\id GAL - Nehan NT [nsn] -Papua New Guinea 2011 (web 2014) \h Galesia \toc1 O bolobolo ke boloin Poul tasir tamat i Galesia \toc2 Galesia \toc3 Gal \mt1 Galesia \mt2 O bolobolo ke boloin Poul tasir tamat i Galesia \imt1 O bolobolo tasir Galesia \ip O Galesia o bolobolo i lolono tar timuhur uelhote. \ip O bolobolo tasir Galesia, roon o bolobol Poul ke bolo tana roon. Roon here tero uakikilangana ro bolobolo ke boloin Poul tasir tamatang tagorong man. Tar binakon o bureher tamata ge ahik paho Ju ka kotpokos o tamatang tagorong man. O gisiameher tamata ka kula pare, o tamata geka nihing tagorong man paka kotpokosongua pon o Ju. O tamatasina ka kula pare, o tamata geka nihing tagorong mana paka uakelukungua tar mamang ualatutulikir nasir Ju, doh nas niguat. \ip Poul e kila tar tamat geke kotpokos a tamatang tagorong man gete tagorong mana tang Iesu Kristo. Iesu ke mata tar kale tar niuabatong tenas niguata uasasin. Gisin ahik pah ra uakeluk tar ualatut, doh nas niguatar Ju. \ip O bureher tamata daan, ahik pah ra uakeluk tenas niguatar Ju. Bo o tamata pukusina nas niguat, doh res ninamana siok. Bo a niguata puk ahik pahe banotong inete uleik uain tang God. Temaeit o tamatasina paka tagorong mana tang Iesu. \ip Poul ke bolo pono hape paka uangoul per tamatang tagorong man. Gisina paka ualasira tar uelmalauelhir, kara niuah. Gisina paka uangoul keip toro hiarou. O tamatang tagorong mana pako hamhamas, o liliaheir, karo uia. Doho tamatang tagorong mana paka heir katong tunis tar mamang inetelik, pako hamhamas, kara ualasira tar niguatang ualatut (Gal 5.22-23). O tamatang tagorong mana ra guata tar niguatar uia tar uauaha tang God. Bo gisin o tamatang tagorong mana puk teeit ra tagorong mana pe tang Iesu. Temaeit nas niguata uaiasin ahik pah teke guata tasisin o tamatang tagorong man. \iot I lolono toro bolobolo rone: \io1 A meneng uakalahar 1.1-10 \io1 Na nitampopokoho Poul ke aposoul pe 1.11–2.21 \io1 No Uelhire Uaia God tena hamhamas 3.1–4.31 \io1 Na kalekinaler tamatang tagorong man, doh na niuangoul tar nimalar 5.1–6.10 \io1 A uadouhinar menen 6.11-18 \c 1 \s1 Poul e heir tar niuaha tasir tamat \p \v 1 O bolobolo rone o la tur tang Poul ger aposoul. Ahik me tamata ue mo tamata ka uamatoto totoguo, bo a kilonener noguo e la tur tang Iesu Kristo, doh God Tamagigeig geke uatentur tapokis tur tang Iesu toro mat. \p \v 2 Inggo meso bung uanotoug gera tagorong mana tang Kristo ra uangoul tagu totoguo, inggeim mi heirila tenami niuaha tamiuoumane toro lotunine re moko tar pang uan i Galesia. \p \v 3 A hamhamas doho hiarouo tamiuoum o la tur tang God Tamagigeig, doh tar Tamata Noman, Iesu Kristo, \v 4 \x * \xo 1.4 \xt Gal 2.20\x*geke mata teregi niguata uasaeig tena nimalara God a Tamagigeig mare uelkarus tapokis tur tagigeig tar hagar uasaene daan re moko tar kot. \v 5 Temaene ri bantoeig tar uatakai tar hangana God tar mamang binakalik. O mana tun. \s1 O sioko puk ro Uelhire Uaia \p \v 6 Inggo ku lutarantiehe tun ke uiuir pesioum, karung hiliu tang God geke kilauatoro tamiuoum tena niueldolomo Kristo, doh inggoum kung uakeluk manasa toro giamehe ro uelhire uaia, \v 7 \x * \xo 1.7 \xt Apo 15.1,24\x*ge ahik tun nomana paho uelhire uaia. Bo inggo ku mene puk pare, teeit o gisiameher tamata ra ualelio teremi ninamanoum, kara marang uapalih toro Uelhire Uaia gero nang Kristo. \p \v 8 \x * \xo 1.8 \xt 1Ko 16.22\x*Bo gete inggeimon ue me anggeloung Heuen re me uelhire tauete mo Uelhire Uaia ge mo giamehe sioko tang geku heirio tamiuoum, inggonor tamaton ue a anggelouon e turung birin tena nimaliana God, kare sa dedengua. \v 9 Inggeim king mene baka uoum sioun, doh gine daan inggo u mene uapoul poluk ge me tang sioko re uelhire tauete tamiuoum mo uelhire uaia, doh roon o giamehe sioko tang roeit kung kaleioum sioun, inggonor tamatono ue a anggelou e turung birin tena nimaliana God, kare sa dedengua. \p \v 10 \x * \xo 1.10 \xt 1Te 2.4\x*Doh hape rung namana peoum? O uelhire rone ku meneio, ku men maru uauaha uaia tasir tamata ue maru uauaha uaia tang God? Getu uauaha pukuo tasir tamat, inggo ahikingua pah na tamatang kalekinale Kristo. \s1 Hape ke me kotpokoso pe Poul a aposoul \p \v 11 \x * \xo 1.11 \xt Mat 16.17\x*Ro bung uanotoug gera tagorong mana tang Kristo, inggo u malara mung ateoum pare, O Uelhire Uaia geku