\id GEN - Numanggang NT (with Gen, Ex, Ps) [nop] -Papua New Guinea 2005 (DBL 2017) \h Tububihit \toc1 Tububihit mede Mosesdi youkuk \toc2 Tububihit \toc3 Tub \mt1 Tububihit mede Mosesdi youkuk \c 1 \s1 Bepaŋdi Kwet Kunum yehitubumintaguk. \p \v 1 Mebineŋ tububihila Bepaŋdi kunum eŋ kwet yehitubumintaguk. \v 2 Kwet adi giyoŋgiyoŋeeŋ eŋ hamap hakuk. Kaŋ mambip wapumdi ime wapum fuliŋgoŋ hinek mambipnit u kufulaŋa hakuk. Kaŋ Wapum’walaŋ Munabulidi ime foloniŋgoŋ wole-kumuŋkumuŋeeŋ hatiguk. \v 3 Kaŋ Bepaŋdi indiŋ yoguk, “Hautawek!” yobune hautaguk. \v 4 Kaŋ Bepaŋ adi hauta kaune utumbaune hauta eŋ mambip yehidaneguk. \v 5 Tiŋa hautadok wou hadapmo yoguk eŋ mambipdok wou bufa yoguk. Unduŋ tulune kwet bufaaŋ heleune melenai 1 tuguk. \p \v 6 Kaŋ Bepaŋ adi indiŋ yoguk, “Ime lekiŋgoŋ ginaŋ kamehep fafaŋeniŋ niŋ mintaaŋ wendigoŋ ime danewek.” \v 7 Unduŋ yobune ime lekiŋgoŋ kamehep wapum mintaaŋ ime daneune fukuniŋ wohiŋkade loguk eŋ fukuniŋ komaŋkade hakuk, kaŋ lekiŋgoŋ hamap mintaguk. \v 8 Kaŋ Bepaŋdi wou hamap wapum yoguk. Unduŋ tulune kwet bufaaŋ heleune melenai 2 tuguk. \p \v 9 Kaŋ Bepaŋdi indiŋ yoguk, “Kunum falipmeŋ ime dambek niŋkadegoŋ wooŋ bopneune kwet silidawek.” Yobune undugoŋ mintaguk. \v 10 Kaŋ Bepaŋdi siliŋ wondok wou kwet yoguk, eŋ imeŋgwaŋ wapum wondok wou luhi yoguk. Unduŋ tiŋa kaune utumba tuguk. \v 11 Kaŋ Bepaŋdi yoguk “Kwet foloŋ nemenemek duhuŋa labiiŋ u kadoŋa labuneŋ, nanaŋe, yuwoiyuwoi, wowoŋgimiŋ youlihinit hogohogok, eŋ bem heki, kilikihik namandap molomolom kadoŋa labuneŋ.” Yobune undugoŋ hinek mintaguk. \v 12 Kwetdi yehininiŋineune nanaŋe, yuwoiyuwoi, wowoŋgimiŋ mebimebi eŋ bem mebimebi youli hinit hogohogok labugiŋ, folonamandap molomolom labugiŋ. Kaŋ Bepaŋdi kaune utumbaguk. \v 13 Kaŋ kwet bufaaŋ heleune melenai 3 tuguk. \p \v 14-15 Kaŋ Bepaŋdi indiŋ yoguk, “Kunum ginaŋ hauta mintaneŋ. Tiŋa adikuyeŋgoŋ hadapmo eŋ bufa yehidaneyaneeŋ. Tiŋa yeyaneeŋ e gwi mele eŋ duhuduhu nai eŋ gulet nai diniŋ fek tiŋa kunumneniŋ hauta tiŋa hautayaneeŋ.” Yobune undugoŋ mintagiŋ. \v 16 Bepaŋdi unduŋ tiŋa kudup hauta wapumnit lufom yehitubumintaguk, hauta wapumgoŋdi hadapmo timeŋ tiŋa kadokooŋ hatidok, eŋ hauta wapum niŋ gwehegweheyeŋgoŋdi bufa kadokooŋ hatidok yapmeguk. Tiŋa yeguk e hinantilamek maaŋ yehitubumintaguk. \v 17 Adi kwet tubuhautadok \v 18 eŋ bufa dut hadapmo yabudokooŋ bufa eŋ hadapmo yehidanedok kunum foloŋ yapmeguk. Unduŋ tiŋa Bepaŋdi kaune utumbaguk. \v 19 Unduŋ tulune kwet bufaaŋ heleune melenai 4 tuguk. \p \v 20 Tubune Bepaŋdi indiŋ yoguk, “Ime maaneŋ ime diniŋ kale mebimebi mintaaŋ imeŋgwaŋ tokiune waliwali wapum mintawek. Eŋ bagi heki adi hamap foloŋ wole yawaneeŋ.” Yobune mintaguk. \v 21 Bepaŋdi luhi kale kakahi gili eŋ nemek hatihati hinit mebimebi ime maaneŋ waliwali hinit hakiiŋ eŋ bagi papalihinit mebimebi, yehitubumintaaŋ yabuune utumbaguk. \v 22 Kaŋ Bepaŋdi indiŋ yoŋa yehikahaŋneguk, “Hidi youlinit tiŋa kisaŋ ulihakaaŋ imeŋgwaŋ wapum tokidapmaneeŋ eŋ bagi heki adi kwet foloŋ ulihakaneeŋ.” \v 23 Unduŋ yolune kwet bufaaŋ heleune melenai 5 tuguk. \v 24 Dapmaune Bepaŋdi indiŋ yoguk, “Kwetdi nemek mebimebi namandap molomolom yehitubumintawek, kale mimihi, eŋ miŋgembet, kaleŋgiŋgiŋ eŋ kale moihi mebimebi.” Yobune undugoŋ mintagiŋ. \v 25 Bepaŋ adi kale mimihi mebimebi eŋ kale moihi mebimebi tiŋa miŋgembet eŋ kaleŋgiŋgiŋ mebimebi unduŋku tubumintadapmaaŋ kaune utumbaguk. \s1 Bepaŋdi me eŋ tam yehitubumintaguk. \p \v 26 Kaŋ Bepaŋ adi indiŋ yoguk, “Agaŋ! Indi meeniŋ indi inde indihigoŋ yehitubumintanim! Kaŋ adi luhi kale, hamap foloŋ bagi hatiiŋ eŋ kale mimihi eŋ kale moihi hogohogok tiŋa miŋgembet, kaleŋgiŋgiŋ heki kwet foloŋ kayohik kohohikdi yaliŋa uŋambuŋat tiiŋ wapum eŋ molom tiŋa yabudokoneeŋ.” \v 27 Kaŋ biyagoŋ kuyoŋ, Bepaŋ adi meeniŋ ne undiniŋgoŋ tubumintaguk. Me eŋ tam yehitubumintaguk. \v 28 Tiŋa yehikahaŋneeŋ indiŋ yeniŋguk, “Wapmihi hiyenit tiŋa ulihakaaŋ kwet tokiŋa kadokoneeŋ. Tiŋa luhi kale eŋ hamap foloŋ bagi hatiiŋ eŋ kwet foloŋ kale hatiiŋ eŋ kaleŋgiŋgiŋ heki hogohogok wapum eŋ molom tiyemiŋa yabudokoneeŋ.” \p \v 29 Bepaŋdi unduŋ yoŋa indiŋ yeniŋguk, “Nu hiditok nanaŋe iŋak hamulat: yuwoiyuwoi, bem gimiŋ, kahak heki eŋ nemenemek youlinit labiiŋ. \f + \fr 1:29 \ft Nai uŋaniŋ kale mu nagiŋ. Nemenemek kwet foloŋ labagiŋ u hogok nayagiŋ.\f* \v 30 Eŋ kale kwet foloŋ hatiiŋ eŋ hamap ginaŋ bagi hatiiŋ eŋ miŋgembet, tiŋa kaleŋgiŋgiŋ heki munabut hinit yehitubumintaŋit adi’walaŋ nanaŋe adi yupaaŋ, kilihikit heki kamelat.” Kaŋ undugoŋ hinek mintaguk. \v 31 Kaŋ Bepaŋ adi nemek tubumintaguk i yabune momooŋ hinek tuguk. Kaŋ kwet kotigoŋ bufaaŋ heleune melenai 6 tuguk. \c 2 \s1 Bepaŋdi gulet ikuk \p \v 1 Unduŋ tiŋa yeguk e, kunum eŋ kwet yakaat adi bomboŋ mohok molomolom tuwolit tuwolit hinek tiulidokoyemdapmaaŋ yapmeguk. \v 2 Kaŋ melenai 7 uŋoŋ adi Bepaŋdi kwanaiŋiŋ tubudapmaaŋ kwanai hogohogok tuguk wondok nadiŋa hakweledok gulet ikuk. \v 3 Unduŋ tiŋa Bepaŋ ne nemenemek hogohogok tubumintaaŋ melenai 7 uŋoŋ hakule tuguk doktiŋa nai u uŋgoniŋ yoŋa kahaŋ tuguk. \v 4 Yoŋ adi kunum kwet tuwolit tuwolit hinek tiulidokoyemdapmaaŋ yapmeguk wondininŋ mede kahat. \s1 Me gut tam eŋ bem gimiŋ fiye yehitubumintaguk \p Wapum Bepaŋ adi kunum eŋ kwet yehitubumintagukneŋ \v 5 uŋoŋ bem be kilihikit mebimebi kwet foloŋ mu kadoŋa labugiŋ. Woŋ adi Wapum Bepaŋdi yobune gwi nemu ukuk eŋ kwanai diniyeti titindok meeniŋ nemu yehitubumintaŋit doktiŋa unduŋ mintaguk. \v 6 Nai uŋaniŋ adi kwet maaneŋniŋ mundi wapum hinek labuŋa looŋ udaneeŋ fooŋ kwet tubukwelemaguk. \v 7 Kaŋ Wapum Bepaŋ adi kwet moŋgola kahigaliŋa me niŋ momooŋ hinek tutumbaaŋ timei ginaŋneŋ hatihati diniŋ munabut fedidahimimbune me u munabut tiŋa kaikaaŋ pilakuk. \v 8 Kaŋ Wapum Bepaŋ adi mele labulabuneŋkade Edeŋ kwetneŋ bem giminiŋ fiye niŋ yetiŋa me tubumintaguk u uŋgoŋ nagi wooŋ kameguk. \v 9 Tiŋa Wapum Bepaŋ adi kwet nindapmaune kwet foloŋ bem mebimebi momohi kadoŋa labugiŋ. Tiŋa bem gimiŋ momohi hinek yabuŋa nadigalika tiŋa moŋgola nanandok undihi mintagiŋ. Bem gimiŋ fiye lekiŋgoŋ hinek adi hatihati fafaŋeniŋ diniŋ bem eŋ kedem be kadakaniŋ tubutakale diniŋ bemdi kadoŋa labuŋa yakumuk. \p \v 10 Ime wapum niŋ adi Edeŋ bem gimiŋ fiye ginaŋ labuŋa bem gimiŋ fiye tubukwelematauyeeŋ fooŋ wooŋ daneeŋ taŋeniŋ 4 mintagiŋ. \v 11 Taŋeniŋ niŋ diniŋ wou Pison. Wondi Hawila kwet kelemadidapmalak. Uŋoŋ gol muneeŋ hatak. \v 12 Kwet uŋoŋ gol muneeŋ hatak adi tuwaaŋiŋ loloŋnit. Eŋ uŋgoŋ bem niŋ gumamuŋiŋ munduŋ momooŋ moŋgokiŋ eŋ kawade fafaŋeniŋ niŋ wou oniks hatak.\f + \fr 2:12 \ft Kawade woŋ adi fama mebimebinit.\f* \v 13 Ime taŋeniŋ niŋ wou Gihon adi Kus kwet kelemadilak. \v 14 Eŋ taŋeniŋ niŋ adi wou Taigilis wondi Asilia kwet mele labulabuneŋkade fooŋ ulak. Eŋ taŋeniŋ niŋ adi Yufeletis. \p \v 15 Kaŋ Wapum Bepaŋ adi me nagila wooŋ Edeŋ bem gimiŋ fiye ginaŋ kwanai tiŋa kadokodok kameguk. \v 16 Kameŋ indiŋ yokwambundaaŋ niŋguk, “Bem gimiŋ fiye ginaŋ bem folooŋ hinit yaliwiiŋ adi’walaŋ folooŋ u kedem moŋgola naluwaaŋ. \v 17 Iŋgoŋ oŋ, bem niŋ kedem be kadakaniŋ mebi tubutakale diniŋ mindipmuŋ uyadi mu nawaaŋ hinek. Fiit nawaaŋ adi nai uŋaniŋgoŋ hinek-ku kumumbaaŋ oŋ.” \p \v 18 Tiŋa Wapum Bepaŋ adi niŋ indiŋ yoguk, “Me adi nehogok hatibune tuwot mu tilak. Ale, nu adi undiningoŋ tubulodaŋiŋ niŋ tubumintawit.” \v 19 Wapum Bepaŋ adi unduŋ yoŋa kale mimihi eŋ kale moihi eŋ bagi hogohogok kwetdi tutumbaaŋ medi wouhik dediŋ yenimbek u kanadi tibene me’walaŋkade yanagila uguk. Kaŋ medi wouhiye yobihila yobek uŋakoŋ hakwambundadok yoguk. \v 20 Unduŋ tubune me adi kale mimihi eŋ kale moihi eŋ bagi hogohogok adi wouhiye yededapmaguk. Iŋgoŋ ne undiniŋgoŋ tubulodaŋiŋ adi nemu tubumintaguk. \v 21 Unduŋ doktiŋa Wapum Bepaŋdi me tubugweheyeune domo kisaŋ dahakuk. Kaŋ gaga kitiliniŋ tamali kwelikoŋ foloŋ gomdi kameheguk. \v 22 Tiŋa Wapum Bepaŋ adi me diniŋ gaga tamakuk wondigoŋ tam niŋ tubumintaaŋ nagila me’walaŋ uguk. \v 23 Nagila uune medi kaŋ yoguk, “Yoŋ adi biyagoŋ hinek kitiline eŋ gomne! Adi adi me’walaniŋ moŋgokuk doktiŋa wou ‘tam’ ninindok.” \p \v 24 Unduŋ doktiŋa me adi miŋbeu biyabuŋa tamuŋiŋ’walaŋkade wooŋ kadiwaak. Unduŋ tiŋa adi sigihik be, bee welehik kiulune kubugoŋ tubune hatideemeek. \v 25 Memalam adi wanakaŋ hambiyek hatigumuk iŋgoŋ meeka mu tugumuk. \c 3 \s1 Fiye 3:1-24 Dadaniyatdi mede wobu tiŋa haaki kahilegumuk \p \v 1 Wapum Bepaŋ adi nemek hatihatihinit behepneŋ hatidok yehitubumintaguk ala miŋgembet adi me yalamut molo doktiŋa noli’walaŋ nadinadi yalakapmeŋ lohinakaguk. Ala miŋgembet adi tam indiŋ yoŋa ninadiguk. “Bepaŋdi bem gimiŋ fiye ginaŋ bem heki yakiiŋ adi’walaŋ folooŋ mu nanandok be haniŋguk?” \v 2 Kaŋ tamdibo miŋgembet indiŋ niŋguk, “Indi yadi bem gimiŋ fiye ginaŋ bem hogohogok yaliwiiŋ adi’walaŋ mindipmuŋ kedem nanandok ninindapmaŋit, \v 3 eŋ bem gimiŋ fiye lekiŋgoŋ bem niŋ yatak wondiniŋ mindipmuŋ adi naaŋ be honeeŋ kumundeemitneŋ yoŋa Bepaŋdi kamehep tinimguk.” \v 4 Kaŋ miŋgembetdi tam indiŋ niŋguk, “Mooŋ ale! Hidi mu kumundemek. \v 5 Bepaŋ adi agaŋ nadilak, hidi bem gimiŋ u naaŋ dauhik tombune ne undiniŋ tiŋa kedem be kadakaniŋ diniŋ mebi nadidakaledemek.” \v 6 Unduŋ yobune tam adi bem u kaŋ indiŋ nadisuguk, “bem gimiŋ u yadi momooŋ hinek nanandok tiŋa undigoŋ momooŋ hinek kalat, eŋ nadinadi tubumintadok tuwolit hinek” yoŋa nadiune utumbaguk. Unduŋ tige tige bem gimiŋ u tomŋa naguk. Naaŋele noli yohoidok mimbune adi maaŋ naguk. \v 7 Nalune dauhik tomguk. Tombune nehi hambiyek hatigumuk u kagumuk. Unduŋ tiŋa mooŋkaŋ bem hapmuŋ bateyehidi tebikufulaŋa hatigumuk. \p \v 8 Agaŋ mele womaaŋ kwelemalune Wapum Bepaŋ adi bem gimiŋ fiye ginaŋ hati yaulune gigilitŋiŋ nadigumuk. Nadiŋa me eŋ tamuŋiŋ adi Wapum Bepaŋdok munta tiŋa bem gimiŋ fiye ginaŋ bem ginaŋ ginaŋ hebihakumuk. \v 9 Unduŋ tulune Wapum Bepaŋdi me indiŋ kutniŋguk, “Du de?” \p \v 10 Kaŋ yoguk, “Du bem gimiŋ fiye ginaŋ yautobune nadiŋa hambiyek hatiŋat doktiŋa munta tiŋa hebihatat.” \p \v 11 Kaŋ adibo yoguk, “Hambiyek hatilaŋ u nediyeŋ ganiŋak? Du bem mindip mu nanandok ganiŋa yokwambudagut u nobu naweŋ?” \p \v 12 Kaŋ medi yoguk, “Tam nukut hatidok yoŋa namguŋ adi bem gimiŋ nambune naŋat.” \p \v 13 Kaŋ Wapum Bepaŋdi tam indiŋ niŋguk, “Du maŋgaŋde unduŋ tiŋaŋ?” \p Kaŋ tamdibo yoguk, “Miŋgembetdi nalamulune naŋat.” \p \v 14 Kaŋ Wapum Bepaŋdi miŋgembet indiŋ niŋguk, “Du unduŋ tiŋaŋ doktiŋa kale mimihi eŋ kale moihi adi’walaniŋ du kubugoŋ haaki tigamulat. Ale du kwet foloŋ hatibaaŋ tuwot kabakedi kwet umeumet tiŋa hatibaaŋ eŋ nanaŋege adi kwet kilabut naluwaaŋ. \v 15 Kaŋ du eŋ tam hidi’walaŋ lekiŋgoŋhik ginaŋ kwihita fafaŋeniŋ kamewit wondi miŋgembet du’walaŋ kobuligeye eŋ tam’walaŋ kobuliŋiye lekiŋgoŋhik ginaŋ hali lowaak. Ala hatigane tam’walaŋ kobulidi miŋgembet du’walaŋ mebige yalifilidawaak. Kaŋ dubo kayoŋ yehihiliŋiŋ sifilifiliyewaaŋ.” \p \v 16 Tamdok adi indiŋ niŋguk, “Mihi welenit hatilune folofigita tomboyoula gambaat. Eŋ wapmihi yanagikiiŋ nai ginaŋ adi folofigita kisaŋ nadige nadige yeheŋeluwaaŋ. Iŋgoŋ oŋ, yohoge adi walagedi kahile hinek tuluwaaŋ, kaŋ adibo du gabudoko tuluwaak.” \p \v 17 Adamdok adi indiŋ niŋguk, “Du tamge’walaŋ mede tilooŋ yeŋaŋ e bem gimiŋ mu nanandok hinek yokwambundagamgut u naŋaŋ, ala du’walaŋ yom doktiŋa kwet i haaki timilat. Ale du helemahelemaŋ folofigita kwanai tiŋa nanaŋege tubumintaluwaaŋ. \v 18 Dininoutge ginaŋ adi kilihikit moihi eŋ noli dendem hinitdi labaneeŋ. Kaŋ du yadi uŋaniŋ nanaŋege moŋgola hinaluwaaŋ. \v 19 Mimindi kisaŋ gomuŋa nanaŋege tubumintaaŋ nahatigane kwetdi gehitubumintaŋit ale kotigoŋ udaneeŋ kwet foloŋ fowaaŋ! Kwetdi gehitubumintagut doktiŋa kotigoŋ udaneŋ kwet yagilaaŋ.” \p \v 20 Kaŋ me adi tamuŋiŋ wou Ewa youkuk. Adigoŋ tububihila kwet foloŋ meeniŋ mintayam hogohogok indi’walaŋ meekinik tuguk. \v 21 Kaŋ Wapum Bepaŋ adi kale gitnemdi dahidahi tibineeŋ memalam tinahukuyembune hatigumuk. \p \v 22 Wapum Bepaŋ adi unduŋ tiŋa indiŋ yoguk. “Hidige! Me adi agaŋ inde indihigoŋ tiŋa kedem eŋ kadakaniŋ diniŋ mebi nadilak. Ale, tiyaugene kohoŋ kihiwale hatihati fafaŋeniŋ diniŋ bem gimiŋ tomuŋa naaŋ kwet foloŋ yagigi hatibaaneŋ.” \v 23 Wapum Bepaŋ adi unduŋ yoŋa me niŋkulune Edeŋ bem gimiŋ fiye bikabuŋa fooŋ uguk. Kwetdi tubumintaŋit adi ne dininout tibene fooŋ uguk. \v 24 Wapum Bepaŋdi memalam unduŋku tiŋa yehikeleune fougumuk. Kaŋ Edeŋ bem gimiŋ fiye diniŋ mele labulabuneŋkade Kelobim\f + \fr 3:24 \ft Kelobim adi Bepaŋ’walaŋ aŋelo bop niŋ’walaŋ wohik.\f* niŋ kambiyakuk, eŋ mik noŋ kudup mabemnit kameune wondi uŋat buŋat tiŋa hatihati fafaŋeniŋ bem diniŋ talik tehep tuguk. \c 4 \s1 Fiye 4:1-16 Kain gut Abe adi Bepaŋdok muni hegumuk \p \v 1 Adam adi tamŋiŋ Ewa dut hatibune mihiwele tiŋa Kain nagikuk. Nagila indiŋ yoguk, “Bepaŋdi nehitubulodaune mihi niŋ mintanamulak.” \v 2 Kaŋ mindaŋkade kwayaŋ Abe nagikuk. Kaŋ Abe adi bedinaditomŋa meme eŋ dompa yabudokoguk. Kain adi me dininout kwanai tiŋa hatiluguk. \v 3 Unduŋ tiŋa hatigane Kain adi fiye ginaŋniŋ nanaŋe heki moŋgola bopneeŋ Bepaŋ muni hemiŋguk. \v 4 Kaŋ Abe adi maaŋ dompa taamuhi kobuhidi mihiniŋ biyegiŋ uŋaniŋ niŋ ula dobuŋa galiki moŋgola Bepaŋdok muni heguk. Kaŋ Wapumdi Abe ne be, bee muniŋiŋdok nadiune utumbaguk. \v 5 Eŋ Kaindok adi ne be, bee muni hegukdok nadihaŋinda tuguk. Unduŋ tubune Kain adi kisaŋ kwihitaune namanda kadakaniŋgoŋ hinek diweguk. \p \v 6 Unduŋ tuguk kaŋ Wapumdi Kain indiŋ niŋguk, “Maŋgoŋde kwihitaaŋ namandake kadakaniŋgoŋ diwelaŋ? \v 7 Du kedem hatibune nadigambene utumbawaak. Kedem mu hatibaaŋ adi kadakaniŋdi talik fofoŋ ginaŋ hebiyale dutok-ku womgambaak. Kadakaniŋdi gabudokodok hinek-ku nadilak oŋ. Ale, du yadi kadakaniŋdok kamehep timimbaaŋ.” \p \v 8 Hatigane Kaindi kwayaŋ Abe indiŋ niŋguk, “Buune kade ude.” \p Yobune ugumuk wooŋ kade ginaŋ hatigumuk, hatigane Kaindi tububihila pilali kwayaŋ Abe ula ulukumuŋguk. \p \v 9 Kaŋ Wapumdi Kain indiŋ ninadiguk, “Kwayage Abe daŋgoŋ hatilak?” \p Adibo yoguk, “Nu mu nadilat. Kwayane nube kadokolat ale?” \p \v 10 Unduŋ yobune Wapumdi yoguk, “Du maŋgoŋ tiŋaŋ? Kwayage buune naŋgatŋiŋ kwet foloŋ kwatneŋak wendi kobulabulaye tinambune nadilat. \v 11 Unduŋ doktiŋa haaki du foloŋ kamelat. Kwetdi kotigoŋ du mu gehitubulodaluwaak. \v 12 Diniyeti kwanai tibaaŋ iŋgoŋ kwetdi duhuduhuŋiŋ diniŋ galiki kahile tibaak. Unduŋ tubune du momoŋ tiŋa kwet uŋaŋbo hatiŋ uŋaŋbo hatiŋ tiluwaaŋ.” \p \v 13 Unduŋ nimbune Kaindibo Wapum indiŋ niŋguk, “Kibikooŋ namulaŋ u nadiwene mulabumuŋ hinek tilak. \v 14 Du kamiŋ dininout kwet kameheŋa nehikelekutaŋ doktiŋa nu du bikabuŋa momooŋ wooŋ uŋaŋbo uŋaŋbo hebihatiluwaat. Kaŋ meeniŋ niŋdi nehitubumintaaŋ nulukumuneeŋ.” \p \v 15 Kaŋ Wapumdibo yoguk, “Unduŋ adi mooŋ, nediyeŋdi Kain ulukumumbaak adi’walaŋ kibikoŋ adi kunakunat 7\f + \fr 4:15 \ft Namba 7 adi Bepaŋ’walaŋ mede gineŋ mebinit youkiŋ. Kunakunat 7 adi wapum tiŋa saŋiniŋnit, eŋ nadiune nemek tuwot hinek eŋ didimeniŋ tuluguk. \xt Matiyu 18:21-22\ft .\f* wondok tuwolit kalakapmeeŋ wapumgoŋ mimindok.” Unduŋ yoŋa Kain sigiŋ foloŋ fek niŋ timiŋguk, nebek niŋdi kaŋ mu utneeŋ yoŋa unduŋ tuguk. \v 16 Kaŋ Kain adi Wapum hebeŋ foloŋ hatigukdi wabiŋa wooŋ kwet niŋ wou Nod u Edeŋ kwet mele labulabuneŋkade uŋaŋ hatiguk. \s1 Fiye 4:17-24 Kain’walaŋ yalakiŋiye \p \v 17 Kaŋ Kain adi taamuŋiŋ dut hatibune mihiwele tiŋa Enoko nagikuk. Ala Kain adi yokwet wapumniŋ yobune mintaguk kaŋ yokwet wondiniŋ wou mihiŋiŋ diniŋ wou Enoko youkuk. \v 18 Enoko’walaŋ mihi niŋ mintaguk wou Ilad. Kaŋ Ilad’walaŋ mihi niŋ mintaguk wou Mehuyael. Kaŋ Mehuyael diniŋ mihi niŋ mintaguk wou Metusael. Kaŋ Metusael diniŋ mihi niŋ mintaguk wou Lamek. \v 19 Lamek adi tam lufom yanagikuk, tam niŋ diniŋ wou Ada, eŋ niŋ diniŋ wou Sila. \v 20 Ada adi mihiwele tiŋa Yabali nagikuk. Yabali adi kale gitnemdi yot mamaŋ eŋ kale makau yabudoko kwanai wondiniŋ mebi tububihikuk. \p \v 21 Yabali kwayaŋ wou adi Yubali. Adi adi bai fedifedit, eŋ manaŋ kumbet fedifedit eŋ gita uut tububihikuk. \v 22 Kaŋ Siladibo mihiwele tiŋa mihi niŋ nagikuk wou Tubali-Kein adi kwanai bomboŋ bolons\f + \fr 4:22 \ft Bolons adi ain dabugoŋ iŋgoŋ kulakulayeeŋ.\f* eŋ ain hekidi tutumbaguk, unduŋ doktiŋa Tubali-Keindi bolons eŋ ain hekidi nemenemek tutumbadok mebi tububihikuk. Tubal-Kein wiwi diniŋ wouye Nama. \p \v 23 Hatigane nai niŋde Lamek adi tamuŋiyat yeniyehihamaneeŋ indiŋ yeniŋguk, “Ada eŋ Sila, hidi magihik kameeŋ medene nadideemek! Tamuneyat, nu’walaŋ kap walem nadidahi tidemek. \q1 “Biyagoŋ hinek, meeniŋdi nutubukadakaune ukut. \q1 “Eŋ mekuyadi nulune ulukumuŋgut.” \b \m \v 24 “Kain ulaak adi kibikoŋ kunakunat 7 moŋgolaak eŋ Lamek nu nulaak adi kibikoŋ kunakunat 77, wapumgoŋ hinek moŋgolaak.” \s1 Fiye 4:25-26 Adam’walaŋ mihi Set mintaguk. \p \v 25 Adam adi kotigoŋ tamuŋiŋgut hatibune mihiwele tiŋa mihi niŋ nagikuk. Kaŋ indiŋ nadiŋa wou Set youkuk. “Kaindi Abe ukuk doktiŋa aditok kayoŋkoŋ Bepaŋ’walaniŋ youli niŋ busuwanamulak.” \v 26 Kaŋ Set adi maaŋ undugoŋ mihi niŋ mintamimbune wou Enosi youkuk. Nai uŋaniŋgoŋ hinek metamdi tububihila Wapum gikiŋgoŋ timiŋa wou nintilooŋ niutumbagiŋ. \c 5 \s1 Fiye 5:1-32 Meeniŋ Adam’walaniŋ tububihila ulihakagiŋ diniŋ kahat. \p \v 1 Yoŋ adi Adam diniŋ yalakiŋiye ulihaka-talabugiŋ diniŋ youkudip. Bepaŋdi Adam tubumintaguk nai uŋaniŋ ne undiniŋgoŋ hinek tubumintaguk. \v 2 Adi adi maaniŋ eŋ taamuniŋ yehitubumintaaŋ meeniŋ yeniŋa kahaŋ tiyemguk. \v 3 Kaŋ Adam adi hatitalabulune guletŋiŋ 130 tulune mihiŋiŋ niŋ ne’walaŋ namandap agaŋ ne undiniŋgoŋ hinek mintaguk. Kaŋ wou Set youkuk. \v 4 Adam adi Set mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 800 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 5 Adam adi unduŋ tiŋa hatitalogane guletŋiŋ 930 dapmaune kumuŋguk. \p \v 6 Set adi guletŋiŋ 105 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Enos mintaguk. \v 7 Set adi Enos mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 807 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 8 Set adi unduŋ tiŋa hatitalogane guletŋiŋ 912 dapmaune kumuŋguk. \p \v 9 Enos adi guletŋiŋ 90 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Kenan mintaguk. \v 10 Enos adi Kenan mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 815 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 11 Enos adi unduŋ tiŋa hatitalogane guletŋiŋ 905 dapmaune kumuŋguk. \p \v 12 Kenan adi guletŋiŋ 70 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Mahalale mintaguk. \v 13 Kenan adi Mahalale mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 840 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 14 Kenan adi unduŋ tiŋa hatitalogane guletŋiŋ 910 dapmaune kumuŋguk. \p \v 15 Mahalale adi guletŋiŋ 65 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Yalet mintaguk. \v 16 Mahalale adi Yalet mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 830 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 17 Mahalale adi unduŋ tiŋa hatigane guletŋiŋ 895 dapmaune kumuŋguk. \p \v 18 Yalet adi guletŋiŋ 162 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Inok mintaguk. \v 19 Yalet adi Inok mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 800 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 20 Yalet adi unduŋ tiŋa hatigane guletŋiŋ 962 dapmaune kumuŋguk. \p \v 21 Inok adi guletŋiŋ 65 tulune adi’walaniŋ mihiŋiŋ Metusela mintaguk. \v 22 Inok adi Bepaŋdut kifolok hinek tiŋa hatigumuk. Inok adi Metusela mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 300 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 23 Inok adi unduŋ tiŋa hatilune guletŋiŋ 365 tuguk. \v 24 Adi Bepaŋdut kifolok hinek tiŋa hatigane liwe tuguk. Biyagoŋ kuyoŋ, adi Bepaŋ negoŋ nagikuk. \p \v 25 Metusela adi guletŋiŋ 187 tulune adi’walaniŋ mihiŋiŋ Lamek mintaguk. \v 26 Metusela adi Lamek mintaguk uŋaniŋ tomboyoula guletŋiŋ 782 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 27 Metusela adi unduŋ tiŋa hati ulune gulet 969 tubune kumuŋguk. \p \v 28 Lamek adi guletŋiŋ 182 tulune adi’walaniŋ mihiŋiŋ niŋ mintaguk. \v 29 Mintaune indiŋ yoŋa wou Noa\f + \fr 5:29 \ft Noa mebi Hibulu mede gineŋ adi “niŋkulema”.\f* youkuk, “Bepaŋ adi kwet haaki timiŋguk kaŋ folofigita kwanai tihatiyane mihi yendi nihitubukwelemawaak!” \v 30 Lamek adi Noa mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 595 hatilune wabiŋiŋ eŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 31 Lamek adi unduŋ tiŋa hatigane guletŋiŋ 777 dapmaune kumuŋguk. \p \v 32 Noa adi gulet 500 hatilune adi’walaŋ mihiŋiye 3 mintamiŋgiŋ, wouhiye Sem, Ham eŋ Yafet. \c 6 \s1 Bepaŋdi kwetfoloŋ meeniŋ’walaŋ haatihatihik kaune kadakaguk \p \v 1 Meeniŋdi kwet foloŋ kisaŋ ulihakalune wabihiye maaŋ fe mintagiŋ. \v 2 Nai uŋaniŋ Bepaŋ’walaŋ mihiŋiyedi\f + \fr 6:2 \ft Bepaŋ’walaŋ mihiŋiye—Mede wendiniŋ mebi hinek mintadakale mu tilak doktiŋa nadinadi me hekidi kiyonadi kougoŋ tiiŋ. Nolidi adi Bepaŋ’walaŋ aŋelo binek yoiŋ. Eŋ nolidi adi mapme fafaŋehi binek yoiŋ.\f* meeniŋ’walaŋ wabihiye folonamandaphik momohi yabunadigalika tigiŋ. Unduŋ tiŋa yegiŋ e yabusilodagiŋ indigoŋ tuwot taamuhiye yehiŋegiŋ. \v 3 Kaŋ Wapumdi indiŋ yoguk, “Nu’walaŋ munabutdi meeniŋ foloŋ yagigi mu halaak. Meeniŋ adi kwetdi tutumbagut, adi folooŋ gitnemnit doktiŋa kwet foloŋ hatihatiŋiŋdi kotigoŋ gulet 120 mu kalakapmewaak.” \v 4 Nai uŋaniŋ adi Bepaŋ’walaŋ mihiŋiye adi kwet foloŋ tamdut kiula hatibune meeniŋ kakahi gili hinek mintaaŋ wouhiye gigit loloŋnit hatigiŋ. \p \v 5 Kaŋ nai uŋaniŋ Bepaŋdi kwet foloŋ diweeŋ metam hogohogok tififile mebimebi kisaŋ tigiŋ yabuguk. Tiŋa welehik ginaŋ nemek hogoli titindok hogok nadisuyagiŋ. \v 6 Unduŋ tubune Wapum adi kwet foloŋ meeniŋ maŋgoŋde yehitubumintagut yoŋa nadimulahuda tuguk. \v 7 Unduŋ doktiŋa Wapumdi indiŋ yoguk, “Meeniŋ yehitubumintagut hogohoghok yehitubuliwe tibene liwedapmaŋ tineeŋ. Kwet foloŋ kotigoŋ mu hatineeŋ. Kale eŋ kaleŋgiŋgiŋ eŋ bagi eŋ nemenemek wanakaŋ hogohogk liwedapmaneeŋ.” Kaŋ Wapum ne adi maŋgoŋde yehitubumintagut yoŋa welemulap wapum nadiguk. \v 8 Noa kubugoŋ adi Bepaŋdi kaune utumba hinek tuguk. \p \v 9 Yoŋ adi Noa’walaŋ mede kahat. Adi kubugoŋdi meeniŋ lekiŋgoŋhik ginaŋ hatiŋale titiŋ didimeniŋ tuluguk, unduŋ tiŋa Bepaŋdut kifolok hinek tugumuk. \v 10 Kaŋ adi’walaŋ mihiŋiye 3 wohiye Sem, Ham eŋ Yafet. \v 11 Eŋ meeniŋ noli kwet foloŋ hatigiŋ adi adi Bepaŋ namanda foloŋ kadakaniŋ kaka tubune kadakaniŋdi kwet tokidapmaŋ tiŋa hakuk. \v 12 Unduŋ tubune Bepaŋdi kwet kaune kadaka hinaka tuguk. Tiŋa kwet foloŋ me diniŋ hatihati eŋ titiŋhik kaune fifile eŋ giyoŋgiyoŋeeŋ tubudapmaguk. \s1 Fiye 6:13-22 Bepaŋdi Noa Muwagedok Mede Niŋguk. \p \v 13 Unduŋ doktiŋa Bepaŋdi Noa indiŋ niŋguk, “Nu yadi kwet foloŋ metam’walaŋ nai dapmandok nadikwambundalat. Adi adi kadakaniŋ tubune fifile eŋ gioŋgioŋe tubune kwet agaŋ kadaka hinek tilak doktiŋa nu tubuliwe tibit. \v 14 Unduŋ doktiŋa du bem miminiŋ fofooŋ fiŋa wondi muwage wapum tutumbawaaŋ. Tiŋa yewaaŋ e muwage wapum tutumbaaŋ dobu dobu titaune yotmaaŋ fee mintaneeŋ. Kaŋ maaneŋkade be sigineŋkade nipmekdi gali hafiyeune tehewaak. \v 15 Muwage tuwolitŋiŋ adi indiniŋ tibaaŋ. Kweheyeniŋ e 450 fit\f + \fr 6:15 \ft Woŋ adi 130 mita.\f*, eŋ batei e 75 fit\f + \fr 6:15 \ft Woŋ adi 22 mita.\f* eŋ koloŋ e 45 fit\f + \fr 6:15 \ft Woŋ adi 13 mita.\f*, undiniŋ tutumbawaaŋ. \v 16 Eŋ kii namokopŋiŋ e, 18 insis\f + \fr 6:16 \ft Woŋ adi haf mita.\f* wendok tuwolit tubudapmawaaŋ. Talik fofoŋŋiŋ adi muwage gagayeŋ kamewaaŋ. Falikŋiŋ e, lufomkulitniŋ kiwahiŋ tutumbawaaŋ. Kainiŋ hinek e niŋ, lekiŋgoŋ niŋ agaŋ wohiŋ bokineŋ hinek niŋ unduŋ tutumbawaaŋ. \v 17 Kaŋ nu yobene ime gabuŋ wapum bediŋa buŋa kwet foloŋ nemek hatihati hinit kunum falipmeŋ halaak hogohogok yehitubukadaka-dapmawaak. Nemenemek hatihati diniŋ munabutnit hatiiŋ hogohogok kadakadapmawaak. \v 18 Dukut adi folokfolok folooŋ hinek tilat. Du yadi muwage foloŋ looŋ hatibaaŋ. Du da eŋ tamge eŋ mihige nabugeye adi wanaŋ dukut muwage foloŋ looŋ hatineeŋ. \v 19 Eŋ nemenemek hatihatinit kwet foloŋ hatiiŋ liwedapmaneneŋ doktiŋa lufom lufom maaniŋ taamuniŋ yeheŋeune muwage foloŋ wanaŋ loneeŋ. \v 20 Bagi mebimebi eŋ kale mebimebi, miŋgembet be kaleŋgiŋgiŋ mebimebi adi’walaniŋ lufom lufom buŋa dukut wanakaŋ muwage ginaŋ looŋ youlidok hatineeŋ. \v 21 Tiŋa nanaŋe nanandok u be u hatak tuwolit ugamali bopneeŋ muwage maaneŋ boiwaaŋ. Kaŋ wondi da be, bee kale bagi heki hide’walaŋ hatihati ulihiwaak.” \v 22 Kaŋ Noa adi Bepaŋdi yoguk wondok tuwot maŋiŋ tubulodaaŋ undugoŋ hinek tuguk. \c 7 \s1 Fiye 7:1-9 Bepaŋdi Noa Nimbuune Muwage Ginaŋ Loguk. \p \v 1 Kaŋ Wapumdi Noa indiŋ yoŋa niŋguk. “Da eŋ wapmihigetam wanakaŋ hogohogok muwage foloŋ lodapmaneŋ. Meeniŋ hogohogok hatiiŋ adi’walaŋ lekiŋgoŋhik ginaŋ du kubugoŋ me didimeniŋ hatilaŋ doktiŋa gabene utumbalak. \v 2-3 Ale kwet foloŋ hatihati hinit diniŋ youli dapmawaakneŋ doktiŋa du kale walahi adi’walaniŋ maanihi eŋ taamuhi 7, 7, tuwolit tuwolit eŋ kale geŋgeŋnit\f + \fr 7:2-3 \ft Kale walahi be geŋgeŋnit woŋ adi Bepaŋdok muni hemindok diniŋ mede. Mosesdi Yodoko Mede gineŋ yenindidimeguk. Kale noli adi walahi doktiŋa Judahi kedem nayagiŋ tiŋa Bepaŋdok muni kedem hemiyagiŋ. Eŋ kale geŋgeŋnit adi mu nanandok tiŋa Bepaŋdok muni tuwot mu hemindok. \xt Aposel 10:9-35\ft uŋoŋ Pita’walaŋ lihine gineŋ mede undiniŋ mintalak.\f* adi lufom, lufom, unduŋ yanagila bagi heki maaŋ undugoŋ mebimebi 7, 7, maaniŋ eŋ taamuniŋ yanagilune dukut muwage gineŋ loneeŋ. \v 4 Kaŋ nu melenai 7 dapmaune yobene kwet foloŋ gwi sifo wapum ula yalune hadapmo 40 eŋ timiŋ 40 tibaak. Uŋoŋ kwet foloŋ nu nemenemek hatihati hinit yapmegut hogohogok yehitubuliwedapmawaat.” \v 5 Kaŋ Noa adi Wapum’walaŋ maŋiŋ mede tagimneeŋ undugoŋ tubudapmaguk. \p \v 6 Noa adi guletŋiŋ 600 hatilune wahiŋkade kwet foloŋ ime gabuŋ wapum buguk. \v 7 Ime gabuŋ wapum agaŋ beene tulune Noa nenee eŋ tamuŋiŋ eŋ mihiŋiŋnabu adi wanakaŋ muwage foloŋ lodapmagiŋ. Ime gabuŋ wapumdi mu nihiŋewek yoŋa unduŋ tigiŋ. \v 8 Unduŋ tulune kale walahi eŋ geŋgeŋhinit eŋ bagi eŋ miŋgembet, kaleŋgiŋgiŋ, maaniŋ taamuniŋ, \v 9 lufom, lufom, kwet foloŋ itowiiŋ hogohogok buŋa Noadut muwage foloŋ logiŋ. Bepaŋdi Noa nindidimeguk wondok tuwot hinek logiŋ. \s1 Fiye 7:10-24 Ime gabuŋ wapum busuwaguk. \p \v 10 Agaŋ melenai 7 hinek-ku dapmalune ime gabuŋ wapum kwet foloŋ busuwaguk. \v 11 Noa’walaŋ gulet nai 600 wondiniŋ muyakipŋiŋ 2 wondiniŋ melenai 17 nai uŋaniŋ ime eŋ luhi dombuŋaleeŋ komaŋ duŋaniŋ bediŋa labulune wahiŋniŋ ime diniŋ talik taŋakiyeune \v 12 gwi sifo miiŋ hinek ula halune hadapmo 40 eŋ timiŋ 40 tuguk. \v 13 Kaŋ nai uŋaniŋgoŋ hinek Noa malam eŋ mihiŋiye Sem, Ham tiŋa Yafet eŋ tamuhiye adi wanakaŋ hogohogok muwage ginaŋ lodapmagiŋ. \v 14 Tiŋa kale mimihi eŋ moihi mebimebi tuwolit tuwolit, miŋgembet be kaleŋgiŋgiŋ, mebimebi kwet ginaŋ itouwiiŋ, eŋ bagi mebimebi papali hinit \v 15 lufom, lufom, hogohogok maaniŋ taamuniŋ tuwolit tuwolit adi hogohogok Noadut lodapmagiŋ. \p \v 16 Nemek hatihatinit nemu bikabuŋit. Bepaŋdi Noa nindakaleguk wondok tuwolit lodapmagiŋ. Lodapmalune Wapumdi talik teheŋa talik fofoŋ fakaŋkade youkilitiguk. \v 17 Unduŋ tulune ime gabuŋ kakaŋ hinek busuwaune melenai 40 wondok tuwot ime heki adi bediŋa loge loge muwage kwehene tiŋa loune kwet bikabuŋa ime foloŋ folooniŋ loguk. \v 18 Kaŋ ime wapuhi kisaŋ bediŋa bateyeŋ kwetkwet kufuladapmaune muwage adi ime foloŋ folooniŋgoŋ uŋat buŋat tihatiguk. \v 19 Tiŋa ime heki adi dombuŋaleeŋ loge loge kwebobe kweheyehi yaliwiiŋ wanaŋ yehikufuladapmagiŋ. \v 20 Imedi kweboboe boki 20 fit\f + \fr 7:20 \ft Woŋ adi 7 mita.\f* wondok tuwot kalakapmeeŋ loguk. \v 21 Unduŋ tubune kwet foloŋ nemek hatihati hinit liwedapmaguk, bagi, kale mimihi, kale moihi, kaleŋgiŋgiŋ, miŋgembet heki kwet foloŋ itowagiŋ hogohogok, eŋ meeniŋ wanaŋ kumuŋdapmagiŋ. \v 22-23 Kwet foloŋ nemek hatihati hinit hogohogok meeniŋ be kale heki be, kaleŋgiŋgiŋ be, bagi heki yehitubuliwedapmaguk. Noa eŋ adut muwage maaneŋ hatigiŋ adi hogok biyabuguk. \v 24 Kaŋ ime wapuhi adi kwet foloŋ dombuŋale looŋ hatune melenai 150 dapmaguk. \c 8 \s1 Fiye 8:1-14 Ime gabuŋ ulapmaaŋ foune kwet silidaguk \p \v 1 Nai uŋaniŋ Bepaŋ adi Noadok nadisuŋale kale heki adut muwage foloŋ hatigiŋ aditok maaŋ nadisuguk. Unduŋ tiŋa yobune sububa wapum fedilune ime wapum adi ulapmaaŋ foguk. \v 2 Kaŋ koom ime heki imembuhum ginaŋniŋ tawahila labugiŋ eŋ kunum ime dobuhep dilitombune foguk u maaŋ Bepaŋdi kamehep tiyembune naŋgale silida tigiŋ. \v 3 Unduŋ tubune kwet foloŋ ime heki adi hahathik ginaŋ kotigoŋ ulapmaaŋ fooŋ hali uune imeŋgwaŋ wapum ulapmaaŋ foguk. Melenai 150 hinek-ku dapmaune ulapmaaŋ foguk. \v 4 Ulapmaaŋ folu folu muwagedi muyakip 7 wondiniŋ melenai 17, nai uŋoŋ Alalat kweboboe\f + \fr 8:4 \ft Taigilis ime dawi adi Alalat kweboboe mebineŋ uŋoŋ sila labuŋa ulak.\f* niŋ foloŋ loŋ ulodiŋa ikuk. \v 5 Hatigane ime ulapmaaŋ fofoyeune muyakip 10 wondiniŋ melenai kubugoŋ nai uŋaniŋ kweboboe boki tububihila mintataugiŋ. \p \v 6 Unduŋ tubune melenai 40 dapmaguk kaŋ Noadi yot diwetom diniŋ yeme dilitomuŋa \v 7 bagi kalaŋkatak kameune fouguk. Fooŋ wooŋ folooniŋgoŋ woleeŋ uŋambuŋat tiŋa hatilune kwetfoloŋ ime silidaguk. \v 8 Kaŋ hatitauyeŋ Noadi butigili niŋ kameune uguk, kwet foloŋ ime agaŋ be silidahinekalak be dediŋ wondiniŋ mebi nadiwene unduŋ tuguk. \v 9 Imedi kougoŋ toki tiŋa hakuk doktiŋa butigilidi woleeŋ uŋat buŋat tige tige ikwele titindok kwet mooŋ lohikaaŋ kotigoŋ udaneŋ Noa’walaŋ buguk. Kaŋ Noadi kohoŋ kihiwali butigili nagila muwage maaneŋ dahiguk. \v 10 Kaŋ kotigoŋ melenai 7 woom hatihatiyeeŋ butigili woŋ negoŋ kameune uguk. \v 11 Nai uŋaniŋ tebele hinek bitigili adi kotigoŋ udaneŋ bene bem oliwa hapmuŋ goŋgoŋ niŋ sikwali tiŋa busuwaguk! Unduŋ tubune Noadi indiŋ nadiguk. Ime agaŋ naŋgadapmaaŋ foune kwet silidalak. \v 12 Kaŋ kotigoŋ melenai 7 woom hatihatiyeeŋ butigili niŋbo kameune uguk. Adi adi wooŋ kotigoŋ mu udaneeŋ busuwaguk. \v 13 Noa’walaŋ gulet nai 601 wondiniŋ muyakip kubugoŋ diniŋ melenai kubugoŋ tulune ime wapum kwet foloŋ hakuk u silidadapmaguk. Kaŋ Noadi muwage diniŋ namakop widikula kaguk. Agaŋ biyagoŋ hinek kwet foloŋ ime agaŋ silidadapmaguk. \v 14 Kaŋ muyakip 2 wondiniŋ melenai 27 uŋoŋ adi kwet agaŋ siliŋ hakuk. \s1 Fiye 8:15-22 Noa adi muwage ginaŋniŋ foune Bepaŋdi mede momooŋ miŋguk \p \v 15 Kaŋ Bepaŋdi Noa indiŋ yoŋa niŋguk, \v 16 “Da eŋ tamge eŋ mihinabugeye hidi muwage maaneŋ bikabuŋa fakaŋ foneŋ. \v 17 Tiŋa undugoŋ kale be bagi be miŋgembet eŋ kaleŋgiŋgiŋ heki dukut wanaŋ muwage ginaŋ hatiiŋ yeniŋkulune fakaŋ fodapmaneŋ. Tiŋa minta ulihakaaŋ kwet tokidapmaneeŋ.” \v 18 Unduŋ yobune Noa eŋ taamuŋiŋ eŋ mihiŋiŋ nabuŋiye, \v 19 tiŋa kale hogohogok eŋ bagi eŋ miŋgembet, kaleŋgiŋgiŋ hogohogok folonamandaphik tuwolit tuwolit muwage maaneŋ bikabuŋa fakaŋ fogiŋ. \v 20 Fakaŋ fodapmaune Noadi Wapumdok kawade moŋgo bopneeŋ alata tutumbaaŋ kale mimihi eŋ bagi mebimebi yehidaneeŋ bopneeŋale Bepaŋdok muni hemiŋguk. \v 21 Kaŋ Wapum adi munduŋ momooŋ nadiŋa weleŋ ginaŋ indiŋ nadiguk, “Nu kwet foloŋ nemek hatihati hinit u meeniŋ doktiŋa kotigoŋ mu yehitubuliwewaat. Meeniŋ adi wapmihi hatiŋale welehikdi nadisu kwanai hogoli tomboyoutnit tihatiiŋ. Unduŋ doktiŋa nu yadi meeniŋ doktiŋa nemek hatihati hinit kotigoŋ mu yehitubuliwewaat.” \p \v 22 Tiŋa indiŋ tomboyoula yoguk, \q1 “Kwet diniŋ nai hali lowaak tuwot \q1 diniyeti eŋ fiyegilaka, \q1 sububa eŋ kudut, \q1 mele nai eŋ gwi mulum, \q1 hele eŋ bufa, \q1 unduŋ be unduŋ \q1 tomboyoutnit hali wooŋ halaak.” \c 9 \s1 Fiye 9:1-17 Bepaŋ adi Noadut kifolok tugumuk. \p \v 1 Kaŋ Bepaŋdi Noa eŋ mihiŋiye indiŋ yoŋa kahaŋ tiyemiŋguk, “Hidi minta-ulihaka tiŋa kwet tokidapmaŋ tineeŋ. \v 2 Eŋ kale bagi heki adi adi hiditok munta tiŋa momoyau taneeŋ. Kale hogohogok eŋ bagi heki eŋ kaleŋgiŋgiŋ kwet umeumet tihatiiŋ eŋ luhi kale adi wanakaŋ hidi kohohik foloŋ boidapmalat. \v 3 Tiŋa kudiyuwoi koom nanaŋehik hamgut\x + \xo 9:3 \xt Tububihit 1:29\x* undugoŋ kobuk kale heki hatihatihiŋit maaŋ nanaŋehik hamulat. \v 4 Iŋgoŋ oŋ, nemek kubugoŋ, kale naŋgatnit adi mu nayaneeŋ!\f + \fr 9:4 \ft way they drained blood, bec God forbid the blood to the Jews\f* Tiŋa indiŋ nadineŋ. \v 5 Hide’walaŋ naŋgathik diniŋ kibikoŋ adi nagoŋ hinek tibidapmaluwaat. Meeniŋ hatihatihik diniŋ kibikoŋ kale heki foloŋ, be meeniŋ foloŋ, be naŋgat dikihiye foloŋ, u yadi nagoŋ hinek tibidapmaluwaat. \v 6 Meeniŋ adi nebek niŋ’walaŋ folonamandap mooŋ, Bepaŋ na indiniŋgoŋ tubumintaŋit doktiŋa meeniŋ nediyeŋ meeniŋ naŋgat kwatnewaak adi’walaŋ naŋgat adi kibimaaŋ meeniŋdigoŋ kwatnedok.\f + \fr 9:6 \ft Kwanai yoŋ adi Bepaŋdi gapman heki kohohik foloŋ kameguk. Meeniŋ nolidi kaka mu titindok.\f* \v 7 Hidi yadi youlinit tiŋa ulihaka tineeŋ. Tiŋa hidi’walaŋ yalakihiye fe hinek mintaaŋ kwet ikilitineeŋ.” \p \v 8 Bepaŋdi unduŋ yoŋa Noa eŋ mihiŋiye indiŋ yeniŋguk, \v 9 “Nu kamiŋ hide be, bee yalakihiye hidut mede yofolok fafaŋeniŋ tilat. \v 10 Tiŋa undugoŋ nemek hatihati hinit hogohogok hidigut muwage ginaŋ bikabuŋa fakaŋ fogiŋ adi maaŋ, bagi eŋ kale moihi eŋ kale mimihi hogohogok \v 11 hiditok wanaŋ yofolok fafaŋeniŋ tilat, doktiŋa ime gabuŋ wapumdi kotigoŋ busuwaaŋ kwet foloŋ nemek hatihati hinit eŋ kwet nenee fana kotigoŋ mu tibaak!” \v 12-13 Tiŋa Bepaŋ adi tomboyoula yoguk, “Nu adi kamiŋ hidi eŋ nemek hatihati hinit hogohogok hiditok yofolok fafaŋeniŋ tilat. Wondiniŋ fekne kwembeke kudi hamap foloŋ i kamelat. Wondi yofolokne diniŋ fek tiliwaak. \v 14 Nu’walaŋ mane mede tagimneeŋ gwi mulukwaŋ bopneeŋ tiulidokolune nu’walaŋ fek u mulukwaŋ ginaŋ mintaune \v 15 nu yofolok fafaŋeniŋ tilat wondok nadisuluwaat. Kaŋ ime gabuŋ wapumdi kwet diniŋ nemek hatihati hinit fana kotigoŋ mu tibaak. \v 16 Tiŋa nu kwembeke kudi uku mulukwaŋ ginaŋ mintaaŋ yalaak tuwot kakiyondaaŋ kwet diniŋ nemek hatihati hinit hiditok yofolok fafaŋeniŋ tugut u nadisuluwaat.” \p \v 17 Bepaŋdi unduŋ yoŋa tomboyoula Noa indiŋ niŋguk, “Kwet foloŋ me hidigut yofolok fafaŋeniŋ tugut wondiniŋ fek e kwembeke kudi kamelat uŋakoŋ hinek.” \s1 Fiye 9:18-29 Noa eŋ mihiŋiye. \p \v 18 Yoŋ adi Noa’walaŋ mihiŋiye muwage maaneŋ bikabuŋa fakaŋ fogiŋ adi’walaŋ wouhiye Sem, Ham eŋ Yafet. Ham adi adi Kanaaŋ diniŋ beu. \v 19 Ala me heki lufomkulitniŋ yuku yendi Noa’walaŋ mihiŋiye hinek. Adi’walaŋ yalakidi ulihakaaŋ mowoŋa kwetkwet tuwot udapmaaŋ hatiiŋ. \p \v 20 Noa adi dininout molo doktiŋa wain hewe tibibihikuk. \v 21 Ala hatigane wain ime tutumbaaŋ naguk. Nage nage nadinadiŋiŋ filune tinahukut fiyakula hogok dahakuk. \v 22 Kaŋ Ham Kanaaŋ diniŋ beudi beu Noa’walaŋ mebi kanadi tiŋa fooŋ wooŋ daliyat mede kahat tiyemiŋguk. \v 23 Kaŋ Sem eŋ Yafet adi u nadiŋa yegumuk e haule niŋ tiŋa nili fukufukuŋ yaliŋa haule tiŋa looŋ kaluaŋhik foloŋ mulaŋa sigisigi behik’walaŋ yot ginaŋ fooŋ behik hambiyek dahakuk u mu kaŋ kufulamiŋgumuk. \v 24 Ala kougoŋ Noa adi wain imedi ulune damo kauleeŋ dahakukdi sukuleeŋ pilali mihidi kudi mu titiŋ timiŋguk wondiniŋ mede kahat nadiŋa indiŋ yoguk, \v 25 “Haakidi Kanaaŋ adi foloŋ lowaak. Kaŋ adi fofoŋnit hatiŋa daliyat’walaŋ tipilapilaye kwanai tuluwaak.” \v 26 Unduŋ yoŋa indiŋ tomboyoula yoguk, “Wapum Bepaŋnedi Sem kahaŋ timimbaak, tubune Kanaaŋ adi, adi’walaŋ tipilapilaye mihi hatibaak!” \v 27 Unduŋ yoŋa tomboyoula indiŋ yoguk, “Bepaŋnedi Yafet tibilodaune ulihaka tibaak. Unduŋ tiŋa Sem’walaŋ yalakiŋiye dut hatiyaneeŋ, eŋ Kanaaŋ adi adi tipilapilaye tiyemiluwaak.” \p \v 28 Ime gabuŋ wapum dapmaune Noa adi tomboyoula gulet 350 hatiguk. \v 29 Noa adi unduŋ tiŋa hatige hatige guletŋiŋ 950 dapmaune kumuŋguk. \c 10 \s1 Fiye 10:1 Noa’walaŋ Yalakiŋiye Ulihakaaŋ kwetkwet udapmagiŋ \p \v 1 Yoŋ adi Noa mihiŋiye Sem, Ham eŋ Yafet adi’walaŋ mede kahat. Ime gabuŋ wapum dapmaune mindaŋkade Noa mihiŋiye’walaŋ mihiwoi mintagiŋ. \s1 Yafet diniŋ youhabet \p \v 2 Yafet adi’walaŋ mihiŋiye diniŋ wouhiye habet indiŋ: Gome, Magok, Madai, Yawan, Tubali, Mesek eŋ Tilas. \v 3 Agaŋ Gome’walaŋ mihiŋiye diniŋ wouhiye youhabet indiŋ Askenasi, Lifat eŋ Togama. \v 4 Agaŋ Yawan mihiŋiye’walaŋ wouhiye youhabet indiŋ: Elisa, Tasis, Kitim eŋ Lodanim. \v 5 Uŋaniŋ meeniŋ daneeŋ bop molomolom, mede molomolom, naŋgat diki molomolom eŋ wouhik wapum molomolom unduŋ daneeŋ ime luhi gagayeŋ kwet hali ulak uŋandiŋ wooŋ hati taugiŋ. Yafet’walaŋ yalakiŋiye adi unduŋ tigiŋ. \s1 Ham diniŋ youhabet \p \v 6 Ham’walaŋ mihiŋiye diniŋ wouhiye habet indiŋ: Kus, Misilaim, Put eŋ Kanaaŋ. \v 7 Agaŋ Kus’walaŋ yalakiŋiye diniŋ wouhiye youhabet indiŋ: Seba, Hawila, Sabta, Lama eŋ Sabteka. Eŋ Lama’walaŋ mihiŋiyat lufom adi’walaŋ wouhiyat e indiŋ: Seba eŋ Dedaŋ. \v 8 Kus’walaŋ yalakiŋiŋ adi Nimlot mintaguk. Adi kuyeŋ kwet foloŋ mapme loloŋit hatihati u tububihikuk. \v 9 Eŋ Wapumdi saŋiniŋ mimbuune fafaŋe tiŋa kale kaliŋ yawooŋ kale mohok widihiluguk doktiŋa metamdi me niŋ wou nintilonene indiŋ niyagiŋ, Me Nimlotdi Wapum’walaŋ saŋiniŋ foloŋ kale yakidituguk dabugoŋ hinek eie! \v 10 Nimlot adi mapme hatigukneŋ yobune tububihila yokwet wapuhi indiŋ mintataugiŋ. Babilon, Elek, eŋ Akat, yokwet wapuhi i hogohogok adi Babiloniya kwetneŋ ila ugiŋ. \v 11 Uŋaniŋ Asilia kwetneŋ wooŋ yobune uŋoŋ maaŋ yokwet wapuhi indiŋ mintagiŋ: Niniwe, Lehobot, Kala \v 12 eŋ Lesen woondi Niniwe eŋ Kala adi’walaŋ baŋamhik ginaŋ itak. Yokwet wondi wapum hinek tilak. \v 13 Agaŋ Misilaim adi’walaŋ yalakiŋiye bop hatiiŋ indigoŋ tuwot wouhiye indiŋ hatak. Ludihi, Anamihi, Lehabihi, Nafituhi, \v 14 Patalusihi, Kafatolihi eŋ Kasiluhi. Adi’walaŋ lekiŋgoŋ foloŋ Filisitiahi adi adi ulihaka tigiŋ. \p \v 15 Agaŋ Kanaaŋ adi’walaŋ mihi tuwo adi Sidon eŋ adi’walaŋ sigineŋ mintaguk adi Het tiŋa mebop noli indiŋ. \v 16 Jebusahi, Amolahi, Gilgasahi, \v 17 Hiwahi, Akahi, Sinihi, \v 18 Awadahi, Semalahi eŋ Hamatahi. Bop unduŋ mintaugiŋ. Unduŋ mintatawooŋ mindaŋkade Kanaaŋ’walaŋ yalakiŋiye adi mowoŋa kwetkwet indiŋ hatitaugiŋ. \v 19 Sidon, Gilakade uŋaniŋ eŋ uge uge Gasa kwetneŋ usuwalak. Agaŋ Sodom, Gomola, Adma uŋaniŋ eŋ uge uge Lasa usuwalak unduku hatitaugiŋ oŋ. \p \v 20 Kaŋ yoŋ adi Ham’walaŋ mihiŋiŋ laŋiye mintaulihakaaŋ wouhik wapum molomolom, eŋ medehik molomolom, eŋ kwethik molomolom unduŋ daneeŋ mowoŋa hati taugiŋ diniŋ kahat. \s1 Fiye 10:21-32 Sem Diniŋ Youhabet \p \v 21 Yafet dali biyeniŋ Sem, Ebe’walaŋ yalakiŋiye diniŋ dadahik. \v 22 Sem’walaŋ mihiŋiye mintagiŋ adiniŋ youhabet: Elam, Asu, Afakisat, Lut eŋ Alam. \v 23 Alam’walaŋ mihiŋiye: Usi, Huli, Gede eŋ Mesak. \v 24 Afakisat adi adi Sela diniŋ beu. Agaŋ Sela adi Ebele diniŋ beu. \v 25 Ebele adi mihiŋiŋyat lufom mintagumuk. Mihiŋiŋ niŋ wou Pelek youkuk. Woŋ adi mebi indiŋ, adi’walaŋ nai ginaŋ kwet wapum daneguk. Eŋ adi’walaŋ kwayaŋ diniŋ wou adi Yoktam youkuk. \v 26 Yoktam’walaŋ yalakiŋiye indiŋ mintagiŋ. Almoda, Selap, Hasamawe, Yela, \v 27 Hadolam, Usal, Dikla, \v 28 Obal, Abimael, Seba, \v 29 Ofil, Hawila eŋ Yobap. Meheki i hogohogok adi Yoktam’walaŋ mihiŋiye. \v 30 Adi yokwet hatigiŋ adi mele labulabuneŋkade kwet haŋgi haŋgi Mesaniŋ tububihila hatibune uge uge Sefala kwetneŋ dapmalak. \v 31 Sem’walaŋ yalakiŋiye adi wouhik wapum molomolom, medehik molomolom unduŋ daneeŋ mowoŋa hatitaugiŋ. \v 32 Noa mihiŋiye’walaŋ yalakihiye unduŋ ulihakaaŋ naŋgat tali molomolom tububihila ugiŋ wondok tuwolit youhabiyetafoŋit. Indiŋ hinek mintaguk ime gabuŋ wapum busuwaguk dapmaune sigineŋ meeniŋ bop mohok kwetkwet hatitaugiŋ adi adi’walahi-ku ulihakagiŋ tilak. \c 11 \s1 Fiye 11:1-9 Wapumdi mede tubufifile tuguk \p \v 1 Kwetkwet meeniŋ hogohogok medehik kubugoŋ hogok hakuk. Eŋ nemek wouwou u wanakaŋ kubugoŋ halune yonadiyagiŋ. \v 2 Unduŋ tiŋa adi mele labulabuneŋkade uge uge Babiloniya kwetneŋ gutuŋ wapum niŋ tubumintaaŋ uŋoŋ yokwet maaŋ itougiŋ. \v 3 Tiŋa indiŋ yonadigiŋ. “Ale! Indi namaŋ wene bopneeŋ kugaliŋa kudup ginaŋ mohinek hene dakwambundawaak.” Ala namaŋ dakwambunda tigiŋ wondi yot mamandok kawadehik tuguk. Eŋ kwet maaneŋniŋ nawaŋ\f + \fr 11:3 \ft Woŋ adi kolta dabugoŋ.\f* wondi galikiliti tigiŋ. \v 4 Kaŋ yogiŋ. “Ale! indi yokwet wapum niŋ maaŋ yot kweheyeniŋ niŋ bebeli-bebelinit matalonene yot kiidi kunum wehemilaak. Unduŋ tiŋa wotnenik gigit wapuhi tiŋa kwetkwet mu daneeŋ mowoneem.” \v 5 Unduŋ yoŋa yokwet wapum tububihila magiŋ eŋ yot kweheyeniŋ mayagiŋ u Wapumdi kanadi tibene foguk. \v 6 Tiŋa Wapumdi yoguk, “Biyagoŋ adi mebop kubugoŋ eŋ medehik maaŋ kubugoŋ doktiŋa kwanai i tububihikiŋ. Eŋ nemek titindok yohabet tineeŋ u tubumulahuda mu tineeŋ. Woŋ adi tomboyoula titalooŋ folooŋ tubumintaneeŋ. \v 7 Ale! Indi fooŋ medehik tubufifile tinene medehik fifile tubune kedem mu nadidakaleneeŋ.” \v 8 Wapum adi unduŋ yoŋa uŋaniŋ yehidaaneune kwetkwet udapmagiŋ. Unduŋ tiŋa yegiŋ e yokwet wapum magiŋ u wabi tigiŋ. \v 9 Unduŋ doktiŋa yokwet wiyale mowogiŋ wondiniŋ wou Babile yogiŋ. Inde’walaŋ mede foloŋ e “mede tubufifile mintaguk”. Wapumdi yokwet uŋgoŋ hinekku meeniŋ kwetkwet medehik tubufifileyembuune nedigut mede kiyonadi tigiŋ indigoŋ tuwolit molomolom daneeŋ kwetkwet mowoŋa udapmagiŋ. \s1 Fiye 11:10-31 Sem’walaŋ yalakiŋiye ulihakagiŋ diniŋ hebet \p \v 10 Yoŋ adi Sem’walaŋ mede kahat tiŋa yalakiŋiye’walaŋ wohiye habet. Sem adi guletŋiŋ 100 tulune adi’walaŋ mihi niŋ mintaguk. Wou Afakisat. Adi adi ime gabuŋ wapum naŋgakuk uŋaniŋ hatitalolune gulet lufom dapmaune mintaguk. \v 11 Kaŋ Sem adi Afakisat mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 500 hatiguk kaŋ wabiŋiŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \p \v 12 Kaŋ Afakisat adi guletŋiŋ 35 tubune adi’walaŋ mihiŋiŋ Sela mintaguk. \v 13 Kaŋ Afakisat adi Sela mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 403 hatibuune wabiŋiŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \v 14 Kaŋ Sela adi guletŋiŋ 30 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Ebele mintaguk. \v 15 Kaŋ Sela adi Ebele mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 403 hatibuune wabiŋiŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \p \v 16 Kaŋ Ebele adi guletŋiŋ 34 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Pelek mintaguk. \v 17 Kaŋ Ebele adi Pelek mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 430 hatibuune wabiŋiŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \p \v 18 Kaŋ Pelek adi guletŋiŋ 30 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Leu mintaguk. \v 19 Kaŋ Pelek adi Leu mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 209 hatibuune adi’walaŋ wabiŋiŋ mihiye noli maaŋ mintagiŋ. \p \v 20 Kaŋ Leu adi guletŋiŋ 32 tulune mihiŋiŋ Seluk mintaguk. \v 21 Kaŋ Leu adi Seluk mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 207 hatibuune adi’walaŋ wabiŋiŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \p \v 22 Seluk adi guletŋiŋ 30 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Naho mintaguk. \v 23 Kaŋ Seluk adi Naho mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 200 hatibuune wabiŋiŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \p \v 24 Naho adi guletŋiŋ 29 tulune adi’walaŋ mihiŋiŋ Tela mintaguk. \v 25 Kaŋ Naho adi Tela mintaguk uŋaniŋ tomboyoula gulet 119 hatibuune adi’walaŋ wabiŋiŋ mihiŋiye noli maaŋ mintagiŋ. \p \v 26 Kaŋ Tela adi gulet 70 tulune adi’walaŋ mihiŋiye indiŋ mintamiŋgiŋ: Abalam, Naho eŋ Halan. \v 27 Yoŋ adi Tela’walaŋ mede kahat. Adi mihiŋiye Abalam, Naho eŋ Halan mintagiŋ. Halan’walaŋ mihiŋiŋ Loti mintaguk. \v 28 Halan adi adi beu Tela hogok hatilune Kaldea yoli kwelineŋ Ul yokwetneŋ uŋgoŋ kumuŋguk. \v 29 Kaŋ Abalam dut Naho adi tam yanagikumuk. Abalam adi tamŋiŋ Salai nagikuk, eŋ Naho adi Halan’walaŋ wabiŋiŋ Milika tamŋiŋ nagikuk. Halan adi wabiŋiyat lufom hatigumuk, Milika eŋ Isika. \v 30 Salai adi adi tam kafi, wapmihinit mokit hatiguk. \p \v 31 Kaŋ Tela adi mihiŋiŋ Abalam eŋ laaŋ Loti Halan mihiŋiŋ kuyoŋ eŋ nabuŋiŋ Salai, Abalam’walaŋ tamuŋiŋ, unduŋ yanagila Kanaaŋ kwetneŋ unene Kaldea kwetneŋ Ul yokwet u bikabuŋa talik tububihikiŋ. Uge uge talik lekiŋgoŋ Halan kwetneŋ usuwaaŋ uŋgoŋ itougiŋ. \v 32 Tela adi gulet 205 hatiŋa Halan kwetneŋ uŋgoŋ kumuŋguk. \c 12 \s1 Fiye 12:1-9 Bepaŋdi Abalam Kahileeŋ Kutniŋguk \p \v 1 Kaŋ Bepaŋdi Abalam niŋguk, “Du kwake mebi eŋ magemageye eŋ yokekwake biyabudapmaaŋ nuku kwet niŋ ganindakalewit uŋoŋ wooŋ hatibaaŋ. \v 2 Kaŋ nu kahaŋ tigambene yalakigeye fee mintaulihaka tubune du’walaŋ woho gigitdi hautadapmawaak. Kaŋ du da ye wahu kahaŋ wondiniŋ mebi tibaaŋ. \v 3 Nebek niŋdi du gehikahaŋneneeŋ adi adi kibi nubo adi yehikahaŋnewaat eŋ nebek niŋdi ganisilone tineeŋ adi adi kibi nubo yenisilone tibaat. Tiŋa du’walaniŋ kahaŋdi kwetkwet metam wanakaŋ tokidapmayembaak.” \p \v 4 Kaŋ Abalam adi Wapum diniŋ mede tagimneeŋ talik tububihila ulune Loti adi takaliŋa wanaŋ noŋgoŋ ugumuk. Abalam adi guletŋiŋ 75 tubune Halan kwet bikabuŋa uguk. \v 5 Adi tamuŋiŋ Salai eŋ dali diniŋ mihi Loti eŋ adi’walaŋ tipilapilaye eŋ bomboŋŋiŋ wanaŋ moŋgolune Kanaaŋ kwetneŋkade uge uge kwet uŋaŋ usuwagiŋ. \v 6 Usuwaaŋ dapmaaŋ ugiŋ uge uge Sekem yokwetneŋ usuwagiŋ. Uŋoŋ adi me kwehiwahi’walaŋ bem muŋgohom\f + \fr 12:6 \ft Bem woŋ adi Iŋglis mede gineŋ “oak” yoiŋ.\f* niŋ dokoniŋgoŋ yobune yatuguk. Nai uŋaniŋ adi Kanaaŋ metam adi kwet wondiniŋ molom hatigiŋ. \v 7 Kaŋ Wapumdi Abalam mintamiŋa yoguk, “Biyagoŋ kuyoŋ, kwet yoŋ adi yalakigeye yembaat.” Kaŋ Abalam adi Wapumdi mintamiŋa mede niŋguk doktiŋa kwet uŋgoŋ Wapumdok alata niŋ tuguk. \v 8 Tiŋa kotigoŋ kwet haŋgineŋkade looŋ uge uge Betele yokwet mele fofoŋneŋkade ikuk eŋ Ai yokwet mele labulabuneŋkade ikuk uŋgoŋ houle yot maguk. Tiŋa Abalam adi uŋgoŋ Wapum alata niŋ timiŋa wou nintilooŋ niutumbaguk. \v 9 Tiŋa kotigoŋ pilaliŋa Negep kwetneŋkade uguk. \s1 Fiye 12: 10-20 Abalam adi Isip kwetneŋ uguk \p \v 10 Kanaaŋ kwet wapumneŋ uŋoŋ mele wapum yalune map wapum mintaguk doktiŋa Abalamdi Isip kwetneŋkade nai muniniŋ hatibene uŋoŋ uguk. \v 11 Ala Isip kwet tubudulaaŋ tamuŋiŋ Salai indiŋ niŋguk, “Nadilaŋ be? Du adi tam folonamandapge momooŋ hinek u nu kaule mu tilat. \v 12 Isip me adi gabuŋa indiŋ yoneŋ, ‘Biyagoŋ hinek, ya tamuŋiŋ ne’walaŋ’ yoŋa nulukumuŋ tineeŋ eŋ du adi bigabune hatibaaŋ. \v 13 Unduŋ doktiŋa indiŋ yobaaŋ, ‘Nu adi adi’walaŋ wiwi’ unduŋ yobaaŋ kaŋ adi dutok tiŋa nu kedem binabuune hatibaat.” \v 14 Ala Abalam adi agaŋ Isip kwetneŋ usuaune Isip me adi tam diniŋ folonamandapŋiŋ momooŋ hatibune kagiŋ. \v 15 Tiŋa Felo’walaŋ\f + \fr 12:15 \ft Isiphi’walaŋ mapmehik mintayagiŋ indigoŋ tuwot adi wouhiye Felo yeniyagiŋ.\f* me wapuhi adi Felo’walaŋ bop ginaŋ hatiŋa tam aditok yogalika kisaŋ tigiŋ. Tiŋa tam u nagila Felo’walaŋ yolineŋ ugiŋ. \v 16 Kaŋ Felo adi Salai doktiŋa Abalam siloŋ kisaŋ timiŋa, dompa, makau, doŋki eŋ tipilapilaye metam eŋ kamele fee hinek mintoiguk. \p \v 17 Iŋgoŋ oŋ, Wapum adi Abalam tamuŋiŋ Salai doktiŋa Felo meŋimeŋiye yagit folofigita kisaŋ yemiŋguk. \v 18 Unduŋ tubune Felodi Abalam kutnimbune buune indiŋ ninadiguk, “I maŋgoŋ kudi tinamuŋguŋ? Adi tamune unduŋ maŋgoŋde mu naniŋguŋ? \v 19 Adi witne unduŋ maŋgoŋde yobune tam i nutok tibek yoŋa yotneneŋ nagi logut? Pilap hinek tamge nagila momooŋ tiŋa u!” \v 20 Unduŋ yoŋa Felodi memikŋiye yeniŋkulune Abalam ne eŋ tamuŋiŋ eŋ bomboŋhik tiulidokoyemiŋa yapmeune kwehite ugiŋ. \c 13 \s1 Fiye 13:1-18 Loti eŋ Abalam mowogumuk \p \v 1 Abalam ne eŋ tamuŋiŋ eŋ bomboŋŋiŋ tiŋa Loti wanaŋ Isip kwetneniŋ udaneŋ buŋa Negep kwetneŋ usuwagiŋ. \v 2 Abalam adi dompa makau tiŋa gol eŋ siliwa fee hinek ilimiŋgiŋ. \v 3 Kaŋ Abalam adi Negeb kwetneniŋ Betele yokwetneŋkade ipilat tita uge uge koom kwaha Betele yokwet eŋ Ai yokwet lekiŋgoŋhik ginaŋ ne houle yot magukneŋ uŋgoŋ usuwaguk. \v 4 Tiŋa biyagoŋ hinek koom kwaha alata tugukneŋ uŋgoŋ Wapum wou nintilooŋ niutumbaguk. \v 5 Agaŋ Loti adi maaŋ Abalam dut hatiŋale dompa makauŋiye fee mintamiŋgiŋ. Eŋ houle yot maaŋ fee ilimiŋguk. \v 6 Ala wanawanaŋ itoudok kwetdi tuwolithik mu tuguk. Kalehiye fee ulihakagiŋ doktiŋa kwet kubugoŋ itoudok tuwot mu tuguk. \v 7 Unduŋ doktiŋa Abalam’walaŋ kale yabudokoyagiŋ eŋ Loti’walaŋ kale yabudokoyagiŋ heki yeŋ kwet doktiŋa ulitawa ulitawa tubumintagiŋ. Nai uŋaniŋ adi Kanaaŋhi eŋ Pelesihi adi maaŋ kwet uŋgoŋ itouwagiŋ. \p \v 8 Unduŋ doktiŋa Abalamdi Lotidok indiŋ niŋguk, “Indi adi yabet ala inde’walaŋ lekiŋgoŋnik foloŋ be kale yabudokonimiiŋ adi’walaŋ lekiŋgoŋ foloŋ ulitawa ulitawa halune tuwot mu tibek. \v 9 Ala dauge diweeŋ kwet wapum hali ulak u mu be kalaŋ? Ale mowodim. Du ye kohonik kapmadineŋkade wee yobeŋ kaŋ nu kohonik didimeniŋneŋkade wit. Bee du didimeniŋneŋkade wee yobeŋ kaŋ nu ye kapmadineŋkade wit.” \p \v 10 Unduŋ yobune Loti dadiyeeŋ diweeŋ kaguk Yodan kwet gutuŋ imenit eŋ duhuduhu mohinek hakuk u kaŋ nadiune Wapum’walaŋ bem gimiŋ fiye nabugoŋ hinek tuguk eŋ Isip kwet nabugoŋ hali uyeŋ Sowa yokwet wapumneŋ usuwalak. Woŋ adi Wapumdi Sodom eŋ Gomola yokwet mu yehitubukadakagukneŋ Yodan kwet adi undiniŋku hakuk oŋ. \v 11 Kaŋ Loti adi Yodan kwet gutuŋ u kahileeŋ mele labulabuneŋkade Yodande uguk. Nai uŋaniŋgoŋ hinek me yabet wanaŋ hatiyagumuk u daneeŋ mowogumuk. \v 12 Kaŋ Abalam adi Kanaaŋ kwetneŋ uŋgoŋ hatiguk. Eŋ Loti adi kwet gutuneŋ yokwet wapuhi ilawagiŋneŋ lekiŋgoŋhik ginaŋ houle yotŋiŋ Sodom yokwet gagayeŋ maaŋ itouluguk. \v 13 Nai uŋaniŋ Sodomhi metam adi hogohi hinek. Adi adi kadakaniŋ fuliŋgoŋ tiŋa Wapum sigilulum hinek timiŋgiŋ. \p \v 14 Loti adi Abalam bikabuŋa ulune Wapumdi Abalam indiŋ niŋguk. “Du da yataŋneŋ uŋgoŋ yali dauge diweune kwet wohiŋkade eŋ komaaŋkade eŋ mele labulabuneŋkade eŋ fofoŋneŋkade wek. \v 15 Kwet kalaŋ hogohogok woŋ, uyadi du eŋ yalakigeye hiditok hinek hafafaŋedok yofafaŋelat. \v 16 Tiŋa yalakigeye yehitubuulihakawene kisaŋ ulihakaune kunakunathik kwet kilabut hatak wondok tuwolit tibaak. Kaŋ kwet kilabut kunakunatdok tuwot mu tilak doktiŋa me nediyeŋ kwet kilabut kedem kunalaak adi du’walaŋ yalakigeye kedem yehikunalaak. Moŋ adi moŋ. \v 17 Du pilat tiŋa kwet koloŋŋiŋ eŋ dabekŋiŋ yaliŋa dapmataweŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, kwet u dutok gamulat.” \p \v 18 Kaŋ Abalam adi houleŋiŋ yot wiyali ipilat tita uge uge Hebulon yokwetneŋ Mamele adi’walaŋ bem muŋgohom fiye gagayeŋ houleŋiŋ yot maune ikuk. Tiŋa uŋgoŋ itouŋale Wapumdok alata niŋ tutumbaguk. \c 14 \s1 Abalam adi mik tubudapmaaŋ buune Melikisedekdi yokahaŋ timiŋguk \p \v 1 Babiloniya niŋ mapme Amalafe, eŋ Elasa niŋ mapme Alioko, eŋ Elam niŋ mapme Kedo-Laome, eŋ Goim niŋ mapme Tidali, \v 2 adi heki yeŋ mapme 5 indiŋ dut mindobu tigiŋ: Sodom niŋ mapme Bela, eŋ Gomola niŋ mapme Bilisa, eŋ Adama niŋ mapme Sinaba, eŋ Seboim niŋ mapme Semebe, eŋ Bela niŋ mapme Sowa.\f + \fr 14:2 \ft Bela u Sowa diniŋ wou niŋ.\f* \v 3 Mapme hogohogok adi Sidim kwet gutuneŋ mindobu titindok yofolok tiŋa bopnegiŋ. \v 4 Mapme 5 adi gulet 12 wondok tuwot mapme Kedo-Laome’walaŋ falipmeŋ hatiŋa tipilapilaye timiŋgiŋ. Ala gulet 13 foloŋ sigilulum timiŋgiŋ. \v 5 Kaŋ gulet kunakunat 14 foloŋ Kedo-Laome eŋ mapme adut hatigiŋ adi buŋa Asitelo-Kalanaim yokwetneŋ Lefaim me widihigiŋ, uŋaniŋ buŋa Ham yokwetneŋ Suŋim me widihigiŋ, uŋaniŋ buŋa Kiliatim gutuneŋ Emim me widihigiŋ. \v 6 Uŋaniŋ buŋa Seili haŋgi foloŋ Holite me widihi yahakali tauge uge Elapalaŋ yokwetneŋ kwet fileŋ magineŋ usuagiŋ. \v 7 Tiŋa uŋaniŋ uge uge Eŋmisipa\f + \fr 14:7 \ft Eŋmisipa u Kades yokwet diniŋ wou niŋ\f* kwetneŋ usuwagiŋ. Usuwaaŋ Amalekhi kwet uŋaŋ hatigiŋ u widihiŋa me Amolihi Hasasoŋ-Tama yopmaŋhi maaŋ widihigiŋ. \p \v 8 Kaŋ Sodom niŋ mapme, Gomola niŋ mapme, Adama niŋ mapme, Seboim niŋ mapme, eŋ Bela niŋ mapme adi adi Sidim gutuneŋ mik tinene ugiŋ. \v 9 Usuwaŋ fukuniŋ yakiŋ eŋ fukuniŋ adi Elam niŋ mapme Kedo-Laome, eŋ Goim niŋ mapme Tidali, eŋ Babiloniya niŋ mapme Amalafe, eŋ Elasa niŋ mapme Alioko adi yakiŋ. Fukuniŋ 4 eŋ fukuniŋ 5 unduŋ yakiŋ. \v 10 Sidim gutuneŋ adi kwet nawaŋ diniŋ bom fee hinek yali ugiŋ. Kaŋ memik heki adi Sodom eŋ Gomolahi mapme widihi yahakaliune momoune memikhiye noli bom ginaŋ maaŋ fogiŋ eŋ noli momooŋ kwet haŋgi haŋgi maugiŋ. \v 11 Unduŋ tubune memik heki adi Sodom eŋ Gomola yokwetneŋ fooŋ bomboŋ eŋ nanaŋe moŋgodapmaaŋ maugiŋ. \v 12 Unduŋ tiŋa yegiŋ e Abalam dali diniŋ mihi Loti Sodom yokwetneŋ itouluguk nagila bomboŋŋiŋ wanaŋ moŋgola ugiŋ. \p \v 13 Me niŋ mik ginaŋ mu kumuŋgukdi weneŋgeila buŋa wooŋ Hibuluniŋ me Abalam mikdiniŋ mede kahat timiŋguk. Nai uŋaniŋ Abalam adi Amoliniŋ me wou Mamele adi’walaŋ muŋgohom fiye ginaŋ itouluguk. Itouŋa Mamele noliŋiyat Esikola eŋ Aneladut me hekinolit momooŋ tiŋa hatigiŋ. \v 14 Ala Abalam adi adi mihiŋiŋ kohoŋ tawadi ibiŋa nagila ugiŋ wondiniŋ mede kahat nadiŋa uŋaniŋgoŋ pilap hinek mewoi ne’walaŋ kayoŋbop ginaŋ mintagiŋ eŋ mik titindok mebi agaŋ nadiyagiŋ me 318 yanagilune memik yahakaliŋa ugiŋ. Uge uge Dan yokwetneŋkade usuagiŋ. \v 15 Tiŋa Abalam adi meŋiye yehidaneeŋ bop bop yapme tauguk. Unduŋ tubudapmaaŋ timiŋ me mikŋiye tobogoŋ busuwayemiŋa widihi yahakali tauge uge Hoba yokwetneŋ Damasiko wohiŋkade usuwagiŋ. \v 16 Usuwaaŋ bomboŋ wanakaŋ yolom moŋgodapmaguk. Tiŋa mihiŋiŋ Loti ne eŋ bomboŋŋiŋ eŋ tamwoi eŋ metam eŋ bomboŋhik wanakaŋ moŋgodapmaaŋ yehitubuudanedapmaguk. \p \v 17 Abalam adi Kedo-Laome eŋ mapme noliŋiye widihi yahakalitawooŋ udaneeŋ bulune Sodom niŋ mapme adi pilali Sawe gutuŋ wou niŋ Mapme heki’walaŋ gutuŋ, uŋaŋ kimindewene uguk. \p \v 18 Kaŋ Mapme Salemniŋ\f + \fr 14:18 \ft Salem adi Hibulu mede gineŋ adi ‘kulema’.\f*, Bepaŋ Loloŋit’walaŋ siloŋ hemiŋ diniŋ kwanai me wapum hatiguk, Melikisedekdi Abalamdok belet eŋ wain ime moŋgolimiŋa uguk. \v 19 Tiŋa kahaŋ timiŋa mede indiŋ yoguk. \q1 “Bepaŋ Loloŋnitdi Abalam kahaŋ timimbaak. \q1 Kunum Kwet tubumintaguk adi kuyoŋ. \q1 \v 20 Ala Bepaŋ Loloŋnit nintilooŋ niutumbadok. \q1 Adigoŋ hinek memikgeye kohoge ginaŋ boiguk.” \m Kaŋ Abalam adi nemek hogohogok ten ginaŋniŋ kubugoŋ kubugoŋdok tuwolit daneeŋ miŋguk. \p \v 21 Unduŋ tulune Sodom niŋ mapme adi Abalam indiŋ yoŋa niŋguk, “Metam adi natok nambeŋ eŋ bomboŋ hogohogok adi dutok tibek.” \p \v 22 Unduŋ yobune Abalamdibo Sodom mapme indiŋ niŋguk, “Wapum Bepaŋ Loloŋnit hinek, Kunum Kwet Molom adi’walaŋ wou foloŋ yofafaŋelat. \v 23 Nu houle tibine tibine tawa be kayoŋ namokop tubukiliti tawaŋiŋ be nemek kambaŋgit kabe u be u nemu hinek moŋgolit. Ti du indiŋ yobaaneŋ, ‘Nu Abalam bomboŋ miŋgut kaŋ bomboŋ mohoknit tilak.’ \v 24 Unduŋ doktiŋa nu’walaŋkade adi mewoi yanagi ugut adi muni nagiŋ u hogok hatak. Eŋ, me heki nukut ugumun Anela, Esikola eŋ Mamele adi hogokdi nemek tuwolithik moŋgotneeŋ u hogok.” \c 15 \s1 Fiye 15:1-21 Bepaŋdi Abalamdut folofolok tugumuk \p \v 1 Kaŋ nai uŋaniŋ Wapumdi yagamadi ginaŋ nabugoŋ mintamiŋa niŋguk, “Abalam du munta mu tibeŋ. Nu adi yahehewege, eŋ kibikoŋ wapum hinek mintagambune wohoge gigit loloŋnit hinek tibaak.” \p \v 2 Abalamdibo indiŋ yoguk, “Wapum Bepaŋ, du maŋgoŋ nambene nanilaŋ? Nu wapmihinenit mokit. Hogok itoulat doktiŋa Eliesa Damasiko yopmaniŋ adi nemenemek u kedem yabukahileeŋ moŋgolaak.” \v 3 Unduŋ yoŋa tomboyoula indiŋ yoguk. “Nadilaŋ be? Du wapmihi nemu namuŋguŋ doktiŋa biyagoŋ kuyoŋ, tipilapilayenedi nu’walaŋ kohone diki yabukahilewaak.” \p \v 4 Unduŋ yolune Wapum’walaŋ mede indiŋ mintamiŋguk, “Adi adi du’walaŋ kohoge diki mu yabukahilewaak. Mooŋ. Da’walaŋ mihige hinek mintawaakdi yabukahilewaak.” \v 5 Unduŋ yoŋa fakaŋ nagila fooŋ niŋguk. “Du dadiyeeŋ kunumneŋ dauge diweune loune hinantilamek yabeŋ. U kedem be kunaleŋ?” Tiŋa niŋguk, “Biyagoŋ kuyoŋ, yalakigeye adi wondok tuwolit mintaulihakaneeŋ.” \p \v 6 Unduŋ yobune Abalamdi Wapum nadisukilitimiŋguk. Unduŋ tubune Bapaŋdi nadiune me didimeniŋ tuguk. \p \v 7 Tiŋa indiŋ niŋguk, “Biyagoŋ kuyoŋ, Wapum Yaweh hatilat nuku kwet i gambene Ul yokwetneŋ Kaldea kwetneniŋ ganagila bugut.” \p \v 8 Ingoŋ oŋ Abalamdi yoguk, “O Wapum Yaweh, nu kwet i kahilewaat u mebi dediŋ foloŋ nadisukiliwit?” \p \v 9 Unduŋ yobune niŋguk, “Du wooŋ makau taamuniŋ niŋ guletŋiŋ 3 tuguk eŋ meme taamuniŋ eŋ dompa maaniŋ niŋ gulethik 3 tuguk eŋ bagi bitigilii eŋ bagi mihiniŋ nimaaŋ yabuŋa moŋgola buŋa nambeŋ.” \p \v 10 Abalamdi moŋgola buŋa lekiŋgoŋ hinek ulitawaaŋ faki fukufukuŋ habiye tauguk. Bagi hogok adigili mu ulitawaguk. \v 11 Kaŋ kalaŋkatak hekidi buŋa nemek munduŋnit u nanee tubune Abalamdi yahakali tuguk. \p \v 12 Unduŋ tiŋa mele fowe tulune Abalam adi domo kisaŋ nadiŋa dahatune mambip fuliŋgoŋdi kufulaune munta kisaŋ tuguk. \v 13 Unduŋ tulune Wapumdi Abalam indiŋ niŋguk, “Du indiŋ nadifafaŋeweŋ. Yalakigeye adi kwet niŋ aditok gigit mu yoŋit uŋaŋ hogok buŋambu wooŋ hatineeŋ. Tiŋa kwet molohiyedi yehididiŋene tubune tipilipilaye kwanai tiyem hatilune gulet 400 dapmawaak. \v 14 Eŋ tipilapilaye kwanai tiyemineeŋ mebop adi adi kibi nubo kibikoŋ wobuyembaat. Eŋ yalakigeye adi adi bomboŋ mohok hinit uneeŋ. \v 15 Da adi baha papageye adi’walaŋ hatikwele kwetneŋ fowaaŋ. Du hatihinakaaŋ gawada hinek tiŋa kumumbune gehiweneneeŋ. \v 16 Eŋ yalakigeye adi Amolihi metam’walaŋ kadakaniŋdi maniŋgoŋ mu tokilak dotiŋa uŋgoŋ hatitalolune ulihakahik nai 4 tubune udaneeŋ buneeŋ.”