\id EPH - Gela 2 \h Ephesus \toc1 Vanira Na Vure Taluutuni ni Ephesus Na Tabu Paul te Gerea \toc2 Ephesus \toc3 Ephesus \mt2 Vanira Na Vure Taluutuni ni \mt1 Ephesus \mt2 Na Tabu Paul te Gerea \is1 ?Na hava te tughunia igaa? \im Ephesus na komu sule tana bubulo i Asia, ma rana vure ni Rome tara vunaghi pungisia. Na manevetena Paul te diki sara iga eruani na kao, ge tughunitatea na Rongorongo Uto. Tana toluni na kao, Paul te ghaha i Ephesus tolu na niulu, me ke taraira na lei tinoni taluutuni ga (Righia Gehegehedira 19:1-20). Erua pe tolu na niulu i murina, ghana levunimate tara lotia Paul mara hola vaa i Rome. Tana bona te ghaha tana vale pipiti ga, Paul te gerea na gegere eni. \ip Paul te gerea na gegere eni ge ke patupatura na vure taluutuni ni Ephesus. Paul te diki bosai vanira na lei totobo te uto na vure taluutuni kara lavighi, na pukuna tara kabu kolua Jesus Christ. Keri ke, me bosaa God te vavolara na vure Jew mana vure tara mua Jew, me ghoro kolura ilokana sakai na huli, na pukuna na hava Jesus te nea tana ghaivavala. Aeni nina holohoru God. \ip Imurina keri, Paul te patura na vure taluutuni ge kara kabu maemane haia, me talutatea ge kara kabu kolu heghedira na pukuna na hava Christ te nei vanira. Me bosa vanira ghua ge kara gonidila haia, na pukuna te pungisira talau Satan maia nina maana dika tana vola ni maramana eni. \iot Na lei Ghanaghana Mava Ilokana na Gegere Eni \io1 Nina bosa holopangoti a Paul (1:1-2) \io1 Na lei totobo tara uto rana vure taluutuni kara lavighi na pukuna tara kabu kolua Christ (1:2-3:21) \io1 Na vola vaolu itatana Christ (4:1-6:20) \io1 Nina bosa sosoko Paul (6:21-24) \c 1 \s1 Nina bosa holopangoti a Paul \p \v 1 Inau a Paul tu gerea na gegere eni. God te viliu ge ku nina manevetena Jesus Christ. Inau tu gerea vanighau ighau nina tinoni tabu God i Ephesus, tau taluutunia mau taonia haia Christ\f + \fr 1:1 \fk Christ \ft na mane God te vilia ge ke vavolara nina vure, tara holoa nia Messiah\f* Jesus.\x - \xo 1:1 \xt Gehegehedira 18:19-21; 19:1\x* \v 2 Tu kokoeliulivuti ge God Tamada ma dida na Lord Jesus Christ koro vahegho na sonihalavu mana mabo. \s1 Na lei vauto ni Tarunga Tabu \p \v 3 Ighita ta holoutoa God. Gaia nina God dida na Lord Jesus Christ maia Tamana ghua. God te vautoghita nia na lei vauto udolu ni Tarunga Tabu ni kokou, na pukuna ighita nina Christ. \v 4 Idania mai tana bona God te mua gonia mua na maramana, God te dolovighita me vilighita itatana Christ, ge ka tinoni tabu ma ka maemane haliu tana matana. \v 5 Taonia nina padalaghi mai dania, te mua ghoi tughu tua, ge ka nina vure kukuti God, nia na hava Jesus Christ te nei vanighita. Aeni te nea na liona God ge togotogo ngangata. \v 6 Keri ke, ma ka holoutoa God na pukuna te kolavaa vanighita mai nina sonihalavu. Gaia te vaheghita na sonihalavu eni, na pukuna ighita nina tinoni a Dalena te dolovia. \v 7 Na pukuna gaia te mua soko na doloviada, ge tangomana na tatavahaleada nia na ghabuna na Dalena, ge talukehai na paluda.\x - \xo 1:7 \xt Colosse 1:14\x* \v 8 E tatea nina na sonihalavu vanighita haia, nia nina na manamanaha mana ghilaghilala. \v 9 Ma nina padalaghi God te kabu polo ka, te tate vanighita tua. Na padalaghi eni itatana Christ, te vilia mai tua idania taonia nina na lio uto. \v 10 Ma gaia eni te vaghaa nina padalaghi, tana bona na bongi te vilia ke sara mai, God ke hola kolura mai na lei totobo soko i kokou mi pari sarana nina maana Christ. \p \v 11 Tana vuivuni, God te nia padalaghi te vilighai mai tua ighai rana vure Jew, ge kai nina vure God, na pukuna tai kabu kolua Christ. Mana lei totobo raini ke, ra kale taonia nina na ghanaghana mai tua idania. \v 12 Na hava te liomami nia God ke, ighai, rana Jew, tai diki taluutunia tua Christ ke, kai holoutoa tua dida God te rongoragha. \v 13 Mi taeni ighau ghua nina