\id JAS - Numanggang NT (with Gen, Ex, Ps) [nop] -Papua New Guinea 2005 (DBL 2017) \h Jems \toc1 Jemsdi Judahi metamdok pepa youyemguk \toc2 Jems \toc3 Je \mt1 Jemsdi Judahi metamdok pepa youyemguk \imt1 Yodakale Mede \ip Jemsdi pepa youkukneŋ iŋoŋ adi mede momohi fee Bepaŋ’walaŋ metam kwetkwet hatiiŋdi titiŋ momohi u yehikaliŋa titiŋdok wendiniŋ yodakaleeŋ youkuk. Jems adi metam fee yehitubulodaune ne mede yoguk u nadinadihik gineŋ nadidakale tineŋ yoŋa yoyout gineŋ mede fee youkuk. \ip Tiŋa Jems adi mede fafaŋeŋ niŋ indiŋ yoguk: Me Jesu nadisukilitimineeŋ adi yadi hogok mu hatiyaneeŋ. Mokoŋ. Adi yadi me nolidok titiŋ momohi tiyemaneeŋ. Kaŋ titiŋhik wendi nadisukilitihik fafaŋeniŋ hayemilak wondiniŋ mebi yobihituwaak. \c 1 \s1 Youtumba mede \p \v 1 Nu Jems, Bepaŋ eŋ Wapum Jesu Kilisto’walaŋ tipilapilaye kwanai-medi Judahi mebop 12 dane pupuheneeŋ kwetkwet mebop noli baŋamhik gineŋ hatitawiiŋ, hidi haniutumbaaŋ pepa i youhamulat. \s1 Tikamanda diniŋ mede \p \v 2 Notneye, hidi tikamanda mebimebi mintahambune kaŋ welemomooŋ hogok nadiyaneeŋ. \v 3 Nemek undiniŋ kuyeŋ nadisukilitihik mahamulune kokoidi fafaŋeune hidi fafaŋe hinek tineeŋ. \v 4 Fafaŋe diniŋ folooŋ hidi’walaŋkade minta hinek tibaak. Unduŋ tubune hidi nemek niŋdok lohilohi tiŋa welemulap mu tineeŋ, adi tobo nadisukiliti diniŋ hatihati gineŋ bedidapmaŋ tiŋa me hinek hatiyaneeŋ. \v 5 Eŋ niŋ indiŋ. Hidi’walaaniŋ niŋdi nadinadi fuliŋgoŋ lohiŋa kaŋ Bepaŋ ninadiluwaak. Kaŋ Bepaŋ adi metam hogohogok nininto mu tiŋa nemenemek siloniŋgoŋ nimilakdi tubumintamimbaak. \v 6 Ninadi adi welelufom tiŋa moŋ. Wapum kwambumuŋgoŋ nadisukilitimiŋa ninadiluwaak. Eŋ neeŋ welelufom tiŋa ninadiluwaak adi’walaŋ nadinadi adi sububadi ime luhineŋ fedililikeneune dombuŋolooŋ lolak ala wabiune pupuheneeŋ liwe tilak undiniŋ. \v 7 Me niŋ undiniŋ adi yadi Wapum’walaaniŋ nemek niŋ moŋgolaat yoŋa mu nadiluwaak. \v 8 Me niŋ welelufom be wooŋgaliŋ buŋagaliŋ tihatilakdi Bepaŋ’walaaniŋ nemek kedem nemu moŋgolaak. \p \v 9 Me niŋ Kilisto’walaŋ kayoŋbopneniŋ fofoŋnit hatilak adi Bepaŋ’walaŋ namanda foloŋ loloŋnit tilak doktiŋa nadifo tuluwaak. \v 10 Eŋ me niŋ Kilisto’walaŋ kayoŋbopneniŋ bomboŋnit hatilak adi Bepaŋdi nadimimbu fofoŋnit tilak doktiŋa nadifo tuluwaak. Biyagoŋ kuyoŋ, adi wowoŋgimiŋdi sigeneeŋ golopmaiŋ dabugoŋ pilap kumumbaak. \v 11 Mele adi haniŋ labuŋa kudutŋiŋdi kilihikit dalak kaŋ sigeneeŋ wowoŋgimiŋŋiŋ golopmaune tinahukutŋiŋ momooŋ u dapmalak. Undugoŋ hinek metam bomboŋ duhuduhuhinit adi kwanai tomboyoula tihatineeŋ iŋgoŋ oŋ, kumuŋ tineeŋ. \p \v 12 Me niŋ adi tikamanda mintamimbuune kakiyondaaŋ kelekufali hatibaak aditok adi Bepaŋdi nadiune utumba hinek tilak. Biyagoŋ kuyoŋ, adi yadi fafaŋe taulu ulu Wapumdi hatihati fafaŋeniŋ diniŋ mapme kuluŋ mokomimbaak. Woŋ adi metam Bepaŋ welehikdi kahileiŋ aditok gigit yoŋit. \s1 Tikamanda adi Bepaŋ’walaŋkade mu bulak \p \v 13 Kadakaniŋ diniŋ tikamanda uyadi Bepaŋ’walaaniŋ mu mintalak. Unduŋ doktiŋa me niŋ kadakaniŋdok tikamanda mintamimbune indiŋ mu yoluwaak, “Bepaŋdi tikamanda tinamulak.” Nebek niŋdi Bepaŋ kadakaniŋ titiŋdok tikamanda tuwot mu timimbek. Be Bepaŋdi me niŋ kadakaniŋ titiŋdok tikamanda mu timilak. \v 14 Tikamanda adi talik indiŋ foloŋ mintalak. Timentimeŋ adi me niŋ ne’walaŋ silodadi kadakaniŋ titiŋdok nadigalikalak, kaŋ wondigoŋ gebineŋ hamanelak. \v 15 Kaŋ silodadi mihiwele tiŋa biyelak adi wou “kadakaniŋ”. Kaŋ kadakaniŋdi bediŋa kitaaŋ kumuŋ tubumintalak. \p \v 16 Notneye momohi, hidi mede i mu nadifikaneeŋ. \v 17 Nemenemek momohi be siloŋ fofohi moŋgokam hogohogok woŋ adi kunumnehi biiŋ. Betnik, Hauta Molom, adi’walaaniŋ foiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, adi yadi undubo tiŋ undubo tiŋ mu tilak, be adi’walaŋ titiŋ adi mele gineŋ yatnene woliniŋnikdi kweheyebo tiŋ eŋ muniŋgoŋbo tiŋ tilak undiniŋ mooŋ. \v 18 Bepaŋ adi biyagoŋ nadikwambunda hinek tuguk doktiŋa medeŋiŋ folooŋ hinekdi waabiŋiŋ-mihiŋiye nihitubu-mintaguk. Uyadi metam indi nemenemek hogohogok tubumintaguk wondiniŋ folooŋ, kwanai kobulineŋ nanaŋe folooŋ koomkoom mintalak unduŋ nabugoŋ tineem nadiŋa unduŋ tuguk. \s1 Mede nadinadi hogokdi folooŋ mu tilak \p \v 19 Notneye momohi, i nadineŋ. Metamdi mede nadinadidok lodayaneeŋ, eŋ mede yoyodok be kwihita titiŋdok adi malabuda tiyaneeŋ. \v 20 Kwihita foloŋ nemek tiiŋ wondi Bepaŋ’walaŋ titiŋ didimeniŋ diniŋ talik fai tilak. \v 21 Unduŋ doktiŋa hidi welehik geŋgeŋnit eŋ koŋgolondaŋgoŋ u wabidapmaaŋ, kulemaŋgoŋ hatiŋila welehikdi Bepaŋ’walaŋ medeŋiŋ welehik gineŋ yetiguk u not timiyaneeŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, wondigoŋ welehik tutumbadok saŋiniŋ halimilak. \v 22 Hidi yadi Bepaŋ’walaŋ mede diniŋ folooŋ tubumintaneeŋ. Mede magihikdi hogok mu nadiyaneeŋ. Unduŋ tineeŋ adi welehik talamut tineeŋ. \v 23 Nebek niŋ adi Bepaŋ’walaŋ mede hogok nadifit tiŋa folooŋ mu keleŋ tilak adi yadi indiniŋ: Me niŋdi namanda hanom foloŋ kaŋ \v 24 wooŋ pilap hinek namanda dediniŋgoŋ kalak u agaŋ kaule tilak, undiniŋ. \v 25 Iŋgoŋ nebek niŋ adi Jesu’walaŋ Mede Momooŋ baigoŋ hinek kadidimeeŋ nadihinakaaŋ mede u kaule mu tiŋa momooŋgoŋ hinek takalihinakaune Bepaŋdi me u kahaŋ timiluwaak. Mede Momooŋ uyadi Bepaŋ’walaŋ yodoko mede folooŋ hinek, wendigoŋ kadakaniŋ gineniŋ ninigitak. \s1 Bepaŋ’walaŋ mede nadiŋa takaliŋa titiŋdok \p \v 26 Me niŋ adi netok “Nu Bepaŋ’walaŋ Mede Momooŋ hinek nadiŋa kamehatilat,” unduŋ yolakdi maŋiŋ kedemgoŋ mu kadokolak, adi yadi weleŋ talamut tilak. Me niŋ undiniŋ’walaŋ kayoŋbop hatihati u