\id EST - Gela Translation Project 
\h Esther 
\toc1 Buka Esther 
\toc2 Buka Esther 
\toc3 Esther 
\mt1 Esther  
\is1 ?Na Hava te tughunia igaa?  
\ip Na lei totobo ilokana na buka te kalei tana komu sule Susa, na komu haba vanira na lei vunaghi haba tana bubulo/kinakabu ni Persia. Tana bona keri na Vunaghi haba Xerxes te vunaghi pungisira rana vure tana/ilokana na bubulo/kinakabu ni Persia te vuivuni vati hangalatu alu hangavulu ono (486) na niulu meke sara tana vati hangalatu ono hangavulu lima na niulu B. C. Na buka eni te tutughunia na hava te kalea na tahula rongoragha ni Jew na ahana Esther. Na Vunaghi haba Xerxes te vilia ge ke vuha mai nina vinahogho.  
\ip Tana bona na mane nagho/huhuli na ahana Haman te padalaghi ge ke labumatera rana vure ni Jew udolui ke, na tabuna Ester, Mordicai te keikeria/mamimamia vinahogho Esther ge ke tabotabo ge ke vavolara nina vure. Gaia te nongi kikinima vania na Vunaghi haba Xerxes ge ke hangara rana Jew, me tangomana so.  
\ip Sakai vamua/mana na ahana God te mua gerea ilokana na buka eni, nina righitaoniana vanira nina vure vivili te tate/vakale maghora ilokana na hava te kale. Na tutugu eni tana na vavolara rana Jew tana bona vaghana keri, rana Jew tara loghoa na gougonu sopa niulu tara holoa nia Purim. Tana na gougonu eni ke, rana Jew tara idumia na buka Esther udolu.  
\iot Na lei ghanaghana tara mava ilokana na buka eni  
\io1 Esther te vuha mai ni vanahogho (1:1-2:23)  
\io1 Na mane nagho Haman te padalaghi ge ke lubamatera rana Jew (3:1-5:14)  
\io1 Na mateana Haman (6:1-7:10)  
\io1 Rana Jew tara lagavulera ghadira na lei kana (8:1-10:3)  
\c 1  
\s1 A nina vanga koukolu sule na vunaghi haba  
\p
\v 1 Na ghanaghana eni te kale tana bonana Xerxes\f + \fr 1:1 \fk Xerxes \ft Tana leu ni Jew tara gerea eruani na ahana Ahasuerus, hauva ta talua na ahana ni komuna. \f* te vunaghi haba, te vunaghi pungisira sakai na hangalatu rua hangavulu vitu (127) na bubulo, te vuivuni India me sara Ethiopia.  
\v 2 Tana bona vaghana keri, agaia te vunaghi pungisia ta nina na malei sopou ni vunaghi haba ilokana na valengasina/sulena ni vunaghi haba i Susa.  
\v 3 Tana toluni nina niulu ni huhuli, agaia te gonia sakai na vanga koukolu/savukolu sule ngangata vanira nina lei mane huhuli maira na lei mane nagho udolu. Agaia te holora mai tana savukolu keri, na lei mane/vunaghi nagho ni kisumate udolu maira na lei mane manaha mana lei vure lutu nagho udolu tana lei bubulo.  
\v 4 Na gougonu ni togotogo eni te lavighi ara ono na vula, na talutateani nina lei lologho mana sosodo, mana tutugu ni ladana mana rongoraghana na kinakabu te haba pungisia gaia.   
\p
\v 5 Mi murina na lei bongi raeni, na vunaghi haba te ghoi gonia sakai na [savukolu/vanga nulavi] sule vanira na lei vure lutu udolu nina vale vatungasi na vunaghi haba i Susa, tara vuivuni tana haba me sara tana tinoni pari sosoko. Na savukolu ni togotogo eni te lavighi ara vitu na bongi (sakai na week), mana savukolu eni tara gonia tana lokana na leghai ni vale sulena na vunaghi haba.  
\v 6 Ilokana na leghai/Na loa tara vaguvagua nighi na lei tivi pura mana mera/mauri tara vauhi utoutoi tara tari talighutia nia. Tara piti kaui nighi va tana lei bore/papada/ringi vitiviti ni silver nighi na lei tivi pile daodaro te ghioghio/dengedenge gera tari kaui tana lei vatu daro pura tara tughuru, tara holoa nia marble. Na lei vatei sopou tara gold mara silver, tara tughuru tana padepade, tara gonighi nia na vatu ngasi vaguvagu tara loghoi na kirikiri kehakeha.  
\v 7 Na inu tara hera na lei vure tana kapu gold tara goni kehakehai, mete subo ngangata na lei wine ni vunaghi haba, taonia na bosana agaia na vunaghi haba.  
\v 8 Na vetena te mava vamua tara talua tana bona ni inu ke, ge kara bei kurutia gea siki sakai na inu au vuleana na hava te liona. Mara hei tara liona sono ke, kara inu taonia sono na liodira, taonia na bosana na vunaghi haba vanira nina vure lutu, ge na lei sopa tinoni udolu kara detea heghedira taonia na sopa ghanaghanadira.   
\p
\v 9 Mi tana bona vaghana keri, na vinahogho Vashti te gonia ghua na savukolu sule, vanira na lei vinekama udolu ilokana na vale sulena na vunaghi haba.   
\s1 Vinahogho Vashti tara talu keha tana malei sopou ni haba  
\p
\v 10 Mi tana vituni na bongi ni savukolu, na vunaghi haba Xerxes te nia bulebule pile tua na wine te inuvia, ge bosa vanira Mehuman, Biztha, Harbona, Bigtha, Abagtha, Zethar maia Carcas, agaira raeni ke, ara vitu nina ghairau nagho tara lavahira, tara kabu kolua,  
\v 11 ge kara lavia vania mai a vinahogho Vashti, kolua nia na pitiulu ni vinahogho tana uluna. Agaia te liodira na lei mane udolu tua ge kara totolaa ma kara vaevanea ivei te vagha vahotua na utona na reireina, na pukuna agaia Vashti te puku ni vinekama uto ngangata.  
\v 12 Hauva ka, tana bona tara rongorongoa vania na bosana na vunaghi haba Xerxes, agaia Vashti te hove na tona taoniadira. Mana ghanaghana eni te nia dika na liona na vunaghi haba, ge rutu ngangata.   
\p
\v 13 Keri ge na vunaghi haba te kokoe kolura tua nina lei mane manaha tara tarai manahaa nighi na lei samalaghi. Ma gaia te huatira haia ge kara taghaoa tana lei samalaghi, na pukuna tara ghilala udolui na lei vetena ni gavumane mana lei nilabuna/[vetena haulaghi tana vavata] ni Persia.  
\v 14 Na ahadira na lei mane nagho raeni ke, Carshena, Shethar, Admatha, Tarshish, Meres, Marsena maia Memucan, agaira raeni ke, ara vitu (7) na mane nagho tara haba itadira na lei mane nagho ni Persia mi Media. Agaira raeni tara kabu dutuvia mara lutu koukolua haia tua na vunaghi haba, mara lavighi ghua na lei malei lutu nagho tana kinakabu ni Persia mi Media.  
\v 15 Na vunaghi haba te nongi ngangatara nina lei mane manaha me ghaghua, “?Na hava ka gonia vania vinahogho Vashti? ?Mana hava na totoro ia ka hea ahei na vinahogho vaghana ke mua taonia nina na arovaghi/[kokoe rughuhoru] na vunaghi haba, te nia vetena rughuhoru nia na mangadira nina lei ghairau nagho?”   
\p
\v 16 Ma Memucan te bosa tughu vania na vunaghi haba ma nina mane manaha, “A vinahogho Vashti te gonia na hahi eni vania na vunaghi haba, mete vanira ghua na lei mane lutu nagho maira na lei mane udolu tana kinakabumu.  
\v 17 Na lei vinekama tana lei komu ilokana na kinakabumu, kara vuivuni ni niadira sika mana hughuadira na lei taudira tana bona kara ghilalaa/rongovia vinahogho Vashti te hove na mai tatana na vunaghi haba tana bona te nongia.  
\v 18 Inaghona geke padi na bongi eni ke, igeva na lei taumami ighai nimua na lei mane lutu nagho ilokana na kinakabu talighu eni, kara rongovia na hava te gonia na vinahogho, ma kara vuivunia na kokoe vaniadira na lei taudira te vagha te ghaghua iga na vinahogho. Igeva ke mua soko tua na vola ni mua talumava mana ruturutu ilokana nimua na kinakabu.  
\v 19 Ma ge teke uto itatana na vunaghi haba ke, mi ghai tai detea geko nia vetena rughuhoru sakai na vetena tana gegere tutughuni, na vetena geke mua ghoi tughua tua siki tinoni ni Persia mi Media. Na vetena eni ke talutatea tana kokoe vania vinahogho Vashti, ko hove kasilaa tua, me ke mai tana matamu. Mo ko ghoi vilia sakai na vinahogho ke too uto vanigho tughua gaia.  
\v 20 Tana bona na vetena eni kara gegere horua tana lei komu talighu ilokana na kinakabu sule eni, na lei mane taulaghi, tara sodo rongo pa ra bona, igeva kara sodoa na puku ni talumava itadira na lei taudira.”   
\p
\v 21 Na vunaghi haba ma rana mane manaha keha toro ghanaghana tana liodira te uto na ghanaghana manaha eni, keri ge taonia nina ghanaghana a Memucan.  
\v 22 Agaia na vunaghi haba te nighi vetena rughuhoru na lei gegere tutughuni vaa tana lei baebasena na kinakabu, vania sopa bubulo tana sopa leudira. Te ladavaghinia ge na lei mane udolu kara vunaghini na lei sopa taudira maira na lei daledira tana valedira.   
\c 2  
\s1 Esther te vuha mai ni vinahogho  
\p
\v 1 Hauva ka mi murina na vunaghi haba Xerxes te uto ta nina na rutu, agaia te vuivuni ni ghanaghana oliana Vashti, mana hava gaia Vashti te gonia maia na vetena te taluhorua agaia.  
\v 2 Keri ke, ma gaira na lei ghairau tara kabu kolua haia tara bosa vania, “Aghe vunaghi haba, ko nira vetena rana tinoni lutu ge kara kenea ilokana na kinakabu udolu balu tahula marabu tara reirei utodira lee vanigho ighoe.  
\v 3 Aghe vunaghi haba, ko vilira sasakai tinoni tana sopa bubulo ilokana na kinakabu, ge kara sopa lavira mai na lei tahula sule vaolu tara uto na reireidira, tana vale ni vaivine iga tana vale vatungasi i Susa. A Hegai, na tinoni haba te vunaghina rana vaivine, ke sopa vaevanera, ge sopa gaira ke righitaoni utora nia na lei reresi mana lei dalovi.  
\v 4 Mi murina keri ke, na taholu marabu te uto ngangata itadira ko ghoi vilia geke vinahogho, ke ghoi tughua Vashti.” Na kokoe tarai ni manaha eni te uto vania na vunaghi haba, keri ge talua na ghanaghana talugoni eni mara samalaghinia tua.   
\p
\v 5 Mi tana bona vaghana eni ke, a sakai na tinoni ni Jew tara holoa nia Mordecai, na dalena Jair, te ghahaa tua tana vale vatungasi na vunaghi haba ikakeri Susa. Agaia te mai tana vinavahuhudira Kish ma Shimei, tana kemana Benjamin.  
\v 6 Te padi tua tana bonana vunaghi haba Nebuchadenezzar te laga vulea na vunaghi haba Jehoiachin\f + \fr 2:6 \fk Jehoiachin \ft Tana leu ni Jew te loghoa Jeconiah, eruani na ahana Jehoiachin. \f* ni Judah tana kisumate, gaia te soniasia [nina kulana vure] Mordecai\f + \fr 2:6 \fk nina kulana vure] Mordecai \ft Aeni a Kish righia lima na tete. \f* kolura nia vunaghi haba Jehoiachin mana subo na vure keha ghua, mara sania Jerusalem ge ra ghaha kolili tana bubulo i Babylon.  
\v 7 Na tinoni eni a Mordecai te loghoa sakai na vaivinena halavu, te sule vaolu me uto ngangata na reireina, tara holoa nia Hadassah, na ruani na ahana ke, Esther. Mi tana bona tinana ma tamana toro mate, a Mordecai te lavipangotia mai, me kutia ge sulea te vaghaa na dalena vaivine heghena tua.  
\v 8 Taonia te vagha nina vetena na vunaghi haba te talu rughuhorua, a Esther kolura nia subo na tahula vaolu, tara lavira va tana vale vatungasi na vunaghi haba i Susa, ge kara ghahara iga, mara talura sarana nina righitaoni Hegai.  
\v 9 Hegai te nia togotogo ngangata Esther me righitaoni utoa ngangata. Agaia te talua na kokoe ge kara gonia vania na balu vanga tara uto ngangata, me hea ghua na balu dalovi/totobo ni gonigoniani na hulina. Ma gaia (Hegai) te vilira ghua ara vitu na vinekama lutu ge kara righitaonia, te vili kehara tadira na lei vinekama lutu tana vale sulena na vunaghi haba, me talu kehara va ta sakai na bona te uto ngangata igaa, tana vale keri tara ghahara iga.   
\p
\v 10 Esther te mua tutugua vania tua siki tinoni na tutuguna heghena gaia maia ivei te vagha nina binaboli, na pukuna Mordecai te hovea geke bei tutugua gea.  
\v 11 A Mordecai te sakusakutua tonahaliu haia tughu dani lilighina na pilupiluna na vale na lei vaivine tara ghahara iga, geke huatira na vure tara lutu iga, nia ivei sono te ghaghua na kabuana Esther.   
\p
\v 12 Inaghona ge kara holaa va tana malei ghimena na vunaghi haba sopa tahula vaolu ke, kara diki gonigonia mughua na hulina ilokani ara hangavulu-rua na vula ge ke utoutoa va. Ono na vula kara gonigonia/dalovia nia na kokolo ni olive te lolola na myrrh, mara ono na vula imurini vaa, kara gonigonia nighi na balu kokolo uruurua kehakeha ghua mana lei reresi.  
\v 13 Mi tana bona te sara nina bona ge sopa tahula ke haghe ni righimatana na vunaghi haba ke, ara bosa vania geke vilivili taonia na liona heghena, ivei te vagha na tivi vaghana mana lei vaguvagu vaghani ke haghelighi geke nia uto au vule na reireina.  
\v 14 Tana nulavi vaghana keri, gaia sopa tahula kara lavia vaa tana lei vokina heghena na vunaghi haba. Mi tana puipungi ghana, agaia kara ghoi lavia va tana ruani na bona ke ghahaa iga, tana bona tara ghahara iga na lei tauna na vunaghi haba. Agaia ke kabu sarana nina maana Shaashgaz, a sakai tadira nina lei mane haba, tara holora nia na eunuch.\f + \fr 2:14 \fk eunuch \ft Na mane eni tara lavahia ge ke righitaonira rana vaivine ni vunaghi haba.\f* Agaia ke ghaha tua tana bona keri tana lei bongi ni volana, me ke mua ghoi vaa tua tana vunaghi haba, koekobe na vunaghi haba ke nia togotogo kolua me ke nongia vaa nia na holoana na ahana.   
\p
\v 15 Esther na dalena vaivine Abihail, ma Mordecai na tabuna te kutia me lavipangotia te vaghaa na dalena vaivine. Mi tana bona te sara nina bona Esther geke va righimatana na vunaghi haba, agaia te lavipangotia me taonia nina tarai Hagai, agaia sakai tadira nina lei mane haba tara holora nia na eunuch, te righitaonia na vale tara ghahara iga. Agaia Esther te mua nongia siki totobo, sakai manaa na hava vamua te detea Hagai. Ma gaira udolu tara vaevanea Esther tara nia gharu na reireina.  
