\id LUK - Nooni \h Luka \toc1 Luka \toc2 Luk \toc3 Luk \mt2 Saaka wvù Jee wvu ɛkumɛ Jisos no \mt1 Luka \mt2 to Saŋɛɛ \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' Luk wvun e \ip Ŋwa' Luk wvun duŋci lɛ Jisos nu Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ bonyii bo Islael dvú, bvuu nu Mboyse ɛŋgokɛ ke bonyii bocii le. Wvú jemyi mwɛɛm mvumew ɛkumɛ Jisos ɛ mvú nu kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ ŋwa' wvudvu wvun e maaŋ. Wvú jemyi no bó to bokɛɛ Jisos ɛ bonceendaa bo Nyo' le no yemte, ɛ boncɛy njée gɛn taa wan, jemyi tɛn no wan wvù Jisos to shɛɛtɛɛ yew ncese le, jemyi ŋgan wvù Jisos to maɛ ɛkumɛ wee wvù jee wvu Samalia bô wvu ɛkumɛ wan wvù to laɛ. Wvú jemyi baay ɛkumɛ bunle ɛ̂ ŋwa' wvun e bô ɛkumɛ Keyoy ke Yuule noo ɛkumɛ bokɛnɛ. Wvú jemyi no Nyo' lɛɛshi bibefɛ bi bonyii le, fì ɛ̀ nu shiee wvù Jisos to toɛ fokuse fɛn e. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ ŋwa' wvun e \io1 1:1-4 Keŋkɛwcɛ \io1 1:5–2:52 No bó to bokɛɛ Jon Nleseɛjoo bô no bó to bokɛɛ Jisos ɛ bó no kuu \io1 3:1-20 Lemme di Jon Nleseɛjoo le \io1 3:21–4:13 No bó to lesɛɛ Jisos ɛ̂ joo bô no Satan to momte wvú \io1 4:14–9:50 Ɛkumɛ lemme di Jisos e Galilee \io1 9:51–19:27 No Jisos to nɛn'yɛɛ Galilee no gɛne Jɛlusalɛm \io1 19:28–23:56 Ɛkumɛ kemaa ke Jisos e ke kemɛse le Jɛlusalɛm \io1 24:1-53 No Jisos to buyɛɛ yî kpwe le, buynɛn ɛ̂ bonyii ɛjise, ke ben we \c 1 \s1 Keŋkɛwcɛ \p \v 1 Wee wvu baay wvù Teofilus, bonyii nteen nu ɛ mom wase keesaŋ ɛkumɛ mwɛɛm mvù to koyɛɛ ɛntelɛŋ jo bese. \v 2 Bó to saaŋke mwɛɛm kɛ lɛŋlɛŋ mvù bese to yuwɛɛ ɛ̂ bonyii bò to yɛnɛɛ bô ɛjisɛ ɛbo bvuu no fewci saaka wvudvu no mvú to kɛwɛɛ. \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Lem 1:1\x*No me nu ɛ njo wase kefew ɛ ntasse mwɛɛm mvun mvunciim ɛ kɛw foŋkɛw, ɛ mum ɛ n'yɛn lɛ fí jee lɛ me embaancɛ ensaŋ tɛn ɛ̂ je yi lɛŋ e ɛ̂ wo. \v 4 Me ŋge fin lɛ wo ekiɛɛ kecɛɛy ke mwɛɛm mvù bó nu ɛ fewcɛ wase ɛ̂ wo le. \s1 Ɛ nceendaa Nyo' tefe lɛ bó nu ke eboo Jon Nleseɛjoo \p \v 5 \x - \xo 1:5 \xt 1Klo 24:7-19\x*\x - \xo 1:5 \xt 1Klo 24:10\x*Seke Nfon 'Ɛlod to saake woŋ wvù Judea, cee ncese mvu to nu ɛ bó teŋe lɛ Sakalia. Wvú to lemte ɛ̂ ŋgoo bocee ncese bo Abija le, ɛ bwee yew we to buy tɛn ɛ̂ kfuu di Ɛlon e, ɛ bó teŋe wvú lɛ Ɛlisabɛn. \v 6 Bonyii bo bofɛɛ ban to nu bonyii bo teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise, gɛɛle bonci bo Tata le bocii, yaa kɛŋke jay kɛ. \v 7 Geenɛn, bó to baa kɛŋke wan kɛ, njefo Ɛlisabɛn to nu kase, ɛ bó bocii to nu ɛ bó ɛ lunkɛn wase. \p \v 8 Ɛ kefew ke to kocɛn, ɛ ŋgoo Sakalia no lemte yew ncese Tata le. Ɛ̀ to nu wvú cee ncese ɛ̂ Nyo' ɛjise ɛbvubwɛ, \v 9 \x - \xo 1:9 \xt Ksm 30:7-8\x*ɛ bó to baa wvú bii no bó to ké no baale bocee ncese ɛ̂ nce wvubole. Ɛ wvú mum ley yew ncese le keeton jiin. \v 10 Ɛ kefew ke kocɛn keeton jiin, ɛ bonyii bocii bò to nu ɛkfuŋ no bunlee. \p \v 11 Ɛ nceendaa Tata sɛsɛ buynɛn ɛ̂ wvú ɛjise leem ɛ̂ ɛbo ke ɛcɛɛy ke ketaŋ ke jiin e. \v 12 Seke Sakalia to yɛnɛɛ wvú le, ɛ kedvum gbwo wvú, ɛ wvú kɛŋkɛ nfan baay. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt 1:60, 63\x*Geenɛn, ɛ nceendaa wvudvu gay ɛ̂ wvú lɛ, “Fo wo efanè kɛ. Nyo' nu ɛ yuw wase bunle yo. Bwee yew wo wvù Ɛlisabɛn nu ke eboo wan diemsɛn ɛ́ wo ecu diee lɛ Jon. \v 14 Wvú nu ke eto bô nlaŋlaŋ fô wo le, ɛ bonyii nteen nu ke eyuuke njoŋ nje boo diew. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Ktŋ 6:3; Biku 13:4-5; Luk 7:33\x*Wvú nu ke enu wee wvu baay ɛ̂ Nyo' ɛjise. Fo wvú ke ewuù mbvuum kɛ, sɛ ge mò tɛmyi. Keyoy ke Yuule nu ke eyiŋsɛn yî ye le seke bó ɛ boo wvú. \v 16 Wvú nu ke ege ɛ́ bonyii bo Islael nteen ekumɛn mvuntelem mvubole ekase etu bô bo Tata wvù Nyo' wvubo. \v 17 \x - \xo 1:17 \xt Mala 3:1; Mat 17:10-13; Mak 9:13; Jon 1:21\x*Wvú nu ke egɛn fwe jo Tata bô fitele noo mvuŋgay mvu Ɛlayja le, keekumɛn mvuntelem mvu bocee boom e, ɛ́ mvú enu yî boom bobole. Wvú nu ke ege ɛ́ bonyii bò tɛmyi bikuu ecinɛ bikuu bì tɛmyɛɛn e, ekumɛn bonce bobole, ekɛŋke boŋkpwawcɛ ɛ ɛ̀ nu bo bonyii bo lɛŋ e. Wvú nu ke ege nonɛn wvu lɛ bonyii enù ɛ bó ɛ seyse keecɛyte Tata.” \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Keŋ 17:17; 18:11\x*Ɛ Sakalia bife ɛ̂ nceendaa Nyo' lɛ, “Fiɛɛ fì nu ke ege ɛ́ me eŋkiɛɛ ɛ bee bwee yew wɛm nu ɛ bó ɛ lunkɛn wase nɛn nu la?” \p \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Dan 8:16\x*Ɛ nceendaa Nyo' tfuse lɛ, “Ɛ̀ nu me wvù Gabliya, ɛ me nleeme ɛ̂ Nyo' ɛjise sekecii, ɛ ɛ̀ tum wvú me lɛ me ento ensee saaka wvù jee wvun ɛ̂ wo. \v 20 Taa eyɛn, no wo baa ebee saaka wvun e, ɛ kefew nu ke eto ekocɛn ɛ́ fí ekɛŋke keekooy, wo nu etu kencife, saa ejemyi kɛ, egɛn ebuy seke fiɛɛ fin nu ke ekooy.” \p \v 21 No fí to kooyi nonɛn, ɛ bonyii bò to nu ɛkfuŋ cɛyte Sakalia no kɛŋke lo ŋghaw laa ɛ̀ sɛ kooyi la fì wvú she dvú baay nɛn ɛ. \v 22 Seke wvú to buyɛɛ dvú, wvú to baa kiɛɛ keejeme ɛ̂ bó kɛ. Ɛ bó mum kiɛɛ lɛ Nyo' nu ɛ duŋcɛ fiɛɛ fi ŋghaw e ɛ̂ wvú dvú. Ɛ wvú mum no feeke lo mwɛɛm ɛ̂ bó bô can, yaa jemyi kɛ. \v 23 Ɛ Sakalia ke mɛse lemme diew yew ncese le mum kase tu jim fô yew e fo wvú. \v 24 Ɛ ɛdiuw ke fey, ɛ kpwɛse wvù Ɛlisabɛn leem bô fue, mum no nu kɛ ɛ ɛ̀ nu yew yî kee le tin. \v 25 \x - \xo 1:25 \xt Keŋ 30:23\x*Ɛ Ɛlisabɛn mum gay lɛ, “Keseen Tata nu ɛ koo wase shen fô me le, ɛ cake keŋ'wuumɛn yî ɛkolɛ kem e.” \s1 Ɛ nceendaa Nyo' tefe lɛ bó nu ke eboo Jisos \p \v 26 Ɛ fue di Ɛlisabɛn e ke buy kee soocaan, ɛ Nyo' tum nceendaa we wvù Gabliya ntɛw mvu wvu Galilee le ɛ bó teŋe lɛ Nasalɛt. \v 27 \x - \xo 1:27 \xt Mat 1:16\x*Wvú to gɛn bô ntum fô ŋgon kpwoon mvu le ɛ bó teŋe lɛ Maalia, ɛ ɛ̀ bɛɛ wan wvu tfu. Wvú to nu ɛ bó ɛ seyse wase lɛ wvú nu ke enu kpwɛɛ Yosɛw wvu ɛ̂ kfuu di Nfon Dawe le. \v 28 Ɛ nceendaa Nyo' wvudvu gɛn yɛn Maalia le gay wvú le lɛ, “Me ŋgayte wo le. Nyo' nu ɛ buw wase wo ɛ no nu ben ɛ wvú.” \p \v 29 Ɛ Maalia yuw ɛ fí ghaw wvú baay, ɛ wvú no maa laa kfuu wvun ŋgayma sɛ nu wvù nɛɛ lɛ. \v 30 Geenɛn, ɛ nceendaa Nyo' gay ɛ̂ wvú lɛ, “Maalia fo wo efanè kɛ. Nyo' nu ɛ buw wase wo. \v 31 \x - \xo 1:31 \xt Yɛsa 7:14; Mat 1:21; Luk 2:21; Lem 4:12\x*Taa eyɛn, wo nu ke eleem bô fue, eboo wan diemsɛn, ecu diee lɛ Jisos. \v 32 \x - \xo 1:32 \xt Yɛsa 9:6-7; 2Sam 7:16; Mat 20:30-31\x*Wvú nu ke enu wee wvu baay, ɛ bó nu ke eteŋe wvú lɛ Waa Nyo', Nyo' wvù nu Ɛkolɛ ke Mwɛɛm Mvunciim e. Tata wvù Nyo' nu ke eshike wvú yî kawla Nfon Dawe wvù icee kfuu dibole. \v 33 \x - \xo 1:33 \xt Dan 7:14\x*Wvú nu ke esaake kfuu di Yakow e sekecii, ɛ kɛ bvunfon bwew nu ke ekɛŋke kemɛse kɛ.” \p \v 34 Ɛ Maalia bife ɛ̂ nceendaa Nyo' lɛ, “Fifin nu ke eghan nɛɛ le, ɛ me mbɛɛ wan wvu tfu.” \v 35 \x - \xo 1:35 \xt Mat 1:18; Luk 4:18\x*Ɛ nceendaa Nyo' tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Keyoy ke Yuule nu ke eto yî yo le, ɛ́ mvuŋgay mvu Nyo' wvù nu Ɛkolɛ ke Mwɛɛm Mvunciim e eyiŋsɛn yî yo le. Nonɛn, wan wvù wo nu ke eboo nu ke enu wvù yuule, ɛ́ bó emum eteŋe wvú lɛ Waa Nyo'. \v 36 Taa eyɛn, wayco wvù Ɛlisabɛn wvù nu ɛ wvú ɛ loocɛ wase ɛ lun ɛ bó se teŋe wvú lɛ kase, nu keseen bô fue kee soocaan, ɛ wvú nu ke eboo wan diemsɛn. \v 37 \x - \xo 1:37 \xt Keŋ 18:14; Mat 19:26; Mak 10:27; Luk 18:27\x*Kɛ fiɛɛ nu dvú fì nulo eghaw Nyo' kɛ.” \v 38 Ɛ Maalia mum gay lɛ, “Me wvun fɛn wvù waa lemme Nyo'. Wvú ege ɛ́ fí ekooy bô me no wo gay.” No wvú jeme nonɛn, ɛ nceendaa Nyo' mum nɛ. \s1 Ɛ Maalia laa ghane ɛ̂ Ɛlisabɛn e \p \v 39 Kɛ ɛdiuw yodvu le, ɛ Maalia seyse nɛ no yaŋsene gɛne ntɛw mvu wvù woŋ kum wvu Judea le, \v 40 gɛn buy jó, ley yew dvu Sakalia gay bwee yew we wvù Ɛlisabɛn e. \v 41 No Ɛlisabɛn to yuwɛɛ ŋgayma wvu Maalia, ɛ wan sɛsɛ ɛ̂ wvú ɛshem baay. Ɛ Keyoy ke Yuule yiŋsɛn yî ye le. \v 42 Ɛ wvú mum wvule foweɛwe, gay lɛ, “Kembonɛn ke Nyo' le nu yî yo le fele bokɛnɛ bocii, ɛ kembonɛn kew nu yî wan wvù wo nu ke eboo le. \v 43 Fin fiɛɛ fi baay nɛn ghan nɛɛ le, lɛ bwee Tata wɛm nu ɛ laa ghane ɛ̂ me le? \v 44 Taa eyɛn, seke me mbe n'yuw ŋgayma wo, wan ɛ sɛsɛ ɛ̂ me ɛshem bô nlaŋlaŋ wvu baay. \v 45 Njoŋ wvu baay nu fô wo le, njefo wo nu ɛ bee lɛ ŋkawma wvù Nyo' to kawɛɛ wo dvú nu ke eto ekocɛn.” \s1 Ɛ Maalia bense Nyo' \p \v 46 \x - \xo 1:46 \xt 1Sam 2:1-10\x*Ɛ Maalia gay lɛ, \q1 “Fitele fiem bensee Tata Nyo', \q1 \v 47 ɛ me n'yuuke njoŋ nje Nyo' wvù nu Mboyse wɛm. \q1 \v 48 \x - \xo 1:48 \xt 1Sam 1:11\x*Wvú nu ɛ kume me, ɛ me nu kɛ lo waa we lemme wvu ncɛw. \q1 Ɛ kɛw yî keseen e ɛ gɛn lo, ɛŋgokɛ kecii nu ke egayte lɛ, \q1 Nyo' nu ɛ laŋ kembonɛn yî yɛm e, \q1 \v 49 njefo Nyo' Mvuŋgay Mvunciim nu ɛ ge wase mwɛɛm \q1 mvu baay baay nteen fô me le. \q1 Kɛ diee diew kɛŋke kenfewsɛn kɛ. \q1 \v 50 \x - \xo 1:50 \xt Mben 103:13, 17\x*Wvú camte shen fô bonyii bò wvumte wvú le. \q1 Ɛ shen yin nu yî ɛŋgokɛ kecii le. \q1 \v 51 \x - \xo 1:51 \xt Dito 5:15; 26:8\x*Wvú nu ɛ duŋcɛ mvuŋgay mvu ɛbo kew e, \q1 ɛ tawse bonyii bò saale ye, bontaŋ bobole ɛ bvuŋ. \q1 \v 52 \x - \xo 1:52 \xt Job 5:11; 12:19; Mben 75:7; Mat 23:12; Jɛm 4:6, 10\x*Wvú nu ɛ shwaw wase bonfon bo baay baay yî bokawla le, \q1 ɛ bense ɛ ɛ̀ nu bonyii bo ncɛw. \q1 \v 53 \x - \xo 1:53 \xt Mben 107:9; 34:11\x*Wvú nu ɛ nyaŋe wase bonyii bò jeŋ yuu bó, \q1 bó ɛ ffuu bô mwɛɛm mvù jee, \q1 ɛ kuŋ bo kpwaw e cancan. \q1 \v 54-55 \x - \xo 1:54-55 \xt May 7:20; Mben 98:3; Keŋ 17:7; 22:17\x*Wvú nu ɛ ficɛ wee we lemme wvù Islael, \q1 ɛ kume keecam shen fô Abla'am bô kfuu diew e, \q1 egɛn emɛse kɛ no wvú to kawɛɛ ɛ̂ bo'icee cee bosɛse.” \p \v 56 No Maalia jeme nonɛn, ce bô Ɛlisabɛn kee tɛ mum kase tu jim fô yew e. \s1 Ɛ Ɛlisabɛn boo Jon Nleseɛjoo \p \v 57 Ɛ kefew kè Ɛlisabɛn ke eboo ke to kocɛn, ɛ wvú boo wan diemsɛn. \v 58 Ɛ kfuu diew noo bonyii bò to cee keleŋ kedvu le yuw lɛ Nyo' nu ɛ duŋcɛ shen fô wvú le naa baay, ɛ bó mum no laŋlaŋe. \p \v 59 \x - \xo 1:59 \xt Keŋ 17:12-13\x*Ɛ ɛdiuw ke to buy nyaŋ, ɛ bó to keetfuse wan yew, mum no gomte keecu diee lɛ Sakalia kɛ diɛwɛ di ice le, \v 60 \x - \xo 1:60 \xt 1:13\x*geenɛn ɛ bwee ma lo, gay lɛ bó eteŋè wvú lɛ Jon. \p \v 61 Ɛ bó gay ɛ̂ wvú lɛ, “Kɛ wee nu dvú ɛ̂ kfuu dinɛn e bô diee din kɛ.” \v 62 Ɛ bó mum nɛ no feeke bô can ɛ̂ cee wan, keekiɛɛ laa wvú be gomte lɛ bó ecu diee di wan e lɛ yɛɛ lɛ. \p \v 63 Ɛ wvú mum few tɛn lɛ bó eto bô fiɛɛ ɛ́ wen esaŋ yî dvú le. Ɛ bó to dvú ɛ wvú mum saŋ lɛ, “Diee diew nu Jon.” Ɛ bó yɛn nonɛn ɛ dew yum bó. \v 64 Kaŋ mwaaŋ, ɛ diuw Sakalia mum yene ye, ɛ leme diew yaatɛn, ɛ wvú bvuu kase no jemyi. Ɛ wvú mum kɛw no tumte moŋkum mo Nyo' le. \v 65 Ɛ bonyii bo ntɛw wvudvu le kɛŋkɛ ŋghaw baay. Ɛ saaka mwɛɛm mvun mvunciim saaŋkɛn gɛn woŋ kum wvu Judea wvudvu le tfuu. \v 66 Ɛ bonyii bocii bò to yuwɛɛ mwɛɛm mvun mvunciim kɛŋkɛ ŋghaw mum no biite laa wvun wan nu ke enu wvù nɛɛ lɛ, njefo fí to looci duŋci lɛ kembonɛn ke Nyo' le nu yî ye le. \s1 Ɛ Sakalia tefe ntum Nyo' \p \v 67 Ɛ Keyoy ke Yuule nɛ yiŋsɛn yî Sakalia wvù icee Jon e, ɛ wvú mum nɛ no jemyi kɛ diɛwɛ wee ntum Nyo' le, gayte lɛ, \q1 \v 