\id REV Gela New Testament \h Na Livu \toc1 Na Livu Na Lei Totobo Jesus te Tughunitatei vania John na Tabu \toc2 Na Livu \toc3 Na Livu \mt1 Na Livu \mt2 Na Lei Totobo Jesus te Tughunitatei vania John na Tabu \is1 ?Na hava te tughunia igaa? \im John, nina manevetena Jesus Christ, te gerea na gegere eni. Te gerea tana bona te ghaha tana koukomu tara holoa nia Patmos tana Tahi Mediterranean. Rana vure ni Rome tara talua iga mara mua lubatia ge ke tona keha, na pukuna tara mua liona ge ke tona haliua na ladavaghiniana na Rongorongona Jesus Christ. \ip Tana bona keri, na Vunaghi Haba ni Rome te vahaghitailira rana taluutuni, na pukuna tara taluutunia Jesus Christ mara bosaa gaia Jesus didira na Vunaghi Haba. John na Tabu te gegere vanira na pukuna te liona ge ke patua na ghanaghanadira ge kara tughuru ngasi tana taluutuni. Ilokana na gegere eni, John te tughunitatei na lei totobo kara kale tana bongi sosoko, haba va gaia Jesus. \ip Ilokana na buka eni John te tutugua vanira na lei totobo nina angel, Jesus te nia vetena mai, ge ke tughunitatei. Subo na lei totobo te talutatei na lei totoghale tara loghoa na ghanaghana ilokani. Rana taluutuni tana bona keri, tara ghilala utoi, hauva balu vure keha tara mua ghilalai. \ip Subo na bona ilokana na gegere eni, John te tutugui vania na idu vitu te vagha rana taluutuni ilokani e vitu na komu; e vitu na angel; e vitu na tarunga, e vitu na popo, e vitu na mata, e vitu na vunaghi haba, maia e vitu na pitiulu ni vunaghi. Na ghanaghana ilokana na idu vitu te vagha, na hava te soko tua. Na idu vitu te loghoa na ghanaghana eni na pukuna God te goni sokoa na maramana ilokana e vitu na bongi. \ip Te vagha ghua, na idu hangavulu rua ilokana na gegere eni, hangavulu rua na kema, hangavulu rua na manevetena, maia hangavulu rua na mataula ni peo. Na pukuna e hangavulu rua na kemadira na vure ni Jew, me hangavulu rua na manevetena. Na idu hangavulu rua keri te vagha na totoghale vanira nina vure God. \ip Sakai vamua na balu tarai lokana na gegere eni te vahola ge ka ghilala utoa, ta ghilalai so na ghanaghana mava ilokana. Na pukuna na hava Jesus Christ te gonia vanighita, God ke laga vulera ghana lei levunimate, me haba va Satan. Ma God ke vahea na taba sule vanira rahei tara tughuru ngasi tana didira taluutuni ritini na bongi sosoko. John te liona rana taluutuni, tara vahaghitaili tana voladira, ge kara ghilalaa, Christ ke kisua vanira na komu vaolu, iga kara kabukolua haia. \iot Na lei Ghanaghana Mava Ilokana na Gegere Eni \io1 Na Lei Gegere vanira Rana Taluutuni ilokani e Vitu na Komu (1:1-3:22) \io1 Na Hava te Kale ikokou (4:1-5:14) \io1 Na Gegere te Loghoi e Vituni na Lagholagho (6:1-8:5) \io1 E Vituni Na Angel Tara Lovui Didira Na Tavuli (8:6-11:19) \io1 Satan te Veilalabui kolura nina Vure Tabu God (12:1-14:20) \io1 E Vitu na Vahaghitaili Sosoko (15:1-16:21) \io1 God te Durakera Ghana Levunimate (17:1-20:10) \io1 Nina Dete Sosoko God (20:11-15) \io1 Na Maramana Vaolu mana Parako Vaolu, mi Jerusalem Vaolu (21:1-22:21) \c 1 \p \v 1 Aeni na livu vania a Jesus Christ, God te vahea, ge ke tughunitatei na lei totobo tara dutu ni kale tana lei bongi ke mai, ge talutatei vanira nina lei seka God. Ma Jesus te nia vetena mai nina angel ge ke talutatei vaniu inau John nina seka.\f + \fr 1:1 \ft Daniel 2:28-30\f* \v 2 Keri ke, inau tu tughunitate kikinimai na bosana God, mana lei totobo Jesus Christ te bosai vaniu. Ma raini na lei totobo tu righighi. \v 3 God ke vautora rahei kara idumia na gegere raini vanira rana taluutuni, me ke vautora ghua rahei tara rongovighi mara taonia na hava te bosai, na pukuna te dutu mai tua na bona ni bongi na lei totobo raini kara kale igaa.\x - \xo 1:3 \xt Na Livu 22:7, 10, 12\x* \s1 John te gegere vanira e vitu na holohoru \p \v 4 Inau a John, tu gerea na gegere eni, \m Vanighau rana taluutuni ilokani e vitu na holohoru\f + \fr 1:4 \fk vitu na holohoru \ft Na lei holohoru ilokani na bubulo ni komu ivei John na manevetena te righitaonira tana bona te hulira na lei tinoni taluutuni. Ilokana na buka Na Livu, na ghanaghana ilokana na idu vitu, na hava te puku ni soko tua. Na idu vitu te loghoa na ghanaghana keri na pukuna God te goni sokoa na maramana tana vitu ni bongi. Na pukuna keri, na ghanaghana ilokana vitu na holohoru, na lei holohoru udolu tana maramana talighu. \f* tana bubulo ni komu Asia. Inau tu kokoeliulivuti ge kau lavia na vauto mana mabo itatana God, gaia te kabu haia, idania, itaeni, maia ke va me va, mi tatana ghua e vitu na tarunga\f + \fr 1:4 \fk vitu na tarunga \ft Na ghanaghana ilokana na vitu na tarunga, na Tarunga Tabu vamua te vonughi na vola mana vauto. \f* inaghona nina malei sopou ni vunaghi haba God,\x - \xo 1:4 \xt Buka Rughuhoru 3:14; Na Livu 4:5\x* \v 5 mi tatana ghua Jesus Christ, te tughunitatei haia na hava te utuni tatana God. Gaia na vuivuni tinoni te tughuruoli tana mate ge ke mua ghoi mate, ma gaia te vunaghi pungisira na lei vunaghi haba udolu iani tana maramana. \x - \xo 1:5 \xt Buka Linge 89:27; Isaiah 55:4\x* \p Jesus te dolovighita, me tatavahaleghita tana lei paluda nia na ghabuna te tave vanighita tana ghaivavala. \v 6 Ma gaia te neghita ge ka nina tinoni ni kinakabu, ma ka nina manesukaghi ma ka gehegehe uto tana matana God na Tamana. Keri ge, ighita ka holohabaa Jesus Christ, ke lavia na rongoragha mana maana ke vaa me vaa. Amen.\x - \xo 1:6 \xt Buka Rughuhoru 19:6; Na Livu 5:10\x* \p \v 7 Kau rongovia! Agaia ke oli mai tana parako i kokou.\x - \xo 1:7 \xt Daniel 7:13; Mark 13:26; Luke 21:27; 1 Thessalonica 4:17\x* Mana lei tinoni soko kara vaevanea gaia, haba va rahei tara tutukua. Mana lei vure tana lei kema iani pari kara tangi ngangaraha na pukuna gaia.\x - \xo 1:7 \xt Zechariah 12:10; Matthew 24:30; John 19:37 \x* Eo, ke kale utuni sughua! Amen! \p \v 8 E ghaghua Lord God, “Inau na Alpha maia na Omega\f + \fr 1:8 \fk Alpha maia na Omega \ft Tana ABC ni leu ni Greek, na ahana vuivuni na leta ‘Alpha’, mana ahana na leta sosoko ‘Omega’\f* - na vuivuni maia na sosoko. Inau gaia tu kabu haia, idania, itaeni, ke va me va. Inau God puku ni maana.” \x - \xo 1:8 \xt Na Livu 22:13; Buka Rughuhoru 3:14\x* \s1 Jesus Christ te livu vania John \p \v 9 Inau a John a hoghomiu tana taluutuni. Itatana Jesus ta sakai sonikolu tana vahaghitaili na pukuna ighita nina vure tana kinakabuna, me vaheghita na laga ge ka tughuru ngasi. Inau, tara soni asiu tana koukomu Patmos na pukuna tu tughunitatei na lei bosana God mu nia kokoe Jesus. \v 10 Tana nina bongi Lord, nina maana na Tarunga Tabu te maanapungisiu, mi nau tu rongovia murigu, na talama ni manga te sule te tangi vagha na tavuli. \v 11 Te bosa, “Ko gere horui tana gegere na hava to righia, mo ko nighi vetena vanira e vitu na holohoru i Ephesus, Smyrna, Pergamum, Thyatira, Sardis, Philadelphia mi Laodicea.” \p \v 12 Mi nau tu ririu pulohi ge ku righia ahei te kokoe vaniu, mu righighi e vitu na vatei talu bulu tara gonighi nia na gold.\fig |alt="Seven lamp stands with lamps" src="BK00154B.TIF" size="col" loc="end 12" copy="BK00154B" ref="Na Livu 1:12" \fig* \v 13 Mana Dale Tinoni te tughuru ighobudira na malei talu bulu. Me nia pupulu na tivi daro te saroa na marevona, me kalakabe ni gold talighutia nia na garona na tivi.\x - \xo 1:13 \xt Daniel 7:13; 10:5\x* \v 14 Na vuvulu ni uluna te pura me ehoehoa te vagha na vuvulu ni sheep pura,\f + \fr 1:14 \ft Tana leu ni Greek, te loghoa na vuvulu ni sheep pana snow. Righia Daniel 7:9; 10:6\f* mana matana te vagha na lapilapi ni lake. \v 15 Mana marevona te marara vagha na berasasa ni lake, mana talama ni mangana te vagha na tagumuna na karaha ni tahi sule.\x - \xo 1:15 \xt Ezekiel 1:24; 43:2 \x* \v 16 Me tabei tana lima madolona e vitu na veitughu, mi tana mangana te va mai na isi te vanga i levu mi levu, mana matana mana ihuna te vagha na rarangana na aho. \p \v 17 Mi tana bona inau tu righia, mu tumu horu tana marevona mu bughoro te vaghau tu mate. Ma gaia te haua na lima madolona vuvungagu me bosa, “Ko bei mataghu! Inau na vuivuni maia na sosoko.\x - \xo 1:17 \xt Isaiah 44:6; 48:12; Na Livu 2:8; 22:13\x* \v 18 Inau tu vola kasila. Mi nau tu mate tua te padi, hauva ko righia, inau tu vola ke vaa me vaa! Mi nau vamua tu loghoa na maana pungisira tara mate, maira i betidalo. \v 19 Ko gere horui na hava to righighi taeni, maia na lei totobo ke kale ikise. \v 20 Ma eni na ghanaghana iga e vitu na veitughu to vaevanei tana lima madologu, maia e vitu na vatei talu bulu ni gold. Ra vitu na veitughu ke, gaira ra vitu na angel tara righitaonira e vitu na holohoru. Ra vitu na vatei talu bulu ke, rana vure ilokana ra vitu na holohoru.” \c 2 \s1 Na rongorongo vania na holohoru i Ephesus \p \fig |alt="Map of the Seven churches" src="Gela Seven Churches.jpg" size="col" loc="somewhere near start" copy="Gela GPS_Seven Churches" ref="Na Livu 2:0" \fig* \v 1 Keri ke na Dale Tinoni te bosa vaniu, “Ko gerea na Rongorongo eni, vania na angel te righitaonia na holohoru Ephesus,\f + \fr 2:1 \fk Ephesus \ft Na komu keri na komu sule tana bubulo tana levu ni gavumane ni Rome maia na levu ni sabiri. Tana bona Paul te vuivunia na holohoru tana bubulo keri, Ephesus te dato mai na komu haba ni holohoru ghua. Righia Buka Gehegehedira 19. Ighita ta ghilala John nina manevetena Jesus, me lutu i Ephesus tana bona te tonikama tua. \f* \pi1 ‘Eni na rongorongo te vaa butu mai tatana, gaia te tabei e vitu na veitughu tana lima madolona, ma gaia te sakutua ghobudira ra vitu na vatei talu bulu tara gonighi nia na gold. \pi1 \v 2 ‘Mi nau tu ghilalai na lei totobo soko ighau rana taluutuni tau gonighi. Mu ghilalai ghua nimua na lutu laga mana kabu vadangitai tana nimiu na taluutuni. Mi nau tu ghilala tau mua lavipangotira na lei tinoni dika. Mi ghau tau tabotabora gaira tara bosa tara manevetena, hauva mara taho. Vaho gau pukura, gaira tara kiko. \v 3 Ighau tau vadangitai mau vahaghitaili na pukuna na ahagu inau. Ighau tau tughuru ngasi vamua, mau mua tona hahi. \pi1 \v 4 Hauva inau tu kokoe hughuhughughau. Au mua doloviu itaeni te vagha tau doloviu mai tana vuivuni tau taluutuniu. \v 5 Ma kau ghanaghana olia na darona na bona tua, tau tumu sania nimua na diki dolo. Kau tughulio ma kau ghoi lutu laga te vagha tau nea mai tana vauvaluni. Ke vagha kau mua tughulio ke, inau ku mai mu ku ghadaru keha nimiu na vatei talu bulu tana malana.\f + \fr 2:5 \fk ghadaru keha nimiu na vatei talu bulu tana malana \ft Na ghanaghana iga, na holohoru ke soko tua.\f* \v 6 Ma eni tau gonia te uto ngangata. Tau nia sika didira nilabu dika na ovu tara taonighi nina tarai Nicolaus,\f + \fr 2:6 \fk nina tarai Nicolaus \ft Ighita ta mua ghilala utoa nina tarai Nicolaus, hauva tana Na Livu 2:14, John te bosatatea na pile vamua.\f* te vagha tu nea inau. \v 7 Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovia na hava na Tarunga Tabu te bosai vanira na lei holohoru. Ma rahei kara lagavule ritini tana sosoko ke, inau ku lubatira ge kara ghania na vuavuana na ghai ni vola ta nina leghai God.\x - \xo 2:7 \xt Vuivuni 2:9; Ezekiel 28:13; 31:8\x* \s1 Na rongorongo vania na holohoru i Smyrna \p \v 8 “Ko gerea na rongorongo eni vania na angel te righitaonia na holohoru i Smyrna,\f + \fr 2:8 \fk Smyrna \ft Na komu keri te ghaha erua hangavulu alu na togha ni ghoto (28,000) i north tana komu sule Ephesus, ilokana na bubulo ni komu Asia. Gaia na hinaba, mana subo na lei Jew tara ghaha iga. Subo na tutugu haulaghi te talutatei na lei vahola te kalera rana taluutuni tana komu keri. \f* \pi1 ‘Eni na rongorongo itatana gaia na vuivuni mana sosoko, gaia te mate tua me volaoli taeni.\x - \xo 2:8 \xt Isaiah 44:6; 48:12; Na Livu 1:17; 22:13\x* \pi1 \v 9 ‘Ighau rana taluutuni, inau tu ghilala nimiu na vahaghitaili, ma nimiu na kabu bona, hauva mau lologho au. Mu ghilala ghua didira na koengele ahei tara hughuhughughau. Sakai vamua gaira tara bosa tara nina vure God, hauva ma gaira tara taho. Agaira nina vure a Satan. \v 10 Kau bei mataghu gea, na hava kara vahaghitailighau nia. A Satan ke sonihaghera balu itamiu ilokana na vale pipiti, me ke tabotaboghau ta nimiu na taluutuni, me ke vahaghitailighau ilokani hangavulu na bongi.\f + \fr 2:10 \fk hangavulu na bongi \ft Na ghanaghana ilokana na vahaghitaili te kale na pile bona vamua.\f* Kau tughuru ngasi tana taluutuni, sakai manaa kara mateghau, mi nau ku vaheghau na vola kasila. \v 11 Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovia na hava na Tarunga Tabu te bosai vanira na lei holohoru. Ma hei tua ke lagavule ritini tana sosoko, ke mua kalea na ruani na mate.\f + \fr 2:11 \fk ruani na mate \ft Na ghanaghana ilokana na lake kasila ivei Satan te ghaha tana vale pipiti. Righia Na Livu 20:14; 21:8 \f*’” \s1 Na rongorongo vania na holohoru i Pergamum \p \v 12 “Ko gerea na Rongorongo eni vania na angel te righitaonia na holohoru i Pergamum.\f + \fr 2:12 \fk Pergamum \ft Na komu keri te ghaha e vati hangavulu na togho ni ghoto (40,000) i north tana Smyrna. Na mane nagho nina gavumane ni Rome te vunaghi pungisia na bubulo Asia ke, gaia te ghaha iga. Tara kisui subo na valetabu ge kara holohabara didira na lei god sorisori mara holohabaa ghua na Vunaghi Haba ni Rome, te vagha gaia na god. \f* \pi1 ‘Eni na rongorongo te vaa butu mai itatana gaia, te tabea na isi te vanga ilevu mi levu.\f + \fr 2:12 \fk na isi te vanga levu mi levu \ft Na ghanaghana ilokana na isi eni te vagha na bosana God. Righia Rana Hebrew 4:12. \f* \pi1 \v 13 ‘Inau tu ghilala tau ghahaghau tana komu a Satan te vunaghi pungisia, hauva mau tughuru ngasi so itagua. Mi ghau tau mua sonikehaa nimiu na taluutuni itagua tana bona tara matea Antipas ighobumiu, na pukuna te ladavaghiniu tana komumiu a Satan te vunaghi pungisia. \pi1 \v 14 ‘Hauva inau tu loghoi na balu totobo tu tughuru pungisighi tamiu. Na balu itamiu tara taonia nina tarai Balaam. Idania Balaam te taraia Balak na halautu dika ge ke idevira na vure ni Israel tana palu. Ma Balak te huli hahira na vure, ge ra ghanighi na vanga tara nighi sukaghi vanira na lei titinoni, mara nighi kabalaghi.