\id HEB - Nehan NT [nsn] -Papua New Guinea 2011 (web 2014) \h Hibru \toc1 O bolobol o la tasir Hibru \toc2 Hibru \toc3 Hib \mt1 Hibru \mt2 O bolobol o la tasir Hibru \imt1 Noso bolobolor Hibru \ip O buk Hibru o moko tar timuhur uelhote. \ip O buk Hibru o ualasira tar bureher inete tang Iesu. Inggeig ahik pahi ate tang mai ke bolo toro bolobolo roon. O gisiamehe ra namana tang Poul teke bolo tang roon. \ip O buk Hibru o inete uliek tun ge o ualasira pe roono tar bureher niualasir i lolono toro Baeboul. Roon o ualasira tagigeig tang Iesu ahik paha anggelo (Hib 1). Iesu a God. Bo Iesu puk ke me tamat. Iesu nagi patereig (Hib 5 doh mahar 9). Doh Iesu ter Patere uaia tun (Hib 7.25-28) i lolono tar pensiounur uelhote, o patere ra uiliatung pous tasir inetesiner tua mare luaka liu God tasir tamat. Bo Iesu ke me mata katkatongo tar kale uelmahing teregi niguata uasaeig. God ke uahue toro duatingina Iesu tono maton (Hib 9). Temaeit God e turung kusa luara teregi niguata uasaeig tar binaka ri tagorong mana tang Iesu. \ip I lolonno toro Baeboul tar pensiounur uelhote, o burehe ka tagorong mana tang God (Hib 11). Gisina ka tagorong man, e turung heiriha God tang Iesu. Temaeit gisin ahik pah ka sokor, gitiempe ka ueltupara pemesina tar bureher niduh. Temaeit inggeig pono paki tagorong mana tang God tar binaka ri ueltupara tar niduh (Hib 12.1-2). \c 1 \s1 No Uelhire God ke mene keipin tar tun ger keketik bulout \p \v 1 Sioununtiehe tun God ke mene keip toso bungugigeig tasir propet tar bureher binak, kare tar mamang hagarilik. \v 2 \x * \xo 1.2 \xt Jon 1.3\x*Bo tar binaka pukulanine daan, God ke mene keip tar tun ger keketik bulout tono uelhire tagigeig. God ke ualapagaha tar tun tere kale uahiua tar mamang inetelik. Tatanon, God ke touo keip tatanono tar mamang inetelik i ran dohi kot. \v 3 \x * \xo 1.3 \xt Jon 14.9; Kol 1.20; Hib 8.1\x*Inggono tere ualasira tar balbalana na uiniatoro God, doh inggono teke kale uakapa tun hape re baka pe God, kare kale toto tokaha tar mamang inetelik tono uelhire popokoh. Binaka ke uadelauana baka peono teregi niguata uasaeig, kare la tabilangua tar pang mua tang God ger tampopokohontiehe tun i Heuen. \p \v 4 \x * \xo 1.4 \xt Pil 2.9\x*Temaeit inggono ter i rana kai uainintiehe tasir anggelou ter siokono kompe tar hanga ke heirin God tatanon a irana kai uainintiehe tar hangasisin. \v 5 \x * \xo 1.5 \xt 1OUTT 17.13; Apo 13.33\x*Ge God pe ahik pah ke kula pare, me tang siokor anggelou, \b \q1 “Ingga a tuguo, daana ku kotpokoso inggo a tamoumua.” \rq Ker 2.7\rq* \b \m Doh ahik pono pah ke kula me anggelou pare, \b \q1 “Inggo u turung kotpokos a tamanon, \q2 doh inggon e turung kotpokos a Tuguo.” \rq 2 Samuel 7.14 \rq* \b \m \v 6 \x * \xo 1.6 \xt Roum 8.29\x*Doh tar binaka tun ke marang heirihaono tar tun ger uoum ger bulout i kot, inggono ke kula pare, \b \q1 “Inggoum, no anggelou uakapa tun God, mu lotu tatanon.” \rq Ualatut 32.43\rq* \m \v 7 \x * \xo 1.7 \xt Ker 104.4\x*Kare kula pare tosno anggelou, \b \q1 “God e guata sira tasir anggelou misiana tar rom, \q2 doh tosno tamatang kalekinale o nituha keip toro luhluhuna ro hue.” \rq Ker 104.4\rq* \m \v 8 Bor Tunono teke kulaiono pare, \b \q1 “Ingga a God, nongo tabtabilang toiaa \q2 o turung moko dedela tar mamang binakalik, \q2 Ingga o kaueke keip tosnongo tamata tenang nitoia tar niguatar kodkodoh. \q1 \v 9 Ingga o malauelhir tar niguatar uia, karo de tar niguatar sa. \q2 Temaene, God ge nang Goda, ke uelpikur keip totomua tar uaiuaiang uah, \q2 a hagaring ueltad a uleik uain tar niuaheit ke heiriono toso uanotoumua.” \rq Ker 45.6-7\rq* \m \v 10 God ke kula pono pare, \b \q1 “Tar uakikilanganar binak, ingga teko touo tar tagirinar kot, \q2 doh tar limoum katong, ingga ko tou i ran. \q1 \v 11 Rasin ura turung rou, bo ingga o turung uangoul dede, \q2 rasin ura turung pensioun, kaura mout sira toro gomono pensioun. \q1 \v 12 Ingga o turung ligun sira tasrasina toro kokop, \q2 doh rasin ura turung uapalih. \q1 Bo ingga puk o turung uangoul sira kompela pare tar mamang binakalik, ahik paho palih tagu.” \rq Ker 102.25\rq* \b \m \v 13 Doh God ahik pah ke kula sira tagu me anggelou misiana ke kula pe tar Tun, \b \q1 “Tabilane tar pang mua totoguo, \q2 e tuka getu touahiua inggo tosnongo uelmatana \q2 ra uangoul i kukulebanga totomua.” \rq Ker 110.1\rq* \b \m \v 14 \x * \xo 1.14 \xt Ker 34.7; 91.11\x*O hauanguasinar anggelou? Gisin o iaben gera kalekinale tang God, doh no ualualatueon tar poul tasisit ra uelkarusis. \c 2 \s1 Mu tagin gete reih liuisioum toro man \p \v 1 Temaene inggeig i longlongoro hamas tun toro mana geki longorosieig geta reih liuisieig tang God. \v 2 \x * \xo 2.2 \xt Gal 3.19\x*O uelhire geka heir turuhain tasir anggelou toso bungugigeig ko ualasira pare, o man, doh gisis ahik pah ka uakeluk tang roon, kara mahang longor, ka kale tar uelmahing ka uahingaig. \v 3 \x * \xo 2.3 \xt Hib 10.29; 12.25\x*Hopengua ri uareing peeig geti bangang duk tar uelkarusonener uleik? Ge a uelkarus peonene ke uelhire tauete uakikilangainir Tamata Noman, song ka heirihain tasisit ka longoro tatanon, ke mene pe tar me heir ualatumana tagigeig. \v 4 \x * \xo 2.4 \xt Mak 16.20; 1Ko 12.4,11\x*God ke ualasira to pono tono uelhirer Tamata Noman pare, o man ke guata pe tar uaparok, a nitou, kara giniamehemper niguatar popokoh, kare pakaha tena inete uaiar Iabena Dedeil tasir tamat e pakaha tompe terener nimalar. \s1 Iesu ger Tuna God ka uatamatain \p \v 5 Ge God pe ahik pah ke uamoko tasir anggelou ra me kaueke tar timuhur koteit re turung lame ri menmeneieig. \v 6 Bo misiana ro kula teil pe no uelhire God, \b \q1 “O haua tuneimir tamat, maeit ro uanamnamantieha tamiueim? \q2 Doho haua tuneimir tunar tamat, maeit ro kaueke uaia ingga tamiueim? \q1 \v 7 Tar sikinan siounur binak ingga ko guata tamiueim o \q2 i koto uain tasir anggelou, \q2 karo uataku toro keuaranar uiniator, \q2 kara uleikir ueltada tamiueim. \q1 \v 8 Ingga ko heir tamiueim tar kaueke tar mamang inetelik.” \rq Ker 8.4\rq* \b \m Gine ri kula peeig, “A mamang inetelik,” e kulanguar puhono pare, ahik uadeil me inete ka aha liuin tar uangoul i kukulebanga tamiueim. Bo halana pukeig ti banga tar mamang inetelik re mok i kukulebanga tagigeig, \v 9 \x * \xo 2.9 \xt Pil 2.8-9\x*bo inggeig puk i banga tang Iesu geka uaikoto sikoro bakin tasir anggelou, maeit tena nipoul God ger hamhamas, inggono ke mata ueleheir tasir tamata uakap i kot. Doh gine daan inggeig i banga tatanono pare, ka uatakuin toro keuaranar uiniator, kara uleikir ueltad, teeit ke kale uelmahing peono toro mata tagigeig. \p \v 10 Doh auia nomananguampeono tang God geke touo tar mamang inetelik tena uiniatoro katong, doh geka touo turigir mamang inetelik, e keip ualeka toso bung tun tar butur re uangoul. Tena uelmahing Iesu, God ke guatangua tatanon a tamatang uoum keip uaia mare uelkarusono tasisin. \p \v 11 \x * \xo 2.11 \xt Mat 25.40\x*Doh gine daan Iesu ke uadelauana tasir tamata tenas niguata uasa, doh inggono mes gisis ka uadelauanais a tang sioko tamas. Temaene Iesu ahik pahe matala tar kila tasisina pare, o bung tahin i lolono tena niuangoul God. \v 12 Inggono ke kula pare tang God, \b \q1 “Inggo u turung hire toso bung tahig tar haua ko guatagia. \rq Ker 22.22\rq* \q2 Inggo u turung uatakai to totomua tar matasisir bureher tamatang tagorong man.” \m \v 13 \x * \xo 2.13 \xt Ais 8.17-18\x*Kare kula poluk pare, “Inggo u tagorong mana teil tatanon.” Kare kula poluk pare, “Inggo gine manasa mesir keketik geke heiris God totoguo.” \p \v 14 \x * \xo 2.14 \xt 1Jo 3.8; UGO 12.10\x*Gine o keketik pesitie re menmeneis Iesu gisina tesir tamata kompe, Iesu ke me tamata pe, ke kotpokoso sira tasisin. Inggono ke guata pare, maeit tono maton, inggon e banotong kale liu uakapa tun tena nitampopokoho Satan gere kale teil tena nitampopokoho ro mat. \v 15 Doh tar hagarionene, inggon e banotong luaka liu tasisit ka uangoul dede tar karabus, teeit ra sokoro pesina toro mat. \v 16 Ge a puh pe a mana pare, inggon ahik pahe kotpokoso sira tasir anggelou tar me poul tasir anggelou, bo ke kotpokoso tun a tamat, tar me poul tosno tamata Abraham. \p \v 17 Temaeit tun pe ka me uakotpokoso sir tunuiono toso bung tahin tar mamang hagarilik, mare kotpokoson a Patere Uleik ger uelueldolom, kara tamata ra tagorong mana uakapa tunin tena kalekinale God, doh mare me guatono tar uahung tar kale liu tenas niguata uasar tamat. \v 18 Doh gine daan, inggon e banotong poul tasisit ra uedangais, ge inggono katongo pe ka uedangain, kare kale uelmahingime toro mahara roon. \c 3 \s1 Iesu a i rana uain tang Moses \p \v 1 \x * \xo 3.1 \xt Aha 12.7; Hib 4.14; 7.26\x*Temaeit