68 \x - \xo 1:68 \xt Mben 41:13; 72:18; 111:9; Luk 4:18-21; 7:16; 19:44\x*“Beene ebenseè Tata wvù nu Nyo' bonyii bo Islael. \q1 Wvú nu ɛ to wase keesum bonyii bew yî ŋgɛw e. \q1 \v 69 \x - \xo 1:69 \xt Mben 132:17; Mat 20:30-31\x*Wvú nu ɛ gɛɛ wase ntɛmemvuŋgay wvù nu ke eboyse beene, \q1 ɛ wvú buy ɛ̂ kfuu di wee we lemme wvù Nfon Dawe le. \q1 \v 70 \x - \xo 1:70 \xt Lum 1:2; Yɛsa 9:1-6; May 5:1-3\x*Fifin nu no wvú to kawɛɛ diuw bonyii bew bo ntum e bò yuule \q1 ɛ ɛ̀ bɛɛ lo bvuyvuum e bò wvú to gɛkɛɛ, \q1 \v 71 \x - \xo 1:71 \xt Mben 106:10\x*lɛ wen nu ke eboyse beene can bonyii bò gomte keefiwsɛ beene le, \q1 noo bonyii bosɛɛbeene bo bvuban e. \q1 \v 72 \x - \xo 1:72 \xt Mben 106:45; 105:8-9; Lɛw 26:42\x*Wvú to nu ɛ kaw lɛ wen nu ke ecam shen fô bo'icee cee bosɛɛbeene le \q1 mum no shee kumyi kelew kew kè wvú wvù Nyo' to dieɛ. \q1 \v 73 \x - \xo 1:73 \xt Keŋ 22:16-18\x*Wvú to nu ɛ kaw ɛ̂ icee bo'icee bosɛɛbeene wvù Abla'am lew lɛ, \q1 \v 74 \x - \xo 1:74 \xt Tay 2:12, 14\x*wen nu ke ebvuse beene can bonyii bosɛɛbeene bo bvuban e, \q1 wvu lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ beene elemte wvú le sɛ nfan, \q1 \v 75 eceè nce wvù yuule bô wvu teytey ɛ̂ wvú ɛjise \q1 ɛdiuw ɛcii yî nshii wesebeene le. \q1 \v 76 \x - \xo 1:76 \xt Mala 3:1; Mat 11:10; Mak 1:2; Luk 7:27\x*Ɛ wo waa wɛm nu ɛ bó nu ke eteŋe wo lɛ wee ntum Nyo', \q1 Nyo' wvù nu Ɛkolɛ ke Mwɛɛm Mvunciim e, \q1 njefo wo nu ke esa fwe dvu Tata \q1 keeseyse je ye. \q1 \v 77 \x - \xo 1:77 \xt Yɛli 31:34\x*Wo nu ke efewci ɛ̂ bonyii bew je yì ɛ̀ nulo ɛ́ bó ekɛŋkɛ mboyma jó, \q1 wvù ɛ̀ nu nlɛɛshɛ wvù Nyo' nu ke elɛɛshɛ bibefɛ bibole, \q1 \v 78 \x - \xo 1:78 \xt Ksm 34:6; Yɛsa 60:1-2; Mala 3:20\x*nje shen yi baay yì wvú koole fô bonyii le. \q1 Wvú nu ke eciinse Mboyse ɛ́ wvú eshiile too we \q1 kɛ diɛwɛ diuu fò dí ɛ san e. \q1 \v 79 \x - \xo 1:79 \xt Yɛsa 9:1-5; 42:6-7; Mat 4:16\x*Wvú nu ke enya n'yuu ɛ̂ bonyii bò nu yî ɛjiwɛ le \q1 noo bò nu diuw kpwe le, \q1 emum eleke beene ɛ̂ je kembonɛn e.” \p \v 80 Ɛ waa Sakalia wvudvu mum no kuu yî nyam ye le, kuu tɛn ɛ̂ keyoy e. Ke mum nɛ gɛn no cee ɛ ɛ̀ nu ŋkpwaante, gɛn buy diuu dì wvú to buyɛɛ keeduŋcɛ ɛkolɛ kew ɛ̂ bonyii bo Islael. \c 2 \s1 Ɛ Maalia boo Jisos \r (Mat 1:18-25) \p \v 1 Ɛ̀ to nu kefew kekiɛ le, ɛ sa' buy lɛ bó etaŋ bonyii bocii bò nu yî bitum bi woŋ wvù Lum e. Yí to buy ɛ̂ Kaysa Augustus wvù to nu Nfon wvu baay wvu jó. \v 2 Kentaŋ kin to nu ke fwe seke Kpwilinus to nu wee sa' wvu Lum saake keba ke woŋ e kè Silia. \v 3 Nonɛn, ɛ bonyii bocii mum no tuu jim bontɛw bobole, lɛ bó esaŋ ɛdiee ɛbo ebvuu etaŋ bó. \p \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Mat 2:1; Jon 7:42\x*Ɛ Yosɛw tɛn nɛ Nasalɛt ntɛw mvu wvu Galilee le, ben gɛn Bɛtelɛ'ɛm ɛ̂ keba ke woŋ wvù Judea le jò bó to bokɛɛ Nfon Dawe. Wvú to gɛn jó njefo wvú to nu wee kfuu di Nfon Dawe le. \v 5 Yosɛw to gɛne bô Maalia wvù wvú to leyte lɛ ɛ̀ nu ke enu kpwɛse, ɛ wvú nu bô fue. \v 6 No bó to gɛnɛɛ buy jó, ɛ kefew kè wvú eboo ke to kocɛn. \v 7 Ɛ wvú boo waa we bvucile ɛ ɛ̀ nu wan diemsɛn, kule ɛ̂ ndvu le, jike ɛ̂ kekoŋ ke nyám e, njefo bó to nu ɛ tan fô nce yew bonyii bo ghane le. \s1 Ɛ nceendaa Tata see boo ɛ̂ boncɛy njée \p \v 8 Ɛ̀ to nu kefew kedvu le, ɛ boncɛy njée bomew nu mbew ntɛw wvudvu le, cɛyte njée yibo ɛntaŋ. \v 9 Ɛ nceendaa Tata nɛ sɛsɛ buynɛn ɛ̂ bó ɛjise, ɛ n'yuu Nyo' ba fô bó to nu, ɛ bó kɛŋkɛ nfan baay. \v 10 Geenɛn, ɛ nceendaa Tata wvudvu gay ɛ̂ bó lɛ, “Fo ben efanè kɛ. Ben eyuw, me ntoo ɛ ɛ̀ nu bô saaka wvù jee fô ben e, ɛ wvú nu ke enya njoŋ wvu baay ɛ̂ bonyii bocii. \v 11 \x - \xo 2:11 \xt Mat 20:30-32; Jon 4:42; Lem 5:31; 13:23; 2Bi 1:11\x*Yî diuu di ɛbɛn e nu ɛ bó ɛ boo Mboyse ɛ̂ ntɛw Nfon Dawe le wvù ɛ̀ nu Klistu wvù Tata. \v 12 Fin nu ke enu nciise keeduŋcɛ wan wvudvu ɛ̂ ben. Ben nu ke egɛn eyɛn wvú le ɛ bó ɛ kule ɛ̂ ndvu le ɛ jike ɛ̂ kekoŋ ke nyám e.” \p \v 13 Kɛ nonɛn, ɛ bó nɛ sɛsɛ yɛn nceendaa Nyo' wɛ le bô ŋgoo bomew e nteen ɛ bó tumte moŋkum mo Nyo' le gayte lɛ, \q1 \v 14 \x - \xo 2:14 \xt Yɛsa 57:19; Mat 10:13, 34; Mak 9:50; Luk 1:79; 10:5-6; 12:51; 19:38, 42; 24:36; Jon 4:27; Lem 10:36; Ɛfɛ 2:14, 17\x*“Mbense enù fô Nyo' wvù nu fowe le \q1 ɛ́ kembonɛn enu fokuse fɛn fô bonyii bò Nyo' yuuke njoŋ bô bó le.” \p \v 15 Seke bonceendaa bo Nyo' le ba to cin'yɛɛ bó le kase ben we, ɛ boncɛy njée bodvu jeme ɛ̂ bikuu bibole lɛ, “Beene egɛn keseen wvun Bɛtelɛ'ɛm, egɛn eyɛn fiɛɛ fin fì kooy le fì Nyo' nu ɛ ge beene ɛ kiɛɛ.” \p \v 16 Kaŋ mwaaŋ, ɛ bó mum nɛ yaŋsɛn gɛn, gɛn yɛn Yosɛw bô Maalia le noo wan e, ɛ wvú jiime ɛ̂ kekoŋ ke nyám e. \v 17 No bó yɛn nonɛn, mum kɛw no fɛle mwɛɛm mvunciim mvù nceendaa Nyo' be seŋe ɛ̂ bó ɛkumɛ wan wvudvu. \v 18 Ɛ dew yum bonyii bocii bò yuwɛɛ mwɛɛm mvù boncɛy njée ba jemyɛɛ ɛ̂ bó. \v 19 \x - \xo 2:19 \xt 2:51\x*Geenɛn, ɛ Maalia yuw fiew gɛɛ fô fitele le no kpwawci sekecii. \v 20 Ɛ boncɛy njée ba kase no tuu jim bensee Nyo' tumte moŋkum mew njefo bó to nu ɛ gɛn yɛn mwɛɛm mvunciim e kɛ lɛŋlɛŋ no nceendaa Nyo' to seŋɛɛ. \s1 Ɛ bó gɛn nya wan wvù Jisos yew ncese le ɛ̂ Nyo' \p \v 21 \x - \xo 2:21 \xt 1:31\x*Ɛ wan wvudvu ke buy ɛdiuw nyaŋ, ɛ bó tfuse wvú yew, mum cu diee lɛ Jisos, ɛ diee din nu kɛ dí dì nceendaa Nyo' to seŋɛɛ ɛ̂ bwee ɛ wvú sɛ ke leem bô fue. \p \v 22 \x - \xo 2:22 \xt Lɛw 12; Ktŋ 18:15-16\x*Ɛ kefew ke to kocɛn kè bó ege ncese keekfum bikuu bibole no nci Muses to gomte. Ɛ bó mum jo wan ben dvú Jɛlusalɛm keenya ɛ̂ Nyo'. \v 23 \x - \xo 2:23 \xt Ksm 13:2\x*Fifin nu no bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' bonci bo Nyo' le lɛ, \q1 “Ɛ́ wee boke waa bvucile ɛ ɛ̀ nu wan diemsɛn, \q1 ɛ́ wvú nya ɛ ɛ̀ no nu wvu Nyo'.” \p \v 24 Bó to gɛn tɛn keege ncese wvun bô bibembɛ bifɛɛ, kɛnɛɛ bô boom bo nyiŋ e bofɛɛ bii no fí to nu ɛ̂ Ŋwa' bonci bo Nyo' le. \p \v 25 Ɛ̀ to nu kefew kedvu le, ɛ cee la mvu nu Jɛlusalɛm ɛ bó teŋe lɛ Semeon. Wvú to nu wee wvu teytey gee no Nyo' gomte, ɛ wvú to cɛyte wee wvù ke eto elɛɛse mvuntelem mvu bonyii bo Islael e. Keyoy ke Yuule to nu yî ye le, \v 26 ɛ kí to ge wase ɛ wvú kiɛɛ lɛ kɛ kpwe nu ke ejo wvú sɛ wvú ɛ yɛn Mboyse wvù wvu Tata wvù wvú to kawɛɛ le kɛ. \v 27 Ɛ Keyoy ke Yuule ke nɛ ge ɛ Semeon gɛn yew ncese le. Ɛ Yosɛw bô Maalia ke dioo to bô wan yew ncese le keege no nci gomte, \v 28 ɛ Semeon fi wan koycɛ mum kɛw no tumte moŋkum mo Nyo' le, gayte lɛ, \q1 \v 29 “Tata, no wo nu ɛ ge wase ŋkawma wo ɛ to ɛ kocɛn, \q1 joo lɛ wee wo lemme yî nyɛkeey e. \q1 \v 30 \x - \xo 2:30 \xt Yɛsa 52:10\x*Ɛjisɛ ɛyɛm nu ɛ yɛn wase Mboyse \q1 \v 31 wvù wo ciinse le, ɛ bonyii bocii nu ke eyɛn wvú le. \q1 \v 32 \x - \xo 2:32 \xt Yɛsa 42:6; 49:6; 46:13\x*Wvú nu ke enu ken'yeese fô bonyii bò yaa nu kɛ bo Islael e, \q1 wvu lɛ bó tɛn ekee wo, \q1 ege ɛ́ bó ecake diee di bonyii buw bo Islael e we.” \p \v 33 Ɛ cee wan bô bwee wan yuw mwɛɛm mvù Semeon jemyi ɛ̂ wan wvun we, ɛ dew yum bó. \v 34 \x - \xo 2:34 \xt Yɛsa 8:14; 1Bi 2:8\x*Ɛ wvú mum laŋ kembonɛn yî bó le, gay ɛ̂ Maalia wvù bwee lɛ, “Nyo' nu ɛ caw wase waa wo wvun, ɛ nto we nu ke ege ɛ́ bonyii bo Islael nteen egbwekɛn, ɛ́ bomew enɛŋkɛn lo we. Wvú nu nciise fiɛɛ ɛ bonyii nu ke ejemyi mwɛɛm yî ye le. \v 35 Nonɛn, ɛ́ fifin emum eduŋci mwɛɛm mvù bonyii nyile ɛ̂ mvuntelem mvubole. Mwɛɛm mvun mvunciim nu ke ege ɛ́ fitele fiuw enu kɛ diɛwɛ bó bon bô finyo.” \p \v 36 Ɛ̀ to nu kɛ kefew kedvu le, ɛ kpwoon mvu nu ɛ bó teŋe lɛ Anna, ɛ ɛ̀ nu wee ntum Nyo'. Wvú to nu waa Fanuwɛl wvù wee kfuu di Ashɛl e. Kpwoon wvudvu to nu ɛ lun wase baay. Wvú to nu bô dweese kɛ bilum bisooshwiy mɛy, ɛ dweese mum kpwe. \v 37 \x - \xo 2:37 \xt 1Tim 5:5; Mat 6:16-17\x*Ɛ wvú mum no nu kɛ wase fiew kpwɛɛ ŋkfu, shee yew ncese le bensee Nyo' ɛntaŋ bô ɛmvunsheeŋ, bamte mwɛɛm mvudien, bunlee. Bilum biew to nu wase mbaŋ nyaŋ ncow binɛw (84). \v 38 \x - \xo 2:38 \xt Yɛsa 52:9\x*Kɛ kefew kedvu kè bó to toɛ bô wan yew ncese le, ɛ kpwoon wvudvu to yɛn bó le, mum nya keyoone ɛ̂ Nyo', jeme ɛkumɛ wan wvun ɛ̂ bonyii bocii bò to cɛyte kefew kè Nyo' ke esum bonyii bo Jɛlusalɛm can ŋgɛw e. \p \v 39 Seke Yosɛw bô Maalia to mɛsɛɛ mwɛɛm mvunciim no nci Nyo' to gomte, mum kase tu jim ntɛw wvubo wvù Nasalɛt e ɛ̂ keba ke woŋ e kè Galilee le. \v 40 Ɛ wan mum no nu kuu kɛŋke mvuŋgay, ɛ wvú ɛ yiŋsɛn bô bvufee bvu baay, ɛ bonyii yɛne kembonɛn ke Nyo' le yî ye le. \s1 Ɛ Jisos gɛn shɛɛ yew ncese Nyo' le \p \v 41 \x - \xo 2:41 \xt Ksm 12:1-27; 23:14-17\x*Icee Jisos bô bwee to ké no bene Jɛlusalɛm bilum bicii fô Ŋkaw Daŋɛfey e. \v 42 Ɛ Jisos ke buy bilum yuufe ncow bifɛɛ, ɛ bó bvuu ben fô Ŋkaw wvudvu le kɛ no bó to ké no bene. \v 43 No bó to dieɛ wase Ŋkaw mɛse, dioo tuu jim, ɛ wan wvù Jisos shɛɛ ɛjim Jɛlusalɛm, geenɛn ɛ ice bô bwee faŋɛ yaa kiɛɛ kɛ. \v 44 Ɛ bó ke lɛn diuu dicile, kpwaake kɛ lɛ wvú nu ɛnte jo ŋgoo bonyii bò bô bó to lɛne le. Ɛ bó ke mum kɛw no gomte wvú ɛnte jo kfuu dibole bô nsán, \v 45 ke gom ŋkuuŋ, mum kase tu jim Jɛlusalɛm keegom wvú jó. \v 46 Ɛ ɛ̀ dioo nu ɛjim jo ɛdiuw ɛta no bó to kɛwɛɛ keegomte, ɛ bó yɛn wvú le ɛ ɛ̀ nu fô yew ncese le, ɛ wvú ɛ shii fó bô bonyii bo n'yɛɛyi le, yeke bon'yɛɛyi, biwci bombife. \v 47 Ɛ bonyii bocii bò to yeke no kɛŋke ŋghaw baay njefo wvú to kee mwɛɛm baay bvuu tfuuse bombife lɛŋ. \v 48 No bwee bô ice yɛnɛɛ wvú le, ɛ dew loocɛ yum bó. Ɛ bwee bɛn wvú gay lɛ, “Wan wo njiŋsene la bô bese nɛn? Taa eyɛn, bee ico nu ɛ gom wase wo ɛ no wɛwte lo.” \p \v 49 \x - \xo 2:49 \xt Jon 2:16\x*Ɛ wvú tfuse lɛ, “Ben be gomte me nje la? Kɛ ben be kee lɛ me ŋkɛŋke keenu yew dvu Icɛm fɛn e?” \v 50 Geenɛn, ɛ bó faŋɛ yaa kiɛɛ fiɛɛ fì wvú jeme kɛ. \p \v 51 \x - \xo 2:51 \xt 2:19\x*Ɛ wvú mum nɛ ɛ bô bó no booke Nasalɛt. Ɛ wvú gɛn no yuuke bó le ntay. No mwɛɛm mvun to kooyi nɛn, ɛ bwee gɛɛ fô fitele fiew e no kpwawci sekecii. \v 52 \x - \xo 2:52 \xt 1Sam 2:26\x*Ɛ Jisos mum no kuu, kɛŋke bvufee bvu baay, ɛ Nyo' kooŋke wvú, ɛ bonyii tɛn kooŋke wvú. \c 3 \s1 N'yɛɛyi wvu Jon Nleseɛjoo \r (Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Jon 1:19-28) \p \v 1-2 Ɛ̀ to nu kefew kè Jon wvù waa Sakalia to nu ŋkpwaante, ɛ Nyo' tum wvú. Kelum kekiɛ to nu ɛ Tibɛlius ɛ saw wase diɛwɛ Nfon wvu baay wvu Lum e bilum yuufe ncow bitin. Ɛ Bontus Baylɛt saake keba ke woŋ e kè Judea, ɛ 'Ɛlod saake Galilee. Filew wvù waa bwee 'Ɛlod to saake keba kè Itulea bô kè Tɛlakoniti, ɛ Lisania saake Abilɛn. Ɛ̀ to nu tɛn kefew kè Annas bô Kayfas to nu bikuu bi bocee ncese le. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt Lem 13:24; 19:4; Luk 24:47\x*No Jon yuw ntum Nyo', mum nɛ gɛn biba bi woŋ e bicii bì mbew Joo Joodan e, no fewci ɛ̂ bonyii lɛ bó ekumɛn mvuntelem mvubole, ɛ́ wen elese bó ɛ̂ joo wvu lɛ Nyo' elɛɛshɛ bibefɛ bibole. \v 4 \x - \xo 3:4 \xt Yɛsa 40:3-5\x*Fifin nu no Yɛsaya wvù wee ntum Nyo' to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' we le lɛ, \q1 “Diɛw wee fuuŋke ŋkpwaante lɛ, \q1 bó eseyse je Tata, \q1 enɛle ɛ́ yí enù teytey, \q1 \v 5 ekɛɛshɛ lɛ dikum di baay baay bô di caan caan dicii, \q1 eyiŋsɛn biloŋɛ bicii, \q1 enɛle jé yì ŋgooŋgoo ɛ́ yí enu teytey, \q1 eyiŋsɛn bintuke ɛ́ je enu nɛn fɛmm, \q1 \v 6 \x - \xo 3:6 \xt 2:30-31; Lem 28:28\x*ɛ́ bonyii bocii emum eyɛn no Nyo' boyse bonyii.” \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Mat 3:7; Luk 21:5-36\x*No Jon fewci nonɛn, ɛ bibombom bi bonyii le mum no too lɛ wvú elese bó ɛ̂ joo. Ɛ wvú mum nɛ gay ɛ̂ bo lɛ, “Ɛŋgokɛ ke yó le, ɛ̀ tefe yɛɛ ben lɛ ben elewtè shém Nyo' yì ffuuke yì wvú nu ke eduŋcɛ ɛ̂ ben, ɛ sɛ no too nɛn? \v 8 \x - \xo 3:8 \xt 1:54-55; Mat 3:9\x*Ben egeè mwɛɛm mvù duŋci lɛ ben nu ɛ kumɛn wase mvuntelem mvunɛn. Fo ben emum ekɛw eduù kɛ lo ɛ̂ bikuu binɛn lɛ Abla'am nu icee wene kɛ. Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ Nyo' ebaŋke ɛta ɛyan ɛ́ yó etu boom bo Abla'am e. \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Mat 7:19\x*Ben ekeè lɛ bó nu ɛ gɛɛ wase teme ɛ̂ binyi bi bite le. Kete kecii kè baa yumte mvuntam mvù jee, nu ɛ bó nu egbwo naa eley yî gɛŋ e, eton lo.” \p \v 10 Ɛ bibombom bi bonyii le biɛ yuw, bife ɛ̂ Jon lɛ, “Bese nu ege nɛɛ keseen?” \p \v 11 Ɛ wvú tfuse lɛ, “Wee wvù kɛŋke bikum bifɛɛ enya kemew ɛ̂ wee wvù yaa kɛŋke kɛ, ɛ́ wvù kɛŋke mwɛɛm mvudien egaw bô wee wvù yaa kɛŋke kɛ.” \p \v 12 Ɛ bonyii bomew bò to fii shile to fô wvú le lɛ wvú elese bó ɛ̂ joo, bife ɛ̂ wvú lɛ, “Wee n'yɛɛyi, bese ege nɛɛ fisɛse?” \p \v 13 Ɛ wvú tfuse ɛ̂ bó lɛ, “Fo ben efiì shile fesene no nci gomte kɛ.” \p \v 14 Ɛ bonyii bo nci le to fô wvú le bife lɛ, “Fisɛse nu ɛ bese nu ege nɛɛ?” \p Ɛ wvú tfuse lɛ, “Ben eyɛnè fo ben ebɛmseè bonyii lole bigew noo keegowtè mwɛɛm yî bonyii le ɛcici kɛ. Ben eyuukè njoŋ bô fiɛɛ fì bó laake ben dvú.” \p \v 15 No bonyii to nu kɛ wase cɛyte Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ, ɛ bó mum no ghayte mwɛɛm mvu Jon e, bvuu no kpwaake lɛ sekemew ɛ ɛ̀ nu wvú wvù Mboyse wvudvu. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Lem 1:5; 11:16; 13:25; 19:2-4; Luk 4:18\x*Ɛ Jon mum kiɛɛ gay ɛ̂ bó lɛ, “Me nleese ben ɛ ɛ̀ nu kɛ ɛ̂ joo le maaŋ, geenɛn wee wvù kuuke fele me bɛɛ too ɛjim, ɛ me mbaa ncim ŋkpwɛntɛn keeŋgvuwcɛ nfay bolaba bew kɛ. Wvú nu ke elese fiew ben ɛ ɛ̀ nu can Keyoy ke Yuule le noo ŋguy e. \v 17 Wvú kɛŋke fiɛɛ fiew ɛbo fì wvú nu efɛɛtɛn ɛgiŋ dvú, eyɛse fò wvú fɛɛtene, ebaancɛ ɛgiŋ egɛɛ ɛ̂ ŋwaw e, emum ekuu nyiim eton ɛ̂ ŋguy wvù fiee sɛ njimɛ le.” \p \v 18 Ɛ̀ nɛɛ no Jon to fewci saaka wvù jee wvù wvu Nyo' ɛ̂ bonyii nɛn bvuu nyaa bó bô bontefe jé le nteen. \v 19 \x - \xo 3:19 \xt Mat 14:3-4; Mak 6:17-18\x*Geenɛn, ɛ wvú no jemyi ɛkumɛ 'Ɛlod wvù wee sa' kaci lo, njefo 'Ɛlod to nu ɛ jo 'Ɛlodia wvù kpwɛɛ waa bwee kpwɛse le, bvuu no jemyi ɛkumɛ mwɛɛm mvù befe nteen mvù 'Ɛlod to buwyɛɛ. \v 20 Ɛ 'Ɛlod ke mum mɛse foose lo gee diew gay lɛ bó ekoo Jon efen yew ncaw e. \s1 Ɛ Jon lese Jisos ɛ̂ joo \r (Mat 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21 \x - \xo 3:21 \xt 5:16\x*Seke Jon to bɛɛ leese bonyii ɛ̂ joo, ke lese diuu dimew mɛse ɛ Jisos tɛn to ɛ wvú lese wvú ɛ̂ joo. Ɛ Jisos dioo bunlee, ɛ ɛbulɛ yene ye, \v 22 \x - \xo 3:22 \xt 4:18; \xt Mben 2:7; Yɛsa 42:1; Luk 9:35; 20:13\x*ɛ Keyoy ke Yuule shii to yî ye le fieesene ɛbembɛ. Ɛ diɛw jeme fowe lɛ, “Wo nu Waa wɛm, nu fitele fiem, ɛ me n'yuuke njoŋ bô wo baay.” \s1 Kfuu di bo Jisos e \r (Mat 1:1-17) \p \v 23 Jisos to nu diɛwɛ bilum mbaanshɛ le seke wvú to kɛwɛɛ lemme diew. Bonyii to kpwaake lɛ wvú nu waa Yosɛw wvù waa Ɛli. \v 24 Ɛli to nu waa Mata't, wvù waa Lɛwe, wvù to nu waa Nɛlki wvù waa Jannay, wvù to nu waa Yosɛw. \v 25 Yosɛw wvun to nu waa Matatia, wvù waa Amos, wvù to nu waa Na'um, wvù waa Ɛsli, wvù to nu waa Nagay. \v 26 Nagay to nu waa Maat wvù waa Matatia, wvù to nu waa Semein, wvù waa Yosek, wvù to nu waa Joda. \v 27 \x - \xo 3:27 \xt 1Klo 3:17; Ɛsl 3:2\x*Joda to nu waa Joanan, wvù waa Lesa, wvù to nu waa Sɛlubabɛl, wvù waa Shiltia, wvù to nu waa Nɛli. \v 28 Nɛli to nu waa Nɛlki wvù waa Adi, wvù to nu waa Kosam, wvù waa Ɛlmadam, wvù to nu waa Ɛl. \v 29 Ɛl to nu waa Yoshua wvù waa Ɛliesa, wvù to nu waa Yolem wvù waa Mata't wvù to nu waa Lɛwe. \v 30 \x - \xo 3:30 \xt Lut 4:18-22; 1Klo 2:1-14\x*Lɛwe to nu waa Semeon wvù waa Juda, wvù to nu waa Yosɛw, wvù waa Yonam, wvù to nu waa Ɛliakim. \v 31 \x - \xo 3:31 \xt 2Sam 5:14\x*Ɛliakim to nu waa Mɛlia wvù waa Mena, wvù to nu waa Matata wvù waa Natan, wvù to nu waa Dawe. \v 32 Dawe to nu waa Jɛɛse, wvù waa Obɛd, wvù to nu waa Boas, wvù waa Sala wvù to nu waa Na'shon. \v 33 \x - \xo 3:33 \xt Keŋ 29:35; 25:19-26; 11:10-20; 5:1-32\x*Na'shon to nu waa Aminada, wvù waa Admin, wvù to nu waa Alni, wvù waa Ɛslon, wvù to nu waa Bɛlɛs wvù waa Judas. \v 34 Juda to nu waa Yakow wvù waa Aysik, wvù to nu waa Abla'am, wvù waa Tɛla, wvù to nu waa Na'ol. \v 35 Na'ol to nu waa Sɛlug wvù waa Leu, wvù to nu waa Bɛlɛg wvù waa Ɛbɛ, wvù to nu waa Shɛla. \v 36 Shɛla to nu waa Kaynan wvù waa Alfasad, wvù to nu waa Shɛm wvù waa Noa', wvù to nu waa Lamek. \v 37 Lamek to nu waa Metusɛla wvù waa Ɛnok, wvù to nu waa Jalɛd wvù waa Ma'alalɛl, wvù to nu waa Kaynan. \v 38 Kaynan wvun to nu waa Ɛnosh wvù waa Sɛt wvù to nu waa Adam, ɛ Adam nu wvù Nyo' to bomɛɛ. \c 4 \s1 Ɛ dɛwle no momte Jisos \r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xt Mat 6:16-17; Luk 4:18; Ibu 4:15\x*Jisos to nu ɛ nɛ fô Joo Joodan e, ɛ wvú ɛ yiŋsɛn bô Keyoy ke Yuule. Ɛ kí ge ɛ wvú nɛ gɛn no cee ŋkpwaante. \v 2 Ɛ wvú no nu jó yî ɛdiuw mbaanyɛ ɛ dɛwle momte wvú. Wvú to nu jó nonɛn yaa diekene kɛ. Ɛ ɛdiuw yodvu ke fey, ɛ jeŋ no yuu wvú. \v 3 Ɛ dɛwle mum to gay ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ́ wo fɛn nu Waa Nyo', ɛ́ wo gay ɛ tɛ din tu bvulɛm.” \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Dito 8:3\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Fí nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 ‘Kɛ wee cee kɛ nje bvulɛm maaŋ kɛ.’” \p \v 5 Ɛ dɛwle jo wvú ben dvú bvudvuu bvumew e, duŋcɛ bitum bi yî ɛkolɛ ke nshɛ le bicii ɛ̂ wvú. Ɛ Jisos yɛn nɛn mwaŋŋ. \v 6 \x - \xo 4:6 \xt Mat 28:18; Jon 12:31\x*Ɛ dɛwle mum gay ɛ̂ wvú lɛ, “Bó nu ɛ nya wase ɛkolɛ ke nshɛ le kin ɛ̂ me kecii, ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me nya ɛ̂ naa yɛɛ wvù me ŋkooŋke. Me nu nya ɛ́ wo esaake, kɛŋke bvukukɛ bô mvuŋgay mvudvu mvunciim. \v 7 Fí nu kɛ lɛ wo egbwe ɛ̂ me ɛjise ewvum me, ɛ́ me emum enya fiɛɛ ficii ɛ̂ wo.” \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xt Dito 6:13; 5:9\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Fí nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 ‘Ɛ̀ wvumtè Tata wvù Nyo' wo, \q1 elemtè kɛ ɛ ɛ̀ nu wvú le maaŋ.’” \m \v 9 Ɛ dɛwle mum jo wvú gɛn dvú ɛ̂ kelaante kè Jɛlusalɛm e, leke fô kegoy ke yew ncese le, gay ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ́ wo fɛn nu Waa Nyo', ɛ́ wo sele ɛkuse, \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Mben 91:11-12\x*njefo fí nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 ‘Nyo' nu ke egay ɛ́ bonceendaa bew ecɛycɛy wo.’ \m \v 11 Ɛ fí bvuu nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 ‘Bó nu ke eka wo fo wo ekfun ɛkalɛ yî tɛ le.’” \m \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Dito 6:16\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Ŋwa' Nyo' gayte tɛn lɛ, \q1 ‘Fo wo emomtè Tata wvù Nyo' wo kɛ.’” \p \v 13 \x - \xo 4:13 \xt 22:3, 31\x*Seke dɛwle to mɛsɛɛ wase jé yicii yì wvú to nulo emom Jisos jó, mum nɛ gɛn no cɛyte diuu dimew. \s1 Ɛ Jisos kɛw lemme diew Galilee \r (Mat 4:12-17; Mak 1:14-15) \p \v 14 \x - \xo 4:14 \xt 4:18\x*Jisos to nu ɛ nɛ tu jim Galilee, ɛ wvú ɛ yiŋsɛn bô mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le. Ɛ saaka wvu ɛkumɛ wvú saaŋkɛn gɛn biba bi woŋ e bì jó le bicii. \v 15 Wvú to nu ɛ no yɛɛyi bonyii yéw bunle le, ɛ bonyii bocii bɛnsee wvú. \s1 Ɛ bó ma Jisos ntɛw wvubo wvù Nasalɛt e \r (Mat 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 Ɛ Jisos ke mum nɛ gɛn ntɛw wvù Nasalɛt e jò wvú to kuɛ. Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu dibole di mbam e, ɛ wvú gɛn yew bunle le kɛ no wvú to ké no gɛne. Ɛ wvú ke nɛ leem we keetaŋ Ŋwa' Nyo'. \v 17 Ɛ bó nya ŋwa' wvù Yɛsaya wvù wee ntum Nyo' to saŋɛɛ ɛ̂ wvú. Ɛ wvú fay taa bvudvuu bvumew bvù bó saŋɛɛ jó lɛ, \q1 \v 18 \x - \xo 4:18 \xt 1:68\x*\x - \xo 4:18 \xt Yɛsa 61:1-2; Mat 11:5; Luk 7:22\x*\x - \xo 4:18 \xt 1:35; 3:16, 22; 4:1, 14; 10:21; 24:49; Mat 1:18, 20; 3:11, 16; 4:1; 12:18, 28, 31-32; 28:19; Mak 1:8, 10, 12; 3:29; Lem 1:2, 5, 8; 2:4, 17, 18\x*“Keyoy ke Tata Nyo' le nu yî yɛm e, \q1 njefo wvú nu ɛ yefe wase me lɛ me ento \q1 enfewcɛ saaka wvù jee ɛ̂ bonyii bo kefufe le. \q1 Wvú nu ɛ tum me lɛ me ento \q1 entefe ɛ̂ bonyii bò nu yî ncaw e lɛ bó nu ke ebvuse bó, \q1 embvuu entefe ɛ̂ binfefe lɛ bó nu ke eyene ɛjisɛ ɛbo. \q1 Wvú tum tɛn me lɛ me nto embvuse bonyii bò bó nyɛwle bô bó yî ncaw e, \q1 \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Lɛw 25:10\x*embvuu enfewcɛ lɛ kelum kin, \q1 nu kè Tata Nyo' nu ke ebuw bonyii.” \p \v 20 No Jisos taŋ nɛn, kase kɛwe ŋwa' wvudvu nya ɛ̂ wee wvù to ké no gɛɛle mum shii fokuse. Ɛ bonyii bocii bò to nu yew bunle yidvu le luŋ ɛjisɛ yî ye le. \v 21 Ɛ wvú mum kɛw no nyɛyte ɛ̂ bó lɛ, “Fiɛɛ fin fì ben yuw ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le nu ɛ fí to wase ɛ kocɛn ɛbɛn.” \p \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Jon 6:42\x*Ɛ bonyii yekɛ ɛ fí joŋ bó le baay, ɛ bó kɛŋke ŋghaw yî njeme wvù jee wvù buyte diuw we le. Geenɛn, kaa nɛ no ghayte, biite lɛ, “Wvun nu kɛ waa Yosɛw nɛn e?” \p \v 23 Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ bó lɛ, “Kɛ ɛ̀ nu kemaŋɛn lɛ ben nu ema ŋgan ɛ̂ me lɛ, ‘Wee wvù fɛle bonyii, fɛlɛ ɛkolɛ kuw.’ Ben nu egay lɛ me eŋge tɛn mwɛɛm fɛn mvù ben se yuuke lɛ me ŋgee Kafana'um.” \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Jon 4:44\x*Ɛ Jisos bvuu gay ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ, kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó ewvum wee ntum Nyo' woŋ we le kɛ. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt 1Bfn 17:1, 8-16\x*Yî kecɛɛy e, ɛ́ me nsee ɛ̂ ben lɛ ɛ̀ to nu kefew ke wee ntum Nyo' wvù Ɛlayja le, jaŋ to nu ɛ mɛy we yî bilum e bitɛte bô kee soocaan, ɛ jeŋ koo woŋ tfuu. Bokɛ' bo boŋkfu le to nu woŋ wvù Islael e kefew kedvu le nteen. \v 26 Geenɛn, Nyo' to baa tum Ɛlayja fô mvu bó le kɛ, tum fiew ɛ ɛ̀ nu fô kpwɛɛ ŋkfu wvù to nu Salafat, woŋ wvù Sidon e. \v 27 \x - \xo 4:27 \xt 2Bfn 5:1-14\x*Ben ekumyì tɛn lɛ, ɛ̀ to nu kefew ke wee ntum Nyo' wvù Ɛlisha le, ɛ bonyii nu Islael nteen kɛŋke ntun wvu baay, kɛ mvu bó le to nu ɛ bonɛn kɛ. Ɛ̀ to mɛy kɛ Naaman wvú ɛmbeŋ wvu woŋ wvù Silia le wvù bó to fɛlɛɛ.” \p \v 28 No Jisos jeme nonɛn, ɛ bonyii bocii bò to nu yew bunle le yuw, ɛ mvuntelem bɛnte lo bó. \v 29 Ɛ bó ja we, domtɛn wvú, buy dvú ɛlaante jodvu, ben buy yî diuw ŋkoŋ yì to nu yî kum ntɛw wvubole, njefo bó to gomte keedomse wvú ɛ́ wvú egbwe jó. \v 30 Geenɛn, ɛ wvú fey ɛ̂ bó ɛntelɛŋ no gɛne fiew. \s1 Ɛ Jisos bvuse keyoy kè yiile yî wee le \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 Ɛ Jisos ke mum nɛ bow Kafana'um, ntɛw mvu wvu Galilee jodvu le. Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu di mbam e, ɛ wvú gɛn no yɛɛyi bonyii yew bunle le. \v 32 \x - \xo 4:32 \xt Mat 7:28-29\x*Ɛ bonyii bodvu bocii no yuuke kɛŋke lo ŋghaw yî n'yɛɛyi we le, njefo n'yɛɛyi we to kɛŋke mvuŋgay. \v 33 Wee mvu to nu yew bunle yidvu le, ɛ keyoy kè yiile nu yî ye le. Ɛ wvú mum nɛ no wamte lɛ, \v 34 \x - \xo 4:34 \xt Mak 3:11\x*“Abaay Jisos wvu Nasalɛt, wo fii la ɛ̂ bese? Wo to keelɛse lo bese le? Me ŋkee naa wo. Ɛ̀ nu wo wvudvu wvù yuule wvù nɛ fô Nyo' le.” \p \v 35 Ɛ Jisos wam keyoy kè yiile kedvu, gay lɛ, “Baŋ lo, ebuy yî wee wvun e.” Ɛ kí mum shiŋɛn, bense wee wvudvu tum fokuse ɛ̂ bonyii ɛjise, mum buy yî ye le, geenɛn faŋɛ yaa lɛmse wvú kɛ. \p \v 36 Ɛ bonyii taa, ɛ diuw yum bó. Ɛ bó no ghayte, biite lɛ, “Wvun njeme nu wvù nɛɛ wvù wee wvun kɛŋke? Wvú kɛŋke mvuŋgay kane biyoy bì yiile e ɛ bí buyte yî bonyii le.” \v 37 Ɛ saaka wvu ɛkumɛ Jisos lɛn bontɛw bocii bo ɛ̂ keba ke jó le. \s1 Ɛ Jisos fɛ bonyii nteen \r (Mat 8:14-17; Mak 1:29-39) \p \v 38 Ɛ Jisos buy yew bunle yidvu le, gɛn ley yew dvu Semon. Ɛ mwɛse Semon cɛmte bô ken'ya'. Ɛ bó lɛkɛ lɛ Jisos efi wvú. \v 39 Ɛ wvú gɛn fô wvú to jiime, leem ɛ̂ wvú ɛ̂ we, kan ken'ya' kedvu. Ɛ kí mum cinɛ wvú le ɛ wvú bonɛn. Kaŋ mwaaŋ, ɛ kpwoon wvudvu mum ja we taa fiɛɛ ɛ bó die. \p \v 40 Ɛ diuu ke dioo seeyi, ɛ bonyii bò to kɛŋke bonyii bò cɛmkene bô bincɛm jɛɛy jɛɛy mum no joo too dvú fô Jisos e. Ɛ wvú mum no kumte bó le bocii, ɛ bó bonene. \v 41 \x - \xo 4:41 \xt Mak 3:11-12\x*Bonceendaa bo dɛwle le tɛn to buyte yî bonyii bomew e nteen wamte lɛ, “Wo nu Waa Nyo'.” Geenɛn, ɛ Jisos kan lɛ fo bó ejemyi kɛ, njefo bó to kee Jisos lɛ ɛ̀ nu Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ. \p \v 42 Ɛ ɛkfuŋ ke buy yuu, ɛ Jisos buy gɛn bvudvuu bvumew e wvú ɛmbeŋ. Ɛ bonyii ke shɛɛ kɛw no gomte wvú. Ke dioo to yɛn wvú le, ɛ wvú gomte wase lɛ wen enɛ ntɛw wvudvu le. Ɛ bó mum no momte jé lɛ wvú emɛy bô bó. \v 43 \x - \xo 4:43 \xt 11:2\x*Geenɛn, ɛ wvú tun gay lɛ, “Me ŋkɛŋke keenfewcɛ saaka wvù jee wvu ɛkumɛ bvunfon bvu Nyo' le bontɛw bomew e tɛn, njefo ɛ̀ nu fiɛɛ fì Nyo' tum me lɛ me ento eŋge.” \p \v 44 Ɛ wvú mum nɛ gɛn no ghane fewci saaka wvudvu yéw bunle le, woŋ wvudvu le tfuu. \c 5 \s1 Ɛ Jisos tee boom bew bo ŋgoo le bo fwe \r (Mat 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Ɛ̀ to nu diuu dimew, ɛ Jisos no leeme mbew Mamase yì Gɛnɛsalɛt e, ɛ bonyii ɛ gem wvú ɛ facɛ ɛ no yuuke diɛw Nyo'. \v 2 Ɛ wvú nɛ yɛn bikoŋ e bifɛɛ ŋgem joo le, ɛ bonyii bò to kɛŋke ɛ bucɛ wase jó ɛ no cuke binsaŋ bibole bi byé le. \v 3 Ɛ wvú gɛn ley ɛ̂ kemew e, ɛ ɛ̀ nu ke Semon e, gay lɛ wvú edomse ɛ́ kí eley egɛn ɛ̂ joo caan. Ɛ wvú domse, ɛ Jisos mum shii jó ɛ bonyii no nu ɛ̂ ŋkpwaante ɛ wvú yɛɛyi bó. \p \v 4 \x - \xo 5:4 \xt Jon 21:2-11\x*Ɛ wvú ke yɛɛyi mɛse, mum gay ɛ̂ Semon lɛ, “Keyɛ kekoŋ eley egɛn ɛ̂ joo fô shiiyine, ɛ́ ben etfume binsaŋ binɛn ekoo byé.” \p \v 5 Ɛ Semon tfuse lɛ, “Cee ɛkolɛ, bese se ce lo we tfumyi binsaŋ bvú ɛ yuu, ɛ faŋɛ yaa koo lo fiɛɛ kɛ. Geenɛn, no ɛ̀ gay wo, me nu entfume kɛ lo.” \v 6 Ɛ bó gɛn tfume, koo byé jó nteen, dioo bvuuse, ɛ binsaŋ no gomte keesemkɛn. \v 7 Nonɛn, ɛ bó lawcɛ bonyii bobole bo ŋgoo le ɛ̂ kekoŋ kemew e lɛ bó eto eficɛ bó. Ɛ bó to bvuse byé yidvu ɛ yí yiŋsɛn bikoŋ bibole, ɛ bí mum no gomte keeshiile ɛ̂ joo. \v 8 Ɛ Semon Bita yɛn fiɛɛ fì kooy le, mum gɛn tum ɛnvuw ɛ̂ Jisos ɛjise gay lɛ, “Kee wo Tata, nɛnɛ fiuw fɛn ecinɛ me le, me nu fiem wee wvù befe.” \p \v 9 Wvú to jeme nonɛn, njefo bô bonyii bew bo ŋgoo le to nu ɛ yɛn byé yì bó to koolɛɛ, ɛ ye bɛm bó. \v 10 Ɛ yí bɛm tɛn Jɛm bô Jon boom bo Sɛbɛdee le bò to nu tɛn ŋgoo Semon e. Ɛ Jisos gay ɛ̂ Semon lɛ, “Fo wo efanè kɛ. Ɛ kɛw yî keseen e ɛ gɛn lo, wo nu ke ekoole wase ɛ ɛ̀ nu bonyii.” \p \v 11 \x - \xo 5:11 \xt Mat 8:21-22\x*No bó yuw nonɛn, mum bvuse bikoŋ bibole ɛ̂ ŋkpwaante, cinɛ mwɛɛm mvunciim e mum no bii Jisos e. \s1 Ɛ Jisos fɛ wee ntun wvu baay \r (Mat 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Ɛ ɛ̀ ke no nu kefew kemew e, ɛ Jisos nu ɛ̂ kelaante kemew e, ɛ wee mvu nu jó ɛ ntun wvu baay ɛ die wase lo wvú. Ɛ wee wvudvu yɛn Jisos e, to gbwe ɛ̂ wvú ɛjise, lɛkɛ wvú gay lɛ, “Tata, wo nulo efɛ me ɛ́ me en'yuule, ɛ́ wo fɛn kooŋke lo.” \p \v 13 Ɛ Jisos mum nɛke kebo kum wvú le gay lɛ, “Me ŋkooŋke lo, bonɛn lɛ eyuule.” Kaŋ mwaaŋ, ɛ ntun wvu baay wvudvu mum cinɛ wvú le. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt Lɛw 14:2-32; Mak 7:36; Luk 17:14\x*Ɛ Jisos ciise lo ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ̀ yɛnè fo wo esee ɛ̂ wee. Geenɛn, gɛnɛ eduŋcɛ ɛkolɛ kuw ɛ̂ cee ncese, emum enya nnya yì Muses to gayɛɛ lɛ wee kɛŋke keenya keeduŋcɛ ɛ̂ bonyii lɛ wen nu ɛ bonɛn wase yî ntun wvun e ɛ no yuule.” \p \v 15 \x - \xo 5:15 \xt Mak 7:36\x*No Jisos ciisɛɛ ɛ̂ wee wvudvu nonɛn, ɛ saaka wvu ɛkumɛ Jisos kaa bvuu saaŋkɛn fey lo, ɛ bibombom bi bonyii le no baanci too keeyuuke n'yɛɛyi we, bô lɛ wvú efɛlè bincɛm bibole. \v 16 \x - \xo 5:16 \xt Mat 14:23; 26:36-46; Mak 1:35; 6:46; Luk 3:21; 6:12; 9:18, 28-29; 11:1; Lem 1:14; 2:42; 6:4; 12:5\x*Geenɛn, ɛ́ Jisos ké ja cinɛ bó le gɛn no bunlee ŋkpwaante. \s1 Ɛ Jisos fɛ wee ɛ wvú ɛ kpwe keba kemwaaŋ \r (Mat 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu dimew ɛ Jisos yɛɛyi bonyii, ɛ mvuŋgay mvu Nyo' le nu yî ye le, ɛ wvú fɛle bincɛm. Ɛ Bofalasii noo bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le ɛ shii fó, ɛ bó to buy bontɛw bocii bo Galilee le noo biba bi Judea bô Jɛlusalɛm e. \v 18 Ɛ fí kooy lɛ bonyii bomew to nu ɛ nɛ no too ɛ bó ɛ shfumɛ wee ɛ̂ fikɛɛy e, ɛ wvú ɛ kpwe wase keba kemwaaŋ. Bó to too keeley dvú yew ejike fwe dvu Jisos. \v 19 Geenɛn, faŋɛ yaa kɛŋkɛ je kɛ, njefo bonyii to faci baay. Ɛ bó mum ben ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ yew we, too keyɛy, shike wee wvudvu fwe dvu Jisos ɛ̂ fiɛɛ fì wvú to jiime jó le. \v 20 \x - \xo 5:20 \xt 7:48; Mat 9:2\x*No Jisos to yɛnɛɛ lɛ bonyii bodvu nu ɛ lese mvuntelem mvubole yî ye le, ɛ wvú mum gay ɛ̂ wee wɛ lɛ, “Nsaa yɛm, me nu ɛ nlɛɛshɛ wase bibefɛ biuw.” \p \v 21 Ɛ bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le bô bo ŋgoo Bofalasii le ba, mum kɛw no wvukene gayte lɛ, “Wvun sɛ nu yɛɛ wvù joo bvudvuu bvu Nyo' le? Ɛ̀ nu yɛɛ dvú wvù nulo elɛɛshɛ bibefɛ ɛfey Nyo' maaŋ?” \p \v 22 Ɛ Jisos kiɛɛ fiɛɛ fì bó wvukene, bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben sɛ kɛŋke kfuu ban boŋkpwawcɛ ɛ̂ mvuntelem mvunɛn e nɛn nje la? \v 23 Fi cekey nu fì la, keegay lɛ me nu ɛ nlɛɛshɛ wase bibefɛ bi wee wvun e, nuu lɛ wvú eja we elɛne lɛ? \v 24 \x - \xo 5:24 \xt Jon 5:36\x*Geenɛn, me nu enduŋcɛ ɛ̂ ben keseen lɛ wee wvù diee nu Waawee kɛŋke mvuŋgay fokuse fɛn keelɛɛshɛ bibefɛ.” Ɛ wvú mum gay ɛ̂ wee wvù to kpweɛ wase keba kemwaaŋ wɛ lɛ, “Ɛ̀ jemyi me ɛ̂ wo, ja we, ejo fikɛɛy fiuw egɛnè fô yew e.” \p \v 25 Kaŋ mwaaŋ, ɛ wvú mum ja we leem ɛ̂ bonyii ɛjise, mum jo fiɛɛ fì wvú to jiime yî dvú le no gɛne fô yew e fo wvú, tumte moŋkum mo Nyo' le. \v 26 Ɛ bonyii yɛn nonɛn, ɛ dew yum bó ɛ bó kɛŋkɛ ŋghaw, no tumte moŋkum mo Nyo' le gayte lɛ, “Bese nu ɛ yɛn biŋghaw bi mwɛɛm e ɛbɛn.” \s1 Ɛ Jisos tee Lɛwe \r (Mat 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Ɛ Jisos ke nɛ buy fó no ghane. Ɛ wvú dioo gɛne, yɛn wee mvu wvù to fii shile le ɛ bó teŋe lɛ Lɛwe, ɛ wvú ɛ shii fô bvudvuu bwew bvu lemme le. Ɛ Jisos gay ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ̀ biì me le.” \v 28 \x - \xo 5:28 \xt Mat 8:21-22\x*Ɛ Lɛwe nɛ we, cinɛ fiɛɛ ficii le mum no bii Jisos e. \p \v 29 \x - \xo 5:29 \xt Mat 9:10\x*Nonɛn, ɛ Lɛwe ke mum ge ŋkaw wvu baay yew dvu wvú keekieekiee Jisos. Ɛ bonyii bò to fii shile ŋɛyte lo fó noo bonyii bomew ɛ bô bó diekene. \v 30 Ɛ Bofalasii noo bonyii bobole bo ŋgoo le bò to duŋci bonci bo Nyo' le kɛw no wvukene, bife ɛ̂ boom bo ŋgoo le bo Jisos e lɛ, “Ɛ̀ nu nje la wvù ben diekene, wukene ben ɛ bonyii bò fii shile noo bò befe bomew.” \p \v 31 Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ bó lɛ, “Kɛ bonyii bò tɛmyi ké no gomte wee ɛfuwɛ kɛ. Ɛ̀ ké no gomte bonyii bò cɛmkene. \v 32 \x - \xo 5:32 \xt 19:10\x*Kɛ me nto keetee bonyii bò nu teytey kɛ. Me nto keentee ɛ ɛ̀ nu bonyii bò befe lɛ bó ekumɛn mvuntelem mvubole.” \s1 Ɛ bó bife ɛ̂ Jisos ɛkumɛ mbam mwɛɛm mvudien \r (Mat 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 \x - \xo 5:33 \xt Mat 6:16-17; 11:18-19; Luk 7:33-34\x*Ɛ bó ke nɛ ghay ɛ̂ Jisos lɛ, “Boom bo ŋgoo le bo Jon e ké jaa no bamte mwɛɛm mvudien bvuu bunlee ɛfonɛfon, ɛ ɛ̀ nu kɛ no bo Bofalasii le ké no gee, geenɛn ɛ buw nu kɛ fibole diekene lo wukene.” \p \v 34 \x - \xo 5:34 \xt Mat 9:15\x*Ɛ Jisos maw diɛw ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ̀ nulo ɛ́ bó ebe bonyii bô bvujen ɛ́ bó egɛn, ɛ́ wee ebvuu ege ɛ́ bó ebamte mwɛɛm mvudien ɛ cee bvujen nu bô bó? \v 35 Geenɛn, kefew nu ke eto kè bó nu ke eloo cee bvujen wvudvu ɛ̂ bó, ɛ́ bó emum ekɛw embamte mwɛɛm mvudien kefew kedvu le.” \p \v 36 Ɛ wvú bvuu ma ŋgan mvu ɛ̂ bó lɛ, “Kɛ wee nu dvú wvù nulo esaa ndvu yi fiɛ etumcɛ yi yvum dvú kɛ. Ɛ́ wvú ge nonɛn, tu wvú ɛ befe wase bô ndvu yi fiɛ yidvu. Ɛ kɛ ɛ̀ cim nulo ɛ́ fincake fi fifɛ fidvu egɛn lɛŋlɛŋ bô ndvu yi yvum yidvu kɛ. \v 37 Kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ wee ejo mbvuum mo monfɛm, egɛɛ ɛ̂ gham mbvuum e,\f + \fr 5:37 \ft Gham mbvuum wvun nu ɛ bó kene bô jew nyam.\f* ɛ wvù ɛ yvumɛn wase kɛ. Ɛ́ wvú ge nonɛn, ɛ́ mbvuum mo monfɛm modvu ke ekoo, esawyɛ gham wvu yvum wvudvu, ɛ́ mbvuum bô gham ela ɛcici. \v 38 Fi lɛŋ nu lɛ, bó kɛŋke keegɛɛ mbvuum mo monfɛm kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ gham wvu fwɛ le. \v 39 Ben kee tɛn lɛ kɛ wee nu dvú wvù ké no wuu mbvuum mò nu ɛ koo wase wvù nulo ebvuu ekooŋke mo monfɛm kɛ. Wvú ké no bɛnsee kɛ wase ɛ ɛ̀ nu mo koo wa ma.” \c 6 \s1 Ɛ Jisos nɛle ɛkumɛ diuu di mbam e \r (Mat 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt Dito 23:24-25\x*Ɛ̀ to nu diuu di mbam e dimew, ɛ Jisos bô boom bew bo ŋgoo le no lɛne fele wɛɛ ɛgiŋ wvumew e. Ɛ boom bew bo ŋgoo le nɛ kɛw no sumyi bicɛɛ diee. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt Ksm 20:8-10\x*Ɛ Bofalasii yɛn, bife lɛ, “Ɛ̀ nu nje la wvù ben gee fiɛɛ fì nci baa bee lɛ wee ege diuu di mbam e?” \p \v 3 \x - \xo 6:3 \xt 1Sam 21:1-6; Lɛw 24:5-9\x*Ɛ Jisos bife tɛn ɛ̂ bó lɛ, “Fí nu lɛ ben ke baa taŋ wase ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le no jeŋ to yuu Nfon Dawe bô ŋgoo ye ɛ wvú ge? \v 4 Wvú to nu ɛ ley yew Nyo' le jo blɛɛd wvù bó to geɛ ncese dvú fô Nyo' le, die bvuu nya tɛn ŋgoo ye dvú, ɛ ɛ̀ to nu nci fo wee edie blɛɛd wvudvu ɛfey bocee ncese.” \v 5 Ɛ Jisos mum mɛse gay ɛ̂ bó lɛ, “Wee wvù diee nu Waawee nu Cee Ɛkolɛ wvu mbam.” \s1 Ɛ Jisos fɛ wee diuu di mbam e \p \v 6 \x - \xo 6:6 \xt Mak 2:27-28\x*Ɛ ɛ̀ ke bvuu no nu diuu di mbam e dimew, ɛ Jisos gɛn ley yew bunle mi le no yɛɛyi bonyii. Ɛ wee mvu nu dvú ɛ kebo kew ke ɛcɛɛy ɛ kpwe wase. \v 7 Ɛ bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le noo Bofalasii mum no gomte fiɛɛ fì bó etey yî Jisos e. Ɛ bó mum bon ɛjisɛ yî ye le no taale laa wvú nu efɛ wee diuu di mbam e lɛ. \v 8 Ɛ Jisos kiɛɛ fiɛɛ fì bó fiɛwsene bô fí, gay ɛ̂ wee wvù kebo to nu ɛ kpwe wɛ lɛ, “Ja we, eto eleem fɛn.” Ɛ wvú mum ja we leem. \v 9 Ɛ Jisos bife ɛ̂ bó lɛ, “Me mbiite ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ ben, fiɛɛ fì nci nu ɛ bee lɛ wee ege diuu di mbam e nu fì la? Keege fiɛɛ fì jee, nuu fì befe lɛ? Keeboyse wee, nuu keeyu lo lɛ?” \v 10 Ɛ wvú taa bó ɛjise ɛjise kɛnɛn, mum gay ɛ̂ wee wɛ lɛ “Nɛke kebo kuw.” Ɛ wvú nɛke, ɛ kí mum bonɛn. \p \v 11 \x - \xo 6:11 \xt Jon 5:16, 18\x*Geenɛn, ɛ fí kaa loocɛ ton'yɛ lo bonyii ba, ɛ bó mum kɛw no joo nsey no ɛ̀ nulo ɛ́ bó ege bô Jisos. \s1 Ɛ Jisos caw boom bew bo ntum e yuufe ncow bofɛɛ \r (Mat 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 \x - \xo 6:12 \xt 5:16\x*Ɛ ɛ̀ no nu kɛ ɛdiuw yodvu le, ɛ Jisos nɛ ben yî kum e keegɛn bunle, ke ce bunlee Nyo' ɛntaŋ jocii. \v 13 Ɛ ɛkfuŋ buy yuu, ɛ wvú tee bonyii bò to bii wvú le, ɛ bó to. Ɛ wvú cawcɛ bomew yuufe ncow bofɛɛ tee bó lɛ boom bew bo ntum e. \v 14 \x - \xo 6:14 \xt Lem 1:13; Jon 1:40-44\x*Ɛdiee ɛ bonyii bodvu to nu: Semon, wvù wvú to nyaɛ diee diew dimew lɛ Bita, bô Andulu wvù waa bwee Semon wvudvu. Ɛ bomew nu Jɛm, Jon, Filew, Batolomu, \v 15 Matio, Toma noo Jɛm wvù waa Alfiyus, Semon wvù to nu wee ŋgoo Bosɛlot, \f + \fr 6:15 \ft Bosɛlot to nu Bojuu bò to tomte woŋ wvubo, diuu keebvuse woŋ wvudvu yî ŋgɛw e can bonyii bo Lum e.\f* \v 16 Judas wvù waa Jɛm noo Judas Iskaliot wvù to ghanɛɛ gese Jisos. \s1 Ɛ Jisos no yɛɛyi bvuu fɛle bonyii \r (Mat 4:23-25) \p \v 17 No wvú cawɛɛ bó nonɛn, ɛ bô bó bocii mum nɛ no booke. Ke bow, ɛ wvú leem yî bale le, ɛ bonyii bew bo ŋgoo le to nu wase fó nteen noo kebombom ke bonyii le ɛ kí ta lo ye fó kè nɛn'yɛɛ Judea bô Jɛlusalɛm. Bomew bonyii to nɛn'yi mondvuum mo mbew joo yi baay e kɛ diewɛ Taya bô Sidon e. \v 18 Bó to to keeyuw n'yɛɛyi wvu Jisos, ɛ́ wvú ebvuu efɛ bincɛm bibole. Bonyii bò biyoy bì yiile to jewsee bó to too tɛn ɛ wvú bvuuse biyoy bidvu. \v 19 \x - \xo 6:19 \xt Mat 9:20\x*Ɛ bonyii bocii mum no momte keekum wvú le, njefo mvuŋgay mvù to buyte yî ye le to fɛle bonyii bocii bò to kumte wvú le. \s1 Bvujoŋkɛ bô ŋgɛw \r (Mat 5:1-12) \p \v 20 \x - \xo 6:20 \xt Mat 5–7\x*\x - \xo 6:20 \xt Jɛm 2:5\x*Ɛ Jisos ke nɛ taa bonyii bew bo ŋgoo le, gay lɛ, \q1 “Njoŋ wvu baay nu wene, ben bò fuute, \q2 njefo bvunfon bvu Nyo' le nu fô ben e. \q1 \v 21 \x - \xo 6:21 \xt Mwm 7:16-17; Yɛli 31:25; Mben 126:5; Yɛsa 61:3\x*Njoŋ wvu baay nu wene, ben bò beele jeŋ keseen, \q2 njefo Nyo' nu ke ege ɛ́ ben effuu. \q1 Njoŋ wvu baay nu wene, ben bò beele keseen, \q2 njefo ben nu ke ekpwaake dikie. \p \v 22 \x - \xo 6:22 \xt Mat 5:11; Jon 16:2; Lem 5:41; 1Bi 4:14\x*Njoŋ wvu baay nu wene, seke ben bii wee wvù diee nu Waawee le, ɛ bonyii bane ben, kuuŋke ben, nan'yi ben bvuu nyaa ben ɛdiee yò befe. \v 23 \x - \xo 6:23 \xt Mat 5:12\x*Fí ke dioo kooyi nonɛn, ɛ ben no laŋlaŋè, binè, yuukè njoŋ, njefo mmawcɛ wene wvù kuuke nu woŋ wvu we le. Ben ekeè lɛ ɛ̀ nu kɛ no bo'icee cee bonyii boba to nyɛwle bô bonyii bo ntum Nyo' le bo fwele. \q1 \v 24 \x - \xo 6:24 \xt Mat 19:23-24; Jɛm 5:1\x*Geenɛn, ŋgɛw wvu baay nu wene, ben bonyii bo bvukukɛ le, \q2 njefo kensamɛn kenɛn ka kɛ wase ɛ ɛ̀ nu fɛn. \q1 \v 25 \x - \xo 6:25 \xt 1Kol 4:8\x*Ŋgɛw wvu baay nu wene, ben bò ɛtew nu ɛ yiŋsɛn keseen, \q2 njefo ben nu ke ebeele jeŋ. \q1 Ŋgɛw wvu baay nu wene, ben bò kieele keseen, \q2 njefo ben nu ke ebeele soo bikuu. \p \v 26 \x - \xo 6:26 \xt Jɛm 4:4; Yɛli 5:31\x*Ŋgɛw wvu baay nu wene, seke bonyii bocii bɛnsee ben. Ben ekeè lɛ ɛ̀ nu kɛ no bo'icee cee bonyii boba to bɛnsee bonyii bo mbiay e bò to mbiayte lɛ bó nu bonyii bo ntum Nyo' le. \s1 Wee ekooŋkè wee we bvuban \r (Mat 5:38-48) \p \v 27 Geenɛn me ɛ no ŋgayte ɛ̂ ben ban bò yuuke fiɛɛ fì me njemyi le, lɛ ben ekooŋkè bonyii bonɛn bo bvuban e, egeè ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù jee fô bonyii bò bone bikaa ɛ̂ ben ɛjim e. \v 28 Ben elɛkè lɛ Nyo' elaŋ ɛ ɛ̀ nu kembonɛn yî bonyii bò bunlee lɛ lon eto fô ben e, ebvuu ebunleè fô bonyii bò nvuwse ben e. \v 29 \x - \xo 6:29 \xt Lum 12:17; 1Kol 6:7\x*Ɛ́ wee suŋ wo yî kediɛw e, ɛ́ wo baŋke kemew ɛ wvú mɛse suŋ. Wee ɛ́ baa kekum kuw ke ɛkfuŋ, ɛ́ wo cinɛ ɛ wvú jo ke ɛnte fó. \v 30 Ɛ́ wee lɛke fiɛɛ ɛ̂ wo, ɛ́ wo nya. Wee ɛ́ cim ɛ jo lo mwɛɛm mvuw, fo wo ebvuu eshe ebiite kɛ. \v 31 Naa la fì ben shieele lɛ bonyii egeè fô ben e, enù fí fì ben egeè tɛn fô bó le. \p \v 32 Ɛ́ ben kooŋke kɛ ɛ ɛ̀ nu bonyii bò kooŋke ben, ɛ́ fiɛɛ fì bó ebɛnsee ben yî dvú le enu la? Kɛ bonyii bò befe gee kɛ nonɛn e? Bó kooŋke kɛ tɛn ɛ ɛ̀ nu bonyii bò kooŋke bó. \v 33 Ɛ́ ben gee mwɛɛm mvù jee ɛ ɛ̀ nu kɛ fô bonyii bò gee tɛn fô ben e, ɛ́ fiɛɛ fì bó ebɛnsee ben yî dvú le enu la? Kɛ bonyii bò befe gee kɛ lɛŋlɛŋ e? \v 34 Ɛ́ ben foose bonyii bô mwɛɛm ɛ ɛ̀ nu kɛ ɛ̂ bò ben taale lɛ bó nulo ekase etfuse, ɛ́ fiɛɛ fì bó ebɛnsee ben yî dvú le enu la? Kɛ bonyii bò befe ké no foose kɛ mwɛɛm ɛ̂ nsáa yibo njefo bó kee lɛ bó nu ke ekase etfuse fiɛɛ ficii le? \v 35 \x - \xo 6:35 \xt Lɛw 25:35-36\x*Fí nu lɛŋ lɛ ben ekooŋkè bonyii bonɛn bo bvuban e, egeè ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù jee fô bó le, efoosè bonyii bô mwɛɛm yaa taale lɛ bó ke ekase etfuse kɛ. Nonɛn, ɛ́ ben ke emum ekɛŋkɛ nlawma wvù kuuke ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ Nyo' wvù nu Ɛkolɛ ke Mwɛɛm Mvunciim e, ebvuu enu boom bew, njefo ɛ̀ nu kɛ tɛn no Nyo' gee mwɛɛm mvù jee fô bonyii bocii bò yɛɛle ɛjisɛ noo bò mvuntelem yiile le. \v 36 Ben ecamtè shen fô bonyii le kɛ lɛŋlɛŋ no Icee wene camte. \s1 Fo wee elomtè gee di wee mvu le kɛ \r (Mat 7:1-5) \p \v 37 \x - \xo 6:37 \xt Mat 6:14-15; Mak 11:25-26\x*Fo ben elomtè gee di bonyii bomew e, nonɛn Nyo' saa ke elom tɛn dinɛn kɛ. Fo ben ebonè bikaa ɛ̂ bonyii ɛjim lɛ bó eley ŋgɛw e, nonɛn Nyo' saa ke ebon tɛn ɛ̂ ben ɛjim kɛ. Ben elɛɛshì bibefɛ bi bonyii bomew e, ɛ́ Nyo' ke elɛɛshɛ tɛn binɛn. \v 38 \x - \xo 6:38 \xt Mak 4:24\x*Ben enyaà nnya ɛ̂ bonyii ɛ́ Nyo' ke enya tɛn ɛ̂ ben. Wvú nu ke edioo enyaa eloocɛ efew ntay, eshiwsɛ, ecincɛ ɛ́ fí eyiŋsɛn efuci fokuse. Fiɛɛ fì wee feeke fiɛɛ jó sɛ nyaa ɛ̂ wee, ɛ̀ nu kɛ fí fì Nyo' nu ke efew jó sɛ nya ɛ̂ mwɛtɛn.” \p \v 39 \x - \xo 6:39 \xt Mat 15:14\x*Ɛ Jisos bvuu ma ŋgan mvu ɛ̂ bó lɛ, “Kɛ kenfefe nulo eduŋci je ɛ̂ kemew kɛ. Ɛ́ wvú mom lo, bó saa gbwekɛn ɛ̂ kentuke le bocii le? \v 40 \x - \xo 6:40 \xt Mat 10:24-25\x*Ben ekee lɛ kɛ waa ŋwa' ké no fele wee wvù yɛɛyi wvú kɛ, geenɛn, ɛ ɛ̀ nu seke wvú ɛ yɛɛyi wase ɛ mɛse, ɛ́ wvú ekee kɛ diɛwɛ wee wvù yɛɛyi wvú le. \p \v 41 Ɛ̀ nu nje la wvù wo ké no taale ɛ ɛ̀ nu sheshe yì nu ɛ̂ waa bwoo jise, geenɛn yaa yɛne kekew kè nu ɛ̂ diuw jise le kɛ? \v 42 Ɛ̀ nulo ɛ́ wo eghan nɛɛ sɛ no gayte ɛ̂ waa bwoo lɛ, ‘Waa bwɛɛm, kɛ leem ɛ́ me embvuse sheshe ɛ̂ wo jise,’ geenɛn yaa yɛne kɛ kekew kè nu ɛ̂ diuw jise le? Wo nu wee kenduŋcɛ ye! Yawɛ ebvuse kekew kè nu ɛ̂ diuw jise le sɛ loocɛ eyɛn sheshe yì nu ɛ̂ jise di waa bwoo le, emum ebvuse.” \s1 Bó ké kiɛɛ kete yî mvuntam e \r (Mat 7:16-20) \p \v 43 Ɛ Jisos bvuu gay lɛ, “Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ kete kè jee eyum mvuntam mvù befe kɛ. Ɛ kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ kete kè befe eyum mvuntam mvù jee kɛ. \v 44 Bó ké kiɛɛ kete ɛ ɛ̀ nu yî mvuntam mvù yumte yî dvú le. Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee ekoy fimbi yî bisafe le kɛ, ɛ kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ wee ekoy yoŋ yî ɛwantɛ le kɛ. \v 45 Wee dioo nu wee wvù kɛŋke ntfu mwɛɛm mvù jee ɛ̂ fitele fiew e, ɛ wvú mum no bvuuse ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù jee. Ɛ́ dioo nu wee wvù we ntfu nu mwɛɛm mvù befe ɛ̂ fitele fiew e, ɛ́ wvú no bvuuse kɛ ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù befe. Fí nu nonɛn njefo fiɛɛ fì nu ɛ yiŋsɛn fô fitele fi wee le nu kɛ fí fì ké no buyte diuw we le.” \s1 Kenffuy kè jee bô kè befe \r (Mat 7:24-27) \p \v 46 \x - \xo 6:46 \xt Mat 7:21\x*\x - \xo 6:46 \xt Mala 1:6\x*Ɛ Jisos mum bife lɛ, “Ɛ̀ nu nje la wvù ben teŋe me lɛ, ‘Tata, Tata’, yaa gee fiɛɛ fì me ŋgayte kɛ? \v 47 Wee wvù too, eyuw n'yɛɛyi mum gɛn no gee no wvú gayte, nu ɛ me nu enduŋcɛ ɛ̂ ben keseen no wvuwɛ wee nu. \v 48 Wvú nu kɛ diɛwɛ wee wvù to nu keebom yew, yaw cim shii, gɛn kum kembaan e sɛ lese kenffuy, mum bom. Ɛ joo ke yiŋsɛn, buy to kfun yew yidvu, ɛ yí faŋɛ yaa shiw kɛ, njefo wvú to nu ɛ loocɛ bom ntay. \v 49 Geenɛn, wee wvù too, yuw n'yɛɛyi dioo gɛn faŋɛ yaa egee no wvú gayte, nu kɛ diɛwɛ wee wvù to nu keebom yew, taashɛ lo bvudvuu mum bom sɛ kenffuy. Ɛ joo ke buy to kfun yew yidvu, kaŋ mwaaŋ ɛ yí shii nɛn wuuu, tawse lo.” \c 7 \s1 Ɛ cee ɛkolɛ bonyii bo nci le lese fitele yî Jisos e \r (Mat 8:5-13) \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xt Mat 7:28\x*No Jisos to mɛsɛɛ wase yɛɛyi bonyii bô mwɛɛm mvun mvunciim, mum nɛ gɛn ɛ̂ kelaante kè Kafana'um e. \v 2 Ɛ ɛkolɛ ke ŋgoo mi bonyii bo nci le bo Lum nu jó kɛŋke nfwa we mvu, kooŋke wvú baay. Ɛ nfwa wvudvu cɛmte nu wase diuw kpwe le. \v 3 Ɛ ɛkolɛ kedvu dioo yuw ɛkumɛ Jisos, mum cooŋkɛn bonyii bò saake woŋ Bojuu tum lɛ bó egɛn elɛkɛ Jisos lɛ wvú eto efɛ nfwa wen. \v 4 Ɛ bó mum gɛn yɛn Jisos e ku can ɛ̂ wvú gay lɛ, “Kee wo gɛnɛ kɛ efi wee wese wvun, ɛ̀ nu wee wvù ɛ̀ nulo ɛ́ wo efi wvú. \v 5 Wvú kooŋke woŋ wesebeene baay, ɛ ɛ̀ nu wvú wvù to bomɛɛ yew yese bunle.” \p \v 6 Ɛ Jisos mum nɛ ɛ bô bó no gɛne. Ɛ bó ke dioo feŋene wase yew cee ɛkolɛ ke bonyii bo nci le, ɛ wvú tum nsáa ye yimew lɛ yí egɛn eci Jisos. Ɛ yí gɛn, ɛ bô bó tasɛn, ɛ yí tefe ɛ̂ wvú lɛ, “Tata, ɛkolɛ ke bonyii bo nci le gayte lɛ fo wo eshe yɛnè ŋgɛw too kɛ. Lɛ wen baa kocɛn wee wvù ɛ̀ nulo ɛ́ wo eley ɛ̂ wvú yew e kɛ. \v 7 Ɛ ɛ̀ nu lɛ fiɛɛ fì be ge tɛn lɛ fo wen eto bô bikaa biwene eyɛn wo le. Geenɛn, lɛ wo ebvuse kɛ ɛ ɛ̀ nu diɛw diuw wo le ɛ́ nfwa wen emum ebonɛn. \v 8 Lɛ wen tɛn nu wee ɛ̂ mvuŋgay mvu wee mvu le ɛkuse, ɛ bonyii bo nci le nu tɛn ɛ̂ wen ɛkuse. Ɛ́ wen ké egay ɛ̂ mvu lɛ, ‘Ɛ̀ gɛnè,’ ɛ́ wvú no gɛne lo, ké egay ɛ̂ mvu lɛ, ‘To,’ ɛ́ wvú no too lo. Ɛ́ wen ké egay tɛn ɛ̂ nfwa wen lɛ, ‘Geɛ nɛn,’ ɛ́ wvú no gee lo.” \p \v 9 Ɛ Jisos yuw ntum wvudvu nonɛn, ɛ diuw yum lo wvú, ɛ wvú baŋke ye gay ɛ̂ kebombom ke bonyii le kè to bii wvú le lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ me mbaa n'yɛn wase wee le kɛ naa Islael ɛ wvú ɛ lese kfuu fin fitele yî yɛm e nɛn kɛ.” \v 10 Ɛ bonyii ba bò cee ɛkolɛ ke bonyii