\x - \xo 2:14 \xt Buka Iduidu 22:5, 7; 25:1-3; Eruani Vetena 23:4\x* \v 15 Mana balu itamiu tara taonia so nina tarai dika Nicolaus. Nina tarai te vagha so nina tarai Balaam. \v 16 Kau tughulio, na pukuna tu dutu ni mai vanighau,\x - \xo 2:16 \xt Na Livu 22:7, 10\x* mu ku veilalabui kolura rahei tara taonighi na tarai sorisori kiri, nia na isi tana mangagu. \pi1 \v 17 ‘Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovia na hava na Tarunga Tabu te bosai vanira na lei holohoru. Ma rahei soko tara lagavule ritini tana sosoko ke, kara ghania na vanga tara poloa i kokou tara holoa nia na manna. Inau ku vahea sopa sakai tadira na vatu te pura, mi vuvungana na vatu keri tara gerea iga na aha te vaolu, e taho ahei ke ghilala, ma gaia vamua ke holatia.’” \x - \xo 2:17 \xt Buka Rughuhoru 16:14-15, 33-34; Isaiah 62:2; 65:15; John 6:48-50\x* \s1 Na rongorongo vania na holohoru i Thyatira \p \v 18 “Ko gerea na rongorongo eni vania na angel te righitaonia na holohoru i Thyatira.\f + \fr 2:18 \fk Thyatira \ft Sakai na komu pile e tolu hangavulu rua na togha ni ghoto (32,000) i ulu tana komu Pergamum. Gaia te ghaha te loghoi subo na vatei sabiri tara gonighi na lei tivi, mara nei ghua na lei vata ni totobo nia halo iga.\f* \pi1 ‘Na rongorongo eni te vaa pukulaghi mai tagua inau, na Dalena God, na matagu tara vaghai na lapilapi ni lake, mana marevogu tara vitiviti vaghai na berasasa ni lake. \pi1 \v 19 ‘Inau tu ghilalai na lei totobo soko tau gonighi, te vagha nimiu na dolo, nimiu na taluutuni, nimiu na lutu, ma nimiu na vadangitai te mua mautu. Mi nau tu ghilalai na lei totobo tau gonighi taeni, tara haba vulei va na lei totobo tau gonighi te padi tua. \pi1 \v 20 ‘Hauvaa mi nau ku kokoe pungisighau nia na vaivine eni na ahana Jezebel.\x - \xo 2:20 \xt 1 Vunaghi Haba 16:31; 2 Vunaghi Haba 9:22, 30\x* Gaia te holoa heghena nia na prophet, mau lubatia ge hulihahira nigua na lei tinoni lutu. Ma gaia te suasuanira ge ra holohaba na titinoni, mara ghanighi na vanga tara nighi sukaghi vania, ge ra nia kabalaghi. \v 21 Mi nau tu vahea na bona ge ke tughulio, hauvaa ma gaia te mua ririu keha sania nina vola ni kaukabu meto. \v 22 Na pukuna keri ke, inau ku nea ge ke koli sele tana malei ghimedira tara vahaghi, me ke vahaghitaili sule ngangata. Ma rahei tara nia kabalaghi gaia, kara topoa na vahaghitaili sule ngangata ke vagha kara mua nighi tughulio didira na nilabu dika. \v 23 Inau ku labumatera rana tinoni tara taonia nina tarai, ge na lei tinoni taluutuni tana holohoru kara ghilalau inau tu righikalei na lei lio mana ghanaghanadira na lei tinoni soko. Mi nau ku vahea sopa sakai tamiu na hava te manana taonighi na hava tau gonighi.\x - \xo 2:23 \xt Buka Linge 7:9; 62:12; Jeremiah 17:10 \x* \pi1 \v 24 ‘Mi nau ghua tu loghoa na rongorongo vanighau ighau i Thyatira, tau mua taonia na tarai sorisori eni tara holoa nia nina utuni lalo Satan.\f + \fr 2:24 \fk nina utuni lalo Satan \ft Subo na tarai dika tara sepalaghi tana bubulo. Rana vure tara bosatete tara ghilala utoi na hava te vulea va na hava Jesus Christ te bosa soko.\f* Inau ku mua bosaa vanighau siki totobo itamua te vahola ge kau taonia. \v 25 Ma sakai na totobo vamua ku bosaa vanighau ke, kau tughuru ngasi ta nimiu na taluutuni polo ku ghoi oli mai. \pi1 \v 26 ‘Vanira gaira tara lagavule, ma rahei tara taoniu ritini tana sosoko ke, inau ku vahera na maana ge kara vunaghi pungisira na lei kema. \v 27-28 Ma gaira kara vatoghara na lei kema nia na talihalo ge kara labu paruhara te vagha na popo vatu te tangodo.\x - \xo 2:27-28 \xt Buka Linge 2:8-9\x* Eo, mi nau ku vahera na maana te vagha tu lavia itatana na Tamagu. Mi nau ku vahera na ghama ni labota.\f + \fr 2:27-28 \fk na ghama ni labota \ft Na ghanaghana ilokana te vagha na vaughilala tana na vunaghi pungisira te loghoa na maana sule. Buka Iduidu 24:17. \f* \pi1 \v 29 ‘Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovia na hava na Tarunga Tabu te bosai vanira na lei holohoru.’” \c 3 \s1 Na rongorongo vania na holohoru i Sardis \p \v 1 “Ko gerea na rongorongo eni vania na angel te righitaonia na holohoru Sardis.\f + \fr 3:1 \fk Sardis \ft Na komu keri te loghoi subo na vatei sabiri tara gonighi na lei tivi magemagere. Te ghaha erua hangavulu vati na togha ni ghoto (24,000) i sodu longana (south) Thyatira. \f* \pi1 ‘Eni na rongorongo te vaa pukulaghi mai tatana gaia te loghoi e vitu nina Tarunga God me tabei ra vitu na veitughu. \pi1 ‘Inau tu ghilalai na lei totobo soko ighau rana taluutuni tau gonighi. Na lei tinoni tara bosa ighau tau vola, hauvaa mu ghilala tau mate tua. \v 2 Itaeni kau rarai! Ma kau vaa ngasilia na hava na pile taluutuni te ghaha ilokamiu, na pukuna na hava te ghaha olia te dutu ni mate. Na gehegehemiu te mua maemane tana matana God. \v 3 Keri ge kau ghanaghanaolia na hava tau diki rongovia mau taluutunia. Kau tughulio, ma kau tabe ngasilia nimiu na taluutuni. Ma ge kau mua rarai ke, geva ku mai ge ku toroghau tana bona tau mua ghilalaa, te vagha na tinoni gito ke mai ribehaghi nighau.\x - \xo 3:3 \xt Matthew 24:43-44; Luke 12:39-40\x* \pi1 \v 4 ‘Hauva, na balu itamiu i Sardis tara mua metoi didira tivi nia na tangohahi. Ma gaira keri kara sakutua kolu itagua, ma kara nighi pupulu na tivi pura te marabu, na pukuna gaira te ulaghadira. \v 5 Ma rahei gaira kara lagavule ritini tana sosoko ke, kara nighi pupulu na tivi pura te marabu ghua. Mi nau ku mua lavikeha na ahadira ilokana na Buka ni Vola, mu ku bosatatera tana matana na Tamagu ma vanira nina lei angel, gaira ra nigua.\x - \xo 3:5 \xt Buka Rughuhoru 32:32-33; Buka Linge 69:28; Matthew 10:32; Luke 12:8\x* \pi1 \v 6 ‘Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovia na hava na Tarunga Tabu te bosai vanira na lei holohoru.’” \s1 Na rongorongo vania na holohoru i Philadelphia \p \v 7 “Ko gerea na rongorongo eni vania na angel te righitaonia na holohoru Philadelphia.\f + \fr 3:7 \fk Philadelphia \ft Na komu pile te ghaha erua hangavulu na togha ni ghoto (20,000) i ulu tana Sadis. Subo na halautu tara mai topokolu tana komu eni, keri ke na komu te loghoi subo na vatei sabiri ga. \f* \pi1 ‘Eni na rongorongo te vaa pukulaghi mai tatana gaia te tabu me utuni. Inau tu loghoa nina kii na vunaghi haba David idania,\f + \fr 3:7 \fk nina kii vunaghi haba David \ft Na kii eni na totoghale nia na maana sule na vunaghi haba David te loghoa idania. Itaeni, Jesus Christ te loghoa na maana sule ge ke vunaghi pungisighi na lei totobo soko. Righia Isaiah 22:22\f* mi tana bona ku hangavia na mataula ke, me taho tua ahei ke ghoi vongotia ghua, mu ku vongotia mua ke, me taho tua ahei ke ghoi hangavia ghua. \pi1 \v 8 ‘Inau tu ghilalai na lei totobo soko ighau rana taluutuni tau gonighi, mi nau tu hangavia vanighau na mataula me taho ahei ke ghoi vongotia ghua. Ighau tau loghoa so na pile laga, hauva mau taonia vamua na bosagu, ma kau mua niu hughu. \v 9 Kau righia na hava ku gonighi vanira rahei lokana nina ovu Satan. Gaira tara bosa, ‘Ighita rana vure taluutuni ni Jew,’ hauva gaira tara kiko. Inau ku kurutira ge kara mai poghotao tana tuamiu. Ma gaira kara ghilala utoa te vagha inau tu dolovighau.\x - \xo 3:9 \xt Isaiah 49:23; 60:14; 43:4\x* \pi1 \v 10 ‘Na pukuna ighau tau lavipangotia nigua na vetena ge kau tughuru ngasi tana bona na lei vahola tara kaleghau, inau ku pilupungisighau tana vahaghitaili sule ke kalea na maramana udolu, tana bona ku tabora gaira tara ghahara iga. \v 11 Inau tu dutu sara mai tua. Keri ke, kau tabe ngasilia nimiu na taluutuni, ge ke bei lavikeha gea ahei nimiu na pitiulu. \pi1 \v 12 ‘Arahei kara lagavule ritini tana sosoko ke, kara vaghara na lei bere ngasi ta nina Valetabu\f + \fr 3:12 \fk te vaghara na lei bere ngasi \ft na ghanaghana ilokana te gaira rana huhuli tadira rana taluutuni. Righia Galatia 2:9 \f* nigua na God, ma kara mua ghoi rughuhoru keha sania ghua. Mi nau ku gerea na ahana nigua na God itadira, maia ghua na ahana na puku ni komuna. Aeni na Jerusalem vaolu ke horu mai kokou ta nigua na God. Mi nau tu gerea ghua na ahagu vaolu itadira.\x - \xo 3:12 \xt Isaiah 62:2; 65:15 \x* \pi1 \v 13 ‘Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovia na hava na Tarunga Tabu te bosai vanira na lei holohoru.’” \s1 Na rongorongo vania na holohoru i Laodicea \p \v 14 “Ko gerea na rongorongo eni vania na angel te righitaonia na holohoru Laodicea.\f + \fr 3:14 \fk Laodicea \ft Na komu keri te ghaha e vati hangavulu na togha ni ghoto (40,000) i south tana Philadelphia, mi tana e vitu hangavulu rua na togha ni ghoto (72,000) i ulu tana Ephesus. Gaia te loghoi subo na vatei sabiri, me loghoi subo na lei bank. Gaira tara ghilala ge kara gonighi na lei vata ni tivi, maia na vata ni ghidime, mara loghoa na sukulu sule tana levu ni ghaotara na lei tinoni. \f* \pi1 ‘Eni na rongorongo te vaa pukulaghi mai tatana gaia tara holoa nia 'Amen', na pukuna inau tu bosatatea haia na bosana God mana hava tu bosai te utuni. Mi tagua vamua God te gonighi na lei totobo soko.\x - \xo 3:14 \xt John 1:3; Colosse 1:16; Rana Hebrew 1:2 \x* \pi1 \v 15 ‘Inau tu ghilalai na lei totobo soko ighau rana taluutuni tau gonighi. Tau mua bihi mau mua papara. Eliogu ighau sakai tadira. \v 16 Mana pukuna ighau tau vagha na beti te mua bihi me mua papara, geva ku luahorughau tana mangagu! \v 17 Tau bosa, ‘Ighita ta lologho. Na lei totobo soko ta lioni ta loghoi. Ma mua liona ghua siki totobo!’ Hauva tau mua ghilala ighau te vesikamiu, tau bona, mau rorodo mau soesole ghua. E ulaghana rana vure kara arovighau. \v 18 Na pukuna keri, inau tu kurutighau ge kau pelu gold itagua - na gold te vaa marabui na lake, ge kau lologho tana matana God. Ma kau pelua ghua na pupulu pura te marabu, ge kau kuvihighau nia tau soesole ge kau mua nia maa. Ma kau pelua ghua na beti ni daodalo mata, ge kau reirei uto. \v 19 Inau gaia sakai tu maemanera, mu hera na totoro arahei soko tu dolovira.\x - \xo 3:19 \xt Manahana Solomon 3:12; Rana Hebrew 12:6 \x* Keri ge kau lutu laga ma kau tughulio tana nilabumiu te dika. \pi1 \v 20 Kau righia! Inau tu tughuru tana mataulamiu mu hoholo. Ke vagha kau rongoviu ma kau hangavia na mataula ke, inau ku haghe mai, mi ghita ka vanga koukolu te vaghaghita ta tamahoghoni. \fig |alt="Jesus knocking on closed door" src="cn02107b.tif" size="col" loc="20" copy="CN02107B" ref="Na Livu 3:20" \fig* \v 21 Arahei kara lagavule ritini tana sosoko ke, inau ku holora mai ge kara sopou kolu itagua ta nigua na malei haba, te vagha inau tu lagavule mu sopou kolua na Tamagu ta nina malei haba. \pi1 \v 22 ‘Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovia na hava na Tarunga Tabu te bosai vanira na lei holohoru.’” \c 4 \s1 Ra holohabaa God i kokou \p \v 1 I murina raini, mu rei vaa, mi nau tu vaevanea na mataula te hahangavi kokou. Mana manga tu diki rongovia te kokoe vaniu, te vagha na lagana na tavuli te tangi. Mana manga te bosa, “Ko dato mai iani, mi nau ku tatei vanigho na hava ke kale mai tana ngiha.” \v 2 Me mina vaso nina maana na Tarunga Tabu te mai vaniu, mu vaevanea na malei sopou ni vunaghi haba i kokou, ma siki sakai te sopou i vuvungana! \v 3 Ma gaia te sopou i vuvungana na malei haba te vagha na vatu vitiviti sisi na rarangana, tara holoa nia Jasper ma Carnelian. Mana rarangana na vatu te raumauri, tara holoa nia emerald, te talighutia na malei sopou ni haba te vagha na langighabu.\x - \xo 4:3 \xt Ezekiel 1:26-28; 10:1\x* \v 4 E rua hangavulu vati na malei sopou tara talighutia, me rua hangavulu vati na mane nagho tara sopou ghua i vuvungani. Ma gaira soko tara pupulu pura, mara pitiulu ni gold tana sopa uludira. \v 5 Mi tana malei sopou ni haba te rughuhoru mai na viti mana viviha ragiragi. Mi naghona na malei sopou tara ghahara e vitu na bulu, tara tungi lapilapighi. Raini gaira e vitu nina tarunga God.\x - \xo 4:5 \xt Zechariah 4:2\x* \v 6 Mi naghona na malei sopou te ghaha na totobo te vagha na horara te vitiviti vagha na gilasi maghora.\x - \xo 4:6 \xt Ezekiel 1:13, 22 \x* \p Me talighutia na malei sopou ni vunaghi haba, tana sopa na levuna tara ghahara e vati na totobo vola, sopa sakai tadira tara saopora na mata na hulidira, imuri mi nagho. \v 7 Na diki totobo vola na reireina te vagha na lion, na ruani te vagha na buluka, me toluni te loghoa na mata mana ihu te vagha na tinoni, me vatini na reireina te vagha na manukama te lovo.\x - \xo 4:7 \xt Ezekiel 1:5-10; 10:14 \x* \v 8 Sopa sakai tadira na lei totobo vola tara sopa loghoi ra ono na ghatadira, mana hulidira te saopoi na mata. Bongi mana dani tara linge mara ghaghua, \q1 “Tabu, tabu, tabu, Lord God puku ni maana, \q1 Gaia te kabu haia, idania, itaeni, ke va me va.” \x - \xo 4:8 \xt Ezekiel 1:18; 10:12; Isaiah 6:2-3 \x* \p \v 9 Na lei totobo vola raini tara ladavaghinia mara holohaba, mara bosautoa agaia te sopou tana malei sopou ni vunaghi haba, te vola ke vaa me vaa. \v 10 Tana lei bongi keri, ma gaira erua hangavulu vati na mane nagho tara poghotao mara holohabaa gaia te vola ke vaa me vaa. Mara taluhorui didira na pitiulu naghona na malei sopou ni vunaghi haba mara ghaghua, \q1 \v 11 “Lord nimami na God, ighoe to gonighi na lei totobo soko, na pukuna te liuliomu ge o gonighi ge ra puputu. \q1 Keri ke, e manamu sughua, ge kai holohabagho ma kai talumavagho na pukuna nimua na maana maia na malei haba.” \c 5 \s1 Jesus te hangavia na buka lologhu \p \v 1 Keri ke, mi nau tu righia na buka lologhu tana lima madolona gaia te sopou vuvungana na malei sopou ni vunaghi haba. Mi lokana, mi murina na buka lologhu tara gerea, mara lagholaghoa nia e vitu na lagholagho.