\id JAS - Gela New Testament 1 \h James \toc1 Na Gegere James na Tabu te Gerea \toc2 James \toc3 James \mt2 Na Gegere \mt1 James na Tabu \mt2 te Gerea \is1 ?Na hava te tughunia igaa? \im Subo na vure tara ghanaghana a James, te gerea na gegere eni, gaia na tahina Jesus. Tana bona Jesus te ghaha mua tana maramana, James te mua taluutunia gaia na Vavola. Righia buka John 7:2-5. Hauva, imurina Jesus te dato ikokou, James te taluutunia ma gaia na mane huhuli ighobudira na lei tinoni taluutuni i Jerusalem. Righia na Buka Gehegehedira 12:17; 15:13-21, 21:18; ma Paul te bosaa ilokana na Buka Galatia 1:19. \ip Ighita ta ghilalaa James eni ke, e mua sakai tadira nina manevetena Jesus. Gaia te mua James na manevetena na pukuna na Vunaghi Haba Herod Agrippa I te matea inaghona na gegere eni te gerea. Righia Na Buka Gehegehedira 12:2. \ip James te gerea na gegere eni vanira rana Jew tara taluutuni mara sepalaghi tana maramana. Gaia te liona ge ke tutugui na lei tarai ge ke hangara tana voladira. Te gerei subo na bosa totoghale ilokana na gegere eni, keri ge ke malumu ge ka ghilala utoa nina tarai. Gaia te nia tarai so vanira na lologho au, mana talumavadira rana bona, mara tabotaboghita ge ka tumu tana lei tangohahi, mana nilabu ni kokoe te maemane, mana kabu rurughuvaghi, mana kokoeliulivuti. \ip Na ghanaghana ilokana na gegere eni arahei tara taluutuni kara talutatea mughua didira na taluutuni te utuni nia na lei totobo uto tara gonighi. Ahei te bosa gaia te taluutuni hauvaa me mua gonia siki totobo te uto ke, James te bosa nina na taluutuni na tinoni keri te mua utuni. \iot Na lei Ghanaghana Mava ilokana na Gegere eni \io1 Na taluutuni mana manaha (1:1-18) \io1 Kau rongovia ma kau taonia na bosana God (1:19-27) \io1 Kau bei talumavara vamua na balu vure vulera na balu (2:1-13) \io1 Na taluutuni te utuni te talutatei tana puku ni nilabu uto (2:14-26) \io1 Na nilabu ni kokoe te maemane (3:1-18) \io1 Kau bei dolovighi na nilabu dika tana maramana (4:1-5:6) \io1 Kau tughuru ngasi tana taluutuni, ma kau kokoeliulivuti (5:7-20) \c 1 \s1 Nina bosa holopangoti James \p \v 1 Inau a James, nina seka\f + \fr 1:1 \fk Seka \ft Na tinoni tara sagua tana bona ni veitotoghoni. Te mua loghoa siki maana mi padalaghi tana binaboli te haghaa igaa. Na tinoni ke taotaoni na vetena vamua.\f* God maia Lord Jesus Christ, tu gerea na gegere eni. \p Inau tu gerea nigua na bosa ni holouto vanighau rana Jew tau taluutuni mau sepalaghi tana maramana.\x - \xo 1:1 \xt Matthew 13:55; Mark 6:3; Gehegehedira 15:13; Galatia 1:19\x* \s1 Na balu tara taraira nia na taluutuni mana ghanaghana manaha \p \v 2 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, e utuni ke vagha tau rivurivu tana bona na lei vata ni vahola ke mai tona pungisighau. \v 3 Mana pukuna na bona te kalea na tabotabo nimiu na taluutuni ke, te neghau ghua ge kau lavilaga ta nimiu na kabu vadangitai. \v 4 Kau lubatia me ke totolo nimiu na vadangitai, mi tana bona ke lagalaga, vaho ke, ge kau tangomana tana nilabumiu ge kau