vure God, na pukuna tau rongovia tua mau taluutunia na utuni tana Rongorongo Uto, ge God ke vavolaghau. Mi tana bona tau taluutunia Christ ke, God te righikaleghau tua mi ghau nina vure gaia, te va heghau tua na Tarunga Tabu te nia baubahu mai tua idania. \v 14 Mana Tarunga Tabu keri nina vaughilala God, ke vaheghita mai sughua na lei totobo soko te nighi baubahu. Ka lavighi na lei totobo kiri tana bona God ke huiolighita tua ighita nina vure. Eni gaia sakai na ghanaghana ghua ge ka holohabaa mughua dida God te haba me rongoragha. \s1 Paul te kokoeliulivutira \p \v 15 Na pukuna na lei totobo raini God te nei vanighita, tana bona tu diki rongovia tua nimiu na taluutuni te ngasi tatana Lord Jesus ma nimiu na dolo vanira tara taluutuni vei mi vei, \v 16 mu mua soko na holoutoana God na pukuna ighau. Mu kokoeliulivutighau haia, \v 17 mu nongia God, te haba ma Tamana dida Lord Jesus Christ, ge ke vaheghau nina manaha mana ghilala nia na Tarunga Tabu, ge ke tughuru ngasi nimiu na ghilala ta God. \v 18 Mu kokoeliulivuti ge na tobamiu ke hahangavi ge kau ghilala utoi na lei totobo uto ta pitudilai ge ke heghita, na pukuna gaia te hologhita ge ka nina vure. Mu kokoeliulivuti ghua ge kau ghilala na utona na sonihalavu ni lologho tughu, God te nia baubahu ge ke vaheghita ighita nina vure. \v 19 Mu kokoeliulivuti ghua ge kau vuivuni tua itaeni na ghilalana nina maana te sule, te lutu tana volada, ighita rahei ta taluutunia tua. Mana maana eni na laga te sule, \v 20 te va tughuru vaghini olia Christ tana mate, me va sopou laghinia tana malei sopou te haba tana pala madolona God tana kinakabu i kokou.\x - \xo 1:20 \xt Buka Linge 110:1\x* \v 21 Mi taeni gaia vamua Christ te haba vule itadira tara vunaghi pungisi maia tara logho maana udolu - na lei tarunga, mana lei tidalo mana lei lamea. Na ahana te haba vulera na lei huhuli maia tara maana itaeni tana maramana eni, maia na maramana ke mai. \v 22 Ma God te taluhorui na lei totobo soko isarana nina maana Christ vamua, me hea te vaghaa keri ge Christ ke hangaghita rana vure taluutuni tana holohoru.\x - \xo 1:22 \xt Buka Linge 8:6\x* \v 23 Mi ghita rana vure taluutuni tana holohoru te vagha na hulina Christ. Ma Christ te va vonughighita tua nia nina maana, te vagha te va vonughighi na lei totobo soko ivei mi vei.\x - \xo 1:23 \xt Colosse 1:18\x* \c 2 \s1 Ighita ta vola kolua Christ \p \v 1 Tana bona te padi tau mate tana tarunga, na pukuna tau gonighi na lei palu, mau diui nina na lei vetena God. \v 2 Tau kabu vaghaghau so na voladira na vuresubo tana maramana eni te dika, te vonughia na palu, ma tau taonia Satan, na vunaghi habadira na lei tidalo dika. Gaia na tidalo dika te lutu laga tana voladira rahei tara mua taonia God. \v 3 I naghona ta taluutunia Christ, ighita udolu ta kabu vaghaa keri. Ta gonighi na hava ta lioni, ma taoniani na lei nilabu mana lei ghanaghana soko te dika tana volada. Na pukuna ta nei te vaghai kiri, ta kabu sarana nina rutu God, te vaghara na lei tinoni soko. \p \v 4 Mana pukuna vamua nina veiarovi God te sule, me dolovighita sule ngangata, \v 5 sakai vamua ta mate tana tarunga na pukuna na lei paluda, gaia te vavolaghita sono tana bona te va tughuru vaghini olia Christ tana mate. Ma nina sonihalavu God vamua te vavolaghita soko.