\id PHP - Numanggang NT (with Gen, Ex, Ps) [nop] -Papua New Guinea 2005 (DBL 2017) \h Filipai \toc1 Poldi Filipaihidok pepa youyemguk \toc2 Filipai \toc3 Fp \mt1 Poldi Filipaihidok pepa youyemguk \imt1 Yodakale Mede \ip Poldi timentimeŋ hinek muwage gineŋ imeŋgwaŋ wapum foloŋ yauge yauge Yulop kwetneŋ wosuwaguk, uŋoŋ kwet faki niŋ wou Masedoniya, wendok maaneŋ yokwet wapum niŋ wou Filipai uŋoŋ wooŋ Mede Momooŋ yohautaguk (Aposel 16.8-15). Mindaŋ yokwet wapum niŋ gineŋ wooŋ hatilune honeeŋ yot fafaŋeniŋ gineŋ dahigiŋ. Kaŋ yot fafaŋeniŋ gineŋ hali mede indiŋ nadiguk, me nolidi kayoŋbop Filipai hatiiŋ’walaŋ nadisukilitihik tubugiyondane tiiŋ. Unduŋ mintaguk kaŋ Pol adi wendoktiŋa nadibedi tuguk, iŋgoŋ fiit Filipaihidok pepa youyemgukneŋ iŋoŋ kunali kanim adi tobo Pol adi Jesu nadisukiliti hinek timiŋguk doktiŋa nadifo tuguk. \ip Koom Poldi muneeŋdok baniŋ tuguk kaŋ Filipaihidi tubulodagiŋ. Unduŋ doktiŋa pepa i youkukneŋ iŋoŋ adi titiŋ momooŋ u tigiŋ wendok yeniutumba tiŋa youyemguk. Tiŋa undugoŋ, Pol adi yot fafaŋeniŋneŋ hakuk doktiŋa, tigene aditok nadiŋa welemulap tineneŋ doktiŋa nadisukilitihik tubufafaŋeyemguk. \ip Jesu Kilisto doktiŋa Bepaŋdi hatihati kobuli siloŋ tiyemguk, wendok maaŋ Poldi yenindakaleguk. Indiŋ yeniŋguk. Hidi Judahi’walaŋ Yodoko Mede tagimneeŋ hatihati kobuli u mu kahilegiŋ. Mokoŋ. Adi Jesu Kilisto doktiŋa kahilegiŋ. Unduŋ doktiŋa Poldi Jesu Kilisto’walaŋ titiŋ uŋak takaliyaneeŋdok yeniŋguk. Jesu Kilisto ne adi wougigitnit unduŋ yoŋa ne’walaŋ nadinadi mu takaliguk. Mokoŋ. Adi yadi netok nadiune foune Bepaŋdi kwanai miŋguk u tuguk. Poldi indiŋ yoguk. Metam nediyeŋ Kilisto dut galikwambunda hinek tiiŋ, adi yadi nadifo loloŋnit hinek tiiŋ. \ip Indi pepa i kunali kanene indiŋ mintawek. Pol adi Filipaihi metam kayoŋbop mintaaŋ hatigiŋ heki u weleŋdi hinek yabukahile tuguk. \c 1 \s1 Mede yokahaŋ \p \v 1 Pol eŋ Timoti, Kilisto Jesu’walaŋ tipilapilaye-me indi, meeniŋ hogohogok Filipaihi Kilisto Jesu nadisukilitimiiŋ eŋ talitimeŋhiye eŋ kayoŋbop hehitubu-lodadok me hatiiŋ heki hiditok wanaŋ nadiŋa pepa i kameyamut. \v 2 Betnik Bepaŋ eŋ Wapum Jesu Kilisto adi’walaaniŋ siloŋ tobogoŋ eŋ kulema hidi’walaŋkade haliwooŋ hatuwaak. \s1 Poldi Filipaihi metamdok welemomooŋ nadiŋa Bepaŋ niutumbaguk \p \v 3 Nu hiditok nadisulat tuwot Bepaŋne niutumbalat. \v 4-5 Hidi Mede Momooŋ nadiŋila uŋaniŋgoŋ indigut kiula kwanaiŋiŋ hati titalabiiŋ. Ala unduŋ doktiŋa Bepaŋ ninadilat tuwot hidi hogohogok wanaŋ welemomooŋ nadihamuŋa Wapum hati niutumbalat. \v 6 Tiŋa indiŋ nadikwambundalat, kwanai momooŋ hidi’walaŋkade tububihikuk uyadi uŋgoŋ titauyeŋ tubudapmalune Jesu Kilisto busuwadok naiŋiŋ dulawaak. \p \v 7 Nu hiditok wanaŋ hogohogok nadihambene tuwot tilak. Nu Mede Momooŋ doktiŋa yot fafaŋeniŋ gineŋ napmeiŋ be Mede Momooŋ wondok mede kwanai tiŋa ulihilat kaŋ hidi hogohogok nehitubu-lodaaŋ nehikasopneiŋ doktiŋa indi wanaŋ Bepaŋ’walaŋ siloŋ tobogoŋŋiŋ gineŋ noŋgoŋ kwanaineyam. \v 8 Jesu Kilistodi siloŋ tobogoŋ tinimilak, nu wendok foloŋ ulodiŋa hiditok walane koloŋgoŋ yatak. U Bepaŋdi nadilune biyagoŋ yolat. \v 9 Tiŋa welesiloŋhikdi nadisuhik be nadidakalehik tububedihamdok hati ninadilat. \v 10 Kaŋ hidi nemek folooŋ hinek halaak u kakiyondaneeŋ. Eŋ Kilisto busuwabusuwaŋiŋdok nadisuŋa welehik tubutakaleeŋ walaniŋ hinek, yomnit mokit hatiyaneeŋ. \v 11 Unduŋ tubune Jesu Kilistodibo hehitubu-kilitiune titiŋ momooŋ diniŋ folooŋ duhuduhunit tubumintaneeŋ kaŋ metamdi habuŋa Bepaŋ niutumbaaŋ wougigit yotiloyaneeŋ. U biyagoŋ. \s1 Nolidi kinintifo tiŋa Bepaŋ’walaŋ mede yogiŋ \p \v 12 Notneye, hidi dediŋ yoŋa nadineeneŋ doktiŋa indiŋ hanimbit. Nu iŋoŋ nemek mintanamguk woŋ adi Mede Momooŋdi kedem hautadok unduŋ mintaguk. \v 13 Nu Kilisto doktiŋa yot fafaŋeniŋ gineŋ itat. Mede wendi iŋoŋ kiyap eŋ mikme heki eŋ metam noli’walaŋ magihik gineŋ foune agaŋ nadidapmagiŋ. \v 14 Tiŋa yot fafaŋeniŋ gineŋ ituwene iŋahi notniye feedi Wapumdok nadisuŋa lodaaŋ Bepaŋ’walaŋ mede yohautagiŋdi nai indinde adi hautakut hinek tiŋa saŋiniŋnit yohautaiŋ. \v 15 Kaŋ me nolidi nutok nadikadaka tiŋa nehitifofoŋ tine Kilisto’walaŋ mede yohautaiŋ, eŋ nolidi welekulema foloŋ yohautaiŋ. \v 16 Adi yohautaiŋ uyadi nu iŋoŋ haliŋila Mede Momooŋ tubulodalat wendok welesiloŋ tinamuŋa yohautaiŋ. \v 17 Eŋ nolidi yalaŋ tiŋa nehi’walaŋ wohiyedi loloŋdok Kilisto wou yohautaiŋ. Unduŋ tiŋa yot fafaŋeniŋneŋ malabumuŋ noli tomboyoula namdok unduŋ tiiŋ. \v 18 Kuŋgoŋ mede yalayalaŋ be biyagoŋ yoneeŋ wendok maŋgoŋde wapumgoŋ yodok. Kilisto’walaŋ mededi hautalak wendi folooŋ tilak, unduŋ mintalak doktiŋa welemomooŋ nadilat. \s1 Pol adi hatidok be kumuŋdok kedem hogok yoguk \p \v 19 Tiŋa indiŋ yoŋa helemahelemaŋ welemomooŋ nadiluwaat. Hidi nutok tiŋa ninadi kwanai tubune Jesu Kilisto’walaŋ Munabulidi nehitubu-lodaune yot fafaŋeniŋ gineniŋ fooŋ baat. \v 20 Tiŋa undugoŋ meka mu tibaat unduŋ nadiwene dapmahinakaune walanedi wendok nadikunakunale tihatuluwaat. Kumuŋ tibaat be kaipmuŋ hatiŋila nemenemek tibaat hogohogok u saŋiniŋnit titabugut undugoŋ titauluwene wendi Jesu Kilisto