-wijangani, wulal-wulal lhaawu. Numburru-waṉbina anaani.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 5 Anubanila-wala, warruburru-yung warra-wurru-wurruj na-God-jinyung wurru-waḏa-waḏaḏ-mayn, marri wuu-jambarrgini windiyung. Arraarrawindi wurru-wurruj ngijang wuu-jambarrgini malgarrawindi. \s1 Na-Paul ani-wuryarrii ambarrj. \p \v 6 Anubani ana-Maṉngulg Mawurr wanggu-yambini, “Yagi anubani nurru-yambi anubani-rruj-jinyung ana-lhal ana-Asia,” wu-yamayn. Wubanila-yung-galawaj wurru-yanggi, naagi-yung na-Paul marri naawiṉi-yung wurraanggarra-yanggi-yinyung, wurru-yanggi anubani ana-lhal wu-mayini Phrygia marri buguni Galatia-wuy. \v 7 Anubani-yung wurru-yangga-yanggi, bagu wurru-waliyn ana-lhal wu-mayini Mysia. Wirri-ngaynbandangi ambuu-yanggi ana-lhal wu-mayini Bithynia. Yagu nigaayung na-Jesus na-nimawurr-yung ni-yamayn “Yagi nurru-rumi anubuguni.” \v 8 Anubani-yung wii-yaḻgiwayn ana-lhal ana-Mysia. Wuu-yaḻdhiyn buguni, nga wurru-waliyn anubagu ana-lhal-uj Troas. \v 9 Anubagu na-Paul ni-yingayn, anubani-yung ambarrj ni-wuryarrangi. Naadagi-yung waḻyinyung ni-wuryarrangi a-Macedonia-yinyung. Anubagu ni-lhaay, naa-gaḏangi nigawi-wuy. Ni-yamayn “Numburraaṉina aani-wuy Macedonia-wuy numbuu-yaarri, marri ngirri-maṉmani,” ni-yamayn na-waḻyinyung. \p \v 10 Ngaya-waj nga yaani Luke. Nurru anaani nurru-yagaynjini aḏaba. \p Anubanila-wala ni-ḻaḻagiiyn, naagi-yung na-Paul, nga anubani nurru anaani nurru-wijangani, “Na-God ngarrani-ngaynbandii ngaambu-yaarri bagu ngaambu-yambina ana-lhaawu Macedonia yungguyung,” nurru-yamayn. \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Philippi. \p \v 11 Anubanila-wala, nuu-yanggi ama-barrawu-wuy, nuu-yabaynjiyn, nurraagaḻawajangi, nii-lhal-warruyn anubani ana-Troas-gala, aḏaba nurru-warrgang yuuguni Samothrace-guy, ana-lhal wu-mayini. Anubanila-wala ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr ngijang, nurru-warrgang Neapolis-guy. \v 12 Nga anubagu ngijang, nurru-warrgang yuuguni Philippi-wuy, anubani wumurrng runggal anubani Macedonia-yinyung. Warruburru-yung warra-wurru-wurruj ana-Rome-jinyung wii-narrangi-yinyung wubani a-Philippi, waadurru-yung. Nurru nurru-burri bagu wubani a-wumurrng-duj, ari ma-ngargu mana-miyn.nganga. \p \v 13 Ngarrubagi-yung ngarraaḻirr-maṉngulg, aḏaba yuuguni nurru-yanggi nuu-rabalangi wubani a-wu-dhawang-gala, wubani aala-wuy. Nurru anaani-yung nurraaḻamin-jamaa, yingga bagu yamba wunu-yamba-yambini-yinyung naagila anaarrwiyaj. Nurru nurru-yanggi bagu. Nga anubagu maṉaṉung wurru-waliynjini. Nurru nurraambargaliyn, narra-magaa buguni warra-maṉaṉung-guy. \v 14 Anubagu-yinyung ngarra-ngarrimuwaj-jung ngarraagi-yung Lydia, anubani-rruj-jinyung ana-lhal wu-mayini Thyatira. Manaama-yung wangiini yaaḻi-mamaaḻang-jinyung. Ngaadagi-yung ngi-jambarrgiiyn na-God-guy. Na-Buunggawa ngaa-ngu-gara-wawalhijgayn mana-warang ngarraagi-yung, nga ngunu-yaynjangani ana-lhaawu na-Paul-inyung. \v 15 Marri waadurru-yung wirringaambara-ngambijgaa. Marri warruburru-yung ngigawi-nyinyung warra-wurru-wurruj anubani-yung ana-wumurrng, wugurraayunggaj warraambara-ngambijgaa. Marri ngi-yamayn “Nugurru-maynji nurraaḻamin-jamana ngaya anaani ngaya nga-jambarrgiiyn na-Buunggawa-wuy, marri numburraaṉina, numburru-burraa ngayawi-rruj aani-rruj a-wumurrng,” ngi-yamayn. Nurru anaani-yung nurru-yanggi anubuguni. \s1 Ambarra-burrang na-Paul marri na-Silas lhirribala warra-dhi-dhidii-rruj. \p \v 16 Anubani-yumbaa nurru-yanggi wubani wurru-yamba-yambini-wuy na-God-guy wuu-bu-burri-rruj. Nga aḏaba naangi-lhangarrmayn maṉinyung wangi-yandhurrbangaa-yinyung warra-waḻya-waḻya. Ngi-waṉagaa man.gurrg. Anubani ana-man.gurrg nginggu-magaa anggu-yaminggarrina wurrugu. Warra-wurru-wurruj warriini wuṉuga arrawindi, warruburru-yung warra-waḻya-waḻya wangi-yandhurrbangaa-yinyung. Ngi-magini mirraadhu. \v 17 Ngarraagi-yung naangi-ga-garri-yurangi na-Paul marri nurru, marri ngiiḏangi, “Yaawurru warra-waḻya-waḻya, wunu-yandhurrbangana-yinyung na-runggal-yung na-God. Warraawurru nambambi-magana numbuu-yaminggarrina nambani-wiri-gana yungguyung na-God,” ngi-yamaa. \p \v 18 Ngarraagi ngi-yamaa-wugij arrawindi ngarraaḻirr. Aḏaba nga na-Paul ni-wurrij-ngawiiyn. Nga ni-wiḻibiḻingiyn nga ni-yamayn a-man.gurrg-guy, “Ngaya nga-yambina na-nimuwaj-jung na-Jesus Christ, ngaya ngunu-magana, ba-rabalang ngigawi-wala!” ni-yamayn. Nga aḏaba ana-man.gurrg wu-rabaliyn ngigawi-wala bagu-rruj. \p \v 19 Nga warruburru-yung wangi-yandhurrbangaa-yinyung wurru-marrbuy, yagi wirri-mi anu-ṉuga aḏaba, nga aḏaba na-Paul marri na-Silas warra-bilhargayn marri warraarrgini wuguṉi warruburru-yung-guy warra-runggu-runggal-wuy wurru-buunggawa-maa-yinyung warra-waḻya-waḻya, wubani a-runggal-wuy, \v 20 warra-runggu-runggal-wuy warra-Roman warra-waḻya-waḻya. Nga wurru-yamayn “Naawiṉi wini-Jew, ngarrambi-magaa, waari ngagurru ana-lhaawu anggu-yamang. \v 21 Yagu ngagurru ngurru-Roman warru-mandag, yagu yagi ngagurru ngirri-waṉagi wugurri-nyinyung aniijiijung ngarrambi-magana-yinyung,” wurru-yamayn. \p \v 22 Warruburru warra-wurru-wurruj warraarrawindi waa-lhamadhamayn, wurraaḏangi. \p Warraawurru warra-runggu-runggal warra-yamijgayn warra-mulung-arrgi-yung-guy, “Nambarraa-garra-ḻaḻaana mana-yaaḻi naawiṉi-yung-jinyung. Marri nambarraarra-waḏjiwumana naawiṉi.” \v 23 Wuguṉi warraarra-waḏjiwini. Nga aḏaba warra-yarrijgini, warra-burriyn lhirribala warra-dhi-dhidangi-rruj. Nga wunu-yamijgayn nubagi ni-buunggawa-maa-yinyung warra-dhi-dhidangi-rruj, “Bamba-rangarrii maaḻamburrg.” \p \v 24 Anubanila-wala, nubagi-yung wani-dhi-dhidangi-yinyung wani-miyn, nga wani-dhidiyn lhirribala windiyung. Nga wani-mun-jabijgayn. Wirri-gara-maṉdhangi gara marri wani-mun-jabijgayn angaḏajung-bindiyung, nga waari ambini-yarramaa-yinyung. \p \v 25 Anubanila-wala mal-bulunga wu-mal-gaḻadhangayn, na-Paul marri na-Silas wunu-yandhawiwaa marri winiwu-rawaa na-God-guy, nga warruburru warra-mulung-aynbaj wurraanggarra-ngu-dhidini-yinyung warra-yaynjangani naawiṉi-yung. \v 26 Nga aḏaba bagu-rruj-mirri anaaban wu-waban-galaliyn, marri anubani wu-dhi-dhidini-rruj. Marri wu-waban-ḻaḻma-ḻaḻmaa nga wu-waban-birbiriyn. Nga anubagala anu-dhawang wu-warra-ngu-gara-wawalhiyn wu-dhi-dhidini-rruj. Marri wurru-wuṉḏirrig-ḏadbini-yinyung wu-warra-lhalhariyn, warraarrawindi. \v 27 Nga nubagi-yung ni-buunggawa-maa-yinyung wu-dhi-dhidini-rruj ni-ḻaḻagiiyn nga niwu-nayn anu-dhawang wu-gara-wawalhiyn. Nga niin-jamayn warruburru-yung wurru-radbidhi-yinyung wurru-man-jarramayn, niin-jamayn, marri wugurraayung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung ambunu-wini, niin-jamayn. Nga aḏaba niwu-ngarrgiwayn nigawi-nyinyung ana-galiwanga, marri lhaalhag ani-dhugini. \v 28 Yagu na-Paul niiḏiyn yanggarrwar, “Yagi nundaadhugi! Yaani nurru, nurru-ngarra-ngu-burraa!” ni-yamayn na-Paul. \p \v 29 Marri nubagi-yung na-waḻyinyung niiḏiyn “Nimbirri-lhalmbaarrijgang.” Marri wirri-miyn wu-ḻaadhii-yinyung. Marri ni-ḏirrngawiiyn-bindiyung. Ni-ḻandharrdhangayn wuguṉi-rruj a-mun na-Paul marri na-Silas-duj, marri ni-warra-galaliyn. \v 30 Nga wani-rabalijgayn naawiṉi-yung. Marri wani-yandhawiwaa naawiṉi-yung, “Yuga ngaynjaminggarrang ngaya ngambiri-mang?” ni-yamayn. \p \v 31 Wuguṉiiyung wini-yamayn, “Ba-jambarrgiiyn na-Buunggawa-wuy na-Jesus, marri ba-wiri-mang, marri nugawi warra-mij-galgur,” wini-yamayn. \v 32 Wurru-yanggi aḏaba bagu aanga-wuy nubagi-wuy na-waḻyinyung-guy. Nga bagu waani-magaa ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung, nubagi-yung-guy marri warraarrawindi-wuy warra-wurru-wurruj nigawi-rruj a-wumurrng-duj wurru-burri-yinyung. \v 33 Nga ana-miyn.ngu bagu naagi-yung wani-miyn marri wani-lhaṉ-jarrbini a-jiiji, wubani-yung-gala warraarra-waḏjiwini. \v 34 Nubagi-yung na-waḻyinyung wani-yarrijgini nigawi-wuy aanga-wuy, marri wani-yayn ana-marrya, wini-nguni. Marri naagi-yung marri nigawi-nyinyung warra-mijgalgur-yung wurru-wurrij-gaḻaaḻarrangi windiyung marri wurru-ḏinggini, wurru-jambarrgiiyn yamba na-God-guy. \p \v 35 Anubani-yung waa-ḻaḻmayn. Warruburru warra-Roman warra-runggu-runggal-inyung warra-lharrgang waḻya-waḻya, wurru-yanggi, wunu-magaa nubagi-yung ni-buunggawa-maa-yinyung wu-dhi-dhidini-rruj. “Bamba-lharrgang naawiṉi na-waḻya-waa, ambini-yaarri aḏaba,” wurru-yamayn. \p \v 36 Nigaayung nu-magaa na-Paul-wuy, “Warruburru-yung warra-runggu-runggal-inyung wirri-lharrgang ana-lhaawu, nimbini-yaarri aḏaba,” ni-yamayn. \p \v 37 Yagu nigaayung na-Paul wani-magaa warra-waḻya-waḻya-wuy, ni-yamayn “Yagi niini-rumi! Waari yamba anaaladi naani-waṉbini, waari nambambi-nguynju-nguynjijgaa, warruburru-yung waa-runggu-runggal. Yagu wugurru nambi-lharrbadjangi raga-ragij warra-wurru-wurruj. Niiṉiiyunggaj anaani niini-Roman. Yagu nambi-burriyn wu-dhi-dhidina-rruj. Nga aḏaba nambi-ngaynbandii naani-yaarri aḏaba midaarrgaj. Yagi niini-rumi. Naani-ngaynbandii nambambi-yarrijgina.” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 38 Wugurraayung warra-waḻya-waḻya wurraagiyn, nga wirriigijgiyn ana-lhaawu warruburru-yung-guy waa-runggu-runggal-wuy. Marri waadurru-yung wurru-ḏirrngawiiyn, marri wirriij-barrngayungaa nubiṉi-wuy. \v 39 Marri aḏaba wurru-yanggi, wurru-yambini yaynjaalul. Marri warra-rabaliyn naawiṉi-yung wu-dhi-dhidini-wala, marri wurru-yamayn, “Nimbini-yaarri anubanila-wala ana-lhal.” \v 40 Na-Paul marri na-Silas winiwaarruyn anubani wu-dhi-dhidini-rruj, marri wini-yanggi ngarra-Lydia-wuy a-wumurrng. Nga bagu waani-lhangarrmayn warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung. Nga waani-yambini lhaawu amburru-waḏa-waḏaḏ yungguyung na-God-jinyung. Marri aḏaba wini-yanggi. \c 17 \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Thessalonica. \p \v 1 Anubanila-wala, warraawurru warra-wulu-wulaynbaj wurru-yanggi, Paul marri Silas marri Timothy, anubani wurru-yanggi wubani a-lhal-waj, Amphipolis-baj, marri Apollonia-waj. Anubanila-wala wurru-yanggi aba wurru-waliyn bagu Thessalonica. Waadurru warra-Jew wirri-waṉagaa anubagu synagog. \v 2 Naagi-yung na-Paul ni-yanggi wubani a-synagog-guy. Ni-yamaa naagi-yung na-Paul, ni-yanggi-maynji ana-lhal-aynbaj-baj ana-lhal, ni-yabini ana-wumurrng-guy ana-synagog-guy. \p Anubagu ni-yanggi, ngarraagi ngi-wulaynbaj ngarraaḻirr-maṉngulg, ni-malgaagijgini. Wani-magaa waadurru-yung warra-Jew. Wani-magaa anaani ana-lhaawu wubani a-maṉngulg-gala a-wubiba. \v 3 Dani-yung ni-wij-burryuwini. Wani-bajiyini na-Messiah-yinyung, na-runggal-yung na-God-gala. Anaani ana-lhaawu wu-yamaa, ni-warragayangi, naagi-yung na-Messiah. Marri ni-ngawiiyn. Ngijang anubanila ni-ḻaḻagiiyn ana-ngawij-gala. Na-Paul ni-yamayn, “Na-Jesus, anaani ngana-magana-yinyung, naagi na-Messiah, na-runggal-yung.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 4 Mulung-arrgi-yung wurru-wurruj wuu-jambarrgini. Waadurru-yung wuu-yagaynjini na-Paul-wuy marri na-Silas-guy. Marri waadurru-yung mulung-arrgi-yung waari amburru-Jew-magaa. Wuu-jambarrgini na-God-guy anubani-yunggaj. Marri aadani-yung wuu-jambarrgiiyn ana-lhaawu na-Paul-inyung ni-magini. Marri bani-yung waadurru-yung wuu-yagaynjini. Marri waadurru-yung arraarrawindi maṉaṉung, waadurru-yung wii-narra-narrangi-yinyung. \p \v 5 Yagu wugurraayung mulung-arrgi-yung Jew waadurru-yung warra-margiriyn. Warraawurru-yung warra-waṉagaa bagu alaaladi wurru-wurruj, warruburrala-wala warraalaaladi-wala warra-wurru-wurruj. Anubani warra-mangi marri wurru-muṉḏugaa. Waadurru-yung warraadhangu-jujurangi warra-mulung-arrgi-yung-guy, anubanila aḏaba wu-ngarrgiyn ana-wungarri, anubani-rruj ana-lhal. \p Waadurru-yung wurru-yanggi buguni wubani a-wumurrng-guy na-Jason-jinyung, bagu yamba wini-burri naadiṉi-yung. Nga wurru-yanggi nga buguni ambunu-yamijgaa marri ambaa-lhala-mangi naadiṉi-yumbaa, ambarra-yarrijgini yungguyung warra-garnyirrimba-wuy. \v 6 Anubuguni wurru-yanggi, waari ambaa-lhangarrmaa. Wunu-miyn naadagi-yung na-Jason, marri wunaarrgini yuuguni wunu-rabalini. Marri mulung-arrgi-yung bagu minilharri-yung wurru-burri, waadurru-yung wugurraayung wurru-yamaa warraarrgini. Waa-yarrijgini buguni warruburru-yung wii-narra-narrangi-yinyung warra-waḻya-waḻya-wuy. \p Wurru-yamayn “Yaawurru warra-wurru-wurruj wirri-maṉdhangi runggal wungarri ana-lhal-lhangu-rruj. Marri wurru-yanggi anaanu-wuy. \v 7 Marri na-Jason naagi-yung wani-walgur-waa naagi-yung. Waari anubani ambunu-yandhurrbangaa naadagi-yung ngaani-narrii-yinyung na-Caesar, nigawi-nyinyung ana-lhaawu-runggal. Wugurru wurru-yamaa, naaynbajung ngaani-narrii-yinyung, na-nimuwaj-jung Jesus.” Dani-yung wugurru waadurru-yung wurru-yamayn. \p \v 8 Yagu warruburru-yung wugurraayung waa-runggu-runggal wurraalharaguni anaani ana-lhaawu. \v 9 Wunu-magaa naagi-yung na-Jason marri warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung-guy, marri warriini wuṉuga warruburru-yung-guy wii-narrangi-yinyung-guy, ambarra-lhalamayaa yungguyung amburru-burri andhurrg. Anubanila-wala waadurru-yung aḏaba waa-lharrgang. \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Berea. \p \v 10 Waadurru-yung warra-minilharri-yung miyn.ngu aḏaba waa-lharrgang, na-Paul marri na-Silas, wini-yanggi wubani a-lhal-wuy, wu-mayini Berea. Marri na-Timothy, wurraanggarra-yanggi. \p Wurru-waliyn aḏaba. Anubani bagu wurru-yanggi a-synagog-guy warra-Jew-yinyung. Marri wuu-yambiynjini bagu. \v 11 Warra-Jew waadurru-yung, wuu-yina-baḏbirr anubani-rruj, waari ambuu-yamaa nguynju warruburru-yung ana-Thessalonica-yinyung. Anubani wurraawanggini aadani ana-lhaawu, wirri-ngaynbandangi. Anubani-yung wirri-lhaawu-lharrmangi wirri-nani malgarrawindi, ana-maṉngulg ana-wubiba. Wirri-ngaynbandangi amburru-marrbuy-maa anubani ana-lhaawu, “Yuga ngubindi?” wurru-yamaa. \p \v 12 Anubanila-wala, arrawindi wuu-jambarrgiiyn, marri wugurraayung arrawindi runggu-runggal-inyung maṉaṉung, waari-yinyung warra-Jew, marri mulung-arrgi-yung waḻya-waḻya, wugurraayunggaj wuu-jambarrgiiyn. \p \v 13 Yagu wugurraayung warruburru-yung warra-Jew ana-Thessalonica-yinyung, anubani wurraawanggiyn na-Paul wani-magaa anubani-rruj ana-Berea, ana-lhaawu na-God-jinyung. Waadurru wurru-yanggi buguni Berea-wuy. Wuu-yanggi bagu, aḏaba anubanila-wala wuu-rraynjini waadurru-yung-guy, warra-wirrgarrdiyn marri warraa-dhangu-jujurangi warra-garnyirrimba. \p \v 14 Yagu wugurraayung warruburru-yung warra-minilharri-yung wurraawanggiyn, na-Paul wunu-lharrgang lhugaajgiyalawaj. Ni-yanggi yuuguni ama-lhagayag-guy. Wuguṉiiyung na-Silas marri na-Timothy bagu-waj-gaj wini-burri. \v 15 Mulung-arrgi-yung wuu-yagaynjini naadagi-yung na-Paul, wunu-yarrijgini. Wurraanggarra-yanggi yuuguni Athens-guy. \p Anubagu ni-waliyn, ngijang wanii-gaagijgiyn lhaawu na-Timothy-wuy marri na-Silas-guy, ni-yamayn “Nuguṉi aadanu, nimbini-waṉina, nimbini-nguḻu-nguḻubiyn,” ni-yamayn. Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wurraanggarra-yanggi-yinyung wunaarruyn bagu naadagi-yung na-Paul, anubagu niga ni-burri. \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Athens. \p \v 16 Na-Paul bagu ni-burri, wani-narrangi naadiṉi-yumbaa na-Timothy marri na-Silas wubani-rruj a-lhal Athens. Anubani-yung ni-burri ni-warranggayn, arrawindi wurraarra-maṉdhangi-yinyung ana-lhawadhawarra. Naadagi-yung ni-riyaldhiyn ana-lhirribala. \v 17 Ni-yanggi-magaa anubani ana-synagog-guy, nga anubagu ni-wij-burryuwini warruburru-wuy warra-Jew, marri warra-mulung-arrgi-yung wuu-jambarrgini-yinyung na-God-guy-yinyung. Wugurraayung anubagu warra-mulung-arrgi-yung wurru-manga-mangi-yinyung ana-marrya, ngijang buguni ni-yanggi-magaa, ni-wij-burryuwini bagu malgarrawindi. \p \v 18 Warra-mulung-arrgi-yung warraawurru-yung waa-yina-mamaaḻang-jinyung, warruburru-yung warra-mayaa Epicurean marri Stoic, warru-mu-muwaj. Waadurru-yung wurru-yanggi, wunu-wagarangi na-Paul-wuy, wurru-yambiynjini. Warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamaa “Naagi ni-wan-gaagidhiyn! Aladi lhaawu ni-yambina!” Wugurraayung warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamayn “Naagi ni-yambina wubani arrgi-yung-jinyung a-lhawadhawarra wubani a-lhal-aynbaj-gala-yinyung.” Na-Paul yamba niga ni-magini na-Jesus-inyung, marri ni-ḻaḻagiiyn-jinyung wubani a-ngawij-gala. \p \v 19 Na-Paul wunu-lhala-miyn, wunu-yarrijgini wubani-rruj wuu-yamba-yambiynjini-rruj warruburru-yung waa-runggu-runggal warra-mijiwanggu. Anubani-yung wuu-yamba-yambiynjini-yinyung wu-mayini Areopagus. Wunu-magayn na-Paul-wuy, “Nimba-magana anaani ana-lhaawu, ba-wandhurrg-gana, barra-yiyina-yinyung waadurru warra-wurru-wurruj-guy. \v 20 Aadanu nuynjambina-yinyung, waari naambu-marrbuy-maa. Ngirri-ngaynbandii naambu-marrbuy-mang nguynju yungguyung aadani ana-lhaawu.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 21 Warruburru-yung warra-wurru-wurruj ana-Athens-jinyung marri arraarrawindi anubani ana-lhal-aynbaj-gala ana-lhal wurru-burri-yinyung anubagu, wuu-yambiynjini, wirri-ngaynbandangi wu-gadhuwa ana-lhaawu, amburraawanggini. Wirri-ngaynba-ngaynbandangi-magaa, dani-yung-bugij. \p \v 22 Na-Paul ni-lhangayn raga-ragij bandharra wubani-rruj Areopagus. Ni-yamayn “Warra-wurru-wurruj ana-Athens-jinyung, anaani nga-marrbuy, nurru-yambiynjini, nurru-wijangayii aaynbaj-jinyung a-lhawadhawarra. \v 23 Anubani-yung nga-yanggi, ngaarra-nani nurru-maṉdhangi-yinyung nurraarraarriwana-yinyung. Marri ngama-nani ṉuga nirrima-muṉḏugaa, anaani-rruj waarrarrina, ‘Nubagi-yung-jinyung na-God waari-yinyung ngaambu-marrbuy-maa.’ Yuu, nurru-burrdaa yagu waari numburru-marrbuy-magaa niga. Anaani anamba-magana naadagi-yung-jinyung ana-lhaawu. \p \v 24 “Naagi na-God niwu-maṉdhangi ana-lhal marri anaarrawindi ni-warra-maṉdhangi, wu-warra-ngu-burraa-yinyung anaani. Niga na-Buunggawa ana-wumala marri anaani anaaban. Niga waari ani-burri anubani-rruj maṉngulg wumurrng, wirri-majgaa-yinyung warra-wurru-wurruj. \v 25 Ngagurru yagi nguunu-yu anaaynbaj, waari-yinyung ngarraniini-yinyung ana-wulhu-wulhurr. Niga yamba ngarraniini ngagurru ana-wiri warraarrawindi, marri anaani ngurru-ngayn.gaana-yinyung marri anaani anaarrawindi-yinyung ngurru-waṉagana, ngarraniini. \p \v 26 “Ngarrani-maṉdhangi warra-wurru-wurruj anaani-rruj ngurru-burraa-yinyung anaani-rruj ana-lhal, nubagila-wala naaynjaabu-nyung na-waḻyinyung anubani ana-wulhu-wulhurr nu-maṉdhangi. Anubani-yung ni-wijangayii warruburru-yung warru-mandag mulung-aynjaabugij, marri warra-mulung-aynbaj wugurraayung anubani wu-dhaag-mana-rruj ngijang. Marri ni-wijangayii anubani wugurri-nyinyung-jinyung ana-lhal ana-wulhu-wulhurr, anubanila-wala awaani-rruj wu-dhaag-mana-rruj. \v 27 Warruburru warra-wurru-wurruj, nguynju yadhu ambunaa-garranggana. Wani-ngaynbandii niga ambunu-ga-garri-yurii, nguynju yadhu ambunu-lhangarrmang. Yagu yaagi, ngaani-warubaj-gana warraarraarrawindi-lhangu. \v 28 Anaani waarrarrina wu-yamana, ‘Nigawi-wala anaani ngurru-wiri, marri anaani ngurru-wirbirina, marri ngurru-burraa.’ Marri mulung-arrgi-yung wurru-warrarrangi-yinyung nugurri-wala, wurru-yamaa, ‘Ngagurru anaani ngurraambuḻwini nigawi-wala,’ wurru-yamaa. \v 29 Ngagurru anaani, warra-mijburrayung na-God-jinyung. Yuga ngagurru ngurraawanggina, naagila anaarrwar-yinyung ni-yamana anaani yiiḻi-yii yagu wuṉuga-yii? Waari! Yagi ngurraawanggi aadani-yung-jii. Niga waari ani-yamang nguynju anaaynba-gaynbaj-jinyung ngurru-wijangayii-yinyung marri ngurraarra-maṉdhii-yinyung. \p \v 30 “Anubani-yunggaj, waari ngaambu-marrbuy-maa aniijgubulu windiyung. Na-God niga waari ngaambani-lhajbini. Yagu anaani aḏaba ngarrani-magana, warraarrawindi-lhangu, anaa…rrawindi-waj anaani ana-lhal, aadanu ngaambu-wurrij-biḻibiḻingiyn. \v 31 Ni-wijangani, wurrugu yiibagi-rruj yi-waḻirr, bani-yung marri ngaambani-nguynju-nguynjijgana ana-maaḻamburrg, warraarraarrawindi, nubagi-yung-gala naaynjaabu-nyung-gala na-waḻyinyung, ni-wajbarini-yinyung. Anubani-yung niwu-maṉdhangi ana-lhaawu wu-wandhurrg. Ngarrani-yiyina, nubagi-yung nu-ḻaḻagayn ana-ngawij-gala.” Dani-yung ni-magini na-Paul, warruburru-wuy. \p \v 32 Anubani-yung wurraawanggiyn anaani nu-ḻaḻagayn-jinyung ana-ngawij-gala. Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wunu-rajburrnani na-Paul, marri wunaandirrangi. Warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamayn “Wurrugu naambu-wawanggina, ngijang marri.” \v 33 Na-Paul anubani waniirruyn. \v 34 Yagu mulung-arrgi-yung wurraanggarra-yanggi nigawi-wuy, waadurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung aadani ana-lhaawu. Naagi-yung Dionysius, na-nimuwaj-jung, naagi-yung na-runggal-yung na-yiwanggu-nyung. Marri ngajiwanggu-nyung, ngarra-ngarrimuwaj-jung Damaris. \c 18 \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Corinth. \p \v 1 Naagi-yung na-Paul, anubani-yung niwaarruyn ana-Athens, ni-yanggi Corinth-guy. \v 2 Anubagu ni-waliyn. Nga nu-lhangarrmayn naagi-yung ni-Jew, na-nimuwaj-jung Aquila. Naadagi-yung niimbuḻwiyn yuwaagu Pontus, anubani ana-lhal. Nigawi-nyinyung nga-rangarrina-yung, ngarra-ngarrimuwaj-jung Priscilla. Anubani-yunggaj wini-burri Italy, yagu naadagi-yung wani-narrangi-yinyung na-Claudius, ni-yamayn “Warra-Jew ambirriirruyn ana-lhal ana-Rome.” Naadiṉi-yung wuguṉiiyung wini-yanggi Corinth-guy. Naagi-yung na-Paul wani-wagarangi buguni. \v 3 Naadiṉi-yung anubagu wini-rulgulhangi tent. Anubagu naagi na-Paul ni-burri, wini-mijgalmini, wini-rulgulhangi. \v 4 Ngarraaḻirr-maṉngulg ngarraarrawindi-lhangu, anubani-yung ni-yanggi-magaa wubani a-synagog-guy. Anubani-yung ni-wij-burryuwini anaani ana-lhaawu, wurru-yambiynjini. Warra-Jew marri Greek nguynju yadhu aadanu amburru-jambarrgini. \p \v 5 Anubanila-wala na-Timothy marri na-Silas, yuwaagala Maceconia-wala wini-yanggi, anubagu wini-waliyn. Na-Paul anubani waari ani-rulgulhangi, wani-magaa-wugij ana-lhaawu warruburru-wuy warra-Jew-guy. “Na-Jesus niga na-runggal-yung na-God-jinyung,” ni-yamaa. \p \v 6 Yagu warruburru-yung warra-Jew aadani-yung wurru-wundi, marri wunaaladi-yamawaa. Na-Paul ni-lhaay, nima-yaljaliyn nigawi-nyinyung mana-yaaḻi. Ni-yamayn “Aadanu na-God nambani-lhajbiyn! Ngaya waari ngani-lhajbu. Wurrugu ngaynjaarri, ngamba-magana warruburru warra-Gentile-wuy ana-lhaawu.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 7 Na-Paul anubani niwaarruyn ana-synagog, ni-yanggi anubuguni ana-wumurrng na-Titius Justus-inyung. Naadagi-yung nu-warraarriwaa na-God. Nigawi-nyinyung ana-wumurrng wu-ridiynjini wubani a-synagog-duj. \p \v 8 Nigaayung nubagi-yung niwu-narrangi-yinyung na-waḻyinyung ana-synagog, na-nimuwaj-jung naagi-yung Crispus, naagi-yung ni-jambarrgiiyn na-Buunggawa-wuy. Marri nigawi-nyinyung warra-mijgalgur-yung wuu-jambarrgiiyn yunggaj. Warruburru-yung warraarrawindi anubani ana-lhal-inyung ana-Corinth, wunu-yaynjangani na-Paul, marri wugurraayunggaj waadurru-yung wuu-jambarrgiiyn. Marri wurraambara-ngambijgini. \p \v 9 Aynjaabugij miyn.nganga, ni-wuryarrangi ambarrj na-Paul. Na-Buunggawa nu-magaa. Ni-yamayn “Yagi nagang nu-ngu-ḏirrngawi. Ba-wuguuguni bamba-magana, yagi nu-muḏaḏbi. \v 10 Yagu ngaya-waj na-yagaynjina. Warraaynbaj waari nimbi-wu, marri yagi nimbi-warragayangijgi warraaynbaj. Ba-yambina, arraarrawindi yamba wurru-wurruj anaani-rruj ana-wumurrng-duj ngayawi-nyinyung.” Dani-yung ni-yamayn na-Buunggawa. \v 11 Anubagu ni-burri na-Paul, aynjaabugij anaagalhal-aḻirr marri marang-aynjaabugij marri jarranggay na-ḻabama ni-burri anubagu. Anubagu wani-yiyini warruburru-yung-guy warra-wurru-wurruj-guy ana-lhaawu na-God-jinyung. \p \v 12 Anubanila-wala, naadagi-yung ni-gadhuwi-nyung na-waḻyinyung wani-narrangi-yinyung, anubani-rruj ana-runggal ana-lhal wu-mayini Achaia. Na-ni-muwaj-jung Gallio. Warraawurru-yung warra-Jew wuu-yambiynjini, aḏaba wurru-yanggi nga wunu-bilhargayn naagi-yung na-Paul, naagi-yung wunu-yarrijgini nubagi-yung-guy na-waḻyinyung-guy, wani-nguynju-nguynjijgaa-yinyung. \v 13 Waadurru-yung warra-Jew wurru-yamayn, “Naagi na-waḻyinyung wani-magana warra-wurru-wurruj-guy, ni-yamana, ‘Numbunu-warraarriwana na-God-guy,’ yagu anubanila ana-lhaawu-runggal-ala waari.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 14 Na-Paul nigaayung lhaalhag ani-yambini. Yagu nigaayung na-runggal-yung na-Gallio wani-magayn warra-Jew, ni-yamayn “A-yangi yungguyung nugurru nuunu-yarrijgini naadagu anaanu-wuy? Yuga ni-waṉbini aladi, yagu wani-warragayangijgaa warruburru-yung warra-wurru-wurruj? Waari! Niga-magaa ani-waṉbini anaaladi, anaani anambaa-gawanggini nugurri warra-Jew. \v 15 Yagu nugurru nurru-wundaa wubani a-lhaawu marri wubani a-muwaj marri nugurri-nyinyung wubani a-lhaawu-runggal. Nugurru numburru-wijangayii nugurraajbaj. Yagi ngaya nganu-nguynju-nguynjijgi.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 16 Anubanila, naadagi-yung wani-magaa warruburru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, nga warraawurru-yung warra-man-jarramijgayn warruburru-yung warra-waḻya-waḻya warra-Jew. \p \v 17 Wugurraayung mulung-arrgi-yung wurraarra-garra-lhi-yinyung, waari ambarra-ngaynbandangi waadurru warra-Jew. Wunu-bilhargayn naadagi-yung naaynbajung na-Jew-jung, na-nimuwaj-jung Sosthenes, naadagi-yung niwu-narrangi-yinyung wubani a-synagog, na-waḻyinyung. Nga bagu wunu-wini, wubani-rruj ni-burri-rruj na-runggal-yung na-Gallio. Yagu nigaayung naagi-yung wunaagaminij-gaandirrangi. \p \v 18 Anubanila-wala, naagi-yung na-Paul ni-burri anubani-rruj baḏag. \s1 Na-Paul aniigiyn Antioch-guy. \p Anubanila, warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung aḏaba waniirruyn. Wuguṉiiyung ngarra-Priscilla marri na-Aquila wurru-yagaynjini waadurru-yung, wurraanggarra-yanggi. \p Wurru-waliyn anubani ana-muwaj Cenchreae, ana-lhal. Na-Paul anubani-rruj ana-lhal nu-lhalamayaa na-God-guy. Wudanila-wala bagu aḏaba ni-mungguldhini. Anubagala wurru-yabaynjiyn ama-barrawu-wuy, wurru-yanggi Syria-wuy. \p \v 19 Wurru-wayamangi, nga wurru-waliyn Ephesus-guy, ana-lhal. Nga bagu naagi-yung na-Paul waniirruyn ngarra-Priscilla marri na-Aquila, wini-burri aḏaba Ephesus, wini-baḻdhiyn. Yagu nigaayung na-Paul ni-yanggi a-synagog-guy, ni-yabiyn, ni-yambini anubagu warruburru-wuy warra-Jew, ni-wij-burryuwini. \v 20 Wunu-yandhawiwaa naagi-yung na-Paul, “Ba-burraa yaaji baḏag,” wurru-yamayn. \p Yagu naadagi-yung niga aniwu-ngaynbandangi waari. \v 21 Ni-yamayn “Na-God-maynji ngambani-ngaynbandang, ngijang ngandaagiyn bagala.” Dani-yung wani-magaa. Ngijang ni-yanggi ama-barrawu-wuy ni-yabaynjiyn, aba wurru-warrgang Ephesus-gala. \p \v 22 Anubani wurru-waya-wayamangi, wurru-waliyn Caesarea. Anubanila ni-garrajiyn, ni-yanggi yuuguni Jerusalem-guy, warruburru-wuy wuu-jambarrgini-wuy, wani-wagarangi. Bagala aḏaba mu-mun-gala ni-yanggi Antioch-guy. Anubagu ni-burri baḏag. \p \v 23 Anubanila-wala, waniirruyn, aḏaba ni-yanggi Galatia-wuy marri Phrygia-wuy, naagi-yung na-Paul. Ni-yanggi aaynbaj aaynbaj a-lhal, a-lhal-wurraayung-baj. Wani-magaa warruburru-yung-guy wuu-jambarrgini-wuy, wani-maṉmangi, marri wurru-waḏa-waḏaḏ-maa yungguyung. \s1 Nubagi-yung na-Apollos anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Ephesus. \p \v 24 Naagi-yung na-waḻyinyung, na-nimuwaj-jung Apollos, ni-Jew. Nigawi-nyinyung ana-lhal wu-mayini Alexandria. Naagi-yung ni-yanggi Ephesus-guy. Naagi-yung ni-yambini a-runggu-runggal-inyung lhaawu. Naagi-yung ni-marrbuy windiyung ana-maṉngulg ana-wubiba. \v 25 Anubani-yunggaj, naagi-yung wunu-yiyini na-Buunggawa-yinyung. Anubani-yung aḏaba nu-ngaynbandangi naagi-yung na-Buunggawa-wuy. Bani-yung aḏaba ni-lhaal-maaḻang. Ni-yambini marri wani-yiyini anubani-yung na-Jesus-inyung, wani-magaa, maaḻamburrg-galawaj. Yagu naagi-yung ni-marrbuy na-John-jinyung-bugij, wubani-yung waniimbara-ngambijgaa-yinyung. \v 26 Ni-wurrij-baabara naagi-yung, ni-yambini anubani ana-synagog-duj. Wuguṉiiyung bagu wini-wulawaa wini-burri Priscilla marri Aquila, anubani-rruj. Wunu-lhala-miyn, wurraanggarra-yanggi wubani-wuy wuguṉi-nyinyung aanga-wuy. Marri bagu wunu-yiyini na-Buunggawa-yinyung, wunu-wandhurrg-gaa. \p \v 27 Anubani-yung niwu-ngaynbandangi ani-yanggi yuuguni Achaia-wuy. Warruburru-yung warra-minilharri-yung wunaa-dhangu-jujurangi “Yii, juy, ba-yaarri aḏaba,” wurru-yamayn. Marri warraa-garrarrangi wubiba warruburru-yung-jinyung wuu-jambarrgini-yinyung anaani-yung. Wu-yamaa, “Nugurru naagi-yung numbunu-walgur-wana,” wu-yamayn. Marri aadani-yung ana-wubiba wunu-marangayn na-Apollos-guy. Aḏaba ni-yanggi. \p Anubagu ni-waliyn anubani ana-lhal Achaia. Anubagu ni-yambini, wani-maṉmangi, warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung na-Buunggawa-wuy, naadagi-yung yamba na-Buunggawa wani-walgaṉmaa. \v 28 Warraawurru arraarrawindi wurru-wurruj wurru-muṉḏugaa wunu-yaynjangani naagi na-Apollos. Anubagu wurru-wundi warra-Jew. Yagu niga-waj ni-lhuḏ-janggi. Wani-bajiyini wubani-yung a-maṉngulg a-wubiba-wala, ni-yamaa “Jesus niga-waj na-Messiah, na-runggal-yung.” Dani-yung ni-yamaa. \c 19 \s1 Na-Paul anubani-rruj ana-lhal ana-Ephesus. \p \v 1 Naagi-yung na-Apollos, anubagu ni-burri ana-lhal wu-mayini Corinth. Yiidagi-yung-duj yi-waḻirr, nigaayung na-Paul wubanilayung-baj a-lhal-wurraayung-baj ni-yanggi, yaajijila ramalila ni-yanggi. Ama-lhagayag-guy ni-yanggi yuuguni Ephesus-guy. Anubagu naagi na-Paul wani-lhangarrmayn wurru-wurruj, wuu-jambarrgini-yinyung. \v 2 Ni-yamayn “Anu…bani-yunggaj nugurru nuu-jambarrgiiyn, yuga ana-Maṉngulg Mawurr wu-yanggi nugurri-wuy?” \p Wugurraayung wurru-yamayn “Waari, nurru-maḻaḻadi yaga ana-Maṉngulg Mawurr, waari anggu-yanggi nurri-wuy.” \p \v 3 Nigaayung na-Paul ni-yamayn, “Wubani-yung yaga nambiimbara-ngambijgaa nugurraa, yangi yuga nambiimbara-ngambijgaa-yinyung?” \p Wugurraayung wurru-yamayn “Nambiimbara-ngambijgaa nguynju wubani-yung na-John ni-yambini-yinyung,” wurru-yamayn. \p \v 4 Na-Paul nigaayung ni-yamayn, “Na-John waniimbara-ngambijgaa warra-wurru-wurruj, wugurru yamba wurru-wiḻibiḻingiyn anubanila anaaladi-wala. Anubani-yung na-John wani-magaa ‘Nugurru numbuu-jambarrgiiyn dagilu waḻyinyung ni-lhamarrii,’ ni-yamayn. Dagi-yung Jesus, na-nimuwaj-jung.” Dani-yung ni-yambini na-Paul. \p \v 5 Wugurraayung wurraawanggini nigawi-nyinyung ana-lhaawu. Marri naagi-yung na-Paul waniimbara-ngambijgaa ngijang ni-malgaagijgiyn waadurru-yung-guy, wuu-jambarrgiiyn yamba na-Buunggawa-wuy na-Jesus-guy. \v 6 Na-Paul niwu-burriyn ana-marang wugurri-wuy. Ana-Maṉngulg Mawurr wu-dhirridangi wugurri-wuy. Marri