ro bung uanotoug gesir dedeil, inggoumeit ke kila ponois God i Heuen, mu uamoko tun teremi ninamana tang Iesu geke heirihain God a tamatang keip uelhire tagigeig, doha Patere Uleik geri hire taueteieig teregi nitagorong man. \v 2 God ke uamatoto tatanon, doh inggono ke kalekinale uaia tun tang God, te misiana kompe tang Moses ke kalekinale uaia keip tun pe tar mamang inetelik tena uma God tosno tamata Godosin. \v 3 Iesu ra ueltadantiehe uainin tang Moses, te misiana kompe tar tamatang tuha tar um ra ueltadantiehe uainin tar uma katong. \v 4 Ge o uma uakapa pe, o nituhang tamat. Bo God puk teke tuhampe tar mamang inetelik. \p \v 5 \x * \xo 3.5 \xt Aha 12.7; Ual 18.15-19\x*Moses ke kalekinale uaia sir tun nomanampe a tamatang kalekinale tosno tamata God, doh na kalekinaleon ke ualasira uakalahara tun tar ineter man gere turung uakalaharaig God gitila i uoum. \v 6 Bo gitie pukur tuna God pe Kristo, inggono teke i rana uainingua tosno tamata God. Doh inggeigener tamatang tagorong man, inggeig tena umon geti uaongolompelasieig, kari uoho uanono tar inete ri tagorong mana teilin tang Kristo. \v 7 \x * \xo 3.7 \xt Ker 95.7-11\x*Temaeit mu namana dedeoum ke kula per Iabena Dedeil pare, \b \q1 “Daana getung longoroum tar uauouguo, \q1 \v 8 \x * \xo 3.8 \xt KT 17.7; Aha 20.2-5\x*ahik pah mu mahang longor \q2 misiana ka guata uoumper Israel \q2 tar binaka ka uanimaliana, \q2 kara uedanga to totoguo tar butur paden. \q1 \v 9 Ter buturuono ka uedangantiehe to tun ro bungumiuoum totoguo, \q2 kara uedanga tereguor hamhamas, \q2 gitiempe ka banga pesina tenag nitouo toro toueitir hangaul ro krismas. \q1 \v 10 Temaeit inggo ku nimalianantiehe tun tasir Israelesinasit \q2 ka uangoulume tar binakon, karu kulo pare, \q1 ‘Gisin ra uoto pe puk ra la teil tereisir nimalar, \q2 kara hik pah ka naman manate ter noguor hagar.’ \q1 \v 11 \x * \xo 3.11 \xt Aha 14.21-23\x*Temaeit ku nimaliana inggo, karu uaman i rana pare, \q2 ‘Ahik tunusin pah ra turung lekala tenag buturung pepe uaho.’”\f + \fr 3.11 \ft Bolobolong Ker 95.7\f* \b \m \v 12 Ro bung uanotoug, mu tagin, karung kaueke uanono tar koloumiu tar niguata uasa, doh tar tagorong boh gere reih liu penin tamiuoum tang God ger tua. \v 13 Bo mu uelmene uatampopokoho dedempesioum tar mamang mareinilik, sikina re moko haraha per binak mara hik me kalamiuoum re uelourinir niguata uasa, kare la mahang longor. \v 14 Ge gitie pe geti uoho uanoneig tar nitagorong man e tuka tar uadouhinar binak, kari tagorong mana uapopokoho tun tang God misiana ki uakekene pe, inggeig i turung uelpakah tagungua tar hauar nang Kristo. \v 15 \x * \xo 3.15 \xt Hib 3.7-8\x*Gine te hape ko kula pe no uelhire God, \b \q1 “Daana getung longoroum tar uauouguo, \q2 ahik pah mu mahang longor, \q2 misiana ka guata uoumper Israel tar binaka ka uanimaliana \q2 kara uedanga to totoguo tar butur paden.” \rq Ker 95.7\rq* \b \p \v 16 \x * \xo 3.16 \xt Aha 14.1-35\x*Bo mais ka longoro tar uauana God, kara uanimaliana tatanon? Tesir tamata dehesin geke uoum tauete keip turis Moses i Isip. \v 17 \x * \xo 3.17 \xt 1Ko 10.10\x*Doh mais ke nimalianais God toro toueit ro hangaul ro krismas? Ahikiono pah teisis geka guata tar niguata uasa geke mata rikin tor tukunus tar butur paden? \v 18 Ge mais pesina ke ualapagahais God pare, ahik tun pah ra turung lekala tenag buturung pepe uaho? Gisina teesis ka tagorong boho tatanon. \v 19 Temaeit inggeig i naman manate uaia tunungua tasisin ahik pe pah ka banotong la uangoul toro mahar koto roon, teeitimpe ka tagorong boho pesin. \c 4 \s1 A buturung pepe uah geke ualapagahain God tosno tamat \p \v 1 Temaeit gine re moko pe na ualapagah God, tar lekala tena buturung pepe uahon, ti tagin gete punga kout me kalagigeig. \v 2 Ge inggeig pe ki longoro manasa pono toro Uelhire Uaia geka uelhire tauetein tagigeig, te misiana kompe ka longoro pesina tang roon. Bo o uelhire puk ka longoroinisin ahik pah ko banotong poul tasisin, teeit gisin ahik pah ka tagorong mana tar haua ka longoroig. \v 3 \x * \xo 4.3 \xt Hib 3.11\x*Ge inggeig peene ri tagorong man teri banotong lekela tena buturung pepe uahon. Doh tasisit ahik pah ka tagorong man, God ke kula pare, \b \q1 “Temaeit ku nimaliana inggo, karu uamana to i ran pare, \q2 ‘Ahik tunusina pah ra turung lekela tenag buturung pepe uaho.’” \rq Ker 95.11\rq* \b \m God ke hire paar, gitiempe a nikaleuatoro tanik manasa pe mer pepe uahon tar binaka ke touono tar koto uakap. \v 4 \x * \xo 4.4 \xt Uak 2.2\x*Inggeig i ate a nikaleuatoron, ge a puh pe e moko teil tono uelhire God e hire sira tar mouitinar marein pare, “God ke tuha uakapa tena kalekinale, kare pepe uaha tar uamouitinar marein.” \v 5 \x * \xo 4.5 \xt Ker 95.11\x*Doh tar giameher puh God ke kula pare tasisin, “Gisin ahik tun pah ra turung lekela tenag buturung pepe uaho.” \v 6 Temaeit mo gisiamehengua komper tamata geke uahueis God tera lekela tena uaning pepe uahon. Bo gisisir gisiamehe geka longoro toro uelhire uaia geka hire tauetein tasisina sioun, ahik pah ka banotong lekela tar buturung pepe uah, teeit torosio mahang longorosin. \v 7 \x * \xo 4.7 \xt Ker 95.7-8\x*Temaeit God ke uamoko sioko poluk tar siokor marein gere kilaiono, “Daan.” I muduhia ke la baka per puhung barah, inggono ke mene keip toha tang Debit misiana re mokon sioun per puh: \b \q1 “Daana getung longoroum tar uauouguo, \q2 ahik pah mu mahang longor.” \rq Ker 95.7-8\rq* \b \m \v 8 \x * \xo 4.8 \xt Ual 31.7; Jos 22.4\x*Ge gitie pe ge pake uoum keip Josua tasir Israel tar buturung pepe uah, God paka hik pahe mene baka poluk me Mareining Pepe Uaha sioko kaein i muduhia. \v 9 Temaeitingua a Mareining Pepe Uah kae harahampein, e uanguangoul tosno tamata God. \v 10 \x * \xo 4.10 \xt Hib 4.4\x*Ge mai pe re lekela tena buturung pepe uaha God, e pepe uahangua pono tena kalekinale, te misiana kompe ke pepe uaha pe God ter nanar kalekinale. \v 11 Temaeit inggeig i pentampopokoho manasa tar lekala tar pepe uahoneit mara hik me tang sioko re pung misiana tasir Israel geka pung, teeit torosio tagtagorong boholik. \p \v 12 \x * \xo 4.12 \xt Epe 6.17; UGO 1.16; 19.13-15\x*Ge no uelhire pe God, roon o tua, karo tampopokoh, roono o manantiehe liu toro baenat gero uaraman, karo hiku tun i lolono teregi ninamaneig, doha iabegig, doha ueltumanan, kara gagonar hirougigeig. Roon o uakalahara teregi ninamaneig, doh regi nimalareig gere moko uailolono tun. \v 13 Ge tar mamang inetelik pe geka touoig, ahik uadeil tun me inete re banotong ouo tang God. A mamang inetelik e padeneneig, kare moko tar kalaharan tar matanon. Teono teri la turung hiresieig tar mamang inetelik ki guataig. \s1 Kristo ter paterer uleikir nagigeig \p \v 14 \x * \xo 4.14 \xt Hib 3.1; 10.23\x*Temaeit gitie nagi Patere Uleik peeig tang Iesu ger tuna God geke la kai i Heuen, ti uoho uanono dede tar inete ri tagorong manaig. \v 15 Ge inggeig pe nagi Patere Uleik ger tang bang parok, kara tang ueldolom tagigeigir tamatang guata pe tar niguata uasa. Teeit nagi Patere Uleikeig ka uedangain tar mamang hagarilik misiana tagigeig, bo ahik pukuono mena niguata uasa tagu. \v 16 \x * \xo 4.16 \xt Hib 10.19\x*Temaeit inggeig i uaongolosieig, kari la uahuhutula tono tabtabila God tar buturung kale to tena hamhamasa God mari kaleeig tar niueldolom menia tar nimalauelhirir nanon tar poul tagigeig tar binaka ri malar. \c 5 \p \v 1 Ge o patere uleik uakapa pe ra uoto uamatoto turis tasir tamat, kara uamatoto ueleheiris tar kalekinale tang God, tar heir tenas ineter tamata ka heirig e laig tar uahungunar niguata uasa. \v 2 Teeit a maluana pono peono tar bureher hagar, inggon e banotong guatguata hamasangua tasir tamata gera tel, doh tasisit ka pesiaua tar guata uaia. \v 3 \x * \xo 5.3 \xt NKP 9.7; 16.6\x*Temaenengua re guatono tar uahung tar kale liu katongo terener niguata uasa, doh nas niguata uasa ponor tamat. \v 4 \x * \xo 5.4 \xt KT 28.1\x*Ahik me tamata re banotong kale katongo tar ueltadanar kalekinaleonene, bo God katongompe tere kila tatanon misiana kompe ka kila uoumpein Aron sioun.