wougigitŋiŋ yohautaluwaak. \v 21 Kaipmuŋ hatilatneŋ u Kilistodi hatihatine unduŋ tilak, ala kumumbaatneŋ adi nemek momooŋ hinek kahilewaat. \v 22 Be kwetfoloŋ kotigoŋ nobu tomboyoula hatibaat, adi kwanaine diniŋ folooŋ tubumintawaat. Unduŋ doktiŋa deeŋdok lodawit yoŋa welelufom tilat. \v 23 Nu yadi niŋdok be niŋdok wanaŋ nadilat. Kwet bikabuŋa looŋ Kilisto tubumintaaŋ adut hatidok mohinek nadilat. U hinek adi nemek loloŋnit. \v 24 Iŋgoŋ hidi hehitubu-lodadok adi loloŋnit hinek doktiŋa kwetfoloŋ kotigoŋ tomboyoula hatibene tuwot tibaak. \v 25 Ala unduŋ doktiŋa indiŋ hinek-ku nadikwambundalat. Nu yadi mu kumuŋa hidigut hatiluwaat, unduŋ tibene nadisukilitihik bediune welemomooŋ nadiŋa hatineeŋ. \v 26 Eŋ hidi’walaŋkade kotigoŋ wooŋ hatibene nutok tiŋa Jesu Kilisto niutumbaiŋ undugoŋ helemahelemaŋ niutumbayaneeŋ. \s1 Gigine tiŋa kiulihi titiŋdok \p \v 27 Nemek niŋ adi indiŋ. Metam hogohogok namandahik foloŋ adi Kilisto diniŋ mededi yolak wendok tuwolit hatiyaneeŋ. Unduŋ tiŋa welekubugoŋ tiŋa kifolok eŋ kiulihi tiŋila Bepaŋ’walaŋ Mede Momooŋdok gigine kwanai tihatilune buŋa habaat. Be kwatnaŋgoŋ hatiŋila kahathik nadiwaat. \v 28 Kiulihi tubune memikhiyedi hanimuntamuntaye tubune saŋiniŋhik gweheye tiŋa mu fiyakulaak. Unduŋ tubune Bepaŋdi adi yehitubu-kadakaaŋ hidi hanagilaak wendiniŋ mebi mintadakalewaak. \v 29 Bepaŋdi Kilisto nemek timiŋdok nadihamuŋguk u yadi nadisukiliti hogok timiŋdok mu yoguk, moŋ. Adi tobo aditok tiŋa folofigita gineŋ hatidok wanaŋ nadihamuŋguk. \v 30 Unduŋ doktiŋa nu koomkwaha folofigita kwanai tibene nabugiŋ eŋ nai indidegoŋ tibene kahatne nadiiŋ, undugoŋ hidi maaŋ folofigita kwanai undiniŋgoŋ tiiŋ. \c 2 \s1 Welekubugoŋ tiŋa siloŋ kibikibi titiŋdok \p \v 1 Kilistodi niniŋkiliti tiŋa welesiloŋ eŋ welekulema nimilak, tiŋa kulema eŋ siloŋ tobogoŋ maaŋ nimilak, kaŋ Munabulidi welenik gineŋ menot tinimilak, \v 2 unduŋ doktiŋa hidi titiŋ fofooŋ hogohogok tubune nu’walaŋkade nadifodi tokihinakawek. Nadinadihik kubugoŋ tiŋa welehikdi me noli yabukahileeŋ menot titiŋ eŋ munabuli gineŋ bop kubugoŋ tiŋa welekubugoŋ tiyaneeŋ. \v 3 Hidi hidetok hogok nadiŋa sigitilo foloŋ nemek mu tiyaneeŋ. Niŋ adi netok nadiune fofoŋnit tubune noliŋiyedok nadiune lowaak. \v 4 Tiŋa nebek niŋ adi nemek ne’walaŋ utumbadok hogok mu nadiluwaak. Noliŋiye’walaŋ maaŋ utumbadok nadiluwaak. \s1 Jesudi talitimeŋ tinimiŋa ninindidimeguk uŋakoŋ keledok \p \v 5 Kilisto Jesu’walaŋ nadisu hakuk undugoŋ, hidi’walaŋdi maaŋ hatuwaak. \v 6 Jesu adi Bepaŋdok tuwolit hatigukdi Bepaŋdok tuwolit