\x - \xo 2:5 \xt Colosse 2:13\x* \v 6 Na pukuna ighita ta sakai sonikolu itatana Christ, God te va tughuruvaghini olighita tua tana mate te vaghaa Christ, ma sopou kolua tua tana kinakabu i kokou. \v 7 Ma God te nei na lei totobo kiri vanighita, ge ke talutatei vanira na lei vure kara ghahara tana lei bongi ke mai, nina na liouto te mava mana sonihalavu te haba, na pukuna na hava Jesus Christ te nei vanighita. Eo, ighita na vaughilala vanira. \v 8 God te vavolaghau nia nina na sonihalavu tana bona tau taluutunia Christ. Ma God te vavolaghau e mua pukuna na lei lutu tau nei. Taho, ma nina heveilee God vamua. \v 9 Na vola kasilaa keri, te mua tabani nimiu na lei gehegehe te uto, ge ke bei nighi talunagho heghena gea ahei. \v 10 Ma God te gonighita taonia na liona, me nei na volada ge vaolu itatana Christ, keri ge ka gonighi na lei totobo uto te padalaghinighi vanighita mai tua idania. \s1 Ighita sakai sonikolu itatana Christ \p \v 11 Kau bei nia ponolio gea ighau tau mua kema ni Jew tana bona tara vahughau. Rana Jew tara hologhau nia “na vure tara mua pahevaughilala.” Tara nia talunagho heghedira na pukuna tara pahevaughilala tua. Tara ghanaghana ge ra nina vure God nia na pahevaughilala, sakai manaa na pahevaughilala tara nei tana hulidira vamua, te mua tughui na tobadira. \v 12 Tana bona vaghani rakeri, ighau tau mua ghilalaa Christ. Mau mua Jew, nina taba ni vure God te vilira. Mau mua ghilalai mua na lei totobo uto te nighi baubahu God vanira. Au kabu sono tana maramana eni, me taho siki totobo kau pitudilaa va i nagho, mau mua ghilalaa God. \v 13 Te padi tua tau diki sagauvia God, mi taeni vaho tau nina Christ tua. God te holaghau mai mau kabu dutuvia tua na pukuna na ghabuna Christ tana ghaivavala. \v 14 Ma Christ heghena vamua te gonia na maomabo ighobumami ighai rana Jew maia ighau tau mua Jew, keri ge ka sakai na ovu ni vure vamua. Ma gaia te durakea na vokovoko ni hughuhughu. Na vokovoko eni te neghita gea levunimate. \v 15 Ma nia na mateana, ge va sokolaghinia didira na vetena rana Jew te nera rahei tara mua Jew ge ra mua sakai sonikolu itadira. Ma nina na ghanaghana ke, ke gonia na maomabo ighobudira rana Jew maia rahei tara mua Jew, ge kara sakai na ovu ni tinoni vaolu vasoo itatana.\x - \xo 2:15 \xt Colosse 2:14\x* \v 16 Ma gaira te vaghaa sakai na huli vamua, Christ te va mabo olighita ta God nia na mateana tana ghaivavala, me durakea dida na hughuhughu ighobuda.\x - \xo 2:16 \xt Colosse 1:20\x* \v 17 Me nia tarai na rongorongo uto ni mabo vanighau ighau tau mua Jew tau sagauvia, ma vanighai ghua ighai rana Jew tai dutuvia.\x - \xo 2:17 \xt Isaiah 57:19\x* \v 18 Mi ghita udolu, na Jew mana mua Jew, ka tangomana na mai tatana na Mama, nia sakai vamua na Tarunga Tabu, na pukuna vamua na hava te gonia Christ vanighita. \s1 Ighita tua te vagha nina Valetabu God \p \v 19 Vaho ge ighau rahei tau mua Jew ke, au mua ghoi tinoni haghemai mau mua tinoni ni komu keha ghua itaeni. Ighau tau sakai na vata ni tinoni kolura na lei ovu ni tinoni tabu nina God. Mi ghau ta nina binaboli tua God. \v 20 Mi ghita tua te vagha nina Valetabu God, tara kisughita taonia didira na tarai na lei manevetena mana lei prophet. Mana tughuru ngasi ke, gaia Jesus Christ heghena tua. \v 21 Mi ghita ta taluutuni ke, Christ te tabe ngasilia na vale keri, me va totoloa ge ke vuha puakaa na Valetabu nina Lord. \v 22 Mana pukuna, ighau tau mua Jew, tau sakai sonikolu itatana Christ, gaia te kisughau kolura rana balu taluutuni, keri ge kau vaghaa na valena God ke ghahaa iga nia nina maana na Tarunga Tabu. \c 3 \s1 Nina lutu Paul itadira rana mua Jew \p \v 1 Keri ge, inau a Paul, tu kabu pipiti na pukuna nina lutu Jesus Christ te heu ge u nia tarai vanighau ighau tau mua Jew.\fig |alt="Paul writing in prison" src="CN02069B.TIF" size="col" loc="anywhere here" copy="CN02069B" ref="Ephesus 3:1" \fig* \v 2 Te vagha tau ghilala tua, te vaheu mai God ge ku lutua na lutu ni ladavaghi eni, ge kau taluutunia na Rongorongo uto nia nina sonihalavu God vanighau ighau tau mua Jew. \v 3 Ma God te talutatea heghena vaniu mai nina padalaghi te polo sono mua itatana, te vaghaa tu diki bosa pilena vanighau tua tana vuivunina nigua na gegere eni. \v 4 Tana bona kau idumia na hava tu gerea ke, geva kau ghilala sono na hava tu ghilala iga inau na padalaghi eni, te kale itatana Christ. \v 5 Ma God te mua tatea vanira na lei vavata mai te padi, mi taeni vaho gaia te tatea tua nia na Tarunga Tabu vanira nina manevetena mana prophet tabu. \v 6 Ma eni gaia na padalaghi vaghana te polo mua tu bosaa vanighau: rahei ghau tau mua Jew maia ghua ighau tau Jew, tau loghoa sakai na vata ni tunuvamiu tana lei lologho soko ke vahera nina vure God. Ma gaira udolu na ovu raini tara taluutunia na Rongorongo uto, ma gaira ghua tara baebasena sakai na huli keri, mara nia togotogo koukolu na lei vauto God te bahura nia Jesus Christ.