\id TIT Tit - Nooni \h Taytus \toc1 Taytus \toc2 Tay \toc3 Tay \mt2 Ŋwa' wvù Baul to saŋɛɛ ɛ̂ \mt1 Taytus \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' Taytus wvun e \ip Ŋwa' wvun to saŋ Baul fô cuwee mvu le ɛ bó teŋe lɛ Taytus. Taytus to nu wee ketum kemew kè yaa nu kɛ ke Bojuu le, ɛ wvú to cinɛ nce woŋ wvubole baŋke no nu wee mbee wvu Klistu. Wvú to lemte bô Baul, nu wee wvù fici wvú yî lemme diew di diɛw Nyo' le. Baul to saŋ ŋwa' wvun fô cuwee wvun e ɛ wvú nu woŋ wvù Klɛt e. Wvú to nu jó ɛ Baul ɛ cinɛ wvú le lɛ wvú eshɛɛ eficì jó taale no lemme di kentaashɛ ke bonyii bo mbee le gɛne. \ip Baul nu ɛ tamcɛ Taytus ɛkumɛ keŋge kè bonyii bò nu bikuu bi kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kɛŋke keekɛŋke. Wvú to jemyi ɛ̂ wvú no wvú to yɛne ɛ bonyii bo Klɛt nteen kɛŋke keŋge ɛ ɛ̀ nu kè befe. Fiɛɛ fì bii fó nu ɛ wvú teete Taytus no ɛ̀ nulo ɛ́ wvú eyɛɛyì bonyii jɛɛy jɛɛy ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ Ŋwa' wvun e \io1 1:1-4 Keŋkɛwcɛ \io1 1:5-16 Ɛkumɛ Bikuu bi kentaashɛ ke bonyii bo mbee le \io1 2:1-15 Ɛkumɛ gee dì bonyii jɛɛy jɛɛy ekɛŋkè ɛnte jo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le \io1 3:1-11 Ɛ Baul tefe Taytus \io1 3:12-15 Kemɛse \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt 1Tim 2:7\x*Ɛ̀ nu me wvù Baul, ɛ me nu waa lemme Nyo' noo waa ntum Jisos Klistu. Lemme diem nu keeŋgee ɛ mbee bonyii bò Nyo' nu ɛ caw gɛne fwe, bô lɛ bó ekeè fiɛɛ fi kecɛɛy fì bii nce wvù ɛ̀ nu wvù Nyo' gomte le, \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 1Bi 1:3-5; Gal 3:6, 17-18\x*emum etaalè fwe yî nshii wvù mɛy lo wvù Nyo' wvù nulo saa mbiay mbiay to kawɛɛ ɛ woŋ sɛ ke kɛw e. \v 3 \x - \xo 1:3 \xt 3:4; \xt 1Tim 2:6\x*Kefew ke lɛŋ to nu ɛ dioo kocɛn, ɛ wvú mum duŋcɛ diɛw ye ɛndan fele yî diɛw ye yì me nfewci le, ɛ ɛ̀ to nya Nyo' wvù Mboyse wesebeene mvuŋgay mvudvu ɛ̂ me lɛ me enfewcì. \p \v 4 \x - \xo 1:4 \xt 2Kol 2:13; \xt 1Tim 1:2\x*Me nsaaŋke ŋwa' wvun fô wo le Taytus. Wo nu waa wɛm wvu kecɛɛy yî mbee wvù ɛ̀ nu wesebeene bocii le. Nyo' Ice bô Klistu Jisos wvù Mboyse wesebeene ebuw wo, enya wo bô nyɛkeey. \s1 Lemme dì Taytus to shɛɛtɛɛ Klɛt keege \p \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Lem 14:23\x*Shiee wvù me nto ncin'yɛɛ wo le Klɛt to nu lɛ wo eshɛɛ enɛle mwɛɛm mvù nu ɛ lɛmlɛm, ebvuu egɛɛ bocee bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bilaante le bicii ɛ̂ je yì