\f + \fr 5.4 \ft Bolobolong Kalekinaler Pater 16.6, 11-14; 9.7\f* \p \v 5 Ter siokono kompe, Kristo ahik pah ke uamatoto katongoin mare kale tar ueltad tar kotpokos a Patere Uleik. Bo ke kila katongompein God pare, \b \q1 “Ingga a tuguo. \q2 Daana ku kotpokoso inggo a Tamoumua.” \rq Ker 2.7\rq* \p \v 6 \x * \xo 5.6 \xt Hib 6.20; 7.1\x*Kare kula poluk tar giameher butur pare, \q1 “Ingga o turung patere dede tar mamang binakalik, \q2 misiana sira tang Melkisedek.” \rq Ker 110.4\rq* \b \p \v 7 \x * \xo 5.7 \xt Mat 26.36-46; Pil 2.6-8\x*Tar binaka ke uangoul Iesuane i kot inggono ke kirkiring uauleik keip tena lotu, kare dangata tutup tang God gere banotong uelkarus tur tatanono toro mat. God ke longor, teeit a tang longoro keip tun peono tar ueltada tang God. \v 8 Temaeit gitier tuna God pe Iesu ke ate tur toro longlongoro tar niduh ke huatameig. \v 9 Doh gitie ke longoro peon, kare uakuakeluk hihir tun tena nimalara God, ke kotpokosongua ter tengkanar uelkarus gere moko dede tar mamang binakalik tasir tamata gera longoro tatanon. \v 10 Temaeit God ke uatur uakalahara tatanon a Patere Uleik misiana sira tang Melkisedek. \s1 Ahik pah mu marapula kout tar tagorong mana tang Kristo \p \v 11 Inggo a bureher ninamana ru marang meneig tar puhonene, bo a parakukuh puk tar uakalahara tamiuoum, teeit inggoum o mahang iate. \v 12 \x * \xo 5.12 \xt 1Ko 3.1-3\x*Inggoum kung ate manasa tang Iesu tar puhung barah, doh pakung ualasira manasa tasir gisiameh. Bo inggoum puk, mu uahingo harahampe me tamata tar ualasira baka poluk tamiuoum tar inete uleik uelhir gere uoto ate uakekenigir tamata tono uelhire God. Inggoum misiana tasir guamasitie ra huh puk tar huh, kara hik pah ra banotong ein tar niein pompomot. \v 13 Ge gisine pe ra inum tar huh misiana haraha tasir guam, doh ahik pah ka naman manate tar niualasirar kodkodoh. \v 14 A niein pompomot a eisisitir mahmahohououm res ninaman geke ate uoumis, kara banotong bang paroko tar hauar uia ue a sa. \c 6 \s1 Tagin getung punga kout \p \v 1 Temaeit inggeig i hiliu manasa tar uakikilanganar niualasir tang Kristo geka ualasira uakikilangaig tagigeig, kari la uain manasala i kotpokos a mahmahoho regi nitagorong man. Inggeig i uanua manasa tar uelueltapokise tar niualasir ki kale manasa uoumig, ahik pahi ualasira baka poluk tar hagaring uiuir liu tar niguata gere haiala toro mat, doh tar tagorong mana tang God. \v 2 Doha niualasir tar uahuhu, doh tar tuha uapono keip tar limana tasir tamat, kara lotu keipis, doh tar nitua tapokis tur toro mat, doh tena nikedanga God tasir tamat e la dedein tar mamang binakalik. \v 3 Inggeig i la uain manas, ge teri turung guata manasa pe inggeig gete uahue God. \p \v 4 Gea mahang pe tunungua peono tasisit ka kalahara uoum tar luhur nang God, doh ka hagouo paroko tar inete uaia ke heir turuhagion i Heuen, doh ka kale pono tar Iabena Dedeil, \v 5 doh ka hagouo paroko hape ro uia to pela no uelhire God doh na nitampopokohor binakeit re turung lame. \v 6 \x * \xo 6.6 \xt Mat 10.22; Hib 10.26-27; 1Jo 5.16\x*A parakukuh tununguampe tasir tamatasina tar uiuir tapokis polukula tang God gete ka uatuka koutusina tar tagorong mana tatanon. Ahik tun! Teesina tera tina to polukula tang Iesu tar korose, kara uamatala toin tar matasir manai. \p \v 7 A bureher binaka re uoto durar huan, doha kot e uoto inum tananin, doh gete hua uaia tur me niein tar kotonin tar poul tasisit ka leba tar iom, God e turung guata uaianguampe toro mahar koto roon. \v 8 \x * \xo 6.8 \xt Uak 3.17-18; Mat 13.7,22\x*Bo gete tungara tur me uoho ueluelhung, doh me garasa uasa uelhir puk, o mahar koto roon o sangua ponompe, ahik pahi reh, kare ueluelde God toro mahar koto roon, o sa, karo turung luh uakapa tununguampe. \p \v 9 Ro bung uanotoug, gitie ring mene pe inggeim pagiare, inggeim ahik pah mi tagorong mana teil pare, mu uoto guatoum tar puhunin. Ahik, inggeim mi ate teil tun pare, inggoum mu uoto guata tar nipileser uiantiehe gere uahire tamiuoum o niuelkarus. \v 10 \x * \xo 6.10 \xt Hib 10.32-34\x*Ge God pe a tang kedanga uelmatout. Inggon ahik pahe banotong malabobour hape kung kalekinale pemeoum tatanon, doh hape kung ualasira peoum teremi nimalauelhir tatanon, kung kaueke pe tosno tamaton misianeit rung guata haraha pe. \v 11 Inggeim mi malarantiehe tun tamiuoumur tang siok tang siok, tar petutup tar uelmalauelhir dedempesioum e tuka gete kapa nami niuangoul, marung ate tunoum tar haua kung tagorong mana teilig e turung kotpokoso noman. \v 12 Kara hik pah mi malara mu marapuloum, bo mu uakeluk sira tasisit ra turung kale tar haua ke ualapagahaig God, teeit ka uanguangoul hamas pe, kara tagorong man. \s1 A haua re ualapagahaig God e kotpokoso noman \p \v 13 Sioun tar binaka ke ualapagah God tang Abraham, inggono ke uaman i ran tar guata tar haua ke ualapagahaig. Gitie ahik pe me tamatar i rana uain tatanon, inggono ke uamana katongo toin. \v 14 Inggono ke kula pare, \b \q1 “Inggo u turung guata uaia nomana tun totomua, \q2 karu turung uabour mo bungumua mara burehentieh.” \rq Uakeken 22.16-17\rq* \b \m \v 15 Abraham ke uanguangoul hamas, song ke kale tar haua ke ualapagahain God. \p \v 16 Tar binaka ra ualapagahar tamat, gisina ra uamana tola tar tamatetier i rana uain tasisin, a puhung uamanon e uapopokoho tenas uelhiresin, kare tur tane tar uelperer. \v 17 Temaeit God ke uamana katongo tolain mare uakalahara uaia tun tasisit ra turung kale uahiua tar haua ke ualapagahaion, kara hik pahe turung uapalih tena ninaman. \v 18 \x * \xo 6.18 \xt Aha 23.19\x*Inggon ke heir tokaha tena ualapagah, doh na puhung uaman ter toking puh rasina rasine ahik pah ura banotong uapalih, teeit a mahang pe tun pe tang God tar boh. Temaeit inggeigene ri ualo uelhir keip tatanono tar niongolo tar kauek, i banotong kusa uanono tar inete ri tagorong mana teilin ka uamoko uamatotoin tagigeig. \p \v 19 \x * \xo 6.19 \xt NKP 16.2-3\x*A nitagorong manon, gine ri kale teilieig misiana pah no otor iabeigigeig. E tur uanon, doha popokoh, dohe hikula toro mahar gomono gero kusa uaouo tar butur ger dedeilintieh iuma tar umang lotu ger dedeil. \v 20 Iesu ke leka manasa uoumula tar buturuon, e la manasain tar poul tagigeig. Doh inggeig ke kotpokoso manasa nagi patere uleikeig tar mamang binakalik misiana sira tang Melkisedek. \c 7 \s1 Mai tunuonene Melkisedek? \p \v 1 \x * \xo 7.1 \xt Uak 14.17-20\x*Inggonene Melkisedek tenas toiar uan uleik i Salem, doh na patere pono God ger i ranantieh. Tar binaka re lang tapokis manasa Abraham tena uan, i muduhia ke uoumuoum teil pe tar uiliatung tasir tang toueitir toia, Melkisedek ke ueltupara kout tatanon, kare lotu tang God tar heir tar nitampopokoho tatanon. \v 2 Song ke pakaha Abraham tar mamang inetelik ke kale turig tar uiliatung, kare heir tar sisisiokor hangaul ro mahar tar inete tang Melkisedek. (A tengkanar hangonene “Melkisedek” e kula pare, “A Toia ger Kodkodoh.” Doh gitie nas toia pono per Salemon, hanganon e kulangua pono pare, “Na toia ro hiarou.”) \v 3 Ahik uadeil me puh re uahire teil ge para to tinanon ue a to taman ue mo bungun. Kara hik mena marein ke uakekene pe ue mena uadouhinar marein tena niuangoul. Inggono misiana tar Tuna God, e uangoul dede sir a patereng tar mamang binakalik. \p \v 4 Ingga o bang parokonguampe hape re i rana peon, ge Abraham pe ge tubugigeig ke heir tatanono tar sisisiokor hangaul ro mahar tar mamang inetelik ke kale turig tar uiliatung. \v 5 \x * \xo 7.5 \xt Aha 18.21\x*Doh gisis ro bunguna Libai gesir niuamatoto tar uoho tenas kalekinaler pater, a ualatut e kula tasisina tar kale tur tar sisisiokor hangaul ro mahar tar mamang inetelik tasir tamat, gitiempe o tahisilik pesina tasisin, kara tamas tokah tang Abraham. \v 6 Bor tamatene, Melkisedek, ahik tagu pahe uangoul teil toso bunguna Libai, doh ke kale tur tar sisisiokor hangaul ro mahar tar mamang inetelik tang Abraham, kare lotu tang God tar uatampopokoh, dohe guata uaia tar tamatener niuamatoto tar ualapagah. \v 7 Inggeig i ate tun pare, a tamata ger i kot, e guata uaiainir tamata ger i rana uain. \p \v 8 O patere ra kale tar sisisikor hangaul ro mahar tar mamang inetelik, gitiempe o tamata puk pono pesin gera uangoul baka puk, kara turung mat. Bo Melkisedek geke heirin Abraham ro mahara tar mamang inetelik, e uangoul dede kompela misiana ro kula pe no uelhire God. \v 9 Inggeig i banotong kulangua tang Libai pare, inggono ke kale tar mahar mamang inetelik, kare heir turungua ponompela tar binaka ke heir Abraham toro mahara tar mamang inetelik tang Melkisedek, \v 10 ge tar binaka pe ke ueltupar Melkisedek tang Abraham, Libai e uangoul teil haraha tar tukununa Abraham gere turung uatubunuion. \p \v 11 Ge pakene ke kalkalekinale hihir tun nas kalekinaler patereng Libai doh Aron, e uakeluk to tena nimalara God, geter nas tun per ualatut, paka hik baka poluk mo kahakahar pater ra kotpokos. Bo ae maene ke malara God me tamat e la tur tang Melkisedek, kara hik pah me tamata re la tur tang Aron?