\id GAL - Gela 2 \h Galatia \toc1 Vanira Na Vure Taluutuni ni Galatia Na Tabu Paul te Gerea \toc2 Galatia \toc3 Galatia \mt2 Vanira Na Vure Taluutuni ni \mt1 Galatia \mt2 Na Tabu Paul te Gerea \is1 ?Na hava te tughunia igaa? \im Paul te gerea na gegere eni vanira rana taluutuni tara ghahara tana bubulo i Galatia. Balu manetarai sorisori tara holora nia na lei Judaiser, tara liupadira rana taluutuni. Na manetarai raeni tara nia tarai rana taluutuni, tara mua Jew, ge kara mua vola sakai vamua kara taonighi nina lei vetena Moses te vaghai na pahevaughilala, mana ghaniani na vata ni vanga, mara talumavai na lei gougonu ni Jew. Na ovu eni tara bosaa ghua ge a Paul te mua loghoa nina maana God, keri ge rana taluutuni tara mua taonighi nina tarai. \ip Paul te vuivuni ni gegere vanira ghua rana vure taluutuni ni Galatia na hava na rongorongo uto te taraira nia tua, ma nina maana te butu mai ta God. Paul te gerea, ighita ta mua vola tana paluda nia na taoniana nina vetena Moses, na pukuna ighita ta vola nia na taluutuniana Jesus Christ vamua. Rana taluutuni tara kabu tatavahale ge ra vola taonia na vetena ni dolo, tara mua taonia nina vetena Moses. Paul te nia tarai te vagha ka talutatei mughua dida taluutuni nia na lei gehegehe ni dolo, ma rana taluutuni kara kabu taonia na volamiu vaolu itatana na Tarunga Tabu. \iot Na lei Ghanaghana Mava ilokana na Gegere Eni \io1 Nina bosa holopangoti a Paul (1:1-10) \io1 Nina maana Paul te va butu mai ta God (1:11-2:21) \io1 Vola taonia na vetena pa nina veiarovi God (3:1-4:31) \io1 Ivei te ghaghua ge ka kabu maemane taonia na Rongorongo Uto (5:1-6:10) \io1 Anina bosa ni tarai sosoko Paul (6:11-18) \c 1 \s1 Nina bosa holopangoti a Paul \p \v 1 Inau a Paul, na manevetena, tu gerea na gegere tutughuni eni. Inau, te mua viliu siki ovu pa tana maana ni tinoni. A nigua na hoholo te va butu mai ta Jesus Christ heghena, mi ta God na Mama, te tughuru vaghini olia Jesus tana mate. \v 2 Rana taluutuni mi nau iani tai nighi vetena nimami na bosa ni holouto vanighau, rana tinoni taluutuni tana holohoru tara ghahara tana bubulo i Galatia. \v 3 Tu kokoeliulivuti ge God Tamada ma dida na Lord Jesus Christ koro vahegho na sonihalavu mana mabo. \v 4 Gaia Christ te mate vania na lei paluda taonia na liona God tamada, ge ke vavolaghita tana maramana ni tangohahi eni, ta kabu iga. \v 5 Keri ge ka holohabaa God ke vaa me vaa. Amen. \s1 Sakai vamua tua na Rongorongo Uto \p \v 6 Inau tu hare ngangata i murina pile bona vamua tau ririu keha sania God, agaia ta nina dolo mana veiarovi te hologhau ge kau tunuva kolu tana sonihalavu te vaheghau nia Christ. Ighau tau taonia tua na tarai te keha, te nea ge ke vagha na Rongorongo Uto, \v 7 hauvaa me mua taonia tua na Rongorongo Uto. Ara bulekaghinighau gaira tara ririu keha mara tughutughua na utuni nina Christ. \v 8 Lubatia nina vavaranga God ke kalea siki sakai, koluu nia inau oli heghegu, kai nia tarai siki rongorongo te keha itatana na Rongorongo te vagha tai bosai vanighau tua tana vuivunina mai. Hughua ke vaghaa na angel te loghoa na maana ke va mai kokou me ke nia tarai siki rongorongo te keha, ke va kalea nina vavaranga God ke vaa me vaa. \v 9 Mi nau ku ghoi bosa olia sono, ge siki sakai ke nia tarai siki rongorongo uto te keha itatana gaia eni tau lavipangotia tua tana vuivunina mai ke, ma nina vavaranga God ke kalea na tinoni keri. \p \v 10 ?Ivei tea, tana bona tu bosa te vagha eni ke, inau tu tabotabo ge ku nira togotogo rana vure? Taho! Inau tu tabotabo vamua ge ku taonia na liona God. Ge inau ku taonia na liodira na vure ke, mi nau ku mua nina tinoni lutu a Christ. \s1 Nina rongorongo a Paul te mai tatana Christ \p \v 11 Ghau rana taluutuni, inau tu bosa utuni vanighau. Na rongorongo uto te vaghaa tu nia tarai ke, te mua va pukulaghi mai tana ghanaghana ni tinoni. \v 12 A nigua na rongorongo te va mai ta Jesus Christ heghena tana bona te livu vaniu. E mua taraiu nia siki tinoni keha. \p \v 13 Ighau tau ghilalaa na hava ivei tu ghaghua tana bona inau tu taonia na taluutuni ni Jew, mi vei tu ghaghua na vahaghitailiadira mana ghighirouadira nina vure taluutuni God. Inau tu gonighi na lei gehegehe raeni nia na puku ni talugoni ge ku pisura.