uelhire taueteio sioun tamiuoum, roon ahik pah ke uakotpokosoin me tamat. \v 12 Inggo ahik pah ku kale tur tang roono me tamata ue ka ualasiraio tang roon, ahik tun! Iesu Kristo katongompe ke ualasira uakalahara tang roono totoguo. \p \v 13 \x * \xo 1.13 \xt Apo 8.3\x*Doh inggoum kung longoro manasa tenag niuangoulo sioun, ku uakeluk uapopokoho tun pe tenas niguatar Ju tar lotu. Doh hape ku guata uasa tun pe tasir tamatang tagorong mana tang God. Karu uedang a tun tar mamantouo uakapa tasisin. \v 14 \x * \xo 1.14 \xt Apo 22.3\x*Inggo ku pen tampopokoho tun tar uakeluk tar mamang hagarilikir nas ro bung tubug. Temaene tar hagaronene ku guataio, inggo ku uoumuoum keip teilingua tenag babeir tamata tenas lotur Ju. \p \v 15 \x * \xo 1.15 \xt Ais 49.1; Gal 2.7\x*Bo tar binaka puk halana tinouguo te poho totoguo, God ke uamatoto manasa totoguo. Doh tar hamhamasar nanon inggono ke kila to totoguo tar binaka ke uamatotoin tar kotpokoso pare, a nana katongo tunon, \v 16 kare malar e ualasira tar tuna totoguo maru banotong uelhire tauete tono Uelhire Uaiaono tasir gime uan ge ahik paho Ju. Doh tar binakonene inggo ahik pah ku la dangata uain baka me tamat. \v 17 Doh ahik pono pah ku la baka uoum i Jerusalem tar la banga tasir tamata geka aposoul uakikilanga totoguo, bo ku la ualahurungua kompe i Arebia, song ku la tapokis i Damaskus. \p \v 18 \x * \xo 1.18 \xt Apo 9.26-27\x*Ko karuh baka ro touono ro krismas, karu langua taro inggo i Jerusalem tang Pita tar la kale tur me niate tatanon, karu uangoul keip tatanono tar siokor hangaul, kara tolimar marein. \v 19 Bo ahik pukuo pah ku banga me tang siokor aposoul, te Jems puk manasa ge tahinar Tamata Noman. \v 20 Toro uelhire rone ru boloio tamiuoum, inggo u uamana to tun tar matana God, inggo ahik pahu boho tamiuoum. \v 21 \x * \xo 1.21 \xt Apo 9.30\x*Song i muduhia ku lao toro uan uleik tar pang Siria, kari Silisia. \v 22 Bo tar binaka pukuon o toto tamata gera tagorong mana tang Kristo i Judia ra tele haraha totoguo. \v 23 Gisina ka longlongoro ueluatata kompe totoguo pare, “Ter tamata dehene geke turtur tane bak, kare mamantouo sioun tagigeig, bo gine daana puk inggon e uelhire tauete toro Uelhire Uaia tar nitagorong manonene ke mamantouo bakaion.” \v 24 Gisina ka longoro tar inetonene ke guatain God totoguo, kara uatakaiangua tang God. \c 2 \s1 O aposoul ka malara tang Poul \p \v 1 \x * \xo 2.1 \xt Apo 15.2\x*Ko karuh baka ro siokor hangaul, doho toueit ro krismas, song ku la tapokis polukuo i Jerusalem me nu Barnabas, karu kila pono tang Taitus, karing la tokah. \v 2 Inggo ku tapokis puk, teeit God ke kula totoguo tar la, karu la tabila keip puk tasir tamatang uoum keip tar lotu. Inggo ku marang uahire uanaman manate puk tasisina toro Uelhire Uaia rone ru uoto uelhire tauetein tasir tamatang toro gime uan ge ahik paho Ju. Bo inggo puk ku guata uaouo keip tasir tamatang uoum keipisitir tamata uleik, teeit inggo ku namnamana tar kalekinalenine ku guata manasaig, kare ginine daan gete rou. \v 3 Doh gisina ka uauia, kara hik pah ka petutup tang Taitus ger uanotouguo ra pokoinir tukunun ge inggono pe a peng gime uan ahik paha peng Ju. \p \v 4 \x * \xo 2.4 \xt Gal 1.7; 5.1,13\x*A puhonene ke kotpokos, teeit toso bung uanotougigeig gesir bohoboho geka uatagumeis, tar me banga uanomo tar niguata uaiar nang Iesu ke luaka liu tur peono tagigeig tar karabus tenas niualtutur Ju. Gisina ra marang guata kompe tagigeig o karabus. \v 5 Bo inggeim puk ahik tun pah king marang longoro tasisin, teeit inggeim king malara toro Uelhire Uaia gero man ahik paho uapalih o moko dede tamiuoum. \p \v 6 Bo gisine puk ra uakeipis pare, o tamatang uoum keip, ahik pah ka mene me timuhur uelhire taninine ku menmenegio, kare ahik pah ku namana baka tasisina hape ra baka pe. Ge God pe ahik pahe kedanga tar tamata hape re baka pe. \v 7 \x * \xo 2.7 \xt Apo 22.21\x*Doh gisina ka banga sira pare, God ke heir totoguo tar kalekinale tar uelhire tauete toro Uelhire Uaia tasir gime uan ahik paho Ju te misiana kompe ke heir peono tar kalekinale tang Pita tar uelhire tauete toro Uelhire Uaia tasir Ju. \v 8 Ge na nitampopokoho pe God ke guata tang Pita tar kalekinale pare, a aposoul i uantinanina tasir Ju te misiana kompe ke guata pono peono totoguo tar kalekinale a aposoul tasir gime uan ahik paho Ju. \v 