\f + \fr 7.11 \ft Aron a tubuna Libai\f* \p \v 12 Ge tar binaka pe re uapalih nas niguatar pater me uapalih tar ualatut kae ponin. \v 13 Ge a tamata peene ri menmeneieig e uangoul teil toro matina siok, doh ahik ro tahinalik pah ra banotong kalekinale to i rana toro olta. \v 14 \x * \xo 7.14 \xt Ais 11.1; Mat 2.6; UGO 5.5\x*A puhon a kalahara tenagi Tamata Nomaneig ke la tur pe toro matina tang Juda, doh toro matina roon, Moses ahik pah ke mene me puh tasisin e lain tasir pater. \s1 Melkisedek a niuamisiana to tang Kristo \p \v 15 A puh uakapaninanine a kalahara uainingua, teeit a tang giameher patere ke kotpokosoh manasha misiana tang Melkisedek. \v 16 Inggon ahik pah ka uapatere keipin menas ualatohor tamat ue me ualatut, bo ka uapatere keip turin tena nitampopokoh, doh na niuangoul gere moko dede tar mamang binakalik. \v 17 \x * \xo 7.17 \xt Hib 5.6\x*Ge no uelhire pe God o kula pare, \b \q1 “Ingga o turung patere dede tar mamang binakalik, \q2 misiana sira tang Melkisedek.” \rq Ker 110.4\rq* \b \m \v 18 Na ualatut Moses ka uamoko liu manasaig, teeit ginin ahik mena nitampopokoh, kara hik mena kalekinale. \v 19 \x * \xo 7.19 \xt Hib 10.22; Jas 4.8\x*A ualatutunin ahik pah ke banotong uauauia hihir tasir tamat. Bo daan inggeig ki tampopokoh, ri tur uanono keip pe tar nitagorong manar uia uain gere ueliu uahuhut tagigeig tang God. \p \v 20 Tar mene ualatumana tar puhonene, God ke uaman i rana tar binaka ke uapatere tang Kristo. Tar binaka ka uapatere meisir gisiameh, ahik uadeil me ualapagah tagu. \v 21 \x * \xo 7.21 \xt Hib 5.6\x*Bo Iesu ke kotpokos a patere tar hagaring ualapagaha tar binaka ke kula God tatanono pare, \b \q1 “A Tamata Nomana ke uaman i ran. \q2 Ahik pahe turung uapalih tena ninaman. \q2 Ingga o patere dede tar mamang binakalik.” \rq Ker 110.4\rq* \b \m \v 22 \x * \xo 7.22 \xt Hib 8.6; 12.24\x*A puh ke uagiamehe sioko tar ualapagahene ra menmenein, e ualasira tagigeig tang Iesu ter tamatar uiantiehe tar kaueke tar uelhoteonener uia. \p \v 23 A giameher puh re uagiamehe sioko tar pensiounur uelhote, doha timuhur uelhote, tesir patere gera uangoul teil tar pensiounur uelhote, o bureh. Tar binaka re mater tang siokor pater teke tuka na kalekinaleon, kara tang giameh e turung kale palih tena hagarion. \v 24 Bo Iesu teeit re uangoul dede pela, inggon e uangoul dedenguampe a patereng tar mamang binakalik. \v 25 \x * \xo 7.25 \xt Roum 8.34\x*Temaeit daan, doh tar mamang binakalikimpe, inggon e banotong uelkarus turunguampe tatan tasisit uakapa tun ra lame tang God tur tar hangan Iesu, teeit re uangoul dede peono tar dangata ueleheir tang God tasisin. \p \v 26 Inggono ter paterer uleik ri uahingaieig, teeit inggon a dedeil, kara hik pah ke guata uasa me inet, doh inggon a niuatur liu sioko tasir tamatang guata tar niguata uasa, ka uairana uainin tar mamang ineteliking Heuen. \v 27 \x * \xo 7.27 \xt Hib 5.3\x*Inggon ahik pah misiana tasir gisiameher patere geka heirheir tar uahung tar mamang mareinilik, ra uakikilanga keip teresir niguata uasa, song res niguata uasar tamat. Kristo ke heir tena uahung tar siokon siounur binak e la manasain tar mamang binakalik tar binaka ke heir katongoin a uahung. \v 28 Ge na ualatut pe Moses e uamatoto tasir patere uleik ge ahik paho deldelauana hihir uakapa tun, bor ualapagah puk geke lame i muduhia tena ualatut Moses, ke uamatoto tar tuna God ger delauan uakapa tun tar mamang binakalik. \c 8 \s1 Iesu tenagi Patere Uleikeig tar timuhur uelhote \p \v 1 Ter tengkana tunur puh ru marang meneio te gine, inggeig nagi Patere Uleik e tabila tar pang mua tono tabtabilar toia o nang God ger i ranantiehe tun. \v 2 Nagi Patere Uleikieig e kalekinale to tun tar butur dedeilon tar taluhung lotu ger man geke tuhainir Tamata Noman, ahik pah ke tuhain me tamat. \p \v 3 O patere uleik uakap o niuamatoto tar heir tar inete uaia gera heirinir tamat a uahung, karo inetesisier tua tang God.\fig O patere gesir nasir Ju|alt="The Jewish priests." src="HK00275B.TIF" size="col" ref="HEB 8.3" \fig* Temaeit nagi Patere Uleikeig pake heir pono me inet e lain pare, na uahungon. \v 4 Bo ge pake uangoulon i kot, inggono paka hik tun paha pater, ge o patere uoum pesis ra heir tar uahung re uahingo pe nas ualatutur Ju. \v 5 \x * \xo 8.5 \xt KT 25.40; Kol 2.17; Hib 9.23\x*A kalekinale ra tuhainisin gitier patere pe, a niuamisiana to puk tar haua re mok i Heuen. Ter siokono kompe tena binaka Moses, tar binaka ke marang tuha manasono tar taluhung uelhote, God ke kula uapopokoho tatanono pare, “Namana uanono tar guata sira tun tar mamang inetelik misiana ko banga to pe ka ualatoho to peia i rana tar siusan i Sainai.” \p \v 6 \x * \xo 8.6 \xt Hib 7.22\x*Bo gine puk daan, Iesu ka heir manasain tena kalekinaler pater ger i ranantiehe uain tar nasisin, te misiana kompe tar uelhote ger uiantieh, teeit re tengkana tur pe tar inete uaiantieh ger niualapagah. \p \v 7 Ge pakene ahik me inete ke sa sikoro tar uakikilanganar uelhote, paka hik baka poluk me giameher uelhote ra uahingain. \v 8 \x * \xo 8.8 \xt Jer 31.31-34\x*Bo God ke banga tar ineter sa tasir tamat, temaeit ke kula pare, \b \q1 “Bang! A marein gine manasa re lame teke kula per Tamata Noman \q2 geru turung guata keipio tar timuhur uelhote tasir tamatang Israel doho Juda. \q1 \v 9 Inggon ahik pahe turung siokono sira tar uelhote \q2 geku guata keipio toso bungususina tar binaka \q1 ku kusa inggo tar limasisin, \q2 karu uoum keip tauete tun tasisin i Isip. \q1 Gisin ahik pah ka uangoul uaia keip tar uelhoter noguo, \q2 temaeit ku bangan dukuo tasisin, teke kula per Tamata Noman. \q1 \v 10 Gine ter uelhote, \q2 geru turung guata keipio tasir tamatang Israel i muduhia tar mareinene, teke kula per Tamata Noman. \q1 Inggo u turung uamokola tenag ualatut teres ninamanasin, \q2 karu bolo uahiuala tananin tar koloususin. \q1 Inggo nas turung Godosin, \q2 doh gisina ra turung kotpokoso nogo tamato. \q1 \v 11 Doh ahik baka poluk me tamata ra uahingain tar ualasira tang uanotono tar Tamata Noman, \q2 teeit o tamata uakapa ra turung siokor ate totoguo, e \q2 uakekene keip tasir tatamatalik, e la uatuka tasir tamatar tohangas. \q1 \v 12 Ge inggo pe u turung kusa luara teres niguata uasasin, \q2 kara hik pahu turung namana huara baka poluk tananin.” \rq Jeramaia 31.31\rq* \b \m \v 13 Gine ra kilang timuh peinir uelhoteene, God ke uapensioun tar uakikilangan. Doha hauar inete geke pensioun, kara hik mena kalekinale, ahik pahi rehe, kare turung rou. \c 9 \s1 Na ualatohor lotu tar uelhote ger pensioun \p \v 1 \x * \xo 9.1 \xt KT 25.23–26.30\x*Gaat tar uakikilanganar uelhote i uantinanina tang God, doho Israel, a to ualatutun hape tar hagaring lotu, doha buturung lotu to ponompe a nituhan tamat. \v 2 I lolono tar taluh, a niuatine kout tar torikir tine um. Giner uakikilangan ra kilain a Butur Dedeil. Tar buturuon o toko ro lam doha patehe na ro bereit gero niuadedeil.\fig A tine uma ger dedeil|alt="The room which is holy." src="AB02712b.tif" size="col" ref="HEB 9.2" \fig* \v 3 \x * \xo 9.3 \xt KT 26.31-33\x*Iumahia tero kusa ro mahar gomono obot, dohi muduhia tero mahar gomono roon ter tine umeit ra kilain a Butur Dedeilintiehe tun. \v 4 \x * \xo 9.4 \xt KT 16.33; 25.10-16; 30.1-6; Aha 17.8-11; Ual 10.3-5\x*Tar buturuon o moko ro olta ra uoto ualuh toigir adua,\f + \fr 9.4 \ft A ‘insens’ a muhung adua\f* doha bokisinar uelhote e tok a niuahail tane keip uakapa tar goul. I lolono tar bokision e moko teilir nouh a goul uakap a niongolar bereit geke heirig God tasir Israel ra kilaig “a mana,” doh no tukana pono Aron geko tiuan, karo tokino mahar palau gero tokino nibololar ualatut. \v 5 \x * \xo 9.5 \xt KT 25.18-22\x*I ranahia tar bokis ura turur toking anggelou, a toking goul uakap, ura uahire e uangoul God tar buturuon, a ra titiauas rasin e uamomolouina uahiuako tar matanar bokis, a buturuon ra kale liu toigir niguata uasa. Bo gine puk daan, ahik me binakang uahuahire hihir tar mamang inetelikininanine.