\x - \xo 1:13 \xt Gehegehedira 8:3; 22:4-5; 26:9-11\x* \v 14 Inau sakai na puku ni tinoni taluutuni ni Jew haba vaa na lei mane tara sakai na niulu koukolu, mi nau tu liopapara na taoniani na lei vetena haulaghi tana lei kukuagu.\x - \xo 1:14 \xt Gehegehedira 22:3\x* \p \v 15 Hauva ka, hughu inaghona na vahuagu, mete taonia na liona God ta nina dolo ge viliu me holou! Sakai sughua na veiarovi vaghana eni, inau tu mua ulaghagu ge ku lavia! \x - \xo 1:15 \xt Gehegehedira 9:3-6; 22:6-10; 26:13-18\x* \v 16 Keri ke, ma gaia te niu togotogo ge tatea vaniu na Dalena ge ku tangomana na ladavaghiniana na Rongorongo Uto nina Jesus Christ vanira rana vure tara mua Jew. I murina God te tatea vaniu ke, inau tu mua mina tona ge ku huatia siki sakai ge ke taraiu. \v 17 Mu mua dato i Jerusalem ge ku va righira gaira tara diki manevetena tua itagua. Taho, inau tu tona keha va tana bubulo i Arabia, mi murina ge u pulohi mai tana komu sule i Damascus. \v 18 Mi murina vaho e tolu na niulu ge ku tona i Jerusalem na va kao kolua Peter, mu kabu kolua iga e hangavulu lima vamua na bongi.\x - \xo 1:18 \xt Gehegehedira 9:26-30\x* \v 19 Ma sakai vamua na manevetena tu sodoa tana bona vaghana keri, a James na hoghona a Lord Jesus. \v 20 Kau taluutunia na hava tu bosai, inau tu talutate tana matana God, tu mua pego. \p \v 21 Mi murina na kao eni, inau tu tona tana lei bubulo ni Syria mi Cilicia. \v 22 Hauvaa mana lei tinoni taluutuni tana lei holohoru ni Judea tara mua ghilalau mua inau. \v 23 Na hava vamua tara ghilalaa gaira ke, te vaghaa na vure tara bosaa, “Gaia eni na tinoni te nighita ghighirou me tabotabo ge ke dikalaa na puku ni taluutuni ka, te ghoi nia tarai na puku ni taluutuni te tabotabo ge ke durakea tana lei bongi te padi.” \v 24 Ma gaira tara holohabaa God na pukuna inau. \c 2 \s1 Na lei Manevetena tara lavipangotia Paul \p \v 1 Mete padi tua hangavulu me sara e vati na niulu, inau tu ghoi pulohi sono i Jerusalem. Tana bona ia eni ke, iroghai a Barnabas, ma Titus ghua te nighai udukolu.\x - \xo 2:1 \xt Gehegehedira 11:30; 15:2\x* \v 2 Inau tu tona i kakeri Jerusalem na pukuna God te tate vaniu ge ku tona mughua. Tana bona tu ghahau i Jerusalem, inau tu kokoe kolura heghegu na lei mane huhuli tana holohoru. E liogu ge kara ghilala utoa na hava tu taraira nia na lei vure tara mua Jew. E liogu ge ku ghilala pukulaghini utoa, ge rana huhuli tara bosaa nigua na tarai te hahi pe taho. Ge kara bosaa te mua maemane ke, mi geva ke totobo lee vamua nigua na ladavaghi. \v 3 Hauva ma gaira tara liona so. Sakai vamua ghagua na udukolu a Titus te mua pahevaughilala, tara mua nia ghaghua na pukuna te mua Jew. \v 4 Ighai tai padapada nia na pahevaughilaladira rana mua Jew, na pukuna na balu Jew vamua tara holora nia rana tinoni taluutuni kakeri, hauva ma gaira rana taluutuni sorisori utuni sughua, tara mai vaevane popologhai mara liona ge kara hughutighai vaghara rana seka na taoniani na lei vetena ni Jew. Ge kai taonira ke, ighai tai mua tatavahale ge kai taonia Jesus Christ. \v 5 Hauvaa, mi ghai tai hove na rongoviadira ta siki pile bona ni aho. Ighai tai liona ge kai pabea vanighau vamua na utuni tana Rongorongo Uto. \p \v 6 Mana lei mane tara ghahara i Jerusalem tara huhuli tana matadira rana taluutuni, tara mua loghoa siki ghanaghana kara ghoi pabiraa kolua nia mai na hava tu nia tarai. (Hauvaa, na ladadira te vaghara rana lei tinoni huhuli sule ngangata, mi nau tu mua nira ghaghua. God ke mua deteghita taonia dida na lada.)\x - \xo 2:6 \xt Eruani Vetena 10:17\x* \v 7 Gaira tara vaevanea te vagha God te vaheu na lutu eni, ge ku ladavaghinia na rongorongo uto vanira na vure tara mua Jew, te vagha ghua so God te vahea na maana ni lutu a Peter ge ke ladavaghinia na rongorongo uto vanira rana vure ni Jew. \v 8 A God ia tua te lutu itatana Peter na manevetena, nia na utoadira rana Jew, te lutu ghua itagua inau na manevetena nia na utoadira tara mua Jew. \v 9 Tana ghanaghana utuni ke, James, Peter, ma John te vaghaa ta ghilalara te vaghara agaira na berena na holohoru, agaira tara vaevane kalea na sonihalavu a God te vaheu. Keri ge kara tabe limamami te vagha na vaughilala ge ra lavipangotighai a Barnabas mi nau vaghaa na ghadira