\v 16 Tana bona tara lavia va tana vale sulena na vunaghi haba Esther, geke vaevane matana vunaghi haba Xerxes ke, tana hangavuluni na vula tana niulu tara holoa nia Tebeth,\f + \fr 2:16 \fk hangavuluni na vula tana niulu tara holoa nia Tebeth \ft Aeni na vuivunina na bona te sule ngangata iga na bihi tana niulu - te vuivuni tana levuna na vula December me ke sara tana levuna na vula January. \f* tana vituni nina niulu ni huhuli.\f + \fr 2:16 \fk vituni nina niulu ni huhuli \ft Aeni te vagha vati hangalutu vitu hangavulu alu na niulu B. C. \f*  
\v 17 Na vunaghi haba te dolovi-uto ngangata gaia Esther vulera na lei tahula vaolu/maemane udolu. Agaia te togotogo ngangata kolua Esther, keri ge talua na pitiulu ni vunaghi haba tana uluna, me ladavaghinia ge agaia Esther tua te vinahogho tughua Vashti.  
\v 18 Geke nia togotogo na hava te kale eni, agaia te gonia sakai na savukolu/gougonu sule ngangata vanira na lei mane nagho, maira na lei vure lutu rongovi vevetena, nia na talumavaana Esther te vinahogho. Agaia ghua te hera na lei puku ni totobo uto ngangata nia na puku ni dolo vanira rana vure, me ladavaghinia ge na lei bubulo udolu ilokana na kinakabuna ge rana vure udolu kara aheahea tana lutu ma kara nia togotogo koukolu na ghanaghana eni.   
\p
\v 19 I murina keri, mi tana bona tara ghoi vahikolura rana tahula vaolu/maemane tana ruani na bona, ma gaia Mordecai te mane nagho tana vale sulena na vunaghi haba.  
\v 20 Agaia Esther te mua tughunia vania siki tinoni na tutuguna heghena gaia na Jew, maia na tutuguna nina binaboli na pukuna Mordecai te hovea. Ma gaia Esther te taonighi sono na lei bosana Mordecai, te vagha te gonia haia tua tana valena tabuna.   
\s1 Anina kabu rurughu/lio sakai Mordecai vania na vunaghi haba  
\p
\v 21 Tana sakai na dani te ghoi lutua na lutuna Mordecai ilokana na vale sulena na vunaghi haba, rogaira Bigthana ma Teresh, rana nina na mane nagho na vunaghi haba tara holoa nia eunuch, toro righitaoni tana mataula hagheni na lei vokina heghena na vunaghi haba, toro rutu vania vunaghi haba Xerxes, moro padalaghinia ge koro labumate poloa.  
\v 22 Hauva, ma Mordecai te rongovia na padalaghi eni, me tutugua vania vinahogho Esther. Keri ge a Esther te rongorongoa vania vunaghi haba Xerxes na hava Mordecai te tutugu vania.  
\v 23 Tana bona tara huahuati taotaonia na tutugu, mara kene sodoa te utuni na tutugu te rongorongoa Mordecai, rana mane raeni, a Teresh ma Bigthana tara [ligho] matera tana vatei tari-mate tinoni. Mana vunaghi haba te arevaghi na tutugudira tara gegerei tana buka ni tutuguna nina [righitaoni/vunaghi pungisi] vunaghi haba Xerxes.   
\c 3  
\s1 Nina padalaghi ghighirou Haman ge kara matera na lei vure ni Jew  
\p
\v 1 Tana balu bonana imurini raeni, na vunaghi haba Xerxes te talu datoa Haman na dalena Hammedatha tana lavata ni malei lutu, agaia na tinoni eni te sivuragha mai tana kemana Agag. Na vunaghi haba Xerxes te talua geke puku ni tinoni nagho, me ke loghoa na maana tana kinakabu udolu te righitaonia gaia, mete tinoni lutu sasara itatana gaia oli heghena.  
\v 2 Na vunaghi haba te bosa papara vanira nina lei mane nagho ge kara talutatea vania Haman didira na talumava, ma kara tualaghi tuturu mara tongaghi kikinima itatana. Hauva ka, ma Mordecai te mua liona geke talutatea nina talumava vania Haman.  
\v 3 Ma keri ge, rana lei mane lutu nagho tara righitaoni tana mataula haghena na pilupiluna na vale sulena na vunaghi haba, tara bosa vania Mordecai mara ghaghua, “?Eghua ge o mua taonia nina na kokoe papara na vunaghi haba?”   
\p
\v 4 Mordecai te bosa tughu, “Inau na tinoni ni Jew, mi ghai tai tualaghi tuturu mama moluhoru itatana God vamua.” Agaira tara kokoea vania tughu dani, hauva kaa, ma gaia te hove sono na taoniana na kokoe rughuhoru eni. Keri ge agaira tara tutugua vania Haman na gehegehena Mordecai, ge kara ghilalaa, ke lavipangotia sono na ghanaghanana Mordecai pe ke taho.  
\v 5 Mi tana bona agaia Haman te righi ghilalaa ge gaia Mordecai ke mua tongaghi kikinima vania, pa ke mua talutatea vania na talumava, agaia te vonughia na rutu papara na ghanaghanana.  
\v 6 Mi tana bona te ghilala tua te tinoni ni Jew a Mordecai, keri ge detea tana ghanaghanana, te mua ulaghana ge kara gonia vania siki ghanaghana ni mateana heghena vamua Mordecai. Agaia te ghanaghana tana liona ge ke mate udolura tua rana lei tinoni ni Jew ilokana na kinakabu udolu te righitaonia vunaghi haba Xerxes.   
\p
\v 7 Keri ke, mi tana vula Nisan, na diki vula tana niulu,\f + \fr 3:7 \fk tana vula Nisan, na diki vula tana niulu, \ft Na vula eni te vuivuni tana levu ni vula March me ke sara tana levu ni vula April. \f* tana hangavulu-ruani na niulu te nia vunaghi haba Xerxes, Haman te arovaghinira ge ra gonia na loka tara holoa nia na “purim,” geke detea me ke tughunia na puku ni bongi mana vula kara gonia iga na haurakeadira rana vure ni Jew. Na vula tara vilia ke, tana hangavulu ruani na vula, tara holoa nia Adar.  
\v 8 Ma gaia Haman te va righimatana vunaghi haba Xerxes me ghaghua vania, “A sakai na vata ni vinavahuhu ni vure tara ghana kolilira tana lei bubulo ilokana na kinakabu eni to vunaghi habana ighoe, ma didira na lei vetena tara keha itadira na lei vata ni kema soko, maia tara mua lioni na taoniani na lei vetena, haba vaa, nina vetena na vunaghi haba. Keri ke, me te uto vanighita ge ro haurakera.  
\v 9 Age na vunaghi haba, geke uto ke ighoe, ko talu rughuhorua sakai na vetena ge kara matera na vure eni, mi nau ku hea sakai hangavulu na togha na mavani ni silver\f + \fr 3:9 \fk sakai hangavulu na togha na mavani ni silver \ft Tana leu ni Jew, na mavani tara holoa nia na “talent.” Sakai na talent te vagha tolu hangavulu vati na kilogram. \f* na lei mane nagho ni gavumane, keri ge kara talui lei rongo raeni tana vatei paopangoti rongona na vale sulena na vunaghi haba.”   
\p
\v 10 Na vunaghi haba te lavipangotia nina ghanaghana Haman, me nia te lavi kehaa na papada (ringi) ni vaughilala tana gigirina me hea va Haman, na dalena Hammedathan tana kemana Agag, te kanahaghinira rana lei vure ni Jew.  
\v 11 Mana vunaghi haba te bosa vania Haman, “Ko gonia na hava to liona vanira rana vure eni, mana nimua na rongo.”   
\p
\v 12 Tana hangavulu toluni na bongina tana diki na vula,\f + \fr 3:12 \fq hangavulu toluni na bongina tana diki na vula \ft Aeni te vagha hangavulu-vituni na bongina April\f* a Haman te holokolura nina lei tinoni gegere na vunaghi haba, mara gegerei na lei gegere-tutughuni vanira na lei mane haba, maira arahei tara righitaoni tana lei bubulo, maira na lei vure tara lutu-nagho tana lei bubulo, tana lei didira sopa gegere-vaughilala mana kokoedira. Na lei gegere-tutughuni raeni ke, tara gegere-vaughilalai nighi na ahana vunaghi haba Xerxes, mara vaughilalai nighi nia ghana (nina) papada ni vunaghi haba.  