\fig A bokising uelhote|alt="The covenant box." src="AB02710b.tif" size="col" ref="HEB 9.5" \fig* \p \v 6 \x * \xo 9.6 \xt Aha 18.2-6\x*Tar binaka ka uamokoigir mamang inetelik pagiare. O patere ra lekela tar uakikilanganar tine um tar mamang binakalik tar guata tenas lotu. \v 7 \x * \xo 9.7 \xt NKP 16.2-34\x*Bo ter patere puk manasampe ger uleik, tere lekela tar uatorikinar tinetier dedeilintiehe tun tar siokon siounumper binak i lolono toro sioko ro krismas. Inggon e kale keip tagu dede tar deuating gere la heirigion a uahung tang God e lain tatan, doh teres niguata uasar tamata ge ka pesiauaig. \v 8 A Iabena Dedeil e ualasira to tar mamang inetelik ka uamoko uelhir peig pare, tar binaka re toko harahar uakikilanganar tine um, a leleng lekela tar Butur Dedeilintieh halan ta puka ueleheirin tagigeig. \p \v 9 \x * \xo 9.9 \xt Hib 10.1-2\x*A mamang inetelikininanine a niualasira to puk, e uahire me tagigeig tar ineteng daan. E kula sirar puhono pare, a inete uaia, doha uahung ra heirigir tamata tang God, ahik pahe banotong uadelauana tar koloususit ra la lotu. \v 10 Doh gitie ra guata keip puk pesina tar niein, doha inum, doha giniamehemper hagaring uadelauan, gininanine a siokor ualatutung gane i kalaharahia puk tar tukununar tamat gera uakeluk pukig e tuka tar binaka re guata God tena timuhur niuangoul. \s1 A deuatingina Kristo ter uiantieh \p \v 11 Temaeit Kristo ke la manasaha, inggono ter Patere Uleik geke keip pokoso tar ineter uia tagigeig gere moko manasa daan. Inggono ke leke tar taluh i Heuen ger uleik, kara uiantiehe uain tena taluh Moses, ahik paha nituhang tamat, kara hik paho maharang gane i kot. \v 12 Tar binaka ke haiala Kristo tar taluhon, ke leke uasiokon siounumpela tar Butur Dedeilintiehe tun e la manasainir siokor binakono tar mamang binakalik. Inggon ahik pah ke kale me deuatinginar meme ue me kau kalan tar heir tar uahung, bo ke kale tar deuatingina katongo mare uelkarus keip tagigeig tar mamang binakalik. \p \v 13 \x * \xo 9.13 \xt NKP 16.15-16; Aha 19.9,17-19; Hib 10.4\x*A deuatingisir meme, doho kau makan, doha taunar kau tinana ra kirkirasaig tasir tamata ge ahik paho delauan, ginin e uadelauan puk tar tukunusisin tena nibangar ualatut. \v 14 \x * \xo 9.14 \xt 1Pi 1.18-19\x*Doh gitier mana per puhene, namana ah ter nitampopokoh uleikintiehe ter deuatingina Kristo tar uadelauana tar kolougigeig, mari kalekinaleig tang God ger tua. Ge tena nitampopokoho per Iabena Dedeil gere moko dede tar mamang binakalik, Kristo ke heir katongoin a uahungeitier delauana tun tang God. \p \v 15 Temaeit Kristo teke kaleuatoro tar timuhur uelhote mara kalesit ke kilais God tar niguata uaian tar mamang binakalik geke ualapagahain God. A puhonene e banotongua ra guatain, teeit tono mata Kristo mare bulaua tapokis tasir tamata tenas niguata uasa ka guataig tar binaka ra uangoul harah i kukulebananga tar uakikilanganar uelhote. \p \v 16 Toro mana tun, binaka ra guatainir uelhote sira pare, misianangua geta boloin ro mahar pepang kale uahiu tena ineter tamat gere mat. Ter hauon, a tamatene re bolo toro pepa e marang uahire teil mais ra turung kale uahiua tena inetono tar binaka re mat. \v 17 Ge o pepa pe o tabo tengkan tar binaka re tua harahar tamat, o la kalekinale uapopokoho to puk i muduhia gete mata bakar tamat. \p \v 18 Temaeit ke tampopokohor uakikilanganar uelhote, teeit puk ka uatampopokoho keip peig tar deuating. \v 19 \x * \xo 9.19 \xt KT 24.6-8\x*A uakikilanganar inete ke guatain Moses, ke uahire baka uoum tasir tamata tar mamang ualatutulik ka bolo uahiuaig. Song ke kale tar deuatingisir kau makan, doho meme, kare uelhouar keip tar kodom, kare kirasa hahai i rana toro bukung tar ualatut, doho tamata uakap. Inggono ke kirkirasa keip tar randoudoukulik ra kilain o hisop, a niauih tar puhung uoho kubkubar.\f + \fr 9.19 \ft A puhung uohene a nituha keip tar ulunar sipsip\f* \v 20 Song ke kula pare, “Gine ter deuatinginar uelhote ke guata keipin God tamiuoum tar uakeluk.” \v 21 \x * \xo 9.21 \xt NKP 8.15,19\x*Kare guata poluk tar siokono komper hagar, ke kirasa hahai poluk tar deuating tar taluh ger dedeil, doh tar mamang inetelik ra uoto lotu keipig. \v 22 \x * \xo 9.22 \xt NKP 17.11\x*Toro mana tun re hire teil per ualatut, a mamang inetelik ke uahutung siokor delauana uadeil puk manas, ka uadelauana keipeig tar deuating. Geta hik mo deuating ro tading, ahik ponompe God pahe kusa luara tenas niguata uasar tamat. \s1 A deuatingina Kristo e kale liu tar niguata uasa \p \v 23 \x * \xo 9.23 \xt Hib 8.5; 10.1\x*Temaeit a taluhung gane tar kot, doha mamang inetelik re moko teil tatanon, a nibanga to puk tar ineteng Heuen, kara uadelauana keipig tar deuatingisir inetesisier tua. Bor ineteng Heuene tun ra uadelauana keipig tar uahung ger uiantiehe uain tar deuatingisir inetesisir tua. \p \v 24 Ge Kristo pe ahik pah ke lekala tar Butur Dedeil ke tuhain me tamat ger nipetut sira tatanoneit tun. Bo ke leke tunumpela i Heuen tar butur re uangoul God, tar kale tenagi hagareig. \v 25 Nas patere uleikir Ju e leke keipila tar deuatingisir inetesisir tua tar Butur Dedeilintiehe tar mamang krismasilik. Bo Kristo ke leke pela ahik pah ke heirheir uapoul taguin a uahung. \v 26 \x * \xo 9.26 \xt Hib 10.10\x*Ge pake te pagiaron, inggono pake matmate uapoul tur ke uakekene pemer kot. Bo ahik puk, inggono ke la uasiokon siounumpeha e la manasainir siokor binakono tar mamang binakalik tar binakene re me uelmatout tunur mamang inetelik, tar kale liu keip tena nitampopokohor niguata uasa tagigeig tar uahung ke guata keipin tono mat. \p \v 27 God ke uamoko uamatoto tasir tamata uakap ra mata uasiokon sioun puk, dohi muduhia e kedangono tasisin. \v 28 Te misiana kompe, Kristo ka heirin a uahung tar siokon sioun pukur binaka tar kale liu tenas niguata uasar bureher tamat. Inggon e turung tapokis polukuha ahik pah tar me kale liu tar niguata uasa, bo tar me uelkarus tasisit ra uanguangoul uahingo tatanon. \c 10 \s1 Kristo ke heir uasiokon siounin a uahung e lain tar mamang binakalik \p \v 1 A niguatar pensioun tena ualatut Moses ngohina paha niualasira to puk tar ineter uia re turung lame, ahik pah ter inete tun. A uahung ka guataig tar niguatar pensioun ka guatguata uapoulig tar mamang krismas, bo ahik puk pah ke banotong guata me puh tar uadelauana hihir tun tasisit ra lame tar lotu. \v 2 Ge pako delauana nomanar tamatasit ra me lotu tang God tenas niguata uasa, paka hik baka poluk pah ra matala keip tenas niguata uasa, doh pake tuka manasar guata tar mamang uahungulik. \p \v 3 Bo tar uahungionene ra uoto guatain tar mamang krismas e uoto uanamana tapokis puk tasir tamata teres niguata uasa. \v 4 \x * \xo 10.4 \xt Hib 9.13\x*Ge ahik per deuatingisir kau mesir meme pahe banotong kale liu tar niguata uasa. \v 5 Temaeit tar binaka ke uahuhutung la manasaha Kristoane tar kot, inggono ke kula tang God pare, \b \q1 “Ingga ahik paho malara tasir inetesisir tua ra heiris a uahung, doha ineter niheirheir puk. \q2 Bo ko kaleuatoro tanika puk totoguo tar me kale tar tukunug. \q1 \v 6 Ingga ahik paho uaha tasir inetesisier tua gesir niualuh uaududeil toro olta \q2 ue tar uahung gere kale liu tar niguata uasa.” \q1 \v 7 “Song ku kulo pare, ‘Nagu God, bang! \q2 Inggo gine, ku laha tar me tuha tar haua ko malauelhiria \q2 teka bolo sira peio toro buk.’” \rq Ker 40.6-8\rq* \b \m \v 8 Uakikilangan, Kristo ke kula pare, “Ingga ahik paho malar, kara hik paho uaha tar uahung gera guata keipig tasir inetesisir tuar niualuh to toro olta, doha uahungung tar kale liu tar niguata uasa.” (Gitiempe ra heir peigir uahung re kula pe na ualatut Moses.) \v 9 Song ke kula pare, “Nagu God, bang! Inggo gine, ku laha tar me tuha tar haua ko malauelhiria.” Temaeit God ke uakapa liu tar uahung ger pensioun, kare uamoko palihila tena uahung Kristo. \v 10 \x * \xo 10.10 \xt Hib 9.12\x*Teeit Iesu Kristo ke guata tar haua ke malauelhirin God. Temaeitingua ka siokor uadedeil turusieig tar niguata uasa tar uahung geke guata keipiono tar tukunun tar siokon siounur binak e lain tar mamang binakalik. \p \v 11 \x * \xo 10.11 \xt KT 29.38\x*I lolono tar pensiounur uelhote, o patere uakapa ra uoto tur i uoum toro olta tar mamang mareinilik ra uoto heir pe tar siokonor uahung gera heirheir uapoulin, kara hik pahe uoto kale liu baka tar niguata uasa. \v 12 Bo Kristo puk, ke heir tar siokon siounur uahung tar niguata uasa mare lainir siokor binakono tar mamang binakalik, song ke la tabila tar pang mua tang God. \v 13 \x * \xo 10.13 \xt Ker 110.1\x*Tar buturuon inggon e uanguangoul e tuka geta touahiuais no uelmatanon i kukulebanga tar kekenon. \v 14 Tar siokon siounumper uahungon, inggono ke uadelauana hihir tunungua tasir tamatasit re uadedeilis. \b \p \v 15 A Iabena Dedeil ke hire pono tagigeig tar puhene, uakikilangan inggono ke kula pare, \q1 \v 16 \x * \xo 10.16 \xt Hib 8.10\x*“Gine ter uelhote geru turung guata keipio tasir tamatang Israel, \q2 i muduhia tar binakene teke kula per Tamata Noman. \q1 Inggo u turung uamokola tenag ualatut tar koloususin. \q2 Karu turung bolo uahiuala tananina teres ninamanasin.” \rq Jeramaia 31.33\rq* \q1 \v 17 “Doh nas niguata uasasin, doha mamang niguatalikinitier sa ka guataigisin, \q2 inggo ahik pahu turung namana huara baka poluk.” \rq Jeramaia 31.34\rq* \b \m \v 18 Doh geta nikuse luara manasanin, ahik baka poluk me puh ra uahingain tar guata me uahungunar niguata uasa. \s1 Ti la uahuhut tang God \p \v 19 \x * \xo 10.19 \xt Hib 4.16\x*Temaeit, ro bung uanotoug, inggeig i banotong uaongolosieig, kari lekela tar Butur Dedeilintiehe tun i Heuen, teeit toro deuatingina Iesu. \v 20 \x * \xo 10.20 \xt Mat 27.51\x*Tono maton, Iesu