kabu mapiti tana maemane haia. \p \v 5 Ma ge ke liomiu na ghanaghana manaha ke, nongia God, ma gaia ke nia togotogo na vaheamiu. Mana pukuna God te liodolo, gaia ke mua nea siki sakai te nongia ge ke nia maa. \v 6 Hauva, mi tana bona kau nongia, kau taluutunia mughua ma kau bei ghanaghana ruarua. Na pukuna arahei tara ghanaghana ruarua mara mua sopou ngasi, te vaghara na voghuvoghu ni tahi te ghurihi kolilia. \v 7 Mana vure tara vaghara raeni ke, kara mua ghanaghana mughua ge kara holaa siki totobo tara nongia itatana Lord. \v 8 Na pukuna agaira kara mua tangomana na vili ghanaghana tua ke, kara tona hughahughapoto tana hava tua kara gonia. \s1 Rana bona ma rana lologho \p \v 9 Ma gaira na lei tinoni taluutuni kiri tara bona, e utuni kara nia togotogo ngangata na pukuna God te vahera na lologho te utuni ikokou. \v 10-11 Me utuni ke vagha na lei tinoni taluutuni tara lologho ke, kara nia togotogo na pukuna God te talutatera gaira kara mua vavolara heghedira, hauva God ke vavolara mughua. Inau tu bosa te vagha na pukuna rana lologho kara mate ta siki bongi vamua tana bona kara lutu ma kara sodorongo. Gaira tara vaghara na hahagana na buburu tara taghara vamua. Na hina ke sogha dato mai me ke rangasia na hahagana me ke karununu, mana reirei utona ke taghaa.\x - \xo 1:10-11 \xt Isaiah 40:6-7 (LXX)\x* \s1 Na balu tara nia tarai na tabotabo \p \v 12 Ma God ke vautora na lei tinoni tara tughuru kakai tana bona na lei tabotabo ke kalera, na pukuna agaira tara laga vulei tua, ma kara loghoa didira na vola God te nia baubahu vanira tara dolovia. \v 13 Tana bona kara tabotaboghita nia na lei vata ni tabotabo, ka bei bosa ma ka ghaghua, “Na tabotabo eni te vaa mai ta God,” na pukuna taho siki sakai ke tabotaboa God ge ke gonia na hahi, ma God ke mua tabotaboa siki sakai keri ge na tinoni ke gonia na hahi. \v 14 Hauvaa, dida na lei ghanaghana dika tara tabotaboghita ge ka gonia na hahi. Gaighi tara pegopegoghita mara hulighita tana hahi. \v 15 Mana lei ghanaghana dika raini tara hulighita vaa tana lei gehegehedika, mana lei gehegehedika tara hulighita vaa tana mate. \p \v 16 Keri ke, ghau rana taluutuni tu dolovighau, kau bei tona hahi gea. \v 17 Na hava tua na lei totobo te uto me marabu te vaa mai vanighita ta God na Mama i kokou, te gonira na aho mana vula mana lei veitughu. Didira na marara te tughu tana bona tara tona tana parako, hauvaa God te mua tughu, me vaheghita haia na lei totobo uto. \v 18 Mi ta nina lio uto, God te vaheghita na vola vaolu na pukuna ighita ta taluutunia nina na puku ni rongorongo. Agaia te gonia eni ke, keri ge ka lavia na talumava haba vulea va na lei totobo te gonighi. \s1 Kau rongovia ma kau taonia na bosana God \p \v 19 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, kau ghanaghanai raeni. Kau mina ma kau rongo, hauva kau kiki mua ma kau bosa, ma kau bei mina rutu. \v 20 Na rutu ni tinoni ke mua hangaa ge ke gonia siki totobo uto te vagha God te liona. \v 21 Keri ke, kau sonikehai na lei gehegehe meto mana ghanaghana dika