\v 13 Mana lei vure lavi rongorongo tara lavighi vaa tana lei bubulo udolu talighutia na kinakabu te vunaghi habana gaia Xerxes. Na vetena tana gegere-tutughuni te talutatea ge na lei vure Jew udolu, vure-vaolu mana tonikama, kolura nia na lei vinekama mana gari kara matera, pahepahera, ma kara haurakera mughua ilokana sakai na bongi vamua. Na ghanaghana eni tara padalaghini-dilaa geke kale tana hangavulu toluni na bongina na vula Adar, na hangavulu ruani na vula tana niulu. Na didira na lei lologho rana vure ni Jew kara matera ke, kara loghoi tua arahei kara matera gaira.  
\v 14 Na gegere-tutughuni eni tara gegere halavui mara nighi vetena rughuhoru vaa tana lei bubulo, mara talutatea vanira na lei vure udolu tana kema talighu ge kara ghilalaa, keri ge kara gonidila ni lutuani na lei lutudira tana bongi keri tara vili tua.  
\v 15 Taonia nina kokoe papara na vunaghi haba, na vetena eni te mua moto na potitiana na kema udolu, nighi na limadira rana lei vure lavi rongorongo, mara ladavaghinia tana vale vatungasi sule i Susa. Vaho keri ge oro sopou ni inu a vunaghi haba Xerxes ma Haman, hauva kaa, mana vure udolu tana komu-sule i Susa tara mua ghilalaa na hava kara gonia.   
\c 4  
\s1 Mordecai te nongia nina hahanga Esther  
\p
\v 1 Tana bona Mordecai te ghilalaa na hava tara gonia, agaia te rosighi na lei tivi tana hulina, me pupulu nia na tivi ni dikalio me saroa nia na uluna na ravu, ge sakusakutua kolili tana komu sule, ge tangi ngangaraha.  
\v 2 Hauva, mi tana bona gaia te sara tana mataula haghena na vokovokona na vale sulena na vunaghi haba, agaia te tughuru ni tangi pari murina, na pukuna ara mua talana siki sakai geke rughuhaghe tana vale sule tana bona ke haghelia na tivi ni dikalio.  
\v 3 Mi tana bona te saravighi na lei bubulo udolu na vetena te talu rughuhorua na vunaghi haba, na kabu ni dikalio sule i ghobudira na lei vure ni Jew. Agaira tara nia maturutoo na vanga, ara dikalio mara tangi ngangaraha te daro ni bona, me subo itadira tara nighi koikoli kolu na tivi ni dikalio mana ravu.   
\p
\v 4 Tana bona rana lei nina vaivine lutu maira rana lei mane manaha tara holoa nira eunch vinahogho Esther tara mai rongorongoa vania nia Mordecai, agaia te vonughia na dikalio. Agaia Esther te nia vetena vania vaa na tivi uto geke tughui nia na tivi ni dikalio, hau vakaa, Mordecai te hove na laviani.  
\v 5 Keri ge Esther te holoa mai Hathach, a sakai tadira nina lei mane lutu tara holoa nia eunuch, gaia na vunaghi haba Xerxes te vilia geke kabukolua Esther. Agaia Esther te nia vetena rughuhoru geke va vaevane-matana Mordecai, me ke kenesodoa vania na hava te hahi tatana, me ghua keri ge kabu dikalio.   
\p
\v 6 Keri ge rughuhoru a Hathach me tona va ta Mordecai tana bona keri inaghona na mataula-haghena na vokovokona na vale sule ni vunaghi haba.  
\v 7 Mordecai te tutugu udolui vania Hathach na lei totobo, me bosaa vania nia ghua ara ngiha na rongo te nighi baubahu Haman geke pelu haghea tana vatei paopangoti rongona na vale sule, ge kara matera na lei vure ni Jew.  
\v 8 Ma Mordecai te hea ghua Hathach a sakai na gegere-tutughunina na vetena tara talu-rughuhorua i Susa, te talutatea na hoholo ge kara mate-pisura (sokora) tua na lei vure ni Jew ilokana na kinakabu udolu te mana pungisia gaia vunaghi haba Xerxes, me nongia geke va tatea vania Esther. Ma gaia te nongia ghua Hathach geke tutugu kaekale utoa vania, me ke keikeria geke va vaevane matana na vunaghi haba, me ke kurutia nina veiarovi, me ke nongia na hahanga ni veiarovi tatana tughura kulana vure.  
\v 9 Keri ge agaia Hathach te nia pulohi vania Esther nina rongorongo Mordecai.   
\p
\v 10 Ma Esther te ghoi nia vetena pulohi sono Hathach geke va talutatea vania Mordecai na rongorongo eni.  
\v 11 “Na maramana udolu te ghilala tua, ge siki sakai ke va tughuru tate tana matana na vunaghi haba, ilokana na valena te ghaha iga tana bona tara mua holoa ke, ma kara matea mughua, sakai vamua/mana ke haua vania va nina totoghona gold. Mete vula sara tua itaeni te mua holou na vunaghi haba ge ku righi matana inau.”  
\v 12 Keri ke, ma Hathach te rongorongoa vania Mordecai nina rongorongo Esther.   
\p
\v 13 Ma Mordecai te nia vetena pulohi vania Esther na bosatughu eni, “Ko bei ghanaghanaa gea na bona ni aho vaghana keri, ge ko ghahagho i kakeri tana vale sulena na vunaghi haba ighoe mo ko vola, tana bona na lei vure ni Jew udolu kara matera tua.  
\v 14 Ge ko kabu beto vamua tana bona ni aho vaghana eni ke, siki sakai tana balu komu keha ke mai me ke voladira na lei vure ni Jew, hauva kaa, mi ghoe maira na lei kulamu na vure ke, ka mate. ?Na hava ghua iga, na hava ke ghoi bosaa ghua hei, hauva kaa, mi ghoe tara talu datogho tana malei haba tana vale sulena na vunaghi haba, nia vamua tana vata ni bona ni aho vaghana eni?”.   
\p
\v 15 Ma Esther te ghoi nia vetena vania vaa Mordecai na bosa-tughu eni,  
\v 16 “Ko tona mo ko holokolura na lei vure ni Jew udolu tana komu sule i Susa, ma kau maturutoo tana vanga, na pukuna inau. Kau bei vanga ma kau inu gea ilokani ara tolu na bongi mana dani. Inau kolura nigua na lei vaivine lutu kai gonia ghua te vaghaa. Ma keri ge, sakai vamua te mua tala na vetena ke, inau ku tona sono mu ku vaevane matana na vunaghi haba. Ma ge ku mate mughua ke, mi nau tu liona sono ge ku mate.”  
\v 17 Keri ge tona Mordecai me goni taonia na hava te bosaa vania Esther.   
\c 5  
\s1 Nina nongi Esther tatana na vunaghi haba  
\p
\v 1 Imurini ara tolu na bongi, Esther te haghelighi nina lei tivi ni tinoni-haba me va haghe iloka te ghaha iga na vunaghi haba, ilokana na vale sule ni vunaghi haba, levuna vamua nina voki vatei gougonu na vunaghi haba. Na vunaghi haba te sopou tana nina na malei sopou ni vunaghi haba, ge rei tona vaa tana vatei rughuhaghe (mataula).  
\v 2 Tana bona te vaevanea vaa vinahogho Esther te tughuru i naghona, agaia te holopangotia, ge tabea nina totoghona gold ni maana ge haua vania vaa. Keri ke, Esther te sakutua vaa itatana ge tabea na sosokona na totoghona gold keri.  
\v 3 Ma gaia vunaghi haba te huatia gaia Esther me ghaghua, “?Aghe vinahogho Esthera, na hava to liona? ?Na hava nimua na nongi? Inau ku hegho na hava ko nongia itagua, sakai manaa levuna nigua na kinakabu ko nongia ke, inau ku hegho sono!”   