ke puk ueleheir tagigeig tar leler timuh gere heir tar nitua. A lelon e haiala toro mahar gomon tar tine um ger dedeilintieh tun. \p \v 21 Doh gitie nagi Patere Uleik peeig gere uoum keip tosno tamata God, \v 22 \x * \xo 10.22 \xt NKP 8.30; Isk 36.25; Epe 5.26\x*inggeig i me uaongolosieig tar la uahuhut keip tar kolougig tang God, doha nitagorong manar uleik. A kolougigeig a nikirasa liu tar niguata uasaniner ualamatala tun toro deuatingina Iesu, doha tukunugigeig a niuahuhu tar kodom ger delauana tun. \p \v 23 Inggeig i kale uanono tar haua ri tagorong mana teilin geri uelhire tauetein, ahik pahi uaruara naman, ge God pe e uamana tena ualapagah. \v 24 Namana me hagar ri banotong uatentur keipin tar uelpoule tar ualasira tar uelmalauelhir, doh tar guata tar niguatar uia. \v 25 \x * \xo 10.25 \xt Hib 3.13\x*Ahik pahi uakenua tar uiliodout misiana ka guata uoum per gisiameh, bo paki ueluaongole dedesieig. Guata ualatataunula tar puhunin ri banga to pe tena mareinir Tamata Noman e la uahuhutume. \p \v 26 \x * \xo 10.26 \xt Hib 6.4-8\x*Bo geti uakuakelukeig teregigir nimalar tar guata pukula tar niguata uasa ki kale baka pe toro man, ahik baka poluk me giameher uahung re kale liu tar niguata uasanin. \v 27 \x * \xo 10.27 \xt Ais 26.11\x*Bo ter puh puk manasa re mok te tar uanguangoul keip puk manasainir nisokoro tar nikedangeit re lame, doho tukuno hue gero turung mamantouo tasisit ra uelmatana tang God. \v 28 \x * \xo 10.28 \xt Ual 17.6; 19.15\x*Gete mahang longoro me tamata tar uakeluk tena ualatoho Moses, ahik pah ra ueldolomoin, bo ra tung pousin. A puhon ra guatain geta tang torik ue a tang touon ura tur keip. \v 29 \x * \xo 10.29 \xt Mat 12.30-32; 1Ko 11.27-29\x*Bo hapengua tasisit ra banga uasa tar Tuna God, doh ka ngongo sira tar deuatingina Kristo paha iinetelik puk, kara hik paha dedeil. A puh peono teke uadelauana liu tatanono tar niguata uasa. A tamatonene ke uelsigala tar Iabena Dedeil gere keip teil tena niueldolomo God. Namana aha hape re turung uleik per niduh ra kaleinisin! \v 30 \x * \xo 10.30 \xt Ual 32.35-36; Ker 135.14\x*Ge inggeig pe i ate teil te God pe ke kula pare, \b \q1 “A pe hahauanar niguata uasa nag kalekinaleo, \q2 inggo katongo uoumumpe ru turung pe hahau.” \b \m Kare kula poluk pare, \b \q1 “A Tamata Noman e turung kedanga tosno tamat.” \rq Ualatut 32.35-36\rq* \m \v 31 A ualasokorong maluana tun gete uabang manate God Ger Tua tar tamat. \p \v 32 Namana tapokis tar haua ke kotpokoso tamiuoum sioun, binaka kung ate uakekene tang Kristo. Hape kung huata bolongur pe me tar niduh, gitiemper niduh uleik tun penin. \v 33 A binaka inggoum ka mene uasa tosioum tasir manai, kara heirisioum tar niduh. Kara binaka kung uahueoum tar tur keip tasisit ka guatais pare. \v 34 \x * \xo 10.34 \xt Mat 5.11-12; 6.20\x*Kung huata keip tagu tar niduh tasisit ka bakalais tar karabus. Tar binaka ka kale liu turig nami hauoum tatamiu, inggoum kung uahue keip tar niuah. Teeit rung ate teil pe pare, a namiuir inete ke ualapagahaig God, a inetenin auia uainintieh, dohe moko dede tar mamang binakalik. \p \v 35 Ahik pah mu marapula kout tar tagorong mana tar Tamata Noman, ge gitie pe getung uatampopokoho dedempelasioum, inggoum mu turung kalengua tar uleikir bulauamiu. \v 36 Inggoum pakung uanguangoul hamas mare getung guata inggoum tar haua ke malaraig God, inggoum mu banotong kale tar haua ke ualapagahagion. \v 37 \x * \xo 10.37 \xt Hab 2.3-4\x*Ge no buk pe God o kula pare, \b \q1 “Ahik pahi reh, kare lamer tamata gere turung kotpokos, \q2 inggon ahik pahe turung tur uangoul bak. \q1 \v 38 Doha tamatar kodkodoh e turung tua to tar nitagorong man. \q2 Bo gete tur tapokis me tamat, \q2 inggo ahik pahu turung uauaha tatanon.” \rq Habakuk 2.3\rq* \b \m \v 39 Bo inggeig ahik paho tamatang tur tapokis, ahik pahi la i Hel, bo inggeig o tamatang tagorong man ka uaudeilisieig. \c 11 \s1 A tengkana tar nitagorong man \p \v 1 \x * \xo 11.1 \xt 2Ko 5.7\x*A niguatang tagorong mana te pare, inggeig i ate uaia tun tar mamang inetelik ri uanguangoulig tar kale, inggeig i turung kale nomana tananin. Gitiempe ahik peeig pahi bang huara tar inetenin, bo i ate tun pukumpe pare, e turung kotpokosonin. \v 2 Ge teres nitagorong mana per tamatang sioununtieh, temaeit ke me uaha God tasisin. \p \v 3 \x * \xo 11.3 \xt Uak 1.1; Ker 33.6; Jon 1.3\x*Inggeig ki tagorong mana puk, temaeit i naman manate tar mamang inetelik i ran, dohi kot a nitouo keip tono uelhire God. Temaeit a haua ra banotong bang huarain ke kotpokoso tur tar inet ahik pah ra banotong bang huarain. \p \v 4 \x * \xo 11.4 \xt Uak 4.3-10\x*Abel ke tagorong mana puk, maeit ke heir tar uahung tang God auia uain ter nang Ken. Tena nitagorong manon, inggono ke heiringua tar niuaha tang God, kare kilangua God tatanon, a tamatar kodkodoh. Abel ke mat bo na nitagorong mana pukuon e ualasira harahampe a haua tunur nitagorong man. \p \v 5 \x * \xo 11.5 \xt Uak 5.21-24\x*Misiana tang Enok, ke tagorong mana puk, maeit ka keip taroin i Heuen, ahik pah ke mata tagu, kare la tabo ualutarain, teeit God ke kale tatanon. Bo tar binaka puk halanono te la kai, inggono ka mene uaiain ke uauaha pe tang God. \v 6 Ge gitie pe geta hikir tamata mena nitagorong man, e banoto leue tununguampe tar uauaha tang God. Gete me tamata re marang la tatanon, pake tagorong mana tang God e uangoul, kare uoto heir tar bulauan tasisit ra sir uelhir tun tatanon. \p \v 7 \x * \xo 11.7 \xt Uak 6.13–7.1\x*Noa ke tagorong mana puk, maeit ke uakeluk uelhir ke uatagin pe God tar inete re turung kotpokos i uoumuhia ge ahikiono pah ke banotong bang huar. Inggono ke longoro tang God, kare tuha tar parau geke banotong poul tasisina ro matmatame. O matmatame matmatang ione keip toso bung tus o niuelkarus. Noa ke tagorong man, maeit ke ualasiranguaono tasir tamatang tar koto uakap ge ahik pah ka tagorong man, ka guata uasa pe. Ke kotpokosonguaon a tang sioko pono tasisis ka uakodkodoho keipis tang God tar nitagorong man. \s1 Abraham me Sara \p \v 8 \x * \xo 11.8 \xt Uak 12.1-5\x*Abraham ke tagorong mana puk, maeit ke uakeluk tang God tar binaka ke kila tatanono tar la tar giameher uan geke ualapagahain God tar heir tatanon. Abraham e tel ia re la, bo ter nitagorong mana kompe, maeit ke hiliuiono tena uan, kare la. \v 9 \x * \xo 11.9 \xt Uak 35.12\x*Doh inggono ke tagorong mana puk, maeit ke uangoul sirono tasir pokoso tar pang uan ke ualapagahain God. Inggono ke uangoul toro pangpang taluh o nituha keip tar kapokousur meme. Aisak me Jekop ge kura kale tar siokonor ualapagah, kura uangoul ponome toro taluh sira pare. \v 10 Ge Abraham pe ke bangbangala i uoum, kare uangoul uahingo tar uan uleik gere moko dede tar mamang binakalik geke namana tanikain God tar tuh. \p \v 11 \x * \xo 11.11 \xt Uak 18.11-14; 21.2; Roum 4.19\x*Sara a bouh, bo ke tagorong mana puk e turung guata God tar haua ke ualapagahain, song ke to tun. \v 12 \x * \xo 11.12 \xt Uak 15.5; 22.17\x*Gitiempe ke horong mahoho tun pe Abraham, bo tar tang sioko pukur tamatono ka bour turur burehentieher tamat, ka burehentiehe sira tasir pitopitosinaha tar langit, doh ka burehentiehe sira tar iononiko i teh ge ahik me tamata re banotong ah. \p \v 13 \x * \xo 11.13 \xt Uak 23.4; 1OUTT 29.15; Ker 39.12; 1Pi 2.11\x*O tamatasinasine ka mata tun puk, ahik pah ka peng kale baka tar haua ke ualapagahaig God tasisin, ka bangala i uoum tananin, doh ka tagorong mana teil e turung kotpokosonin, kara uaha uangoul tananin. Gisin ahik pah ka matala tar hire tauet o pokoso pe, karo tamatang uangoul uakaloto baka pukane tar kot. \v 14 O tamata gera kula tar puhuninanine ra uakalahara pare, ra sirsir me pang uan ra banotong kulainisin a nas. \v 15 Ge paka menmene uatuha tosina tar pang uan ka la turin, paka banotong tupara me leleng uelhir tapokis. \v 16 Bo gisina puk ka sirsir tar pang uan uaiantieh, a uan i Heuen. Temaeit God e ualasira pare, ahik pahe matala ra kila pesina tatanon, nas God. Teeit ke kaleuatoro manasa pe tenas uan uleikisin. \p \v 17 \x * \xo 11.17 \xt Uak 21.12; 22.1-14\x*Abraham ke tagorong mana puk maeit, ke tangan tar heir tang Aisak ger tunono pare, a uahung tar binaka ke uedanga God tatanon, doh Abraham te geke kale tar ualapagah, kare heir tar tang siokon siounur tun. \v 18 God ke kula tatanono pare, “Tang Aisak tera turung bour tur ro bungumua geku ualapagahasio.” \v 19 \x * \xo 11.19 \xt Roum 4.17\x*Abraham ke namana tang God e banotong uatua tapokis tur tang Aisak toro mat, doh tar nibang, Abraham ke kale tapokis nomanampe tang Aisak ngohina tar tamatetie ka uatua tapokis turin toro mat. \s1 Aisak mes Jekop doh Josep \p \v 20 \x * \xo 11.20 \xt Uak 