hatilat u deti wabiwit unduŋ yoŋa hatihatiŋiŋ mu kahileguk. Moŋ. \v 7 Adi yadi hatihatiŋiŋ kwihiŋa kameeŋ tipilapilaye-medok tuwolit tuguk, eŋ titiŋŋiŋ kaune meeniŋdok tuwolit tuguk. \v 8 Adi fofoŋnit tiŋa hatiŋila mede tiloloŋ talik keletauyeeŋ kumuŋguk. Koloŋdabek foloŋ kumuŋ u mekaŋgoŋ iŋgoŋ fiit kumuŋguk. \v 9 Unduŋ tuguk doktiŋa Bepaŋdi nagitilooŋ wapum loloŋnit hinek kambiyaliŋa wou loloŋnit niŋguk u noli hogohogok yalakapmedapmaŋ tilak. \v 10 Unduŋ doktiŋa kunum gineŋ be kwetfoloŋ, be kwet falipmeŋ hatiiŋ wanaŋ hogohogok Jesu mulelem timiŋa wou nintilodok. \v 11 Tiŋa undugoŋ meeniŋ hogohogok adi mahikdi Jesu Kilisto adi Wapum hatilak, unduŋ yohautayaneeŋ. Kaŋ yonadifo wendi Baŋ Bepaŋdok gigit tuluwaak. \s1 Indi’walaŋ titiŋ momohidi metam welehik maaneŋ hauta tubumintayemuluwaak \p \v 12 Notneye momohi, hidi helemahelemaŋ mede tiloloŋ tiiŋ, uyadi nu hidut hatiluwene tigiŋ, ala niŋkade hatiluwene u maaŋ momooŋ hinehinek undugoŋ takaliŋa tiyaneeŋ. Hidi agaŋ Bepaŋ’walaŋ hatihati kahilegiŋ, iŋgoŋ kadakaniŋ tineeneŋ doktiŋa nadimuntaaŋ hehele tiŋa nemek folooŋ hinek hamdok yoguk u kahiledok fafaŋe kwanai taneeŋ. \v 13 Biyagoŋ kuyoŋ, Bepaŋ negoŋ welehik gineŋ hehitubu-lodaune lodaloda tiŋa adi’walaŋ nadinadiŋiŋ kedem takalidok saŋiniŋ hamulak. \p \v 14 Hidi nemenemek hogohogok tiŋila kiyomunumunuŋe eŋ tosiwe mu tiyaneeŋ. \v 15 Tiŋa undugoŋ yomnit mokit eŋ welehik walaniŋ hatiyaneeŋ. Unduŋ tiŋa metam noli titiŋhik hogohi u mekanit mokit tifit tiiŋ, adi’walaŋ mambip gineŋ hidi Bepaŋ’walaŋ wapmihidi welehik hautanit hatiŋila hinantilamek undiniŋ hautayaneeŋ. \v 16 Mede hatihatinit uyadi gitagoŋ moŋgo hatiŋila yenihautayaneeŋ. Unduŋ tiŋa hatigene kougoŋ Kilisto busuwawaakneŋ, folofigita nadigut eŋ kwanai tugut wendiniŋ folooŋ mintaune welemomooŋ nadiwaat. \v 17 Nadisukilitihikdi Bepaŋdok dumuŋ hemiŋ unduŋ tilak. Eŋ nu’walaŋ naŋgatnedi wain ime nabugoŋ hidi’walaŋ dumuŋ hemiŋ foloŋ nobu yougombaak, iŋgoŋ nu wendok nadifo tibaat.\f + \fr 2:17 \ft Judahi adi indiŋ tagiŋ. Dumuŋ hemiŋ tiyagiŋ foloŋ wain ime yougomiyagiŋ. Eŋ Poldi unduŋ foloŋ kamekaaŋ ne yot fafaŋeniŋ gineŋ halune ulukumuneeŋ be fiyakulune fowaak u mu nadiŋa welelufom foloŋ youkuk.