\id 1CO - Gela NT \h 1 Corinth \toc3 1 Corinth \toc2 1 Corinthians \toc1 Na Diki Gegere Vanira na Vure Taluutuni ni Corinth Na Tabu Paul te Gerea \mt2 Na Diki Gegere \mt2 Vanira na Vure Taluutuni ni \mt1 Corinth \mt2 Na Tabu Paul te Gerea \is1 ?Na Hava te Tughunia Igaa? \im Corinth na komu sule tana bubulo i Achaia ilokana na komu ni vure Greek. Subo na vure ni lei koukomu tana maramana udolu, tara ghahara iga, na pukuna na komu ni sabisabiri. Paul te sara mai me vuivunia na holohoru i Corinth tana eruani nina kao ge ke ladavaghinia na Rongorongo uto (Gehegehedira 18). \ip Tana bona na manevetena Paul te tona tana toluni nina kao, te ghaha balu na bongi i Ephesus me gerei balu na gegere vanira rana vure taluutuni ni Corinth. Ilokana sakai na gegere te taraira nia na halautu te maemane. (Na gegere keri te sivi). I murina tara idumia na gegere keri, rana vure taluutuni ni Corinth tara gerea na gegere vania Paul mara huatia nia na balu huahuati. Tara huatia nia na taulaghi, mana halautu te maemane tana kokoeliulivuti mana holohaba, mana lei puku ni sonihalavu nina na Tarunga Tabu. \ip Tana bona balu na vure tara holaa na gegere keri itatana Paul ke, mara padapada kolua mara bosai na balu vahola mana lei nilabu dika tara mua maemane igobudira rana taluutuni. Tara vilivoka na pukuna na balu tara liona ge kara taonia sakai na manetarai, mana balu tara liona ge kara taonia na manetarai keha. Paul te rongovia ghua ge sakai na mane taluutuni te maturu kolua eruani tauna tamana, hauvaa, marana lei tinoni huhuli tara mua tivakehaa tana holohoru. Sakai na nilabu dika tara gonia rana taluutuni, tara holaa datora rana taluutuni vaa itadira rana mane dete tara mua taluutuni, ge kara huatira ge kara maemanei na lei hughuhughu igobudira heghedira. \ip Na pukuna na lei totobo rakiri, Paul te gerea na gegere eni vanira rana vure taluutuni ni Corinth. Paul te pasara nia na lei nilabu dika, ge ke bosa tughui didira lei huahuati. Paul te patupatura ghua rana taluutuni ge kara tughuru ngasi ta didira na taluutuni. Ke vagha kara gonia tua ke, God ke tughuruvaghini olira tana mate. \iot Na lei Ghanaghana Mava Ilokana na Gegere Eni \io1 Nina bosa holopangoti mana kokoeliulivuti a Paul (1:1-9) \io1 Paul te liona ge rana taluutuni ni Corinth kara bei vilivoka (1:10-4:21) \io1 Paul te bosa papara vanira didira na lei nilabu dika tara gonighi rana vure taluutuni (5:1-6:20) \io1 Paul te bosa tughui na lei huahuati tana vola ni taulaghi (7:1-40) \io1 Paul te bosa tughui vanira didira na lei huahuati tana vanga tara nighi sukaghi vanira na lei titinoni rana vure keha (8:1-11:1) \io1 Na halautu te maemane tana bona tara holohabaa mara kokoeliulivuti lokana na holohoru (11:2-14:40) \io1 Paul te nia kokoe vanira na tughuruoli tana mate (15:1-58) \io1 Nina bosa sosoko Paul (16:1-24) \c 1 \s1 Nina bosa holopangoti mana kokoeliulivuti a Paul \p \v 1 Inau a Paul, tu gerea na gegere eni. God te viliu ge ku nina manevetena Jesus Christ na pukuna aeni na hava te liona. Sosthenes, na kulada itatana Christ, gaia koluu inau iani. \p \v 2 Iroghai toro gegere vanighau ighau rana taluutuni i Corinth, arahei te vatabughau tua God na pukuna tau kabu sakai sonikolu ta Jesus Christ. God te vilighau tua ge kau nina taba ni vure tabu, te vagha te holora nia tua rana taluutuni ivei mi vei tara taluutunia Jesus Christ, te didira na Lord maia dida na Lord.\x - \xo 1:2 \xt Gehegehedira 18:1\x* \p \v 3 Ku kokoeliulivuti ge God a Tamada maia Lord Jesus Christ koro vautoghau mo koro vaheghau didira na mabo. \s1 Paul te holohabaa God na pukuna didira na taluutuni rana vure ni Corinth \p \v 4 Inau tu holoutoa nigua na God talau vanighau, na pukuna te vautoghau me vaheghau na lei sonihalavu, na pukuna ighau tau sakai sonikolu ta Jesus Christ. \v 5 Keri ke, ma God ke vaheghau subo ni manaha, haba vaa na manaha ge kau ladavaghinia nina rongorongo, mana na manaha ge kau ghanaghana utoi na puku ni tarai vania Christ. \v 6 Tana bona ke vaheghau na lei totobo raini ke, God ke talutatei vanighau, na tarai ta Christ tai ladavaghinighi vanighau ke, te utuni. \v 7 Keri ge au loghoi na lei sonihalavu udolu te manani ge kau lutu vania God, tana bona tau pitudilaa nina pulohi mai dida na Lord Jesus Christ. \v 8 Te vuivuni taeni, me ke sara tana bongi sosoko ke, Jesus ke va lagaa nimiu na taluutuni ge ke taho siki totobo dika ke kabu tana volamiu tana bona ke pulohi mai. \v 9 God ke nei tua vanighau na pukuna ke nei talaui na hava te nighi baubahu tua, ma gaia heghena te hologhau ge kau sakai sonikolu ta Dalena, Jesus Christ, dida na Lord. \s1 Rana vure taluutuni ni Corinth tara vilivoka \p \v 10 Ighau rana taluutuni, na pukuna a Lord Jesus Christ te viliu ge inau nina manevetena, inau ku kurutighau ge kau bei hughuhughu igobumiu heghemiu. Keri ge kau loghoa na liosakai ge kau mua vilivoka. \v 11 Rana taluutuni, na balu tinoni tara kabu tana valena Chloe tara bosa vaniu tau hughuhughu. \v 12 Na nilabu te dika tau gonia te vagha eni, balu igobumiu tara bosa, “Ighai tai taonia Paul,” mana balu tara bosa, “Ighai tai taonia Apollos,” mana balu ghua tara bosa, “Ighai tai taonia Peter,” mana balu tara bosa, “Ighai tai taonia Christ vamua!” \x - \xo 1:12 \xt Gehegehedira 18:24\x* \v 13 ?Ivei tea, Christ te vilivoka tana lei ovu? Taho. ?Ivei tea, tara patokiu inau, a Paul, tana ghaivavala ge ku vavolaghau? Taho. ?Tana bona tara vulitabughau, ivei tea, ra bosaa na ahagu te talutatea ighau nigua na vaovarongo? Taho. \p \v 14 Inau tu holohabaa God na pukuna tu mua vulitabura subo na vure ighobumiu. Tu vulitabura vamua Crispus ma Gaius,\x - \xo 1:14 \xt Gehegehedira 18:8; 19:29; Rome 16:23\x* \v 15 keri ge taho siki tinoni ke bosa, tu vulitabua tana ahagu. \v 16 (U ghanaghana olira ghua itaeni tu vulitabura nina binaboli Stephanas mana lei tinoni tara ghahara tana valena. Ke vagha ku va vulitabura balu tara keha itamiu, tu nira ponolio.)\x - \xo 1:16 \xt 1 Corinthians 16:15\x* \p \v 17 Tu mua vulitabura subo ighobumiu, na pukuna Christ te mua niu vetena ge ku vulitabughau vamua. Taho. Na lutu te mava Jesus te niu vetena ge ku lutua na ladavaghiniana na Rongorongo Uto. U mua ladavaghinia nia na manaha ni tinoni, na pukuna tu mua liona na maana ni mateana Christ tana ghaivavala ge ke sivi. \s1 Christ nina maana mana manaha God \p \v 18 Arahei tara taonia na halautu te tona tana mate kasila ke, tara ghanaghana na nia tarai na mateana Christ tana ghaivavala te bule. Hauvaa ma vanighita, ighita arahei God te vilighita ge ke vavola, na nia tarai na mateana Christ tana ghaivavala ke, anina maana God te vavolara na lei tinoni. \v 19 Aeni te vagha na bosana God ilokana na Gegere Tabu, \q1 Inau tu durakei didira manaha rana manaha; \q1 Mi nau ku tatea didira manaha te mua puku ni manaha.\x - \xo 1:19 \xt Isaiah 29:14\x* \p \v 20 ?Keri ke, na hava kai bosa vanira rana manaha, pa rana manetarai ni vetena nina Moses, pa rana tinoni tara ghilala utoa na halautu ni padalaghi? God te talutatea na manahadira nina lei tinoni tana maramana te bule vamua.\x - \xo 1:20 \xt Job 12:17; Isaiah 19:12; 33:18; 44:25\x* \v 21 Vaho ge God ta nina manaha te mua lubatira na lei tinoni ge kara ghilala utoa nia didira na manaha. Hauvaa ma God te dete ghanaghana ge ke vavolara arahei tara taluutunia na nia tarai Jesus Christ te vagha tai ladavaghinia. Na rongorongo eni rana vure tana maramana tara ghanaghana te bule. \v 22 Rana Jew tara nongighi na lei butuli ge ke talutatea na hava na tinoni te bosaa te utuni. Ma rana mua Jew tara liodira vamua ge kara taluutuni ke vagha kara rongovighi na lei tarai tara ghanaghanai te manaha. \v 23 Hauvaa mi ghai tai tughunitatea vamua na mateana Jesus tana ghaivavala. Rana Jew tara mua liona na rongoviana,\f + \fr 1:23 \ft Rana Jew tara ghanaghana ahei te mate tana ghai ke, gaia God te varangaa.\f* ma rana mua Jew tara ghanaghana na rongorongo eni te bule, \v 24 hauvaa ma vanira arahei God te vilira ge kara nina vure, rana Jew ma rana mua Jew, Christ ta nina maana mana manaha God ge ke vavolaghita. \v 25 Aeni te utuni, na pukuna nina ghanaghana God ge rana vure tara ghanaghanaa te liobule ke, te manaha haba vaa ta didira manaha na lei tinoni, mana hava God te nea ge ra ghanaghana te mua loghoa na maana ke, te loghoa na maana te haba vulei na lei totobo mava udolu na lei tinoni tara nei. \fig Na Komu Sule ni mua Jew|alt="Greek street scene" src="cn01998B.TIF" size="col" loc="end 25" copy="CN01998B" ref="1:25" \fig* \p \v 26 Ighau rana taluutuni, kau ghanaghana olighi va na volamiu tana bona God te hologhau ge au taonia Christ. Ta didira na ghanaghana na lei tinoni tana maramana eni, te mua subo ighobumiu tara manaha. E mua subo ighobumiu tara mane sule, me mua subo ighobumiu tau sivuragha tana lei kema te haba. \v 27 Hauvaa ma God te vilira, rahei na lei tinoni tana maramana tara ghanaghana tara bule, ge kara nira maa rahei tara ghanaghana tara manaha. Ma God te vilira rahei tara mua haba, ge kara nira maa rahei tara haba. \v 28 Ma God te vilira rahei tara sivuragha tana lei kema te mua haba, ma rahei na lei tinoni tara nira sika, ma rahei na lei tinoni tara ghanaghana tara tovongo. God te nea te vagha ge ke tatea vanira na lei tinoni tana maramana na lei totobo tara ghanaghana tara haba, ke mua hangara. \v 29 God te nea na halautu ni vivili eni ge ke taho siki sakai ke talunagho tana matana God. \v 30 Hauva mi ghau tau sakai sonikolu ta Jesus Christ na pukuna vamua na hava God te nea vanighau. Christ te tatea vanighita nina manaha God. Gaia te va maemaneghita tana matana God, me vavolaghita ta nina maana na tangohahi, me vatabughita keri ge ighita nina vure God. \v 31 Na hava na pukuna ge bosaa na Gegere tabu, \q1 Ahei ke kokoe talunagho, ke nia kokoe talunagho vaso na hava te nea Lord.\x - \xo 1:31 \xt Jeremiah 9:24\x* \c 2 \s1 Paul te ladavaghinia nina manaha God \p \v 1 Ighau rana taluutuni, tana bona tu sara mai i Corinth mu ladavaghinia nina rongorongo God vanighau ka, tu mua kokoei na lei bosa vahola maia na manaha ni tinoni. \v 2 Tu nea te vagha keri, na pukuna tu ghanaghana ge ku bosatatea vanighau vamua Jesus Christ, haba vaa na mateana tana ghaivavala. \v 3 Tana bona tu sara mai, na huligu te lugu, mu mataghu ngangata.\x - \xo 2:3 \xt Gehegehedira 18:9\x* \v 4 Tana bona tu ladavaghinia vanighau nigua na rongorongo, tu mua bosa kolua nia na manaha ni tinoni ge kau taluutunia. Taho. Na Tarunga Tabu kolua nina maana, te talutateghau ta nigua na tarai te utuni. \v 5 Me mua liogu ge kau taluutunia na pukuna tau rongovia na manaha ni tinoni. Eliogu ge kau taluutuni na pukuna tau righia nina maana God. \p \v 6 Sakai vamua tu mua ladavaghinia nia na manaha ni tinoni, tana bona tu kabu kolura rahei tara loghoa na taluutuni te laga ke, u ladavaghinia na tarai te manaha. Na manaha eni, te mua vaghaa na manaha ni tinoni mana manahadira arahei tara haba pungisira na lei tinoni tana maramana. Ra dutu ni sivilaghiniani didira na maana. \v 7 Hauvaa inau tu ladavaghinia na hava God te bosadilaa nia na manaha. Idania te mua talutatea nina bosa vanira rana vure. I naghona ge gonia na maramana, God te ghanaghanaa ge ke vautoghita taonia nina padalaghi. \v 8 Taho siki sakai te haba pungisira na lei tinoni tana maramana te ghilala nina ghanaghana God keri, na pukuna keri, ke vagha kara ghilala utoa ke, kara mua patokia a Lord te rongoragha tana ghaivavala. \v 9 Te vagha na Gegere Tabu te bosaa, \q1 Taho siki sakai te righia, \q1 Taho siki sakai te rongovia, \q1 Taho siki sakai te ghilala ge ke kale \q1 na totobo God te gonidilai vanira rahei tara dolovia. \x - \xo 2:9 \xt Isaiah 64:4\x* \p \v 10 Hauvaa God te nia vetena na Tarunga Tabu ge ke talutatei na lei totobo rakeri vanighita. Na Tarunga Tabu te tangomana ge ke nea keri, na pukuna te ghilala utunighi na lei totobo udolu. Te ghilalai ghua na lei totobo a God te mua talutatea vania siki sakai. \v 11 Taho siki sakai te ghilalaa na ghanaghanana na tinoni keha. Na tarungana heghena vamua te ghilala nina ghanaghana. Te vagha keri, taho siki sakai te ghilalaa nina ghanaghana God. Nina Tarunga Tabu God vamua te ghilalaa. \v 12 Na Tarunga Tabu, ighita ta lavia ilokana na volada, te butu mai ta God, me mua mai tana maramana eni. God te vaheghita na Tarunga Tabu ge ka ghilala utunighi na lei totobo uto te vaheghita. \p \v 13 Tana bona tai ladavaghinighi na lei totobo uto raini, tai mua nia tarai na manaha ni tinoni. Taho. Ighai tai ladavaghinia na hava na Tarunga Tabu te vaheghai, mai toghitoghi tana lei totobo tara utuni ta God. \v 14 Arahei tara mua loghoa na Tarunga Tabu tana voladira tara mua liona ge kara taluutunighi na lei totobo na Tarunga Tabu te talutatei, na pukuna tara ghanaghana ge na lei totobo rakeri tara bule. Tara mua tangomana ge kara ghilalai, na pukuna na Tarunga Tabu vamua te tangomana ge ke hangaghita ge ka ghilalai na lei totobo te mai ta God. \v 15 Ighita ta loghoa na Tarunga Tabu ilokada, ta tangomana ge ka detei ke vagha siki totobo te mai ta God. Hauvaa rahei tara mua loghoa na Tarunga Tabu tana voladira, tara mua tangomana ge kara dete utoi na lei totobo kiri. \v 16 Na Gegere Tabu te bosaa, \q1 Taho siki sakai te ghilalaa nina ghanaghana Lord God. \q1 Taho siki sakai te tangomana ge ke taraia gaia. \p Hauva ighita ta taluutunia, ta ghilala nina ghanaghana Lord God na pukuna ta ghilalaa nina ghanaghana Christ.