\x - \xo 3:6 \xt Colosse 1:26-27\x* \v 7 Ma nia nina sonihalavu God vaniu maia nina na maana te sule, ge vaheu mai na lutu uto eni, ge ku lutua vania nia na tuvaliana na Rongorongo uto. \v 8 Sakai vamua tu pile kikiu itadira na lei tinoni taluutuni, God te viliu sono me vaheu na lutu te mava eni ge ku ladavaghinighi vanira rahei tara mua Jew, nia na lei totobo uto tara mai itatana Christ. Na lei totobo raini tara haba vaa vulea na hava na lei tinoni tara ghilala utoi. \v 9 E viliu ghua ge ku tughuni madalaa vanira na vure soko na padalaghi nina God, te gonighi na lei totobo soko, te kabu polo sono mua itatana tana vuivunina mai. \v 10 God te liona ge ke talutatea ivei te vaghaa na manahana vanira rana angel\f + \fr 3:10 \fk Angel \ft te vagha na tarunga vetena\f* ma rana tarunga mana lei tidalo dika, tara vunaghi pungisighi mara logho maana ni gehegehe tana oka i kokou. Ma kara vaevanea te vagha eni tana bona rana Jew mana mua Jew kara mai koukolu ta nina holohoru. \v 11 Aeni gaia nina padalaghi ke tona haliu, me tonalaghinia tua na lutu eni itatana Jesus Christ dida na Lord. \v 12 Mana pukuna Christ ma dida na taluutuni itatana, ka mua ghoi mataghu tua itaeni na mai tate tana matana God, na pukuna ta ghilala ge ke holopangotighita nia na togotogo. \v 13 Keri ke, ma kau bei nia dikalio gea, na hava tara nea vaniu iani, nia na utoamiu tu nia vahaghitaili, keri ke, ma kau togotogo na pukuna gaia keri nimiu na rongoragha. \s1 Nina dolo Christ vanighita \p \v 14 Tana bona tu ghanaghana nina padalaghi God eni ke, inau tu tualaghi tuturu mu kokoeliulivuti vania na Tamada. \v 15 Gaia na puku ni Tamada tana lei totobo i kokou mi iani pari. \v 16 Na pukuna God te loghoi subo na lei totobo tara rongoragha ge ke vahera nina vure, inau tu kokoeliulivuti ge ke va lagalaga na tobamiu nia nina Tarunga Tabu. \v 17 Mu kokoeliulivuti ghua ge a Christ ke kabu haia tana tobamiu, nia nimiu na taluutuni tatana. Kau tughuru ngasi ta nina dolo God te vagha na lala ni ghai te lalo horu tana pari. \v 18 Ma kau tangomana ghua na ghilalaana, ighau maia nina vure udolu God, ivei te vaghaa na volapana, mana darona, mana datona, mana lalona nina dolo God. \v 19 Tu kokoeliulivutighau ge kau ghilala nina dolo Christ, sakai vamua te mava ngangata ge kau mua tangomana na ghilala utoana. Keri ge na volamiu mana nilabumiu kara vagha na nilabuna God. \v 20 Itaeni ka holohabaa God na pukuna nia nina maana te haba te lutu ighobuda, gaia te tangomana na neani te au va tana hava ta nongia mana hava ta ghanaghana dilaa. \v 21 Ighita rana taluutuni tana holohoru ta sakai sonikolua Jesus Christ, ka holohabaa God haia ke va me va. Amen. \c 4 \s1 Na sakaisonikolu tana hulina Christ \p \v 1 Na pukuna eni, inau tu ghahau tana vale pipiti na pukuna tu lutu vania Lord. Tu kurutighau ge kau taonia na vola maemane te ulaghana nimiu na hoholo, na pukuna God te hologhau tua ge kau nina vure. \v 2 Kau talumuri ma kau lavia na lio mabe. Vadangitai kolura rahei tau dolovira, ma kau talukehai na hava te dika itadira na lei tinoni taluutuni na pukuna nimiu na dolo.