\p
\v 4 Ma gaia Esther te bosa tughu me ghaghua, “Aghe na vunaghi haba, geke vagha ke uto sono itamua ke, mi ighoe ma Haman koro mai tana gougonu sule igevaa tu gonidilaa vanigho.”   
\p
\v 5 Na vunaghi haba te ririu va itadira nina vure lutu tara [kabu] lilighina me ghaghua vania sakai tadira, “Ko bosa vania Haman me ke mai tana gougonu sule, taonia nina nongi Esther.” Keri ge rogaira Haman ma vunaghi haba toro tona tana gougonu sule te gonidilaa Esther.  
\v 6 Mi tana bona tara inu wine (wine), na vunaghi haba te ghaghua vania Esther, “Ko bosaa vaniu tua taeni na hava to puku ni liona. ?Na hava nimua na nongi? Inau ku hegho na hava ko nongia itagua, sakai manaa na levuna nigua na kinakabu ko nongia ke, inau ku hegho sono!”   
\p
\v 7 Ma gaia Esther te bosa tughu me ghaghua, “Aeni nigua na nongi, mana puku ni ghanaghana tana tobagu tu ghanaghanaa geke ghaghua iga.  
\v 8 O vunaghi haba, geke uto sono itamua, mo liona sono ge ko gonia vaniu na hava ku nongia ke, u nongi ngangatagho ge ko mai kolua Haman iropo tana gougonu sule ku gonidilaa vanighau. Mi ropo ge ku tutugu utoa vanigho ivei te vaghaa na ghanaghana ia eni.”   
\s1 Nina ghanaghana gonidila Haman geke matea Mordecai  
\p
\v 9 Ma Haman te togotogo ngangata tana bona te rughuhoru sania na gougonu sule keri. Hauva, mi tana bona te vaevanea Mordecai te sopou tana mataula haghena na vokovokona na vale sule ni vunaghi haba, me mua tughuru dato me mua tongaghi meke nia kikinima tana bona te mai tona haliu, agaia Haman te nia rutu ngangata.  
\v 10 Sakai vamua te vaghaa keri, agaia te patupatua heghena sono me tona haliu vaa tana valena. Keri ge holokolura mai tatana rana lei kulana te dolovira maia Zeresh na tauna,  
\v 11 me nia kokoe talunagho vanira nina lei lologho maira na lei dalena tara subo, me kokoe talutatea heghena vanira ghua nia na talumava mana malei lutu sule ngangata, na vunaghi haba te hea, me taludatoa tana lutu agaia haba vulea na lei vure lutu nagho udolu.  
\v 12 Ma gaia Haman te tona haliu sono na kokoe, me ghaghua, “Tara mua gaighi vamua raeri! A vinahogho Esther te hologhai vamua inau mana vunaghi haba tana gougonu sule te gonidilaa vanighai roghai. Me ghoi nongiu sono ge ku gougonu kolua gaia maia vunaghi haba iropo!  
\v 13 Me tona haliu sono na kokoe, me ghaghua, “Hauva kaa, mana lei totobo raeni udolu ke ara mua pukugha vamua, tana bona tu vaevanea Mordecai na tinoni ni Jew te sopou sono ikakeri tana mataula haghena na vokovoko/pilupilu ni vale sulena na vunaghi haba!”   
\p
\v 14 Keri ge a Zeresh, na tauna gaia maira na lei kulana te dolovira udolu, tara dete koukolua te vagha eni, “Ko gonia sakai na vatei tari-mate tinoni, ara hangavulu rua mana levu (12.5) na ghoto\f + \fr 5:14 \fk hangavulu rua mana levu (12.5) na ghoto \ft Tana leu ni Jew, lima hangavulu na cubit. E vati na cubit te vagha sakai na ghoto. \f* na datona, mi ropo tana puipungi ke, ko nongia na vunaghi haba ge ko tari sasaraua tana luana Mordecai iga, me ke mate. Keri ge ighoe ko tona togotogo kolua na vunaghi haba tana gougonu sule keri, murina ko mate tua Mordecai.” Haman te nia togotogo ngangata na ghanaghana eni, ge vetenara na lei vure lutu ge kara gonia na vatei tatari-mate tinoni.   
\c 6  
\s1 Na vunaghi haba te talumavaa Mordecai  
\p
\v 1 Na vunaghi haba te sodoa na vahola tana bongi keri, te mua malumu vania geke maturu, keri ge hea na kokoe na tinoni lutu te mai kabu kolua, geke holai vania mai na lei gegere tutughuni alaala haulaghi ni vavatana na kinakabu te vunaghi habana gaia, ge ke idumighi vania me ke rongovighi.  
\v 2 Ilokani na lei gegere tutughuni rakeri, agaia te kene sodoa iga ivei te nia na talutateana Mordecai didira ghanaghana padalaghi ni mateana agaia te vunaghi haba, rogaira Bigthana ma Teresh, rogaira rua nina tinoni vatogha na vunaghi haba tara holoa nia eunuch, toro righitaonighi na lei mataulani na lei vokina heghena na vunaghi haba, te mua haghevighi siki tinoni keha. Oro padalaghinia ge koro mate poloa na vunaghi haba.  
\v 3 Na vunaghi haba te huahuati mi ghaghua, “?Na hava na taba vaghana, pana vaughilala ta hea Mordecai nia na hava te talutatea na gegere tutughuni eni?”  
\p Ma nina na tinoni te kabukolua te bosatughu vania me ghaghua, “Taho siki totobo!”   
\p
\v 4 Na vunaghi haba te huahuati me ghaghua, “?Ahei agaia tana buto ni vale pari keri?” Tana bona vaghana eni ke, te sara mai tua pari tana buto ni vale te ghaha iga na vunaghi haba Haman, geke mai nongia na vunaghi haba me ke tari sasaraua Mordecai tana luana me ke mate, tana vatei tari-sasarau tinoni geke mate, te gonidilaa tua gaia.   
\p
\v 5 Mana tinoni keri te kokoe vania vaa te bosatughu me ghaghua, “A Haman i pari keri.”  
\p Mana vunaghi haba te bosa vania, “Ko lavihaghea mai.”  
\v 6 Keri ge haghe mai Haman, mana vunaghi haba te bosa vania Haman me ghaghua, “?Na hava te manana sughua ge ku gonia vania na tinoni te gonia na totobo tu nia togotogo, nia na talumavaana?”  
\p Ma Haman te ghanaghana tana liona heghena te vagha eni, “?Ahei na tinoni ia te ghanaghanaa tana liona geke talumavaa? Inau [sughua]!”  
\v 7 Keri ge agaia te bosatughu vania me ghaghua, “Ge na vunaghi haba te ghanaghana geke talumavaa siki sakai ke,  
\v 8 agaia ke lavi horua mai a sakai nina pupulu daro ni vunaghi haba heghena tua, maia ghua nina horse heghena tua, kolua nia nina pitiulu ni vunaghi haba tana uluna.  
\v 9 Me ke bosa vania sakai tadira na lei mane haba nagho te talumavaa gaia, geke pupulua nia nina pupulu daro na vunaghi haba na tinoni keri to nia talumavaa. Me ke huli kolilia tana lei bona ilokana na komu sule, ivuvungana nina horse heghena tua na vunaghi haba. Me ke ghuughuu ni ladavaghinia tana bona ke tona haliu, ‘Aeni te vaghaa na hava kara gonighi vanira arahei te ghanaghana geke talumavara gaia na vunaghi haba.’”   
\p
\v 10 Mana vunaghi haba te ghaghua vania Haman, “E to'o uto ngangata! Ko mina tua mo ko holaa nigua na pupulu daro maia nigua na horse, mo ko goni taonighi te vaghaa to bosai tua vania Mordecai na tinoni ni Jew, agaia te sopou tana mataula haghena na pilupilu ni vale sulegu. Ko bei taho gea na goniani na lei totobo to padalaghinighi!”  
\v 11 Keri ge Haman te lavia na pupulu daro me pupulua nia Mordecai, ge sopoulaghinia vuvungana nina horse na vunaghi haba, me huli kolilia ilokana na komu sule keri. Me ghuughuu, me ghaghua, ““Aeni te vaghaa na hava kara gonighi vanira arahei te ghanaghana geke talumavara gaia na vunaghi haba.”  