folooŋnit mokit tilak. \v 27 Wapmihi kondiŋahi eŋ tam kahat adi bulaniŋgoŋ hatibune yabu-ulidoko tiyemdok, be kwetfoloŋ kadakaniŋ hatak wondi welenik tubugouyewaakneŋ doktiŋa didimeniŋgoŋ hatidok, wondi biyagoŋ Betnik Bepaŋ adi’walaŋ hebeŋ foloŋ hatihati geŋgeŋnit mokit tilak. \c 2 \s1 Me loloŋnit be fofoŋnit titiŋ kubugoŋ tiyemdok \p \v 1 Notneye, hidi Wapumnik holiholiŋenit, Jesu Kilisto nadisukilitimiiŋdi me niŋ loloŋnitdok titiŋ niŋ be fofoŋnitdok titiŋ niŋ mu tiyemaneeŋ. \v 2 Nu yadi indiŋdok yolat. Bophik yotneŋ me niŋ fukut homogineeŋ tinahukut momooŋ tiŋa baak, kaŋ adi’walaŋ sigineŋ me niŋ dahidahiŋiŋ bulagineŋ eŋ kadakaniŋ dahiŋa labaak. \v 3 Kaŋ hidi me dahidahiŋiŋ momooŋ kudikudinit adi’walaŋkade dauhik diweeŋ indiŋ nineeŋ. “Du buŋa pop foloŋ iŋoŋ it.” Unduŋ niŋa fiyewakaŋ aditok indiŋ nineeŋ. “Du guŋandiŋ yaleŋ” be “Fooŋ bahiŋ foloŋ uŋgoŋ it.” \v 4 Biyagoŋ kuyoŋ, hidi lekiŋgoŋhik foloŋ metam tinahukuthik doktiŋa yehidaneiŋ uyadi welehik maaneŋ nadinadi hogoli hinek kamehebiune hatak doktiŋa nemek u tubufikiiŋ. \p \v 5 Notneye momohi, mede i yobe nadineŋ. Bepaŋdi metam dedihi yehidaneeŋ yabukahileguk? Biyagoŋ hinek, kwetfoloŋ fiyewakahi hatiiŋ adi yadi nadisukilitihik duhuduhunit doktiŋa Bepaŋ’walaŋ hatihati kobuli kahiledok yehidaneguk. Eŋ uyadi nediyeŋ welehikdi kahile hinek tiiŋ aditok gigit kameyemguk. \v 6 Kaŋ hidi yadi metam hambeep dauhik kahakaha yabune meka tiiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, nediyeŋ hehitiŋafooŋ kiyap’walaŋ hanagila wiiŋ? Uyadi bomboŋhinitdi tihamiiŋ. \v 7 Unduŋ tihamuŋa Bepaŋ negut hatidok nadiŋa Kilisto wou foloŋ hehitomboyoukuk u yopekit tiiŋ. \p \v 8 Datok nadilaŋ undugoŋ nokedok nadiluwaaŋ. Bepaŋ’walaŋ Yodoko Mede daŋiniŋ unduŋ youliŋit hatak. Mede u biyagoŋ takaliŋa tubune utumbawaak. \v 9 Eŋ metam fukufukuŋgoŋ tiyemineeŋ adi yom tubumintaune Yodoko Mededi metam mede wobu tiiŋ wondiniŋ mebi miŋgoŋ tubumintawaak. \v 10 Nebek niŋ adi Yodoko Mede noli kedem yehiulihiwaak iŋgoŋ kubugoŋ niŋ ulatifowaak adi yadi Yodoko Mede hogohogok ula moŋgofolak tibaak. \v 11 Maŋgande, yohomalam hidi kikabi tiŋa kefifile mu tidemeek yoguk adigoŋ du me mu ulukumumbaaŋ yoguk. Unduŋ doktiŋa du tamge bikabuŋa kefifile mu tibaaŋ iŋgoŋ me niŋ binek ulukumumbaaŋ woŋ adi du mede wobu tibaaŋ. \s1 Yom bibiŋdok mede \p \v 12-13 Me niŋdi welekulema foloŋ yom bibiŋ mu tiŋa hatibaak adi yadi hatigene kibibo welekulema mu timindok. Yomŋiŋ uŋgoŋ bimimbu halaak. Unduŋ doktiŋa Jesu’walaŋ Mede Momooŋdi Yodoko Mede komi diniŋ folofolok gineniŋ nihifiyakulaak wondok nadinadiŋila mede yoyohik be titiŋhik didimeniŋgoŋ tiŋa hatiyaneeŋ. Welekulemanit hatibaak adi yadi mebi yodapmaŋ nai foloŋ munta mu tibaak. \s1 Nadisukiliti folooŋnit u dediŋ? \p \v 14 