9 Jems mes Pita, doh Jon tera keip o tamatang uoum keip tar lotu gisina ka bang paroko tar siokor kalekinale uleikonene ke heirin God totoguo, temaeit ka uelkuse pang lima keipinguasina tamiraeim me Barnabas tar ualasira pare, inggeim mi kalekinale tokah. Doh inggeim king ueluauiae pare, raeim me Barnabas teira la kalekinale tasir gime uan ahik paho Ju, bo gisina tera la kalekinale tasir Ju. \v 10 \x * \xo 2.10 \xt Apo 11.29-30\x*Gisina ka dangata pono tamiraeim tar siokor puh pare, “Raeim mira namana dede tar poul tasir tiome gera uangoul teil tenas lotusin?” Doh inggo ku uaha tar kalekinaleon, ge a kalekinale peono ter noguong sioun. \s1 Poul ke uelkukur uakalahara to tang Pita i Antiok \p \v 11 Tar binaka ke me uangoul tagu Pita totoguo i Antiok, inggo ku uelkukur to tun nomana tatanono tar matasir manai, teeit inggono ke guata tar hagar ahik paha kodkodoho tun. \v 12 \x * \xo 2.12 \xt Apo 11.3\x*Tar binaka ke pokoso uakekenon, inggon e uoto ein tokaha keip tasir gime uan ge ahik paho Ju gera tagorong mana tang Iesu. Bo tar binaka puk ka pokoso mer Ju geke ualatuemeis Jems, Pita ke uanuangua tar ein tokaha keip tasisin. Teeit inggono ke matal, kare sokoro tasisinar Ju, teeit gisina ra tur uapopokoho keip tar niguatang tar lotu tar poko tasir tamat. \v 13 O gisiamehe ponor Ju o uanotoumiueim ka uakeluk pono tar puhonene ke guatain Pita, ge gisina pe ra kalekinale kokopo kompe, kare babasiringua pono Barnabas tasisin. \p \v 14 Gine ku banga peo pare, ahikisin pah ra uakeluk uakokodoho tun toro man toro Uelhire Uaia, karu hire to tunumpe tang Pita tar matasisina pare, “Ingga deh ter peng Ju tun! Bo ingga puk ko uangoul sira tunane paha peng gime uan, ahik pah ko uangoul sir a peng Ju. Hape maene ro marang petutupa tasir gime uan ra uakeluk tenas niguatar Ju?” \s1 A nitagorong man ke uaudeil tasir Ju mesir gime uan \p \v 15 “O man inggeig o peng Ju ka poho pesieig ahik paho gime uan gera kulais o guata uasa. \v 16 \x * \xo 2.16 \xt Apo 15.10-11; Roum 3.20-28; Gal 3.11\x*Bo mung ate kompe, a tamat ahik pahe kodkodoho tola tang God re uakeluk pe tenas ualatutur Ju, bo tar nitagorong mana tang Iesu Kristo. Temaeit inggeig pono ki tagorong mana manasa tang Iesu Kristo, kara nitagorong mana tang Kristo ke uakokodoho tagigeig, doh ahik pah ka kulasieig o kodkodoho ki uakeluk pe tar ualatut. Teeit ge ahik pe me tang sioko ra kulain a kodkodoho re uakeluk pe tar ualatut.” \p \v 17 Bo hape geti sireig me hagar mari kokodoho to tang God tar nitagorong mana tang Kristo, kara tuparasieig pare, o tamatang guata haraha tar niguata uasa te Kristo ke uoum keip tar niguatar sa? Ahik nomanampe! \v 18 Getu uatentur tapokis polukuo tar niguatang tar ualatut geku mamantouo baka uoumig, inggo u ualasira katongonguaio a tamatang katego tar ualatut. \v 19 Ge inggo pe ku mata tar niguatang tar ualatut maru me tua to tang God. \v 20 \x * \xo 2.20 \xt Gal 1.4\x*Ge inggo pe ka uakusa keipio i rana tang Kristo tar korose, temaeit inggo paka hik manasa paha tua daan, bor nituaene ru uangoul keipio teke heirin Kristo gere uangoul i lolono totoguo, karu uangoul keip kompe tar nitagorong mana tar Tuna God geke malauelhirintehe tun totoguo, kare heir tar tukununa totoguo. \v 21 Inggo ahik pah ku turung tar mud tena hamhamas God. Gete me tamata ke uakokodohoinir ualatut, a tabo tengkanangua ke mata pe Kristo. \c 3 \s1 I uakeluk tar ualatut ue a nitagorong man \p \v 1 Inggoumur Galesia o popouluana tun. Mai ke uatoboul teremi ninamanoum. Inggoum ke banga tunur matamiu ka uakusa pein Iesu tar korose. \v 2 Inggo u marang dangatangua baka tamiuoum tar siokor puh pare, “Inggoum kung kale tar Iabene Dedeil tang hingiar lele tun?” Tar leleng tar uakeluk tar ualatut ue tar leleng longor, karung tagorong mana toro Uelhire Uaia? \v 3 Hape maene kung popouluanoum? Inggoum kung uakekene keip tenami niuangoul tar Iabene Dedeil. Doh gine daan inggoum mung marang uakapa keip katongo manasa teremiuir nitampopokoh? \v 4 Doh hapengua tar mamang hagar uakapa giniane ke kotpokoso tenami niuangouloum? A tabo tengkanagua ke kotpokoso pe? Ahik pahu namana sira ginin a to tengkana ke kotpokoso pe. \p \v 5 Inggo u marang dangata poluk tamiuoum pare, “Ke heir God tamiuoum tar Iabene Dedeil, kare guata kudul tun tar nitouo tamiuoum, teeit kung uakeluk peoum