\x - \xo 2:16 \xt Isaiah 40:13\x* \c 3 \s1 Paul ma Apollos toro lutu koukolu vania God \p \v 1 Ighau rana taluutuni, tana bona tu kabukolughau i Corinth, tu mua tangomana na taraiamiu te vagha tu taraira arahei na Tarunga Tabu te hulira. Tu taraighau vamua te vagha tu taraira rana vure ni maramana tara taonighi na hulidira. Tana bona vaghana keri, tau vaghara na lei gari ta nimiu na taluutuni ta Christ. \v 2 Tu taraighau vamua nia na lei tarai tara malumu, na pukuna tau vaghara na lei meomeo tara tangomana vamua ge kara susura. Tu mua taraighau nia na lei totobo te manadira arahei tara loghoa na taluutuni te laga, na pukuna te mua manamiu tana bona vaghana keri. Ma tau mua tangomana itaeni ge kau ghilalai na lei ghanaghana tara vahola,\x - \xo 3:2 \xt Rana Hebrew 5:12-13\x* \v 3 na pukuna tau taonighi so na lei nilabu ni tinoni tana maramana. Tu ghilala eni te utuni na pukuna ighau tau sopa ghaghana heghemiu mau hughuhughu ighobumiu heghemiu. Tana bona tau nea te vagha keri, tau taonighi na lei nilabu ni vure tara mua taluutuni. \v 4 Tana bona balu itamiu tara bosa, “Ighai tai taonia Paul,” pana balu itamiu tara bosa, “Ighai tai taonia Apollos,” tau tatea tau vaghara rana voo. \p \v 5 ?Ivei tea, tau mua ghilala ahei Apollos, ma hei inau, Paul? Iroghai toro lutu vania vamua God, moro hangaghau ge kau taluutunia na Rongorongo Uto. Iroghai toro gonighi vamua nina lutu Lord te vaheghai. \v 6 Inau tu ladavaghinia na Rongorongo Uto te vagha siki sakai te subasuba, ma Apollos te taraighau ge patupatua nimiu na taluutuni, te vagha siki sakai te vulivuli. Hauvaa, God vamua te vaheghau na vola vaolu me totoloa nimiu na taluutuni.\x - \xo 3:6 \xt Gehegehedira 18:4-11, 24-28\x* \v 7 Ahei te ladavaghinia ma hei te nia tarai, rogaira toro mua haba. God vamua te haba na pukuna te vahera na vola vaolu me totoloa didira na taluutuni. \v 8 Ahei te ladavaghi, ma hei te taratarai ke, rogaira toro lutu koukolu, moro loghoa sakai na ghanaghana. Ma God ke sopa vahera na taba te manana didira na lutu. \v 9 Iroghai toro lutu sakaisonikolu vania God. Te vagha ighau nina leghai God, pana valena, te mua nimami. \s1 Rana vure taluutuni tara vaghara na vale \p Ighau ghua te vagha na valena God. \v 10 Nia na sonihalavu God te vaheu, tu vuivunia nina lutu God itamiu. Na lutu keri, tu gonia te vagha na mane te ghilala utoa na kisu vale, me kisua tana pari ngutu. I murina tu gonia keri, balu vure keha tara mai mara tughuruvaghinia na vale. Mana lei tinoni tara kisua na vale tana pari ngutu keri, kara righiutoa mughua ivei tara nea na kisuana.\fig |alt="Man building house" src="LB00125B.TIF" size="col" loc="end 10" copy="LB00125B" ref="1 Corinthians 3:10" \fig* \v 11 Na pukuna te mua uto ke vagha kara kisua na vale tana pari keha. Na pari ngutu tu vuivuni ni kisuana na vale ivuvungana ke, a Jesus Christ. \v 12 Tana bona tara tughuruvaghinia na vale tana pari keri, tara kisua nia na lei totobo uto te vagha na gold, pana silver pana lei vatu vitiviti. Hauvaa balu tara kisua nia na lei totobo tara soko buto, te vagha na ghai, pana buburu pana ato. \v 13 Tana bongi ni dete na lei tinoni udolu kara righia na vata ni lutu tara gonia. Nina dete God ke, te vagha na lake te ghania na vale. Na dete keri ke tatea ke vagha na lei totobo tara kisui tara uto pa ra dika. \v 14 Ke vagha nina lutu siki sakai te kisu vale tana pari ngutu keri ke mua vavu, ke holaa nina taba. \v 15 Hauvaa ke vagha nina lutu siki sakai ke vavu ke, gaia ke mua holaa na taba. God ke vavolaa, hauva ma gaia ke vagha na tinoni te nia ghogho na vale tana bona ke vavu. \p \v 16 Ghanaghana olia, ighau udolu, na holohoru, nina Valetabu God, ma nina Tarunga Tabu ilokamiu.\x - \xo 3:16 \xt 1 Corinthians 6:19; 2 Corinthians 6:16\x* \v 17 Ahei ke mai me ke tabotabo ge ke dikalaa nina Valetabu God eni ke, God ke dikalaa gaia, na pukuna nina Valetabu God te tabu. Mi ghau na Valetabu keri. \p \v 18 Bei pegopegoghau heghemiu. Ke vagha siki sakai tamiu te ghanaghana ge gaia te manaha nia na ghanaghana ni tinoni ke, te uto vania vaa ge ke vagha na bule tana matadira rana vure, ge ke manaha ta nina lei ghanaghana God. \v 19 Tu bosaa te vagha keri na pukuna na hava na vure ni maramana eni tara ghanaghanaa na manaha ke, aeni na totobo bule ta nina ghanaghana God. Te vagha na Gegere Tabu te bosaa, \q1 God ke kene sodora rana manaha nia didira na manaha heghedira.\x - \xo 3:19 \xt Job 5:13 \x* \m \v 20 Mana Gegere tabu te bosaa ghua, \q1 Ma Lord God te ghilalaa na ghanaghanadira tara ghanaghana tara manaha ke, te totobo lee vamua vania na vola kasila.\x - \xo 3:20 \xt Buka Linge 94:11\x* \m \v 21 Keri ge kau bei talunagho na pukuna tau taonia siki manetarai keha. Na hava te utuni ke, God te vaheghau na lei totobo udolu ge ke vautoghau. \v 22 God te vaheghau tolughai na manetarai, Apollos, ma Peter, mi nau, a Paul ge kai hangaghau. Na lei totobo ilokana na maramana eni, na vola mana mate, mana lei totobo tara kabu itaeni, mana lei totobo kara mai ikise, God te vaheghau na lei totobo raeni. \v 23 Mi ghau tau nina Christ, ma Christ te nina God. \c 4 \s1 Rana Manevetena tara lutu vania Christ \p \v 1 Keri ke, kau ghanaghanaghai te vagha eni. Ighai, na lei manevetena, nina seka a Christ, ma God te vilighai ge kai talutatea vanighau na rongorongona God te kabu polo tana manahadira na lei tinoni. \v 2 Keri ke, tana bona na vunaghi te vilira rana seka ge kara lutu vania ke, kara gonighi mughua didira na lutu te uto mete maemane. \v 3 ?Mana hava ku ghua inau? Ke vagha ighau pa siki sakai tau ghanaghanaa ge u gonia nigua na lutu vania Christ te uto pe mua uto, aeni te mua mava vaniu. Eo, mi nau ghua tu mua deteu heghegu. \v 4 Tu ghanaghana tu kabu maemane mu mua gonia siki totobo dika ta nigua na lutu, hauva nigua na ghanaghana te mua tatea te vagha inau tu maemane tana matana God pe taho. Ma God vamua ke detea na lutu tu gonia vania te uto pe taho! \v 5 Mana pukuna keri, kau bei detera rana keha inaghona na bona a Lord ke oli mai. Tana bona keri, gaia ke tatei didira na lei totobo te kabu polo tana pungi, me ke talutatei na lei ghanaghanadira. Ma God ke vahea sopa tinoni na holouto te manana na gehegehena. \p \v 6 Ghau rana taluutuni, inau tu bosa te vaghaa eni vanighai iroghai, Apollos mi nau, ge kau ghilala utoa na bosa eni, “Kau taonia vamua na hava ilokana na Gegere Tabu.” Ke vagha kau taonia na rongorongo eni ke, ma kau bei ghanaghana na manetarai tau taonia te mava va tana manetarai keha. \v 7 Taho siki sakai ke neghau ge kau uto va itadira rana keha. Ma God te heghau mai na lei manaha udolu tau loghoi tua. ?Keri ge ke vagha na lei manaha tau loghoi tua ke butu mai ta God, e ghua ge au talunagho te vagha ighau heghemiu tau gonighi na lei manaha raeni? E mua uto! \v 8 Ighau tau ghanaghana tau logho sokoi tua na lei totobo te manamiu tana volamiu itatana Christ. Mi tana ghanaghanamiu tau lologho au tua tana lei totobo ni kokou! Mau kabu vaghara tua na lei vunaghi haba tana kinakabuna God, mi ghai tai taho. Ai liona ge ke utuni tau kabu vaghara na lei vunaghi, na pukuna, ke vagha keri ke, ighai ghua kai vunaghi kolughau na pukuna na kinakabuna God te mai tua. \v 9 Hauva, tana ghanaghanagu ke, God te talughai ighai rana manevetena tana talutate, mi ghai tai vaghara na lei tinoni tara kabu pipiti tana veitotoghoni, tana sosokona na gougonu ni lagavule, ge rana malaghai kara holaghai ma kara mateghai. Tu bosa te vagha eni na pukuna subo na vure mana lei angel ghua tara righighai tai vahaghitaili. \p \v 10 Subo na vure tara ghanaghana tai bule, na pukuna ighai tai lutu vania Christ. Hauvaa ighau tau ghanaghana tau manaha sughua na pukuna tau kabu sakai sonikolu ta Christ. Subo na vure tara ghanaghana tai lugu, hauva tau ghanaghana ke, tau laga so. Rana vure tara talumavaghau ighau, hauvaa mara kiahaghinighai ighai. \v 11 Me sara itaeni ke, subo na bona ighai tai vitolo mai haga inu, me taho nimami na tivi. Na vure tara vahaghitailighai, me taho na valemami.\fig Na Vatei Ramusi|alt="A Whip" src="42_Mark15.15_WhipFlogFlagelum.tif" size="col" loc="end 11" copy="42_Mark15.15_WhipFlogFlagelum" ref="4:11" \fig* \v 12 Ighai tai lutu laga ngangata nia na limamami. Mi tana bona tara bosa dikalaghai, ge ai bosautora so. Mi tana bona tara rutu vanighai mara ghighiroughai, ighai tai vadangitai so itadira.\x - \xo 4:12 \xt Gehegehedira 18:3\x* \v 13 Tana bona tara bosa dikalaghai, ighai tai bosa tughua nia na bosa uto. Me sara mai so itaeni, subo na vure tara ghanaghana ighai tai vagha na lololo tana maramana, mana dikaladira na lei tinoni. \p \v 14 Inau tu mua gerei vanighau na lei totobo raeni ge ku neghau ge kau nighi maa. Tu gerei vanighau ge ke heghau vamua na lei bosa ni naunaudilaani, na pukuna ighau tau vaghara rana dalegu tu dolovighau. \v 15 Ma sakai vamua kau loghora e hangavulu na togha ni manetarai kara taraighau nia a Christ ke, ma sakai vamua ke tamamiu tana tarunga. Mi nau tu mai ge ku tamamiu itatana Jesus Christ, na pukuna inau tu diki ladavaghinia vanighau na Rongorongo Uto. \v 16 Mi nau tu kurutighau ge kau taonia na nilabugu.\x - \xo 4:16 \xt 1 Corinthians 11:1; Philippi 3:17\x* \v 17 Na pukuna keri, ge u nia vetena gatu a Timothy ge ke hangaghau na neani te vaghai raini. Agaia te vagha na puku ni dalegu tu dolovia itatana a Lord, me gehegehe uto talau vania na Lord. Agaia ke ghoi maumauri olighi vanighau na hava tu taraighau nia, mana lei nilabu te maemane tu gonighi na pukuna tu taonia Jesus Christ. Na lei totobo ke taraighau nia te vaghaa so na hava tu taraira nia rana taluutuni tana lei holohoru soko tu vaa iga. \p \v 18 Mi nau tu ghilala rana balu itamiu tara talukamai na ghanaghanadira, na pukuna tau ghanaghana ge inau ku mua ghoi gatu kaoghau. \v 19 Hauva ka, ku gatu so, me ke mua hau, ke vagha a Lord ke lubatiu. Mi tana bona vaho keri ku kenea na hava te utuni vanira rana vure tara talukamai na ghanaghanadira. Inau tu ghilala ke vagha kara bosalee, pa ke vagha kara loghoa nina maana God. \v 20 Na pukuna ta ghilalaa so, ke vagha God te vunaghi pungisighi tana volada ke, ka mua tutugu lea vamua God, ma nina maana Tarunga Tabu ke lutu ghua tana volada. \v 21 ?Keri ke, na hava kau vilia? ?Tana bona ku gatu, ivei tea, ku pasaghau pu ku tutugua vanighau nia na dolo mana tarunga ni rughuvaghi? \c 5 \s1 Paul Te hove pungisia na tangodika \p \v 1 Inau tu nia hare ngangata tu rongovia na kabu hahihahi ni huli te kale tana ghobumiu. Sughua rana vure voo kara mua nea na tangotangodika keri. Na rongorongo te saraviu te vagha eni, asakai na mane ta nimiu na holohoru ke, te lalahorua na tauna tamana.\f + \fr 5:1 \fk lalahorua na tauna tamana \ft Na vaivine eni te mua na tinana, eruani na tinana halavu vamua. Righia Buka Vetena 18:6-8; Eruani Vetena 22:30\f* \v 2 Guari! ?Na hava na pukuna ighau tau talunagho nia nimiu na kabukoluana Christ, sakai vamua sakai na mane ighobumiu te gonia keri? Te manana so ge kau nia kabu dikalio ma kau nia maa, ma kau tivakehaa na mane keri ta nimiu na holohoru. \v 3 Sakai vamua tu mua gatu ghahau itamiu ke, mi nau tu kabukolughau haia so tana ghanaghanagu. Na pukuna keri, inau tu dete maemane sokoa tua na mane keri te gonia na gehegehe dika i kakeri, \v 4 tana ahana dida na Lord Jesus Christ. Kau holoa mughua na vaukolu ni holohoru, mi nau ku gatu kabukolughau tana ghanaghanagu, ma nina na maana dida na Lord Jesus ke kabukolughau ta nimiu na vaukolu keri. \v 5 Ma keri ke, kau tivakehaa na mane keri ta nimiu na holohoru, ma kau lubatia vaa tana limana Satan ge ke durakei na lei totobo dika tana volana. Kau tivakehaa gaia keri ge ke tughulio, ma Lord ke vavolaa tana bona ke oli mai ge ke detera na lei tinoni. \p \v 6 E mua uto tau talunagho. Mi vei tea, au mua ghilala ke vagha a sakai na tinoni ke mua sokoa nina kabu hahihahi ke, mi geva ke sogha halavu tana binaboli ni holohoru udolu, vagha na pile yeast\f + \fr 5:6 \ft \+k yeast \+k* \ft Na totobo te nia hunulu na berete\f* vamua te hunuaa na berete udolu.