27.27-29,39-40\x*Aisak ke tagorong mana puk, maeit ke mene hape re turung guata uaia pe God tas Jekop me Iso, gitila i uoum. \p \v 21 \x * \xo 11.21 \xt Uak 47.31–48.20\x*Jekop ke tagorong mana puk, maeit tar binaka ke uahuhutung mata peon, inggono ke mene tanik tar niguata uaia re turung kotpokoso tar toking tuna Josep, inggon e honoin toro tukana re lotu pe. \p \v 22 \x * \xo 11.22 \xt Uak 50.24-25; KT 13.19\x*Josep ke tagorong mana puk, maeit tar binaka ke uahuhutung mat, inggono ke hire tanik tasir Israel tar binaka ra turung hiliu i Isip. Kare ualatoho tasisin, hape ra turung guata pe tar hironon. \s1 Moses \p \v 23 \x * \xo 11.23 \xt KT 1.22; 2.2\x*A toking tinana Moses kura tagorong mana puk, maeit kura touaouo tang Moses tar touonor bialok i muduhia ka poho pein. Rasina kura banga tara tus a siokor keketik tun pe, kara hik pah kura sokor, kaura de matura uakeluk tena ualatohor toiang Isip. \p \v 24 Moses ke tagorong mana puk, maeit tar binaka ke mahoho kaion, inggono ke ueluelde mata bang paroko sirain pare, a tunar kuaha toia. \v 25 Inggono ke malara pare, tar huata keip tar niduh tosno tamata God, auia uain tar niguata uasa gera uahauahain tar sisikinalik pukur binak. \v 26 Inggono ke namana pare, tar kale tar nimatal e laig tang Kristo ter uia uain tar kale tar inete uaiang Isip. Teeit inggono ke bangala tar bulauana re turung kalein i uoumuhia. \v 27 Moses ke tagorong mana puk, maeit ahik pah ke sokoro tar toia gete nimalian ke hiliu peon i Isip. Inggono ke kalekinalentiehe dede kompela tang God ger mahang bang huar. \v 28 \x * \xo 11.28 \xt KT 12.21-30\x*Moses ke tagorong mana puk maeit, ke uakekene keip toro niein uleik, ra kilain, “Leke liu ro Mat,” kare ualatoho ra sabaig me deuatinginar sipsip i rana tar pirpirik mara hikir anggelou ger tang tung pous tasir keketik bulout gesir uoum pahe tung pous toso bung tusur Israel gesir bulout. \s1 O Israel \p \v 29 \x * \xo 11.29 \xt KT 14.21-31\x*O Israel ka tagorong mana puk, maeit ka banotong sair kout tar laur ra kilain a “Retsi” misiana paha papadakanansioun, bo tar binaka ka lang uakelukular Isip tasisina ka la houp matengua. \p \v 30 \x * \xo 11.30 \xt Jos 6.12-21\x*O Israel ka tagorong mana puk, maeit ke tatadur uahiuar padorong Jeriko i muduhia ka uiloho per Israel tar mouitir marein. \p \v 31 \x * \xo 11.31 \xt Jos 2.1-21; 6.21-25; Jas 2.25\x*Rahab, ger uraur a peng Jeriko, ke tagorong mana puk, maeit ahik pah ka tung pous keipin tasisit ka mahang longoro tang God, teeit ke uaha uangoul peono tasir Israel geka lang bangbanga uanom. \s1 O gisiameher tamata ka tagorong man \p \v 32 \x * \xo 11.32 \xt Ked 4.6–5.31; 6.11–8.32; 11.1–12.7; 13.2–16.31; 1Sa 16.1–1To 2.11; 1Sa 1.1–25.1\x*Inggo paku bolo harahampela, bo teeit ahik manasa peo menag binak. Ge inggo pe halan tu uahire tamiuoum tasir gisiamehe poluk, pare tas Gidion mes Barak, doh Samson, doh Jepta, doh Debit, doh Samuel, doho propet. \v 33 \x * \xo 11.33 \xt Dan 6.1-27\x*O tamatasinasine ka tagorong mana tang God, kara touahiua toro nitoia ka uiliatung keip pe. O gisiamehe ka guata tar puhur kodkodoh, kara kalengua tar haua ke ualapagahain God tasisin. O gisiamehe ka tagorong mana puk, maeit ka uoho uelngungut tar uauasir laion, \v 34 \x * \xo 11.34 \xt Dan 3.23-27\x*karo gisiamehe ka lomoho tar hue uleikintiehe tun, karo gisiamehe ka lukup tur tasir tamata geka marang tung pous keip tasisina tar baenat barah. Gisin o maluan, bo God puk ke uatampopokoho tasisin. Gisina ka tampopokoho tar uiliatung, kara geil uaroke tasir tamatang uiliatungun toro gime uan. \v 35 \x * \xo 11.35 \xt 1To 17.17-24; 2To 4.25-37\x*O kuaha ka tagorong man, maeit ka kale tapokis toso tahisilik geka mat, o niuatua tapokis pe. \p Bosir gisiameher tamat ka uelpusis, kara de mata luaka liuis, teeit ra tagorong mana pe tang God mara tua tapokis keip tar niuangoulur uia uain. \v 36 \x * \xo 11.36 \xt 1To 22.26-27; Jer 20.2; 37.15; 38.6\x*O gisiamehe ka uauaneteis, kara halhaluh uauelmahingis, kara uih tane keipis tar tiein, kara belelais tar karabus. \v 37 \x * \xo 11.37 \xt 2OUTT 24.21\x*O gisiameh o nibakbak pous keip tar palau, karo gisiameh o nitokout kout puhung torik, o gisiameh o nitung pous keip toro baenat. Doho gisiameh ka la teil keip pukumpe tar kapokousur sipsip, doha kapokousur meme a hangang gomon, ka gog, kara uauelmahingis, kara guata uasais. \v 38 O tamatasin o tamata uaiantiehe liu tasir tamatang gane i kot. Gisina ka uiloho ueltebeir tar butur padenen, doho siusan, kara uangoul hahai tar lebanga mer tung i lolono tar kot. \p \v 39 O tamatasinasine ke heiris God tar ueltada uleik tun tar mamang inetelikinine ka pehuara keipig ka tagorong mana pe! Bo ahik dedempe pah ka kale tar haua ka ualapagahaig, \v 40 teeit God ke namana tanik tar inete uaiantiehe tagigeig. A tengkana tena ninamanon, maeit inggeig tokaha keip tasisin ra turung siokor guata uaiasieig. \c 12 \s1 Hape ke guata pe God tena ualatut, e ualasira uakalahara tena nimalauelhir \p \v 1 \x * \xo 12.1 \xt 1Ko 9.24-25\x*Temaeit tar puhon gitie ka tur uiloho pe mer manai tamata geka ualasira tar nitagorong man ka tur keipin, inggeig pono paki baka liu tar mamang inetelik re ualala hamas tagigeig, kare uapuape kout ter niguata uasa tunumpenin gere uapuape kout dede tagigeig tar ualo ualahurula tar butur paki ualo uatampopokoho uelhirilaineit i uoum. \v 2 Ti banga uanono tang Iesu gere tengkana tur regi nitagorong maneig, teono tere banotong uatuatuka hihir tar nitagorong man e tuka tar uadouhin. Inggono ke uahuein tar mata pare, tar korose, ke uahuein tar kale tar nimatal. Teeit tar niuaha ke ate teilion e turung kale i muduhia. Doh ke la tabila tar pang mua tono tabtabila God. \p \v 3 O mana tun, mu namana kompe hape ke uatut pemeono tar nimatal e la tur tasir tamatang guata tar niguata uasa geka turtur tane tatanon. Inggono ke kalkale hamas tun tar uelmahing, kare huata bolongur mara hikoum pah mu maluan, karung maluana kout tar tagorong mana tang God. \p \v 4 O mana noman, inggoum kung uiliatung tar kale uahiua tar niguata uasa, bo halana puk tung uelkoi uatuka tar binaka rung mat. \v 5 \x * \xo 12.5 \xt Job 5.17; UGO 3.19\x*Ue kung malabobour uakapangua inggoum tar meneng uatampopokoho giniane ke meneig God tamiuoum ro bung tun? Inggono ke kula pare, \b \q1 “Ir tug, ualongoro tar binaka re uakokodohor Tamata Nomana totomua, \q2 kara hik paho kale uasa tar binaka re uamarorono totomua. \q1 \v 6 Ge a Tamata Nomana pe e uakokodoho tas gere malauelhiris, \q2 kare uauelmahing tasisit re malauelhiris o bung tun.” \rq Nitabila Uaia 3.11-12\rq* \b \m \v 7 \x * \xo 12.7 \xt Ual 8.5\x*Gitie ro kale pela ingga tar uelmahinginin, namana uanon, God e guata sira paha tuna tun totomua. Ue kaein me keketik ahik tamana pah ke ualatut? Ahik tun! \v 8 Geta hik God pahe uakodkodoho totomua ngohina re guatang sioun pe toso bung tun, e baka siranguaono pare, ingga a tunang mok, kara hik paha tuna tagur tamat. \v 9 I ranahia tar puhonene teso bung tamagigeigane i kot, gisina ka uauelmahing tagigeig, doh inggeig ki ueltada tasisin. Temaeit inggeig paki longoro tununguampe tang Tamagigenah i Heuen ge tamanar iabegigeig mari tua dede. \p \v 10 O bung tamagigeig ka heir uelmahing tagigeig tar sisikinalik pukur binak, teeit ka namana pe pare, auiantieher puhono tar guat. Bo God puk ke guata tar puhono torogio uiaeig mari dedeil sireig tatanon. \v 11 \x * \xo 12.11 \xt Jas 3.17-18\x*Tar binaka ri kale uelmahingeig, inggeig i kale sira tar puhono pare, e uaueldolomo tagigeig, kara hik pahi uah. Bo i muduhia puk a puhon, e uakotpokoso tar niuangoulur kodkodoh, kara hiarouon tasisis ka ualatutumeis tar hagarion. \p \v 12 \x * \xo 12.12 \xt Ais 35.3\x*Temaeit, mu hue kai tar limamiuinit re maluana kusa puk, doh mu uapagpagolo tar kekemiuinitir malmaluan. \v 13 \x * \xo 12.13 \xt NU 4.26\x*Uakodkodoho me lel re ueihilaigir kekemiu, maeit geto peiloum, ahikingua pah ra banotong tula bise liuisioum tar lel. Bo mu uatampopokoho kalehe kompesioum. \s1 Inggeig i uatampopokohosieig, kari tur uanon \p \v 14 Mu petutup tar uangoul keip toro hiarouo tasir tamata uakap, karung uatampopokohosioum tar niuangoulur dedeil. Ge gisis pe ahik paho dedeil ahikingua pono pah ra turung banga tar Tamata Noman. \v 15 Mu uelkauekesioum mara hik me kalamiuoum re oroho tena nimalauelhir God menia tena niueldolomon. Mu tagin geto hua kai mo uana ro douk uelbarang i uantinanina tamiuoum o heir me niduh tamiuoum, kare la uasuasa tamiuoum tena nibanga God. O bureh e uoto barangais tar uelbarangana roon. \p \v 16 \x * \xo 12.16 \xt Uak 25.29-34\x*Ahik pah mu uamaluana tar niguatang ur ue mu ueluelde tar ueltada tar