\f* Nu hidigut nadifo tibaat. \v 18 Eŋ hidi maaŋ, wanakaŋ hogohogok, nukut nadifo tiŋa welemomooŋ nadineeŋ. \s1 Pol ne Timoti Filipaide niŋkulu uuŋdok yoguk \p \v 19 Wapum Jesudi nadiune tuwot tubune pilap hinek Timoti hidi’walaŋkade niŋkule uuŋdok yolat. Ala hidi’walaaniŋ mede kahat niŋ beŋa buŋa nanimbune nadiŋa walane kulemawaak. \v 20 Me niŋ adi undiniŋ noli nimaaŋgoŋ nemu hatinamiiŋ. Adi hogokdi biyagoŋ hinek weleŋdi hehiulihiwaak. \v 21 Meeniŋ noli adi nehi’walaŋ kwanaidok hogok nadiŋa Jesu Kilisto’walaŋ kwanaidok mu yoiŋ. \v 22 Timoti adi hatihatiŋiŋ diniŋ mebi agaŋ nadiiŋ. Mihi niŋdi beu tubulodalak undugoŋ adi nu Bepaŋ’walaŋ Mede Momooŋ kwanaidok nehitubu-lodalak. \v 23 Kaŋ nu na’walaŋkade nemek unduŋ be unduŋ mintawaak u nadididimehinakaŋ adi-ku pilap kamewe waak. \v 24 Tiŋa undugoŋ Wapumdi nadinambune na maaŋ denimbek hidi’walaŋkade waat. Unduŋ nadilat. \s1 Epafoloditus’walaŋ mebi \p \v 25 Nu nemenemek lohiŋa hatiluwene hidi Epafoloditus niŋkulune buŋa nehikasopneguk. Adi yadi notne eŋ kwanai noŋgoŋ tiyamut eŋ mik wendok gineŋ kikasop tiyamut. Ala adi fiit kotigoŋ niŋkule hidi’walaŋkade bubuŋdok yolat. \v 26 Adi yagit tubune mede kahat nadigiŋ, ala aditok nadibedi tineeneŋ yoŋa welemulap tilak. Unduŋ doktiŋa wooŋ habudok hinek nadilak. \v 27 Adi yadi yagit malabumuŋ tiŋa kumuŋdegoŋ tuguk, kaŋ Bepaŋdi bulaniŋgoŋ nadimiŋa tubulodaguk. Tiŋa adi hogok moŋ. Nu maaŋ aditok tiŋa bulaniŋgoŋ helemahelemaŋ nadiwaatneŋ doktiŋa walane tubukulemaguk. \v 28 Ala hidi adi kaŋ, welemomooŋ nadineeŋ, eŋ na maaŋ nadibedinit mokit hatidok nadiŋa Epafoloditus mu kamekibidalat, moŋ. Tobo pilap kamewene ulak. \v 29 Ale usuwaune welemomooŋ nadimiŋa Wapum doktiŋa nadifo tineeŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, hidi me undiniŋ u welemomooŋ nadimiŋa tubulodayaneeŋ. \v 30 Adi yadi Kilisto’walaŋ kwanai doktiŋa kumumbe tuguk. Hiditok kibikoŋ ne hogok tipilapilaye tinamuŋa kumuŋdegoŋ tuguk. \c 3 \s1 Bepaŋ Medeŋiŋ yotubufit tiiŋ adut mu kadidok \p \v 1 Notneye, niŋbo yobe. Wapum doktiŋa nadifonit hatiyaneeŋ. Mede komi uŋakoŋ kiliki youhamdok nadiwene malabuda mu tilak, ala wendi hidi hehitubu-kilitiwaak. \p \v 2 Hidi adi kamo moiŋ heki hatiiŋneŋ ale kikadoko tiyaneeŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, meeniŋ nadisukiliti tubufit kwanai tiŋila sigihik foloŋ Judahi’walaŋ fek tihatiiŋ aditok dauhik diweŋila hatiyaneeŋ. \v 3 Biyagoŋ hinek kuyoŋ, metam nadisukilitihinit indi siginik diniŋ kwanai wendok nadihaŋinda tine Bepaŋ’walaŋ Uŋgoniŋ Munabulidi nihitubu-lodaune niutumbaaŋ Jesu Kilisto wou nintiloyam, indi yadi Bepaŋ’walaŋ fek folooŋ hinek moŋgo-hatiyam. \p \v 4 Nu na maaŋ, sigine foloŋ ulodilit binek, adi meeniŋ nolidi sigihik foloŋ ulodiiŋ u yalakapme tiŋa tilit. \v 5 Nu mintaaŋ halene melenai 8 tubune foloone diki gitnem foloŋ Judahi’walaŋ fek tinamgiŋ.