Unduŋ doktiŋa notneye, me niŋdi nadisukilitinit hatilat yobaak iŋgoŋ titiŋ kedem mu tibaak, me undiniŋ adi nadisukilitiŋiŋdi kedem mu tubulodawaak. Nadisukiliti undiniŋdi dediŋ tiŋa kadakaaŋ liwe tibe tulune tubulodawaak? \v 15 I nadineŋ. Me be tam nohik niŋ adi haule be dahidahi eŋ nanaŋe be nemek undihidok baniŋ tulune \v 16 hidi’walaaniŋ niŋdi me be tam u indiŋ nimbek, “Du kedem wooŋ hatiluwaaŋ, tiŋa sububa tibaaneŋ ala folooge mutdi mukokome tuluwaaŋ eŋ nanaŋe natoki tuluwaaŋ.” Nebek niŋ adi mede unduŋ hogok yoŋa siloŋ mu tibaak kaŋ mede wondi noliŋiŋ u dediŋ tiŋa tubulodawaak? \v 17 Unduŋ doktiŋa nadisukiliti hogok tiŋa titiŋ momooŋ mu tibaak adi’walaŋ nadisukiliti u adi kumiiŋ yodok. \p \v 18 Iŋgoŋ me niŋdi indiŋ binek yobek. “Me noliyeŋ nadisukiliti tiiŋ, kaŋ me noliyeŋ titiŋ momooŋ tiiŋ.” Nu mede wendok adi indiŋ tubu-udanewit. Du nadisukiliti tilaŋ iŋgoŋ titiŋ momooŋ mu binek tilaŋ kaŋ nu nadisukilitige diniŋ folooŋ u detiŋa kadakalewit? Iŋgoŋ nu adi nadisukilitine diniŋ folooŋ u titiŋ momooŋ tibene wendi kedem ganindakalewek. \p \v 19 Du Bepaŋ kubugoŋ hatilak u agaŋ nadikwambundalaŋ. U kedem hinek tilaŋ. Iŋgoŋ oŋ, mede u yabap hekidi maaŋ nadikwambundaaŋ hehele tiiŋ. \v 20 Me walage hambeep, du! Nadisukiliti kedem tiŋa titiŋ momooŋ mu tilaŋ doktiŋa nadisukilitige u folooŋnit mokit tilak. \s1 Titiŋ momooŋdi nadisukiliti ulihilak \p \v 21 Unduŋ tilaŋ ale mebi i nadi! Dadanik Abalaham adi mihiŋiŋ Aisak Bepaŋdok muni hemiŋ tibene alta foloŋ kameguk, nai uŋaniŋ Bepaŋdi nadimimbune yomŋiŋ dapmaguk. Uyadi Bepaŋ’walaŋ mede nadiŋa titiŋ kedem tuguk doktiŋa unduŋ tuguk. \v 22 Unduŋ doktiŋa agaŋ be kalaŋ. Abalaham’walaŋ nadisukiliti u titiŋŋiŋ momooŋ dut noŋgoŋ kwanainegumuk. Unduŋ doktiŋa titiŋ momooŋdi nadisukilitiŋiŋ u miŋgilaŋgoŋ tubudakaleguk. \v 23 Biyagoŋ kuyoŋ, unduŋ degoŋ tiŋa Abalahamdok Youkudip Mede indiŋ hatak u folooŋnit tuguk. “Abalaham adi Bepaŋ nadisukilitiune aditok nadimimbune me didimeniŋ tuguk.” Unduŋ doktiŋa Bepaŋdi me notne niŋguk. \v 24 Agaŋ be kaiŋ? Bepaŋ adi me niŋ nadisukilitiŋiŋdok hogok tiŋa nadimimbune me didimeniŋ mu tilak. Folooŋ hinek adi nadisukiliti tiŋa titiŋ maaŋ momooŋ tubune wondoktiŋa nadimimbune yomŋiŋ dapmalak. \p \v 25 Eŋ tali tam Lehap\f + \fr 2:25 \ft Josuwa Fiye 2 eŋ Fiye 6 Yowo 22 wooŋ 25, uŋgoŋ kunali nadidok.\f* adi maaŋ undugoŋ nadisukilitiŋiŋ diniŋ folooŋ titiŋ momooŋ tubune Bepaŋdi aditok nadiune yomŋiŋ dapmaguk. Adi yadi meyat Kanahan kwet kanadi tidene ugumukdi adi’walaŋ busuwagumuk kaŋ menot tiyemiŋa talik niŋ gineŋ yapmeune momoŋ ugumuk. \v 26 Wondok indiŋ hatak. Foloonik gineŋ munabut mu halune adi kumiiŋ. Undugoŋ me niŋ nadisukilitinitdi titiŋ momooŋ mu tilak adi’walaŋ nadisukiliti adi kumiiŋ. \c 3 \s1 Mebelemnik