\x + \xo 15:16 \xt 2 Pita 3:9\x* \p \v 17 Kaŋ mele foune bufa hinakalune mupmuk kulufe eŋ kamaŋ kudup mabemnit mintaaŋ kale faki fukufukuŋ hakiŋ lekiŋgoŋhik ginaŋ dapmaaŋ uguk. \v 18 Mele nai uŋaniŋ Yawehdi indiŋ yoŋa Abalamdut yofolok tugumuk. \q1 “Isip kwet diniŋ imeneniŋ tububihila uge uge Yufeletis ime wapum ginaŋ dapmalak. \q1 Biyagoŋ kuyoŋ, kwet u yalakigeye yemdok yokwambundalat. \q1 \v 19 Kenihi, Kenisihi, eŋ Kadomihi, \v 20 Hitihi, Pelisihi eŋ Lefaimhi, \q1 \v 21 Amolihi, Kanaaŋhi, Gigasahi eŋ Yebusihi \q1 adi’walaŋ kwetku du’walaŋ yalakigeye yembaat. \c 16 \s1 Fiye 16:1-16 Abalamdi Haga Tamuŋiŋ Nagikuk \p \v 1 Abalam tamuŋiŋ Salai adi kafi hatiŋa wapmihi nemu nagikuk. Ala Isip niŋ tipilapilaye wabiŋiŋ niŋ hatiguk wou Haga. \v 2 Ala Salaidi Abalam indiŋ niŋguk, “Nadilaŋ be? Bepaŋdi welene kameheune wapmihi mu yanagitat doktiŋa du tipilapilaye wabinedut hatibuune mihi neeŋ tubumintanambaak.” Yobune Abalamdi Salai diniŋ mede nadiguk. \v 3 Ala Abalam adi Kanaaŋ kwetneŋ hatilune gulet 10 dapmaguk nai uŋaniŋ Salai Abalam tamuŋiŋdi Isipniŋ tipilapilaye wabiŋiŋ Haga nagila yohoi Abalamdok mimbuune tamuŋiŋ nagikuk. \p \v 4 Kaŋ Haga adi Abalamdut hatiŋa agaŋ mihiwelenit tuguk. Unduŋ tiŋa agaŋ mihiwelenit tilat yoŋa tam bombooŋgiŋiŋdok nadiune fofoŋnit tuguk. \p \v 5 Unduŋ tubune Salaidi Abalam indiŋ niŋguk, “Nu meeka tilat yoŋ adi yom du’walaŋ. Biyagoŋ, nagoŋ tipilapilaye wabine gambene tamge unduŋ nagila noŋgoŋ hatigumuk. Kaŋ adi mihiwelenit tilat yoŋa nutok nadinambune fofoŋnit tilak. Unduŋ tubune lekiŋgoŋnik foloŋ mede mintaaŋ hatak u yadi Wapum negoŋ yodapmawaak.” \p \v 6 Unduŋ yobune Abalamdi Salai mede indiŋ niŋguk, “Tipilapilaye wabi adi adi du kohoge foloŋ hatilak. Ale unduŋ be unduŋ timimbene kedem timimbeŋ.” Unduŋ yobune Salaidi Haga kato tiŋa not mu timimbune momoŋ uguk. \p \v 7 Momoŋ ulune Wapum diniŋ aŋelodi kwet fiileŋ Sulu talik gagayeŋ ime dawi itakneŋ uŋoŋ kaguk. \v 8 Kaŋ indiŋ yoŋa ninadiguk, “Haga, Salai diniŋ tipilapilaye wabi, du diŋaniŋ bulaŋ tiŋa diŋandiŋ uluweŋ?” \p Adibo yoguk, “Nu tam bomboŋgine Salai kasukuleeŋ momolat.” \p \v 9 Kaŋ Wapum’walaŋ Aŋelodibo niŋguk, “Du kotigoŋ udaneeŋ wooŋ tam bomboŋgige’walaŋ falipmeŋ kwelemaŋgoŋ eŋ baigoŋ hatibaaŋ.” \v 10 Tiŋa Wapum’walaŋ Aŋelodi indiŋ tomboyoula niŋguk, “Nu yalakigeye yehitubuulihakawene kisaŋ ulihakaune kunakunathik kunatdok baniŋ tineeŋ.” \p \v 11 Wapum’walaŋ aŋelodi kotigoŋ tomboyoula indiŋ niŋguk, “Du mihiwelenit hatilaŋ. Ala hatigane mihi niŋ nagilaaŋ, nagila wou Ismael yobaaŋ. Wapum adi kobulabulayege nadiŋak. \v 12 Mihi adi doŋki moiŋ koŋgolondaaŋ nabugoŋ hatibaak. Unduŋ tiŋa meeniŋ hogohogok memik tiyembaak. Kaŋ adibo kibimaaŋ mik timiyaneeŋ. Eŋ kwayaŋye dut itouŋale adut welekubugoŋ mu tineeŋ.” \p \v 13 Wapumdi Haga mede niŋguk doktiŋa mindaŋkade wondok nadisuŋa Wapum wou indiŋ niŋguk, “Bepaŋ, du’walaŋ namandake foloŋ miŋgoŋ hatibe nabulaŋ. U biyagoŋ nu hati nabulak adigoŋ hinek kagut.” \v 14 Unduŋ doktiŋa ime koŋ wondiniŋ wou indiŋ youkuk: Hatihati molomdi hati nabulak adi’walaŋ ime daawi. Ala ime dawi woŋ adi Kades eŋ Belet lekiŋgoŋhik foloŋ hatak. \p \v 15 Ala hatigane Hagadi Abalamdok mihi niŋ nagilimimbune Abalamdi wou Ismael youkuk. \v 16 Abalam adi agaŋ guletŋiŋ 86 tulune Ismael mintaguk. \c 17 \s1 Fiye 17:1-8 Bepaŋdi Abalam Wou Kobuli Youkuk \p \v 1 Abalam adi guletŋiŋ 99 tulune Wapumdi mintamiŋa indiŋ niŋguk, “Nu Bepaŋ, Saŋiniŋ Molom. Nu’walaŋ namandatne foloŋ didimeniŋ hatiluwaaŋ. \v 2 Kaŋ nu dukut yofolok tiŋa gehitubuulihakawene kisaŋ ulihakawaaŋ.” \p \v 3 Unduŋ yobune Abalam adi mulelem tiŋa namanda kwet foloŋ tubuwopmobula dahakuk. Kaŋ Bepaŋdi indiŋ niŋguk, \v 4 “Nadilaŋ be? Nu dukut yofolokne tilat. Du adi meeniŋ bop mohok adi’walaŋ behik tiŋa hatibaaŋ. \v 5 Ale du woho Abalam kotigoŋ mu yodok. Adi Abalaham, woho koobuli unduŋ yodok. Biyagoŋ kuyoŋ, nu meeniŋ bop mohok adi’walaŋ behik gapmelat. \v 6 Yalakigeye kisaŋ ulihakadok yokwambundawene meeniŋ bop mohok tineeŋ. Tiŋa meeniŋ du’walahi nolidi mapme mintatauneŋ. \v 7 Kaŋ du eŋ yalakigeye hidi’walaŋ Bepaŋ hatidok yofolokne tubukwambundawene du eŋ yalakigeye kougoŋ mintatauneŋ indi’walaŋ lekiŋgoŋnik foloŋ hali wooŋ halaak fafaŋeniŋ. \v 8 Biyagoŋ kuyoŋ, kwet buŋambu hatilaŋ Kanaaŋ kwet wapum i du eŋ yalakigeye hidi moŋgola yabukahileune hiditok gigit hafafaŋedok hambaat. Tiŋa hidi’walaŋ Bepaŋhik tiŋa hatibaat.” \s1 Bepaŋdi Yuda me heki’walaŋ foloohik foloŋ fek dobudok yeniŋguk \p \v 9 Kaŋ Bepaŋdi Abalaham indiŋ maaŋ niŋguk, “Du adi yofolokne u momooŋ hinek kadokooŋ kamehatibaaŋ, du eŋ yalakigeye hidi yofolok komi kobuli wanaŋ kame hatineeŋ. \v 10 Du eŋ yalakigeye hidi yofolokne hatak u gitagaŋ hinek indiŋ kadokoneeŋ. Mewoi hogohogok hatiiŋ hidi sigihik diki foloŋ fek dobudapmaneeŋ. \v 11 Fek titiŋ adi sigihik diki gitnem dobuneeŋ unduŋ tiŋa feknit tineeŋ. Unduŋ tubune lekiŋgoŋnik foloŋ yofolok mintaguk hatak wondiniŋ fek tibaak. \v 12 Hide’walaŋ yalakihiye bop mintatauneŋ tuwot mihihiye mintahalune melenai 8 tubune sigihik diki gitnem dobuyemaneeŋ. Hide’walaŋ yohineŋ mintagiŋ be niŋkadehi, eŋ muneeŋdi yehituwaneeŋ adi’walaŋ maaŋ dobuyemaneeŋ. \v 13 Undugoŋ hinek yohineŋ mintaneeŋ be niŋkadehi muneeŋdi yehituwaneeŋ adi’walaŋ sigihik foloŋ maaŋ fek tineeŋ. Yofoloknedi hidi’walaŋ foloohik foloŋ hali wooŋ halaak. \v 14 Me niŋ adi yofolokne kelekula sigiiŋ diki ginaŋ fek mu tiŋa hogok hatibaak adi adi yofolok mede ulihiŋa kelekulune hidi’walaŋ bop bihabuŋa ne hogok hatibaak.” \p \v 15 Tiŋa Bepaŋdi tomboyoula Abalaham indiŋ niŋguk, “Tamge Salai adi’walaŋ wou Salai kotigoŋ mu niluwaaŋ adi Salah niluwaaŋ. \v 16 Nu adi kahaŋ timiŋa adi’walaniŋ mihi niŋ gambaat. Biyagoŋ hinek nu Salah kahaŋ timimbene adi’walaniŋ meeniŋ bop mohok mintaaŋ hatineeŋ. Eŋ metam’walaŋ mapmehiye adi adi’walaniŋ mintaneeŋ.” \p \v 17 Unduŋ yobune Abalaham adi namanda kwet foloŋ tubuwopmobula gegeŋ indiŋ nadisuguk, “Me niŋ adi guletŋiŋ 100 tubune mihi niŋ kedem be mintamimbek? Tiŋa Salah adi guletŋiŋ 90 tugukdi eyaŋ niŋ kedem be nagilaak?” \p \v 18 Abalaham adi unduŋ tiŋa Bepaŋ indiŋ niŋguk, “Du nadiweŋ kaŋ Ismaeldi kedem du’walaŋ kahaŋ ginaŋ tuwot mube hatibek ale!” \p \v 19 Kaŋ Bepaŋdibo yoguk, “Mooŋ hinek, tamge Salahdi mihi niŋ nagilaak, adi’walaŋ wou Aisak youlaaŋ. Kaŋ nubo adut yofolok fafaŋeniŋ tibene yofolok wondi yalakiŋiyedut hali wooŋ hatuwaak. \v 20 Eŋ Ismaeldok maaŋ agaŋ nadigamulat. Nadilaŋ be? Nu adi kahaŋ timimbene yalakiŋiye kisaŋ ulihakaneeŋ. Adi’walaŋ yalakiŋiye ginaŋ mapme 12 mintaneeŋ. Tiŋa nadimimbene mebop mohok tiŋa hatibaak. \v 21 Iŋgoŋ oŋ, yofolokne adi Aisakdut tubukilitiwaat adi adi Salahdi gulet niŋ wohiŋ gweleŋdok nai indiineŋku nagilaak.” \p \v 22 Bepaŋ adi Abalahamdut mede yonadi unduŋ tubudapmaaŋ pilale Abalaham bikabuŋa loguk. \p \v 23 Lolune Abalaham adi mihiŋiŋ Ismael eŋ tipilapilayeŋiye yolineŋ mintagiŋ eŋ muneeŋdi yehituwagiŋ eŋ me hogohogok yolineŋ hatigiŋ u yanagila Bepaŋdi yodakaleguk u takaliŋa me hogohogok sigihik diki gitnem dobuŋa fek tiyemguk. \v 24 Abalaham adi guletŋiŋ 99 tubune ne’walaŋ sigiŋ diki foloŋ fek tuguk. \v 25 Eŋ mihiŋiŋ Ismael adi adi guletŋiŋ 13 tubune sigiŋ diki foloŋ fek timiŋguk. \v 26 Abalaham dut mihiŋiŋ Isimael adi melenai uŋaniŋgoŋ sigihik diki foloŋ fek tiŋit. \v 27 Eŋ tipilapilayeŋiye hogohogok eŋ ne’walaŋ yolineŋ mintagiŋ be me noli’walaŋ muneeŋdi yehituwaŋit adi melenai kubugoŋ uŋgoŋ sigihik diki foloŋ fek tiyemdapmaguk. \c 18 \s1 Fiye 18:1-15 Bepaŋ adi Abalaham’walaŋkade me nalum uguk \p \v 1 Heleŋniŋ Abalaham adi mele lekiŋgoŋ tubune mele fafaŋeniŋgoŋ diwelune Mamele’walaŋ muŋgohom fiye ginaŋ houle yotŋiŋ yeme foloŋ itune Wapumdi mintamiŋguk. \v 2 Adi ikane dadiyeeŋ dawi diweune uune me nalum lufomkulitniŋ yalune yabuŋa boho tuguk. Tiŋa pilale weneŋgeila wooŋ yabuguk. Yabuŋa namanda kwet foloŋ tubuwopmobula indiŋ yoguk, \v 3 “Me Bomboŋgine, du tipilapilaye mege nutok nadinambune utumbalak kaŋ mu nalakapmeŋ weŋ. \v 4 Yobene ime tiŋa buune kayohik youtela bem yooŋneŋ uŋgoŋ fooŋ ikweleneŋ. \v 5 Kaŋ nuye wooŋ belet kabe niŋ tiŋa beene nakilitiŋa uneene kaŋ uneŋ. Tipilapilayehik kada nu’walaŋ buŋit doktiŋa deti hogok habukabaleeŋ halene uneŋ.” Yobune adibo yogiŋ, “Kedem ale, yolaŋ undugoŋ tibeŋ.” \p \v 6 Unduŋ yobune Abalaham adi pilap hinek houle yot maaneŋ fooŋ Salah indiŋ niŋguk, “Pilap hinek palaua gigit maliŋ lufomkulitniŋ gila miŋobuŋa belet heweŋ.” \p \v 7 Unduŋ niŋa Abalaham ne pilap wooŋ makau mihiniŋ kobuli kwelemaŋgoŋ niŋ tubumintaaŋ wooŋ tipilapilaye mihi nimbu adi pilap pilap hinek ula dobu heguk. \v 8 Kaŋ Abalahamdi nom tapatŋiŋ eŋ imeŋiŋ eŋ makau dobu heguk u wanaŋ moŋgola buŋa yemiŋguk. Kaŋ adi ila nalune Abalaham ne bem yooŋneŋ uŋgoŋ yamadi yakuk. \p \v 9 Kaŋ meheki adi indiŋ ninadigiŋ, “Tamge Salah adi daŋgoŋ hatak?” Kaŋ yoguk, “Adi yot maaneŋ hatak.” \p \v 10 Kaŋ Wapumdibo yoguk, “Nu gulet wohiŋkade nai indiineŋgoŋ kotigoŋ buŋa gabaat. Nai uŋaniŋ Salah adi eyaŋ niŋ toboŋa ilaak.” Salah adi talik yeme gagayeŋ hebiyali magi kametnadi tuguk. \v 11 Abalaham eŋ Salah adi agaŋ gulet fee hatitalabuŋa agaŋ metam gawadahi tugumuk. Doktiŋa Salah adi wapmihi yanagitdok tuwot mu tuguk. \v 12 Unduŋ doktiŋa Salah adi weleŋ maaneŋ indiŋ nadiŋa gegeguk. “Nu adi foloone agaŋ sipaka tuguk, eŋ bomboŋgine adi maaŋ agaŋ me gawadaaŋ hinek, undihidi doti dediŋ tiŋa mihiwele tiŋa eyaŋ nagilaat?” \p \v 13 Kaŋ Wapumdi Abalaham ninadiŋa niŋguk, “Salah adi maŋgoŋde indiŋ yoŋa gegelak? Nu agaŋ tam gawadaaŋ tugutdi kedem be mihiwele tiŋa eyaŋ nagilaat? \v 14 Wapum adi nemek wondok be wondok tubumalahuda be tibek? Nu gulet wohiŋkade nai indiineŋgoŋ kotigoŋ udaneŋ baat. Nai uŋaniŋ adi Salah adi mihinit hatibaak.” \p \v 15 Unduŋ yobune Salah adi munta tiŋa kamehebiŋa yoguk, “Nu mu gegeŋat.” Iŋgoŋ oŋ, adi yoguk, “Biyagoŋ hinek, du agaŋ gegeŋaŋ.” \s1 Abalahamdi Sodom yokwetdok Bepaŋ nimbulabulayeguk \p \v 16 Mewoi adi ikane pilaleŋa Sodom yokwetneŋkade unene ugiŋ. Kaŋ Abalaham adi talipmeŋ yapmewene wanaŋ ugiŋ. \v 17-18 Uŋale uŋale Wapum adi weleŋdi indiŋ nadisuguk, “Abalaham’walaŋ yalakiŋiye adi mebop fee hinek eŋ fafaŋehi titindok eŋ adi’walaŋ kahaŋdi kwetkwet meeniŋ hatitawiiŋ adi’walaŋkade meŋeŋa tokiyemdok unduŋ yofafaŋegut. Ale nu nemek tibe nadilat u Abalaham maŋgoŋde kamehebimimbit? \v 19 Nu biyagaŋ kuyoŋ indiŋ yoŋa kahilegut. Adigoŋ yalakiŋiye eŋ kayoŋbopŋiye adi Wapum nu’walaŋ talik yenindidimeeŋ uŋgoniŋ eŋ didimeniŋ hatidok yenindakalewaak. Unduŋ tubune Wapum nu Abalaham nemek timindok gigit niŋgut u folooŋ kedem tubumintawaat.” \p \v 20 Wapumdi unduŋ yoŋa yoguk, “Sodom eŋ Gomolahi metam adi’walaŋ kadakaniŋ uyadi mulabumuŋ hinek hatak. Unduŋ halune metam didimehi’walaŋ kobulabulayedi nu’walaŋkade bulak. \v 21 Ale nu fooŋ kawit. Adi biyagoŋ kobulabulaye tobune nu’walaŋkade loguk undugoŋ biyagoŋ hinek be tiiŋ. Wondiniŋ mebi nadihinakadok nadilat.” \p \v 22 Kaŋ meyat lufom adi udaneeŋ Sodom yokwetneŋkade ulune Wapum adi Abalahamdut uŋgoŋ muniniŋ yakuk. \v 23 Kaŋ Abalaham adi Wapum’walaŋ hebeŋ ginaŋ wooŋ yale yoguk, “Du biyagoŋ hinek kube meeniŋ kedehi eŋ kadakahi wanakaŋ yehitubuliwedok yolaŋ? \v 24 Yokwet wondiniŋ maaneŋ meeniŋ didimehi 50 nobu hatibune du aditok tiŋa yokwet u kedem mu be bikabeŋale? \v 25 Ala unduŋ hinek mu tiluwaaŋ. Du meeniŋ didimehi eŋ hogohi wanaŋ yehitubuliweune didimeniŋ eŋ hogoli adi namandap kubugoŋ tideemekneŋ ale unduŋ mu tibeŋ. Du adi kwet wapum yendiniŋ yodapma hatilaŋdi kwanaige didimeniŋgoŋ tibeŋ.” \p \v 26 Kaŋ Wapumdibo yoguk, “Nu Sodom yokwetneŋ meeniŋ didimehi 50 nobu yabit adi aditok tiŋa noli hogohogok wanaŋ biyabit.” \p \v 27 Kaŋ Abalahamdi niŋa yoguk, “Nu adi kwet munamunam eŋ kwam undiniŋdi fiit gigine tiŋa Wapumne, du mede ganilat. \v 28 Meeniŋ didimehi 50 ganilat ala adi’walaniŋ 5 yolohi nobu tibeŋ unduŋ tiŋa 5 heki doktiŋa yokwet wapum maaŋ be tubuliweweŋ?” \p Yobune yoguk, “Nu adi 45 yabuŋa yokwet u mu tubukadawit.” \p \v 29 Kaŋ Abalaham adi kotigoŋ tomboyoula indiŋ yoŋa niŋguk, “Be meeniŋ 40 hogok nobu yabeŋ?” \p Adibo yoguk, “Nu 40 aditok tiŋa mu tibit.” \p \v 30 Kaŋ Abalahamdi yoguk, “Nu mede kotigoŋ tomboyoula yobene Wapumne du nadinambune mu kadakawek. Meeniŋ 30 hogok nobu yabeŋ.” \p Adibo yoguk, “Nu 30 yabuŋa mu tibit.” \p \v 31 Kaŋ Abalahamdi yoguk, “Nu Wapumne dukut yonadi titindok gigine tiŋat, meeniŋ 20 hogok nobu yabeŋ?” \p Wapumdi yoguk, “Nu 20 yabuŋa yokwet mu tubuliwewit.” \p \v 32 Kaŋ Abalahamdi yoguk, “O Wapumne, nu nai kubugoŋ hinek tomboyoula yobit doktiŋa mu nadikadakanambeŋ. Meeniŋ 10 hogok nobu yabuŋa dediŋ tibeŋ?” \p Adibo yoguk, “Nu 10 heki doktiŋa yokwet u mu tubukadawit.” \p \v 33 Wapum adi Abalahamdut mede unduŋ yodapmaaŋ uguk. Kaŋ Abalaham adi yolide udaneeŋ uguk. \c 19 \s1 Wapumdi Loti wabiŋiŋtam hogok yehitubulodaaŋ Sodom eŋ Gomolahi yehitubuliweguk. \p \v 1 Tebele tulune aŋelo yakat adi Sodom yokwetneŋ usuagumuk. Kaŋ Loti adi Sodom yokwet diniŋ gimbisaŋ yeme, bop kwetneŋ ila yabugene pilale wooŋ hebehik foloŋ duwokineeŋ mulelem tiyemiŋa yoguk, \v 2 “Bomboŋgineyat, hidi kamiŋ timiŋ tipilapilayehik me nu’walaŋ yopmaŋ looŋ kayohik youtela uŋgoŋ itemek. Ala heleune haloŋ haniŋ talik kotigoŋ tomboyoula udemek.” \p Adibo yogumuk, “Mooŋ. Indi kamiŋ timiŋ adi fakaŋ yawaliweŋ deitim.” \p \v 3 Adi unduŋ yobune Lotidi yeniŋgigine tulu tulu fiit yolineŋ logumuk. Kaŋ yoli tiulidokoyemiŋa belet haguwonit mokit heyembuune nagumuk. \v 4 Meyat adi domo mu deitune Sodomhi me wapuhi tiŋa me kuya fee hinekdi buŋa Loti yoli kelemadi yali \v 5 Loti indiŋ kutniŋgiŋ, “Kamiŋ timiŋ meyat du’walaŋ yokeneŋ bumuk adi de? Yanagila foune yehitubukadakanim.” \p \v 6 Kaŋ Loti adi fakaŋ foŋ talik yeme fakaŋkade tehekilitiyemguk. \v 7 Tiŋa yoguk, “Notneye, nemek hogoli undiniŋ mu tineŋ. \v 8 I nadineŋ, nu’walaŋ wabineyat lufom hatiyamuk adi adi medut mu hatigumuk. Ale nu adi yanagifowene unduŋ be unduŋ tiyemine nadiŋa kedem tiyemineŋ. Kubugoŋ adi meyat lufom adi adi nemek nemu hinek tiyemineŋ. Adi adi agaŋ nu’walaŋ yotneneŋ yanagila yabudokolat.” \p \v 9 Adibo fafaŋegoŋ toŋa yogiŋ, “Du tabaweŋ!” Toŋa niŋgiŋ, “Du adi indi’walaŋ kwetneŋ buŋambu buŋa hatilaŋdi indi kube ninindidimewene yolaŋ. Indi meyat u nemek tiyemdok yomun u kalakapmeeŋ datok tigamunim ala nadiŋa ha yoluwaaŋ.” Adi unduŋ toŋa Loti kohoŋ foloŋ honeeŋ hamane tikulaŋa yot yeme ubulagine kutnene tigiŋ. \p \v 10 Iŋgoŋ oŋ, meyat lufom yot maaneŋ hakumukdi kohohik kihiwaale Loti hamaneune yot maaneŋ foune talik yeme tehekilitigumuk. \v 11 Unduŋ tiŋa yegumuk e me wapum kuyaniŋ dauhik yehitubusipmakaune talik yeme mu kaŋ lohi tigiŋ. \p \v 12 Kaŋ meyat adi Loti indiŋ niŋgumuk, “Nokeye be yapmageye be mihige wabigeye u yenimbune yokwet i bikabuŋa momoneŋ. \v 13 Kaŋ indi yokwet i tubuliwe tidim. Yokwet yendiniŋ kadakaniŋ doktiŋa kobulabulayedi Wapum’walaŋ losuwaguk. Doktiŋa Wapumdi yokwet i tubuliwedok niniŋkulune bumut.” \p \v 14 Kaŋ Loti adi wooŋ wabiŋiŋyat diniŋ me gigit u yemiŋgiŋ adi indiŋ yeniŋguk. “Pilap hinek pilale momoŋ udemek. Wapum adi yokwet i agaŋ tubuliwe tibene tilak.” Meyat adi mede yofiliyaŋ binek tilak yoŋa nadigumuk. \p \v 15 Hele miiŋ dobulune aŋelo yakatdi Loti gehiŋgehiŋ tomiŋa yogumuk. “Meeniŋ iŋahi’walaŋ kadakaniŋ doktiŋa kumumbaaneŋ ale pilali tamge eŋ wabigeyat i yanagilune momoŋ uneŋ.” \p \v 16 Kaŋ Loti adi nadibediŋa yatulune aŋelo yakat adi Wapumdi Loti hogok kedem hatidok yeniŋguk doktiŋa Loti eŋ tamŋiŋ eŋ wabiŋiyat kohohik foloŋ yehihamaneeŋ fougiŋ wooŋ yotkwet gagayeŋ yapmeeŋ \v 17 niŋdi indiŋ niŋguk, “Du maaŋ kadakawaaneŋ ale pilap hinek momoŋ weŋ! Ala uŋale uŋale fambakaneeŋ mu diweweŋ, eŋ Yodan gutuneŋ iŋoŋ ikwele mu tibeŋ! Kadakawaaneŋ doktiŋa haŋgi foloŋ momoŋ loweŋ.” \p \v 18 Iŋgoŋ oŋ, Lotidi indiŋ yeniŋguk, “Bomboŋgineyat, unduŋ mooŋ ale. \v 19 Hidi tipilapilayehik nu siloŋ tobogoŋ tinamuŋa nehitubulodamuk. Nu adi haŋgi foloŋ kedem mu momoŋ lowit. Uŋoŋ mulabumuŋ wondi neheune kumumbaatneŋ. \v 20 Nadilaŋ be? Yokwet kuyaniŋ gu itakneŋ, uŋgoŋ nadinambune wooŋ hebihalit.” \p \v 21 Adibo niŋguk, “Du yolaŋ wondok kedem nadigamulat ale yokwet yolaŋ u mu tubukadawit. \v 22 Du talipmeŋ ulune nemek nemu tibit ale kedem weneŋgeila wooŋ yokwet maaneŋ uhebeŋ.” Unduŋ doktiŋa yokwet wondiniŋ wou Sowa\f + \fr 19:22 \ft Sowa mebi adi “kuyaniŋ”.\f* youkiŋ. \p \v 23 Loti adi Sowa yopmaŋ usualune nai uŋaniŋgoŋ mele labusuaguk. \v 24 Kaŋ nai uŋaniŋgoŋ Wapumdi yodapmaune Sodom eŋ Gomola kawade mindip kudupnit kwaneune gwi nabugoŋ maaŋ \v 25 kwet gutuneŋ uŋoŋ yokwet wapmuhi ila ugiŋ eŋ meeniŋ hogohogok eŋ kilihikit be bem yali ugiŋ u wanaŋ daaŋ daliwedapmaguk. \v 26 Kaŋ Loti tamŋiŋ adi adi fambakeneŋ diweeŋ hakane nai uŋaniŋgoŋ kawade fafaŋeniŋ yagila feleŋ nabugoŋ tiŋa yakuk. \p \v 27 Kaŋ haniŋ Abalaham adi pilaleŋa wooŋ kwet kwe Wapum hebeŋ ginaŋ yaleŋa mede yonadi tugumukneŋ uŋgoŋ wooŋ yale \v 28 Sodom eŋ Gomola ikumuk kwet gutuŋ uŋandiŋ diweune uune kudige wapum gouyeniŋ hinek loune kaguk. \p \v 29 Indiŋ kuyoŋ Bepaŋ adi Yodan gutuneŋ yokwet wapuhi ila ugiŋ u ula hegukneŋ Abalahamdok nadisuŋa Loti folofigita wapum ginaŋniŋ nagila kamehebiŋa yokwet hogoli hatiguk u ula heguk. \s1 Fiye 19:30-38 Loti eŋ wabiŋiŋyat adi’walaŋ kahat \p \v 30 Loti adi Sowa yokwetneŋ hatidok munta tiŋa wabiŋiŋyat yanagila kwet haŋgi foloŋ looŋ kawade mage niŋ ginaŋ itougiŋ. \v 31 Uŋoŋ itouŋale Mokdi deleeŋ Wene u indiŋ niŋguk, “Betnik adi agaŋ me gawadaaŋ hinek. Tiŋa undigoŋ kwet iŋoŋ me nemu hatiiŋ ale me nediyeŋ indigut hatiŋa kwetkwet mediniŋ titiŋ u tinimbaak. \v 32 Ale indi betnik niŋgiginedene wain ime naaŋ nadibubuyeeŋ dahatune adut deitim, adi’walaniŋ yalaki mintanimdok.” \p \v 33 Nai uŋaniŋ timiŋ behik wain ime mimbune naaŋ nadibubuyeeŋ dahatune mok adi kabup looŋ beudut deikuk. Ala deila pilali uguk u behikdi kabe nemu nadiguk. \p \v 34 Heleune Mokdi Wene niŋguk, “Nadilaŋ be nu kwe timiŋ baŋdut deikut. Ale indi kamiŋ timiŋ betnik wain ime mindene naaŋ nadinadi tubufilune dubo looŋ betnikdut deileŋ. Unduŋ tiŋa indi betnik’walaniŋ yalaki yanagitene indi’walaŋ naŋgat dikinik diniŋ youli kaipmuŋ halaak.” \v 35 Unduŋ yoŋa wabiyat adi nai uŋaniŋ behik wain ime mimbune naaŋ nadibubuyeune Wenedibo looŋ beudut deikuk. Ala deila pilali uguk uye beudi kabe nemu nadiguk. \p \v 36 Unduŋ tiŋa Loti wabiŋiyat adi behikdut deila mihiwele tugumuk. \v 37 Ala wabi Mokdi mihiwele tiŋa mihi niŋ nagikuk adi’walaŋ wou Moab youkuk. Adi adi koobuk indinde Moab metam hatiiŋ adi’walaŋ dadahik. \v 38 Kaŋke Wenedi undugoŋ mihi niŋ nagikuk. Adi’walaŋ wou Ben-Ami youkuk. Adi adi kobuk indinde Amon metam hatiiŋ adi’walaŋ dadahik. \c 20 \s1 Fiye 20:1-18 Abalaham eŋ Abimelek adi’walaŋ mede \p \v 1 Kaŋ Abalaham adi Mamele’walaŋ bem muŋgohom fiye wabiŋa Negeb kwetneŋ Kades eŋ Sulu lekiŋgoŋhik foloŋ Gela yokwet ikukneŋ uŋaŋ hogok buŋambu hatiguk. \v 2 Tiŋa tamŋiŋ Salahdok “witne” yoguk. Kaŋ Gela niŋ mapme Abimelekdi tipilapilaye meŋiŋ niŋ niŋkulune wooŋ Salah nagila adi’walaŋ yolineŋ uguk. \v 3 Unduŋ tubune Bepaŋdi domo ginaŋ Abimelek mintamiŋa indiŋ niŋguk, “Du tam u nagilaŋaŋ doktiŋa kumuŋdok gigit tilaŋ. Maŋgoŋde tam woŋ adi me niŋ’walaŋ.” \p \v 4 Abimelek adi tam wondut nemu hatiguk doktiŋa indiŋ yoguk, “Wapum, du mebop didimehi indi nihitubukadakawene be yolaŋ? \v 5 Abalaham adi indiŋ naniŋguk, ‘Adi witne’ eŋ tamdi maaŋ yoŋak, ‘Adi witne’. Doktiŋa nu nemek tiŋat wooŋ adi agaŋ walane walaniŋ tiŋat. Eŋ kohone maaŋ walaniŋ.” \p \v 6 Kaŋ Bepaŋdi domo ginaŋ indiŋ niŋguk, “Du nemek u walage walaniŋ halune tiŋaŋ u nu maaŋ nadilat. Ala woŋ adi nugoŋ honewaaŋneŋ yoŋa kamehegamuŋat kaŋ mu kadakaŋaŋ. \v 7 Ale indidegoŋ du me u tamuŋiŋ tubuudanemimbeŋ, adi polofet hatilak doktiŋa adi dutok tiŋa ninadi kwanai tibek. Eŋ, du tam u mu tubuudanemimbeŋ adi biyagoŋ hinek da eŋ magemageye hidi adi kumuŋdapmaŋ tineeŋ.” \p \v 8 Kaŋ Abimelek adi haniŋ hinek pilali kwanai kadoko meŋiye yehibopneeŋ mede u hogohogok yenindapmaune kisaŋ muntagiŋ. \v 9 Unduŋ tiŋa Abimelekdi Abalaham nihamaneŋ indiŋ ninadiguk, “Du maŋgoŋ tinamguŋ? Nu maŋgoŋ kadakaniŋ tigamugut doktiŋa nu eŋ manemaneye indi foloŋ folofigita kamenimiŋaŋ? Du nutok nemek mu titiŋ hinek tinamuguŋ.” \v 10 Tiŋa tomboyoula Abalaham indiŋ ninadiguk, “Du dediŋ nadiŋa unduŋ tinamguŋ?” \p \v 11 Kaŋ Abalahamdibo niŋguk, “Nu indiŋ nadisuŋa nemek u tugut. Me kwet iŋahi adi Bepaŋ gikiŋgoŋ mu timiiŋ. Doktiŋa nu tamne doktiŋa nulukumuneeneŋ. \v 12 Tiŋa undigoŋ adi adi biyagoŋku witne, batne’walaŋ wabiŋiŋ. Mane’walaŋ wabiŋiŋ mooŋ. Iŋgoŋ oŋ, adi agaŋ tamne tuguk. \v 13 Ala Bepaŋdi nanimbune batne yoli bikabuŋa kwet gitipmuŋ ginaŋ bugut nai uŋaniŋ nu indiŋ niŋgut, ‘Yokwet uŋoŋ be uŋoŋ usuwaaŋ nu nabukahileeŋ indiŋ yoluwaaŋ adi adi witne.’” \p \v 14 Unduŋ yobune Abimelekdi dompa makau eŋ tipilapilaye metam yanagila wooŋ Abalahamdok boimiŋguk. Tiŋa yeguk e tamuŋiŋ Salah maaŋ tubuudanemiŋguk. \v 15 Unduŋ tiŋa Abalaham indiŋ niŋguk, “Nadilaŋ be, kwatne namandake foloŋ yuku hali ulak. Ala da uŋoŋ be uŋoŋ hatibene nadiŋa kedem hatiluwaaŋ.” \p \v 16 Tiŋa Salah maaŋ indiŋ niŋguk, “Nadilaŋ be, magemageyedi nadigambune fowaakneŋ eŋ adi’walaŋ namandahik ginaŋ meekaŋgoŋ hatibaaneŋ yoŋa nu wife siliwa faki wan tausen milat. Kaŋ metamdi nadigambune du yomgenit mokit tilaŋ.” \p \v 17-18 Bepaŋ adi Abalaham tamuŋŋiŋ Salah doktiŋa Abimelek’walaŋ yolineŋ tamwoi hatigiŋ hogohogok meeniŋ ulihaka talik kameheyembune kafi tubudapmagiŋ. Unduŋ doktiŋa Abalaham adi Bepaŋ ninadiune Bepaŋdi Abimelek eŋ tamŋiŋ tiŋa adi’walaŋ tipilapilaye tam heki yalakihiye mintadok talik kotigoŋ dilitomyemguk. \c 21 \s1 Fiye 21:1-7 Aisak Miintaguk. \p \v 1 Kaŋ Wapum adi Salah’walaŋkade me nalum wooŋ mede yokiliti timiŋguk undugoŋ tiŋa tubulodaguk. \v 2 Kaŋ Abalaham adi agaŋ me gawadaŋ hinek tulune Bepaŋ adi nai niŋguk uŋgoŋ hinek Salah adi mihiwele tiŋa mihi niŋ nagikuk. \v 3 Kaŋ Abalaham adi Salahdi mihi nagikuk adi’walaŋ wou Aisak youkuk. \v 4 Unduŋ tiŋa yeguk e Abalaham adi mihiŋiŋ Aisak mintaaŋ hatune melenai 8 dapmaune Bepaŋdi nindidimeguk unduŋ tiŋa mihiŋiŋ’walaŋ folooŋ diki foloŋ Yudahi’walaŋ fek dobuguk. \v 5 Nai uŋaniŋ Abalaham adi agaŋ guletŋiŋ kunakunat 100 tulune mihiŋiŋ Aisak mintaguk. \p \v 6 Nai uŋaniŋ Salah adi indiŋ yoguk, “Bepaŋ adi mihi nagitdok nehetubulodaune walane ginaŋ nadifo wapum tiŋa gegelat. Ala metam hogohogok mede kahat i nadineeŋ adi maaŋ nukut nadifoneem.” \v 7 Tiŋa tomboyoula indiŋ yoguk, “Nediyeŋ Abalaham indiŋ nimbe tuguk ‘Salah adi wapmihi nomyout tiyembaak’? Iŋgoŋ oŋ, adi me gawadaaŋ hinek tulune nu mihi nagilimiŋgut.” \s1 Fiye 21: 8-21 Abalahamdi Haga eŋ Ismael yeniŋkukuk. \p \v 8 Ala Aisak adi agaŋ bedinaditom tuguk. Bedinaditom tiŋa nom wabiguk, melenai uŋgoŋ hinek Abalaham adi nadifo tiŋa muni hinaŋ wapum tuguk. \v 9 Nai uŋaniŋ Ismael dut Aisak adi lopne tugumuk tiŋa Ismaeldi Aisak kisaŋ tilamula kagegeune Salah adi u kaŋ nadiune tuwot mu tuguk. \v 10 Doktiŋa Abalaham indiŋ niŋguk, “Tipilapilaye tam eŋ mihiŋiŋ maaŋ yeniŋkuleŋ. Tipilapilaye tam adi’walaŋ mihi dut nu’walaŋ mihi Aisak adi kougoŋ indi’walaŋ yotkwet be bomboŋnik hogohogok wondok molom mu tideemek.” \p \v 11 Kaŋ Abalaham adi mede i nadiŋa mihiŋiŋ Ismael doktiŋa nadiune tuwot mu tubune welemulap wapum hinek nadiguk. \v 12 Iŋoŋ oŋ Bepaŋ adi Abalaham indiŋ niŋguk, “Du mihi eŋ tipilapilaye tam doktiŋa welemulap kisaŋ mu nadiweŋ. Salahdi mede ube u yolak u kedem nadiweŋ. Ala kougoŋ hatigene Aisak’walaŋ yalakiŋiyedi du’walaŋ woho kame hatineeŋ. \v 13 Kaŋ tipilipilaye tam adi’walaŋ mihi maaŋ du’walaŋ yalaki doktiŋa kahaŋ timimbene adi’walaŋ yalakiŋiye maaŋ mintaulihakaaŋ mebop fee tineeŋ.” \p \v 14 Kaŋ Abalaham adi haniŋ pilaleŋa nanaŋe dumuŋ eŋ ime ye ime tout kale gitnemdi tigiŋ gineŋ giyemiŋguk, unduŋ tiŋa mihi tiŋalooŋ bobok timiŋa yeniŋkulune ugumuk. Wooŋ Beasiba kwetneŋ kwet fiileŋ uŋoŋ nehi hogok nadifiit tiŋa uŋaŋ bo it uŋaŋ bo it tihatigumuk. \p \v 15 Ala imehik agaŋ dapmaguk, kaŋ Haga adi mihi bem sisip kabe niŋ yakuk wondiniŋ yooŋ ginaŋ uŋgoŋ kameguk. \v 16 Tiŋa ne weneŋgeila uyeŋ ikuk. Ala woŋ adi tebe mihiniŋ fiyagilune wooŋ malak wondok tuwolit. Adi adi indiŋ nadiŋa unduŋ tuguk. “Nu mihi kamadi ilene daune foloŋ mu kumumbek”, yoŋa unduŋ tuguk. Adi kwatnaŋgoŋ kabe unduŋku uyeŋ ilaŋa maat ila kokuk. Kaŋ mihi adi maaŋ maat wapum kokuk. \p \v 17 Kaŋ Bepaŋ adi kunum ginaŋ hatiŋale mihidi maat kobulabulaye hatuguk u nadiguk. Tiŋa Bepaŋ’walaŋ aŋeloŋiŋdi tam u indiŋ kutiniŋguk, “Haga! Du maŋgoŋ tilaŋ? Du munta mu tibeŋ. Mihi adi dahale maat kolune Bepaŋdi nadilak. \v 18 Ale du wooŋ tubupilaliŋa kohoŋ foloŋ honeweeŋ. Biyagoŋ hinek, nu tubulodawene adi’walaŋ yalakiŋiye adi meeniŋ bop fee mintaneeŋ.” \p \v 19 Unduŋ tiŋa Bepaŋdi Haga’walaŋ dawi tubutombune ime bom niŋ kaguk. Kaŋ wooŋ ime tout kale gitnemdi tigiŋ gineŋ gitokiŋa buŋa mihi u miŋguk. \p \v 20 Unduŋ tiŋa Bepaŋ adi mihi wondut hatiŋa kadokoune mihi u bediguk. Ismael adi kwet fiileŋ hatiŋa bediŋa kidit molo tuguk. \v 21 Ala adi unduŋ tiŋa Palan kwet fiileŋ uŋgoŋ itoulune miiŋdi tamuŋiŋ Isip kwetneniŋ nagilimiŋguk. \s1 Fiye 21:22-34 Abalaham gut Abimelekdi yofolok tugumuk \p \v 22 Nai uŋaniŋ Abimelekdut memikŋiye’walaŋ talitimeŋ Filiko adi Abalaham indiŋ niŋgumuk, “Bepaŋ adi dukut hatibune nemenemek hogohogok tihatilaŋ. \v 23 Unduŋ doktiŋa du kamiŋ Bepaŋ namanda foloŋ na eŋ wapmihineye eŋ yalakineye yalaŋ niniŋa nilamut mu tuluwaaŋ, wondok mede yofafaŋeweŋ. Eŋ nu menot momooŋ tigamulugut undugoŋ dubo na eŋ kwet iŋoŋ buŋambu buŋa hatilaŋ doktiŋa meeniŋ kwet iŋoŋ hatiyam indi hogohogok menot tinimuluwaaŋ.” \p \v 24 Abalahamdibo yoguk, “Nu unduŋ titindok yofafaŋelat.” \p \v 25 Unduŋ tiŋa Abalahamdibo Abimelek kwanai meŋiyedi ime bom niŋ kaka yolom tigiŋ wondok Abimelekdi tubuudanemindok yeniŋgigine tuguk. \v 26 Iŋgoŋ oŋ Abimelek adi yoguk, “U nediyeŋ tuguk nu mu nadilat. Du kom mu naniŋguŋ, nu kamiŋ kubugoŋ nadilat.” \p \v 27 Kaŋ Abalahamdi kale dompa eŋ makau yanagila buŋa Abimelekdok bopnemiŋguk unduŋ tiŋa meyat lufom adi menot momooŋ hatidok yofolok tugumuk. \v 28 U tubudapmaaŋ Abalahamdi dompa taamuhi momohi hinek 7 yehidaneeŋ molomgoŋ boiguk. \v 29 Kaŋ Abimelekdi yabuŋa indiŋ yonadiguk, “Maŋgoŋde dompa taamuhi momohi 7 daneeŋ bop molomgoŋ boiŋaŋ?” \p \v 30 Yobune Abalahamdi indiŋ yoguk, “Dompa taamuhi 7 boiŋat yoŋ adi du kedem yabukahileeŋ metam bop ginaŋ ime bom yoŋ adi Abalaham negoŋ hinek weneguk unduŋ yodakaleweŋ.” \p \v 31 Me wapuhiyat lufom adi unduŋ yoŋa menothik mu wiyatdok yofolok fafaŋeniŋ tugumuk. Unduŋ doktiŋa yokwet wondiniŋ wou Beasiba yogiŋ. \p \v 32 Beasiba yokwetneŋ mede yofolok tubudapmaŋ Abimelek eŋ Filiko memik heki’walaŋ talitimeŋ adi udaneŋ Filistihi nehi’walaŋ kwehineŋ ugumuk. \v 33 Kaŋ Abalaham adi Bepaŋ hatihati fafaŋeniŋ molom adi’walaŋ wou foloŋ bem muŋgohom youli niŋ Beasiba kwetneŋ uŋgoŋ yetiguk. \v 34 Unduŋ tiŋa yeguk e Abalaham adi Filistihi’walaŋ kwehineŋ nai kweheyeniŋ buŋambu itouguk. \c 22 \s1 Fiye 22: 1-19 Bepaŋ Adi Abalaham’walaŋ nadisukiliti kamekaguk \p \v 1 Nemenemek hogohogok u dapmaune Bepaŋ adi Abalaham mebiŋiŋ nadidok niŋkamanda tiŋa yoguk, “Abalaham!” \p Adibo yoguk, “Nu yoŋ eeŋ.” \p Yobune adibo yoguk, \v 2 “Du mihige kubugoŋ Aisak walagedi hinek kahilelaŋ, adi kuyoŋ Molia kwetneŋ nagila wooŋ kweboboe niŋ ganindidimewitneŋ uŋoŋ nutok muni henambaaŋ.” \p \v 3 Unduŋ niŋguk kaŋ kwet heleune haniŋ hinek Abalaham adi doŋkiŋiŋ foloŋ kumoise kameeŋ kwanai meŋiyat lufom eŋ mihiŋiŋ Aisak yanagikuk. Tiŋa muni hehendok kudup tuwolit ulitawaaŋ moŋgola pilali Bepaŋdi kwet yenindakalegukneŋkade tububihila ugiŋ. \v 4 Uge uge melenai lufomkulitniŋ tubune Bepaŋdi kwet yogukneŋ usuwaaŋ Abalaham adi dadiyeeŋ Bepaŋdi kwet yoguk hinek u kabe kwatnaaŋgoŋ halune kaguk. \v 5 Kaŋ kwanai meyat indiŋ yeniŋguk, “Hidi iŋgoŋ hale donki kadokodemek. Nu ye mihidut gwaŋ wooŋ Bepaŋ niutumbaaŋ ninadi kwanai tiŋa bu habudim.” \p \v 6 Unduŋ yoŋa Abalaham adi muni hehendok kudup sibi tiŋalooŋ mihiŋiŋ Aisak foloŋ kameguk. Tiŋa ne ye kudupdelet eŋ tahak moŋgokuk. Unduŋ tiŋa noŋgoŋ ugumuk. \v 7 Uŋale uŋale Aisakdi beu Abalaham niŋguk. “Mebaŋ?” \p Unduŋ yobune beudibo yoguk, “Woe, mihine nu yoŋ.” \p Aisakdibo yoguk, “Kudupdelet eŋ kaipmuŋ agaŋ moŋgo bamut. Iŋgoŋ oŋ, muni hehendok dompa mihiniŋ diŋak?” \p \v 8 Abalahamdibo yoguk, “Bepaŋ ne kougoŋ dompa muni hehendok niŋ tiulidokonimbek.” Unduŋ yoŋa wanaŋ ugumuk. \p \v 9 Uyeŋ Bepaŋdi kwet yeniŋgukneŋ uŋgoŋ usuwaaŋ Abalahamdi alata niŋ tutumbaguk. Tubudapmaaŋ kudup alata foloŋ habiyeeŋ mihiŋiŋ Aisak ibidokooŋ tiŋa looŋ alata foloŋ kudup ginaŋ kameguk. \v 10 Unduŋ tiŋa mihiŋiŋ ulene kohoŋ kihiwale tahak honeguk. \v 11 Iŋgoŋ oŋ, Wapum’walaŋ aŋeloŋiŋdi kunum foloŋ hatiŋa indiŋ kutiniŋguk, “Abalaham! Abalaham!” \p Adibo yoguk, “Nu yoŋ eeŋ.” \p \v 12 Yobune adibo yoguk, “Du kohoge mihi foloŋ mu kameweŋ. Eŋ nemek nemu timimbeŋ. Nu kamiŋ du’walaŋ mebige agaŋ nadilat. Du biyagoŋ hinek Bepaŋ gikiŋgoŋ timilaŋ. Tiŋa yeŋaŋ e, mihige kubugoŋ hinek e nutok muni henamdok mooŋ yoŋa mu kahileŋaŋ.” \p \v 13 Unduŋ yobune Abalaham adi fakaleeŋ diweeŋ dompa maaniŋ niŋ keleu ye bem kabe kikiŋnit ginaŋ geyam tiŋa yalune kaguk. Abalaham adi u kaŋ wooŋ dompa maaniŋ u ula buŋa mihiŋiŋdok kibikooŋ dompadi muni heguk. \v 14 Unduŋ doktiŋa Abalahamdi kwet wondiniŋ wou “Wapumdi Tiulidokonimbek” yoguk. Kaŋ nai indidegoŋ adi indiŋ yoiŋ “Wapum’walaŋ tuwai foloŋ tiulidokonimbek.” \p \v 15 Kaŋ Wapum diniŋ aŋelo adi kotigoŋ Abalaham indiŋ kutiniŋguk \v 16 “Wapumdi yolak, ‘Nu na’walaŋ wotnane foloŋ yofafaŋelat. Du nemek u tiŋa yeŋaŋ e mihige kubugoŋ hinek nutok muni hehendok mooŋ yoŋa kahile mu tiŋaŋaŋ, \v 17 doktiŋa kibi nubo kahaŋ wapum hinek tigambaat tiŋa yalakigeye yehitubuulihakawene fee hinek kunum foloŋ hinantalamek ikiiŋ wondok tuwolit be ime luhi magineŋ kiŋ ikiiŋ wondok tuwot ulihakaneeŋ. Unduŋ tiŋa yalakigeyedi memikhiye’walaŋ yohikwehik yolom moŋgotneeŋ. \v 18 Eŋ yalakigeye’walaŋ kahaŋdi kwetkwet metam mohok hatitawiiŋ adi maaŋ yehikahaŋnewaak. Woŋ adi du nu’walaŋ mede tiloloŋ tiŋaŋ doktiŋa folooŋ unduŋ mintawaak.’” \p \v 19 Abalaham yamihiŋit adi unduŋ tihatigane udaneeŋ wooŋ kwanai meŋiyat yabune yohite Beasibade ugiŋ. Wooŋ Abalaham adi Beasiba uŋgoŋ itouluguk. \s1 Fiye 22:20-23 Naho diniŋ mihiŋiye \p \v 20 Mindaŋkade Abalaham adi mede kahat indiŋ nadiguk, “Naho tamuŋiŋ Milika adi maaŋ kwayage Nahodok mihiŋiye yanagikuk.” \v 21 Mihiŋiŋ tuwo wou Usi. Eŋ kwayaŋ mona wou Busi, eŋ gik Kemuel (adi adi Alam beu) \v 22 tiŋa hawa Keset, kasok Haso, kandok Pilidasi eŋ kwayahiyat Yitlap tiŋa Betuel. \v 23 Ala Betuel adi adi Lebeka beu. Milika adi Abalaham kwayaŋ Naho adi’walaŋ mihiŋiye 8 yanagikuk. \v 24 Eŋ tamŋiŋ noli Leumadi mihiŋiye 4 yanagikuk. Wohiye indiŋ: Teba, Gaham, Tahas eŋ Maaka. \c 23 \s1 Fiye 23:1-20 Salah kumumbune Abalahamdi wenefuladok kwet faki niŋ tuwaguk. \p \v 1 Salah adi guletŋiŋ 127 hatiguk. \v 2 Tiŋa Salah adi Kanaaŋ kwetneŋ Kiliat Aba yokwet wou noli Hebulon yoyagiŋ uŋgoŋ hinek hatiŋa kumuŋguk. Kumumbune Abalaham adi bulaaniŋgoŋ nadiŋa makunum tibene haule yot Salah’walaŋ dabaŋ hakukneŋ foguk. \p \v 3 Makat kobulabuye tubudapmaaŋ fooŋ uguk. Wooŋ Hitaithi metam indiŋ yeniŋguk, \v 4 “Nu adi hidi’walaŋ kwetneŋ iŋoŋ buŋa hogok eŋ buŋambu hatilat doktiŋa hidi kwet niŋ nambune tuwaaŋ dabaŋne tiŋa wooŋ wenefulawit.” \p \v 5 Kaŋ Hitaithi metam adi Abalaham indiŋ niŋgiŋ, \v 6 “Me wapum, i nadiweŋ. Du adi kwet iŋoŋ Bepaŋ’walaŋ me loloŋnit hatilaŋ doktiŋa indi’walaŋ kwetneŋ iŋoŋ me weneŋ kwet momooŋ tutumbaŋit ginaŋ hinek dabaŋge kedem wenefulaweŋ. Indi dutok kwet kamehep mu tigamunim.” \p \v 7 Unduŋ yobune Abalaham adi pilaleŋa Hitaithi metam mulelem tiŋa duwokine tiyemuŋguk. \v 8 Unduŋ tiyemiŋa indiŋ yeniŋguk, “Hidi dabaŋne kwet iŋoŋ wenefuladok nadiiŋ doktiŋa hanindakalewene nadineŋ. Hidi kedem be nehitubulodaaŋ Efelon, Soha mihiŋiŋ nimbune \v 9 adi kwetŋiŋ dikineŋ kawade mage wamutom tigiŋ, wou Makpela yoiŋ, tuwaŋiŋ wondok tuwolit dedigoŋdok hinek u kedem namandahik foloŋ nanimbune tuwaaŋ dabaŋne wenewit.” \p \v 10 Kaŋ Efelon adi adi uŋgoŋ yolineŋ Hitaithi metam feedi buŋa bop wapum tiŋa ikiŋneŋ uŋgoŋ ikuk ala mede u nadiŋa pilaleŋa Hitaithi metam namandahik ginaŋ yaleŋa Abalaham indiŋ yoŋa niŋguk, \v 11 “Me Wapum, unduŋ mooŋ ale. Yobe nadiweŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, notneye hogohogok wanaŋ ila nadilune hewehewe u hogok gamulat eŋ hewehewe ginaŋ kawade mage hatak u maaŋ ganindapmalat ale dabaŋge kedem wenefulaweŋ.” \p \v 12 Abalaham adi kotigoŋ metam kwehiwahi duwokeneyemiŋa \v 13 Efelon indiŋ nimbune wanakaŋ nadigiŋ, “U kedem yolaŋ ala kedem be nadinambeŋ? Nu kwetdok tuwaŋiŋ gambene fiit moŋgoleŋ kaŋ nu dabaŋne wenefulawit.” \p \v 14 Unduŋ yobune Efelondi Abalaham indiŋ niŋguk, \v 15 “Me Wapum ganimbe nadiweŋ. Kwet faki kabeniŋdok tuwaŋiŋ siliwa muneeŋ 400dok tuwolit tilak iŋgoŋ wondok male yagigi yodim. Du fiit dabaŋge kedem wenefulaweŋ.” \p \v 16 Biyagoŋ kuyoŋ, Abalaham adi adi tuwaŋiŋ diniŋ tuwolit u nadiune tuwot tubune nemek mulabuhi boikaboika tiiŋ foloŋ boikaaŋ, nai uŋaniŋ bomboŋ kibikibi titiŋ diniŋ mede yofafaŋe hakuk wondok tuwolit takaliŋa muneeŋ silwa 400 miŋguk. \p \v 17 Abalaham adi unduŋ tubune Efelon’walaŋ hewehewe Mamele yokwet mele labulabuneŋkade Makpela gutuneŋ hakuk eŋ kawade mage eŋ bem heki uŋaŋ yakiŋ hogohogok u \v 18 Hitaithi metam eŋ me nalum bugiŋ wanaŋ yali kalune Abalahamdok gigit tubudapmaguk. \v 19 Biyagoŋ kuyoŋ, Abalaham adi tamuŋiŋ Salah dabaŋ u Makpela hewehewe ginaŋ kawade mage ginaŋneŋ wenefulaguk. Makpela hewehewe adi Mamele yokwet wou noli Hebulon yogiŋ woŋ adi guŋandiŋ Kanaaŋ kwetneŋ hakuk. \v 20 Unduŋ tubune Hitaithi metam adi hewehewe eŋ kawade mage u wanaŋ Abalahamdok bikabumimbune adi’walaŋ me weneŋ kwet tuguk. \c 24 \s1 Fiye 24:1-67 Abalahamdi Aisakdok tam tubumintamiŋguk \p \v 1 Abalaham adi gulet fee hatiŋa me gawadaaŋ hinek tuguk. Kaŋ Wapum adi taali mebimebi ginaŋ kahaŋ fee timiŋguk. \v 2 Biyagoŋ kuyoŋ, unduŋ tubune Abalahamdi kwanai meŋiye’walaŋ talitimeŋhik yot be kale bomboŋ eŋ nemenemek hogohogok diniŋ kadoko hatiguk, u indiŋ niŋguk, “Du kohoge baane falipmeŋ kameeŋ\f + \fr 24:2 \ft Adi mede yofafaŋe titindok talik undugoŋ keleyagiŋ.