\x - \xo 5:6 \xt Galatia 5:9\x* \v 7 Kau holakeha na tinoni te gehegehe dika igobumiu, te vagha rana Jew te talukehai na yeast tana berete tana gougonu ni Lovuvule,\f + \fr 5:7 \fk Gougonu ni Lovuvule \ft Tana Gougonu ni Lovuvule rana Jew tara talukehai na yeast tana berete, mara ghanighi lokani e vitu na bongi. Na yeast eni te vaughilalai na lei paludira.\f* keri ge kau kabu maemane. Me utuni ighau tau maemane tua na pukuna Christ te mate ge ke talukehai na lei paluda. Agaia te vagha na dalei sheep rana Jew tara nia sukaghi tana Gougonu ni Lovovule.\f + \fr 5:7 \ft Tana na rongorongo haulaghi God te bosa vanira rana Jew tara ghahara i Egypt ge kara matera na lei dalei sheep mara ghuduria na ghabudira tana mataula ge ke nina angel ke mua matera didira na lei kamanagho mane tana bona te lovovule i Egypt. Christ te vaghara rana dalei sheep rakeri na pukuna te mate ge God ke mua vahaghitailira rana taluutuni na pukuna tara tangohahi. Me te vagha God te tatavahalera rana Jew tana bongi keri tara matera rana dalei sheep, Jesus te mate ge ke tatavahaleghita tana tangohahi. Righia Rughuhoru 12:5.\f* \v 8 Na pukuna Christ te mate ge ke talukehai na lei paluda ke, ighita ka kabu maemane haia mughua. E mua uto ke vagha ka taonighi na lei nilabu dika ta gonighi mai tua idania, te vagha ta dikalara rana keha, ma tangohahi. E uto vaa ke vaghaa ke taho siki sakai itatada ke dika tana volana ge ka kabu marabu tana utuni.\x - \xo 5:8 \xt Buka Rughuhoru 13:7; Eruani Vetena 16:3\x* \p \v 9 Tana bona tu gegere vanighau te padi ka, “Kau bei kabu kolura na vure tara tangodika,” \v 10 mu mua nia kokoe vanighau na vure tara mua taluutuni, mana voladira te vonughia na tangodika. Tara vangapaitu, mara gito, mara holohaba na titinoni. Kau tona sania mughua na maramana eni ge kau sagauvira na vure tara vaghara raini. \v 11 Na ghanaghana tu bosaa vanighau nia ke, kau bei kabu kolura na vure tara holora heghedira nia tara tinoni taluutuni, hauva ka, mana nilabudira tua na tangodika, mana vevehe, mana holohabaana na titinoni, mana koengele, mana inu bulebule, mana gito. Sogea kau bei nira vanga koukolu gea na vure tara vaghara rakiri. \v 12-13 E mua lutugu ge ku detera gaira i pari bebetena na holohoru, na pukuna God ke detera. Mana lutumiu sughua ighau, na deteadira gaira tara palugha ilokana nimiu holohoru, na pukuna ighau rana taluutuni kau gonighi mughua na hava na Gegere tabu te bosai, “Tivakehara rahei tara tangohahi ighobumiu!” \x - \xo 5:12-13 \xt Eruani Vetena 17:7\x* \c 6 \s1 Rana taluutuni kara patupatura heghedira mughua tana lei hughuhughu ighobudira \p \v 1 Mi tana bona siki sakai tamiu ke hughuhughu kolua hoghona, na tinoni taluutuni ke, me ghua ge kenera na lei vure tara mua taluutuni ge kara detea. Te manana vamua ge kau tona itadira nina lei tinoni God ma kara vili maemanea ahei sughua te utuni. \v 2 Tana lei bongi ke mai, ighita nina vure God ka detera na lei tinoni tana maramana. ?Mana pukuna ka detea na maramana ke, mana hava na pukuna ge kau mua vili manahani na lei totobo pilepile ighobumiu heghemiu? \v 3 Eliogu ge ku ghilala ghua ighita na lei nina vure God ka detera na lei tidalo dika.\f + \fr 6:3 \ft Te mua maemane ke vagha na lei angel pana lei tidalo dika pana agaira udolu tana tete eni. Righia 2 Peter 2:4; Jude 1:6.\f* Te vagha keri ke, mi ghau kau tangomana so na dete maemaneani na lei pilepile hughuhughu tana volamiu tana maramana eni. \v 4 ?Ke vagha kau loghoi na hughuhughu te vaghai raini ke, mi vei tea ge au nighi tona itadira na vure dete tara mua taluutuni, na pukuna tau ghilala rana taluutuni tara mua talumavara? \v 5 ?Na hava na pukuna gau mua nighi maa? ?Mi vei tea, e mua ghaha siki tinoni tana holohoru ke loghoa na manaha te manana na vili maemaneani na lei hughuhughu raini? \v 6 Hauva ka, ma sakai na tinoni ni holohoru so te hola datoa tana detedete na hoghona te taluutuni. Mana hava te dika ngangata ke, tau nea te vagha eni tana matadira na lei vure tara mua taluutuni! \p \v 7 Mana pukuna tau holara na lei hoghomiu rana taluutuni tana detedete ke, te tatea tau mua taonia na hava God te liona. E uto va, ma ge kau lubatira ge kara gonia siki totobo dika itamiu. Eo, e uto va, ma ge kau lubatira ge kara pegopalaghau. \v 8 Hauva, mi ghau heghemiu so tau gonighi na lei gehegehe dika mau pegopalara na lei kulamiu tara taluutuni. \p \v 9 Ighau tau ghilala tua, rahei tara gehegehe hahi kara mua haghe mai tana kinakabuna God. Kau bei pegopalaghau heghemiu gea. Gaira tara holopangotia na tangodika, ma gaira tara holohaba na titinoni, maia tara ngelengele, maia na rebi mane,\f + \fr 6:9 \fk rebi mane \ft Na mane te gehetighi na lei gehegehe ni rebi.\f* maia na lei mane tara taulaghi tana mane, \v 10 ma gaira tara gito, maia tara nighi vevehe lei totobo, maia tara inu bulebule, maia tara koengele, maia tara pegopalara na lei tinoni ta didira na lei lologho, me taho vaho tua siki sakai itadira tara vaghara raini kara haghe mai tana kinakabuna God. \v 11 Mi tana bona te padi, na balu itamiu tara vaghara raini tana bona tau mua taluutuni mua. Mi taeni, God te vamarabughau tana lei palumiu, me vilighau ge ighau kau nina vure gaia, me maemaneghau tana matana. Dida na God te gonighi na lei totobo raini, nia na hava a Lord Jesus Christ ma nina Tarunga Tabu toro goni sokoa tua tana volamiu. \s1 Rana taluutuni kara talumavaa mughua God nia na hulidira \p \v 12 Balu itamiu tara bosa te vaghaa eni, “E manana sughua ge ka gonitaonia na hava tua ta liona.” Hauva ka, mi nau tu bosa vanighau, “E mua gaighi na lei totobo udolu kara uto vanighau.” Ma sakai vamua inau ku tangomana ge ku talagu heghegu na goniana siki totobo ke, u mua liona siki totobo ke vunaghi pungisia na volagu.\x - \xo 6:12 \xt 1 Corinthians 10:23\x* \v 13 Mi ghau tau bosa ghua, “God te gonia na vanga ke vania na kutuda, mana kutuda ke vania na vanga.” E utuni, hauvaa ka, mi tana bona ighita ka lavia na huli te vaolu ikokou, God ke holakehai sono na lei totobo raini. Te vagha eni ke, God te mua gonighi na lei hulida ge ka nighi tangotangodika, me heghita na hulida ge ka lutu vania vamua Lord Jesus. Ma Lord te vunaghi pungisia na hulida. \v 14 Ma God ke tughuruvaghinia na hulida tana mate nia nina na maana, vagha te nea vania tua a dida na Lord te tughuru vaghini olia tua tana mate. \p \v 15 ?Au mua ghanaghana kalea na hulida ke, na puku ni baebasena na hulina Christ? ?Na pukuna te utuni so, mi vei tea, te manana so ku lavia na huligu te baebasena tua na hulina Christ, mu ku va talua tana hulina na rebi? Taho tua! \v 16 Au mua ghanaghana kalea ge ahei na mane vaghana ke va talu kolua heghena na hulina itatana na rebi ke, ma rogaira koukolu toro sakai na huli tua. Aeni te utuni na pukuna na Gegere tabu te bosa vanira rahei tara maturu koukolu tua, “Iroghai toro sakai vamua na huli tana ghanaghanana God.”\x - \xo 6:16 \xt Vuivuni 2:24\x* \v 17 Mana tinoni te taluutunia Lord Jesus ke, ma agaia ke kabu sakaisonikolua tana tarunga. \p \v 18 Kau sogha sania na gehegehe dika ni huli! Taho tua siki palu ke kaulia na huli vagha na palu eni. Mana gehegehe dika ni huli ke nia palugha na hulimiu oli heghemiu. \v 19 ?Me ghua ge au mua ghilala na hulimiu ke, na valena na Tarunga Tabu? Te ghahaa ilokamiu me heghau mai tua a God. Keri ge na hulimiu ke, tara mua nimiu heghemiu. Taho. God te vunaghi pungisia na hulimiu,\x - \xo 6:19 \xt 1 Corinthians 3:16; 2 Corinthians 6:16\x* \v 20 na pukuna God te huiolighau tua nia na totobo te mava ngangata, na ghabuna Jesus Christ. Vaho ge kau holohabaa mughua God nia na hulimiu. \c 7 \s1 Paul te bosatughui na lei huahuati tana vola ni taulaghi \p \v 1 Itaeni ku bosatughuni na lei huahuati tau nongighi ilokana nimiu na gegere. Tau huahuatiu, “Ivei tea, te uto ke vagha na lei mane kara bei maturu kolura na lei vaivine.” \v 2 Na pukuna te subo na lio ni tangodika ke, me manana ge na lei mane kara sopa logho taudira, mana lei vaivine ghua kara sopa logho taudira. \v 3 Tana bona na vaivine ke liona ge ke maturu kolua na tauna, te mua maemane vania ge na mane ke hovea. Vagha eni ke, tana bona na mane ke liona ge ke maturu kolua na tauna ke, te mua maemane ge na vaivine ke hovea. \v 4 Na vaivine ke mua haba pungisia na hulina heghena na mane mughua, mana mane ghua ke mua haba pungisia na hulina heghena na vaivine mughua. \v 5 Ighau rana tinoni taulaghi, kau bei lugu gea, kau maturu kolura taumiu. Ma ge koro padalaghi sakai sonikolu ge koro mua maturu koukolu, na pukuna koro liomiu ge koro kokoeliulivuti tatana God ke, te uto. Hauva, mi murini na pile bona kiri, ge koro ghoi kabukolu mughua, keri ge koro bei ghoi lubatia gea a Satan ge ke ghoi tabotaboghau, na pukuna te vahola vanighau ge koro righitaonia na hulimiu. \v 6 Ma eni ke a nigua na ghanaghana heghegu mete mua pukulaghi mai tana vetena ge kau taonia mughua. Hauvaa, me ke vagha ke liomiu ke, keri ge kau taonia. \v 7 Ta nigua na ghanaghana heghegu ke, te uto va ge kau bei taulaghi gea, te vaghau inau. Hauva ka, mi ghita ta mua sakai na vata, na pukuna God te sonihalavua na taulaghi vanira na balu ge kara togotogo, me te hera na sonihalavu na balu ge kara nia togotogo tana bona tara mua taulaghi tua. \p \v 8 Mi taeni inau ku bosa vanira rahei na taudira tara mate tua, mane pana vaivine, e uto vanira tua ge kara bei taulaghi, te vaghau tua inau. \v 9 Ma ge kara mua tangomana tua ge kara kabu taonia ke, ma kara taulaghi soo. Na pukuna te uto vaa ge kara taulaghi, ma kara bei nia gharu haia. \p \v 10 Mi nau ku bosaa eni vanira arahei tara taulaghi, na vetena eni ke, te mua itagua inau vamua, mi itatana Lord Jesus ghua.\x - \xo 7:10 \xt Matthew 5:32; 19:9; Mark 10:11; Luke 16:18\x* Na vaivine ke bei ghoi sania gea na tauna. \v 11 Ma ge te ke ba sania ke, me ke kabu samu kasila tua. Ma ge teke ghoi liona oli so na taulaghi ke, me ke pulohi vamua itatana na tauna. Te vagha keri, na mane ghua ke bei ghoi sania gea na tauna. \p \v 12 Mi taeni ku kokoe vanira rahei tara taulaghi va itadira tara mua taluutuni. A Lord Jesus te mua nia hevei siki tarai tana ghanaghana eni, keri ke inau ku bosaa vanighau nigua na ghanaghana. Ma ge na mane taluutuni te tauna sakai na vaivine te mua taluutuni ke, mana vaivine te liona ge ke tona haliu na kabukoluana, me ke bei ghoi sania gea. \v 13 Me vagha keri, ke vagha so na vaivine taluutuni te tauna tua na mane te mua taluutuni, me liona ge ke tona haliu so na kabukoluana, keri ge na vaivine ke bei ghoi sania gea na mane keri te tauna tua. \v 14 Na pukuna na vaivine keri ke nea na taulaghi keri ge ke tabu, me vagha ghua na mane taluutuni keri, agaia ke nea na taulaghi keri ge ke tabu.\f + \fr 7:14 \ft Paul te mua bosa na lei taudira tara mua taluutuni ge God te vavolara. Hauvaa Paul te bosa na lei taudira tara taluutunia ke, ge kara hangara na taudira mana daledira ge kara taluutuni.