kadoko tiyaneem \p \v 1 Notneye, hidi feedi metam yenindidime kwanai titiŋdok gigine mu tiyaneeŋ. Nadiiŋ be? Kougoŋ hatigene Wapumdi mede yodapmaŋ tibaakneŋ metam yenindidime kwanai tiyam indi’walaŋ mede didimeniŋgoŋ hinek kanadiŋa yomnikdok kibikoŋ mede malabumuŋgoŋ ninimbaak. \v 2 Indi wanaŋ hogohogok nemek fai tiŋa tubufit kisaŋ tiyam. Me niŋ adi mede niŋ yolak foloŋ kadakaniŋ mu tilak adi yadi me didimeniŋ niniŋdok. Me undiniŋdi kayoŋ kohoŋ be folooŋ hogohogok kedem kadokolak. \v 3 Kale wosi heki adi mede tiloloŋ tinimdok masiŋgiliŋgilim mahik gineŋ boiyemam. Unduŋ tiŋa wendigoŋ kale wapuhi u yehitubu-udaneudane tiyam. \p \v 4 Eŋ muwage imeŋgwaŋ foloŋ yawiiŋ hekidok maaŋ nadiyam. Adi yadi wapuhi hinek tiŋa adi yadi sububa wapum fedila siloneune wiiŋ. Iŋgoŋ oŋ, muwage kadoko hekidi kuyaŋ kuyaniŋ-kabe muwage yehitubu-didimedok tutumbaiŋ wendi nehi diŋandiŋ une nadiiŋneŋ uŋgoŋ didimeniŋgoŋ tubudidimeeŋ yawiiŋ. \v 5 Undugoŋ hinek me mebelem adi maaŋ nemek kuyaniŋ-kabe iŋgoŋ sigitiŋalo kisaŋ tilak. \s1 Mebelemnikdi fana tiyam \p Kudup finiŋ adi nemek kuyaniŋ-kabe iŋgoŋ oŋ, kudup-kabe undiniŋdi palagi kakaŋ heune dadapmalak. \v 6 Wendiniŋ mebi indiŋ hatak. Mebelemnik adi kudup dabugoŋ dalak. Biyagoŋ kuyoŋ, wendigoŋ foloonik dikidiki noli yalakapmedapmaaŋ kadakaniŋ fuliŋgoŋ tiŋa metam titiŋnik be hatihatinik kudup heune dadapmalak. Eŋ ne yadi ham gineniŋ kudupdi daŋeŋa dadapmalak. \v 7 Kale mebimebi, giineŋhi eŋ imenehi, eŋ bagi eŋ miŋgembet heki, nemek undihi adi metamdi kedem yanagila yehitubu-gatayam. \v 8 Iŋgoŋ oŋ, metam diniŋ mebelem adi me nediyeŋ fafaŋeŋ tubugatawaak? Adi yadi lakatanit mokit yakaleyakale tiŋila yom tilak. Woŋ adi miŋgembet muhabo diniŋ maŋiŋ ime upmuŋnit undiniŋ. \p \v 9 Fukuniŋ indiŋ hatak. Mebelemnikdi Wapum Betnik niutumbayam, eŋ mebelemnik wondigoŋ metam Bepaŋ ne’walaŋ folonamandap medehaki yeniŋa yehitubu-kadakayam. \v 10 Manik kubugoŋ gineŋ youtumba eŋ medehaki labamuk. Notneye, wondiniŋ mebi dediŋ aŋ? \v 11 Ime dawi kubugoŋ gineniŋ ime buukaaŋ eŋ momooŋ wanaŋ kedem be labuŋa wodiwek? \v 12 Eŋ notneye, bim foloŋ kalip kedem be mintawek? Be gip foloŋ bim kedem be mintawek? U tuwot moŋ. Tiŋa undugoŋ, luhineŋ feleŋ ime u nanaŋdok tuwot moŋ. \s1 Nadinadisu-fuliŋgoŋ diniŋ folooŋ tubumintadok \p \v 13 Hidi’walahi metam dedigoŋdi nadinadi fuliŋnit eŋ nemek u be u nadidakaleeŋ tiiŋdi hatiiŋ? Adi yadi nehitok nadiune foune titiŋ kedem u tiŋa nadinadi fuliŋgoŋhik diniŋ mebi miŋgoŋ tubumintayaneeŋ. \v 14 Eŋ welehik gineŋ metam noli’walaŋ nemek yabusiloda tikabeleeŋ kwihitaaŋ tosiwe tiŋa sigitiŋalo titiŋ uŋgoŋ hayemulune mede folooŋ nadiyam yobune wendi biyagoŋ mu tilak. \v 15 Titiŋ undihi woŋ adi kunumnehi mu yodok. Moŋ. Titiŋ undihi adi kwetfoloŋniŋ be me