wurru-yambini aynbaj ana-lhaagi. Marri wurru-yambini ana-lhaawu na-God-gala. \v 7 Warraawurru-yung warra-wurru-wurruj marang-aynjaabugij marang-aynjaabugij marri wini-wulawaa. \p \v 8 Anubani-yumbaa ngarraagi ngarraaḻirr-maṉngulg naagi-yung na-Paul ni-yanggi a-synagog-guy. Anaani ni-yamaa-wugij ni-yanggi, ni-wulaynbaj na-ḻabama. Naagi-yung ni-wurrij-baabara-mayn aḏaba, anubani-yumbaa ni-yambini warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy. Ni-wij-burryuwini ana-lhaawu warruburru-yung-jinyung warru-mandag na-God-jinyung. “Numburru-jambarrgina,” ni-yamaa. \p \v 9 Warra-mulung-arrgi-yung warra-wurru-wurruj wuu-yina-baḏa-waḏaḏ-maa. Waari ambuu-jambarrgini. Wirriindirrangi ana-lhaawu manubama-yung-jinyung manaadi na-God-jinyung. Warra-magaa warra-wurru-wurruj-guy, “Aadanu ana-lhaawu waaladi,” wurru-yamaa. Na-Paul naagi-yung waniirruyn aḏaba. Yagu warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung wurraanggarra-yanggi. Wurru-yanggi wubani a-wumurrng-guy, wu-mayini Tyrannus. Anubagu ni-waliyn, ni-wij-burryuwini malgarrawindi. \s1 Mulung-arrgi-yung waḻya-waḻya amburraarra-yarraana ana-man.gurrg. \p \v 10 Anaani ni-waṉbini-yinyung wulawaa anaagalhal-aḻirr. Anubani-yung warraarrawindi warra-wurru-wurruj wurraawanggini anubani ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung. Warruburru wurru-burri-yinyung ana-Asia, warra-Jew marri warra-Greek. \p \v 11 Anubani-yung na-God ni-waṉbini yij-mamaaḻang, wu-waṉini, na-Paul ni-waṉbini-yinyung na-God-jinyung. \v 12 Naagi-yung na-Paul, manubama-yung mana-yaaḻi nima-waṉagaa-yinyung, wirrima-yarrijgini warruburru-wuy wurru-lhangurrngandi-yinyung, marri wurru-maṉdhini, marri anubani ana-man.gurrg wu-rabalangi, wanggaarru-magaa. \p \v 13 Anubanila-wala, warra-mulung-arrgi-yung warra-Jew, wurru-yangga-yanggi-yinyung aaynbaj a-lhal, wurraarra-yarraani-yinyung ana-man.gurrg warra-wurru-wurruj-gala. Anubani-yung wurru-yambini ana-muwaj na-Buunggawa na-Jesus-inyung, amburraarra-yarraani yungguyung ana-man.gurrg. Anubani-yung wurru-yamaa, “Anaani ngunu-yambina, man.gurrg, na-Buunggawa-yinyung na-Jesus-inyung ana-muwaj, anubani-yung na-Paul-inyung ni-yambini,” wurru-yamaa. \v 14 Warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya, marang-aynjaabugij marri wini-wulawaa. Naagi-yung na-ninyarra-yung, nubagi-yung niwu-narra-narrangi-yinyung na-priest-jung, na-nimuwaj-jung naadagi-yung Sceva, warraawurru-yung warra-miniwiyayung. \p \v 15 Anubani ana-man.gurrg wanggu-yambalmayn waadurru-yung wu-yamayn, “Nga-marrbuy na-Jesus, marri nga-marrbuy nubagi na-Paul, nugurru yanga-yangi yuga?” wu-yamayn ana-man.gurrg. \v 16 Nubagi-yung wu-burri-rruj na-waḻyinyung-duj, ni-garrajiyn marri wani-bilhargayn. Naagi-yung ni-waḏa-waḏaḏ-bindiyung, wani-wini. Anubani-yung ni-lhuḏ-janggi, wani-warra-ngu-bilhargaa-yinyung. Anubanila wurru-man-jarramayn anubanila ana-wumurrng-gala. Wurru-numaaḏu marri wani-garra-ḻaḻaani mana-yaaḻi. \p \v 17 Warruburru-yung warra-wurru-wurruj ana-Ephesus-jinyung, warra-Jew marri warra-Greek, wurraawanggiiyn aadani-yung. Marri waadurru-yung wurru-ḏirrngawiiyn. Anubani wuu-yambiynjini na-Buunggawa na-Jesus-inyung, “Ni-runggal-windiyung,” wurru-yamayn. \p \v 18 Anubanila, mulung-arrgi-yung wuu-jambarrgini-yinyung wurru-yanggi, nga wirriij-garrarra-gaa anubani aniij-galaaladi wurru-waṉbini-yinyung anubani-yunggaj. \v 19 Waadurru-yung anu…bani-yunggaj wurru-waṉgalwini, aynba-gaynbaj-jinyung anubani wurru-waṉbini. Waadurru-yung wii-yarrijgini anuwagala ana-wubiba, nga wirri-muṉḏugaa. Anubanila wirri-nangaa. Warraawurru-yung warraarrawindi warra-wurru-wurruj wurraarranggaa. Waadurru-yung wirri-waṉagaa-yinyung anu-ṉuga anaani-yung 50000 anu-ṉuga, dani yaga ngirri-nayii yi-yiiḻi-yii-yinyung wu-ṉuga-yamaa. \v 20 Anubanila ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung wu-rajaarriyn. Wu-lhuḏ-janggi anaaynbaj-jinyung ana-lhaawu. \s1 Mana-magarrangaynji anubani-rruj ana-Ephesus. \p \v 21 Anubanila-wala, ana-Maṉngulg Mawurr wu-yambini na-Paul-wuy. Marri ni-yamayn “Anaani ngaynjaarri buguni Macedonia-wuy marri yuuguni Achaia-wuy. Anubanila-wala aḏaba Jerusalem-guy. Anubanila-wala ngijang ngaynjaarri Rome-guy.” Dani-yung ni-yamaa. \v 22 Naawiṉi wini-wulawaa waḻya-waa, naadagi wunu-maṉmangi-yinyung, na-nimuwaj-baa Timothy marri Erastus. Naadiṉi-yung wani-lharrgang Macedonia-wuy. Niga bagu wurrugu ni-burri Asia baḏag, ari ma-ngargu ni-yaay-yinyung. \p \v 23 Anubani-yumbaa warraawurru-yung wurru-wundi runggal-windiyung anubani-rruj ana-lhal, wudani-yung ana-lhaawu manubama-yung-jinyung manaadi na-Buunggawa-yinyung. Yaani wiijamaa. \p \v 24 Anubani-rruj ana-wumurrng wurru-mayini Ephesus, anubani-yunggaj mana-ṉuga ma-rabini yuwaagala aarrwar-wala. Anubagu wurru-nangaa marrya, wurru-wan.ngaa wungubal, ngarrubagi yungguyung ngarra-maṉinyung ngarra-Artemis, ngarra-ngarrimuwaj-jung. Naagi-yung waḻyinyung na-nimuwaj-jung Demetrius. Naagi-yung ni-mijgalmini, ngu-maṉdhangi yiibagi yiiḻi. Ngarraagi-yung ngu-maṉdhangi ngarrimalngujung ngarra-Artemis. Waṉagaa arrawindi anu-ṉuga, warruburru yungguyung warra-waḻya-waḻya wurru-mijgalmini-yinyung. \p Yagu naadagi-yung ni-walharaguni. \v 25 Wanii-gaḏiyn warruburru-wuy warra-mulung-arrgi-yung, wirringa-maṉdhangi-yinyung ngarra-yiiḻi. Anubagu ni-yamayn “Gurruwaj, nurru-marrbuy, ngirri-waṉagana arrawindi aḏaba anu-ṉuga, anaani ngurru-mijgalmina-wala. \v 26 Yagu na-Paul naadagi-yung wani-magana warraarraarrawindi warra-wurru-wurruj, anaani-rruj ana-Ephesus marri anubani anaaynbaj ana-lhal ana-Asia. Anubani wurru-jambarrgiiyn ana-lhaawu nigawi-nyinyung. Ngagurru ngirri-maṉdhangi-yinyung anaani ana-lhawadhawarra, ngagurri-nyinyung-mirri ana-marang, ni-yamana ‘Waari anaani-yung aniijgubulu-magaa.’ \v 27 Warra-wurru-wurruj ari amburraaḻamin-jamana ngagurru ngurru-mijgalmina anaani waaladi. Marri anubani ana-wumurrng ngarra-Artemis-inyung ari anggu-warrbidi-mang. Yagi ngi-runggal-mi ngijang ngi-malgaagijgi. Anaani-rruj ana-lhal ana-Asia warra-wurru-wurruj, marri anubani anaaynbaj-jinyung a-lhal wirringa-warraarriwana ngigawi, yagu ari ngi-warrbidi-mang.” Dani-yung ni-yambini na-Demetrius, wani-magaa. \p \v 28 Warra-mulung-arrgi-yung warra-waḻya-waḻya wurraawanggini. Anubanila wuu-riyaldhiyn. Wurraaḏangi wurru-yamaa, “Ngarra-Artemis ana-Ephesus-jinyung ngaadagu ngi-runggal!” \v 29 Maldhamurrug, warraarrawindi-lhangu warra-wurru-wurruj ana-Ephesus-jinyung, waadurru-yung wurraaḏangi. Marri naadiṉi-yung na-waḻya-waa warra-bilhargaa, warraarrgini, na-nimuwaj-baa Gaius marri Aristarchus. Naadiṉi-yung wurraanggarra-yanggi anubani-yunggaj na-Paul, anubanila ana-lhal Macedonia. Marri warra-garnyirrimba wurru-yanggi, wurraagulhaynjiyn wubani-wuy wuu-yamba-yambiynjini-wuy a-wumurrng. \p \v 30 Nigaayung na-Paul naagi-yung niwu-ngaynbandangi ani-yanggi ambani-magaa warruburru-wuy warra-wurru-wurruj. Yagu warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung wunu-lhambang. \v 31 Marri warra-mulung-arrgi-yung warraawurru-yung wirri-narra-narrangi-yinyung anubani ana-lhal ana-Asia, wii-lharrgang lhaawu na-Paul-wuy. “Yagi nuṉḏumi anubuguni ana-wumurrng-guy,” wurru-yamayn. \p \v 32 Waadurru warra-mulung-arrgi-yung wugurru wurraaḏangi, yagu wugurraayunggaj warra-mulung-arrgi-yung wurru-mayaa anaaynbaj, wurraaḏangi. Waadurru wurru-waliynjini, wurraarraabaabaynjini. Waadurru warraarrawindi warra-wurru-wurruj wurru-maḻaḻadi wu-yaminggarrini ari wurru-burri. \p \v 33 Warra-Jew waadurru-yung wunu-magaa naadagi-yung na-Alexander ani-yambini yungguyung, ni-yanggi raga-ragij-guy, ni-lhaay. Warra-mulung-arrgi-yung warraarraarrawindi-rruj warra-wurru-wurruj, wurraaḻamin-jamayn “Ari naadagi-yung ni-waṉbini aladi.” Ni-lhangayn, marri ni-marang-ngangarawini nguynju yadhu amburru-muḏaḏbangi. Niwu-ngaynbandangi ambani-yambini warra-wurru-wurruj-guy, warruburru-yung-jinyung warra-Jew waari-yinyung amburru-waṉbini anaaladi. \v 34 Yagu waadurru-yung wugurru wunu-nguynju-gayn, “Ni-Jew naadagi-yung,” wurru-yamayn. Waari warra-ngaynbandangi warra-Jew-guy. Warraawurru-yung wurraaḏangi wurru-yamaa, “Ngarra-Artemis ana-Ephesus-jinyung, ngaadagu ngi-runggal!” Warraawurru-yung wurraaḏangi ngi-dhawawarumini ngarraaḻirr, ngi-wulawaa. \p \v 35 Naadagi-yung na-Town Clerk nigaayung ni-ḻaḻagiiyn. Waadurru-yung warra-wurru-wurruj wani-muḏaḏbijgayn. Ni-yamayn “Gurruwaj! Warra-wurru-wurruj ana-Ephesus-jinyung! Ngagurru ngurru-marrbuy ngarra-Artemis ngi-runggal. Warra-wurru-wurruj ngagurru ngirringa-narrii ana-wumurrng. Manubami-yung mana-ṉuga mana-runggal, ma-rabini yuwaagala aarrwar-wala. \v 36 Waari nimbi-rrawi anubani ana-runggal ana-lhaawu. Numburru-muḏaḏbang. Yagi nuu-yilg-bali. \v 37 Narra-yarrijgini warraawurru warra-waḻya-waḻya, warraawurru-yung waari ambirriiladi-yamawang anaani ana-Temple-Maṉngulg, marri waari ngaadagu ambirringaaladi-yamawang ngarra-Artemis. \v 38 Naadagu na-Demetrius marri nugurru warra-mulung-arrgi-yung nurru-mijgalmina, ari nurru-marrbuy aladi waadurru-yung wurru-waṉbini. Numburru-yaarri wubani-wuy wu-raba-radbidhaa-wuy, numbuu-yaarri buguni, nambarra-magana warruburru wirri-narra-narrii-yinyung, warra-proconsul. Nguynju yungguyung ambarra-nguynju-nguynjijgana, ari ambuu-lhajbiynjina wugurraajbaj. \v 39 Nugurru-maynji nimbirriij-ngaynbandii anaaynbaj, nimbirriij-burryuwina, numburru-muṉḏugana, wudani yaga nurru-waṉbina, nirriij-burryuwina nurru-muṉḏugana. \v 40 Manaama-yung-gala mana-magarrangaynji ana-yimbaj, warra-mulung-arrgi-yung ari ngaambambi-lhajbumana ngagurri-wuy. Manaama-yung mana-magarrangaynji ngirrima-maṉdhangi arrbidi.” Dani-yung ni-yambini na-Town Clerk. \v 41 Anubanila, wani-lharrgang warra-wurru-wurruj, wurru-yanggi. \c 20 \s1 Na-Paul ani-yaarri anubuguni ana-Macedonia-wuy marri ana-Achaia-wuy. \p \v 1 Anubanila-wala mana-magarrangaynji-wala, na-Paul niwu-lharrgang lhaawu warruburru-wuy wuu-jambarrgini-wuy. Wurru-yanggi, marri wurru-waliynjiyn. Nga bagu wani-magaa, wani-wurrij-baabara-waa. Anubanila waniirruyn, ni-yanggi Macedonia-wuy. \p \v 2 Ni-yaḻdhangi bagala-yung wubani a-lhal-wurraayung-baj, wani-magaa lhugaaguj warruburru wuu-jambarrgini-yinyung. Wani-maṉmangi naadagi-yung, wani-wurrij-baabara-waa. Anubanila-wala ngijang, ni-waliyn Greece-duj. \v 3 Anubagu ni-burri ni-wulaynbaj na-ḻabama. \p Anubanila-wala, niwu-ngaynbandangi ani-yanggi Syria-wuy barrawu-mirri, yagu waadurru-yung warra-Jew wirri-maṉdhangi lhaawu bagu, naadagi-yung ambunu-wini yungguyung na-Paul. Wudani-yung-gala, nigaayung ni-wijangani, ngijang aniigina Macedonia-wuy. \v 4 Mulung-arrgi-yung waḻya-waḻya wurraanggarra-yanggi. Sopater wubani a-lhal-wala Berea, na-niwiyayung na-Pyrrhus-inyung. Marri Aristarcus marri Secundus wubani a-lhal-inyung a-Thessalonica-yinyung. Marri Gaius a-Derbe-yinyung, marri na-Timothy. Marri Tychicus marri Trophimus, naadiṉi-yumbaa Asia-wala. Durru-yunggaj wurraanggarra-yanggi. \v 5 Wurru-yanggi Troas-guy raga-ragij-gaj, nga anubagu, nambi-narrangi nurru anaani. \v 6 Wurrugu, waari anubani-yung anggu-ḻuḻḏuḻwandi ana-marrya. Anubanila nii-lhal-warruyn ana-Philippi, nuu-yabaynjiyn, aḏaba nurru-warrgang. Wulal-wulal mana-miyn.nganga wurrugu, nurru-waliyn Troas. Anubagu nuu-lhangarrmaynjini. Anubagu nurru-burri marang-aynjaabugij marri jarranggay mana-miyn.nganga. \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Troas. \p \v 7 Ana-wulhu-wulhurr anubani-yung, nurru-muṉḏugaa. Anubagu nurru-nguni marrya. Nga na-Paul anubagu ni-magini lhaawu. Ni-yambini-wugij wu-mal-gaḻadhangayn, niwu-ngaynbandangi yamba ani-yanggi ngamugijgaj. \v 8 Anuuguni-yinyung ana-lhirribala ana-gara-rruj, arrawindi wudhalng wu-lhalmbaarrangi. Anubagu nurru-murrmbuliyn. \p \v 9 Naagi-yung wulmurr-inyung na-nimuwaj-jung Eutychus. Anubagu ni-burri yuwaagu aawajuwaju-rruj. Na-Paul nigaayung ni-yamba-yambini-wugij. Nigaayung na-Eutychus ni-yingayn, niiḏdhiyn. Anaani ana-wumurrng wuu-waliynjini, ana-wulhu-wulhurr-inyung lhirribala, wugurru daji aḻagaḻa wugurraayung anaani yuwaagu-windiyung malanga-garrwar wu-burri. Anubagala ni-rabini ama-miyn.nganga-wala ni-yaay. Anubani-yung niibirrmayn naagi-yung. Wurraagulhaynjiyn, wunu-marayanggayn, yagu waari, ni-wurrij-guldhiyn. \v 10 Na-Paul anuwagala ni-yarbiyn naagi-yung, nu-miyn, marri nu-mijgalalini. Ni-yamayn, “Yagi nurru-rugi, ni-wiri,” ni-yamayn. \v 11 Na-Paul ni-ḻaḻagiiyn, anubani niidadangi ni-yanggi, wubani a-marrya-wuy. Ni-wagiwayn anu-ḏayn nga nurru-nguni. Ni-yambini-wugij anaarrawindi ana-lhaawu. Mana-wuṉ nima-lharrmangi ni-yambini, awaagala waabandirriyn, marri ngarraaḻirr ngi-ḻan.gaḏiyn. Bani-yung marri waniirruyn, aḏaba ni-yanggi. \p \v 12 Naadagi na-wulmurr-inyung ni-wiri, wunu-narrangi. Naadagi-yung-gala wurru-wurrij-maṉdhini, wurru-waḻaaḻarrangi. \s1 Anubani-rruj ana-lhal wu-mayina Miletus. \p \v 13 Nurru anaani nurru-yanggi amubama-wuy ama-barrawu-wuy, marri nurru-warrgang Assos-guy. Na-Paul nigaayung mu-mun-gala ni-yanggi. Nurru-yambiynjini, “Yagu ngaambu-lhangarrmaynjang,” nurru-yamayn. \v 14 Anubani a-lhal-uj bagu nurru-lhangarrmaynjiyn. Aḏaba naagi-yung nurraanggarra-yanggi yuuguni Mitylene-wuy, ana-lhal wu-mayini. \v 15 Ngarrubagi-yung ngarraaynbaj-duj ngijang yuuguni nurru-yanggi nurru-warubaj-gini a-rilji-wuy, Chios wu-mayini. Ngarrubagi-yung ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr ngijang nii-lhal-warruyn aḏaba, nurru-yanggi yuuguni Samos-guy. Ngarrubagi-rruj ngijang ngarraaynbaj-duj aḏaba yuuguni nuu-yanggi Miletus-guy. \v 16 Na-Paul yamba ni-wijangani, “Yagi nga-burri ana-baḏag anaani-rruj ana-Asia,” ni-yamayn. Wudanila-wala anubagu waari naanggu-jiibugaa, bandharra-walawaj nuu-wayamangi, nii-lhal-yaḻgiwayn ana-Ephesus. Na-Paul yamba naagi-yung niwu-ngaynbandangi ani-yanggi Jerusalem-guy, ni-nguḻu-nguḻubini, ni-waḻwaḻ-gini. Anaani-yung niwu-ngaynbandangi ani-walangi ngalbaḻang, anubani wu-mayini Pentecost, anu-muwaj. \s1 Na-Paul ani-yambina warruburru-wuy wurru-ragaana-wuy, wurru-jambarrgina-yinyung anubani-yung-jinyung ana-Ephesus. \p \v 17 Anubagu ana-Miletus, anubani-yung wani-lharrgandi waḻya-waḻya Ephesus-guy wurru-yanggi, wubani a-lhaawu warruburru-wuy warra-mijiwanggu-wuy wuu-jambarrgini-yinyung. “Numburraaṉina,” ni-yamaa dani-yung. \p \v 18 Marri wurru-yanggi nigawi-wuy. Marri wani-magaa. Ni-yamaa, “Gurruwaj, anaani nga-burri baḏag nugurri-rruj, ana-mal-ḏaga-ragij-gaj nga-yanggi Asia. \v 19 Nganu-yandhurrbangaa na-Buunggawa, marri nga-yaal-murramurra. Anubani-yung nga-ramarr-ngawini marri nga-ruguni. Marri warra-mulung-arrgi-yung ngambi-wurrij-galadi-waa. Marri warra-Jew waadurru-yung wirri-maṉdhangi wiij-galadi-wini. \v 20 Yagu ngana-magaa andhurrg, waari nga-muḏaḏbangi. Anubani ngana-magaa-yinyung ana-lhaawu, wu-lhaawu-maṉdhina. Warruburru-yung ngarra-yiyini warra-wurru-wurruj anuwaagu anaarabarabalu-rruj, marri ana-lhirribala-waj ana-wumurrng. Ngana-yiyini-wugij. \v 21 Ngarra-magaa warra-Jew marri warra-Greek. ‘Numburru-wiḻibiḻingiyn anaaladi-wala nugurru, na-God-guy. Numbuu-jambarrgiiyn na-Buunggawa na-Jesus Christ.’ Dani-yung nga-yambini. \p \v 22 “Yigaj, anaani nga-yaarri Jerusalem-guy yimbaj. Na-God-jinyung ana-Mawurr nganggu-magana windiyung. Nga-maḻaḻadi ari anggiijaminggarrang anubagu. \v 23 Nga-yaarri-maynji ana-lhal-aynbaj-baj, anaani wuguuguni nganggu-magana ana-Maṉngulg Mawurr, ari malg-aynbaj ngaynjaarri ngambambi-radbumana, marri ngambambi-wungarri-dhijgana. \v 24 Na-God anaani ngani-lharrgang, nganggu-wandha-wuguuguni, murrubu nganggu-jadugang. Ngani-yayn nga-mijgalmina, wurrugu marri nganggu-jadugang. Ngambuguuguni ngamba-yiyina warra-wurru-wurruj ana-lhaawu na-Buunggawa ngani-yayn, ana-lhaawu na-God-jinyung anubani-yung ngarrani-walgaṉmaa. Aadanu nganggu-jadugang. Ngaya waari ngambijangang ngayawi-nyinyung anaani ana-wiri.” \p \v 25 Na-Paul naagi-yung ni-yambini-wugij. “Anaani nga-yanggi, ngana-magaa na-God-jinyung warru-mandag. Yagu anaanila-wala nugurru yagi aḏaba ngirri-yi-ni ngaya. \v 26 Anaani ngana-magana ana-yimbaj, ngaya anaani nganaa-gandhurrg-gana nugurru. Nugurru-maynji numburru-wiḻibiḻingiyn na-God-gala marri numburru-ngawang, aadanu waari ngayawi-wala-magaa. \v 27 Ngaya waari nganggadhuwini, waari nga-muḏaḏbangi ana-magij-jinyung, anaani ana-lhaawu na-God ngani-yayn. Ngana-magana maaḻamburrg-galawaj anaani ana-lhaawu. \p \v 28 “Nugurru numburru-dhi-maṉdhina. Numburru-wuguuguni numburru-rangarrina na-God-jinyung warru-mandag. Wugurru wurru-yamana nguynju a-jib-jii. Ana-Maṉngulg Mawurr nani-yayn nugurru, nguynju yadhu numburru-rangarrii ana-jib. Numburru-rangarrii maaḻamburrg-galawaj. Warruburru-yung warru-mandag na-God-jinyung, wani-bayarra-gayn nigawi-nyinyung-mirri wulang. \v 29 Anaani nga-marrbuy ngaya-maynji anambaarruyn, warruburru-yung warraalaaladi amburru-yaarri anubagala. Nguynju yaga warrubawa waa-nunggarrang, wu-waḏa-waḏaḏ marri wu-marryaadii. Marri wu-yaarri wubani a-jib-guy, marri ambu-wangana anubani ana-jib. Dani-yung amburru-yamana, warraawurru-yung warraalaaladi. \p \v 30 “Marri wugurraayung warra-mulung-arrgi-yung nugurri-nyinyung-gala narra-rangarrii-wala, amburru-yambina aladi lhaawu. Warruburru warra-ngaynbandii warra-wurru-wurruj amburru-yagaynjina nguynju wugurri-yii. \v 31 Nugurraayung nambarra-waḻamin-nayii-wugij, numburraandha-wuguuguni. Numburraawanggina, waari ngaya nga-muḏaḏbangi anubani-yung, anaani-yung ngana-magaa-wugij. Ana-miyn.ngu marri anaani anaarrarra nga-wuguuguni nga-yambini, nga-ruguni, anaani-yung anaagalhal-aḻirr wulaynbaj-gala. Ngana-wiḻibiḻingiyn nugurru, nganaandhurrg-gayn. \p \v 32 “Aḏaba nganaarruna nugurru, aḏaba aadanu nurru-burraa a-marang-duj na-God-duj. Marri nigawi-nyinyung ana-lhaawu aḏaba nganiiyii. Niga nani-walgaṉmana, marri nani-yayn ana-lhaawu. Ana-lhaawu anaani nambanggu-waḏa-waḏaḏ-gang. Numburraarra-waṉagana anaarrawindi, anubani-yung na-God ngarraniini warra-mijburrayung-guy. Marri ngarrani-maṉngulg-gana ngagurru. \p \v 33 “Nugurru nurru-marrbuy, anubani-yumbaa ngaya nga-burri nugurri-rruj, waari ngawu-ngaynbandangi ana-gold marri anu-ṉuga, yagu mana-yaaḻi. Waari ngamba-yandhawiwandi warra-mulung-arrgi-yung. \v 34 Anaani nga-mijgalmini ngayawi-nyinyung-mirri anaani ana-marang, anubani-yung anaani nga-ngaynbandangi-yinyung, nga-waṉagaa. Marri wugurraayung warruburru-yung warra-mulung-aynbaj-jinyung nuu-yagaynjini-yinyung. \v 35 Marri ngana-yiyini nugurri-wuy, warra-mulung-arrgi-yung numburru-maṉmaynjina, numbuu-yamana numburru-mijgalmina, nambarra-maṉmani warruburru warra-bilnyalga-yinyung. Numburru-wijangayii, anubani-yung ana-lhaawu na-Buunggawa-yinyung na-Jesus Christ-yinyung, ni-yamayn ‘Warra-wurru-wurruj-maynji nambambiiyii nugurri-wuy marri nimbirri-mang, yuga wiij-maṉdhina? Nugurru-maynji nambarriiyii, bani-yung anggiij-maṉdhiiyn.’ Dani-yung na-Buunggawa ni-yamayn.” \v 36 Anaani-yung ni-yambini naagi-yung na-Paul, ni-magini anaani ana-lhaawu. \p Aḏaba wani-magaa-wala, aḏaba anaani-yung ni-ḻandharrdhangayn, marri ni-yambini arrwiyaj. \v 37 Warraawurru-yung ni-bagumayn-gala, aḏaba warraawurru-yung wuu-walgarra-rawaynjini warra-wurru-wurruj. Wunu-bilhargaa na-Paul-wuy, marri wunu-lhawuynjaa. \v 38 Warraawurru-yung wurru-wurrij-galadi-wiiyn, anaani ana-lhaawu wani-magaa-wala, ni-yamayn yamba niga, “Yagi ngaya anaani ngirri-yi-ni aḏaba.” Marri wurraanggarra-yanggi wubama ama-barrawu-wuy, aḏaba ni-yabaynjiyn. \c 21 \s1 Na-Paul ani-yaarri a-Jerusalem-guy. \p \v 1 Aḏaba nurru anaani narraarruyn warruburru-yung, anubanila narra-warrngayuyn. Anubani nurru-yabaynjiyn mana-barrawu aḏaba nurru-warrgang. Bani nurru-yanggi andhurrg Cos-guy. Anubanila ngijang amaaynbaj-duj nurru-yanggi Rhodes-guy. Wurrugu marri, ngijang nurru-yanggi Patara-wuy. \v 2 Anubagu nirrima-lhangarrmayn mana-barrawu aynbaj. Maadama-yung ama-yanggi Phoenicia-wuy. Yagu nurraayung nuu-yabaynjiyn buguni, marri nurru-warrgang. \v 3 Nurru-wayamangi… Anaani nii-lhal-nani ana-lhal ana-Cyprus, yagu yaajijila yigaj nuu-wayamangi walawalama-waj. Nurru-yaḻdhiyn yuuguni Syria-wuy. Nga nurraadadiyn Tyre. Anubagu wurraarra-bijgaa anaani ana-marrya. Anaani-yung wanggu-yarrijgini baḏag. \p \v 4 Nurru anaani nurru-yanggi, nga bagu naa-lhangarrmayn waadurru wuu-jambarrgini-yinyung. Nga anubagu nurraanggarra-yagaynjini mana-miyn.nganga marang-aynjaabugij marri jarranggay. Anubani-yung wanggu-magaa Maṉngulg Mawurr, marri wunu-magayn na-Paul, “Yagi nuṉḏumi ana-Jerusalem-guy.” \v 5 Wurrugu marri, anubani nii-lhal-warruyn aḏaba, nuu-yanggi. Waadurru-yung wuu-jambarrgini-yinyung, marri warra-miḏangarrina-yung marri warra-mijburrayung, nurri-wuy nurraanggarra-yanggi, anubanila nuu-yanggi-wugij anubani ana-wumurrng-baj nuu-yaḻdhangi, nga nuu-rabaliyn aḏaba yuuguni aarabarabalu-wuy. Nurru nuu-ngarra-janggi, anubagu nuu-ngarra-ḻandharrdhangayn mana-madhaḻag-duj. Aḏaba wunu-yambini arrwiyaj. \v 6 Anubagu nuu-lharrgaynjini aḏaba, “Wiiyaw” nurru-yamayn. Nurru anaani-yung nuu-ngarra-jabaynjiyn mana-barrawu, aḏaba wugurraayung wurraagiyn. \p \v 7 Nurru nurru-yanggi-wugij, manaama-yung mana-barrawu, anubani nirriirruyn ana-lhal ana-Tyre. Nurru-wayamangi yuuguni Ptolemais-guy. Anubagu narra-yambini warruburru-wuy warra-minilharri-yung-guy. Anubagu nurru-burri aynjaabugij mana-miyn.nganga. \p \v 8 Ngarrubagi-yung ngarraaynbaj-duj aḏaba nurru-yanggi, yuuguni nuu-wayamangi Caesarea-wuy. Anubagu anaani nurru-yanggi yuuguni wubani a-wumurrng-guy na-Philip-guy. Naagi-yung ni-yamba-yambini-yinyung ana-lhaawu na-God-jinyung. Naagi-yung warruburrala-wala warra-marang-aynjaabugij marri wini-wulawaa warra-maṉmangi-yinyung, wurru-wajbarini-yinyung yaga anubani-yunggaj. \v 9 Naagi-yung na-waḻyinyung, warra-miyn-ngarriwiyayung wurru-wulal-wulal. Waari warraawurru-yung amburraaynji-yaay. Warraawurru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God. \p \v 10 Anubagu nurru-burri ari ma-ngargu mana-miyn.nganga. Niga nubagi naa-ja-jambini-yinyung na-God, naagi na-nimuwaj-jung Agabus. Ni-yanggi yuwaagala Judea-wala. \v 11 Aḏaba ni-yanggi naadagi-yung nga naa-ngarrgiwaa ni-ngudaabini-yinyung na-Paul. Marri ni-waṉja-radbidhi, marri yuuguni ni-lhuganda-radbidhi. Marri ni-yamayn “Anaani ana-Maṉngulg Mawurr wu-yamana, nguynju aani-yung-jii, nubagi na-waḻyinyung nigawi-nyinyung-jinyung manaama ni-ngudaabini-yinyung, ani-radbidhaa, ani-yamana, warruburru warra-Jew ana-Jerusalem-jinyung ambunu-radbumana, ambarra-marangiiyn yuuguni warra-Gentile-wuy.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 12 Nurru anaani-yung nurraawanggini ana-lhaawu. Nuunu-magaa na-Paul, “Yagi nuṉḏumi ana-Jerusalem-guy.” \p \v 13 Na-Paul nigaayung nani-yambalmayn, ni-yamayn “A-yangi yungguyung nugurru nurru-ruguna? Aadanu ngirri-wurrij-galadi-wana. Ari lhal-ngargu ngambambi-radbumana. Yagu ari nga-ngawang, bagu Jerusalem. Wiiya, wiij-maṉdhina na-Buunggawa-yinyung na-Jesus.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 14 Naagi-yung waari aniwaaynbijgaa ana-lhaawu. Nurru anaani nurru-lhuṉdhiyn. Nurru-yamayn “Na-Buunggawa anaa-ngaynbandii-maynji, ari nigawaj ani-waṉbina anubani ni-wijangayii-yinyung.” Dani-yung nurru-yamayn. \p \v 15 Anubanila-wala nurru anaani-yung aḏaba nurraalgaalgurmangi, nurru aḏaba nurru-yanggi Jerusalem-guy. \v 16 Mulung-arrgi-yung warruburru-yung ana-Caesarea-yinyung wuu-jambarrgini-yinyung aḏaba nurraanggarra-yanggi. Nurru-yanggi wubani a-wumurrng-guy na-Mnason-jinyung. Naagi na-waḻyinyung Cyprus-gala, ni-yanggi. Naagi-yung ni-jambarrgini baḏag. Nga bagu nurru-burri nigawi-rruj, nurru-yaay. \p \v 17 Anubanila-wala nurru-yanggi, nga nurru-waliyn bagu Jerusalem. Warruburru-yung warra-minilharri-yung nambi-nayn-gala wurru-waḻaaḻarriyn, nga nambi-walgur-waa. \v 18 Ngarrubagi ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, naagi na-Paul ni-yanggi na-James-guy, nurraayunggaj nurru-yanggi buguni. Warruburru warra-mijiwanggu bagu wurru-burri na-James-duj. \v 19 Anubagu na-Paul wani-yambini lhaawu. Marri anubagu naagi-yung wani-magaa na-God-jinyung ni-yaminggarrini naa-gaṉbini warruburru-wuy warra-Gentile-wuy, anubani-yumbaa niga ni-yanggi warruburru-wuy warra-Gentile-wuy. Wubanila-yung-galawaj ni-yambini, anaani ana-lhaawu. \p \v 20 Wugurraayung waadurru-yung wurraawanggini, nga wunu-warraarriwaa na-God-guy. Nga wunu-yambiyn naagi-yung na-Paul-wuy, wuu-yamayn “Murruyung, warraawurru arraarrawindi yaawurru Jew wurru-burraa nurri-rruj, warraawurru wurru-jambarrgina, marri wirri-ngaynbandii windiyung ana-lhaawu-runggal nurri-nyinyung warra-Jew-yinyung. \v 21 Warra-mulung-arrgi-yung warra-magaa lhaawu nugawi-nyinyung. Wurru-yamaa, ‘Naadagu na-Paul, wani-magana warra-Jew, warruburru-yung wurru-burraa malanganyanay-inyung warra-Gentile-uj, amburru-muḏaḏbang, yagi wii-yandhurrbi na-Moses-jinyung ana-lhaawu-runggal. Marri wani-magana, yagi warra-wulmurr-gi warra-mijburrayung wugurri-nyinyung. Marri yagi anubani wurru-burrangi anaaynbaj warra-Jew-yinyung.’ Warraawurru-yung wugurraayung wurru-yamana wurru-wijangayii nugawi. \p \v 22 “Nurru-marrbuy, anaani ana-lhaawu waari aniijgubulu-magaa. Yagu warruburru amburru-marrbuy-mang, nagang aadanu yaani nurri-rruj nu-ngu-burraa. Ari amburru-riyaldhang,” wurru-yamayn. “Ngaambu-yaminggarrina? \v 23 Anaani ngunu-magana, baaṉbina anaani-yung. Yaawurru wulal-wulal waḻya-waḻya. Anaani ana-lhaawu-runggal wu-yamana, nga wunu-lhalamayaa na-God-guy. \v 24 Nagang ba-yaarri warruburru-wuy warra-waḻya-waḻya-wuy, anubani-yung ba-yaarri, anubani numburru-warrbidi-wina wubani-yung-jinyung a-lhaawu-runggal. Nugawaj Paul, ba-yaarri, marri bambaa-mani anubani anu-ṉuga. Nguynju yadhu amburru-yina-ḏujina wugurri-nyinyung ana-yinag. Anubanila-wala, warraarrawindi amburru-marrbuy anubani ana-lhaawu wurraawanggini-yinyung, anubani waari aniijgubulu-magaa. Marri nugawaj anaani ana-lhaawu-runggal nunggu-yandhurrbangana. \p \v 25 “Yagu wugurraayung warra-Gentile wuu-jambarrgina-yinyung na-Jesus-guy, nurru anaani anubani-yunggaj nii-lharrgandi ana-lhaawu. Warruburru narra-magaa-yinyung anaani nurru-wijangani, nurru-yamaa, ‘Yagi nurru-ngi ana-lhanggu wurruuni-yinyung ana-lhawadhawarra-wuy, yagu ana-lhanggu wulang-jirrirrii-yinyung, yagu ana-lhanggu ana-buluynjirri-yinyung wurraaḻwa-ḏaḏbidhaa-yinyung. Marri yagi nurru-waṉbi ana-nguniyn anaarrbidi.’ Dani-yung narra-magaa warruburru-yung-guy warra-Gentile-wuy.” Dani-yung ni-yamaa naagi-yung na-James, nu-magaa na-Paul-wuy. \p \v 26 Naagi na-Paul aḏaba ni-yanggi warruburru-yung-guy warra-wulal-wulal warra-waḻya-waḻya. Ngarrubagi-rruj ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, warraawurru-yung anubani ana-lhaawu-runggal wanggu-warrbidi-wayn aḏaba waadurru-yung. Marri ni-yanggi wubani a-Temple-Maṉngulg-guy. Anubagu wani-magaa, ni-yamayn “Wurrugu marang-aynjaabugij marri muulawaa mana-miyn.nganga, anubani waa-lhalamayaa-yinyung warruburru-yung-jinyung warra-wulal-wulal, anggu-jadugiiyn,” ni-yamayn. “Wurrugu marri, ambunuuyn na-God-guy, waadurru-yung warraaynjaaynjaabugij-gaj.” Dani-yung ni-yamayn. \s1 Ambunu-bilhargana naagi-yung na-Paul. \p \v 27 Anubani-yumbaa lhaalhag ama-jadugini. Warruburru-yung warra-mulung-aynbaj warra-Jew anubani ana-lhal Asia-wala, wunu-nani na-Paul naagi-yung a-Temple-Maṉngulg-duj. Warraawurru-yung warraa-gaḏiyn warra-garnyirrimba-wuy, wuu-riyaldhiyn. Marri wunu-bilhargayn na-Paul. \v 28 Warraawurru-yung warra-Jew wurru-yamaa wurraaḏangi, “Numburraaṉina, waḻya-waḻya warra-Israel, ngirri-maṉmang!” wurru-yamayn. “Yaagi nubagi-yung na-waḻyinyung, wani-yiyina warra-wurru-wurruj aarrawindi-waj a-lhal, ngarraniiladi-yamawana ngagurru warra-Israel, marri anaani ana-lhaawu-runggal, marri anaani ana-Temple-Maṉngulg. Waari aadani-yung-bugij-magaa, wani-waṉijgina warruburru warra-Gentile anaani-rruj ana-Temple-Maṉngulg-duj, nguynju yadhu waaladi-wina.” \p \v 29 Dani-yung wuu-yambini, wugurru yamba anu…bani-yunggaj naagi-yung wunu-nani na-Trophimus yuwaagala Ephesus-gala, anubani-yung wini-yagaynjini naagi-yung na-Paul. Wurraan-jamaa yingga naagi-yung nu-yarrijgini naadagi na-Paul anubuguni ana-Temple-Maṉngulg-guy, yagu waari aadani ani-waṉbini. \p \v 30 Warraawurru-yung warraarrawindi-lhangu anubagu ana-Jerusalem, wuu-riyaldhiyn, anuwagala wurraagulhaynjini, warra-wurru-wurruj. Wunu-bilhargaa naagi-yung na-Paul, marri wunaarrgini anubagala ana-Temple-Maṉngulg-gala, yuuguni aarabarabalu-wuy. Marri wirri-dhidiyn anubani anu-dhawang. \v 31 Naagi wunu-ngaynbandangi na-Paul ambunu-wini. \p Anaani ana-lhaawu wu-yanggi yuuguni nubagi-wuy wani-narrangi-yinyung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung warra-Roman, na-waḻyinyung. “Anubani ana-Jerusalem-jinyung, runggal magarrangaynji ma-waṉiyn.” \v 32 Nubagi wani-narrangi-yinyung na-waḻyinyung lhugaajgiyalawaj-gaj warruburru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wani-yarrijgiyn. Warruburru-yung wurraagulhaynjini warraarraarrawindi-wuy warra-wurru-wurruj-guy. Wugurraayung warra-wurru-wurruj warruburru-yung warra-nayn nubagi-yung wani-narrangi-yinyung marri warruburru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung. Wurru-muḏaḏbiyn, waari ambunu-wini aḏaba na-Paul. \p \v 33 Nubagi wani-narrangi-yinyung na-waḻyinyung, ni-yanggi-wugij nga nu-miyn naagi-yung na-Paul. Nga anubagu wani-magayn, warruburru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, wunu-radbini, wunu-waṉja-radbang marri wunu-waṉja-radbang, chain-mirri. Nubagi-yung na-waḻyinyung ni-yamayn “Yangi-nyung yuga naagi? Yangi yamba naagi ni-waṉbini?” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 34 Warruburru-yung warra-wurru-wurruj anuwagala warra-mulung-arrgi-yung wurraaḏangi, aynbaj wurru-yambini, wugurraayung warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wugurraayunggaj aynbaj ana-lhaawu wu-rabalini. Warraawurru-yung wuu-lhagararriynjini-yinyung yagu naadagi-yung na-waḻyinyung waari ani-wawanggini aniijgubulu-windiyung. Wani-magayn warruburru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, “Naagi numbunu-yarrijgini wubani, numbunu-dhidang ngagurri-wuy a-wumurrng,” ni-yamayn. \v 35 Wunu-yarrijgini wurru-yanggi, wurraadadangi yuuguni wurru-wudhangi. Warraawurru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung yaaji arrwar wunu-warrgaay, wunu-ḻaḻagayn, waadurru-yung yamba warraarrawindi warraawurru wurru-maragarrij-giiyn-bindiyung. \v 36 Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung wurraaḏangi wurru-yamaa “Numbunu-jadugang naadagu aḏaba!” wurru-yamaa. \p \v 37 Naagi-yung lhaalhag ambunu-yarrijgini anubani ana-wumurrng-guy. Aḻagaḻa na-Paul nubagi-wuy wani-narrangi-yinyung na-waḻyinyung-guy nu-yamijgayn “Wurrugu, wa-yambina.” \p Nigaayung ni-yamayn, “Nu-marrbuy yuga nagang ana-lhaagi anaani ana-Greek? \v 38 Yagu yuga nagang na-waḻyinyung a-Egypt-jinyung, naagi wurrugu mal-dhamun.gurrg wani-wungarri-dhijgaa warra-wurru-wurruj, naagi-yung 4000 warra-waḻya-waḻya warra-lhama-lhamugarr wani-yarrijgini wubani aagalhal-aṉḏarrg-guy?” Dani-yung ni-yamaa naadagi wani-narrangi-yinyung na-waḻyinyung. \p \v 39 Na-Paul nigaayung ni-yamayn “Waari. Ngaya anaani nga-Jew. Anaani nga-yanggi Tarsus-gala, ana-lhal nga-yabani, wubani-rruj a-lhal-uj Cilicia-rruj. Anubani wu-lhal-runggal anubani ana-lhal, ana-Tarsus. Anaani ngamba-magana warra-wurru-wurruj-guy, nimba-lharrgang wurrugu.” \p \v 40 Nigaayung nubagi-yung wani-narrangi-yinyung na-waḻyinyung ni-yamayn “Juy! Ba-yambina.” \p Na-Paul bagu ni-lhaay yuwaagu aarrwar-wala bani wu-ngu-janggal-uj. Ni-marang-dharrarrangayn marri ni-marang-ngangarawini, wani-lhambiyn warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy, nguynju yadhu amburru-muḏaḏbangi. Nga naagi-yung ni-yambini wugurri-nyinyung-mirri lhaagi, Aramaic-mirri. \c 22 \p \v 1 Naagi na-Paul ni-yamayn, “Murruyung-gaang, baba-waang, anaani nganamba-yambalmang aadanu nuu-yambina-yinyung, anubani ngaaṉbini-yinyung anaaladi.” Dani-yung ni-yambini na-Paul. \v 2 Yagu anubani wugurri-nyinyung-mirri anubani ana-lhaagi ni-yambini, aadani wurraawanggini. Bani-yung marri wurru-muḏaḏbiyn. \p Na-Paul ni-yambini ni-yamayn, \v 3 “Ngaya anaani nga-Jew. Ngaya anaani ngaambuḻwiyn Tarsus, wubani-rruj a-Cilicia-rruj. Yagu ngaarradangi yaaji Jerusalem. Nubagi na-Gamaliel ngayawi-nyinyung ngani-yiyini-yinyung. Nigawi-wala nga-marrbuy-maa. Ngani-yiyini anubani ana-lhaawu-runggal maaḻamburrg-galawaj warruburru-yung warra-miyn-ngambara-yinyung. Nga-mijgalmini anaarrawindi anubani na-God-jinyung, nguynju nugurri-yii. \v 4 Ngaya ngarra-wungarri-dhijgaa warruburru warra-Christian, warruburru wuu-jambarrgini-yinyung manubama-yung manaadi na-Buunggawa-yinyung. Ngarra-wini arraarrawindi. Ngaa-radbini ngaa-yarrijgini yuuguni wuu-radbidhi, waḻya-waḻya marri maṉaṉung. \v 5 Nubagi-yung na-runggal-yung ni-yamba-yambini-yinyung marri warruburru warra-mijiwanggu, wurru-marrbuy anaani ngaaṉbini-yinyung, ngubindi-windiyung. Ngambi-yayn anaani-yung wubiba, warruburru-yung yungguyung warra-Jew anubani-rruj ana-Damascus. Marri buguni nga-yanggi, nguynju yadhu ngamba-radbini warruburru-yung warra-wurru-wurruj marri ngambaagijgini Jerusalem-guy, nguynju yadhu ambarraa-gaagijgini.” \s1 Na-Paul ani-yambina nubagi-yung-jinyung na-Jesus ni-rabaliyn-jinyung nigawi-wuy. \r Acts 9:1-19, 26:12-18 \p \v 6 Naagi-yung na-Paul ni-yambini-wugij. “Anubanila-wala nga-yanggi, nga-warubaj-gaa anubani-yung ana-lhal. Yaaji arrwar ngi-waḻirr-lhaay. Anaani runggal waabarra-milhiyn anaarrwar-wala, anaani-yung nganggu-dhawawarumaa wu-lhalmbaarrangi. \v 7 Marri nga-rabini aaban-guy. Marri ngaawanggini ana-yang nganggu-yambini ngayawi-wuy. Wu-yamayn ‘Saul, Saul, a-yangi yungguyung nimba-wungarri-dhijgana ngaya?’ wu-yamayn. \p \v 8 “Ngaayung ngawu-yambalmayn anubani ana-yang, ‘Yangi-nyung yuga nagang aadanu Buunggawa?’ ‘Ngaya-waj anaani Jesus a-Nazareth-jinyung. Yaani ngaya-waj aadanu nimbaarragayangijgana-yinyung.’ Dani-yung ni-yamayn. \v 9 Warruburru-yung nuu-yagaynjini-yinyung warra-waḻya-waḻya, anubani wirri-nani wu-lhalmbaarrangi-yinyung, yagu waari ambi-yaynjangani ana-yang, nganggu-magaa-yinyung ngayawi-wuy. \p \v 10 “Nga-yamayn ‘Buunggawa, yuga ngaynjaminggarrang?’ Nigaayung ni-yamayn ‘Ba-ḻaḻagiiyn, ba-yaarri Damascus-guy. Bawa aynbaj ambi-yambina ba-yaminggarrang-jinyung. Aḏaba aadanu nga-wijangani baaṉbina-yinyung nagang.’ Dani-yung ni-yamayn na-Jesus. \v 11 Yagu ngaya nga-ḻaḻagiiyn, yingga ngaarranggayn, yagu waari aḏaba nganggarranggaa yagu aadani-yung yamba anu-dhalng nga-ba-ngarrlhiyn, waari nganggarranggaa. Anubanila ngambiiṉa-ṉimaa aḏaba, ngambi-yarrijgini ana-Damascus-guy.” \p \v 12 Anaani Paul ni-yambini-wugij. “Bagi waḻyinyung bagu ni-burri ana-Damascus. Na-ni-muwaj-jung naagi-yung Ananias. Ni-jambarrgiiyn ana-lhaawu-runggal na-God-jinyung. Warruburru-yung warra-Jew wurru-burri-yinyung anubagu, wurru-yamaa ‘Naagi-yung na-waḻyinyung ni-mamanunggu.’ \v 13 Naagi-yung ni-yanggi, ni-lhangayn ngayawi-rruj. Ni-yamayn ‘Murruyung Saul, baa-garranggina.’ Marri lhugaajgiyalawaj ngaarranggayn, nganu-nani naagi-yung. \p \v 14 “Ni-yamayn ‘Na-God warra-miyn-ngambara-yinyung, ni-wajbarini nugawaj. Marri ani-magana anubani ni-wijangani-yinyung. Nugawaj nunu-nani naagi-yung na-Jesus, na-maaḻamburrg-jung marri nunggawanggini nigawi-wala a-ramadhan-gala. \v 15 Anaanila ba-yaarri warra-wurru-wurruj-guy. Marri bamba-magana nigawi-nyinyung, anubani nunggaarra-nani-yinyung marri nunggawanggini-yinyung. \v 16 Yagi nu-ngu-burrangi ana-baḏag. Ba-ḻaḻagiiyn marri waambara-ngambijgana. Anubani anaaladi anggaadbarrwiiyn. Marri ba-yambina na-Jesus-guy, nigawi-nyinyung wubani a-muwaj.’ Dani-yung ngani-magaa na-Ananias.” \s1 Na-God nu-lharrgang niga na-Paul, warruburru-wuy warra-Gentile-wuy. \p \v 17 Na-Paul naagi-yung ni-magini-wugij. “Anubani-yung ngaagiyn ana-Jerusalem-guy. Anubani-yung nganu-yambini na-God-guy wubani a-Temple-Maṉngulg-duj. Anubani-yung wu-waṉiyn nguynju ambarrj-jii wu-yamayn. \v 18 Nganu-nani na-Jesus, ngani-yambini ngayawi-wuy. Ni-yamayn ‘Ba-ḻaḻagiiyn, ba-nguḻu-nguḻubiiyn, ba-rabalang aadanu ana-Jerusalem-gala. Warraawurru warra-wurru-wurruj nagang aadanu waari nimbi-yaynjangi nuynjambina-yinyung ngayawi-nyinyung.’ Dani-yung ni-yamayn. \p \v 19 “Ngaayung nganu-yambalmayn, ‘Buunggawa, warraawurru wurru-marrbuy, nga-yanggi wubani a-synagog-guy marri wubani aaynbaj-guy ngijang. Warraawurru-yung wuu-jambarrgiiyn-jinyung nagang, warraawurru-yung ngarra-burrangi wubani wuu-radbidhi marri ngarra-wini. \v 20 Marri anubani-yumbaa wunu-miyn naadagi-yung na-Stephen, naadagi-yung ni-yamba-yambini-yinyung nugawi-nyinyung, marri wunaambaḻgaa, mana-wulang maadbarrwini, anubani-yung ni-ngawiiyn, ngaayunggaj bagu nga-lhaay, ngaayung nga-yamayn “Aadanu wiij-maṉdhina.” Warruburru-yung wunaambaḻgaa-yinyung, manubama-yung mana-yaaḻi, ngayawi-rruj ma-burri, ngama-narrangi.’ Dani-yung nganu-magaa na-Buunggawa-wuy. \p \v 21 “Yagu nigaayung na-Buunggawa ni-yamayn ‘Ba-yaarri, ngaya anaani ngunu-lharrganjii malanganyanay warruburru-wuy warra-Gentile-wuy.’” Dani-yung na-Paul anaani ni-magini. \p \v 22 Warraawurru warra-wurru-wurruj wurraawanggini nigawi-wuy. Anubani-yumbaa ni-yamayn ana-lhaawu warra-Gentile-inyung, anubani wurru-riyaldhiyn-bindiyung. Wurraaḏangi yanggarrwar, “Naadagu numbunu-yarina! Numbunu-ngawijgang! Yagi ni-burrangi ni-wiri-mi!” Dani-yung wurru-yamaa. \v 23 Wurraaḏangi-wugij, marri wirrima-ngangarawijgaa mana-yaaḻi, marri wirriiban-garraadangi ana-lhagabuṉulg, wirriiban-barawudangi nigawi-wuy. \p \v 24 Nigaayung naadagi-yung bagu wani-narra-narrangi-yinyung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, ni-maḻaḻadi ana-lhaagi ana-Aramaic wurru-yambini-yinyung. Naagi-yung wani-magayn warruburru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, “Naadagu numbunu-yarrijgina wubani a-wumurrng-guy. Bagu-mirri numbunuumana whip-mirri, nga bagu ngaanggij-dhangarrmang anubani-yung ni-waṉbini-yinyung anaaladi. Marri ngaambu-marrbuy warraawurru wuu-yaminggarrina-yinyung wurraaḏiynjina.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 25 Wunu-radbini naagi-yung ngaḏugu-mirri, lhaalhag ambunu-wini. Naagi-yung na-Paul nu-yamijgayn nubagi wurru-wiynji-wiynjini-yinyung na-waḻyinyung, ni-lhaay-yinyung anubagu, ni-yamayn “Ngaya anaani ana-Rome-jinyung ana-lhal. Nubagi wani-nguynju-nguynjijgana-yinyung waari wurrugu ngani-lhajbang. Ana-lhaawu-runggal wu-yamana, yagi nimba-warra-waḏjiwumana wurrugu.” Dani-yung ni-yamayn naagi na-Paul. \p \v 26 Nubagi na-waḻyinyung anaani-yung ni-wawanggini. Anubani ni-yanggi nubagi-yung-guy wani-narrangi-yinyung-guy. Ni-yamayn “Wurrugu, ba-dhi-maṉdhina! Nubagi na-waḻyinyung wubani a-Rome-jinyung,” ni-yamayn. \p \v 27 Nga nubagi wani-narrangi-yinyung na-waḻyinyung ni-yanggi na-Paul-wuy. Ni-yamayn “Nimba-magana, yuga nagang aadanu a-Rome-jinyung ana-lhal?” \p Nigaayung na-Paul ni-yamayn “Yii.” \p \v 28 Nigaayung wani-narrangi-yinyung ni-yamayn “Ngaya ngarriini arrawindi anu-ṉuga, nguynju yadhu ngaya wubani-yung-jinyung a-lhal nga-burraa.” \p Nigaayung na-Paul ni-yamayn “Yagu anaani ngaambuḻwiyn, wiijamaa.” \p \v 29 Waadurru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, wirrima-waṉagaa mana-whip aḏaba, lhaalhag yungguyung ambunu-warra-waḏjiwini. Yagu aḏaba wuu-ngarra-ḏajaarriyn. Nga naadagi-yung wani-narrangi-yinyung na-waḻyinyung naadagi ni-ḏirrngawiiyn, ni-wawanggini yamba naagi na-Paul wubani a-Rome-jinyung a-lhal, marri wunu-radbini yamba, wirri-wagiwayn yamba anubani ana-lhaawu-runggal ana-Rome-jinyung. \s1 Na-Paul ani-yambina warruburru-wuy warra-Council warra-Jew-yinyung. \p \v 30 Ngarrubagi-rruj ngarraaynbaj ngarraaḻirr, naagi-yung wani-narrangi na-waḻyinyung, niwu-ngaynbandangi ani-marrbuy-maa a-yangi yungguyung warruburru warra-Jew wunu-lhajbini na-Paul. Anubani-yung nu-lharrini, nga naagi-yung wani-yamijgaa warruburru-wuy waa-runggu-runggal warra-Jew marri warruburru warra-Council, “Numburraaṉina, yaaji ngaambu-yambiynjina.” Nga naagi-yung nu-lhala-miyn na-Paul, anubani nu-yarrijgini buguni. Nga nu-lhangijgayn yuwaagu raga-ragij warruburru-yung-duj warra-waḻya-waḻya-rruj. \c 23 \p \v 1 Naagi na-Paul ni-warranggaa buguni wugurri-wuy warruburru-yung warra-Council-wuy. Ni-yamayn, “Murruyung-gaang, anaani ngaya nga-burraa maaḻamburrg-galawaj anu…bani-yunggaj murrubu ana-yimbaj. Na-God ni-marrbuy ngayawi-nyinyung manaambubug manaama. Nga-marrbuy waari nganggaṉbini anaaladi.” Anaani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 2 Naagi-yung ni-yamba-yambini-yinyung na-runggal-yung na-waḻyinyung na-nimuwaj-jung Ananias. Warruburru-yung wani-magaa na-Paul-uj, wurraarragarra-lhi bagu, “Naadagu numbunu-lhaguḻa-wadjang.” \p \v 3 Nigaayung na-Paul ni-yamayn, “God nigaayunggaj ani-wiyn, nagang nundaambaḻaman-gina yamba, nguynju yaga wudanu wu-jamarr wirri-walbumana nguynju ngalngalngaluj paint. Aadanu nagang nu-ngu-burraa, ngayawi-wuy numba-nguynju-nguynjijgana wudanu ana-lhaawu-runggal-ala, yagu nagang waari bawu-yandhurrbang anubani ana-lhaawu-runggal, nagang nuynjamana ngayawi-wuy ngirri-wiyn.” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 4 Warruburru-yung warra-waḻya-waḻya wurraarragarra-lhi-yinyung nigawi-rruj na-Paul, wurru-yamayn “Aadanu nunaaladi-yamawana naadagu na-runggal-yung ni-yamba-yambina-yinyung na-God-jinyung.” \p \v 5 Nigaayung na-Paul ni-yamayn “Murruyung-gaang, ngaya anaani nga-maḻaḻadi naadagu ni-yamba-yambina-yinyung na-runggal-yung. Ngubindi, nga-marrbuy anaani ana-lhaawu-runggal waarrarrina, ‘Yagi naadagu nundaaladi-yamawi nugawi-nyinyung nani-narri-yinyung warra-wurru-wurruj.’” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 6 Anubani na-Paul ni-marrbuy, warruburru warra-Council anubagu, mulung-arrgi-yung warra-Saducee marri wugurraayung warra-mulung-arrgi-yung warra-Pharisee. Warraawurru-yung wurru-mulung-bulawaa. Nga bani-yung wanii-gaḏiyn, “Murruyung-gaang, ngaya nga-Pharisee, ngaya na-baba ni-Pharisee. Nugurru ngirri-nguynju-nguynjijgana, ngaya yamba nga-wurri-dhaḻagina na-God-jinyung ngaambani-ḻaḻagana ana-ngawij-gala.” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 7 Warra-Pharisee marri warra-Saducee wuu-rraynjini aḏaba, warraawurru wurru-mulung-bulawaa wurru-wundi. \v 8 Warruburru-yung warra-Saducee wurraaḻamin-jamana yamba na-God waari ngaambani-ḻaḻagi, yagu waari ana-angel aadani-yung, yagu waari ana-mawurr. Warra-mulung-arrgi-yung warra-Pharisee wugurraayung wuu-jambarrgina anaani yijgubulu-windiyung. \p \v 9 Anubani-yung wurru-wundangayn, wuu-yang-guḏuwuḏiynjini. Warruburru warra-yiyina-yinyung ana-lhaawu-runggal, warruburrala-wala warra-Pharisee-wala, wugurru wurru-lhangayn. Nga wurru-yamaa “Naagi waari nuunaa-dhangarrmi, anaaladi ani-waṉbini. Ari anaani ana-lhaawu nigawi-nyinyung ngubindi. Yagu anubani ana-mawurr yagu ana-angel anubani ari ninggu-yamijgaa naagi!” wurru-yamaa. \p \v 10 Anaani wurru-wundi-wugij runggal-windiyung aḏaba. Nubagi-yung wani-narrangi-yinyung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, niga ni-waḻamin-jamaa, naadagi-yung na-Paul ari ambunu-warra-wulguldhangi. Warruburru-yung wani-magayn wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, “Numburru-dhirridang, anubani numbunu-mang, nga anubani numbunu-yarina, numbunaagijgina buguni a-wumurrng-guy,” ni-yamayn. \p \v 11 Manubama-yung mana-miyn.nganga, nubagi na-Buunggawa bagu ni-lhaay na-Paul-uj. Nu-magayn “Ba-wurrij-baabara. Warruburru warra-wurru-wurruj barra-magaa ngayawi-nyinyung anaani-rruj ana-Jerusalem. Anggiijamana, bamba-magana anubani-rruj ana-Rome.” Dani-yung ni-yamayn na-Buunggawa. \s1 Warra-Jew amburru-wijangayii, ambunu-ngawijgana na-Paul. \p \v 12 Anubani-yung wu-ḻaḻmayn. Warruburru-yung warra-Jew aḏaba wuu-yambiynjini, marri wurru-wijangani wubani aaladi-yinyung. Warraawurru-yung wunu-lhalamayaa na-God. Wuu-yamijgaynjini “Yagi ngurru-ngi marri yagi ngurraaḻ-ngi wurrugu. Ngaanuumana aḏaba na-Paul ana-wulhu-wulhurr, ani-ngawang.” \v 13 Warraawurru-yung 40 warra-waḻya-waḻya anubagu wuu-yambiynjini. \v 14 Nga warraawurru-yung aḏaba wurru-yanggi buguni warruburru waa-runggu-runggal wurru-yamba-yambini-yinyung marri warra-mijiwanggu-wuy. Nga wurru-yamayn, “Nurru nuunu-lhalamayaa aḏaba na-God, yagi nurru-ngi ana-marrya. Naanuumana na-Paul ana-wulhu-wulhurr. \v 15 Wudani-yung-gala, nugurru marri warruburru warra-Council, aadanu nimbirri-lharrgang ana-lhaawu nubagi-yung na-runggal-yung-guy wurru-wiynji-wiynjina-wuy. Numbunu-magang, na-Paul anu-lharrgang waadurru warra-Council-wuy. Nguynju yadhu numbunu-yandhawiwanjii numbunu-yambiḻibiḻingana. Nurru anaani naanu-rangarrii naambu-julubina, nguynju yadhu ani-yaarri-waj, bagu naanuumana.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 16 Yagu naagi-yung na-ni-marayung na-Paul-inyung, wulmurr-inyung, anubani-yung ni-wawanggini anaani ana-lhaawu. Naagi-yung aḏaba ni-yanggi buguni a-wumurrng-guy, nga nu-magaa na-Paul-wuy. \p \v 17 Na-Paul naa-gaḏiyn nubagi wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, ni-yamayn “Naagi na-wulmurr-inyung banu-yarrijgina nubagi na-runggal-yung-guy. Naagi niwu-waṉagana lhaawu nigawi yungguyung.