tena ualatut Moses?” Ahik nomanampeon! Inggoum kung tagorong mana toro Uelhire Uaia tang Kristo, temaene ke heir God tena Iabene Dedeil, kare guata tar nitou. \p \v 6 \x * \xo 3.6 \xt Uak 15.6\x*Te misiana kompe ro hire teil pe no bolobolo God tang Abraham pare, “Inggono ke tagorong mana tang God, maene ke kulangua God tatanono a kodkodoh.” \v 7 Ter puhunin pakung naman manategioum o tamata gera tagorong mana toro Uelhire Uaia, gisina teso bung tuna Abraham. \p \v 8 \x * \xo 3.8 \xt Uak 12.3; Roum 4.3,16\x*Sioun no uelhire God ka boloin pare, “O gime uan ge ahik paho Ju ka uakodkodoho tois teres nitagorong man.” Karo Uelhire Uaia o uoum teil tar uelhire tauete tang Abraham pare, “Teeit totomua Abraham Inggo u turung guata uaiangua tasir tamata uakapane i kot.”\f + \fr 3.8 \ft Bolobolong Uakeken 18.18; 22.18\f* \v 9 Abraham ke tagorong man, kara heirin tar niguata uaia. Temaeit o tamata uakapa tun gera tagorong mana tang Kristo gisina ra guata uaia ponois, teeit a tamatang tagorong mana pe Abraham. \p \v 10 \x * \xo 3.10 \xt Ual 27.26\x*Mais ra uakeluk tun tar ualatut, kara haono to taninin tar uakokodoho tasisin, gisin e turung sir uabiris tang God, ge a puh pe a nibol a nang God pare, “Mais ge ahik pah ra uakeluk uakokodoho tun tar haua ka bolo uahiuain toro bolobolo tar ualatut, gisin e sir uabiris tang God.” \v 11 \x * \xo 3.11 \xt Hab 2.4; Gal 2.16\x*Doh gine daana song ke kalahara tunuono pare, ahik baka polukur tamata mena hagarang uakeluk tar ualatut mare kula God tatanon a kodkodoh. Teeit no bolobolo God o hire teil pare, “O tamata gera tagorong man, God e kula tasisin o kodkodoh, kara turung tua.” \v 12 \x * \xo 3.12 \xt NKP 18.5\x*Bo tar uakeluk tun tar ualatut, ahik pahe banotong guata me inete tar nitagorong man tang God, ge no bolobolo God pe o hire teil pare, “Gero malara o sir tar nitua ingga pako uakeluk tunungua tar mamang ualatutulik.” \v 13 \x * \xo 3.13 \xt Ual 21.23; Roum 8.3\x*Bo Kristo ke birin mare uelkarus tagigeig ke bir pesieig tar ualatut, ge o bolobolo pe o hire teil pare, “Maiar tamata gera uakusa kaiain i rana toro douk, inggono teke uabirin God.” \v 14 Kristo ke guata puk pare, mare heir tagigeig tar niguata uaia geke ualapagahain God tang Abraham. Teoneit ra turung heir tur ponoin tang Iesu Kristo tasir gime uan, temaeit tar nitagorong man inggeig i turung kalengua pono tar Iabene Dedeil geke ualapagahain God e heir tagigeig. \s1 Na ualatut God ahik pahe matot e katego tar ualapagaha geke guataion \p \v 15 Ro bung uanotoug gera tagorong mana tang Kristo tar uanaman manate tagigeig tar ualapagah inggo u mene ualasiranguala ri uoto uangoul peeig. Getura ualapagahar toking tamata me puh, kaura bolongua tara hangas toro bolobol tar tur tane mara hikir inete gekura ualapagahais rasina pah ra kategoin ue ra uanotoin me giniameher inet. \v 16 \x * \xo 3.16 \xt Uak 12.7\x*Sioun God ke ualapagaha tang Abraham mer tun. No bolobolo God ahik paho uahire pare, O bung tun ue o bureher tamat. Ahik! O bolobolo roon o kula pare, A tunono ger tang sioko ter Kristo. \v 17 \x * \xo 3.17 \xt KT 12.40\x*O tengkana nogo uelhireo rone pare, A ualapagaha geke guata keipin God tang Abraham, God ahik pahe banotong katego tatanon. Dohi muduhia toro 430 ro krismas God ke heir tar ualatutur nagigeig tang Moses. Doha ualatuton ahik pahe banotong katego tar ualapagaha geke heirin God sioun tang Abraham. \v 18 \x * \xo 3.18 \xt Roum 4.14\x*Ge me inete ke heirin God tang Abraham gere haono to puk tar uakelukunar ualatut, inggon ahik baka poluk pahe haono to tena ualapagaha God. Bo God puk ke ualapagaha tar inetenin e turung heir tang Abraham. \p \v 19 \x * \xo 3.19 \xt Apo 7.38; Roum 5.20\x*Ae maene ke heir God tar ualatut? God ke heir mare ualasir a hauar niguatar sa. Doh inggono ke malar e mokor ualatut e tuka gete kotpokosor keketik ger tuna Abraham geke heirin God tar ualapagah. Doha ualatut ka heirihaig tasir anggelou, kara me hire taninina tang Moses ger tamatang heir ualatuman tar uelhire tasir tamat. \v 20 Bo a tamatang heir ualatumana puk tar uelhire ra malara pukin geta tang torik ura marang ualapagah, bo geta tang sioko pukur tamata re ualapagah, a tamatang heir ualatuman ahik pah ra malarain. Ge God pe a tang siok. \p \v 21 \x * \xo 3.21 \xt Roum 8.2-4\x*Ue hape! A ualatut e tur tanengua