niŋ’walaŋ be Sadaŋ’walaaniŋ yodok. \v 16 Nemek yabusiloda be sigitiŋalo titiŋ u halune wendok foloŋ tituwali kadakaniŋ noli, danedane be malabumuŋ noli noli fee mintaune kawetiŋaŋ. \p \v 17 Metam nediyeŋ Bepaŋ’walaniŋ nadisu-fuliŋgoŋ moŋgokiiŋ adi yadi titiŋ indiŋ tiiŋ. Timeŋ hinek adi welenik walaniŋ, agaŋ kulema, agaŋ nadikulema, agaŋ mede tiloloŋ, agaŋ kulemaŋgoŋ hatihati, eŋ Wapum’walaŋ kayoŋbop hatihati diniŋ titiŋ momohi noli. Eŋ noli fukufukuŋgoŋ mu titiŋdok, eŋ mede agaŋ biyagoŋ hogok yoŋa hatidok. \v 18 Metam kulema hahatdok gigine kwanai tiiŋ adi yadi kulema foloŋ youli momooŋ diniyeti tubune folooŋ hatihati didimeniŋ mintayemilak. \c 4 \s1 Datok nadiune fofoŋnit tuluwaak \p \v 1 Hidi’walaŋ lekiŋgoŋhik gineŋ mik-kwadi eŋ tosiwe u maŋgoŋde mintalak? Biyagoŋ kuyoŋ, hidi yadi nemek titiŋdok be moŋgotdok nadigalika tifit tiiŋ doktiŋa welehik gineŋ mik mintalak. \v 2 Hidi nemek hide’walaŋ moŋ u welehikdi yabukahileiŋ iŋgoŋ dediŋ tiŋa moŋgotneŋ, mooŋ doktiŋa molohiye widihikumiiŋ. Hidi metam noli’walaŋ nemenemek doktiŋa kikakwihita eŋ tosiwene-fit tiiŋ iŋgoŋ nemek u hidi moŋgotna hinaŋ mu tiiŋ. Woŋ adi hide Bepaŋ mu ninadiiŋ doktiŋa unduŋ tiiŋ. \v 3 Niŋ adi indiŋ: ninadi kwanai tiiŋ iŋgoŋ oŋ, folooŋ mu beiŋ. Uyadi welehik gineŋ nadisu hogohi halune nadigalikahik hogok tubulodane nadiŋa ninadiiŋ doktiŋa folooŋ mu beiŋ. \p \v 4 Ai, mede yofolok dobuwiyakiiŋ heki hidi! Hidi kudi u tiiŋ adi tam yohoinitdi yohoi bikabuŋa wooŋ me noli dut kefifile tilak unduŋ dabugoŋ tiiŋ. Abe nadiiŋ? Me niŋ adi kwetfoloŋ diniŋ nemek wondok nadigalika kisaŋ tibaak adi yadi Bepaŋ mik timimbaak. Unduŋ doktiŋa nebek niŋ adi kwetfoloŋ diniŋ nemenemek kedem be kadakaniŋ kaka moŋgola hatibaak adi yadi Bepaŋ mik timimbaak. \v 5 Kaŋ Bepaŋ’walaŋ Youkudip Mede gineŋ mede indiŋ hatak u hidi nadiune folooŋnit mokit be tilak? “Welenik gineŋ munabuli kameguk uyadi Bepaŋ netok gigit hogok hatidok gigine hinek tilak.” \v 6 Tiŋa undugoŋ siloŋ tobogoŋ kisaŋ tinimilak. Unduŋ doktiŋa Bepaŋ’walaŋ pepa mebinit gineŋ mede indiŋ hatak. \q1 “Bepaŋ adi metam nehitok nadiune loloŋnit tilak, \q1 adi’walaŋ kasop diliteleyemilak. \q1 Eŋ nehitok nadiune fofoŋnit tilak, \q1 adi siloŋ tobogoŋ tiyemilak.” \p \v 7 Unduŋ doktiŋa hidi Bepaŋ gikiŋgoŋ timiŋa medeŋiŋ nadiyaneeŋ. Unduŋ tiŋa Sadaŋ moŋ niheune bihabuŋa momoŋ uluwaak. \v 8 Hidi Bepaŋ’walaŋkade wooŋ galiune adibo hidi habukahileluwaak. Kadakaniŋ titiŋ eŋ welelufom tihatiiŋ, hidi welehik youtela tubuwalandayaneeŋ. \v 9 Hidi hide’niŋ mebihik nadiŋa kobulabulaye tineeŋ. Yogegeham tiiŋdi wabiŋa bulaniŋgoŋ tineeŋ. Eŋ nadifohikdi dapmaune makat kobulabulaye mintawaak. \v 10 Wapum’walaŋ hebeŋ foloŋ fofoŋnit hatibune adi hehitubu-pilalaak. \s1 Kinintubukadaka mu titiŋdok \p \v 