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 18 Naadagi na-waḻyinyung nu-miyn, naagi na-wulmurr-inyung, nga nu-yarrijgini nubagi-wuy wani-narrangi-yinyung. Nga anubagu ni-yamayn “Nubagi na-Paul, ni-radbidhaa-yinyung, nubagi nganii-gaḏiyn, nga ngani-yamijgayn, nga yaagi nganu-yurangi naagi na-wulmurr-inyung. Ninii-baṉagana lhaawu nugawi,” ni-yamayn. \p \v 19 Nga naadagi-yung na-runggal-yung nu-waṉja-miyn, nga yuuguni nu-waṉjaaṉa-ṉimaa, anubani nu-yandhawiwaa, “Yangi yuga nimbaa-baṉagana ana-lhaawu?” \p \v 20 Nigaayung na-wulmurr-inyung ni-yamayn, “Warruburru warra-Jew wuu-yambiynjini, wurru-wijangani, ambi-yandhawiwanjii nagang, nga banu-lharrgang na-Paul yuuguni warra-Council-wuy anaagaray. Aadanu ambi-magana, wunu-ngaynbandii ambunu-yambiḻibiḻingaana. \v 21 Yagu yagi nunggaṉbi aadanu. Warruburru yamba 40 warra-waḻya-waḻya, naadagu wunaa-ngu-julubina ambunuumana yungguyung. Wunu-lhalamayaa na-God-guy, yagi wurru-ngi marri yagi wurraaḻ-ngi. Ana-wulhu-wulhurr ambunuumana na-Paul. Aḏaba wurru-burraa, nimbii-gawanggina nugawi-wuy a-lhaawu.” Dani-yung ni-yamayn na-wulmurr-inyung. \p \v 22 Na-runggal-yung nigaayung naadagi-yung ni-yamayn, “Yagi barra-magi aadanu warraaynbaj, nimba-magaa-yinyung.” Marri nu-lharrgang. \p \v 23 Anubanila-wala, wanii-gaḏiyn wini-wulawaa waḻya-waa, wurru-wiynji-wiynjini-yinyung. Wani-magayn, “Nimbini-yaarri, nambaani-mani aḏaba wurru-wiynji-wiynjina-yinyung. Warruburru 200 warra-waḻya-waḻya, wugurraayung 70 warra-mulung-arrgi-yung warra-waḻya-waḻya, ambuu-yaarri jarrangu-mirri, wugurraayung 200 warra-waḻya-waḻya amburru-yaarri ḻarrda-mirri. Ambuu-yaarri yuuguni Caesarea-wuy anaani ana-miyn.ngu, aadani-yung ngarraaḻirr 9. \v 24 Marri numbunaa-mang jarrangu, nguynju yadhu na-Paul. Numbunu-yarrijgina nubagi-wuy na-runggal-yung-guy na-Felix-guy, nguynju yadhu ani-maṉdhiiyn.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 25 Naagi-yung wani-narrangi-yinyung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, naa-garrarrangi wubiba, na-Felix-guy. Yaani anaani ana-lhaawu. \p \v 26 Ngaya-waj Claudius Lysias. Nugawi-wuy na-runggal-yung-guy na-Felix-guy. \p \v 27 Warruburru warra-Jew wunu-bilhargayn naagi na-waḻyinyung. Naagi ambunu-ngawijgaa lhaalhag. Nga-marrbuy-mayn naagi, ni-Roman. Nga wurru-wiynji-wiynjina-yinyung marri ngaya, nurru-yanggi nigawi-wuy, marri nuunu-wiri-gayn. \v 28 Ngaya ngawu-ngaynbandangi nga-marrbuy-maa, wubani wunu-lhajbini-yinyung, ni-waṉbini-yinyung aladi. Nganu-yarrijgini warruburru-wuy warra-Council-wuy wugurri-nyinyung. \v 29 Nga anubagu wunu-lhajbini. Wurru-yamayn, naagi niwu-wagiwayn anubani ana-lhaawu-runggal wugurri-nyinyung. Yagu naadagu ani-waṉbini waari ana-runggal-windiyung anaaladi, yagi nganu-wu marri yagi nganu-radbu, waari anggiij-maṉdhiiyn. \p \v 30 Anubanila-wala, aynbaj ngambi-magaa, warra-Jew wurru-wijangani, ambunu-ngawijgaa yungguyung. Nga aḏaba ngaya nganu-lharrganjii nugawi-wuy naagi, danu-wuy. Marri ngarra-magaa warra-Jew, warruburru-yung wunu-lhajbini-yinyung, amburru-yaarri nugawi-wuy, wugurraayunggaj. Anubani ambi-magana wugurraayung ana-lhaawu wunu-lhajbini-yinyung. \p Yaani-yung ni-warrarrangi ana-wubiba-wuy. \p \v 31 Warruburru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wunu-yandhurrbangaa, wubani-yung wani-magaa-yinyung. Naagi wunu-yarrijgini na-Paul ana-miyn.ngu, yuuguni Antipatris-guy. \v 32 Ngarrubagi-yung ngarraaynbaj-duj aḏaba mulung-arrgi-yung wurraagiyn wubani a-wumurrng-guy. Wugurraayung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wurraanggarra-yanggi ngaa-jarrangu, nga bagu-mirri aḏaba wurru-burri na-Paul-uj. \v 33 Wurru-yanggi, anubani wurru-waliyn ana-Caesarea. Anubani wurru-waliyn-baa, wunu-yayn anubani ana-wubiba na-runggal-yung na-Felix-guy. Marri wunu-marangayn naadagi-yung na-Paul nigawi-wuy. \v 34 Anubani-yung naagi-yung niwu-nani ana-wubiba. Anubani-yung wunu-yandhawiwandi na-Paul, “Ajigala-yinyung nagang aadanu ana-lhal?” \p Na-Paul nigaayung ni-yamayn “Cilicia-wala”. \p \v 35 Nigaayung ni-yamayn “Warruburru nimbi-lhajbang-jinyung anubagala-maynji amburru-yaarri, marri anamba-yaynjangayii aynjaabu nugurru,” ni-yamayn. Marri wani-magayn, “Naadagu numbunu-yarrijgina, numbunu-narri na-Paul, wubani-rruj a-wumurrng na-Herod-jinyung,” ni-yamayn. \c 24 \s1 Na-Felix anu-nguynju-nguynjijgana na-Paul. \p \v 1 Muulal-wulal mana-miyn.nganga wurrugu, nubagi-yung na-runggal-yung ni-yamba-yambini-yinyung na-Ananias marri warruburru-yung warra-mijiwanggu, anubani wurru-waliyn. Marri nubagi aynjaabu-nyung waḻyinyung wanii-jambini-yinyung, na-nimuwaj-jung Tertullus. Nubagi ambunu-yambini yungguyung na-runggal-yung na-Felix, wubani ni-waṉbini-yinyung aladi na-Paul. \p \v 2 Anubanila, wunaa-gaḏiyn naagi na-Paul. Nga nigaayung na-Tertullus anaani-yung ni-yambini na-Felix-guy. “Nagang anaani nimba-waḻaaḻarrijgaa ngijang, nurru yamba anaani nurru-lhamaamura, anaani-rruj ana-lhal. Anubani-yung nimbiiyii anaarrawindi nurru-ngaynbandii-yinyung. Marri nimba-yiyina maaḻamburrg-galawaj yij-mamaaḻang-jinyung. \v 3 Marri nuu-yamana ‘Yuu nga,’ anubani aniij-mamaaḻang-jinyung nunggaṉbina, anubani ana-lhal-waj nurru-burraa-yinyung. \v 4 Waari nimba-ngaynbandang nimba-narri ana-baḏag. Numba-man.galagana, baawanggina anggaadharra ana-lhaawu. \p \v 5 “Naagi-yung na-waḻyinyung nuunu-lhangarrmayn, ni-waṉbini wungarri. Wani-riyaldhijgaa warra-Jew anaani-rruj-jinyung ana-lhal. Warruburru warra-mulung-aynbaj wuu-jambarrgina aynbaj, nigawaj ni-ragaana waadurru-yung-jinyung, anubani wurru-mayini Nazarene. \v 6-7 Anubani nurri-nyinyung ana-Temple-Maṉngulg, yagu anubani niwaaladi-waa. Marri nuunu-bilhargayn. \v 8 Nugaajbaj banu-yandhawiwana, bawu-lhangarrmang anubani ngubindi-windiyung, anubani ni-waṉbini-yinyung anaaladi, ngunu-magana-yinyung.” Dani-yung ni-magini na-Tertullus. \p \v 9 Wugurraayung warra-Jew wunu-lhajbini na-Paul, wugurraayunggaj. Wurru-yambini “Yii, aadanu yijgubulu.” \p \v 10 Nubagi-yung na-runggal-yung na-waḻyinyung ni-marang-ngangarawini na-Paul-wuy, ani-yambini yadhu. Na-Paul naagi-yung ni-yambini. “Ngaya nga-marrbuy, nugawaj nimba-nguynju-nguynjijgaa baḏag anaani-rruj ana-lhal. Ngaya ngaaḻaaḻarrii, wa-yambalmang anubani-yung-jinyung wuu-yambiynjini-yinyung wugurru. \v 11 Nagang ari ba-marrbuy-mana, anaani yijgubulu. Anaani-yung 12 mana-miyn.nganga, waari anggiij-jarrmayarrmaj-magaa, nga-yanggi Jerusalem, nganu-warraarriwaa na-God-guy. \v 12 Ngaya waari ngaambu-wundi. Warraawurru-yung warra-waḻya-waḻya ngambi-lhajbumana-yinyung, anubani-yumbaa warraawurru-yung ngaya ngambi-lhangarrmayn, waari nganggu-maṉdhangi ana-wungarri anubani-rruj ana-Temple-Maṉngulg-duj, waari anubani-rruj ana-synagog-duj, waari anubani ana-wumurrng-duj. \v 13 Ana-lhaawu nimbi-magana-yinyung, waari anggiij-gandhurrg-magaa. Warraawurru-yung waari wirriij-gandhurrg-gi. \p \v 14 “Yagu anaani ana-lhaawu yijgubulu, nga-jambarrgiiyn manaadi na-God-jinyung. Wurru-yamana wiij-galadi-wina. Yagu nga-jambarrgiiyn yijgubulu. Nganu-warraarriwana na-God warra-miyn-ngambara-yinyung, marri nga-jambarrgiiyn anubani ana-lhaawu-runggal, marri wugurraayunggaj warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung anu…bani-yunggaj. \v 15 Warraawurru warra-waḻya-waḻya wurru-wurri-dhaḻagina na-God-guy, ngaayunggaj. Na-God ambani-ḻaḻagang warruburru-yung ana-maaḻamburrg-jinyung wurru-burraa, marri warruburru-yung-guy warraalaaladi-wuy. \v 16 Wudani-yung-gala, nga-dhi-maṉdhina wuguuguni. Anubani-yung ngaaṉbina maaḻamburrg-galawaj na-God-guy marri warra-wurru-wurruj-guy. \p \v 17 “Nga-yanggi anaanila-wala wu-ngargu anaagalhal-aḻirr. Ngijang ngaagiyn Jerusalem-guy anaani. Anubani-yung ngawu-waṉagaa anu-ṉuga marri warriini-yinyung warra-mulung-arrgi-yung-jinyung aadani-yung ana-bayarra warraambalalari-wuy. \v 18 Anubani-yunggaj ngaarrbidi-wiiyn wubani-yung-jinyung a-lhaawu-runggal. Anubanila ngambi-lhangarrmayn a-Temple-Maṉngulg-duj. Waari warra-garnyirrimba ngayawi-rruj. Waari nganggu-maṉdhangi ana-wungarri. \v 19 Warra-mulung-arrgi-yung warra-Jew anubani ana-lhal-inyung ana-Asia, waadurru yaaji amburru-burri, yagu waari. Durru-yung ngambi-lhajbini ngaya, ngaya-maynji wurraan-jamana ari ngaaṉbini aladi. \v 20 Yagu yaawurru warra-waḻya-waḻya ambi-magana anaani anaaladi ngaya ngaaṉbini-yinyung, anubani-yunggaj nga-ḻaḻagiiyn warruburru-rruj warra-Council wurru-yambiynjini-rruj. \v 21 Aynjaabugij ngaaṉbini, anubagu ngaaḏiyn wugurri-wuy, nga-yamayn ‘Ana-yimbaj nugurru ngirri-nguynju-nguynjijgana, anaani nga-lhara raga-ragij, anubani-yung-jinyung na-God anubani ambani-ḻaḻagang ana-ngawij-gala.’” Dani-yung ni-yambini na-Paul. \p \v 22 Naagi-yung na-Felix ni-marrbuy-windiyung na-God-jinyung ana-lhaawu, manaama-yung manaadi. Wani-magayn “Wurrugu, numburraambu-narrina. Nubagi-yung na-Lysias, wani-narrii-yinyung wurru-wiynji-wiynjina-yinyung, ani-yaarri bagala wurrugu. Bani-yung marri ngambijangayii anaani-yung-jinyung.” Dani-yung ni-yamayn. \v 23 Nu-magayn nubagi-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, “Banu-dhidang na-Paul. Yagi windiyung yagu, ani-warrgarrga yagu ani-burraa. Nigawi-nyinyung wurru-guwaj-gaynjina-yinyung anubuguni ambuu-yaarri, ambunuuyii ani-ngaynbandii-yinyung anubani-yung.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 24 Na-Felix-inyung ngarrubagi nga-rangarrina-yung ngarra-ngarrimuwaj-jung Drusilla. Ngarraagi-yung ngi-Jew. Ma-ngargu mana-miyn.nganga wurrugu, winiinggarra-yanggi ngaadagi-yung nga-rangarrina-yung, nga naagi-yung wani-magayn warruburru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, “Numbuu-yaarri, numbunaagina na-Paul.” \p Nga na-Paul wunu-lhala-miyn, aḏaba ni-yanggi. Wani-magaa ambini-jambarrgiiyn-jinyung na-Christ Jesus. \v 25 Na-Paul ni-wij-burryuwini amburru-waṉbini-yinyung maaḻamburrg-galawaj marri amburru-dhi-maṉdhina-yinyung, marri anubani ana-lhaawu na-Jesus-inyung aniigiyn wurrugu, marri ambani-nguynju-nguynjijgana-yinyung. \p Anubani-yung na-Felix naagi-yung ni-ḏirrngawiiyn. Ni-yamayn “Wiiya, ba-yaarri aḏaba. Wurrugu marri ngijang waa-gaḏang, ngambijangayii ngayaajbaj,” ni-yamayn. \v 26 Nu-ngaynbandangi naagi-yung na-Paul anuuni wuṉuga. Anubani-yumbaa, na-Paul naagi-yung naa-gaḏangi malgarrawindi, marri wini-yambiynjini. \p \v 27 Wulawaa anaagalhal-aḻirr wurrugu, anaani-yung aḏaba ni-burri-yinyung anubani wani-narrangi-yinyung, aḏaba wu-jadugiiyn. Nubagi aynbajung wurrujung ni-lhamarrangi, na-nimuwaj-jung Porcius Festus. Nigaayung na-Felix wani-ngaynbandangi ambani-man.galagang waadurru-yung warra-Jew. Na-Paul nu-dhidangi naarruyn, ni-radbidhi. \c 25 \s1 Na-Festus anu-nguynju-nguynjijgana na-Paul. \p \v 1 Nubagi na-Festus ni-yanggi wubani a-lhal-wuy. Muulawaa mana-miyn.nganga malgadhaadharri, ni-yanggi Caesarea-wala nga yuuguni Jerusalem-guy. \v 2 Warruburru-yung waa-runggu-runggal wurru-yamba-yambini-yinyung marri warra-mijiwanggu, wunu-magaa aladi lhaawu na-Paul-inyung. Wunu-lhangayaani, \v 3 wunu-yandhawiwayn, “Nimbaa-maṉdhii lhaawu, banu-lharrgang na-Paul anubagala, Jerusalem-guy ani-yaarri.” Dani-yung wurru-yamayn, ani-yanggi, nguynju yadhu na-Paul ambunu-bilhargaa marri ambunu-wini amaadi-waj. \p \v 4 Nigaayung na-Festus wani-yambalmayn, “Na-Paul ani-burraa-wugij Caesarea. Ngaya ngaynjaarri anubuguni mal-dhamurrug. \v 5 Nugurru narra-narrii-yinyung, ngagurru ngaambaanggarra-yaarri. Ari nubagi ni-waṉbini anaaladi. Ngirri-magana bagu ngaya,” ni-yamayn. \p \v 6 Naagi-yung na-Festus ni-burri anubagu wugurri-rruj, ari marang-aynjaabugij marri muulaynbaj mana-miyn.nganga. Marri niigiyn Caesarea-wuy. Ngarrubagi ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, anubani-yung ni-biḻaj-gudhangayn nguynju yadhu ambani-nguynju-nguynjijgaa. Wani-magayn, “Na-Paul ani-yaarri anubagala.” \v 7 Anuwagala ni-yanggi. Warruburru-yung warra-Jew ana-Jerusalem-gala, wugurraayung wurraarragarra-lhi warubaj. Anubagu wurru-yamayn “Naadagu arrawindi ni-waṉbini anaaladi,” wunu-lhajbini. Yagu waari ambunu-yiyini aadani aniijgubulu-windiyung. \p \v 8 Anubanila na-Paul ni-yambini nigaajbaj. Ni-yamayn “Ngaya nganggaṉbini anaaladi waari. Ngaya waari nganggu-wagiwaa ana-lhaawu-runggal warra-Jew-yinyung. Waari nganggaaladi-waa anubani ana-Temple-Maṉngulg-duj, yagu waari anaaladi nganggaṉbini na-Caesar-wuy.” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 9 Nigaayung naagi-yung na-Festus wani-ngaynbandangi mamanunggu ambanii-gaṉbini warruburru-yung warra-Jew. Nu-magayn na-Paul, “Yuga ba-yaarri Jerusalem-guy? Bagu yungguyung wa-nguynju-nguynjijgana aniga-yung-jinyung nunggaṉbini anaaladi,” ni-yamayn. \p \v 10 Nigaayung na-Paul ni-yamayn, “Waari. Ngaya nga-lhara yaani wubani a-court na-runggal-yung na-Caesar-inyung. Nagang yaaji-yajgaj nimba-nguynju-nguynjijgaa ngaya. Waari nganggaṉbini anaaladi warruburru warra-Jew. Nagang nu-marrbuy aadanu. \v 11 Ngaaṉbini-maynji anaangudu anaaladi, marri anubani nga-ngawang, yagu yagi nga-lhaabi, nga-ngawang-bugij. Yagu anaani ana-lhaawu warra-Jew nimbi-magaa-yinyung waaladi. Waari anggiij-maṉdhiiyn, yagi barra-marangu ngaya anubuguni. Ngaya nganaa-gaḏii na-Caesar!” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 12 Anubanila-wala na-Festus aḏaba wuu-yambiynjini warruburru-wuy warra-Council-wuy. Ni-yamayn “Nagang nunaa-gaḏiyn na-Caesar. Ba-yaarri aḏaba na-Caesar-wuy,” ni-yamayn. \s1 Na-king na-Agrippa anu-nguynju-nguynjijgana na-Paul. \p \v 13 Ari ma-ngargu mana-miyn.nganga, naagi wani-narrangi-yinyung warra-wurru-wurruj na-king na-Agrippa marri ngarrubagi ngarra-ngarrilharri-yung ngarra-Bernice wini-yanggi Caesarea-wuy ambini-yambiynjini na-Festus-guy. \v 14 Anubagu wini-burri baḏag. Naagi-yung na-Festus nu-magaa na-king-guy na-Paul-inyung. Ni-yamayn “Yaagi waḻyinyung, na-Felix naagi-yung ni-radbidhi yaagi, naarruyn. \v 15 Ngaya nga-yanggi Jerusalem-guy. Warra-Jew, waa-runggu-runggal wurru-yamba-yambina-yinyung marri warruburru warra-mijiwanggu, wuu-yambini aladi lhaawu nigawi-nyinyung. Ngambi-magaa ngayawi-wuy, nguynju yadhu nganu-lhajbiyn. \p \v 16 “Ngaya ngarra-magaa, ngagurru warra-Roman-jinyung anubani ana-lhaawu-runggal, warra-wurru-wurruj-maynji amburru-yamana naagi ni-waṉbini aladi, bani-yung marri amburru-yambiynjina. Ari ani-yamang ‘Waari nganggaṉbini.’ Wurrugu marri ari ngaanu-lhajbiyn. Waari ana-raga-ragij. Yaani-yung ngarra-magaa ngaya. \p \v 17 “Anubanila nurraanggarra-yanggi ngaya. Waari wurrugu nganggu-narrangi ana-baḏag, anaani aba yiibagi yiiynbaj-duj, ngarraa-gaḏangi waadurru-yung nurru-muṉḏugaa, nuu-yambiynjini. Ngarra-magayn, nubagi wunu-yarrijgini bagala. \v 18 Warruburru-yung wunu-lhajbini-yinyung, wurru-ḻaḻagiiyn marri wurru-yambini. Ngaya ngaan-jamayn, warruburru-yung ngambambi-magaa anubani-yung-jinyung ni-waṉbini-yinyung anaaladi. Yagu waari. \v 19 Anubani wirriiynbijgayn ngijang aynbaj lhaawu wurru-yambini. Wirriij-gaandirrangi aynba-gaynbaj lhaawu nigawi-nyinyung, warruburru-yung warra-Jew-yinyung wuu-jambarrgiiyn. Wurru-yambiynjini nubagi-yung ni-ngawiiyn-jinyung, Jesus na-nimuwaj-jung. Paul ni-yamayn ‘Ni-wiri.’” \p \v 20 Na-Festus niga ni-yambini-wugij. “Ngaya anaani ngaalharaguni. Ngaya ngawu-raguni aniga-yung aniijgubulu-yinyung. Nganu-yaṉḏawini na-Paul, ‘Yuga nagang ba-yaarri Jerusalem-guy, nguynju yadhu numburru-yambiḻibiḻingaynjina nga bagu, aani-yung-jinyung a-lhaawu.’ \v 21 Na-Paul ni-yamayn niwu-ngaynbandangi ani-yaarri na-Caesar-wuy, nguynju yadhu Caesar niga-waj ani-wijangayii wurrugu. Anubanila ngarra-magayn waadurru wurru-wiynji-wiynjina-yinyung, ‘Numbunu-narrii anaaji.’ Wurrugu nganu-lharrgang marri na-Caesar-wuy.” Dani-yung ni-yamaa na-Festus. \p \v 22 Nigaayung nubagi na-Agrippa wani-narrangi-yinyung, nu-magayn na-Festus-guy, ni-yamayn “Anaani ngawu-ngaynbandii nganggawanggina naagila-wala na-waḻyinyung.” \p Nigaayung “Agaray banu-yaynjangayii.” \p \v 23 Ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, nubagi-yung wani-narrangi-yinyung na-Agrippa marri ngarra-ngarrilharri-yung ngarra-Bernice, wini-yanggi ama-runggal-wuy ama-gara. Anubani-rruj ana-gara, nubagi wani-narra-narrangi-yinyung wani-yaynjangani-yinyung warruburru warra-wurru-wurruj. Wini-yabini yaaḻi-mamaaḻang. Warruburru-yung warra-wurru-wurruj wurru-burrdangayn, wini-runggal yamba. Marri mulung-arrgi-yung wurraanggarra-yanggi, warra-mulung-arrgi-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung waa-runggu-runggal marri waa-runggu-runggal warra-waḻya-waḻya anubani ana-wumurrng-jinyung. Naagi-yung na-Festus ni-yamayn, “Numbunu-lhala-mang na-Paul bagala.” Bani-yung wunu-yarrijgini. \p \v 24 Naagi-yung na-Festus ni-yamayn, “Barra-narrii-yinyung Agrippa marri nugurru warraarrawindi-lhangu nurru-burraa-yinyung anaaji, nuunu-nayii naagi na-waḻyinyung! Warra-Jew wii-lharrgang ngayawi-wuy ana-lhaawu nigawi-nyinyung. Warra-Jew ana-Jerusalem-jinyung marri anaani-rruj-jinyung ana-Caesarea-yinyung warra-Jew, wurraaḏangi ‘Naadagu yagi ni-burrangi ni-wiri-mi.’ \v 25 Yagu ngaya nganaa-dhangarrmaa anaaladi waari. Waari anggiij-maṉdhini nigawi yungguyung ana-ngawij-jinyung. Ni-yamayn ‘Ngaynjaarri na-Caesar-wuy.’ Yagu yamba, nganu-lharrgang na-Caesar-wuy niga. \v 26 Yagu nganggarrarrii lhaawu na-Caesar-wuy, naagi-yinyung na-waḻyinyung. Waari nga-marrbuy-magaa nganggarrarrii. Wudani-yung-gala naagi nganu-yarrijgini nugurri-wuy, naagi ni-lhara ana-raga-ragij. Nugaayunggaj aadanu barra-narrii-yinyung Agrippa. Ngagurru nganu-yaṉḏawumana. Ari nga-marrbuy-wina anaani ana-lhaawu nganaa-garrarrii na-Caesar-wuy. \v 27 Nganu-lharrgang-maynji naagi ani-radbidhaa, nganu-yarrijgina na-Caesar-wuy, yagi nganu-lharrgi anubuguni ni-yami wurrugu ana-wulhu-wulhurr, nganggarrarrii lhaawu anubani-yung-jinyung ni-waṉbini-yinyung anaaladi.” Dani-yung ni-yamayn na-Festus. \c 26 \p \v 1 Nubagi-yung wani-narrangi-yinyung na-Agrippa nubagi nu-magayn na-Paul-wuy, “Ba-yambina nugaajbaj.” \p Na-Paul ni-marang-baldharriyn ana-marang, ni-yambini. \p \v 2 “Ana-yimbaj ngaaḻaaḻarriyn, nugawi-wuy ngunu-yambina Agrippa. Warruburru warra-Jew wurru-yamana, ngaaṉbini aladi. Anaani ngunu-yambina anubani-yung-jinyung. \v 3 Anubani-yunggaj, warra-Jew wurru-jambarrgini-yinyung, nu-marrbuy maaḻamburrg-galawaj. Nu-marrbuy anubani wurru-wundii-yinyung. Ngunu-lhangayaana, ba-lhambaamburrg, marri baawanggina anaani-yung-jinyung, marri bawu-narrii. \p \v 4 “Warra-Jew warruburru wurru-marrbuy anubani-yunggaj, anubani ngayawi-rruj ana-lhal, ngaaṉbini-yinyung, nga-wulmurr-waj, wurrugu anubani ana-Jerusalem-duj. \v 5 Warruburru-yung warra-Pharisee wii-lhaawu-lharrmangi anubani ana-lhaawu-runggal, wu-wandhurrg. Wurru-marrbuy anubani-yung, baḏag anaani-yung nga-lhaawu-lharrmangi. Wurru-marrbuy, bani-yung ari ambi-magang. \v 6 Yaani nga-lhara, nagang nimba-nguynju-nguynjijgana ngayawi-wuy, yagu yamba ngaya anaani nga-wurrij-dhaḻagina anaani ana-lhaawu, na-God wani-lhalamayaa-yinyung warra-miyn-ngambara-wuy. \v 7 Warruburru-yung warra-12 warru-mandag warra-Israel, wugurraayunggaj wurru-wurrij-dhaḻagina anaani-yinyung ana-lhaawu. Wirri-ngaynbandii anggu-wandhurrg-gina. Wunu-warraarriwana na-God, anaani wiijamana, arrarra marri miyn.ngu. Ngaayunggaj, nga-wurrij-dhaḻagina, wiij-nguynju. Wudani-yung-gala, ngijang ngambi-lhajbini, warruburru warra-Jew! \v 8 Ajigala nugurru aadanu waari numburru-jambarrgang, anubani-yung-jinyung ambani-ḻaḻagang ana-ngawij-gala? \p \v 9 “Ngaya ngawu-maṉdhangi runggal wungarri warruburru-wuy wuu-jambarrgini-yinyung na-Jesus a-Nazareth-jinyung. Ngaya ngaan-jamaa maaḻamburrg. \v 10 Ngaaṉbini angaḏajung anubani ana-Jerusalem-duj. Arrawindi ngarra-radbini, warruburru-yung wurru-maṉngulg-maa-yinyung warra-wurru-wurruj. Warruburru-yung wurru-yamba-yambini-yinyung waa-runggu-runggal wurru-yamaa ‘Wiij-maṉdhina.’ Warruburru-yung warra-mulung-arrgi-yung warra-wini, nga-yamaa ‘Yuu, aadanu wiij-maṉdhina, wurru-ngawina,’ nga-yamaa. \v 11 Malgarrawindi anubani-rruj anaarrawindi ana-synagog, ngarra-guldhangi. Nga-yamaa ‘Numbunaaladi-yamawana na-Jesus, ngana-guldhangan-magi!’ nga-yamaa. Nga-yanggi-magaa aaynbaj-guy a-wumurrng. Nga-riyaldhangi, marri nga-wan-gaagidhini. Ngaarra-wungarri-dhijgana wugurru.” \s1 Na-Paul ani-yambina nubagi-yung-jinyung na-Jesus ni-rabaliyn-jinyung nigawi-wuy. \r Acts 9:1-19, 22:6-16 \p \v 12 Naagi-yung na-Paul ni-yambini-wugij. “Anaani wiijamayn, nga-yanggi Damascus-guy. Warruburru-yung waa-runggu-runggal wuu-yamba-yambini-yinyung, anaani ngambi-yayn lhaawu warruburru-wuy warra-wurru-wurruj-guy wurru-burri-yinyung ana-Damascus. Wurru-yamayn warruburru-yung, ‘Yaagi ni-yaarri nurri-nyinyung.’ \p \v 13 “Nagang barra-narrii-yinyung Agrippa, nga-yanggi amaadi-waj, yaaji ngi-waḻirr-wadadiyn arrwar. Ngaarranggayn, wudhalng, wu-lhalmbaarriyn aarrwar-wala. Ngi-waḻirr-nguwarr ngarraaḻirr, wugurru runggal-windiyung, wu-lhalng-jaḻdhiyn. Aadani wu-lhalmbaarriyn-jinyung nganggu-dhawawarumayn, marri warruburru-yung nurraanggarra-yanggi-yinyung. \v 14 Nurraanggarra-rabini wubani aaban-guy. Anubani-yung ngaawanggiyn ana-lhaawu, anubani ngayawi-nyinyung ana-lhaagi Aramaic-mirri, ‘Saul, Saul, a-yangi yungguyung nimba-wungarri-dhijgana ngaya? Yagu nagang nunggarragayangijgina Saul, nguynju yaga nunggu-wan.ngana anubani ana-rawurrumugurrumu.’ Dani-yung ana-lhaawu wu-yamayn. \p \v 15 “Ngaayung nga-yamayn ‘Yangi-nyung yuga nagang, Buunggawa?’ Na-Buunggawa nigaayung ni-yamayn, ‘Ngaya-waj anaani Jesus. Yaani ngaya nimbaarragayangijgana-yinyung. \v 16 Ba-ḻaḻagiiyn marri ba-lhangang. Ngaya ngaarrarra-gini nugawi-wuy. Ngaya yamba nga-wijangani, nguynju yadhu nimba-yandhurrbangana. Bamba-magana warra-mulung-aynbaj, anubani-yung-jinyung nimba-nayii-yinyung ngaya, marri anubani-yung wa-bajiyina wurrugu. \v 17 Ngaya-waj wa-wiri-gana, warruburrala-wala warra-wurru-wurruj nugawi-nyinyung, warra-Jew, marri wugurraayunggaj warra-Gentile. Ngaya wa-lharrganjii marri bamba-magana. \v 18 Nguynju yadhu amburru-ba-maṉdhiiyn, amburraarranggana yungguyung. Nguynju yadhu amburru-wiḻibiḻingina anubani anaa-ngududumaj-gala marri amburraarranggana yuuguni wu-lhambarrii-wuy. Anubani amburru-wiḻibiḻingina anubani ana-lhuḏ-gala na-baḏirrnya-yung-jinyung nga yuuguni amburraarranggana na-God-guy. Nguynju yadhu ngambiiyii wugurri-wuy marri ngambaagajij-garruna anaalaaladi wurru-waṉbina-yinyung. Anubani ngambiiyn nguynju yadhu amburru-burraa ngayawi-rruj. Bani-yung amburru-burraa warraarraarrawindi wuu-jambarrgina-yinyung ngayawi-wuy, marri amburru-maṉngulg.’ Dani-yung ni-yamaa na-Buunggawa, ngani-magaa niga.” \p \v 19 Na-Paul anaani-yung ni-yambini-wugij. “Wudani-yung-gala, nagang barra-narrii-yinyung Agrippa, ngaya nganu-yandhurrbangaa, anubani ana-lhaawu anaani ambarrj anaarrwar-wala. \v 20 Ana-wulhu-wulhurr ngarra-magaa anubagu ana-Damascus. Anubanila, warruburru ana-Jerusalem-jinyung, marri anubani ana-Judea-yinyung, wugurraayung warra-Gentile ngarra-magaa. Nguynju yadhu ambirriij-garru aniij-galaaladi-wala marri amburru-wiḻibiḻingini na-God-guy, marri amburru-waṉbini maaḻamburrg-galawaj. \p \v 21 “Wudani-yung-gala, ngambi-bilhargayn warra-Jew, wubani-rruj a-Temple-Maṉngulg-duj, ngambambi-wini yungguyung lhaalhag. \v 22 Yagu na-God ngani-maṉmangi. Ngani-maṉmani-wugij anaani ana-yimbaj. Anaani nga-lhara, marri ngana-yambina nugurri-wuy waa-runggu-runggal marri warra-mulung-aynbaj-guy. Warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung na-God anu…bani-yunggaj, marri na-Moses, wugurraayung wurru-yamayn anaani ana-lhaawu. Anaani wiij-nguynju ana-lhaawu ngana-magana-yinyung, waari anaaynbaj. \v 23 Niga na-Messiah naagi-yung ani-warragayangi marri ani-ngawini. Marri God anu-ḻaḻagini ana-ngawij-gala raga-ragij. Marri ambaniiyn wudhalng nigawi-wuy warra-wurru-wurruj-guy warra-Jew-guy, marri wugurraayunggaj warra-Gentile-wuy.” Dani-yung ni-yambini na-Paul, na-nidhaawu-nyung, nu-magaa na-king Agrippa-wuy. \p \v 24 Ni-yambini wiijamaa-wugij. Bagu-mirri naagi-yung na-Festus niiḏangi yanggarrwar, “Paul, nagang numban-gaagidhiyn! Numbijangani arrawindi ana-lhaawu, aḏaba anaani numban-gaagidhiyn yuga?” ni-yamayn. \p \v 25 Nigaayung na-Paul ni-yamayn, “Ngaya anaani waari ngamban-gaagidhangi, runggal-yung Festus. Nga-yambina andhurrg marri ngubindi. \v 26 Naadagu niga wani-narrii-yinyung na-Agrippa, ni-marrbuy anaani-yung-jinyung. Nga-yambina andhurrg nigawi-wuy. Nga-marrbuy naadagu ni-wawanggini anubani anaarrawindi-lhangu-yinyung. Aadanu wiij-garrarra, waari anggu-ngarini. \v 27 Barra-narrii-yinyung Agrippa, nu-ngu-jambarrgiiyn yuga warruburru-yung wunaa-ja-jambini-yinyung? Nga-marrbuy aadanu nu-ngu-jambarrgiiyn.” Dani-yung nu-magaa na-Paul. \p \v 28 Na-Agrippa ni-yamayn, “Yuga ngaya nimba-ngaynbandii nga-ngu-Christian-mang, yuga wiij-birrig?” \p \v 29 Na-Paul nigaayung nu-magayn, “Yagu anggiij-birrig yagu anggiij-jarrmayarrmaj, wiiya aadanu. Ngana-ngaynbandii nugawaj marri marri durru arraarrawindi, numbuu-yamana aani ngayawi-yii, yagu waari anaani-yung-jii ana-radbidhangij.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 30 Naagi-yung wani-narrangi-yinyung ni-ḻaḻagiiyn, marri na-Festus marri ngarra-Bernice, marri marri warra-mulung-arrgi-yung warruburru wurraanggarra-yanggi-yinyung. \v 31 Wurru-yanggi wubani aaynbaj-guy a-gara. Wurru-yamayn “Naadagu ani-waṉbini anaaladi waari. Waari anggiij-maṉdhiiyn ana-ngawij-jinyung niga, yagu ni-radbidhaa-yinyung.” Dani-yung wurru-yamayn. \p \v 32 Na-Agrippa nu-magayn na-Festus-guy, “Nubagi na-waḻyinyung ni-yamayn, ani-yaarri-maynji na-Caesar-wuy. Yagi-magaa ani-waṉbini-magaa, ngaanu-warrbidi-waa-magaa, niga.” Dani-yung niga ni-yamayn. \c 27 \s1 Na-Paul ani-yaarri Rome-guy. \p \v 1 Wurru-wijangani na-Paul-inyung, ani-yanggi yungguyung barrawu-mirri Italy-wuy. Nurru anaani aḏaba nurru-yanggi. Na-Paul marri warruburru-yung warra-mulung-aynbaj wuu-radbidhi-yinyung, warra-marangayn naagi-yung-guy na-runggal-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung na-nimuwaj-jung Julius. Naadagi-yung warruburru-yung-jinyung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung wurru-mayini na-Caesar-yinyung. \p \v 2 Nurru anaani nurru-yabaynjini amubama ama-barrawu-wuy, wubani-yinyung a-lhal-inyung Adramyttium. Manaama-yung ama-yanggi yungguyung buguni wungarrg-galawaj Asia-wuy. Aḏaba nurru-warrgang. Nga naaynbajung na-nimuwaj-jung Aristarchus, nubagi a-Thessalonica-wala-yinyung, anubani ana-lhal Macedonia. Naadagi-yung nurraanggarra-yanggi amaama-wuy ama-barrawu-wuy. \p \v 3 Ngarrubagi ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, anubani aḏaba nurru-waliyn Sidon, anu-muwaj. Naagi-yung na-runggal-yung na-Julius, naagi-yung nu-man.galagaa na-Paul-wuy. Nu-lharrgang, wurru-yambiynjini warruburru-yung wurru-guwaj-gaynjini-yinyung, marri wunu-narrangi anubagu. \p \v 4 Anubanila, anaani-yung nurru-warrgang ana-Sidon-gala, nga nurru-wayamangi. Yaajila yamba wu-wayamangi arrgaḻila, marri biilu manaama ma-wayamangi, anaani nurru-wayamangi yaajila-yung rama-ramali-walawaj, anaani ana-Cyprus wugurru arrgaḻinyi ana-lhal. \p \v 5 Nurru-wayamangi bandharra-walawaj, nii-lhal-yaḻgiwini ana-Cilicia marri ana-Pamphylia. Nga maadadiyn Myra ana-lhal. Anubani-yung ana-runggal ana-lhal wu-mayini Lycia. \v 6 Nubagi-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung na-runggal-yung na-Julius, nima-lhangarrmayn aynbaj barrawu bagu. Manaama-yung Alexandria-wala-yinyung. Ama-yanggi yungguyung Italy-wuy. Nani-magayn, “Amubama-wuy numburru-man-jabaynjina.” \p \v 7 Nurru-warrgang. Ngarraaḻirr ngiidharra, nurru-wayamangi yamba biilu manaama-yung. Anubagu nurru-wayamangi warubaj Cnidus ana-lhal. Nurru-wayamangi yuuguni arrgaḻinyi, yagu yaajila arrgaḻila-wala wu-wayamangi ana-wudhanguyn, yagu yaanuwuy wagiyaj ma-ramarra-gaḻadhi, ma-wayamangi. Anubani nuu-dhaaguramaa arrgarrgaḻi nurru-yanggi wubani-wuy a-rilji-wuy, wu-mayini Crete. Anubani nuu-yanggi warubaj Salmone, ana-lhal. \v 8 Manaama-yung ma-wayamangi biilu, wunyugunyig. Nurru-wayamangi, nurru-waliyn anubagu ana-lhal wu-mayini “a-yiwunbara-rruj”. Anubani wu-ridiynjini ana-wumurrng ana-Lasea. \p \v 9 Anu…bani-yunggaj nurru-wayamangi, baḏag. Anubani-rruj waari amburru-nguni ana-marrya, wu-jadugiiyn aḏaba. Manaama-yung ma-waṉini lhaalhag, agalhal-mariga. Anubanila-wala ari anggu-lhanguyn-ngarrgiiyn. Anubanila na-Paul wani-magaa warruburru warra-mulung-arrgi-yung, \v 10 “Gurruwaj, nga-marrbuy anaani anggu-lhanguyn-ngarrgiiyn aḏaba wudhanguyn. Aadanu ana-ngurrji ari anggu-warra-lhalharii. Ari mana-barrawu manaama ama-ngambang. Ari ngagurraayunggaj ngijang.” Dani-yung ni-yamayn. \p \v 11 Yagu nubagi-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung na-runggal-yung na-Julius, waari anaa-gawanggini. Wanii-gawanggini nubiṉi-yung-bugij nima-waṉagaa-yinyung mana-barrawu, marri nubagi nima-yarrijgini-yinyung amubama ama-barrawu nima-gulinga-gaa, wanii-gawanggini. \v 12 Anubani-rruj-inyung nurru-burri, waari aadani-yung naambu-maṉdhini, anubani yamba nurru-burri-rruj wuumba, lhagayag runggal. Warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamayn, “Aḏaba ngaambu-yarbang yuuguni malanga-garrgaḻinyi, ngaambanggu-ramang a-rilji. Ngaambu-yaarri wubani a-lhal-wuy Phoenix-guy. Nga bagu ngaambu-yiwunbara-gina manaama mana-mariga. Nga bagu aḏaba ngaambu-burraa.” Dani-yung wurru-yamayn. \p Anubani ana-lhal Phoenix, ana-lhal wu-burri ramaliyaj, mana-lhagayag ma-burri arrgaḻinyi. \s1 Wuwalulu anggu-waṉiyn. \p \v 13 Anubani nurru-burri, nga yaajila lhanguyn-bagiyangu wu-lhanguyn-jarbiyn, lhanguyn-birrig. Wurru-yamayn “Yuu! Lhanguj-mamaaḻang, aba nguu-yaarri.” Wirriirrgini ana-anchor, wirri-yabayn. Wirringa-ḻaḻagayn, nurru-warrgang aḏaba. Wungarrg-baj nurru-wayamangi. \p \v 14 Yagu lhugaajgiyalawaj, wuwalulu wu-waḻadhi, yuwaagala ramalila marri wunumbiyala. Yuwaagala wu-lhanguyn-jarbiyn yuuguni wu-wabuyaani wubani a-lhal-wala. \v 15 Anaani-yung wu-lhanguyn-bayamangi waari anubuguni ambi-lhanguyn-ḏagaṉmaa, manaama-yung mana-barrawu yijbiḻarrjangi aba yuuguni wungarrg-gala. Anaani ana-wudhanguyn jurangi yuuguni a-magarri-wala. \p \v 16 Wubani nuu-wayamangi wubani a-rilji-wuy, Cauda wu-mayini. Bani-yung rilji wanggu-yiwunbara-gayn. Manaama-yung mana-barrwu arrgini winyig, maarrwini. Manaama-yung nirrimaarrgiyn, nirrima-yabayn ama-runggal-wuy. Wirrimaarrgini manaama-yung, wurriijgunumaynjini angudu-windiyung. \v 17 Anubanila, wirrima-radbini ngaḏugu-mirri, wirrima-waḏa-waḏaḏ-gaa mana-barrawu. Nurru anaani naambu-yarbangi-magaa malanga-garrgaḻinyi, yagu wuu-ḏirrngawini, yiningira yamba bagu ni-waḻadhi, anaani ana-muwaj Syrtis, anubuguni naambu-yarbangi. Ngarraagi-yung wirringa-ngarrgiwayn ngaa-dhumbala, wudhanguyn-bugij nanggu-jurangi. \v 18 Manaama-yung mana-barrawu warawararbini. \p Ngarrubagi-rruj ngarraaynbaj-duj ngarraaḻirr, anaani-yung ana-ngurrji wurraarra-yarraani, wirrima-gagar-wayn amubama ama-barrawu. \v 19 Ngarrubagi-rruj ngarraaynbaj-duj ngijang, mana-ngaḏugu marri ngaa-dhumbala wurraarra-yarraani, wugurri-nyinyung-mirri marang. \v 20 Waari yamba waa-ḻaḻmaa-yinyung ngarraaḻirr, waari naangu-nani. Marri waangamudangi-yinyung ngarra-miyiri, waari naangu-nani. Anaani-yung ana-ngubunung nanggaambamadhiyn, wu-warra-rabini runggal, wuwalulu, malgarrawindi ngarraaḻirr. Nurru warraarrawindi nurru-wijangani, “Ari anaani ngaambu-jadugiiyn, ngaambu-lhagarra-ngawina.” \p \v 21 Baḏag nurru-burri, waari aḏaba ana-marrya. Na-Paul ni-ḻaḻagiiyn, ni-yamayn “Gurruwaj, nugurru ngirrii-gawanggini-magaa ngayawi. Yagi-magaa anubani ngaanggu-lhal-warru ana-Crete. Yagi-magaa ngaambu-warragayangi. Yagi-magaa anubani ngaambu-warra-garraarru ana-ngurrji. \p \v 22 “Ngana-magana nugurri-wuy, numburru-wurrij-baabara-mang. Ngagurru yamba yagi anaani nguu-lhagarra-ngawi. Yaama-yung-bugij ama-jadugiiyn, barrawu. \v 23 Anaagalgi ana-miyn.ngu, angel na-God-gala, ngani-waṉagana-yinyung ngaya, marri nganu-yandhurrbangana. Anubani ana-angel wu-lhaay ngayawi-rruj. \v 24 Wu-yamayn ‘Paul, yagi numburrij-galadi-wi. Ba-yaarri na-Caesar-wuy, marri ani-nguynju-nguynjijgana. Marri God nini-walgaṉmana, ambani-wiri-gang warruburru warra-wurru-wurruj nurraanggarra-yaarri-yinyung nugurru, numburru-wiri.’ Dani-yung wu-yamayn ana-angel. \v 25 Wudani-yung-gala, nugurru aadanu numburru-wurrij-baabara. Nganaa-ngu-jambarrgiiyn na-God. Niga ani-waṉbina, anaani wiij-nguynju, anubani ngani-magaa-yinyung. \v 26 Yagu manaama mana-barrawu, ama-ḻaḻmang wubani a-rilji-rruj, yaama-yung-bugij.” Dani-yung wani-magaa na-Paul, ana-lhaawu. \p \v 27 Nurru-wayamangi ama-lhagayag-baj, manaama-yung nurru-yaay mana-miyn.nganga marang-aynjaabugij marang-aynjaabugij marri muulaynbaj. Manubama-rruj manaaynbaj-duj, aḏaba miyn.giyn.gurarra, warruburru-yung mana-barrawu-yinyung warra-waḻya-waḻya, yingga wurraan-jamayn, “Ngii-lhal-warubaj-gaa.” \v 28 Anaani-yung ṉuga-mundurr wirrima-radbang ama-ngaḏugu-rruj wirrima-dhaambungiwayn, anubani wirrima-lharrgandi, nguynju yadhu yingga ambirriiban-jarrdangi yungguyung. Wurru-marrbuy-mayn anaani-yung 40 mita anuguni anaalagararij. Ngijang bagu-rruj, ngijang wuu-yamayn-bugij, 30. \v 29 Waadurru-yung wuu-ḏirrngawiiyn, wurraaḻamin-jamijgini ama-ṉuga, ambirrima-ṉuga-yarrdangi. Anaani-yung wurru-warrgandi wulal-wulal wurru-miṉguwudii-yinyung, yuwaagu ama-mangubira-rruj wurru-warrgang. Anubanila-wala, wuu-yambini arrwiyaj, anggu-nguḻu-nguḻubini yungguyung anggu-ḻaḻmaa. \p \v 30 Warruburru-yung mana-barrawu-yinyung warra-waḻya-waḻya, warraawurru-yung amburru-man-jarramaa, wirri-ngaynbandangi. Wirrima-ngarrgiwaa mana-wirrig mana-barrawu, aḏaba wirrima-lharrgandi. Wurru-yamayn “Ngijang malgaynjaabugij naanggu-barawudang ana-anchor ngijang, aynbaj, ama-majinag-duj,” yagu waadurru-yung wurraawaḻangi. \v 31 Niga naagi-yung na-Paul ni-yanggi, nu-magaa nubagi wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, marri warruburru-yung-guy warra-mulung-aynbaj-guy, “Warruburru amburru-burraa ama-barrawu-rruj-bugij. Warruburru-maynji amburru-yaarri, ari yagi nurru-maṉmi.” Na-Paul dani-yung ni-yamayn. \v 32 Waadurru wurru-wiynji-wiynjini-yinyung manaama-yung wirrima-wulguldhangi mana-ngaḏugu ma-radbidhi-yinyung, manubama-yung mana-wirrig mana-barrawu, aḏaba ma-rabini. \p \v 33 Lhaalhag aḏaba anuwagala wu-magarribadangi. Na-Paul wani-magaa, “Numburru-nguyii a-marrya. Anaani aḏaba marang-aynjaabugij marri marang-aynjaabugij marri muulal-wulal mana-miyn.nganga waari numburru-nguni ana-marrya. Nurraalharaguni, nurraaḻamin-jamaa anaani-yung. \v 34 Ngana-magana nugurri-wuy, numburru-nguyii, nguynju yadhu numburru-wiri-mang. Anaaynbaj waari nanggu-jadugi. Waari mana-wirrig manaaynjaabugij-maynji mana-mung, manubama-yung waari ma-jadugi.” Dani-yung wani-magaa na-Paul. \p \v 35 Na-Paul ni-miyn ana-marrya. Ni-yambini na-God-guy, “Yuu, nga” ni-yamayn, raga-ragij warruburru-yung-duj warra-wurru-wurruj. Anubanila-wala ni-wagiwayn, marri ni-nguni. \p \v 36 Anubanila-wala aḏaba wurru-wurrij-baabara-mayn. Wugurraayunggaj wurru-nguni. \v 37 Manubama-rruj mana-barrawu manaama-yung 276 warra-wurru-wurruj. \v 38 Anubanila-wala wurru-nguni-wala wurru-jadugayn, wurru-wayn-miyn anu-ḏal, aḏaba wuu-ral-yarraani. Wirrima-gagar-wayn amubama ama-barrawu, nguynju yadhu maallhangi yungguyung. \s1 Mana-lhagayag ḻaḻbina mana-barrawu. \p \v 39 Anubani-yung aḏaba wu-ḻaḻmayn, waarrarra-mayn. Wurraarranggayn, wii-lhal-nayn ana-lhal. Yagu wurru-maḻaḻadi anubani ana-lhal. Anubani wurraarranggaa, yuuguni ma-lhaḻang-ngalngalangi wubani a-rilji-rruj. Anubani wirrima-nani-mirri mana-madhalag anubuguni. Wurru-wijangani, manaama-yung ambirrima-yarrijgini buguni, wubani-wuy, ari amaadadangi buguni. \p \v 40 Manubama-yung wirrima-radbini-yinyung mana-ngaḏugu, manaama-yung wirrima-lharrini, wirrima-lharrgang. Manubama-yung maanbu-wulawaa mana-gulinga, manaama-yung maanbu-radbidhi mana-ngaḏugu. Marri wirrima-lharrini marri wirrima-gulinga-gaa. Marri wirringa-ḻaḻagayn dhumbala wirrig yuwaagu raga-ragij. Nga manaama-yung ma-yanggi buguni ama-madhaḻag-guy. \v 41 Ma-wayamangi, nga ma-rarrdhangayn yiningira-rruj. Nga bagu ma-rarrdhangayn-bindiyung. Malhamunu adadiyn, anuwagala ma-rangarrma-yinyung jurangi yuwaagala adhaadharri-wala, mana-lhagayag. Manaama-yung mana-barrawu ḻaḻbini. \p \v 42 Waadurru-yung wuu-radbidhi-yinyung wurru-wurruj, waadurru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung warra-ngaynbandangi ambarra-wini, nguynju yagi yungguyung ambuu-ngarra-ngamaa marri ambuu-yarramaa. \v 43 Yagu naadagi-yung wani-narrangi-yinyung na-wurrujung na-Julius, nu-ngaynbandangi naagi-yung na-Paul nu-wiri-gayn. Wani-lhambang waadurru-yung, “Yagi warraawurru-yung narra-wu,” ni-yamayn. Mulung-arrgi-yung wurru-wurruj wurru-ngamaa, wurru-marrbuy-maa-yinyung. Wani-magaa, “Numburru-yaarri aḏaba raga-ragij, numburru-ngalbawaḻgana, numburru-ngamana aaban-guy,” ni-yamayn. \v 44 Warra-mulung-arrgi-yung wani-magayn, “Wada-wadangi-yinyung a-rangag, buguni numburraalamalhaa, numbuu-rijbina.” Dani-yung ni-yamayn. \p Anaani wiijamaa, nurru anaani warraarrawindi nuu-ngarra-gadadangi anubuguni anaaban-guy, nurru-maṉdhini. \c 28 \s1 Anubani-rruj ana-rilji wu-mayina Malta. \p \v 1 Nurru anaani nurru-maṉdhiiyn. Anubani-yung nurru-yanggi, aḏaba warra-magaa warruburru-yung wurru-burri-yinyung anubagu ana-rilji-rruj. Warra-magayn anubani ana-lhal wu-mayini Malta. \v 2 Anubani-rruj ana-lhal warruburru-yung nambi-man.galagana windiyung. Waadurru-yung nambi-walgur-waa, nurru warraarrawindi-lhangu. Anubani-yung nambii-gaṉambilngiynjangi ngura, ngi-warra-rabini yamba aṉbana, marri nurru-ngarra-mawuraadiyn. \p \v 3 Naagi-yung na-Paul niwu-lhayn-mangi, nga anubani ni-waṉambilngiynjiyn, aḏaba wu-rabaliyn marryn, aḏaba ninggu-marang-bang. \v 4 Anubagu-yinyung wurru-burri, wurru-nayn anaani ana-marryn. Wurru-yamayn “Naadagu lhamugarrijung. Naagi ni-yarramayn manubama-yung mana-lhagayag-gala, yagu anubani-yung ana-mawurr anubani ninggaa-gaagijgiyn,” wurru-yamayn. \v 5 Yagu naagi-yung na-Paul ni-marang-jaljaliyn anubani ana-marang buguni a-ngura-wuy, ni-barawudiyn ana-marryn, ni-maṉdhiiyn. \v 6 Bagu wunu-narrangi… wurraan-jamaa waadurru-yung, yingga naadagi-yung ani-wuḻbuḻwandi yagu ani-rabini, ani-ngawini. Wunu-narrangi baḏag, wurraarranggaa. Yagu ni-maṉdhini-wugij. Anubanila-wala wuu-yinag-gaynbijgiiyn, wurraan-jamayn “Yuga naagi lhawadhawarra, waari ani-wurruj-magaa?” wurru-yamayn. \p \v 7 Anubani niwu-narrangi-yinyung naagi-yung ana-rilji, na-nimuwaj-jung naadagi-yung Publius. Anaani-yung niwu-waṉagaa ana-lhal, wubani-yung wu-ridiynjini. Naani-yandhawiwandi, “Numburru-yaarri ngayawi-wuy aanga-wuy,” ni-yamayn. Naadagi-yung naani-narrangi muulawaa mana-miyn.nganga. Anubani-yung naani-warriini nurraarra-ngaynbandangi-yinyung anubani anaarrawindi, wu-warra-ngu-burri-yinyung nigawi-rruj. \p \v 8 Naagi-yung na-ninyarra-yung na-Publius-inyung, naagi-yung runggal-windiyung wudhangurrg. Ni-murrgulhi… marri ni-murrmbulangi marri niwu-waṉagaa wugaḻiḻi. Na-Paul ni-yanggi, naa-jambini bagu, marri nu-waṉagayn marang-mirri, marri naagi-yung ni-maji-mayn. \v 9 Anubanila-wala, warruburru-yung wu-ngarra-ngu-dhangurrngandi-yinyung anubani-rruj-jinyung ana-lhal ana-rilji-rruj, warraawurru-yung wurru-yanggi na-Paul-wuy, marri wurru-maji-maa. \v 10-11 Anubanila-wala, nambi-warriini bayarra arrawindi. \p Anubanila-wala, ni-wulaynbaj naagi-yung na-ḻabama wurrugu, wiij-barubaj-maa. Anubagu ma-radbidhi mana-barrawu, Alexandria-wala. Manaama-yung ma-radbidhi bagu wurrugu narrangi agalhal-mariga anubani ana-rilji-rruj. \p Warraawurru-yung warra-Greek wugurru, wirringa-maṉdhangi ngarraagi-yung ngi-wulawaa miyiri, wiijamana, wubani-yunggaj naawiṉi nigamanyij. Warra-malnguj-maṉdhangi, na-nimalnguj-baa yi-miyiri-yinyung yuwaagala ngi-garrajiyn. Wini-malnguj-ngu-burri bagu raga-ragij ama-barrawu-rruj. \p Anaani aḏaba nuu-yanggi, nuu-yabaynjiyn, manubama-yung mana-barrawu. Anubani-yung, nambiini nurraarra-ngaynbandangi-yinyung anaarrawindi. \p Anubanila-wala, nirringa-ḻaḻagaa ngaa-dhumbala, nurru-warrgang aḏaba. \v 12 Nurru-wayamangi, nurru-waliyn anubagu Syracuse. Anubagu nurru-burri muulawaa mana-miyn.nganga. \p \v 13 Anubanila-wala, nuu-ḻaḻagiiyn, nii-lhal-warruyn, nuu-wayamangi. Nga anubagu nurru-waliyn anubani Rhegium, anubani ana-lhal wu-mayini. Anubagu nurru-burri ana-miyn.ngu. Ngarrubagi ngarraaynbaj-duj, aba yaajila wu-wayamangi, anaani aḏaba wu-jirrarrjiyn lhanguyn-bagiyangu, nurru aḏaba nuu-yarbiyn. Anubani nurru-wayamangi. Ngarrubagi ngarraaynbaj-duj, nurru-waliyn anubani Puteoli, ana-lhal. Mana-barrawu bagu aba nirrimaarruyn. \p \v 14 Anubagu narra-lhangarrmayn, warraawurru wuu-jambarrgini-yinyung. Nambi-ngaynbandiyn, “Yaaji numburru-burraa,” wurru-yamayn. Nga anubagu nurru-burri marang-aynjaabugij marri jarranggay mana-miyn.nganga. \p Anubanila-wala, nurru anaani nuu-yanggi mu-mun-gala Rome-guy. \v 15 Warruburru-yung wuu-jambarrgini-yinyung anubani-rruj ana-Rome-duj, wurraawanggini anaani ana-lhaawu, anaani-yung nurru-yanggi anubuguni. Anuwagala wurru-yanggi, nambi-raganmayn nurri-wuy. Wurru-yanggi anubuguni ana-wumurrng wu-mayini “wurru-yiynjini-yinyung ana-wumurrng na-Appius-jinyung”, dani-yunggaj ana-lhal wurru-yanggi, marri anubuguni “wulaynbaj wumurrng”, wu-mayini. Nga bagu naambi-lhangarrmayn. Na-Paul wani-nayn, nu-warraarriwaa na-God-guy, marri ni-wurrij-baabara-mayn. \s1 Anubani-rruj ana-Rome. \p \v 16 Marri nurraanggarra-yanggi waadurru-yung Rome-guy. Nga anubagu nurru-waliyn. Waadurru-yung wurru-wiynji-wiynjini-yinyung, na-Paul wunaarruyn wubani a-wumurrng-duj, wunu-waḻgaḻ-wayn niga. Aynjaabu-nyung-bugij wurru-wiynji-wiynjini-yinyung nu-narrangi. \p \v 17 Muulaynbaj mana-miyn.nganga wurrugu, wani-ngaynbandiyn warruburru-yung waa-runggu-runggal warra-Jew, ambuu-yambiynjini. Anubagu wurru-waliynjiyn yingga, aḏaba ni-yambini wugurri-wuy. Naagi-yung na-Paul ni-yamayn, “Anaani murruyung-gaang, waari nganggaṉbini anaani anaaladi ngagurri-wuy warra-wurru-wurruj, yagu waari wugurri-wuy ana-lhaawu-runggal warruburru warra-miyn-ngambara-yinyung. Yagu warruburru warra-wurru-wurruj anubani ana-Jerusalem-duj, warra-marangayn warruburru-yung-guy warra-Roman-guy, marri anubani-yung ngambi-radbini. \v 18 Nga anubagu ngambi-yandhawiwandi arrawindi ana-lhaawu. Warruburru-yung warra-Roman, ngambi-ngaynbandangi ngambambi-warrbidi-waa. Wurru-wijangani waari nganggaṉbini anaaladi ana-ngawij-jinyung. \p \v 19 “Yagu warra-Jew warruburru wirriij-gaandirrangi. Wudani-yung-gala, nganu-yandhawiwandi naagi-yung na-Caesar. Yagu waari ngaya ngamba-lhajbang ngayawi-nyinyung warra-wurru-wurruj. \v 20 Wudani-yung-gala, ngana-yandhawiwandi nugurru, nurru-yanggi anubagala marri ngana-yambina nugurri-wuy. Nga-wurrij-dhaḻagina, anaani wiij-nguynju ngagurru warra-wurru-wurruj warra-Israel. Wudanila-wala nga-radbidhi anaani ana-waṉja-rruj.” Dani-yung ni-yamayn na-Paul. \p \v 21 Wugurraayung wunu-yambalmayn na-Paul, wurru-yamayn “Waari nambambii-dharrgandi ana-wubiba nurri-wuy ana-Judea-wala nugawi-nyinyung. Warruburru naa-murruyung-gaang wurru-yanggi-yinyung anubagala, waari nambambii-jarrijgini anaaladi ana-lhaawu nugawi-nyinyung, waari nambambi-magaa anaaladi nugawi-nyinyung. \v 22 Nurru anaani ngunaa-gawanggina nugawi. Nurru naambu-marrbuy-wina nugawi-nyinyung ana-lhaawu. Mulung-arrgi-yung yamba wurru-wurruj warruburru-yung ana-lhal-aynbaj-gala-yinyung, wurru-yambina aladi lhaawu wubani nuynjambina-wala.” Dani-yung wugurraayung wunu-magaa naadagi-yung na-Paul-wuy. \p \v 23 Wurru-wijangani wurrugu lhal-ngargu anubani-yung ana-runggal-windiyung ambuu-yambiynjini ngijang. \p Anubani-yumbaa aḏaba wurru-waliynjiyn aynjaabu, anubani-rruj ni-burri-rruj-inyung na-Paul. Arrawindi wurru-wurruj wurru-yanggi. Na-Paul wani-magaa ngamugijgaj-gala, ngarraaḻirr ngarraagi ngu-lharrmangi, nga ngi-yabiyn, ni-magini-yinyung. Naagi-yung ni-wij-burryuwini na-God-jinyung, wani-rangarrii-yinyung nigawi-nyinyung warru-mandag, marri wani-yiyini na-Jesus-inyung, anubanila-wala-yinyung na-Moses-inyung marri wunaa-ja-jambini-yinyung na-God. \p \v 24 Warra-mulung-arrgi-yung wurru-yamayn “Aadanu ambaḻaman,” yagu warra-mulung-aynbaj wugurraayung waari ambuu-jambarrgini. \v 25 Anubagu warraawurru-yung wurraa-gaandirraynjini ana-lhaawu. \p Na-Paul anaani aḏaba malgaynjaabugij ni-magiyn-jinyung. “Anaani ana-Maṉngulg Mawurr wu-yamana anaani ana-lhaawu yijgubulu. Wubanila na-Isaiah-yinyung, nubagi naa-ja-jambini-yinyung. Anubani-yumbaa God nu-magayn na-Isaiah-wuy, \q1 \v 26 ‘Ba-yaarri warraawurru-wuy warra-wurru-wurruj-guy. Bamba-magana, \q2 “Numburraawanggina anaani ana-lhaawu, yagu yagi nurraawanggi ngijang. \q1 Numburraarranggana mana-bagaḻang-mirri, yagu yagi nurru-marrbuy-mi ana-maaḻamburrg.” Dani-yung ba-yamana. \q2 \v 27 Warraawurru yamba warra-wurru-wurruj wurru-yina-baḏa-waḏaḏ. \q1 Wiijamana manaama mana-warang wurru-wan-ngu-dhidina. \q2 Magurraayunggaj mana-bagaḻang wiijamana anaani, wurru-bagumayn aḏaba. \q1 Yagi yungguyung nguynju wurraarranggi mana-bagaḻang. \q2 Magurraayung mana-warang yagi yungguyung wurraawanggi. \q1 Wugurraayung yagi yungguyung wurru-marrbuy-mi anubani ana-lhirribala-rruj. \q2 Nguynju yungguyung yagi wurru-wiḻibiḻingi ngayawi-wuy. \q1 Nguynju yadhu yagi ngaya ngarra-maṉmi.’\x + \xo 28:27 \xt Isaiah 6:9-10.\x* \m Dani-yung ni-yambini na-God.” \p \v 28-29 Na-Paul naagi-yung ni-yambini-wugij. “Wudani-yung-gala, numburru-marrbuy anaani. Na-God ni-yandharrgiiyn anaani ana-lhaawu warruburru-wuy warra-Gentile-wuy. Burru-yung amburraawanggina, marri ambani-wiri-gana.” Dani-yung ni-magini na-Paul. \p \v 30 Na-Paul anubagu ni-burri muulawaa manaarmag, anubani ana-wumurrng nigawi-rruj ni-burri-rruj-inyung. Warruburru warra-wurru-wurruj wurru-yanggi-yinyung, wunu-wagarangi-yinyung anubuguni naagi-yung na-Paul, ni-malngawini. \v 31 Anubani wani-yiyini na-God-jinyung wani-rangarrii-yinyung nigawi-nyinyung warru-mandag, marri wani-yiyini nubagi-yung-jinyung na-Buunggawa na-Jesus Christ. Na-Paul anaani niwaarrarra-gaa anaani ana-lhaawu, wani-magaa. Warraaynbaj waari ambunu-lhambini. \mte1 Wiiya.