\f* Ma ge na ghanaghana eni ke mua utuni ke, na lei daledira rahei tara taulaghi kolura rahei tara mua taluutuni, kara mua tabu te vaghara na lei daledira rana vure voo. Hauvaa, na pukuna na hava tu bosaa te utuni tua, na lei daledira kara tabu tana matana God. \p \v 15 Hauvaa, ma ge na mane pana vaivine te mua taluutuni ke liona ge ke vilivokaa na taulaghi ke, lubatira ma kara nea soo. Mi tana bona eni ke, na tinoni taluutuni keri, ke bei kabukolua gea. Na pukuna God te hologhita so ta kabu maemane tana mabo, \v 16 ma ge ke tangomana ke, na tinoni taluutuni ke kabu kolura na tauna te mua taluutuni, na pukuna e mua ghilala so, ge na tauna ke taluutunia Lord na pukuna na nilabuna. \s1 Ka kabu mughua te vagha tana bona God te hologhita \p \v 17 Hauvaa, kau kabu ngasi ma kau holopangotighi na lei kabulavata te talughau tua igaa a Lord, ma kau tona haliui na lei gehegehe te vaghai tau gonighi mai tua tana bona te diki hologhau tua igaa. Ma eni ke a nigua na vetena vanira rana taluutuni tana lei holohoru soko. \v 18 Kau ghilala te vaghaa eni, ge siki mane te lavia tua na pahevaughilala i naghona ge tinoni taluutuni tua ke, ke bei ghoi oli vaa gea iga. Mana tinoni te mua pahevaughilala mua me ke haghe tana taluutuni ke, ke bei ghoi pahevaughilala gea. \v 19 Na pukuna ke mua mava itatana na tinoni te mua lavia pe ke lavia tua na pahevaughilala. Mana ghanaghana te mava iga ke, kau kabu taonighi vamua nina lei vetena God. \v 20 Eo, kau kabu tona haliu soo iga te vaghaa tau ghaghua mai tua igaa tana bona God te hologhau tua. \v 21 ?Ahei ighoe na seka? Ke bei negho mo ko nia kanoragha. Ma ge nimua na vunaghi te talamaghi ge lubatigho mo ko tatavahale ta nina maana, keri ge ko nea tua. \v 22 Ma ge ighoe na seka sarana na maana nimua na vunaghi tana bona te hologho iga Lord ke, ma Lord te tatavahalegho tua ta nina na maana na tangohahi. Ma ge toko mua kabu sarana nina maana na vunaghi tana bona te hologho a Lord ke, mi ghoe ke, ko nina na seka a Christ itaeni. \v 23 Na pukuna a God te pelughau nia tua na taba te sule ke, na ghabuna Jesus Christ, ma kau bei ghoi lubatia siki tinoni keha ke vunaghi pungisia na volamiu. \v 24 Ghau rana taluutuni, kau kabu tua iga tana kabulavata ni vola keri, tau ghahaghau iga tana bona te hologhau God, ma kau kabu ngasi iga ge kau sakai sonikolu itatana God. \s1 Paul te nia tarai vanira rahei tara mua taulaghi \p \v 25 Itaeni ku bosatughui na lei huahuati didira na lei vaivine vaolu tara mua taulaghi mua. Inau tu mua loghoa siki vetena vanira itatana Lord. Ma Lord te viliu ge ku lutu vania, mi ta nina veiarovi te vaheu mai na manaha, keri ge kau tangomana na taluutuniana na hava ku tuvalia vanighau. \v 26 Na pukuna na lei vahola itaeni ke, mi nau tu ghanaghana ke, ma kau kabu so te vagha tau ghaha ghau so mua iga itaeni. \v 27 Ma ge ko loghoa tua na taumu na vaivine ke, ko bei tuvavokaa gea na taulaghi. Ma ge toko mua loghoa mua na taumu ke, mo ko bei ghoi ghanaghana ni taulaghi gea. \v 28 Mo ko ba taulaghi ke, me mua palu, ma ge na vaivine vaolu ke ba taulaghi ke, me mua palu. Subo na vahola ke kalera rahei tara taulaghi, mi nau tu liona ge kau mua loghoa na vahaghitaili te vagha keri. \p \v 29 Ighau rana taluutuni, inau ku bosa vanighau te vagha eni, na pukuna e mua hau mua ma Christ ke oli mai. Keri ke, ghau na lei mane taulaghi, kau bei lubatia na taulaghi ge ke nimiu na puku ni totobo ke mava vanighau. \v 30 Na togotogo mana dikalio mana lio ni lologho au raini ke, kara bei tughuru pungisighau gea tana gehetiani nina na lei lutulutu God. \v 31 Ma hei ke goni haliui na lei totobo ni maramana raini ke, ke goni maemanei, me ke bei ghanaghanai na lei totobo raini ke mava tana volana, na pukuna na maramana eni mana lei totobo te ghahai ilokana ke, kara talutaghai vamua. \p \v 32 Tana lei totobo soko kau gonighi ke, eliogu ge ke bei gunaguna na liomiu gea tana vola eni. Na tinoni te mua taulaghi ke, ke lutu haliui nina na lei lutulutu a Lord, me ke ghanaghanaa vamua ivei ke ghaghua ge ke va togotogoa Lord. \v 33 Hauvaa te vahola vania na mane taulaghi ge ke gehegehe uto vania Lord, na pukuna te ghanaghana mavai vamua na lei totobo mana gehegehe ni maramana eni, ge ke liona me ke gonighi na hava ke va togotogoa nia tauna. \v 34 Keri ke, na lei nina na ghanaghana uto tara tuvavoka. Na ghanaghana eni te utuni ghua vanira na lei vaivine. Na vaivine te mua taulaghi mua pe ke mua taulaghi tua, agaia te taluoli ngasilia heghena tana huli mana tarunga ge ke lutu vania Lord. Hauvaa na vaivine taulaghi te ghanaghana mavai na lei gehegehe ni maramana eni, ge ke liona me ke gonighi na hava ke va togotogoa nia tauna. \v 35 Mi nau tu bosai raini na pukuna tu ghanaghana ge kara hangaghau tana volamiu, mana lei totobo raini ke, e mua na lei vetena ge kau taonighi mughua. Taho. Inau tu liomiu ge kau kabu maemane ma kau lutu uto haia vania Lord. \p \v 36 Ma ge na mane ke ghanaghana ke tauna mughua anina na vaivine te anea tua, na pukuna te loghoa tua na vahola tana talugoniana te daro ni bona mai tua ke ghaghua ke, me uto koro taulaghi. Aeni te mua palu. \v 37 Ma ge na mane keri ke tughuru kakai tua ge ke mua taulaghi me taho siki sakai te hughutia ge ke mua taulaghi, me tangomana so ge ke righitaonia heghena ke, me manana ge ke mua taulaghi. \v 38 Keri ke, na tinoni keri te taulaghi te gehegehe uto tua, mana tinoni te mua taulaghi te gehegehe uto vulea vaa na tinoni te taulaghi. \p \v 39 Na vaivine ke kabu kolua mughua na tauna na mane ke daro ni bona mai tua tana voladira. Me ke mate na mane ke, me tangomana so ge ke ghoi taulaghi na vaivine ke, ta siki mane teke liuliona. Mana taulaghi eni ke, ke uto ke vagha ke taulaghi vamua na mane taluutuni. \v 40 Ma ta nigua na ghilala ke, me uto vaa vania na vaivine keri ge ke bei ghoi taulaghi ghua. Mi inau tu ghanaghana ge nina na Tarunga God mi nau toro loghoa sakai na ghanaghana vamua. \c 8 \s1 Paul te bosatughui vanira didira na lei huahuati tana vanga tara nighi sukaghi vanira na lei titinoni rana vure keha \p \v 1 Mi taeni ku bosatughuna nimiu na huahuati ni vanga tara nighi sukaghighi vanira tua na lei titinoni. Na hava tau bosai tara utuni, “Ighita udolu ta loghoa na manaha.” Kau righitaonighau, na pukuna na manamanaha ke, te tangomana ge ke nea siki tinoni talunagho heghena, hauva ka mana dolo vamua te patupatura na lei tinoni. \v 2 Ma ge siki sakai ke ghanaghanaa heghena te ghilalai utuni tua na lei bosatughu, me talutatea te mua puku ni ghilala utoani soo. \v 3 Mana tinoni te dolovia God ke, agaia vamua keri a God te ghilala utunia. \p \v 4 ?Keri ke, ka tangomana so ge ka ghania na vanga keri tara nia sukaghi vanira na lei titinoni, pe taho? Ighita soko ta manahana tua na titinoni ke, te mua puku ni god. Mi ghita ta ghilala so agaia keri vamua a sakai na puku ni God. \v 5 Taonia didira na ghanaghana na balu tinoni ke, me subo so na lei god mana lei vunaghidira na lei tidalo ikokou mi pari. \v 6 Hauva, ighita ta ghilala ma taluutunia tua te sakai vamua na God, na Tamada te gonighi na lei totobo soko. Mi ghita ta vola ge ka talumavaa gaia. Ma sakai na Lord vamua, Jesus Christ, ma gaia te hangaa God ge gonighi na lei totobo soko. Ma dida na vola vaolu te mai tatana. \p \v 7 Sakai vamua na lei totobo raini tara utuni ke, rana taluutuni udolu tara mua ghilala utoi. Idania mai tua, na balu itamiu tara loghoa so na ghanaghana te ngasi tadira na lei titinoni. Keri ke, mi taeni, tana bona tara ghanighi na lei vanga rakiri na lei tinoni keha tara nighi sukaghi vanira na lei titinoni ke, ma gaira tara ghanaghana te vaghaa tara holohabara tua na lei puku ni god, keri ke na pukuna didira na ghanaghana te labe ke, mara ghanaghana tara tangohahi. \v 8 Hauva ka, na hava ta ghanighi kara mua tangomana ge kara hangaghita ge ka kabu sakaisonikolu itatana God. Ke vagha ka ghania pa ka mua ghania ke, ighita ka sakai na vata vamua tana matana God. \p \v 9 Ma kau righitaonighau heghemiu, na pukuna te mua uto ke vagha na ghaniani na vanga tara nighi sukaghi vanira na lei titinoni te nera arahei tara loghoa na taluutuni te labe ge kara tangohahi. \v 10 Ke vagha na tinoni te loghoa na taluutuni te labe ke righigho tana bona ko ghanighi na lei vanga raini tana valetabu ni titinoni ke, e mua uto. Mi ghoe heghemu to ghilala te mua hahi, hauva ka, mo ko suania gaia ge va suania nina na taluutuni te labe, ge te ke ghanighi na vanga kiri tara nighi sukaghi vanira tua na lei titinoni. \v 11 Mana pukuna ta nimua na puku ni manamanaha ke, ighoe to dikalaa gaia na tinoni te loghoa na taluutuni te labe, ma Christ te mate tughua tua. \v 12 Mi ghoe to tangohahi savua tua a Christ, tana bona to tangohahi savura rana balu tinoni taluutuni kiri, mo suanira ge kara gehetighi na lei gehegehe tara taluutunighi te hahi tua. \v 13 Ma ge na hava tu ghania ke ba nera na balu tinoni taluutuni ge kara tumu tana palu ke, mu ku bei ghoi ghania gea, na pukuna ge ku bei ghoi nera nia na balu tinoni taluutuni ge kara tangohahi. \c 9 \s1 Rana taluutuni kara talumavaa mughua Paul te vagha tara talumavara na lei Manevetena keha \p \v 1 Kau ghilala tua, inau tu tatavahale ge u gonighi na lei totobo te vaghara na lei manevetena tara gonighi ghua, na pukuna inau heghegu na manevetena. Mi nau tu righia so nia na matagu dida na Lord Jesus, te vaghara gaira.\x - \xo 9:1 \xt Gehegehedira 1:21-22; 9:17; 22:6-11; 26:13-18\x* Ma nimiu na taluutuni na oliolina ta nigua na lutu vania Jesus. \v 2 Ma ge na balu kara ghanaghana inau tu mua manevetena ke, mi nau utuni na manevetena vanighau. Na pukuna ighau heghemiu tau kabu sakaisonikolu ta Lord Jesus, te talutatea utuni te vaghaa inau ke na manevetena. \v 3 Vanira rahei tara bosaa inau tu mua loghoa na maana te vaghara na lei manevetena keha, inau ku bosatughu te vaghaa eni. \v 4 Barnabas mi nau, toro loghoa na maana so ge koro nongira rahei tara taluutuni ge kara hangaghai na kolu vanga vania nimami na lutu. \v 5 Toro loghoa na maana ghua ge koro lavia mai na vaivine taluutuni te taulaghi vaghara na balu manevetena, me vaghara ghua rana lei tahina Lord maia Peter tara nea. \v 6 E mua maemane ge kau ghanaghana a Barnabas mi nau vamua koro lutu mughua ge koro pelui nimami na lei totobo, hauvaa ighau kau hangara na lei manevetena keha. \v 7 Kau ghilalaa tua, na lei vunaghi kara pelura na lei tinoni kisumate tana bona tara veilalabui. Ma siki sakai ke vadea na vanga ta nina leghai, tana bona ke mena ke, me ke ghanighi so na balu vanga iga. Mana vatogha sheep ke righitaonira nina ovu ni sheep, ke tangomana so na inuviana na balu milk itadira. \p \v 8 Ma eni ke, te mua ghanaghana ni tinoni vamua, na pukuna nina vetena God te bosaa te vaghaa eni. \v 9 Anina vetena Moses te bosaa te vaghaa eni, “Kau bei kogaa gea na mangana na buluka tana bona ke nia lutu ge ke sakutua ivuvungani na ovu ni wheat me ke turi bihui na vuavua, mi ghau kau lubatia ge ke ghania.”\x - \xo 9:9 \xt Eruani Vetena 25:4; 1 Timothy 5:18 \x* ?Ivei tea, au ghanaghana ke, ma God te ghanaghana mavara vamua na buluka tana bona te bosaa eni? \v 10 Taho! Te ghanaghanaghai ghua, ighai tai lutu vania. Na pukuna arahei tara subai na lei vuavua, ma rahei tara ghegheli ke, tara taluutuni ge kara holaa igaa na vavanga na tunuvadira. \v 11 Tana bona tai ladavaghinia na Rongorongo uto vanighau, te vaghaa tai subai na lei vuavua uto tarunga igobumiu. Keri ke te manana ge kau hangaghai nia na lei lologho.\x - \xo 9:11 \xt Rome 15:27\x* \v 12 Ma ge ta kau hangara na balu keha tara mai ladavaghi itamiu, e manana so ge kau heghai na hahanga te sule iroghai, na pukuna iroghai toro hangaghau utuni. Sakai vamua te manana so ge kau hangaghai, iroghai toro mua nongighau ge kau gonia keri. Iroghai toro tala ge koro vahaghitaili tana volamami, na pukuna toro mua liona ge koro pungisia siki tinoni ge ke taluutunia na Rongorongo Uto nina Jesus Christ. \p \v 13 Au ghilala tua agaira tara lutu tana Valetabu tara ghanighi na vanga ni heveioli rana vure ni Jew tara holai mai tana Valetabu. Mana manesukaghi tara lutulutu tana bela ni sukaghi tara holai na tunuvadira tana sukaghi heveioli.\x - \xo 9:13 \xt Eruani Vetena 18:1\x* \v 14 Te vaghaa so ghua keri, a Lord te vetenara rahei tara nia tarai na Rongorongo uto ke, kara lavighi na hava kara loghoa mughua vania na voladira itadira rahei tara rongovira.