ni maramana. Kau kabu rurughu, ma kau taonia na bosana God te subaa tana tobamiu, te manana sughua na lagana ge ke vavolai na tarungamiu. \p \v 22 Kau taonia mughua na bosana God te tarai. Ma ge kau ghanaghana God ke vavolaghau tana bona tau rongovia vamua na bosana God, ma kau mua taonia ghua ke, tau pegoghau heghemiu. \v 23 Ma ge kau rongovia vamua ma kau mua taonia ke, me vaghaa tau siroa na reireimiu tana tiro vamua, \v 24 mau tona keha, mau ponoliona tua ivei te vaghaa na reireimiu. \v 25 Kau bei gonia te vagha! Hauvaa ma ge kau righikale utoa nina puku ni vetena God te volaghau. Kau goni taonia na hava te bosaa, ma kau mua rongovia vamua ma kau nia ponolio, ma God ke vautoghau tana hava kau gonia. \p \v 26 Ahei te ghanaghana gaia na tinoni holohoru me ke mua taghaoa na lapina tana hava ke bosaa ke, ma gaia te kikoa heghena mana na lei gehegehe te gonighi ge ke nia togotogo God te taho na pukuna. \v 27 Hauvaa na puku ni tinoni taluutuni te maemane tana matana God a Tamada ke, agaia ke hangara rana gari kukuti ma rana matesasani tana lei didira na vahaghitaili, me ke bei talani gea na lei totobo ni maramana ge kara dikalai na voladira. \c 2 \s1 Kau bei talumavara vamua na balu vure vulera na balu \p \v 1 Ghau rana lei hoghogu tana taluutuni, na pukuna tau taluutunia dida na Lord Jesus Christ te Haba, kau bei talumavara vamua na balu vure vulera na balu. \v 2 Ma ge rua na tinoni koro mai ta nimiu na vaukolu ni holohoru, a sakai te lologho, me ruani te tinoni bona. Agaia te lologho te vaguvagua na gigiri ni limana nia na ringi gold, me nighi pupulu na lei tivi uto, ma gaia na tinoni bona te nighi pupulu lei tivi motu. \v 3 Ma ge kau holopangotia vamua na tinoni lologho ma kau bosa vania, “Ighoe ko sopou iani tana malei sopou uto,” ma gaia te tinoni bona kau bosa horua mo vania, “Ighoe ko tughuru i kakeri,” pa, “Ko sopou so iani tana pari ighoe.” \v 4 Iani gaia tau gonia na totobo dika igaa, na pukuna tau talumavaa sakai mau mua talumavaa sakai, mana pukuna ghua tau vilivili hahi taonighi nimiu na lei nilabu dika. \p \v 5 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, kau rongoviu mai! God te vilira rana bona tana maramana eni, ge kara loghoa na taluutuni te ngasi, ma kara baebasena na kinakabu te bahura nia tua gaira tara dolovia. \v 6 Hauvaa, ighau tau righihorura rana tinoni bona! ?Rahei gaira tara vahaghitailighau, mara lavighau vaa itadira rana dete? Agaira tara lologho. \v 7 ?Ma rahei gaira tara bosa dikalaa na ahana Jesus Christ, tau baebase kolu itatana? Agaira tara lologho, tara nea te vaghaa! \p \v 8 E uto vaa ge kau taoni utoi na vetena tana kinakabuna Lord ilokani na Gegere tabu te ghaghua, “Kau dolovira ghamiu na komukolu te vaghaa tau dolovighau heghemu.”\x - \xo 2:8 \xt Buka Vetena 19:18\x* \v 9 Kau holopangotira vamua na balu tinoni ma kau mua holopangotira rana keha ke, mi ghau tau palugha igaa, mana vetena te hurukaleghau tau diua na vetena sughua! \v 10 Ma hei tamiu te diua asakai itadira na lei vetena ke, te vagha tau diui na lei vetena udolu tua tana matana God. \v 11 Na pukuna God te bosa, “Ko bei ngelengele,” gaia ghua so te bosaa, “Ko bei labumate tinoni.” Kau mua ngelengele manaa, hauva ma kau labumatea na tinoni ke, ighau na tinoni diu vetena.\x - \xo 2:11 \xt Buka Rughuhoru 20:13-14; Eruani Vetena 5:17-18\x* \p \v 12 Kau kokoe ma kau gehegehe tana lei totobo maemane na pukuna God ke deteghau taonia na vetena ni dolo te detemahebora na lei tinoni. \v 13 Tana bona God ke detera rana vure, gaia ke mua arovira rahei tara mua arovira rana keha. Hauvaa, ma rahei tara arovira rana keha, kara mua lavia siki totoro itatana God. \s1 Na taluutuni te utuni te talutatei na puku ni nilabu uto \p \v 14 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, a siki sakai tamiu ke bosaa te taluutunia God, hauvaa, me mua gonia siki totobo uto ke tatea te taluutuni vaghana keri, aeni ke mua hangaa, ma God ke mua vavolaa ghua. \v 15 Ke vagha siki tinoni taluutuni, na mane pana vaivine, te mua loghoa siki tivi te manana ke nia pupulu, me mua loghoa ghua siki vanga te manana ge ke ghania. \v 16 Ma ge siki sakai itamiu ke bosa vania me ke ghaghua, “Ko tona, ma God ke kabu kolugho. E liogu ge ko sodoi na tivi, mo ko vanga mahu,” hauvaa mo mua vahea na lei totobo kiri te manana. ?Ivei tea, na bosaa raini ke hangaa? Taho! \v 17 Aeni te vaghaa na taluutuni. Keri ge ko taluutuni vamua, mo ko mua gonia siki lutu uto pa na talunilabu kolua ke, me mate nimua na taluutuni keri. \p \v 18 Ma ge siki sakai ke hughuhughu me ke bosa te vaghaa eni, “Sakai vamua ku mua gonighi na lei gehegehe uto ke, God ke vavolau na pukuna tu taluutunia.” \p Hauvaa mi nau ku bosa vania, “?Ma ge ko taluutuni vamua mo ko mua gonighi na gehegehe te uto ke, na hava ke talutatea nimua na taluutuni te utuni? Taho siki totobo! Hauva, inau ku tatei vanigho gatu na lei totobo uto tu nei, ke tatea tu taluutunia God sughua.” \v 19 Inau tu ghilalaa tau taluutunia gaia, “God te sakai vamua,” me uto te vaghaa! Rana tidalo dika tara taluutunia te vagha ghua, ge ra tatata kolua na mataghu. \v 20 Ighau tau bule! Inau ku maghoraa vanighau, ma ge kau taluutunia vamua God ma kau mua talutatea siki gehegehe uto ni talunilabu ke, mana taluutuni vaghana keri te totobo lee. \p \v 21 Kau ghanaghanaolia a kukuada Abraham! ?Na hava na pukuna God ge bosa Abraham te maemane? Na pukuna vamua na hava te gonia, tana bona gaia te sukaghia a dalena Isaac, ivuvungana nina na bela ni sukaghi.\x - \xo 2:21 \xt Vuivuni 22:1-14\x* \v 22 Ighita ta righia tua nina taluutuni Abraham ma nina lei gehegehe ni talunilabu toro lutu koukolu. Na hava te gonia te talutatea nina taluutuni te utuni. \v 23 Ma keri gaia ge kale sughua na hava na Gegere tabu te bosaa, “Abraham te taluutunia God, mana pukuna nina taluutuni ke, God te dete maemanea.” \x - \xo 2:23 \xt Vuivuni 15:6; 2 Vavata 20:7; Isaiah 41:8\x* Keri ke, na lei tinoni tara bosaa agaia a kulana God. \v 24 A keri te vaghaa, ighita ta ghilala kalea tua, na tinoni te maemane tana matana God na pukuna nina lei lutu uto te nei, me mua pukuna vamua gaia te taluutuni. \p \v 25 E vaghaa ghua na rebi a Rahab idania. Gaia te maemane tana matana God ta nina gehegehe uto, na pukuna gaia te holopangotira erua na mane ni Israel toro sighovira rana levunimate, me polora ilokana na valena, me hangara ge ro sogha polo vanira rana levunimate, mo taonia na halautu keha.