tar ualapagah ger nang God? Ahik tun! Gete ke banotong heirir ualatut tar nitua tagigeig ri uakeluk pe tar ualatutunin inggeig paki kotpokos o tamata kodkodoho tun tar matana God. \v 22 Bo no bolobolo God o hire teil pare, O tamata uakapa tun ra uangoul teil tar karabus tar niguata uasa. Temaene ter siokon siounur hagar mari kale inggeig tar inete geke ualapagahain God e heir tagigeig, ter tagorong mana dede kompe tang Iesu Kristo. \p \v 23 \x * \xo 3.23 \xt Gal 4.3\x*Sioun tar binaka halanar nitagorong mana te kotpokos a ualatut ke tur tane tun tagigeig misiana pahi uangoul tar karabus ke la tuka tar binaka re la pokoso uakalahara tunur inete ri tagorong manaieig. \v 24 \x * \xo 3.24 \xt Roum 10.4\x*Temaene a ualatut teke kauek, kare uoum keip tagigeig ke me tuka ke me pokoso pe Kristo, temaeit gine daan tar nitagorong manar eigigeig tang Kristo inggeig o kodkodohongua tar matana God. \v 25 Bo gine daana ke pokoso manasa pe Kristo geke moko teregi nitagorong maneig. Inggeig ahik manasa pahi uangoul teil tena nikaueker ualatut. \s1 A nitagorong mana ke guata tagigeig o bung tuna God \p \v 26 \x * \xo 3.26 \xt Jon 1.12\x*Temaeit inggoum uakap o bung tuna God, teeit tar nitagorong manar emiuoum tang Iesu Kristo. \v 27 \x * \xo 3.27 \xt Roum 6.3\x*Ge inggoum peeit ka uahuhusioum tar uangoul tokaha keip tang Kristo misianangua pah ka kalelasioum tena nitua Kristo. \v 28 \x * \xo 3.28 \xt Roum 10.12\x*Temaeit gine daan ahik baka poluk mo kahakahar tamat, ahik paho kula pare, o Ju ue o gime uan ue o karabus ue o tamatasine ra uangoul teres nimalar, o bulout ue o kuah, ge inggoum pe a tang sioko tang Iesu Kristo. \v 29 \x * \xo 3.29 \xt Roum 4.13\x*Ge paro nang Kristo nomanoum, inggoum teso bunguna pono Abraham, karung turung kalengua pono tar inete geke ualapagahain God tatanon. \c 4 \p \v 1 Bo tar mene uakalahara uain baka poluk tar haua geku mene uoumuio. A keketik bulout tere turung kale uahiua kalehe tena mamang inetelik taman, bo tar binaka puk re kalan harahon e uangoul sira pare, a karabus, bo a mamang inetelik puk a nanon. \v 2 Tar binaka re keketikon o mahoho ra kaueke tatanon, doh inggon e longoro tasisin e tuka tar binaka ke uamokoin taman. \p \v 3 \x * \xo 4.3 \xt Kol 2.20\x*Te misiana pono tar binaka halaneig ti tagorong mana tang Kristo, inggeig ki uangoul pon i kukulebanga tenas nikaueker liouanang gane i kot.\fig O liouanang gane i kot a peng Isip|alt="The spirtis of the ground." src="HK00285B.TIF" size="col" ref="GAL 4.3" \fig* \v 4 \x * \xo 4.4 \xt Jon 1.14; Roum 1.3\x*Bo tar binaka puk ke uamatotoin God, Inggono ke heiriha tar tun, ke me pohoinir kuah, kare uangoul teil tena nikaueker ualatut ger nasir Ju. \v 5 Tar bulaua tapokis tagigeigir tamata ri uangoul teil pe tena nikaueker ualatut mari kotpokoseig o bung tuna God. \v 6 \x * \xo 4.6 \xt Roum 8.15-17\x*Tar ualasira pare, inggoum o bung tuna God, God ke heiriha tar Iabener tun ke me hiku tar kolougigeig ter iabenonene re kula ualeik pare, “Tamoug.” \v 7 Temaene inggoum ahik baka poluk pah kung uangoul sira pare, o karabus, bo o bung tuna God. Doh geto uangoul sira pare a tuna God, inggon e turung heir tar mamang inetelik tamiuoum misiana tar tun. \s1 Poul e namanantiehe tun tasir Galesia \p \v 8 Sioun tar binaka rung tele harahoum tang God, inggoum kung uangoul sira pare, o karabus tasir god bohoboh. \v 9 Bo gine daana kung iate manasoum tang God ue paku kula pare, God e ate manasa tamiuoum. Ae maeit rung marang tapokis polukoum, karung kotpokoso sira poluk pare, o karabus tasir liouanang kauekane i kot, gisin o manguh, kara hik mes nitampopokoho tagu. Inggoum mung marang uangoul poluk i kukulebanga tasisin. \v 10 \x * \xo 4.10 \xt Roum 14.5; Kol 2.16\x*Inggoum mung namnamana kompe tar uakeluk tar niguatang tenas marein uleiking lotur Ju, doh tar timuhur bialok, doh tar uleikir lotu toro timuh ro krismas. \v 11 Inggo ku namanantieh, karu sokoro keip tamiuoum, a sa geta ueluelourig nagu kalekinalo geku guataig tamiuoum. \p \v 12 Inggo u dangata uapopokoho tamiuoum ro uanotoug tar uangoul sira totoguo, ge inggo pe misiana puk tamiuoum. Inggoum ahik pah kung guata uasa totoguo. \v 13 Inggoum mung namana huara tar binaka ku me pokoso uakikilango tamiuoum, karu hire tauete uakikilanga toro Uelhire Uaia tamiuoum, teeit inggo rogo mata tar