\x - \xo 9:14 \xt Matthew 10:10; Luke 10:7\x* \p \v 15 Sakai vamua te maemane vaniu ge ku nongighau ge kau hangau te vagha keri, mi nau tu mua gonia. Mi nau tu mua gerea na gegere eni ge kau vuivuni tua itaeni ma kau hangau. Me uto vaa ge ku mate vaso itatana, ge tuku sivilaghinia a nigua na uto tana ladavaghiniana na Rongorongo uto te taho na matena. \v 16 Na ladavaghiniana na rongorongo uto eni ke, na mua totobo ku taluhoruu nia. Ma God vamua te viliu ge ku lutua vania. Ke vagha ku mua ladavaghinia na Rongorongo Uto, God ke deteu me ke vahaghitailiu. \v 17 Ma ge tuku gonia eni taonia na liogu heghegu ke, me maemane ge ku loghoa igaa na taba. Hauva mu tu gonia na pukuna God te viliu nia, mi nau tu mua loghoa igaa siki vilivili. \v 18 ?Mana hava na pelugu igaa? Nigua na pelu na togotogo ilokagu tana bona tu ladavaghinia na Rongorongo Uto eni mu mua nongia ghua siki totobo, sakai vamua te maemane vaniu ge ku gonia keri. \p \v 19 Na pukuna te vaghaa keri ke, taho siki sakai tana maramana te haba pungisiu te vagha inau nina seka. Hauva ka mi nau tu kabu vaghau na seka vanira na lei tinoni soko, ge ku tangomana na holadira mai ta Christ. \v 20 Tana bona tu kabu kolura na lei Jew ke, mi nau tu kabu vaghara tua a sakai itadira, mughua ge ku tangomana na holadira mai ta Christ. Mi tana bona tu kabu kolura arahei tara taonighi adidira na lei vetena rana Jew ke, mi nau tu nea ghua te vaghaa, sakai vamua tu mua tinoni sarana ta didira na lei vetena ge ku tangomana na holadira mai ta Christ. \v 21 Mi tana bona tu kabu kolura rana mua Jew mara mua taonia na vetena ni Jew ke, mi nau tu tabotabo ngangata ge ku kabu te vaghara, ge ku tangomana na holadira mai ta Christ. Mu mua soni kehai nina na lei vetena God, na pukuna tu taonia nina vetena Christ. \v 22 Tana bona tu kabu kolura agaira tara loghoa na taluutuni te labe ke, te vaghara arahei te nighi gunaguna na kutudira na hava tara ghanighi, mi nau tu kabu kolura so te vagha keri, ge ku lavira mai ta Christ. Eo, mi nau tu tabotabo sule ngangata ge ku taonighi na lei vata ni nilabudira ge ku hangara ge kara lavia na vola maurihali. \v 23 Inau tu gonighi te vaghai raini, keri ge na Rongorongo uto ke sepalaghi talighu, mana pukuna eliogu ge ku tuvalighi na lei vauto God te bahughita igaa. \p \v 24 Kau ghilala tua, subo na lei tinoni tara sama sughua va tana samatautau, hauva ka ma sakai vamua na tinoni itadira ke lavia na taba igaa. Mi ghau ghua kau sama nimiu te vaghaa keri ge ma kau lagavule nimiu.\fig |alt="Running a race" src="47_1Cor9_RunRace.tif" size="col" loc="before or end 24" copy="47_1Cor9_RunRace" ref="1 Corinthians 9:24" \fig* \v 25 Na vure udolu tara liodira ge kara sama ke, kara gonidilaa utoa mughua na hulidira ge kara sama laga. Agaira kara nea te vaghaa keri, ge kara lagavule ma kara tabea igaa na taba ke talutaghaa vamua. Mi ghita ka nea te vaghaa keri ge ka lavia na vola mana taba te kasila. \v 26 Na pukuna keri, mi nau tu sama maemane nigua tua, tana sokoana. Mi nau tu mua vaghaa na tinoni te vese mete tupirapa haia. \v 27 Mi nau tu righitaoni utoa na huligu mu hughutia ge ke nea na hava te liogu. Inau tu nea te vagha keri na pukuna ke mua uto ke vagha inau tu hangara na lei tinoni keha ge kara taluutunia Jesus Christ ma kara lavia didira na taba, hauva ka mi nau heghegu ghua sogea ku mua lavia nigua na taba. \c 10 \s1 Bei taonighi gea na lei nilabu dika tara taonighi rana vure ni Jew idania \p \v 1 Ghau rana taluutuni, kau bei nia ponolio gea na hava te kalera na lei kukuamami ni Jew tana bona tara taonia Moses tana bona tara rughuhoru sania Egypt idania. God te righitaonira agaira udolu nia na ghobaghuli te hulira i naghodira, maia te lavi tatavahale halavura tana tahi te mamaha.\x - \xo 10:1 \xt Buka Rughuhoru 13:21-22; 14:22-29\x* \v 2 Tara sakaisonikolua Moses tana bona gaira tara taonia Moses sarana na ghobaghuli maia tara halavu tana tahi. \v 3 Ma sopa gaira udolu tara ghania sakai na vanga butuli, te vahera God.\x - \xo 10:3 \xt Buka Rughuhoru 16:35\x* \v 4 Ma gaira ghua tara inu ta sakai na beti butuli. Na beti butuli keri te tave horu tana vatu butuli, God te vahera ge tona kolura. Ma gaia na vatu keri, a Jesus Christ.\f + \fr 10:4 \ft Tana bona rana Jew tara tona tana bona mamaha taho iga na beti mana ghai, eruani na bona Moses te labua na vatu, mana beti te tave horu. Righia Buka Rughuhoru 17:1-7; Buka Iduidu 20:1-13. Rana Jew tara taluutunia erua na tutugu toro tatea ge God te vahera na lei Jew sakai na vatu ge tona kolura tana bona mamaha. Na vatu butuli te vagha Jesus Christ na pukuna te vagha na beti te tave ge ke vavolara rana vure Israel, na ghabuna Jesus te tave ge ka tatavahale tana paluda.\f* \v 5 Sakai vamua God te hangara te vagha keri, a God te mua nira togotogo tara subo itadira na pukuna tara diu vetena, keri ge mate kolilira tana bona mamaha te taho na beti mana ghai.\x - \xo 10:5 \xt Buka Iduidu 14:29-30\x* \p \v 6 Mana lei gehegehe te kalera raini ke, te vagha na bosadila vaniada ge ka bei lioni ngangata na lei totobo dika te vaghai tara lioni.\x - \xo 10:6 \xt Buka Iduidu 11:4\x* \v 7 Ka bei holohabai na lei titinoni te vaghara na balu itadira tara nei. Mana gegere tabu te bosa me ghaghua, “Na lei tinoni tara nia togotogo na lei vanga mana inu bulebule koukolu ke, mara talura heghedira tana gehegehe ni voo.”\x - \xo 10:7 \xt Buka Rughuhoru 32:6\x* \v 8 Ma ka bei lubatighita hegheda tana tangotangodika te vagha na balu itadira tara nei, ma God te matera erua hangavulu tolu na togha itadira ta sakai na dani vamua.\x - \xo 10:8 \xt Buka Iduidu 25:1-18\x* \v 9 E mua kaekage ge ka nei na lei tangohahi ge ka ghilala ke vagha Christ ke deteghita pe taho. Na balu itadira tara nei te vaghai kiri, mara vuha nia mate na ghaghala ni poli.\x - \xo 10:9 \xt Buka Iduidu 21:5-6\x* \v 10 Ma ka bei kokoe kehakeha te vaghara na balu itadira tara nei, na pukuna, ge nia vetena God na angel ni maemate ge mate taghalaghinira.\x - \xo 10:10 \xt Buka Iduidu 16:41-49\x* \p \v 11 Mana lei gehegehe raini te kalera na lei kukuamami ke, ge ra taraighita. Ma tara gerei lokana na Gegere Tabu keri ge ra bosadilai vanighita, ighita ta ghahaghita tana lei bongi te dutuvia na bongi sosoko. \v 12 Ma ge kau ghanaghana tau tughuru ngasi tua ke, ma kau righitaonighau, sogea ighau ghua kau tumu tana palu. \v 13 Ma kau ghanaghanaolighi na lei tabotabo tara mai tana volamiu ke, rakiri tara mai haia tana voladira na lei tinoni udolu. Ma God te utuni, ma gaia te nei haia na hava te nighi baubahu. Agaia ke mua lubatia na tabotabo ge ke laga vulea ge kau tangomana na pungisiana, mi tana bona ni tabotaboamiu ke, agaia ke tatea nia na halautu vanighau me ke hangaghau ge kau bei taonia na tabotabo eni. \s1 Bei lololai na holohabadira na lei titinoni mana Vanga Tabu \p \v 14 Keri ge, ghau rana taluutuni tu dolovighau, kau sania na holohabadira na lei titinoni. \v 15 Na pukuna ighau na lei tinoni manaha, kau dete olighau heghemiu nia na hava tuku bosaa te utuni. \v 16 Mi tana bona ka holoutoa God vania na seu ta nina na bela tabu Lord ma ka inuvia ke, ighita ka tuvali koukolua na ghabuna Christ. Mi tana bona ka ngitia na berete, ma ka ghania ke, ighita ka tuvali koukolua na hulina Christ.\x - \xo 10:16 \xt Matthew 26:26-28; Mark 14:22-24; Luke 22:19-20\x* \v 17 Na pukuna ighita ta vanga ta sakai na vanga vamua, te tatea iga ta sakai na huli vamua, sakai vamua ighita ta subo. \v 18 Kau ghanaghanaolia na kema ni Israel. Te vagha arahei tara ghania na vanga sukaghi, te talutatea tara nia sakaisonikolu na holohabana God.\x - \xo 10:18 \xt Buka Vetena 7:6\x* \p \v 19 ?Na hava tu tabotabo ge ku talutatei vanighau? Inau tu mua bosa ge adidira na lei titinoni rana voo ke, tara puku ni god utuni sughua, mana lei sukaghi raeni te hangara na lei vure tara nia sukaghi. \v 20 Taho! Na hava tu bosai ke, na lei sukaghi rakeri, tara vahera na tidalo dika vamua, mara mua vania God. Mete mua liogu ge a siki sakai itamiu ge ke tutuva kolura na lei tidalo dika.\x - \xo 10:20 \xt Eruani Vetena 32:17 (LXX)\x* \v 21 E mua maemane ge kau inu ta nina seu Lord, maia ta didira na seu ghua na lei tidalo dika. Me mua maemane ge kau ghania na vanga ta nina na bela tabu Lord, maia ta didira na bela ni vanga na lei tidalo dika ghua. \v 22 Ke vagha kau ghania na vanga ge kau holohabai na lei tidalo ke, God ke rutu me loghoa na lio ni ghaghana na pukuna tau mua holohabaa vamua gaia. ?Ivei tea, kau tangomana so ge kau tughuru pungisia na vahaghitaili ke gonighi vanighau God, na pukuna tau gonia te vagha eni?\x - \xo 10:22 \xt Eruani Vetena 32:21\x* \s1 Na hava tua kau gonia ke, kau nei ge na lei tinoni kara holohabaa God \p \v 23 Tau bosa ke, “Me tala vanighita na goniani na lei totobo udolu.” Hauva ka, tu bosa vanighau, me mua gaighi udolu kara hangaghita. Tau bosa mau ghaghua, “Me tala vanighita na goniani na lei totobo udolu.” Hauva ka, inau tu bosa vanighau, me mua gaighi udolu kara patupatughita.\x - \xo 10:23 \xt 1 Corinthians 6:12\x* \v 24 Kau bei ghanaghanaa nimiu na uto heghemiu, ma kau ghanaghanara na lei tinoni keha maia na hava ke uto vanira. \p \v 25 Aeni na hava kau nea, kau tangomana so ge kau ghania siki vinahi kara nia sabiri tana bona ni sabiri. Kau bei huatira nia gea na vanga eni tara nia sukaghi vania na titinoni, ge ke uto nimiu na dete ghanaghana. \v 26 Na pukuna na Gegere Tabu te bosaa, “Na maramana maighi na lei totobo ilokana ke, anina a Lord God vamua.”\x - \xo 10:26 \xt Buka Linge 24:1\x* \p \v 27 Ma ge siki sakai ke mua taluutuni ke nongigho ge ko vanga koukolua, tona haliu mo ko holopangotia na hoholo keri ge ke ba liuliomu. Ko ghania na hava kara vahegho mo ko bei huatia gea siki huahuati. E uto ge ko mua ghanaghana ruarua tana liomu na pukuna eni. \v 28 Ma ge a siki sakai ke bosa vanigho, “Tara nia sukaghi tua na vanga keri vania na titinoni,” ke, ko bei ghania gea, na pukuna te mua uto ge ko dikalaa na ghanaghanana ahei te bosaa vanigho tua. \v 29 Sakai vamua na ghaniana na vanga keri te uto tana ghanaghanamu ke, ko bei ghania na pukuna ilokana na ghanaghanana ahei te bosa vanigho, na ghaniana na vanga keri te mua maemane vanigho. \p Hauva ko huahuatia, “?Na hava na pukuna ge na ghanaghanana siki sakai te hoveu, ge ku bei gonighi na hava tara uto tana ghanaghanagu? \v 30 ?Ma ge ku tangomana na holoutoana nia God na vanga mu ku nia rivurivu, mana hava na pukuna ge kara deteu nia na ghaniani?” \v 31 Hauva inau tu bosaa, mana hava tua kau ghania, pa kau inuvia pana hava tua kau gonia ke, kau nei ge na lei tinoni kara holohabaa God. \v 32 Kau bei gonighi siki totobo ge ke dikalaa na ghanaghanadira rana Jew, maia rana mua Jew pa rana lei tinoni ni holohoru. \v 33 Ma keri vaho tua na padalaghi tu taonia ghua. Mi nau ku tabotabo na neadira ge kara togotogo agaira udolu nia na lei totobo tu gonighi. Mu ku mua gonia vamua na hava tu liona inau pana hava ke uto vaniu vamua inau, mu ku gonia vamua na hava ke uto vanira gaira ge kara lavia na vola kasila. \c 11 \nb \v 1 Kau taonia mughua na nilabugu, te vagha inau tu taonia na nilabuna Christ.\x - \xo 11:1 \xt 1 Corinthians 4:16; Philippi 3:17\x* \s1 Na bosa ni tughunitate tana halautu ni holohabaana God te maemane \p \v 2 Inau tu holohabaghau na pukuna tau mua nia ponolio na nilabugu, maia ghua tau taonighi na lei tarai tana taluutuni vagha tu taraighau nia tua. \v 3 Ma sakai na totobo tu liomiu nia ge kau ghilala utoa te vagha a Christ te uluna na mane, mana mane te uluna na vaivine, ma gaia God te uluna a Christ. \v 4 Na pukuna keri, na mane ke mua ghanaghana mavaa a Christ ge teke poroa na uluna tana bona ke kokoeliulivuti pe ke tughuniladaa na rongorongo God te vahea. \v 5 Mana vaivine ke mua ghanaghana mavaa a tauna ge teke mua poroa na uluna tana bona ke kokoeliulivuti pe ke tughuniladaa na rongorongo God te vahea. Na hava na vaivine keri te gonia ke, te vagha ge teke ghoria na uluna. \v 6 Ma ge na vaivine ke hove ge ke poroa na uluna ke, me manana vamua ge ke ghori udolua na vuvulu ni uluna. Mana pukuna te maamaagha vania na vaivine ke palaa pe ke ghoria na uluna, me uto vaa ge ke poroa na uluna. \v 7 Mana mane ke bei poroa na uluna tana bona ni holohaba, na pukuna agaia na marena God, ma God te gonia na mane ge ke talumavaa. Hauva mana vaivine ke talumavaa na mane.\x - \xo 11:7 \xt Vuivuni 1:26-27\x* \v 8 Mana vuivuni ni mane te mua mai tana vaivine, hauvaa na vuivunini vaivine te mai itatana na mane sughua.