\x - \xo 2:25 \xt Joshua 2:1-21\x* \p \v 26 Keri ge, ahei te taluutuni vamua, me mua gonighi na lei totobo uto ke, nina taluutuni te mate vaghaa ghua na tinoni te taho na tarunga itatana. \c 3 \s1 Kau taghaoa na lapimiu \p \v 1 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, e mua ulaghadira tara subo itamiu kara tarai tana holohoru, na pukuna ighau tau ghilalaa, ighai tai tarai kai tabea iga na rongorongo ni dete itatana God vulera tara mua nia tarai. \v 2 Ighita udolu ta hahi tana subo ni totobo. Ma ge ahei ke mua goni hahia siki totobo tana hava te bosa ke, na tinoni keri te taghaoa na lapina, maia ghua na volana udolu. \v 3 Te vaghaa ghua ighita, tana bona ta talua na pile halo ilokana na mangana na horse ge ke nea ge taonighita, ma ka tangomana ge ka riua ivei ta liona na vaa iga.\fig |alt="Horse being turned by rider" src="LB00035B.TIF" size="col" loc="end 3" copy="LB00035B" ref="James 3:3" \fig* \v 4 Vaghaa ghua na vaka sule, te torovaghinia na ghuri sule. Sakai vamua na vatei taghaoana te pile, hauva me riua so na vaka sule, ivei te liona ke tona vaa na tinoni te taghaoa. \v 5 Mana lapida te vaghaa keri, na totobo pile kikia ilokana na hulida, hauva me loghoa so na maana te sule. Kau righia! Na maumanu ni lake te pile kikia, ke tangomana so na vusiana na tautalu udolu. \v 6 Te vaghaa ghua, na lapida te vagha na lake a Satan te tungia. Na lapida te vonughia na lei totobo dika me dikalaa na hulida udolu. Te utuni, na lapida ke tangomana ge ke haurakea na volada udolu. \p \v 7 Na lei tinoni kara tangomana na sauruadira na lei vata ni maumanu, na lei manu, mana lei igha, mana lei poli. \v 8 Hauvaa, me taho ahei ke tangomana na taghaoa na lapina. Gaia te matamata me dika. Gaia te vagha na baghealonga te matera na lei tinoni. \v 9 Ta holoutoa nia ghua a Lord God, a Tamada, ma varangaa nia ghua na tinoni te gonia God, taonia na marena.\x - \xo 3:9 \xt Vuivuni 1:26\x* \v 10 Ta sakai na manga vamua te rughuhoru na bosauto, mana bosa vavaranga. Ghau rana hoghogu tana taluutuni, aeni te mua maemane. \v 11 Ke mua tangomana na beti mali mana beti manilu, koro puputu dato ta sakai na vuravura ni beti vamua. \v 12 Me ke mua tangomana ghua na vuravura ni tahi ge ke loghoa na beti manilu. Ghau rana hoghogu tana taluutuni, na vudi ghua ke mua tangomana na sau mai tana kiba, me vagha ghua na poro tana kiba.\f + \fr 3:12 \ft Tana leu ni Greek, tara loghoa na ghai tara holoa nia na fig, mana olive, mana aloalo te tagu tana ghai tara holoa nia na grape. Hauva na vure tughubosa tara tughui nia na lei totobo rana vure ni Gela tara ghilala utoi.