na lutu kolu. Gaira tara heghai na lei bosa hahanga ge koro tona haliua na taratarai itadira na vure tara mua Jew, tana bona agaira tara tona haliu adidira na tarai itadira rana Jew. \v 10 Ma sakai na totobo vamua tara ghanaghanaa ge koro ghanaghanaa na hangaadira rahei tara kabu bona, mi nau tu liona ngangata utuni sughua na neana te vagha. \s1 Paul te pasaa Peter \p \v 11 Mi tana bona te mai Antioch a Peter, inau tu hughuhughu kolua tana matadira na vure, mu kokoe papara ngangata vania tana hava te gonia, na pukuna te mua maemane. \v 12 Tana bona te vuivuni ni sara i Antioch Peter, agaia te vanga kolura na vure taluutuni tara mua Jew, tara mua nia ghaghua na pahevaughilala. Hauvaa mi muridira vasoo na lei tinoni ni Jew rana lei kulana James tara mai, Peter te mua ghoi nira vanga koukolu na vure tara mua Jew, na pukuna gaia te mataghunira rana Jew raeni, agaira tara liodira na lei tinoni taluutuni ge kara taonia na vetena ni pahevaughilala. \v 13 Mana balu tinoni taluutuni tara Jew iga tara taonia na nilabuna Peter, ma Barnabas ghua te haghelavaghi ta didira na nilabu dika. \p \v 14 Mi tana bona tu vaevane kalea tara mua taonia na utuni tana Rongorongo uto, inau tu bosa vania Peter i naghodira agaira udolu rana vure, mu ghaghua vania, “Peter, ighoe na tinoni ni Jew tana sivuraghaamu mai tua, hauvaa, mo mua taonia didira na vetena rana lei tinoni ni Jew, mo to kabu vaghagho na tinoni te mua Jew. ?Keri ge, na hava na pukuna ko liona ge kara taonighi na lei vetena didira rana Jew, mi ghoe oli heghemu to nighi hughu? \v 15 Ighoe mi nau toro tinoni ni Jew tua tana sivuraghaada mai, oro mua tinoni tangohahi vaghara na vure tara mua Jew. \v 16 Ma hauvaa, iroghita toro ghilala tua, God te gonira na vure tara kabu maemane na pukuna tara taluutunia Jesus Christ vamua, na mua pukuna gaira tara goni taonighi na hava na vetena te bosa paparai. Keri ke, iroghita toro taluutunia Jesus Christ, keri ge God ke lavipangotighita na pukuna dida na taluutuni tatana Christ, me mua na pukuna toro taonia na vetena. E taho siki sakai God ke vavolaa na pukuna te taonia nina vetena Moses.\x - \xo 2:16 \xt Buka Linge 143:2; Rome 3:20, 22\x* \p \v 17 “Mana pukuna iroghita toro taluutunia Christ vamua ge koro kabu maemane tana matana God ke, na balu Jew tara ghanaghana iroghita toro tangohahi. ?Ivei te ghaghua, Christ te hulighita vaa sono tana palu na pukuna toro mua taonighi na lei vetena ni Jew? E taho! \v 18 Ma ge ku pulohi mu ku taonighi na lei vetena ge ku kabu maemane tana matana God ke, na nilabu tu tokeha tua iga ke, me utuni inau na mane tangohahi. \v 19 Tana bona inau tu tabotabo ge ku taonia na vetena, inau tu ghilala utunia inau ku mua tangomana na kabu maemane tana matana God. Keri ke, mi taeni inau tu mate tana vetena, keri ge ku vola vania God. Te vagha, inau tara patoki koluu itatana Christ. \v 20 Mi nau oli heghegu tu mua vola tua, hauvaa ma Christ te kabu me vola ilokagu. Keri ke, mi nau tu vola tana maramana eni, nia na taluutuniana na Dalena God, te doloviu me nia hevei heghena na volana vaniu. \v 21 Inau tu mua sakai tadira arahei tara nea anina na sonihalavu God te vagha na totobo te mua loghoa siki puku ni ghanaghana. Ma ge kara va vavolaghita nia na taoniana na vetena ke, nina mate Christ ke totobolee vamua.” \c 3 \s1 Na vetena mana taluutuni tatana Christ \p \v 1 Ghau rana taluutuni ni Galatia, au bule! Siki sakai te pegopegoghau, te vagha na tinoni logho tidalo, me te sonia vanighau na dika. Tana matamiu tua, tu tughunitatea na ghanaghana ilokana na mateana Jesus Christ tana ghaivavala vanighau. \v 2 Mi nau ku huatighau nia a sakai na huahuati eni, “?Ighau tau lavia na Tarunga Tabu na pukuna tau taonighi na lei vetena?” E taho! Na Tarunga Tabu te mai ivuvungamiu i murina tau taluutunia na Rongorongo Uto nina Christ. \v 3 ?Ivei tea, au sivilaghinighi tua na manahamiu? ?Murina tau vuivunia na vola ni tinoni taluutuni tana Tarunga Tabu, ivei tea ge au tabotabo ge kau va mai maemane nia na lagamiu heghemiu? \v 4 Ighau tau vahaghitaili ngangata vania tua na Rongorongo Uto. ?E utuni, me ke mua kodeghau, ina sughua? ?Mi taeni kau ghoi sonikeha sokoi tua? \v 5 Ku ghoi huatighau ghua, “?Ivei te ghaghua God te vaheghau nina Tarunga Tabu, me gehetighi na lei butuli ighobumiu na pukuna tau taonighi nina lei vetena Moses?” E taho, mana pukuna vamua tau taluutunia nina na Rongorongo Uto Christ. \p \v 6 Te vagha ghua, na gegere tabu te bosa eni, “Abraham te taluutunia God, ma God te talutatea agaia te maemane na pukuna nia nina taluutuni.” \x - \xo 3:6 \xt Vuivuni 15:6\x*\fig Abraham te taluutunia God|alt="Abraham" src="co00649B.TIF" size="col" loc="end 6" copy="CO00649B" ref="3:6" \fig* \v 7 Keri ke, na lei puku ni vaivarina Abraham, agaira tara talua didira na taluutuni tatana God te vagha Abraham te nea tua.