\x - \xo 4:2 \xt Colosse 3:12-13\x* \v 3 Kau sakai sonikolu haia tana Tarunga Tabu, te piti kolughau tana mabo. \v 4 Ighita vure subo ta sakai vamua na huli. Mi ghita ta loghoa sakai vamua na Tarunga Tabu. Mi ghita vure subo God te hologhita va tana vola rongoragha te kasila. \v 5 Sakai vamua na Lord, sakai vamua na taluutuni, ma sakai vamua na vulitabu. \v 6 Ma sakai vamua na God, a Tamada, gaia te vuleghita, me ghaha ighobuda soko. \p \v 7 Hauvaa, ge sopa ighita, Christ te vaheghita sopa sonihalavu te kehakeha taonia nina ghanaghana mava. \v 8 Na pukuna eni na Gegere Tabu te bosa me ghaghua, \q1 Tana bona agaia te dato tana bona datogha, \q2 agaia te idevira na ovu ni levunimate ge lotira, \q1 me vahera na lei sonihalavu rana vure. \x - \xo 4:8 \xt Buka Linge 68:18\x* \m \v 9 Ghanaghana olia na bosa te vagha eni, “Gaia te dato.” Na ghanaghana iga ke, a Christ te diki horu mai tana maramana eni. \v 10 E utuni! Agaia sono te horu mai ke, agaia so te ghoi dato tana bona te datogha au va, keri ge talutatea nina maana tana lei bona soko ikokou mi iani pari. \v 11 Agaia sono te vahera na lei sonihalavu te sopa kehakeha na vure tana holohoru. Agaia te vilira na balu kara manevetena, balu kara prophet, mana balu kara mane tughuniladaa na Rongorongo uto, mana balu kara mane gehegehe mana balu kara manetarai. \v 12 Na lutudira ge kara gonidilara nina vure a God, ge kara lutui nina lei lutu. Na lutudira ghua ge kara tughuru ngasilia didira na taluutuni nina vure ilokana na holohoru te vagha na hulina Christ. \v 13 Kara lutu haia ritini ighita udolu ka mai sakai sonikolu ta dida na taluutuni mana manaha nia na dalena God. Keri ge ighita ka tughuru ngasi ta dida na taluutuni, mana nilabuda ke vagha na nilabuna Christ te maemane uto so. \p \v 14 Vaho ge, ka bei ghanaghana vaghara gea na lei gari pile, ma ka bei ghoi tughui na lioda tana hava ta puku ni taluutuniana tua, na pukuna siki sakai te bosaa vanighita na hava te keha mete sorisori mete pegopegoghita te vagha na hava te utuni ke, te vaghaghita na vaka, na ghuri mana tahi toro tipokolua, moro sonipilipilia. \v 15 Keri mughua ge ka tatabe ngasi tana utuni, ma ka dolovira na lei tinoni. Ge ka nei raini ke, ka totolo, pile mana pile, ma ka taonighi na lei nilabuna Christ. Agaia te uluna na hulina na holohoru. \v 16 I sarana nina maana ni righitaoni, na huli udolu te talukolu uto ngangata. Ke vagha na lei sopa baebase kara lutua didira sopa lutu te kehakeha, e hangara na lei baebase ge kara totolo, ge na huli udolu ke vola uto. Te vagha keri, ighita rana taluutuni, ge ka sopa dolovighita hegheda, ma ka nei na hava Christ te heghita ge ka lutui ke, ka tughuru ngasi ta dida na taluutuni.\x - \xo 4:16 \xt Colosse 2:19\x* \s1 Na vola vaolu itatana Christ \p \v 17 Nia nina maana Lord, inau tu kurutighau, kau bei taonia gea na voladira rana mua Jew tara gehegehe dika, na pukuna e taho na ghanaghana mava itadira me ruarua na liodira. \v 18 Na liodira te vonughia na pungi. Mara kabu sagauvia na volana God te hera, na pukuna ra vongotighi na liodira mara kutuvatu tana tobadira pungisia God. \v 19 Tana bona tara gonighi na hava te dika, ra mua nia maa. Na pukuna keri, tara lubati olira heghedira tana lei vata ni dika, mana voladira te vonughighi na lei vata ni ghanaghana tara meto, mara nighi kabalaghi. \p \v 20 Me mua gaighi na hava tara taraighau nia tana bona tau naunaua Christ. \v 21 Tana bona tau rongovia na Rongorongo uto ta Jesus Christ, na lei totobo tau naunaui tara utuni. \v 22 Sonikeha sokoi na lei vata ni dika tana volamiu haulaghi mai dania. Nimiu na lei vata ni dika te dikalai na volamiu mara pegopegoghau.\x - \xo 4:22 \xt Colosse 3:9\x* \v 23 Itaeni, kau lubatia mughua na Tarunga Tabu ke hulighau, ge kau tughui na ghanaghanamiu mana nilabumiu. \v 24 God te heghau na nilabu vaolu te vagha nina nilabu te maemane. Keri ge kau taotaoni tana vola vaolu eni te tabu.\x - \xo 4:24 \xt Vuivuni 1:26; Colosse 3:10\x* \p \v 25 Me vagha keri ke, kau sonikeha sokoi na lei vata ni pegopego ma kau nia kokoe na utuni vanira rana taluutuni, na pukuna ighita ta sakai vamua tana hulina Christ.