\id ROM - Nooni \h Lum \toc1 Lum \toc2 Lum \toc3 Lum \mt2 Ŋwa' wvù Baul to saŋɛɛ ɛ̂ kentaashɛ ke \mt1 Lum \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' wvu Lum wvun e \ip Ŋwa' wvun to saŋ Baul fô bonyii bo mbee le bo Lum e keesee ɛ̂ bó fiɛɛ fì wvú kee ɛkumɛ mbee wvù ɛ̀ nu wvu bonyii bo Klistu le bô fiɛɛ fì mbee wvudvu shieele lɛ bonyii bodvu egeè. Ŋwa' wvudvu wvun kɛŋke fiɛɛ ficii fi ɛkumɛ bon'yɛɛyi bo Baul le fele boŋwa' bew bomew bocii. \ip Wvú nu ɛ gay lɛ bonyii bocii, kɛnɛɛ ɛ̀ nu Bojuu kɛnɛɛ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu kɛŋke keeseyse bikuu bibole bô bo Nyo', njefo bó bocii nu ɛ bó kɛŋke kebefɛ. Wvú nu ɛ jeme lɛ wee keeseyse ɛkolɛ kew bô Nyo' nu kɛ seke wvú ɛ lese fitele yî Jisos Klistu le. \ip Baul to nu ɛ saŋ tɛn keeseyse lɛne dì wvú to gomte keeke elɛn egɛn eyɛn kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ke Lum e kedvu le. Wvú to seyse lɛ wen nu ke edioo ɛ gɛn ɛ buy jó, ɛ́ wen emoocɛ bô bó caan ege lemme ɛ̂ bó ɛntelɛŋ, ɛ́ bó ke etom wen ɛ́ wen egɛn fwe, egɛn ebuy Sbɛɛn. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ Ŋwa' wvun e \io1 1:1-17 Keŋkɛwcɛ bô bikuu bi mwɛɛm e \io1 1:18–3:20 Ɛkumɛ lɛ bonyii bocii yî nshɛ le shieele lɛ bó eboyse bó \io1 3:21–4:25 Je yì Nyo' gomte lɛ bonyii efey jó sɛ boy \io1 5:1–8:39 Nshii wvu fwɛ wvù bonyii bo Klistu le kɛŋke \io1 9:1–11:36 Bonyii bo Islael ɛ̂ ntaŋ Nyo' le \io1 12:1–15:13 Nce bonyii bo Klistu le \io1 15:14–16:27 Kemɛse bô boŋgayma ɛ̂ bonyii \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Lem 9:3-15; 26:16; Gal 1:15-16\x*Ɛ̀ nu me wvù Baul wvù waa lemme Klistu Jisos. Nyo' to nu ɛ tee me lɛ me enù waa ntum Jisos, gɛɛ lɛ me enfewcì saaka wvù jee wvu wvuwen. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 3:21; 1Bi 1:10-12\x*Saaka wvù jee wvun nu wvù Nyo' to kawɛɛ bonyii dvú fele yî bonyii bew bo ntum e, no fí nu ɛ bó ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' we wvù yuule le. \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Mat 1:1; 20:30-31; Lem 13:33; 2Tim 2:8\x*Wvú nu ɛkumɛ Waa we wvù to joɛ ye wee wvu wum, ɛ bó boo wvú ɛ̂ kfuu di Nfon Dawe le. \v 4 Tata wesebeene wvù Jisos Klistu nu ɛ Nyo' to duŋcɛ fele yî Keyoy ke Yuule le lɛ ɛ̀ nu Waa wen wvù kɛŋke mvuŋgay no wvú to bvusɛɛ wvú yî kpwe le. \f + \fr 1:4 \ft Kɛnɛɛ lɛ, “Jisos Klistu nu ɛ Nyo' to duŋcɛ bô mvuŋgay fele yî Keyoy ke Yuule le lɛ ɛ̀ nu Waa wen no wvú to bvusɛɛ wvú yî kpwe le”.\f* \v 5 \x - \xo 1:5 \xt 11:13; 15:15-18; Gal 1:1; 2:7, 9\x*Ɛ̀ ge Jisos Klistu Nyo' ɛ sɛ buw me lɛ me enù waa we ntum, wvu lɛ me eŋge ɛ́ bonyii bocii bò yaa nu kɛ Bojuu elese fitele yî ye le, eyuukè ɛ ɛ̀ nu wvú le bensee diee diew. \v 6 Ben tɛn nu ŋgoo bonyii bò Nyo' nu ɛ tee wase lɛ bó enù bonyii bo Jisos Klistu le. \p \v 7 \x - \xo 1:7 \xt 5:1; 15:33; 16:20; 1Kol 7:15\x*Me ɛ no nsaaŋke ŋwa' wvun fô ben e bocii bò nu Lum, bò nu fitele fi Nyo' le, ɛ wvú ɛ tee lɛ bó enù bonyii bò ɛ̀ nu bew. \p Nyo' Icee wesebeene bô Tata Jisos Klistu ebuw ben bô kembonɛn ebvuu enya ben bô mvuntelem mvù lɛɛtene. \s1 Ɛ Baul no shieele keelaa ghane ɛ̂ bonyii bo Lum e \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xt 16:19; 1Tɛs 1:8\x*Me ŋgomte keen'yaw enya keyoone ɛ̂ Nyo' wɛm nje ben bocii nfele yî Jisos Klistu le, njefo woŋ tfuu jemyi ɛkumɛ fitele fì ben nu ɛ lese yî ye le. \v 9 \x - \xo 1:9 \xt 15:23; Lem 19:21; Ɛfɛ 1:16\x*Nyo' wvù me nlemte wvú le bô fitele fiem ficii yî saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Waa we le leeme fwe wɛm lɛ me ŋké no ŋkumyi ben sekecii ɛ̂ bunle yɛm e. \v 10 Me ŋké ndioo mbunlee no nlɛke lɛ ɛ́ je nɛlo ɛ yenɛ, ɛ́ me ento ɛ̂ ben e keseen fɛn ɛ́ Nyo' ɛ bee, \v 11 njefo me ŋkooŋke naa baay keen'yɛn ben e wvu lɛ me eŋgaw nnya yì Keyoy ke Yuule nu ɛ nya ɛ̂ me beene, ɛ́ yí ege ɛ́ ben etɛmyi. \v 12 Fì nu lɛ, ɛ́ beene eyvuwsɛ mvuntelem mvusɛɛbeene, ɛ́ fitele fì ben lese yî Nyo' le eyvuwsɛ fiem, ɛ́ fiem eyvuwsɛ finɛn. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt 1Kol 9:19-22\x*Boom bo bwɛɛm e, me ŋgomte lɛ ben ekiɛɛ lɛ me nu ɛ ŋkaw wase bokaŋ e bokaŋ e lɛ me nu ento ɛ̂ ben e, ŋké ŋkaw ɛ fiɛɛ jewse kɛ me. Ɛ me ŋgomte lɛ me ento wvu lɛ me eŋkɛŋkɛ ŋgbwele jo ben lɛŋlɛŋ no me nu ɛ ŋkɛŋkɛ wase jo bonyii bomew bò yaa nu kɛ Bojuu. \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Kolo 3:11\x*Lemme din fô bonyii bocii le nu ɛ̂ kendoŋ kem e, kɛnɛɛ ɛ̀ nu bonyii bò nu woŋ wvù yuu wase le, kɛnɛɛ ɛ̀ nu bò bɛɛ ɛntfun, kɛnɛɛ bonyii bò kɛŋke bvufee, kɛnɛɛ bò bɛɛ biyuŋ. \v 15 Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì fitele bɛɛnci naa me baay keenfewcɛ saaka wvù jee ɛ̂ ben tɛn bò nu Lum. \s1 Mvuŋgay mvu saaka wvù jee wvù wvu Nyo' le \p \v 16 \x - \xo 1:16 \xt 2:9; Lem 13:46; 2Tim 1:8; 1Kol 1:18, 24\x*Ben ekeè lɛ kɛ me ŋ'wuumene fiɛɛ fi ɛkumɛ saaka wvù jee wvù wvu Nyo' kɛ. Me ŋkee lo lɛ ɛ̀ nu fô mvuŋgay mvu Nyo' le keeboyse wee tfuu wvù nu ɛ lese fitele yî ye le nu. Ɛ saaka wvun yaake gɛne ɛ ɛ̀ nu fô Bojuu le sɛ gɛne tɛn fô bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le. \v 17 \x - \xo 1:17 \xt 3:21-30; \xt 4; 10:4-13; Abk 2:4; Gal 3:9-12; Fili 3:9; Ibu 10:38\x*Fì nu lɛ saaka wvù jee wvun duŋci je yì Nyo' joo lɛ wee nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise le. Ɛ fifin kɛw ɛ gɛn ɛ mɛse yî fitele fì mwɛtɛn lese yî ye le. Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Wee wvu teytey nu ke ecee nje fitele fì wvú lese yî Nyo' le.” \s1 Shém ffuuke Nyo' no bonyii buwyi mwɛɛm \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xt 2:5, 8; Ɛfɛ 5:6; 2Tɛs 2:12\x*Me njemyi nɛn njefo shém Nyo' ké no ffuuke fowe bô bonyii bò maa lo wvú buwyi mwɛɛm, ɛ gee dibole dì befe yike kecɛɛy ke diɛw Nyo' le. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Job 12:9; Mben 19:1-4; Lem 17:27-28; 1Kol 1:21\x*Yí ffuuke nonɛn njefo fiɛɛ fì bonyii nulo ekiɛɛ ɛkumɛ Nyo' yen'yi ɛndan, njefo wvú wvù Nyo' nu ɛ duŋcɛ wase ɛ̂ bó. \v 20 Ɛ kɛw naa lo foŋkɛw no Nyo' to bomɛɛ woŋ nu ɛ mvuŋgay mwew mvù mɛy lo, bô no wvú wvù Nyo' nu, nu ɛ bonyii ɛ yɛn wase ɛ bvuu ɛ kiɛɛ yî mwɛɛm mvù wvú bom e, naa no bonyii yaa cim yɛne wvú le kɛ. Nonɛn kɛ je bvuu nu dvú yì bó ke enɛ ewowlene duu lɛ kɛ bó kee Nyo' kɛ. \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Ɛfɛ 4:17-18\x*Naa no bó cim kee Nyo' nonɛn, kɛ bó wvumte wvú diɛwɛ Nyo' le kɛnɛɛ nyaa keyoone ɛ̂ wvú kɛ. Boŋkpwawcɛ bobole nu ɛ nɛ ɛ tu bo ɛcici. Bikuu bibole bi biyɛ nu ɛ yiŋsɛn kɛ ɛ ɛ̀ nu bô ɛjiwɛ. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt 1Kol 1:19-20\x*Bó duu lɛ bó kɛŋke bvufee, ɛ kaa ɛ nɛ ɛ tu biyuŋ. \v 23 \x - \xo 1:23 \xt Dito 4:16-18; Mben 106:20\x*Bó nu ɛ shɛɛ keebunlee Nyo' bvukukɛ wvù yaa nulo ekpwe kɛ, ɛ fey ɛ no bunlee ɛ ɛ̀ nu mvumooso mvù bó kene bô can mvú ɛ no fieesene bonyii bò nulo ekpwekɛn, bô mvunyiim noo nyám yì lɛne we, bô yì sone kuse. \p \v 24 No fí nu nonɛn Nyo' ɛ mum ɛ cinɛ bó le bó ɛ no gee wase ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù mvuntelem mvubole shieele mvù ɛ̀ nu mwɛɛm mvu nnyɛn e, ɛ bó gee nonɛn bô ye yibo wee bô wee, mum shoose bikuu bibole. \v 25 \x - \xo 1:25 \xt 9:5\x*Bó nu ɛ kumɛn kecɛɛy ke ɛkumɛ Nyo' ɛ tu mbiay, ɛ no bunlee bvuu lemte ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù Nyo' bom e ɛfey keebunlee bvuu lemte ɛ ɛ̀ nu wvú wvù Bomɛɛn e. Ɛ ɛ̀ nu wvú wvù bó kɛŋke keebensee sekecii sɛ ŋka. Fí enù nonɛn. \v 26 \x - \xo 1:26 \xt 1Kol 6:9\x*No bó gee nonɛn, Nyo' ɛ mum ɛ cinɛ bó le, ye ɛ no yvuwse bó keegee mwɛɛm mvu kenshoose le. Ɛ bokɛnɛ jiime fô bokɛnɛ le, ɛ Nyo' to baa bom wee lɛ wvú egeè nonɛn kɛ. \v 27 \x - \xo 1:27 \xt Lɛw 18:22; 20:13\x*Ɛ ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no bolemsɛ cin'yi je yì Nyo' to geɛ keejiime bô bokɛnɛ le, ɛ ye yvuwse bó keejiime ɛ ɛ̀ nu fô bolemsɛ bomew e. Ɛ bolemsɛ gee mwɛɛm mvu kenshoose le bô bolemsɛ bomew. No bó gee nonɛn mum joo ŋgɛw yî bikuu bibole wvù ɛ̀ nu nlawma gee dibole dì befe. \p \v 28 No bonyii bodvu baa eyɛne lɛ fí nu lɛŋ keekiɛɛ Nyo', Nyo' ɛ mum ɛ cinɛ bó le lɛ bó ekɛŋke bvufee ɛ ɛ̀ nu bvu keyuŋ e, mum gee mwɛɛm mvù bó yaa kɛŋke keegee kɛ. \v 29 \x - \xo 1:29 \xt Gal 5:19-21; 2Tim 3:2-4\x*Mvuntelem mvubole ɛ mum ɛ no nu ɛ mvú ɛ yiŋsɛn bô mwɛɛm mvù befe jɛɛy jɛɛy. Bó buwyi mwɛɛm, dewkene ɛjisɛ, kɛŋke mvuntelem mvù befe, bene bindoŋ bô bonyii, yuwyi bonyii, diuu bvudiuw, lɛɛle kenlɛɛma, ŋgomgome bô mwɛɛm, kunsene mvuŋkunsɛn, \v 30 beete bô ɛdiee ɛ bonyii, bane Nyo', sɛɛnene kensɛɛnɛn, tɛmyi bikuu, saale ye, momte kuw, tɛmyi bikuu bô bo'icee bobole noo bobwee bobole. \v 31 Bó nu biyuŋ yaa leeme yî diɛw yibole kɛ. Bó nyɛwle bô bonyii bomew, yaa camte shen fô bonyii le kɛ. \v 32 Bó gee nonɛn kee kɛ naa lɛ Nyo' nu ɛ leke wase lɛ wee wvù gee mvumvun mwɛɛm nu ɛ wvú kɛŋke keekpwe. Geenɛn, bó ɛ no gee kɛ gɛne dvú, bvuu bɛnsee bonyii bò gee kfuu mvumwɛ mwɛɛm. \c 2 \s1 Nyo' nu ke esaake wee bii gee di mwɛtɛn e \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Mben 50:15-18; Mat 7:2\x*Nonɛn wo wvù lomte gee di wee mvu le kɛnɛɛ ɛ̀ nu wo wvù yɛɛ, ekeè lɛ kɛ wo tɛn nu sɛ jay kɛ. Ɛ̀ keè lɛ no wo lomte gee diew nu ɛ wo leese ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kuw ŋgɛw e, njefo wo wvù lomte wɛ gee kɛ naa tɛn fiɛɛ fì wvú gee. \v 2 Beene kee lo lɛ, ɛ́ Nyo' laŋ ŋgɛw yî bonyii bò gee mvumvun mwɛɛm e, tu wvú laaŋke bii kecɛɛy e. \v 3 Nonɛn wo wɛ wvù lomte gee di bonyii bò gee kfuu mvumwɛ mwɛɛm e, geenɛn ɛ wo kebɛɛ gee kɛ tɛn mvú, kpwaake lɛ wo nu ke eboy can nsaw Nyo' le? \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Lem 17:30; 2Bi 3:9, 15\x*Nuu lɛ kɛ wo yɛne lɛ Nyo' kɛŋke fitele fì jee fô bonyii le baay, kuule shém baay, nu tɛn nyɛkeey baay ɛ? Ɛ̀ keè lɛ fitele fì jee fi Nyo' le fô wo le duŋci lɛ wo ekumɛn fitele fiuw. \p \v 5 \x - \xo 2:5 \xt Yɛsa 2:11-21\x*Geenɛn no wo nu ɛ tun keekumɛn fitele fiuw, ɛ no gee ɛ fí tɛmyi kɛ gɛne lo, nu ɛ wo biise ɛ ɛ̀ nu ŋgɛw fô ɛkolɛ kuw e, wvù nu ke enu diuu dì Nyo' nu ke eduŋcɛ shém yì ffuuke seke wvú saake bonyii bocii ɛ̂ je yi lɛŋ e. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt 1Kol 3:13-15; 2Kol 5:10; Ɛfɛ 6:8; Mat 16:27\x*Nyo' nu ke elaw wee mwaaŋ mwaaŋ bii gee di mwɛtɛn e. \v 7 Bonyii bò nu nyɛkeey, lemte lemme dì jee, gomte ɛ ɛ̀ nu bvukukɛ bô n'wvum noo nshii wvù yaa kaa kɛ, nu ɛ wvú nu ke enya nshii wvù mɛy lo ɛ̂ bó. \v 8 Geenɛn ɛ bonyii bò taale kɛ ɛ ɛ̀ nu bikuu bibole, tune keeyuw kecɛɛy e, gee ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù befe, nu ɛ Nyo' nu ke eduŋcɛ shém yì ton'yɛɛn bô ŋgɛw ɛ̂ bó. \v 9 Monlum mo baay bô nsase nu ke enu fô wee tfuu wvù gee kebefɛ le ɛ kɛw yî Bojuu le ɛ gɛn yî bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le. \v 10 Geenɛn, ɛ bvukukɛ bô n'wvum noo nlɛɛtɛn nu ke enu fô bonyii bò gee gee dì jee le ɛ kɛw yî Bojuu le ɛ gɛn yî bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le. \v 11 \x - \xo 2:11 \xt Lem 10:34; Kolo 3:25; 1Bi 1:17; Jɛm 2:1\x*Fí nu ke enu nonɛn njefo kɛ Nyo' ké no duŋci kejɛɛy jɛɛy kɛ. \p \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Mat 7:21\x*Bonyii bocii bò gee kebefɛ sɛ bó cim kɛŋke bonci bo Muses e, nu ɛ bó nu ke eley kɛ ŋgɛw e naa no bó yaa cim kɛŋke bonci kɛ. Ɛ bonyii bocii bò gee kebefɛ ɛ bó nu ɛkuse jo bonci, nu ɛ bó nu ke esaw bó bii bonci bodvu le. \v 13 Fí nu nonɛn njefo kɛ Nyo' nu ke ejo wee lɛ wvú nu teytey ɛ̂ wvú ɛjisɛ njefo wvú yuuke fiɛɛ fì bonci jemyi kɛ. Wvú nu ke ejo wee lɛ wvú nu teytey ɛ ɛ̀ nu seke mwɛtɛn gee fiɛɛ fì bonci gomte. \v 14 Ɛ́ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu bò nu sɛ bonci nɛ ɛ no gee mwɛɛm bô boŋkpwawcɛ bobole ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù bonci gomte, tu bó nu wase bonci fô bikuu bibole naa no bó baa cim kɛŋke bonci bò Nyo' nu ɛ nya ɛ̂ Bojuu kɛ. \v 15 Fifiɛ duŋci lɛ fiɛɛ fì bonci gomte nu ɛ Nyo' ɛ saŋ fô mvuntelem mvubole. Ɛ mvuntelem mvubole seŋe tɛn ɛ̂ bó nonɛn. Ɛ́ bó dioo gee fiɛɛ fì befe, ɛ́ fitele no saake bó. Ɛ́ bó dioo gee fì jee, ɛ́ fí no tomte bó. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt 2:6; 1Kol 4:5\x*Mwɛɛm mvun nu ke ekooy diuu dì Nyo' nu ke esaw boŋkpwawcɛ bò bonyii bocii kɛŋke ɛ̂ nnyilɛ le fele yî Klistu Jisos e, no saaka wvù jee wvù me nfewci duŋci. \s1 Bojuu saale ye bô bonci \p \v 17 \x - \xo 2:17 \xt 9:4; Yɛsa 48:1\x*Wo wvù teŋe ɛkolɛ kuw lɛ wee Juu, wo gɛɛle ɛkolɛ yî bonci bo Muses e, yuuke ye lɛ wo nu wee Nyo', \v 18 ɛ bó ɛ yɛɛyi wase ben bô bonci ben ɛ kiɛɛ fiɛɛ fì Nyo' shieele, kee tɛn fiɛɛ fì looci jee naa ntay. \v 19 \x - \xo 2:19 \xt Mat 15:14\x*Ben kee naa ntay lɛ ɛ̀ nu ben bò duŋci je ɛ̂ binfefe, nu tɛn bin'yeese fô bonyii bò nu kenjiwe le, \v 20 ɛ ben nu bò teete biyuŋ, ɛ ɛ̀ nu ben bò yɛɛyi bonyii bò maa mwɛɛm diɛwɛ mvunlɛy mvu boom e njefo bonci nu ɛ nya wase ben bô bvufee bvucii noo kecɛɛy. \v 21 \x - \xo 2:21 \xt Mat 23:3-4; Jon 7:19\x*Wo wvù yɛɛyi bonyii nonɛn, wo yɛɛyi kɛ tɛn kuw ɛkolɛ? Wo wvù fewci lɛ fo wee ecoŋ bvucoŋ, wo gee nɛɛ fiuw? \v 22 Wo wvù kayte lɛ fo dwee wee kɛnɛɛ kpwɛɛ wee ejiim bô wee mvu, wo nu sɛ wo gee nonɛn e? Wo wvù kaci lo fiɛɛ fi ɛkumɛ mvumooso, wo nu sɛ wo cooŋke mwɛɛm yéw ncese yi mvumooso le? \v 23 Wo wvù saale ye bô bonci bo Nyo' le, kɛ wo yaa shoose Nyo' no wo ŋgoyte bonci bodvu? \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Ɛsek 36:20\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó nu ɛ saŋ lɛ, “Bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu ké no beete bô diee di Nyo' le ɛ ɛ̀ ge gee dinɛn ben Bojuu.” \p \v 25 \x - \xo 2:25 \xt 1Kol 7:19; Gal 5:3\x*Keetfuse wee yew kɛŋke naa sɛw, ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ wee wvudvu gee fiɛɛ fì bonci gayte. Geenɛn, ɛ́ wo ŋgoyte bonci, tu ntfuse yew wvù bó tfuse wo yew wvudvu nu kɛ diɛwɛ wo bɛɛ ntffuse. \v 26 \x - \xo 2:26 \xt Gal 5:6\x*Wee ɛ́ no bɛɛ ntffuse, gee fiɛɛ fi lɛŋ fì bonci gomte, bó saa ejo lɛ bó nu ɛ tfuse wase wvú yew, naa no wvú cim bɛɛ ntffuse? \v 27 Nonɛn, bonyii bò bɛɛ ntffuse yî nyam ye le geenɛn gɛɛle bonci nu ke ege ɛ́ bó elese ben Bojuu ŋgɛw e bò kɛŋke bonci bò bó to saŋɛɛ, ɛ ben bvuu tfuuse bonyii yew geenɛn ŋgoyte bonci bodvu. \v 28 \x - \xo 2:28 \xt 9:6; Yɛli 4:4; Fili 3:2-3; Kolo 2:11\x*Ben ekeè lɛ kɛ wee Juu wvu lɛŋ nu wvù yen'yi ye le kɛ. Ɛ kɛ ntfuse yew wvu lɛŋ nu fiɛɛ fì bó yɛne fí le ɛkfuŋ yî nyam ye le kɛ. \v 29 Wee Juu wvu lɛŋ nu wvu ɛ̂ fitele le. Ɛ ntfuse yew wvu lɛŋ nu wvu ɛ̂ fitele le, wvù ɛ seyse Keyoy ke Yuule, ɛ ɛ̀ yaa nu fiɛɛ fì bó yɛne ɛjise kɛ. Wvuwɛ wee nu ɛ ɛ̀ ké no bɛnsee Nyo' wvú. Kɛ ɛ̀ ké no bɛnsee bonyii wvú kɛ. \c 3 \s1 Nyo' leeme kɛ yî kecɛɛy e \p \v 1 No fí nu nonɛn, Bojuu fele bonyii bomew yî fiɛɛ le? Ɛ sɛw nu dvú yî ntfuse wvù bó tfuuse bonyii yew e? \v 2 \x - \xo 3:2 \xt 9:4; Mben 147:18-19\x*'Ɛɛ, Bojuu fele naa bonyii bomew ɛ̂ jé le nteen. Fi baay nu lɛ Nyo' to nu ɛ nya diɛw ye ɛ ɛ̀ nu can yibole. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt 9:6; 11:29; Ktŋ 23:19; 2Tim 2:13\x*Ɛ̀ nulo ɛ́ bó emum egay lɛ no bonyii bomew bó le to baa eleeme yî diɛw yidvu le, tu fifiɛ nu ege ɛ́ Nyo' saa ebvuu eleeme yî diɛw ye le? \v 4 \x - \xo 3:4 \xt Mben 51:4\x*Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí ekooy nonɛn kɛ! Naa no bonyii bocii cim nu naa bo mbiay e, nu ɛ Nyo' leeme kɛ yî kecɛɛy e, no bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Nyo', wo dioo jemyi, ɛ njeme wo no nu kɛ wvu lɛŋ. \q1 Ɛ wo ké no soo kɛ lo nsaw wo.” \p \v 5 \x - \xo 3:5 \xt 9:14\x*Geenɛn ɛ́ gee disɛɛbeene dì yaa nu kɛ teytey fici keegee lɛ gee di Nyo' le di teytey eyen'yi ntay, tu ɛ̀ nulo ɛ́ beene egay lɛ la? Ɛ̀ nulo ɛ́ beene egay lɛ Nyo' baa gee lɛŋ keelaaŋke ŋgɛw yî yese beene le? Me mbiite nɛn ɛ ɛ̀ nu no wee wvu wum ké no biite. \v 6 Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí enu nonɛn kɛ! Ɛ́ fí nu nonɛn, ɛ́ Nyo' ke eghan nɛɛ sɛ saw woŋ? \v 7 Geenɛn ɛ́ me mbiayte mbiay ɛ yí gee ɛ kecɛɛy ke Nyo' le yen'yi gɛne lo fwe fwe too bô mbense fô diee diew e, ɛ́ bó ebvuu esaake me lɛ me nu wee kebefɛ nje la? \v 8 \x - \xo 3:8 \xt 6:1\x*Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu nonɛn ɛ́ bese saa egay lɛ, “Fí jee lɛ beene egeè bibefɛ wvu lɛ mwɛɛm mvù jee etoò le?” Njeme wvun nu wvù bonyii beete diee disɛse dvú duu lɛ ɛ̀ gayte bese. Boba bonyii nu ɛ bó nu ke ekɛŋkɛ ŋgɛw wvù bó kɛŋke keekɛŋkɛ. \s1 Kɛ wee wvu teytey nu naa lo dvú kɛ \p \v 9 \x - \xo 3:9 \xt 1:18–2:24; 3:23\x*Beene nu jeme naa lɛ la keseen? Bese Bojuu fele bonyii bomew e? Naa fɛɛ ghɛɛy! Beene nu ɛ yɛn wase lɛ Bojuu noo bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu nu can mvuŋgay mvu kebefɛ le. \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mben 14:1-3\x*Fifin nu no bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Kɛ wee wvu teytey nu dvú kɛ, naa lo mwaaŋ. \q1 \v 11 Kɛ wee nu dvú wvù kɛŋke bvufee kɛ, \q1 ɛ kɛ wee nu dvú wvù gomte Nyo' kɛ. \q1 \v 12 Bonyii bocii nu ɛ baŋke wase jim ɛ̂ Nyo' le. \q1 Bó bocii nu ɛ tu wase mwɛɛm mvu ɛcici. \q1 Kɛ wee wvù kɛŋke fitele fì jee nu dvú kɛ, naa lo mwaaŋ. \q1 \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Mben 5:9; 140:3\x*Bó nu ɛ yan bosew ɛ gɛɛ boyɛ diɛwɛ jém e. \q1 Bó nu bonyii bo leme le. \q1 Njeme wvù buyte dew yibole nulo eyu wee diɛwɛ ɛdien ɛ fimbuw e. \q1 \v 14 \x - \xo 3:14 \xt Mben 10:7\x*Boncun bô njeme wvù cewcewe nu ɛ yiŋsɛn dew yibole. \q1 \v 15 \x - \xo 3:15 \xt Yɛsa 59:7-8\x*Bó ké no nu cekey keeyu lo wee. \q1 \v 16 Bó ké no beete bô mwɛɛm, \q1 too bô ŋgɛw mondvuum monciim mò bó gɛne mó le. \q1 \v 17 Kɛ bó kee lo fiɛɛ ɛkumɛ nce wvu nyɛkeey kɛ. \q1 \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Mben 36:1\x*Kɛ bó kɛŋke naa lo nfan wvù wvu Nyo' fô mvuntelem mvubole kɛ.” \p \v 19 Beene nu ɛ kiɛɛ keseen lɛ fiɛɛ fì bonci jemyi, nu ɛ bó jemyi ɛ̂ bonyii bò nu ɛkuse jo bonci bodvu, wvu lɛ fo wee ke ekɛŋke naa lo fiɛɛ fì wvú ewowlɛn jeme kɛ. Wee tfuu yî woŋ wvun e nu ke eleem ɛ̂ Nyo' ɛjise etaŋe diuw we. \v 20 \x - \xo 3:20 \xt Job 4:17; Mben 130:2; 143:2; Lum 4:15; Gal 2:16; 3:22\x*Ben ekeè lɛ, kɛ wee wvu wum nu dvú wvù Nyo' nu ke ejo lɛ wvú nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise njefo wvú gee fiɛɛ fì bonci gomte kɛ, njefo bonci gee ɛ bonyii kee lo mwɛɛm mvù befe mvù bó gee. \s1 Je yì Nyo' joo lɛ wee nu teytey jó \p \v 21 \x - \xo 3:21 \xt 1:2, 17\x*Geenɛn, keseen nu ɛ Nyo' ɛ duŋcɛ wase je yì wvú joo wee lɛ wvú nu teytey jó ɛ̂ wvú ɛjise. Ɛ je yidvu yaa kɛŋke fiɛɛ keege bô bonci kɛ. Je yidvu yin nu ɛ Ŋwa' bonci bo Muses e noo Boŋwa' bo bonyii bo ntum Nyo' le to tomte wase. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt 2:11; 3:9; 10:12; 11:32\x*Je yì Nyo' joo lɛ wee nu teytey jó, nu ɛ yì bii fitele fì wee wvudvu lese yî Jisos Klistu le. Ɛ Nyo' gee fifin fô wee tfuu wvù nu ɛ lese fitele yî Klistu le, njefo fô Nyo' le nu ɛ wee mvu yaa nu jɛɛy kɛ, \v 23 \x - \xo 3:23 \xt 5:2, 12; 8:18-20; Keŋ 3:19\x*no wee tfuu nu ɛ ge wase kebefɛ ɛ mum ɛ no nu ncejole fô bvukukɛ bvu Nyo' le. \v 24 \x - \xo 3:24 \xt 5:17; Ɛfɛ 2:8; Tay 3:7\x*Geenɛn, ɛ keseen nu ɛ Nyo' ɛ jo wase bonyii lɛ bó nu sɛ jay. Ɛ ɛ̀ ge mbuwma we wvù wvú to buwɛɛ bonyii dvú diɛwɛ nnya le fele yî Klistu Jisos wvù to sumɛɛ bonyii can ŋgɛw e. \v 25 \x - \xo 3:25 \xt Mat 26:28; Ɛfɛ 2:13; Kolo 1:20; Ibu 9:12-14; 1Jon 1:7; Mwm 1:5; 5:9; \xt 5:1; 2Kol 5:18-21; Ɛfɛ 2:14-16; Kolo 1:20; \xt 1:17; 3:3-4\x*Nyo' to nu ɛ nya wvú diɛwɛ ncese le keege keman bô ɛlɛmɛ kew. Ɛ keman kin nu fô bonyii bocii bò nu ɛ lese fitele yî ye le. Wvú to ge keman kin keeduŋcɛ lɛ wen wvù Nyo' nu wee wvu teytey, njefo wvú wvù Nyo' to kuule lo shém bô bibefɛ bibole bì bó to shee gee fwele. \v 26 Fifin to nu keeduŋcɛ yî kefew ke keseen e lɛ wen wvù Nyo' kebɛɛ nu wee wvù gee mwɛɛm teytey, ɛ ɛ̀ bvuu nu wen wvù joo wee wvù nu ɛ lese fitele yî Jisos e lɛ mwɛtɛn nu sɛ jay. \v 27 \x - \xo 3:27 \xt 3:1, 21, 31; 8:2\x*No fí nu nonɛn, tu fiɛɛ bɛɛ dvú fì ɛ̀ nɛlo ɛ́ beene ebensee ye yî dvú le? Kɛ fiɛɛ nu dvú kɛ! Ɛ̀ nɛlo ɛ́ bó ebvuu ebensee ye yî nci wvù la le? Nuu lɛ ebensee yî mwɛɛm mvù beene lemte le lɛ? Naa lo shikeey! Fí leeme ɛ ɛ̀ nu yî nci wvù lɛ beene nu ɛ lese fitele yî Jisos e. \v 28 \x - \xo 3:28 \xt Gal 2:16\x*Ɛ̀ nɛɛ no fí nu. Beene nu ɛ leke lɛ Nyo' joo wee lɛ mwɛtɛn nu sɛ jay ɛ ɛ̀ nu nje fitele fì wvú lese yî Jisos e, ɛ ɛ̀ yaa nu nje wvú gee fiɛɛ fì bonci gomte kɛ. \v 29 \x - \xo 3:29 \xt 3:22; 4:11-12\x*Nuu lɛ Nyo' nu kɛ Nyo' Bojuu maaŋ ɛ? Kɛ ɛ̀ nu tɛn Nyo' bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le? 'Ɛɛ, wvú nu tɛn Nyo' bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu, \v 30 no Nyo' mɛy kɛ mwaaŋ, ɛ ɛ̀ nu wvú wvù nu ke ejo bonyii bò bó nu ɛ tfuse yew lɛ bó nu sɛ jay, ɛ ɛ̀ mɛy kɛ nje fitele fì bó lese yî Klistu le kɛ lɛŋlɛŋ no wvú nu ke ejo bò nu ntffuse lɛ bó nu sɛ jay kɛ tɛn nje fitele fì bó lese yî Klistu le. \v 31 \x - \xo 3:31 \xt 6:15; 8:2-4\x*Fí fɛn nu lɛ beene emwase bonci nje fitele fì beene lese yî Klistu le? Naa lo, kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí enù nonɛn kɛ! Fí nu lɛ beene kɛŋke keeleeme lo yî bonci le. \c 4 \s1 Abla'am nu kenfewsɛn ke wee wvù Nyo' joo lɛ wvú nu sɛ jay e \p \v 1 Ɛ̀ nulo ɛ́ beene egay lɛ Abla'am wvù icee kfuu disɛɛbeene to yɛn lɛ la ɛkumɛ saaka wvun? \v 2 \x - \xo 4:2 \xt Jɛm 2:21\x*Ɛ́ Nyo' fɛn to jo Abla'am lɛ wvú nu sɛ jay ɛ ɛ̀ nu nje lemme dì jee dì wvú to geɛ, kɛ tu wvú nulo ekfune gvuw ɛkumɛ fí. Geenɛn, kɛ wvú kɛŋke naa lo fiɛɛ fì wvú nulo ekfune gvuw dvú ɛ̂ Nyo' ɛjise kɛ, \v 3 \x - \xo 4:3 \xt Keŋ 15:6; Gal 3:6; Jɛm 2:23\x*njefo Ŋwa' Nyo' gayte lɛ, \q1 “Abla'am to nu ɛ lese fitele yî Nyo' le, \q1 ɛ Nyo' mum jo wvú lɛ wvú nu wee wvu teytey.” \p \v 4 Wee wvù lemte ɛ bó laake wvú, ké lemte ɛ́ bó elaw wvú, bó saa ejo lɛ nlawma we nu kɛ lo nnya ɛ bó ɛ nya ɛ̂ wvú kɛ. Ɛ bó jo lɛ ɛ̀ nu nlawma wvù wvú kɛŋke keekɛŋkɛ. \v 5 Geenɛn, ɛ́ wee nu sɛ wvú ɛ lem fiɛɛ, ɛ lese ɛ ɛ̀ nu fitele yî Nyo' wvù joo bonyii bò befe lɛ bó nu sɛ jay ɛ̂ wvú ɛjise, tu Nyo' nu ejo mwɛtɛn lɛ wvú nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise nje fitele fì wvú lese yî ye le. \v 6 \x - \xo 4:6 \xt Mben 32:1-2\x*Dawe tɛn to nu ɛ jeme lɛ njoŋ wvu baay nu wvu bonyii bò Nyo' joo lɛ bó nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise ɛ ɛ̀ yaa nu nje lemme dì bó nu ɛ lem kɛ. \v 7 Wvú to nu ɛ jeme lɛ, \q1 “Njoŋ wvu baay nu fô bonyii bò Nyo' nu ɛ lɛɛshɛ wase bojay bobole, \q1 ɛ baŋyɛ bibefɛ bibole. \q1 \v 8 Ɛ njoŋ wvu baay nu fô wee wvù Nyo' yaa bɛɛ ŋgoyte fite \q1 fi kebefɛ kew e kɛ.” \p \v 9 No fí nu nonɛn, tu njoŋ wvu baay wvun nu kɛ fô bonyii bò bó nu ɛ tfuse bó yew maaŋ e? Nuu lɛ wvú nu tɛn fô bò bɛɛ ntffuse le lɛ? Beene be ɛ gay wase lɛ, “Fitele fì Abla'am to lesɛɛ yî Nyo' le to nu ɛ ge ɛ Nyo' jo wvú lɛ wvú nu wee wvu teytey.” \v 10 Nyo' to jo Abla'am lɛ wvú nu wee wvu teytey ɛ ɛ̀ nu seke la? Ɛ̀ to nu ɛ bó ɛ tfuse wase wvú yew, nuu ɛ wvú bɛɛ ntffuse lɛ? Ɛ̀ to nu ɛ wvú bɛɛ ntffuse. Kɛ bó to baa tfuse wase wvú yew kɛ. \v 11 \x - \xo 4:11 \xt Keŋ 17:9-11; Gal 3:7; Lum 2:28-29\x*Bó to tfuse wvú yew diɛwɛ nciise le keeduŋcɛ lɛ wvú nu wase wee wvu teytey nje fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le seke wvú to bɛɛ ntffuse. Nonɛn Abla'am ɛ mum ɛ no nu icee bonyii bocii bò nu ɛ lese fitele yî Nyo' le ɛ bó baa tfuse bó yew kɛ, wvu lɛ Nyo' ejo tɛn bó lɛ bó nu bonyii bo teytey ɛ̂ wvú ɛjise. \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Mat 3:9\x*Ɛ wvú nu tɛn icee bonyii bò bó nu ɛ tfuse wase bó yew, ɛ ɛ̀ yaa nu kɛ nje bó nu ɛ tfuse bó yew kɛ. Ɛ̀ nu nje bó nu ɛ jo ɛkalɛ kew yî fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ bó sɛ ke tfuse wvú yew. \s1 Abla'am to kɛŋke fiɛɛ fì Nyo' kawɛɛ ɛ ɛ̀ nu nje fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xt Keŋ 12:7; 22:17\x*Ŋkawma wvù Nyo' to kawɛɛ Abla'am lɛ wvú bô boom bew nu ke eyow ɛkolɛ ke nshɛ le to baa nu nje Abla'am to gɛɛle bonci kɛ. Ɛ̀ to nu nje fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le, ɛ Nyo' jo wvú lɛ wvú nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise. \v 14 \x - \xo 4:14 \xt Gal 3:18\x*Ɛ́ ɛ̀ to nu lɛ bonyii bò nu ke ekɛŋkɛ fiɛɛ fì Nyo' to kawɛɛ nu kɛ bonyii bò gee no bonci gomte, kɛ tu fitele fì bó leese yî Nyo' le yaa kɛŋke sɛw kɛ, ɛ ŋkawma wvù Nyo' kawɛɛ wvudvu nu tɛn ɛcici. \v 15 \x - \xo 4:15 \xt 3:20; 5:13, 20; 7:7-13; Gal 3:19\x*Fiɛɛ fì nu, nu lɛ bonci ké no gee kɛ ɛ shém ffuuke lo Nyo', njefo ɛ́ nci baa enu, fiɛɛ fimew saa enu lɛ wee nu ɛ ŋgoy nci kɛ. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt Gal 3:7\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, ŋkawma wvudvu bii ɛ ɛ̀ nu fitele fì wvú lesɛɛ yî Nyo' le wvu lɛ ɛ́ enu mbuwma ɛ wvú ɛ to fô wvú le, ɛ fiɛɛ fì wvú kawɛɛ fidvu kɛŋke keekooy fô kfuu diew e dicii, ɛ ɛ̀ yaa nu kɛ fô bonyii bò leeme yî bonci le maaŋ kɛ. Ɛ̀ nu tɛn fô bonyii bò nu ɛ lese fitele yî Nyo' le lɛŋlɛŋ no Abla'am to lesɛɛ, njefo Abla'am nu icee wesebeene bocii bò nu bonyii bo Nyo' le. \v 17 \x - \xo 4:17 \xt Keŋ 15:5; 17:4-5; 2Kol 1:9; Ibu 11:12, 19\x*Fifin nu no bó nu ɛ saŋ ɛ Nyo' gayte ɛ̂ Abla'am lɛ, \q1 “Me nu ɛ ŋge lɛ wo enù icee bitum nteen.” \m Wvú nu icee wesebeene ɛ̂ Nyo' ɛjise. Ɛ̀ nu Nyo' wvù Abla'am to lesɛɛ fitele yî ye le. Ɛ ɛ̀ nu wvú wvù gee ɛ bonyii bò nu ɛ kpwekɛn wase kaase tuu dvú. Ɛ ɛ̀ bvuu nu wvú wvù gee ɛ mwɛɛm mvù ke baa nu wase dvú sɛ nu dvú. \v 18 Abla'am to nu ɛ no taale kɛ fwe kee lɛ wen nu ke ekɛŋkɛ fiɛɛ fì Nyo' kawɛɛ naa no wvú to nu wase ɛ ɛ̀ yaa nulo ɛ́ wvú ebvuu etaale fwe yî fiɛɛ le kɛ. Geenɛn, ɛ wvú lese kɛ fitele yî Nyo' le ke ghan no nu, “Icee bitum nteen”, kɛ no Nyo' to kawɛɛ ɛ̂ wvú lɛ, \q1 “Boom buw nu ke elone lo.” \m \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Keŋ 17:1-6; Ibu 11:11\x*Ɛ̀ to nu ɛ Abla'am gɛne wase bilum gbwee, geenɛn ɛ wvú faŋɛ yaa ewɛɛ yî fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le kɛ, naa no wvú to yɛne ɛkolɛ kew e lɛ wen nu wase diɛwɛ wee wvù nu ɛ kpwe wase le, yɛne tɛn lɛ kpwɛse wvù Sɛla nu kase ɛ tee diew ɛ lɛ wase. \v 20 Wvú to baa ekɛw ekɛŋke kemaŋɛn wvu lɛ wvú enɛ ekɛŋke mvuntelem mvunfɛɛm ɛkumɛ ŋkawma wvù Nyo' kawɛɛ wvú dvú kɛ. Fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le to nu ɛ tɛme gɛn lo fwe, ɛ wvú no tumte kɛ ɛ ɛ̀ nu moŋkum mo Nyo' le. \v 21 \x - \xo 4:21 \xt Keŋ 18:14; Luk 1:37\x*Wvú to nu ɛ mum bee naa bô fitele fiew ficii lɛ Nyo' kɛŋke mvuŋgay keege fiɛɛ fì wvú to kawɛɛ. \v 22 \x - \xo 4:22 \xt 4:3\x*Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le to nu ɛ ge ɛ Nyo' jo lɛ wvú nu wee wvu teytey ɛ̂ wvú ɛjise. \v 23 \x - \xo 4:23 \xt 10:9; 15:4\x*Geenɛn, njeme wvu lɛ, “Nyo' to nu ɛ jo wvú nonɛn,” nu ɛ bó yaa saŋ kɛ ɛ ɛ̀ nu fô Abla'am e maaŋ kɛ. \v 24 Wvú nu tɛn fô beene le. Nyo' wvù beene lese fitele yî ye le nu ke ejo tɛn beene nonɛn. Ɛ̀ nu wvú wvù to bvusɛɛ Jisos wvù Tata wesebeene yî kpwe le. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Yɛsa 53:4-5, 10; Lum 8:32-34; 1Kol 15:17\x*Jisos nu wvù bó to nyaɛ ɛ wvú kpwe nje bibefɛ bisɛɛbeene. Ɛ Nyo' kase bvuse wvú yî kpwe le wvu lɛ wen ejo lɛ beene nu sɛ jay. \c 5 \s1 Bvujoŋkɛ bvù beene kɛŋke njefo Nyo' nu ɛ jo wase beene lɛ beene nu sɛ jay \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt 3:21-30; \xt 3:25-26\x*Keseen no Nyo' nu ɛ jo wase beene lɛ beene nu sɛ jay nje fitele fì beene lese yî ye le, beene ɛ mum ɛ no nu yî nyɛkeey e beene ɛ bó nje fiɛɛ fì Tata wesebeene wvù Jisos Klistu ge. \v 2 \x - \xo 5:2 \xt 6:14; 2Kol 6:1; 12:9; Gal 1:6; 5:4; Ɛfɛ 2:5-8; 1Bi 1:10-11; 4:13-14; 5:10, 12; \xt Lum 3:23; 5:2; 8:17-18; \xt 8:17-18; 9:23; 1Kol 2:7; 2Kol 3:18; 4:17; Kolo 1:27; 3:4; 1Tɛs 2:12; 2Tim 2:10; 1Bi 5:1\x*Ɛ̀ ge wvú beene ɛ sɛ kɛŋkɛ je keeley mbuwma wvù beene nu yî dvú le keseen nje fitele fì beene lese yî ye le. Beene ɛ no laŋlaŋe no beene taale fwe kee lɛ beene nu ke ekɛŋkɛ fô bvukukɛ bvu Nyo' le. \v 3 \x - \xo 5:3 \xt Jɛm 1:2-3, 12; 1Bi 1:5-7\x*Ɛ kɛ ɛ̀ mɛy kɛ nonɛn kɛ, beene laŋlaŋe tɛn yî boŋgɛw bò beene yɛne le, njefo beene kee lo lɛ boŋgɛw gee ɛ wee no kee keekuu shém. \v 4 Ɛ shém yì kuulɛɛn gee ɛ Nyo' bɛnsee wee lɛ wvú nu ɛ kocɛn. Ɛ́ Nyo' dioo bɛnsee wee lɛ wvú nu ɛ kocɛn, ɛ́ wvú no taale kɛ wase ɛ ɛ̀ nu fwe yî fiɛɛ le, kee lɛ wen nu ke ekɛŋkɛ. \v 5 \x - \xo 5:5 \xt 8:39; Mben 22:5; Ibu 6:19\x*Ɛ fiɛɛ fì beene taale fwe yî dvú le yaa nulo ke eyuu efey kuse kɛ, njefo Nyo' nu ɛ yiŋsɛn mvuntelem mvusɛɛbeene bô keŋkoŋɛn kew fele yî Keyoy ke Yuule kè wvú nu ɛ nya ɛ̂ beene le. \v 6 \x - \xo 5:6 \xt 1Bi 3:18\x*Fì nu lɛ seke beene to bɛɛ sɛ beene nulo efi bikuu bisɛɛbeene, ɛ Klistu to ɛ ɛ̀ nu kefew ke lɛŋ e, kpwe nje yese beene bonyii bò maa Nyo'. \v 7 Ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ fí tɛmyi fô wee le keekpwe nje wee mvu wvù nu sɛ jay, ɛ ɛ̀ nu kɛ naa lo ɛ́ wee mvu emom keekpwe nje wee mvu wvù jee. \v 8 \x - \xo 5:8 \xt Jon 3:16\x*Geenɛn, Nyo' to duŋci keŋkoŋɛn kew fô beene le ɛ̂ je yì lɛ, ɛ̀ to nu seke beene to bɛɛ bonyii bò befe, ɛ Klistu kpwe nje yese beene. \v 9 \x - \xo 5:9 \xt 1:18; 1Tɛs 1:10\x*Keseen no beene nu ɛ ɛlɛmɛ kew ɛ ge wase Nyo' ɛ jo beene lɛ beene nu sɛ jay, tu wvú nu ke egɛn fwe eboyse beene can shém yì ffuuke Nyo' bô bonyii le. \v 10 \x - \xo 5:10 \xt 2Kol 5:18-20; Kolo 1:20-22\x*Fì nu lɛ, ɛ́ ɛ̀ to nu seke beene to bɛɛ bonyii bo bvuban e bo Nyo' le, ɛ kpwe Waa we mancɛ mwɛɛm beene ɛ bo Nyo', tu wvú nu egɛn fwe keseen eboyse beene bô nshii we no wvú nu ɛ mancɛ wase mwɛɛm beene ɛ bo Nyo'. \v 11 \x - \xo 5:11 \xt 8:31\x*Kɛ ɛ̀ mɛy kɛ fifin maaŋ fì beene laŋlaŋe nje fí kɛ. Beene laŋlaŋe tɛn beene ɛ bo Nyo' nje Tata wesebeene wvù Jisos Klistu wvù nu ɛ mancɛ mwɛɛm beene ɛ bo Nyo'. \s1 Fiɛɛ fì Adam to toɛ dvú noo fì Klistu to toɛ dvú \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xt Keŋ 2:17; 3:19; Lum 6:21, 23; 7:9-10\x*No kebefɛ to feyɛɛ yî wee mwaaŋ e sɛ to yî nshɛ le, ɛ kpwe fey yî kebefɛ le sɛ to, kpwe ɛ mum ɛ lam kɛ nonɛn ɛ gɛn yî wee tfuu le, njefo wee tfuu nu ɛ ge kebefɛ. \v 13 \x - \xo 5:13 \xt 4:15\x*Kebefɛ to nu naa wase dvú yî nshɛ le ɛ Nyo' sɛ ke nya bonci. Geenɛn ɛ́ bonci nu sɛ bó nu dvú, bó saa eŋgoyte fite fi bibefɛ bì bonyii gee le kɛ. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt 1Kol 15:21-22, 45-49\x*Ɛ kɛw yî kefew ke Adam e ɛ to ɛ buy yî ke Muses e nu ɛ kpwe to kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo bonyii bocii naa noo bò to gee bibefɛ ɛ bó yaa gee kɛ diɛwɛ Adam wvù to ŋgoyɛɛ ɛ ɛ̀ nu nci kɛ. Adam to nu ɛ̂ je mi le diɛwɛ Klistu wvù to nu keeke eto le. \v 15 Geenɛn kɛ nnya Nyo' yì wvú nya ɛ̂ bonyii ɛcici nu diɛwɛ kebefɛ kè Adam to geɛ kɛ. Ɛ́ bonyii nteen to nu ɛ kpwekɛn nje kebefɛ ke wee mwaaŋ e, tu ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ mbuwma Nyo' noo nnya ye yì to toɛ nje fitele fì jee fi wee mwaaŋ e wvù ɛ̀ nu Jisos Klistu, nu ke eto fô bonyii le nteen eduu efesɛn lo. \v 16 Kɛ fiɛɛ fì nnya Nyo' yin yì Nyo' to nyaɛ ɛcici to dvú nu lɛŋlɛŋ diɛwɛ fiɛɛ fì kebefɛ ke wee mwaaŋ wɛ le nu ɛ to dvú kɛ. Kebefɛ ke wee mwaaŋ e nu ɛ to bô nsaw fô bonyii le bocii ɛ lese bó ŋgɛw e. Geenɛn nnya Nyo' yin yì to toɛ ɛjim jo bibefɛ bi bonyii le nteen nu ɛ ge Nyo' ɛ jo bó lɛ bó nu sɛ jay. \v 17 \x - \xo 5:17 \xt Mat 19:28; 1Kol 6:2-3; 2Tim 2:12; Mwm 20:4, 6\x*Ɛ́ kebefɛ ke wee mwaaŋ e to nu ɛ ge ɛ kpwe no kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo wee tfuu nje wee mwaaŋ wvudvu, tu bonyii bò nu ɛ fiisɛn mbuwma wvu baay wvun, noo nnya yì ɛ̀ nu njo wvù Nyo' nu ɛ jo bonyii ɛcici lɛ bó nu teytey, nu ke ekɛŋkɛ nshii naa baay nje wee mwaaŋ wvù ɛ̀ nu Jisos Klistu. \v 18 Nonɛn, no kebefɛ ke wee mwaaŋ e to nu ɛ to bô ŋgɛw fô bonyii bocii le, nu kɛ lɛŋlɛŋ no gee di wee mwaaŋ e di teytey nu ɛ ge Nyo' ɛ jo bonyii lɛ bó nu sɛ jay, ɛ bó bocii nu ke ekɛŋkɛ nshii. \v 19 Fì nu lɛ kɛ no wee mwaaŋ to nu ɛ tɛme ɛkolɛ bô Nyo' ɛ fifin ge ɛ bonyii nteen mum no nu wase bonyii bò befe, nu kɛ no wee mwaaŋ to nu ɛ yuw Nyo' le ɛ fí ge ɛ Nyo' nu ke ejo bonyii nteen lɛ bó nu teytey ɛ̂ wvú ɛjisɛ. \v 20 \x - \xo 5:20 \xt 4:15\x*Nyo' to nya bonci keege lɛ ɛ̀ nɛlo ɛ́ bibefɛ eduule. Geenɛn no bibefɛ duule nu no shen Nyo' yì ɛ̀ nu mbuwma fô bonyii le duule tɛn fesene lo. \v 21 \x - \xo 5:21 \xt 6:23\x*Ɛ fí nu nonɛn wvu lɛ, no kebefɛ kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ bonyii we ɛ bó kpwee, nu kɛ tɛn no mbuwma Nyo' kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ bonyii we fele yî njo wvù Nyo' joo bonyii lɛ bó nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise le keeke enya bó bô nshii wvù mɛy lo nje Jisos Klistu wvù Tata wesebeene. \c 6 \s1 Wee wvù nu ɛ taashɛ wase bô Klistu nu ɛ kpwe wase fô kebefɛ le \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt 3:5-8, 31; 5:20\x*No fí nu nonɛn, ɛ̀ nulo ɛ́ beene egay lɛ la? Ɛ̀ fɛn nu lɛ beene emɛy egee bibefɛ gɛne dvú fwe fwe wvu lɛ shen Nyo' yì ɛ̀ nu mbuwma fô bonyii le eduule tɛn fesene lo? \v 2 \x - \xo 6:2 \xt 6:6; 7:4\x*Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí enù nonɛn kɛ! Ɛ̀ nulo ɛ́ beene bò nu ɛ kpwe wase fô kebefɛ le ebvuu eghan nɛɛ le sɛ ebvuu ecee yî kebefɛ le? \v 3 \x - \xo 6:3 \xt Gal 3:27; Kolo 2:12; Tay 3:5; 1Bi 3:21; Mat 28:19\x*Kɛ ben kee lɛ beene bocii bò bó nu ɛ lese wase ɛ̂ joo ɛ taashɛ bô Klistu Jisos nu ɛ bó lese nonɛn ɛ taashɛ beene ɛ ɛ̀ nu bô kpwe ye le? \v 4 \x - \xo 6:4 \xt 2Kol 5:14-15, 17; Gal 6:15; Kolo 3:1-5, 10\x*Bó to lese beene ɛ̂ joo nonɛn ɛ fí mum no nu lɛ bó nu ɛ taashɛ wase beene ɛ bó yî kpwe ye le ɛ dwey, wvu lɛ no Klistu to kasɛɛ buy yî kpwe le yî mvuŋgay mvu Ice le mvù kuuke, nu ɛ beene nɛlo emum ecee wase ɛ ɛ̀ nu yî nshii wvu fwɛ le. \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xt Fili 3:10-11\x*Fí nu nonɛn njefo ɛ́ beene nu ɛ bó ɛ taashɛ wase beene ɛ bo Klistu yî kpwe yì ɛ̀ nu ye le, tu kɛ ɛ̀ nu kemaŋɛn lɛ beene nu ke etaashɛ tɛn beene ɛ bó yî mbuy wvu yî kpwe le wvù ɛ̀ nu we le kɛ. \v 6 \x - \xo 6:6 \xt Gal 5:24\x*Beene kee lɛ ye yesebeene yì ɛ̀ nu nce wvu yvum nu ɛ bó to ta wase yî kentam e beene ɛ bo Klistu, wvu lɛ bó efiwsɛ lo ye yidvu yì ɛ̀ nu yi kebefɛ, lɛ ɛ̀ nɛlo ɛ́ beene saa ebvuu enu bonfaw can kebefɛ le kɛ, \v 7 njefo wee ke kpwee tu wvú nu ɛ buy wase can kebefɛ le. \v 8 No beene nu ɛ kpwe wase beene ɛ bo Klistu, tu beene nu ɛ bee lɛ beene nu ke ecee tɛn beene ɛ bó, \v 9 \x - \xo 6:9 \xt Lem 2:27; Ibu 9:25-28; 1Bi 3:18\x*njefo beene kee lo lɛ no Nyo' to bvusɛɛ Klistu yî kpwe le, nu ɛ kɛ Klistu nɛlo ke ebvuu ekpwe kɛ. Kɛ kpwe bvuu kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ wvú we kɛ. \v 10 Kpwe yì wvú to kpweɛ nu ɛ wvú to kpwe fô bibefɛ le kaŋ mwaaŋ ɛ fí ka lo nonɛn. Ɛ nshii wvù wvú kɛŋke keseen nu ɛ wvú nu wase ɛ ɛ̀ nu fô Nyo' le. \v 11 \x - \xo 6:11 \xt Gal 2:19; 1Bi 2:24\x*Nonɛn ben tɛn kɛŋke keeyɛn fô bikuu binɛn e lɛ ben nu ɛ kpwe wase fô bibefɛ le, ɛ no cee wase keseen bii ɛ ɛ̀ nu no Nyo' gomte, no ben nu ɛ taashɛ ben ɛ bo Klistu Jisos. \p \v 12 \x - \xo 6:12 \xt 12:1\x*Nonɛn fo ben ebvuu ebee ɛ́ kebefɛ ekɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo kencaa kenɛn ke ye le gee ɛ ben yuuke ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì ɛlɛmɛ kenɛn gomte lɛ ben egeè le kɛ. \v 13 Fo ben ebvuu ecinɛ ɛ́ kebefɛ ejoo biba binɛn bi ye le diɛwɛ mwɛɛm mwew mvu lemme le gee mwɛɛm mvù befe dvú kɛ. Ben enya bikuu binɛn ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ Nyo' diɛwɛ bonyii bò bó nu ɛ bvuse wase bó yî kpwe le ɛ nya bó bô nshii. Ben enya tɛn biba binɛn bi ye le ɛ̂ Nyo' diɛwɛ mwɛɛm mwew mvu lemme le keegee mwɛɛm mvu teytey dvú. \v 14 \x - \xo 6:14 \xt 5:2; Gal 5:18; 1Jon 3:6\x*Kɛ kebefɛ bvuu kɛŋke keekɛŋke mvuŋgay ɛ̂ ben we kɛ, njefo kɛ ben nu ɛ̂ bonci kuse kɛ. Ben nu wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ mbuwma Nyo' kuse. \s1 Wee wvù nu ɛ taashɛ bô Klistu nu wase nfwa nce wvu teytey \p \v 15 \x - \xo 6:15 \xt 6:1\x*No fí nu nonɛn, ɛ̀ nulo ɛ́ beene egay lɛ la? Beene fɛn emum egeè bibefɛ njefo beene nu ɛkuse jo mbuwma Nyo', yaa nu kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bonci kuse? Naa lo! \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Jon 8:34; 2Bi 2:19\x*Kɛ ben kee lɛ ɛ́ wee jo ɛkolɛ kew ɛ nya ɛ̂ wee mvu keeyuuke wvú le diɛwɛ nfwa le, tu wvú nu enu kɛ wase nfwa wee wvudvu wvù wvú yuuke wvú le le? Ɛ́ wee nya ɛkolɛ ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ kebefɛ, tu wvú nu nfwa kebefɛ. Ɛ kí nu ke eto ɛ ɛ̀ nu bô kpwe. Wee ɛ́ nya ɛkolɛ kew keeyuuke Nyo' le, tu wvú nu enu nfwa ɛ ɛ̀ nu wvu Nyo'. Ɛ fí nu ke ege ɛ́ wvú ekɛŋke nce wvu teytey. \v 17 \x - \xo 6:17 \xt Jon 8:32\x*Geenɛn keyoone ke Nyo' le lɛ no ben to shee nu bonfaw bo kebefɛ le, nu ɛ keseen nu ɛ ben ɛ bee wase bô mvuntelem mvunɛn mvunciim fiɛɛ fì n'yɛɛyi wvù bó to nyaɛ ɛ̂ ben duŋci le, \v 18 \x - \xo 6:18 \xt 8:15; 1Bi 2:24\x*ben ɛ mum ɛ no nu ɛ bó ɛ bvuse wase ben can kebefɛ le, ben ɛ tu wase bonfaw ɛ ɛ̀ nu bo nce wvu teytey e. \v 19 Me njemyi fin diɛwɛ wee wvu wum e, njefo kɛ ben diɛwɛ bonyii bo boyuum e nulo ekiɛɛ mwɛɛm egɛn ebuy keleŋ kemew e kɛ. Ben ekeè lɛ ɛ̀ to nu fwele ɛ ben nyaa biba binɛn bi ye le ɛ̂ mwɛɛm mvu nnyɛn e bô bibefɛ bí le bí le diɛwɛ bonfaw e. Ben emum enyaà wase biba binɛn bi ye le keseen ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ mwɛɛm mvu teytey keenu bonyii bò yuule. \v 20 Seke ben to nu bonfaw bo kebefɛ le, kɛ nce wvu teytey to kɛŋke fiɛɛ keege bô ben kɛ. \v 21 \x - \xo 6:21 \xt 7:5; 