\x - \xo 3:7 \xt Rome 4:16\x* \v 8 Mana hava ghua, idania na gegere tabu te bosadilaa ge God ke lavipangotira na vure tara mua Jew, tana pukulaghina didira taluutuni, me detera tara maemane. God te bahua nia tua Abraham na rongorongo uto eni te hau mai tua, te ghaghua, “Na pukuna ighoe, inau ku vautora na lei vure soko tana maramana.” \x - \xo 3:8 \xt Vuivuni 12:3; 18:18; 22:18\x* \v 9 Mete ghaghua iga, gaira soko tara talua didira na taluutuni itatana Christ tara tunuva koukolu ta nina vauto God, ge Abraham te lavia na pukuna nia nina taluutuni. \p \v 10 Hauvaa ma rahei tara varava tana vetena ge kara vaa maemane tana matana God, tara kabu i sarana nina bosa ni vavaranga, na pukuna na gegere tabu te ghaghua, “Nina vavaranga God itadira udolu rahei tara mua talumavai mara mua taonighi na lei bosa ni keikeri raeni tara gerei ta nina buka ni vetena God.” \x - \xo 3:10 \xt Eruani Vetena 27:26\x* \v 11 Vagha keri ke, mi ghita ta ghilala utoa tua te taho ahei ke nia kabu maemane ta God nia na tabotabo ni taoniana na rongorongo ni vetena. Inau tu bosai raeni, na pukuna na gegere tabu te ghaghua ghua, “Na tinoni te maemane haliu ke loghoa na vola, na pukuna te taluutunia God.” \x - \xo 3:11 \xt Habakkuk 2:4\x* \v 12 Tana bona siki sakai te taonia na vetena, e keha ngangata siki sakai te taluutunia God. Te vagha na gegere tabu te bosaa, “Ma ge ko liona na sodoana na vola nia na taoniana na vetena ke, mo ko taoni udolui mughua nina na lei ghanaghana ni keikeri.” \x - \xo 3:12 \xt Buka Vetena 18:5\x* \v 13 Hauva ma Christ te vavolaghita tua tana bosa ni vavaranga te bosa tatea na vetena. Tana bona gaia te sasarau tana ghaivavala, agaia te lavia i vuvungana heghena na totoroni dida na lei tangohahi. Na pukuna tara gegerea tua tana gegere tabu, “Arahei tara sasaraura tana ghai, tara kabu i sarana nina bosa ni vavaranga God.” \x - \xo 3:13 \xt Eruani Vetena 21:23\x* \v 14 Na pukuna nina lutu a Jesus Christ, God te vautora na vure tara mua Jew nia na vata ni vauto ia te bahua nia Abraham, mi ghita rana taluutuni ka lavia na Tarunga Tabu God te nia baubahu vanighita ka taluutunia. \s1 Na vetena ma nina lei baubahu a God \p \v 15 Ghau rana taluutuni, aeni na vavaghaha tana lei bongi ni volada. Ke mua tangomana siki sakai ge ke talu tabalili kehaa pe ke tughua siki ghanaghana iga tana totobo tara padalaghini koukolui tua, mara nighi liokolu, te vagha ghua sono tana ghanaghana eni. \v 16 Idania God te vahea na baubahu Abraham mana vaivarina,\x - \xo 3:16 \xt Vuivuni 12:7; 13:15; 17:8\x* mana vaivarina eni ke, a Christ. Ma kau ghilala utoa, te mua bosaa na baubahu eni, vanira rana vaivarina, te vagha gaira tara subo. Hauvaa mana baubahu eni te vania vamua na vaivarina. \v 17 Ma eni gaia na hava tu tabotabo ge ku bosaa: Na baubahu eni God te gonia kolua nia Abraham me ngasilia tua, ke mua ghoi durake. Me padi tua e vati hangalatu tolu hangavulu na niulu God te vahea nina vetena Moses. Na pukuna na baubahu te diki, na lei vetena kara mua tangomana ge kara padia nina baubahu.\x - \xo 3:17 \xt Buka Rughuhoru 12:40\x* \v 18 Ge na lologho tughu kara heghita ke vaghaa ka taonighi vamua na vetena ke, me mua oliolina na lavipangotiana nina na baubahu a God. Hauvaa ma God te vahea Abraham te vagha te nia baubahu.