\f* \v 3 Wapum kunum eŋ kwet adi’walaŋ Bepaŋ namanda foloŋ indiŋdok yofafaŋeweŋ. Nu Kanaaŋhi’walaŋ lekiŋgoŋ ginaŋ hatilat adi’walaŋ wabi niŋ nagila mihine mu mimbaaŋ. \v 4 Mooŋ, du mihinedok tam tubumintawe nadiŋa na’walaŋ mintaminta kwetneŋ eŋ na’walaŋ naŋgat dikineye hatiineŋ wooŋ adi’walaniŋ tam niŋ nagila buune mihine Aisakdi tamuŋiŋ nagilaak.” \p \v 5 Kwanai medibo ninadiguk, “Tam wondi nukut kwet iŋoŋ mu bubundok yobune dediŋ tibaat? Mihige kedem be da’walaŋ yoke mebineŋ nagila waat?” \p \v 6 Unduŋ yobune Abalahamdibo yoguk, “Mooŋ hinek yolat. Du mihine kwet uŋoŋ mu nagila waaŋ. \v 7 Wapum, kunum diniŋ Bepaŋ, adi kuyeŋ batne’walaŋ kwet eŋ yokwet mebi bikabudok naniŋa nanagilune kwet iŋoŋ bugut. Adi mede yokwambunda hinek tiŋa naniŋguk. Biyagoŋ kuyoŋ, kwet yoŋ adi yalakigeye yembaat. Biyagoŋ kuyoŋ, Wapum adigoŋ mihinedok tam kwet uŋaniŋ tubumintadok aŋeloŋiŋ niŋkulune talitimeŋ tiŋa ganagila waak. \v 8 Kaŋ tam adi gahakaliŋa bubundok lakata tubune mede yofolokgedi folooŋnit mokit tibaak. Eŋ mihine adi fiit uŋoŋ mu nagila waaŋ.” \v 9 Unduŋ yobune kwanai medi kohoŋ Abalaham baaŋ hapmeneŋ kameeŋ yokwambundaguk. \p \v 10 Unduŋ tiŋa yeguk e bomboŋgiŋiŋ’walaŋ kamele 10 yeheŋeguk eŋ bomboŋ mohok moŋgokuk noli tuwahik loloŋnit moŋgola tiulidokooŋ Alam Nahalaimde uguk. Uge uge yokwet wapum Naho\f + \fr 24:10 \ft Naho u meeniŋ wou ala adi yokwet niŋ tubumintaaŋ ne’walaŋ wou uŋakoŋ youkuk.\f* uŋgoŋ usuwaguk. \v 11 Usuwaaŋ kale kamele heki ime bom niŋ mebiyeŋ yokwet wapum gagayeŋ uŋgoŋ yameune lemila fooŋ ikiŋ. Ala woŋ adi tebele tamwoidi ime gigit yawagiŋ nai ginaŋ usawaaŋ yakiŋ. \p \v 12 Uŋgoŋ yaliŋa ninadi indiŋ tuguk, “O Wapum, bomboŋgine Abalaham’walaŋ Bepaŋ, du talik bulat yendiniŋ folooŋ bomboŋgine Abalaham siloŋ timimbeŋ. \v 13 Ala nu yek ime mebiyeŋ iŋgoŋ yatuwene metam yohiwahi’walaŋ wabihiyedi ime gitnene buneŋ. \v 14 Kaŋ nu wabihem niŋ ime toutge nambune ime nawit unduŋ nimbene nadiŋa adibo yobek, ‘Naweŋ kaŋ kamelegeye maaŋ ime yembene naneŋ.’ Unduŋ yobek kaŋ nu indiŋ nadiwit, ‘Biyagoŋ kuyoŋ, wabihem yoŋ e tipilapilaye mege Aisakdok tiulidokoguŋ.’ Unduŋ nadiwit. Eŋ du bomboŋginedok siloŋ tobogoŋ timilaŋ u maaŋ nadiwit.” \p \v 15 Ninadi u mu tubudapmalune Lebeka adi ime toutŋiŋ beemiŋa buguk. Lebeka adi adi Betuel wabiŋiŋ eŋ adi adi Milka diniŋ mihiŋiŋ, Abalaham kwayaŋ Naho’walaŋ tamuŋiŋ. \v 16 Wabi woŋ adi folonamandapŋiŋ momooŋ hinek. Me niŋdut hatififile mu tuguk. Adi adi miiŋbeudut gitagoŋ hatiguk. Wabi adi fooŋ imeŋiŋ tout ginaŋ ime gila kotigoŋ labuguk. \p \v 17 Labulune kwanai me adi pilap wooŋ niŋguk, “Imege tout nambeŋ kaŋ imekabe neeŋ nawit.” \p \v 18 Unduŋ nimbune wabidibo yoguk, “Wapumne, kedem naweŋ” yoŋa ime tout tiŋafooŋ kohoŋ foloŋ honeeŋ mimbune naguk. \p \v 19 Wabi adi kwanai me ime mimbune naaŋ natoki tuguk kaŋ yoguk, “Kamelegeyedok maaŋ ime giyembene natoki tineŋ.” \v 20 Yoŋa ime diki muwage maliŋ ginaŋ kwatnedapmaaŋ ime kotigoŋ gilene ime foloŋ foguk. Unduŋ tubune kamele hogohogok wanaŋ ime nadapmagiŋ. \v 21 Kaŋ kwanaime adi mede kabup yale nemek mintaguk u kanadi tuguk tiŋa nadiune uŋgoniŋ hinek tuguk. Tiŋa indiŋ nadisuguk, “Wapum adi kwanaine kahaŋnenambek be mooŋ u nadidakalewit.” \p \v 22 Kamele heki ime naaŋ natoki tubune me wondi timembem goldi tutumbagiŋ niŋ eŋ haluntuk maaŋ goldi tutumbagiŋ lufomnikoŋ tuwahik wapum loloŋnit hinek u dihiŋa miŋguk. \v 23 Tiŋa yoguk, “Du nedi’walaŋ wabi u nanimbeŋ. Eŋ indi baha’walaŋ yopmaŋ kedem be deitnim?” \p \v 24 Adibo yoguk, “Nu Betuel wabiŋiŋ. Betuel adi adi Milka eŋ Naho’walaŋ mihihik.” \p \v 25 Unduŋ yoŋa tomboyoula indiŋ yoguk, “Kamele heki’walaŋ kilihikit eŋ nanaŋe fee itnimiiŋ eŋ hidi deitdok yot maaŋ baŋam tuwot hatak.” \p \v 26 Kaŋ me adi duwokeneeŋ Wapum niutumbaaŋ indiŋ ninadiguk, \v 27 “Biyagoŋ kuyoŋ, bomboŋgine Abalaham adi’walaŋ Wapum Bepaŋ adi welekwelemanit hatiŋa mede yofolokŋiŋ diniŋ folooŋ bomboŋgine kamehep mu timiŋguk doktiŋa nintilooŋ niutumbadok. Wapum adi didimeniŋgoŋ hinek nanindidimeŋ nanagilune buge buge bomboŋgine’walaŋ naŋgat diki’walaŋ yohineŋ busuwaŋat.” \p \v 28 Kaŋ wabi adi weneŋgeila wooŋ miiŋ’walaŋ yolineŋ usuwaaŋ nemek hogohogok mintaguk wondok mede kahat timiŋguk. \v 29 Kaŋ Lebeka’walaŋ wiwi niŋ hatiguk wou Labandibo me ime foloŋ yakuk kawene weneŋgeila uguk. \v 30 Woŋ adi indiŋ. Laban adi wiwi’walaŋ timembem eŋ haluntuk goldi tutumbaŋit u yabuguk eŋ medi mede yoguk u wiwidi kahat tuguk u nadiŋa uŋaniŋgoŋ uguk. Me nalum adi adi kameleŋiyedut ime gagayeŋ uŋgoŋ yatune wooŋ kaguk. \v 31 Kaŋ niŋguk, “Wapumdi gehikahaŋneguk du kedem beŋ. Iŋoŋ maŋgoŋde yataŋ? Nu yot agaŋ tiulidokoŋat eŋ kamele hekidi ipilat titindok kwet maaŋ kedem hatak.” \p \v 32 Yobune yopmande looŋ me adi kamele heki foloŋ ise heki fiyakuyemulune kamele heki’walaŋ ise eŋ nanaŋehik moŋgola buŋa boiyemiŋgiŋ. Tiŋa mewoi adut ugiŋ adi kayohik youtetdok ime maaŋ gila boiyemiŋgiŋ. \v 33 U tubudapmaaŋ mindaŋ nanaŋe boigiŋ. Iŋgoŋ e adi indiŋ yoguk, “Nu nanaŋe pilap mu nawit. Timeŋ adi welene ginaŋ mede hatak u hanimbene nadineŋ kaŋ nawit.” \p Yobune Labandi yoguk, “Unda kedem ale yobune nadinim.” \p \v 34 Kaŋ yoguk, “Nu adi Abalaham’walaŋ tipilapilaye me. \v 35 Wapumdi bomboŋgine kahaŋ timiŋguk kaŋ nai indinde adi adi me loloŋnit tuguk. Nemek indiŋ kale mebimebi, makau, silwa eŋ gol, tipilapilaye me eŋ tipilapilaye tam, kamele eŋ doŋki kisaŋ mintoi tuguk. \v 36 Agaŋ bomboŋgine tamuŋiŋ adi tam gawadaaŋ tuguk iŋgoŋ fiit bombogine’walaŋ mihi niŋ nagikuk. Kaŋ Abalaham adi nemenemekŋiŋ hogohogok u aditok mindapmaguk. \v 37 Tiŋa nu mede yofafaŋeŋiŋ indiŋ u folooŋ hinek titindok nanifafaŋeguk. ‘Du adi Kanaaŋhi me kwehineŋ hatilat wabihiye adi’walaniŋ mihinedok tamuŋiŋ mu nagilaaŋ. \v 38 Adi baatne’walaŋ yolikwelineŋ eŋ naŋgat dikineye adi’walaniŋ mihinedok tam niŋ tubumintawaaŋ.’ \v 39 Kaŋ nu bomboŋgine indiŋ ninadigut, ‘Tam u nukut mu bubundok yobune dediŋ tibaat.’ \p \v 40 “Kaŋ kibi indiŋ naniŋguk, ‘Nu Wapum namanda foloŋ hatilat adi aŋeloŋiŋ niŋkulune dukut hatiŋa gehitubulodaune naŋgat dikineye eŋ batne’walaŋ yolineŋ mihinedok tamuŋiŋ niŋ kedem tubumintawaaŋ. \v 41 Du unduŋ tibaaŋ kaŋ mede yofolok diniŋ folooŋ mintaune tuwot tibaak. Be naŋgat dikineye’walaŋ usuaune tam mu gamdok yobune yofolokge folooŋnit mokit tubune nadibedi mu tibaaŋ.’ \p \v 42 “Ala nu kamiŋ ime gitnaŋ tiineŋ busuwaaŋ indiŋ yoŋat, ‘O Wapum, bomboŋgine Abalaham’walaŋ Bepaŋ, du kwanai tibe bulat u nehitubulodaweŋ kaŋ folooŋ mintawekdok ganilat. \v 43 Nu ime gagayeŋ yuku yalit ala wabihem niŋ ime gile bek kaŋ nimbit, “Ime toutge nambeŋ kaŋ imekabe neeŋ nawit.” \v 44 Nu unduŋ nimbene kibikooŋ indiŋ udaneŋ nanimbek, “Naweŋ kaŋ kamelegeye maaŋ giyembe naneŋ.” Biyagoŋ kuyoŋ, unduŋ yobek kaŋ aditegoŋ yobit Wapumdi bombooŋgine mihiŋiŋdok tam tiulidokoŋak iŋaakoŋ.’” \p \v 45 “Nu walane ginaŋ unduŋ nadisudapmaaŋ yatuwene Lebeka adi ime gilene ime tout beemiŋa ime foloŋ wooŋ ime gilaŋak. Kaŋ nu indiŋ niŋat, ‘Ime nambune nawit.’ \v 46 Unduŋ yobene uŋaniŋgoŋ adibo ime tout honeeŋ yoŋak ‘Tiŋa na! Kaŋ kamelegeye maaŋ giyembene naneŋ.’ Unduŋ yobune naŋat kaŋ adi kamele ime yemiŋak. \p \v 47 “Dapmaune ninadiŋat, ‘Du nedi’walaŋ wabiŋiŋ?’ Adibo yoŋak, ‘Nu Betuel wabiŋiŋ eŋ adi adi Naho eŋ Milka’walaŋ mihihik.’ Unduŋ nanimbune timembem timei foloŋ kameŋat eŋ haluntuk kohoŋ foloŋ dahimiŋat. \v 48 Biyagoŋ kuyoŋ, unduŋ tiŋa Wapum bomboŋgine’walaŋ Bepaŋ duwokenemiŋa ninadiŋa niutumbaŋat. Biyagoŋ kuyoŋ, adigoŋ hinek bomboŋgine’walaŋ kwayaŋ diniŋ laaŋ, Abalaham’walaŋ mihiŋidok tam nagitdok talik didimeniŋ hinek nanagila buguk. \v 49 Agaŋ hidibo nanineŋ. Hidi bomboŋgine wele kwelema timiŋa wele nadifo tubumintamineŋ, be dediŋ? Mooŋ kaŋ u maaŋ nanineŋ kaŋ nu talii nolibo keleŋ kawit.” \p \v 50 Unduŋ yobune Laban eŋ Betuel adi indiŋ niŋgumuk, “Nemek yoŋ adi Wapum’walaniŋ doktiŋa indi mede unduŋ be unduŋ kedem be kadakaniŋ u tuwot mu yodim. \v 51 Lebeka adi agaŋ du’walaŋ habake ginaŋ yatak. Ale kedem nagila uune bomboŋgige’walaŋ mihiŋiŋdi tamuŋiŋ nagilaak. Kaŋ Wapumdi yodakaleguk wondok tuwot hinek tibaak.” \v 52 Abalaham tipilapilaye meŋiŋ adi mede u nadiŋa Wapum duwokenemiŋa namanda tubuwopmobuŋa nintiloguk. \v 53 Tiŋa pilaliŋa bomboŋ eŋ nemenemek silwa be goldi tutumbagiŋ eŋ houle dahidahi heki u dihiŋa Lebekadok miŋguk eŋ nemek noli tuwahik loloŋnit u wiwi eŋ miiŋdok siloŋ tiyemguk. \v 54 Unduŋ tiŋa ne eŋ mewoi adut bugiŋ adi nanaŋe ime nagiŋ. Nadapmaaŋ timiŋ kubugoŋ uŋgoŋ deikiŋ. Haniŋ pilali yoguk, “Agaŋ naniŋkulune talipmeŋ tabe bomboŋgine kawene maawit.” \v 55 Iŋgoŋ e wiwi eŋ miiŋ adibo yogumuk, “Wabi ye iŋgoŋ muniniŋ melenai 10 be yali kedem nipmeeŋ uneeŋ?” \v 56 Kaŋ tipilapilayedibo yeniŋguk, “Hidi mu nihitubukibidaneŋ. Wapumdi nemek nadiŋa bugut agaŋ nehitubulodaŋak ale naniŋkulune talipmeŋ tabe bomboŋgine kawene mawit.” \p \v 57 Kaŋ miiŋ wiwidibo yogumuk, “Unduŋ ale wabi nebo kutinine buŋa debek yobu kanim.” \v 58 Yoŋa Lebeka kutnimbune buune ninadigiŋ, “Du me yendut weŋ be?” \p Kaŋ adibo yoguk, “Nu agaŋ wit.” \p \v 59 Unduŋ yobune adi wiwihik Lebeka kameune uguk. Meeniŋ indiŋdi adut ugiŋ Lebeka’walaŋ tipilipilaye wabi, agaŋ Abalaham’walaŋ tipilapilaye me eŋ mewoi adut ugiŋ. \v 60 Kaŋ Lebeka meŋimeŋiye adi Lebeka yokahaŋ timiŋa indiŋ niŋgiŋ, “O witnik, du kedem ulihakawaaŋ tiŋa meeniŋ tausen tausen adi’walaŋ meehik tibaaŋ. Eŋ, yalakigeye adi memikhiye dut mindobuŋa yohik kwehik yolom moŋgotneeŋ.” \p \v 61 Unduŋ tiŋa Lebeka eŋ tipilapilayeŋiye adi agaŋ tiulidokooŋ kamelehik foloŋ looŋ Abalaham’walaŋ kwanai me dut ugiŋ. Kwanai me adi Lebeka nagila yokwet bikabuŋa ugiŋ. \p \v 62 Aisak adi nai uŋaniŋ ime niŋ wou Bea Lahai Loi indi’walaŋ mede foloŋ “Hatihati molomdi hati nabulak,” ime wondiniŋ dawineŋ ugukdi ha buguk ala adi adi Negep uŋoŋ itouluguk. \v 63 Ala tebele hogok talik yauhauhaule tibene uguk. Wooŋ dadiyeeŋ kamele heki buune yabuguk. \v 64 Lebekadi maaŋ dadiyeeŋ diweeŋ Aisak kaguk. Kaŋ kamele bikabuŋa tatakula foguk. \v 65 Tiŋa tipilapilaye me ninadiguk. “Hewehewe ginaŋ gu nedigoŋ medi indi nibe bulak.” \p Yobune tipilapilaye medi yoguk, “Woŋ adi bomboŋgine.” Unduŋ yobune Lebeka adi nehi’walaŋ titiŋ unduŋ houle yaŋamuŋdi tiŋa looŋ namada kufulaguk. \p \v 66 Kaŋ tipilapilaye me adi nemenemek tuguk wondiniŋ mede kahat u Aisak timiŋguk. \v 67 Kaŋ Aisak adi Lebeka miiŋ Salah’walaŋ houle yotneŋ nagila looŋ tamŋiŋ nagila kahileeŋ not timiŋguk. Unduŋ tiŋa weleŋ kwelemaune miindok bulaniŋgoŋ nadi hatiguk u wabiguk. \c 25 \s1 Fiye 25:1-6 Abalaham wapmihiŋiye noli \p \v 1 Abalaham adi hatigane kotigoŋ tam niŋ nagikuk, wou Ketula. \v 2 Kaŋ adi mihiŋiye indiŋ yanagikuk: Simlan, Yoksan, Medan, Midian, Isbak eŋ Sua. \v 3 Yoksan’walaŋ mihiŋiyat indiŋ mintamiŋgumuk: Seba eŋ Dedaŋ. Kaŋ Dedaŋ’walaŋ mihiye adi indiŋ mintagiŋ: Asulim, Letusim eŋ Leunim. \v 4 Midian mihiŋiye adi indiŋ mintagiŋ: Efa, Efel, Hanok, Abida, eŋ Elda. Meeniŋ hogohogok yoŋ adi Ketula’walaŋ yalakiŋiye. \p \v 5 Abalaham adi muneeŋ bomboŋ eŋ nemenemek hogohogok halimguk u agaŋ mihiŋiŋ Aisakdok mindapmaguk. \v 6 Iŋgoŋ oŋ adi kaipmuŋ hatiŋale tamuŋiye noli’walaŋ mihiwoi adi adi hogok siloŋ tiyemiŋa yeniŋkulune Aisak bikabuŋa kwet mele labulabuneŋkade wooŋ itowagiŋ. \s1 Abalaham kumuŋguk. \p \v 7 Abalaham adi guletŋiŋ 175 hatiguk. \v 8 Adi adi hatige hatige me gawadaaŋ hinek tiŋa nadifonit kumuŋguk. Kumuŋa mamaŋpapaŋiye kumuŋgiŋ adut tomboyoukuk. \v 9 Kumumbune mihiŋiyat Aisakdut Ismael adi Makpela kawade mage ginaŋ wenefalagumuk. Kawade mage woŋ adi Mamele gagayeŋ Efelon, Soha Hitait niŋ mihiŋiŋ’walaŋ hewehewe ginaŋ hakuk. \v 10 Biyagoŋ kuyoŋ, hewehewe woŋ e Abalahamdi Hitaithi’walaŋ tuwaguk. Uŋgoŋ Abalaham eŋ taamuŋiŋ Salah yehiwenegiŋ. \v 11 Abalaham kumumbune mindaŋkade Bepaŋdi mihiŋiŋ Aisak kahaŋ timiŋguk. Aisak adi adi ime niŋ wou Bea Lahai Loi uŋaŋ itouluguk. \s1 Ismael’walaŋ yalakiŋiye \p \v 12 Yoŋ adi Ismael Abalaham mihiŋiŋ Salah’walaŋ tipilapilaye tam Haga Isip niŋdi Abalahamdok nagikuk adi’walaŋ mede kahat. \p \v 13 Ismael mihiŋiye mintagiŋ indigoŋ tuwot habiyeŋ youkiŋ. Mihiŋiŋ tuwo wou Nebayot, agaŋ Kedal, Adibel, Mibsam \v 14 eŋ Misima, Duma, eŋ Masa, \v 15 Hadad eŋ Tema, Yetul, Napis eŋ Kedema. \v 16 Biyagoŋ kuyoŋ, meheki u Ismael’walaŋ mihiŋiye ala wouhiye adi yohikwehik eŋ houle yothik itougiŋ wondok tuwolit yoyagiŋ. Adi meeniŋ bop hatitaugiŋ indigoŋ mapmehiye 12 hatigiŋ. \v 17 Eŋ Ismael naiŋiŋ diniŋ mebi adi indiŋ. Adi adi hatige hatige guletŋiŋ 137 tubune kumuŋa mamaŋpapaŋiye kumuŋgiŋdut tomboyoukuk. \v 18 Adi’walaŋ yalakiŋiye adi Hawil eŋ Sulu lekiŋgoŋhik ginaŋ eŋ Isip kwet gagayeŋ ala Asiliya kwetneŋ weene uŋgoŋ uundok biyagoŋ kuyoŋ, naŋgat dikihiye adi’walaŋ kwet gagayeŋ hatiyagiŋ. Iŋgoŋ menot momooŋgoŋ mu tiyagiŋ. \s1 Esau Eŋ Yakobo \p \v 19 Yoŋ adi Abalaham’walaŋ mihiŋiŋ Aisak’walaŋ mede kahat. \v 20 Aisak adi guletŋiŋ 40 tubune tamuŋiŋ Lebeka nagikuk. Lebeka adi Betuel wabiŋiŋ. Betuel adi adi Alam niŋ me eŋ Padan Alam kwetneniŋ. Lebeka wiwi adi Laban. Adi adi me Alamniŋ. \p \v 21 Aisak tamuŋiŋ Lebeka adi kafi hatiguk doktiŋa Aisak adi tamŋiŋ tubulodaaŋ Bepaŋ ninadi tuguk. Kaŋ Wapum adi ninadiŋiŋ nadiguk, kaŋ tamuŋiŋ Lebeka adi mihiwele tuguk. \v 22 Kaŋ ŋakŋak lufom adi meehik weleŋ ginaŋ hali kipaŋkipaŋ tubune nadiŋa indiŋ yoguk, “U maŋgoŋde unduŋ mintanamulak?” \p Unduŋ yoŋa Wapum ninadiguk, \v 23 kaŋ Wapumdibo niŋguk, “Meeniŋ bop wapum lufom du’walaŋ walage maaneŋ hakamuk. Ala meeniŋ bop lufom du’walaŋ maaneŋ hakamuk woŋ adi kougoŋ yehidane titindok. Mebop niŋdi bop niŋ yalakapmeeŋ loloŋnit tineeŋ. Eŋ, biyeniŋdi kwayaŋ tipilpilaye timimbaak.” \v 24 Wapmihi yanagi yanagit nai ginaŋ weleŋ ginaŋneŋ mihi katap yakat hakumuk. \v 25 Mihi tuwo adi folooŋ giminiŋ eŋ dahidahi dumuniŋnit undiniŋ mintaguk, doktiŋa wou Esau youkiŋ. \v 26 Kaŋ kwayaŋ mintaguk, adi adi kohoŋdi Esau’walaŋ kayoŋ yahihiliŋiŋ foloŋ honeŋ hakuk doktiŋa wou Yakobo youkiŋ. Aisak adi guletŋiŋ 60 tulune Lebekadi mihiŋiyat yanagikuk. \v 27 Kaŋ mihiyat adi hatigane bediŋa Esau adi kidit molo tiŋa kale behepneŋ yauyau diniŋ mebi mohinek nadiguk. Unduŋ tiŋa behepneŋ kaka yauluguk. Yakobo adi me kwelemaaŋ ala yopmaŋgoŋ hatiluguk \v 28 Aisak adi behepneŋ kaledok nadigalika tuluguk doktiŋa weleŋdi Esau kahile tuluguk. Eŋ Lebeka adi Yakobo weleŋdi kahile hinek tuguk. \v 29 Heleŋniŋ Yakobo adi hinaŋ hatiguk. Kaŋ Esau adi behepneŋ yauge yauge map kisaŋ nadiŋa busuwaaŋ gweheye tiŋa \v 30 Yakobo indiŋ niŋguk, “Nemek giminiŋ i neeŋ pilap nambune nawe. Nu map kisaŋ hinek nadilat.” Unduŋ doktiŋa wou niŋ Edom yogiŋ. \p \v 31 Kaŋ Yakobodibo yoguk, “Mihi tuwo diniŋ kahaŋ u nutok nambeŋ.” \p \v 32 Yobune Esaudibo mede indiŋ tubuudanemiŋguk, “Yakalaŋ! Yoŋ adi map kisaŋ nadiŋa agaŋ kumuŋ tibe tilat. Mihi tuwo diniŋ kahaŋdi maŋgoŋ momooŋ tinambaak? \p \v 33 Iŋgoŋ oŋ Yakobodi yoguk, “Timeŋ yofolok hinek tinambune gabuŋa.” Yobune agaŋ Esaudi Mihi tuwo diniŋ kahaŋ u Yakobodok titindok yofolok fafaŋeniŋ tiŋa Yakobodi nemek giminiŋ heguk wondok tuwaŋiŋ miŋguk. \v 34 Kaŋ Yakobo adi Esau belet eŋ kahak giminiŋ heguk u mimbune naguk. Nadapmaaŋ pilale uguk. Esau adi unduŋ tiŋa mihi tuwo diniŋ kahaŋ u sigilulum tuguk. \c 26 \s1 Fiye 26:1-33 Aisak eŋ Abimelek \p \v 1 Hatigane kwet uŋaŋ map wapum kotigoŋ mintaguk. Kom Abalaham hatigukneŋ niŋ mintaguk. Yoŋ adi niŋ. Unduŋ doktiŋa Aisak adi Filistiahi’walaŋ mapme wou Abimelek, Gela yokwetneŋ ituguk adi’walaŋ uguk. \v 2 Kaŋele Wapumdi mintamiŋa yoguk, “Du Isip kwetneŋ mu uluwaaŋ. Kwet niŋ nu ganindidimewitneŋ uŋaŋ wooŋ hatibaaŋ. \v 3 Kwet uŋoŋ buŋambu hatilune nu dukut hatiŋa kahaŋ tigambaat. Biyagoŋ kuyoŋ, kwet u hogohogok adi du eŋ yalakigeye hambaat. Unduŋ tibene baha Abalaham mede yofolok fafaŋeniŋ timiŋgut u folooŋnit tibaak. \v 4 Tiŋa yalakigeye yehikahaŋnewene mintaulihaka tubune kunakunathik kunum foloŋ hinantalamek ilawiiŋ wondok tuwolit tibaak. Eŋ yalakigeye’walaŋ kahaŋdi meeniŋ kwetkwet tuwot tokiyembaak. Yalakigeye’walaŋ kahaŋdi kwetkwet metam mohok hatitawiiŋ adi maaŋ yehikahaŋnewaak. \p \v 5 Woŋ adi Abalahamdi mede tiloloŋ tinamuguk eŋ yodakalene didimeniŋgoŋ takaliguk, eŋ yofafaŋene eŋ mede yodapmaŋne eŋ yodokone wanakaŋ hogohogok nadiŋa yahakeleguk doktiŋa unduŋ tibaat.” \p \v 6 Unduŋ doktiŋa Aisak adi Gela uŋoŋ itouguk. \v 7 Kaŋ me yokwet uŋahidi tamŋiŋdok ninadigiŋ kaŋ adibo yoguk, “Tam woŋ adi witne.” Lebeka adi folonamandapŋiŋ momooŋ hinek doktiŋa adi tamune yodok munta tuguk. Unduŋ yobene me iŋahidi Lebekadok tiŋa nulukumuŋ tineeneŋ. \p \v 8 Aisak adi uŋaŋ hatigane heleŋniŋ tamuŋiŋ Lebeka toboŋa siŋgoŋgome tuguk. Kaŋ Filistiahi’walaŋ mapme Abimelek adi yoli maaneŋ yali sububa moŋgotdok yot tubutom tigiŋneŋ diweeŋ yabuguk. \v 9 Yabuŋa Aisak kutinimbune uune niŋguk, “Lebeka adi tamge yoŋ! Maŋgoŋde adi witne yoguŋ?” \p Yobu nadiŋa niŋguk, “Biyagoŋ nu aditok tiŋa nulune kumumbaatneŋ yoŋa muntaaŋ yogut.” \p \v 10 Kaŋ Abimelekdi yoguk, “Du nemek mulabumuŋ hinek tinimguŋ. Nu’walaŋ mehinekneye niŋdi tamge tubukadakagambe tuguk binek indi dutok tiŋa yom wapum hekiyanim.” \p \v 11 Unduŋ yoŋa Abimelekdi meeniŋ hogohogok mede munte indiŋ yeniŋguk, “Nebek niŋdi me ne be, bee tamuŋiŋ nemek mu titiŋ niŋ tiyembaak adi adi kumuŋ tibaak.” \p \v 12 Aisak adi nanaŋe youli kwet uŋoŋ yetiguk kaŋ gulet wondiniŋ maaneŋgoŋ duhuduhu wapum mintaune moŋgotnaguk. Wapumdi kahaŋ timimbune unduŋ tuguk. \v 13 Me u pilap hinek bomboŋnit tuguk. Eŋ adi’walaŋ bomboŋ tomboyoulaŋa feefee tuguk. Kaŋ adi me bomboŋnit tuguk. \v 14 Biyagoŋ kuyoŋ, adi dompa makau fee hinek eŋ tipilapilayeŋiye fee yanagila hatiguk. Unduŋ tubune Filistiahi me adi u kaŋ menot mu timiŋgiŋ. \v 15 Unduŋ tiŋa yegiŋ e ime bom hogohogok beu’walaŋ tipilapilaye medi koom beu Abalaham’walaŋ nai ginaŋ dobugiŋ u Filistiahi medi kwet kilabut walikadahiune tokigiŋ. \p \v 16 Tiŋa Abimelekdi Aisak indi niŋguk. “Indi binibiŋa weŋ. Du’walaŋ saŋiniŋdi indi nilakapme tilak.” \v 17 Unduŋ doktiŋa Aisak adi yokwet u bikabuŋa Gela gutuneŋ houle yotŋiŋ maaŋ uŋoŋ itouluguk. \v 18 Aisak adi ime bom beu Abalaham’walaŋ nai ginaŋ dobugiŋ u kotigoŋ dilitomtauguk. Beu Abalaham kumumbune Filistiahidi kwet kilabut walikadahiŋa tehegiŋ u wene kikula ime kotigoŋ yehitubumintagiŋ. Unduŋ tiŋa wouhiye koom Beudi yeniŋguk uŋaakoŋ tubukaikaaŋ yeniŋguk. \v 19 Aisak’walaŋ kwanai medi bom niŋ Gela gutuneŋ uŋoŋ dobuŋa ime kwelemaaŋ niŋ tubumintagiŋ iŋgoŋ e \v 20 Gelahi’walaŋ kale yabudoko hekidi ime indi’walaŋ yoŋa Aisak kwanai meŋiyedut tosiwe tigiŋ doktiŋa ime u wou Aisakdi Esek\f + \fr 26:20 \ft Esek mebi adi “tosiwe”.\f* yoguk. \v 21 Unduŋ tubune Aisak kwanai meŋiyedi gigineeŋ ime bom nimaaŋ dobugiŋ e wondok maaŋ tosiwe tigiŋ. Unduŋ tigiŋ kaŋ wou Sitnah\f + \fr 26:21 \ft Sitnah mebi adi “memik”.\f* youkuk. \v 22 Kaŋ adi u bikabuŋa wooŋ nimaaŋ dobugiŋ nai uŋaniŋ tosiwe mu tigiŋ doktiŋa wou Lehobot youkuk. Woŋ adi mebi indiŋ yoŋa youkuk. Wapumdi kwet iŋoŋ hatidok nadinimilak. Ala kwet iŋoŋ hatiŋa ulihakaneem. \v 23 Uŋoŋ hatigane Beasibade loguk. \v 24 Timiŋ uŋaniŋ Wapumdi mintamiŋa yoguk, “Nu baha Abalaham’walaŋ Bepaŋ ale munta mu tibeŋ. Nu dukut hinek hatilat. Nu kahaŋ tigambaat tiŋa kwanai mene Abalaham aditok tiŋa yalakigeye yehitubuulihakawaat.” \v 25 Unduŋ yoguk kaŋ Aisak adi alata niŋ tutumbaaŋ Wapum niutumbaguk. Unduŋ tiŋa houle yotŋiŋ maaŋ uŋgoŋ itouguk. Kwanai meŋiye adi uŋoŋ ime bom niŋ dobugiŋ. \v 26 Nai ninde mapme Abimelek eŋ noliŋiŋ Ahusat eŋ memikŋiye diniŋ talitimeŋ Fikoli adut Gela kwetneniŋ busuwagiŋ. \v 27 Busuaune Aisakdi indiŋ yeniŋguk, “Hidi maŋgande nu’walaŋkade biiŋ? Hidi adi not mu tinamuŋa nahakali tubune bugut.” \v 28 Adibo yogiŋ, “Indi Wapumdi dukut hatilak u biyagoŋ hinek kaŋ indiŋ yogumun, ‘Indi lekiŋgoŋnik foloŋ mede yofolok niŋ tiŋa yokwambundanene halune hatiyaneem.’ \v 29 Indi du nemek kadakaniŋ nemu tigamuŋa mohinek tigamuŋa kwelemaŋgoŋ gapmene buguŋ. Undungoŋ dubo nemek kadaakaniŋ nemu tinimbaaŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, du Wapumdi kahaŋ tigamulak.” \v 30 Unduŋ yobune Aisakdi muni hinaŋ tiyembune nanaŋe ime nagiŋ. \v 31 Kwet heleune haniŋ mede yokwambudaaŋ yofolok tigiŋ. Unduŋ tiŋa Aisakdi yapmeune yohite kwelemaŋgoŋ ugiŋ. \p \v 32 Nai uŋaniŋgoŋ Aisak kwanai meŋiyedi buŋa ime bom dobugiŋ wondok mede kahat timiŋa indiŋ niŋgiŋ, “Indi ime tubumintamun.” \v 33 Yobune ime wondiniŋ wou Siba yoguk. Unduŋ doktiŋa nai indidegoŋ yokwet wou Beasiba\f + \fr 26:33 \ft Beasiba mebi adi “Mede yofafaŋe diniŋ ime.”\f* yoiŋ. \s1 Esaudi Kanaaŋhi tam yanagikuk. \p \v 34 Esau adi guletŋiŋ 40 tubune Hitait niŋ wou Beli adi’walaŋ wabi wou Yudit u tamuŋiŋ nagikuk. Tiŋa Hitait niŋ me wou Elon, adi’walaŋ wabiŋiŋ Basema maaŋ nagikuk. \v 35 Tamyat adi’walaŋ titiŋdi Aisakdut Lebeka wele bulaniŋgoŋ tubumintayemgumuk. \c 27 \s1 Yakobodi Esau’walaŋ kahaŋ kuboneguk \p \v 1 Kaŋ Aisak adi hatigane me gawadaŋ tiŋa dawi gweheye hinek tubune nemek kedem mu yabuŋa mihiŋiŋ biyeniŋ kutniŋa niŋguk, “Mihine.” Adibo yoguk, “Nu yoŋ.” \p \v 2 Aisakdibo yoguk, “Nu agaŋ me gawadaaŋ tilat tiŋa kumuŋ naine mu nadilat. \v 3 Unduŋ doktiŋa du kale kaliŋ diniŋ bomboŋ tebe miŋ eŋ mihiniŋ moŋgola behepneŋ wooŋ kale neeŋ utnambeŋ. \v 4 Tiŋa kobaŋ na dibek nawe nadilat undiniŋ hinambeŋ kaŋ naaŋke kahaŋ tigamgidibaaŋ kumumbaat.” \p \v 5 Lebeka adi kabup yale magi kametnadi tulune Aisak adi mihiŋiŋ biyeniŋ dut mede yonadi tugumuk. Agaŋ Esau adi kale kaliŋ behepneŋ uguk. \v 6 Kaŋ Lebekadi mihiŋiŋ Yakobo indiŋ niŋguk, “Nadilaŋ be? Nu bahadi dake Esau indiŋ nimbune nadiŋat. \v 7 Du kale niŋ tinam buŋa nanaŋe kobaaŋ henambune naaŋke Wapum’walaŋ namanda foloŋ kahaŋ tigamgidibaaŋ kumumbaat. \v 8 Ale mihine, yoŋ adi ganindidimewene nadiŋa mede tiloloŋ tibeŋ. \v 9 Du indidegoŋ pilap wooŋ meme mihiniŋ maahi lufom moŋgola buŋa nambeŋ, kaŋ nu bahadok nanaŋe kobaaŋ hemimbit. \v 10 Kaŋ du bahadok timiŋa loweŋ kaŋ naaŋke kahaŋ tigamgidibaaŋ kumumbaak.” \p \v 11 Yakobodibo miiŋ Lebeka indiŋ niŋguk, “Nadiweŋ. Datne Esau adi folooŋ dumuniŋ nit, eŋ nu adi foloone gumoi. \v 12 Ala batnedi nobu nehinabek? Tiŋa nadiwek e nu tikamanda timilat unduŋ nehitubumintaaŋ kahaŋ tinamdok wabiŋa haaki tinambek kube.” \p \v 13 Miiŋdibo niŋguk, “Mihine. Haaki u biune nutok tibek. Du adi pilap wooŋ nemek ganilat u tibeŋ. Pilap wooŋ moŋgola bu nam!” \p \v 14 Unduŋ yobune mihi adi wooŋ moŋgokuk moŋgola buŋa miiŋdok miŋguk, kaŋ miiŋdi nanaŋe kobaaŋ beudi nawe nadilak undiniŋ heeŋ tiulidokomiŋguk. \v 15 Lebeka adi unduŋ tiŋa mihiŋiŋ biyeniŋ’walaŋ dahidahi niŋ ne’walaŋ yolineŋ hatuguk u tiŋa mihiŋiŋ kuyaniŋ Yakobo dahimiŋguk. \v 16 Miiŋ adi unduŋ tiŋa kohoŋ eŋ kodi gumoi u meme gitnemdi kufulaguk. \v 17 Miiŋ adi unduŋ tiŋa nanaŋe kobaaŋ eŋ belet tiulidokoguk u mihiŋiŋ Yokobo kohoŋ foloŋ boimiŋguk. \p \v 18 Yakobo adi beu’walaŋkade wooŋ yoguk, “Baatne.” \p Aisakdibo yoguk, “Woe, mihine. Du nedigoŋ?” \p \v 19 Yakobodibo beu niŋguk, “Nu Esau mihige biyeniŋ, nu mede yoŋaŋ wondok tuwolit tiŋat ale du pilale ila kalene naaŋ kahaŋ tinambeŋ.” \p \v 20 Aisakdi mihiŋiŋ ninadiguk, “Mihine, du dediŋ tiŋa pilap tubumintaŋaŋ?” Kibibo niŋguk, “Du’walaŋ Wapum Bepaŋdi pilap tubumintanamuŋak.” \p \v 21 Kaŋ Aisakdi Yakobo niŋguk, “Mihine, yamaŋgoŋ buune Esau biyagoŋ be yoŋa gohone gabit.” \p \v 22 Yakobo adi beu Aisak habeeŋ foloŋ uguk. Uune hone nadiŋa yoguk, “Maŋiŋ malap adi Yakobo’walaŋ maŋiŋ malap, iŋgoŋ kohoŋ adi Esau’walaŋ kohoŋ.” \v 23 Adi kohoŋ dumuniŋnit doktiŋa mu nadidakaleguk. Unduŋ tiŋa kahaŋ timiŋguk. \v 24 Tubudapmaaŋ indiŋ ninadiguk, “Du biyagoŋ hinek mihine Esau be?” Adibo yoguk, “Nu adigoŋ.” \p \v 25 Kaŋ adibo yoguk, “Mihine, kalege neeŋ moŋgotnambune nawit, naaŋke kahaŋne gambit.” Yakobo adi moŋgola wooŋ miŋguk kaŋ Aisakdi naguk, naune wain ime maaŋ mimbune naguk. \v 26 Tiŋa beu Aisakdi niŋguk, “Mihine, na itatneŋ iŋgoŋ buŋa siŋgoŋgome tinambeŋ.” \p \v 27 Kaŋ Yakobo adi wooŋ siŋgoŋgome tuguk. Unduŋ tubune beu Aisak adi dahidahiŋiŋ diniŋ munduŋ nadiŋa kahaŋ timiŋa yoguk, “Wa mihine diniŋ munduŋ adi behep munduŋ undiniŋ. Wapumdi behep kahaŋ tuguk ukuyoŋ.” \b \q1 \v 28 “Bepaŋ adi kunum mentok eŋ kwet diniŋ galiki tiŋa haŋgom eŋ wain duhuduhu wapum siloŋ tigambaak. \q1 \v 29 “Eŋ meeniŋ kwetkwet adi tipilapilaye tigamuneeŋ. Eŋ meeniŋ bop mohok adi du’walaŋkade duwokeneneŋ. Du daake kwayageye bomboŋgi tiyembaaŋ. Kaŋ maaŋge’walaŋ yalakiŋiye adi duwokinegamuneeŋ. Du haaki tigamuneŋ adi haaki tiyemdok. Eŋ du kahaŋ tigamuneeŋ adi adi kahaŋ tiyemdok.” \p \v 30 Agaŋ Aisak adi Yakobo kahaŋ timimbune dapmaune Yakobo adi beu kweli biŋa uguk. Ulune Esau adi behepneŋ ugukdi udaneŋ busuaguk. \v 31 Adibo undugoŋ kale heeŋ beudok tiŋalooŋ niŋguk, “Baatne, du pilali mihige nu’walaŋ kale naaŋ kahaŋ tinambeŋ.” \p \v 32 Kaŋ beu Aisakdibo niŋguk, “Kei, du nedigoŋ!?” \p Kaŋ adibo yoguk, “Nu mihige tuwo biyeniŋ, Esau.” \p \v 33 Aisak adi sukule tiŋa boho hinek tiŋa yoguk, “Kaŋ du mu labune kale ula tilabuŋa nambune naaŋ kahaŋ timiŋat u nedi? Kahaŋ woŋ adi aditok fafaŋeniŋ halaak!” \p \v 34 Esau adi beu’walaŋ mede unduŋ nadiŋa makat kisaŋ kolaŋa beu niŋguk, “O Mebaŋ, nu maaŋ fiit kahaŋ tinambeŋ!” \p \v 35 Ingoŋ oŋ beudi yoguk, “Kwayage ne yalaŋ naniŋa du’walaŋ kahaŋ moŋgolaŋak!” \p \v 36 Yobune Esaudi yoguk, “Yopo hinek wou Yakobo yogiŋ, adi adi nalamut tubune nai lufom agaŋ tilak! Adi koom tuwo biyeniŋ diniŋ kahaŋ u nolom moŋgokuk agaŋ kamiŋ kahaŋne moŋgolaŋak.” U yodapmaŋ kotigoŋ yonadiguk. “Nutok kahaŋ neembe binamuŋaŋ?” \p \v 37 Aisakdibo Esau indiŋ niŋguk, “I nadiweŋ. Adi me bomboŋgi tigamdok nindapmaŋat. Eŋ dalikwayaŋiye adi adi tipilapilaye timindok yoŋat, haŋgom eŋ wain u maaŋ aditogoŋ yoŋat. Unduŋ doktiŋa mihine kada, dutok maŋgoŋ gambit?” \p \v 38 Esaudibo beu niŋguk, “O Mebaŋ, kahaŋ kubugoŋ hogok nemube hakamulak? Mebaŋ, nu maaŋ kahaŋ tinambeŋ!” Unduŋ yoŋa Esau maat wapum kookuk. \p \v 39 Unduŋ tubune beu Aisakdi mede indiŋ niŋguk, \q1 “Du adi kwet galiki mu hatakneŋ eŋ kunum mentok mu malakneŋ yoke kwake undineŋ itouluwaaŋ. \v 40 Du adi mik kwadigedi nanaŋege tubumintagambaak. Kaŋ kwayage tipilapilaye timimbaaŋ, tiŋa indiŋ mintawaak. Du fafaŋe tiŋa gigine nobu tibaaŋ adi adi’walaŋ mulabumuŋ boboke ginaniŋ dilitelewaaŋ.” \s1 Fiye 27:41-46 Esau eŋ Yakobo tububihila danegumuk. \p \v 41 Esau adi adi beudi Yakobo kahaŋ timiŋguk wondok tiŋa Yakobo nadikadaka timiŋguk. Tiŋa weleŋ ginaŋ indiŋ nadisuguk, “Baatne’walaŋ kobulabulaye nai dula tilak ale u dapmaune nu kwayane Yakobo ulukumuŋ tibaat.” \p \v 42 Kaŋ Lebeka adi mihiŋiŋ biyeniŋ’walaŋ mede u nimbihilune nadiŋa mihiŋiŋ mona nihamaneŋ mede indiŋ niŋguk, “Nadilaŋ be? Dake Esau adi kwihita wapum tiŋa kibikooŋ gulukumuŋ tibene yolak? \v 43 Ale, mihine indiŋ yobene nadiweŋ. Du pilap pilali momooŋ witne Laban Halan yokwetneŋ hatilak adi’walaŋ weŋ. \v 44 Tiŋa adut nai yagigi hatilune dake’walaŋ nadikwihita kwelemawaak. \v 45 Kwelemaune du nemek timiŋaŋ u kauleune nu dutok mede kame gambene nadiŋa udaneeŋ baaŋ. Hidi maŋgoŋde nai kubugoŋ wanaŋ liwenamundeemek?” \p \v 46 Lebeka adi unduŋ yoŋa Aisak indiŋ niŋguk, “Nu adi Hitait tamyat dut hatidok adi foloone gulida tilak. Ala tiyaugane Yakobodibo Hitait me adi’walaŋ wabi kwet iŋahi kuyoŋ nagilaak adi nu dediŋ tiŋa itouluwaat.” \c 28 \s1 Fiye 28:1-9 Yakobo momoŋ Laban’walaŋ uguk. \p \v 1 Lebekadi unduŋ yobune Aisakdi Yakobo nihamaneeŋ kahaŋ timiŋa mede indiŋ niŋguk, “Du Kanaaŋ kwetniŋ wabiwoi adi’walaniŋ tamge mu nagilaaŋ. \v 2 Ale pilale Padan-Alam kwetneŋ maaŋge’walaŋ beu Betuel adi’walaŋ weŋ. Uŋoŋ maaŋge’walaŋ wiwi me Laban’walaŋ wabiŋiye hatiiŋ adi’walaniŋ niŋ tamge nagilaaŋ. \v 3 Bepaŋ Saŋiniŋ Molom adi gehitubulodaaŋ kahaŋ tigambune minta-ulihakaaŋ meeniŋ bop fee mintaneeŋ. \v 4 Kaŋ adigoŋ da eŋ yalakigeye hidi wanaŋ Abalaham’walaŋ kahaŋdi siloŋ tihambaak. Unduŋ tubune Bepaŋdi kwet miŋguk buŋambu hatilaŋ u kedem hinek kahilewaaŋ.” \p \v 5 Aisakdi Yakobo unduŋ niŋa niŋkulune adi Padan-Alam kwetneŋ Laban kawene uguk. Laban adi Alam niŋ, me Betuel’walaŋ mihi eŋ Yakobo eŋ Esau mehik Lebeka’walaŋ wiwi. \p \v 6 Ala Aisak adi Yakobo kahaŋ timiŋa tamŋiŋ niŋ tubumintadok Padan-Alam kwetneŋ niŋkulune uguk. Tiŋa kahaŋ timiŋa mede indiŋ niŋguk, “Du Kanaaŋ tamwoi adi’walaniŋ tamge mu nagilaaŋ.” \v 7 Unduŋ niŋguk doktiŋa Yakobo adi miiŋbeu’walaŋ mede tiloloŋ tiŋa Padan-Alam kwetneŋ uguk. \v 8 Kaŋ Esau adi adi nemek u nadiguk eŋ beu Aisak adi Kanaaŋhi tamwoidok nadiune tuwot mu tuguk u maaŋ kanadi tiŋa \v 9 Abalaham mihiŋiŋ Ismael adi’walaŋ wooŋ wabiŋiŋ Mahalat, Nebayot’walaŋ wiwi uku tamŋiŋ nagilaŋa tamŋiŋyat komihi dut tomboyoukuk. \s1 Fiye 28:10-20 Kunum diniŋ talolo \p \v 10 Yakobo adi Beasiba yokwet bikabuŋa Halan yokwetneŋ wene uguk. \v 11 Talik baniŋ kwet fiileŋ ulune mele foune kwet bufa tuguk. Kaŋ kwet uŋoŋ kawade fee ikiŋ ala kawade niŋ tiŋa mebi poop kameeŋ domo deikuk. \v 12 Deilaŋa lihine tiŋa talolo niŋ kaguk, adi mebidi kwet foloŋ youkilitiŋa yakuk, eŋ boki yeŋ looŋ kunum youdihiŋa yakuk. Kaŋ hayabulune Bepaŋ’walaŋ aŋelo heki yeŋ talolo foloŋ loloŋ fofoŋ tigiŋ! \v 13 Kaŋ Wapum ne adi pilap hinek talolo bokineŋ yaleŋa indiŋ yoguk, “Nu Wapum, baha papage Abalaham eŋ Aisak adi’walaŋ Bepaŋ. Kwet dahataŋ woŋ uye da eŋ yalakigeye hiditok hambaat. \v 14 Eŋ yalakigeye adi mintaulihaka tige tige kwet foloŋ kwam dukwa hatak wondok tuwolit tineeŋ. Tiŋa du ulihakaaŋ kwet fukufukuŋ woihiŋkade eŋ komaaŋkade dane popohineeŋ wooŋ kahilewaaŋ. Tiŋa undugoŋ da eŋ yalakigeye hidi’walaŋ kahaŋdi meeniŋ kwetkwet tokiyembaak. \v 15 Nadilaŋ be, nu dukut hatibaat tiŋa kwet daŋgoŋ hatibaaŋ tuwot hatiŋa gabudokowaat. Tiŋa hatigane ganagilene kwet iŋoŋ kotigoŋ udaneeŋ baaŋ. Nu adi bigabu mu tibaat, dukut helemahelemaŋ hatiluwene nemek mintagamdok ganifafaŋelat u folooŋnit tibaak.” \p \v 16 Kaŋ Yakobo adi sukuleeŋ pilale yoguk, “Wapum adi biyagoŋ kwet iŋoŋ hinek hatilak. Nu adi hogok binek hatak yogut.” \v 17 Tiŋa munta tiŋa indiŋ yoguk, “Yakeii! Kwet yoŋ adi uŋgoniŋ hinek! Biyagoŋ hinek! Bepaŋ’walaŋ yoli kweli, eŋ kunum diniŋ talik yeme.” \p \v 18 Heleune haniŋ hinek Yakobo adi pilaliŋa kawade mebi poop kameeŋ deikuk u tubupilale koloŋ kambiyale ime wahu munduŋnitdi yougomguk. \v 19 Unduŋ tiŋa yokwet wou Betele\f + \fr 28:19 \ft Betele mebi adi “Bepaŋ’walaŋ yot”\f* yoguk. Kom kwaha adi yokwet wou Lus yoyagiŋ. \p \v 20 Unduŋ tiŋa Yakobo adi mede yofolok indiŋ tuguk, “Bepaŋ, du nukut hatibaaŋ, tiŋa talik hati uluwene nabuulidoko tibaaŋ. Tiŋa kumone miiŋdok nanaŋe eŋ foloonedok tinahukut tubumintanambaaŋ. \v 21 Unduŋ hati tinamtalolune foloone kunilit batne’walaŋ yolineŋ baat adi Wapum du nu’walaŋ Bepaŋ tinambaaŋ. \v 22 Kaŋ kawade fek kambiyatat yendi du’walaŋ yot tibaak. Eŋ nemenemek nambaaŋ hogohogok woŋ adi daneeŋ ten ten boiŋa dutok ten kubugoŋ tubuudanegamuluwaat.” \c 29 \s1 Fiye 29:1-14 Yakobo adi Padan-Alam usuaguk \p \v 1 Yakobo adi helebufa fee uge, uge meeniŋ mele labulabuneŋkade hatiyagiŋ adi’walaŋ kwehineŋ usuaguk. \v 2 Ugane dadiyeeŋ dawi diweune uune hewehewe ginaŋ ime bom niŋ kaguk. Uŋoŋ dompa bop lufomkulitniŋdi hakiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, meeniŋ yohi kwehi uŋahi adi ime bom uŋaniŋ gilaŋa kalehiye yehitoiyagiŋ. Ime bom mamineŋ adi kawade wapumdi kufulaune ituguk. \v 3 Ala ime uŋoŋ adi dompa makau bop mohomohok wanaŋ yeheŋeeŋ buŋa bopneeŋ kawade u liliweneeŋ ime giyembune nadapmaune kotigoŋ teheyagiŋ. \p \v 4 Ala Yakobodi kale yabudoko heki yeninadiguk, “Notneye hidi diŋahi?” Adibo yogiŋ, “Indi Halanhi.” \p \v 5 Kaŋ yeninadiguk, “Hidi Naho mihiŋiŋ Laban nadiiŋ be?” Adibo yogiŋ, “Eŋ, uŋgoŋ nadiyam.” \p \v 6 Kaŋ yeninadiŋa yoguk, “Adi kedem be hatilak?” Adibo yogiŋ, “Kedeem hatilak, ala wabiŋiŋ Lesel adi beu’walaŋ dompa makau yanagila kougoŋ bulak.” \v 7 Yakobodibo yoguk, “Mele wohiŋ gwalaŋ itak maaŋ be kaiŋ, dompa makau yopmaŋ yapmedok nai mu tilak. Ale ime giyemiŋa yapmeune kotigoŋ wooŋ kilihikit naneŋ.” \p \v 8 Kaŋ adibo yogiŋ, “Kale bop noli mu bulune unduŋ kedem mu tinim. Wanaŋ budapmaune adigili kawade bom mamineŋ itak u liliweneeŋ kale mihihi ime yemiyam.” \p \v 9 Yakobo adi mewoidut mede yonadi ya tulune uŋaniŋgoŋ Lesel adi beu’walaŋ dompa makau yanagila busuaguk. Adi adi wabidi kwanai u tuluguk. \v 10 Kaŋ Yakobo adi kokooŋ Laban’walaŋ wabi Lesel eŋ kokooŋ’walaŋ kale maaŋ yabuŋa wooŋ bom mamineŋ kawade kwehene tikameeŋ kokooŋ Laban’walaŋ dompaŋiye ime giyemguk. \v 11 Dapmaune Lesel siŋgoŋgomeeŋ tububihila maat wapum kokuk. \v 12 Unduŋ tiŋa Yakobo adi Lesel beu’walaŋ naŋgat diki eŋ Lebeka’walaŋ mihiŋiŋ unduŋ niŋguk. Kaŋ Lesel adi Yakobo bikabuŋa kiyane wooŋ beu Laban mede kahat timiŋguk. \p \v 13 Kaŋ Laban adi wiwi diniŋ mihi Yakobo adi’walaŋ mede kahat nadiŋa weneŋgeila wooŋ kaaŋ toboŋa siŋgoŋgomeeŋ nagila yolineŋ loguk. Kaŋ Yokobodi mede kahatŋiŋ didimeniŋgoŋ hinek Laban niŋguk. \v 14 Kaŋ Labandibo niŋguk, “Du adi nu’walaŋ gom eŋ naŋgat hinek.” Kaŋ Yakobo adi muyakip kubugoŋ adut hatiguk. \s1 Yokobo adi Lea eŋ Lesel tamŋiŋyat yanagikuk. \p \v 15 Labandi Yakobo niŋguk, “Du naŋgatne diki iŋgoŋ maŋgoŋde kwanai tuwanit mokit tinambaaŋ. Ale tuwaŋiŋ maŋgoŋ moŋgotdok nadilaŋ u kedem nanimbeŋ.” \v 16 Laban adi wabiŋiŋyat lufom hatigumuk. Wabiŋiŋ mok wou Lea eŋ wabiŋiŋ wene Lesel. \v 17 Ala Lea’walaŋ dawi adi haŋandaaŋ, eŋ Lesel adi folooŋ namandap momooŋ hinek. \v 18 Unduŋ dokiŋa Yakobo adi weleŋ Leseldok nadiguk. Unduŋ doktiŋa indiŋ yoguk, “Nu wabige wene Lesel aditok tiŋa gulet 7 kwanai hogok tigambaat.” \p \v 19 Kaŋ Labandibo yoguk, “Adi me gitipmuŋdok mu miŋa dutok gamdok adi nadiwene kedem eŋ tuwot hinek tilak. Ale nukut hatibaaŋ.” \v 20 Unduŋ doktiŋa Yakobo adi Lesel nagitok nadiŋa gulet 7 tipilapilaye kwanai hogok tihatiguk. Tiŋa Leseldok mohinek nadiguk doktiŋa gulet fee u nadiune melenai lufomkabe nabugoŋ tuguk. \p \v 21 Unduŋ tiŋa Yakobodi Laban niŋguk, “Kwanai naine agaŋ tubudapmagut ale tamne nambeŋ nu agaŋ adut deile nadilat.” \v 22 Unduŋ yobune Laban adi nanaŋe kale nanaŋe he bopneeŋ meeniŋ uŋahi yeniyehemaneune buŋa kale nanaŋe eŋ ime nagiŋ. \v 23 Ala agaŋ kwet bufaune Laban adi wabiŋiŋ mok Lea nagila looŋ Yakobodok miŋguk. Kaŋ Yakobo adi Leadut deikumuk. \v 24 Laban adi unduŋ tiŋa yeguk e Leadok tipilapilaye tam e Silpa miŋguk. \p \v 25 Heleune haniŋ kaguk kei! Yadi Lea boyoŋ! Unduŋ kaŋ Yakobodi Laban niŋguk, “Du maŋgoŋ tinamuŋaŋ? Nu adi Leseldok tipilapilaye kwanai tigamgut! Kaŋ du maŋgoŋde nalamut tiŋaŋ?” \p \v 26 Kaŋ Labandibo yoguk, “Yokwet iŋoŋ wabi biyeniŋdi hogok hatilune wabi wene me foloŋ mu yapmeyam. \v 27 Wabi’walaŋ kwanai muniniŋ sondadok tuwolit u tubudapmawaaŋ. Kaŋ indi wabi wene maaŋ gamneem. Kaŋ du aditok tiŋa gulet 7 tipilapilaye kwanai kotigoŋ tibaaŋ.” \p \v 28 Kaŋ Yakobo adi undugoŋ tuguk. Yakobo adi Lea dut hatibune sonda niŋ tubune Labandi wabiŋiŋ Leselbo miŋguk. \v 29 Unduŋ tiŋa Laban adi wabiŋiŋ Leseldok tipilapilaye tam niŋ miŋguk wou Bilha. \v 30 Yakobo adi tamŋiŋ Lesel nagila adut bo deikumuk. Unduŋ tiŋa adi Lesel weleŋdi kahile hinek tuguk. Eŋ Lea adi weleŋdi kahile hinek mu tuguk. Unduŋ tiŋa Yakobo adi Leseldok tiŋa gulet 7 Laban’walaŋ tipilapilaye kwanai kotigoŋ tuguk. \s1 Fiye 29:31-35 Yakobo’walaŋ Wapmihiŋiye \p \v 31 Wapumdi Lea kaguk e yohoidi weleŋdi kahile mu tiluguk kaŋ wapmihi mintadok talii dilitomiŋguk. Eŋ, Lesel adi kafi hatiguk. \v 32 Lea adi mihiwele tiŋa mihi niŋ nagikuk. Tiŋa indiŋ yoŋa wou Luben youkuk, “Wapumdi bulaniŋgoŋ tibene nabuguk. Nai indinde yohone adi weleŋdi nabukahilewaak.” \p \v 33 Lea adi mihiwele kotigoŋ tiŋa mihi niŋ nagila yoguk, “Wapum adi nu nabukahile mu tiiŋ, unduŋ nadiŋa mihi i maaŋ namguk.” Unduŋ doktiŋa wou Simeon youkuk. \p \v 34 Lea adi kotigoŋ mihiwele tiŋa mihi niŋ nagila yoguk, “Kamiŋ yohone adi nukut kadiwaak. Maŋgoŋde nu mihiŋiye lufomkulitniŋ yanagilimiŋgut.” Unduŋ yoŋa wou Lewi youkuk. \p \v 35 Lea adi mihiwele kotigoŋ tiŋa mihi nagila yoguk, “Kamiŋ adi Wapum wou nintilowit.” Unduŋ yoŋa wou Yuda youkuk. Unduŋ tiŋa wapmihi yanagi-yanagit wabiguk. \c 30 \p \v 1 \f + \fr 30:1 \ft Fiye 30 diniŋ mede mebi molomgoŋ mu mintalak. Adi Fiye 29 dut wanaŋ tomboyoutak doktiŋa wabiyam.\f*Lesel adi Yakobo wapmihi nemu nagilimiŋguk u kaŋ dalidut goliŋgoliŋ tubumintaguk. Unduŋ tiŋa Yakobo niŋguk, “Wapmihi neeŋ nambeŋ, eŋ mooŋ adi nu kumuŋ tibit!” \p \v 2 Unduŋ yobune Yakobo adi Lesel kwihita timiŋa yoguk, “Bepaŋdi wapmihi yanagitdok taali tehep tigambune nu dediŋ tiŋa tubumintagambit?” \p \v 3 Kaŋ Leseldibo yoguk, “Unduŋ yolaŋ ale nu’walaŋ tipilapilaye tam Bilha nagila hatibune mihi niŋ mintaune nutok nagila wapmihi bomboŋnit tibaat.” \p \v 4 Unduŋ yoŋa tipilapilaye tam Bilha Yakobo’walaŋ tam titindok nindapmaune \v 5 Yakobodi nagila hatibuune mihiwele tiŋa Yakobo’walaŋ mihi niŋ nagikuk. \v 6 Unduŋ tubune Leseldibo yoguk, “Bepaŋ adi nadinambune tuwot tubune medene nadiŋa mihi niŋ siloŋ tinamulak.” Unduŋ yoŋa wou Dan youkuk. \p \v 7 Lesel’walaŋ tipilapilaye tam adi kotigoŋ mihiwele tiŋa Yakobo mihi nimaaŋ nagilimiŋguk. \v 8 Unduŋ tubune Leseldibo yoguk, “Datnedut gigine kwanai tiŋa fafaŋelat.” Unduŋ yoŋa mihi wou Naftali youkuk. \p \v 9 Leadibo u kaŋ ne wapmihi yanagitdok taali agaŋ teheguk nadiŋa tipilapilaye tam Silpa nagila wooŋ Yakobodok tam miŋguk. \v 10 Lea’walaŋ tipilapilaye tam Silpa adi mihiwele tiŋa Yakobodok mihi niŋ nagikuk. \v 11 Nagilune Leadi “wele momooŋ” yoŋa wou Gad youkuk. \p \v 12 Lea’walaŋ tipilapilaye tam Silpa Yakobodok mihi nimbo nagilimimbune lufom tugumuk. \v 13 Unduŋ tubune Leadi yoguk, “Nu nadifo hinek tilat. Tamwoi adi nadifo naniyaneeŋ.” Unduŋ yoŋa wou Ase youkuk. \p \v 14 Haŋgom uut nai tubune Luben adi kade gineŋ wooŋ haguwo niŋ tam kafi hatiiŋ yehitubulodaune wapmihinit titindok u yabuŋa moŋgola buŋa miiŋ Leadok miŋguk. Kaŋ Leseldi indiŋ niŋguk, “Mihigedi haguwo moŋgola bu gamuŋak u noli nutok kedem be nambeŋ?” \p \v 15 Adibo yoguk, “Yohone nolom nagila weŋ u nadilodaaŋ be buŋa mihine’walaŋ haguwo u maaŋ moŋgole ya yolaŋ!” \p Leseldibo yoguk, “Kedeem ale mihige’walaŋ haguwo wondiniŋ tuwaŋiŋ Yakobo adi kamiŋ timiŋ dukut deitemek.” \p \v 16 Ala Yakobo adi kwanai tiyauge tebele yopmande bulune Leadi wooŋ kaŋ niŋguk, “Du adi kamiŋ nukut deitim. Mihine’walaŋ haguwodi agaŋ gehituwaŋat.” Unduŋ doktiŋa timiŋ woŋ e Lea dut deikumuk. \p \v 17 Bepaŋ adi Lea’walaŋ mede nadiguk. Kaŋ Lea adi mihiwele tiŋa Yakobodok mihi nimaaŋ nagilune kunakunatŋiŋ 5 tuguk. \v 18 Kaŋ Lea adi indiŋ yoguk, “Bepaŋ adi tipilapilaye tam yohonedok miŋgut doktiŋa kibibo namulak.” Unduŋ yoŋa wou Isaka youkuk. \p \v 19 Lea adi mihiwele kotigoŋ tiŋa Yakobodok mihi nimaaŋ nagilune kunakunatŋiŋ 6 tuguk. \v 20 Kaŋ Leadi yoguk, “Bepaŋ adi siloŋ momooŋ tinambune yohone’walaŋ mihiŋiye 6 yanagikut, doktiŋa nakat didimeniŋgoŋ hatibaak.” Unduŋ yoŋa wou Sebulon youkuk. \v 21 Mindaŋ wabi niŋ nagila wou Dina youkuk. \p \v 22 Agaŋ Bepaŋdi Lesel nadimiŋa wapmihi yanagitdok weleŋ dilitomguk. \v 23 Kaŋ Lesel adi mihiwele tiŋa mihi niŋ nagikuk, tiŋa yoguk, “Bepaŋ adi meekane liliwenekutnamulak.” \v 24 Unduŋ yoŋa wou Yosep youkuk, tiŋa yoguk, “Bepaŋ adi fiit mihi noli maaŋ nambaak.” \s1 Yakobo adi me bomboŋnit tuguk. \p \v 25 Kaŋ Lesel adi Yosep nagilune Yakobodi Laban indiŋ niŋguk, “Nu agaŋ nameune yotne kwatnede mawit. \v 26 Tamneyat eŋ wapmihineye aditok tipilapilaye kwanai agaŋ tuwot tigamgut ale nanindapmaune yanagila mawiit. Tiŋa tipilapilaye kwanai dediŋ tigamtalabut u da nadilaŋ.” \p \v 27 Iŋgoŋ e Labandibo niŋguk, “Iŋgoŋ nobu hatidok nadikaŋ kedem nukut iŋgoŋ hatiyaneem. Nu indiŋ nadilat. Du nukut hatilaŋ doktiŋa Bepaŋdi kahaŋ tinambune duhu duhu wapum mintanamlak.” \v 28 Laban adi tomboyoula yoguk, “Kwanaige diniŋ tuwaŋiŋ yobeŋ kaŋ gehituwawit.” \p \v 29 Yakobodibo yoguk, “Nu kwanai dediŋ tigamgut eŋ dompa makaugeye yabudokowene dediŋ tigiŋ u da nadilaŋ. \v 30 Kom nu mu bugutneŋ lufom kabe itougamgiŋ. Nai indidegoŋ adi kisaŋ mintaulihaka tigamgiŋ hatiiŋ. Kaŋ nu kwanai tuluwene Wapumdi nemek momooŋ tigamguk. Nai indide adi nu na’walaŋ wapmihine tam aditok tiŋa kwanai tiŋa yehitubulodadok nadilat.” \p \v 31 Kaŋ Labandi ninadiguk, “Maŋgoŋ gambit yoŋa nanilaŋ?” \p Yakobodi mede indiŋ tubuudaneeŋ niŋguk, “Du nemek nemu nambeŋ. Nu mede nadisulat u yobene nadiune tuwot nobu tibek adi dompa makaugeye kotigoŋ hati yabudokoluwaat. \v 32 Ala nadinambeŋ kaŋ kalegeye bop bop yabutawooŋ youbutombutom, eŋ kudikudi hinit\f + \fr 30:32 \ft Kale kudikudihik wou noli indi’walaŋ mede gineŋ mu hatak doktiŋa mu mintaiŋ.\f* u yabuŋa yehidaneeŋ yehikelekulit, dompa mihiniŋ gouyehi, eŋ meme mihiniŋ youbutombutom hinit yabuŋa unduŋ tibit. Kaŋ kale undihi adi nu kwanai tilat wondiniŋ tuwane. \v 33 Kaŋ nemek tilat wondiniŋ mebi adi kougoŋ dakalewaak. Ala du hatigane tuwane kawene buŋa meme baŋam ginaŋ youbutombutom hinit mookit wanaŋ yatneeŋ, eŋ dompa baŋam ginaŋ gouyehi hogok mooŋ noli maaŋ yalune yabuŋa yobaaŋ. ‘Noli woŋ adi kubo tigiŋ yobaaŋ.’” \p \v 34 Kaŋ Labandibo yoguk, “U nadiwene tuwot tilak. Yolaŋ undugoŋ titindok.” \v 35 Unduŋ yoŋa Laban melenai uŋaniŋgoŋ wooŋ meme maahi kudikudi youbutombutom hinit, eŋ meme kudikudi youbutombutom hinit, eŋ fafau gouyeniŋ lekiŋgoŋ lekiŋgoŋ hinit, eŋ dompa mihihi gouyehi yanagila mihiŋiye kohohik ginaŋ boidapmaguk. \v 36 Unduŋ tiŋa Yakobo bikabuŋa melenai lufomkulitniŋ uge uge kwet kwatnaŋgoŋ ususaguk. Kaŋ Yakobodi Laban’walaŋ dompa mohok noli hatiyabudokoguk. \p \v 37 Kaŋ Yakobo adi ŋaso, eŋ bem noli wondi kuyaŋ kobuhi diniŋa gitnem uŋaniŋ uŋaniŋ dobu kelemadiŋa kibidalune maaŋ fafau u miŋgoŋ mintaune kudikudinit tuguk. \v 38 Unduŋ tiŋa kuyaŋ kibidatnit u dompa heki ime nane buune habehik foloŋ ime maliŋ ginaŋ kapmaune foluguk. \v 39 Uyadi dompa hekidi ime nane buŋale maahidi tam tuat tagiŋ doktiŋa unduŋ tuguk. Kaŋ kale heki adi kuyaŋ hakukneŋ unduŋ tiŋa mihiniŋ kudikudi eŋ youbutombutom hinit\f + \fr 30:39 \ft Mede woŋ adi kudikudi diniŋ mede wahiŋ dabugoŋ hinek tilak.\f* undihi yehitubumintagiŋ. \v 40 Kaŋ Yakobo adi dompa mihihi yehidaneŋ yehibopneune Laban’walaŋ kale bop mohok kudikudi hinit, eŋ gouyehi adi’walaŋkade dauhik ya diwegiŋ. Adi unduŋ tiŋa netok bop niŋ molomgoŋ boiŋa Laban’walaŋdut mu yehikiukuk. \v 41 Kaŋ kale fafaŋehi yeŋ tam tuwat tubune yabuŋa Yakobodi kale namandahik ginaŋ kuyaŋ ime maliŋ ginaŋ dahiune foluguk. Uyadi kale hekidi tam tuwat tiŋale kuyaŋ kudikudinit u kakandok yoŋa unduŋ tuguk. \v 42 Kaŋ gweheyehidi tam tuwat tagiŋneŋ kuyaŋ kudikudinit ime gineŋ mu kameluguk. Unduŋ doktiŋa kale gweheyehi adi Labandok tigiŋ. Eŋ fafaŋehi adi Yakobodok tigiŋ. \v 43 Biyagoŋ kuyoŋ me woŋ adi unduŋ tiŋa bomboŋ mohoknit tuguk, eŋ kale, eŋ tipilapilaye metam, eŋ kamele, eŋ doŋki fee mintamiŋgiŋ. \c 31 \s1 Fiye 31:1-21 Yakobodi Laban kasukuleeŋ momoguk. \p \v 1 Laban mihiŋiyedi mede yogiŋ u Yakobo’walaŋ magi ginaŋ foguk. Mede indiŋ, “Yakobo adi betnik’walaŋ nemenemek hogohogok moŋgodapmaguk. Biyagoŋ kuyoŋ, nemek betnik netok gigit hakuk u bumbut moŋgola me bomboŋnit tuguk.” \v 2 Kaŋ Yakobodi Laban’walaŋ namanda eŋ titiŋ kanadi tubune koom menot timiŋa tuluguk nabugoŋ mu tuguk. \v 3 Unduŋ tubune Wapumdi Yakobo indiŋ niŋguk, “Udaneeŋ baha papageye’walaŋ kwehineŋ waaŋ. Kaŋ nu dukut hatibaat.” \p \v 4 Unduŋ yobune Yakobo adi kale heki hatiyagineŋ uŋgoŋ hale tamŋiyat Leseldut Leadok mede kameyemguk. \v 5 Tamyat buune yeniŋguk, “Nu behik’walaŋ titiŋ kawene koom tinamguk nabugoŋ mu tilak. Iŋgoŋ batne’walaŋ Bepaŋ adi nukut hatilak. \v 6 Hidi agaŋ nadiyamuk. Nu behik’walaŋ kwanai fafaŋe tiŋa tihatilat. \v 7 Iŋgoŋ oŋ behik adi tuwane namdok nalamula tiŋa loŋat foŋat tubune nai 10 tuguk. Tiŋa bomboŋne nolom moŋgola nehitubufigitawaakneŋ yoŋa Bepaŋdi kamehep timiŋguk. \v 8 Kale youbutombutom hinit u dutok yobune kale hogohogok youbutombutom hinit mintagiŋ. Agaŋ kudikudi hinit u tuwage yobune kale hogohogok adi mihiniŋ kudikudinit mintadapmagiŋ. \v 9 Unduŋ tubune Bepaŋ adi behik’walaŋ kale undihi lom moŋgodapmaaŋ nutok namdapmaguk. \v 10 Kale maahi adi tam tuat tigiŋ nai uŋaniŋ lihine ginaŋ daune diweeŋ nemek indiŋ kagut. Dompa, eŋ meme maahidi tam tuat tigiŋ adi’walaŋ sigihik adi kudikudi hinit eŋ youbutombutom hinit hogohogok. \v 11 Kaŋ Bepaŋ’walaŋ aŋelodi indiŋ naniŋguk, ‘Yakobo!’ Kaŋ nubo yogut, ‘Nu yoŋ eeŋ.’ \v 12 Kaŋ yoguk, ‘Du dadiyeeŋ dauge diweeŋ kaweŋ. Dompa, eŋ meme maaniŋdi tamuhi tam tuwat tiyemiŋ adi adi kudikudi hinit, eŋ youbutombutom hinit hogohogok. Kaŋ nu Labandi nemek tigamguk u agaŋ kaŋ nadidapmalat. \v 13 Nu Betele yokwet wondiniŋ Bepaŋ. Du kwet uŋgoŋ hinek kawade niŋ wahu munduŋ imedi yougomuŋa mede yofolok niŋ tinamguŋ. Pilap indidegoŋ pilat. Tiŋa yokwet i bikabuŋa da’walaŋ yoke kwakeneŋ naŋgatge mamaŋneŋ udaneeŋ weŋ.’” \p \v 14 Kaŋ Leseldut Lea adi Yakobo mede indiŋ tubuudanemiŋgumuk. “Indi betnik’walaŋ kohoŋ diki inditok gigit yoŋit u neembe hatak? \v 15 Adi’walaŋ hebeŋ foloŋ buŋambu nabugoŋ mu be hatiyamut, ale? Adi adi nihikelekula inditok tuwaŋiŋ moŋgola agaŋ tubudapmaguk. \v 16 Unduŋ doktiŋa Bepaŋdi betnik bomboŋ lom moŋgokuk hogohogok woŋ adi agaŋ indi eŋ wapmihiniye inditok gigit tilak. Unduŋ doktiŋa Bepaŋdi ganiŋdidimeguk tuwot tibeŋ.” \p \v 17 Unduŋ yobune Yakobo adi pilale tamŋiye eŋ wapmihiŋiye kamele foloniŋ yapmeguk. \v 18 Tiŋa dompa makauŋiye eŋ bomboŋŋiŋ noli Padan-Alam kwetneŋ hatiŋele tubumintaguk u moŋgodapmaaŋ Kanaaŋ kwetneŋ beu Aisak kawene udaneeŋ uguk. \v 19 Nai uŋaniŋ Laban adi dompaŋiye dumuniŋ dobuyembene uguk. Kaŋ Lesel adi beu’walaŋ yabap welewele bepaŋ yalayalaŋ kuboneŋ timauguk. \v 20 Yakobo adi momowene Alamniŋ me Laban mu nimbuhilaŋa tilamut tuguk. \v 21 Unduŋ tiŋa pilali nemenemek hogohogok adi’walaŋ gigit u kimahapneeŋ momooŋ mauguk. Momooŋ uge uge Yufeletis ime meŋeŋa wooŋ Gilead kweboboeneŋkade uguk. \s1 Fiye 31:22-42 Labandi Yakobo mindaŋ keleguk. \p \v 22 Kaŋ melenai lufomkulitniŋ dapmaune Laban indiŋ niŋgiŋ, “Yakobo agaŋ momooŋ mauguk.” Unduŋ nimbune nadiŋa \v 23 naŋgat dikiŋiye yanagila mele 7 yahakalitawooŋ Gilead kwet haŋgi foloŋ ungoŋ usuwaaŋ yabugiŋ. \v 24 Bepaŋ adi me Alamniŋ wou Laban timiŋ lihine ginaŋ mintamiŋa indiŋ niŋguk, “Du Yakobo mede unduŋ be unduŋ yoŋa nintobaaneŋ ala nadinadiŋele yobeŋ.” \p \v 25 Yokobo adi kwet haŋgi foloŋ uŋgoŋ houle yot maaŋ wanaŋ deikiŋ. Kaŋ Laban tiŋa meŋimeŋiye adi yabuhila adi maaŋ uŋgoŋ houle yot maaŋ ikiŋ. \v 26 Tiŋa Labandi Yakobo indiŋ niŋguk, “Du maŋgoŋ kudi tinamguŋ? Tiŋa nalamulaŋa wabineyat mik ginaŋ memik heki yehitehiŋa yanagi yawiiŋ nabugoŋ yanagila buguŋ. \v 27 Tiŋa maŋgoŋde nalamula kabup momooŋ buguŋ? Nanimbune nadiŋa muni hinaŋ tiŋa kap miyeeŋ gamewe beŋ oŋ! \v 28 Du adi wabineyat yehisiŋgoŋgomedok mu nadinamguŋ. Du kudi kauleeŋ hinek tuguŋ. \v 29 Kaŋ yoŋ adi nemek ube u kaka tigamdok saŋiniŋ mu lohigut, iŋgoŋ oŋ, baha’walaŋ Bepaŋdi timiŋ nanihep tiŋa indiŋ yoŋak, ‘Du Yakobo mede unduŋ be unduŋ yoŋa nintobaaneŋ ala nadinadiŋale yobeŋ.’ \v 30 Du baha papageye yabene mohinek nadiŋa momooŋ buguŋ wa kedem ala kubugoŋ adi nu’walaŋ yabap welewelene maŋgoŋde kubo tiguŋ?” \p \v 31 Kaŋ Yakobodi Laban mede indiŋ tubuudaneeŋ niŋguk, “Nu wabigeyat nolom moŋgolaaneŋ yoŋa munta tugut. \v 32 Eŋ yabap welewele wondok mu nadilat. Du nedi’walaŋ liineŋ yabap welewelege tubumintaweŋ adi adi mu hatibaak. Nemek boi hatilat u naŋgat dikiniye’walaŋ namandahik foloŋ lohiŋa yabeŋ.” Yakobo adi Leseldi yabap welelwele u tuguk u mu nadiguk. \p \v 33 Kaŋ Laban adi Yakobo, eŋ Lea, eŋ tipilapilaye tam adi’walaŋ houle yotneŋ loguk iŋgoŋ yabap weleweleŋiŋ u mu tubumintaguk. Unduŋ tiŋa Lea’walaŋ yopmaŋneniŋ labuŋa wooŋ Lesel’walaŋ yolineŋ foguk. \v 34 Uluguk kaŋ Lesel adi yabap welewele u pilap tiŋa kamele’walaŋ kumoise ginaŋ dahiŋa folooniŋ looŋ wihila ikuk. Kaŋ Laban adi yot maaneŋ looŋ mooŋ lohi kaguk. \v 35 Lesel adi beu yalaŋ indiŋ niŋguk, “Bomboŋgine, du kwihita mu tibeŋ, muyakip yagit tilat doktiŋa nu du’walaŋ dauge foloŋ tuwot mu pilalit.” Laban adi nemenemek agaŋ yabudapmaguk iŋgoŋ yabap welewele hogok mu tubumintaguk. \p \v 36 Kaŋ Yakobo Labandok kwihita kisaŋ timiŋa nintoŋa indiŋ niŋguk, “Nu maŋgoŋ kadakaniŋ eŋ mulabumuŋ tigamgut doktiŋa nula nahakililaŋ? \v 37 Yoŋ adi nemenemekne hogohogok wiya loŋiloŋineeŋ kadapmaŋaŋ. Ale da’walaŋ nemek neeŋ nobu tubumintaweŋ kaŋ naŋgat dikiniye’walaŋ dauhik ginaŋ kameune adi u kaŋ indi’walaŋ mede yodapmaneŋ.” \p \v 38 “Nu dukut hatibene gulet 20 dapmalak. Kaŋ dompa eŋ memegeye adi mihiniŋ biyegiŋ kadaka be kumuŋ nemu tigiŋ, eŋ du’walaŋ dompa maaniŋ nemu ula hinagut. \v 39 Biyagoŋ kuyoŋ, dompa mihihi kamo moiŋdi idikadakagiŋ u yanagila du’walaŋ mu bugut, na kibikoŋ boilugut. Kaŋ du yadi timiŋ be hedepmo kubo tagiŋ wondiniŋ tuwaŋiŋ kamendok naniŋgigineluguŋ. \v 40 Nu yadi hedepmo mele fafaŋeniŋ diweune gweheye tulugut eŋ timiŋ sububa doktiŋa domo kaipmuŋ hatulugut. \v 41 Nu yadi gulet 20 wapum yokeneŋ tipilapilaye kwanai tugut. Gulet 14 wabigeyat doktiŋa tugut, eŋ gulet 6 kalegeye doktiŋa tugut. Du yadi tuwane tiŋaloŋ tiŋafoŋ tinambune naiŋiŋ 10 tuguk. \v 42 Biyagoŋ kuyoŋ, batne’walaŋ Bepaŋ, Abalaham’walaŋ Bepaŋ, eŋ Aisakdi gikiŋgoŋ timiluguk adi nukut mu hati binek du hambep kohom balim hinek napmeune bee tugut. Bepaŋ adi bulaniŋgoŋ eŋ folofigita kwanaine kanadi tiŋa timiŋ medene yodapmaŋak.” \s1 Laban dut Yakobo adi mede yofolok tugumuk. \p \v 43 Kaŋ Labandi Yakobo mede indiŋ tubuudaneeŋ niŋguk, “Wabiyat, eŋ wapmihi, eŋ dompa makau, eŋ nemek yabulaŋ hogohogok yoŋ adi nu’walaŋ. Ala yoŋ adi wabineyat, eŋ wapmihi yanagikiŋ adi adi kamiŋ maŋgoŋ kedem niŋ tiyembene tuwot tibek? \v 44 Ale pilap yofolok niŋ tidim, tiŋa kawadedi fek niŋ kambiyatim wondi lekiŋgoŋnik foloŋ yali mebinik ninimbuhila ninindidimeluwaak.” \p \v 45 Unduŋ yobune Yakobodi kawade niŋ tiŋa koloŋ fek kambiyakuk. \v 46 Tiŋa naŋgat dikiŋiye indiŋ yeniŋguk, “Hidi kawade ugamale buŋa bopneneŋ.” Unduŋ yenimbune adi kawade ugamale buŋa bopneune kawade bop gagayeŋ uŋgoŋ ilaŋa muni nagiŋ. \v 47 Unduŋ tiŋa Laban adi kawade bop wondok wou Yega Sahaduta yobune Yakobodi wou Galeed yoguk. \p \v 48 Kaŋ Labandi yoguk, “Kamiŋ kawade bop yendi indi’walaŋ mebinik ninimbuhila ninindidimeluwaak.” Unduŋ doktiŋa wou Galeed yogiŋ. \v 49 Eŋ kawade fek hinek wondok Labandi indiŋ yoŋa wou Misipa yoguk, “Wapum adi daneeŋ molomolom hatiyane hati nibidokoluwaak. \v 50 Du wabineyat menot mu tiyembaaŋ ee mu nadiluwene tam noli maaŋ yanagila indiŋ nadiwaaŋ Bepaŋ adi hatinibilak.” \p \v 51 Unduŋ tiŋa Labandi tomboyoula Yakobo indiŋ niŋguk, “Nadiweŋ, kawade bop eŋ kawade fek lekiŋgoŋnik foloŋ kambiyalat \v 52 wondi indi’walaŋ yodakalenik itune nu mik kwadi tigamuŋa du’walaŋ hatihati ginaŋ mu foluwaat, eŋ dubo nu mik kwadi tinamŋa fek i kelelahula nu’walaŋkade mu buluwaaŋ. \v 53 Biyagoŋ kuyoŋ, Abalaham eŋ Naho adi’walaŋ Bepaŋdi indi’walaŋ mede yodapmaluwaak.” Kaŋ Yakobo adi adi beu Aisakdi Bepaŋ gikiŋgoŋ timiluguk adi wou foloŋ yofolok fafaŋeniŋ tuguk. \v 54 Unduŋ tiŋa kwet haŋgi foloŋ muni hinaŋ tiŋa kale nanaŋe hebopneeŋ naŋgat dikiŋiye yeniyehemaneune buŋa muni naaŋ haŋgi foloŋ uŋgoŋ deikiŋ. \p \v 55 Ala kwet heleune Laban adi wabiŋiŋ laaŋiye yehisiŋgoŋgomeeŋ kahaŋ tiyemguk. Unduŋ tiyemiŋa biyabuŋa yolide udaneŋ mauguk. \c 32 \s1 Yakobo adi Esau kakandok tiulidokoguk \p \v 1 Kaŋ Yakobo adi maaŋ undugoŋ yolide uguk. Wooŋ Bepaŋ’walaŋ aŋelo hekidut talipmeŋ kimindegiŋ. \v 2 Kaŋ Yakobodi yabuŋa yoguk, “Yoŋ adi Bepaŋ’walaŋ memikŋiye’walaŋ hamuhe!” Unduŋ yoŋa kwet wondiniŋ wou Mahanaim yoguk. \p \v 3 Biyagoŋ kuyoŋ, Yakobo’walaŋ dali Esau adi Sea kwet u Edom kwet wapumneŋ uŋoŋ itouluguk. Ala Yakobo adi tipilapilaye me yehidaneŋ yameune koom ugiŋ. \v 4 Tiŋa indiŋ yeniŋguk, “Hidi bomboŋgine Esau indiŋ nineeŋ, Tipilapilayege Yakobo adi indiŋ yolak. ‘Nu kwet kwatnaŋgoŋ Labandut hati-talabugut \v 5 tiŋa nu dompa makau, doŋki, tipilapilaye metam yabukahilegut. Doktiŋa, bomboŋgine, du me not tinamben yoŋa mede i kamewene ulak.’” \p \v 6 Kaŋ tipilapilaye me adi wooŋ udaneŋ buŋa Yakobo indiŋ niŋgiŋ, “Indi dake Esau agaŋ kamun. Adi agaŋ talipmeŋ gabene me 400dut bulak.” \v 7 Yakobo adi munta kisaŋ tiŋa welemulap wapum hinek nadiguk. Unduŋ doktiŋa meeniŋiye, eŋ dompa makauŋiye, eŋ kameleŋiye yehidaneune bop lufom tigiŋ. \v 8 Woŋ adi indiŋ yoŋa tuguk, “Esau adi bop niŋ udihiluwek kaŋ bop niŋ kedem momoŋ uneŋ.” \p \v 9 Unduŋ tiŋa Yakobo adi indiŋ yoŋa Bepaŋ ninadiguk, “O Wapum, batne papane Abalaham eŋ Aisak’walaŋ Bepaŋ, biyagoŋ kuyoŋ, du indiŋ naniŋguŋ. Du yoke mebineŋ eŋ naŋgat dikigeye hatiineŋ udaneŋ uune nu gehitubulodawaat. \v 10 Du tipilapilaye mege fofoŋnit nu siloŋ tobogoŋ tinamuŋa yofolokge didimeniŋ keleeŋ nehitubulodaguŋ. Nu adi kuyaŋne hogok maliŋa Yodan ime i meŋeŋa ugut. Yoŋ adi kisaŋ ulihakaaŋ buŋa daneeŋ bop lufom tilat. \v 11 Ale du yahehewenamuŋa datne’walaŋ kohoŋ ginaŋniŋ nehikibidaleŋ. Adi buŋa na eŋ wapmihineye eŋ meehiye wanaŋ nindihikumumbaakneŋ yoŋa muntalat. \v 12 Biyagoŋ kuyoŋ, dagoŋ hinek indiŋ yoguŋ. Nu gabudokooŋ kahaŋ tigamuŋa yalakigeye yehitubuulihakawene kiŋ luhi ginaŋ ikiiŋ wondok tuwot tineeŋ, woŋ adi bop wapum hinek doktiŋa kunakunatdok tuwot mu tilak.” \p \v 13 Unduŋ yoŋa nai uŋaniŋ Yakobo adi timiŋ domo deikuk. Heleune nemenemek tubumintamiŋguk u noli dali Esau welemomooŋ timindok indiŋ daneguk. \v 14 Meme taamuniŋ 200 eŋ maaniŋ 20, agaŋ dompa taamuniŋ 200 eŋ maaniŋ 20, \v 15 kamele nom kahikiiŋ mihiniŋnit 30, eŋ makau taamuhi 40, eŋ maahi 10, agaŋ doŋki tamuhi 20 eŋ maahi 10. \v 16 Nemek woŋ e bop molomolom tipilapilaye meŋiye yemiŋa yoguk, “Hidi talitimeŋ tinamuŋa kale bop molomolom yanagila uneŋ, bop kubugoŋ adi mu uneŋ.” \v 17 Eŋ timeŋ uguk adi indiŋ niŋguk, “Datne Esaudi gehitubumintaaŋ ganinadiwek, ‘Du needi’walaŋ tipilapilaye me eŋ daŋgoŋ weŋ eŋ nemek timeŋ ulak i nedi’walaŋ?’ \v 18 Unduŋ ganinadiune indiŋ yobeŋ, ‘U yadi tipilapilayemege Yakobodi bomboŋgine Esau du siloŋ tigamdok kameune bulak, tiŋa nadilaŋ be, ne adi mindaŋ bulak.’” \p \v 19 Biyagoŋ kuyoŋ, kale bop yabudoko kunakunat 2, eŋ kale bop yabudoko kunakunat 3, eŋ kale bop noli yabudokooŋ ugiŋ adi hogohogok mede uŋakoŋ yenindapmaaŋ yoguk, “Hidi Esaudut kimindeŋa unduŋ nineŋ. \v 20 Tiŋa indiŋ tomboyoula yoneŋ, ‘I nadiweŋ, tipilapilaye mege Yakobo adi mindaŋ bulak.’” Yakobo adi indiŋ nadisuŋa unduŋ tuguk. Wele nadifodok siloŋ boiwene uune Esaudi yabuŋa weleŋ kwelemalune wooŋ kawene menot tinambek. \v 21 Unduŋ nadisuŋa wele nadifodok siloŋ boiune timeŋ ugiŋ. Ne adi timiŋ kwet daŋgoŋ houle yot maaŋ ikiŋneŋ uŋgoŋ deikuk. \s1 Fiye 32:22-32 Yakobo adi Bepaŋ dut kiwobu tuguk \p \v 22 Kaŋ Yakobo adi kwet mu helehautalune mambimambipde pilaliŋa tamŋiyat eŋ tipilapilaye tam lufom eŋ mihiŋiye 11 u yanagila Yabok ime wohiŋgoŋ foloŋ meŋegiŋ. \v 23 Adi wapmihiŋiŋ tam yehitubulodaune meŋedapmaune bomboŋŋiŋ hogohogok moŋgola looŋ ime fokolok boidapmaguk. \v 24 Yakobo ne adi ime fokolok udaneeŋ looŋ hakuk. Hatune me niŋ mintaune adut kiwobu tulune helemiŋ dobuguk. \v 25 Kaŋ me wondi Yakobo’walaŋ saŋiniŋ ula tiŋa fofondok mooŋ tikaaŋ baaŋ kahipuhindaguk. Unduŋ tubune Yakobo adi me woondut kiwobu tulune Yakabo gadiŋiŋ teleguk. \v 26 Unduŋ tiŋa me woondi indiŋ niŋguk, “Helegap kamelak ale binaabeŋ.” Kaŋ Yakobodi mede indiŋ tubuudanemiŋguk, “Hogok adi mu bigaabit, kahaŋ tinambeŋ kaŋ bigaabit.” \p \v 27 Kaŋ me wondi ninadiguk, “Du woho needigoŋ?” Yobune adibo yoguk, “Yakobo.” \p \v 28 Kaŋ yoguk, “Du’walaŋ woho Yakobo wabiŋa Isilae yodok. Biyagoŋ kuyoŋ, du Bepaŋdut eŋ meeniŋdut kiwobu tiŋa wanaŋ fafaŋeŋaŋ.” \p \v 29 Kaŋ Yakobodibo ninadiguk, “Mu yolaŋ! Du’walaŋ woho needigoŋ?” Adibo yoguk, “Du maŋgoŋde wootnaanedok yonadilaŋ?” Unduŋ yoŋa uŋgoŋ kahaŋ timimiŋguk. \p \v 30 Unduŋ doktiŋa Yakobodi kwet u wou Peniel yoguk. Woŋ adi indiŋ yoŋa yoguk, “Nu Bepaŋ namandatnedi kika kika hinek tumut iŋgoŋ e hatihatine mu tubuliweŋak.” \p \v 31 Unduŋ tiŋa Peniel kwet u bikabu ulune mele labuguk. Yakobo adi gaadiŋiŋ teleguk doktiŋa kayoŋ taŋ tiŋa uguk. \v 32 Kaŋ me woondi Yakobo baaŋ kahipuhiindaguk doktiŋa Isilae me adi kale baaŋ diniŋ sulusulu baaŋ foloŋ gaaliŋa yatak u mu nayagiŋ eŋ indindegoŋ maaŋ mu naiŋ. \c 33 \s1 Fiye 33:1-20 Esau Eŋ Yakobo Kimindegumuk. \p \v 1 Kaŋ Yakobo adi dawi diweune uune Esau eŋ meeŋiye 400di bulune yabuguk. Yabuŋa wapmihi yehidaaneeŋ Lea eŋ Lesel eŋ tipilapilaye tam lufom adut yapmeguk. \v 2 Tiŋa tipilapilaye tamyat adi wapmihihiyedut timeŋ yapmeguk, agaŋ Lea eŋ wapmihiŋiye, eŋ Lesel eŋ Yosep adi e mindaŋ hinek yapmeguk. \v 3 Nee adi timeŋ wooŋ mulelem timiŋa pilalune nai 7 tubune dali’walaŋ usuwaguk. \p \v 4 Kaŋ Esau adi weneŋgeila Yakobo kawene uguk wooŋ toboguk. Tobooŋa kohoŋ boboli foloŋ kuumaaŋ siŋgoŋgomeguk. Unduŋ tiŋa maat kookumuk. \v 5 Unduŋ tiŋa Esau dawi diweeŋ wapmihi tam yabuguk yabuŋa yoguk, “I neediyeŋ dukut biiŋ?” \p Yakobodibo yoguk, “Biyagoŋ kuyoŋ. Bepaŋdi welesiloŋŋiŋ doktiŋa tipilapilayemege nu siloŋ tinamguk.” \p \v 6 Unduŋ yobune tipilapilaye tamyat eŋ wapmihihiye buŋa mulelem timiŋgiŋ. \v 7 Adi’walaŋ sigineŋ Lea eŋ wapmihiŋiyedi buŋa mulelem timiŋgiŋ. Mindaŋ hinek Yosep eŋ Lesel adi maaŋ buŋa mulelem timiŋgumuk. \p \v 8 Kaŋ Esaudi indiŋ yonadiguk. “Me eŋ kale bop talipmeŋ uune yabuŋat u maŋgoŋ titindok yolaŋ.” Yakobodibo mede indiŋ tubuudaneguk, “Bombooŋgine, du yabuŋa menot tinambeŋ yoŋa boiŋat.” \p \v 9 Esaudibo yoguk, “Kwayane, nu na’walaŋ fee hatinamiiŋ, unduŋ doktiŋa nemek hakaamulak u daatok halek.” \v 10 Kaŋ Yakobodibo yoguk, “Mooŋ, du nutok nadinambuune utumbaune siloŋne u fiit moŋgoleŋ. Du menot tinamŋa mik mu tinamuŋaŋ kaŋ gaabeene namandake Bepaŋ’walaŋ namanda nabugoŋ tiŋak. \v 11 Ale siloŋ tigamuŋat u kedem moŋgoleŋ. Bepaŋ adi welesiloŋŋiŋ doktiŋa siloŋ tinamguk doktiŋa fee hinek hatnamlak.” Unduŋ yoŋa gigine tubune fiit moŋgokuk. \p \v 12 Unduŋ tiŋa Esaudi yoguk. “Agaŋ ale pilalune une, nu gehitubulodawene udim.” \p \v 13 Iŋgoŋ e, Yakobodibo niŋguk, “Bombooŋgine, du agaŋ nadilaŋ. Wapmihi adi kuyahi hogohogok. Eŋ dompa makau mihihi adi nom naiŋ. Unduŋ doktiŋa melenai kubugoŋ pilap uundok yeniŋgiginewe wooŋ gweheye tiŋa kumuneeneŋ. \v 14 Unduŋ doktiŋa bombooŋgine du kedem koom weŋ. Kaŋ nu adi kale eŋ wapmihi saŋiniŋhikdok tuwolit ulune yamaadi yale wene uge uge du hatilaŋneŋ Sea yokwetneŋ usuwawaat.” \p \v 15 Kaŋ Esaudi yoguk, “Unduŋ yolaŋ ale mewoi nukuut hatiiŋ i neeŋ yamewene gehitubuloodaŋ hanagila uneŋ.” \p Yakobodibo yoguk, “U maŋgoŋde? Nu yadi not momooŋ tinambeŋdok hogok yolat.” \p \v 16 Kaŋ Esau adi nai uŋaniŋ udaneŋ wooŋ Sea yokwetneŋ usuwaguk. \v 17 Yakobo adi adi Sukot yokwetneŋ wooŋ yoli uŋoŋ maguk, tiŋa kaleŋiye’walaŋ yohalaŋ maaŋ mayemguk. Unduŋ tiŋa yokwet u wou Sukot yoguk. \p \v 18 Yakobo adi Padan Alamniŋ folooŋ kwelemaaŋgoŋ udaneŋ buge buge Sekem yokwetneŋ, Kanaaŋ kwet wapumneŋ busuwaaŋ yokwet gagayeŋ itouguk. \v 19 Tiŋa Sekem beu’walaŋ mihiŋiye adi’walaŋ kwet muneeŋ 100di tuwaŋ houle yot uŋgoŋ maaŋ itouguk. \v 20 Unduŋ tiŋa uŋgoŋ alata niŋ tutumbaaŋ wou indiŋ yoguk, Bepaŋ adi Isilae’walaŋ Bepaŋ.\f + \fr 33:20 \ft Judahi’walaŋ mede gineŋ adi Elelohe Isilae.\f* \c 34 \s1 Fiye 34:1-31 Sekem Yokwetneŋ Mulabumuŋ Mintaguk. \p \v 1 Leadi Yakobodok wabi niŋ nagikuk wou Dina, adi heleŋ yohiwahi wabi noliŋiye yabene uguk. \v 2 Kaŋ kwet uŋaniŋ me bombooŋgi Hiwaitniŋ me Hamoa adi’walaŋ mihi Sekem adi wabi u kaguk tiŋa nagila wooŋ adut deila tubukadakaguk. \v 3 Tiŋa weleeŋdi kahileeŋ menot timiŋa mede momooŋ niŋguk. \v 4 Tiŋa beu Hamoa indiŋ niŋguk, “Du wabi i tamne titindok mede kwanai tibeŋ.” \p \v 5 Yakobo adi wabiŋiŋ tubukadakaŋit wondiniŋ mede kahat agaŋ nadiguk iŋgoŋ mihiŋiye adi kale yabudoko tine ugiŋ doktiŋa mede u hogok kameune hakuk. \p \v 6 Kaŋ Sekem beu Hamoa adi Yakobodut mede yodok uguk. \v 7 Kaŋ Yakobo mihiŋiye adi tebele kwanai ginaniŋ busuwaaŋ Sekemdi wihik tubukadakaaŋ Isilaehi’walaŋ lekiŋgoŋhik foloŋ kudi meekaŋgoŋ tuguk mede kahat u nadiŋa welehik kadakaune kwihita tigiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, adi adi nemek mu titindok tuguk. \p \v 8 Hamoa adi adi indiŋ yeniŋguk, “Mihine Sekem adi weleeŋdi kahile hinek tilak doktiŋa fiit nadimimbuune tamŋiŋ nagilek. \v 9 Kaŋ indiguut hekinamuŋit tiyaneem, hidi wabihiye nimiŋa kibi hidibo indi’walaŋ wabiniye yeheŋeyaneeŋ. \v 10 Unduŋ tiŋa indut itouŋa hidi maaŋ kwet yendok moloom tineeŋ. Unduŋ doktiŋa kwet iŋoŋ kwanai tiŋa iŋgoŋ fafaŋeniŋ itouyaneeŋ.” \v 11 Kaŋ Sekem adi Dina beu eŋ wiwiye indiŋ yeniŋguk, “Hidi fiit nadinamuneŋ! Tiŋa yoneŋ wondok tuwolit hambit. \v 12 Hidi tam tuwaŋiŋ tiŋa looŋ kale bomboŋ feedok yoneŋ iŋgoŋ oŋ, nu wondok tuwolit kamewit. Ale wabi woŋ adi nam hinek tineŋ kaŋ nagilit.” \p \v 13 Kaŋ Sekem adi wiihik Dina tubukaadaka tuguk doktiŋa Yakobo mihiye adi Sekem eŋ beu Hamoa medehik tubuudaneyemŋa yalaŋ e indiŋ yeniŋgiŋ, \v 14 “Indi me niŋ sigiiŋ diki gitnem mu dobukukuk adi wiitnik mu mineem. Nemek undiniŋ woŋ adi indi’walaŋkade meekaŋgoŋ tilak. \v 15 Unduŋ dotiŋa indiŋ tubune nadihamunee tuwot tibek. Hidi indi tiyam unduŋ tiŋa me hogohogok sigihik diki gitnem dobukutneeŋ. \v 16 Unduŋ tubune wabiniye kedem hamuneem, eŋ indi maaŋ hidi’walaŋ wabihiye kedem yanagitnee. Unduŋ tiŋa hidiguut tomboyoulaŋa mebop kubugoŋ tineem. \v 17 Eŋ mede wobu tiŋa mede haniyam i mu tiŋa folohik ginaŋ fek mu tineeŋ adi wabinik nagila yokwet i bikabuŋa niŋkade uneem.” \p \v 18 Kaŋ Hamol eŋ mihiŋiŋ Sekem adi medehik nadiune tuwot tuguk. \v 19 Kaŋ Sekem adi unduŋ nadibedi mu tuguk, biyagoŋ kuyoŋ, adi Yakobo wabiŋiŋ kahiloda hinek tuguk eŋ meeŋimeeŋiye adi Sekemdok nadiune loloŋnit tuguk. \v 20 Kaŋ Hamol eŋ mihiŋiŋ Sekem adi yohikwehineŋ udaneeŋ wooŋ bop yotneŋ looŋ me uŋaahi indiŋ yeniŋgumuk, \v 21 “Me yoŋ adi kwelemaahi doktiŋa kwetnineŋ hatiŋila kwanaihik titindok yenindapmaneem. Kwet wapum hogok haale ulak ale tuwot hatineeŋ. Unduŋ tiŋa indi wabihiye kedem yeheŋeneem. Eŋ kibi indibo wabiniye aditok yemineem. \v 22 Adi adi nemek indiŋdok hogok nadinimiŋa iŋoŋ indiguut hatiŋa indiguut kiula bop kubugoŋ tiŋa hatidok yoiŋ. Nehi sigihik diki gitnem dobukut tigiŋ undugoŋ indi’walahi me hogohogohok indi maaŋ unduŋ titindok niniŋit. \v 23 Unduŋ tinene dompa makauhiye eŋ bomboŋhik hogohogok u maaŋ inditok tineeŋ. Unduŋ doktiŋa yenindapmanee indut itouyaneŋ.” \v 24 Kaŋ me yohiwaahi hogohogok adi Hamol eŋ mihiŋiŋ Sekem medehik nadiune tuwot tubune sigihik diki gitnem dobukukiŋ. \p \v 25 Unduŋ tiŋa mewoi adi melenai lufomkulitniŋ folofigita nadi haakiŋ. Kaŋ biyagoŋ kuyoŋ, Yakobo mihiŋiyat Simeoŋ eŋ Lewi, Dina’walaŋ wiiyat adi mik diniŋ noŋ maŋiŋ kweheyehi moŋgola looŋ me kwehi waahi widihidapmaŋ tugumuk. \v 26 Hamoa eŋ mihiŋiŋ Sekem wanaŋ widihikumuŋa Dina Sekem’walaŋ yolineŋ ikuk woodi tiŋa fooŋ nagila ugumuk. \v 27 Kaŋ Yakobo’walaŋ mihiwoi nolidi wooŋ me widihikumuŋ tigiŋ adi’walaŋ bomboŋ eŋ yokwet wondiniŋ bomboŋ kubo tigiŋ. Woŋ adi wiihik tubukadakagiŋ doktiŋa unduŋ tigiŋ. \v 28 Tiŋa dompa makau eŋ donkihiye yopmaŋ hatigiŋ eŋ kwanai ginaŋ hatigiŋ u bumbut yanagidapmagiŋ. \v 29 Unduŋ tiŋa bomboŋhik eŋ wapmihitam u wanaŋ yanagila ugiŋ. Biyagoŋ hinek yopmaŋ nemek hakuk hogohogok u kubo moŋgodapmaaŋ moŋgola maugiŋ. \p \v 30 Unduŋ tubune Yakobodi Simeoŋdut Lewi indiŋ yeniŋguk, “Hidi kwet molohiye Kanaaŋ eŋ Pelisait me adi’walaŋ namandahik foloŋ nu’walaŋ wootnene tubukadakaaŋ kotigoŋ wohiŋkade nemek wapum moŋgolune loŋak. Nu adi mewoine lufom kabe hatiiŋ, ala adi kitubuloda tiŋa buŋa nindihiune nu eŋ maanemaaneye kadaka hinek tinim.” \v 31 Kaŋ adibo yogumuk. “Kaŋ dediŋ! Adi wiitnik talik tam nabugoŋ mube timiŋguk ale!” \c 35 \s1 Fiye 35:1-15 Yakobo Udaneŋ Betelede Uguk. \p \v 1 Kaŋ Bepaŋdi Yakobo indiŋ niŋguk, “Pilap hinek tiulidokooŋ Betele yokwetneŋ looŋ uŋoŋ itouluwaaŋ. Biyagoŋ hinek, daake Esaudok muntaaŋ momoolune Bepaŋdi mintagamguk uŋgoŋ Bepaŋdok alata niŋ tutumbamimbaaŋ.” \v 2 Unduŋ nimbuune Yakobodi meeŋimeeŋiye eŋ me adut hatiyagiŋ adi indiŋ yenindapmaguk, “Hidi’walaŋ lekiŋgoŋhik ginaŋ welewele bepaŋ yalayalaŋ beehatiiŋ u beekulune uune sigihik tubuwalandaaŋ dahidahihik walaniŋ kadahineŋ. \v 3 Unduŋ tiŋa pilale Betele yopmaŋde loneŋ. Nu gooliŋgooliŋ ginaŋ hatiluene nadinamuŋa nehitubulodaŋ talipmeŋ yahehewe tinamguk, Bepaŋ aditok alata niŋ tutumbamimbaat.” \v 4 Unduŋ yenimbuune nemek welewele bepaŋ yalayalaŋ eŋ maagisuwaŋ heki u beeŋa buŋa Yakobo mimbuune Sekem yokwet gagayeŋ bem muŋgohom niŋ yakuk wondiniŋ mebineŋ wenefulaguk. \p \v 5 Unduŋ tiŋa pilale logiŋ. Kaŋ yokwet maagi maagi ila ugiŋ adi Bepaŋdok munta tiŋa deeti Yakobo eŋ mihiye udihi yahakalineetigiŋ. \v 6 Biyagoŋ kuyoŋ, Yakobo eŋ meeŋimeeŋiye neet hatiyagiŋ adi Kanaaŋ kwetneŋ Lus yopmaŋ Betele uŋoŋ wanakaŋ hogohogok usuwagiŋ. \v 7 Usuwaaŋ Yakobo adi alata niŋ tutumbaaŋ wou El Betele youkuk. Biyagoŋ kuyoŋ, adi dalidok muntaaŋ momooŋ ulune Bepaŋdi uŋgoŋ mintamiŋguk doktiŋa unduŋ tuguk. \p \v 8 Kaŋ Lebeka’walaŋ tubuloda tam wou Debola adi uŋgoŋ kumumbuune Betele yokwet hapmeeneŋ bem muŋgohom mebiyeŋ wenefulagiŋ. Unduŋ tiŋa bem wou Allom Bakut yoguk indi’walaŋ mede foloŋ kobulabulaye muŋgohom. \p \v 9 Kaŋ Yakobo adi Paddan-Alam kwetneniŋ busuwaaŋ hatilune Bepaŋdi kotigoŋ mintamiŋa kahaŋ timiŋguk. \v 10 Tiŋa indiŋ niŋguk, “Du woho Yakobo, ala Yakobo kotigoŋ mu yodok adi Isilae yodok.” Unduŋ yoŋa Isilae yoguk. \v 11 Tiŋa Bepaŋdi tomboyoula niŋguk. “Nu Bepaŋ saŋiniŋ moloom, du fee mintaaŋ ulihaka tibaaŋ, eŋ du mebop kubugoŋ mooŋ meeniŋ bop mohok mintatauneeŋ. Tiŋa undugoŋ mapme heki adi du’walaŋ folooge ginaniŋ mintaneeŋ. \v 12 Kaŋ Abalaham eŋ Aisak kwet yemgut u dutok gambaat. Eŋ kougoŋ yalakigeye mintaaŋ hatineeŋ adi maaŋ yembaat.” \v 13 Kaŋ Bepaŋ adi Yakobodut yale mede yonadi tugumuk kwet uŋgoŋ yakaane loguk. \p \v 14 Unduŋ tubune Yakobo adi Bepaŋdi kwet yale mede niŋgukneŋ uŋgoŋ kawade niŋ tiŋa fek kambiyale wondok foloŋ siloŋ muni boiŋa ime wahu munduŋnitdi yougoomguk. \v 15 Unduŋ tiŋa Bepaŋdi kwet yale mede niŋguk wondiniŋ wou Betele yoguk. \s1 Fiye 35:16-29 Aisak Eŋ Lesel Kumuŋgumuk. \p \v 16 Unduŋ tiŋa Beteleniŋ pilaliŋa kotigoŋ ugiŋ. Taalik wooŋ Efalat ususadok kabe tamaigoŋ hatuune Lesel adi mihi nadiguk. Tiŋa tubumulahuda tuguk. \v 17 Mihi nagitdok tubumulahuda hinek tubune tam mihi uloloŋ timiŋgukdi indiŋ niŋduk, “Du munta mu tibeŋ. Mihi noli maaŋ nagitaŋ.” \v 18 Kumumbeene munabudapmandok tiŋale mihi wou Ben-Oni\f + \fr 35:18 \ft Ben-Oni mebi adi Mihi folofigita wapumnit nagilat.\f* youla kumuŋguk. Iŋgoŋ oŋ beu adi wou Benyamin\f + \fr 35:18 \ft Benyamin mebi adi Mihi wou gigitnit.\f* youkuk. \p \v 19 Biyagoŋ kuyoŋ Lesel kumumbuune Efalat talipmeŋ wenegiŋ (yokwet wou noli Betlehem). \v 20 Kaŋ Yakobo adi Lesel sitŋiŋ ginaŋ kawade niŋ fek kambiyakuk. Kawade woondi Lesel sit ŋiŋ diniŋ fek ikukdi itak. \v 21 Kaŋ Isilae adi talik kotigoŋ tomboyoula uge uge Migola Edel yot kweheyeniŋ guŋaandiŋ usuaaŋ houle yotŋi maguk. \v 22 Tiŋa kwet uŋoŋ itoulune Luben adi beudi tiplapilaye tam niŋ tamŋiŋ nagikuk wou Bilha yolineŋ looŋ adut deikumuk. Kaŋ Isilae adi u nadiŋa kwihita-tuguk. \p Yakobo adi mihiŋiye 12: \v 23 Lea mihiye: Me tuwo Luben, Simeon, Lewi, Yuda, Isaka eŋ Sebulun. \v 24 Lesel mihiŋiye: Yosep eŋ Benyamin. \v 25 Lesel’walaŋ tipilaye tam Bilha’walaŋ mihiŋiye: Dan eŋ Naftali. \v 26 Lea’walaŋ tipilapilaye tam Silpa’walaŋ mihiŋiye: Gad eŋ Ase. Yoŋ adi Yakobo mihiŋiye Paddan-Alam kwetneŋ hatilune mintamiŋgiŋ. \p \v 27 Yakobo adi Mamele kwetneŋ beu yolineŋ Kiliat Aba wou noli Hebulon ungoŋ wosuwaguk. Biyagoŋ kuyoŋ, Abalaham eŋ Aisak adi yokwet uŋgoŋ itougumuk. \v 28 Aisak adi guletŋiŋ 180 tuguk. \v 29 Adi hatige hatige me gawadaaŋ hinek tiŋa kumuŋa beu papaaŋiyedut tomboyoukuk. Kaŋ mihiŋiyat Esau eŋ Yakobodi wenefulagumuk. \c 36 \s1 Fiye 36:1-30 Esau’walaŋ Yalaakiŋiye \p \v 1 Yoŋ adi Esau, wou noli Edom, adi’walaŋ mede kahat, tiŋa adi yalakiŋiye’walaŋ wouhik habet. \v 2 Esau adi tamŋiye Kanaaŋhi wabiheem lufomkulitniŋ yeheŋeguk. Niŋ e Ada Hitaitniŋ me Elon adi’walaŋ wabiŋiŋ, eŋ noli e Hiwaitniŋ me Sebeoŋ mihiŋiŋ Ana’walaŋ wabiŋiŋ wou Oholibama, \v 3 tiŋa niŋ e Isimael’walaŋ wabiŋiŋ, wou Basemat, Nebayot’walaŋ wiwi. \v 4 Kaŋ Adadi Elifas nagikuk, Basematdi Leguel nagikuk, \v 5 eŋ Oholibama adi adi Yeusi, Yalam eŋ Kola yeheŋeguk. Biyagoŋ kuyoŋ, Esau’walaŋ mihiŋiye Kanaaŋ kwetneŋ unduŋ mintagiŋ. \p \v 6 Kaŋ Esau adi tamŋiye eŋ wapmihiŋiye eŋ metam noli adi’walaŋ yolineŋ itouyagiŋ, eŋ bomboŋ hogohogok, eŋ dompa makau eŋ nemenemekŋiŋ noli Kanaaŋ kwetneŋ hatiŋa yehitubumintaguk u moŋgodapmaaŋ kwayaŋ Yakobo bikabuŋa Sea kwet mauguk. \v 7 Kale bomboŋhik fee doktiŋa wanakaŋ itoudok nadiune mulahudaguk, tiŋa makauhiye maaŋ fee doktiŋa buŋambu kwetneŋ hatigumuk u aditok tuwolit mu tuguk. \v 8 Biyagoŋ kuyoŋ, Esau wou noli Edom adi unduŋ tiŋa Sea kwet haŋgi haŋgi uŋoŋ wooŋ itouluguk. \p \v 9 Kaŋ yoŋ adi Esau’walaŋ yalakiŋiye Edom me Sea kwet haaŋgi haaŋgi uŋoŋ looŋ itouyagiŋ adi’walaŋ mede kahat. \v 10 Esau yalakiŋiye’walaŋ wouhik habet indiŋ hinek hatak. Yoŋ adi Esau dut Ada mihihik wou Elifas. Agaŋ Esau dut Basema mihihik Leuel. \v 11 Elifas mihiŋiye adi indiŋ: Teman, Omal, Sefo, Gatam eŋ Kenas. \v 12 Esau mihiŋiŋ Elifas adi tam niŋ wou Timna hogok nagila hatibuune mihi nagilimiŋguk wou Amalek. Kaŋ yoŋ adi Esau tamŋiŋ Ada adi’walaŋ laaŋiye. \p \v 13 Yoŋ adi Leuel mihiŋiye: Nahat, Sela, Sama, eŋ Misa. Adi adi Esau tamŋiŋ Basema’walaŋ laaŋiye. \p \v 14 Esau tamŋiŋ Oholibama, Ana wabiŋiŋ eŋ Sibeoŋ laaŋ, adi Yeus, Yalam, eŋ Kola yanagikuk. \p \v 15 Yoŋ adi Esau yalakiŋiyedi me loloŋ hinit mintaaŋ hatigiŋ. Esau’walaŋ mihi biyeniŋ Elifas adi’walaŋ mihiŋiye me loloŋnit hatigiŋ wouhiye indiŋ: Teman, Omal, Sefo, Kenas, \v 16 Kola, Gatam eŋ Amalek. Yoŋ adi Elifas mihiŋiye Edom kwetneŋ me loloŋ hinit hatigiŋ. Adi adi Ada’walaŋ laaŋiye. \v 17 Esau mihiŋiŋ Leuel’walaŋ mihiŋiyedi me loloŋnit hatigiŋ wouhiye indiŋ: Nahat, Sela, Sama eŋ Missa. Adi adi Leuel’walaŋ yalakiŋiyedi Edom kwetneŋ me loloŋnit hatigiŋ. Ala adi adi Basemat’walaŋ laaŋiye. \v 18 Esau tamŋiŋ Oholibama adi’walaŋ miihiŋiye indiŋdi me loloŋnit hatigiŋ: Yeus, Yalam eŋ Kola. Oholima adi adi Ana’walaŋ wabiŋiŋ. \v 19 Yoŋ adi Esau (wou noli Edom) adi’walaŋ yalakiŋiye adi me loloŋnit hatigiŋ diniŋ habet. \p \v 20 Eŋ yoŋ adi Sea mihiŋiye Holait me kwet uŋoŋ itouyagiŋ: Lotan, Sobal, Sibeon, Anah, \v 21 Dison, Esel eŋ Disan. Sea Edom niŋ me’walaŋ mihiŋiye indiŋdi me loloŋnit hatigiŋ. \v 22 Lotan mihiŋiye: Holi eŋ Hemam. Timna adi Lotan’walaŋ wiwi. \v 23 Sobal mihiŋiye: Alwan, Manahat, Ebal, Sefo eŋ Onam. \v 24 Sibeon mihiŋiye: Aia eŋ Ana. Ala Ana adi kougoŋ hatigane kwet himintaaŋ ginaŋ beu Sibeon’walaŋ doŋki yanagila nanaŋe ime kaliŋ hatiyaugaane ime daawii niŋ kudut labulak tubumintaguk. \v 25 Ana’walaŋ wapmihiŋiye: Dison, eŋ Oholibama Ana’walaŋ mihiŋiŋ wabiŋiŋ. \v 26 Dison’walaŋ mihiŋiye: Hemdan, Esban, Itlan eŋ Kelan. \v 27 Esel mihiŋiye: Bilhan, Sawaan eŋ Akan. \v 28 Disan mihiŋiye: Us eŋ Alan. \v 29 Me loloŋhiŋit yoŋ adi Holaithi: Lotan, Sobal, Sibeon, Anah, \v 30 Dison, Esel eŋ Disan. Me loloŋhiŋit wouhiye mintaŋak yoŋ adi mebop fee hatitaugiŋ indigoŋ tuwot mintaaŋ hatiŋa Sea kwetneŋ Holait heki yabulidokogiŋ. \s1 Fiye 36:31-43 Edomhi Maapme \p \v 31 Maapme kwanai woŋ adi Isilaehidi mu tububihituune Edomhidi timeŋ tububihila kwanainegiŋ. \p \v 32 Beol mihiŋiŋ Bela adi Edomhi’walaŋ mapme tuguk. Yokwet wapumŋiŋ wou Dinhaba. \p \v 33 Bela kumumbuune Selah mihiŋiŋ Yobap adibo kwelikoŋ tiŋa mapme ikuk (Selah adi Boslaniŋ.) \p \v 34 Yobab kumumbuune Teman kwetneniŋ me wou Husan adibo kwelikooŋ tiŋa mapme ikuk. \p \v 35 Husan kumumbuune Bedad mihiŋiŋ Hadad Midienhi Moab haŋgi foloŋ widihi kwaaneguk adibo kwelikooŋ tiŋa mapme ikuk. Adi’walaŋ yokwet wapum wou Awit yogiŋ. \p \v 36 Hadad kumumbuune Maslekaniŋ me Samla adibo kwelikooŋ tiŋa mapme ikuk. \p \v 37 Samla kumumbuune Lehobot ime foloŋ ikagiŋ uŋaniŋ meniŋ wou Saul adibo kwelikooŋ tiŋa mapme ikuk. \p \v 38 Saul kumumbuune Akbo mihiŋiŋ Baal-Hanan adibo kwelikooŋ tiŋa mapme ikuk. \p \v 39 Akbo mihiŋiŋ Baal-Hanan kumumbuune Hadaddibo kwelikooŋ tiŋa mapme ikuk. Adi’walaŋ yokwet wapum wou Pau. Eŋ tamŋiŋ wou Mehetabel, Matled wabiŋiŋ, Matled adi Mesahab wabiŋiŋ. \p \v 40 Kaŋ yoŋ adi Esau’walaŋ yalakiŋiyedi me loloŋnit tiŋa metam bop hatitaugiŋ tuwot yabuulidokogiŋ: Timna, Alwa, Yetet, \v 41 Oholibama, Ela, Pinon, \v 42 Kenas, Teman, Mipsa, \v 43 Magdiel eŋ Ilam. Yoŋ adi Edomhi’walaŋ mebop itouŋa ugiŋ indigoŋ tuwot me loloŋnit ilaŋa yabuulidokotaugiŋ. \p Biyagoŋ hinek, yoŋ adi Esau Edomniŋ’walaŋ yalakiŋiye. \c 37 \s1 Fiye 37:1-11 Yosep Lihine Tuguk. \p \v 1 Yakobo adi beudi Kanaaŋ kwet daŋgoŋ itoulugukneŋ uŋgoŋ itouguk. \v 2 Yoŋ adi Yakobo’walaŋ mede kahat. Yosep adi guletŋiŋ 17 tubune daliyedut dompa yabudoko kwanai tigiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, adi mekuya doktiŋa beu’walaŋ tamŋiyat Bilha eŋ Silpa adi’walaŋ mihihiyedut dompa yabudokoguk. Ala daliyedi maŋgoŋ kedem be hogoli tagiŋ u yabuŋa wooŋ behik nimbihit tuguk. \p \v 3 Isilae adi Yosep weleeŋdi kahile hinek tuluguk. Eŋ mihiŋiye noli adi wahiwahiŋgoŋ yabukahileeluguk. Isilae adi agaŋ me gawadaaŋ hinek tulune Yosep mintaguk doktiŋa weleeŋdi kahile hinek tuluguk. Unduŋ tiŋa yeguk e dahidahi kudikudinit houle momooŋ hinekdi tibineeŋ miŋguk. \v 4 Kaŋ daliye adi behikdi Yosep weleeŋdi kahile hinek tilak unduŋ kaŋ nadiŋa Yosepdok nadikadaka timiyagiŋ. Unduŋ tiŋa Yosepdut mede momooŋgoŋ mu toyagiŋ. \p \v 5 Nai niŋde Yosep adi lihine tiŋa daliye yeniŋguk. Yeenimbuune daliye adi kwihita kisaŋ hinek tigiŋ. \v 6 Adi indiŋ yeniŋguk, “Hidi maagihik mohinek kameeŋ lihine tiŋat i nadineŋ. \v 7 Indi pandiŋ kwanai ginaŋ wooŋ pandiŋ ibi ibi tumun. Ala deebek tiŋa nu’walaŋ pandiŋ ibidi pilali koloŋ didimeniŋ yalak, eŋ hidi’walaŋdi pilale nu’walaŋ yakelemaadi tiŋa nu’walaŋ yalaŋakneŋkade duwookene tiŋa yaliŋit.” \v 8 Kaŋ daliyedi u nadiŋa yogiŋ, “Be dukuyembe loloŋnit tiŋa indi niibidokowaaŋ? Biyagoŋ hinek kube du mapme tiŋa niibiulidokowaaŋ?” Yosep adi lihine tiŋa mede yoguk wondok tiŋa daliye adi Yosepdok kwihita kisaŋ tigiŋ. \p \v 9 Agaŋ nai nimbo lihine tiŋa daliye indiŋ yeniŋguk, “Lihine nimaaŋ tiŋat ale yobee nadineŋ. Lihine tiŋa kawene mele muyakip eŋ hinantilamek 11 adi nu duwokene tinamuŋit.” \v 10 Yosep adi lihine i daliye eŋ beehik yenimbuune nadiŋa beu adi nintoo tiŋa yoguk, “U maŋgoŋ lihine undiniŋ tiŋaŋ? Maaŋge eŋ naa eŋ daakeye indi biyagoŋ hinek kube du’walaŋ habaake foloŋ duwookeneŋ namandatnik kwet foloŋ tubuwopmoobutneem?” \v 11 Daliye adi welehik gouye tuguk. Iŋgoŋ oŋ, beu adi nemenemek nadiguk u weleeŋ ginaŋ kabup nadidaheŋa boikwambundaaŋ hatiluguk. \s1 Fiye 37:12-36 Me Biyehidi Yosepdok Tuwaaŋiŋ Fukut Begiŋ. \p \v 12 Agaŋ daliye adi behik’walaŋ kale yabudokoneene Sekemde ugiŋ. \v 13 Unduŋ doktiŋa Isilae adi Yosep indiŋ niŋguk, “Du agaŋ nadilaŋ daakeye adi Sekem gwaaŋ kale yabuulidoko tiiŋ. Ale buune ganiŋkuleene wooŋ yabeŋ.” Yosepdibo yoguk, “Oo u kedem.” \v 14 Unduŋ yobune beudi indiŋ niŋguk, “Wooŋ dakeye kedem be hatiiŋ yabunadi tibeŋ eŋ kale heki maaŋ yabunadi tubudapmaaŋ buŋa mede kahat tinambuune nadiwaat.” Unduŋ niŋa Hebulon kwet gutuŋneniŋ niŋkulune uguk. \v 15 Sekem kwetneŋ usuwaaŋ daliye yolohi hatilune me niŋdi tubumintaaŋ ninadiguk, “Du maŋgoŋ lohilaŋ?” \v 16 Adibo yoguk, “Nu daatneye yolohilat. Du kedem be daŋgoŋ hatiŋa kale yabuulidoko tiiŋ nanimbuune wooŋ yabit?” \v 17 Me woondibo yoguk, “Adi iŋoŋ agaŋ wabiŋa ugiŋ. Nu indiŋ yoyagiŋ nadigut, ‘Indi Dotan de une.’ Alee uŋaŋ wooŋ yabeŋ.” Unduŋ doktiŋa Yosep adi mindaŋ yahakaleŋa wooŋ Dotan gagayeŋ yabuguk. \v 18 Iŋgoŋ e adi yamaaŋgoŋ mu uguk kougoŋ kwatnaaŋgoŋ ulune daliyedi agaŋ kakiyodaaŋ uut titindok yofolok tigiŋ. \v 19 “Lihine molo i maŋgoŋ bulak! \v 20 Buune ula tobo tikutnene ime bom koomiineŋ fowek. Kaŋ indiŋ yonim kale fafaŋeniŋ miknit hinek niŋdi sikumuŋguk. Unduŋ tineene lihineŋiŋ diniŋ mebi dakalewaak.” \v 21 Luben adi mede u nadiŋa kwayaŋiyedi Yosep mu ulukumuŋdok nadiŋa mooŋ yoguk. Luben adi indiŋ yoguk, “Haatihaatiŋiŋ mu tubuliwedok. \v 22 Eŋ naŋgatŋiŋ mu kwaatnewek. Kwet fiileŋ boom siliiŋ ikiiŋneŋ iŋaŋ kuumanee fowek, eŋ ulukumuŋ adi mu titindok.” Luben adi indiŋ nadiguk kougoŋ kabup haman tibene labuune nagila beu’walaŋ wit. \p \v 23 Ala agaŋ Yosep busuwalat be yoguk e de! buŋa honeŋ dahidahiŋiŋ kudikudinit houle momooŋdi tibineemiŋgiŋ u kwihikulimiŋa \v 24 nagila wooŋ tobooŋa tukulune ime bom koomii ime silida tuguk siliineŋ foguk. \v 25 Unduŋ tiŋa nanaŋe naneene fooŋ ikiŋ. Ilaŋa dauhik diweune uune Ismaelhi me bomboŋ kibikibi tineene Gilead yokwet bikabuŋa bugiŋ. Kamelehik foloŋ ime wahu munduŋnit eŋ bem gumamum eŋ nemek nanaŋe tubukobadok mehe heki undihi tiyoula tiulidokooŋ kamelehik foloŋ boiŋa moŋgola Isip kwetneŋ kibikibi tineene ugiŋ adi yabugiŋ. \v 26 Yuda adi pilale noliŋiye indiŋ yeniŋguk, “Indi kwayanik ulukumuŋa naŋgatŋiŋ youfulaŋa folooŋ maŋgoŋ moŋgotneem. \v 27 Ale pilap buune Ismaelhi yemineene tuwaaŋiŋ fukut nimineŋ. Eŋ ulukumuŋ adi mu tinim. Maŋgoŋde adi adi naŋgatnik diki, eŋ kwayanik, eŋ mehinek kubugoŋ.” Unduŋ yobune noliŋiye adi wele kubugoŋ tigiŋ. \v 28 Ala agaŋ Midienhi me bomboŋ hinit busuaune daliye wooŋ Yosep hamaneune labuune nagi wooŋ Ismaelhi me yemiŋa tuwaaŋiŋ fukut kunakunat 20 silwadok yogiŋ. Kaŋ Ismaelhi adi tuwaaŋ nagila Isipde ugiŋ. \v 29 Luben adi kougoŋ wooŋ Yosep bom ginaŋ be hatak yoŋa lohiguk iŋgoŋ e mooŋ. Unduŋ kaŋ mooŋ kaŋ Luben adi dahdahiŋiŋ kwihiŋa ulibaginekulaŋa \v 30 kwayaŋiye haakiŋneŋ wooŋ yoguk, “Mihi adi bom ginaŋ mu hatak! Nu diŋaandiŋ wooŋ kawit?” \v 31 Unduŋ tiŋa mooŋkaŋ meme maaniŋ niŋ ulaŋa naŋgatŋiŋdi Yosep’walaŋ dahidahi foloŋ yougoombuune \v 32 naŋgatnit tubune tiŋa behik’walaŋ ugiŋ. Wooŋ yalaŋ indiŋ niŋgiŋ, “I baigoŋ kakoloodiweeŋ. Tiyauge mihige Yosep’walaŋ dahidahi nobu? Indi gwaaŋ tubumintaaŋ tiŋa baam.” \v 33 Yakobo adi mihiŋiŋ Yosep’walaŋ dahidahi u kakiyondaaŋ yoguk, “Biyagoŋ hinek ya mihine’walaŋ dahidahi kudikudinit. Nemek kale fafaŋeniŋ eŋ miknitdi sikumuŋa sibulaaginekut tiŋak!” \v 34 Unduŋ yoŋa Isilae adi dahidahiŋiŋ ulalagine kulaŋa bulaaniŋgoŋ diniŋ dahidahi dahiŋa mihiŋiŋ doktiŋa maat kobulabulaye melenai fee tuguk. \v 35 Wapmihiŋiye hogohogok buŋa niŋkwelemanim yo tigiŋ iŋgoŋ medehik mu nadiyemguk. Adi adi unduŋ yoguk, “Nu yadi mihinedok bulaaniŋgoŋ nadiŋa maat kobulabulaye tige tige kumumbaat.” Unduŋ yoŋa Yosep beu adi aditok tiŋa kobulabulaye tuguk. \v 36 Isilae adi unduŋ tulune nai uŋaniŋgoŋ Midienhi adi Yosep nagila wooŋ Isip kwetneŋ me niŋ wou Potifa adut tuwagiŋ. Potifa adi mikme Felo ne kadokoyagiŋ, adi’walaŋ talitimeŋhik. \c 38 \s1 Fiye 38:1-30 Yuda Eŋ Tama \p \v 1 Nai uŋaniŋ Yuda adi kwayaŋiye biyabuŋa wooŋ Adulam yokwetneŋ me niŋ wou Hila adiguut hatiguk. \v 2 Ala uŋoŋ hatiŋa Kanaaŋniŋ me niŋ wou Sua adi’walaŋ wabiŋiŋ kaŋ tamŋiŋ nagilaŋa adiguut hatigumuk. \v 3 Kaŋ tam u mihiwele tiŋa mihi niŋ nagilune wou Ea youkuk. \v 4 Kaŋ hatigane kotigoŋ mihiwele tiŋa mihi iŋgoŋ nagila wou Onan youkuk. \v 5 Kootigoŋ mihiwele tiŋa mihi niŋbo nagila wou Sela youkuk. Mihi woŋ adi Kesip yokwetneŋ hatiŋa nagikuk. \v 6 Kaŋ Yuda adi hatigane mihiŋiŋ biyeniŋ Ea-dok tam niŋ nagilimiŋguk wou Tama. \v 7 Mihi biyeniŋ adi kadakaniŋ fuliŋgoŋ tuguk doktiŋa Wapumdi aditok nadiune tuwot mu tuguk doktiŋa yobune kumuŋguk. \v 8 Unduŋ tubune Yudadi Onan indiŋ niŋguk, “Du daake tam kahat guut hatiŋa tam kahat heki’walaŋ mede yofafaŋe hatak u takaliŋa daakedok yalaki yehitubumintawaaŋ.” \v 9 Kaŋ Onan adi indiŋ nadisuuguk, “Nu yalaki yehitubumintawene naatok gigit mu tineeŋ.” Unduŋ yoŋa dalidok yalaki mu yehitubumiintdok nadisuguk. Unduŋ tiŋa tam’walaŋ uluguk tuwot meeniŋ imeŋiŋ giineŋ kwatneluguk. \v 10 Unduŋ hogok tulutulu Wapum adi nadikadakaaŋ yobune adi maaŋ kumuŋguk. \v 11 Kaŋ Yudadi nabuŋiŋ Tama indiŋ niŋguk, “Du wooŋ baha yolineŋ tam kahat hatilune mihine Sela bediwaak.” U yadi indiŋ nadisuŋa yoguk. Sela adi tiyaugaane daliyat kumuŋgumuk unduŋ kumumbaakneŋ unduŋ nadisuŋa yoguk. Kaŋ Tama adi wooŋ beu’walaŋ yolineŋ hatiluguk. \p \v 12 Ala hatigane kougoŋ Sua’walaŋ wabiŋiŋ Yuda’walaŋ tamŋiŋ kumuŋguk. Kaŋ mat kobulabulaye nai dapmaune noliŋiŋ Hila Adulamniŋ adut Timna kwetneŋ dompaŋiye dumuniŋhik dobukukiŋ yabudeene ugumuk. \v 13 Kaŋ Tama adi mede indiŋ niŋgiŋ, “I nadi. Nabuge adi dompaŋiye dumuniŋhik doobeene Timna yokwetneŋ loolak.” \v 14 Unduŋ nadiŋa tam kahat diniŋ mut u dilitele kameeŋ. Houle yaŋaamuŋdi namanda tumukuk. Tiŋa wooŋ Timna talipmeŋ yokwet niŋ ikuk wou Enaim, uŋoŋ wooŋ yokwet gagayeŋ foikuk. Woŋ adi Sela agaŋ me wapum bediguk iŋgoŋ Tamadi wooŋ heemiŋdok mu niŋdapmagiŋ doktiŋa unduŋ tuguk. \v 15 Kaŋ Yuda adi wooŋ kaŋ nadiune talik tam binek yo nadiguk. Tama adi namanda houle yaŋaamuŋdi mukufulaaŋa wooŋ ikuk doktiŋa mu kadakaleguk. \v 16 Kaŋ adi talik beheepneŋ fooŋ wooŋ kaŋ yoguk, “Kedeem be nadinambeŋ kaŋ nu duguut deitim?” Biyagoŋ kuyoŋ, adi nabuŋiŋdi ituguk mu kaŋ niŋguk. Kaŋ Tamadibo yoguk, “Nukut deitok nadigambeene maŋgoŋ nambeŋ?” \v 17 Yobune Yudadibo yoguk, “Nu meme mihiniŋ niŋ kamegambene baak.” \p Yobune Tamadibo yoguk. “Mede yofafaŋe diniŋ fek maŋgoŋ nambuune kame hatiluwene busuwawaak.” \v 18 Yobune Yudadibo yoguk, “Yofolok diniŋ fek maŋgoŋ gambit nadiŋa yolaŋ?” Tamdibo yoguk, “Da’walaŋ mede yodapmaŋ fek kudinit eŋ tawaŋiŋ eŋ kuyaŋge kohoge foloŋ kameyataŋ, u nambeŋ.” Kaŋ nemek yoguk indigoŋ tuwot miŋa adut deikuk. \v 19 Deilune agaŋ mihiwele tuguk. Unduŋ tiŋa pilale wooŋ haule yaŋaamuŋ u kwihikula tam kahat mutŋiŋ u kotigoŋ tiŋa mukuk. \p \v 20 Kaŋ hatigane Yudadi noliŋiŋ, Adulam yopmaŋniŋ adi Yuda’walaŋ yofolok diniŋ fek u beemiŋa bubundok meme mihiniŋ miŋa niŋkulune uguk. Adi adi wooŋ tam u lohi tuguk. \v 21 Tiŋa meeniŋ yeninadiŋa yoguk, “Taalik tam Enaim talik foloŋ ikuk adi de?” Adibo yogiŋ, “Taalik tam niŋ iŋoŋ nemu buune kagumun.” \v 22 Unduŋ yobune Yuda’walaŋkade kotigoŋ udaneeŋ wooŋ niŋguk, “Nu tam u mu kagut. Eŋ meeniŋ yohiwahi adi indiŋ naniŋgiŋ, ‘Taalik tam niŋ iŋoŋ nemu buŋa hatiguk.’” \p \v 23 Kaŋ Yudadibo yoguk, “Mede mintawaakneŋ ale nemek u fiit biyabune uŋgoŋ halimineeŋ. Meeniŋ nolidi nadinimbuune hogohi tibaakneŋ yoŋa nu meme mihiniŋ agaŋ kamewene nagi uguŋ iŋgoŋ du tam u mu kaguŋ.” \p \v 24 Kaŋ muyakip lufomkulitniŋ dapmaune Yuda mede kahat indiŋ timiŋgiŋ, “Nabuge siloda kwanai tiyaugane mihiwele tilak.” Kaŋ Yudadibo yoguk, “U nagila buune kudupdi heneene dakumumbaak.” \v 25 Unduŋ yobune nagila ulune nabuŋiŋdi me’walaŋkade mede indiŋ kameune uguk, “Nemek yendiniŋ moloomdi nabuune mihiwelenit tugut. Ale du kaweŋ mede yodapmaŋ fek kudinit ee tawaŋiŋ eŋ kuyaŋ heki u needi’walaŋ?” \v 26 Kaŋ Yuda adi yali yabuhohoŋeŋ yabukiyondaŋ yoguk, “Adi mede biyagoŋ yolak. Nemek hogohogok u nu’walaŋ. Nu yom tiŋa niŋkuleene mihine Sela’walaŋ mu uguk.” Unduŋ yoŋa tam woondut kotigoŋ mu hatiguk. \p \v 27 Kaŋ hatigane wapmihi mintaminta nai tubune mihiyat katap mintagumuk. \v 28 Agaŋ mintadok tulune timeŋ mihi niŋ’walaŋ kohoŋdi fosuwaguk. Kaŋ tam mihi uloloŋ tugukdi tawa giminiŋ tiŋa kohoŋ ginaŋ folokeneguk. Waa indiŋ yoŋa tuguk, “Biyagoŋ kuyoŋ, adi timeŋ mintaguk.” \v 29 Ŋakŋaak woondi kohoŋ kotigoŋ hamatiŋa loune kwayaŋdi mintaguk. Kaŋ tam mihi ulolooŋ tugukdi indiŋ yoguk, “Kei! Du deeti dake kalakapmeeŋ timeŋ mintaŋaŋ?” Unduŋ doktiŋa wou Peles\f + \fr 38:29 \ft Peles mebi adi “kalakapmeŋ.”