8:6, 13; Jɛm 1:14-15\x*No ben to nu nonɛn, sɛw wvù ben to kɛŋkɛɛ fô mwɛɛm mvun e mvù ben nu wase keseen wuumene lo yî mvú le nu la? Mwɛɛm mvudvu mvunciim mɛɛse kɛ ɛ ɛ̀ nu bô kpwe. \v 22 Geenɛn keseen no bó nu ɛ bvuse wase ben can kebefɛ le ben ɛ tu wase bonfaw ɛ ɛ̀ nu bo Nyo' le, nu ɛ sɛw wvudvu nu lɛ ben tuu wase bonyii bò yuule, ɛ kemɛse kedvu nu ke enu nshii wvù mɛy lo. \v 23 \x - \xo 6:23 \xt 5:21\x*Ben ekeè lɛ nlawma kebefɛ nu kpwe, geenɛn ɛ nshii wvù mɛy lo nu nnya yì Nyo' nyaa ɛcici ɛ̂ bonyii bò nu ɛ taashɛ bô bo Klistu Jisos wvù Tata wesebeene. \c 7 \s1 Nci ké no kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ wee we kɛ seke mwɛtɛn bɛɛ dvú \p \v 1 Boom bo bwɛɛm e, me ŋgomte keenjeme fin ɛ̂ ben diɛwɛ bonyii bò kee nci le. Kɛ ben kee lɛ nci ké no kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ wee we kɛ seke mwɛtɛn bɛɛ dvú? \v 2 \x - \xo 7:2 \xt 1Kol 7:39\x*Beene ejo kenfewsɛn yî kentaashɛ ke kpwoon bô diemsɛn e. Nci ké no suule kpwoon yî dweese le kɛ seke dweese bɛɛ dvú. Geenɛn ɛ́ dweese nɛlo ɛ kpwe, tu wvú nu ɛ buy wase ɛkuse jo nci wvù suule wvú bô dweese. \v 3 Nonɛn ɛ́ wvú nɛ ɛ gɛn ɛ̂ diemsɛn mvu le ɛ dweese bɛɛ dvú, ɛ́ bó etee wvú lɛ kpwoon nsake. Geenɛn ɛ́ dweese nɛlo ɛ kpwe, tu wvú nu ɛ buy wase ɛ̂ nci wvudvu kuse. Ɛ́ wvú gɛn lo ɛ taashɛ ɛ no nu bô diemsɛn mvu, wvú saa enu kpwoon nsake kɛ. \p \v 4 \x - \xo 7:4 \xt 6:4; Gal 2:19\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ boom bo bwɛɛm e no ben nu ɛ kpwe wase fô bonci le fele yî ye Klistu yì bó to taɛ yî kentam e. Ben nu ɛ kpwe nonɛn wvu lɛ ben enù wase bonyii bo wee mvu le jɛɛy. Ɛ wee wvudvu wvun nu wvù bó to bvusɛɛ yî kpwe le, wvu lɛ beene ecee wase gee ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù jee fô Nyo' le. \v 5 \x - \xo 7:5 \xt 6:21\x*Seke beene to bɛɛ cee bii no nyam ye yesebeene gomte, bonci to ké no kamsee ye yesebeene yì fuu gee ɛ biba bisɛɛbeene bi ye le lemte mwɛɛm mvù too ɛ ɛ̀ nu bô kpwe fô beene le. \v 6 \x - \xo 7:6 \xt 6:7; 8:2-4; 2Kol 3:6\x*Geenɛn, keseen nu ɛ beene ɛ buy wase ɛkuse jo bonci ɛ kpwe fô bonci bodvu le bò to nu ɛ jicɛ beene le diɛwɛ bonyii bo ncaw e. Beene nu ɛ buy wvu lɛ beene elemtè ɛnte jo nshii wvu fwɛ wvù ɛ̀ nu wvu Keyoy ke Yuule, ɛ ɛ̀ yaa bvuu nu ɛ̂ je yi yvum yì bonci bò bó saŋɛɛ le kɛ. \s1 Nci gee ɛ beene kee mwɛɛm mvù befe \p \v 7 \x - \xo 7:7 \xt 4:15\x*\x - \xo 7:7 \xt Dito 5:21; Keŋ 2:16-17; 3:6\x*Ɛ̀ nulo ɛ́ beene egay lɛ la? Ɛ̀ fɛn nu lɛ nci nu fiɛɛ fì befe? Kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ! Ɛ́ ɛ̀ to baa nu nje bonci, tu kɛ me mbe ŋkee fiɛɛ fì befe kɛ. Ɛ́ nci to baa gay lɛ, “Fo wee edewkenè ɛjisɛ yî fiɛɛ fi wee mvu le”, tu me mbaa ŋkee lɛ keedewkene ɛjisɛ nu fiɛɛ fì befe kɛ. \v 8 \x - \xo 7:8 \xt 1Kol 15:56\x*Geenɛn kebefɛ ɛ mum ɛ bɛɛ ɛkuse jo nci wvun ɛ shiw ɛjisɛ yò dewkene yî yɛm e jé le jé le. Ɛ́ nci be baa nu, kebefɛ saa ekɛŋke mvuŋgay kɛ. \v 9 \x - \xo 7:9 \xt 5:13\x*Me nto nshee ncee ŋgee no me ŋgomte ɛ me mbaa ŋkee wase bonci kɛ. Geenɛn, ɛ me ke ndioo eŋkiɛɛ bonci, ɛ kebefɛ mum ŋaay, ɛ me mum kpwe. \v 10 \x - \xo 7:10 \xt Lɛw 18:5\x*Bonci bodvu kebɛɛ bò fí to nu lɛ bó nu ke eto bô nshii, nu ɛ kaa ɛ to ɛ ɛ̀ nu bô kpwe fô me le. \v 11 \x - \xo 7:11 \xt Keŋ 3:13\x*Fì nu lɛ kebefɛ to nu ɛ mum kɛŋkɛ je yî bonci ban e, lɛɛ me, bɛɛ ɛkuse jodvu yu me. \v 12 \x - \xo 7:12 \xt 1Tim 1:8\x*Nonɛn bonci nu fiɛɛ fì yuule, ɛ fiɛɛ fì bonci gayte nu fiɛɛ fì yuule, nu teytey bvuu jee. \v 13 Fí fɛn nu lɛ fiɛɛ fì jee to nu ɛ kaa to ɛ ɛ̀ nu bô kpwe fô me le? Naa kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ! Ɛ̀ to nu kebefɛ kè to bɛkɛɛ ɛkuse jo fiɛɛ fì jee fin keeto bô kpwe fô me le, wvu lɛ beene eyɛn lɛ kebefɛ nu kebefɛ, ɛ fí duŋci ɛ ɛ̀ nu yî fiɛɛ fì bonci gayte le lɛ kebefɛ looci naa befe baay. \s1 Bvudiuw bvu yî wee le \p \v 14 \x - \xo 7:14 \xt Mben 51:7\x*Beene kee lɛ bonci nu fiɛɛ ɛ fí nɛ fô Nyo' le. Geenɛn ɛ me nu fiem wee wvu wum ŋkɛŋke nyam ye, ɛ bó gese me diɛwɛ nfwa le ɛ̂ kebefɛ. \v 15 \x - \xo 7:15 \xt Gal 5:17\x*Kɛ me ŋgee fiɛɛ no ŋkee fiɛɛ fì me ŋgee kɛ, njefo kɛ fiɛɛ fì me ŋgomte keeŋge nu fí fì me ŋgee kɛ. Me ŋkaa nɛn'yi ŋge fiɛɛ ɛ ɛ̀ nu kɛ naa fí fì me mbane. \v 16 No me nɛn'yi no ŋgee fiɛɛ ɛ ɛ̀ nu kɛ fí fì me n'yaa ŋgomte kɛ, tu me nu ɛ mbee kecɛɛy lɛ nci nu fiɛɛ fì jee. \v 17 No fí nu nonɛn, tu ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ kɛ ɛ̀ bvuu gee me fiɛɛ fidvu kɛ. Ɛ̀ gee wase kebefɛ kè nu yî yɛm e. \v 18 \x - \xo 7:18 \xt Keŋ 8:21; Fili 2:13\x*Me ŋkee naa lo lɛ kɛ fiɛɛ fì jee nu yî yɛm e kɛ. Fì nu lɛ kɛ fiɛɛ fì jee nu yî ɛlɛmɛ kem e kɛ. Me nɛn'yi no ŋkɛŋke shiee keŋge fiɛɛ fi lɛŋ, geenɛn ɛ me n'yaa nulo eŋge kɛ. \v 19 Kɛ fiɛɛ fì jee fì me ŋgomte keeŋge nu fí fì me ŋgee kɛ. Fiɛɛ fì befe fì me n'yaa eŋgomte keeŋge kɛ, nu fí fì me ŋkaa ŋgee. \v 20 No me nɛn'yi no ŋgee fiɛɛ ɛ ɛ̀ nu fí fì me n'yaa ŋgomte kɛ, tu kɛ ɛ̀ bvuu nu me wvù gee fiɛɛ fidvu kɛ. Ɛ̀ gee wase kebefɛ kè nu yî yɛm e. \p \v 21 No fí nu nonɛn, me ɛ mum ɛ n'yɛn lɛ ɛ̀ nu wase lo nci lɛ seke me ŋgomte keeŋge fiɛɛ fì jee, ɛ fi cekey keege no nu kɛ fì befe. \v 22 Ɛ̂ fitele fiem e nu ɛ me n'yuuke njoŋ bô nci Nyo' baay. \v 23 \x - \xo 7:23 \xt Gal 5:17; Jɛm 4:1; 1Bi 2:11\x*Geenɛn ɛ me nɛn'yi n'yɛne wvumvu nci le ɛ wvú nu yî yɛm e. Ɛ wvuwɛ tumte jem bô nci wvù kɛŋke ŋkpwawcɛ wɛm, gee ɛ me ntuu nfwa wvuwɛ nci wvu kebefɛ wvù nu yî yɛm e. \v 24 \x - \xo 7:24 \xt 1Kol 15:57\x*Fiŋkfusay fi fiɛɛ le kɛ diɛwɛ me! Ɛ̀ nu ebvuse yɛɛ me yî nyam ye yin yì too bô kpwe le? \v 25 Keyoone ke Nyo' le wvù nulo efi me fele yî Jisos Klistu wvù Tata wesebeene le! \p No fí nu nonɛn me ɛ mum ɛ no nu wase keseen nfwa bonci bo Nyo' le ɛ̂ ŋkpwawcɛ wɛm e. Geenɛn nu nfwa bonci bo kebefɛ le yî nyam ye le. \c 8 \s1 Keecee bii no Keyoy ke Yuule gomte \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xt 1:18; 5:1\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, keseen nu ɛ kɛ wee wvù nu ɛ taashɛ wase bô Klistu Jisos bɛɛ ke ebvuu eley ŋgɛw e kɛ. \v 2 \x - \xo 8:2 \xt 3:27; 7:7-11\x*Kɛ wvú bɛɛ ke ebvuu eley njefo nci Keyoy ke Yuule kè nyaa nshii ɛ̂ bonyii bò nu ɛ taashɛ wase bô bo Klistu Jisos, nu ɛ bvuse wase beene can nci wvù ɛ̀ nu wvu kebefɛ bô kpwe le. \v 3 \x - \xo 8:3 \xt Gal 4:4; Fili 2:7-8; 2Kol 5:21\x*Nyo' nu ɛ ge wase fiɛɛ fì nci to baa kɛŋke mvuŋgay keege kɛ. Nci to baa kɛŋke mvuŋgay ɛ ɛ̀ ge kewɛɛyɛ ke nyam ye wee wvu wum e. Fiɛɛ fì Nyo' ge nu lɛ wvú to nu ɛ ciinse Wan wvu we ɛ wvú to diɛwɛ wee wvu wum wvù gee bibefɛ le keeŋgoy kebefɛ. Ɛ Nyo' mum ŋgoy mvuŋgay mvu kebefɛ le bô ye Waa we. \v 4 \x - \xo 8:4 \xt 6:22; 7:4; 13:10; Gal 5:16, 25\x*Wvú to ge nonɛn wvu lɛ mwɛɛm mvu lɛŋ mvù nci gomte enù ɛ bó ɛ ge wase fô beene bò cee bii no Keyoy ke Yuule gomte le, ɛ ɛ̀ yaa bvuu nu no nyam ye gomte kɛ. \v 5 Bonyii bò cee bii no nyam ye gomte nu ɛ bó ké no lewse bvufee ɛ ɛ̀ nu yî mwɛɛm mvù nyam ye gomte le, ɛ bò cee bii no Keyoy ke Yuule gomte ké no lewse bvubole bvufee ɛ ɛ̀ nu yî mwɛɛm mvù Keyoy ke Yuule gomte le. \v 6 \x - \xo 8:6 \xt 6:21; Gal 6:8\x*Ɛ́ wee leke bvufee ɛ ɛ̀ nu yî nyam ye le, tu wvú nu ke ekpwe. Geenɛn ɛ́ wee leke bvufee yî Keyoy ke Yuule le, tu wvú nu ke ekɛŋkɛ nshii noo nyɛkeey. \v 7 No fí nu nonɛn wee wvù leke bvufee ɛ ɛ̀ nu yî mwɛɛm mvù nyam ye gomte le ké no bane Nyo'. Kɛ wvuwɛ wee ké no yuuke nci Nyo' le kɛ. Ɛ ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú eyuuke kɛ. \v 8 Ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee wvù cee no nyam ye gomte egee fiɛɛ fì Nyo' eyuuke njoŋ kɛ. \p \v 9 \x - \xo 8:9 \xt 1Kol 3:16\x*Geenɛn kɛ ben nu finɛn bonyii bò cee bii no nyam ye gomte kɛ. Ben bii ɛ ɛ̀ nu no Keyoy gomte, ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ Keyoy ke Nyo' le cee yî yene le. Ɛ́ wee nu dvú wvù baa kɛŋke Keyoy ke Klistu le, tu kɛ wvú nu wee Klistu kɛ. \v 10 \x - \xo 8:10 \xt Gal 2:20; 1Jon 3:24\x*Ɛ́ Klistu fɛn nu yî yene le, naa no ye yene nu ke ekpwe nje kebefɛ, tu Keyoy ke Nyo' le nu enyaa nshii ɛ̂ ben njefo Nyo' nu ɛ ge wase ben ɛ no nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise. \v 11 \x - \xo 8:11 \xt 2Kol 4:14\x*Ɛ́ Keyoy ke wvú wvù to bvusɛɛ Jisos yî kpwe le cee yî yene le, tu wvú wvuwɛ wvù to bvusɛɛ Klistu Jisos yî kpwe le nu ke enya tɛn nshii ɛ̂ ye yene yì nu ke ekpwe le. Wvú nu ke enya fele yî Keyoy kew kedvu kè cee yî yene le. \p \v 12 \x - \xo 8:12 \xt 6:18\x*Nonɛn boom bo bwɛɛm e, beene kɛŋke fiɛɛ keege, ɛ fiɛɛ fin yaa nu keecee bii no nyam ye yesebeene gomte kɛ. \v 13 \x - \xo 8:13 \xt Gal 6:8; Ɛfɛ 4:22-24\x*Ɛ́ ben cee bii no nyam ye gomte, tu ben nu ke ekpwekɛn. Geenɛn ɛ́ ben cine Keyoy ke Yuule ɛ lɛse gee dì befe dì nyam ye gomte, tu ben nu ke ekɛŋkɛ nshii. \v 14 \x - \xo 8:14 \xt 1Jon 2:29–3:1\x*Bonyii bocii bò cee bii no Keyoy ke Nyo' le duŋci nu boom bo Nyo' le. \v 15 \x - \xo 8:15 \xt Mak 14:36; Gal 4:5-7\x*Nyo' to baa enya ɛ ɛ̀ nu keyoy ke bvunfaw e kè nu ege ɛ́ ben ekaase ecee yî nfan e kɛ. Wvú to nya Keyoy ɛ̂ ben ɛ ɛ̀ nu kè gee ɛ ben nu boom bew. Ɛ kí mum gee ɛ beene teŋe wvú lɛ, “Abba, Icee wese.” \v 16 Keyoy kedvu kin kebɛɛ bô keyoy kesɛɛbeene leeme tomte lɛ beene nu boom bo Nyo' le. \v 17 \x - \xo 8:17 \xt 5:12; Gal 4:7; Fili 3:10-11\x*Ɛ́ beene fɛn nu wase boom bo Nyo' le, tu beene nu ke edie bvushɛw, bvushɛw bvù ɛ̀ nu bvu Nyo' le. Beene ɛ bo Klistu nu ke etaashɛ edie bvú ɛ́ beene fɛn yɛne ŋgɛw no Klistu to yɛnɛɛ wvu lɛ beene tɛn ke ekɛŋkɛ bvukukɛ beene ɛ bó. \s1 Bvujoŋkɛ bvù ɛ̀ nu ke enu bvu boom bo Nyo' le \p \v 18 \x - \xo 8:18 \xt 2Kol 4:17\x*Me ŋkee naa ntay lɛ kɛ ŋgɛw wvù beene yɛne keseen nu ɛ wvú ɛ buy naa lo wvù bó efewsene bô bvujoŋkɛ bvù ɛ̀ nu ke enu bvusɛɛbeene kɛ. \v 19 \x - \xo 8:19 \xt Kolo 3:4; 1Jon 3:2\x*Mwɛɛm mvunciim mvù Nyo' to bomɛɛ cɛyte naa lo shiee le kefew kè Nyo' nu ke eduŋcɛ boom bò ɛ̀ nu naa bew. \v 20 \x - \xo 8:20 \xt Keŋ 3:17-19\x*Fí nu lɛ mwɛɛm mvù Nyo' bomɛɛ to nu ɛ nɛ tu mwɛɛm mvu ɛcici. Kɛ mvú to tu mvu ɛcici lɛ mvú kooŋke lo nonɛn kɛ. Ɛ̀ to koŋ Nyo' wvù to geɛ lɛ mvú enu nonɛn. Geenɛn ɛ bó taale kɛ fwe kee lɛ, \v 21 diuu dimew nu ke enu ɛ́ Nyo' ebvuse mvú ɛ́ mvú eboy yî ncaw wvù nu lɛ mvú mvunciim kɛŋke keeke efo le. Ɛ wvú nu ke edioo ɛ bvuse nonɛn, ɛ́ mvú ekɛŋke wase ɛ ɛ̀ nu bvujoŋkɛ bvu boom bo Nyo' le. \v 22 Beene kee lɛ mwɛɛm mvunciim mvù Nyo' bomɛɛ cone bô monlum diɛwɛ kpwoon lume le ɛ kɛw lo ɛ to ɛ buy keseen e. \v 23 \x - \xo 8:23 \xt 2Kol 5:2-5; Ɛfɛ 4:30\x*Kɛ ɛ̀ mɛy kɛ mwɛɛm mvù Nyo' bomɛɛ maaŋ mvù nu yî monlum e kɛ. Beene bò kɛŋke sâ' Keyoy ke Yuule kè Nyo' nu ɛ nya ɛ̂ beene cone tɛn ɛ̂ shem ɛ̂ shem no beene cɛyte lɛ Nyo' ege ɛ́ beene enù boom bew, fì ɛ̀ nu nsum wvù wvú nu ke esum ye yesebeene yicii can ŋgɛw e. \v 24 \x - \xo 8:24 \xt 2Kol 5:7; Ibu 11:1\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fidvu fin fì beene taale fwe kee lɛ beene nu ke ekɛŋkɛ fì Nyo' to boysɛɛ beene nje fí. Geenɛn fiɛɛ fì wee taale fwe yî dvú le lɛ wen nu ke ekɛŋkɛ ɛ fí nu wase ɛ̂ wvú ɛjise yaa nulo bvuu nu lɛ ɛ̀ nu fiɛɛ ɛ wvú bɛɛ cɛyte lo kɛ. Ɛ̀ nu yɛɛ wvù nulo ebvuu etaale fwe yî fiɛɛ le keeke ekɛŋkɛ ɛ fí nu wase ɛ̂ wvú ɛjise? \v 25 \x - \xo 8:25 \xt 2Kol 4:18\x*Geenɛn ɛ́ beene taale fwe yî fiɛɛ le kee lɛ beene nu ke ekɛŋkɛ sɛ beene cim yɛne wase fí le, ɛ́ beene ekuu shém ecɛyte. \p \v 26 Keyoy ke Yuule tɛn ɛ mum ɛ no fici beene yî kewɛɛyɛ kesɛɛbeene le, no beene yaa kee keebunlee no beene kɛŋke keebunlee kɛ. Keyoy kedvu kebɛɛ ké no lɛke Nyo' fô beene bonyii bo Nyo' le beele ɛ̂ wvú ɛ̂ je yì ɛ̀ nulo wee saa esee le kɛ. \v 27 \x - \xo 8:27 \xt Mben 139:1-3\x*Nyo' wvù ké no taasse mvuntelem mvu bonyii le ké no kee ŋkpwawcɛ wvu Keyoy ke Yuule, njefo Keyoy ké no lɛke Nyo' fô bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le ɛ̂ je yì Nyo' kooŋke le. \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xt Job 2:10; Ɛfɛ 1:11\x*Beene kee lɛ Nyo' lemte yî mwɛɛm mvunciim e gee ɛ mvú gɛne ɛ̂ je yì jee le fô bonyii bò kooŋke wvú le bò wvú nu ɛ tee bii fiɛɛ fì wvú gomte fô bó le. \v 29 \x - \xo 8:29 \xt Kolo 1:18; Ibu 1:6\x*Bonyii bò Nyo' to kee wase ɛ ɛ̀ bɛɛ lo nu ɛ wvú to seyse wase gɛɛ lɛ bó nu ke ekumɛn enu diɛwɛ Waa we le, wvu lɛ Waa we wvun nɛlo enu nsafwe boom bo bwee le, ɛ bó nu nteen. \v 30 \x - \xo 8:30 \xt 1:7; 5:2; 2Tɛs 2:13-14\x*Ɛ bonyii bò wvú to seysɛɛ wase gɛɛ nonɛn, ɛ wvú mum ke tee bó. Ɛ bonyii bodvu bò wvú to teŋɛɛ nu ɛ wvú to jo wase bó lɛ bó nu sɛ jay. Ɛ bó bodvu bò wvú to joɛ lɛ bó nu sɛ jay, nu ɛ wvú to ge lɛ bó eley