\v 12 Mi murini raini, a Mordecai te ghoi pulohi sono tana mataula haghena na pilupilu ni vale sulena na vunaghi haba, hauva kaa, ma Haman ke, te mina tua me pulohi tana valena, nia te vonughia na dikalio maia te nia ma'a ngangata na hava te gonia vania Mordecai.  
\v 13 Tana bona Haman te tutugua vania Zeresh na tauna, maira na lei kulana te dolovira na hava te kale, agaira tara ghaghua vania, “Ighoe to vuivuni taeni ge ko sivilaghi nimua na maana vania Mordecai. Na pukuna Mordecai na tinoni ni Jew ke, ighoe ko mua nia tangomana tua ge o laga vulea. Ge ko tona haliu sono na hughuana ke, mi geva gaia ke lagavulegho sughua!  
\v 14 Mi tana bona tara tona haliu sono na kokoe, nina lei mane lutu na vunaghi haba tara holoa nia eunuch, tara saravira ge tua ge kara lavia tonaa Haman tana gougonu sule te gonidilaa tua Esther.   
\c 7  
\s1 Na vunaghi haba te bosaa/arevaghi ge kara mate Haman  
\p
\v 1 Keri ge gaia Haman maia na vunaghi haba toro tona tana gougonu sule te gonidilaa vinahogho Esther.  
\v 2 Mi tana bona tara inu wine tana dani keri, na vunaghi haba te ghoi huatia sono Esther, “Aghe vinahogho Esther, ko bosaa vaniu na hava te liomu. ?Na hava nimua na nongi? Inau ku hegho na totobo ko nongia, sakai manaa ke levuna nigua na kinakabu!”  
\v 3 Keri ge bosatughu vinahogho Esther, me ghaghua, “Ghe na vunaghi haba, ge ko lavipangoti togotogou inau mo ko liona geko gonia vaniu na hava ku nongigho ke, ma nigua na nongi sule ngangata ke, ge ko vavolau gea inau maira na lei kulagu na vure.  
\v 4 Nia na pukuna inau maira na lei kulagu na vure ke tara nighami hunulu ge kara mateghai, pahepaheghai, maia kara mate taghalaghinighai. Ma ge kara hunulughai ge kai seka ke, mu ku mua nia ghaghua, ge mu ku kabu beto vamua na pukuna te mua totobo mava ngangata ge ku pungisighi nia na vunaghi haba.”   
\p
\v 5 Agaia vunaghi haba Xerxes te kokoe huahuati me ghaghua, “?Ahei na tinoni ia ke gonia na totobo ia keri, geke haua na limana vuvungamu/pungisigho?”   
\p
\v 6 Ma Esther te bosa tughu me ghaghua, “Na tinoni dika eni, a Haman ke, na ghamami na levunimate!” Ma Haman te mataghu ngangata tua tana matadira rana vunaghi haba mana vinahogho.  
\v 7 Ma gaia na vunaghi haba te tapa tughuru sania na malei sopouna nia na rutu papara, ge sakutua rughuhoru vaa tana kausana/leleghai na vale sulena na vunaghi haba. Hauva kaa, ma Haman te ghana pulohia sono geke nongia na vinahogho ge kara bei matea gea.  
\v 8 Mi tana bona te mua ghilalaa tua na hava ke gonia, agaia te tumu horu ta nina vatei sopou vinahogho Esther ge ke nongia ge ke arovia, tana bona ia tua te va pulohi oli mai tana kausana/leleghai na vale sulena na vunaghi haba. Ma gaia na vunaghi haba te [suravia/kokoe ngangara laga] me ghaghua, “?Ke tangomana sono geke loti na vinahogho itaeni ani tana vale sule, tana bona ku vaevanea tua inau?” Mi tana bona te kokoe mua na vunaghi haba, agaira nina lei tinoni lutu te kabukolua te saroa tua na maana mana ihuna Haman.\f + \fr 7:8 \fk saroa tua na maana mana ihuna Haman \ft Sakai na vaughilala ge kara matea sughua Haman.\f*  
\v 9 Keri ge bosa me ghaghua Harbona, a sakai tadira nina lei mane manaha na vunaghi haba, “Haman te gonia na vatei tari sasarau mate tinoni tana bebete ni valena, ara hangavulu rua mana levu na ghoto na datona. Agaia te gonia, nia te loghoa na ghanaghana geke matea iga Mordecai, na te volaa na vunaghi haba ge ara mua mate poloa.”  
\p Mana vunaghi haba te vetenara me ghaghua, “Vaghaa keri ke, ma kau tari sasaraua Haman iga me ke mate”.  
\v 10 Keri ge ara tari sasaraua Haman tana luana iga, ge mate. Mi murina keri, na vunaghi haba te mua rutu.   
\c 8  
\s1 Na vetena ke hangara na vure ni Jew  
\p
\v 1 Tana bongi keri tua, agaia na vunaghi haba Xerxes te hea tua vinahogho Esther nina lei lologho mana valena Haman, te kanahaghinira na lei vure ni Jew. Keri gera lavia vania mai na vunaghi haba Mordecai, na pukuna gaia Esther te bosaa vania nia, ge agaia te halakulana Mordecai.  
\v 2 Na vunaghi-haba Xerxes te lavia na papada (ringi) ni vaughilala te laviolia tua ta Haman, ge hea Mordecai. Ma Esther te vilia Mordecai geke vunaghini lei nina lologho Haman.  
\v 3 Ma gaia Esther te ghoi mai sono ta vunaghi haba, ge mai pogho-tao horu tana tuana inaghona, ge nongi kurutia, nia na kolobu te tumu tana rana matana, geke bettoa nina ghanaghana talugoni dika vanira na lei vure ni Jew Haman.  
\v 4 Mana vunaghi haba te ghoi haua vania mai Esther nina totoghona-golu. Keri ge tapatughuru dato Esther ge vaa tughuru inaghona na vunaghi haba,  
\v 5 me ghaghua, “geke liona sono na haba nigua na ghanaghana, maia ke uto sono tana ghanaghanana ke, me ke nia vetena horu a sakai na vetena, ke betoa nina vevetena Haman, geke mate udolura na lei vure ni Jew ilokani nina lei bubulo udolu na vunaghi haba.  
\v 6 ?Nia ivei ke ghaghua ge ku nia togotogo inau na vaevane-adira na lei kulagu na vure, maira nigua na binabolitana bona kara pahepahera, maia kara mate pisura?”.  
\v 7 Keri ge bosa vanira vinahogho Esther maia Mordecai, rana tinoni ni Jew vunaghi haba Xerxes, me ghaghua, “inau tu hea sokoa tua Esther na valena Haman maia nina lei lologho iga, mara tari sasaraua tua Haman me mate tana vatei tari sasarau ni mate tinoni. Na pukuna te tabotabo geke mate taghalaghinira na lei vure ni Jew.  
\v 8 Koro tona haliu tua na niana vetena rughuhoru vanira na kokoe na lei vure ni Jew tana ahana na vunaghi haba, talutatea vanira na hava te liomiu na bosaana vaniadira, mo koro vaughilalaa nia na papada (ringi) ni vaughilala ni vunaghi haba. Hau vakaa, mo koro ghanaghana utoa, na hava tua na ghanaghana ia kara gegerea iga na ahana na vunaghi haba, ma kara vaughilalaa nia na papada (ringi) vaughilala ni vunaghi haba ke, kara mua ghoi hughua pa, kara mua ghoi haurakea tua”.  
\v 9 Keri ke, mi tana rua hangavulu-limani na bongina June, na kokoe tara hera nina lei tinoni gegere na vunaghi haba. Te vagha te ghanaghanaa tua Mordecai, a gaira tara gegerea na vetena geke rughuhoru vanira vaa na lei vure ni Jew maira na lei vinahogho (na lei tauna na vunaghi haba), na lei vure righitaoni maira na lei vure ni komu tara lavi lutu nagho ilokani hangalatu rua hangavulu-vitu na bubulo, tara vuivuni India me sara Ethiopia. Na vetena tara gegerei tana lei vaughilala mana kokoe-dira na na lei vure udolu, kolura nia na lei vure ni Jew udolu tana kema talighu te haba pugisia vunaghi haba Xerxes.  