\f + \fr 3:5 \ft Judahi’walaŋ Yodoko Mededi indiŋ yolak. Mihi mintaune melenai 8 tubune nai uŋaniŋ foloohik diki gitnem foloŋ fek dobuyemdok.\f* Nu yadi Isilaeniŋ, Benjamin diniŋ yalaki. Biyagoŋ kuyoŋ, nu yadi Judame doktiŋa Hibulu mede be titiŋhik u agaŋ nadilat. Tiŋa undugoŋ Yodoko Mede diniŋ mebi ki Falisi me hatigut. \v 6 Nu gigine hinek tiŋa Jesu’walaŋ kayoŋbop mik-kwadi tiyemilugut. Unduŋ tiŋa Yodoko Mede foloŋ me didimeniŋ eŋ yomnit mokit hatigut. \s1 Pol adi Kilisto kahiledok nadiŋa nemenemek hogohogok u gilegilem yoŋa sigilulum tiyemguk \p \v 7 Kaŋ nu nemenemek hogohogok behatiŋa nadiwene folooŋ tuguk, uyadi mindaŋkade Kilisto doktiŋa nadiwene folooŋnit mokit tuguk. \v 8 Kaŋ nu Wapumne Kilisto Jesu’walaŋ mebi kanadi tiŋa nadidakaleeŋ nadiwene Wapum loloŋnit hinek tubune nemenemek koom tihatilugut wendok nadiwene folooŋnit mokit tilak. Nu Kilisto kahiledok nadiŋa nemenemek hogohogok u nadiyembene gilegilem tubune bekudapmagut. \v 9 Nu Yodoko Mede tiŋalooŋ adi’walaŋkade kadiwene yomne dapmanamdok moŋ. Adi tobo Kilisto nadisukilitimiŋa yomnit mokit titiŋ wendok adi momooŋ hinek nadilat doktiŋa nadisukilitinit hatibene Bepaŋdi yomne tumolokutnamulak. \v 10 Unduŋ tiŋa nu Kilisto walanedi menot timimbene pilapilatŋiŋ diniŋ saŋiniŋdi nu’walaŋkade meŋeune folofigita nadiguk undiniŋ u nu maaŋ adigut tomboyoula nadiwaat. Unduŋ tiŋa uuyeŋ adi Bepaŋ’walaŋ mede takaliŋa kumuŋguk undugoŋ tibaat. \v 11 Unduŋ titauuyeŋ kumuŋ gineniŋ maaŋ kaikaaŋ pilalaatdok nadilat. \s1 Feknik momooŋ hinek kamenimguk wendok nadigigineeŋ hatiyaneem \p \v 12 Nu Kilisto’walaŋ titiŋŋiŋ u agaŋ kahilehinakaaŋ me momooŋ hinek mintagut, unduŋ tuwot mu yobit. Mokoŋ! Nu adi toboniŋ Jesu Kilistodi nanagikuk undugoŋ nubo adi’walaŋ titiŋŋiŋ u kahilehinakawit yoŋa helemahelemaŋ fafaŋe kwanai tilat. \v 13 Notneye, nu titiŋ u agaŋ kahilegut unduŋ adi mu nadilat. Iŋgoŋ nu nemek kubugoŋ niŋ nadilat adi indiŋ: nemenemek hogohogok koom titalabugut u yadi kauleyem titiŋdok nadilat. Unduŋ tiŋa nemek kougoŋ baak u kahiledok wendok fafaŋe kwanai tilat. \v 14 Unduŋ tiŋa Bepaŋdi Jesu Kilistodok tiŋa kunum gineŋkade nanihamaneeŋ fek foloŋ hinek tinahukut momooŋ kamenamguk u tubumintadok daunedi didimeniŋgoŋ diweeŋ kaŋila kiyanelat. \p \v 15 Agaŋ bedinaditom tugumun indi yadi nemek wendegoŋ nadigigine tihatiyaneem. Ala nemek niŋdok nadiune tali niŋ nobu tuluwek kaŋ Bepaŋdi welehik tubuhautaune nadidakaleneeŋ. \v 16 Talik dibek keleeŋ hatitabugumun uŋakoŋ hogok keleeŋ hatiyaneem. \s1 Indi yadi kunum yokwet wondiniŋ folooŋ \p \v 17 Notneye, nu timeŋ tihamuŋa wene nabuŋa uŋgoŋ nehikeleeŋ uneeŋ. Eŋ meeniŋ nediyeŋ indi’walaŋ titiŋ keleiŋ adi maaŋ dauhik diweeŋ didimeniŋgoŋ yabuŋa yehikeleyaneeŋ. \v 18 Meeniŋ nolidok hati haniŋtabugut, eŋ yoŋ adi makat kobulabulaye tiŋa kotigoŋ hanimbit. Adi yadi Kilisto koloŋdabekŋiŋ mik-kwadi timiiŋ. \v 19 Biyagoŋ kuyoŋ, meeniŋ undihi adi liwe tineeŋ. Adi yadi bomboŋ foloohik ulihilak wondok nadiune bepaŋhik tilak, eŋ nemek mekaŋdok welemomooŋ nadiiŋ. Eŋ kwet diniŋ bomboŋdi nadisuhik hamanedapmalak. \p \v 20 Eŋ indi yadi kunum yokwet wondiniŋ folooŋ, unduŋ doktiŋa Wapumnik Jesu Kilistodi fooŋ ninigitdok wondok woom hatiyam. \v 21 Adi yadi meeniŋ be nemenemek hogohogok u yehitifooŋ ne’walaŋ falipmeŋ boidok saŋiniŋ halimilak. Eŋ saŋiniŋ wondigoŋ foloonik fofoŋnit u tubukaikaaŋ tubutakaleune ne’walaŋ folonamandap undiniŋ hautaŋ eŋ holiholiŋenit tibaak. \c 4 \p \v 1 Unduŋ doktiŋa notneye kedehi, hidi Wapum’walaŋkade undugoŋ hinek ulodikwambundaaŋ yatneeŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, walanedi hinek habukahilelat. Hiditok nadifo tilat, maŋgoŋde hidi yadi nu kwanai tugut diniŋ folooŋ. Hidi notneye kedehi hinek doktiŋa mede i haniŋkiliti tilat. \s1 Tamyat adi Kilisto’walaŋ nadisu keleeŋ welekubugoŋ titiŋdok yeniŋkilitiguk \p \v 2 Tamyat Yuodiya eŋ Sintiki, hidi Wapum doktiŋa welekubugoŋ tiŋa hatidemek hanilat. \v 3 Eŋ notne momooŋ, kwanai yendok kiulihi tiŋa tamut, du tamyat u yabu-ulidokowaaŋ. Tamyat adi eŋ Kelemen eŋ notniye nolidi Bepaŋ’walaŋ Mede Momooŋ kwanaidok nehiulihigiŋ. Adi’walaŋ wohiye adi hatihati fafaŋeniŋ diniŋ pepa mebinit gineŋ hatak. \s1 Wele tubukaika diniŋ mede \p \v 4 Hidi Wapum doktiŋa welenadifo tiŋa hatiyaneeŋ. Nu koti haniŋgigineeŋ yolat, welehikdi nadifo tiyaneeŋ. \v 5 Wapumdi nihitubu-dulalak doktiŋa meeniŋ hogohogok kulemaŋgoŋ tiyemaneeŋ. \v 6 Nemek wendok be wendok nadibedi mu tiyaneeŋ. Hide’walaŋ welehik diniŋ nadinadisu mebimebi u Bepaŋ welemomooŋ nadimiŋa ninadiŋila nihautayaneeŋ. \v 7 Kaŋ Bepaŋ’walaŋ kulema meeniŋ indi’walaŋ nadidakalenik kalakapmedapmalak wendi nadinadisuhik eŋ welehik yehikiulune Jesu Kilisto’walaŋkade fafaŋeniŋ hatuwaak. \p \v 8 Tiŋa notneye, mede niŋ maaŋ indiŋ yobit. Nadinadihik momooŋgoŋ hinek kadokoyaneeŋ. Nemek folooŋ eŋ nemek gikiŋgoŋ timindok, tiŋa nemek didimeniŋ eŋ nemek waliniŋ, tiŋa nemek kagalika titiŋdok eŋ nemek nadigalika titiŋdok, tiŋa nemek tubune utumba hinek titiŋdok eŋ nemek welemomooŋ nadidok, nemek wendok adi gigine tiŋa nadiŋila hatiyaneeŋ. \v 9 Nu