\x - \xo 5:1 \xt Ezekiel 2:9-10; Isaiah 29:11\x*\fig |alt="Scroll with seven seals" src="scroll-BB.tif" size="col" loc="1" copy="scroll-BB" ref="Na Livu 5:1" \fig* \v 2 Mi nau tu righia ghua na angel te loghoa na maana sule, te ghaeghahe nia na talama ni manga sule, “?Ahei te ulaghana ge ke vurehighi na lagholagho tana buka lologhu eni?” \v 3 Me taho ahei kokou pi ani pari, pi tana Betidalo, ke tangomana na hangaviana na buka lologhu mana idumiana. \v 4 Mi nau tu tangitangi na pukuna e taho ahei kara kene sodoa te ulaghana ge ke vurehia na buka lologhu me ke idumia. \v 5 Ma sakai tadira erua hangavulu vati na mane nagho te bosa vaniu, “Ko bei tangi! Ko righia, na lion tana kemana Judah,\f + \fr 5:5 \fk lion tana kemana Judah \ft Na ghanaghana ilokana na lion te vagha na maumanu te laga. Na lion kemana Judah te sakai na ahana na Messiah. \f* na kamanagho ta nina malei sopou ni vunaghi haba David te lagavule tua.\f + \fr 5:5 \ft Vuivuni 49:9; Isaiah 11:1, 10\f* Gaia te ulaghana ge ke hangavia na buka lologhu me ke vurehighi e vitu na lagholagho.” \p \v 6 Inau tu rei vaa mu righia na Dale Sheep\f + \fr 5:6 \fk Dale Sheep \ft Tana rongorongo haulaghi God te bosa vanira rana Jew ge kara sukaghia dale sheep mana balu na maumanu keha ge ke talukehai na paludira. John Vulitabu te holoa nia Jesus na Dale Sheep na pukuna gaia te mai tana maramana ge ke mate te vagha na sukaghi ge ke talukehai na paludira ni tinoni soko. Righia John 1:29, 35; Diki Corinth 5:7, \f* tara labumatea, ighobuna na malei sopou ni vunaghi haba, mara vati na totobo vola, mi ghobudira erua hangavulu vati na mane nagho. Gaia te loghoi ra vitu na kalana,\f + \fr 5:6 \fk vitu na kalana \ft Vanira rana Jew, na kalana ni maumanu na vaughilala ni maana sule.\f* me vitu na matana, gaira kiri ra vitu na tarungana God, te vetena rughuhorura tana lei piuna na maramana.\x - \xo 5:6 \xt Isaiah 53:7; Zechariah 4:10\x* \v 7 Ma gaia te tughuru dato mai, me holaa na buka lologhu tana lima madolona gaia te sopou tana malei sopou ni vunaghi haba. \v 8 Tana bona te lavia na buka lologhu, gaira ra vati na totobo vola me rua hangavulu vati na mane nagho tara poghotao tana matana na Dale Sheep. Sopa sakai tadira te tabea na ghalevu, ma gaira tara tabei ghua na popo gold te vonughighi na ghaiuruuru, te vagha didira na kokoeliulivuti nina vure God!\x - \xo 5:8 \xt Buka Linge 141:2\x* \v 9 Ma gaira tara lingea na linge vaolu nia na lei bosa raini, \q1 “E ulaghamu sughua ge ko holaa na buka lologhu \q2 mo ko vurehia na lagholagho mo ko hangavia. \q1 Mara labumategho tua, mana ghabumu te huiolira nina vure God \q2 tana lei kema, mi tana lei leu, mi tana lei vure soko.\x - \xo 5:9 \xt Buka Linge 33:3; 98:1; Isaiah 42:10\x* \q1 \v 10 Mi ghoe to nera ge kara mai sakaisonikolu tana kinakabuna God ma nina lei manesukaghi. \q2 Ma gaira kara vatogha tana maramana.” \x - \xo 5:10 \xt Buka Rughuhoru 19:6\x* \p \v 11 Mi nau tu ghoi rei vaa, mu rongovia na mangadira na togha mana mola ni angel tara linge talighutia na malei sopou ni vunaghi haba mana lei totobo vola mana lei mane nagho.\x - \xo 5:11 \xt Daniel 7:10\x* \v 12 Ma gaira tara nia linge na manga sule, \q1 “Na Dale Sheep tara matea te ulaghana, \q2 ge ke lavia na maana, na lologho, na manaha, \q2 mana laga, talumava, mana rongoragha mana vauto.” \p \v 13 Keri ke, mi nau tu rongovia na lei totobo vola i kokou mi ani pari, mi sarana na maramana mi lokana na tahi, gaira ghua tara linge, \q1 “Na vauto, na talumava, mana rongoragha mana maana, \q1 vania gaia te sopou vuvungana na malei sopou ni vunaghi haba, \q1 maia ghua na Dale Sheep, ke vaa me vaa.” \p \v 14 Mara vati na totobo vola tara bosaa, “Amen!” Ma gaira rua hangavulu vati na mane nagho tara poghotao mara holohabaa God ma gaia ghua na Dale Sheep. \c 6 \s1 Na Dale Sheep te hangavia vituni na lagholagho \p \v 1 Keri ke, mi nau tu righia, na Dale Sheep te hangavia na vuivuni tana vituni na lagholagho tana buka lologhu. Ma sakai tadira e vati na totobo vola te ghaeghahe dato nia na manga sule te vaghaa na tagumuna na viviha, e ghaghua, “Ko mai!” \v 2 Mi nau tu reitada, mu righia na horse pura. Mana tinoni te haehaghe vuvungana te tabea na baghe, mara talua na pitiulu tana uluna. Me rughuhoru, me lagavulera rana levunimate, me kabu rongoraghagha.\x - \xo 6:2 \xt Zechariah 1:8; 6:3, 6\x* \p \v 3 Mi tana bona na Dale Sheep te hangavia eruani na lagholagho, inau tu rongovia eruani na totobo vola te ghaghua, “Ko mai!” \v 4 Ma sakai na horse sisi te tate mai. Mana tinoni te haehaghe vuvungana tara vahea na isi te mamataghugha, mana maana ni ghadaru kehaana na mabo tana maramana, keri ge na lei tinoni kara labumatera sopa heghedira.\x - \xo 6:4 \xt Zechariah 1:8; 6:2\x* \p \v 5 Tana bona na Dale Sheep te hangavia e toluni na lagholagho, inau tu rongovia e toluni na totobo vola te ghaghua, “Ko mai!” Mi nau tu reitada mu vaevanea na horse bili, mana tinoni te haehaghe vuvungana te tabea na vatei kaekagemava tana limana.\x - \xo 6:5 \xt Zechariah 6:2, 6\x* \fig Na mane te tabea na vatei kaekagemava|alt="Man holding scales" src="LB00124B.TIF" size="col" loc="end 5" copy="LB00124B" ref="6:5" \fig* \v 6 Mi ghobudira e vati na totobo vola, na talama ni manga te bosa, “Na pukuna na vanga te dato na matena, keri ke na peluna sakai na dani ke, te manana ge ke pelua sakai na tunuva ni wheat vamua, pe tolu na tunuva ni barley vamua.\f + \fr 6:6 \fk wheat ... barley \ft Rana vure idania tara holai na wheat mana barley ge kara gonia na berete. Na ghanaghana ilokana na tete eni, sakai na ngengere sule ngangata te kalea na maramana udolu. \f* Hauva, bei dikalai gea na lei ghai ni olive mana lei aloalo tara holoa nia na grape.” \p \v 7 Mi tana bona na Dale Sheep te hangavia e vatini na lagholagho, inau tu rongovia e vatini na totobo vola te ghaghua, “Ko mai!” \v 8 Mi nau tu reitada mu vaevanea na horse, na reireina te pohapoha vagha na huli ni tinoni mate. Na ahana na tinoni te haehaghe vuvungana ke, a Mate. Mana tinoni te saritaonia ke, na ahana a Betidalo. Mara vahera na maana ge koro vunaghi pungisira na lei tinoni soko tana sakai tadira ra vatini na pilena na maramana. Ge koro labumatera nia na isi, mana ngengere, mana lei vata ni vahaghi, mana lei vata ni maumanu asi soko.\x - \xo 6:8 \xt Ezekiel 14:21\x* \p \v 9 Mi tana bona na Dale Sheep te hangavia limani na lagholagho, inau tu vaevanei sarana na Bela Tabu na tarungadira arahei tara matetabora, na pukuna tara taluutunia mara tughunitatea na bosana God. \v 10 Ma gaira tara ngangaraha laga vania God mara ghaghua, “Lord God, puku ni maana, Ighoe to tabu maia to utuni. ?Ivei vaho ke vaghaa na darona na bona ko detera na vure tana maramana eni, mo ko torora na pukuna tara labumateghai?” \v 11 Ma sopa sakai tadira, God te vahea na pupulu pura te daro, me bosa vanira, “Kau ahe vata pile bona ghua, koekobe kara labumatera na lei hoghomiu tana taluutuni te vagha tara neghau igaa.” \p \v 12 Mi murina inau tu rei vaa, na Dale Sheep te hangavia e ononi na lagholagho, na anu sule ngangata te kale. Mana aho te pungi loloho me vaghaa na tivi bili, mana vula te sisi vaghaa na ghabu.\x - \xo 6:12 \xt Isaiah 13:10; Joel 2:10, 31; 3:15; Matthew 24:29; Mark 13:24-25; Luke 21:25\x* \v 13 Mana lei veitughu tana oka tara tumu horu tana maramana te vaghara na vuavua maumauri ni ghai tara kabilu tana ghaidira te kahira na ghuri sule. \v 14 Mana parako te lologhu dato te vaghaa na malei ghime tara lokukehaa. Mana lei ghotu mana lei koukomu soko kara ghadaru keha.\x - \xo 6:14 \xt Isaiah 34:4\x* \p \v 15 Keri ge na lei vunaghi haba ni maramana, mana lei mane nagho, mana lei vunaghi ni kisumate, na vure sodorongo, mana vure ahaahagha, mana vure subo udolu - na lei seka mana vure maheboa - gaira soko tara polora heghedira lokani lei vatuluma, mi ghobuni na lei vatu tana lei ghotu.\x - \xo 6:15 \xt Isaiah 2:19, 21\x* \v 16 Ma gaira tara tangi vanira na lei ghotu mana lei vatu sule, “Kau kokovo savughai mai, ma kau pologhai tana matana gaia te sopou ivuvungana na malei sopou ni vunaghi haba, ma kau pologhai ghua ta nina rutu papara na Dale Sheep.\x - \xo 6:16 \xt Hosea 10:8; Luke 23:30\x* \v 17 Na pukuna na bongi ni rutu papara ngangata te sara mai tua, iga God mana Dale Sheep koro torora na lei tinoni soko, me taho siki sakai ke tangomana ge ke tughuru pungisira.” \x - \xo 6:17 \xt Joel 2:11; Malachi 3:2\x* \c 7 \s1 Kara pungisira nina vure God \p \v 1 Mi murina keri, inau tu righira ra vati na angel tara tughuru tana vati na piuna na maramana, tara tabe betoi ara vati na mata ni ghuri tara lovulovu mai tana pari mana tahi, mana lei ghai.\x - \xo 7:1 \xt Jeremiah 49:36; Daniel 7:2; Zechariah 6:5\x* \v 2 Ma God te vahera na maana ge kara dikalai na pari mana tahi. Keri ge inau tu righia sakai na angel keha te va mai tana bona na aho te sogha dato, te holaa nina lagholagho God te vola. Ma gaia te nia ghaeghahe nia na manga sule vanira gaira e vati na angel, \v 3 “Pitu! Bei taghalaghinia gea mua na pari, mana tahi, mana lei ghai, polo kai talui nina vaughilala God tana sopa raedira\f + \fr 7:3 \fk nina vaughilala God tana sopa raedira \ft Na vaughilala keri te loghoa na ghanaghana ilokana God te righitaonira rana taluutuni soko, me hangara ge kara tughuru ngasi tana na vahaghitaili eni. Righia Ezekiel 9:4, 6; Matthew 24:22. \f* nina lei tinoni lutu. \v 4 Inau tu rongovira e ngiha na vure gaira tara talu vaughilaladira nia nina vaughilala God. Gaira tara kaekage sakai hangalatu vati hangavulu vati na togha (144,000)\f + \fr 7:4 \fk 144,000 \ft Na ghanaghana ilokana na lei tinoni taluutuni soko tara tughua rana vure ni Jew tara mua taluutuni tana nina vure God, te vagha hiua na tete. \f* tara talu vaughilaladira tana lei kema ni Israel: \li1 \v 5 Tana kemana Judah hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Reuben hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Gad hangavulu erua na togha (12,000), \li1 \v 6 Tana kemana Asher hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Naphtali hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Manasseh hangavulu erua na togha (12,000), \li1 \v 7 Tana kemana Simeon hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Levi hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Issachar hangavulu erua na togha (12,000), \li1 \v 8 Tana kemana Zebulun hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Joseph hangavulu erua na togha (12,000), \li1 Tana kemana Benjamin hangavulu erua na togha (12,000). \s1 Na vure subo tara holohabaa God \p \v 9 Mi murina keri, inau tu righira na vure subo, te vahola ngangata na idumiadira. Na vure rakiri tara mai tana lei komu udolu, tana lei kema, mi tana lei leu soko tana maramana, mara tughuru inaghona na malei sopou ni vunaghi haba, maia na Dale Sheep. Gaira tara nighi pupulu na tivi pura, mara tabei na ghaba ni niuniu. \v 10 Ma gaira tara nia ghaeghahe na manga sule, “Dida na God ivuvungana na malei sopou ni vunaghi haba, mana Dale Sheep, toro vavolaghita!” \p \v 11 Ma gaira na lei angel udolu tara tughuru talighutia na malei sopou ni vunaghi haba, ma gaira lei mane nagho, mara vati na totobo vola ghua. Ma gaira tara poghotao horu kikinima inaghona na malei sopou ni vunaghi haba, mara holohabaa God. \v 12 Mara bosa, \q1 “Eo ke ghaghua igaa! Na vauto, na rongoragha, mana manaha, na holouto, na kikinima, na maana mana lagavule nina dida na God ke va me vaa. Amen!”\f + \fr 7:12 \fk Eo ke ghaghua igaa ... Amen \ft Na ghanaghana ilokana ‘Amen’ te vagha ‘Eo ke ghaghua igaa.’\f* \p \v 13 Ma sakai tadira erua hangavulu vati na mane nagho te huatiu, “?Ahei gaira tara pupulu pura raini, mi vei tara va butu mai?” \p \v 14 Mi nau tu bosa tughu vania, “Mane Nagho, ighoe to ghilalaa.” \p Ge bosa vaniu, “Agaira raini tara tughuru ngasi tana taluutuni tana bona ni gunaguna sule.\x - \xo 7:14 \xt Daniel 12:1; Matthew 24:21; Mark 13:19\x* Ma gaira tara apoi didira pupulu tana ghabuna na Dale Sheep, me va marabui.\f + \fr 7:14 \fk apoi didira pupulu tana ghabuna na Dale Sheep \ft Na ghanaghana ilokana na mateana Jesus Christ te lavikehai na lei paludira rana vure tara taluutunia. Righia Daniel 12:1; Matthew 24:21; Mark 13:19\f* \v 15 Mana pukuna keri, tara tughuru inaghona nina malei sopou God, mara gehegehe vania tana bongi mana dani, lokana nina Valetabu. Ma gaia te sopou vuvungana na malei sopou ni vunaghi haba ke kabu ighobudira, me righitaonira. \v 16 Ma gaira kara mua vitolo, ma kara mua ghoi mamangaha ghua. Mana aho mana na lei totobo te papara kara mua vahaghitailira,\x - \xo 7:16 \xt Isaiah 49:10\x* \v 17 na pukuna na Dale Sheep te tughuru inaghona na malei sopou ni vunaghi haba, ke righitaonira te vagha na puku ni vatogha sheep. Agaia ke hulira va tana lei beti vuravura te vola. Ma God ke ghudurikehai na lei kolobu ni matadira. \x - \xo 7:17 \xt Buka Linge 23:1; Ezekiel 34:23; Buka Linge 23:2; Isaiah 49:10; 25:8\x* \c 8 \s1 Na Dale Sheep te hangavia e vituni na lagholagho \p \v 1 Mi tana bona na Dale Sheep te hangavia vituni na lagholagho, ighai udolu ikokou tai todore tana levu ni aho. \v 2 Mi murina keri, nau tu righira ra vitu na angel tara tughuru tana matana God, mara lavighi ra vitu na tavuli. \v 3 Ma sakai na angel ghua te tughuru tana bela tabu, me tabea na vatei soni ghaiuruuru, tara gonia nia na gold. Tara vahea subo na ghaiuruuru, ge ke sukaghi kolui nia didira na kokoeliulivuti nina vure God. Keri ge ke kovalai na ghaiuruuru me kerei tana bela tabu tara gonia nia na gold, inaghona na malei sopou ni vunaghi haba.