\f* Taho! Te vagha ghua ighita ka taghaoa na lapida tana kokoe. \s1 Na manaha te utuni te butu mai ta God \p \v 13 Ke vagha kau ghanaghana manaha mau ghilalaa na nilabu God te liona ke, kau talutatea tana nilabumiu mana gehegehemiu te uto tau nei. Na pukuna ighau tau ghanaghana manaha utuni sughua, kau mua nia talunagho na lei gehegehe uto tau nei. \v 14 Ma ge te ke vonughighau na ghaghana, mana ruturutu, ma kau gonighi na lei totobo vanighau heghemiu vamua ke, kau bei talunaghoghau gea tau ghanaghana manaha tua, na pukuna te mua utuni. \v 15 Na manaha te vaghaa eni ke, te mua butu mai ta God i kokou, hauva, aeni na vata ni manaha na lei vure tana maramana eni tara loghoa. Nina Tarunga Tabu God te mua vahera, te butu mai vamua ta Satan. \v 16 Tana bona rana vure tara gonighi na lei totobo vanira heghedira vamua, mara ghaghana ke, tara hughuhughu heghedira mara gonighi na lei vata ni dika soko. \v 17 Hauvaa ahei te loghoa na ghanaghana manaha eni te vahea God ikokou, gaia te kabu maemane. Gaia te liona ge kabu mabo, me dolovira na lei tinoni, me liouto ge ke rongovira rana keha. Gaia te arovira rana vure, me goni talaui na lei gehegehe uto. Me mua ghanaghana balu na vure tara haba vulera rana balu, me ke mua pegopego. \v 18 Ma rahei tara hangara na lei tinoni ge kara kabu mabo koukolu, agaira tara holaa na taba, mana taba eni ke na kabu maemane. Te vaghara rahei tara subai na vuavua, geva kara vahikolui na vavangani te uto. \c 4 \s1 Kau bei holopangotia na maramana \p \v 1 ?Na hava na pukuna ge kale na hughuhughu mana pepo igobumiu? Kau pepo na pukuna tau loghoi na lei ghanaghana dika ni huli tara kabu ilokamiu mara veilalabui pungisighi na lei ghanaghana uto. \v 2 Kau liona ngangata na hava tau mua loghoa. Ighau tau nighi gharu na hava tara loghoi na lei tinoni mau gonidilaa ge kau labumatera ge kau holai didira na lologho. Mau mua tangomana ge kau loghoi, keri ge kau hughuhughu mau veilalabui kolura ge kau holai itadira. ?Mana hava na pukuna gau mua loghoi na hava tau lioni? Na pukuna tau mua nongia God ge ke heghau. \v 3 Ma ge kau nongia God ke, au mua lavighi, na pukuna tana bona tau nongia God ke, na ghanaghanamiu te hahi me mua maemane. Eliomiu vamua na lei totobo ke hangaghau heghemiu ta nimiu na togotogo. \v 4 Ighau rana vure ngelengele, tau mua varava ngasi ta God! ?Ivei tea, ghau mua ghilalaa, ahei te dolovighi na lei totobo dika tana maramana eni ke, gaia te ghana levunimate God? Keri ge ahei te liona ke dolovia na maramana eni, gaia te levunimate vania God. \v 5 Kau bei nia ghanaghana ruarua na hava ka idumia ilokana na Gegere tabu, te vagha eni na Tarunga Tabu, a God te talua ilokada, me lioda ngangata ge ka dolovia God vamua. \v 6 Te vahola vanighita ge ka dolovia God vamua, keri ge a God te vaheghita na sonihalavu au va, ge ke hangaghita. Te vaghaa na Gegere Tabu te bosaa, “God te tughuru pungisira tara talunaghora, mete vahera na sonihalavu arahei tara talumurira.”