\v 10 Mordecai te gegere tana ahana na vunaghi haba, me vaughilalaa nia na papada (ringi), na vaughilala ni vunaghi haba. Agaia te nighi vetena na lei gegere tutughuni raaeni tana minamina vamua tua, nia na limadira rana lei vure hola bosa, agaira tara nighi sama minamina na lei horse tara righitaonira, haba vaa, nina na horse na vunaghi haba.  
\v 11 A nina vetena na vunaghi haba te rughuhoru ke, te hera na maana na lei vure ni Jew udolu, ge kara sakai-sonikolu tana hava tua kara gonia, ge kara pilupungisia na vola-dira, ilokani na lei komu ni pura udolu tana kema te haba pungisia gaia vunaghi haba Xerxes. Agaira tara taladira ge kara matera, pahepahera, kara kosoi na sosono-dira ma kara mate taghalaghinira arahei tana siki koukomu pana bubulo, ge kara mai ni labuadira pa, na taudira mana daledira. Maia kara lavighi didira na lei lologho ghadira na lei levu ni mate.  
\v 12 Na bongi eni tara talua geke kale iga na kisumate ke, tana vitu na bongina na vula March tana niulu imurina eni, tana lei bubulo udolu ilokana na kema te haba pungisia gaia vunaghi haba Xerxes.  
\v 13 Na vetena eni ke, kara vaevane kalea te vagha sakai na vetena sule, ma kara ladavaghinia vanira na lei vure udolu. Tana ghanaghana vaghana keri ke, ge na lei vure ni Jew udolu kara gonidila ni lavi tughu itadira lei ghadira levu ni mate.  
\v 14 Keri ke, mana vunaghi haba te mavatia na ghanaghana eni, te nia hevei horu nina kokoe-papara, na lei tinoni hola-bosa tara nighi sama minamina na lei horse kukuti, na vatei samalaghi-niani nina lei lutu na vunaghi haba, nia na mina vamua tua, na vetena eni ke tara ladavaghinia ghua tana vale sulena na vunaghi haba i Susa.  
\v 15 Keri ge agaia Mordecai te haghelia nina pupulu-sule ni tinoni-haba, te pura me mera maia na piti-ulu golu, ge haghelia mai vuvungana keri na pupulu malebo te ghioghio. Mana lei vure ni Susa tara nia vanga-kolu togotogo na vetena vaolu te rughuhoru eni.  
\v 16 Na lei vure ni Jew udolu te vonughira na togotogo mana rivurivu, maia tara talu mavaa tana lei komu soko.  
\v 17 Na vetena te talu-rughuhorua na vunaghi haba te saravighi na lei bubulo mana lei komu ni pura, na lei vure ni Jew tara togotogo mara gonia sakai na vanga koukolu ni togotogo sule ngangata, mara talamaghinia mara ladavaghinia geke bongi ni vanga vuresubo vure subo, me ke bongi ni aheahe. Mete subo ngangata na lei tinoni tana komu tara vuha tinoni ni Jew tua, tara nia mataghu na hava kara gonighi na lei vure ni Jew udolu vanira gaira-oli heghedira.   
\c 9  
\s1 Ara volara na lei vure ni Jew Didira na lagavule na lei vure ni Jew  
\p
\v 1 Keri ke, mi tana vituni na bongina vula March, ara rua na vetena te talu-rughuhorui na vunaghi haba toro mai kale utuni. Tana bongi vaghana keri, ghadira lei levu ni mate na lei vure ni Jew tara ghanaghana dila ge kara mate taghalaghinira na lei vure ni Jew, hau va kaa, me mua kale te vaghaa tara ghanaghanaa geke ghaghua iga. Mana hava tara mua ghanaghanaa gaira te kale.  
\v 2 Rana lei vure ni Jew tara ghahara vamua ta sakai na bona tana lei sopa bubulo te mana pungisighi na vunaghi haba, ge kara pilupungisira heghedira ge kara bei vahaghitailira gea. Hau vakaa, me taho siki sakai ke mai pepora, nia na pukuna agaira udolu tara levunimate vanira tara mataghunira.  
\v 3 Ma gaira udolu na lei tinoni nagho tana kisumate, na lei vinahogho, agaira udolu arahei tara vunaghini na lei samalaghi tana lei bubulo maira tara lutu tana vale sulena na vunaghi haba, tara hangara na lei vure ni Jew na mataghuniana pana talumavaana Mordecai.  
\v 4 [Na pukuna na Vunaghi haba/Nia] te taludatoa Mordecai tana lutuna ilokana na vale sulena na vunaghi haba, mana [ladana/lutuna] te sepalaghi saravighi na lei bubulo, te vagha agaia te logho ngangata tua na maana.   
\p
\v 5 Hau vakaa, mana lei vure ni Jew tara diki rughuhoru tua, mara matera ghadira na kana tana bongi keri tara talu-dilaa tua. nia na isi (Ghau/ ivi kasikasi te vanga levu mi levu). Agaira tara matera mara pahepahera mara gonighi vanira na lei totobo te taonighi na liodira, agaira tara mua dolovira.  
\v 6 Agaira tara matera ara lima na hangalatu ni tinoni tana vale ngasi sulena na vunaghi haba i Susa.  
\v 7 Agaira tara matera ghua Parshandatha, Dalphon, Aspatha,  
\v 8 Poratha, Adalia, Aridatha,  
\v 9 Parmshta, Arisai, Aridai maia Vaizatha.  
\v 10 Agaira rakeri ke, ara hangavulu matapono na lei dalena mane Haman, na dalena Hammedatha, na tinoni te kanahaghinira na lei vure ni Jew. Hauva kaa, mara mua holai siki didira na lologho.   
\p
\v 11 Tana bona tara tughunia vania na vunaghi haba ara ngiha na tinoni tara matera tana vale sule ni vunaghi haba i Susa tana nulavi vaghana keri,  
\v 12 agaia te holoa vinahogho Esther me ghaghua vania, “rana lei vure ni Jew tara matera ara lima hangalatu ni tinoni tana vale sule ni vunaghi haba i Susa heghena vamua, maira ghua agaira ara hangavulu mapono na lei dalena [mane] Haman. ?Ma ge tara gonia te vagha keri i Susa ke, mana hava ghua te kale tana lei bubulo udolu? ?Hauva kaa, mana hava ghua te ghoi liomu itaeni, ke tala vanigho, bosaa vaniu mai, mi nau ku gonia vanigho”?  
\v 13 Ma gaia Esther te ghaghua, “Geke taonia nina na liona na haba ke, me ke taladira na lei vure ni Jew ni Susa, ge kara ghoi gonia sono i ropo na hava tara gonia itaeni, ma kara lavighi na huli-dira ara hangavulu na lei dalena Haman, ge kara tari sasaraura tana vatei tari sasarau ni doko mate tinoni.”  
\v 14 Keri ke, mana vunaghi haba te tala geke ghaghua iga, mana vetena ni talamaghi eni tara bosa-ladavaghinia lokana Susa talighu. Gaira tara tari sasaraura ghua tana vatei tari sasarau ni doko-mate tinoni hangavulu-matapono na lei dalena Haman, tara mate tua.  
\v 15 Keri ge ara ghoi savukolu sono na lei vure ni Jew Susa, tana alu na bongina March, mara ghoi matera sono tolu na hangalatu ni tinoni, ma gaira tara mua ghoi lavighi sono didira na lei lologho.  
\v 16 Mi tana bona vaghana eni ke, na lei vure ni Jew udolu lokani na lei bubulo tara sopa savukolu ta sakai na bona vamua, tana lei sopa bubulo ge kara pilupungisighi na voladira. Gaira tara sodoa na malumu tadira na ghadira levunimate, ara matera vitu hangavulu-lima na togha ni tinoni, gaira tara kana haghinira, hau vakaa, mara mua holai siki didira na lologho.  