11 Notneye, hidi kinintubukadaka mu tiyaneeŋ. Me niŋ adi noliŋiŋ niŋ niŋkadaka tiŋa nadimimbune tuwot mu tilak adi yadi Yodoko Mede niŋkadakaaŋ nadiune foune uyakut tilak. Nebek niŋdi Yodoko Mede uyakutak adi mede tiloloŋ mu tilak. Adi tobo mede uut tiŋa Yodoko Mede u hogoli yolak. \v 12 Bepaŋ, Yodoko Mede nimiŋa kadokolak, negoŋ metam yehitubu-lodaaŋ yanagitak eŋ yehitubu-kadakalak. Kaŋ du yadi nediyeŋdi ganindapmaguk doktiŋa me noke kibikoŋ mimiŋdok yodapmaweŋ? \s1 Wapumdi nadinimbune tuwot tubune nemek tiyaneem \p \v 13 Agaŋ ale, noli ibo nadineŋ. Hidi indiŋ yohatiiŋ. Kamiŋ be haloŋ yokwet uŋoŋ be uŋoŋ wooŋ muneeŋ bomboŋ kwanai tiŋa muneeŋ bomboŋ fee tubumintaaŋ hatiyanene gulet niŋ dapmaune udaneeŋ buneem. \v 14 Hidige! hidi haloŋ nemek unduŋ be unduŋ mintawek u maaŋbe nadiiŋ? Be hidi’walaŋ hatihati u dediniŋgoŋ? Uyadi mundidi labulabuŋila uŋaniŋgoŋ liwelak undiniŋ. \v 15 Unduŋ doktiŋa hidi yadi indiŋ yobune tuwot tibek. Wapumdi nadinimbune tuwot tubune kaipmuŋ hatiŋila unduŋ be unduŋ tineem. \v 16 Iŋgoŋ oŋ, hidi yadi sigitiŋalo mede fee yoŋa hidetok nadiune loloŋnit tilak. Sigitiŋalo mede uyadi kadakaniŋ. \v 17 Me niŋ adi nemek kedem titiŋdok nadinadi u momooŋ hanadigene nemek nadisulak u mu tilak uyadi yom-ku tilak oŋ. \c 5 \s1 Metam muneeŋ bomboŋhik nehitok yabukahile tiiŋ aditok mede \p \v 1 Nadiiŋ be! Metam bomboŋ duhuduhuhinit, hidi kougoŋ nemek figitaŋ mintahambaak wondoktiŋa makat kobulabulaye indidegoŋ tiyaneeŋ. \v 2 Bomboŋhik u kadakadapmaguk. Dahidahihik fee mumuyeŋ u kaleŋgiŋgiŋdi nadapmagiŋ. \v 3 Eŋ muneeŋ bomboŋhik dahindahiŋ tuguk, kaŋ dahindahiŋ wendi hide’walaŋ mebihik miŋgoŋ yobihilune foloohik kudupdi dadapmawaak. Uyadi nai wapum dapmaŋdok nai dulalune muneeŋ bomboŋ hogok tiyout tifit tigiŋ. \p \v 4 Nadiiŋ be? Pandiŋ hide’walaŋ kwanaihik gineŋ moŋgotnaŋ bopnehamgiŋ kaŋ kwanaihik diniŋ tuwaŋiŋ mu yemiŋa kibida tigiŋ, wondiniŋ yomdi kudige wele tiŋa Bepaŋ’walaŋ loguk. Tiŋa kwanai-metam’walaŋ kobulabulayedi kunumneniŋ Saŋiniŋ Molom adi’walaŋ magi gineŋ foguk. \v 5 Hidi kwetfoloŋ duhuduhunit hatiŋila kale nanaŋe kobaŋ kobaŋ hinaŋ kisaŋ bedigiŋ. Unduŋ tiŋa nadifo tiŋa mu naditubaŋ hatilune fidihikumundok nai dulaguk. \v 6 Hidi metam didimehi medehik yodapmaaŋ widihikumuŋgiŋ. Kaŋ adibo fafaŋeŋ sigihik yalimiŋa hidut mindobu mu tigiŋ. \s1 Folofigita nai gineŋ fafaŋe tiŋa yayatdok \p \v 7 Notneye, hidi Wapum busuwadok woomiŋa gweheye mu tineeŋ. Indiŋ nadineŋ: Kwanai molom niŋdi diniyeti tubudapmaaŋ folooŋ momooŋ mintadok woomulak. Unduŋ tiŋa gwi mele tuwolit tubune wapumgoŋ eŋ momooŋgoŋ mintadok hati nadilak. \v 8 Undugoŋ hinek Wapum’walaŋ nai agaŋ dula hinek tilak doktiŋa hidi undugoŋ gwehegweheye mu tiŋa welehikdi nadifafaŋe tiŋa woomhatiyaneeŋ. \p \v 9 