bvukukɛ bwew e. \s1 Wee wvù nulo ebvuu ege beene bô fiɛɛ nu yɛɛ? \p \v 31 \x - \xo 8:31 \xt Yɛsa 50:8-9\x*\x - \xo 8:31 \xt Mben 118:6\x*No mwɛɛm mvun nu nɛn mvunciim, ɛ̀ nulo ɛ́ beene ebvuu egay lɛ la? No Nyo' nu wase ɛ̂ keba kesɛɛbeene le, wee wvù nulo ebvuu ege beene bô fiɛɛ nu yɛɛ? \v 32 \x - \xo 8:32 \xt 5:8; Jon 3:16\x*Ɛ́ wvú wvù Nyo' to nu sɛ wvú ɛ yɛɛ ɛjisɛ bô Waa we, geenɛn nya ɛ wvú kpwe fô beene le bocii, tu kɛ wvú nu ke enya mwɛɛm mvunciim ebise fó ɛ̂ beene? \v 33 Ɛ̀ nu yɛɛ dvú wvù nulo ebvuu egomte nsaw bô bonyii bò Nyo' nu ɛ caw wase? Nyo' nu wvù joo bonyii lɛ bó nu sɛ jay. \v 34 \x - \xo 8:34 \xt 4:25; Lem 2:33; Ibu 7:25; 1Jon 2:1\x*Wee nu dvú wvù nulo ebvuu elese beene ŋgɛw e? Klistu Jisos to nu ɛ kpwe, kase buy tɛn yî kpwe le, ɛ no nu keseen ɛ̂ ɛbo ke Nyo' le ke ɛcɛɛy e, looci lɛke Nyo' fô beene le. \v 35 \x - \xo 8:35 \xt 2Kol 5:14\x*Wee wvù nulo ebvuu egawsɛn naa beene bo Klistu fo wvú ebvuu ekooŋke beene nu yɛɛ? Ɛ̀ nulo ɛ́ ŋgɛw, kɛnɛɛ monlum, kɛnɛɛ bikaa bì bonyii bone ɛ̂ beene ɛjim, kɛnɛɛ jeŋ, kɛnɛɛ kencimte, kɛnɛɛ kembɛmse, kɛnɛɛ kpwe, egawsɛn e? \v 36 \x - \xo 8:36 \xt Mben 44:22; 2Kol 4:11\x*Fí nu kɛ no bó nu ɛ saŋ ɛ bonyii bomew gayte ɛ̂ Nyo' lɛ, \q1 “Bese nu diuw kpwe le ɛdiuw ɛcii nje yo. \q1 Bonyii joo lɛ bese nu njée yì bó esɛɛyɛ lo.” \m \v 37 \x - \xo 8:37 \xt 1Jon 5:4-5\x*Naa lo yî mwɛɛm mvun e mvunciim nu ɛ beene nu bonyii bò looci soo lo yî mvuŋgay mvu Klistu wvù to koŋɛɛ beene le. \v 38 \x - \xo 8:38 \xt Ɛfɛ 1:21; 1Kol 3:22; 15:24; 1Bi 3:22\x*Me ŋkee naa ntay lɛ kɛ kpwe kɛnɛɛ nshii, kɛnɛɛ kfuu bonceendaa bò la, kɛnɛɛ biyoy bì saake, kɛnɛɛ mwɛɛm mvù nu keseen, kɛnɛɛ mvù nu ke eyuu enu, kɛnɛɛ mwɛɛm mvù kɛŋke mvuŋgay, \v 39 \x - \xo 8:39 \xt 5:5; Jon 3:16; 2Kol 13:13; Ɛfɛ 1:4; 2:4; 1Tɛs 1:4; 2Tɛs 2:16\x*kɛnɛɛ mvù nu ɛ̂ we, kɛnɛɛ mvù nu ɛkuse, kɛnɛɛ naa la fifiɛ fì nu ŋgoo mwɛɛm mvù Nyo' fɛlɛɛ le mvunciim, nu ɛ fimew nu dvú fì nulo egawsɛn beene ɛ bo keŋkoŋɛn ke Nyo' le kè wvú kɛŋke fô beene le nje Klistu Jisos wvù Tata wesebeene kɛ. \c 9 \s1 Nyo' to nu ɛ caw bonyii bo Islael lɛ bó enù bonyii bew \p \v 1 Fiɛɛ fì me njemyi fin nu kecɛɛy diɛwɛ wee Klistu le. Kɛ me mbiayte lo kɛ. Keyoy ke Yuule kè nu yî yɛm e tomte lɛ kɛ me mbiayte lo kɛ. \v 2 \x - \xo 9:2 \xt Ksm 32:32\x*Me ŋkɛŋke yii baay bô nsase wvù yaa kaa kɛ fô fitele fiem e, \v 3 nje boom bo bwɛɛm e bo woŋ e bò bee bó nu ɛlɛmɛ kemwaaŋ. Me nɛlo enshieele naa baay lɛ lon eto fô me le ɛ́ me eŋgawsɛn lo bee Klistu kɛ nje bó. \v 4 \x - \xo 9:4 \xt Ksm 4:22; Os 11:1; Ksm 16:10; 24:16-17; 40:34-35; Keŋ 17:7; Ksm 24:7-8; Ksm 20–24; 3:2, 4; 4:13, 17; Gal 3:6, 14\x*Bonyii ban nu bonyii bo Islael, ɛ Nyo' to jo bó ge lɛ bó enu boom bew, duŋcɛ n'yuu we ɛ̂ bó, gbwo moŋkan bô bó, nya bonci bew can yibole, duŋcɛ bó no bó ebunleè Nyo', ge boŋkawma bô bó. \v 5 \x - \xo 9:5 \xt 15:8; Ksm 3:6, 15; \xt Mat 1:1; Lum 1:3-4\x*Ɛ̀ nu bonyii ɛ bo'icee bobole bò to sanɛɛ kfuu dibole to nu bonyii bo Nyo' le bò bó kee bó, ɛ Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ to dioo to diɛwɛ wee wvu wum e ɛ bó boo wvú ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ kfuu di bonyii ban e. Beene enyaà mbense sekecii sɛ ŋka ɛ̂ Mboyse wvun wvù nu Nyo' wvù kɛŋkɛ mvuŋgay ɛ̂ we jo mwɛɛm mvunciim. Fí enù nonɛn. \p \v 6 \x - \xo 9:6 \xt 3:3-4; 2:28-29\x*Kɛ fí nu lɛ fiɛɛ fì Nyo' to kawɛɛ nu ɛ la ɛcici kɛ, njefo kɛ bonyii bocii bo Islael mum nu kecɛɛy boom bò ɛ̀ nu bo Islael e kɛ. \v 7 \x - \xo 9:7 \xt Keŋ 21:12; Mat 3:9\x*Ɛ kɛ ɛ̀ nu tɛn boom bò buy yî Abla'am e bocii bò ɛ̀ nu boom bew kɛ. Geenɛn fí nu no Nyo' to jemyɛɛ ɛ̂ Abla'am lɛ, \q1 “Ɛ̀ nu Aysik wvù nu ke eboo boom bò nu egɛɛ diee diuw.” \p \v 8 \x - \xo 9:8 \xt Gal 3:7; 4:23\x*Fifin duŋci lɛ kɛ ɛ̀ nu boom bò buy yî Abla'am e bocii bò ɛ̀ nu boom bo Nyo' le kɛ. Ɛ̀ nu boom bò Nyo' to kawɛɛ Abla'am dvú bò bó joo lɛ ɛ̀ nu boom bo Abla'am e. \v 9 \x - \xo 9:9 \xt Keŋ 18:10, 14\x*Nyo' to dioo ge ŋkawma wvun gay lɛ, \q1 “Ɛ̀ nu ke edioo enu diɛwɛ keseen e kelum kè too le, \q1 ɛ́ me eŋkase ento, ɛ́ Sɛla ekɛŋkɛ wan diemsɛn.” \p \v 10 \x - \xo 9:10 \xt Keŋ 25:21-23; Lum 11:6\x*Kɛ ɛ̀ mɛy kɛ fifin kɛ. Fiɛɛ diɛwɛ fin e to nu ɛ kooy tɛn bô Lɛbɛka wvù icee boom bew to mɛy kɛ Aysik wvù icee bo'icee bosɛɛbeene. \v 11-12 Naa ɛ́ bó sɛ keeke eboo boom ban, ɛ́ bó sɛ keeke ege fiɛɛ fì jee kɛnɛɛ fì befe, nu ɛ Nyo' to jeme ɛ̂ bwee bó lɛ, \q1 “Ŋgaywee nu ke elemte wan caan e.” \p Nyo' to jeme nonɛn keeduŋcɛ lɛ wvú cawte wee bii ŋkoŋ wvuwe le, ɛ ɛ̀ yaa nu nje lemme dimew dì wee nu ɛ ge kɛ. Wvú cawte bii fiɛɛ fì wvú gomte lɛ wee ege le. \v 13 \x - \xo 9:13 \xt Mala 1:2-3\x*Ɛ ɛ̀ nu kɛ no bó saŋ lɛ, \q1 “Yakow nu ɛ me ŋkooŋke wvú, mbane Ɛsau.” \s1 Nyo' ké no gee fiɛɛ ɛ ɛ̀ nu fì wvú kooŋke \p \v 14 \x - \xo 9:14 \xt 3:5; Dito 32:4\x*No fí nu nonɛn, ɛ̀ nulo ɛ́ beene ebvuu ejeme lɛ la? Fí fɛn nu lɛ kɛ Nyo' yaa gee gee di lɛŋ e? Kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ! \v 15 \x - \xo 9:15 \xt Ksm 33:19; Mat 20:1-15\x*Nyo' to nu ɛ jeme ɛ̂ Muses lɛ, \q1 “Me nu ŋke encam shen fô wee wvù me ɛ ŋkoŋ e, \q1 eŋkoo yii fô wee wvù me ɛ ŋkoŋ e.” \p \v 16 \x - \xo 9:16 \xt Ɛfɛ 2:8\x*Nonɛn kɛ Nyo' cawte wee bii no wee wvu wum kooŋke, kɛnɛɛ yî lemme dì wee lem e kɛ. Wvú cawte ɛ ɛ̀ nu nje wvú kɛŋke shen fô bonyii le. \v 17 \x - \xo 9:17 \xt Ksm 9:16\x*Fifin nu kɛ no bó nu ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le no Nyo' jemyɛɛ ɛ̂ Fɛlo Nfon wvu Ijiw lɛ, \q1 “Me nto mbense wo diɛwɛ Nfon e kɛ naa shiee wvù lɛ \q1 me ŋke enduŋcɛ mvuŋgay mwem yî yo le, \q1 ɛ́ bonyii egɛn bô diee diem yî ɛkolɛ ke nshɛ le kecii.” \m \v 18 \x - \xo 9:18 \xt Ksm 4:21; 7:3; 9:12; 14:4; 1Bi 2:8\x*Fifin ɛ mum ɛ no duŋci lɛ Nyo' camte shen fô wee wvù wvú kooŋke le, nyaa ɛkolɛ kè tɛmyɛɛn ɛ̂ wee wvù wvú kooŋke lɛ wvú etɛmyì ɛkolɛ le. \p \v 19 Wee nɛlo emum ebife ɛ̂ me lɛ, “Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu no fí nu, Nyo' ɛ bvuu ɛ no baci bonyii nje la lɛ? Wee wvù nulo etun fiɛɛ fì Nyo' kooŋke lɛ fí enù, nu yɛɛ lɛ?” \v 20 \x - \xo 9:20 \xt Yɛsa 29:16; 45:9\x*Fo wee ebiite nonɛn kɛ. Ɛ̀ nu naa wee wvu wum wvù la wvù nulo ebeeke mbew bô Nyo'? Ɛ̀ nulo ɛ́ wee ebom fiɛɛ bô mbom ɛ́ fí ekase ebife ɛ̂ wvú lɛ, “Wo bom me nɛn nje la lɛ?” \v 21 \x - \xo 9:21 \xt Yɛli 18:6; 2Tim 2:20\x*Wee wvù bomte nsháan kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo mbom keejo ntuw mbom mwaaŋ ebom mwɛɛm dvú jɛɛy jɛɛy, ɛ́ fimew enu fì kɛŋke lemme dì kuuke, ɛ fimew kɛŋke lemme di ncɛw. \v 22 \x - \xo 9:22 \xt 2:4, 8\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no Nyo' gee. Wvú to gomte keeduŋcɛ shém ye yì ffuuke bô bonyii, ebvuu ege ɛ́ bonyii ekiɛɛ mvuŋgay mwew. Geenɛn ɛ wvú loocɛ kuu shém bô bonyii boba bò to gee ɛ shém ffuuke wvú bò bó to nu keeke efiwsɛ lo bó. \v 23 \x - \xo 9:23 \xt 5:2\x*Ɛ wvú to ge nonɛn keeduŋcɛ bvukukɛ bwew bvu baay bvù nu fô bonyii bò wvú camte shen fô bó le. Ɛ bonyii ban nu bò wvú to seysɛɛ wase ɛ ɛ̀ bɛɛ lo lɛ bó nu ke ekɛŋkɛ bvukukɛ bvudvu. \v 24 \x - \xo 9:24 \xt 1:16; 10:12\x*Ɛ̀ nu naa beene bonyii bodvu bò wvú nu ɛ tee. Ɛ ɛ̀ yaa mɛy kɛ bò nu Bojuu maaŋ kɛ. Bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu nu tɛn fó. \v 25 \x - \xo 9:25 \xt Os 2:24; 1Bi 2:10\x*Ɛ ɛ̀ nu kɛ naa fí fì Nyo' jemyi ɛ̂ Ŋwa' wee ntum we wvù Osia le lɛ, \q1 “Bonyii bò se yaa nu kɛ bonyii bem, \q1 nu ɛ me nu ŋke enteŋe bó lɛ ‘Bonyii bem.’ \q1 Ɛ boba bò me nse mbaa eŋkooŋke bó kɛ, \q1 ɛ́ me enteŋe bó lɛ ‘Fitele fiem.’” \q1 \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Os 1:10\x*“Ɛ fô bvudvuu bwɛ bvù Nyo' se ké no gayte ɛ̂ bonyii bodvu lɛ, \q1 ‘Kɛ ben nu bonyii bem kɛ’, \q1 nu ɛ bó nu ke eteŋe wase bó lɛ, \q2 ‘Boom bo Nyo' wvù kɛŋke nshii le.’” \p \v 27 \x - \xo 9:27 \xt Yɛsa 10:22-23\x*Yɛsaya wvù wee ntum Nyo' to nu ɛ no beele tɛn ɛkumɛ bonyii bo Islael gayte lɛ, \q1 “Naa no bonyii bo Islael cim duule \q2 naa diɛwɛ monshɛɛm mo ɛ̂ joo yi baay e, \q1 nu ɛ bò nu ke eboy nu kɛ nɛn caan. \q1 \v 28 Fì nu lɛ Nyo' nu ke enɛ esɛsɛ elaŋ ŋgɛw \q1 yî ɛkolɛ ke nshɛ le kecii kaŋ mwaaŋ emɛse lo fiɛɛ ficii.” \m \v 29 \x - \xo 9:29 \xt Yɛsa 1:9\x*Ɛ wvú wvù Yɛsaya to yuu wase jeme lɛ, \q1 “Ɛ́ ɛ̀ to baa nu lɛ Tata Nyo' wvù kɛŋke Mvuŋgay Mvunciim \q1 ebawcɛ boom ɛ̂ kfuu disɛɛbeene le, \q1 tu beene be ɛ tu wase diɛwɛ kelaante kè Sodom e, \q2 noo diɛwɛ kè Gomola le.” \s1 Ɛ bonyii bo Islael tun je yì bonyii kɛŋke keebii dvú keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise \p \v 30 \x - \xo 9:30 \xt 10:20\x*No fí nu nonɛn, ɛ̀ nulo ɛ́ beene emum egay lɛ la? Ɛ̀ nulo ɛ́ beene egay lɛ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu bò to baa momte keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise nu wase keseen teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise nje fitele fì bó lese yî ye le. \v 31 \x - \xo 9:31 \xt 10:2-3\x*Geenɛn, ɛ bonyii bo Islael bò to momte keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise bii ɛ̂ je yì bonci gomte le to baa eghan enu teytey ɛ̂ wvú ɛjise kɛ. \v 32 \x - \xo 9:32 \xt 4:4-5\x*Ɛ ɛ̀ to nu nje la? Ɛ̀ to nu njefo kɛ bó yaa to momte bii ɛ̂ je yì lɛ bó elese ɛ ɛ̀ nu fitele yî Nyo' le kɛ. Bó to kpwaake lɛ fiɛɛ fì gee ɛ wee nu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise nu lemme dimew dì mwɛtɛn gee. Ɛ bó ge nonɛn mum baytɛn yî tɛ le. \v 33 \x - \xo 9:33 \xt Yɛsa 8:14; 28:16; 1Bi 2:6-8\x*Tɛ din nu dì bó saŋ ɛkumɛ dí lɛ, \q1 “Ben etaa eyɛn, me ŋgɛɛle tɛ ɛ̂ kelaante kè Sayon e, \q1 ɛ ɛ̀ nu tɛ dì bonyii nu ke ebaytene yî dvú le. \q1 Ɛ̀ nu kembaan kè bonyii nu ke egbwekene yî dvú le. \q1 Geenɛn, ɛ́ wee lese fitele yî ye le, wvú saa ke ewuumɛn kɛ.” \c 10 \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xt 9:1-3\x*Boom bo bwɛɛm e, fiɛɛ fì me nshieele bô fitele fiem ficii, noo bunle yɛm ɛ̂ Nyo', nu lɛ bonyii bem bo Islael ban ke eboy. \v 2 \x - \xo 10:2 \xt Lem 22:3\x*Fiɛɛ fì me ŋkee, ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me enjeme nu lɛ, bó kɛŋke naa shiee wvu baay fô Nyo' le. Geenɛn ɛ bó yaa kee kɛ je yi lɛŋ yì bó ebiì wvú le jó kɛ. \v 3 \x - \xo 10:3 \xt 1:17\x*No bó baa kee je yì Nyo' joo lɛ wee ké no nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise jó, bó ɛ mum ɛ no gomte wase keegɛɛ yibo je, ɛ faŋɛ yaa bvuu nya bikuu bibole keebii yiyɛ je yì Nyo' joo lɛ wee nu teytey ɛ̂ wvú ɛjisɛ jó le kɛ. \v 4 \x - \xo 10:4 \xt Gal 3:24-25\x*No Klistu to toɛ wase, ɛ je yi bonci yì bonyii to bii dvú keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise mum ka, wvu lɛ keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise keseen enù wase keelese fitele yî Klistu le. \s1 Mboyma nu ɛ to fô wee tfuu le \p \v 5 \x - \xo 10:5 \xt Lɛw 18:5; Gal 3:12\x*Muses to nu ɛ saŋ ɛkumɛ je keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise yì bii ɛ ɛ̀ nu bonci le lɛ, “Wee wvù gee no bonci gayte nu ke ecee nje wvú gɛɛle bonci bodvu bocii.” \v 6 \x - \xo 10:6 \xt Dito 30:12-14\x*Fi ɛkumɛ je yi lɛ wee nu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise bii fitele fì wvú lese yî ye le nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Fo wo ebiitè ɛ̂ fitele fiew e lɛ laa ɛ̀ nu eben yɛɛ fowe lɛ?” \m Fì nu lɛ laa ɛ̀ nu eben yɛɛ eto bô Klistu lɛ. \v 7 Kɛnɛɛ lɛ, \q1 “Fo wo ebiite lɛ laa ɛ̀ nu ebow yɛɛ woŋ boŋkfu le lɛ?” \m Fì nu lɛ laa ɛ̀ nu ebow yɛɛ eto bô Klistu lɛ. \v 8 Geenɛn fí jemyi lɛ la? Fí jemyi lɛ, \q1 “Diɛw Nyo' nu naa mbew yo le. \q1 Yí nu diuw wo le, noo ɛ̂ fitele fiuw e.” \m Ɛ ɛ̀ nu yí yì bese fewci ɛkumɛ keelese fitele yî Klistu le. \v 9 \x - \xo 10:9 \xt 1Kol 12:3; Fili 2:11\x*Ɛ́ wo jeme bô diuw wo lɛ Jisos nu Tata, ɛ bee fô fitele fiuw e lɛ Nyo' to nu ɛ bvuse wvú yî kpwe le, ɛ́ wo ke eboy. \v 10 Fí nu nonɛn njefo wee beŋe ɛ ɛ̀ nu bô fitele fiew ɛ Nyo' sɛ jo wvú lɛ wvú nu sɛ jay. Ɛ wee jemyi ɛ ɛ̀ nu bô diuw we ɛ Nyo' sɛ boyse wvú. \v 11 \x - \xo 10:11 \xt 9:33\x*Ŋwa' Nyo' jemyi lɛ, \q1 “Kɛ wee wvù nu ɛ bee wvú le nu ke ekɛŋkɛ ken'wuumɛn kɛ.” \m \v 12 \x - \xo 10:12 \xt 3:22\x*Ben ekeè lɛ kɛ kejɛɛy jɛɛy nu dvú ɛntelɛŋ jo wee Juu bô wee wvù yaa nu kɛ wee Juu kɛ. Tata wvù nu Tata bonyii bocii nu kɛ mwaaŋ. Ɛ wvú ké no yen'yi can ye nyaa mwɛɛm ɛ̂ wee tfuu wvù beele fô wvú le. \v 13 \x - \xo 10:13 \xt Juɛ 2:32\x*Fí nu no bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Wee tfuu wvù beele teŋe diee di Tata le, \q1 nu ɛ wvú nu ke eboyse wvú.” \p \v 14 Geenɛn ɛ̀ nulo ɛ́ bonyii eghan nɛɛ sɛ no beele teŋe wvú sɛ bó nu ɛ lese fitele yî ye le? Ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó eghan nɛɛ sɛ lese fitele yî ye le sɛ bó ke nu ɛ yuw wase ɛkumɛ wvú? Ɛ bó nulo eghan nɛɛ sɛ keeyuw sɛ wee nfewcɛ wvù efewcɛ ɛkumɛ wvú ɛ̂ bó. \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Yɛsa 52:7\x*Ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bonyii eghan nɛɛ sɛ gɛn efewci sɛ bó nu ɛ tum bó? Fí nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Bonyii ké yuuke ncín bikaa bi wee wvù too bô saaka wvù jee, \q1 no yuuke njoŋ baay.” \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xt Yɛsa 53:1; Jon 12:38\x*Geenɛn, kɛ bonyii bo Islael bocii nu ɛ bee wase saaka wvù jee wvun e kɛ. Kɛ lɛŋlɛŋ no Ŋwa' wee ntum Nyo' wvù Yɛsaya jemyi lɛ, \q1 “Tata, ɛ̀ nu yɛɛ dvú wvù nu ɛ bee saaka wvù bese fewci le?” \m \v 17 \x - \xo 10:17 \xt Jon 17:20\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ keelese fitele yî Klistu le nɛn'yi yî fiɛɛ fì wee nu ɛ yuw e. Ɛ fiɛɛ fì wee yuw nɛn'yi fô fì bó fewci ɛkumɛ Klistu le. \v 18 \x - \xo 10:18 \xt Mben 19:4\x*Me ɛ mum ɛ no mbiite lɛ laa bó to baa yuw ɛ? Kecɛɛy bó to nu ɛ yuw. Ŋwa' Nyo' gayte lɛ, \q1 “Diɛw yibo to nu ɛ gɛn yî ɛkolɛ ke nshɛ le kecii, \q1 ɛ njeme wvubo gɛn buy yî ɛbuw ɛ woŋ e ɛcii.” \m \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Dito 32:21; Lum 11:11\x*Me ɛ mbvuu ɛ no mbiite lɛ laa fí nu lɛ bonyii bo Islael to dioo yuw, faŋɛ yaa yuw ntay ɛ? Muses to nu ɛ yaw gay lɛ Nyo' gayte lɛ, \q1 “Me nu ŋke eŋge ɛ́ kendoŋ ebene ben bô ketum \q1 ke bonyii bo ɛcici le, \q1 eŋge ɛ́ shém eton'yì ben bô ketum ke bonyii bò nu biyuŋ e.” \m \v 20 \x - \xo 10:20 \xt Yɛsa 65:1; Lum 9:30\x*Ɛ Yɛsaya bvuu jeme lo sɛ nfan lɛ Nyo' gayte lɛ, \q1 “Bonyii bò se baa egomte me nu bò nu ɛ yɛn me le. \q1 Ɛ me ɛ nduŋcɛ ɛkolɛ kem ɛ̂ bonyii bò se baa ebiite me kɛ.” \m \v 21 \x - \xo 10:21 \xt Yɛsa 65:2\x*Geenɛn fi ɛkumɛ bonyii bo Islael nu ɛ Nyo' to gay lɛ, \q1 “Ɛdiuw ɛcii nu kɛ no me nshee ɛ me ɛ nɛke can keenfiisɛn bonyii, \q1 geenɛn ɛ bó tɛmyi kɛ ɛ ɛ̀ nu bikuu gɛne ɛ̂ yibo je le.” \c 11 \s1 Kɛ Nyo' baa mum ma wa lo bonyii bo Islael kɛ \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt Lem 22:30; 2Kol 11:22; Gal 1:13-14; Fili 3:5\x*Me ɛ mbvuu ɛ no mbiite lɛ laa Nyo' nu ɛ ma wa lo bonyii bew ɛ? Kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ! Me kebɛɛ nu ɛ me nu wee wvu Islael. Me nu waa yew Abla'am, ɛ me mbuy ɛ̂ kfuu di Bɛnjamen e. \v 2 \x - \xo 11:2 \xt 11:29; Mben 94:14; Yɛli 31:37\x*Kɛ Nyo' baa ma wa lo bonyii bew bò wvú to cawɛɛ wase ɛ ɛ̀ bɛɛ lo kɛ. Kɛ ben kee fiɛɛ fì Ŋwa' Nyo' jemyi ɛkumɛ Ɛlayja no wvú to beele fô Nyo' le ɛkumɛ fiɛɛ fì bonyii bo Islael to gee le? \v 3 \x - \xo 11:3 \xt 1Bfn 19:10, 14, 18\x*Wvú to beele gayte ɛ̂ Nyo' lɛ, \q1 “Tata, bó nu ɛ yuwyɛ wase bonyii buw bo ntum e, \q1 ɛ sâw bitaŋ biuw bi ncese le. \q1 Ɛ̀ shɛke kɛ wase me maaŋ, \q1 ɛ bó bii wase tɛn me le keemɛse.” \m \v 4 Wvú to beele nonɛn ɛ Nyo' tfuse ɛ̂ wvú lɛ la? Wvú to nu ɛ tfuse ɛ̂ wvú lɛ, \q1 “Me nu ɛ ŋgɛɛ bonyii bò ɛ̀ nu bem ɛ bó nu bontfuke bosooshwiy (6,000), \q1 ɛ bó ke baa tum wase nvuu fwe dvu Baal \f + \fr 11:4 \ft Baal wvun to nu fimooso.\f* keebunle fó kɛ.” \m \v 5 \x - \xo 11:5 \xt 9:27\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no fí nu kefew ke keseen kin e. Bonyii bomew nu kɛ naa dvú Islael caan bò nu ɛ shɛɛ bò ɛ̀ nu bo Nyo' le. Ɛ boban nu ɛ wvú caw nje fitele fiew fì jee fô bó le. \v 6 \x - \xo 11:6 \xt 4:5; Gal 3:18\x*Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ wvú to caw nje fitele fiew fì jee, tu kɛ ɛ̀ bvuu nu nje lemme dimew ɛ bó to ge kɛ. Ɛ́ ɛ̀ to nu nje lemme dimew ɛ bó ɛ ge, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ebvuu enu lɛ ɛ̀ nu fitele fì jee kɛ. \p \v 7 Fiɛɛ fì me ŋgayte nu lɛ la? Fí nu lɛ bonyii bo Islael nteen to baa ghan enu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise no bó to gomte kɛ. Ɛ̀ to nu kɛ bonyii bò Nyo' to cawɛɛ bò to nu ɛ ghan kɛŋkɛ je keenu teytey ɛ̂ wvú ɛjise. Geenɛn, ɛ Nyo' ge ɛ mvuntelem mvu kebɛse ke bonyii le tɛme ghaw mɛy nonɛn. \v 8 \x - \xo 11:8 \xt Yɛsa 29:10; Dito 29:4; Mat 13:14-15\x*Fifin nu no bó to saŋɛɛ lɛ, \q1 “Nyo' to nu ɛ ge ɛ bó no fuŋfuŋe, \q1 ɛ ɛjisɛ ɛbo faŋɛ yaa ebvuu eyɛne mwɛɛm e kɛ, \q1 ɛ bitem bibole yaa yuuke mwɛɛm kɛ. \q1 Bó ɛ no nu kɛ nonɛn ɛ to ɛ buy ɛbɛn e.” \m \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Mben 69:22-23; 35:8\x*Ɛ Dawe to nu ɛ jeme tɛn lɛ, \q1 “Nyo' ege ɛ́ mwɛɛm mvudien mvù bó diee yuuke njoŋ \q2 enjim bó diɛwɛ lawe le, \q1 ebvuu ekoo bó diɛwɛ ketam e. \q1 Mvú etu fiɛɛ fì nu esɛn lo bó etufe, \q1 ɛ́ emum enu nlawma gee dibole. \q1 \v 10 Nyo' ege ɛ́ ɛjisɛ ɛbo ejiim wvu lɛ fo bó eyɛnè lo mwɛɛm e kɛ. \q1 Wvú ege tɛn ɛ́ jím yibo eŋgvuushɛ emɛy lo nonɛn.” \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xt Lem 13:46; Lum 10:19\x*Me ɛ no mbiite lɛ laa ɛ̀ fɛn nu lɛ bonyii bo Islael to baytene nɛn keegbwe emɛy lo fokuse lɛ? Kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ. Kebefɛ kè bó to geɛ to nu ɛ kaa to lo bô mboyma fô bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael e, wvu lɛ bonyii bo Islael ebenè kendoŋ. \v 12 Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ kebefɛ kè bó to geɛ to nu ɛ kaa to ɛ ɛ̀ nu bô bvujonkɛ yî nshɛ le, ɛ ŋgbwe wvù bó to gbweɛ to ɛ ɛ̀ nu bô bvujoŋkɛ fô bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael e, tu bvujoŋkɛ bvù nu ke enu seke bonyii bo Islael bocii ɛ bee Klistu le nu ke enu nɛɛ? \s1 Fo bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael emum ekfune gvuw bô bonyii bo Islael kɛ \p \v 13 \x - \xo 11:13 \xt 1:5\x*Me ŋgomte keenjeme keseen ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ ben bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael. No me nu waa ntum Jisos fô bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael e, me ɛ mum ɛ no njoo lemme diem lɛ ɛ̀ nu fiɛɛ ɛ fí kuuke. \v 14 Ɛ me ŋgee nonɛn wvu lɛ me eŋge ɛ́ Bojuu bosɛse ebenè kendoŋ, ɛ́ fí ekum bó le, ɛ́ bomew bó le ke eboy. \v 15 Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ Nyo' to dioo ma bonyii bo Islael ɛ fifin ge ɛ bonyii bomew yî woŋ e kase tu fiɛɛ fimwaaŋ bô bo Nyo', tu ɛ̀ nu ke enu seke wvú ɛ kase ɛ fiisɛn bó, ɛ fí nu nɛɛ? Fí nu ke enu lo diɛwɛ seke wee ɛ kpwe ɛ kase ɛ buy yî kpwe le. \v 16 \x - \xo 11:16 \xt Ktŋ 15:19-21\x*Ɛ́ wee guse bvulɛm ɛ baa sâ' dvú ɛ̂ Nyo', tu bvulɛm bvudvu bvucii nu enu wase bvu Nyo' le. Kete ɛ no nu ɛ gɛŋ yidvu nu yi Nyo', tu tíɛw kete kedvu nu enu tɛn yi Nyo'. \p \v 17 \x - \xo 11:17 \xt Ɛfɛ 2:11-13\x*Geenɛn, ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ tíɛw kete yimew nu ɛ bó to faashɛ laŋyɛ mum jo wase ɛ ɛ̀ nu ben bò nu kete ke Olif e ke ɛkow, to shfuwyɛ yî kete ke Olif kè bó yele lo le fò tíɛw yimew yɛ to nɛn'yɛɛ, wvu lɛ ben ekɛŋke tɛn joo yì nɛn'yi yî kete kedvu le, \v 18 \x - \xo 11:18 \xt Jon 4:22\x*tu kɛ ben kɛŋke keekfune gvuw ben ɛ bo tíɛw yidvu yɛ kɛ. Ɛ́ ben kfune gvuw ben ɛ bó, ɛ́ ben no kumyì lɛ ben nu kɛ lo tíɛw. Ɛ ɛ̀ yaa gee ben ɛ gɛŋ sɛ nu dvú kɛ. Ɛ̀ gee gɛŋ ɛ ben sɛ nu dvú. \v 19 Ɛ̀ nulo ɛ́ wee mvu ben e enɛ ejemyi lɛ, “Kɛ bó to faashi tíɛw keeshfuw ɛ ɛ̀ nu me fó.” \v 20 \x - \xo 11:20 \xt 1Kol 10:12\x*Ɛ̀ nu kecɛɛy. Bó to faashi bó laŋyi njefo kɛ bó to kɛŋke mbee kɛ. Ben ɛ no nu fó tɛmyi nje fitele fì ben lese yî Klistu le. Nonɛn, fo ben emum ebensee ye kɛ. Ben enù nfan nfan. \v 21 Ben ekeè lɛ ɛ́ Nyo' nu sɛ wvú to nu ɛ bawcɛ tíɛw kete kè bó yele lo kiɛ, tu kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ wvú ke ebawcɛ ben kɛ. \v 22 Ben etaa lɛ eyɛn lɛ Nyo' kɛŋke fitele fì jee baay bvuu kɛŋke tɛn fitele fi cewcew e. Wvú ké no cewcewe bô bonyii bò nu ɛ gbwe, geenɛn duŋci fitele fì jee fô ben e fɛn ɛ́ ben nu ɛ mɛy ɛ no bii ɛ̂ je ye le. Ɛ́ fuw kɛ nonɛn, tu wvú nu ke efaashɛ tɛn ben elaŋ. \v 23 Ɛ dioo tu fô bonyii bo Islael e, ɛ́ bó kumene lo ɛ no kɛŋke mbee, ɛ́ Nyo' ekase ejo bó eshfuwyɛ yî kete kiɛ le, njefo ɛ̀ nu fiɛɛ ɛ Nyo' kɛŋke mvuŋgay keekase ege. \v 24 Ben ekeè lɛ, ɛ́ ben nu tíɛw ɛ bó to faashɛ yî kete ke Olif e kè kuu ɛ ɛ̀ nu ɛkow, to shfuwyɛ yî kè bó yele lo le, ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ ɛ fí yaa kɛŋke keenu nonɛn kɛ, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó ekase ejo tíɛw yì ɛ̀ nu yi kete kè bó yele lo yì bó to faashɛɛ wase ekase etfuushɛ yî kete kedvu le efey lo nonɛn e? \s1 Nyo' camte shen fô wee tfuu le \p \v 25 \x - \xo 11:25 \xt Mat 24:14; Jon 10:16\x*Boom bo bwɛɛm e, me ŋgomte lɛ ben ekiɛɛ kecɛɛy kin kè nu ɛ̂ nnyilɛ le, wvu lɛ fo ben ke enɛ ebensee ye lɛ ben feefene baay kɛ. Fí nu lɛ ɛkolɛ kè tɛmyɛɛn nu ɛ to fô bonyii bo Islael e nteen. Ɛ bó nu ke etɛmyi kɛ bikuu nonɛn egɛn ebuy seke bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael bocii bò nu keeley ŋgoo bonyii bo Klistu le ɛ ley wase. \v 26 \x - \xo 11:26 \xt Yɛsa 59:20-21; 27:9; Yɛli 31:33-34\x*Fí nu ke edioo ɛ kooy nonɛn, ɛ́ bonyii bo Islael bocii emum eboy. Ɛ̀ nu fí fì bó to saŋɛɛ ɛ Nyo' gayte lɛ, \q1 “Wee wvù nu ke ebvuse bonyii ŋgɛw e nu ke ebuy Sayon. \q1 Wvú nu ke ebvuse gee dì befe ɛ̂ kfuu di Yakow e. \q1 \v 27 Ɛ fifin nu moŋkan mò me nu ŋke eŋgbwo bee bó \q1 seke me ɛ ncake bibefɛ bibole.” \m \v 28 Ɛ̂ keba ke saaka wvù jee wvu Nyo' le nu ɛ bonyii bo Islael nu bonyii bo bvuban e fô Nyo' le nje yene. Ɛ dioo etu ɛ̂ keba ke ncaw wvù Nyo' to cawɛɛ wase bó le, nu ɛ bonyii bo Islael nu lo fitele fiew nje moŋkan mò wvú to gbwolɛɛ bô bo'icee cee bó. \v 29 \x - \xo 11:29 \xt 3:3-4; 15:8\x*Fí nu nonɛn njefo ɛ́ Nyo' nya wase nnya ɛ̂ wee, wvú saa ebvuu ekase efi kɛ, ɛ́ wvú teŋe wase wee, wvú saa ebvuu ekase ecinɛ wvú le kɛ. \v 30 No ben bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael to shee nu yaa yuuke Nyo' le kɛ, geenɛn ɛ no nu keseen ɛ wvú ɛ cam wase shen fô ben e njefo bonyii bo Islael baa eyuuke wvú le kɛ, \v 31 ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no bó tɛn baa eyuuke Nyo' le keseen wvu lɛ shen yì wvú cam fô ben e ege ɛ́ wvú ke ecam tɛn shen fô bó le. \v 32 \x - \xo 11:32 \xt 3:22; Gal 3:22\x*Fiɛɛ fì nu nu lɛ, Nyo' nu ɛ lese bonyii bocii yî ncaw ɛkolɛ kè tɛmyɛɛn e, wvu lɛ ɛ̀ nɛlo ɛ́ wen ecam shen fô bó le bocii. \s1 Mbense enù fô Nyo' le \p \v 33 \x - \xo 11:33 \xt Job 11:7; Mben 139:17\x*O, ben etaa eyɛn, bvukukɛ bvù ɛ̀ nu bvu Nyo' le nu naa lo bvu baay, ɛ bvufee bwew nu naa lo tɛn bvu baay, ɛ mwɛɛm mvù wvú kee nu ɛ wvú kee naa lo tɛn baay! Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee ekiɛɛ je yì wvú kpwaŋsene mwɛɛm jó kɛ. Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee ekiɛɛ je yì wvú gee mwɛɛm mwew jó kɛ. \v 34 \x - \xo 11:34 \xt Job 15:8; Yɛsa 40:13\x*Fifin nu no bó saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Ɛ̀ nu yɛɛ dvú wvù kee ŋkpwawcɛ Tata? \q1 Ɛ ɛ̀ nu yɛɛ wvù nulo etefe wvú? \q1 \v 35 \x - \xo 11:35 \xt Job 41:11\x*Ɛ̀ nu yɛɛ dvú wvù ke nu ɛ nya wase Nyo' bô fiɛɛ \q1 wvu lɛ Nyo' ke ekase elaw wvú?” \m \v 36 \x - \xo 11:36 \xt 16:27; 1Kol 8:6\x*Mwɛɛm mvunciim nɛ fô wvú le. Mwɛɛm mvunciim fey can ye le, ɛ mwɛɛm mvunciim nu nje ye. Mbense enù fô wvú le sekecii sɛ ŋka. Fí enù nonɛn. \c 12 \s1 Ben enya bikuu binɛn ɛ̂ Nyo' \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt 6:13; 1Bi 2:5\x*Boom bo bwɛɛm e, no Nyo' nu ɛ cam wase shen fô beene le, me ɛ mum ɛ no ŋkule can lɛ ben enya bikuu binɛn ɛ̂ Nyo' diɛwɛ mwɛɛm mvu ncese le mvù bɛɛ mvuyuum yuule ɛ Nyo' ɛ bee le. Fifin nu je yi lɛŋ fô ben e keebunlee Nyo' jó le. \v 2 \x - \xo 12:2 \xt Ɛfɛ 4:22-24; 1Tɛs 5:21\x*Fo ben ebiì mwɛɛm mvù bonyii bo yî nshɛ le fɛn gee kɛ. Ben ecinɛ ɛ́ Nyo' enyaa ben bô boŋkpwawcɛ bò bofɛ, ɛ́ bó ekumene ben. Ɛ́ ben gee nonɛn, ɛ́ ben emum ekiɛɛ keeyeese kee fiɛɛ fì Nyo' shieele, fì ɛ̀ nu fì jee, ɛ Nyo' ɛ bee dvú, ɛ fí ɛ joŋ wvú le ɛ gɛn ɛ mɛse. \p \v 3 \x - \xo 12:3 \xt 1:5; Mat 20:26; 1Kol 12:11, 28; Ɛfɛ 4:17\x*Me diɛwɛ wee wvù Nyo' nu ɛ buw e, nu ɛ me ŋgomte keeŋgay ɛ̂ ben bocii lɛ, fo wee ekpwawcì ɛkumɛ ɛkolɛ kew lɛ wen nu fiɛɛ fimew fele fiɛɛ fì wvú nu kɛ. Wee ekpwaakè ɛkumɛ ɛkolɛ kew ɛ̂ je yi lɛŋ e. Ɛ́ wee ekpwawcì biì nfew mbee wvù Nyo' nu ɛ nya ɛ̂ wvú le. \v 4 \x - \xo 12:4 \xt 1Kol 12:27\x*Beene kee lɛ ye wee nu yimiaaŋ, kɛŋke biba jɛɛy jɛɛy, ɛ biba bidvu kɛŋke lemme jɛɛy jɛɛy. \v 5 Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no beene nu. Naa no beene cim nu nteen, nu ɛ beene nu ye miaaŋ yî Klistu le. Ɛ wee mvu yaa nu fô ɛkolɛ kew e maaŋ kɛ. \v 6 \x - \xo 12:6 \xt 1Kol 12:4-11; 12:27–14:40; 1Bi 4:10-11\x*Beene kɛŋke nnya jɛɛy jɛɛy bii je yì Nyo' nu ɛ buw beene jó le. Beene emum elemtè dvú. Ɛ́ nnya wee nu keeteete ntum Nyo', ɛ́ wvú no teetè bii nfew mbee wvù Nyo' nu ɛ nya ɛ̂ wvú le. \v 7 \x - \xo 12:7 \xt Lem 6:1-3; 2Kol 9:5, 7\x*Ɛ́ nnya wee nu keelemte fô bonyii le, ɛ́ wvú no lemtè fô bó le. Ɛ́ yi wee nu keeyɛɛyi bonyii, ɛ́ wvú no yɛɛyì. \v 8 Ɛ́ nnya wee nu keeyvuwse mvuntelem mvu bonyii le, ɛ́ wvú no yvuwsè. Ɛ́ yi wee nnya nu keenyaa mwɛɛm ɛ̂ bonyii, ɛ́ wvú yene can ye. Ɛ́ yi wee nu keetaale fô bonyii le, ɛ́ wvú no taalè fô bó le bô fitele fiew ficii. Ɛ́ wee nu ɛ ye nnya nu keecamte shen fô bonyii le, ɛ́ wvú no camtè yuuke njoŋ. \s1 Ŋkoŋɛn wvu kecɛɛy \p \v 9 \x - \xo 12:9 \xt 2Kol 6:6; 8:24; 1Tim 1:5; 1Bi 1:22; 1Kol 13:4-7\x*Ŋkoŋɛn wene kɛŋke keenù wvu kecɛɛy. Ben ebanè fiɛɛ fì befe, leemè ɛ ɛ̀ nu yî fiɛɛ fì jee le. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt 14:15; Jon 13:14-15; Gal 5:13; 6:3, 10; Ɛfɛ 4:2; Fili 2:2-3\x*Ben ekoŋenè bikuu binɛn bô fitele ficii diɛwɛ boom bo bwee wan e. Ben efelè naa lo bonyii bocii yî n'wvum wvù ben nyaa ɛ̂ bonyii le. \v 11 \x - \xo 12:11 \xt 8:9; Gal 5:25; Mwm 3:15\x*Fo ben egeè ŋgoy kɛ. Mvuntelem mvunɛn eyvuwsè sekecii ɛ ben lemte lemme di Nyo' le. \v 12 \x - \xo 12:12 \xt 5:2-3; 8:24-25; Mat 24:13, 22; Luk 18:1; 1Kol 10:13; 1Tɛs 2:14\x*Ben elaŋlaŋè yî fiɛɛ fì ben taale fwe yî dvú le kee lɛ ben nu ke ekɛŋkɛ le. Ben ekuulè shém yî boŋgɛw e. Ben enù yî bunle le sekecii. \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Gal 6:10; Ibu 13:2\x*Ben eficì bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le bò fuute. Ben efiisenè botolo yéw yene le taale fô bó le ntay. \p \v 14 \x - \xo 12:14 \xt Mat 5:44\x*Ben elɛkè lɛ Nyo' elaŋ ɛ ɛ̀ nu kembonɛn yî bonyii bò bone bikaa ɛ̂ ben ɛjim e. Ben elɛkè ɛ ɛ̀ nu kembonɛn fô bó le. Fo ben elɛkè lɛ eto lon fô bó le kɛ. \v 15 \x - \xo 12:15 \xt Job 30:25; 1Kol 12:26; 2Kol 11:29\x*Ben elaŋlaŋè ben ɛ bonyii bò laŋlaŋe, enù yî yii le ben ɛ bonyii bò nu yî yii le. \v 16 \x - \xo 12:16 \xt Bŋgn 3:7; 1Kol 1:10-11, 19-20, 27-28; 8:1\x*Ben eceè yî fiɛɛ le fimwaaŋ. Fo ben ebenseè ye kɛ. Ben ekoolè nsán ben ɛ bonyii bo ncɛw ncɛw. Fo ben ejoò lɛ ben kee mwɛɛm fele no ben kee kɛ. \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xt Bŋgn 20:22; 1Kol 6:7; 1Tɛs 5:15; 1Bi 3:9\x*Fo ben etfuusè kebefɛ bô kebefɛ kɛ. Ben ekɛŋkè ŋkpwawcɛ keegee ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù bonyii bocii yɛne lɛ ɛ̀ nu mvù jee. \v 18 Ɛ́ je nu dvú, no ben yɛne, ɛ́ ben no momtè keecee yî nyɛkeey e ben ɛ bonyii bocii. \v 19 \x - \xo 12:19 \xt Dito 32:35; Mat 5:39\x*Nsáa yɛm shém, fo ben eyuu emomtè naa lo keetfuuse ɛnvukɛ kɛ. Ben ecinɛ dvú ɛ́ Nyo' ke eduŋcɛ shém ye yì ffuuke ɛ̂ bó. Ɛ̀ nu fí fì bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Ɛnvukɛ nu ɛ ɛ̀ kɛŋke me keentfuse. \q1 Ɛ̀ nu me wvù nu ŋke enlaw bó. \q1 Fifin gayte Tata Nyo'.” \m \v 20 \x - \xo 12:20 \xt Bŋgn 25:21-22; Mat 5:44\x*Fì ɛ̀ nulo ɛ́ ben egeè nu fin fì bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, “Ɛ́ jeŋ yuu wee wo bvuban, ɛ́ wo nya fiɛɛ ɛ wvú die. Kendoŋ ɛ́ no yumte wvú, ɛ́ wo nya fiɛɛ ɛ wvú wu. Ɛ́ wo ge nonɛn, ɛ́ ken'wuumɛn enu fô wvú ɛfa.” \v 21 Fo ben ecinɛ ɛ́ kebefɛ eso ben kɛ. Ben esoò lo kebefɛ bô mwɛɛm mvù jee. \c 13 \s1 Beene eyuukè bonyii bò kɛŋke mvuŋgay mvu sa' le \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xt Lem 5:29; Tay 3:1; 1Bi 2:13-14; Mwm 13; 20:4\x*\x - \xo 13:1 \xt Bŋgn 8:15-16\x*Wee tfuu kɛŋke keeyuukè bonyii bò kɛŋke mvuŋgay mvu sa' le, njefo kɛ mvuŋgay nu dvú sɛ mvú nɛ fô Nyo' le kɛ. Boba bò saake nu ɛ ɛ̀ gɛke Nyo'. \v 2 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ ɛ́ wee duŋci ɛkolɛ kè tɛmyɛɛn ɛ̂ bonyii bò kɛŋke mvuŋgay mvu sa' le, tu mwɛtɛn duŋci ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bonyii bò ɛ̀ gɛke Nyo'. Ɛ bonyii bò duŋci ɛkolɛ kè tɛmyɛɛn teŋe ɛ ɛ̀ nu ŋgɛw yî bikuu bibole. \v 3 \x - \xo 13:3 \xt 1Bi 2:14; 3:13\x*Ben ekeè lɛ bonyii bò saake woŋ nu ɛ bonyii bò kɛŋke keŋge kè jee yaa ké no fane bó kɛ. Ɛ̀ ké no fane bò befe keŋge. Ɛ́ wo shieele lɛ kɛ wo nu efane bonyii bò kɛŋke mvuŋgay mvu sa' le, ɛ́ wo mum no geè lɛ fiɛɛ fì jee, ɛ́ bó emum ebɛnsee wo. \v 4 Wee wvù saake bonyii nu ɛ wvú lemte ɛ ɛ̀ nu fô Nyo' le lɛ bonyii eceè ntay. Geenɛn, ɛ́ wo nɛ ɛ no gee fiɛɛ fì befe, ɛ́ wo mum no fane wvú, njefo kɛ mvuŋgay mvù bó nya ɛ̂ wvú keeleese bonyii yî ŋgɛw e nu mvu ɛcici kɛ. Ɛ̀ nu wee lemme wvu Nyo' wvù duŋci shém Nyo' yì ffuuke fô bonyii bò gee mwɛɛm mvù befe le. \v 5 \x - \xo 13:5 \xt 2:15\x*Nonɛn ben kɛŋke keeyuukè bonyii bò saake woŋ e, ɛ ɛ̀ yaa nu kɛ lɛ njefo ben fane shém Nyo' yì ffuuke kɛ. Ben eyuukè tɛn wvu lɛ fo fiɛɛ enu dvú fì esaake ben fô fitele le kɛ. \v 6 Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì gee ɛ ben sɛ laaŋke tɛn shile, njefo bonyii bò kɛŋke mvuŋgay mvu sa' le lemte ɛ ɛ̀ nu fô Nyo' le, ɛ bó ɛ nya kefew kebole kecii yî lemme didvu le. \v 7 \x - \xo 13:7 \xt Mat 22:21\x*Ben enyaà fiɛɛ ficii fì ben kɛŋke keenya ɛ̂ wee tfuu. Ɛ́ ɛ̀ nu shile keelaŋ, ɛ́ ben laŋ. Ɛ́ ɛ̀ nu keelaw mwɛɛm mvù ben kɛŋke keelaw, ɛ́ ben law. Ɛ́ ɛ̀ nu wee wvù ben kɛŋke keefane wvú, ɛ́ ben no fanè. Ɛ́ ɛ̀ nu wvù ben nu enya ɛ ɛ̀ nu n'wvum ɛ̂ wvú, ɛ́ ben nya. \s1 Ben ekoŋenè bikuu binɛn \p \v 8 \x - \xo 13:8 \xt Jon 13:34; 1Kol 13; 16:14; Gal 6:10\x*Fo wee ekɛŋkè naa lo fioo bô wee mvu ɛfey fioo yì ɛ̀ nu keŋkoŋɛn kɛ. Ben ekeè lɛ, ɛ́ wee kooŋke wee mvu, tu wvú nu ɛ gɛɛ wase bonci bocii. \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Dito 5:17-21; Lɛw 19:18; Mat 22:34-40; Gal 5:14; Jɛm 2:8-13\x*Bonci bo Nyo' le bò gayte lɛ, \q1 “Fo wo ejaŋ kpwɛɛ wee, \q1 fo wo eyu wee, \q1 fo wo ecoŋ bvucoŋ, \q1 fo wo edewkenè ɛjisɛ kɛ,” \m naa noo nci wvù la, nu ɛ bó ɛ taashɛ yî nci wvù gayte lɛ, \q1 “Ɛ̀ kooŋkè waa bwoo no wo kooŋke ɛkolɛ kuw” e. \m \v 10 Ɛ́ wee kooŋke wee mvu, wvú saa ebvuu ege naa lo fiɛɛ fì befe bô wvú kɛ. Nonɛn ɛ́ wee kooŋke wee mvu, tu wvú nu ɛ gɛɛ wase bonci bocii. \p \v 11 \x - \xo 13:11 \xt 1Tɛs 5:5-8\x*\x - \xo 13:11 \xt Ɛfɛ 5:14-16; 1Kol 7:29-31\x*Ben egeè mwɛɛm mvun nonɛn kee no kefew nu wase keseen. Kefew nu ɛ kí ɛ kocɛn wase fô ben e keekamse. Ben ekamse njefo kefew kè Nyo' nu eboyse beene nu wase nceencee fele no kí to shee nu seke beene to lesɛɛ fitele yî Jisos Klistu le. \v 12 \x - \xo 13:12 \xt Ɛfɛ 5:11; 6:11, 13; 1Jon 2:8\x*Ɛntaŋ kaa wase, ɛ ɛkfuŋ yuule wase too. Beene emum elaŋ gee di ɛjiwɛ le, ejo wase ɛ ɛ̀ nu gee di n'yuu le diɛwɛ mwɛɛm mvu jem e. \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Luk 21:34; Ɛfɛ 5:18\x*Beene eceè nce wvù kɛŋke n'wvum diɛwɛ bonyii bò lɛne ɛmvunsheeŋ e. Fo ben ediekenè, wukene gee diɛwɛ bwé le kɛ. Fo ben ewuù mbvuum ɛ mó koole kɛ. Fo ben eceè nce nnyɛn kenjaŋ noo nce nsake kɛ. Fo ben ewaalè waa bvuu kɛŋke keŋghɛw kɛ. \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Fili 2:5; Kolo 3:15\x*Ben ejo ɛ ɛ̀ nu nce Tata Jisos Klistu yî yene le. Fo ben enya naa lo bvudvuu ɛ̂ nyam ye wvu lɛ ben egee mwɛɛm mvù befe mvù yí shieele kɛ. \c 14 \s1 Fo wee esaakè wee mvu kɛ \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xt 1Kol 8:1-13; 9:22; 10:23-33; Kolo 2:16, 20-22; 1Tim 4:4-5; Ibu 13:9\x*\x - \xo 14:1 \xt 15:7\x*Ben efiisenè bonyii bo wɛɛyi yî mbee le ɛ̂ ben ɛnte. Fo ben ɛ boba bonyii ebeeke ɛ ɛ̀ nu mbew yî mwɛɛm mvù bó kpwawci lɛ ɛ̀ nu mvu lɛŋ keegee le kɛ. \v 2 \x - \xo 14:2 \xt Dan 1:8; 1Kol 10:25-28\x*Wee mvu nu ɛ wvú beŋe lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wen ediee fiɛɛ ficii. Geenɛn ɛ wee mvu wvù mbee we wɛɛyi nu ɛ wvú diee kɛ fiew ɛ ɛ̀ nu mbáse yì bó keeke lo. \v 3 Fo wee wvù diee fiɛɛ ficii yaa nyaake, enyɛnsè wee wvù nyaake kɛ. Fo wee wvù nyaake, esaakè wee wvù diee fiɛɛ ficii yaa nyaake mum sumtene lo nsaw we kɛ, njefo bó bocii nu ɛ Nyo' ɛ fiisɛn bó. \v 4 Ɛ̀ nu wo wvù yɛɛ keesaake wee lemme wee mvu mum sumtene lo nsaw we? Ɛ̀ kɛŋke cee ɛkolɛ we keeke eyɛn laa waa we lemme leeme ntay nuu wvú gbwee lo lɛ. Ɛ wvú nu ke eleem we, njefo Tata nulo eleke wvú we ɛ́ wvú eleem ntay. \v 5 \x - \xo 14:5 \xt Gal 4:10\x*Wee mvu nu tɛn dvú wvù joo lɛ ɛdiuw yomew nu yo baay baay ɛ̂ yomew e. Ɛ wee mvu joo fiew lɛ ɛdiuw ɛcii nu kɛ lɛŋlɛŋ. Fiɛɛ fì nu, nu kɛ lɛ fo wee ekɛŋkè kemaŋɛn ɛ̂ ŋkpwawcɛ we le yî fiɛɛ fì wvú leeme yî dvú le kɛ. \v 6 \x - \xo 14:6 \xt 1Tim 4:3-5\x*Wee wvù joo lɛ ɛdiuw yomew nu yo baay baay gee nonɛn keenya n'wvum ɛ̂ Tata. Ɛ wee wvù diee fiɛɛ ficii diee tɛn keenya n'wvum ɛ̂ Tata, no wvú gee nonɛn no nyaa keyoone ɛ̂ Nyo'. Ɛ wee wvú nyɛnsee keediee fiɛɛ ficii nyɛnsee kɛ tɛn keenya n'wvum ɛ̂ Tata, no wvú nyaa tɛn keyoone ɛ̂ Nyo'. \v 7 \x - \xo 14:7 \xt 2Kol 5:14-15; Gal 2:19-20\x*Beene ekeè lɛ ɛ́ wee nu dvú, tu kɛ ɛ̀ kɛŋke wvú ɛkolɛ kew kɛ. Ɛ́ wvú kpwe lo, ɛ́ saa ekɛŋke wvú ɛkolɛ kew kɛ. \v 8 Ɛ́ beene nu dvú, tu beene nu kɛ beene ɛ bo Tata, beene ɛ́ kpwe, tu beene nu kɛ beene ɛ bo Tata. Nonɛn, kɛnɛɛ beene nu dvú, kɛnɛɛ beene ɛ kpwe, tu ɛ̀ kɛŋke kɛ Tata beene. \v 9 Ɛ̀ nu shiee wvù Klistu to kpweɛ kase buy yî kpwe le no nu dvú. Wvú to ge nonɛn wvu lɛ wen enù Tata bonyii bocii bò bɛɛ dvú bô bò kpwekɛn wase. \v 10 \x - \xo 14:10 \xt 2:6\x*Nonɛn, ɛ̀ nu nje la wvù wo saake waa bwoo mum sumtene lo nsaw we? Ɛ ɛ̀ nu tɛn nje la wvù wo nyɛnsee waa bwoo? Ben ekeè lɛ beene bocii nu ke eleem fwe dvu Nyo' ɛ́ wvú esaw beene. \v 11 \x - \xo 14:11 \xt Yɛsa 45:23-24\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Me wvù Tata ŋgayte lɛ, no me nu dvú, \q1 wee tfuu nu ke etum ɛnvuw ɛ̂ me ɛjise, \q1 ɛ́ wee tfuu ejemyi bô diuw we lɛ me nu Nyo'.” \m \v 12 \x - \xo 14:12 \xt Gal 6:5\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ wee mwaaŋ mwaaŋ beene le kɛŋke keeke eleem ɛ̂ Nyo' ɛjise see no gee diew to nu. \s1 Fo wee ege fiɛɛ fì waa bwee egbwe lo kɛ \p \v 13 \x - \xo 14:13 \xt 1Kol 10:32; 1Jon 2:10\x*Nonɛn, fo beene ebvuu esaake wee noo wee mum sumtene lo nsaw kɛ. Fiɛɛ fì beene kɛŋke keegeè nu lɛ wee dioo gee fiɛɛ no yɛne fo enu fiɛɛ fì ege ɛ́ waa bwee ebaytɛn yî dvú le kɛnɛɛ egbwe lo kɛ. \v 14 \x - \xo 14:14 \xt 14:23; Mat 15:11; Lem 10:15; Tay 1:15\x*Me ŋkee naa lo, ɛ me ɛ mbee diɛwɛ wee Tata Jisos e lɛ kɛ fiɛɛ fidien fimew nu dvú ɛfinɛfin fì nu sɛ fí yuule lo kɛ. Geenɛn, ɛ́ wee mvu nɛ ɛ no yɛne lɛ fiɛɛ fidien fimew nu ɛ fí yaa yuule kɛ, tu fí nu enu kɛ nonɛn fô wvú le. \v 15 \x - \xo 14:15 \xt 1Kol 8:1, 11-13; 13; Gal 6:10\x*Ɛ́ wo diee fiɛɛ ɛ fí beete bô waa bwoo, tu kɛ wo bvuu duŋci keŋkoŋɛn fô wvú le kɛ. Fo wo ecinɛ ɛ́ fiɛɛ fì wo diee ege ɛ́ waa bwoo wvù Klistu to kpweɛ nje ye, egbwe lo kɛ. \v 16 Nonɛn, fo wo ege ɛ́ fiɛɛ fì jee fì wo gee ke enɛ etu fì bó ejemyi wase lɛ ɛ̀ nu fì befe kɛ. \v 17 \x - \xo 14:17 \xt Mat 6:31-33; 1Kol 8:8; Gal 5:22-24\x*Ben ekeè lɛ kɛ bvunfon bvu Nyo' le nu fiɛɛ fi ɛkumɛ mwɛɛm mvudien bô mwɛɛm mvuwuun kɛ. Ɛ̀ nu fiɛɛ fi ɛkumɛ keekɛŋke nce wvu teytey bô wvu nyɛkeey noo keekɛŋke nlaŋlaŋ wvù nɛn'yi fô Keyoy ke Yuule le. \v 18 Ɛ́ wee lemte Klistu le ɛ̂ yiyɛ je le, tu Nyo' nu eyuuke njoŋ bô wvú, ɛ bonyii bɛnsee tɛn wvú. \v 19 Beene emum ebiì mwɛɛm mvù too ɛ ɛ̀ nu bô nyɛkeey noo mvù fici beene keeyoote lo wee noo wee le. \v 20 Fo ben ebefe bô lemme di Nyo' le nje mwɛɛm mvudien kɛ. Ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ mwɛɛm mvudien mvunciim yuule lo, geenɛn ɛ́ wo diee fiɛɛ fì nulo ege ɛ́ wee mvu egbwe lo, tu ɛ̀ nu fiɛɛ fì befe ɛ wo gee. \v 21 \x - \xo 14:21 \xt 1Kol 8:13\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì jee keetun keedie nyam, kɛnɛɛ keewu mbvuum, kɛnɛɛ keege naa la fì nulo ege ɛ́ waa bwoo egbwe lo. \v 22 Ɛ́ fitele fiuw beŋe fiɛɛ fimew e, ɛ́ wo gɛɛ ɛ ɛ̀ no kee kɛ ben ɛ Nyo' bofɛɛ. Njoŋ wvu baay nu fô wee wvù shiee baa enu dvú fô wvú le keesaake ɛkolɛ kew kɛ, njefo wvú gee fiɛɛ fì wvú tomte lɛ fí nu lɛŋ e. \v 23 \x - \xo 14:23 \xt 14:14\x*Geenɛn, wee wvù diee fiɛɛ kɛŋke kemaŋɛn fô fitele fiew e nu wase ŋgɛw e, njefo wvú gee fiɛɛ ɛ ɛ̀ yaa nu fì fitele fiew beŋe dvú kɛ. Ben ekeè lɛ fiɛɛ ficii fì wee gee sɛ fitele fiew nu ɛ bee, nu ɛ ɛ̀ nu kebefɛ. \c 15 \s1 Wee egeè fiɛɛ fi ejeè tɛn waa bwee le \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xt 14:1-2; 1Kol 8:1-2; 10:23-24\x*Beene bò tɛmyi kɛŋke keekuulè shém bô gbwee dì bonyii bo wɛɛyi gbwee. Fo beene egeè fiɛɛ ɛ ɛ̀ nu kɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ ye ejee kɛ ɛ ɛ̀ nu beene kɛ. \v 2 Wee mwaaŋ mwaaŋ beene le kɛŋke keemomte keegeè fiɛɛ fì ejeè waa bwee le keefici wvú ɛ mbee we kuu. \v 3 \x - \xo 15:3 \xt Mben 69:9\x*Ben keè tɛn lɛ kɛ Jisos Klistu to gee mwɛɛm mvù ye ejeè kɛ ɛ ɛ̀ nu wvú kɛ. Wvú to gee fiew ɛ fí kooyi no bó saŋ ɛ wee jemyi ɛ̂ Nyo' lɛ, \q1 “Boncun bò bonyii nan'yi wo dvú nu ɛ tu yî yɛm e.” \p \v 4 \x - \xo 15:4 \xt 1Kol 10:11; 2Tim 3:16\x*Beene kee lo lɛ mwɛɛm mvunciim mvù bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le fwele to nu keetefe beene dvú, wvu lɛ mvú ege ɛ́ beene eleemè tɛmyi, ɛ́ mvuntelem mvusɛɛbeene eyvuwsè yî fiɛɛ fì beene taale fwe yî dvú le. \v 5 \x - \xo 15:5 \xt 12:16; Fili 2:2-5\x*Me nlɛke lɛ Nyo' wvù gee ɛ bonyii leeme tɛmyi bvuu gee ɛ mvuntelem mvu bonyii le yvuwse, ege ɛ́ ben eceè yî fiɛɛ le fimwaaŋ ben ɛ bonyii bocii bii no Klistu Jisos duŋci, \v 6 wvu lɛ yî kentaashɛ le, ɛ́ ben ebenseè Nyo' wvù nu Icee Tata wesebeene wvù Jisos Klistu yî diɛw e miaaŋ. \s1 Ben efiisɛn wee tfuu lɛŋlɛŋ no Klistu nu ɛ fiisɛn ben \p \v 7 \x - \xo 15:7 \xt 14:1\x*Ben emum efiisɛn wee tfuu kɛ lɛŋlɛŋ no Klistu nu ɛ fiisɛn ben, ɛ́ mbense egɛnè ɛ̂ Nyo'. \v 8 \x - \xo 15:8 \xt Mat 15:24; Lem 3:25-26\x*Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ Klistu to nu ɛ jo ɛkolɛ kew diɛwɛ waa lemme le fô Bojuu le keeduŋcɛ ɛ̂ bó lɛ Nyo' ké no jemyi kecɛɛy. Wvú to ge nonɛn keetom ŋkawma wvù Nyo' to nyaɛ ɛ̂ bo'icee cee bó. \v 9 \x - \xo 15:9 \xt Mben 18:49\x*Ɛ wvú to bvuu ge nonɛn wvu lɛ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu nɛlo ebenseè tɛn Nyo' nje shen yì Nyo' kɛŋke fô bó le. Fifin nu no bó saŋɛɛ lɛ, \q1 “No fí nu nonɛn, me nu ŋke embensee wo \q1 ɛnte jo bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu. \q1 Ɛ me nu ŋke en'yemte mbensee diee diuw.” \m \v 10 \x - \xo 15:10 \xt Dito 32:43\x*Ɛ fí bvuu nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Ben bò yaa nu kɛ Bojuu, ben elaŋlaŋè ben ɛ bonyii bo Nyo' le.” \m \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Mben 117:1\x*Ɛ fí bvuu nu tɛn ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu, ben ebenseè Tata. \q1 Bitum bicii, ben ebenseè Tata.” \m \v 12 \x - \xo 15:12 \xt Yɛsa 11:10\x*Ɛ Yɛsaya to bvuu jeme tɛn lɛ, \q1 “Biay mi nu ke esan ɛ̂ kfuu di Jɛɛse le. \q1 Ɛ ɛ̀ nu wee wvù nu ke ebuy esaake bitum \q1 bi bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le. \q1 Ɛ̀ nu yî ye le wvù bitum nu ke egɛɛ bvufee bvubole.” \p \v 13 \x - \xo 15:13 \xt 5:1-2; 8:14-16, 24-28; 12:12\x*Me nlɛke lɛ Nyo' wvù beene taale fwe yî ye le, eyiŋsɛn mvuntelem mvunɛn bô njoŋ noo nyɛkeey no ben nu ɛ lese fitele yî ye le, wvu lɛ ɛ̂ mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le, ɛ́ ben etaale kɛ ɛ ɛ̀ nu fwe sekecii yî fiɛɛ fì ben kee lɛ ben nu ke ekɛŋkɛ le. \s1 Shiee wvù Baul to saŋɛɛ ɛ̂ je yì wvú to saŋɛɛ le \p \v 14 Boom bo bwɛɛm e, me kebɛɛ ŋkee ntay lɛ ben kɛŋke naa keŋge kè jee baay, ɛ ben ɛ yiŋsɛn bô bvufee, kee tɛn keetefe bikuu binɛn. \v 15 \x - \xo 15:15 \xt 1:5\x*Geenɛn, yî mwɛɛm mvumew e nu ɛ me ɛ nsaŋ ɛ nloocɛ ɛ ntooshɛ lo ben. Ɛ me ŋge nonɛn keeŋkume lo ben, ɛ ɛ̀ nu nje mbuwma wvù Nyo' nu ɛ buw me dvú, \v 16 \x - \xo 15:16 \xt Fili 2:17\x*lɛ me enù wee lemme Klistu Jisos fô bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le. Me ŋgee lemme din diɛwɛ cee ncese le, nlemte yî saaka wvù jee wvù wvu Nyo' le, wvu lɛ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu enù diɛwɛ ncese wvù Nyo' nu ɛ bee le, ɛ Keyoy ke Yuule ɛ seyse bó ɛ gɛɛ bó ɛ no yuule. \v 17 Nje Klistu Jisos, nu ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me embensee ye yî lemme dì me nlemte fô Nyo' le. \v 18 \x - \xo 15:18 \xt 2Kol 3:5\x*Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me emom lo enjeme ɛkumɛ fiɛɛ fimew jɛɛy, ɛfey fì Klistu nu ɛ ge wase fele yî yɛm e, lɛ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu elese fitele yî ye le kɛ. Bó to lese fitele bii mwɛɛm mvù me nto njemyi bô mvù me nto ŋgee le. \v 19 \x - \xo 15:19 \xt Mak 16:17; 2Kol 12:12\x*Ɛ ɛ̀ to nu tɛn bii mvuŋgay mvu mwɛɛm mvù duŋci mvuŋgay mvu Nyo' le bô mwɛɛm mvu diuw wvù yumɛɛn e mvù me nto ŋgee le, noo yî mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le. Nonɛn, keekɛw Jɛlusalɛm ekɛnɛn egɛn ebuy keba kè Illilikum e, nu ɛ me ɛ nloocɛ wase ɛ nfewcɛ saaka wvù jee ɛkumɛ Klistu jó. \v 20 \x - \xo 15:20 \xt 1Kol 3:10-12; 2Kol 10:15-16\x*Me nto gee nonɛn, ɛ shiee wɛm wvu baay nu lɛ me enfewcì saaka wvù jee wvun ɛ ɛ̀ nu fô bó ke baa yuw wase ɛkumɛ Klistu kɛ, wvu lɛ fo me ŋke enɛ eŋgɛn en'yoote yî kenffuy ke wee mvu le kɛ. \v 21 \x - \xo 15:21 \xt Yɛsa 52:15\x*Me nto ŋgee fifin mbii ɛ ɛ̀ nu no bó to saŋɛɛ lɛ, \q1 “Bonyii bò bó ke baa see wase ɛ̂ bó ɛkumɛ wvú, \q1 nu ke eyɛn kecɛɛy kew e, \q1 ɛ bonyii bò ke baa yuw wase ɛkumɛ wvú, nu ke ekiɛɛ wvú.” \s1 No Baul to seysee keegɛn Lum \p \v 22 \x - \xo 15:22 \xt 1:9-13\x*Ɛ̀ se jewse lɛne din me bokaŋ e nteen fo me ento ɛ́ beene eyɛnɛn. \v 23 Geenɛn, keseen kɛ bvudvuu bvu lemme le bvuu bɛɛ dvú biba bin e kɛ. Nonɛn no me nse nshee nshieele wase bilum e keento ɛ́ beene eyɛnɛn, \v 24 nu ɛ me ŋkpwaake, ŋkee naa lɛ beene nu ke eyɛnɛn seke me nfele ŋgɛne Sbɛɛn. Me ŋkpwaake tɛn lɛ ben nu ke eficɛ me yî lɛne diem e keeŋgɛn embuy jó, seke beene ɛ moocɛ caan, me ɛ n'yuw njoŋ ɛ̂ ben ɛntelɛŋ. \v 25 \x - \xo 15:25 \xt Lem 19:21; 20:22; 24:17\x*Geenɛn, keseen nu ɛ me nu eŋgɛn Jɛlusalɛm yî lemme le fô bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le bo jó le. \v 26 \x - \xo 15:26 \xt 1Kol 16:1; 2Kol 8–9; Gal 2:10\x*Me ŋgɛne jó njefo bonyii bo mbee le bo Masedonia noo bo Akɛya se nu ɛ no kooŋke keege kensuw efi bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le bò fuute dvú Jɛlusalɛm. \v 27 \x - \xo 15:27 \xt 1Kol 9:11\x*Ɛ̀ to koŋ bó keege nonɛn, ɛ ɛ̀ nu lo kecɛɛy lɛ bó kɛŋke keege fiɛɛ fô bó le nonɛn, njefo ɛ́ bó bò yaa nu kɛ Bojuu nu ɛ kɛŋkɛ wase fô mbuwma wvù fici biyoy bibole wvù ɛ̀ nu wvu Bojuu, tu bó kɛŋke tɛn keefi Bojuu bô mwɛɛm mvu yî nshɛ le fɛn mvù Nyo' nu ɛ buw bó dvú. \v 28 Nonɛn, seke me ɛ mɛse lemme din, ɛ n'yɛn lɛ fiɛɛ fì bó suw nu ɛ ley can Bojuu le, ɛ́ me emum enɛ jó, enfey jo ben, ɛ́ beene eyɛnɛn, ɛ́ me emum eŋgɛn Sbɛɛn. \v 29 Ɛ me ŋkee lo lɛ me nu ŋke endioo entoo ɛ̂ ben e, entoo bô kembonɛn ke Klistu le fô ben e ɛ kí ɛ yiŋsɛn. \p \v 30 \x - \xo 15:30 \xt 2Kol 1:11; Ɛfɛ 6:18-19; Kolo 4:3; 2Tɛs 3:1-2\x*Boom bo bwɛɛm e, me ŋkule lo can ɛ̂ ben ɛ̂ diee di Tata wesebeene wvù Jisos Klistu le noo yî keŋkoŋɛn ke Keyoy ke Yuule le, lɛ ben ebɛne me le ɛ́ beene etaashɛ ebunlee shiee le ɛ̂ Nyo' fô me le, \v 31 \x - \xo 15:31 \xt Lem 21:10-11; 1Tɛs 2:14-15\x*lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me ŋke embuy can bonyii bò yaa nu kɛ bo mbee le Judea. Beene ebunleè tɛn lɛ bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le ke ebee lemme dì me ŋgɛne keeŋge Jɛlusalɛm e, \v 32 \x - \xo 15:32 \xt 1:7\x*wvu lɛ ɛ́ Nyo' fɛn nu ɛ bee, ɛ́ me ŋke entoo ɛ̂ ben e n'yuuke njoŋ, ɛ́ fitele fiem elɛɛtene ɛ̂ ben ɛntelɛŋ. \v 33 \x - \xo 15:33 \xt 1Tɛs 5:23\x*Nyo' wvù nu Nyo' nyɛkeey enù ben ɛ bó bocii. Fí enù nonɛn. \c 16 \s1 Boŋgayma \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xt Lem 18:18\x*Me ŋgomte keenduŋcɛ jɛme yesebeene mi yì diee nu Fuɛbɛ ɛ́ ben ekiɛɛ wvú. Wvú fici yî lemme di Nyo' le ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ke Sɛŋklia le. \v 2 Seke wvú ɛ to, ɛ ben fiisɛn wvú diɛwɛ wee Tata le ɛ̂ je yì ɛ̀ nu yì bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le. Ɛ́ fiɛɛ nu dvú fì wvú shieele lɛ ben efi wvú dvú, ɛ́ ben fi, ekeè lɛ wvú nu ɛ fi wase bonyii nteen, ɛ fi tɛn noo me. \p \v 3 \x - \xo 16:3 \xt Lem 18:2, 18-19, 26\x*Ben egay Blisilia bô Akpwila le enya ɛ̂ me. Ɛ̀ nu bonyii ɛ bó ɛ taashɛ bee bó yî lemme di Klistu Jisos e. \v 4 Bó nu ɛ kpwe to soy wase bó nje yɛm. Ɛ̀ nu bonyii ɛ ɛ̀ yaa mɛy kɛ me maaŋ wvù nyaa keyoone ɛ̂ bó kɛ. Bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bi bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le bicii nyaa tɛn keyoone ɛ̂ bó. \v 5 \x - \xo 16:5 \xt 1Kol 16:15, 19; Kolo 4:15; Flm 2\x*Ben egay tɛn kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kè taashi ɛ̂ bó yew e enya ɛ̂ me. Ben egay Abɛnɛtus wvù nsaa yɛm shém e. Wvú to nu wee wvu fwe keenu wee Klistu woŋ wvù Ɛsia le. \v 6 Ben egay tɛn Maalia wvù nu ɛ lem wase baay ɛ̂ ben ɛntelɛŋ e. \v 7 Ben egay Andulnikus bô Junias e bò nu bonyii bem bo woŋ e, ɛ bó ɛ lem wase ncaw bee bó. Ɛ̀ nu bonyii bò bó kee bó ŋgoo boom bo ntum e bo Jisos e. Ɛ̀ to yaw bó lese fitele yî Klistu le ɛ̂ me le. \v 8 Ben egay tɛn Ambliyatus wvù nsaa yɛm shém wvù bee wvú nu ɛ taashɛ yî Tata le. \v 9 Ben egay Ubanus wvù nu ɛ taashɛ bee bó yî lemme di Klistu le, egay tɛn Stacis wvù nu nsaa yɛm shém e. \v 10 Ben egay Ɛbɛlɛs e. Ɛ̀ nu wee ɛ wvú duŋcɛ wase lɛ wen leeme bô Klistu tɛmyi. Ben egay tɛn bonyii bo yew dvu Alistobulus e. \v 11 Ben egay 'Ɛlodion wvù wee wɛm woŋ e, egay tɛn bonyii bò nu ɛ taashɛ yî Tata le bò nu yew dvu Nasisus e. \p \v 12 Ben egay tɛn Tilfena bô Tilfosa le. Ɛ̀ nu bokɛnɛ ɛ bó lemte lemme di Tata le. Ben egay Bɛsis e wvù nu fitele fiem. Ɛ̀ nu tɛn kpwoon ɛ wvú ɛ lem wase lemme di Tata le naa baay. \v 13 \x - \xo 16:13 \xt Mak 15:21\x*Ben egay Lufus wvù Tata nu ɛ caw wee we le, egay tɛn bwee wvù me njoo lɛ ɛ̀ nu tɛn bwɛɛm e. \v 14 Ben egay Asinklitus bô Fligon noo Ɛmis noo Batlobas noo Ɛmas, noo boom bo bwee wesebeene le bò nu bô bó le. \v 15 Ben egay Filologus bô Julia le, egay Nelius bô jɛme ye le. Ben egay tɛn Olimbas bô bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le bò nu bô bó le. \v 16 \x - \xo 16:16 \xt 1Kol 16:20; 2Kol 13:12; 1Tɛs 5:26; 1Bi 5:14\x*Ben egaynɛn bikuu binɛn e, eŋocɛ ɛ̂ ŋŋocɛ bonyii bo Nyo' le. Bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bi Klistu le bicii gayte ben e. \s1 Ntefe wvu fokemɛse \p \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Mat 7:15; 2Tɛs 3:6; Tay 3:9-10; 2Jon 10\x*Boom bo bwɛɛm e, me nlɛke lo ben lɛ ben eyɛnè ɛkumɛ bonyii bò too bô keŋgawsɛn jewsee ben bô n'yɛɛyi wvù kicine wvù bó to yɛɛyɛɛ ben dvú le. Ben elewtè lo boba bonyii. \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Fili 3:19; Kolo 2:4\x*Ben ekeè lɛ kɛ boba bonyii yaa lemte ɛ ɛ̀ nu Tata wesebeene wvù Klistu le kɛ. Bó lemte ɛ ɛ̀ nu fô ɛtew ɛbole. Bó joo njeme wvù yeke wvù ɛ̀ nu wvu kenlɛɛma lɛɛle bonyii bò nu sɛ bó kee fiɛɛ dvú. \v 19 \x - \xo 16:19 \xt 1:8\x*No bonyii bocii nu ɛ yuw wase ɛkumɛ ben lɛ ben nu bonyii bò yuuke fiɛɛ gee, me ɛ mum ɛ no n'yuuke njoŋ bô ben. Geenɛn me ŋgomte lɛ ben efeefenè, ebii ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì jee le, yaa kɛŋke kebo fô fiɛɛ fì befe le kɛ. \p \v 20 \x - \xo 16:20 \xt 1:7\x*Ɛ̀ shɛɛte wase caan ɛ́ Nyo' wvù ɛ̀ nu Nyo' nyɛkeey etufe Satan ɛ́ ben eben yî dvú le bô bikaa. Me nlɛke lɛ Tata wesebeene wvù Jisos Klistu ebuw ben bô kembonɛn kew ɛ́ kí enù ben ɛ bó. \v 21 \x - \xo 16:21 \xt Lem 16:1\x*Timatio wvù lemte bee wvú yî fiɛɛ le fimwaaŋ gayte ben e. Ɛ Lushus bô Jason noo Sosibata bò nu bonyii bem bo woŋ e gayte tɛn ben e. \v 22 Me wvù Tɛtius wvù Baul jemyi ɛ me nsaaŋke ŋwa' wvun, ŋgayte tɛn ben e ɛ̂ diee di Tata le. \v 23 \x - \xo 16:23 \xt 2Tim 4:20\x*Gayus wvù me wvù Baul cee ɛ̂ wvú yew, ɛ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kecii ke fɛn taashi dvú gayte ben e. Ɛ Ɛlastus wvù nu wee ntfu wvu ɛ̂ kelaante kin e, bô waa bwee wesebeene wvù diee nu Kpwatus gayte tɛn ben e. \v 24 [Tata wesebeene wvù Jisos Klistu ebuw ben bocii bô kembonɛn kew ɛ́ kí enù ben ɛ bó. Fí enù nonɛn.] \f + \fr 16:24 \ft Kɛ boŋwa' bo boyvuum nteen bò bó to yawɛɛ saŋ diɛw Nyo' jó kɛŋke kencim kin kɛ.\f* \s1 Mbense enù fô Nyo' le \p \v 25 \x - \xo 16:25 \xt Ɛfɛ 1:9; 3:4-5; Kolo 1:26\x*Mbense enù fô Nyo' le. Ɛ̀ nu wvú wvù nulo ege ɛ́ ben etɛmyi ntay bii no saaka wɛm wvù jee jemyi. Saaka wvù jee wvun nu wvù me nfewci ɛkumɛ Jisos Klistu. Wvú to shee nu kenyilɛ ke fiɛɛ le ɛ bó to nyilɛ ɛ ɛ̀ bɛɛ naa lo bvuyvuum e, ɛ keseen nu ɛ bó ɛ duŋcɛ wase ɛ̂ beene. \v 26 \x - \xo 16:26 \xt 1:2, 5\x*Kinyilɛ kin nu ɛ bó ɛ duŋcɛ wase. Mwɛɛm mvù bonyii bo ntum Nyo' le to saŋɛɛ nu ɛ ge wase kí ɛ buy ɛmwa fô bitum bicii le. Nyo' wvù mɛy lo nu wvù gayɛɛ lɛ bó eduŋcɛ ɛ̂ bitum bicii wvu lɛ bó elese fitele yî ye le eyuuke wvú le. \v 27 \x - \xo 16:27 \xt 11:36; Fili 4:19-20; 1Tim 1:17; Jut 25; Mwm 4:11\x*Mbense enù sekecii fô Nyo' wvun wvù ɛ̀ mɛy kɛ wvú wvù feefene le, fele yî Jisos Klistu le. Fí enù nonɛn.