\f* youkiŋ. \v 30 Kaŋ mindaŋkade dali kohoŋ foloŋ tawa giminiŋ ibidokoŋit adi mintaguk. Adi’walaŋ wou Sela youkiŋ. \c 39 \s1 Fiye 39:1-23 Yosepdi Fafaŋeeŋ Tikamanda Kelekufaakuk. \p \v 1 Yosep agaŋ nagila Isip kwetneŋ fogiŋ. Kaŋ Isip niŋ me niŋ wou Potifa adi adi Felo’walaŋ me wapme, mikme Felo ne kadokoyagiŋ adi’walaŋ talitimeŋ, ala Ismaelhi nagila uune tuwaguk. \p \v 2 Wapum adi Yosepguut hatiguk doktiŋa Yosepdi nemek tubune kedem hogok tuguk. Kaŋ bombooŋgiŋiŋ’walaŋ yolineŋ hatidok nadimimbuune tuwot tuguk. \v 3-4 Kaŋ Yosep adi kwanai tuluguk u yadi Wapumdi adut hatiŋa tubulodaune kwanai tuguk u kedem hogohogok tuguk. Bombooŋgiŋiŋdi Yosep kwanaiŋiŋ kaŋ nadiune tuwot tubune yot diniŋ kwanai eŋ kwanai metam hogohogok adi yabudokodok niindapmaguk. Eŋ Potifa’walaŋ nemenemek u adi’walaŋ kohoŋ foloŋ kamedapmaguk. \v 5 Yot bomboŋ eŋ nemenemek halimiŋguk u yabudokodok nindapmaguk nai uŋaandiŋgoŋ Yosep doktiŋa Wapumdi Isipniŋ me’walaŋ nemenemek hogohogok kahaŋ timiŋguk. Wapum’walaŋ wahu kahaŋdi Potifa’walaŋ nemenemek yopmaŋ eŋ kwanai ginaŋ tokidapmaguk. \v 6 Unduŋ doktiŋa Potifa adi Yosep kohoŋ foloŋ nemenemekŋiŋ boidapmaaŋ Yosepdok wele lufom mu tuguk. Nee adi kwanai ginaŋ yaugaane buŋa nanaŋe hogok naluguk. \p Yosep adi me folooŋnit eŋ folooŋnamandapŋiŋ momooŋ hinek, \v 7 doktiŋa kabe hatihatiyeeŋ bombooŋgiŋiŋ’walaŋ tamdi Yosep kasiloda hatiguk. Unduŋ tihatigane heleeŋ niŋ indiŋ niŋguk, “Du buune nu’walaŋ gulup ginaŋ noŋgoŋ deitim.” \p \v 8 Iŋgoŋ Yosep adi mooŋ yoguk. Tiŋa indiŋ niŋguk, “Bombooŋgine adi yopmaŋ nemek ikiiŋ wondok nadibedi mu tilak. Adi adi nutok welelufom mu tiŋa nemenemekŋiŋ hogohogok nu yabudokodok nanindapmaaŋ kohone foloŋ boiguk. \v 9 Yot yendiniŋ maaneŋ nebek niŋdi nu nalakapmeeŋ loloŋnit mu tilak. Bomboŋgine adi nemek niŋ kamehep mu tinamguk. Agaŋ du kubugoŋ. Du yadi ne’walaŋ tamŋiŋ. Ale nu dediŋ tiŋa titiŋ hogoli u tiŋa Bepaŋ’walaŋ weleeŋ tubukadakawit.” \v 10 Uŋaaniŋgoŋ tububihila helemaŋ helemaŋ Potifa tamŋiŋ adi Yosep mede uŋaakoŋ niluguk iŋgoŋ Yosep adi tam wondi’walaŋ gulup ginaŋ noŋgoŋ deitok nemu uguk, be adut nemu hatiguk. \p \v 11 Ala heleeŋ niŋ kwanai metam noli adi yopmaŋ nemu haakiŋ. Kaŋ Yosep adi kwanaiŋiŋ tibene yopmaŋ loguk. \v 12 Kaŋ tam wondi dahidahiŋiŋ foloŋ hooneŋ niŋguk, “Buune wooŋ gulup ginaŋ noŋgoŋ deitim!” Iŋgoŋ Yosep adi dahidahiŋiŋ tam kohoŋ foloŋ kwihikula momooŋ fakaŋde uguk. \p \v 13 Yosep adi dahidahiŋiŋ tam kohoŋ foloŋ kwihikula momooŋ fakaŋde fouluguk kaaŋ \v 14 tam adi metam yot uŋaŋ kwanaineyagiŋ kutiyeniŋguk tiŋa indiŋ yeniŋguk, “I kaneŋ! Potifa adi Hibulu me niŋdi kadakaniŋ tinimdok nagila buŋa kamenimguk. Adi nukuut deitim yoŋa labuune kwakwayeŋat. \v 15 Kwakwayewene nadiŋa dahidahiŋiŋ kwihiŋa nu hatilatneŋ kameeŋ momooŋ fakaŋ fouŋak!” \v 16 Unduŋ yeniŋa Yosep’walaŋ dahidahi uŋgoŋ kameune hatuune Yosep bomboŋgiŋiŋ buguk. \v 17 Busuwaune mede kahat uŋaakoŋ timiŋa yoguk. “Hibulu kwanai me nagila buguŋ adi kadakaniŋ tinambene labuŋak. \v 18 Kaŋ nu kwakwayewene dahdahiŋiŋ nu’walaŋ habaatne foloŋ kwihi tukulaŋa momooŋ fakaŋde fouŋak.” \p \v 19 Kaŋ bombooŋgiŋiŋ adi tamŋiŋdi kwanai mege adi unduŋ tinamŋak yoŋa mede kahat timimbuune nadiŋa kisaŋ kwihitaguk. \v 20 Kwihitaŋa Yosep nagila yot fafaŋeniŋ ginaŋ mapme’walaŋ kwanai tiŋa yom tubune yapmeune ikagiŋ adut kameune uŋgoŋ itouluguk. \v 21 Kaŋ Wapum adi Yosepdut hatiŋa yot fafaŋeniŋ ginaŋ me hatigiŋ adi’walaŋ kadokome tubulodaguk. Kaŋ adi Wapum doktiŋa Yosepdok nadiune utumbaguk. \v 22 Unduŋ doktiŋa yot fafaŋeniŋ diniŋ kadoko wapum adi Yosepdi me yot fafaŋeniŋ ginaŋ hatigiŋ hogohogok wanaŋ yabudokodok nindapmaguk. Kaŋ adi nemenemek hogohogok u Yosepdi yenindidimeune tigiŋ. \v 23 Unduŋ tubune me yot fafaŋeniŋ kadoko adi Yosepdi kwanai ube u titindok mede yoguk u tomboyoula nemu yoluguk. Woŋ adi Wapumdi Yosepdut hatiŋa tubulodaune nemenemek tubune utumbadapmaŋ tuluguk doktiŋa unduŋ tuguk. \c 40 \s1 Fiye 40:1-23 Yosepdi Meyat Lihine Meebii Yeeniŋguk. \p \v 1 Nemek i mintaguk sigiineŋ mapme diniŋ wain ime tutumba diniŋ talitimeŋ eŋ belet heheŋ diniŋ talk timeŋ adi kwanaihik tubukadakagumuk. \v 2 Unduŋ tubune biyagoŋ hinek Felo adi kwanai meŋiyat wain kadoko eŋ belet heheŋ diniŋ kadoko aditok kwihitayemguk. \v 3 Unduŋ doktiŋa yobune ne’walaŋ mik me heki diniŋ talitimeŋ’walaŋ yolineŋ yot fafaŋeniŋ ginaŋ yapmegiŋ. Yosep maaŋ yot uŋgoŋ deitouluguk. \v 4 Ala yot fafaŋeniŋ diniŋ kadokodi Yosep adi yabudokodok niŋdapmaguk. Kaŋ adi nai muniniŋ yot fafaŋeniŋ ginaŋ hatigumuk. \v 5 Tiŋa timiŋ kubugoŋ niŋ foloŋ lihine wanaŋ tugumuk. Ala lihine molomoloom tugumuk eŋ lihine u mebinit tugumuk. Biyagoŋ kuyoŋ, Isipniŋ mapme’walaŋ wain ime kodoko eŋ belet heheŋ diniŋ kadoko adi unduŋ tugumuk. \v 6 Ala kwet heleune Yosepdi adi’walaŋ yohineŋ looŋ bulaaniŋgoŋ namandap ila diweeune yabuguk. \v 7 Yabuŋa yeninadiguk, “Hidi kamiŋ deetiŋa bulaaniŋgoŋ namandap ikaamuk?” \v 8 Yobune niŋgumuk, “Indi lihine tumut, tiŋa me neediyeŋ mebi ninimbek yoŋa lohiyamut.” \p Kaŋ Yosepdi yoguk, “Lihine diniŋ mebi adi Bepaŋdi hogok nadilak iŋgoŋ fiit yobune nadiwit.” \p \v 9 Kaŋ wain ime kadokodi lihine tuguk wondiniŋ mede kahat timiŋa yoguk, “Nu ye indiŋ kaŋat. Habaatne foloŋ wain mebi niŋ mintaune kaŋat. \v 10 Tiŋa taŋeeniŋ lufomkulitniŋ mintalune wowoŋ niŋ maaŋ youkuk. Tiŋa undugoŋ folooŋ mintaaŋ gimindaŋak. \v 11 Kaŋ nu yadi Felo’walaŋ ime utnaŋ kohoonedi hooneeŋ yale mindipmuŋ gimihi moŋgola kahileene imeeŋiŋ ime utnaŋ ginaŋ foune tiŋa Felo kohoŋ ginaŋ kamewene hooneŋak.” \p \v 12 Kaŋ Yosepdibo niŋguk, “Woondiniŋ mebi indiŋ. Taŋeeniŋ lufomkulitniŋ woondi melenai lufomkulitniŋ wondok tuwolit. \v 13 Ala melenai lufomkulitniŋ tubune dapmaune Felodi ganindapmaaŋ kwanaige ginaŋ kotigoŋ gapmewaak, kaŋ du koom wain kadoko hatiŋa Felo wain ime miluguŋ undugoŋ kotigoŋ tibaaŋ. \v 14 Unduŋ tiŋa nadifo foloŋ hatiŋale nu kadaa maaŋ nadinamuŋa Felo nimbaaŋ. Unduŋ tiŋa nehitubulodaune, yot i bikabuŋa fooŋ waat. \v 15 Naadilaŋ be! Nu Kanaaŋ kwetneniŋ kubo nanagikiŋ eŋ iŋoŋ maaŋ undugoŋ nemek kadakaniŋ nemu tibene hogok hinehinek yot fafaŋeniŋ ginaŋ napmegiŋ.” \p \v 16 Unduŋ tubune belet heheŋ diniŋ talitimeŋ adi Yosepdi lihine diniŋ mebi momooŋ hinek yodakaleŋak unduŋ kaŋ indiŋ niŋguk, “Nu maaŋ lihine indiŋ tiŋat. Nu boondiboondi lufomkulitniŋ belet nit mebine foloŋ udieŋat. \v 17 Kaŋ bondibondi wohiŋ ilaŋak wondiniŋ maaneŋ Felo’walaŋ belet kobaaŋ mebimebi ituune bagi hekidi buŋa naŋit.” \p \v 18 Unduŋ yobune Yosepdi indiŋ tubuudaneeŋ niŋguk, “Wondiniŋ mebi indiŋ. Bondibondi lufomkulitniŋ adi melenai lufomkulitniŋdok tuwolit iŋgoŋ. \v 19 Ala melenai lufomkulitniŋ dapmaune Felodi yobune bem fuloŋ gehitehikapmaneeŋ kaŋ bagi hekidi folooge goom nadapmaneeŋ.” \p \v 20 Ala agaŋ melenai lufomkulitniŋ dapmaune Felo mintamintaŋiŋ nai foloŋ kwanai meŋiyedok hinaŋ muni tiyemguk. Unduŋ tiŋa kwanai meŋiye namandahik foloŋ wain kadoko taali timeŋ eŋ belet heheŋ taali timeŋ adi’walaŋ mede yodapmaguk. \v 21 Tiŋa wain kadoko diniŋ talitimeŋ adi ime utnaŋiŋ kotigoŋ mimindok niŋguk. Kwanaiŋiŋ komii uŋaakoŋ hinek kotigoŋ miŋguk. \v 22 Eŋ belet heheŋ diniŋ talitimeŋ adi Yosepdi yeniŋguk undugoŋ hinek tehikapmagiŋ. \v 23 Kaŋ wain kadoko diniŋ talitimeŋ adi Yosepdok mu nadisuuguk. Adi yadi kaule tiŋa hatiguk. \c 41 \s1 Fiye 41:1-40 Yosepdi Felo’walaŋ Lihine Diniŋ Meebii Yoguk. \p \v 1 Hatigane gulet lufom dapmaune Felo adi lihine niŋ tuguk. Felo adi lihine ginaŋ ime wapum Nael gagayeŋ yakuk. \v 2 Adi ime Nael gagayeŋ yale yabulune makau 7 moomoohi goom gaaliki hinit ime ginaniŋ labusuwaaŋ kilihikit yanagiŋ. \v 3 Yanalune mindaŋ makau 7 iŋgoŋ noli maaŋ ime ginaniŋ labugiŋ, adi adi hogohi kigitahi. Adi labuŋa makau moomoohi goom gaaliki hinit adi’walaŋ gagayeŋ yakiŋ. \v 4 Yaaleŋa makau hogohi kigitahidi moomoohi goom gaalikit hinit yehinakukiŋ. Felo adi unduŋ kaŋ sukuleguk. \p \v 5 Felo adi damo kotigoŋ fooŋ deila lihine nimbo tuguk. Woŋ adi indiŋ. Haŋgom kwedei kubugoŋ labuŋa yakuk eŋ folooŋ adi 7 moomoohi eŋ tokitokilehi. \v 6 Mindaŋ haŋgom kitili nimbo labuguk adi’walaŋ folooŋ 7 iŋgoŋ alaa, adi yadi maniunedi yehifedilune folooŋ momooŋgoŋ mu mintagiŋ, tumut hogok. \v 7 Ala haŋgom hogohi, tumut hogokdi folooŋ hinit tokitokileehi yehikumuyegiŋ. Felo adi unduŋ lihineeŋ sukuleeŋ pilaakuk. \p \v 8 Haaniŋ Felo lihine tuguk wondok nadibediŋa me mebi nadinadi eŋ mebi tubutakale me heki mede kameyembuune bugiŋ kaŋ Felo adi lihine tuguk wondok mede kahat tiyemguk. Iŋgoŋ e adi’walaniŋ nebek niŋdi lihine wondiniŋ mebi mu niŋguk. \p \v 9 Unduŋ tubune mapme’walaŋ ime utnaŋ kadokoluguk adi Felo indiŋ niŋguk, “Nu kamiŋ yomne nadibihitat. \v 10 Felo, yakalaŋ! Du koom kwanaimegeye inditok kwihita tiŋa belet heheŋ diniŋ talik timeeŋ eŋ nu indi yot fafaŋeniŋ ginaŋ nipmeguŋ. \v 11 Nai uŋaniŋ indi lihine tugumut. Tiŋa lihine tugumut u mebinit. \v 12 Kaŋ nai uŋaniŋ Hibulu me kuya niŋ yot fafaŋeniŋneŋ indigut noŋgoŋ hatigumun. Adi mik me diniŋ talitimeŋ tubulodaluguk. Biyagoŋ kuyoŋ adi lihine tugumut u nindeene nadiŋa mebi niniŋguk. Tiŋa lihine tugumut tuwolit mebi molomoloom ninindakaleguk. \v 13 Ala mebi ninindaleguk wondok tuwolit nemek folooŋ mintaguk. Nu kwanaine ginaŋ kotigoŋ namegiŋ eŋ belet heheŋ diniŋ kadoko adi tehikapma tigiŋ.” \p \v 14 Kaŋ Felodi Yosep bubundok yobune uŋaniŋgoŋ yot fafaŋeniŋ ginaŋniŋ nagila bugiŋ. Tiŋa kii dumuniŋ dobu kulimiŋa dahidahi koobuli dahiŋa Felo’walaŋ namanda ginaŋ uguk. \v 15 Usuaune Felodi indiŋ niŋguk, “Nu lihine tiŋat. Woondiniŋ mebi me niŋdi nemu yobihila naniŋak. Dutok adi indiŋ yobune nadiŋat. Du yadi lihine tiŋa ganimbuune lihine diniŋ mebi kedem yodakaleelaŋ.” \p \v 16 Unduŋ nimbuune Yosepdibo Felo indiŋ tubuudaneeŋ niŋguk, “Nu naa hogohogok dediŋ tiŋa tibit. Bepaŋ adigili Felo du mede momooŋ kedem ganimbek.” \p \v 17 Kaŋ Felodi Yosep indiŋ niŋguk, “Nu Nael ime gagayeŋ yalaŋat \v 18 Kaŋ makau 7 moomoohi goom gaalikihinit imeginaniŋ labuŋa yale kilihikit naaŋit. \v 19 Kaŋ mindaŋ makau 7 iŋgoŋ hogohi eŋ kigitahidi labuŋit. Nu Isip kwetneŋ iŋoŋ makau undihi nemu yabugut. \v 20 Kaŋ makau hogohi adi makau 7 moomoohi eŋ goom gaalikihinit u yehinagiŋ. \v 21 Yehi nadapmagiŋ iŋgoŋ kabak kabe nemu tigiŋ. Kom dibek hogohi eŋ kigitahi undihigoŋ yakiŋ. Nu lihine unduŋ tiŋa sukuleŋat.” \p \v 22 “Kootigoŋ deilaŋa lihine kotigoŋ indiŋ tiŋat. Haŋgom niŋ labuŋa yalak, mebi kubugoŋ eŋ folooŋ adi 7 momohi eŋ kakahi. \v 23 Mindaŋ haŋgom mebi niŋ labuguk umaaŋ folooŋ 7 iŋgoŋ alaa, sububa maniunedi feedilune sigene tiŋa folooŋ yolihaapmuŋ hogok. \v 24 Ala yolihaapmuŋ hogokdi folooŋ momooŋ u kumuyeguk. Kaŋ wondok tiŋa nadinadi me yenimbeene nebek niŋdi mebi mu nanilak.” \p \v 25 Kaŋ Yosepdi Felo indiŋ niŋguk, “Felo! Du lihine lufom tiŋaŋ wondiniŋ mebi kubugoŋ hogok. Biyagoŋ kuyoŋ, Bepaŋ adi kudi niŋ titindok ganimbihitak. \v 26 Ale makau moomoohi 7 woondi gulet 7 tilak, agaŋ haŋgom moomoohi 7 woondi gulet 7 iŋgoŋ tilak. Unduŋ doktiŋa lihine lufomuk adi mebi kubugoŋ tilak. \v 27 Makau hogohi 7 mindaŋ labuŋit woŋ adi gulet 7 wondok tuwolit. Tiŋa haŋgom folooŋ yolihaapmuŋ hogok sububa maaniunedi feedikwambudaguk woŋ adi fiye kadaka halune map wapum gulet 7 wondok tuwot halaak.” \p \v 28 “Biyagoŋ kuyoŋ, nu woondegoŋ nadisuŋa Felo agaŋ indiŋ ganiŋat. Bepaŋ adi nemek tibee nadilak u Felo du ganimbihitak. \v 29 Ale nadilaŋbe? Yoŋ adi Isip kwetneŋ gulet 7 nanaŋe duhu duhu wapum mintawaak. \v 30 Ala nanaŋe duhu duhu nai dapmaune nanaŋe map wapum hinek mintaaŋ hatuune gulet 7 iŋgoŋ dapmawaak. Nai uŋaniŋ duhu duhudok kaule tiŋa fiye kadaka halu nanaŋe map kisaŋ tubudapmaneeŋ. \v 31 Duhu duhu adi agaŋ kaule tineeŋ uyadi map fuliŋgoŋ hinek mintaaŋ halaak doktiŋa unduŋ tineeŋ. \v 32 Felo du lihine mebi kubugoŋ nai lufom kaaŋaŋ wondiniŋ mebi indiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, Bepaŋ adi nemek u pilap mintadok yokwambundaguk hatak.” \p \v 33 “Unduŋ doktiŋa Felo, du me niŋ nadidakalenit eŋ nadisu fuliŋgoŋnit tubumintaaŋ Isip kwet wapum i kadokodok nindapmaweŋ. \v 34 Tiŋa du yokwet tuwot talitimeŋ yapmeune adi gulet 7 duhu duhu nai ginaŋ nanaŋe mintawaak tuwot bop 5 uŋaniŋ kubugoŋ moŋgola boiune hogok itneeŋ. \v 35 Adi nai wondiniŋ maaneŋ pandiŋ eŋ haaŋgom mintawaak tuwot ugamaali bopneeŋ du’walaŋ woho foloŋ boiune dumuŋ itneeŋ. \v 36 Unduŋ tubune haaŋgoom eŋ pandiŋ wondi fiye kadaka halu map wapum gulet 7 halaak wondok mebit dumuŋ itneeŋ. Unduŋ doktiŋa Isip kwetneŋ map wapum mintaaŋ halaakneŋ meeniŋdi nanaŋe map doktiŋa mu kadakaneeŋ.” \p \v 37 Felo eŋ me wapuhiŋiye adi mede yodakale eŋ yohabet wondok nadiune utumbaguk. \v 38 Doktiŋa Felodi yeninadiguk, “Indi me niŋ Bepaŋ’walaŋ munabuli me i halimilak undiniŋgoŋ niŋ tuwot mu tubumintanim.” \p \v 39 Mooŋ lohi kaŋ Felodi Yosep indiŋ niŋguk, “Bepaŋdi mede hogohogok u ganimbuhidapmaguk doktiŋa me nadinadinit eŋ nadidakalenit du indiniŋgoŋ noli nemu hatilak. \v 40 Biyagoŋ kuyoŋ, unduŋ doktiŋa du nu’walaŋ yot eŋ nememeemek wondok kadoko wapum gameelat. Unduŋ doktiŋa nu’walaŋ metam adi du’walaŋ mede tiloloŋ taneeŋ. Maapme iitdok kumupoopne kubugoŋ adi gikiŋgoŋ timimbaaŋ.” \s1 Fiye 41:41-57 Yosepdi Isip Kwet Kadokoguk. \p \v 41 Unduŋ yoŋa Felodi Yosep indiŋ niŋguk, “Naadilaŋ be? Biyagoŋ kuyoŋ nu Isip kwet wapum wondiniŋ kadoko wapum gapmeelat.” \v 42 Felo adi unduŋ yoŋa mapme’walaŋ mede yodapmaŋ fek mapme kudinit u ne’walaŋ kohoŋ foloŋ ikuk kwihiŋa ti Yosep kohoŋ foloŋ dahiune loguk. Eŋ dahidahi momooŋ hinek niŋ dahimiŋguk eŋ fukut momooŋ goldi tigiŋ niŋ homoginemiŋguk. \v 43 Unduŋ timiŋiŋa yobune ne’walaŋ kaali namba 2 foloŋ looŋ ulune meeniŋdi koom uŋale indiŋ yoŋa kutigiŋ, “Mulelem timineŋ!” Biyagoŋ kuyoŋ unduŋ timiŋa Isip kwet wapum wondiniŋ kadoko wapum hatidok nindapmaguk. \v 44 Unduŋ tiŋa Felodi Yosep indiŋ niŋguk, “Nu Felo iŋgoŋ oŋ, du mu nadilune meeniŋ Isiphi adi nehi nadigoŋ tiŋa nemek nemu tineeŋ.” \v 45 Unduŋ yoŋa Felodi Yosep wou koobuli Isip mede foloŋ Safenat-Panea youkuk. Unduŋ tiŋa yeguk e On yopmaŋniŋ me siloŋ muni heeluguk wou Potifela, adi’walaŋ wabi Asinati mimbuune tamŋiŋ nagikuk. Unduŋ tiŋa Yosep adi Isip kwet diniŋ me wapum hatiŋa keleemaadiŋa kadokoluguk. \p \v 46 Ala Yosep adi guletŋiŋ 30 tubune Isipniŋ mapme Felo adi’walaŋ namanda foloŋ mintaguk. Unduŋ tiŋa Felo bikabuŋa kaaliŋiŋ kale wosi hekidi hamaneune Isip kwet wapum wanaŋ keleemaadidapmaaŋ yawooŋ kadokoguk. \v 47 Gulet 7 maaneŋ kwet uŋaŋ duhu duhu wapum mintaguk. \v 48 Kaŋ Yosep adi gulet 7 wondiniŋ maaneŋ pandiŋ eŋ haaŋgoom fee mumuyeŋ mintaguk u ugamaale bopneeŋ boiune yokwet wapum ila ugiŋneŋ udapmaguk. Biyagoŋ kuyoŋ, adi yokwet wapum tuwot yawooŋ dininout haale uguk uŋaniŋ pandiŋ eŋ haaŋgom ugamaaliŋa yopmaŋ bopnetauguk. \v 49 Yosep adi unduŋ tiŋa pandiŋ eŋ haaŋgoom u ime luhi gagayeŋ kiŋ hatak undiniŋ ilune ugamale bopneune kunakunatdok tuwot u kalakapmeune hogok kauleeŋ tinadahi fiit tuguk. \p \v 50 Kaŋ map mu mintalune Yosep’walaŋ mihiŋiŋyat lufom mintagumuk. On yopmaŋniŋ siloŋdok muni heheŋ me Potifela’walaŋ wabi Asinatidi yanagikuk. \v 51 Kaŋ Yosep adi mihiŋiŋ tuwo aditok indiŋ yoŋa wou Manase youkuk, “Bepaŋdi nehitubulodaune wele bulaaniŋgoŋne eŋ baatne’walaŋ yolidok kaule tugut.” \v 52 Mihiŋiŋ mona’walaŋ wou adi indiŋ yoŋa Efilaim yoguk, “Bepaŋdi kwet iŋoŋ folofigita ginaŋ hatibene nadisuunamŋa mihi tubumintanamguk.” \p \v 53 Agaŋ Isip kwet duhu duhu wapum gulet 7 haale labuguk u dapmaune \v 54 gulet 7 map nai tububihila mintaguk. Biyagoŋ kuyoŋ, Yosepdi yoguk wondok tuwolit mintaguk. Unduŋ tubune kwetkwet nanaŋedok map wapum hatuune Isip kwet wapumneŋ nanaŋedok baniŋ mu tigiŋ. \v 55 Agaŋ Isip kwetneŋ maaŋ fiye kadaka tububihila mintaune metam adi map tiŋa Felo’walaŋ wooŋ nanaŋedok nimbulabulaye tigiŋ. Kaŋ Felodibo Isiphi metam indiŋ yeniŋguk, “Hidi Yosep’walaŋ uneŋ kaŋ adi dediŋ hanimbek wondok tuwot tineŋ.” \v 56 Fiye kadaka haluune map wapumdi kwetkwet tokidapmaaŋ hakuk. Unduŋ mintaune Yosepdi nanaŋe tinauliibi yot talik dilitomyembuune tuwaaŋ moŋgokiŋ. Unduŋ tulune Isip kwetneŋ map wapum hinek mintaguk. \v 57 Unduŋ tubune meeniŋ kwetkwet nanaŋe tuwaneene Isip kwetneŋ ugiŋ. Woŋ adi kwetkwet fiye kadakadi mulabuda hinek tuguk doktiŋa unduŋ tigiŋ. \c 42 \s1 Fiye 42:1-38 Yosep Daliye Adi Isip Kwetneŋ Ugiŋ \p \v 1 Kaŋ Yakobo adi Isip kwetneŋ nanaŋe kedem tuwadok unduŋ nadiŋa mihiŋiye indiŋ yeniŋguk, “Hidi maŋgoŋde nadikabaleeŋ hatiiŋ? \v 2 Isip kwetneŋ nanaŋe kedem tuwadok yobune nadilat. Ale hidi uŋoŋ wooŋ tuwaaŋ moŋgola buneŋ. Tiyauge indi nanaŋe map kisaŋ tineemneŋ alaa.” \v 3 Kaŋ Yosep daliye ten adi nanaŋe tuwaneene Isip kwetneŋ ugiŋ. \v 4 Biyagoŋ kuyoŋ Yosep’walaŋ kwayaŋ Benyamin adi yadi beudi daliyedut mu uundok nadisuuŋa kahile tubune hakuk. Tiyauge kwet fiileŋ haulune nemek figitaaŋ niŋ mintamimbaakneŋ yoŋa unduŋ tuguk. \v 5 Kaŋ Isilae Mihiŋiye adi Kanaaŋhi me noli nanaŋe tuwaneene ugiŋ adut noŋgoŋ ugiŋ. Uge uge usuwagiŋ. Biyagoŋ hinek Kanaaŋ kwetneŋ maaŋ fiye kadaka wapum hakuk. \p \v 6 Yosep adi Isip kwet diniŋ kadoko me wapum hatiŋila kwetkwet me nanaŋe tuwaneene bulune nanaŋe yembuune kibikooŋ muneeŋ miŋgiŋ. Unduŋ tulune daliyedibo busuwaŋ duwookeneeŋ namandahik kwet foloŋ tubuwopmoobut timiŋgiŋ. \v 7 Kaŋ Yosep adi daliye agaŋ yabukiyondaguk. Iŋgoŋ mebiŋiŋ kameheebi tiŋa mede fafaŋeniŋgoŋ yeniŋa indiŋ yeninadiguk, “Hidi diŋahi yeŋ biiŋ?” \p Adibo yogiŋ, “Kanaaŋ kwetneniŋ ala nanaŋe tuwaneene baam.” \v 8 Yosep adi daliye agaŋ yabukiyodaguk iŋgoŋ adi kibi mu kakiyondagiŋ. \v 9 Kaŋ Yosep adi koom kwaha aditok lihine tuguk u nadisuguk. Tiŋa indiŋ yeniŋguk, “Hidi yadi bolik titiŋ me. Hidi yadi indi’walaŋ kwet kanadi tiŋa kwet faakii daŋgoŋ momooŋgoŋ mu kadokoyam undihi kanadiku tineene buŋit oŋ.” \v 10 Adibo yogiŋ, “Bombooŋgi, unduŋ mooŋ ale! Tipilapilayemegeye indi yadi nanaŋe tuwaneene bumun. \v 11 Indi yadi me kubugoŋ diniŋ mihiŋiye hogohogok. Indi yalaŋ me mooŋ. Eŋ boolik mu tiyam.” \p \v 12 Adibo yeniŋguk, “Mooŋ, hidi yadi indi’walaŋ kwet faakii daŋgoŋ hogok hatak uku kanadi tineene buŋit.” \p \v 13 Yobune adibo yogiŋ, “Tipilapilayemegeye indi 12 hatigumun. Tiŋa indi hekidalit me kubugoŋ diniŋ mihiŋiye ala indi Kanaaŋhi. Kwayanik dikineŋ hinek adi beudut halumuk. Eŋ kwayanik noli adi yadi koom kwaha daambek fiikuk.” \p \v 14 Kaŋ Yosepdibo yeniŋguk, “Nu agaŋ haniŋat, hidi yadi boolik titiŋ me. \v 15 Unduŋ doktiŋa medehik diniŋ mebi dakalewaak. Nu Felo’walaŋ wou foloŋ yofafaŋeeŋ hanilat. Kwayahik dikineŋ hinek mu nobu busuwawaak adi hidi kwet i bikabuŋa kotigoŋ yohikwehineŋ mu uneeŋ. \v 16 Unduŋ doktiŋa hidi’walaniŋ niŋ niŋkulune wooŋ kwayahik dikineŋ nagila baak. Eŋ noli hogohogok hidi yadi yot fafaŋeniŋ ginaŋ itneeŋ. Kaŋ nu medehik diniŋ mebi didimeniŋgoŋ nadidakalewaat. Unduŋ tiŋa mede yoiŋ u kawene yalaŋ nobu tibaak adi hidi boolik titiŋ me hanimbaat. U Felo’walaŋ wou foloŋ yofafaŋelat.” \v 17 Unduŋ yoŋa wanakaŋ hogohogok yot fafaŋeniŋ ginaŋ yapmeune melenai lufomkulitniŋ uŋoŋ itougiŋ. \p \v 18 Ala agaŋ melenai lufomkulitniŋ tubune Yosepdi indiŋ yeniŋguk, “Nu Bepaŋ gikiŋgoŋ timilat doktiŋa hidi hehifiyakutdok nobu nadiyaneŋ kaŋ indiŋ tineŋ. \v 19 Hidi yalaŋ mu yoiŋ kaŋ hidi’walaniŋ me kubugoŋdi yot fafaŋeniŋneŋ iŋgoŋ bikabuune ilune noli hogohogok hidi noohiye nanaŋe map kisaŋ tineeneŋ doktiŋa pandiŋ eŋ haŋgom beeŋa uneeŋ. \v 20 Tiŋa kwayahik dikineŋ nagila buune mede biyagoŋ yoiŋ unduŋ nadiŋa bihabeene hatineeŋ.” Kaŋ daliye adi Yosepdi yoguk undugoŋ tigiŋ. \v 21 Tiŋa nehigoŋ uŋgoŋ kiyonadi tiŋa indiŋ yogiŋ, “Biyagoŋ kuyoŋ, nemek yoŋ adi kwayanik titiŋ hogoli timiŋgumun doktiŋa mintanimulak. Adi munabukadeŋa ninimbulabulaye tulune indi nadikabale tiŋa bikabune uguk. Ale woondegoŋ tiŋa kibikooŋ nemek mulabumuŋ i mintanimlak.” \p \v 22 Kaŋ Lubendi indiŋ yeniŋguk, “Nu agaŋ haniŋgut! Hidi mihi kada u nemek hogoli mu timineŋ. Iŋgoŋ hidi medene nadikabaleeŋ tigiŋ wondoktiŋa kibikooŋ mintalak u agaŋ kaŋ nadiiŋ. Naŋgatŋiŋ diniŋ yomdok kibikooŋ mintanimlak.” \v 23 Biyagoŋ kuyoŋ, adi yadi Yosepdi medenik agaŋ nadilak u mu nadigiŋ. Yosep adi yadi daliyedut mede yonadi tibene me niŋdut mede yotubutakale tuguk. \v 24 Unduŋ tiŋa Yosep adi daliye biyabuŋa wooŋ maat kookuk. Unduŋ tiŋa kotigoŋ udaneŋ wooŋ adut mede mede toguk. Tiŋa yobune Simeon lekiŋgoŋhik ginaŋ yakuk hamane tiŋa wooŋ yakalune dauhik folooŋgoŋ kohoŋ ibigiŋ. \v 25 Tiŋa yobune pandiŋ eŋ haaŋgoom likhik ginaŋ dahitoki tiyemiŋgiŋ tiŋa muneeŋhik kotigoŋ likhik maŋiŋ ginaŋ kadahiyemgiŋ. Tiŋa talipmeŋ wooŋ map nadiŋa nanandok dumuŋ maaŋ dahiyemdok yoguk kaŋ undugoŋ tigiŋ. \p \v 26 Kaŋ adi nanaŋe likhik doŋkihiye foloŋ moŋgolooŋ boiŋa agaŋ tububihila ugiŋ. \v 27 Uge uge bufaune nalum yot niŋ ginaŋ usuwaaŋ me niŋdi doŋkiŋiŋ nanaŋe mimbeene lik maŋiŋ fiyakula kaguk, be muneeŋŋiŋ lik ginaŋ uŋgoŋ dahigiŋ. \v 28 Biyabgoŋ kuyoŋ, adi unduŋ kaŋ dali kwayaŋiye yeniŋguk, “Ai! Deebek tiŋa muneeŋne kotigoŋ likne maŋiŋ ginaŋ kotigoŋ dahinamuŋit. Lik maŋiŋ ginaŋ i itak oŋ!” Yobune adi boho tiŋa kikakika tiŋa yogiŋ, “Bepaŋdi dediŋ tinimilak.” \p \v 29 Kaŋ adi Kanaaŋ kwetneŋ behik Yakobo wooŋ kaŋ nemek mintayemiŋguk wondiniŋ mede kahat wanakaŋ hogohogok tubudapmaaŋ niŋgiŋ. Tiŋa niŋgiŋ, \v 30 “Kwet umun wondiniŋ me bombooŋgi adi mede fafaŋeniŋ eŋ wapum hinek niniŋguk. Tiŋa inditok boolik titiŋ me niniŋa yot fafaŋeniŋ ginaŋ nipmeguk. \v 31 Unduŋ tinimbuune indiŋ niŋgumun, ‘Indi yadi me kwelemaahi eŋ boolik mu tiyam. \v 32 Indi me heki dalit 12, beetnik’walaŋ mihiŋiye. Ala kubugoŋdi koom kwaha fiikuk eŋ kwayanik kuyaniŋ hinek adi yadi Kanaaŋ kwetneŋ beetnik dut hatilak.’ \v 33 Unduŋ yoneene kwet wondiniŋ me bombooŋgi adi indiŋ niniŋguk. ‘Hidi me kwelemahi be dediŋ adi mebihik indiŋ tubune habuŋa nadidakalewaat. Ale hidi’walaniŋ me kubugoŋdi iŋgoŋ hatilune noli hidi mehimehiye nanaŋe map tineeneŋ doktiŋa nanaŋe moŋgola uneŋ. \v 34 Ala hatigane kotigoŋ buneene kwayahik kuyaniŋ u maaŋ nagila buneeŋ. Kaŋ hidi boolik titiŋ me mooŋ me kwelemahi hatiiŋ wondiniŋ mebi dakalewaak. Unduŋ tubune daahik tubuudanehambene hidi kwet iŋoŋ uŋat buŋat tineene kaakaa tiyaneeŋ.’” \p \v 35 Kaŋ adi lik molomoloom pandiŋ kwaatneelune muneeŋ yawenit maaŋ foune yabuŋa bohoo tigiŋ. Unduŋ tiŋa mewoi nehi be behik adi muneeŋ yawe folooŋ hinit yabuŋa munta nadigiŋ. \v 36 Kaŋ behik Yakobodi indiŋ yeniŋguk, “Hidi mihineye noloom-moŋgodapmaiŋ. Yosep agaŋ fiikuk, Simeon iŋgoŋ mu hatinamulak. Kaŋ yoŋ adi Benyamin maaŋ nagila unee yoiŋ. Doktiŋa nu bulaaniŋgoŋ wapum hinek nadilat.” \p \v 37 Unduŋ yobune Lubendibo niŋguk, “Mu nagikambaat kaŋ wondok kibikooŋ nu’walaŋ mihineyat lufom u udihikumumbaaŋ. Unduŋ doktiŋa adi fiit nu’walaŋ kohoone foloŋ kameweŋ. Kaŋ nu kedem kotigoŋ nagikambaat.” \p \v 38 Adibo yoguk, “Mihine adi hidut mu waak. Dali agaŋ kumuŋguk doktiŋa adi neehogok kadaa hatinamulak. Hidi talik uneeneŋ uŋoŋ nemek mulabumuŋ niŋ mintamimbaak adi nu guhakatnenitdi bulaaniŋgoŋ tiŋa hatigane kumumbaat wondiniŋ yom adi hidi foloŋ halaak.” \c 43 \s1 Fiye 43:1-34 Yosep Daliye Isipde Uune Nai Lufoom Tuguk \p \v 1 Kanaaŋ kwetneŋ nai yagigi hinek fiye kadaka wapum hakuk. \v 2 Isip kwetneniŋ nanaŋe moŋgo bugiŋ u naune dapmaune behikdi indiŋ yeniŋguk, “Hidi kotigoŋ nanaŋeenik tuwaneene uneeŋ.” \p \v 3 Yobune Yudadi indiŋ niŋguk, “Me woŋ adi mede yofafaŋe indiŋ tinimguk, ‘Hidi yadi kwayahik kuyaniŋnit mookit nu’walaŋ namandatne foloŋ mu mintaneeŋ.’ \v 4 Ale du kwayanik adi indut wanakaŋ uundok nindapmaweŋ adigili kedem wooŋ nanaŋe tuwagamuneem. \v 5 Adi kame kibida haleŋ adi me woondi indiŋ yoguk doktiŋa mu unim, ‘Hidi yadi kwayahik kuyaniŋnit mookit nu’walaŋ namandatne foloŋ mu mintaneeŋ.’” \p \v 6 Yobune Isilaedibo yoguk, “Hidi maŋgoŋ tineene waleene sibila kwayahik diniŋ mebi me u nimbihikiŋ?” \p \v 7 Yobune adibo yogiŋ, “Me woondi indee eŋ meenimeeniye hiditok wanakaŋ nininadiŋa yoguk, ‘Beehik hatilak be? Eŋ kwayahik kuyaniŋ neembe hatilak?’ Unduŋ yobune hatiyam indigoŋ tuwot nindapmagumun. Kaŋ adi kwayahik nagi buneeŋ unduŋ yobek u indi mu nadigumun.” \p \v 8 Kaŋ Yudadi beu Isilae adi indiŋ niŋguk, “Mihi adi nu kohoone foloŋ kameune tiulidokooŋ pilale uneem. Kaŋ indi be du be wapmihiniye be indi wanakaŋ mu kumuneem. Kedeem hatineem. \v 9 Nu adi’walaŋ kweli kooŋ tibene udaneeŋ baakdok yofafaŋeelat. Ala mu nobu nagila, udaneeŋ buŋa habaake foloŋ kamewaat wondiniŋ yom adi nu foloŋ halune hatige hatige kumumbene dapmawaak. \v 10 Indi wondok wele lufom mu tiyanim binek adi uŋat buŋat tinene nai lufom binek agaŋ tiluwek.” \p \v 11 Kaŋ beehik Isilae adi indiŋ yeniŋguk, “Taalii unduŋ titindok nobu hatuwek kaŋ hidi indiŋ tineeŋ. Kwet iŋoŋ nemek mintalak uŋaaaniŋ noli yabudakaleeŋ momohi u moŋgola likhik ginaŋ kadahiŋa wooŋ me u siloŋ timineeŋ. Ime wahu munduŋnit, simiŋkupuk gaaliki, bem gumamuum, bem mindip eŋ ŋaaso. \v 12 Agaŋ muneeŋ koobuli eŋ koom nanaŋe lik maŋineŋ kadahi hambuune moŋgo bugiŋ u wanaŋ moŋgo uneeŋ. Waa nebek nadibubuye binek tiŋa tuguk. \v 13 Unduŋ tiŋa kwayahik maaŋ nagila me adi’walaŋ kotigoŋ uneeŋ. \v 14 Bepaŋ saŋiniŋ moloomdi me ad’walaŋ weleeŋ tubukwelemaune daahik eŋ Benyamin yeniŋkulune udaneeŋ buneeŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, nu wapmihineye nobuniŋ nolom-bedapmaune kaŋ wapmihiŋit mokit undugoŋ hatibaat.” \p \v 15 Kaŋ mewoi adi unduŋ tiŋa muneeŋ koomii koobuli wanaŋ beegiŋ eŋ Benyamin maaŋ nagila Isipde uge uge Yosep’walaŋ usuagiŋ. \v 16 Usuaune Yosepdi Benyamin daliyedut uune kaŋ kwanai meŋiŋ indiŋ niŋguk, “Yanagila yopmaŋ yapmeweŋ tiŋa kale dobuheeŋ nanaŋe he bop tibeŋ kaŋ mewoi adi mele leekiŋ diniŋ nanaŋe u nukut noŋgoŋ nanim.” \v 17 Unduŋ nimbuune me woondi Yosepdi yoguk wondok tuwot tuguk. Tiŋa mewoi yanagila yopmaŋ yapmeguk. \v 18 Kaŋ adi Yosep yolineŋ yapmegiŋ doktiŋa munta kisaŋ tiŋa yogiŋ, “Kom bugumuneŋ liknik maŋiŋ ginaŋ muneeŋ kotigoŋ dahinimgiŋ ale muneeŋ wondok tiŋa iŋaŋ nipmeiŋ. Indi iŋoŋ hatneene labuŋa nihitehiŋa tipilapilaye me tuwaanit mookit nipmeneeŋ, eŋ kale dooŋkiniye kubo niloom moŋgotneŋ.” \v 19 Unduŋ yoŋa Yosep’walaŋ yot kadoko hatiguk me u talik yemeŋ yatuune indiŋ niŋgiŋ, \v 20 “O bombooŋginik, indi koom nanaŋe tuwane bugumun. \v 21 Ala udaneŋ uge uge yot deikumuneŋ usuwaaŋ liknik dilitoomŋa kagumun be muneeŋnik lik maŋineŋ uŋgoŋ kadahi nimgiŋ unduŋ yabuŋa boho tugumun. \v 22 Unduŋ tiŋa yemun e muneeŋ kobuli maaŋ moŋgola bumun. Neediyeŋ liknik ginaŋ kadahiguk u indi mu nadiyam.” \p \v 23 Kaŋ adibo yoguk, “U kedem ale munta mu tineŋ. Biyagoŋ kuyoŋ hidee eŋ beehik’walaŋ Bepaŋdi likhik ginaŋ nemek wapum hamuŋguk. Eŋ muneeŋhik adi kedem busuaune yabugut.” Unduŋ yoŋa Simeon nagila fooŋ yemguk. \v 24 Tiŋa Yosep yolineŋ yanagila looŋ kayohik youtetdok ime giyemguk, tiŋa doŋkihiye nanaŋe yemiŋguk. \v 25 Kaŋ adi Yosepdi bubundok woomŋale aditok siloŋ timindok nemek moŋgo bugiŋ u ha kunadaanegiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ adi nanaŋe uŋaŋ nanandok yogiŋ u agaŋ nadigiŋ. \p \v 26 Ala Yosep busuaune nemek siloŋ timinee moŋgo bugiŋ u moŋgola looŋ miŋa adi’walaŋ habeen foloŋ duwookeneeŋ namandahik tubuwopmoobut tigiŋ. \v 27 Adi yadi yeninadiŋa yoguk, “Behik me gawadaŋdok yogiŋ adi dediŋ hatilak?” \v 28 Yobune yogiŋ, “Biyagoŋ kuyoŋ, tipilapilayege, beetnik, me gawadaŋ adi kedem hatilak.” Unduŋ niŋa mulelem tiŋa namandahik tubuwopmobut timiŋgiŋ. \v 29 Kaŋ adi dadiyeeŋ kwayaŋ Benyamin kaŋ yoguk, “Kwayahik kuyaniŋdok yogiŋ iŋaakoŋ be?” Tiŋa yoguk, “Mihi kadaa, Bepaŋ adi momooŋ tigamuŋa gabudokoluwaak.” \v 30 Yosep adi unduŋ yoŋa pilap hinek ne’walaŋ yoli maaneŋ foguk. Adi kwayaŋ kaŋ bulaaniŋgoŋ kisaŋ nadiŋa makat kokotdegoŋ tiŋa unduŋ tuguk. Tiŋa uŋaŋ kookuk. \v 31 Tiŋa namanda youteela kotigoŋ fooŋ fafaŋeŋ yoguk, “Nanaŋe kameneŋ.” \v 32 Tiŋa adi nanaŋe neehogok miŋa daliye adi maaŋ nehi hogok yemuŋa Isiphi maaŋ nehi hogok yemgiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ Isip me adi Hibulu medut nanaŋe wanaŋ nanandok kamehep hatuguk. Isiphi adi wondok nadiune nemek maadimaadikegoŋ tuguk. \v 33 Biyagoŋ kuyoŋ Yosep adi fukuniŋ ilune daliye adi fukuniŋ me tuwodi tububihila ilune mintagiŋ indigoŋ tuwolit ilune wooŋ kwayahik kuyaniŋdi iheguk. Kaŋ adi nemek u kaŋ bohoo tigiŋ. \v 34 Tiŋa Yosepdi yobune ne’walaŋ nanaŋe faalek ginaŋniŋ naanaŋe moŋgola yemgiŋ. Tiŋa nolidok kubugoŋ kubugoŋ boiyemgiŋ, eŋ Benyamindok adi 5, 5 unduŋ boigiŋ. Kaŋ daliye adi Yosepdut nanaŋe eŋ wain ime wanaŋ naaŋ wele momooŋ nadigiŋ. \c 44 \s1 Fiye 44:1-34 Yosepdi Dali Kwayaŋ Yalamukuk. \p \v 1 Kaŋ Yosepdi yot kadokoŋiŋ indiŋ niŋguk, “Du me saŋiniŋhikdok tuwolit nadiŋa pandiŋ likhik ginaŋ gidahiyembeŋ. Tiŋa yeweŋ e muneeŋhik u yek likhik maŋiŋ ginaŋ molomoloom pandiŋ wohiŋ foloŋ kadahiyembeŋ. \v 2 Ime utnaŋne siliwadi tutumbagiŋ uyadi kwayahik dikineŋ hinek adi’walaŋ lik ginaŋ pandiŋ muneeŋdut wanaŋ dahiweŋ.” Kaŋ agaŋ Yosepdi yoguk wondok tuwot tubudapmaguk. \v 3 Ala heleune mewoi eŋ kale dooŋkihiye wanaŋ yapmeune ugiŋ. \v 4 Ulune nai mu kweheyeune Yosepdi yot kadokoŋiŋ indiŋ niŋguk, “Mewoi pilap hinek yahakaliŋa ulaŋ! Wooŋ yabuŋa indiŋ yenimbeŋ, ‘Hidi yadi nemek kedem tihamkabaune hidi kibi titiŋ hogoli timiŋa \v 5 ime utnaŋŋiŋ siliwadi tutumbagiŋ u kubonemiŋit? Biyagoŋ kuyoŋ bombooŋgine adi ime utnaŋ wondigoŋ ime nalak. Tiŋa uŋaakoŋ kame hatiŋa kigili mede yolak. Iŋgoŋ e, hidiyadi kudi kadakaniŋ hinek timiŋit.’” \p \v 6 Kaŋ adi wooŋ yabuŋa mede uŋaakoŋ yeniŋguk. \v 7 Kaŋ adibo mede kibi indiŋ niŋgiŋ, “Bomboŋginik adi maŋgoŋde mede undiniŋ ninilak? Indi yadi titiŋ undihi mu tiyam. \v 8 Indi koom muneeŋ liknik maŋneŋ muneeŋ yabugumun u ye kwatnaŋgoŋ Kanaaŋ kwetneniŋ tubuudaneŋ moŋgo bugumun. Unduŋ doktiŋa deetiŋa bomboŋgige’walaŋ yolineniŋ siliwa be gol kubo tineetumun? \v 9 Tipilapilayegeye needi’walaŋ tubumintaweŋ adiyadi kumuŋ tibek. Kaŋ noli indi tipilapilayegeye tineem.” \p \v 10 Adibo yoguk, “Biyagoŋ kuyoŋ yoiŋ undugoŋ hinek mintawek. Biyagoŋ hinek needi’walaŋ lik ginaŋ tubumintanim adi tipilapilayene tibek, eŋ noli hidiyadi kedem hogok wooŋ hatineeŋ.” \v 11 Unduŋ yoŋa mewoi adi likhik kale dooŋki foloŋ woodigiŋ pilap kiteleeŋ moŋgofooŋ tawa lik mahik folokenehep tigiŋ u fiyakula molomoloom yamaadiyakiŋ. \v 12 Kaŋ adi tububihila me tuwo’walaŋ lik dihiguk tiŋa lik hogohogok dihitauuyeŋ kwayahik kuyaniŋ’walaŋ dihiune dapmaguk. Ime utnaŋ adi Benyamin’walaŋ liiginaŋ tubumintaguk. \v 13 U tubumintaune me hekidalit adi dahidahihik ulalaagineeŋ likhik moŋgola doŋki foloŋ boiŋa kotigoŋ udaneeŋ Yosep yolineŋ ugiŋ. \p \v 14 Yosep adi yopmaaŋgoŋ hatilune Yuda eŋ dali kwayaŋiye adi wooŋ kaŋ mulelem tiŋa adi mebiyeŋ namandahik tubuwopmoobut tigiŋ. \v 15 Kaŋ Yosepdi indiŋ yeniŋguk, “Hidi maŋgoŋ kudi tiŋit? Me niŋ nu indiniŋdi kigili mede yoŋa mebihik miiŋgoŋ tubumintawek aditok kaule be tiŋit?” \p \v 16 Kaŋ Yudadi indiŋ yoguk, “Bomboŋginik, du maŋgoŋ medebo ganinim bee Bepaŋdi tipilapilayegeye indi’walaŋ kadakaniŋ agaŋ miiŋgoŋ tubumintaguk doktiŋa maŋgoŋ mede folooŋbo yoŋa ganineene tuwot tibek? I nadiweŋ. Biyagoŋ kuyoŋ bombooŋginik, indi agaŋ du’walaŋ kwanai megeye tiyam, indi inde eŋ me likŋiŋ ginaŋ ime utnaŋ tubumintaŋaŋ adi maaŋ wanakaŋ.” \p \v 17 Kaŋ adibo yoguk, “Unduŋ mooŋ, adi tobo me needi’walaŋ lik ginaŋ ime utnaŋ ilaŋaak adi hogokdi nu’walaŋ tipilapilayemene hatibaak. Nooli hogohogok hidi kedem kwelemaaŋgoŋ beehik wooŋ kaneŋ.” \p \v 18 Unduŋ yobune Yudadi pilap hinek looŋ indiŋ niŋguk, “O bombooŋgine, du yadi Felo netok tuwolit hatilaŋ iŋgoŋ fiit nu namandake foloŋ mede yobene nadiŋa kwihita mu tinambeŋ. \v 19 Bombooŋginik, du tipilapilaye megeye indiŋ nininadiguŋ, ‘Hidi beehik be, bee kwayahik kuyaniŋ neembe hatilak?’ \v 20 Kaŋ indi bomboŋginik du indiŋ ganiŋgumun. ‘Indi beetnik uŋgoŋ hatilak, ala me gawadaaŋ tiŋa hatilune kwayanik kuyaniŋ niŋ mintaguk. Nee’walaŋ dali biyeniŋ kumuŋ tuguk. Mehikdi biyagoŋ hinek meyat lufom hogok yanagikuk ala adi hogok hatilak, unduŋ doktiŋa beudi kahile hinek tilak.’ \v 21 Kaŋ du ye tipilapilaye megeye indiŋ niniŋguŋ., ‘Hidi kwayahik nagila buune kawaat’ \v 22 kaŋ indi bombooŋginik, du indiŋ ganiŋgumun, ‘Mihi woondi beu tuwot mu bikaabaak, nobu bikaabaak adi beu kumumbaakneŋ.’ \v 23 Kaŋ du indiŋ nininguŋ, ‘Kwayahik kuyaniŋ mu baak adi hide hogok nu’walaŋ namandatne foloŋ mu mintaneeŋ hinek.’ \v 24 Biyagoŋ kuyoŋ indi usuwaaŋ tipilapilayemege beetnik kaŋ du’walaŋ mede uŋaakoŋ hinek nimbuhikumun. \v 25 Kaŋ hatigane beetnikdi indiŋ niniŋguk, ‘Hidi kotigoŋ nanaŋeenik tuwane uneŋ.’ \v 26 Unduŋ yobune indibo indiŋ niŋgumun, ‘Indi adi indee hogok mu unim. Kwayanik kuyaniŋ wanaŋ unim ninimbeŋ wondok kedem unim. Adinit mookit adi me wondiniŋ habeeŋ foloŋ mu usuwanim.’ \v 27 Unduŋ yoneene beetnikdi indiŋ niniŋguk, ‘Tamnede mihineyat lufom hogok yeheŋeguk u hidi agaŋ nadiiŋ. \v 28 Kaŋ niŋ adi binabuŋa fiilune indiŋ yogut, “Adi yadi kale moihidi sibulaagibulaagit tuguk doktiŋa mu kagut eŋ indidegoŋ maaŋ mu kalat.” \v 29 Ala i hatilak adi maaŋ noloom tubuune nemek niŋ mintamimbuune nu guhakatnenitdi bulaaniŋgoŋ tiŋa kumumbaat wondok kibikooŋ kadakaniŋ hidi foloŋ lowaak.’ \v 30 Unduŋ doktiŋa biyagoŋ hinek nu mihi adinit mookit tipilapilaye mege beetnik adi’walaŋ usuwawene weleeŋdi mihi u kahile hinek tilak doktiŋa \v 31 biyagoŋ hinek mihi u lohiŋa uŋaniŋgoŋ kumumbaak. Indi unduŋ nobu tineem adi betnikdi bulaniŋgoŋ tiŋa kumumbaak wendiniŋ yom inditok tibaakneŋ. \v 32 Unduŋ doktiŋa tipilapilaye mege nu mihi aditok kibikooŋ titindok baatne yofolok indiŋ timiŋgut. ‘Nu munobu nagila udaneeŋ baat woondiŋ kibikooŋ yom adi du’walaŋ namandake foloŋ heki hatige hatige kumumbene dapmawaak.’ \v 33 Unduŋ doktiŋa yoŋ adi tipilapilaye mege nu yadi mihidok kibikooŋ bomboŋgine dutok tipilapilaye hatigamdok nadinamŋa mihi u bikaabeŋ kaŋ daliyedut udaneeŋ wek. \v 34 Nu mihi adinit mookit baatne’walaŋ deeti udaneŋ wit? Nu baatne nemek undiniŋ mintamimbuune kakaŋdok munta hinek nadilat.” \c 45 \s1 Fiye 45:1-28 Yosep Nee’walaŋ Meebii Yeenimbihikuk. \p \v 1 Kaŋ Yosep adi bulaaniŋgoŋ kisaŋ nadiŋa meeniŋ keleemadiŋa yakiŋ u indiŋ yeniŋguk, “Meeniŋ i yeniŋkulune fodapmaneŋ!” Unduŋ yobune Isiphi hogohogok adi fodapmaune Yosepdi daliye ne’walaŋ mebiŋiŋ yeniŋguk. \v 2 Tiŋa makat kakaŋ koola toobuune Isiphi metamdi nadigiŋ, eŋ metam Felo’walaŋ yolineŋ hatigiŋ adi maaŋ nadidapmagiŋ \v 3 Unduŋ tiŋa Yosepdi daliye indiŋ yeniŋguk, “Nu Yosep! Baatne hatilakbe?” Kaŋ daliye adi sukuleeŋ bohoo kisaŋ tiŋa mahik gaaliune mede map yakiŋ. \p \v 4 Unduŋ tubune Yosepdi daliye indiŋ yeniŋguk, “Hidi bubuyeeŋ yamaaŋgoŋ yatneŋ!” Kaŋ daliye adi wooŋ yamaŋgoŋ yalune indiŋ yoguk, “Nu kwayahik Yosep, biyagoŋ hinek me Isiphi kohohik foloŋ napmeeŋ nu’walaŋ tuwaaŋiŋ moŋgokiŋ nu iŋaakoŋ. \v 5 Ale munta mu tineŋ eŋ bulaaniŋgoŋ kisaŋ mu nadineŋ. Biyagoŋ kuyoŋ tuwaane moŋgola me Isip kohohik foloŋ napmegiŋ adi nu hehitubulodawene kedem hatidok Bepaŋdi napmeune koom bugut. \v 6 Yoŋ adi fiye kadaka nai halune gulet lufom agaŋ tilak. Tiŋa diniyeti bee moŋgotna yout mu tiŋa hogok indigoŋ hatiyaneene gulet 5 dapmawaak. \v 7 Wapmihi tamhiye adi pilap mu liweneeŋ eŋ hidi’walahi metam feedi mu kumuŋa kaipmuŋ tomboyoula hatidok Bepaŋdi biyagoŋ hinek timeŋ napmeune bugut. \v 8 Ale hidi mooŋ, Bepaŋdi napmeune bugut. Adigoŋ Felo’walaŋ beu tiŋa yoli kadokoŋila Isip kwet wapum yendiniŋ me bombooŋgi hatidok napmeguk. \v 9 Unduŋ doktiŋa pilap hinek wooŋ baatne nineŋ, ‘Mihige Yosep adi dutok mede indiŋ yolak, “Bepaŋdi Isip kwet hogohogok wondiniŋ me bombooŋgi napmeguk, ale du nadihimihimile mu tiŋa pilap hinek pilale nu’walaŋkade baaŋ. \v 10 Tiŋa na itoulatneŋ Goseŋ kwetneŋ yamaaŋgoŋ itouluwaaŋ. Du daa eŋ mihige laageye eŋ kale dompa makaugeye tiŋa nemenemek hakaamulak hogohogok wanakaŋ. \v 11 Du uŋoŋ itoulune gabudokoluwaat. Woŋ adi fiye kadakadi gulet 5 tomboyoula halune daa be bee maagemaageye eŋ nemenemek hatigamiiŋ hogohogok hidi hambeep hinek tineeneŋ doktiŋa unduŋ tibaaŋ.”’” \p \v 12 Unduŋ yoŋa indiŋ tomboyoula mewoi yeniŋguk, “Nu nagoŋ hinek hidut mede yonadi tilat u yadi hide dauhikdi hinek nabiiŋ, tiŋa kwayane Benyamindi maaŋ kalak. \v 13 Tiŋa Isip kwetneŋ kwanai loloŋnit namuŋgiŋ kaŋ tihatilat ube bee nemek noli kanadi tigiŋ u wanaŋ baatne mede kahat timineeŋ. Tiŋa pilap hinek nagila buneeŋ.” \v 14 Unduŋ yoŋa kwayaŋ Benyamindut kitoboo tiŋa makat kookumuk. \v 15 Unduŋ tiŋa daliye hogohogok wanaŋ yobooŋa makat kobulabulaye tiyemguk. Unduŋ tiyembuune daliye adi kwayahik Yosepdut mede mede togiŋ. \p \v 16 Unduŋ tubune Felo’walaŋ yolineŋ mede indiŋ usuaguk, Yosep’walaŋ daliye buŋit. Mede u Felo eŋ tipilapilaye metamŋiyedi nadiŋa wele momooŋ nadigiŋ. \v 17 Tiŋa Felodi Yosep indiŋ niŋguk, “Dakeye indiŋ yenimbeŋ, ‘Hidi nanaŋeehik kale woosi foloŋ boiŋa Kanaaŋ kwetneŋ kotigoŋ udaneeŋ wooŋ \v 18 beehik eŋ wapmihi tamhiye yanagila nu’walaŋkade buneeŋ. Kaŋ Isip kwetneŋ duhuduhu wapum hatak uŋaakoŋ hinek hambeene kwet uŋoŋ diniŋ nanaŋe kale hatak u naneeŋ.’ \v 19 Du adi indiŋ yenimbeŋ yoŋa ganilat. ‘Hidi wapmihi tam doktiŋa Isiphi kaali woosidi yehemaaneiŋ u yehemaaneeŋ wooŋ behik nagi buneeŋ. \v 20 Tiŋa undugoŋ nemenemekhik nolidok nadibedi mu tineeŋ. Isip kwet wapumneŋ nemek folooŋ momooŋ hinek mintalak uyek hiditok gigit tibaak.’” \p \v 21 Kaŋ Isilae mihiŋiye adi undugoŋ hinek tigiŋ. Tiŋa Yosep adi Felodi yoguk tuwot kaali eŋ talik foloŋ dumuŋ nakilitiŋa uundok wanaŋ yemguk. \v 22 Tiŋa guletdok dahidahi molomoloom kubukubugoŋ yemguk eŋ Benyamindok adi guletdok dahidahi 5 eŋ siliwa muneeŋ 300 miŋguk. \v 23 Unduŋ tiŋa yeguk e beudok adi donki 10 foloŋ Isiphi nemek momohi aditok tiulidokogiŋ eŋ donki taamuhi 10 foloŋ pandiŋ, bomboŋ noli eŋ talik buŋila nanandok dumuŋ belet heki umaaŋ boiune beeŋa ugiŋ. \v 24 Unduŋ tiŋa daliye yeniŋkula indiŋ yeniŋguk, “Hidi talipmeŋ uŋila tosiwe mu tineŋ.”\f + \fr 45:24 \ft Mede uŋakoŋ ala mede noli gineŋ indiŋ hatak: Welemulap mu tineŋ.\f* \v 25 Daliye Isip bikabuŋa uge uge Kanaaŋ wosuwaŋ behik Yakobo kaŋ mede kahat indiŋ timiŋgiŋ, \v 26 “Yosep adi kaipmuŋ hatilak, biyagoŋ kuyoŋ adi Isip kwet diniŋ me bombooŋgi hatilak!” Iŋgoŋ e, beehik adi medehik nadiune folooŋ mu tubune wele kwaambuŋ tuguk. \v 27 Unduŋ hatulune adi gigine tiŋa Yosepdi mede yeniŋguk tuwolit niŋdapmagiŋ. Kaŋ Yosepdi beu nagila uundok kaali wosidi yehihamantiiŋ kameemiŋguk u busuwaune beehik Yakop adi u kaŋ welemomooŋ hinek nadiguk. \v 28 Tiŋa yoguk, “Kedeem hinek mihine Yosep kaipmuŋ hatilak, tigaane nu mu kaŋ kumumbaatneŋ ale pilap wooŋ kawaat.” \c 46 \s1 Fiye 46:1-34 Yakop Isipde Uguk. \p \v 1 Kaŋ Isilae adi ne’walaŋ nemenemek hogohogok tiulidokooŋ moŋgodapmaaŋ Isipde moŋgola uguk. Wooŋ Beasiba yopmaŋ usuwaaŋ Beu Aisak’walaŋ Bepaŋ muni heemiŋguk. \v 2 Kaŋ Bepaŋdi timiŋ lihine foloŋ Isilae indiŋ niŋguk, “Yakop, Yakop!” Adibo yoguk, “Nu yoŋ eeŋ.” \p \v 3 Kaŋ yoguk, “Nu baha’walaŋ Bepaŋ. Ale du Isipde wene munta mu tibeŋ. Nu uŋoŋ gehitubulodawene kisaŋ ulihakaaŋ me bop wapum fee tibaaŋ. \v 4 Nu dukut Isip kwetneŋ noŋgoŋ wooŋ hatibaat, hatigane kotigoŋ gehitubuudanewaat. Yosep negoŋ kohoŋdi dauge tiŋafooŋ kufulaawaak.” \v 5 Unduŋ nimbuune Yakop adi Beasiba bikabuŋa pilalune mihiŋiye beehik eŋ wapmihihiye eŋ taamuhiye wanakaŋ kale wosidi kaali hamaneyagiŋ foloŋ yapmeune logiŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, Felodi Yakop nagitdok kale wosidi kaali hamaneyagiŋ kameune buguk foloŋ logiŋ. \v 6 Tiŋa yalakihiye eŋ nemenemek Kanaaŋ kwetneŋ hatilune mintayemgiŋ kaleehiye u wanaŋ moŋgola uge uge Isip kwetneŋ usuwagiŋ. Yakop eŋ yalakiŋiye hogohogok \v 7 mihiŋiŋ wabiŋiye eŋ laaŋiye wanaŋ hogohogok Isip kwetneŋ yanagila uguk. \p \v 8 Kaŋ yoŋadi Isilae yalakiŋiye Isip kwetneŋ usuwagiŋ adi’walaŋ wouhik habet. Yakop mihiŋiye hinek: Luben Yakop mihiŋiŋ tuo. \v 9 Luben mihiŋiye: Hanok, Pallu, Heslon eŋ Kami. \v 10 Simeon mihiŋiye: Yemuel, Yamin, Ohad, Yakin, Sohar, eŋ Shaul. Kanaaŋ tam’walaŋ mihi. \v 11 Lewi mihiŋiye: Gelson, Kohat, eŋ Melat. \v 12 Yuda mihiŋiye: Elo, Onan, Sila, Peles tiŋa Sela. Iŋgoŋ oŋ, Elo eŋ Onan adi Kanaaŋ kwetneŋ kumuŋgumuk. Peles mihiŋiyat: Heslon eŋ Hamul. \v 13 Isaka mihiŋiye: Tola, Pua, Yasup eŋ Simlon. \v 14 Sebulun mihiŋiye: Seled, Elon eŋ Yaleel. \v 15 Yoŋ adi Leadi Padan Alam kwetneŋ hatiŋila Yakopdok yanagilimiŋguk. Wabiŋiŋ Daina maaŋ. Kunakunathik kiulune 33 tuguk. \v 16 Gad mihiŋiye: Sephon, Haggi, Suni, Esbon, Eli, Alodi eŋ Aleli. \v 17 Ase mihiŋiye: Imna, Iswa, Iswi eŋ Belia. Wihik Sela. Belia mihiŋiye: Hebe eŋ Makiel. \v 18 Yakop’walaŋ wapmihi 16 yoŋ adi Silpadi yanagikuk. Silpa adi Labandi wabiŋiŋ Leadok tipilapilaye wabi miŋguk. \v 19 Yakop taamuŋiŋ Lesel’walaŋ mihiŋiyat: Yosep, eŋ Benyamin. \v 20 Yosep mihiŋiyat: Manase eŋ Eflaim adi yadi Isip kwetneŋ mintagumuk. Isipniŋ me loloŋnit Potifela adi’walaŋ wabiŋiŋ Asenat yanagikuk. \v 21 Benyamin mihiŋiye: Bela, Beke, Asbel, Gela, Naaman, Ehi, Los, Mupim, Hupim eŋ Ad. \v 22 Yakop’walaŋ mihiŋiye 14 yoŋ adi Leseldi yanagikuk. \v 23 Dan mihiŋiŋ: Husin. \v 24 Naftali mihiŋiye: Yasiel, Guni, Yesel, eŋ Silem. \v 25 Yakop’walaŋ mihiŋiye 7 yoŋ adi Bilhadi yanagikuk. Bilha adi Labandi wabiŋiŋ Leseldok tipilapilaye wabiŋiŋ miŋguk. \v 26 Metam Yakob ne’walaŋ yalakiŋiye mintagiŋ hogohogok yehikunatneene 66 tuguk. Yakop mihiŋiye’walaŋ tamhiye’walaŋ kunakunat adi iŋaŋ mu tomboyouliŋit. \v 27 Yosep’walaŋ mihiyat Isip kwetneŋ mintagumuk adi lufom hogok. Biyagoŋ hinek Yakop’walaŋ meeŋimeeŋiye Isip kwetneŋ budapmagiŋ kunakunathik 70. \p \v 28 Taalipmeŋ uŋila Yakop adi Yuda niŋkulune Yosep nimbeene timeŋ uguk. Adi wooŋ nimbuune Goseŋ kwetneŋ wek yoŋa unduŋ tuguk. \v 29 Yosep adi yobune kalis tiulidokomimbuune looŋ beu Isilae kawene Goseŋ kwetneŋ uguk. Wooŋ kaŋ tobooŋa kisaŋ kookuk. \v 30 Kaŋ Isilaedi Yosep indiŋ niŋguk, “Du kaipmuŋ hatilune gabulat doktiŋa kedem walane lodaune kumumbaat.” \v 31 Kaŋ Yosepdi daliye eŋ beu’walaŋ meeŋimeeŋiye indiŋ yeniŋguk, “Nu Felo wooŋ kaŋ indiŋ nimbit, ‘Datneye eŋ baatne’walaŋ meeŋimeeŋiye adi Kanaaŋ kwetneŋ hatigiŋ ala nu’walaŋkade bugiŋ. \v 32 Tiŋa adi yadi dompa yabudoko tiŋila makau kwanai maaŋ tiiŋ. Unduŋ doktiŋa dompa eŋ makauhiye wanaŋ yanagila bugiŋ.’ \v 33 Kaŋ Felodi hanihehamaneŋ, ‘Hidi maŋgoŋ kwanai tiiŋ’ \v 34 haninadiune indiŋ nineeŋ, ‘Tipilapilayegeye indi yadi beetniye dabugoŋ. Ala kuyahineeŋgoŋ kale kwanai tububihila tugumundi tiyam.’ Hidi unduŋ yoneŋ kaŋ Gosen kwetneŋ hatidok hanindapmawek. Isiphi me dompa makau kwanai tiiŋ meeniŋ undihidok adi nadiyembuune maadimaadikeeŋgoŋ tilak.” \c 47 \s1 Fiye 47:1-12 Yakopdi Felo Kahaŋ Timiŋguk. \p \v 1 Yosep adi unduŋ yoŋa wooŋ Felo indiŋ niŋguk, “Baatne eŋ daatneye eŋ kale makauhiye eŋ nemenemekhiye hogohogok wanaŋ budapmaiŋ Goseŋ kwetneŋ hatiiŋ.” \v 2 Tiŋa daliye walahi 5 yehidaaneeŋ Felo namanda foloŋ yapmeune yakiŋ. \v 3 Kaŋ Felodi Yosep daliye indiŋ yeninadiguk, “Hidi maŋgoŋ kwanai tiŋila hatiiŋ?” Unduŋ yeninadiune indiŋ niŋgiŋ, “Tipilapilayemegeye indi beetniye adi undihigoŋ dompa yabudoko kwanai tiyam.” \v 4 Tiŋa tomboyoula Felo indiŋ niŋgiŋ, “Indi yadi kwet iŋoŋ hogok buŋambu hatineene bugumun. Kanaaŋ kwetneŋ fiye kadaka wapum hinek hatak doktiŋa tipilapilayemegeye indi dompaniye adi nanaŋe map tigiŋ. Unduŋ doktiŋa tipilapilayemegeye indi Gosen kwetneŋ hatidok yoyam.” \p \v 5 Kaŋ Felodi Yosep indiŋ niŋguk, “Baha daakeye adi du’walaŋkade kedem bugiŋ. \v 6 Tiŋa du adi’walahi me kale kwanai tiŋa nadihinakiŋ neŋnobu nadiyemilaŋ kaŋ yehidaneeŋ nu’walaŋ kale yabudokodok yapmewaaŋ.” \p \v 7 Unduŋ tiŋa mindaŋ Yosepdi beu Felo titiŋeneune kakaŋdok nagila loguk. Kaŋ Yakopdi Felo kahaŋ timiŋguk. \v 8 Kaŋ Felodi Yakop ninadiguk, “Du guletge deedigoŋ?” \p \v 9 Yakopdi Felo mede indiŋ tubuudanemiŋguk, “Kwet foloŋ buŋambu hatihati naine gulet 130 agaŋ dapmaguk. U nai muniŋgoŋ iŋgoŋ oŋ folofigita eŋ bulaaniŋgoŋnit. Tiŋa baatne eŋ papaneye’walaŋ kwet foloŋ buŋambu hatihatihik diniŋ gulet nai kweheyehi iŋgoŋ nu wondok tuwolit mu tubumintalat.” \v 10 Yakop adi unduŋ yoŋa Felo kahaŋ timiŋa uguk. \v 11 Yosep adi beu daliye yokwet tubuminta yemiŋa Isip kwet diniŋ faakiiniŋ nehitok gigit titindok yenindapmaguk. Kwet woŋ adi momooŋ hinek. Felodi yoguk wondok tuwot hinek Lamesesi kwet yemguk. \v 12 Tiŋa Yosep adi beu daliye eŋ beu diniŋ meeŋimeeŋiye hogohogok eŋ wapmihihiyedok tuwolit nanaŋe daneyemguk. \s1 Fiye 47: 13-26 Yosepdi Map Wapum ginaŋ Metam Yabudokoguk. \p \v 13 Kaŋ kwetkwet belet eŋ nanaŋe lohigiŋ. Biyagoŋ hinek fiye kada wapum halune Isip eŋ Kanaaŋ kwetneŋ meeniŋ hatigiŋ adi nanaŋe map kisaŋ tiŋa kumuŋ gweheye tiŋa tigiŋ. \v 14 Yosep adi yadi Isip eŋ Kanaaŋ kwetneŋ nanaŋedok muneeŋ moŋgo bugiŋ hogohogok u moŋgola bopneguk. Tiŋa muneeŋ u Felo’walaŋ yolineŋ moŋgola uguk. \v 15 Unduŋ titauuyeŋ Isip eŋ Kanaaŋ kwetneŋ wanaŋ muneeŋ dapmaune meeniŋdi Yosep’walaŋ buŋa yogiŋ, “Du nanaŋe nimbeŋ! Indi maŋgoŋde dauge foloŋgoŋ kumunim ale unduŋ niibikabaleeŋ hataŋ? Biyagoŋ hinek muneeŋnik agaŋ dapmaguk.” \p \v 16 Yobune Yosepdibo yoguk, “Muneeŋhik nobu dapmawek kaŋ kaleehik moŋgola buneŋ, kaŋ nu wondok kibikooŋ nanaŋe hambit.” \v 17 Unduŋ yobune adi kaleehiye wosi, dompa, makau eŋ doŋki moŋgola buune kibi nanaŋe yemguk. Gulet wondok adi unduŋ tiŋa kale hekidi sidokoune nanaŋe yemtoiguk. \v 18 Gulet u dapmaune gulet niŋ foloŋ kotigoŋ buŋa niŋgiŋ, “Bombooŋginik, indi du’walaŋ namandake foloŋ mebinik deeti kame heebinim. Muneeŋ agaŋ dapmaguk eŋ kaleenik hogohogok agaŋ dutok gigit tubudapmaguk. Unduŋ doktiŋa inde eŋ diniyetidok kwetnik hogok hatnimilak. \v 19 Indi inde bee kwetnik u maŋgoŋde dauge foloŋ kadakanim? Unduŋ doktiŋa indi inde bee diniyeti kwetnik nanaŋedok nihituaune Felodok tipilapilaye kwanai timineem. Indi kumuŋ liwe tineene kwet hogok halaakneŋ ale nanaŋe youli nimbuune fiye diniyeti tineem.” \p \v 20 Unduŋ yobune Yosepdi Isip kwetneŋ fiye diniyeti kwet hogohogok tuwadapmaune Felodok gigit tubudapmaguk. Fiye kadaka wapum hinek halune map kisaŋ tigiŋ tiŋa Isiphi feedi diniyeti kwethik tuwadok yodapmagiŋ kaŋ kwet u Felodok tubudapmaguk. \v 21 Tiŋa Yosepdi Isip kwet fukuŋ fukuŋ, wohiŋkade eŋ komaaŋkade meeniŋ hatitaugiŋ hogohogok Felo’walaŋ tipilapilaye kwanai titindok yeheŋedapmaguk. \v 22 Me bepaŋ yalayalaŋ kwanai me heki’walaŋ kwet hogok adi mu tuwaguk. Adi yadi Felo’walaniŋ tuwahik moŋgokagiŋ, doktiŋa Felodi kwanaihikdok tuwaŋiŋ yemluguk woondi nanaŋeehik sidokoluguk. Unduŋ doktiŋa kwehik tuwadok mu yodapmagiŋ. \v 23 Kaŋ Yosepdi metam indiŋ yeniŋguk, “Nu kamiŋ hidee eŋ kwehik hehituwawene Felodok tubudapmaiŋ. Ale nanaŋe youli i moŋgola diniyeti tineŋ. \v 24 Ala folooŋ mintaune ugamaali bop 5 tilat yeŋke bop kubugoŋ e Felodok kameyaneeŋ eŋ hidetok e bop 4 moŋgokaneeŋ. Woŋ adi kwanai diniyeti kotigoŋ tubune mintaune hidee eŋ mehimehiye eŋ wapmihihiye hide nanandok unduŋ tiyaneeŋ.” \p \v 25 Adibo yogiŋ, “Du hatihatinik doktiŋa nihitubulodalaŋ, ale indi hatineem tuwot bomboŋginik du niibiune kedebaune Felo tipilapilaye timineem.” \p \v 26 Yosep adi unduŋ tiŋa Isip me kwehineŋ yodoko mede indiŋ kameune hakukdi hatak.\f + \fr 47:26 \ft U indi’walaŋ nai kobuk hatiyam wendok mu yolak. Woŋ adi me pepa i youkuk adi’walaŋ nai gineŋ wondok yoguk.\f* Nanaŋe heki ugamale 5 bopneeŋ uŋaniŋ 1 e Felodok boiyaneeŋ. Me bepaŋ yalayalaŋ’walaŋ heheŋ tiyagiŋ heki’walaŋ kwehik hogok Felodok gigit mu tuguk. \s1 Fiye 47:27-31 Yakop Kumuŋ Naiŋiŋ Dulaguk. \p \v 27 Unduŋ mintaune Isilae me adi biyagoŋ hinek Gosen kwetneŋ hogok itouyagiŋ. Tiŋa kwet u kahileeŋ mintaulihaka kisaŋ tigiŋ. \v 28 Kaŋ Yakop adi Isip kwetneŋ gulet 17 tomboyoula hatibuune guletŋiŋ 147 dapmaguk. \v 29 Unduŋ tubune kumuŋ naiŋiŋ dulaune mihiŋiŋ Yosep nihamaneune buune indiŋ niŋguk, “Du wele momooŋ eŋ siloŋ tinambeene kaŋ indiŋ tibaaŋ. Kohoge baane faalipmeŋ kameeŋ yofolok tinambeŋ. Du Isip kwetneŋ iŋoŋ mu nehiwenewaaŋ. \v 30 Nu ye baatne papaneye yehitomboyoula kumumbeene Isip kwetneniŋ nanagila wooŋ adi’walaŋ meweneŋ kwetneŋ nehiwenewaaŋ.” \p Adibo yoguk, “Yolaŋ wondok tuwot tibaat.” \p \v 31 Kaŋ yoguk, “Yofolok tinambeŋ.” Kaŋ yofolok timiŋguk. Kaŋ Yakop adi kuyaŋ foloŋ mali kwambundaaŋ ilaŋa Bepaŋ niutumbaguk. \c 48 \s1 Fiye 48:1-22 Yakopdi Yosep Mihiŋiyat Yehi Kahaŋneguk. \p \v 1 Hatigane Yosep mede kahat indiŋ timiŋgiŋ, “Nadilaŋbe? Baha yagit tilak.” Kaŋ mihiŋiyat Manase eŋ Efilaim yeheŋeune ugiŋ. \p \v 2 Kaŋ Yakop niŋgiŋ, “Abe nadilaŋ! Mihige Yosep gaabe buŋak.” Kaŋ Yakop adi fafaŋeeŋ gulupŋiŋ bikabuŋa pilale ikuk. \p \v 3 Tiŋa Yosep indiŋ niŋguk, “Bepaŋ, Saŋiniŋ Moloom adi Kanaaŋ kwet wapumneŋ, Lusi yokwetneŋ uŋoŋ mintanamuŋa nehikahaŋneeŋ \v 4 indiŋ naniŋguk, ‘Naadilaŋbe? Nu gehikahaŋnewene kisaŋ ulihakawaaŋ. Tiŋa du me bop wapum fee tibaaŋ kaŋ yalakigeye adi kwet i yembeene aditok hinek fafaŋeniŋ halaak.’ \v 5 Unduŋ doktiŋa nu Isip kwetneŋ mu buluwene mihigeyat lufom mintagumuk adi yadi nutok gigit tideemeek. Efelaim eŋ Manase adi yadi Luben eŋ Simeon hatinamaamuk aditok tuwolit hatinamdeemek. \v 6 Kaŋ wabige mihigeye mindaŋ mintagamneeŋ adi datok gigit hatigamuneeŋ. Adi kwet yenindapmaŋitneŋ uŋgoŋ hatineeŋ. Ala adi yadi nehi’walaŋ wouhik mu mintawaak. Dahiyat’walaŋ wouhik hogok miiŋgoŋ mintawaak. \v 7 Nu yadi Mesopotamia kwetneniŋ buge buge Efalata yokwet tubudulaluwene Lesel Kanaaŋ kwetneŋ kumumbuune Efalata yokwetneŋ Betelehem kuyoŋ uŋgoŋ wenefulagut.” \p \v 8 Tiŋa Isilae adi Yosep mihiŋiyat yabuŋa yonadiguk, “Meyat i needigoŋ?” \p \v 9 Kaŋ Yosepdi beu indiŋ niŋguk, “Mihineyat kwet iŋoŋ hatiluwene biyagoŋ hinek Bepaŋdi namguk.” \p Adibo yoguk, “Yeenimbuune budemek kaŋ yehikahaŋnewit.” \v 10 Isilae adi agaŋ me gawadaaŋ hinek tuguk doktiŋa dawi sububa tuguk, unduŋ doktiŋa nemek kedemgoŋ mu yabukiyondaguk. Tiŋa yenimbuune hebeeŋ foloŋ wooŋ yalune yobooŋa yehisiŋgoŋgomeguk. \v 11 Tiŋa Yosep indiŋ niŋguk, “Nu namanadaake kotigoŋ kawaat u mu nadisugut, iŋgoŋ ya Bepaŋdi nadinambuune yalakigeyat maaŋ yabulat.” \v 12 Kaŋ Yosepdi baaŋ foloŋniŋ yeheŋeŋ fooŋ kwet foloŋ yambiyale duwookeneeŋ namanda kwet foloŋ tubuwopmobut tuguk. \v 13 Unduŋ tiŋa Yosep adi kohoŋ didimeniŋdi Efalaim nagila Isilae’walaŋ kohoŋ kapmaadineŋkade kameguk, agaŋ kohoŋ kapmadidi Manase nagila Isilae’walaŋ kohoŋ didimeniŋneŋkade kameguk. \v 14 Kaŋ Isilaedi kohoŋ kikalakapmeŋ kihiwaleŋa kohoŋ didimeniŋ mona Efalaim mebi foloŋ kameguk. Eŋ kohoŋ kapmaadi e tuo Manase mebi foloŋ kameguk. \v 15 Unduŋ tiŋa yehikahaŋneeŋ indiŋ yoguk, \q1 “Baatne papaneyat Abalaham eŋ Aisak adi Bepaŋ’walaŋ namanda foloŋ hatigumuk. \q1 Bepaŋ adigoŋ hinek kahaŋ tiyembek. \q1 Fologfigita mebimebi ginaŋniŋ nehitubulodaguk, \q1 \v 16 Aŋelo woondi mihiyat i yehikahaŋneune nu’walaŋ wotnanedi adi foloŋ haali wooŋ halaak. \q1 Tiŋa baatne papaneyat Alalaham eŋ Aisak adi’walaŋ wouhik maaŋ. \q1 Kaŋ mihiyat adi kwet foloŋ kisaŋ ulihakadeemeek.” \p \v 17 Kaŋ Yosep adi beudi kohoŋ didimeniŋ Efalaim’walaŋ mebi foloŋ kameguk u kaune tuwot mu tubune beu’walaŋ kohoŋ Efalaim’walaŋ mebi foloŋ hakuk kwehene tiŋa Manase’walaŋ mebi foloŋ kamewit yoŋa tuguk \v 18 tiŋa yoguk, “Mebaŋ unduŋ mooŋ! Mihi tuo adi iŋak ale kohoge didimeniŋ adi adifoloŋ kameweŋ.” \p \v 19 Iŋgoŋ Beu adi mooŋ niŋa yoguk, “Mihine, nu agaŋ nadilat. Nu nadihinaka tilat Manase adi maaŋ me loloŋnit hatibaak eŋ adi’walaŋ yalakiŋiye adi meeniŋ bop wapum fee tineeŋ. Ala kwayaŋdi kabe kalakapmewaak tiŋa adi’walaŋ yalakiŋiyedi meeniŋ bop mohok fefe tiŋa hatineeŋ.” \v 20 Unduŋ yoŋa melenai uŋaniŋgoŋ yehikahaŋneeŋ yoguk, \q1 “Hidi’walaŋ wouhik foloŋ yofolok tiyaneeŋ \q1 Isilae me adi yokahaŋ tineene indiŋ yoyaneeŋ. \q1 Bepaŋ adi Efelaim eŋ Manase yehikahaŋneguk wondok tuwolit tihambaak.” \m Biyagoŋ kuyoŋ adi unduŋ tiŋa yeguk e Efilaim Manasedok me wapum kameguk. \p \v 21 Isilae adi unduŋ tiŋa Yosep indiŋ niŋguk, “Nu adi agaŋ kumuŋdok naine dula tilak. Bepaŋ adi hidut hatige hatige hanagilune dadahiye kwehineŋ kotigoŋ udaneŋ uneeŋ. \v 22 Biyagoŋ kuyoŋ nu kwet haaŋgi niŋ Amolihi tebedi eŋ kwaadidi widihi yahakaliŋa yoloom tigut uye dutok hogok tomboyoula gamulat.” \c 49 \s1 Fiye 49:1-28 Yakopdi Mihiŋiyedok Kigili Mede Yoguk. \p \v 1 Nai niŋde Yakop adi mihiŋiye yeniyeheemaaneeŋ indiŋ yoguk, “Hidi bopneneŋ, kaŋ kougoŋ hatitaloneeneŋ nemek mintahambaak wondok mede hanimbit. \q1 \v 2 Mihineye, hidi bopnedapmaneŋ, tiŋa beehik Isilae nu’walaŋkade maagihik kametnadineŋ!” \q1 \v 3 “Luben du mihine tuo. Biyagoŋ hinek du yadi saŋiniŋ eŋ fafaŋene diniŋ folooŋ timeŋ mintaguŋ. \v 4 Du yadi imedi kiula fafaŋeniŋgoŋ miŋoobu taulak undiniŋ. Du baha nu’walaŋ gulup foloŋ loguŋ tiŋa yeguŋ e nai uŋaniŋ gulup u tubugeŋgeŋ tuguŋ. Unduŋ doktiŋa me wapum loloŋnit mu hatibaaŋ.” \q1 \v 5 “Simeon eŋ Lewi, hidi yadalit. Miikhikdi folofigita kwanai tilak. \v 6 Walanedi hidi’walaŋ bop ginaŋ mu tomboyoulaat. Hidi kwihita foloŋ me widihikumuŋgumuk eŋ weleehik be maagihik youhep tiŋa kale makau yehitubufigitagumuk doktiŋa wotnegigitdi adi’walaŋ nadihebet mu ulihiwaak. \v 7 Naadikadakahikdi weleehik kudupdalak doktiŋa haaki timiŋdok, eŋ kwihitahik wapum umaaŋ. Nu Yakop’walaŋ kwet foloŋ hehiulitawawaat, eŋ Isilae me heki’walaŋ lekiŋgoŋhik gineniŋ hehidaanewaat.” \q1 \v 8 “Yuda, du yadi daake kwayagedi ganiutumba tiyaneeŋ. Kohoge adi memikgeye’walaŋ koodihik foloŋ halaak. Baha’walaŋ mihiŋiye adi du’walaŋkade duwookeneneeŋ. \v 9 Yuda, du yadi kale layon mihiniŋ nabugoŋ. O mihine, du kale molo, kale utnaŋ tihatiŋa bediguŋ. Du kale layon maaniŋ mihiniŋ undiniŋ fooŋ hakweleelaŋ tiŋa undugoŋ layon tamuniŋ undiniŋ. Neediyeŋ galaamut kedem tibek? \v 10 Maapme diniŋ kuyaŋ woŋ adi Yuda’walaŋ kayoŋ bop mu bikabuŋa waak. Eŋ talitimeŋ hatihati u yadi kayogedi yalidihiŋa ilaaŋ. Kaŋ moloomge saŋiniŋ gamulakdi busuwaune kwetkwet meeniŋ hogohogok mede tiloloŋ timineeŋ. \v 11 Du doŋkige miiŋ wain mebi foloŋ tehilaŋ eŋ doŋkige mihiniŋ wain taŋeeniŋ foloŋ tehilaaŋ. Du houlege wain ime ginaŋ youteetaŋ. Eŋ dahidahige wain kiliki diniŋ ime ginaŋ fulaalaŋ. \v 12 Dauge kiliki wain fee nalaŋ doktiŋa gimindalak. Eŋ mage kitili noom doktiŋa fafau tilak.” \q1 \v 13 “Sebuloŋ, du yadi imeŋguwaŋ gagayeŋ itouluwaaŋ. Du yadi muwage ime foloŋ yawiiŋ adi wooŋ yali bomboŋ be meeniŋ boiŋ eŋ moŋgokiiŋ kwet undiniŋ u uge uge fekŋiŋ Sidon kwetneŋ usuwalak.” \q1 \v 14 “Isaka, du yadi doŋki fafaŋeeŋ. Kale dompa eŋ makau gimbahaŋ lekiŋgoŋ ginaŋ deitoulaŋ. \v 15 Haatikulege diniŋ hamuhe u kobaaŋ. Eŋ dahat tuguŋ kwaake woŋ adi kedem. Du unduŋ kaŋ bomboŋ moŋgoleene kaluaŋge kihiwaale gigine tiŋa kwanai wondok tipilapilaye kwanai tuguŋ.” \q1 \v 16 “Dan, du yadi Isilae mebop noli hatiiŋ undiniŋgoŋ. Du nokeye’walaŋ medehik nadiŋa yodapmalaŋ. \v 17 Du yadi miŋgembet mimimŋit eŋ muhabo undiniŋ tiŋa kale wosi kayoŋ yahihili foloŋ siune kale wosi foloniŋ ila haulak adi sigisigi mafaiŋa maaŋ ulaak.” \q1 \v 18 “O Wapum, nu tubukedebakedebagedok woomhatilat.” \q1 \v 19 “Gad, du yadi memikgeyedi helemahelemaŋ gula gahakaliiŋ. Kaŋ dubo kayohik ginaŋ teteliŋgoŋ wooŋ widihilaŋ.” \q1 \v 20 “Ase, du yadi nanaŋe kale duhuduhu hinek hakaamulak doktiŋa nanaŋe heki kobaahi hinek u daane tibaaŋ.” \q1 \v 21 “Naftali, du yadi kale hamap ginaŋ hatiiŋ undiniŋ. Du kuyeŋ kap momooŋ toobihitaŋ.” \q1 \v 22 “Yosep, du yadi bem taŋeniŋ foloŋ mindipmuŋ fee undiniŋ. Bem yoŋ kabe foloŋ mindipmuŋ fee nit ime gagayeŋ yalune taŋeniŋ adi gimbisaŋ lahula taŋambai tilak. \v 23 Me tebe molo heki adi mikdok busuwaaŋ wele youyout tigamuŋa tebehik fiyagikiŋ iŋgoŋ \v 24 da’walaŋ tebe adi yadi fiit waliwali mu tiŋa yakuk. Eŋ kohogedi maaŋ mu giyakuk. Du Isilai’walaŋ kadoko me eŋ kawade hakat adi’walaŋ wou foloŋ ulodiguŋ doktiŋa Yakop nu’walaŋ Saŋiniŋ Moloomdi gehitubulodaguk. \v 25 Baha, nu’walaŋ Bepaŋ adi gehitubukilitiguk adigoŋ gehitubulodawaak. Bepaŋ Saŋiniŋ Moloom adi ulolooŋ tigamguk adigoŋ gehitubulodawaak. Adi kunumneniŋ duhuduhudi kahaŋ tigambaak. Adi kwet maaneŋ ime kainiŋ dumuŋ hatak wondi kahaŋ tigambaak. Tiŋa wapmihi mintaminta eŋ nom wanakaŋ kahaŋ tigambaak. \v 26 Baha nu’walaŋ kahaŋ adi kwebobe waaniŋ itak undiniŋ u kalakapmeŋ kwebobe fafaŋeniŋ diniŋ kwet gaaliki umaaŋ kalakapme hinek tilak. Kahaŋ u hogohogok u yadi Yosep dufoloŋ hatneeŋ. Biyagoŋ kuyoŋ, daakeye lekiŋgoŋhik ginaŋniŋ gabukahileeŋ gehitiulidokooŋ ganagiliŋit, du foloŋ halaak.” \q1 \v 27 “Benyamin, du yadi kamo miknit hinek. Du yadi haniŋ kale kelekeleye tiŋa nalaŋ. Eŋ timiŋ adi nanaŋe kale diki hatak u daaneelaŋ.” \p \v 28 Biyagoŋ hinek, mewoi i hogohogok adi Isilae mebop 12. Adi hinek kuyoŋ behikdi kahaŋ tiyemguk. Biyagoŋ kuyoŋ molomoloom yenikahaŋ tiŋa kahaŋ tiyemiŋguk. \s1 Fiye 49:29-33 Yakop Kumuŋguk. \p \v 29-30 Unduŋ tiŋa mede yenindoko tiŋa indiŋ yeniŋguk, “Nu maanemaneye koomihi’walaŋ wene hidi baatne papaneye adi hakiiŋneŋ uŋgoŋ nehiwenefalaaneeŋ. Woŋ adi Kanaaŋ kwetneŋ Mamele mele labulakneŋkade kwet faakii wou Makpela, Hitaitniŋ meniŋ wou Efelon adi’walaŋ hewehewe fiye ginaŋ kawade mage hatakneŋ uŋoŋ nehiweneneeŋ. Hewehewe fiye woŋ adi Hitaitniŋ me wou Efelon adi’walaŋ ala Abalahamdi meeniŋ kumuhi yehiwenefalaadok tuwaguk. \v 31 Abalaham eŋ tamŋiŋ Sala uŋgoŋ yehiwenefalagiŋ, eŋ Aisak eŋ tamŋiŋ Lebeka yehiwenefalagiŋ, ala nubo Lea uŋgoŋ wenefalagut. \v 32 Hewehewe fiye eŋ kawade mage woŋ adi Hitaithi’walaŋ tuwaŋit.” \v 33 Biyagoŋ hinek, Yakop adi mihiŋiye mede unduŋ yeniŋkilitiŋa yenindidimedapmaaŋ kayoŋyat lufomnikoŋ yehihamaneune loune kumuŋ tuguk. \c 50 \s1 Fiye 50:1-14 Yakop Wenefalagiŋ. \p \v 1 Yakop kumumbuune Yosepdi beu tobooŋa koola siŋgoŋgomeguk. \v 2 Unduŋ tiŋa tipilapilaye meŋiye eŋ haguo meŋiye adi beu’walaŋ sigiŋ gitnem pilap mu bitakadok haguwo goomindok yeniŋguk. Kaŋ adi Yakop haguwo goomiŋgiŋ. \v 3 Kwanai u hatitulune melenai 40 tuguk. Nai yagigi undugoŋ tagiŋ. Kaŋ metam Isiphi adi Yakopdok makunum melenai 70 tigiŋ. \p \v 4 Makunum dapmaune Yosepdi Felo meeŋimeeŋiye indiŋ yeniŋguk, “Hidi nutok nemek momooŋ niŋ tinamunee nadiiŋ kaŋ nutok kibikooŋ Felo indiŋ nineeŋ, \v 5 ‘Baatne adi indiŋ nifafaŋedok yoguk, “Nu kumumbeene dabaaŋne Kanaaŋ kwetneŋ kawade ginaaŋniŋ naatok waamukut, uŋgoŋ nehiwenewaaŋ.” Nu wondok-ku tiŋa wooŋ baatne wenefalaŋa kotigoŋ bubundok yolat.’” \p \v 6 Kaŋ Felodibo yoguk, “Kedeem yolaŋ undugoŋ tibeŋ. Tiŋa medege yofafaŋe tuguŋ undugoŋ wooŋ baha wenefalaaweŋ.” \p \v 7 Kaŋ Yosep adi beu wenefalaawene uguk. Kaŋ Felo tipilapilaye meŋiye eŋ talitimeŋhiye eŋ Isiphi me loloŋnit adi maaŋ wanaŋ ugiŋ. \v 8 Tiŋa Yosep eŋ Isilae neehi’walaŋ wapmihitam eŋ mehimehiye wanakaŋ hogohogok udapmagiŋ. Wapmihi kuyakuya eŋ kale makau heki hogok adi Gosen kwetneŋ uŋgoŋ biyabuune hatigiŋ. \v 9 Kalis eŋ meeniŋ kale wosi foloŋ yawagiŋ adi maaŋ ugiŋ. Unduŋ doktiŋa metam fee hinek ugiŋ. \p \v 10 Kaŋ adi uge uge Goleŋ Atadi kwet, Yodan ime gagayeŋ uŋgoŋ usuwaaŋ makaham kakaaŋ tooŋa kisaŋ kookiŋ. Unduŋ tiŋa Yosep adi beu doktiŋa kobulabulaye melenai 7 tuguk. \v 11 Unduŋ doktiŋa Kanaaŋhi uŋoŋ itouyagiŋdi yabunadiŋa yogiŋ, “Woŋ adi Isiphi kuyeŋ makunum tiiŋ oŋ.” Unduŋ yoŋa kwet wondok wou Abe Misilaim\f + \fr 50:11 \ft Abe Misilaim mebi adi Isiphi makunum tiiŋ.\f* yogiŋ, eŋ nai indidegoŋ uŋaakoŋ yoiŋ, ala kwet woŋ adi Yodan ime guŋaandiŋ hatak. \p \v 12 Yakop mihiŋiye adi ne yodakaleguk wondok tuwot tigiŋ. \v 13 Adi Kanaaŋ kwetneŋ tiŋa wooŋ Mamele kwetneŋ mele labulakneŋkade Makpela kwetneŋ kawade mage hakuk, Abalahamdi Hitaitniŋ me Efelon adi’walaniŋ me yehiweneŋdok tuwagukneŋ wenefalagiŋ. \v 14 Yosep adi beu wenefulaŋa ne eŋ daliye eŋ noliŋiye hogohogok adut beu wenefalane noŋgoŋ ugiŋ ala kotigoŋ udaneeŋ Isipde udapmagiŋ. \s1 Fiye 50:15-21 Yosepdi daliye yeniwihiguk \p \v 15 Yosep daliye adi beehik kumumbuune kaŋ yogiŋ, “Tiyauge Yosep adi nemek kadakaniŋ timiŋgumun hogohogok wondok kibibo nemek mulabumuŋ neeŋ tinimbaakneŋ ala!” \v 16 Unduŋ yoŋa adi’walaŋkade mede indiŋ kameune uguk, “Bahadi kumumbe tiŋila indiŋ ninindakaleguk, \v 17 ‘Yosep indiŋ nineeŋ, “Dakeye indi kadakaniŋ hogoli hinek tigamgumun wendiniŋ yom u fiit liliwenekutnimbaaŋ.” ‘Unduŋ doktiŋa yuku ganinadiyam oŋ, baha diniŋ Bepaŋ adi’walaŋ tipilapilaye heki hatiyam doktiŋa yomnik fiit liliwenekulaaŋ.” Kaŋ Yosepdi mede u nadiŋa makat kookuk. \v 18 Kaŋ daliye nehibo Yosep’walaŋ hebeŋ ginaŋ wooŋ namandahik tubuwopmobula yogiŋ, “Indi yadi tipilapilayegeye.” \p \v 19 Unduŋ tubune Yosepdi yeniŋguk, “Munta mu tineŋ! Nu Bepaŋ kwelineŋ mu yatat! \v 20 Hidi biyagoŋ mulabumuŋ mintanamdok nadiŋa tigiŋ. Iŋgoŋ Bepaŋ adi tubuudaneune nemek momooŋ mintaguk. Meeniŋ fee’walaŋ hatihatihik kedebadok nadiune unduŋ mintaguk u nai indidegoŋ miiŋgoŋ kayam. \v 21 Unduŋ doktiŋa munta mu tineŋ. Nu hide eŋ wapmihihiye wanakaŋ habudokooŋ hamtoiwaat.” Unduŋ yeniwihiŋa yeniŋkwelemaguk. \s1 Fiye 50:22-26 Yosep Kumuŋguk. \p \v 22 Yosep ne eŋ beu’walaŋ kayoŋ bopŋiye Isip kwetneŋ hatigiŋ. Yosep adi guletŋiŋ 110 dapmaguk. \v 23 Unduŋ hatiŋa dadaŋiye Efalaim’walaŋ laŋiye mintaune yabuguk. Tiŋa Manase’walaŋ mihiŋiŋ Makili wapmihiŋiye maaŋ yoboguk. \v 24 Kaŋ Yosepdi dali kwayaŋiye indiŋ yeniŋguk, “Nu ya agaŋ kumumbaat. Bepaŋ adi yadi habudokooŋ hehitubulodawaak. Tiŋa kwet iŋaniŋ hanagila heheŋeŋ wooŋ kwet Abalaham, Aisak eŋ Yakop yenifafaŋegukneŋ uŋoŋ hamewaak.” \v 25 Unduŋ yoŋa Yosepdi Isilae mihiŋiye adi Bepaŋ’walaŋ namanda foloŋ mede yokwambundamindok yeniŋguk. Indiŋ yoguk, “Bepaŋdi hanagilaak nai uŋaniŋ kitiline wanaŋ tiŋa uneeŋ.” \v 26 Kaŋ Yosep adi guletŋiŋ 110 kaŋ kumuŋguk. Kumumbune sigiŋ gitnem pilap mu bitakadok haguwodi gomina Isip kwetneŋ kumuŋ bogit niŋ ginaŋ dahiŋa kameune hakuk.