\x - \xo 8:3 \xt Amos 9:1; Buka Rughuhoru 30:1, 3\x* \v 4 Na ahuna na ghaiuruuru, kolui didira na kokoeliulivuti nina vure God te dato va ta God tana limana na angel. \v 5 Mana angel te vonughia nia na vatei soni ghaiuruuru nia na lake te butu mai tana bela tabu. Me soni horua mai tana maramana, mana viviha te ragiragi, me vitilaghi, maia ghua na anu te mamataghugha.\x - \xo 8:5 \xt Buka Rughuhoru 19:16; Buka Vetena 16:12; Ezekiel 10:2\x* \s1 Ra vitu na angel tara lovui didira na tavuli \p \v 6 Ma gaira ra vitu na angel, tara tabei e vitu na tavuli, tara gonidilai ge kara lovui. \v 7 Mi tana bona na vuivuni ni angel te lovua nina tavuli, na uhabololo mana kebungasi mana lake te lolola kolu ghabu, tara soni horui mai iani pari. Me toluni na levuna na maramana te vavu, me toluni na lei ghai,\x - \xo 8:7 \xt Buka Rughuhoru 9:23-25; Ezekiel 38:22\x* mana lei buburu soko. \p \v 8 Mi tana bona e ruani na angel te lovua nina tavuli, sakai na totobo te vagha na ghotu sule te vavu, mara sonihorua tana tahi, me toluni na levuna na tahi te liliu ni ghabu. \v 9 Me toluni na lei totobo soko te vola ilokana na tahi tara mate, me toluni na lei vaka tana vuvungana na tahi tara luvu. \p \v 10 Mi tana bona e toluni na angel te lovua nina tavuli, na veitughu te sule na lapilapina me ruruhu vagha na lake, te kaluba mai tana oka me tumu vuvungani na lei beti vuravura.\x - \xo 8:10 \xt Isaiah 14:12\x* \v 11 Mana ahana na veitughu keri a Maomao, me nea e toluni na levuna na beti ge mali. Me subo na vure tara mate na pukuna tara inuvia na beti me romahira.\x - \xo 8:11 \xt Jeremiah 9:15\x* \p \v 12 Mi tana bona e vatini na angel te lovua nina tavuli, e toluni na levuna na aho te kuro, me toluni na levuna na vula, me toluni na levuni na lei veitughu tara mua marara. Na pukuna keri, gaia te pungi ngangata ilokana e vatini na bona ni aho tana dani, me vatini na bona ni aho tana bongi. \x - \xo 8:12 \xt Isaiah 13:10; Ezekiel 32:7; Joel 2:10, 31; 3:15\x* \p \v 13 Keri ke, inau tu ghoi reitada, mu rongovia sakai na manukama te tangitangi laga tana bona te lovo tana oka, me ghaghua, “Dika! Dika!” Tana bona ra tolu na angel tara mua mai mua, kara va lovui didira na tavuli ke, na hava ke kalera na lei tinoni soko tana maramana eni, ke dika ngangata vaa! \c 9 \s1 E limani na angel te lovua nina tavuli \p \v 1 Mi tana bona e limani na angel te lovua nina tavuli, inau tu righia na veitughu\f + \fr 9:1 \fk veitughu \ft Rana vure idania tara ghanaghana na veitughu a siki sakai te vola te vagha na angel. \f* te kaluba tana oka me horu mai ani pari, mara vahea na kii, na vatei hangaviana na gilu ni vahaghitaili te taho na borona. \v 2 Tana bona te hangavia, me horu mai ga na ahu te vagha na lake te ruruhu, mana ahu te kuvihia na mararana na aho mana maramana.\x - \xo 9:2 \xt Vuivuni 19:28\x* \v 3 Mana lei puko tara rughuhoru mai lokana na ahu, mara mai tana maramana, ma God te vahera na maana ge kara ghalavahaghi vaghara na toghopulohi.\x - \xo 9:3 \xt Buka Rughuhoru 10:12-15\x* \v 4 Ma siki sakai te bosa vanira, “Bei taghalaghinia na buburu, tautalu mana lei ghai, hauva ka kau vahaghitailira vasoo na vure tara mua loghoa nina vaughilala God tana sopa raedira.”\x - \xo 9:4 \xt Ezekiel 9:4\x* \v 5 Mara mua lubatira ge kara labumatea siki sakai, ma kara torora vasoo e lima na vula. Na vahaghitaili keri ke vaghaa na vahaghina na ghaghalana na toghopulohi. \v 6 Tana lei bongi raini, na lei tinoni te liodira ge kara mate, hauva kara mua tangomana. \x - \xo 9:6 \xt Jeremiah 8:3\x* \p \v 7 Na reireidira na lei puko te vaghara na horse, tara gonidila ge kara veitotoghoni, mana matadira mana ihudira te vaghaa na tinoni. Mara loghoi na pitiulu ni gold tana sopa uludira.\x - \xo 9:7 \xt Joel 2:4\x* \v 8 Na vuvulu ni uludira te daro vaghaa na vuvulu ni vaivine, mana livodira te vaghaa na livo ni lion.\x - \xo 9:8 \xt Joel 1:6\x* \v 9 Mara nighi pupulu na tivi halo, mana ghatadira tara guguraa, te vaghara na lei horse tara veisasamali tana bona tara haghelighi didira taitakiro na vure kisumate.\x - \xo 9:9 \xt Joel 2:5\x* \v 10 Mara loghoi na ighudira te kakalegha vaghara na toghopulohi, mara loghoa na maana ni vahaghitailiadira na lei tinoni te kaekagena e lima na vula. \v 11 Na angel te righitaonia na gilu ni vahaghitaili te taho na borona ke, gaia na vunaghi habadira na lei puko. Na ahana tana leu ni Jew, a Abaddon, mi tana leu ni Greek ke, ma Apollyon. Na ghanaghana igaa ke, “Gaia te tataghalaghi.” \p \v 12 Na diki kanoragha te soko tua, hauva erua mua igaa koro ghoi mai soo. \s1 E ononi na angel te lovua nina tavuli \p \v 13 Keri ke, me ononi na angel te lovua nina tavuli, mu rongovia na talama ni manga te va butu mai tana vatini na piuna na bela tabu ni gold, te tughuru tana matana God.\x - \xo 9:13 \xt Buka Rughuhoru 30:1-3\x* \v 14 Mana manga te bosa vania e ononi na angel, te tabea na tavuli, “Ko lubatira e vati na angel, tara pitira tana betitina sule i Euphrates!” \p \v 15 Me toghira. Mara vati na angel raini ke, God te gonigonidilara tana bona ni bongi eni mana dani, vula, mana niulu, ge kara labumatera e toluni na levuna na tinoni tana maramana talighu. \v 16 Mu rongovia tara bosa tatera e ngiha gaira tara haghelighi na lei horse - erua na hangalatu ni mola ni kisumate. \p \v 17 Ta nigua na mabubu tu vaevanera na lei horse, ma rana tinoni tara haghelighi. Gaira tara haghelighi tara nighi pupulu na lei pupulu ni gehemate, te vaghai na vatu bera, mana oka te boibongi me koni. Mana uludira na horse te vaghai na ulu ni lion, na lake mana ahu mana vatu beresasa te vaghaa na taenibiti tara rughuhoru mai tana mangadira.\x - \xo 9:17 \xt Vuivuni 19:24, 28\x* \p \v 18 Na toluni na levuna na tinoni ani pari ke matera nia e tolu na maemate, te vagha na lake, na ahu, mana vatu vavu te va rughuhoru mai tana mangadira na horse. \v 19 Didira na maana te ghaha tana mangadira, me vaghaa ghua tana ighudira. Mana ighudira te loghoi na ulu te vagha na poli, ma kara nighi bubuto na lei tinoni. \p \v 20 Hauva na lei tinoni tara mua mate tana maemate eni, tara hove na ririu keha ta didira na gehegehe dika. Mara nia tona haliu sono na holohabadira na lei tidalo dika, mana lei titinoni tara gonighi nia na gold, silver, brass, vatu mana ghai, sakai vamua na titinoni rakeri tara mua vaevane, mara mua rongo, mara mua sakusakutua.\x - \xo 9:20 \xt Buka Linge 115:4-7; 135:15-17; Daniel 5:23\x* \v 21 Ma gaira tara mua tughui na liodira tana mate tinoni mana kibokibo, mana kaukabu meto, mana gito. \c 10 \s1 Na angel mana buka lologhu pile \p \v 1 Keri ke, mi nau tu vaevanea sakai na angel te loghoa na maana sule ghua te horu mai kokou, te talighutia na ghobaghuli, mana langighabu te kuvihia na uluna. Na reireina te marara vaghaa na aho, mana tuana te vaghaa na lapilapi ni lake. \v 2 Mi tana limana na buka lologhu pile te tavure tua, me nia tughuru na marevo madolona vuvungana na tahi, mana marevo maulina tana paritina. \v 3 Me sonia sakai na ghuu sule, te vaghaa na lion te ngurunguru. Tana bona te ghuu, ra vitu na viviha tara bosa tughu. \v 4 Tana bona ra vitu na viviha tara kokoe, inau tu dutu ni gerehoruani, hauvaa na manga te va mai kokou, te ghaghua, “Ko bei gerei gea na hava ra vitu na viviha tara bosai. Kau sanighi ga ma kara polo tua!” \p \v 5 Keri ge na angel te loghoa na maana sule te tughuru vuvungana na tahi mi tana paritina, me hau datoa na lima madolona va i kokou. \v 6 Ma gaia te nia baubahu me papari tana ahana God, te vola ke va me vaa, ma gaia te gonia na kokou, na pari, na tahi mana lei totobo soko ilokani. Na angel te loghoa na maana sule te bosa, “God ke mua pitu daro ni bona.” \v 7 Tana bona e vituni na angel te lovua nina tavuli, na lei nina padalaghi tara polo God kara kale utuni, te vaghaa te talutatea vanira nina tinoni lutu, na lei prophet.” \x - \xo 10:7 \xt Buka Rughuhoru 20:11; Eruani Vetena 32:40; Daniel 12:7; Amos 3:7\x* \p \v 8 Mana manga ni kokou te ghoi holou mai so, “Ko tona mo ko holaa na buka lologhu te tavure itatana na angel te tughuru vuvungana na tahi mana paritina.” \p \v 9 Keri ge u vaa itatana mu nongia ge ke vaheu na buka lologhu pile. Na angel te bosa vaniu, “Eo, ko holaa mo ko ghania. Tana vuivuni ke nainami vagha na kokolo ni midua, mi tana bona ko sonomia vaho tua, ge ke malihia na kutumu.” \v 10 Mi nau tu lavia na buka lologhu pile tana limana na angel, mu ghania. Gaia te manilu vagha na kokolo ni midua ilokana na mangagu, hauvaa tana bona tu sonomia vaho tua, ge malihia na kutugu.\x - \xo 10:10 \xt Ezekiel 2:8—3:3 \x* \v 11 Vaho ge kara bosa vaniu, “Itaeni ko ghoi bosadila vanira mughua na lei tinoni tana lei kema mana lei buto ni komu ma gaira kara kokoei tana lei vata ni leu, ma gaira ghua na lei vunaghi haba soko na hava God te padalaghinia ge ke kalera.” \c 11 \s1 Erua nina prophet God \p \v 1 Ma siki sakai te vaheu na ghai ni kakage, ge God te bosa vaniu, “Ko tona, mo ko va kagea nigua na Valetabu mana bela tabu, mo ko idumira ra ngiha gaira tara holohabau iga.\f + \fr 11:1 \fk va kagea nigua Valetabu mana bela tabu \ft Na ghanaghana ilokana na totoghale te vagha God te kagea na vure ge ke barera me rongovighi na lei kokoeliulivuti, me baubahu kau na haghedira ilokana nina kinakabu God. Na valetabu te tughura nina lei puku ni tinoni taluutuni God, mana na bela tabu te tughui didira lei kokoeliulivuti. Righia Ezekiel 40:3; Zechariah 2:1-2 \f* \v 2 Mo ko bei kagea na ghaghata iloka te kililia na Valetabu, na pukuna na bona keri inau tu tunuvara nia tua na taba ni kema keha.\f + \fr 11:2 \fk na taba ni kema keha \ft na taba ni kema keha te tughura na lei tinoni tara mua taluutunia God tana lei kema tana maramana udolu.\f* Ma gaira tara vunaghi pungisia mara gunalia Jerusalem na komu sule tabu, te kaekage e vati hangavulu rua na vula.\x - \xo 11:2 \xt Luke 21:24\x* \v 3 Mi lokani sakai na togha, rua na hangalatu ono hangavulu na bongi raeni,\f + \fr 11:3 \fk sakai na togha, rua na hangalatu ono hangavulu matapono na bongi \ft Raeni na bongi te kaekage vati hangavulu rua na vula ilokana 11:2. Ma gaia te vagha ghua tolu na niulu ono vula ilokana 12:14. Na ghanaghana ilokani na levu ni bongi tana bona na maana Satan te lagavulei inaghona na bongi sosoko. Tana bona keri, God ke vahea nina maana vanira rua na prophet, te tughura rana taluutuni, ge koro ladavaghinia na Rongorongo Uto. Righia John 8:17, Buka Gehegehedira 1:8\f* inau ku vahera na maana vanira rua nigua na prophet, ge koro bosadilaa. Ma rogaira koro nia pupulu na tivi ni roku.”\fig |alt="Two Prophets" src="67_Rev11_Prophets.tif" size="col" loc="end 3" copy="67_Rev11_Prophets" ref="Na Livu 11:3" \fig* \p \v 4 Gaira rua na prophet raini te vaghara erua na ghai ni olive me rua na malei talu bulu,\f + \fr 11:4 \fk erua na ghai ni olive me rua na malei talu bulu \ft Na vaughilala eni te vagha na hava Zechariah te righia tana nina mabubu idania, righia Zechariah 4:1-14. Na ghanaghana ilokana erua na prophet te vaghara nina vure God tara tughunitatei na utuni ni Rongorongona God haia. \f* toro tughuru tana matana Lord te vunaghi pungisia na maramana udolu. \v 5 Ma ge siki sakai ke tabotabo na kisu ghadira mate ke, na lake ruruhu tana mangadira na lei prophet ke ghani taghalaghinira agaira na ghadira na levunimate. Ma siki sakai ke tabotabo ge ke dikalara ke, kara mate mughua te vagha eni. \v 6 Ma gaira toro loghoa na maana ge koro vongotia na kokou, ge ke mua horu mai na uha tana bona toro bosadila. Ma rogaira toro loghoa ghua na maana ge koro liliui na beti tana ghabu, mo koro nighi vetena mai ghua lei vata ni totoro tana na maramana, taonia na liodira. \x - \xo 11:6 \xt 1 Vunaghi Haba 17:1; Buka Rughuhoru 7:17-19; 1 Samuel 4:8\x* \p \v 7 Tana bona koro nia hevei soko didira na rongorongo, na maumanu mamataghugha ke dato mai tana gilu ni vahaghitaili te taho na borona, me ke kisu ghadira mate. Eo, ma gaia ke laga vulera me ke mate sokora.\x - \xo 11:7 \xt Daniel 7:7, 21 \x* \v 8 Mana hulidira ke pipili ghobu ni halautu ni komu haba, ivei tara patokia iga didira na Lord. Tara holoa nia na komu eni “Sodom” mi “Egypt” ghua.\f + \fr 11:8 \fk komu sule \ft Na komu keri te loghoa balu na ahana na pukuna na totoghale mana ghanaghana ilokana na bona ivei na lei totobo tara gonighi te pungisia na hava God te liona. Righia Isaiah 1:9-10\f* \v 9 E tolu mana levu ni dani, na lei vure tana lei kema, lei leu, maia na lei taba ni vure kara mai ma kara bungutighi na hulidira. Mara mua lubatia siki sakai ke tavughira. \v 10 Na lei tinoni ni maramana eni kara rivurivu ma kara nighi hevei didira na sopa dolo, levu mi levu. Erua na prophet toro vahaghitailira na vure ni maramana, keri ge ra togotogo na pukuna tara matera tua. \p \v 11 Hauva, mi murina e tolu na dani mana levu, God te vahera na tarunga ni vola moro ghoi tughuruoli tana mate. Ma rogaira toro tapatughuru, ma rahei tara bungutira tara kanoragha ngangata.\x - \xo 11:11 \xt Ezekiel 37:10\x* \v 12 Keri ke na manga sule ni kokou te ghaeghahe, “Koro dato mai iani!” Mi tana bona ghadira na levunimate tara totolara, ma rogaira toro dato ikokou ilokana na ghobaghuli.\x - \xo 11:12 \xt 2 Vunaghi Haba 2:11\x* \v 13 Mi tana bona ni aho vaghana keri, na anu mamataghugha te haurakea na hangavuluni na levuna na komu. Me vitu na togha ni tinoni tara mate. Ma gaira soko tara mua mate, tara mataghu mara bosa, “God i kokou te loghoa na maana te sule ngangata.” \x - \xo 11:13 \xt Na Livu 6:12; 16:18\x* \p \v 14 Me ruani na totoro te padi tua, mi taeni e toluni na totoro te dutu ni sara mai ghua. \s1 E vituni na angel te lovua nina tavuli \p \v 15 Me vituni na angel te lovua nina tavuli, mana manga sule tara nia ghaeghahe i kokou te ghaghua, “Na maramana udolu itaeni te liliu ni kinakabuna dida na Lord God maia na Christ. Ma God ke vunaghi pungisia ke va me vaa.”