nemek hanihehitubu-didime eŋ hanindakalewe kanadi tigiŋ uŋakoŋ beŋa tihatibune Bepaŋ kulema molomdi hidigut hatibaak. \s1 Poldi Bepaŋ’walaŋ kwanai malabumuŋ tiŋila kedem hatiguk \p \v 10 Hidi nai kabe-kweheyeniŋgoŋ hatitaloloyeeŋ nutok kotigoŋ nadisuŋa welesiloŋhik doktiŋa muneeŋ bomboŋdi siloŋ tinamgiŋ, wendoktiŋa Wapum’walaŋkade kadiŋa welemomooŋ wapum hinek nadilat. Hidi nutok u biyagoŋ hinek nadigiŋ ala nemek namdok u talik youka tiŋa malabudagiŋ. \v 11 Nu yadi nemek tinamdok haniŋguluguluŋe tiŋa mu yolat ale, nu yadi unduŋ be unduŋ hatiŋila nadikadaka mu tiŋa welekulema gineŋ hatilat. \v 12 Nu bomboŋ mokit hambeep hinek hatilatneŋ be bomboŋnenit hatilat, nai uŋaniŋ nu adi kulemaŋgoŋ hatilat. Nu kulemaŋgoŋ hatihati diniŋ mebi u agaŋ nadilat doktiŋa nanaŋene fee itnamiiŋneŋbe, be map tilatneŋbe, be nemenemek tuwot ikiiŋneŋbe, be baniŋ tilat, iŋgoŋ nu nai uŋaniŋ welenedi kulemaŋ halune gitagoŋ hatilat. \v 13 Kilistodi saŋiniŋŋiŋ nambune fafaŋelat aditok tiŋa hatiŋa unduŋ tibene tuwot hinek tubudapmalak. \v 14 Iŋgoŋ oŋ, hidi yadi bulaniŋgoŋ tiŋa malabumuŋnit hatiluwene nehitubu-lodagiŋ doktiŋa nadihambene utumbalak. \s1 Pol siloŋ timiŋgiŋ \p \v 15 Filipaihi hidi agaŋ nadiiŋ. Nu timentimeŋ Bepaŋ’walaŋ Mede Momooŋ hanihautawene nadisukilitigiŋ, nai uŋaniŋ Masedoniya kwet bikabuŋa uluwene kayoŋbop noli adi hogok hatilune hidi hogok tububihila nehiulihigiŋ. \v 16 Tiŋa Tesalonaika yokwetneŋ hatiluwene nai fee sigiŋ diniŋ bomboŋdi nehiulihigiŋ. \v 17 Nu yadi muneeŋ bomboŋdok mu yolat, adi tobo siloŋ tobogoŋ tigiŋ wendok Bepaŋdi kibikoŋ tihambaak wendok yolat. \v 18 Yoŋ adi nemenemek agaŋ bedapmagut tiŋa fee behatilat. Epafoloditusdi hidi’walaaniŋ nemenemek bebuŋa nambune bomboŋnit tugut hatilat. Hidi nutok nemek tinamgiŋ wendok nadiwene Bepaŋdok muni munduŋ momooŋ hemimbune adi kaune utumba tilak. \v 19 Bepaŋne adi duhuduhu tubumintalakdi hidi’walaŋ baniŋhik kaŋ Jesu Kilisto doktiŋa nemek momooŋ u duhuduhu loloŋnit hinek ne’walaaniŋ hambune hatiyaneeŋ. \v 20 Bepaŋ Betnik adi’walaŋ wougigit loloŋnit u haliwooŋ halaak. U biyagoŋ. \s1 Mede yodapmaŋ \p \v 21 Nu Kilisto Jesu wou foloŋ youtumba mede kamehamulat, uyadi meeniŋ nadisukilitihinit yenindapmaneeŋ. Eŋ notneye nukut hatiyam adi maaŋ youtumba mede kamehamiiŋ. \v 22 Metam nadisukiliti tiiŋ hogohogok eŋ Mapme Wapum Sisa’walaŋ kwanai-me mebimebi nadisukilitihinit adi maaŋ youtumba mede kamehamiiŋ. \v 23 Wapumnik Jesu Kilisto’walaŋ siloŋ tobogoŋdi hidi’walaŋ welehik eŋ munabulihik gineŋ hatidapmaluwaak. U biyagoŋ.