\x - \xo 3:18 \xt Rome 4:14\x* \p \v 19 ?E uto, ge ke vagha tua keri ke, mi vei tea ge God te nia hevei nina vetena Moses? God te nia hevei ge kara ghilala olighi adidira na hahi na lei tinoni. Hauvaa, mana vata ni vetena vaghana eni ke soko, ritini na maiana na vaivarina Abraham, itatana God te talua nina baubahu. God te nia hevei nina vetena vanira rana angel ge kara hea Moses. Agaia na tinoni ghobudira God mana lei vure. \v 20 Na tinoni i ghobu tara liona ngangata ge ke kabu ighobudira erua na ovu ge koro gonia na baubahu. Hauvaa, ma God te gehegehe taonia na liona heghena tana bona te gonia na baubahu vania Abraham. E taho siki tinoni ighobudira. \p \v 21 ?Ma ge ke vaghaa keri ke, ma siki hughuhughu ighobudira nia nina vetena God ma nina na baubahu? E taho utuni tua, ge na vetena ke vaheghita tua na vola te vaolu, mi ghita ka tangomana tua na va talu maemaneada itatana God nia na taoniana. \v 22 Mana gegere tabu te tughunitatea tua ighita ta tinoni pipiti tana tangohahi, keri ke, mana puku ni halautu vamua ge ka lavia nina baubahu a God, tana taluutuniana vamua Jesus Christ. \s1 Na lei dalena God tana taluutuni \p \v 23 I naghona ge mai na taluutuni eni, na vetena te talughita tana vale pipiti me righitaonighita ritini na bona God ke tatea vanighita na taluutuni eni. \p \v 24 Uto. Na vetena te vagha dida na manevatogha mana manetarai te hulighita ritini na maiana Christ. Mi murina te mai tua, God te dete maemaneghita tana matana, tana bona ta taluutunia Christ. \v 25 Mi taeni ke, na taluutuni tatana Christ te sara mai tua, mi ghita ka mua ghoi nia ghaghua tua na vetena ge ke vaghaa adida na vatogha. \v 26 Keri ke, mi ghau udolu rana dalena God nia na taluutuni ta Jesus Christ. \v 27 Mi ghau soko tau sakai sonikolu itatana Christ tana vulitabu. Tau taonia na nilabuna Christ, te vaghaa na tinoni te nia pupulu na tivi vaolu. \v 28 Mi taeni tana matana God, e taho na tinoni ni Jew pana tinoni te mua Jew, na seka pana tinoni tatavahale, mane pana vaivine, na pukuna ighau udolu tua rana taluutuni, mi ghau tau sakai vamua itatana Jesus Christ. \v 29 Mi taeni ighau tau nina tinoni tua Christ, ge au puku ni vaivarina utuni tua Abraham, ma kau lavighi na hava God te nighi baubahu tua.\x - \xo 3:29 \xt Rome 4:13\x* \c 4 \p \v 1 Na ghanaghana ilokana na bosagu te vagha eni. Ge ke vagha na tamada ke mate, me ke sania vanira na lei lologho te sule rana dalena ke, ma rana lei dalena tara mua keha itadira na lei seka koekobe kara sule dato, sakai vamua kara loghoi na lei lologho te loghoi a tamadira. \v 2 Kara rongovi taonira mughua rahei tara righitaonira, polo ke sara na niulu ia te vagha tamadira te talua vanira. \v 3 Keri te ghaghua iga ighita na lei tinoni inaghona ge ka taluutunia Christ. Ighita ta seka vania didira na maana na lei tidalo ni maramana eni. \v 4 Mi tana bona te sara mai vaho tua na puku ni bona, God te nia vetena mai na Dalena, te sivuragha tana vinekama i sarana nina vetena Moses. \v 5 God te nia vetena mai ge ke huiolighita te vagha ighita ta seka vania na vetena, ge agaia ke kutighita te vagha na puku ni dalena. \v 6 Mana pukuna ighau na lei dalena, God te nia vetena na tarungana na Dalena va ilokana na tobada. Mi taeni ighau kau holoa nia God, “Tamagu, agaia tu dolovia!” \v 7 Keri ge ighau tau mua ghoi seka, ma tau dalena heghena tua God. Mana pukuna tau dalena tua agaia, God ke vaheghau na lei totobo te nighi baubahu vanira rana dalena.\x - \xo 4:7 \xt Rome 8:15-17\x* \s1 Nina na ghanaghana mava Paul vanira na vure taluutuni ni Galatia \p \v 8 Inaghona ge au ghilala God, ighau na lei tinoni taluutuni tau mua Jew, ighau tau seka vanira na lei god keha tara mua utuni. \v 9 ?Mi taeni ghau tau ghilala utoa tua God, (pa na hava ku ghoi bosaa ke, mi taeni God te ghilala utoghau tua,) ivei te ghaghua ge ghoi liomiu sono na pulohingiana ma kau ghoi seka vania sono na maana ni tidalo ni maramana eni, te labe me ke totobolee vamua? \v 10 Ighau tau tabotabo ge kau kabu maemane tana matana God nia na hava tau gonighi pa tau mua gonighi tana balu bongi, pana lei gougonu ni Jew tau talumavai. \v 11 Inau tu nighau mataghu ngangata, ke vagha ge a nigua na lei lutu papara vaniamiu te totobo lee vamua. \p \v 12 Vanighau ighau rana taluutuni, inau tu kurutighau ge kau kabu vaghau inau, tu kabu tatavahale tana lei totobo raeni. Mi nau tu kabu vaghaghau, ighau tau mua taonighi na lei nilabu ni Jew raeni. Inau tu mua gereghau te vagha eni na pukuna ighau tau gonia vaniu siki totobo te dika. \v 13 E utuni sughua, ighau tau