\x - \xo 4:6 \xt Manahana Solomon 3:34 (LXX)\x* \v 7 Keri ge kau kabu rurughu va ta God, ma kau tughuru pungisia Satan ma gaia ke tona keha itamiu. \v 8 Kau dutuvia God, ma gaia ke dutuvighau mai. Ighau rana hahi, kau bei gonighi na lei totobo dika. Ghau rana ghanaghana ruarua, marabui na tobamiu ma kau taonia God vamua. \v 9 Kau dikalio ma kau tangi na pukuna na lei totobo dika tau gonighi. Me manana kau tughua nimiu na kiakia ke liliu ni karukolobu, ma nimiu na togotogo ke liliu ni dikalio. \v 10 Kau tughulio ma kau talumurighau tana matana God, ma gaia ke talumavaghau. \s1 Bei detera rana vure \p \v 11 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, kau bei bosadikalaghau gea sopa heghemiu. Ge kau bosa dikalaa ma kau dete hahia ahei na hoghomiu itatana Christ ke, au bosa dikalaa mau detetaboa nia nina vetena God. Ma ge kau detetaboa na vetena ke, tau talutatea tau mua taonia na vetena, hauva mi ghau tau detea na vetena. \v 12 God heghena vamua te nia hevei na vetena me loghoa na maana ge ke deteghita. Agaia vamua te loghoa na maana ge ke volaa pe ke taghalaghinia na tinoni. Keri ke me mua uto ge kau detera na ghamiu na komukolu. \s1 Kau bei talunagho \p \v 13 Kau rongo mai, ighau na vure tau bosa te vagha eni, “Itaeni pi ropo, ighita ka tona ta sakai na komu, ma ka ghahaghita i kakeri sakai na niulu. Ighita ka nei na lei totobo tara subo ma ka sodoa na rongo te au.” \v 14 Au mua ghilalaa na hava ke kale tana volamiu i ropo. Na volamiu te vagha vamua na gavu te puipungi, te ghahaa pile bona vamua, me mua hau me taghaa.\x - \xo 4:14 \xt Manahana Solomon 27:1\x* \v 15 Na hava kau bosa ke, te vaghaa eni, “Ge a Lord God ke liona ke, mi ghita ka vola so, ma ka lutua te vaghaa eni, pe ke vaghaa keri.” \v 16 Itaeni, ighau tau talunaghoghau heghemiu ke, mana lei bosa ni talunagho raini te dika. \p \v 17 Keri ke, kau mua gonia na hava tau ghilalaa te uto ke, ighau tau hahi. \c 5 \s1 Diki bosadila vanira rana lologho \p \v 1 Ghau na lei vure tau lologho au, kau rongo mai! Kau tangi ma kau karukolobu, na pukuna na lei vahola sule ke mai vanighau tana ngiha. \v 2 Nimiu na lei lologho kara luvulee, ma nimiu na lei tivi uto kara ngotighi na muhu. \v 3 Ighau tau baorea na lologho sule, hauva tana lei bongi sosoko nimiu na gold mana silver kara soa. Mana soa keri te talutatea ighau tau hahi. Ma God ke durakea na hulimiu vaa tana lake kasila.\x - \xo 5:3 \xt Matthew 6:19\x* \v 4 Kau rongo mai! Tau pegopegora na vure tara lutu tana nimiu na leghai, na pukuna tau mua pelura. Na pukuna tara vahaghitaili tua ke, ge ra koepasaghau mara nongia God ke toroghau. Ma God, puku ni maana, te rongovia didira na nongi.\x - \xo 5:4 \xt Eruani Vetena 24:14-15\x* \v 5 Tana bona ighau tau ghahaghau tana maramana eni, tau pelui na lei totobo te sule va na mateni mau gonighi na hava te liomiu. Hauva ighau tau vaghaa na bolo tara kutia ge kara matea, na pukuna ighau ghua tau mua ghilala na totobo dika ke kaleghau tana bona ni dete. \v 6 Ighau tau detera mau labumatera rana lei tinoni uto tara mua pilupungisira heghedira itamiu. \s1 Kau kabu rurughu tana lei vahaghitaili \p \v 7 