\x - \xo 11:8 \xt Vuivuni 2:18-23\x* \v 9 Ma God te mua gonia na mane ge ke hangaa na vaivine, hauvaa te gonia na vaivine ge ke hangaa na mane. \v 10 Mana pukuna keri ke, maia na pukuna na lei angel, na lei vaivine kara poroi mughua na uludira. Aeni na vaughilala ni kabu sasara tana maana. \v 11 Na lei tinoni tara sakaisonikolu itatana Lord, na lei vaivine tara mua tughuru heghedira itadira na lei mane. Vagha ghua na lei mane tara mua tughuru heghedira itadira na lei vaivine. \v 12 Ma sakai vamua na vuivuni ni vaivine te mai tana mane, imurina keri, na lei tinoni soko tara sivuragha mai tua tana vaivine tana vuivunina mai, mana lei totobo soko tara va butu mai ta God. \v 13 ?Mi vei te ghaghua, e maemane vania so na vaivine ke kokoeliulivuti vania God tana vure subo ge ke mua poroa na uluna? \v 14 Ighita udolu ta ghilalaa, e mua uto vania na mane ge ke raui na vuvulu ni uluna. E vatei mamaagha. \v 15 Mi ghita ta ghilala ghua, ma ge teke raui na vuvulu ni uluna na vaivine ke, aeni te nei na reireina ge ke uto, na pukuna God te vahea ge ke kuvihia nia na uluna. \v 16 Ma ge siki sakai ke liona na niana hughuhughu ke, mana hava ku bosaa vamua ke, ighita maia nina holohoru God ta loghoa sakai na nilabu vamua itatada. \s1 Paul te bosatatea na vetena ni Vangatabu \r (Matthew 26:26-29; Mark 14:22-25; Luke 22:14-20) \p \v 17 Mana hava ku bosaa tana ghanaghana eni ke, ku mua holoutoghau na pukuna te mua uto vanighau na hava tau nea tana bona tau vaukolu koukolu. \v 18 Tana vuivuni, inau tu rongo ke, mau vokavoka ighobumiu tana bona tau vaukolu ni holohoru. Mi tana balu ghanaghana ke, mu taluutunia sughua te utuni, \v 19 na pukuna, na lei vokavoka tara kale ge ke talutatera arahei tamiu kara taonia sughua God. \p \v 20 Tana bona tau vaukolu mau holai mai na vanga ni vatei vanga koukolu tana vangatabu ke, na hava tau gonighi te mua uto. \v 21 Tu ghilala te utuni so, na pukuna tu rongovia, mau mina tua na ghaniani na ghamiu na vanga heghemiu, mau mua tuvalira na balu. Te vagha tau nei iga ke, mana balu itamiu tara vitolo mara inu bulebule. \v 22 ?Ivei tea, au mua loghoa na puku ni valemiu kau vanga ma kau inu iga? Na nilabu keri tau gonia te talutatea tau mua nia kikinima nina holohoru God, ma kau nera rana bona ge kara maa! Mana hava ku ghoi bosai iga na lei totobo raini? E liomiu inau ge ku talumavaghau? E taho tua, ku mua tangomana! \p \v 23 Ma eni vaho tua na hava a Lord te bosaa heghena, te vagha tu nea iga na holaana inau ke, mi nau tu vaheghau gatu tua. Mi tana bongi Judas te peroa iga, a Lord Jesus te lavia na berete. \v 24 Mi murina te holoutoa God, ge ngitia me ghaghua, “Aeni na huligu tu vaheghau. Kau gonia te vagha eni nia na vatei ghanaghana oliagu.”\f + \fr 11:24 \fk Kau gonia te vagha eni \ft Tana bona Jesus te bosa raini ke, na ghanaghana ilokana ighita ka lavia, ma ka ngitia, ma ka tuvalia ge ka ghania na berete.\f* \v 25 Mete vagha ghua keri te lavia na seu ni wine murina na vanga, me ghaghua, “Aeni te vagha na ghabugu. God ke ngasilia nia nina baubahu vaolu ighobumiu gaia ma nina vure. Kau nea te vagha eni nia na vatei ghanaghana oliagu haia tana bona kau inuvia.” \x - \xo 11:25 \xt Buka Rughuhoru 24:6-8; Jeremiah 31:31-34\x* \v 26 Na pukuna tana lei bongi haia kau ghania na berete eni, ma kau inu tana seu eni ke, mi ghau kau tughunitatea vanira rana vure keha na Rongorongo uto nia na mateana Lord koekobe na ghoi pulohiana mai. \p \v 27 Keri ke, ma ge siki sakai ke mua ghanaghana mava na ghaniana na berete mana inu tana seu ke, me nea nia vamua ge ke nia palugha iga na hulina mana ghabuna Lord.\f + \fr 11:27 \ft Ke vagha ighau kau lavia na vanga tabu tana na nilabu te dika ke, te talutatea ighau tau mua talumavaa na mateana Lord Jesus mana na lei vetena tana holohoru.\f* \v 28 Ma keri vaho tua, ge uto vaa ge ka diki kenekene pulohighita hegheda ma ka maemanea na volada inaghona ge ka ghania na berete ma ka inu tana seu. \v 29 Ma ge siki sakai ke mua ghanaghana mavaa na ghaniana na berete mana inu tana seu ke, me mua nia kikinima na hulina Christ,\f + \fr 11:29 \fk na hulina Christ \ft Balu na vure tara taluutunia na bosa eni sakai na vaughilalana na holohoru.\f* ma God ke vahaghitailia. \v 30 Ma keri vaho tua, ge subo itamiu tara lugu mara vahaghi, mana balu tara vuha mate vamua. \v 31 Ma ge ka diki detedete pulohighita hegheda ke, me ke mua dete pulohighita God te vagha eni. \v 32 Mi tana bona te deteghita a Lord ke, te nea eni ge ke maemaneghita, keri ge God ke mua deteghita te vagha ke detera na lei tinoni ni maramana tara mua taluutuni. \p \v 33 Keri ke, ghau rana taluutuni, tana bona kau vaukolu ta nina na vanga tabu Lord ke, kau sopa vei pipitui. \v 34 Ma ge siki sakai tamiu te vitolo ke, ke vanga tua tana valena inaghona ge ke mai, keri ge God ke mua dete olighau na pukuna na hava kau gonighi tana bona kau ghoi vaukolu koukolu. \p Mi nau ku ghoi taraighau nia na balu ghanaghana keha, tana bona ku sara gatu. \c 12 \s1 Na Tarunga Tabu te vaheghita na lei sonihalavu \p \v 1 Aghau rana taluutuni, itaeni inau te liogu ge kau ghilala utoa na hava te utuni nia na lei sonihalavu na Tarunga Tabu te vahea sopasopa sakai itatada. \v 2 Ighau tau ghilala tua, tana bona tau ghahaghau mua tana vure voo ka, mara hulikehaghau, mau holohabara na lei titinoni tara mua kokoe. \v 3 Keri ke, me liogu ge kau ghilala, ke vagha nina Tarunga Tabu God te hulia na tinoni ke, me ke mua tangomana ge ke bosadikalaa Jesus. Me taho ghua siki sakai ke tangomana na bosaana, “A Jesus ke, a Lord,” sakai manaa ke hulia na Tarunga Tabu. \v 4 Mete sopa kehakeha na lei vata ni sonihalavu te vaheghita mai na Tarunga Tabu, hauva ka, ma sakai vamua na Tarunga Tabu. \v 5 Me sopa kehakeha na lei vata ni lutu ilokana na holohoru, hauva ma sakai vamua na Lord ta lutu vania. \v 6 Me subo na lei vata ni halautu God te lutu tana volada, hauva ka, ma sakai vamua na God te lutu itatada soko. \p \v 7 Na Tarunga Tabu te vaheghita nina maana God tana lei vata ni sonihalavu ge ka hangara rana taluutuni udolu. \v 8 Na Tarunga Tabu te vahera na balu tinoni na sonihalavu ge kara bosa patupatughita nia na manaha te butu mai ta God, ma vanira na balu ghua na sonihalavu ge kara ghilalaa na hava na lei tinoni keha tara mua ghilalaa. \v 9 Mana Tarunga Tabu ghua te vahera balu tinoni na sonihalavu ni taluutuni te laga ngangata, ma vanira na balu ghua te vahera na maana ni ghaotadira tara vahaghi. \v 10 Ma gaia te vahera na balu tinoni na maana ge kara gehetighi na lei butuli, ma vanira na balu ghua te vahera na sonihalavu ge kara bosadilaa na rongorongo God te vahera.\f + \fr 12:10 \fk Bosadilaa na rongorongo God te vahera \ft Na hava eni ke, te vaghara na lei prophet idania.\f* Ma gaia te vahera na balu ghua na puku ni ghilalaani ivei sughua te utuni, ta nina Tarunga Tabu God pa ta sakai na tarunga keha. Ma vanira balu tinoni ke, na sonihalavu ni kokoe tana lei leu tara keha, ma vanira na balu ghua na sonihalavu ni kokoe tughuani na hava tara bosai. \v 11 Ma gaia vamua na Tarunga Tabu te tuvalighi na lei sonihalavu raini, ma gaia heghena vamua te ghanaghana ivei na sonihalavu ia ke vahea sopa sakai tinoni.\x - \xo 12:11 \xt Rome 12:6-8\x* \s1 Na holohoru te loghoa subo na baebase ta sakai na huli \p \v 12 Mete vagha na hulina na tinoni te loghoi te subo ni baebase, hauva me subo na baebase ma sakai vamua na huli. Me vagha ghua na hulina Christ.\x - \xo 12:12 \xt Rome 12:4-5\x* \v 13 Eo, na balu itatada tara Jew, na balu tara mua Jew, mana balu tara seka, mana balu tara mua seka. Ma hauva ka, mi ghita ta vulitabu tana hulina Christ\f + \fr 12:13 \fk na hulina Christ \ft Balu na vure tara taluutunia na bosa eni sakai na vaughilalana na holohoru.\f* nia a sakai na Tarunga Tabu, mata lavia sakai na Tarunga Tabu vamua. \p \v 14 Eo, mana huli te loghoi te subo ni baebase, me mua sakai ni baebase vamua. \v 15 Ma ge na tua ke ghaghua, “Inau tu mua pilena na huli, na pukuna tu mua lima.” Sakai vamua te vagha keri ke, na tua na pilena so na huli. \v 16 Ma ge na kuli ke ghaghua, “Inau tu mua pilena na huli, na pukuna inau ke, na kuli vamua mu tu mua mata.” Sakai vamua te vagha keri ke, na kuli na pilena so na huli. \v 17 Ma ge na huli udolu ke mata ke, me ke mua rongo. Pana huli udolu ke na kuli vamua ke, me ke mua urumia siki totobo. \v 18 Hauva ka, te mua vagha keri, na pukuna God te gonia na hulida kolua nia te subo ni basebase, me talui iga na sopa bonadira ivei te liona. \v 19 E mua puku ni huli udolu ke vagha na lei baebase kara sakai na baebase vamua. \v 20 Hauva na hava te utuni, te subo iga na baebase, ma sakai vamua tua na huli. \p \v 21 Mana mata ke mua bosa vania na lima me ke ghaghua, “Inau tu mua liona na hangamu,” mana ulu ke mua bosa vania na tua, “Inau tu mua liomu.” \v 22 Sakai mana na balu baebase, ta ghanaghanara ge kara mua lagalaga pa kara pile ngangata, ma gaira tara loghoa na lutu te mava ngangata. \v 23 Mana lei baebase tara mamaagha ke, arakiri ka pupului ma ka pabei. Keri ke, ighita ka righitaoni utoi ma ka poloi tana matadira rana keha, ge ka mua tangomana na righiani. \v 24 Hauvaa na balu baebase keha ta mua nighi maa, rakiri ta mua poloi. Ma God sughua te talukolua na huli, maia ivei ke nea na ghanaghana mavaani mana righitaoniani na lei baebase tara mua sakai mava tana ghanaghanada. \v 25 Ma God te nei kiri ge na lei baebase ni huli kara lutu koukolu, mana sopa baebase kara righitaoni kaekage koukolu udolu. \v 26 Ma ge siki baebase ke vahaghitaili ke, mana lei baebase udolu kara vahaghitaili koukolu itatana. Ma ge siki baebase kara talumavaa ke, ma gaira udolu ghua kara togotogo koukolu. \p \v 27 Mi taeni ighau udolu tau sakaisonikolu tua tana hulina Christ, maia ghua tau sopasopa baebasena udolu. \v 28 Ma gaira raini God te talura tana holohoru: Na diki rana manevetena, ruani rana prophet, toluni rana manetarai, me soko ge ra mai rahei tara gehetighi na lei butuli, ma rahei tara loghoa na sonihalavu ni kisu, maia ghua rahei tara hangara rana keha, mana balu tara manaha ge ra righitaoni utoa na lutu tana holohoru, maia ghua rahei tara nia kokoe na lei leu te kehakeha.\x - \xo 12:28 \xt Ephesus 4:11\x* \v 29 ?Agaira udolu sughua na manevetena? Taho. ?Agaira udolu tara prophet? Taho. ?Agaira udolu na manetarai? Taho. ?Mi vei tea, agaira udolu tara loghoa na maana ni gehetiani na lei butuli? \v 30 Taho. ?Mi vei te ghaghua, agaira udolu tara loghoa na sonihalavu ni kisu, pa God te vaheghita udolu ge ka nighi kokoe na lei leu te kehakeha, maia na tughuani na bosa tana lei leu te keha? Taho. \v 31 Hauvaa, me uto ngangata ke vaa liomiu ge kau lavighi na lei sonihalavu tara mava. \p Hauvaa, itaeni ku tughunia vanighau na nilabu te mava mete haba va itadira soko. \c 13 \s1 Na dolo te mava va \p \v 1 Ma ge tuku tangomana na kokoe tana lei leu ni maramana maia na lei angel, mu ku mua dolovira rana keha ke, nigua na kokoe te vagha na koko tara tigilia, pana tavuli tara lovu leai vamua. \v 2 Ke vagha ku loghoa na sonihalavu ni bosadilaana na bosana God, pu ku ghilalai na lei totobo soko ni bosa talutate tana bongi ke mai, maia ku ghilalai na lei manaha kehakeha, maia ku loghoa na sonihalavu ni taluutuniana God, keri ge ku tangomana na bosa vaniana na ghotu me ke gharadu,\x - \xo 13:2 \xt Matthew 17:20\x* hauvaa mu ku mua dolovira rana vure keha ke, me taho siki uto itagua ma vanira ghua arahei soko. \v 3 Ma ge ke vagha ku hera nigua na lologho udolu vanira tara bona, ma ge ku lutu laga vania God keri ge ku lubatia na huligu ta ghagua na lei levunimate ge kara kerea, mu ku mua dolovira rana vure keha ke, me taho siki uto ku lavia iga. \p \v 4 Na dolo ke, na kabu rurughu mana liouto, na mua nia ghaghana na lologho, pana mua sutu pana mua talunagho. \v 5 Na dolo te mua sirisirimata, pana mua vangapaitu, pana mua mina rutu, pana mua padaoliani na lei palu te padi. \v 6 Ke mua nia rivurivu na lei totobo te dika, ma gaia ke nia togotogo vamua na lei totobo te utuni. \v 7 Na dolo ke neghita ge ka kabu rurughu tana bona te kaleghita na vahaghitaili, ma ka pitudilaa nina baubahu God, ma ka tughuru ngasi, ma ka taluutunia God haia. \p \v 8 Na dolo ke, ke ghaha kasilaa ke va me va. Na sonihalavu ni ladavaghiniana na bosana God ke beto, mana kokoe tana lei leu te kehakeha ke soko, mana lei manaha kehakeha kara taghalaghi. \v 9 Mi taeni ke, ta ghilala vamua na pilena, ma sughua na sonihalavu ni ladavaghiniani na hava ke kale te tatea vamua na pile. \v 10 Eo, mi tana bona vaho ke mai tana sosoko ni bongi, na lei sonihalavu kehakeha raini, kara taghalaghi udolu. \v 11 Tana bona tu gari ke, u kokoe mu ghanaghana mu kene manaha vaghara na lei gari pile. Mi tana bona tu sule dato vaho, ge u sanighi na lei gehegehe mana nilabu ni gari. \v 12 Mi ani vaho, ga righi kalei na lei totobo soko te vagha na nunu te mua keha tana tiro. Hauva, mi tana lei bongi sosoko, geva ka righighi na lei totobo soko nia na lei matada hegheda. Na hava tu ghilala itaeni ke, na pilena vamua, hauva mi tana lei bongi ke mai, ke marabu me ke mapiti. Tana bona vaghana vaho keri, ge ku ghilalai na lei totobo soko, te vagha God te ghilalau tua, itaeni. \p \v 13 Eo, e tolu na totobo raini kara kabu talau, na taluutuni, na dolo, mana pitudilaana na hava God te bahughita nia. Mana dolo te haba va itadira soko. \c 14 \s1 Na sonihalavu ni kokoe tana lei leu kehakeha te mua na sonihalavu haba va \p \v 1 Taonia na nilabu ni dolo, me ke nagho tana liomiu na dolo ge ke haba. Maia ghua kau lioni ngangata na lei sopa sonihalavu te