ghanaghana olia sono na vahaghiagu tana bona tu vuivuni ni laviana gatu itamiu anina na rongorongo uto a Christ. \v 14 Hauvaa, ma sakai mana tu heghau na vahola tana bona tu vahaghi, ighau tau mua niu murisasani mau mua tiba kehau. Taho, ighau tau lavihagheu sono mau righitaoniu te vaghau inau nina angel God, te vaghau inau Jesus Christ heghena. \v 15 ?Mi vei taeni agaia nimiu na togotogo? Tana lei bongi vaghani rakiri inau tu ghilalaghau tau lavikehai na matamiu ma kau mai heu ge ke vaghaa ke va hangau. \v 16 ?Inau tu levunimate vanighau na pukuna tu nia bosa na utuni te vagha eni? \p \v 17 Na lei manetarai sorisori rakeri tara nia liopapara ngangata na lavikehaani a nimiu na veidolovi va itadira, tara mua gonia ge kau sodoa iga na uto. Ara tabotabo ge kara pilupungisighau vaniu, keri ge kau puku ni rongovi taoniadira. \v 18 Mi taeni te uto lee vaa ge kau liopapara na goniani na lei totobo tara uto. Mi ghau kau gonighi mughua raini talau, haba vaa tana bona tu taho itamiu inau. \v 19 Hauvaa, ighau na lei dalegu tu dolovighau, inau tu vahaghitaili vanighau te vagha na vaivine te vahaghitaili tana bona te vahua na meomeo. Mana lei vahaghitaili raini vaniu kara tona haliu koekobe a Christ ke vonughia na volamiu. \v 20 Eliogu ge inau ku kabukolughau tua i kakeri taeni, keri ge ku tangomana na loghoana na liomabo koukolu itamiu, na pukuna inau tu mua ghilalaa na hava na pukuna ge au gonighi na lei totobo raini. \s1 Ara rua na dalena Abraham \p \v 21 ?Ighau tau bosa vaniu tau liona na kabu i sarana nina vetena Moses, au ghilala sono na hava na vetena te puku ni bosaana? \v 22 Na gegere tabu eni te bosaa te vagha eni, Abraham te loghora erua na dalena, a sakai te vahua itatana na vaivine te seka, ma sakai te vahua itatana na vinekama te kabu tatavahale.\f + \fr 4:22 \ft Abraham te loghora erua na garimane, Ishmael ma Isaac. Hagar, na vaivine te seka, te vahua Ishmael. Sarah, na tauna Abraham te vahua Isaac. Na pukuna Sarah na tauna Abraham, Paul te holoa nia Sarah na vinekama tatavahale. Righia Vuivuni 16:15; 21:2-3. \f* \v 23 Na dalena na vaivine te seka te sivuragha taonia na ghanaghana ni huli, hauvaa na dalena na vinekama te kabu tatavahale te sivuragha taonia anina bosa ni baubahu God heghena. \p \v 24 Eo, erua na vinekama raeni na vavaghahana toro lutu te vaghara erua nina na baubahu God. Hagar, na seka, te tughua na ghotu i Sinai, iga na vure tara vuivuni ni seka vaniana na vetena. \v 25 Mi taeni Jerusalem te vaghaa na ghotu i Sinai tana bubulo Arabia, na pukuna agaia Jerusalem ma rana lei vure tara ghahara iga, tara kabu popongo vaghara na seka sarana na vetena. \v 26 Hauvaa, mi Jerusalem i kokou te vagha Sarah, na vinekama te tatavahale. Ighita udolu ta vaghara rana dalena Sarah, ma ka tatavahale ghua. \v 27 Na pukuna na gegere tabu te ghaghua, \q1 Ighoe na vinekama to mua vahua siki dalemu, \q2 Ko togotogo nimua \q1 Ko ngingili laga dato nia na linge togotogo, \q2 sakai manaa to mua vahaghitaili ni vahuhu. \q1 Na pukuna na vinekama te mua tangomana na vahuana siki gari \q2 itaeni ke logho gari subo vulera \q2 na lei vinekama tara kabu kolura na taudira.\f + \fr 4:27 \ft Paul te bosaa na vavaghaha eni te vania Sarah, i naghona te vahua Isaac. Righia Isaiah 54:1 \f* \p \v 28 Mi ghau rana taluutuni, tau gari ni baubahu te vaghaa Isaac. \v 29 Mi taeni, agaira tara liona ge kau kabu taonia na vetena tara nighau ghighirou, te vagha Ishmael, na dalena Hagar te sivuragha taonia na ghanaghana ni huli, te nia ghighirou Isaac, te nia sivuragha na baubahu ni Tarunga Tabu idania.\x - \xo 4:29 \xt Vuivuni 21:9\x* \v 30 Mana hava na gegere tabu te bosaa nia te vagha keri, “Ghurukehara na vinekama te seka mana dalena, na pukuna na dalena na vinekama te seka ke mua tangomana na lologho koukolu ta nina na lologho na tamadira kolua na dalena na vinekama te kabu tatavahale.”