Notneye, hidi yolakata mu tiyaneeŋ. Nadiiŋ be? Me mede yodapmaŋ tilak adi agaŋ talik yemeŋ yatak. Adi kuyeŋ hidi’walaŋ mebihik miŋgoŋ yobihilaakneŋ ale hidi kikakwihita be kiyomunumunuŋe mu tiyaneeŋ. \p \v 10 Notneye, i nadineŋ. Polofet heki Wapum’walaŋ mede tiloloŋ tiŋa adi’walaŋ mede yogiŋ, adi yadi folofigita eŋ bulaniŋgoŋ helemahelemaŋ nadiŋa gweheye mu tigiŋ. Indi maaŋ adi tigiŋ undugoŋ tiyaneem. \v 11 Nadiiŋ be? Folofigita nadiŋila fafaŋe tiŋa hatigiŋ aditok adi indiŋ nadiyam: Bepaŋdi yehikahaŋneeŋ yehitubu-lodaguk. Jopdi fafaŋeguk u agaŋ nadiyam, eŋ mindaŋkade Wapumdi nemenemek kotigoŋ kisaŋ tomboyoula miŋguk u maaŋ agaŋ nadiyam. Biyagoŋ hinek, Wapum adi welekulema eŋ siloŋŋiŋ wapum halimilak. \s1 Mede yofafaŋe diniŋ mede \p \v 12 Notneye, mede folooŋ niŋ iŋak. Hidi kunum foloŋ yotebitebi tiŋa yofafaŋe be kwetfoloŋ yotebitebi tiŋa yofafaŋe be nemek niŋ foloŋ yotebitebi tiŋa yofafaŋe uyadi mu tiyaneeŋ. Hidi yadi medehik biyagoŋ uyadi biyagoŋ hinek yoyaneeŋ, eŋ moŋ kaŋ u maaŋ, moŋ yoyaneeŋ. Kohodidim wahiŋkade tiŋa yoyaugene yomnit tineeneŋ ala nadinadiŋila yoyaneeŋ. \s1 Yagit folofigita gineŋ hali indiŋ titiŋdok \p \v 13 Indiŋ titiŋdok, hidi’walaaniŋ niŋ adi folofigita be bulaniŋgoŋ nadiŋa hatibaak adi yadi Bepaŋ ninadiluwaak. Eŋ nediyeŋ welemomooŋ nadiŋa hatibaak adi yadi nadifo tiŋa youtumba kap toluwaak. \v 14 Hidi’walaaniŋ niŋ adi yagit tiŋa hali kayoŋbop diniŋ talitimeŋ medenai kameyembune buŋa adut hali ninadi tiyaneeŋ. Tiŋa Wapum’walaŋ wou yoŋa haguwo ime\f + \fr 5:14 \ft Haguwo ime u bem wou olif wondiniŋ kilikidi tutumbayagiŋ. Uyadi kukiŋ oel dabugoŋ.\f* folooŋ foloŋ hafiyemiyaneeŋ. \v 15 Unduŋ tiŋa nadisukilitinit ninadiune Bepaŋdi me yagitnit u tubukedebawaak. Eŋ yom nenobu halimimbaak u maaŋ tumolokulimimbaak. \v 16 Unduŋ doktiŋa hidi kedeba titiŋdok nadiŋa yom yofiyat tiŋa ninadidi kikasop tiŋa tiyaneeŋ. Me didimeniŋ niŋdi ninadi tubune saŋiniŋnit eŋ folooŋnit tibaak. \v 17 Ilaija adi me iŋgoŋ, inde nabugoŋ. Ala adi gwi mu uutdok gigine tiŋa ninadiune gwi kwetfoloŋ mu ulaŋa halune gulet lufomkulitniŋ eŋ gulet niŋ diniŋ faki fukuniŋ dapmaguk. \v 18 Kaŋ mindaŋkade kotigoŋ ninadiune kunum gineniŋ gwi maune kwetfoloŋ nemenemek youli kotigoŋ fee kadoŋa labugiŋ. \s1 Hatihatihik fiit tubune kotigoŋ yanagitdok \p \v 19 Notneye, hidi’walaaniŋ niŋdi mede folooŋ diniŋ talik didimeniŋ u wabiŋa tubufit talik gineŋ uune noliŋiŋ niŋdi talik didimeniŋ nindidimeeŋ Bepaŋ’walaŋkade kotigoŋ nagila baak, \v 20 adi yadi mede indiŋ hatak u momooŋgoŋ nadiwaak. Nebek niŋdi me tubufit talik keleeŋ kadakaniŋ tilak u nintubudidimeeŋ talik didimeniŋ gineŋ nagilaak, adi yadi me u munabuliŋiŋ tubulodaune kumuŋ fafaŋeniŋ mu tibaak. Bepaŋ adi talik unduŋ foloŋ yom mohomohok tumolokutak. \p