nighi hevei na Tarunga Tabu, haba vaa na sonihalavu ni bosadilaani na lei rongorongo te butu mai ta God. \v 2 Inau tu bosa te vagha eni, na pukuna ahei te kokoe tana leu kehakeha ke, kara kokoe vania vamua God, me mua vanira na lei tinoni. Gaia ke nia kokoe nia nina maana na Tarunga Tabu ke, hauvaa me taho siki tinoni ke ghilalaa na hava te bosaa. Na ghanaghana ilokana na hava te bosa ke, te vaghiliu. \v 3 Ma, siki sakai ke bosadilai na lei bosa God te vahea ke, me hangara rana vure ge kara tughuru ngasi itatana Lord, ge ke patupatura maia ke togholuvura. \v 4 Siki sakai ke kokoe tana lei leu kehakeha ke, te bosa patupatua heghena vamua itatana Lord, ma hei ghua ke bosadilaa na bosana God ke, me ke hangara rana taluutuni udolu. \v 5 U liomiu ighau udolu tau loghoa na sonihalavu ni kokoe tana na lei leu kehakeha, me haba va ighau ghua tau loghoa na sonihalavu ni bosadilaani na lei rongorongo tara butu mai ta God, na pukuna ahei ke bosadilaa na bosana God ke haba vulea ahei ke kokoe vamua tana lei leu kehakeha, na pukuna ke patupatura rana taluutuni. Hauvaa, ma ge siki sakai ke toghitoghighi na hava tau bosai tana lei leu kehakeha ke, keri ge ke hangara ghua rana taluutuni udolu. \p \v 6 ?Ighau rana taluutuni, ge ke vagha ku mai itamiu mu ku nia kokoe na leu keha tau mua ghilala, na hava na hahanga vaghana ke hangaghau iga? Ma ge ke vagha ku holaa mai na balu tutugu na hava God te tatea vaniu, pana balu ghanaghana ge ke hangaghau ge kau ghilala utoi na lei totobo tau mua ghilala mua, pu ku ladavaghinia vanighau na bosa God te vaheu, pu ku taraighau nia, agaighi raini kara hanga utoghau va. \v 7 Te vagha keri na balu totobo ni gougonu te vagha na ghalevu pana gita, sakai manaa te taho na vola ilokani, ma ge siki tinoni ke mua tangihi maghora ke, mi ghita ka mua ghilala na linge te taonia. \v 8 Ma ge na mane te porua na tavuli ke mua tangihi maghora na talamana, ke taho siki malaghai ke gonidila vania na veitotoghoni. \v 9 Me vagha vanighau ghua ighau. ?Tana bona kau kokoe vanira na vure tana leu keha tara mua ghilala ke, ivei tea ge kara ghilala na hava tau ghanaghanaa, pana hava tau bosaa? Keri ke me vagha tau kokoe vaa tana oka lee vamua. \v 10 E subo ngangata na lei leu i lokana na maramana udolu, mara loghoi sopa lei ghanaghana ilokani. \v 11 Ma ge ku mua ghilalai na lei leu raini ke, ku mua tangomana na ghilalaani na hava kara bosai, ma kara mua ghilalau ghua. \v 12 Me te vagha ghua ighau, na pukuna ighau heghemiu tau liona ngangata tua ge kau loghoi na lei sonihalavu ni Tarunga Tabu ke, e uto ge kau nongia God ge ke vaheghau na lei sonihalavu tara hangara nia rana taluutuni udolu. \p \v 13 Keri ke, siki sakai ke loghoa na sonihalavu ni kokoe tana lei leu kehakeha ke, me ke kokoeliulivuti vania God ge ke vahea na sonihalavu ni toghitoghiani na lei totobo kiri, ge ke bosa maghorai na hava te bosai tua. \v 14 Na pukuna ge teke vagha ku kokoeliulivuti tana leu keha ke, na tarungagu te kokoeliulivuti so, hauva na ghanaghanagu te mua ghilala manahani na hava tu bosai. \v 15 ?Keri ke, mana hava te manana ku gonia? E manana vamua ku nia kokoeliulivuti na tarungagu tana leu keha, maia ghua tana lei bosa tu ghilala manahani. Mu ku lingelinge va ta God nia na tarungagu tana leu keha, maia ghua tana lei bosa tu ghilala manahani. \v 16 Mi tana bona ko holohabaa God tana leu keha vamua, na Tarunga Tabu te vahegho ke, arahei tara holohabaa God kolugho kara mua tangomana na talamaghiniana ge ke bosa na “Amen,” na pukuna gaira tara mua ghilala manahani na hava to bosai. \v 17 Sakai manaa to holohaba uto ngangataa God ke, me mua hangara so arahei tara kabu kolugho. \v 18 Inau tu holoutoa God tu bosai tua na lei leu kehakeha vuleghau udolu. \v 19 Hauvaa, mi tana bona tu kokoeliulivuti kolura rana taluutuni tana holohoru ke, me uto vaa ge ku kokoe vanira vamua nia e lima na bosa tara manahani ge kara taraira na balu, vulea hangavulu na toga ni bosa ku bosai tana lei leu kehakeha tara mua ghilala manahani. \p \v 20 Ighau rana taluutuni, kau bei vagha gea na ghanaghanadira na lei gari tana lei totobo raini. Na ghanaghanamiu ke vagha na tinoni te maghutu tua na ghanaghanana, hauva kau kabu marabu vaghara na lei meomeo tana lei totobo te dika. \v 21 Ma God te bosa tana Gegere Tabu me ghaghua, \q1 Geva ku nira vetena rana sinogho tara bosai tana lei leu kehakeha \q2 ge kara tutugui vanira nigua na vure, \q1 hauva ka, mara mua rongoviu tua.\x - \xo 14:21 \xt Isaiah 28:11-12\x* \p \v 22 Keri ke, mana vaughilala tua ke, na sonihalavu ni kokoe tana lei leu kehakeha ke. E mua vanira rana taluutuni, me vanira vamua tara mua taluutuni, ge kara ghilalaa God ke detera.\f + \fr 14:22 \ft Te vagha rana Jew idania tara mua varongohira rana prophet, ma God te vahera rana vure keha ge kara vahaghitailira rana Jew ke, te vagha ghua tara mua taluutunia na Rongorongo uto tana bona tara rongovira rana taluutuni tara kokoe tana lei leu kehakeha ge kara ghilalaa God ke detera na pukuna tara mua ghilala utoa na hava tara bosai.\f* Mana sonihalavu ni bosadilaana na rongorongo te butu mai ta God ke, na vaughilala ghua. E mua vanira tara mua taluutuni, me vanira vamua rana taluutuni, ge kara ghilalaa God te kabu kolura. \v 23 Ke vagha ighau rana taluutuni tau vaukolu mi ghau udolu kau kokoe tana lei leu te kehakeha ke, me ke vaghara tara mua taluutuni, pana vure tara mua ghilala manahana Jesus Christ, kara haghe mai ke, mi tana bona kara rongovighau, mi geva kara ghanaghana tau bule. \v 24 Ma ge kara haghe mai tana bona kau bosadilaa na bosana God, mi tana hava tau bosai, ke talutatera gaira tara hahi. Mana hava tara rongovighi ke talutatera ghua ge a God ke dete horura, \v 25 mana lei totobo tara kabu polo tana tobadira, geva kara tate. Vaho ge kara poghotao, ma kara holohabaa God mara ghaghua, “Ma God sughua igobumiu.” \s1 Na halautu variada tana holohaba \p \v 26 Ighau rana taluutuni, na hava tu ghanaghanai iga na lei totobo raeni, te vagha. Tana bona kau mai sakaisonikolu tana holohaba ke, ma siki sakai ke linge, ma sakai ke toretore, ma siki sakai ke bosa tatei na hava te polo te padi, ma siki sakai ke kokoe tana lei leu te kehakeha, mi tana bona keri, sakai ke toghitoghighi na hava te bosai. Mana lei totobo raini ke, kau gonighi mughua ge kau patupatura rana taluutuni. \v 27 Ke manana vaso, erua pe ke tolu kara kokoe tana lei leu kehakeha! Ma kara bosa sopa sakai, ma siki sakai ke toghighi mughua na hava tara bosai. \v 28 Ma ge ke taho siki sakai ke toghighi ke, kara todore mughua tana vale kokoeliulivuti, ma kara kokoeliulivuti vaovarongo vaso vania God heghena vamua. \p \v 29 Lubatira erua pe tolu kara bosadilai na bosana God, mana balu kara detei na oliolini na lei totobo tara bosai. \v 30 Ke vagha siki sakai ke bosadila ke, ma God ke vahea na rongorongo vaolu itatana na tinoni keha te sopou iga, me ke beto tua ahei te kokoe. \v 31 Tana levu eni ke, ighau tau sopa bosadilai na bosana God, keri ke ge kau tarai udolura nia na lei tinoni maia ghua na kokoe ni patupatu. \v 32 Arahei tara bosadilai na bosana God, me ke taghaora tana tarungadira ma kara tangomana ge kara betoa nina kokoe, tana bona siki sakai ke liona ge ke kokoe. \v 33 Kau taonighi mughua na lei totobo raini na pukuna God ke, na mua God ni haurake, ma God ni mabo mana variada. \p Te vaghara ghua na lei holohoru soko, \v 34 na lei vaivine kara kabu rurughu tana bona ni holohaba. E mua ulaghadira ge kara kokoe. Kara kabu rurughu vamua itadira na taudira taonia nina vetena Moses. \v 35 Ma ge kara loghoa na huahuati ke, lubatira ge kara va huatira na taudira tana valedira, na pukuna te vatei mamaagha ge kara kokoe tana holohaba ni vure subo. \p \v 36 Na bosana God te mua vuivuni mai itamiu. E mua ighau vamua, mi ghai tai ladavaghinia na Rongorongo uto vanira na balu vure keha ghua. \v 37 Ahei itamiu te ghanaghana ge gaia na tinoni te bosadilaa na bosana God, pa te vonughia tua na Tarunga Tabu ke, ge ke ghilala manahani mughua na hava tu bosai te mai ta nina vetena Lord heghena. \v 38 Ma ge ke mua liona ge ke rongovia na bosa eni ke, keri ge kau bei rongovia na hava te bosai. \p \v 39 Ighau rana taluutuni, kau lavilaga ma kau lavia na sonihalavu ni bosadilaani na rongorongo te butu mai ta God, ma kau bei hovea na kokoe tana lei leu kehakeha. \v 40 Ma kau gonighi mughua na lei totobo udolu tana bona ni holohaba, tara taonia na halautu te maemane me variada. \c 15 \s1 Jesus Christ te tughuruoli tana mate \p \v 1 Ighau rana taluutuni, inau ku ghoi maumaurioli bosa vanighau, nia na Rongorongo uto tu ladavaghinia vanighau te padi tua. Kau holopangotighi ge ke tona haliu vanighau, na pukuna nimiu na taluutuni ke tughuru ngasi vania na Rongorongo uto eni. \v 2 Mana Rongorongo uto keri ke vavolaghau, ke vagha ighau tau taluutunia haia. Hauva, ge kau mua tughuru ngasi ke, nimiu na taluutuni te taho iga na utuni vanighau. \p \v 3 Na puku ni rongorongo haba te mai vaniu inau ke, mi nau tu nia vetena vanighau gatu itamiu: Jesus Christ te mate tughui na lei paluda, te vagha te gerea tua na Gegere tabu.\x - \xo 15:3 \xt Isaiah 53:5-12\x* \v 4 Jesus, tara kolivaghinia tana vatuluma ni beku, me toluni na bongi, God te tughuruvaghini olia tana mate, te vagha te gerea na Gegere tabu.\x - \xo 15:4 \xt Buka Linge 16:8-10; Matthew 12:40; Gehegehedira 2:24-32\x* \v 5 Ma gaia te livu vania Peter, maia itadira gaira udolu ara hangavulu rua na manevetena.\x - \xo 15:5 \xt Matthew 28:16-17; Mark 16:14; Luke 24:34, 36; John 20:19\x* \v 6 Mi murina keri ka, gaia te ghoi livu vanira te vulea e lima na hangalatu ni tinoni taluutuni ta sakai na bona. Subo itadira tara vola so, mana balu tara mate tua. \v 7 Ma gaia Jesus te ghoi livu soo vania James, mi murina, rana lei manevetena udolu. \p \v 8 Mi tana sosokona, mi nau ghua tu righia gaia.\x - \xo 15:8 \xt Gehegehedira 9:3-6 \x* Te vagha inau tu sivuragha tana bona te mua kaekage, \v 9 na pukuna inau tu kubolu itadira rana manevetena. Me mua ulaghagu ge kara holou nia na manevetena na pukuna tu diki dikalaa nina na holohoru God.\x - \xo 15:9 \xt Gehegehedira 8:3\x* \v 10 Mi nau na manevetena na pukuna vamua God te kovala horua mai itagua nina vauto mana sonihalavu. Ma nina vauto mana sonihalavu te vangagha itagua, na pukuna inau tu lavilaga tana lutu vulera vaa rana manevetena. Mete mua inau heghegu, ma nina sonihalavu God te lutu itagua. \v 11 Na rongorongo te mua keha so, ge inau ku ladavaghi, pa gaira kara ladavaghi. Na puku ni totobo vamua kau taluutunia na hava tai ladavaghinia vanighau. \s1 God ke tughuruvaghini olighita tana mate ighita ta taluutuni \p \v 12 ?Keri ke, tai ladavaghinia vanighau ge God te tughuruvaghini olia Jesus Christ tana mate, mana hava na pukuna ge na balu itamiu tara bosa te taho na tughuru oli tana mate? \v 13 Ma ge ke taho na tughuru oli tana mate ke, ma Christ ghua ke mua tughuru oli tana mate. \v 14 Ma ge a Christ ke mua tughuru oli ke, mana lei nimami na ladavaghi ke, te totobo lee vamua, ma nimiu na ghanaghana mava itatana God ke, te totobo lee vamua ghua. \v 15 Mi ghai rana manevetena tai pegoghau nia God, na pukuna ighai tai bosaa, “God te tughuruvaghini olia Christ tana mate,” ma eni te mua utuni ma ge rana mate kara mua tughuru oli tana mate. \v 16 Eo, ke vagha ke taho na tughuru oli tana mate ke, ma Christ ghua ke mua tughuru oli tana mate. \v 17 Ma ge Christ ke mua tughuru oli ke, ma nimiu na taluutuni te totobo lee vamua, ma God ke mua talukehai na lei palumiu. \v 18 Me ke vaghaa keri ke, rahei tara taluutunia Christ mara mate ke, gaira kara vahaghitaili kasila. \v 19 Hauva, ke vagha dida na taluutuni itatana Jesus Christ te hangaghita tana vola eni tana maramana vamua ke, me manana rana vure kara arovighita au vaa vulera na lei vure soko. \s1 Ighita ka pitudilaa na tughuruoli \p \v 20 Hauvaa me mua vagha keri! Na hava te utuni, a Christ te tughuru oli tua tana mate. God te diki tughuruvaghini olia tana mate te talutatea ge God ke tughuruvaghini olira ghua arahei tara taluutunia ge ra mate. \v 21 Te vagha na mate te mai i lokana na maramana te vuivuni mai ta Adam ke, mi taeni na tughuru oli tana mate te vuivuni itatana Christ. \v 22 Na lei tinoni udolu kara mate na pukuna ighita udolu ta vaivarina Adam, na vuivuni ni tinoni. Hauva ighita udolu ta taluutunia Christ, God ke tughuruvaghini olighita tana mate. \v 23 Me vagha keri na ghanaghana tana tughuru oli eni, Christ te vuivunia na tughuru oli. Keri ke, mi tana oliana mai Christ, nina vure udolu kara tughuru oli tana mate. \v 24 Mi murina eni ke, na sosokona tana maramana ke mai. Tana bona keri, Christ ke veilalabui kolura me laga vulera na lei vunaghi, mana lei tidalo mana ghana na lei levunimate udolu. Keri ge gaia ke vahe olia na kinakabu vaa ta God Tamana. \v 25 Te vagha keri, Christ ke vunaghi pungisighi mughua na lei totobo, ritini tana bona God te lagavulera ghana na lei levunimate sarana nina maana.