\v 17 Na gehegehe eni te kale tana vituni na bongina March ilokani na lei sopa bubulo. Keri ge tana bongi murina eni, tana roropo-ghana, gaira tara kabu beto vamua, tara nia togotogo koukolu didira na laga-vule, te vagha na bongi ni vanga koukolu togotogo.  
\v 18 Hauva ka, mana lei vure Jew ni Susa tara tona haliu sono na mate-adira lei ghadira levunimate lokana ruani na bongi eni, mara kabu beto tana toluni na bongi. Mara nia na bongi keri ge didira na bongi ni vanga koukolu mana togotogo.  
\v 19 Mete vuivuni tana bongi vaghana keri me sara tana bongi taeni ke, na lei vure ni Jew tara ghana kolilira tana lei komu tara mua pilupilui, tara nia kabu togotogo sono nia na ghanaghana-oliana tana lei tughu niulu na bongi ni aheahe eni, tana bona na bihi te mua puku ni sule tua iga tana lokana na niulu, tana vula Feburary pa, March.   
\s1 Na vanga koukolu togotogo tara holoa nia Purim.\f + \fr 9:20 \fk Purim \ft Tana bona vaghana eni, agaira rana Jew tara togotogo mara sopa ni hevei tona na dolo ilevu mi levu.\f*  
\p
\v 20 Mordecai te gegere horui na lei totobo tara kale raeni, me nia vetena rughu-horu na gegere tutughuni vanira na lei vure ni Jew udolu tara kabu dutu maia tara kabu sagau mai, ilokani na lei bubulo udolu te maana pungisia vunaghi haba Xerxes,  
\v 21 te kokoe togotogora ge kara vanga koukolu togotogo ni ghanaghana-oliani ara rua na bongi raeni haia tughu niulu.  
\v 22 Agaia te bosaa vanira ge kara ghanaghana-olighi rana bongi raeni nia na vanga-koukolu mana togotogo, maia ghua na sopa hevei dolo ilevu mi levu, ma vanira ghua na vure tara mua lologho. Na gehegehe eni ke, na ghanaghana-oliana na bona rana lei vure ni Jew tara sodoa na malumu tadira ghadira lei levu ni mate, tana bona didira na dikalio te ghoi liliu ni togotogo mana roku te liliu ni rivurivu.   
\p
\v 23 Keri ke, ma gaira rana lei vure ni Jew tara taonia nina ghanaghana Mordecai, mara vuivunia na goni taoniana tughu niulu te vaghaa na vavatadira  
\v 24 Haman a dalena Hammedatha tana kemani Agag te kanahaghinira rana lei vure ni Jew, te talua na ghanaghana ni vahaghitailiadira mana haurake taghalaghini-adira rana lei vure ni Jew, tana vula mana bongi te talutatea tana bona tara gonia na (loka/daisi) tara holoa nia na Purim.  
\v 25 Hauva kaa, mi tana bona te mai tughuru inaghona na vunaghi haba Esther, agaia vunaghi haba te talu rughuhorua na vetena te nia nina ghanaghana dika Haman te talu dilaa tua geke kale-olia heghena, ma Haman kolura lei dalena mane tara tari sasaraura tana lei vatei tari saarau ni doko mate tinoni.  
\v 26 Mughua sono te vagha keri, ge ara holoa nia na gougonu ni togotogo eni ke na Purim, (na bongi tara ghanaghana-olia iga tara vola tana mate tara piti dilaa vanira), na pukuna na Purim ke, na kokoe ni dania tua tara holoa nia na (loka/daisi). Keri ke, na pukuna nina (letasi/gegere-tutughuni) Mordecai maia ghua tara ghilala olia na hava [tara gonia tua]/[te kalera tua],  
\v 27 na lei vure ni Jew tara talamaghinia ge kara taludatoa na ghanaghana eni, ma kara talu-halavua vanira vaa na lei vavatadira maira arahei kara ghoi tinoni ni Jew ghua. Agaira tara kokoe ladavaghinia vanira na lei vure udolu, ge kara mua ghoi taho tua na ghanaghana-oliani nia na vanga koukolu togotogo ara rua na bongi raeni tara gegere horui tua tana bongini tughu niulu.  
\v 28 Kara ghanaghana-olighi na lei bongi raeni nia na vanga koukolu-togotogo tana lei vavata mana vavata, maia tana lei sopa binaboli ilokani na lei bubulo mana lei komu-sule ni vure [pura] tana kema udolu. Ke bei ghoi soko gea na ghanaghana-oliani nia na vanga koukolu-togotogo rana bongi raeni i ghobudira na lei vure ni Jew, me ke bei ghoi mate gea tana ghanaghana-dira na ghanaghana-oliani na hava tara kale iga, ighobu-dira na lei hala kuladira.  
\v 29 Ma keri ge vinahogho Esther, na dalena vaivine Abihail, kolua nia Mordecai na tinoni ni Jew, toro gegerea ruani na (letasi/gegere-tutughuni), moro talua nina na puku ni maana ni huhuli na vinahogho i murina nina na gegere-tutughuni Mordecai, ge koro talua me ke ghaghua tua iga na vanga koukolu-togotogo ni ghanaghana-oliana na bongi keri, (tara holoa nia na purim,) tara ghanaghana-olia iga tara vola tana mate tara piti-dilaa vanira tua.  
\v 30 Mete mai kolua ghua keri na gegere-tutughuni tara liona iga na mabo mana kabu sasarana na righitaoni, tara nighi vetena vanira vaa na lei vure ni Jew udolu ilokani sakai na hangalatu rua hangavulu-vitu na bubulo sarana nina righitaoni vunaghi haba a Xerxes.  
\v 31 Rana gegere-tutughuni raeni toro tatea geke ghaghua tua iga na vanga koukolu-togotogo ni ghanaghana-oliana na bongi keri tara vola iga tana mate tara piti-dilaa vanira tua, mana kabu koukolu-togotogo haia tughu niulu tana bonana tara talua tua geke kale iga, taonia na vetena toro talua rogaira Mordecai na tinoni ni Jew maia vinahogho Esther. Na lei vure tara detea tana ghanaghanadira ge kara kabu taonia na vanga koukolu-togotogo eni, te vagha tara detea tua tana ghanaghana-dira vanira gaira heghedira mana lei hala kuladira, ge kara talua na bona ni dikalio mana talukaa ni vanga/maturutoo ni vanga.  
\v 32 A nina kokoe papara Esther te nia geke kale utuni na goniani na lei totobo, tana ghanaghana-oliana na bongi keri tara vola iga tana mate tara putu-dilaa vira tua, tara holoa nia na Purim (loka/ daisi), mara gegere horu udolui tana lei gegere-tutughuni.   
\c 10  
\s1 Na lada mana rongoragha-dira Xerxes maia Mordecai  
\p
\v 1 Vunaghi-haba Xerxes te taluhorua na kokoe ni dikalio vanira na lei vure udolu ilokana na kema talighu ta vunaghi habana gaia, me va saravira ghua na lei komu lilighi ni tahi tara ghana haura mai vaho tua.  
\v 2 Na lei totobo sule ngangata te gonighi maia na lei gegere tutughunini udolu na ladana mana rongoraghana Mordecai, gaia keri na tinoni vunaghi haba Xerxes te taludatoa tana malei lutu, tara gegere horu udolui lokaa na buka ni (gegere tutughuni-dira) (vavata-dira) na lei vunaghi haba ni Media mi Persia.  
\v 3 Mordecai na tinoni ni Jew tara talu datoa tana lutuna ge vuha mai tinoni lutu-nagho itadira arahei tara lutu tana gavumane, te tinoni lutu sasarana mai na vunaghi haba Xerxes heghena tua, (te Prime Minister) tana maana ni lutu huhuli. Agaia Mordecai te haba vule ngangata ighobudira na lei vure ni Jew udolu, tara nia gaia ge nia togotogo ngangata na lutuna, na pukuna te nia lutu laga ngangata na uto vanira na lei kulana vure, rana lei vure ni Jew udolu, maia te kuladira sono gaira udolu tana vale sule ni vunaghi haba.