binakon. \v 14 Doha puhono ke heir tun kompe tamiuoum tar niduh, bo inggoum puk ahik pah kung de, kara hik pah kung marapul tar kaueke totoguo. Bo kung kaueke uaia tun totoguo misiana pah kung uaha uangoul mena anggelou God ue te Iesu Kristo uadeil puk. \v 15 Inggoum kung uahantiehe tun, a hauonene ke guata tamiuoum? Inggo u banotong kula katongoio pare, “Ge pake matoton, inggoum pakung ue golo tar matamiu, karung heir taninina totoguo.” \v 16 Ue a hau! Gine daan inggo ku kotpokoso manas a uelmatanangua tamiuoum, teeit ku hire tun pe toro mana tamiuoum? \p \v 17 Doho gisiameher tamatasinasine ra marang reih pukumpela tamiuoum tar uakeluk tasisin, gisin ahik pah ra namana tun tar poul tamiuoum. Gisina ra malara kompe i ueltageiheig, marung hiliuoum totoguo, karung namana kompe tasisina misiana ka namana pesina tamiuoum. \v 18 Gine daan auia tun tar namanantiehe tar guata dedempela tar niguata uaianin, kara hik pah tar binaka puk ru uangoul keipo tamiuoum. \v 19 Ro bung tug! Inggo ke mahingio misianangua re uelmahing peinir kuaha gere poh, doha uelmahingon e la moko uatuka totoguo getung kotpokoso sira bakoum ngohina tang Kristo. \v 20 Inggo u marang uangoul tokaha keip tunumpe tamiuoum, bo u toboul puk hape ru guata pe maru menmene hamas tokaha keip tun tamiuoum. \s1 O ueluatata ka uelhire uatuha tolain tas Hagar me Sera \p \v 21 Inggo u marang dangatangua baka tas mais gera marang uangoul i kukulebanga tar haua re moko teil tar ualatut ger nasir Ju. Inggoum halan tung longoro, kara hik pah kung naman manate hape re kula per ualatutunin? \v 22 \x * \xo 4.22 \xt Uak 16.15; 21.2\x*Ge a nibolo uahiua peono pare, Abraham a tang torikir tun a toking bulout. A tang sioko ke pohoin Hagar na kuahang karabuson, kara tang giamehe ke pohoin Sara tena kuaha tunon. \v 23 \x * \xo 4.23 \xt Roum 9.7-9\x*A tunon geke pohoin Hagar ger karabus ke kotpokoso tur tena nimalarar tamat. Bor tunon geke pohoin Sara ge na kuaha tunon ke kotpokos tur tena ualapagah God. \p \v 24 O ueluatata roon o uelhire uaranga pare, A toking kuaha rasina rasine misiana tar torikir ualapagaha geka uelhoteis. Hagar te misiana tar ualapagaha geka uelhote toin tar siusan i Sainai, doho bung tunono geka pohois o karabus. \v 25 Doh daana pon, inggono misiana tar uan uleik i Jerusalem. Inggonor Jerusalem e moko sira pare, a kuah a karabus menia keip toso bung tun. \v 26 \x * \xo 4.26 \xt Hib 12.22; UGO 21.2,10\x*Bo Sara teka ualasira uatuha tolain tar giameher Jerusalem gere mok i Heuen, inggono e moko sira pare, ka luaka liu turin tar karabus. Inggono te tinagigeig. \v 27 Ge no bolobolo God pe o kula pare. \b \q1 “Inggar kuaha ger bouh! Kara hik pah ko poho mo bung tum! \q1 O kula ualeik, karo kiring keip tar niuah, \q2 ge ingga pe ahik pah ko hagouo uauelmahing tar poho me keketik. \q1 Ge a kuaha pe geke uangoulung pahen ra \q2 turung burehe liu ro bung tun tar kuaha gere uangoul keip tena bulout.” \rq Aisaia 54.1\rq* \b \p \v 28 \x * \xo 4.28 \xt Uak 15.4-5; Roum 9.7\x*Doh inggoum ro uanotoug, inggoum kung kotpokos o bung tuna God tar ualapagah misiana tang Aisak. \v 29 \x * \xo 4.29 \xt Uak 21.9-10; Jon 8.35\x*Doh inggeigene geka poho keipisieig tena nitampopokohor Iabene Dedeil, teka uauelmahingisieig ra malara pesit ra uakeluk tar ualatut, te misiana kompe sioun tang Aisak geka pohoin tar nitampopokohonor Iabene Dedeil geke uauelmahingin Ismael ger tuna Hagar. \p \v 30 Bo hape puk ro hire teil pe no bolobolo God? No bolobolo God o kula pare, “Uelueltula liu tang Hagara mer tun, ge a tuna peon ahik pah ura matotong uelpakaha tar mamang inetelik me Aisak gere matoto teilig ra tamas.” \v 31 Temaeit ro uanotoug, inggeig ahik paho bung tuna Hagar ger kuaha karabus, bo inggeig o bung tuna Sara ge na kuaha tun Abraham. \c 5 \s1 Uangoul keip puk tang Kristo \p \v 1 Kristo ke kale tapokis tagigeig ki uakeluk peme tenas ualatutur Ju. Temaene inggoum mung tur uapopokoh, ahik pah mung tangana baka polukusioum pare, mung kotpokos o karabus, karung uakuakeluk tenas ualatutur Ju. Ge inggeig pe ki uangoul uaia manas. \p \v 2 Ualongor! Inggo Poul u kula pare, getung tanganoum ra pokoigir kapokomiu, e kula siranguar puhono pare, a haua ke guatain Kristo tamiuoum ahik pahe banot e poul tamiuoum. \v 3 Inggo u kula poluk pare, mais uakapa tun ra tangana ra pokoigir