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, kau kabu vadangitai tana pitudilaana na ghoi oliana mai Lord. Te vaghaa na tinoni te pitua na uha ge ke uha nia nina leghai, me pitu vadangitai vania na bona ni hinava. \v 8 Mi ghau ghua, kau vadangitai, ma kau tughuru ngasi, na pukuna na oliana mai Lord te dutu tua. \p \v 9 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, kau bei veihughuhughu heghemiu gea. Ma ge kau gonighi te vaghaa ke, God ke deteghau, ma gaia ke dete te dutu sara tua. \v 10 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, kau taonighi na nilabudira rana lei prophet idania tara ladavaghinia na bosana Lord. Gaira tara vadangitai sakai vamua tara vahaghitaili. \v 11 Mi ghita ta talumavara agaira tara lagavule tua tana lei vahaghitaili. Ighau tau ghilala tua na volana Job idania. Tana bona na vahaghitaili te kalea, gaia te vadangitai me tughuru ngasi so na taluutuniana God. Ma God te vautoa so tana sokoana nina vahaghitaili, na pukuna God te vonughia na dolo mana veiarovi.\x - \xo 5:11 \xt Job 1:21-22; 2:10; Buka Linge 103:8\x* \p \v 12 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, aeni te mava ngangata iga. Kau bei papari vaa i kokou, pi ani pari, pa siki totobo ghua tau gonia tana baubahu. Te uto ge kau bosa vamua te vagha eni, “Eo” pe “Taho.” Ma ge kau mua taonia eni ke, God ke deteghau.\x - \xo 5:12 \xt Matthew 5:34-37\x* \s1 Kau kokoeliulivuti ma kau taluutunia God ke hangaghau \p \v 13 Ke vagha siki sakai tamiu ke vahaghitaili, e manana ke kokoeliulivuti va ta God ge ke hangaa. Ma rahei tara togotogo kara linge ma kara holohabaa God. \v 14 Ma ge siki sakai tamiu te vahaghi, te manana ge ke holora tara huhuli tana holohoru, ge kara kokoeliulivutia, ma kara siusiua nia na kokolo tana ahana Lord.\x - \xo 5:14 \xt Mark 6:13\x* \v 15 Ma didira na kokoeliulivuti tara nei ta didira na taluutuni, ke vaa ghaotaa na tinoni vahaghi, ma Lord ke nea ge ke uto. Ma ge ke tangohahi ke, God ke talukehai vania na paluna. \v 16 Na pukuna keri, kau sopa bosatatei na lei palumiu ighobumiu heghemiu, ma kau kokoeliulivutighau heghemiu ge God ke ghaotaghau. Nina puku ni kokoeliulivuti na tinoni maemane te loghoa na puku ni maana me hangara na lei tinoni. \v 17 Na prophet Elijah te tinoni vaghaghita ghua. Idania mi tana bona te kokoeliulivuti nia na lio papara ge ke bei uha, me taho siki uha ilokana e tolu na niulu mana levu! \x - \xo 5:17 \xt 1 Vunaghi Haba 17:1; 18:1\x* \v 18 Ma gaia te ghoi kokoeliulivuti me nongia God ge ke nia vetena mai na uha, me uha, mana lei totobo tara totolo pulohi tua.\x - \xo 5:18 \xt 1 Vunaghi Haba 18:42-45\x* \s1 Kau laviolira rana taluutuni tara tona sania na utuni \p \v 19 Ghau rana hoghogu tana taluutuni, ma ge siki sakai tamiu ke tona sania na utuni, e uto ge kau hangaa keri ge ke ghoi oli mai. \v 20 Kau ghilala utoa, ke vagha kau lavi olia mai na tinoni tangohahi te tona hahi ta nina taluutuni ke, God ke vavolaa tana mate kasilaa, me ke talukehai na lei paluna.\x - \xo 5:20 \xt Manahana Solomon 10:12; 1 Peter 4:8\x*