\x - \xo 11:15 \xt Buka Rughuhoru 15:18; Daniel 2:44; 7:14, 27\x* \v 16 Mara rua hangavulu vati na mane nagho, tara sopou ivuvungana na malei sopou ni vunaghi tana matana God, tara poghotao mara holohabaa. \v 17 Ma gaira tara bosa, \q1 “Ighoe Lord God puku ni maana, \q2 to ghahagho idania mi taeni. \q1 Ighai tai holoutogho na pukuna \q1 to tatea nimua na maana sule mo to vuivuni ge ko vunaghi pungisira na lei tinoni soko. \q1 \v 18 Na lei kema tara rutu vanigho, \q1 hauva mi taeni nimua na bona ni rutu te sara mai tua. \q1 Itaeni na bona ko detera rahei tara mate, \q1 mana bona ko tabara nimua na lei prophet tara lutu vanigho, \q1 ma rana taluutuni soko tara nia kikinima na ahamu, \q1 te vuivuni tadira tara pile, me sara itadira tara haba. \q1 Mi itaeni na bona ko haurakera gaira rahei tara taghalaghinia na maramana eni.” \x - \xo 11:18 \xt Buka Linge 2:5; 110:5; 115:13\x* \p \v 19 Keri ke, na Valetabu nina God i kokou te hahangavi, mi nau tu vaevanea ilokana na Bokisi ni Vetena ni Baubahu tabu. Keri ge na viti te vitilaghi, mana viviha ragiragi, mana uhabololo mana kebungasi te tumu horu, mana maramana udolu te kahikahi nia na anu sule.\x - \xo 11:19 \xt Na Livu 8:5; 16:18, 21\x* \c 12 \s1 Na vaivine mana dragon \p \v 1 Mi taeni na vaughilala te haba ngangata te livu mai kokou. Inau tu righia na vaivine\f + \fr 12:1 \fk na vaivine \ft Na vaivine te tughura nina vure God te vilira ge kara taluutunia. Iani te tughura na lei puku ni vure Jew tara taluutuni, hauva tana 12:5-6, 15-17 te tughua nina holohoru God.\f* te nia pupulu na aho, mana vula i sara ni marevona, mana pitiulu ni vunaghi te loghoi ara hangavulu rua na veitughu tana uluna. \v 2 Gaia te bohe me tangi na pukuna te vahaghitailia te dutu vania tua ge ke vahuhu. \p \v 3 Me mua hau vasoo, inau tu righia va ghua i kokou asakai na vaughilala ghua te kale. Inau tu righia na maumanu sisi sule ngangata tara holoa nia na dragon,\f + \fr 12:3 \fk na maumanu sisi sule ngangata tara holoa nia na dragon \ft Aeni na totoghale ni Satan. Na maumanu eni te vagha na vua sule. Righia 12:9; Daniel 7:7\f* te loghoi e vitu na uluna, me hangavulu na kalana. Gaia te loghoi na pitiulu tara pile tana vitu na sopa uluna. \v 4 Mana ighuna te ghora horura nia na toluni na levuna na lei veitughu tana parako me sonihorura tana pari.\x - \xo 12:4 \xt Daniel 8:10\x* Ma gaia te mai tughuru i naghona na vaivine te dutuvi ngangataa tua ge ke vahua na dalena, na pukuna te liona ge ke sonomia na meomeo ke sivuragha.\fig |alt="Dragon and Woman" src="67_Rev12_Virgin&Dragon.tif" size="span" loc="end 4" copy="67_Rev12_Virgin&Dragon" ref="Na Livu 12:4" \fig* \p \v 5 Mana vaivine te vahua na garimane, hauva na meomeo tara hola datoa va ta God ta nina malei sopou ni vunaghi haba. Na garimane keri, geva ke vunaghi pungisira na lei kema tana maramana nia na maana sule ngangata te vagha na mane vatogha sheep.\x - \xo 12:5 \xt Isaiah 66:7; Buka Linge 2:7-9\x* \v 6 Mana vaivine te sogha va tana bona mamaha te taho iga na beti mana ghai, na bona God te gonidilaa ge ke righitaonia iga sakai na togha rua na hangalatu ono hangavulu na bongi. \p \v 7 Mana kisumate te kale i kokou. Na angel haba, Michael,\x - \xo 12:7 \xt Daniel 10:13, 21; 12:1; Jude 1:9\x* mana lei angel i sarana nina vevetena, tara veitotoghoni kolua na dragon maia nina na lei angel. \v 8 Mana dragon maia nina lei angel tara mua kaekagedira. Michael ma gaira nina na lei angel tara lagavulera tana veitotoghoni, mara mua lubatira ge kara ghahara i kokou. \v 9 Keri ge ra ghuruhorura i kokou na dragon maia nina angel mai tana maramana. Na dragon eni, na poli ni dania mai tua tara vatua nia a Satan, gaia te gueguelora na lei tinoni tana maramana udolu.\x - \xo 12:9 \xt Vuivuni 3:1; Luke 10:18\x* \p \v 10 Keri ke, mi nau tu rongovia na talama ni manga sule i kokou, te bosaa, “E vuha kale itaeni, dida na God ke vavolara nina vure! Itaeni, nia nina maana, na kinakabuna te sara mai tua! Itaeni nina Christ ke tatea nina maana ge ke vunaghi pungisia na maramana! Na pukuna, mi taeni Satan te mua tughuru tana matana dida na God tana dani mana bongi, me hurura haia na lei hoghoda tana taluutuni. A Satan, tara sonihorua mai kokou.\x - \xo 12:10 \xt Job 1:6-12; Zechariah 3:1-4\x* \v 11 Mana lei kulada tana taluutuni, gaira tara lagavulea Satan nia na maana ni ghabuna na Dale Sheep, maia tara mua matagu na tughunitateana na Rongorongo Uto, mara mua mataghunia ghua na mate vania God. \v 12 Keri ge, ighau tau kabu i kokou kau rivurivu! Hauva me vatei aroviamiu, ighau tana maramana maia tana tahi! Kau righitaonighau na pukuna Satan te horu gatu itamiu, me rutu sule ngangata na pukuna te ghilala te mua daro na bona ni bongina.” \p \v 13 Mi tana bona na dragon te ghilalaa tara sonihorua mai tana maramana, gaia te ghuru taotaonia na vaivine te vahua na meomeo mane. \v 14 Hauva, ma God te vahea erua na ghata te vaghai na ghata ni manukama, ge nighi lovo va tana bona mamaha te taho iga na beti mana ghai, tara gonidilaa tua, ke sagauvia na dragon. Iga tara righitaonia e tolu na niulu me ono na vula.\x - \xo 12:14 \xt Daniel 7:25; 12:7\x* \p \v 15 Keri ke, na dragon te tabotabo ge ke lumia na vaivine nia na tave ni beti te lua horua mai tana mangana. \v 16 Hauva, mana paritina te hangaa na vaivine tana bona te vukesia na mangana me sonomia na beti te tavelaghinia mai na dragon tana mangana. \v 17 Mana dragon te vuha rutu sule vania na vaivine, me bosa ladaa ge ke veitotoghoni kolura na lei dalena udolu - gaira kiri tara taonighi na hava God te bosai, maia nina na lei tarai Jesus. \p \v 18 Mana dragon gaia te tughuru me pitu tana saravahale. \c 13 \s1 Na maumanu asi sule te va dato mai tana tahi \p \v 1 Mi taeni ta nigua na mabubu inau tu righia na maumanu asi te sule te puputu dato mai tana tahi. Te loghoi e vitu na uluna me hangavulu na kalana mara tangosakai pitiulu na lei kalana. Mara gerei tana lei uluna na lei aha ni koehoruana God.\x - \xo 13:1 \xt Daniel 7:3; Na Livu 17:3, 7-12\x* \v 2 Na maumanu asi eni te vagha na reireina na leopard, mana tuana te vaghaa na tuana na bear, mana mangana te vaghaa na manga ni lion. \fig |alt="Leopard, bear and lion" src="Rev13-2 Gela.tif" size="col" loc="mid 2" copy="Rev13-2 Gela (SIL PNG)" ref="Na Livu 13:2" \fig*Mana dragon te vahea nina maana heghena mana laga vania na maumanu eni, ge ke vunaghi pungisia na maramana.\x - \xo 13:2 \xt Daniel 7:4-6\x* \v 3 Mi nau tu righia sakai na ulu itadira na lei uluna, te pae me vahola ge ke mavo, hauva me ghoi mavo pulohi. Mana lei tinoni tana maramana udolu tara nia hare na butuli eni, mara taonia na maumanu asi nia na mataghu mana kikinima. \v 4 Ma gaira tara nia kikinima mara holohabaa na dragon na pukuna te vahea na maana vania na maumanu asi eni, ma gaira tara nia kikinima mara holohabaa na maumanu asi, mara ghaghua, “E taho ahei ke vaghaa na maumanu asi, me taho ghua ahei ke tangomana ge ke veitotoghoni kolu itatana.” \p \v 5 Ma God te lubatia na maumanu asi ge ke talunagho ta nina maana, keri ge ke nighi kokoe na lei bosa ni koehoruana God. Me lubatia na maumanu asi te loghoa na maana eni ge ke nea na hava te liona na goniana e vati hangavulu rua na vula. \v 6 Eo, na maumanu asi te koehorua God, maia na ahana, maia na komuna, maia ghua arahei tara kabu tana kinakabuna God. \x - \xo 13:6 \xt Daniel 7:8, 25; 11:36\x* \v 7 Ma God te lubatia ghua na maumanu asi te loghoa na maana ge ke veitotoghoni kolu itadira me ke lagavulera nina vure tabu God. Me lubatia ge ke loghoa ghua na maana ge ke vunaghi pungisira na lei koukomu mana lei leu mana lei kema.\x - \xo 13:7 \xt Daniel 7:21\x* \v 8 Mana lei tinoni tana maramana eni kara holohabaa ma kara nia kikinima na maumanu asi. Gaira kiri, tara mua gerei na ahadira ilokana na buka ni vola i naghona God te gonia na maramana. Na Dale Sheep tara labumatea te loghoa na buka ni vola keri. \x - \xo 13:8 \xt Buka Linge 69:28\x* \p \v 9 “Na pukuna tau logho kuli ke, kau rongovi utoa ma kau ghilalaa. \v 10 Ma ge God ke vilia siki sakai kara lotia va tana vale pipiti ke, gaia kara lotia. Ma ge God ke vilia siki sakai kara va matea nia na isi ke, gaia kara matea. Tana bona na lei totobo kara kale ke, ighau nina vure God, kau tughuru ngasi mughua ma kau taluutunia haia God.” \x - \xo 13:10 \xt Jeremiah 15:2; 43:11\x* \s1 Na maumanu asi te dato mai tana pari \p \v 11 Keri ke, mi nau tu ghoi righia sakai na maumanu asi sule ghua, te dato mai tana pari. Gaia te loghoi erua na kala te vaghaa na dale sheep, ma gaia te nia kokoe na talama ni manga te vagha na dragon. \v 12 Ma gaia te nighi lutu nina na maana sule na diki maumanu asi ge ke lutu vania. Me pilimuimuridira na lei tinoni tana maramana, ge kara holohabaa ma kara kikinima vania na diki maumanu asi, gaia keri te pae na uluna te manana ge ke nia mate, hauva, me ghoi mavo pulohi. \v 13 Me ruani na maumanu asi, gaia te gonighi na lei butuli te haeharegha tana matadira na lei tinoni, me nea ghua na lake ge vavu mai kokou me horu mai tana maramana tana bona tara bungutia va na lei tinoni. \v 14 Me ruani na maumanu asi te gueguelora nia na lei tinoni tara ghahara tana na maramana eni, taonighi na lei butuli kiri te gonighi tughua na diki maumanu asi. Me bosa vanira ge kara saria na titinoni sule, na titinonina na diki maumanu asi, gaia keri te pae na uluna te manana ge ke nia mate, hauva me ghoi mavo pulohi. \v 15 Ma God te lubatia eruani na maumanu asi ge ke vahea na vola vania na titinoni. Na titinoni keri, te bosa ke, me loghoa tua na maana ge ke matea hei ke mua holohaba me ke nia kikinima. \v 16 Me ruani na maumanu asi te pilimuimuridira ghua na lei tinoni soko - na sule mana pile, na tinoni lologho mana tinoni bona, na seka mana tinoni tatavahale, - kara lavia na vaughilala tana lima madolodira pi tana raedira. \v 17 Ke mua tangomana ahei ge ke pelupelu me ke nia sabiri siki totobo ke mua loghoa na vaughilala keri, na ahana na maumanu asi pana papada te tughua nia na ahana.\f + \fr 13:17 \fk na vaughilala keri, na ahana na maumanu asi \ft Idania rana vure tara papada na lei letasi tana ahana tana siki bona manaha, keri ke na aha udolu te loghoa nina papada. \f* \p \v 18 Ma ge ko loghoa na manaha ke, ko tangomana ge ko ghilalaa na ghanaghana ilokana na papada nina na maumanu asi keri. Na papada eni te talutatea na tinoni. Nina papada keri, ono hangalatu ono hangavulu ono (666). \c 14 \s1 Na Dale Sheep ma nina vure \p \v 1 Keri ke, inau tu righia na Dale Sheep\f + \fr 14:1 \fk Dale Sheep \ft Na vavaghaha ni Jesus.\f* te tughuru tana vuvungana na ghotu Zion,\f + \fr 14:1 \fk na ghotu Zion \ft Na komu sule Jerusalem te ghaha tana ghotu Zion.\f* ma sakai na hangalatu me vati hangavulu vati na togha (144,000) ni tinoni tatana.\f + \fr 14:1 \fk 144,000 ni tinoni \ft Righia Ezekiel 9:4; Na Livu 7:3-4\f* Rana vure raini tara loghoa tua tana raedira na ahana na Dale Sheep mana ahana na Tamana. \v 2 Mi nau tu rongovia na talama te mai i kokou te vaghaa na karaha ni tahi sule pana viviha ragiragi. Me vaghaa tara talu kolui na lei gita mara tingilighi. \v 3 Na ovu ni tinoni ini tara lingea na linge vaolu i naghona na malei sopouna God, mi naghodira ara vati na totobo vola me rua hangavulu vati na mane nagho. Me taho ahei ke tangomana ge ke naunaua na linge eni, gaira vamua kiri a sakai na hangalatu me vati hangavulu vati na togha, God te huiolira tua tana maramana. \v 4 Gaira tara marabu tana tarunga vaghara na lei tahula tara kabu maemane, mara saritaonia na Dale Sheep ivei tua te va iga. Gaia te huiolira na lei tinoni raini, itadira na lei tinoni tana maramana, te vaghaa na vanga hinava ni heveioli vania God maia na Dale Sheep. \v 5 Me taho ghua na kiko tana mangadira, ma gaira tara marabu tana matana God.\x - \xo 14:5 \xt Zephaniah 3:13\x* \s1 E tolu na angel \p \v 6 Mi nau tu righia sakai ghua na angel te lovo ighobuna na oka i kokou te holaa na Rongorongo Uto kasila, me ladavaghinia vanira na lei tinoni tana maramana, te vaghara na vure tana lei kema mana lei leu mana lei koukomu. \v 7 Ma gaia te ghaeghahe me ghaghua, “Kau nia kikinima God ma kau vahea na rongoragha, na pukuna na bona ni bongi te sara mai tua ge ke sopou me ke detera na lei tinoni soko. Holohabaa na pukuna gaia te gonia na kokou mana pari, na tahi mana lei vuravura ni beti.” \p \v 8 Me ruani na angel te tumuria va tana oka na diki angel me ghaghua, “Babylon\f + \fr 14:8 \fk Babylon \ft Aeni na aha rana taluutuni dania tara holo nia na komu sule Rome.\f* te durake! Eo, na komu sule keri te durake tua, na pukuna te hulira na lei kema tana maramana ge ra kabalaghi mara inuvia na wine taonia nina gehegehe dika ni huli.” \x - \xo 14:8 \xt Isaiah 21:9; Jeremiah 51:8; Na Livu 18:2\x* \p \v 9 Me toluni na angel te tumurira va te ghaeghahe me ghaghua, “Rahei kara holohabaa ma kara nia kikinima na maumanu asi maia na titinonina ma rahei kara lavipangotia nina vaughilala tana raedira pana limadira, \v 10 keri ge kara inuvia mughua na wine ta nina rutu God, ma God ke torora. Didira na vahaghitaili te mava ngangata, ma God ke mua arovira. Ma kara nia vahaghitaili ngangata na paparana na lake, i naghodira na lei angel tabu maia na Dale Sheep.\x - \xo 14:10 \xt Isaiah 51:7; Vuivuni 19:24; Ezekiel 38:22\x* \v 11 Na ahuna na lakena didira na vahaghitaili te pughupughu dato ke va me va, ma kara mua loghoa na togholuvu, na pukuna tara holohabaa na maumanu asi maia na titinonina mara lavipangotia na vaughilalana na ahana.” \x - \xo 14:11 \xt Isaiah 34:10\x* \v 12 Na pukuna keri nina vure tabu God kara vadangitai mughua tana bona kara vahaghitaili. Gaira arahei tara taonia nina vetena God mara taluutunia Jesus haia. \p \v 13 Keri ge mi nau tu rongovia na talama ni manga i kokou te ghaghua, “Ko gere horua eni, te vuivuni taeni God ke vautora gaira tara mate na pukuna tara taonia Lord Jesus.” \p Mana Tarunga Tabu te bosa, “Eo, te utuni! Gaira kara aheahe ta didira na lutu laga, mara lavia na taba vania didira na lei gehegehe uto.” \s1 Na dete sosoko vania na maramana \p \v 14 Mi nau tu righia na ghoghopa pura mana Dale Tinoni te sopou vuvungana.