ineter dedeilir nang God e kotpokoso tamiuoum misiana tang Iso. Inggono ke uelpalihe keip tar niein tar heir liu tar hauar niuamatoto tatanono tar kale uahiuar uoum pe. \p \v 17 \x * \xo 12.17 \xt Uak 27.30-40\x*Inggoum mu ate, i muduhia ke guata baka peono pare, doh tar binaka ke malara inggon e mene tanik tamana hape re turung guata pe God tatanon, inggono ka utin, a mahang pe manas, gitiempe ke dangata tutup keip tun peono tar bulbulunar matan, ahik tununguampe inggono pah ke banotong tupara me hagar tar uiuir tena ninamana taman. \s1 A timuhur uelhote, doha uelhoter pensioun \p \v 18 \x * \xo 12.18 \xt KT 19.16-20; Ual 4.11-12\x*Inggoum halan te tuparasioum me inet, marung hagouo sira tasir Israel ka hagouo pe. Namana huar, gisina ka me uangoul uahuhut tar siusan i Sainai, kara banga toro luhluhuna ro tukuno hue, kara puhung kitup, kara tukung pang rom. \v 19 \x * \xo 12.19 \xt KT 20.18-21; Ual 5.22-27\x*Kara longoro toro ururunguna ro tuil doha menmen e aling sira tar uauanar tamat. Tar binaka ka longorosin tar alialingonene, kara kula uapopokoho tununguampe ra de mata longoro baka poluk me puhung giameher puhung men. \v 20 \x * \xo 12.20 \xt KT 19.12-13\x*Teeit gisin ahik pah ka banotong uatut tar ualatohene, “Gitiempe gete me inete puk ponompesitieir tua re haiala tar siusan i Sainai ra bakbak pousin.” \v 21 \x * \xo 12.21 \xt Ual 9.19\x*A haua ka banga toinir tamat i Sainai a ualasokorontiehe tun, temaeit ke la kulangua Moses pare, “Inggo u poro keipintiehe tun tar nisokor.” \p \v 22-23 Bo inggoum puk kung lame tar siusan i Saion tena uan uleikir God ger tua ter timuhur Jerusalemono gere mok i Heuen tar butur ra uangoulur burehentiehe tunur anggelou, ahik pah ra banotong ahais. Kung lame tar butur ra uangoul uaha toto ro bung tuna God gesir uoum ger nibolo uahiuar hangas i Heuen. Kung lame tang God ger Tang Kedanga tasir tamata uakap, doh kung lame tar butur ra uangoulur tamatasitir kodkodoho geka mat, karo niuakodkodoho hihir tun. \v 24 \x * \xo 12.24 \xt Uak 4.10; Hib 8.6\x*Kung lame tang Iesu geke uakotpokoso tar timuhur uelhote, karung lame toro deuatingina Iesu gero nikiras, doh geko mene toro uelhire o uiantiehe uain toro deuatingina Abel. \p \v 25 \x * \xo 12.25 \xt Hib 2.1-3; 10.26-29\x*Mu kaueke uaia tununguampeisioum pare, ahik pah mu mahang longoro tang God geteono pe, teene re menmene tamiuoum. Ge gitie pe ge pakene ahikir tamatang Israel pah ka ualo liu tar binaka ka mahang longoro tang Moses ge nas tamatang uoum keip uelhiresinane i kot, paka binaka uasantiehe tununguamape tagigeig ge paki de tanene re mene turuha i Heuen. \v 26 \x * \xo 12.26 \xt Hag 2.6\x*Tar binaka ke mene turuha God tar siusan i Sainai, a uauanono ke uaguna tar kot. Bo daana puk ke guatono tar giameher ualapagah pare, “Inggo u turung uaguna baka poluk ahik pah tar koto puk bo i rana pon.” \v 27 A puhonener “Uaguna baka poluk,” e kula sira pare, tar inetenine i kot gera banotong uagunaig ter inetenin ger nitou, ra turung kale liuig mare la mokongua pukur inet ahik pah ra banotong uagunaig. \p \v 28 Gitie ri kale pe inggeig tar nitoia ge ahik pah ra banotong uagunain, ti la heir tar uatakai tang God, kari uauaha keip tatanono tar lotu ger kodkodoh, kara uleikir ueltad, kari uakeis bolongur keip puk tar nisokor. \v 29 \x * \xo 12.29 \xt Ual 4.24; 9.3\x*Ge nagi God peeig misiana ro hue uleik gero banotong ualualuh hihir tar mamang inetelik. \c 13 \s1 Mu malauelhir dedeisioum \p \v 1 Mu malauelhir dedeisioum ngohina paho matmatatahinalik. \v 2 \x * \xo 13.2 \xt Uak 18.1-8; 19.1-3; Roum 12.13\x*Ahik pah mu malabobour tar uaha uangoul tasir pokoso tonomio um, ge tar puh peon o gisiamehe ka me uaha uoum tosnosio pokos, doh gisin o anggelou, bo ra tele teil puk o anggelou pesin. \v 3 Mu namana toso uanotoumiusit ra uangoul tar uih, namana to ge pake inggoumuono rung uangoul tagu tasisin. Doh toso uanotoumiusit ra kale uelmahing, mu namana to ge pake inggoumuono rung kale uelmahing tagu tasisin. \s1 O le \p \v 4 \x * \xo 13.4 \xt Epe 5.5\x*O le paka ueltadantiehe tuninir tamata uakap. Doho bulout le mesir kuahar le, paka uelueltadeis, doh paka uangoul uadedeil keip torosio le, ge God pe e turung bang kedanga tasisit ra uangoul uasa keip tosnosio kuahar gisiameh ue nosio buloutur gisiameh, doh gisis pon ra ura ueltebeir. \s1 A mani \p \v 5 \x * \xo 13.5 \xt Jos 1.5\x*Ahik pah mu me uangoul sir “o uaha mani,” bo mu uaha keip puk manasa tar haua kung kale manasaig. Ge God pe ke kula pare, \b \q1 “Inggo ahik tun pahu turung hiliu \q2 ue u uelsakil tamiuoum.” \rq Ualatut 32.6,8\rq* \m \v 6 Temaeit inggeig i banotong ongolongua tar kula pare, \b \q1 “A Tamata Noman nagi tamatang pouleig, \q2 inggeig ahik pahi banotong sokoro me puh \q2 ra banotong guatainir tamata tagigeig.” \rq Ker 118.6\rq* \s1 O mamahoholikin tar lotu \p \v 7 \x * \xo 13.7 \xt 1Ko 4.16\x*Mu namana uanono tosnomio mamahoholikin tar lotu geka mene tono uelhire God tamiuoum, bangbanga hamas tar haua ke kotpokosome tenas niuangoulusin, karung petut sir teres nitagorong manasin. \p \v 8 Iesu Kristo a siokono nerau, daan, doh tar mamang binakalik. \v 9 \x * \xo 13.9 \xt Roum 14.17\x*Ahik pah mu uareihisioum tar mamang niualasiraniner giniamehe sioko tena niualasirar Tamata Noman. Auia geta uatampopokoho keipigir kolougigeig tar nimalauelhir doh na niueldolomo God, bo ahik pah tar ueluatatanar ualatutunar niein, ge gisis pe ka uakeluk taninin, ahikir puhunin pah ke poul baka tasisin. \p \v 10 Inggeig nogio olta o giamehe sioko tonosio oltar Ju, bo o patere puk gera kalekinale to tenas buturung lotur Ju, ahik pah ra banotong ein to tagu tonogio oltaeig. \v 11 \x * \xo 13.11 \xt NKP 16.27\x*Nas patere uleikir Ju e keip tar deuatinginar inetesisier tua tar Buturur Dedeilintiehe Tun tar heir tar uahung tar kale liu tar niguata uasa, bor tukunusir inetesisir tua ra ualuh toig i behia tar uan. \v 12 \x * \xo 13.12 \xt Jon 19.17\x*Temaeit Iesu ke kale to pono tar uelmahing i behia toro pirikinar uan uleik tar uadedeil keip tasir tamata uakapa toro deuatingin. \v 13 \x * \xo 13.13 \xt Hib 12.2\x*Inggeig i la uelhir to manasala tatanon i behia tar uan, kari la kale uelkout tena nimatalon. \v 14 \x * \xo 13.14 \xt Hib 11.10,16; 12.22\x*Ge gane pe i kot ahikieig menagi uan ri uangoul uamatoto tunin gere turung nagigeig dede, bo i sirsir tar uan uleik gere turung lame. \p \v 15 \x * \xo 13.15 \xt Ker 50.14,23\x*Temaeit i lolono tena nitampopokoho Kristo, inggeig i heir dedempesieig tar uahungung uatakai tang God pare, ter uahungono ri heir keipieig tar uauagig tar binaka ri me hire tauete tatanon a Tamata Noman. \v 16 \x * \xo 13.16 \xt Pil 4.18\x*Ahik pah mu malabobour tar guata tar niguata uaia, doh tar ueluelpoule, geter uahung penin re uauaha tun tang God. \p \v 17 \x * \xo 13.17 \xt 1Te 5.12\x*Mu longoro tosnomio mamahoholikin tar lotu, karung guata tar haua ra kulainisina gera kaueke pesina tamiuoum, ge gisina pe ra la turung hire sira tang God hape ka kalekinale pe. Getung longoroum tasisin, gisina ra banotong kalekinale keip tar niuah. Geta hikia paho longor, gisina ra turung kalekinale keip tar niduh, kara hikinguamper puhono pahe banotong poul totomua. \p \v 18 \x * \xo 13.18 \xt Apo 24.16; 2Ko 1.12\x*Mu poul totoguo tenami lotu, inggo u ate teilio a kodkodoho reg ninaman, ge inggo pe u marang guata puk tar kodkodohor inete tar mamang binakalik. \v 19 Doh inggo u dangatantiehe tun tamiuoum tar lotu pare, mare heir tapokis ualahurume God totoguo tamiuoum. \p \v 20 \x * \xo 13.20 \xt Jer 32.40; Isk 37.26; 1Pi 2.25\x*Inggo u lotu tar Godong Toro Hiarouo, geke kale tapokis tur tang Iesu nagi Tamata Nomaneig toro mat toro deuatinginar uelhote gere moko dede, doh ge nas uleikir Tamatang Kaueke tasir sipsip, \v 21 tar heir uaburehe tamiuoum tar mamang inetelikir uia rung malaraig tar guata tena kalekinaleon. Doh inggo u lotu pono, maeit tang Iesu Kristo God e kalekinale i lolono tamiuoum tar haua re uauaha tatanon. Doh tang Iesu Kristo a uatakai a nanono tar mamang binakalik mamang binakalik! O Mana tun. \s1 A uadouhinar men \p \v 22 Inggo u petutup tamiuoum ro bung uanotoug, mu ualongoro uanono tun tar haua ku menegio, ge inggo pe ku bolo puk tar sikir bolobolonine. \p \v 23 Inggo u marang uahire tamiuoum tang uanotougigeig, Timoti, ka uatauete tur manasain tar karabus, gete la ualahurumeonane, inggo u turung kale tagume tatanono tar me banga tamiuoum. \p \v 24 Heir tenag niuaha inggo tosnomio mamahoholikin tar lotu, doh tasir gisiameher tamatang tagorong man. O tamatang tagorong man i Itali ka heirila tenas niuah. \p \v 25 A hamhamasar nang God e uangoul tagu tamiuoum uakapa tun.