\x - \xo 4:25 \xt Zechariah 8:16\x* \v 26 Kau bei nia palugha tangohahi gea na rutu ke maana pungisia gea na volamiu. Kau bei lubatia nimiu na rutu me ke huu kuvia na aho.\x - \xo 4:26 \xt Buka Linge 4:4\x* \v 27 Na pukuna na rutu te hea na maana Satan ge ke hulihahighau. \v 28 Ge ighoe na tinoni to ghilala na gito ke, mo ko sania tua na gito. Ko vuivuni na nia lutu laga na limamu ge ko tangomana mo ko vahera na hava te manadira rana bona. \v 29 Kau bei nia kokoe gea na kokoe dika. Kau nia kokoe vaso na hava te uto me ke hahanga, ma ge arahei tara rongovia nimiu na kokoe te hangara me patupatura. \v 30 Kau bei lavi dikaliona gea nina Tarunga Tabu God tau nea iga na volamiu. Gaia te vaughilalaghau nia tau nina, ge ke tatavahaleghau tana bongi sosoko. \v 31 Kau lavi kehai itamiu na lei ghanaghana dika raini, veikakalai, liodika te polo, rutu papara, mana bosa tabo, maia na lei vata ni lio dika soko. \v 32 Hauva, kau sopa veidolovighau heghemiu, ma kau veiarovi, ma kau talukehai na paludira rana taluutuni, me te vagha ghua God te talukehai na palumiu itatana Christ.\x - \xo 4:32 \xt Colosse 3:13\x* \c 5 \s1 Ghahaghita tana marara \p \v 1 Keri ke, taonia na nilabuna God tana lei totobo tau gonighi na pukuna ighau rana dalena te dolovighau. \v 2 Kau ghahaghau tana dolo te vonughia na doloviadira rana keha, taonia na nilabuna Christ. Agaia te dolovighita me lubatiolia heghena na volana vagha na sukaghi te lavikehai na lei palumiu. God te nia togotogo vania, na pukuna na sukaghi te uruuru vagha na kokolo uruuru vania.\x - \xo 5:2 \xt Buka Rughuhoru 29:18; Buka Linge 40:6\x* \p \v 3 Sania na tangotangodika, mana kaukabu meto mana gharu ighobumiu. Na lei tangohahi raini ke, tara mua ulaghadira nina vure God. \v 4 Me mua maemane tua ge kau tutugu dika, kokoe bulebule mana batobato meto. Hauvaa, me uto vanighau ge kau vahea God vaso na bosa ni holouto. \v 5 Kau ghilala utoa e taho siki tinoni ke tangotangodika, pe ke kabu meto, pe ke gharu ke loghoa na malana ta nina kinakabu a Christ maia God. Na tinoni te gharu ke, te vagha na tinoni te holohabaa na titinoni god, na pukuna te holohabai vamua na lei totobo ni maramana. \p \v 6 Kara bei hulihahighau gea arahei tara tabotabo na pegoamiu nia na lei bosa sorisori, mara ghaghua, te uto sono ge kau gonighi na lei totobo dika rakiri. Na pukuna nina rutu a God itadira arahei tara mua taonia gaia. \v 7 Kau bei nira udukolu gea arahei tara gehegehe hahi. \v 8 Sakai vamua na tobamiu te vonughighi na pungi idania, mi taeni na mararana Lord te mararaghau, keri ge na nilabumiu ke talutatei. \v 9 Na pukuna tana bona na marara itamiu, na nilabumiu te talutatei vamua na hava te uto, mete maemane, mete utuni. \v 10 Kau kenei na lei totobo a Lord ke nighi togotogo, ma kau nei. \v 11 Kau bei hogholavaghi gea tana lei totobo dika, na lei tinoni tara nei, tara ghahara tana pungi. Tughunitatei vanira vaso na lei totobo rakeri, tara mua uto. \v 12 E vatei mamaagha na nighi kokokoe na lei totobo dika na lei vure tara mua taluutuni tara goni popoloi. \v 13 Mi tana bona na marara te mararara, vaho ge ra righikale utoi ivei te vaghai na dikani na lei totobo raini. \v 14 Na pukuna ivei te marara iga nimiu na marara ke, me ke talutatei didira na lei totobo te mua uto. Me vagha keri ke, ge ra bosa mara ghaghua na balu vure, \q1 Rarai, ighoe to maturu, \q2 tughuru oli mai tana mate, \q1 ma Christ ke vahegho na marara. \s1 Ghahaghita ta nina maana na Tarunga Tabu \p \v 15 Righitaonia ivei kau nea na maemaneana na volamiu. Bei vaghara gea arahei tara bule, hauva, kau taonighi na nilabudira rahei tara manaha vamua. \v 16 Kau gehegehe uto haia tana lei bona ni bongi, na pukuna subo na vure tara hahi tana lei bongi raini.