me nto nduŋcɛɛ ɛ̂ wo le. \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 1Tim 3:2-7; 1Bi 5:1-4\x*Wee keenu cee kentaashɛ nu ɛ wvú kɛŋke keenu wee wvù yaa kɛŋke kɛ fiɛɛ fì bó ebaci wvú yî dvú le kɛ. Wvú kɛŋke keenu dwee kpwoon mwaaŋ, ɛ boom bew nu bonyii bo mbee le, ɛ ɛ̀ yaa nu bò bonyii yɛne lɛ bó ghaŋghaŋe lo kɛnɛɛ tɛmyi bikuu kɛ. \v 7 No cee ɛkolɛ ke kentaashɛ le nu wee lemme Nyo', tu kɛ wvú kɛŋke keekɛŋke fiɛɛ fì bó ebaci wvú yî dvú le kɛ. Kɛ wvú kɛŋke keeduŋci ye kɛnɛɛ kɛŋke shém yì ton'yɛɛn kɛnɛɛ nu wvù wuu mbvuum ɛ mó koole kɛ. Kɛ wvú kɛŋke keenu wvù wamene bonyii kɛnɛɛ wvù kuuŋke kɛ ɛ ɛ̀ nu sɛw kɛ. \v 8 Wvú kɛŋke keenu wvù fiisene bonyii bo ghane le, kooŋke fiɛɛ fì ɛ̀ nu fì jee, gee mwɛɛm bô bvufee, kɛŋke nce wvu teytey, kɛŋke nce wvù yuule, kee keejicɛ ye ye le. \v 9 \x - \xo 1:9 \xt 2:1; 1Tim 1:10\x*Wvú kɛŋke keenu wvù jici n'yɛɛyi wvù ɛ̀ nu wvu lɛŋ wvù bó yɛɛyi wvú dvú ntay, wvu lɛ wvú enyaa ntefe ɛ̂ bonyii bii ɛ ɛ̀ nu n'yɛɛyi wvù ɛ̀ nu wvu lɛŋ e, ebvuu etooshi tɛn bonyii bò kicine n'yɛɛyi wvudvu. \s1 Bó ecilè n'yɛɛyi bonyii bo mbiay e \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xt 3:9-11; 1Tim 1:3-7\x*\x - \xo 1:10 \xt 1Tim 1:6\x*Me njemyi nɛn njefo bonyii nu dvú nteen bò tɛmyi bikuu, bò jemyi díɛw yi ɛcici, lɛɛle bonyii, ɛfey mvunciim ŋgoo bonyii ba bò leeme kɛ lɛ bó kɛŋke keetfuuse bonyii yew. \v 11 \x - \xo 1:11 \xt 1Tim 6:5; 2Tim 3:6\x*Boban nu bonyii bò bó ebaŋ lo dew yibo, njefo bó ghane bvuŋse yéw bonyii yicii no bó yɛɛyi mwɛɛm mvù bó yaa kɛŋke keeyɛɛyi kɛ. Ɛ bó gee nonɛn ɛ ɛ̀ nu nje bigew bi ɛcici bì bó kuuŋke. \v 12 Bonyii ban nu ɛ wee wvubo mvu kebɛɛ wvù bó duu lɛ ɛ̀ nu wee ntum Nyo' wvubo to jeme wase ɛkumɛ bó gayte lɛ, “Bonyii bo Klɛt ké no nu bonyii bo mbiay e sekecii. Bó nu lo nyám yi ŋkpwaante yì befe, nu biwɛlɛncoy bì wuwte kɛ ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvudien.” \v 13 \x - \xo 1:13 \xt 2Tim 4:2\x*Njeme wvudvu wvun ɛkumɛ bó nu lo kecɛɛy. Nonɛn ɛ̀ looci tooshi lo bó dew yibole, wvu lɛ bó ekɛŋke mbee ɛ ɛ̀ nu wvu lɛŋ, \v 14 \x - \xo 1:14 \xt 3:9; 1Tim 1:14\x*ɛfey fo bó enya bikuu bibole eyuuke ɛ ɛ̀ nu mvumaŋgaan mvu Bojuu le, kɛnɛɛ mwɛɛm mvù bonyii bò nu ɛ tun mwɛɛm mvu kecɛɛy mvù Nyo' gayte lɛ bonyii ebiì dvú le. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt 1Tim 1:5; Mat 15:11; Lum 14:14, 20\x*Bonyii dioo kɛŋke mvuntelem mvù yuule, ɛ mwɛɛm mvunciim no yuule fô bó le. Geenɛn, bó dioo kɛŋke mvuntelem mvù yiile sɛ bó kɛŋke mbee, fiɛɛ saa enu dvú fì yuule fô bó le kɛ, njefo boŋkpwawcɛ bobole bô je yì mvuntelem mvubole nu jó, nu ɛ befe wase. \v 16 \x - \xo 1:16 \xt 2Tim 3:5; 1Jon 2:4\x*Boba bonyii duu lɛ bó kee Nyo', geenɛn ɛ gee dibole kaa duŋci lɛ bó nu ɛ ma lo Nyo'. Nce wvubo nyɛne baay, ɛ bó tɛmyi bikuu. Kɛ bó nu bonyii bò nulo ege naa lo fiɛɛ fì jee kɛ. \c 2 \s1 Bon'yɛɛyi ɛkumɛ keŋge kè jee \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Ɛfɛ 5:21–6:9\x*\x - \xo 2:1 \xt 1Tim 1:10\x*Fô wo le Taytus, fiuw nu ɛ wo kɛŋke keeyɛɛyi bonyii ɛ ɛ̀ nu bô mwɛɛm mvù cemsene ɛ̂ n'yɛɛyi wvu lɛŋ e. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt 1Kol 13:13\x*Ɛ̀ teetè bolemsɛ bò nu wase ŋgaybonyii lɛ bó ejicì ye yibole yî fiɛɛ le ficii, kɛŋkè n'wvum fô bikuu bibole, geè mwɛɛm diɛwɛ bonyii bò kɛŋke bvufee le, kɛŋkè mbee ɛ ɛ̀ nu wvu lɛŋ, kɛŋkè keŋkoŋɛn ɛ ɛ̀ nu ke lɛŋ, kuulè shém yî boŋgɛw e bocii. \p \v 3 \x - \xo 2:3 \xt 1Tim 3:11; 1Bi 3:1-5\x*Ɛ̀ teetè tɛn bokɛnɛ bò nu wase ŋgaybonyii lɛ bó ekɛŋkè keŋge ɛ ɛ̀ nu kè duŋci n'wvum fô Nyo' le. Fo bó ekunsenè mvuŋkunsɛn kɛ. Fo bó enù bonfaw bo mbvuum e kɛ. Bó eyɛɛyì bonyii ɛ ɛ̀ nu bô mwɛɛm mvù jee. \p \v 4 Nonɛn, ɛ́ bó emum eteete ŋgon bokɛnɛ no ɛ̀ nulo ɛ́ bó ekooŋke bole' bobole noo boom bobole, \v 5 \x - \xo 2:5 \xt Ɛfɛ 5:22-24\x*bvuu geè mwɛɛm diɛwɛ bonyii bò kɛŋke bvufee le, ceè nce wvù yuule, tawtenè yéw yibole, kɛŋkè mvuntelem mvù jee fô bonyii le, yuukè bole' bobole. Nonɛn, wee saa ebvuu enu dvú wvù nulo ejeme diɛw yì befe ɛkumɛ diɛw Nyo' kɛ. \p \v 6 \x - \xo 2:6 \xt 1Jon 2:14\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no wo nu ejemyi ɛ̂ cubonyii lɛ bó kɛŋke keegeè mwɛɛm diɛwɛ bonyii bò kɛŋke bvufee le. \v 7 \x - \xo 2:7 \xt 1Tim 4:12; Fili 3:17\x*Ɛ̀ duŋcì keŋge kè jee yî fiɛɛ ficii fì wo gee le, wvu lɛ bonyii eyɛnè beŋene. Seke wo yɛɛyi bonyii bô fiɛɛ, ɛ wo lese fitele fiuw ficii yî dvú le, no yɛɛyi bô shiee, \v 8 \x - \xo 2:8 \xt 1Bi 2:15\x*ɛ njeme wo nu wvu lɛŋ wvù ɛ̀ nulo wee saa ekɛŋke fiɛɛ fì befe keejeme ɛnte jodvu kɛ. Nonɛn, ɛ́ bonyii bò kicine beene ewuumɛn njefo kɛ bó kɛŋke fiɛɛ fì befe keejeme ɛkumɛ beene kɛ. \p \v 9 \x - \xo 2:9 \xt 1Tim 6:1-2\x*Ɛ̀ teetè bonfaw lɛ bó enya bikuu bibole ɛ̂ bonyii bò kɛŋke bó, egeè fiɛɛ ficii no bó gomte lɛ bó egeè. Fo bó etfuusè fiɛɛ dew yibole kɛ. \v 10 \x - \xo 2:10 \xt 3:4\x*Fo bó esooŋkè mwɛɛm mvubole kɛ. Bó kɛŋke keeduŋcì lo ɛ̂ jé le yicii lɛ bó nu bonyii bo kecɛɛy e. Ɛ́ bó gee nonɛn yî fiɛɛ ficii le, ɛ́ bonyii emum eyɛne n'yɛɛyi wvu ɛkumɛ Nyo' wvù Mboyse wesebeene le, lɛ ɛ̀ nu fiɛɛ ɛ fí kɛŋke njoŋ. \p \v 11 Ɛ̀ yɛɛyì bó nonɛn, njefo mbuwma Nyo' keeboyse bonyii nu ɛ to wase wvu lɛ ɛ̀ nɛlo ɛ́ bonyii bocii ke eboy. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Ɛfɛ 1:4; 1Jon 2:16\x*Mbuwma wvun yɛɛyi beene lɛ beene ecinɛ nce wvù yaa nu kɛ wvù Nyo' gomte le, bô lɛ fo beene ekɛŋke shiee wvu baay yî mwɛɛm mvu yî nshɛ le kɛ. Lɛ beene eceè bô bvufee bvusɛɛbeene fó bvucii, ceè nce wvu teytey noo nce wvù Nyo' gomte yî woŋ wvun e. \v 13 \x - \xo 2:13 \xt 1Kol 1:7; 1Tɛs 1:10\x*Beene eceè nonɛn, cɛyte bvujoŋkɛ bvù beene taale fwe yî dvú le bvù nu ke ebuynɛn, bvù ɛ̀ nu bvukukɛ bvu Nyo' wesebeene wvu baay wvù ɛ̀ nu Mboyse wvù Jisos Klistu le. \v 14 \x - \xo 2:14 \xt 3:14; Ksm 19:5; Ɛsek 11:20; Gal 1:4; Ɛfɛ 2:10; 1Tim 2:6; Ibu 13:12; 1Bi 2:9; 1Jon 3:16\x*Wvú to nu ɛ nya ɛkolɛ kew nje yese beene keesum beene yî bibefɛ le bicii, keege ɛ́ beene eyuule, nu bonyii bew bò kɛŋke shiee wvu baay keegee gee dì jee. \p \v 15 Mvun nu mwɛɛm mvù wo kɛŋke keeyɛɛyi bonyii dvú. Ɛ̀ teetè bó, duŋcì bojay bobole bô mvuŋgay mvunciim mvù wo kɛŋke. Fo wo ebee ɛ́ wee ejin wo kɛ. \c 3 \s1 No ɛ̀ nulo ɛ́ gee di bonyii bo mbee le enù \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xt Lum 13:1-7; 1Bi 1:13-17\x*Ɛ̀ tamcì bonyii bo mbee le lɛ bó eyuukè bonyii bò saake woŋ bô bò kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ bó we le. Bó egeè fiɛɛ fì bó gayte, enù ɛ bó ɛ seyse keegee fiɛɛ ficii fì ɛ̀ nu fi lɛŋ. \v 2 Fo bó ejemyì fiɛɛ fì befe ɛkumɛ wee kɛ. Fo bó ewaalè diwaa kɛ. Bó enù wɛɛ, joo bikuu bibole fokuse fwe dvu bonyii bocii. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt 1Kol 6:11; Ɛfɛ 5:8\x*Ɛ̀ kumyì lɛ beene tɛn to shee gee keyuŋ, tɛmyi bikuu, jayte je. Beene to nu bonfaw bo mwɛɛm e jɛɛy jɛɛy mvù ye yesebeene to kooŋke, bvuu diee bikuu bisɛɛbeene. Beene to cee nce wesebeene kɛŋke kɛ ɛ ɛ̀ nu mvuntelem mvù befe bô kendoŋ ke benɛɛn, ɛ bonyii bane beene ɛ beene bane tɛn bonyii. \p \v 4 \x - \xo 3:4 \xt 1:3; 2:10-11; 1Tim 1:1; 2:3; 4:10; Tay 3:6\x*Geenɛn, ɛ Nyo' wvù Mboyse wesebeene ke dioo duŋcɛ fitele fiew fì jee bô keŋkoŋɛn kew fô beene le, \v 5 \x - \xo 3:5 \xt Jon 3:5; Lum 6:4; Ɛfɛ 2:8-9; 5:26; 2Tim 1:9; 1Bi 1:3\x*mum boyse beene. Kɛ wvú to boyse beene nje fiɛɛ fimew fi lɛŋ fì