\x - \xo 14:14 \xt Daniel 7:13\x* Gaia te hungia tana uluna na pitiulu ni gold, mana ivi keku te vanga tana limana.\f + \fr 14:14 \ft 14:14 \fk na ivi keku \ft Na vure tara nia toka na vuavua ni wheat.\f*\fig Na ivi keku tara nia toka na wheat.|alt="Sickle" src="cn02109B.tif" size="col" loc="end 14" copy="cn02109B" ref="14:14" \fig* \v 15 Keri ke sakai na angel te rughuhoru mai tana Valetabu me hoholo laga vania va gaia te sopou tana vuvungana na ghoghopa, “Ko nia lutu na ivi keku, e sara tua na bona ge ko purisighi na vuavua, na pukuna e maghutu tua na vuavua tana maramana.” \x - \xo 14:15 \xt Joel 3:13\x* \v 16 Ma gaia te sopou tana ghoghopa te alokaghinia va nina na ivi keku tana maramana me purisighi na vuavua udolu. \p \v 17 Mi murina keri, sakai na angel ghua te rughuhoru mai tana Valetabu, me tabea ghua na ivi keku. \v 18 Ma sakai na angel ghua te loghoa na maana ge ke righitaonia na lake tana bela tabu, te rughuhoru mai me ghaeghahe vania va na angel te tabea na ivi keku, “Ko nia lutu itaeni nimua na ivi keku mo ko purisighi na lei vunguvungu ni grape tana maramana, na pukuna tara maghutu udolu tua.” \v 19 Mana angel te alokaghinia va nina na ivi keku tana vuvungana na maramana me purisighi na lei vunguvungu ni grape, me hoghonighi va tana lokana na vatei bita vuavua ni wine te sule ngangata, mara turiturighi.\f + \fr 14:19 \ft Rana Jew tara turiturighi na lei grape ge ke nina kokolo te mai so. Keri ge kara taluhaghea mana kokolo te tughua tana wine.\f* Na bona keri na vaughilalana nina rutu God.\f + \fr 14:19 \ft Aeni na mabubu nia na vahaghitaili vanira rana vure tara mua taluutunia God. Na lei grape tara tughura rana vure raini.\f* \v 20 Mana lei grape tara turiturighi lokana na vatei bita wine i pari bebetena na komu sule. Tana bona tara turiturighi, na kokolo ni grape te mua tave, mana ghabu te tave horu mai tana taetavena na vatei bita wine vaghaa na daidari na darona e sakai hangalatu ono hangavulu na togho (160,000) ni ghoto,\f + \fr 14:20 \fk sakai hangalatu ono hangavulu na togho ni ghoto \ft Greek - sakai na togha ono hangalatu (1,600) na stadia. \f* mana lalona a sakai na ghoto.\x - \xo 14:20 \xt Isaiah 63:3\x* \c 15 \s1 Nina linge Moses maia na Dale Sheep \p \v 1 Mi nau tu ghoi righia i kokou na vaughilala te haeharegha. Ara vitu na angel tara tabe betoi na sosokoni ra vitu na vahaghitaili tara maemategha. Tana bona e vitu na vahaghitaili te soko, nina rutu God ke soko ghua. \p \v 2 Mi nau tu righia sakai na totobo te vaghaa na tahi sule te maghora vaghaa na gilasi, te lolola kolua na lake. Mi tana vuvungana tara tughuru gaira udolu tara laga vulea tua na maumanu asi maia na titinonina maia na papada te tughua na ahana. Gaira tara tabei na lei gita God te vahera. \v 3 Ma gaira tara lingea nina na linge Moses nina tinoni lutu God, maia nina na linge na Dale Sheep, mara linge, \q1 “Lord God puku ni maana, \q1 Te sule me haeharegha nimua na lutu mana gehegehe. \q1 Ighoe to vunaghi pungisira na lei kema tana maramana, \q1 Mana lei totobo udolu to gonighi te maemane me utuni.\x - \xo 15:3 \xt Buka Rughuhoru 15:1\x* \p \v 4 Lord God, na lei tinoni soko kara nigho kikinima, ma kara hea na rongoragha na ahamu, \q1 Na pukuna ighoe vamua to tabu! \q1 Na lei kema tana maramana kara mai kikinima ma kara holohabagho, \q1 Na pukuna na lei tinoni soko kara righighi nimua na lei gehegehe te maemane tua.”\x - \xo 15:4 \xt Jeremiah 10:7; Buka Linge 86:9\x* \s1 Ara vitu na popo maemategha \p \v 5 Mi murina keri, inau tu righia na Bona Tabu Vahotua ilokana na Valetabu i kokou te tatavanga! \x - \xo 15:5 \xt Buka Rughuhoru 38:21\x* \v 6 Mara vitu na angel, tara tabei ara vitu na popo ni vahaghitaili tara maemategha, tara rughuhoru mai tana Valetabu. Ara nighi pupulu na tivi pura te marabu, mara kabei na garodira nia na kalakabe ni gold. \v 7 Ma sakai tadira ara vati na totobo vola te vahera ara vitu na angel tangosakai popo gold, te vonughighi nia nina rutu God te kabu kasila ke va me va. \v 8 Mana Valetabu te vonughia na ahuna nina rongoragha mana maana God. Me taho ahei ke tangomana ge ke haghe tana Valetabu koekobe ara vitu na angel tara kolava sokoi ara vitu na popo ni vahaghitaili tara maemategha.\x - \xo 15:8 \xt Buka Rughuhoru 40:34; 1 Vunaghi Haba 8:10-11; 2 Vavata 5:13-14; Isaiah 6:4\x* \c 16 \s1 Ara vitu nina na vahaghitaili sosoko God \p \v 1 Mi nau tu rongovia na manga te sule te ghaeghahe horu mai tana Valetabu vanira ara vitu na angel, “Itaeni kau tona ma kau va kovalai ara vitu na popo ni rutu nina God i vuvungana na maramana.”\f + \fr 16:1 \fk vitu na popo ni rutu nina God \ft Na lei totoro raini te kale tana maramana te vagha na lei totobo te kale na butonikomu Egypt idania. Righia Buka Rughuhoru 7:14-10:29.\f* \v 2 Keri ge na diki angel te tona me kovala nina popo i vuvungana na maramana, mana lei pae te sule me maemategha te puputu horu tana hulidira na lei tinoni, tara sopa loghoa anina vaughilala na maumanu asi, maia gaira tara holohabaa na titinonina. \x - \xo 16:2 \xt Buka Rughuhoru 9:10\x* \p \v 3 Keri ke, na ruani na angel te kovala nina popo i vuvungana na tahi, mana tahi te liliu vagha na ghabu ni tinoni mate, mana lei totobo vola tana tahi tara mate soko tua. \p \v 4 Mana toluni na angel te kovala horua nina popo i vuvungana na lei betitina mana vuravura ni beti, mara liliu ni ghabu udolu.\x - \xo 16:4 \xt Buka Rughuhoru 7:17-21; Buka Linge 78:44\x* \v 5 Mi nau tu rongovia na angel te logho maana pungisighi na lei beti te ghaghua, \q1 “God, Ighoe to tabu ngangata. Ighoe to kabu haia idania maia itaeni. \q1 E ulaghamu sughua ge ko nia vetena rughuhoru na dete eni. \q1 \v 6 Tara labumatera tua na lei nimua tinoni tabu mana lei prophet, mana na ghabudira te tave. \q1 Keri ge o vahera gaira na ghabu ge kara inuvia. Gaia keri te manana na tabadira.” \p \v 7 Mi nau tu rongovia va na talama ni manga tana bela tabu te ghaghua, “Eo, Lord God puku ni maana, a nimua na totoro tara utuni, mara maemane.” \p \v 8 Keri ke, na vatini na angel te kovala horua nina popo i vuvungana na aho, ge ke nia hevei na papara te vagha na lake vanira na lei tinoni. \v 9 Na lei tinoni soko tara vavu tana paparana te nia hevei, mara koengelea na ahana God te loghoa na maana ivuvungani na lei totoro raini. Hauva ma gaira tara mua tughulio, ge kara holohabaa God. \p \v 10 Vaho ge na limani na angel te kolava horua nina popo i vuvungana na malei sopouna na maumanu asi. Ma nina kinakabu ke liliu ni pui loloho, ma nina vure kara girigiri livo, mara ghalatighi na lapidira, na pukuna tara vahaghitaili sule ngangata.\x - \xo 16:10 \xt Buka Rughuhoru 10:21\x* \v 11 Ma gaira kara koengelea God i kokou na pukuna didira na vahaghitaili mana pae. Ma gaira tara hove didira na tughulio ta didira na kabu hahihahi. \p \v 12 Keri ke, me ononi na angel te kovala horua nina popo i vuvungana na betitina sule Euphrates, ge ke mamaha. Aeni te kale keri ge na lei vunaghi haba tana sodu i ulu kara tangomana na huliadira na lei malaghai va tana sodu i boko sagauvia na vahola.\x - \xo 16:12 \xt Isaiah 11:15\x* \v 13 Mi kakeri, nau tu righira ara tolu na tidalo dika te vagha na reireidira na kulau, tara sogha horu mai tana mangana na dragon, mana maumanu asi, mana prophet sorisori.\f + \fr 16:13 \fk prophet sorisori \ft Aeni na eruani maumanu asi te bosa na rongorongo sorisori me gueguelora rana vure. Righia Na Livu 13:11\f* \v 14 Na lei tidalo dika raini tara loghoa na maana ge kara gonighi na lei butuli. Keri ge ra tona mara vahikolura na lei vunaghi haba tana maramana, ge kara nia tughuru koukolu na gonidilana na veitotoghoni ni pungisiana Lord, tana bongi sule keri God puku ni maana ke detera rana vure. \p \v 15 Ko ghanaghana dila na hava Christ te bosa, “Inau ku mai tana bona ighoe to mua ghilala, te vagha na tinoni gito! God ke vautora arahei tara gonigonidila, mara talugoni dilai didira na tivi. Keri ge kara mua sakutua soesole ma kara mua nia maa.” \x - \xo 16:15 \xt Matthew 24:43-44; Luke 12:39-40; Na Livu 3:3\x* \p \v 16 Mana na tidalo dika rakeri kara vahikolura na lei vunaghi haba maia didira na lei malaghai tana bona tara holoa nia Armageddon, tana leu ni Jew. \x - \xo 16:16 \xt 2 Vunaghi Haba 23:29; Zechariah 12:11\x* \p \v 17 Mi kakeri, e vituni na angel te kovala horua nina popo tana oka, mana manga te sule te mai tana malei sopou ni vunaghi haba tana Valetabu i kokou, te ghaghua, “Te soko tua!” \v 18 Mana viviha te tagumu talighutia mana viti te vitilia, mana anu te sule ngangata. Te vuivuni tana bona God te gonira na lei tinoni tana maramana me sara itaeni ke, taho tua siki anu te sule vagha.\x - \xo 16:18 \xt Na Livu 8:5; 11:13, 19\x* \v 19 Na komu sule i Babylon te tuvavoka iga e tolu na levu, mana lei komu sule tana maramana kara kutu pauparuha tana pari. Ma God te ghanaghana olia na paluna i Babylon, me nea ge inuvia na seu ni wine ta nina rutu God.\x - \xo 16:19 \xt Isaiah 51:17\x* \v 20 Mana lei koukomu soko kara lulumi, mana lei ghotu kara taotano horu.\x - \xo 16:20 \xt Na Livu 6:14\x* \v 21 Na ghuri sule te mamataghugha, mana lei kebungasi te vagha na vatu te kaekage e tolu hangavulu vati na mavani,\f + \fr 16:21 \fk na mavani Sakai na mava te vagha sakai na kilogram\f* te tumu horu mai tana oka i vuvungadira na lei tinoni tana maramana. Ma gaira tara koengelea God tana bona na ghuri sule mana kebungasi, na pukuna te nia hevei na totoro te maemategha.\x - \xo 16:21 \xt Buka Rughuhoru 9:23; Na Livu 11:19\x* \c 17 \s1 Babylon te vagha na rebi \p \v 1 Ma sakai tadira ara vitu na angel te kovala horui ara vitu na popo, te rughuhoru mai, me bosa vaniu, “Ko mai koluu. Mi nau ku tughunia vanigho na dete ke mai i vuvungana na komu sule Babylon, te sopou lilighini na lei betitina, na pukuna te vaghaa na rebi vaivine.\x - \xo 17:1 \xt Jeremiah 51:13\x* \v 2 Mana lei vunaghi haba tana maramana tara nia kabalaghi. Mana lei tinoni tana maramana eni tara nera heghedira ge ra nia bule na wine ge ra nia kabalaghi, na pukuna tara taonighi nina lei gehegehe dika.” \x - \xo 17:2 \xt Isaiah 23:17; Jeremiah 51:7\x* \p \v 3 Mi kakeri, nina maana na Tarunga Tabu te maanapungisiu, mana angel te laviu va tana bona mamaha te taho iga na beti mana ghai. I kakeri tu righia na vaivine te sopou i vuvungana na maumanu asi te sisi, me loghoi ara vitu na ulu, me hangavulu na kala. Mi tana hulina na maumanu asi te loghoa na lei aha tara koengelea God.\x - \xo 17:3 \xt Na Livu 13:1\x* \v 4 Mana vaivine keri te nia pupulu na tivi te boibongi, me sisi, me nia nilau na gold mana lei vatu vitiviti utoutoa, mana lei tolu ni davi. Me tabea tana limana na seu te gold te vonughia na dika mana meto ta nina kabalaghi.\x - \xo 17:4 \xt Jeremiah 51:7\x* \v 5 Mi tana raena na aha te haeharegha, \pc Babylon na haba, \pc Aeni na tinadira na lei rebi \pc Me tinadira ghua na lei gehegehe dika soko ilokana na maramana. \p \v 6 Mi nau tu righia na vaivine te inubulebule, nia na ghabudira na lei tinoni tabu nina God. Rana vure raini, tara matera na pukuna tara taluutunia Jesus. Mi tana bona tu righia, inau tu nia hare ngangata. \v 7 Na angel te ghaghua vaniu, “?Na hava te ghua geo nia hare? Inau ku tughunitatea vanigho na totobo te vaghiliu itatana na vaivine eni, kolua nia na maumanu asi te sopou i vuvungana te loghoa e vitu na uluna me hangavulu na kalana. \v 8 Na maumanu asi to righia te vola te padi, mete taho tua itaeni. Hauva me dutu ngangata tua, ge ke dato mai tana gilu taho borona, ma God ke durakea. Mana lei tinoni tana maramana eni te taho na ahadira tana Buka ni Vola i naghona ge puputu na maramana, kara nia hare ngangata tana ghoi oliana mai na maumanu asi eni te mate tua.\x - \xo 17:8 \xt Daniel 7:7; Na Livu 11:7; Buka Linge 69:28\x* \p \v 9 “Ahei te manaha, gaia ke tangomana ge ke ghilala na hava tu tughunitatei taeni. Ara vitu na uluna na maumanu asi te talutatea ara vitu na ghotu tana komu te sopou iga na vaivine.\f + \fr 17:9 \fk ara vitu na ghotu \ft Na komu sule Rome te ghaha tana vitu na ghotu.\f* Me talutatea ghua ara vitu na vunaghi haba. \v 10 Ara lima na vunaghi tara mate tua, me ononi taeni te vunaghi pungisi, me vituni mua iga ke ghoi mai ghua. Tana bona ke mai, gaia ke vunaghi pungisi tana pile bona vamua. \v 11 Na maumanu asi te vola ge mate tua kaa, gaia sakai tadira ara vitu na vunaghi haba. Ma gaia ke pulohi mai, me ke hiuani na vunaghi haba, ma God ke matea. \p \v 12 “Ara hangavulu na kalana ke, ara hangavulu na vunaghi haba tara mua vunaghi pungisi mua. Gaira kara lavia na maana ge kara vunaghi kolua na maumanu asi tana pile bona vamua.\x - \xo 17:12 \xt Daniel 7:24\x* \v 13 Ma gaira udolu tara talamaghinia ge kara vahea na laga mana maana vania na maumanu asi. \v 14 Mana maumanu asi kolui hangavulu na vunaghi haba tara veitotoghoni kolua na Dale Sheep, mana Dale Sheep kolura na lei tinoni tara taonia, kara laga vulera na lei vunaghi haba mana maumanu asi. Aeni na pukuna na Dale Sheep gaia na Lord vulera na lei lord, me vunaghi pungisira na lei vunaghi haba. Mana lei tinoni tara taonia, gaira rahei te holora me vilira, ma kara tughuru ngasi tana taluutuni haia.” \p \v 15 Mi kakeri na angel te bosa vaniu, “Na lei betitina ivei ke sopou iga na rebi ke, te tughunitatea na subona na tinoni tana lei kema mana lei leu mana lei koukomu. \v 16 Mana maumanu asi kolura ara hangavulu na kala, kara nia sika na rebi. Gaira kara hola kehai na pupuluna, me ke soesole, ma kara ghanighi na vinahina mana hava ke au kara kerei tana lake.