\x - \xo 5:16 \xt Colosse 4:5\x* \v 17 Kau bei gehegehe bule, ma kau tabotabo ge kau manahana na hava a Lord te liomiu nia ge kau gonighi. \v 18 Kau bei inuvighi gea na lei beti ni bulebule, na pukuna igeva ke dikalai na volamiu. Ma kau lubatia na Tarunga Tabu ge ke vonughighau me ke hulighau. \v 19 Ge ighau kau lingei na lei linge holouto mana lei linge tabu ighobumiu. Kau lingei na lei linge vania Lord tana tobamiu. \v 20 Mi ghau kau bosa ni holouto haia nia na lei totobo soko ta God na Mama, tana ahana dida Lord Jesus Christ.\x - \xo 5:20 \xt Colosse 3:16-17\x* \s1 Na tarai tana vola ni taulaghi \p \v 21 Kau talumurighau haia itamiu sopa heghemiu, na pukuna ighau tau nia kikinima Christ. \v 22 Ghau na lei vinekama taulaghi, kau tabotabo ge kau taonighi na hava na taumiu te lioni, te vagha tau nei vania na Lord.\x - \xo 5:22 \xt Colosse 3:18; 1 Peter 3:1\x* \v 23 Na pukuna na mane te taulaghi te loghoa na maana ivuvungana na tauna, vagha Christ te loghoa na maana ivuvungadira rana taluutuni tana holohoru. Gaira tara vaghara na hulina Christ, te lubatiolia na volana ge ke vavolara. \v 24 Vagha rana taluutuni tana holohoru tara kabu rurughu vania Christ, keri ke mi ghau na lei vinekama taulaghi, kau kabu rurughu vanira rana taumiu tana lei totobo soko. \p \v 25 Mi ghau na lei mane taulaghi kau dolovira na taumiu te vagha Christ te dolovira rana taluutuni ilokana na holohoru, me lubatiolia na volana vanira.\x - \xo 5:25 \xt Colosse 3:19; 1 Peter 3:7\x* \v 26 Christ te mate vanira, ge ke vatabura. Me ke vamarabura, nia na bosana God mana apo marabu tana vulitabu. \v 27 E gonia te vagha eni, na pukuna, tana bona ke ghoro kolura mai tana matana rana taluutuni, ke liodira ge kara vagha na vaivine taulaghi vaolu ke uto na reireina, me ke taho iga siki meto, pana garugata pa siki totobo hava te vaghai raini. Ma mughua ge, ara tabu mara maemane, me ke taho na paludira. \v 28 Me vagha ghua eni, na lei mane taulaghi kara dolovira taudira vagha tara dolovia na hulidira oli heghedira. Na pukuna na mane te dolovia tauna te vagha, te dolovia heghena. \v 29 Taho siki sakai ke nia sika na hulina heghena, mughua ge pali kutia me righitaoni utoa, vagha Christ te righitaoni utoa na hulina, aeni rana taluutuni ni holohoru. \v 30 Ighita rana lei baebase ni hulina. \v 31 Te vagha na Gegere Tabu te bosa, \q1 Na mane ke sania tamana ma tinana \q2 me ke sakaisonikolu ta tauna \q2 me vaghara rogaira toro sakai vamua tana matana God.\x - \xo 5:31 \xt Vuivuni 2:24\x* \m \v 32 Na totobo eni ke, na ghanaghana ilokana te viri ngangata, ma eni te talutatera Christ ma nina holohoru toro sakai vamua. \v 33 Mi nau ku ghoi bosa ghua, na mane te taulaghi ke dolovia na tauna te vagha te dolovia heghena, mana vinekama taulaghi ke talumavaa na tauna.\fig |src="cn02076b.tif" size="col" ref="Ephesus 5:33" \fig* \c 6 \s1 Na lei gari mana tamadira ma tinadira \p \v 1 Ghau na lei gari, kau varongohira na tamamiu ma tinamiu, na pukuna ighau ara nina Lord. Aeni te maemane vanighau ge kau nea te vagha.\x - \xo 6:1 \xt Colosse 3:20\x* \v 2 Na diki vetena kolua nia na baubahu itadira ara hangavulu matapono na vetena te ghaghua, \q1 Talumavara tamamiu ma tinamiu, \q2 \v 3 ge ke daro na volamiu tana maramana \q2 me ke vonughia na vauto.\x - \xo 6:3 \xt Buka Rughuhoru 20:12; Eruani Vetena 5:16\x* \p \v 4 Mi ghau tau tamadira, kau bei lavi rutudira gea na lei dalemiu nia ivei tau nea na pangotiadira. Hauvaa, kau lavi datora nia na naunau mana tarai te lioni a Lord.