beene to geɛ kɛ. Wvú to boyse nje shen ye fele yî ncukɛ wvù wvú to cukɛɛ beene ɛ beene kɛŋkɛ mboo wvu fwɛ le, ɛ Keyoy ke Yuule kumɛn beene ɛ beene no nu bonyii bo bofɛ kɛŋke nshii wvu fwɛ. \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Lum 8:9-16; 1Kol 6:11; Gal 5:25; \xt 2:13; Fili 3:20; 2Tim 1:10; Tay 3:4; 2Bi 1:11; 1Jon 4:14\x*Keyoy ke Yuule kin nu ɛ wvú to loocɛ tfuw lo yî yese beene le fele yî Jisos Klistu wvù Mboyse wesebeene le. \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Lum 3:24\x*Wvú to ge nonɛn wvu lɛ wen ebuw lo beene, ejo beene lɛ beene nu sɛ jay, emum enu bondiela bew taale fwe keeke ekɛŋkɛ nshii wvù mɛy lo. \v 8 Njeme wvù me njeme wvun nu naa lo kecɛɛy. \p Me nshieele naa lɛ wo ejemyì ciise lo mwɛɛm mvun ɛ̂ bonyii, wvu lɛ bonyii bò nu ɛ bee Nyo' le eyɛn lɛ bó enya bikuu bibole keegee gee dì jee. Mvun nu naa mwɛɛm mvù jee baay, ɛ mvú too bô sɛw fô bonyii le bocii. \v 9 \x - \xo 3:9 \xt 1:10-16\x*\x - \xo 3:9 \xt 1:14; 1Tim 1:4\x*Geenɛn, ɛ̀ wɛmtè bombew bo keyuŋ e, bô ɛdiee ɛ bo'icee dikfuu yò bonyii ke she taaŋke. Ɛ̀ wɛmtè tɛn mvuŋkicɛn bô diwaa di ɛkumɛ bonci bo Bojuu le. Kɛ mvumvun mwɛɛm kɛŋke naa lo sɛw kɛ. Ɛ̀ nu mwɛɛm mvu ɛcici. \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mat 18:15-17\x*Ɛ́ wee nu dvú wvù too bô keŋgawsɛn, ɛ́ wo jeme ɛ̂ wvú. Ɛ́ wo jeme ɛ̂ wvú kaŋ mwaaŋ ɛ buy bokaŋ bofɛɛ sɛ wvú lu, ɛ́ wo cinɛ je ye le. \v 11 Ɛ̀ keè lɛ wvuwɛ wee nu ɛ wvú ɛ cinɛ wase je yi lɛŋ e ɛ no bvuyte lo, ɛ nce we nu wvu kebefɛ, ɛ wvú ɛ lese wase ɛkolɛ kew ŋgɛw e. \s1 Njeme bô boŋgayma bo fokemɛse \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xt Kolo 4:7-8\x*Me nu ŋke enciinse Atɛmas kɛnɛɛ Tikikus fô wo le. Wvú ke dioo ɛ to, ɛ wo mom naa ntay keeto fô me le Nikobolis. Ɛ̀ nu jó jò me nu ɛ nseyse lɛ me nu ŋke enu yî kefew ke nffum wvù tɛmyi le. \v 13 \x - \xo 3:13 \xt 1Kol 1:12\x*Momɛ naa ntay keeficɛ Senas wvù wee wvù looci kee bonci, bô Abolos yî lɛne dibole. Momɛ eyɛn lɛ bó nu ɛ kɛŋkɛ fiɛɛ ficii fì bó shieele. \v 14 \x - \xo 3:14 \xt 2:14; 2Kol 8:8-9; Gal 5:22; Ɛfɛ 4:28; Kolo 1:10\x*Bonyii bosɛɛbeene tɛn kɛŋke keeyɛɛyi keenya bikuu bibole keegee dilemme dì jee, wvu lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó efici yî mwɛɛm mvù nu shiee le lɛ bó eficɛ le. Fo bó enù kɛ lo ɛcici kɛ. \p \v 15 Bonyii bocii bò nu fɛn bee bó ciinse ŋgayma ɛ̂ wo. Gayɛ bonyii bo mbee le bocii bò kooŋke beene. Nyo' ebuw ben bocii.