kapokous, gisina paka uakeluk uakapa tunungua tenas ualatutur Ju. \v 4 Maisioumene rung uedanga tar kotpokos o kokodoh tar matana God tar uakeluk uakapa tunungua tenas ualatutur Ju, inggoum kung aha liu katongosioum tang Kristo, karung uangoul i be tar hamhamasar nang God. \v 5 Bo inggeigener tamatang tagorong man i uangoul keip tar ninamana pare, God e turung uauia tagigeigene ri kotpokos o kodkodoh. Tena nitampopokohor Iabene Dedeil, inggeig ki tagorong mana tang God, kari uanguangoul tatanon, inggon e turung kila tagigeig o kodkodoh. \v 6 \x * \xo 5.6 \xt 1Ko 7.19; Gal 6.15\x*Ge tar binaka pe ri uangoul tokaha keipeig tang Kristo a niguatang poko tar kapokon ue a tabung pok a toking puh rasin a tabo tengkan. Bor puhung uleik tun te pare, inggeig i tagorong mana tang Kristo, kari malauelhirintiehe tun tasir gisiameher tamat. \p \v 7 Sioun, inggoum kung uakeluk uaia tun tena lele Kristo misiana pah kung ualo uakokodoho tun tar ualualo. Bo mai puk ke tur tane tamiuoum maene ahik baka polukoum pah mung uakeluk toro uelhire gero man? Maiono ke reih liu tamiuoum? \v 8 A ninamanoneit ahik pahe la tur tang God, ge gine re uoto kila tamiuoum. \v 9 \x * \xo 5.9 \xt 1Ko 5.6\x*Namana huara kompe gete me siokor puh ahik paha kodkodoh te misiana kompe tar sikir is gere banotong uauout kai toro bereit. \v 10 \x * \xo 5.10 \xt 2Ko 11.15; Gal 1.7\x*Bo inggo u tagorong mana tar Tamata Nomana pare, inggoum ahik pah mung kale tar giniameher ninaman. U telengua maionene re uoto ualelio teremi ninamanoum, bo auia kompe a tamaton, God e turung uabang manate tatanon. \p \v 11 Ro bung uanotoug mung namana hape ru uangoul peo? Ge paku hirhire tauete teil haraho tasir tamata ra pokoigir kapokous, gisina paka hik pah ra guata uasa totoguo. Bo getu hire taueto pare, Iesu Kristo ke mata tar korose, a puhene paka hik pahe turung uakotpokoso me niduh. Ae maene ra marang guata uasa harahasina totoguo? \v 12 Doho tamatasit ka uahagouo uasa tamiuoum tar poko tar kapokomiu, inggo u malara paka uiangua kompe ge pakene ra poko katongoisisin, kara ualaha katongo ponompeis. \p \v 13 \x * \xo 5.13 \xt 1Pi 2.16\x*Ro bung uanotoug gera tagorong mana tang Kristo, God ke kila tamiuoum tar uangoul sira pare, inggoum ahik pah kung uangoul i kukulebanga tar ualatut, doh ahik pah mung namana pare, mung uauaha teremi nimalauelhir ger sa. Ahik! Inggoum ahik pah mung namana paar. Doh tar uakeluk tun tar nimalauelhir inggoum mung uelpoulesioum. \v 14 \x * \xo 5.14 \xt NKP 19.18; Roum 13.9\x*Ge a ualatut uakapa pe e siokor moko teil uakapa tun tar puhung ualatohonene, “O malauelhir toso uanotoum misiana ro malauelhir katongo peia.” \v 15 Bo mung tagin teil puk! Getung ueluelkoi katongosioum, karung uiluiletung katongosioum, karung mamantouongua tenami niuangoul. \s1 Uangoul keip tena niguatar Iabene Dedeil \p \v 16 Temaeit inggo u kula pare, uamaluana tar Iabene Dedeil e uoum keip tenami niuangouloum, kara hik pah mung turung uakeluk tar nimalarang tar niuangoul uasang gane i kot. \v 17 \x * \xo 5.17 \xt Roum 7.15-23\x*Ge a haua pe re malarainir niuangoul uasang gane i kot e tur tane tena nimalarar Iabene Dedeil. Doha haua re malarainir Iabene Dedeil e tur tane tena nimalarar niuangoul uasang gane i kot. Rasin a toking uelmatan, e baka siranguaono pare, inggoum ahik pah mung banotong guata tar haua rung marang guatain. \v 18 Doh getung uakuakelukoum tar Iabene Dedeil, inggoum ahikingua pah mung uangoul teil tena nikaueker ualatut. \s1 A niuangoul uasang gane i kot \p \v 19 \x * \xo 5.19 \xt 1Ko 6.9-10\x*Inggoum kung iate manasa tar niguatang tar niuangoul uasang gane i kot, a hagarinina teenine: poulil, uraur, guata tar kinale. \v 20 Doha hagaring lotu tasir god bohoboh, bilih, mamangusul, kara uiliatung, uelkoi, geh, namana puk totoum, kara uatago tar toking pain, \v 21 kara uelsae, doha hagaring inum uapopouluan, kara mahang kula ueltebeir, doho ura ueltebeir tar doum, kara guata tar hagar uasa ueltebeir. Doh inggo u uatagin tamiuoum misiana ku uatagin uoum pe sioun, gisis ra uangoul sira pare, gisin ahik pah ra banotong kale uahiua tena Nitoia God.\fig A niuangoul uasa|alt="The bad living." src="St_des_d.tif" size="col" ref="GAL 5.21" \fig* \s1 A kukuananar niguat e la tur tar Iabene Dedeil \p \v 22 Bor Iabene Dedeil e uoto uakotpokoso tar hagar pare, a nimalar, a niuah, a uelhiarou, a uanguangoul sikor, a hamhamas, a niguata uaia, a tang namana dede, \v 23 tang kale uahiua katongoin, uakokodoho katongoia. Ahik me puhung ualatut re kula tane tar niguata uaianinanine. \p \v 24 \x * \xo 5.24 \xt Roum 6.6; Kol 3.5\x*Doh mais gesir nang Kristo, ka tina to manasala tar korose tenas niuangoul uasang gane i kot, menia teres nimalarang gane i kot, doh ginina ke mata manas. \v 25 Ge pari uangoul keip manasaeig tar Iabene Dedeil geke heir taregi nituaeig, inggeig i uakeluk manasangua kompe tar Iabene Dedeil gere uoum keip tagigeig tar mamang hagarilik. \v 26 \x * \xo 5.26 \xt Pil 2.3\x*Inggeig ahik pahi uauairana katongosieig, kara hik pahi ueluelualahuasieig, kara hik pahi ueluelgehesieig.\fig A niuangoul uaia|alt="The good living." src="St_fru_d.tif" size="col" ref="GAL 5.26" \fig* \c 6 \s1 Inggeig i ueuere tar haua ki lebein \p \v 1 \x * \xo 6.1 \xt Mat 18.15\x*Ro uanotoug! Getung iateoum pare, me tang siok e guata tar niguata uasa, inggoumeit re uoum keip teilisir Iabene Dedeil mung poulpoul hamas puk tar tamaton mare uakeluk tapokisono tar leler kodkodoh. Doh mung tagin gete uatalaua Satan tamiuoum, karung punga ponoum tar siokonor niguata uasa. \v 2 \x * \xo 6.2 \xt Roum 15.1\x*Uelpoule teremi niduh, ter hagaronene, inggoum mung uakeluk tunungua tena ualatoho Kristo. \v 3 Gete me tamat e namana katongoin pare, a tohangan, bo inggono puk ahik me hangan, inggon e bohoboho katongoin. \p \v 4 A tang siok e uakodkodoho katongoin tena nipiles, song re uauaha katongoin, kara hik pahe kodoho tasir gisiamehe ra guata pe. \v 5 \x * \xo 6.5 \xt Roum 14.12\x*Ge inggeig pe i huata kahakaha teregigir niduh. \p \v 6 \x * \xo 6.6 \xt 1Ko 9.11,14\x*Mais geka ualasirais tono uelhire God, gisina paka uelpakaha tar bulaua ueleheir me inete uaia tosnosio tang ualasira tar poul tasisin. \p \v 7 \x * \xo 6.7 \xt Roum 8.13\x*Ahik pah mung bohboho katongosioum, karung namanang uelsigala tang God. A haua re lebeigir tamata tere turung ueuere tapokis katongompegion. \v 8 Gete me tang siokor tamat e uakeluk to tar nimalarang tar niuangoul uasang gane i kot, a niguata uasanin e uakotpokoso tar niein uasa ger beng. Bo mais geka heir teres niuaha tar Iabene Dedeil, gisina ra turung ueuere tar nitua gere moko dede e la tur tar Iabene Dedeil. \v 9 Temaene inggoum ahik pah mung marapula tar guata tar niguata uaia. Geta hikioum pah mung uanua tar guata tar kalekinalenin, a binaka geka uamatotoin e turung kotpokos, karung turung ueueroum tar inete ger uia. \v 10 Temaene hingiar binaka re tuparain tagigeig, inggeig paki guata uaia tasir tamata uakap, teesina tunumpesine ro uanotougigeig gera tagorong mana tang Iesu Kristo. \s1 Na uadouhinar meneng ualatut Poul \p \v 11 Bangampe re ululeik per nibolbolononine teku bolo keip tun manasa pe inggo tar pang limoug. \p \v 12 Ualongor! O tamatasine ra peng tampopokoho puk tar poko tar kapokomiuoum, gisina ra pe kompe mara tohangas tar matasir gisiameher tamat. Teene gisina ra sokoro geta guata uasais geta uakelukung siokor kabele puk tena korose Kristo, kara hik paho nipok. \v 13 Bo gisis puk ponor nipok, ahik pah ra uakeluk tun pono tar ualatut, bo ra malara puk tamiuoum tar uatohangas tasisisina ka poko pesioum. \p \v 14 Bo inggo ahik pahu banotong uatohangana katongoio ue u uatohangana me tang giameher tamata baka poluk, ahik teru uatohangana kompe tono mata Iesu Kristo tar korose ge nagi Tamata Nomaneig. Tar puhonene, ke guatain Kristo tar korose, a niguatang tar koto ke mata manasane tereg ninamano, doh inggo misiana pah ku mata to manasa tar korose, doh ahik baka poluk pahu banotong uakeluk tar niguatang gane i kot. \v 15 \x * \xo 6.15 \xt Gal 5.6; 2Ko 5.17\x*Ahik uadeil me inete re uagiamehe sioko ge teka pokoinir tamata ue a tabung pok. Bor inete tun te pare, God ke guata tagigeig i kale tar timuhur niuangoul. \v 16 God e heir toro bal uaia tasisit uakapa ra uakeluk tar ineteninanine, kare guata uaia tasisin. Gisina tesir tamata tunur nang God. \p \v 17 \x * \xo 6.17 \xt 2Ko 4.10\x*A uadouhina tun, inggo ahik pahu malara me tamata baka poluk tar heir me niduh totoguo, ge inggo pe e moko teilir potono Iesu Kristo tar tukunug. \p \v 18 Ro bung uanotoug, na hamhamas nagi Tamata Nomaneig Iesu Kristo e moko teil tamiuoum. O Mana tun.