\x - \xo 15:25 \xt Buka Linge 110:1\x* \v 26 Mana levunimate sosoko ke durakea, na mate. \v 27 Mana Gegere tabu te bosa, “God te vahea na maana vulei na lei totobo soko.”\x - \xo 15:27 \xt Buka Linge 8:6\x* Sakai manaa te vagha keri, ighita ta ghilalaa ge a Christ te mua vunaghi pungisia God, na pukuna God heghena vamua te vahea Christ nina na maana. \v 28 Mi tana bona na Dale ke lagavulei na lei totobo soko, gaia ke talua heghena sarana nina maana God. Keri ke, gea God, te hea na Dalena na maana ge ke vunaghi pungisighi na lei totobo soko ke, ge ke vulei na lei totobo soko ivei mi vei. \p \v 29 ?Ma ge rana mate ke taho iga na tughuru oli ke, mana hava didira na ghanaghana na lei tinoni tara hola tua na vulitabu vanira arahei tara mate?\f + \fr 15:29 \fk na lei tinoni tara hola tua na vulitabu vanira arahei tara mate \ft E vahola ge ka ghilala na ghanaghana utuni ilokani na lei bosa raini. Taho siki na gegere ilokana na Gegere tabu te bosaa eni na nilabu rana taluutuni tara gonighi, mi ghita ta mua ghilala siki na tinoni taluutuni te taonia na nilabu eni imurina Paul te mate. Na hava ta ghilala so, Paul te tutugu te vaghai te talutate ge kara gonia te vagha na nilabu eni tara taluutunia God ke tughuruvaghini olira arahei tara mate.\f* ?Mana hava na pukuna na lei tinoni tara hola tua na vulitabu te vagha keri, ke vagha tara ghanaghana rana mate kara mua tughuru oli tana mate? \v 30 Ma ge ke taho na tughuru oli tana mate ke, ighai kai mua tala ge kai mate tughu bongi tana bona kai ladavaghinia na Rongorongo uto. \v 31 Ighau rana taluutuni, inau tu bahughau, tughu bongi tu dutu ni mate ta nina lutu Christ. Aeni te utuni, te vagha te utuni ge ku talunagho vanighau na pukuna nimiu na sakai sonikolu ta dida na Lord Jesus Christ. \v 32 Ge te ke taho na tughuru oli tana mate ke, mana hava ku sodoa iga tana bona tu hughuhughu kolura rana lei tinoni ni iani Ephesus, te vagha tu veilalabui kolura na bolo asi. Dutu ni mate lee nigua vamua. Ma ge na tughuru oli ke taho ke, \q1 Ka vanga ma ka inu bulebule \q2 na pukuna i ropo ge ka mate. \x - \xo 15:32 \xt Isaiah 22:13\x* \p \v 33 Kau bei lubatira ge kara pegoghau, arahei tara bosai te vaghai rakiri, na pukuna, “Ma ge kau nira udukolu rana hahi ke, kara va dikalara gea na lei nilabumiu tara maemane.” \v 34 Kau pulohi mai tana ghanaghana te maemane, ma kau bei tangohahi. Mana balu itamiu tara mua ghilala God, me te manana ge kau nia maa na pukuna eni. \s1 Ighita ka tughuruoli tana lei huli vaolu \p \v 35 Ma siki sakai ke huahuati me ke ghaghua, “?Ivei ke ghaghua rana mate kara tughuru oli? ?Mana hava na huli ia kara loghoa?” \v 36 Ighoe na bule! Ko righia, tana bona ko suba na vuavua tana lokani pari ke, ke diki mate mughua, keri ge ke totolo. \v 37 Na hava to subaa tana lokana na pari ke, te vagha na vuavua ni koni pa siki vuavua keha, ke mua ghoi vagha na hava ke totolo.\x - \xo 15:37 \xt John 12:24\x* \v 38 Keri ke, ma God te nia hevei na huli vaolu, taonia na hava te liona, te vagha na ghai te mua vagha na vuavuana. Na lei sopasopa ni vuavua te totoloi mai gaa tana lei vata ni totolo. \p \v 39 Mete vagha keri ghua, na lei totobo tara vola tana maramana eni ke, tara loghoi subo na vata ni huli. Na lei tinoni, maia na lei maumanu, maia na manu, mana iga tara mua loghoa sakai na vata ni huli vamua. \v 40 Na lei totobo iani tana pari tara loghoi na reireidira te keha itatana na mararadira tana lei totobo i kokou. \v 41 Mana aho te loghoa a sakai na vata ni marara, me mua vagha na vula, mana na vula te loghoa na marara te mua vaghara na lei veitughu. Mana lei veitughu te sopa kehakeha na reireidira mana mararadira. \p \v 42 Mete vaghaa ghua keri, na tughuru oli tana mate. Na huli iani pari te mate me dudura, hauva na huli God ke tughuruvaghini olia ke, ke kabu kasilaa. \v 43 Itaeni, na hulida tara tavughighi tua, tara lugu mana na reireidira te mua uto. Mi tana bona God ke tughuruvaghini olighi na hulida, gaira ke vonughira na rongoragha mana maana. \v 44 Itaeni ta loghoi na huli ni maramana, mi tana bona God ke tughuruvaghini olighi tana mate ke, mi ghita ka loghoi na huli tarunga. Na pukuna itaeni ta loghoi na huli ni maramana, ta ghilala tua igeva ka loghoi na huli tarunga. \p \v 45 Na Gegere tabu te bosaa, “Adam, na vuivuni ni tinoni, God te gonia ge vahea na vola.”\x - \xo 15:45 \xt Vuivuni 2:7\x* Ma Adam na sosoko, gaia keri a Jesus Christ, gaia heghena na tarunga te nia hevei na vola vanighita. \v 46 Na hava te vuivuni ni mai ke, na huli ni maramana, mi murina mai vaho ke, ge mai na huli tarunga. \v 47 Adam, na vuivuni ni tinoni, God te gonia tana pughu ni pari ni maramana, hauva Christ eruani na tinoni, te butu mai i kokou. \v 48 Na lei tinoni soko ni maramana, te vagha Adam. Mana lei tinoni soko ni kokou tara vaghaa Christ. \v 49 Eo, mi taeni na hulida tara vagha na hulina Adam, na tinoni ni maramana. Mi geva na hulida kara vagha na hulina Christ te butu mai kokou. \p \v 50 Ighau rana taluutuni, inau tu liomiu ge kau ghilalaa na hulida tara loghoi na vinahi mana ghabu ke, kara mua tangomana ge kara haghe tana kinakabuna God. Mana hulida kara mate ma kara dudura ke, kara mua tangomana ge kara lavia na vola kasila. \v 51 Inau tu bosaa vanighau na ghanaghana eni, God te mua tatea mai inagho. E mua ighita udolu ka mate, hauva mi ghita udolu ka tughu. \v 52 Tana bona tara lovua na tavuli tana bongi sosoko, aeni ke kale tana pile bona te vagha siki tinoni te matakunia na matana. Tana bona ighita ka rongovia na tavuli, God ke tughuruvaghini olira rana taluutuni tara mate, ma kara lavighi na hulidira tara mua mate. Ma hei ghita ta vola so tana bona vaghana keri, na hulida kara tughu te vagha ghua keri.\x - \xo 15:52 \xt 1 Thessalonica 4:15-17\x* \v 53 Mana hulida tana maramana ke mate ke, kara tughu vaa mughua tana huli tarunga te mua mate. \v 54 Tana bona vaghana ke kale raini ke, mana hava tara gerea tana Gegere tabu te kale utuni, \q1 God te lagavulea me durakea na mate.\x - \xo 15:54 \xt Isaiah 25:8\x* \q1 \v 55 ?Na mate, ivei na lagamu? \q1 ?Na mate, ivei nimua na maana ge ko dikalara na lei tinoni?\x - \xo 15:55 \xt Hosea 13:14 (LXX)\x* \p \v 56 Na mate te lavia nina maana tana palu ge ke dikalara na lei tinoni, mana na palu te lavia nina na maana ta nina vetena Moses.\f + \fr 15:56 \ft Nina vetena Moses te mua dika. Hauvaa na pukuna te talutatei na lei nilabu ge God te lioni ke, maia ghua te talutatei na lei nilabu te dika, ge God ke vahaghitailira rahei tara taonighi. Na pukuna keri, Paul te bosaa na palu te lavia nina na maana ta nina vetena Moses. Righia buka Rome 7:8-12\f* \v 57 Hauvaa ighita ka holoutoa God! Gaia te heghita na lagavule tana palu mana mate, na pukuna na hava Jesus Christ, dida na Lord, te nei vanighita. \p \v 58 Ighau rana taluutuni tu dolovighau, na hava na pukuna keri, kau tughuru ngasi ma kau bei sania na hava te maemane. Kau lutu laga haia vania a Lord, na pukuna tau ghilalai na lei totobo te uto kara mai tana lei sopa lutu ge kau gonia vania Lord. \c 16 \s1 Paul te nia tarai na heveilee vanira rana bona \p \v 1 Itaeni ku bosatughua nimiu na huahuati vania na heveilee vanira rana taluutuni i Jerusalem.\f + \fr 16:1 \fk heveilee \ft Tana na bona eni sakai na ngengere te kalera na lei vure ni Jerusalem. Keri ke Paul te liona rana taluutuni tana lei bubulo ni Asia, Galatia, Macedonia ma Achaia ge kara hahanga tana kolukolu ni heveilee.\f* Mi ghau ghua kau gonia te vagha inau tu bosai vanira na lei holohoru tana bubulo i Galatia.\x - \xo 16:1 \xt Rome 15:25-26\x* \v 2 Tughu Sade ke, sopasopa ighau kau talukehai balu rongo, te manana vania na hava tau sodoi sopa week, mau talugonighi vania na heveilee. Vaho na saraagu gatu inau ke, ge kau vahikolu sokoi na heveilee. Te mua uto ke vagha ge kau tabotabo na sodoani na rongo tana bona ku sara gatu tua. \v 3 Tana bona ku ghoi gatu inau ke, eliogu ge kau vilira balu na mane ge kara holai nimiu na heveilee va i Jerusalem. Ku gerea na gegere vanira, keri ge rana taluutuni i Jerusalem kara ghilalaa na hava na pukuna ge ra mai. \v 4 Ma ge kau ghanaghana te manana so ke, ge kai tona koukolu ighai. \s1 Paul te talutatea vania nina tonatona \p \v 5 Inau ku ghoi mai kaoghau so imurina ku pulohi mai tua tana bubulo ni Macedonia, na pukuna inau ku mai tona haliu soo i Macedonia.\x - \xo 16:5 \xt Gehegehedira 19:21\x* \v 6 Mi nau tu ghanaghana ge ku ghahau ghua, daro ni bona itamiu, ke vagha na lei vula ni bihi. Ge kau tangomana kau hangau ke, ma kau nighi vetena va ta nigua na kao. \v 7 Mi itaeni, inau tu mua liona ge ku ghoi gonia na kao pile bona vamua, ge ku ghoi tona haliu. E liogu ge ku mai ghahau daro bona, ke vagha gaia a Lord ke talagu. \v 8 Pile bona vamua ku ghanau iani i Ephesus, ritini tana bongi ni Pentecost,\f + \fr 16:8 \fk Pentecost \ft Aeni na bongi mava didira rana Jew, ge ra holohabaa God vania na vahikolui na lei wheat. Na bongi mava eni te lima hangavulu ni bongi murina na Gougonu ni Lovovule. Righia Buka Vetena 23:15-21; Eruani Vetena 16:9-11.\f* \v 9 na pukuna itaeni inau tu gonighi na lei lutu te mava iani vania God, sakai vamua te subo na vure tara tughuru pungisiu.\x - \xo 16:9 \xt Gehegehedira 19:21\x* \p \v 10 Mi tana bona ke gatu a Timothy ke, kau righitaoni utoa ma kau nia kikinima keri ge ke mua mataghu. Gaia te lutui na lei nina lutu Lord te vaghau inau.\x - \xo 16:10 \xt 1 Corinthians 4:17\x* \v 11 Bei lubatia gea siki sakai ke tughuru pungisia. Kau hangaa ma kau nia vetenaa tana mabo, tana bona ke pulohi mai itagua. Mi nau ku pitudilaa na oliana mai kolura rana taluutuni tara kao kolua. \p \v 12 Ma gaia kulada Apollos, tu keikeria ge ke gatu kolura na balu taluutuni na gatu kaoamiu, hauvaa te mua ghanaghana mua na gatu itaeni. Mi tana bona ke uto vania ke, ge ke gatu kaoghau. \s1 Nina bosa sosoko Paul \p \v 13 Kau righitaoni utoghau. Ma kau tughuru ngasi ta nimiu na taluutuni. Bei mataghu gea. Lavi laga itatana Lord. \v 14 Na lei totobo tau gonighi, kau nei nia na dolo. \p \v 15 Mau ghilala tua, te vagha Stephanas ma rana vure tara ghahara tana valena, gaira tara vuivuni ni hagheviana na taluutuni tana bubulo ni Achaia. Mara lubatighi na voladira na lutu vaniadira nina vure God.\x - \xo 16:15 \xt 1 Corinthians 1:16\x* Mi ghau rana taluutuni, inau tu kurutighau, \v 16 ge kau taonira gaira, ma rana balu te vaghara gaira tara lutu laga. \v 17 U nira togotogo ngangata a Stephanas, Fortunatus, ma Achaicus tara mai iani, na pukuna tara mai hahanga tughughau. \v 18 Gaira tara patupatuu, te vagha tara nei vanighau tua. Mi ghau tau nia hevei na puku ni talumava vanira arahei tara uto didira na hahanga tana lutu. \p \v 19 Na lei holohoru iani tana bubulo i Asia tara holoutoghau. Aquila ma Priscilla kolura arahei tara vaukolu tana valedira te vagha na holohoru, tara holoutoghau ghua.\x - \xo 16:19 \xt Gehegehedira 18:2\x* \v 20 Rana taluutuni iani tara nongiu ge ku nia vetena didira holouto. Holoutoghau ighau heghemiu nia na nonginongi tabu.\f + \fr 16:20 \fk nonginongi tabu \ft Na nilabu rana vure tara gonia idania tana bona tara holopangotia sopa heghedira. Tara nonginongighi sopa na ngoradira kuladira. Itaeni, te subo na bona, na nilabu ni tabe lima te tughua na nilabu ni nonginongi tabu. Hauvaa mana balu bona tara taonia vamua na nilabu ni nonginongi tabu.\f* \p \v 21 Eni nigua na holouto vanighau te vagha inau tu gerea nia na limagu heghegu, Inau a Paul.\f + \fr 16:21 \ft Siki sakai keha te gerea na gegere eni vania Paul, sogea Sosthenes Righia 1 Corinth 1:1. Tertius te gonighi te vagha eni, tana Buka Rome 16:22\f* \p \v 22 Ma ge siki sakai ke mua dolovia Lord ke, mana tinoni keri God ke detea me ke vahaghitailia. Nimami na Lord ko mai! \p \v 23 Ma nina sonihalavu a Lord Jesus ke kabu itamiu. \p \v 24 Ma nigua na dolo itamiu udolu tara sakai sonikolu ta Jesus Christ.\f + \fr 16:24 \ft Balu na gegere tara talua\fq Amen \ft tana sosokona na tete.\f*