\x - \xo 17:16 \xt Ezekiel 16:37-41; 23:31-34\x* \v 17 Gaira kara gonia te vagha keri na pukuna God te talua nina ghanaghana tana liodira, ge kara lutu taonia nina ghanaghana. Ma gaira kara talamaghini kakaia ge kara vahea didira na maana na maumanu asi, ge ke kale utuni na bosana God. \v 18 Mana rebi keri to righia te talutatea na komu sule te huhuli vulera na lei vunaghi haba tana maramana.” \c 18 \s1 God te durakea na komu sule Babylon \p \v 1 Imurina soko raini, inau tu righia ghua a sakai na angel te horu mai kokou. Gaia te loghoa na maana te sule, ma nina rongoragha te maramahia na maramana udolu. \v 2 Agaia te ghaeghahe nia na manga te sule, \q1 “Babylon te durake; \q1 Eo, na komu sule keri te durake! \q1 Itaeni Babylon te vagha didira na vatei polo na lei tidalo dika mana nikudira na lei manu dika.\x - \xo 18:2 \xt Isaiah 13:21; 21:9; Jeremiah 50:39; 51:8; Na Livu 14:8\x* \q1 \v 3 Na lei kema soko tara inubulebulea na wine tana lei nina kabalaghi. \q1 Na lei vunaghi haba ni maramana tara ngelengele kolua, na pukuna tara taonighi na nilabuna; \q1 Mana pukuna Babylon te liona ngangata na lei lologho te utoutoa me dato na mateni ke, \q1 keri ge na lei tinoni hunuhunulu tana maramana tara nia tughuruvaghi nina lologho, mara kabu uto.”\x - \xo 18:3 \xt Isaiah 23:17; Jeremiah 51:7\x* \p \v 4 Mi kakeri, nau tu rongovia ghua a sakai na talama ni manga te horu mai kokou, me ghaeghahe, \q1 “Ighau lei nigua na vure, kau rughuhoru mai sania Babylon! \q2 Kau bei hoghohaghe gea tana lei paluna \q2 me ke bei kaleghau gea na totoro ke kalea.\x - \xo 18:4 \xt Isaiah 48:20; Jeremiah 50:8; 51:6, 45\x* \q1 \v 5 Na lei paluna te sonisavu me datogha me sara i kokou, \q2 ma God te ghanaghana olighi me gonidila ge ke detei nina na lei gehegehe dika.\x - \xo 18:5 \xt Vuivuni 18:20-21; Jeremiah 51:9\x* \q1 \v 6 Ko toroa gaia, vagha gaia te torora rana vure keha. \q2 Ko vahea na totoro te au vaa na pukuna lei nina gehegehe dika. \q1 Dorea nina seu nia na beti maomao te laga vulea va \q2 na hava te nia hevei horu vanira rana vure keha.\x - \xo 18:6 \xt Buka Linge 137:8; Jeremiah 50:29\x* \q1 \v 7 Gaia te kabu togholuvu me togotogo, \q2 keri te vagha ge kau tughuolia itaeni kolua nia na vahaghitaili mana dikalio. \q1 Gaia te talunaghoa heghena me ghaghua, ‘Inau tu vinahogho ta nigua na malei sopou ni vunaghi. \q2 Inau tu mua kabu vaghau na vaivine matesasani. \q2 Mi nau tu mua pukua na dikalio.’ \q1 \v 8 Mana pukuna keri, na mate mana vahaghitaili mana dikalio mana ngengere, \q2 Mana lake ke ghani taghalaghinia tana sakai na dani vamua, \q2 na pukuna a Lord God puku ni maana te detea.”\x - \xo 18:8 \xt Isaiah 47:7-9\x* \p \v 9 Mana lei vunaghi haba tana maramana tara hogholavaghi ta lei nina nilabu te hahi, mara nia togotogo nina kabu uto ke, kara tangihia tana bona kara righia na ahu ke dato mai itatana ke ghani sanighi na lake. \v 10 Ma gaira kara tughuru sagauvia nia na mataghu ta nina totoro te sule. Ma gaira kara tangi ngangaraha, ma kara ghaghua, \q1 “Arovia! Arovia Babylon na komu sule te rongoragha! \q2 Anina dete God ke mai vuvungana te vagha keri tana pile bona vamua.” \x - \xo 18:10 \xt Jeremiah 51:8; Ezekiel 26:16-17\x* \p \v 11 Ma gaira na lei tinoni hunuhunulu tana maramana, kara tangi ma kara dikalio vania, na pukuna te taho siki sakai ke pelui didira na lei lologho.\x - \xo 18:11 \xt Ezekiel 27:31, 36\x* \v 12 Eo, gaia te pelui na lei gold mana silver mana vatu utoutoa mana tolu ni davi, na lei vata ni tivi te dato na mateni vaghai na silika, maia ghua na lei tivi uto tara pura mara boibongi mara sisi, mana lei ghaiuruuru, mana lei totobo tara sarighi nia na livo ni elephant, mana lei ghai te dato na mateni, mana lei totobo ni brass mana lei totobo ni halo, mana lei totobo nia na vatu utoutoa tara holoa nia na mavolo. \v 13 Ma gaia ghua te pelui na ghuighuli ni ghaiuruuru te nea na vanga uto ge uruurua, na ghaiuruuru tara holoa nia myrrh mana frankincense, mana wine, mana kokolo ni olive, mana pulaoa, mana wheat, mana lei buluka, mana sheep, mana horse, na taitakiro, mana lei seka.\x - \xo 18:13 \xt Ezekiel 27:12-13, 22\x* \v 14 Na lei tinoni hunuhunulu kara bosa vania Babylon, “Na lei totobo utoutoa to dolovi ngangatai tara sivi tua. Na lei nimua na lologho mana lei totobo ghaugharugha to talu datoi na mateni ka, kara mua ghoi nimua oli ghua. Kara sivi kasila tua!” \v 15 Na lei tinoni hunuhunulu tara lologho ngangata na pukuna tara sabirighi na lei totobo raini vania Babylon. Kara tughuru sagauvia na pukuna tara nia mataghu nina na totoro te sule. Ma gaira kara tangi ma kara dikalio.\x - \xo 18:15 \xt Ezekiel 27:31, 36\x* \v 16 Kara bosa vania, \q1 “Arovia! Arovia Babylon na komu sule te rongoragha! \q2 Te utoutoa na reireina vagha na vaivine te nia pupulu na tivi te boibongi, mana tivi te sisi dengidengi, \q2 me nia vaguvagu na gold mana lei vatu utoutoa, maia na tolu ni davi. \q1 \v 17 Anina dete God ke mai vuvungana te vagha keri tana pile bona vamua.”\x - \xo 18:17 \xt Isaiah 23:14; Ezekiel 27:26-30\x* \p \fig Na Vaka Hunuhunulu|alt="A ship loading" src="HK00214B.TIF" size="col" loc="mid 17 at paragraph break" copy="HK00214B" ref="18:17" \fig*Gaira tara righitaonighi na lei vaka ni hunuhunulu kolura didira na lei tinoni lutu, maira na lei tinoni tara tona ilokani, maira tara holai didira na rongo tana didira lutu vaka, kara tughuru sagauvia. \v 18 Mi tana bona tara bungutia va na ahu te dato, ma kara ghaghua, “Taho siki komu sule tana maramana te haba vulea va na komu sule eni!” \v 19 Ma gaira kara sonighi na ravu tana uludira, ke tughunitatea didira na dikalio te sule. Ma gaira kara tangimate mara ghaghua, \q1 “Arovia! Arovia Babylon na komu sule te rongoragha! \q2 Gaia te neghita ge a lologho udolu ta nina na lologho te sule. \q2 Mi taeni anina dete God ke mai vuvungana te vagha keri tana pile bona vamua.”\x - \xo 18:19 \xt Ezekiel 27:30-34\x* \p \v 20 Ghau tau kabu i kokou, kau rivurivu, na pukuna te durake tua na komu sule keri. Mi ghau ghua lei nina tinoni tabu God, kau togotogo kolura na lei manevetena, mana lei prophet. Keri ke, itaeni God te detematea, na pukuna na hava te gonighi vanighau.\x - \xo 18:20 \xt Eruani Vetena 32:43; Jeremiah 51:48\x* \p \v 21 Mi kakeri, na angel te loghoa na maana sule, te ghate datoa na vatu te sule ngangata, me sonihorua tana horara, ge ghu me ghaghua, \q1 “Babylon na komu sule, kara sonihoru kehagho \q2 vagha tu nea iga na soni horuana na vatu eni, \q2 mi ghoe ko taghagho ke va me va.\x - \xo 18:21 \xt Jeremiah 51:63-64; Ezekiel 26:21\x* \q1 \v 22 Me ke taho tua na rongoviana na ghalevughalo, \q2 me taho na lovu uvete, linge mana lovu tavuli lokamu. \q1 Me ke taho ghua na lei tinoni lutu kara lutui ga na lei totobo ilokamu; \q2 me ke taho ghua na ghiriani na lei vuavua ni wheat ge kara gonia na pulaoa.\x - \xo 18:22 \xt Ezekiel 26:13; Isaiah 24:8\x* \q1 \v 23 Me ke taho na bulu ke ghoi ruruhu ilokamu Babylon, \q2 me ke taho ghua na taulaghi ga. \q1 Na lei nina tinoni hunuhunulu tara subo au tana maramana, \q2 ma gaia te pegopegora me kibora na lei kema.\x - \xo 18:23 \xt Jeremiah 7:34; 25:10; Isaiah 23:8\x* \q1 \v 24 Tana lokana na lei butobuto ni komumu, \q2 na ghabudira na lei prophet ma nina vure tabu God te tave iga. \q1 Mi ghoe to matera subo na vure tana maramana udolu. \q2 Na pukuna na lei totobo raini ke, God te torogho, Babylon.”\x - \xo 18:24 \xt Jeremiah 51:49\x* \c 19 \s1 Na lei linge togotogo i kokou \p \v 1 Mi murina na lei totobo raini, inau tu rongovia na talama ni manga sule te vagha na ngingili ni vure subo i kokou tara ghaghua, \q1 “Hallelujah! Eo, holohabaa dida na God te vavolaghita. \q2 Gaia vamua te loghoa na maana sule mana rongoragha! \q1 \v 2 E utuni me maemane nina dete! \q1 E dete sokoa tua na rebi Babylon, \q2 na pukuna te hulira tana hahi na lei tinoni ni maramana nia nina lei nilabu dika. \q1 Ma God te nia lavitughu, \q2 na pukuna te labumatera nina tinoni ni lutu.”\x - \xo 19:2 \xt Eruani Vetena 32:43; 2 Vunaghi Haba 9:7\x* \m \v 3 Mara ghoi ghaeghahe mara ghaghua, \q1 “Hallelujah! Eo, Holohabaa God! \q2 Na ahuna mana ruruhuna na lake te ghani taghalaghinia na komu sule keri \q2 te pouta dato ke va me va.”\x - \xo 19:3 \xt Isaiah 34:10\x* \p \v 4 Me rua hangavulu vati na mane nagho, maia e vati na totobo vola tara kutuhoru mara holohaba God te sopou tana malei sopou ni vunaghi haba tara bosa mara ghaghua, “Amen. Hallelujah!” \p \v 5 Mi nau tu rongovia na manga te horu mai tana malei sopou ni vunaghi haba te bosa me ghaghua, \q1 “Ighau tau nia kikinima, mau holohabaa dida na God! \q2 Ighau soko nina tinoni ni lutu, na sule pana pile, kau mai holohabaa!”\x - \xo 19:5 \xt Buka Linge 115:13\x* \p \v 6 Mi nau tu ghoi rongovia na talama ni manga ni vure subo te vagha na karaha ni tahi sule te talama, maia na viviha ragiragi te bosa, \q1 “Hallelujah! Eo, holohabaa God, \q2 na pukuna dida Lord God puku ni maana te vunaghi pungisighi na lei totobo soko!\x - \xo 19:6 \xt Ezekiel 1:24; Buka Linge 93:1; 97:1; 99:1\x* \q1 \v 7 Kau mai togotogo ma kau rivurivu \q2 ma ka vahea na holohaba! \q1 Na pukuna e sara tua na bona ge na Dale Sheep ke taulaghi, \q2 mana vaivine te gonigonidila heghena tua ge ke tauna na Dale Sheep.\f + \fr 19:7 \fk na vaivine ... ke tauna na Dale Sheep \ft Na vaivine te vaughilalana nina vure tabu God.\f* \q1 \v 8 Ma God te talana vania ge ke nia pupulu na tivi utoutoa,” \q2 te pura me marabu.” \m Na tivi utoutoa te vaughilalaa didira na gehegehe uto nina vure God. \p \v 9 Mana angel te bosa vaniu me ghaghua, “Ko gerea te vagha eni, God ke vautora rahei te holora mai ta nina vangakolu na Dale Sheep.” Me ghoi bosa me ghaghua, “Na lei bosa utuni raini tara butu mai ta God.”\x - \xo 19:9 \xt Matthew 22:2-3; Na Livu 3:20\x* \p \v 10 Ma vaho ge u tualaghi tuturu ge ku holohabaa, hauva ge bosa vaniu te vagha eni, “Taho! Ko bei holohabau gea, na pukuna inau nina tinoni lutu God tu vaghagho ighoe vamua, maia na lei hoghomu tana taluutuni, tara taonighi na lei tarai te utuni Jesus te bosatatei. Keri ge ko holohabaa God vamua na pukuna na bosana te maana me utuni te hangara na lei prophet. Na pukuna Jesus te bosatatea na utuni eni, te maanangira na lei tinoni ge kara tughunitatea na bosana God.” \s1 Na tinoni te sopou vuvungana na horse pura \p \v 11 Mi kakeri mu righia na kokou te hahangavi mana horse pura te tughuru iga. Mana ahana na tinoni te sopou vuvungana tara holoa nia, “Maemane mana Utuni.” Na nilabuna te maemane tana bona te detera na lei tinoni, ge veitotoghoni kolura ghana na levunimate.\x - \xo 19:11 \xt Ezekiel 1:1; Buka Linge 96:13; Isaiah 11:4\x* \v 12 Mana matana te ruruhu vaghai na lake, me subo na pitiulu tana uluna. Mara gerea na aha itatana, ma gaia heghena vamua te ghilala na ghanaghana ilokana.\x - \xo 19:12 \xt Daniel 10:6\x* \v 13 Me nia pupulu na tivi tara lumia tana ghabu, mana ahana ke, “Na Bosana God.” \v 14 Mana lei malaghai ni kokou tara nia pupulu na tivi marabu te pura ngangata tara tumuria, mara sopou ghua vuvungani na lei horse pura. \v 15 Mana isi te vanga ngangata te horu mai tana mangana, ma gaia eni ke nia lagavule itadira na lei kema ni maramana, me ke vunaghidira nia na maana sule ngangata, me ke tatea vanira nina rutu God puku ni maana te sule ngangata. Gaia te vagha na tinoni te turi bitaa na vavanga ni wine ge ke tave horu mai na kokolona.\x - \xo 19:15 \xt Buka Linge 2:9; Isaiah 63:3; Joel 3:13\x* \v 16 Mi ta nina tivi, maia na tuana tara gerea na aha eni, “Na Vunaghi haba vulera na lei vunaghi haba udolu, ma Lord vulera na lei lord soko.” \p \v 17 Mi murina eni, tu ghoi righia ghua na angel te tughuru tana aho me holora na lei manu tara lovo kolili tana oka, “Kau savukolu mai ta nina tabatu God te gonidila tua vanighau. \v 18 Kau mai ghanighi na vinahidira na lei vunaghi haba, mana lei mane nagho tara hulira na lei malaghai, mana lei malaghai ghua, mana vinahidira na lei horse, ma rahei tara sopou vuvungadira. Eo, kau ghanighi na vinahidira na lei tinoni soko, gaira tara tatavahale maira na lei seka sule mana pile.”\x - \xo 19:18 \xt Ezekiel 39:17-20\x* \p \v 19 Mi kakeri, mu ghoi righia na maumanu asi te holokolura na lei vunaghi haba ni maramana, ma didira na lei malaghai ge kara veitotoghoni kolua gaia te sopou vuvungana na horse pura kolura nina malaghai. \v 20 Mara lagavulea na maumanu asi, maia na prophet sorisori te gonighi na lei butuli sule tughua na maumanu asi. Na butuli raini te gueguelora rahei tara holopangotia nina vaughilala na maumanu asi mara holohabaa na titinonina. Na maumanu asi mana prophet sorisori tara sonihaghera ilokana na kolo ni lake.\x - \xo 19:20 \xt Na Livu 13:1-18\x* \v 21 Mana tinoni te sopou ivuvungana na horse pura te labumatera rodidira na lei malaghai nia na isi te horu mai tana mangana, mana lei manu tara lovohoru mai mara ghanighi na vinahidira na lei malaghai, ge kara nighi mahu. \fig |alt="Vultures eating corpse" src="LB00075B.TIF" size="col" loc="end of chapter" copy="LB00075B" ref="Na Livu 19:21" \fig* \c 20 \s1 Jesus te vunaghi pungisia sakai na togo ni niulu \p \v 1 Mi nau tu righia na angel te horu mai kokou te tabea na kii tana gilu ni vahaghitaili te taho na borona, me tabea ghua na talihalo sule. \v 2 Me lotia na dragon, ge pitia nia na talihalo na togha ni niulu. Ma gaia na dragon keri na poli idania tara holoa nia Satan.\x - \xo 20:2 \xt Vuivuni 3:1\x* \v 3 Mana angel te sonihorua ilokana na gilu taho borona ge vongotia me tita ngasilia, ge Satan ke mua tangomana ge ke gueguelora na lei kema tana maramana, koekobe ke soko na togha ni niulu. Mi murina vaho ge kara ghoi toghia pile bona. \p \v 4 Mi nau tu righighi na lei malei sopou ni vunaghi haba. Ma rahei tara sopou ivuvungani, God te talana vanira na maana ni dete. Mana tarungadira tara vurighi na uludira nia na ladavaghiniana Jesus mara nia tarai na bosana God. Gaira tara mua holohabaa na maumanu asi mana titinonina, mara mua holopangotia nina vaughilala tana raedira mana limadira. Mara volaoli mara kabu vunaghi kolua Christ na togha ni niulu.