\x - \xo 4:30 \xt Vuivuni 21:10\x* \v 31 Keri ke, ighau rana taluutuni, ighita ta mua vagha na dalena na vinekama ni seka te kabu popongo sarana nina vetena Moses. Ighita ta vagha na dalena na vinekama te tatavahale. \c 5 \s1 Na puku ni tatavahale itatana Christ \p \v 1 Ighita ta lavia tua na puku ni tatavahale itatana Christ, keri ge kau tughuru ngasi ma kau kabu tatavahale, me ke bei ghoi pitiolighau gea, ge kau seka vaniana na vetena. \p \v 2 Kau rongoviu! Inau a Paul tu bosaa vanighau te vagha eni, ge ke vaghaa kau varava ge na pahevaughilala ke nighau ge kau va maemane tana matana God ke, ma Christ ke mua tangomana na hangaamiu. \v 3 Inau ku ghoi bosa sono, ge kau tabotabo na sodoana na hahanga itatana God nia na pahevaughilala ke, ma kau taoni udolui tua nina lei vetena Moses. \v 4 Ma ge kau tabotabo na neamiu heghemiu ge kau va maemane tana matana God nia na taoniana na vetena ke, mi ghau tau kosokehaghau tua itatana Christ. Ighau tau kutu keha tua ta nina sonihalavu God. \v 5 Hauva, mi ghita ta kabu taonia na Tarunga Tabu, ta pitudilaa na laviani na lei totobo God te bahughita nia, ma God ke maemaneghita tana matana, na pukuna ta taluutunia Christ. \v 6 Mi tana bona ta varavaghinia dida na taluutuni itatana Jesus Christ, e mua gonia siki keha itatana God ta ka pahevaughilala pa ka mua pahevaughilala. Mana totobo vamua te mava ngangata iga ke, ighita ta taluutunia Christ, ma talutatea dida na taluutuni nia dida na dolo vanira God mana tinoni. \p \v 7 I nagho ighau tau tona kaekage tua tana volamiu taonia Christ. ?Ma hei te ghoi lavibuleamiu ge ke tabeolighau mau mua taoniana na tarai te utuni? \v 8 E mua God te nia vanighau te vagha keri, na pukuna gaia te hologhau vaa tana kabu tatavahale. \v 9 Na tarai sorisori eni te vagha na pile yeast\f + \fr 5:9 \fk yeast \ft Na totobo te nia hunulu na berete \f* vamua ke kavulahaa tana berete ke, me ke mina na hunua dato.\x - \xo 5:9 \xt 1 Corinthians 5:6\x* \v 10 Inau tu taluutunia Lord ke hangaghau ge kau taonighi na hava tu taraighau nia tua. God ke detea na tinoni keri, ahei agaia, te va lavibuleamiu me neghau ge ke hughahughapoto na ghanaghanamiu. \p \v 11 ?Ghau rana taluutuni, ma ge ku tarai ge kau pahevaughilala mughua ke, na hava na pukuna rana Jew tara niu ghighirou? E utuni tara niu ghighirou, te talutatea inau tu nia tarai sono na mateana Christ tana ghaivavala te mava vulea va. \v 12 Mi nau tu liona vamua ge rana lei tinoni sorisori tara dikala nimiu na ghanaghana nia na pahevaughilala, kara lavahira heghedira. \p \v 13 Ighau rana taluutuni, God te hologhau ge kau kabu tatavahale tana lei vetena. Hauva, kau bei taonighi na lei ghanaghana dika ni huli. Ma kau kabu tatavahale ge kau veihahangai heghemiu tana dolo. \v 14 Na pukuna na lei vetena soko tara mai sakai vamua tana bosa ni keikeri eni, te ghaghua, “Ko dolovia na ghamua na komukolu te vaghagho ighoe.”\x - \xo 5:14 \xt Buka Vetena 19:18; Luke 10:27-28\x* \v 15 Kau righitaonighau! Ma ge ighau tau veilalabui mau vei bosabosa dikalaghau heghemiu talau tua te vagha na maumanu asi, ge kau haurakeghau heghemiu iga. \s1 Kabu taoniana nina maana na Tarunga Tabu \p \v 16 Keri ke, mi nau tu bosa patupatughau, ge kau kabu taonia na volamiu vaolu tana Tarunga Tabu. Ge kau bei gonighi na lei gehegehe dika, na ghanaghana ni hulimiu te lioni. \v 17 Na lei ghanaghana haulaghi ni huli tara dolovi ngangataa na goniani na lei totobo tara dika, tara vaghiliu itatana na hava na Tarunga Tabu te liona ighita ka gonighi. Mana Tarunga Tabu te vaheghita na lei ghanaghana tara vaghiliu itatana na lei gehegehe dika haulaghi tara lioni na tobamiu. Erua na levu raeni ke, toro veihughuhughui talau, mana pukuna eni ka mua tangomana ge ka gonighi na hava te lioda.\x - \xo 5:17 \xt Rome 7:15-23\x* \v 18 Hauva, mi tana bona te hulighau na Tarunga Tabu ke, nina vetena Moses kara mua tangomana ge kara pungisighau. \p \v 19 Tana bona tau taonighi na lei ghanaghana dika ni huli ke, na volamiu te sivuraghai na lei gehegehe dika raeni: na tangotangodika, mana kaukabu meto, na gharu, \v 20 na holohabaana na titinoni, mana luvaolu mana kibo, na kaukabu gegege, na ghaghana, na mina rutu mana hughuhughu, na kabu vokavoka, na vangapaitu, maia tau ghanaghanaghau heghemiu vamua, \v 21 na vevehe, mana inu bulebule, mana vangavanga ni voo, mana lei vata ni palu. Inau ku ghoi bosa vanighau ghua, te vagha tu nia tana bona te padi, ge ahei ke kabu tana vata ni vola vaghani rakeri ke, ke mua tangomana na laviana na vola ta nina kinakabu God. \p \v 22 Mi tana bona na Tarunga Tabu