\x - \xo 6:4 \xt Colosse 3:21\x* \s1 Na lei seka mana vunaghidira \p \v 5 Ghau na lei seka, kau taonira na vunaghimiu tana maramana eni, nia na puku ni ghanaghana mava mana mataghu. Kau lutu togotogo uto vanira vagha tau nea iga na lutu vaniana Christ. \v 6 Kau lutu laga tana bona na vunaghimiu kara mua righighau, te vagha tana bona tara righighau. Ma kau lutu laga, ma kau taonira talau nia na puku ni tobamiu, vagha God te liomiu ge kau nei, na pukuna ighau nina seka Christ. \v 7 Kau lutu togotogo, vaghaghau tau nea iga na lutu vaniana Lord, me mua vanira na vure. \v 8 Kau ghilala utoa tua a Lord ke tabaghita sopa ighita tana hava na uto ta gonighi, sakai manaa ighau na seka pana mua seka.\x - \xo 6:8 \xt Colosse 3:22-25\x* \p \v 9 Me vagha so ghua, ighau na lei vunaghi, kau pabe utora nimiu na lei seka tana hava te maemane. Kau bei vahaghitailira gea. Ghanaghana olia, ighau udolu tau loghoa a sakai na vunaghi vamua i kokou, ma God te deteghita tana sakai na kaekage vamua.\x - \xo 6:9 \xt Eruani Vetena 10:17; Colosse 3:25; 4:1\x* \s1 Ighita vaghaa na malaghai nina God \p \v 10 Mana bosa sosoko ghua iga, kau varava ngasi itatana Lord me ke lagaa nimiu taluutuni nia nina maana te sule. \v 11 Ma kau nighi pupulu na lei vatei gehemate ni malaghai nina God, ge kau tangomana na tughuru ngasi ta nina na pegopego mana sura a Satan. \v 12 Na pukuna ka veitotoghoni kolura Satan ma nina lei tidalo dika. Ighita ta mua veitotoghoni kolura na vure tana maramana eni. Ta veitotoghoni kolura na lei tidalo dika tara maana pungisia na maramana ta mua righira, ma kolura rahei tara loghoa na maana te sule tana pungi tara vunaghina na maramana eni, mi tadira na lei tidalo dika tara ghahara mai tana oka. \v 13 Kau tabei na lei nina hegohego ni malaghai a God, ge kau tughuru ngasi tana lei bongi dika. Mi murina na veitotoghoni ke, mi ghau kau tughuru ngasi sono.\fig |alt="Roman soldier in armour with explanation" src="Gela armour.jpg" size="span" loc="end 13" copy="50_Eph6_Armor_Diag" ref="Ephesus 6:13" \fig* \v 14 Kau tughuru ngasi ma kau kabeghau nia na utuni, ma kau kabu maemane vagha na malaghai te kuvihia na garona nia na hahara ni halo.\f + \fr 6:14 \fk halo \ft tara holoa nia tana leu ni English iron. Righia Isaiah 11:5; 59:17\f* \v 15 Ma kau gonidilaa ge kau tughunitatea na rongorongo uto ni mabo te vagha na malaghai te talui na hara tana marevona.\x - \xo 6:15 \xt Isaiah 52:7\x* \v 16 Tana lei veitotoghoni nimiu na taluutuni te vagha na tako ni rerebe ge kau rebetia nia nina na kuali te ruruhu a Satan te vanahighau nia. \v 17 Na vavolamiu ge God te nea vanighau, te vaghaa na kepi halo tana ulumiu. Maia na bosana God te vagha na ivi daro na Tarunga Tabu te vaheghau.\x - \xo 6:17 \xt Isaiah 59:17\x* \v 18 Kau kokoeliulivuti haia tana lei bona ni bongi ta nina maana na Tarunga Tabu, ma kau nongia God ge ke hangaghau. Kau gonidila haia ma kau tona haliu ta nimiu na kokoeliulivutiadira nina lei tinoni God ivei mi vei. \v 19 Kau kokoeliulivutiu ghua inau, ma kau nongia God ge ke vaheu mai na bosa te maemane ge ku tughunitatea nina ghanaghana God te polo, na Rongorongo Uto eni ke, vanira ghua rana vure tara mua Jew. \v 20 Inau tara pitiu tana vale pipiti na pukuna inau nina mane tughunilada God. Kau kokoeliulivuti ge inau ku mua nia mataghu na kokoeani na pukuna na lutugu ge ku bosai. \s1 Na bosa ni holouto sosoko \p \v 21 Tychicus, a hoghoda ta puku ni doloviana, e lutu uto me hangaghai ta nina lutu a Lord, gaia ke tughunitatei vanighau ighau udolu ivei te ghaghua nigua na lutu iani inau.\x - \xo 6:21 \xt Gehegehedira 20:4; 2 Timothy 4:12\x* \v 22 Inau tu nia vetena vanighau gatu nia a sakai vamua na ghanaghana. Gaia ke talutatei vanighau ivei tai ghaghua iani ighai, me ke patupatughau nia na balu kokoe hahanga.\x - \xo 6:22 \xt Colosse 4:7-8\x* \v 23 Ighau rana taluutuni, ku kokoeliulivuti ge God na Tamada ma Lord Jesus Christ, koro vaheghau na mabo, mo koro hangaghau ge kau dolovighau heghemiu, ma kau tona haliu ge kau tughuru ngasi tana nimiu na taluutuni. \v 24 Nina sonihalavu a God ke kabu itadira arahei tara dolovia dida Lord Jesus Christ, nia na dolo ke mua soko.