\x - \xo 20:4 \xt Daniel 7:9, 22\x* \v 5 Aeni na vuivuni ni tughuruoli tana mate. Taho siki sakai ghua itadira tara mate tua, ke vola oli koekobe ke soko na togha ni niulu. \v 6 Arahei tara vola oli tana diki tughuru oli tana mate ke, gaira tara tabu, ma God ke vautora. Me ruani na mate ke mua maana pungisira. Ma kara nina mane gehegehe God ma Christ, ma kara kabu vunaghi kolua Christ na togha ni niulu. \s1 Satan ke vahaghitaili haia \p \v 7 Mi murina ke soko na togha ni niulu, God ke lubatira ge kara hola horu keha mai Satan tana vale pipiti. \v 8 Ma gaia ke rughuhoru me ke gueguelora na lei tinoni tana lei kema tana maramana talighu, tara holora nia Gog ma Magog. Me ke lavikolura mai, tana bona kara veitotoghoni ga. Ke mua tangomana hei ge ke padara na pukuna te vaghara na subodira na saghalea tana saravahale.\x - \xo 20:8 \xt Ezekiel 7:2; 38:2, 9, 15\x* \v 9 Ma gaira tara sepaghana na lei komu tana maramana, mara kililia na komu sule God te dolovi ngangataa, ivei tara ghahara ga nina vure God. Ma sakai vamua te vagha keri, na lake ke horu mai kokou ke ghani taghalaghinira. \v 10 Ma Satan, gaia te gueguelora, God ke soni horua tana kolo ni lake, iga na maumanu asi mana prophet sorisori toro haghara tua. Ma kara vahaghitaili ga na bongi mana dani ke va me va. \s1 Nina dete sosoko God \p \v 11 Mi nau tu righia na malei sopou ni vunaghi haba te pupura me sule, mu righia ghua gaia te sopou i vuvungana. Na maramana mana parako toro tona keha, me taho siki sakai ke ghoi righira. \v 12 Mi nau tu righira na lei tinoni mate, sule mana pile, tara tughuru i naghona na malei sopouna God. Mara vurehighi na lei buka tara loghoi ga na lei gehegehedira na lei tinoni mate, tana bona tara vola mua. Mi kakeri tara vurehia ghua na buka ni vola.\f + \fr 20:12 \fk buka ni vola \ft Ilokana na buka eni na lei ahadira arahei tara ghaha ke va me va kolua God.\f* Ma God te detera na lei tinoni mate, taonia na hava tara gonighi tara gerei lokani na lei buka.\x - \xo 20:12 \xt Daniel 7:9-10\x* \v 13 Mana lei tinoni tara mate tana horara kolura rahei tara mate mara ghahara tana betidalo, gaira udolu iga. Ma God te detera taonia didira na gehegehe tana voladira. \v 14 Keri ge God ke taluhaghera mate maia betidalo ilokana na kolo ni lake. Na kolo ni lake keri ke, eruani na mate ke mua soko. \v 15 Ma God te soni haghera ghua ilokana na kolo ni lake keri rahei tara mua loghoa na ahadira ilokana na buka ni vola. \c 21 \s1 Na parako mana maramana vaolu \p \v 1 Mi nau tu righia na parako mana maramana vaolu, na pukuna na diki parako mana maramana toro taghara tua. Me taho na tahi ga.\x - \xo 21:1 \xt Isaiah 65:17; 66:22; 2 Peter 3:13\x* \v 2 Jerusalem vaolu, na komu sule te tabu, mi nau tu ghoi righia te horu mai kokou itatana God, vagha na tahula te pitudilaa na holopangotiana tauna ta nina sonikolu.\x - \xo 21:2 \xt Isaiah 52:1; 61:10; Na Livu 3:12\x* \v 3 Mi nau tu rongovia na talama ni manga te sule te horu mai tana malei sopou ni vunaghi haba te vagha eni, “Itaeni God te kabu kolura nina lei tinoni tana komuna. Gaia ke kabu kasila tana ghobudira, gaira kiri nina puku ni tinoni God. God heghena tua ke kabu kolura me ke didira na God.\x - \xo 21:3 \xt Ezekiel 37:27; Buka Vetena 26:11, 12\x* \v 4 Me ke ghudurikehai na kolobu ni matadira, me taho siki tinoni ke mate, pe ke dikalio, pe ke tangi, pe ke vahaghitaili na pukuna na maramana haulaghi mana lei totobo dika tara soko tua.”\x - \xo 21:4 \xt Isaiah 25:8; 35:10; 65:19\x* \p \v 5 Ma gaia te sopou tana malei sopou ni vunaghi haba te bosa, “Inau tu goni vaovaolui lei totobo udolu!” Vaho ge ghoi bosa vaniu so me ghaghua, “Ko gere horui na lei bosa raeni. Ko tangomana ge ko taluutunighi na pukuna na hava ku bosai vanigho te utuni.” \v 6 Ma gaia te bosa me ghaghua, “E soko tua. Inau na Alpha maia na Omega - na vuivuni mana sosoko. Arahei tara haga inu ke, inau ku vahera na vuravura ni beti ni vola, ma kara mua pelua.\x - \xo 21:6 \xt Isaiah 55:1\x* \v 7 Ma rahei tara lagavule kara lavighi na lei vauto, mi nau ku didira na God, ma gaira na lei dalegu.\x - \xo 21:7 \xt 2 Samuel 7:14; Buka Linge 89:26-27\x* \v 8 Hauva, arahei tara niu maa, ma tara mua taluutuniu, ma arahei tara goni hahighi na lei totobo, ma tara labumate tinoni, ma tara kabalaghi, ma tara kibokibo, ma tara tualaghi tuturu vania na titinoni, ma tara holohaba na lei god keha, ma tara sorisori, God ke soni horura tana kolo ni lake - gaia eni ruani na mate.” \s1 Jerusalem vaolu \p \v 9 Keri ke, asakai tadira e vitu na angel te tabei e vitu na popo te vonughighi e vitu na lei vahaghitaili sosoko, te mai me bosa vaniu te vagha eni, “Ko mai, mu ku tatea vanigho na tahula, gaia ke tauna na Dale Sheep.” \v 10 Ma nina maana na Tarunga Tabu te maanapungisiu, mana angel te lavidatou kouna na ghotu datogha, me tatea vaniu Jerusalem vaolu, na komu tabu te horu mai ta God i kokou. \x - \xo 21:10 \xt Ezekiel 40:2\x* \v 11 Ma nina rongoragha God te hinaria na komu eni ge vitiviti, me lioliogha vagha na vatu utoutoa tara holoa nia jasper te maghora vagha na gilasi. \v 12 Mana peona na komu sule keri te volapa me datogha, me loghoi hangavulu rua na mataula tara righitaonighi sopa sakai na angel. Mana ahadira e hangavulu rua na kema ni Israel tara gerei tana lei mataula kiri, sakai na aha ta sopa sakai na mataula. \v 13 Me tolu na mataula paleva uluna, me tolu paleva bokona, me tolu paleva launa, me tolu paleva longana. \x - \xo 21:13 \xt Ezekiel 48:30-35\x* \v 14 Mana peona na komu tara kisua ivuvungani e hangavulu rua na vatu sule mara gerei ga na ahadira ra hangavulu rua nina manevetena na Dale Sheep. \p \v 15 Mana angel te bosa vaniu te tabea na totoghona gold, ge ke kagea nia na komu sule keri maia na peona, me hangavulu rua na mataulana.\x - \xo 21:15 \xt Ezekiel 40:3\x* \v 16 Mana komu te kaekage ngangata na halavuna, darona mana volapana. Mana angel te kagea na komu sule nia nina ghai ni kakage, me kagea te vagha sakai na mola erua hangalatu na togha (1,200,000) ni ghoto\f + \fr 21:16 \fk sakai na mola erua hangalatu na togha ni ghoto \ft Tana leu ni Greek tara talua hangavulu erua na togha (12,000) na stadia. \f* na darona, mana volapana mana datoghana. \v 17 Mana angel ghua te kagea na peona, me tolu hangavulu tolu na ghoto\f + \fr 21:17 \fk tolu hangavulu tolu na ghoto \ft Tana leu ni Greek - sakai hangalatu vati hangavulu vati na cubit.\f* na datoghana, taonia tara nea haia iga na kageana na lei totobo na vure. \v 18 Na peona na komu tara gonia nia na vatu utoutoa tara holoa nia jasper, mana komu sule tara gonia nia na puku ni gold te marabu vagha na gilasi. \v 19 Na peona na komu tara gonia nia na lei vatu utoutoa. Na diki tara hola nia jasper, eruani tara holoa nia sapphire, e toluni tara holoa nia agate, me vatini emerald. \v 20 E limani onyx, e ononi carnelian, e vituni chrysolite, e aluni beryl, e hiuani topaz, e hangavuluni chrysoprase, e hangavulu sakaini jacinth, me hangavulu ruani amethyst. \v 21 E hangavulu rua na mataula haghe tara gonighi nia na tolu ni davi sule, sopasopa mataula haghe tara gonighi nia sasakai na tolu ni davi. Mana halautu sule ilokana na komu, tara gonia nia na puku ni gold te maghora vagha na gilasi. \x - \xo 21:21 \xt Isaiah 54:11-12\x* \p \v 22 Mi nau tu mua righia siki Valetabu ilokana na komu, na pukuna Lord God puku ni maana, maia na Dale Sheep toro kabu haia tua iga, ma rogaira tua nina Valetabu. \v 23 Na komu sule keri te mua loghoa na aho pana vula ge ke maramahia na komu, na pukuna nina rongoragha God te hinaria, mana Dale Sheep tua na buluna.\x - \xo 21:23 \xt Isaiah 60:19-20\x* \v 24 Mana lei kema ni maramana kara ole kolili tana mararana, mana lei vunaghi haba ni maramana kara nia hevei vania na komu eni didira na lologho.\x - \xo 21:24 \xt Isaiah 60:3\x* \v 25 Na lei mataula kara mua vovongo tana sosokona na dani, na pukuna te taho iga na bongi. \v 26 Mana lei kema ni maramana kara nia hevei didira na lologho mana lei totobo utoutoa vania God ilokana na komu eni.\x - \xo 21:26 \xt Isaiah 60:11\x* \v 27 Hauva, taho iga siki totobo dika, pa siki sakai te gonighi na nilabu dika me gueguelo, ge ke haghevia na komu sule ge ke kabu iga. Ma rahei vamua tara loghoi na ahadira tana buka ni vola nina na Dale Sheep kara kabu iga. \x - \xo 21:27 \xt Isaiah 52:1; Ezekiel 44:9\x* \c 22 \p \v 1 Ma sakai na angel te tatea vaniu na betitina te maghora vagha na gilasi. Na betitina keri ke, na beti ni vola kasila. Me tave horu mai tana malei sopou ni vunaghi haba nina God maia na Dale Sheep. \x - \xo 22:1 \xt Ezekiel 47:1; Zechariah 14:8\x* \v 2 Me tave horu mai i ghobuna na halautu ilokana na komu. Mi levu mi levu tana betitina te totolo iga na ghai ni vola, mara vangagha tughu vula, me hangavulu rua tughuru vangagha sakai na niulu. Mana raurauni na lei ghai ini na vatei kisu vahaghi vanira na lei tinoni ni maramana.\x - \xo 22:2 \xt Vuivuni 2:9; Ezekiel 47:12\x* \p \v 3 Me taho siki nina vavaranga God igaa. Na malei sopouna God maia na Dale Sheep ke ghaha iga tana komu keri, mana lei nina tinoni lutu kara mai holohabaa.\x - \xo 22:3 \xt Isaiah 61:6; Zechariah 14:11\x* \v 4 Ma gaira kara righia na matana, mana ahana kara gerei tana raedira. \v 5 Me taho iga na bongi, ma kara mua liona iga na bulu pana aho, na pukuna a Lord God heghena te mararara. Ma kara vunaghini na lei totobo kolua God ke va me va.\x - \xo 22:5 \xt Isaiah 60:19; Daniel 7:18\x* \p \v 6 Mana angel te bosa vaniu te vagha eni, “Na lei bosa raini tara utuni, mo ko taluutunighi. Ma Lord God, ke nia hevei mai nina Tarunga vanira na lei prophet, te nia vetena nina angel ge ke tatei vanira nina tinoni lutu, ge ke mua hau me ke kale na lei totobo raini.” \s1 Na maiana Jesus \p \v 7 Ma Jesus te bosa me ghaghua, “Ko rongovia, e dutu ngangata tua na maiagu! God ke vautora na vure tara taonighi na lei totobo tara bosadilai lokana na buka eni.” \p \v 8 Inau John tu righighi mu rongovighi na lei totobo ini. Mi tana bona tu rongovighi mu righighi ke, inau tu tualaghi tuturu mu dutu na holohabana na angel te mai tatei vaniu na lei totobo ini. \v 9 Hauva me bosa vaniu so me ghaghua, “Taho! Ko bei holohabau gea! Inau nina tinoni ni lutu God te vaghagho ighoe, mana na lei prophet, ma rana lei hoghomu tana taluutuni, maia ghua arahei tara taonia na hava ilokana na buka eni. Ko holohaba God vaso!” \p \v 10 Mi kakeri me bosa vaniu te vagha eni, “Ko bei poloi gea sika bosa te nia hevei God ilokana na buka eni vanira rana vure, na pukuna na bona te dutu mai tua na lei totobo raini ke kale. \v 11 Ma hei te tangohahi, ke nia tona haliu na tangohahi. Ma hei te dika na volana, ke tona haliua na dika. Hauva, ma hei te maemane tana volana, ke kabu maemane haia, ma hei te kabu tabu tana volana, ke kabu tabu tua.” \x - \xo 22:11 \xt Daniel 12:10\x* \p \v 12 Ma Jesus te bosa, “Ko rongovia, e dutu ngangata tua na maiagu! Tana bona keri inau ku vahea na taba vanira na lei tinoni taonighi na hava tara gonighi.\x - \xo 22:12 \xt Isaiah 40:10; 62:11; Buka Linge 28:4; Jeremiah 17:10\x* \v 13 Inau na Alpha maia na Omega, na vuivuni mana sosoko.” \x - \xo 22:13 \xt Na Livu 1:8; 17; 2:8; Isaiah 44:6; 48:12\x* \p \v 14 God ke vautora rahei tara apoi didira na tivi\f + \fr 22:14 \fk apoi didira na tivi \ft Na ghanaghana ilokana God ke lavikehai na lei paludira nia na mateana Jesus tana ghaivavala. Righia Buka Iduidu 8:7; Buka Linge 51:2, 7; Isaiah 1:16\f* ge kara haghe ilokana na mataula haghe ni komu sule, ge kara ghania na vavangana na ghai ni vola.\x - \xo 22:14 \xt Vuivuni 2:9; 3:22\x* \v 15 Hauva, ma gaira kiri tara gonia na hava te dika, tara kibokibo, mara kabalaghi, mara labumate tinoni, mara holohabaa na titinoni, maia arahei tara sorisori haia, na lei tinoni raini kara mua tangomana na haghe ilokana na komu sule. \p \v 16 Inau Jesus, tu nia vetena nigua na angel ge ke gatu tughunitatei na lei totobo raini vanighau ighau rana taluutuni lokani na lei holohoru soko. Inau tu sivuragha mai tana kemana na vunaghi haba David. Mi nau ghua na ghama ni labota.” \x - \xo 22:16 \xt Isaiah 11:1, 10\x* \p \v 17 Na Tarunga Tabu mana na tahula te tauna na Dale Sheep\f + \fr 22:17 \fk na tahula te taunia na Dale Sheep \ft Na ghanaghana ilokana na lei bosa raini, na tahula te tughura nina vure God.\f* toro bosa vania Jesus, “Ko mai.” \p Ma rahei tara rongovighi na lei bosadira, gaira ghua kara bosa mughua vania, “Ko mai.” \p Ma rahei soko ighau tau haga inu, kau mai, ma kau inuvia na beti ni vola eni, na puku ni sonihalavu kau mua pelua.\x - \xo 22:17 \xt Isaiah 55:1\x* \s1 Na bosa sosoko \p \v 18 Inau John tu bosa papara vanira rahei tara rongovighi na lei totobo tu bosadilai ge God te nighi hevei mai ilokana na buka eni, ma ge ahei ke toutovuha siki bosa ilokana na buka eni ke, God ke toutovuha vania na lei totoro ilokana. \v 19 Ma ge siki tinoni ke hola keha siki bosa ilokani na hava tu bosadilai ke, God ke hola keha ghua itatana na lei totobo uto tu gerei lokana na buka eni. God te mua lubatia na tinoni keri ke ghania na vavangana na ghai ni vola, me ke mua talana na tinoni keri ge ke haghevia na komu sule te tabu.\x - \xo 22:19 \xt Eruani Vetena 4:2; 12:32\x* \p \v 20 Ma gaia te ladavaghinighi na lei totobo ini te bosaa, “Eo, e utuni sughua, e dutu ngangata tua na maiagu.” \p Amen. Lord Jesus, ko mai! \p \v 21 Ma nina sonihalavu a Lord Jesus ke kabu itamiu soko. Amen.\f + \fr 22:21 \fk Amen \ft Na Balu vamua na buka haulaghi tara loghoa Amen tana sosokona na tete eni.\f*