ke taghaoi na volada ke, agaia ke sivuraghai na lei vata ni vuavua raeni tana volada - na dolo, na lioni togotogo, na mabo, na kabu rurughu, na lio ni dolo, na liouto, na lio kikinima, \v 23 na lio mabo mana talumuri, mana hughu pungisiana na hava te liona na hulimiu. Taho siki vetena ke bosa ge na lei ghanaghana rakeri te mua maemane. \v 24 Rahei tara nina Jesus Christ ke, tara patoki kolui tua na voladira mana lei ghanaghana dika ni huli tana ghaivavala. \v 25 Na pukuna ge ighita ta kabu tua itaeni nia na Tarunga Tabu ke, ma ka taonia tua nina huhuli na Tarunga Tabu tana lei baebase tana volada. \v 26 Ma ka bei talunagho, pa ka bei lavi rutudira gea na balu, ma ka bei nia ghaghana gea ahei sopa itatada. \c 6 \s1 Hangaghita sopa itatada \p \v 1 Ghau rana taluutuni, ma ge na lei gehegehe dika ke ghoi laga vulea na tinoni taluutuni ke, ighau tau kabu ngasi tana taluutuni, kau hangaa na tinoni keri ge ke ghoi pulohi mai tana halautu te maemane. Mau loghoi na liomabo mana liotalumuri vania na tinoni keri. Ma kau righitaonighau, kau bei ghoi tumu haghe gea tana tangohahi ia keri. \v 2 Kau veihahangai tana lei nimiu sopa vahola mana kaukauli. Mi tana neani te vaghai raeni ke, kau taonighi lei nina vetena Christ. \v 3 Ge ko ghanaghanagho heghemu to sule ngangata, hauva mi ghoe to tinoni vamua ke, o bule. \v 4 Ko pukulaghi ni utoa na lutuani na lei totobo te manana ge ko gonighi. Keri ge ko nighi togotogo oli heghemu na utona nimua na lutu to goni utoi. Mo ko bei ghoi nia tautau gea animua na lutu kolua nina na lutu siki sakai. \v 5 Na pukuna ighita ta sopa righitaonighi na lei gehegeheda. \p \v 6 Arahei tara taraighau nia na bosana God te manana ge kau hangara nimiu na manetarai tana peludira. \p \v 7 Kau bei pegopegoghau heghemiu, ighau kau mua tangomana na kiahaghiniana God, na pukuna na hava kau subai tana volamiu ke, ighau kau bilui talaui na vavangani.\fig Na hava kau subai tana volamiu ke, ighau kau bilui talaui na vavangani.|alt="People Harvesting" src="cn02064B.tif" size="col" loc="end 7" copy="CN02064B" ref="6:7" \fig* \v 8 Arahei tara vola ge kara utoa na ghanaghanadira ta didira na lei ghanaghana dika ni huli, kara lavighi na mate kasila. Ma rahei tara vola taonia na Tarunga Tabu, kara lavia na vola kasila itatana na Tarunga Tabu. \v 9 Keri ke, ma ka bei nighi lugu gea na goniani na lei totobo tara uto. Na pukuna ke vagha ka goni talaui na hava te uto, ighita ka bilui na vavangani nina vauto a God tana bona te manana. \v 10 Keri ke, tana bona ighita ka tangomana ge ka lutu uto vanira na lei tinoni soko ke, ka nei mughua. Eo, ka tabotabo ge ka lutu uto vanira na lei tinoni soko, haba vaa vanira rana taluutuni. \s1 Anina bosa ni tarai sosoko Paul \p \v 11 Inau tu gerei nigua na kokoe sosoko raeni nia na limagu heghegu. Mau righighi na lei letasi raini te sule ngangata. \v 12 Arahei tara kurutighau ge kau pahevaughilala ke, tara liodira rana vure Jew kara togotogo vanira. Agaira tara mua liona ge kara vahaghitailira nia nina tarai ge na ghaivavala Christ heghena vamua ke vavolaghita. \v 13 Me haba vaa gaira tara lavia na pahevaughilala tara mua puku ni taoniani ta nina vetena Moses udolu. Ara liomiu vamua ge kau pahevaughilala, keri ge kara talunaghora heghedira nia, ma kara suanira heghedira nia, ma kara neghau ge kau didira na vaovarongo. \v 14 Ma vaniu, inau Paul, ku bei nia talunagho gea siki totobo, ma gaia vamua na ghaivavalana dida na Lord Jesus Christ. Na pukuna Jesus te mate tua tana ghaivavala keri ke, lei nigua na togotogo ni maramana tara mate te daro ni bona mai tua, mana vure ni maramana tara mua talumavai na lei totobo tu talumavai. \v 15 Te mua mava ge ka pahevaughilala pe ke taho. Na hava te mava vamua ke, ge ka lavia na vola vaolu itatana God. \v 16 Anina na veiarovi mana mabo God ke kabu itadira agaira udolu tara vola mara kabu taonighi na lei bosa raeni. Agaira kiri na puku nina vure God. \p \v 17 Vuivuni taeni me ke gatu tona ke, kau bei lavibuleagu nia na lei totobo raeni. Na pukuna inau tu loghoi tana huligu na lei malei pae tara talutatea tu nina na tinoni lutu tua a Jesus. \v 18 Ighau rana taluutuni, anina na sonihalavu dida na Lord Jesus Christ ke kabu itamiu soko. Amen.