bo nci le to tumɛɛ dioo kase tu yew, yɛn ɛ nfwa wvudvu ɛ bonɛn wase. \s1 Ɛ Jisos yemmke cuwee yî kpwe le \p \v 11 Ɛjim jodvu, ɛ Jisos bô boom bew bo ŋgoo le nɛ no gɛne ntɛw mvu le ɛ bó teŋe lɛ Nayin, ɛ kebombom ke bonyii le shfumte ɛ̂ wvú ɛjim. \v 12 \x - \xo 7:12 \xt 1Bfn 17:17\x*No bó to gɛne, dioo buy diuw ketaaŋ wvù to leyte ntɛw wvudvu le, yɛn ɛ bó ɛ tuu gvune di wee le ɛ no buyte dvú. Wee wvudvu to ka kɛ wvú can bwee le. Ɛ bwee to nu kpwɛɛ ŋkfu. Ɛ bó to buyte dvú nonɛn, ɛ kebombom ke bonyii bo ntɛw wvudvu le shfumte bii bwee wan e. \v 13 Ɛ Tata dioo yɛn kpwoon wvudvu le, ɛ shen koo wvú, ɛ wvú gay ɛ̂ wvú lɛ, “Fo wo ebvuu bee kɛ.” \v 14 No wvú gay nonɛn, mum fey gɛn kum fikɛɛy fì bó to tulɛɛ gvune didvu jó. Ɛ bonyii bò to tulɛɛ mum leem. Ɛ wvú gay lɛ, “Cuwee, me njemyi ɛ̂ wo, nɛnɛ we!” \v 15 \x - \xo 7:15 \xt 1Bfn 17:22-23\x*Ɛ wvú mum nɛ we shii, kɛw no jemyi. Ɛ Jisos jicɛ wvú le mum nya ɛ̂ bwee. \p \v 16 \x - \xo 7:16 \xt 1:68; 19:44; \xt Mat 16:14; 21:11, 46; 26:68; Mak 6:15; 8:28; 14:65; Luk 7:39; 9:8, 19; 22:64; 24:19; Jon 4:19; 6:14; 7:40; 9:17\x*Ɛ bonyii bocii yɛn nonɛn, ɛ diuw yum bó. Ɛ bó no tumte moŋkum mo Nyo' le gayte lɛ, “Wee ntum Nyo' wvu baay nu ɛ buynɛn ɛ̂ beene ɛntelɛŋ. Nyo' nu ɛ to wase keefi bonyii bew.” \p \v 17 Ɛ saaka wvun wvu ɛkumɛ Jisos saaŋkɛn gɛn woŋ wvù Judea le tfuu noo bitum bi mbew jó le. \s1 Ɛ Jon Nleseɛjoo tum boom bew bo ŋgoo le fô Jisos e \r (Mat 11:2-19) \p \v 18 Ɛ boom bo ŋgoo le bo Jon e yuw tɛn mwɛɛm mvun mvunciim, gɛn see ɛ̂ wvú. Ɛ wvú tee bomew bofɛɛ, \v 19 tum fô Jisos e lɛ bó egɛn ebife ɛ̂ wvú lɛ laa ɛ̀ nu wvú wvù to nu keeke eto, nuu bó ecɛytè wee mvu lɛ. \p \v 20 Ɛ bó gɛn yɛn Jisos e, gay ɛ̂ wvú lɛ, “Jon Nleseɛjoo nu ɛ tum bese keebife ɛ̂ wo lɛ laa ɛ̀ nu wo wvù to nu keeke eto, nuu bó ecɛytè wee mvu lɛ?” \p \v 21 Bó to biite nonɛn, ɛ Jisos nu sekedvu fɛle bincɛm bô bontun, bvuu bvuuse biyoy bì befe yî bonyii le, yen'yi ɛjisɛ ɛ binfefe nteen. \v 22 \x - \xo 7:22 \xt 4:18-19; Mat 11:5\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ bó lɛ, “Ben ekase egɛn esee ɛ̂ Jon mwɛɛm mvù ben yɛn noo mvù ben yuw e. Binfefe yɛne wase mwɛɛm e, ɛ bontɛŋɛ lɛne teytey, ɛ bonyii bò cɛmkene bô ntun wvu baay bonene. Bincife yuuke wase mwɛɛm, ɛ bonyii bò kpwekɛn kaase tuu dvú, ɛ bó bvuu fewci tɛn saaka wvù jee wvù wvu Nyo' ɛ̂ bonyii bo kefufe le. \v 23 Njoŋ wvu baay nu wvu wee wvù baa maŋene me kɛ.” \p \v 24 Ɛ bonyii bò Jon to tumɛɛ ba ke nɛ, ɛ Jisos mum kɛw no jemyi ɛ̂ kebombom ke bonyii le ɛkumɛ Jon biite lɛ, “Ben se shee buyte gɛne ŋkpwaante keegɛn eyɛn ɛ ɛ̀ nu la le? Gayi dì fwefwe fele shiike? \v 25 No ɛ̀ baa nu nonɛn, tu ben se buyte gɛne yɛne ɛ ɛ̀ nu la le? Wee ɛ wvú ɛ sufe ye bô ndvú yì bonene? Ben eyekɛ eyuw, bonyii bò suute ye bô ndvú yì lumte bvuu diee bikuu bibole ké no nu ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bontow e. \v 26 Ben ɛ se ɛ no gɛne nonɛn keeyɛn ɛ ɛ̀ nu la le? Wee ntum Nyo' nuu? 'Ɛɛ, tu ben se nu ɛ yɛn. Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, wvú fele wee ntum Nyo'. \v 27 \x - \xo 7:27 \xt Mala 3:1; Ksm 23:20; Mak 1:2; Luk 1:76\x*Ɛ̀ nu wvú wvù bó saŋɛɛ ɛkumɛ wvú ɛ Nyo' gayte lɛ, \q1 ‘Yekɛ eyuw, me nu ŋke enciinse wee wɛm ntum ɛ́ wvú esa fwe dvu wo, \q1 wvù nu egɛn eseyse je yo ɛ́ wo sɛ no too.’ \m \v 28 Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, ɛnte jo bonyii bò nu ɛ no nu wase yî ɛkolɛ ke nshɛ le ɛ to ɛ buy keseen e, nu ɛ kɛ wee nu dvú wvù kuuke fele Jon kɛ. Geenɛn, ɛ wee wvù nu naa wee wvu caan ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le nu ɛ wvú kuuke fele wvú.” \p \v 29 \x - \xo 7:29 \xt Mat 21:32\x*\x - \xo 7:29 \xt 3:7, 12\x*Ɛ bonyii bocii naa noo bonyii bò to fii shile yuw no Jisos jemyi lɛ Jon to nu wee ntum Nyo' bɛnse lɛ bvunfon bvu Nyo' le nu bvu teytey, njefo bó tɛn to nu ɛ bee ɛ Jon lese bó ɛ̂ joo. \v 30 Geenɛn, ɛ Bofalasii noo bonyii bò to looci kee bonci bo Nyo' le tun fibole ntaŋ wvù Nyo' to too dvú njefo bó to nu ɛ faŋ fo Jon lese bó tɛn ɛ̂ joo. \p \v 31 Ɛ Jisos nɛ ghay lɛ, “Fiɛɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ me nfewsɛn ɛŋgokɛ ke bonyii bo keseen e dvú nu la? Bó nu kɛ diɛwɛ la? \v 32 Me nu nsee ɛ̂ ben fiɛɛ fì bó nu diɛwɛ fí. Bó nu kɛ diɛwɛ boom bo caan caan bò nu ɛ shiiyɛn mondvuum mo way e, ɛ bomew teŋe bomew biite lɛ, ‘Bese tooŋke ndoŋ sɛ ben bine lo le? Nyaa ŋkiee kpwe sɛ ben beŋe lo le?’ \v 33 \x - \xo 7:33 \xt Mat 9:14; Mak 2:18; Luk 5:33\x*\x - \xo 7:33 \xt 1:15\x*Ɛ̀ nu kɛ no Jon Nleseɛjoo se toɛ, shee jeŋ yaa wuu kɛ tɛn mbvuum, ben lɛ wvú kɛŋke nceendaa dɛwle yî ye le. \v 34 \x - \xo 7:34 \xt Mat 9:10\x*Wee wvù diee nu Waawee ɛ dioo to, diekene bvuu wukene, ben lɛ bó etaa eyɛn, wvú ghane wuwte mwɛɛm mvudien wuwte mbvuum, bvuu nu nsaa bonyii bò fii shile noo bonyii bò befe bomew. \v 35 Geenɛn, bonyii bocii bò bɛnse bvufee bvù ɛ̀ nu bvu Nyo' le duŋci lɛ ɛ̀ nu bvu lɛŋ.” \s1 Ɛ Jisos lɛɛshɛ bibefɛ bi kpwoon nsake le yew dvu wee Falasii \p \v 36 \x - \xo 7:36 \xt 11:37\x*Ɛ wee Falasii mvu ke nɛ tee Jisos lɛ wvú eto ediekɛn ɛ̂ wen yew. Ɛ Jisos bee gɛn ɛ bó no diekene. \v 37 \x - \xo 7:37 \xt Mat 26:6-7; Mak 14:3\x*Ɛ kpwoon nsake mvu to nu ntɛw wvudvu le. Ɛ wvú yuw lɛ Jisos diekene ɛ̂ wee Falasii wvudvu yew, mum jo fikaa \f + \fr 7:37 \ft Fikaa fin nu ɛ bó to kene bô tɛ dimew dì bó teŋe ɛ̂ díɛw bala le lɛ «alabaster».\f* fi nfiey mvu wvù shfuuŋkene le, gɛn dvú fó. \v 38 Ɛ wvú gɛn ley leem mbew Jisos e, nɛ kɛw no beele, ɛ misɛm cemceme yî bikaa bi Jisos e. Ɛ wvú mum ŋgvuwcɛ, ŋgvuse ɛkolɛ kew no shole bikaa bi Jisos e bô yvuw ɛkolɛ, ŋoci mum yeefe bô nfiey wɛ. \v 39 \x - \xo 7:39 \xt 7:16\x*Ɛ wee Falasii wɛ wvù to teŋɛɛ Jisos lɛ wvú eto ediekɛn yɛn nonɛn, kpwawcɛ fô fitele fiew e lɛ, “Ɛ́ wee wvun fɛn be nu wee ntum Nyo', tu wvú be ɛ kiɛɛ fiɛɛ fì ɛ̀ nu kpwoon wvun wvù kumte wvú le, lɛ ɛ̀ nu kpwoon nsake.” \p \v 40 Ɛ Jisos nɛ gay ɛ̂ wee Falasii wvudvu lɛ, “Semon, me ŋkɛŋke fiɛɛ keenjeme ɛ̂ wo.” \p Ɛ wvú tfuse lɛ, “Wee n'yɛɛyi, jeme.” \p \v 41 Ɛ Jisos mum kɛw lɛ, “Wee mvu to nu ɛ foose bonyii bofɛɛ bô bigew, foose wee mvu bô bodanali gee tin, foose mvu bodanali mbaanshen. \v 42 \x - \xo 7:42 \xt Mat 18:27\x*Ɛ fí ke ghaw bó bocii keekase elaw, ɛ wvú mum cinɛ bigew bidvu le ɛ̂ bó. Keseen, wo yɛne lɛ ɛnte jo bonyii bo bofɛɛ ban, wee wvù nulo ekooŋke wvú baay nu wvù la?” \p \v 43 Ɛ Semon tfuse lɛ, “Ɛ̀ nulo enu wee wvù bó to cin'yɛɛ fioo ye le ɛ yí duule.” \p Ɛ Jisos bee lɛ, “Wo nu ɛ jeme lɛŋ.” \v 44 \x - \xo 7:44 \xt Keŋ 18:4; 1Tim 5:10\x*No wvú beŋe nonɛn, baŋke ye taa kpwoon wɛ, mum gay ɛ̂ Semon lɛ, “Wo nu ɛ yɛn kpwoon wvun e? No me mbe nto ɛ̂ wo yew, wo be baa cim nya me joo ncukɛ bikaa kɛ. Geenɛn, kpwoon wvun nu ɛ cukɛ wase bikaa biem ɛ ɛ̀ nu bô misɛm, ɛ sho bô yvuw ye ɛkolɛ. \v 45 Wo be baa gay me le ŋocɛ kɛ. Geenɛn, ɛ kɛw no me mbe nto fɛn, nu kɛ no kpwoon wvun ŋoci bikaa biem. \v 46 \x - \xo 7:46 \xt Mben 23:5\x*Ɛ wo be baa cim yefe ɛkolɛ kem kɛ naa bô mɛɛm kɛ. Geenɛn, kpwoon wvun nu ɛ yefe wase bikaa biem ɛ ɛ̀ nu bô nfiey wvù shfuuŋkene. \v 47 Nonɛn, ɛ́ me ensee ɛ̂ wo lɛ, kpwoon wvun nu ɛ duŋcɛ keŋkoŋɛn ke baay njefo bó nu ɛ lɛɛshɛ wase bibefɛ biew bì duule baay. Geenɛn, ɛ wee wvù bó lɛɛshi bibefɛ biew ɛ bí nu caan duŋci keŋkoŋɛn ke caan.” \p \v 48 \x - \xo 7:48 \xt 5:20; Mat 9:2; Mak 2:5\x*Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ kpwoon wɛ lɛ, “Bó nu ɛ lɛɛshɛ wase bibefɛ biuw.” \p \v 49 Ɛ bonyii bò bô bó to diekene mum kɛw no diomene gayte lɛ, “Ɛ̀ sɛ nu yɛɛ wvun wvù mum lɛɛshi lo bibefɛ bi bonyii le?” \p \v 50 \x - \xo 7:50 \xt Mat 9:22\x*Ɛ Jisos mum mɛse gay ɛ̂ kpwoon wvudvu lɛ, “Ɛ̀ gɛnè fiuw ntay, fitele fì wo lese yî yɛm e nu ɛ ge wase wo ɛ boy.” \c 8 \s1 Bokɛnɛ bò to ghane bô bo Jisos fici wvú \p \v 1 Ɛjim jodvu, ɛ Jisos nɛ no ghane ɛ̂ bilaante bô ɛ̂ bontɛw e fewci saaka wvù jee wvu ɛkumɛ bvunfon bvu Nyo' le. Boom bew bo ŋgoo le bo yuufe ncow bofɛɛ to bii wvú le, \v 2 \x - \xo 8:2 \xt 23:49, 55-56; 24:1-10; Mat 27:55-56, 61; 28:1, 8-10; Mak 15:40-41, 47; 16:1, 8\x*noo bokɛnɛ bomew bò wvú to fɛlɛɛ bontun bobole bô bomew bò wvú to bvusɛɛ biyoy bì befe yî bó le. Bokɛnɛ ban to nu Maalia wvù bó to teŋe tɛn lɛ Magdalen, wvù wvú to bvusɛɛ bonceendaa bo dɛwle le yî ye le bosooshwiy. \v 3 Ɛ ɛ̀ nu Joana wvù dweese to nu Cusa lemte 'Ɛlod e, noo Susana bô bokɛnɛ bomew nteen. Bó to ghane nonɛn, bvuuse mwɛɛm ɛ̂ bikele bibole, fici Jisos bô boom bew bo ŋgoo le dvú. \s1 Ŋgan ɛkumɛ wee wvù to tfumyi ŋgow \r (Mat 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4 Ɛ bonyii ke nɛ bontɛw e bontɛw e no too fô Jisos e. Ɛ kebombom ke bonyii le ke yiŋsɛn fó, ɛ wvú ma ŋgan ɛ̂ bó lɛ, \p \v 5 “Wee to nu ɛ laa keegɛn etfume ŋgow. Ɛ wvú ke dioo etfumyi, ɛ yimi gbwekɛn ɛ̂ je, ɛ bonyii lɛɛncɛ bô bikaa, ɛ mvunyiim mvù bile we to tacɛ die. \v 6 Ɛ yimi gbwe fô bvudvuu bvu ɛta le, ke buy mum yowlɛn njefo bvudvuu bvudvu to nu bvuyeem. \v 7 Ɛ yimi ŋgow gbwekɛn ɛ̂ bisafe le, ke buy dioo kuu bô bisafe bidvu, ɛ bí mum baŋ ŋgow yidvu fo yí eku. \v 8 \x - \xo 8:8 \xt Mat 11:15\x*Ɛ yimi gbwekɛn ɛ ɛ̀ nu yî nshɛ yì jee le, ke buy, ku, ɛ bó ke gbwele ɛ yí buy bokaŋ gbwee fey no bó to tfumyɛɛ.” No Jisos ma nɛn, mum fuŋ lɛ, “Wee wvù kɛŋke bitem, ɛ wvú yuw.” \s1 Shiee wvù Jisos jemyi ɛ̂ boŋgan e \r (Mat 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 9 Ɛ boom bew bo ŋgoo le ke nɛ bife ɛ̂ wvú lɛ laa ŋgan wvudvu duŋci lɛ la lɛ? \v 10 \x - \xo 8:10 \xt Mat 13:14-15\x*Ɛ wvú tfuse lɛ, “Ɛ̀ nu ben ban bò Nyo' nu ɛ ge wase lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben ekiɛɛ mwɛɛm mvu bvunfon bwew e mvù nu ɛ̂ nnyilɛ le. Geenɛn, ɛ bonyii bomew yuuke fibole kɛ lɛ me maa ɛ ɛ̀ nu boŋgan, wvu lɛ fí enù no fí to nu wase lɛ, \q1 ‘Bó nu ke etaale kɛ lo mwɛɛm yaa yɛne kɛ, \q1 ke eyeke kɛ lo yaa yuuke fiɛɛ kɛ.’ \s1 Fiɛɛ fì ŋgan ɛkumɛ wee wvù to tfumyi ŋgow duŋci \r (Mat 13:18-23; Mak 4:13-20) \p \v 11 Ben eyuw lɛ fiɛɛ fì ŋgan wvudvu duŋci. Ŋgow yidvu nu diɛw Nyo'. \v 12 Ŋgow yì gbweɛ ɛ̂ je, nu bonyii bò yuuke diɛw Nyo' ɛ dɛwle mum to bvuse saaka wvudvu fô mvuntelem mvubole, wvu lɛ fo bó ebee ke eboy. \v 13 Ɛ ŋgow yì gbweɛ fô bvudvuu bvu ɛta le nu bonyii bò yuuke diɛw Nyo', mum fiisɛn bô njoŋ, geenɛn ɛ yí baa cime gɛŋ fô mvuntelem mvubole kɛ, ɛ bó beŋe kɛ fomvu fomvu. Ɛ́ mmom ke dioo ɛ to, ɛ bó mum tfuw bikaa. \v 14 \x - \xo 8:14 \xt 1Tim 6:9-10\x*Ŋgow yì gbweɛ ɛ̂ bisafe le nu bonyii bò yuuke diɛw Nyo', dioo gɛne, ɛ ken'yaŋyaŋ bô bvukukɛ noo njoŋ mwɛɛm mvu yî nshɛ le to yikɛ diɛw yidvu ɛ yí laayɛ lo saa ku kɛ. \v 15 Ŋgow yì gbweɛ yî nshɛ yì jee le, ɛ mum ɛ no nu bonyii bò kɛŋke mvuntelem mvù jee, bò yuuke diɛw Nyo', loocɛ lese mvuntelem yî dvú le, mum kuu shém, no gee no yí gomte gɛne lo fwe fwe. \s1 Ken'yeese kè bó ɛ kfukɛ bô ŋkaa \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 \x - \xo 8:16 \xt 11:33; Mat 5:15\x*Kɛ wee ké tfuuke ken'yeese bvuu jo ŋkaa kfukɛ dvú kɛ. Ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú elese tɛn ɛgaaku kɛ. Wvú ké tfuuke, tome ɛ ɛ̀ nu yî fiɛɛ fì bó tomyi ken'yeese yî dvú le, lɛ bonyii dioo leyte yew eyɛne n'yuu le. \p \v 17 \x - \xo 8:17 \xt 12:2; Mat 10:26\x*Fiɛɛ ficii fì nu ɛ̂ nnyilɛ le nu ke eyenɛ, ɛ́ mwɛɛm mvu ɛjim ɛjim ebuy ɛmwa. \p \v 18 \x - \xo 8:18 \xt Mat 25:29\x*Nonɛn, ben dioo yeke diɛw Nyo' no yeke ntay, ekeè lɛ wee wvù kɛŋke fiɛɛ nu ɛ bó nu ke ebise. Ɛ wee wvù yaa kɛŋke kɛ fiɛɛ nu ɛ naa fi caan fì wvú kpwaake lɛ wen kɛŋke lo nu ɛ bó nu ke efi lo ɛ̂ wvú.” \s1 Bonyii bò nu kfuu di Jisos e \r (Mat 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 No Jisos to yɛɛyi bonyii nonɛn, ɛ bwee Jisos bô boom bo bwee Jisos e nɛ to lɛ bó eyɛn wvú le. Ɛ fí ghaw keeley njefo bonyii to duule dvú baay. \v 20 Ɛ wee gay ɛ̂ wvú lɛ “Bwoo bô boom bo bwoo le leeme ɛkfuŋ gomte keeyɛn wo le.” \p \v 21 \x - \xo 8:21 \xt 11:28\x*Ɛ wvú tfuse fiew lɛ, “Bwɛɛm bô boom bo bwɛɛm e nu bonyii bò yuuke diɛw Nyo' gee no yí gomte.” \s1 Jisos kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo nffum bô joo \r (Mat 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu dimew, ɛ Jisos gay ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Beene elente mamase egɛn kewvu keki.” Ɛ bó mum ley ɛ̂ kekoŋ e no leenci. \v 23 No bó to leenci, ɛ Jisos nɛ no leete. Ɛ nffum nɛ sɛsɛ, shii no bvuyte joo bô mvuŋgay ɛ yí leyte ɛ̂ kekoŋ e gomte keeyiŋsɛn, ɛ bó nu wa lo diuw kpwe le. \v 24 \x - \xo 8:24 \xt Mben 89:11\x*Ɛ bó gɛn no kamsee Jisos gayte lɛ, “Cee ɛkolɛ, Cee ɛkolɛ, beene nu ekpwekɛn.” Ɛ Jisos kamse wam nffum bô joo yì to bvuyte yidvu. Ɛ nffum wvudvu lu, ɛ joo mum cife nɛn ndvumm. \v 25 Ɛ wvú bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben sɛ lese fitele ɛ ɛ̀ nu yî yɛɛ le?” Ɛ ye bɛm bó, ɛ bó kɛŋkɛ nfan no ghayte lɛ, “Wvun wee sɛ nu wee wvù nɛɛ wvù wamte naa nffum bô joo ɛ mvú yuuke wvú le?” \s1 Jisos kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo bonceendaa bo dɛwle le \r (Mat 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Ɛ bó lente mamase yidvu buy wvuke ɛ̂ keba ke Gɛlasen e, ɛ bó ɛ cinɛ wase keba ke woŋ e kè Galilee le. \f + \fr 8:26 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew teŋe lɛ Gadalen, bomew lɛ Gelgesen.\f* \v 27 Ɛ Jisos dioo buyte ɛ̂ kekoŋ e, kɛ lɛ wen efɛɛse ɛŋkpwaante, ɛ bô wee mvu wvu ɛ̂ kelaante ke jó le tasɛn ɛ bonceendaa bo dɛwle le njiŋsene bô wvú. Ɛ bó ɛ ce wase yî ye le baay ɛ wvú ghane kenyi kencimte, cee ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ ditfum e jò bó to dweyte bonyii. Kɛ wvú to bvuu cee fô yew e kɛ. \v 28 \x - \xo 8:28 \xt Mak 3:11\x*No wvú yɛnɛɛ Jisos e, mum san ɛtalɛ, gɛn gbwe ɛ̂ wvú ɛjise, wam bô mvuŋgay lɛ, “Jisos, Waa Nyo', Nyo' wvù nu Ɛkolɛ ke Mwɛɛm Mvunciim e, wo fii la ɛ̂ me? Kee wo fo wo enya ŋgɛw ɛ̂ me kɛ.” \v 29 Wvú to jemyi nonɛn njefo Jisos to nu ɛ wam wase keyoy kè yiile kedvu lɛ kí ebuy yî wee wvudvu le. Kí to ké no cuute wvú bokaŋ e bokaŋ e ɛ bó koole lo, ké koo kay can noo bikaa bô ncaw sɛ no cɛyte. Ɛ́ bó ké ekay nonɛn, ɛ wvú sumyɛ kɛ lo, ɛ keyoy kedvu mum cufe wvú ɛ wvú no lewte gɛne ŋkpwaante. \p \v 30 Ɛ Jisos mum bife ɛ̂ wee wvudvu lɛ, “Diee diuw nu yɛɛ?” Ɛ wvú tfuse lɛ, “Diee diem nu kebombom.” Wvú to tfuse nonɛn njefo bonceendaa bo dɛwle le to nu ɛ cin lo yî ye le. \v 31 Ɛ bonceendaa bodvu lɛkɛ Jisos lɛ fo wvú eciinse bowen ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ kentuke kè shiile nɛn ŋooŋŋ e kɛ. \v 32 Ɛ̀ to nu ɛ ŋgoo boŋkunyam diekene yî mbɛke le fó, ɛ bonceendaa bo dɛwle le bodvu mum lɛkɛ Jisos lɛ wvú ecinɛ ɛ́ bowen egɛn eley ɛ ɛ̀ nu yî boŋkunyam bodvu le. Ɛ wvú bee. \v 33 Ɛ bó mum buy yî wee wvudvu le, daŋsɛn gɛn ley yî boŋkunyam bodvu le. Ɛ bó sɛn, bow ɛ̂ ŋkoŋ e, shii ɛ̂ mamase yidvu le, lɛ jó. \p \v 34 Ɛ bonyii bò to cɛyte boŋkunyam bodvu yɛn fiɛɛ fì kooy le, ja fó, fɛɛ lo, gɛn see saaka wvudvu ɛlaante bô ɛ̂ bontɛw bo jó le. \v 35 Ɛ bonyii no yuuke, buci gɛne keeyɛn tɛn fiɛɛ fì kooy le. Ɛ bó to fô Jisos to nu, yɛn wee wɛ le, ɛ bonceendaa bo dɛwle le ba ɛ cinɛ wase wvú le, ɛ wvú ɛ shii mbew Jisos e, ɛ jise ndvú, ɛ bvufee bwew ɛ kase wase ɛ tu fó. Ɛ bó fan baay. \v 36 Ɛ bonyii bò to yɛnɛɛ fiɛɛ fì to kooyɛɛ le no seŋe ɛ̂ bó no fí to ghanɛɛ ɛ́ wee wɛ wvù to kɛŋke bonceendaa bo dɛwle le sɛ bonɛn. \v 37 Ɛ bonyii bocii bo ɛ̂ biba bì Gɛlasen e kɛŋkɛ nfan, mum lɛkɛ Jisos lɛ wvú enɛ egɛne. Ɛ Jisos mum nɛ fiew, ley ɛ̂ kekoŋ e lɛ wen egɛne, \v 38 ɛ wee wɛ wvù bonceendaa bo dɛwle le to buyɛɛ yî ye le mum no lɛke Jisos lɛ bô wvú egɛne. Ɛ Jisos tun, tfuse wvú jim gay lɛ, \v 39 “Ɛ̀ gɛnè ɛ ɛ̀ nu fô yew e, egɛn esee keŋghaw ke fiɛɛ le kè Nyo' nu ɛ ge fô wo le.” Nonɛn, ɛ wee wvudvu mum tu jim gɛn no ghane ɛ̂ kelaante kedvu le kecii, seŋe keŋghaw ke fiɛɛ le kè Jisos ge fô wvú le. \s1 Jisos kɛŋke mvuŋgay ɛwe jo bincɛm bô kpwe \r (Mat 9:18-26; Mak 5:21-43) \p \v 40 Ɛ Jisos lente mamase kase tu jim keba keki. Ɛ kebombom ke bonyii le kè be she cɛyte wase wvú fó fiisɛn wvú. \v 41 Ɛ cee la mvu to fó ɛ bó teŋe lɛ Jaylus, ɛ ɛ̀ nu cee ɛkolɛ yew bunle yi jó. No wvú to, fey gɛn tum ɛnvuw ɛ̂ Jisos ɛjise, kuu can lɛ wvú eto kɛ lɛ ɛ̂ wen yew, \v 42 lɛ waa wen kpwee lo. Wvú to kɛŋke wan ɛ ɛ̀ ka kɛ wvú, ɛ ɛ̀ nu wan kpwoon ɛ wvú nu bilum yuufe ncow bifɛɛ. \p Ɛ bô Jisos nɛ no gɛne ɛ kebombom ke bonyii le faci Jisos. \v 43 \x - \xo 8:43 \xt Lɛw 15:25-27\x*Ɛ kpwoon mvu nu ɛnte jodvu ɛ wvú ɛ cɛm wase bô kencɛm ke bokɛnɛ le bilum yuufe ncow bifɛɛ. Ɛ wvú ɛ jewse wase fiɛɛ ficii fì wvú to kɛŋke can bonyii bo bifuu le, kí ɛ ghaw bó keefɛ. \f + \fr 8:43 \ft Kɛ boŋwa' bo boyvuum bomew kɛŋke njeme wvù lɛ, “Ɛ wvú ɛ jewse wase fiɛɛ ficii fì wvú to kɛŋke can bonyii bo bifuu le” kɛ. \f* \v 44 \x - \xo 8:44 \xt Mat 9:20\x*Ɛ wvú bencɛ to ɛjim jo Jisos, kum ŋgem ndvu Jisos e. Kaŋ mwaaŋ ɛ kencɛm kew mum semɛ. \v 45 Ɛ Jisos bife lɛ, “Ɛ̀ kum yɛɛ me le?” Ɛ bonyii bocii maŋɛn lo. Ɛ Bita nɛ bife lɛ, “Cee ɛkolɛ, kɛ wo yɛne lɛ kebombom ke bonyii le faci wo le?” \v 46 Ɛ Jisos no duu kɛ lɛ, “Wee nu ɛ kum me le. Me nu ɛ n'yuw no mvuŋgay nu ɛ buy yî yɛm e.” \v 47 Ɛ kpwoon wɛ yɛn lɛ kɛ je nu dvú yì ɛ̀ nulo ɛ́ wen enyiim kɛ, mum ciŋciŋ gɛn gbwe ɛ̂ Jisos ɛjise mum see ɛ̂ bonyii bocii yuw fiɛɛ fì be ge wvú ɛ sɛ kum Jisos e, bvuu see no wvú be kum nonɛn kencɛm kew ɛ semɛ lo kaŋ mwaaŋ. \v 48 \x - \xo 8:48 \xt Mat 9:22\x*Ɛ Jisos gay ɛ̂ wvú lɛ, “Waa wɛm, fitele fiuw fì wo lese yî yɛm e nu ɛ ge wase wo ɛ bonɛn. Ɛ̀ gɛnè ntay.” \p \v 49 Kɛ no Jisos to bɛɛ jemyi ɛ̂ kpwoon wvudvu nonɛn, ɛ wee mvu fɛse fó nɛn'yi fô yew e fo Jaylus wvù cee ɛkolɛ yew bunle wɛ, gay ɛ̂ wvú lɛ, “Waa wo nu ɛ mɛse wase. Fo wo ebvuu eshe enyaa ŋgɛw ɛ̂ wee n'yɛɛyi kɛ.” \v 50 Ɛ wvú dioo jeme nonɛn, ɛ Jisos yuw, gay ɛ̂ Jaylus lɛ, “Fo wo efanè kɛ, lese kɛ ɛ ɛ̀ nu fitele yî yɛm e maaŋ, ɛ́ waa wo eluŋ.” \v 51 Ɛ bó mum nɛ no gɛne fô yew e fo Jaylus, ke gɛn fɛse fó, ɛ Jisos tun fo wee eley yew. Ɛ wvú jo kɛ ɛ ɛ̀ nu Bita bô Jɛm noo Jon noo cee wan bô bwee wan ɛ bô bó ley. \v 52 \x - \xo 8:52 \xt Jon 11:11-13\x*Ɛ̀ to nu ɛ bonyii toŋene, ɛ kpwe ghamte lo fó. Ɛ Jisos gay lɛ, “Ben elu bô kpwe, wan baa kpwe kɛ, wvú leete lo.” \v 53 Ɛ bonyii nɛ no kieele lo wvú fó, njefo bó to kee ntay lɛ wan wvudvu nu ɛ kpwe wase. \v 54 \x - \xo 8:54 \xt Mak 5:41\x*Ɛ wvú gɛn fô wan wvudvu to jiime, jicɛ yî kebo le tee lɛ, “Wan kpwoon, ja we!” \v 55 Ɛ wvú mum kase tu dvú, ja we kaŋ mwaaŋ. Ɛ Jisos gay lɛ bó etaa fiɛɛ ɛ́ wvú edie. \v 56 \x - \xo 8:56 \xt Mak 7:36\x*Ɛ bwee bô ice yɛn fiɛɛ fì kooy le, ɛ dew yum bó. Ɛ Jisos lew lo lɛ fo bó esee ɛ̂ wee fiɛɛ fì kooy kɛ. \c 9 \s1 Ɛ Jisos tum boom bew bo ŋgoo le bo yuufe ncow bofɛɛ \r (Mat 10:1-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xt 10:1-12\x*Ɛ Jisos ke nɛ tee boom bew bo ŋgoo le bo yuufe ncow bofɛɛ, ɛ bó baancɛ to. Ɛ wvú nya mvuŋgay ɛ̂ bó mvù bó ebvuuse bonceendaa bo dɛwle le yî bonyii le bvuu fɛle bincɛm dvú, \v 2 \x - \xo 9:2 \xt 11:2\x*mum tum bó lɛ bó egɛn efewcì ɛ̂ bonyii ɛkumɛ bvunfon bvu Nyo' le bvuu fɛle bonyii bo bincɛm e. \v 3 \x - \xo 9:3 \xt 22:35\x*Ɛ wvú bvuu gay ɛ̂ bó lɛ, “Ben dioo gɛne, fo wee ejo fiɛɛ kɛ. Fo wee ejo kembaŋ, kɛnɛɛ ɛkɛlɛ, kɛnɛɛ fiɛɛ fidien, kɛnɛɛ bigew kɛ. Fo wee ejo bikum bifɛɛ kɛ. \v 4 Ben dioo gɛn ɛ ley ntɛw e, yew yì bó ɛ gɛɛ ben dvú, ɛ ben no ceè kɛ ɛ ɛ̀ nu dvú gɛn buy seke ben ke nɛnɛ ntɛw wvudvu le. \v 5 \x - \xo 9:5 \xt Lem 13:51\x*Ɛ́ ntɛw mvu tun keefiisɛn ben, ɛ́ ben nɛnɛ jó, dioo nɛn'yi kucɛ kebvu ke yî bikaa binɛn e, ɛ́ ke enu nciise fiɛɛ fì bó mom e.” \p \v 6 Ɛ bó mum nɛ no gɛne, gɛn no ghane bontɛw e bontɛw e, fewci saaka wvù jee wvu ɛkumɛ bvunfon bvu Nyo' le, bvuu fɛle bonyii bo bincɛm e bocii. \s1 Ɛ saaka wvu ɛkumɛ Jisos ffumse 'Ɛlod \r (Mat 14:1-12; Mak 6:14-29) \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xt 9:19\x*Ɛ 'Ɛlod wvù to saake keba ke woŋ e kè Galilee yuw mwɛɛm mvunciim mvù to kooyi, ɛ mvú ffumse wvú njefo bonyii bomew to nɛn'yi duu lɛ Jisos wvun nu Jon Nleseɛjoo ɛ wvú ɛ kase ɛ buy. \v 8 Ɛ bomew duu lɛ ɛ̀ nu Ɛlayja ɛ wvú kase ɛ to. Ɛ bomew duu fibole lɛ ɛ̀ nu wee ntum Nyo' wvu fwele mvu ɛ wvú ɛ kase ɛ buy yî kpwe le. \v 9 \x - \xo 9:9 \xt 23:8\x*Ɛ 'Ɛlod mum ghay lɛ, “Jon nu ɛ me se nu ɛ mbvuse wase ɛkolɛ kew. Wvun wee ɛ bvuu ɛ no nu yɛɛ keseen wvù me n'yuuke kfuu mvun mwɛɛm ɛkumɛ wvú?” Ɛ wvú mum no gomte lɛ wen bee keeyɛn Jisos wvudvu le. \s1 Ɛ Jisos nyaŋe bonyii bontfuke botin \r (Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-14) \p \v 10 \x - \xo 9:10 \xt Mat 15:32-39\x*\x - \xo 9:10 \xt 6:13; 10:17\x*Ɛ boom bo ntum e bo Jisos e ke ghan kase tu jim, see mwɛɛm mvunciim mvù bó geɛ ɛ̂ wvú. Ɛ wvú mum nɛ jo bó ɛ bô bó lɛwse ye, buy gɛn je ɛ̂ kelaante kè Bɛsayda le. \v 11 Geenɛn, ɛ bonyii kiɛɛ kɛ lo kuŋɛn bi wvú le, ɛ wvú fiisɛn bó mum kɛw no fewci ɛkumɛ bvunfon bvu Nyo' le bvuu fɛle bonyii bo bincɛm e. \p \v 12 Ɛ diuu ke dioo gɛn lɛ dí eseeyi, ɛ boom bo Jisos e bo ŋgoo le bo yuufe ncow bofɛɛ bencɛ to gay ɛ̂ wvú lɛ, “Gayɛ ɛ̂ bonyii ban lɛ bó egɛn bontɛw bô ɛla yo nceencee le, egom mwɛɛm mvubole mvudien bô fò bó nu ece, njefo fɛn nu ŋkpwaante.” \p \v 13 Ɛ Jisos tfuse fiew lɛ, “Ɛ̀ nu enya ben fiɛɛ ɛ́ bó edie.” Ɛ bó gay lɛ, “Fiɛɛ fì bese kɛŋke mɛy kɛ bontuw bo blɛɛd e botin bô byé yifiɛɛ. Wo gomte lɛ bese egɛn eguy mwɛɛm mvudien to enya ɛ̂ bonyii ban bocii le?” \v 14 Bó to gayte nonɛn njefo bonyii to nu fó nteen, ɛ bolemsɛ maaŋ nu bontfuke botin. Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Ben egay ɛ́ bonyii eshiiyɛn fokuse mondvuum e mondvuum e, mbaanshen mbaanshen.” \v 15 Ɛ bó gay, ɛ bó shiiyɛn. \v 16 Ɛ Jisos jo bontuw bo blɛɛd e bo botin ba bô byé yi yifiɛɛ yɛ, taa we, nya keyoone ɛ̂ Nyo', mum guushɛ nya ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ bó egawcɛ ɛ̂ bonyii bodvu. \v 17 \x - \xo 9:17 \xt 2Bfn 4:43-44\x*Ɛ bó gawcɛ, ɛ bonyii bocii die ffuu, ɛ boom bo Jisos e bo ŋgoo le baancɛ bimbɛke bi shɛɛtɛɛ, ɛ bí yiŋsɛn ŋkáa yuufe ncow fiɛɛ. \s1 Ɛ Bita cɛɛ lɛ Jisos nu Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ \r (Mat 16:13-20; Mak 8:27-30) \p \v 18 \x - \xo 9:18 \xt 5:16\x*Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu dimew, ɛ Jisos no bunlee wvú ɛmbeŋ, ɛ boom bew bo ŋgoo le nu mbew ye le. Ɛ wvú nɛ bife ɛ̂ bó lɛ, “Bonyii duu lɛ me nu yɛɛ?” \v 19 \x - \xo 9:19 \xt 9:7-8; Luk 1:17; 7:16\x*Ɛ bó tfuse lɛ, “Bonyii bomew duu lɛ wo nu Jon Nleseɛjoo, bomew lɛ Ɛlayja, ɛ bomew duu lɛ wo nu wee ntum Nyo' wvu fwele mvu ɛ wvú ɛ kase ɛ buy yî kpwe le.” \v 20 \x - \xo 9:20 \xt Mat 16:16; Luk 22:67\x*Ɛ wvú mum bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben duu finɛn lɛ me nu yɛɛ?” Ɛ Bita tfuse lɛ, “Wo nu Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ.” \v 21 \x - \xo 9:21 \xt 9:36\x*Ɛ Jisos mum loocɛ ciise lo ɛ̂ bó lɛ fo bó ke emom lo esee fifin ɛ̂ wee kɛ. \s1 Ɛ Jisos jeme ɛkumɛ boŋgɛw bew noo kpwe ye \r (Mat 16:21-23; Mak 8:31-33) \p \v 22 \x - \xo 9:22 \xt 9:43-45; 17:25; 18:31-34; 24:6-7\x*Ɛ wvú mum no jemyi ɛ̂ bó lɛ, “Wee wvù diee nu Waawee kɛŋke keeke eyɛn boŋgɛw nteen, ɛ́ bonyii bò saake woŋ bô bocee ncese bo baay baay noo bonyii bò duŋci bonci bo Nyo' le ema lo wvú. Bó nu ke emum eyu wvú, ɛ́ ɛdiuw ke ebuy ɛta, ɛ́ Nyo' ekase ebvuse wvú yî kpwe le.” \s1 Kentam ke wee wvù bii Jisos e \r (Mat 16:24-28; Mak 8:34-38) \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xt 14:27; 17:33; Mat 10:38-39; Jon 12:25-26; 1Bi 2:21\x*Ɛ Jisos mum no jemyi wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bonyii bocii lɛ, “Ɛ́ wee gomte keenu wee wɛm, tu wvú kɛŋke keetun ɛkolɛ kew, etuulè kentam kew ɛdiuw ɛcii bii me le. \v 24 Ben ekeè lɛ wee wvù bawci nshii we fo wvú elase, nu ke elase kɛ lo. Geenɛn, wee wvù lase nshii we nje me, nu ɛ wvú ɛ bawcɛ lo nshii wvudvu. \v 25 Ɛ́ bó baanci naa woŋ wvun tfuu ɛ nya ɛ̂ wee, wvú ɛ die, ɛ ke ɛ lase kɛnɛɛ ɛ jim nshii we, ɛ́ sɛw wvudvu enu la? \v 26 \x - \xo 9:26 \xt 12:9; Mat 10:33; 2Tim 1:8; 2:12\x*Ben ekeè lɛ ɛ́ wee wuumene keebii me le noo diɛw yɛm e, ɛ́ wvú no kee lɛ wee wvù diee nu Waawee nu ke ewuumɛn tɛn mwɛtɛn seke wvú ɛ kase ɛ to ɛnte jo bvukukɛ bwew bvuu nu tɛn bvu Nyo' Ice bô bonceendaa bew bò yuule le. \v 27 \x - \xo 9:27 \xt Mat 16:28\x*Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ, bonyii bomew leeme fɛn ɛ bó yaa nu ke eyuw wvuŋ kpwe sɛ bó ɛ yɛn no Nyo' saake bvunfon bwew kɛ.” \s1 Ɛ nfieesɛn Jisos kumɛn \r (Mat 17:1-8; Mak 9:2-8) \p \v 28 \x - \xo 9:28 \xt 5:16\x*Ɛ ɛ̀ ke no nu kɛ diɛwɛ ɛdiuw nyaŋ e, no Jisos jemyɛɛ mwɛɛm mvun, ɛ wvú jo Bita bô Jon noo Jɛm ɛ bô bó ben yî kum wvumew e lɛ wen egɛn ebunle. \v 29 \x - \xo 9:29 \xt 2Bi 1:16-18\x*Ɛ wvú gɛn dioo bunlee, ɛ nfieesɛn ye nɛ kumɛn, ɛ ndvú ye tɛn kumɛn no baa lawkene nɛn mwawmwawmwaw. \v 30 Ɛ fí kooy lɛ bonyii bofɛɛ, ɛ ɛ̀ nu Muses bô Ɛlayja to nu ɛ nɛ buynɛn fó no jemyi bô bo Jisos. \v 31 \x - \xo 9:31 \xt 9:22; 13:33\x*Ɛ n'yuu Nyo' baa yî bó le. Ɛ bô bó jemyi ɛkumɛ kpwe yì Jisos to kɛŋke keegɛn ekpwe Jɛlusalɛm keege ɛ́ fí eto ekocɛn no Nyo' gɛkɛɛ. \v 32 \x - \xo 9:32 \xt Jon 1:14\x*Bó to jemyi nonɛn, ɛ Bita bô Jon noo Jɛm nu ɛ nyii gooke lo bó. Ɛ bó dioo kamse, yɛn no n'yuu Nyo' baa yî Jisos e, bvuu yɛn bonyii bo bofɛɛ ba le ɛ bó leeme bô wvú. \v 33 Ɛ bonyii bo bofɛɛ bodvu dioo baase ɛkalɛ, ɛ Bita nɛ bvumtɛn gay ɛ̂ Jisos lɛ, “Cee Ɛkolɛ, fí jee no beene nu fɛn. Cinɛ ɛ́ bese eyoo cún shɛ, ɛ́ yimi enu yo, yimi yi Muses, ɛ yimi nu yi Ɛlayja.” Wvú to jemyi nonɛn, yaa cim kee fiɛɛ fì wvú jemyi kɛ. \p \v 34 Kɛ no wvú to bɛɛ jemyi nonɛn, ɛ kembɛw nɛ to ɛ̂ bó we baŋyɛ bó. Ɛ bó no kɛŋke nfan no bó nu ɛ̂ kembɛw e. \v 35 \x - \xo 9:35 \xt 3:22; Dito 18:15\x*Ɛ diɛw jeme ɛ̂ kembɛw kedvu le lɛ, “Wvun nu Waa wɛm wvù me nu ɛ ncaw. Ben eyuukè ɛ ɛ̀ nu wvú le.” \v 36 \x - \xo 9:36 \xt 9:21\x*No diɛw yidvu jeme nonɛn ɛ mɛse, ɛ bó nɛ yɛn ɛ Jisos leeme fó wvú ɛmbeŋ. Ɛ bó ke faŋɛ yaa see lo ɛ̂ wee kefew kedvu le fiɛɛ fì bó yɛnɛɛ yî kum wvudvu le kɛ. \s1 Ɛ Jisos bvuse nceendaa dɛwle yî wan diemsɛn e \r (Mat 17:14-21; Mak 9:14-29) \p \v 37 Ɛ ɛkfuŋ ke buy yuu, ɛ bô bo Jisos nɛ yî kum e no booke. Ɛ bó dioo bow, tasɛn bô kebombom ke bonyii le ke baay. \v 38 Ɛ wee mvu mum nɛ no wamte ɛ̂ kebombom ɛnte lɛ, “Wee n'yɛɛyi, kee wo taa kɛ fô waa wɛm e. Ɛ ka kɛ waa wɛm nonɛn. \v 39 Keyoy kemew jaa cufe wvú tufe, ɛ wvú nu taake, dvûmte, ɛ diffuw buyte ɛmvu. Kí gɛne lo bô wvú, yaa beŋe lo lɛ wvú eyoy kɛ. \v 40 Me mbe ɛ nlɛkɛ wase lɛ boom buw bo ŋgoo le ebvuse keyoy kedvu bó ɛ mom ŋkuuŋ.” \p \v 41 Ɛ Jisos yuw nonɛn, gay lɛ, “O oo! Ɛŋgokɛ ke ɛcici kè baa lese fitele yî Nyo' le kin. Me nu ŋke enu beene eŋgɛn embuy nɛɛ, eŋkuu shém bô ben eŋgɛn embuy nɛɛ?” Ɛ wvú mum gay ɛ̂ cee wan wvudvu lɛ, “To bô waa wo fɛn.” \v 42 Ɛ wvú jo dioo too dvú, ɛ nceendaa dɛwle wvudvu bvuu cufe wan wvudvu tufe fokuse, ɛ wvú no taake. Ɛ Jisos kan keyoy kè yiile kedvu ɛ kí buy yî wan wvudvu le, ɛ wvú mum bonɛn. Ɛ Jisos mum nya wvú ɛ̂ ice. \v 43 \x - \xo 9:43 \xt 9:21-22\x*Ɛ bonyii bocii yɛn mvuŋgay mvu ɛ̀ nu mvu Nyo' le, ɛ diuw yum bó. \s1 Ɛ Jisos bvuu jeme ɛkumɛ boŋgɛw bew bô kpwe ye \r (Mat 17:22-23; Mak 9:30-32) \p No bó to bɛɛ kɛŋke ŋghaw yî mwɛɛm mvunciim mvù Jisos to gee le, ɛ wvú nɛ gay ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, \v 44 “Ben eloocɛ enya bitem binɛn yî fiɛɛ fì me nu enjeme ɛ̂ ben e. Wee wvù diee nu Waawee nu ɛ bó nu ke elese wvú can bonyii le.” \v 45 \x - \xo 9:45 \xt 18:34\x*Ɛ wvú jeme nonɛn, ɛ bó faŋɛ yaa kiɛɛ fiɛɛ fì wvú jeme kɛ, njefo fiɛɛ fimew to nu ɛ baŋyɛ fo bó ekiɛɛ, geenɛn ɛ bó no fane keebife ɛ̂ wvú ɛkumɛ njeme wvudvu. \s1 Ɛ̀ nu yɛɛ wee wvu baay? \r (Mat 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 \x - \xo 9:46 \xt 22:24-26\x*Ɛ bó ke nɛ kɛw mbew ɛbonɛbon lɛ laa bó sɛ nu nɛn ɛ wee wvu baay ɛ̂ bó ɛntelɛŋ nu yɛɛ lɛ. \v 47 Ɛ Jisos kiɛɛ fiɛɛ fì bó kpwawci fô mvuntelem mvubole, mum jo wan wvu caan leke mbew ye le, \v 48 \x - \xo 9:48 \xt 10:16; 22:26; Mat 10:40; 20:26-27; Mak 10:43-44; Jon 13:20\x*gay ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ́ wee fiisene wan diɛwɛ wvun e ɛ̂ diee diem e, tu wvú fiisene ɛ ɛ̀ nu me. Wee ɛ́ fiisɛn me, tu wvú fiisene ɛ ɛ̀ nu wee wvù tum me. Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, wee wvù joo ɛkolɛ kew caan ɛ̂ ben ɛntelɛŋ nu wvú wvù nu wee wvu baay.” \s1 Ɛ́ wee baa kicine wo, tu wvú tomte wo \r (Mak 9:38-40) \p \v 49 Ɛ Jon mum nɛ tee Jisos, be wvú lɛ, “Cee ɛkolɛ, bese be ɛ yɛn wee mvu le ɛ wvú teŋe diee diuw sɛ bvuuse bonceendaa bo dɛwle le yî bonyii le, bese ɛ kan, njefo kɛ wvú yaa nu mvu ŋgoo yesebeene le kɛ.” \v 50 \x - \xo 9:50 \xt 11:23; Mat 12:30\x*Ɛ Jisos tfuse lɛ, “Fo ben ecilè kfuu wvuwɛ wee kɛ, njefo ɛ́ wee baa ekicine ben, tu wvú tomte ben.” \s1 Ɛ Jisos lese lo keegɛn Jɛlusalɛm, ɛ bonyii bo Samalia tun keefiisɛn wvú \p \v 51 \x - \xo 9:51 \xt 24:50-51; Mat 19:1; Mak 10:1; Lem 1:9\x*Ɛ kefew kè Nyo' to nu ke ejo Jisos ɛ́ wvú eben we ke no too wase keekocɛn, ɛ Jisos lese lo keegɛn Jɛlusalɛm, mum nɛ no gɛne. \v 52 \x - \xo 9:52 \xt 10:33\x*Ɛ wvú dioo nɛ, tum bonyii bomew fwe. Ɛ bó gɛn ley ntɛw mvu wvu Samalia le lɛ bó eseyse bvudvuu jó ɛ̂ wvú. \v 53 Ɛ bonyii bo jó ku wvú bô bvudvuu faŋɛ yaa fiisɛn wvú kɛ, njefo bó to kee lo lɛ wvú fele gɛne ɛ ɛ̀ nu Jɛlusalɛm. \v 54 \x - \xo 9:54 \xt 2Bfn 1:10, 12\x*Ɛ Jɛm bô Jon bò nu boom bo Jisos e bo ŋgoo le ke yuw fiɛɛ fidvu, bife ɛ̂ Jisos lɛ, “Bese etee ŋguy we ɛ́ wvú eshii elɛse bonyii bodvu?”\f + \fr 9:54 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew nu ɛ bise fɛn lɛ, “… kɛ no Ɛlayja to teŋɛɛ le?”\f* \v 55 Ɛ Jisos kaa baŋke ye wam lo bó, \f + \fr 9:55 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew nu ɛ bise fɛn lɛ, “Kɛ ben kee kfuu mvuntelem mvù ɛ̀ kɛŋke ben kɛ. Ben ekeè lɛ kɛ wee wvù diee nu Waawee to keeyuwyɛ lo bonyii kɛ. Wvú to keeboyse lo bó.\f* \v 56 mum nɛ ɛ bô boom bew bo ŋgoo le mum no gɛne wase je ntɛw mvu le jɛɛy. \s1 Fo wee ŋgoo Jisos etaalè ɛjim kɛ \r (Mat 8:19-22) \p \v 57 Ɛ bô bó dioo gɛne, ɛ wee mvu to gay ɛ̂ Jisos lɛ, “Me nu embii wo le naa fɛɛ fô wo gɛne.” \v 58 Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Nyám yi ŋkpwaante kɛŋke bibuw bibole, ɛ mvunyiim mvù bile we kɛŋke yéw yibo, geenɛn kɛ wee wvù diee nu Waawee kɛŋke naa lo fô wvú ejike ɛkolɛ kew kɛ.” \p \v 59 Ɛ Jisos nɛ gay ɛ̂ wee mvu lɛ, “Ɛ̀ biì me le.” Ɛ wee wvudvu tfuse lɛ, “Tata, yawɛ ecinɛ ɛ́ me eŋgɛn endwey icɛm nsɛ no mbii.” \v 60 Geenɛn ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Cinɛ ɛ́ bonyii bò nu lɛ bó nu ɛ kpwekɛn wase edweyte bonyii bò kpwekene, ɛ́ wo egɛn fiuw efewcì ɛkumɛ bvunfon bvu Nyo' le.” \p \v 61 \x - \xo 9:61 \xt 1Bfn 19:20\x*Ɛ wee mvu bvuu gay lɛ, “Tata, me nu mbii wo le, geenɛn yawɛ ecinɛ ɛ́ me eŋgɛn eŋgay kfuu diem e nsɛ no mbii.” \v 62 \x - \xo 9:62 \xt 11:2; Fili 3:13\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvuwɛ wee lɛ, “Ɛ́ wee ŋgvuume bô jiw keelem lemme, ɛ bvuu ɛ no lemte taale ɛjim, tu mwɛtɛn baa kpwɛntɛn keenu ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le kɛ.” \c 10 \s1 Ɛ Jisos tum bonyii mbaŋsooshwiy ncow bofɛɛ \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xt 9:1-6\x*Ɛjim jodvu, ɛ Tata baayɛ bonyii bomew mbaŋsooshwiy ncow bofɛɛ \f + \fr 10:1 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew teŋe lɛ mbaŋsooshwiy (70).\f* tum fwe, bofɛɛ bofɛɛ lɛ bó egɛn bontɛw e, egɛn eghan mondvuum mò wen nu ke efey mó le monciim. \v 2 Ɛ wvú dioo tumte bó gay lɛ, “Ŋgbwele duule baay, ɛ bonyii bo ŋgbwele le nu caan. Nonɛn, ben ebunleè lɛ Tata wvù Cee wɛɛ eciinse bonyii bo ŋgbwele le wɛne dvu wvú. \v 3 Ben egɛnè lɛ. Ben dioo gɛne no kee lɛ me ntumte ben ɛ ben nu egɛn enu diɛwɛ boom bo njée le ɛnte jo bokuula. \v 4 \x - \xo 10:4 \xt 22:35; 2Bfn 4:29\x*Ben dioo gɛne, fo wee ejo bigew, kɛnɛɛ ɛkɛlɛ, kɛnɛɛ bolaba bomew kɛ. Ben dioo ɛ buy ɛ̂ je, fo ben eleemenè gayte bonyii le kɛ. \v 5 \x - \xo 10:5 \xt 2:14\x*Ben dioo ɛ gɛn ɛ ley yew yì ben ley dvú le, yaw gay yew e lɛ, ‘Kembonɛn enù yew fɛn.’ \v 6 Ɛ́ wee wvù kooŋke kembonɛn nu dvú, ɛ́ kembonɛn emɛy yî ye le. Ɛ́ wvú fɛn baa nu, ɛ́ kembonɛn kedvu ekase etu jim ɛ̂ ben. \v 7 \x - \xo 10:7 \xt 1Tim 5:18; 1Kol 9:6-14\x*Seke ben ɛ ley yew, mum no ceè kɛ ɛ ɛ̀ nu dvú. Fo ben ekumenè yéw kɛ. Fiɛɛ fidien ficii fì bó nya ɛ̂ ben, ɛ ben die, kɛnɛɛ ɛ̀ nu fiwuun, ɛ ben wu, njefo ɛ́ wee lemte lemme, tu wvú kɛŋke keekɛŋke nlawma we. \v 8 Ɛ́ ben ley ntɛw e, bó ɛ fiisɛn ben, ɛ nya naa la lɛ ben edie, ɛ́ ben no diee lo. \v 9 \x - \xo 10:9 \xt 11:2\x*Ben dioo nu jó, no fɛlè bonyii bo bincɛm e, ebvuu efewcì ɛ̂ bonyii bocii lɛ bvunfon bvu Nyo' le nu wase nceencee fô bó le. \v 10 Geenɛn, ben ɛ́ ley ntɛw e, bó ɛ́ faŋ keefiisɛn ben, ɛ́ ben buy gɛn bifiaŋ bi jé le jaŋ lɛ, \v 11 \x - \xo 10:11 \xt Lem 13:51; 18:6\x*‘Kebvu ke ntɛw wene le kè bese jo yî bikaa bisɛse le kin fɛn no bese kuci, ɛ fiɛɛ ficii kaase tuu yî bikuu binɛn e. Geenɛn, ben ekeè lɛ bvunfon bvu Nyo' le nu wase nceencee.’ \v 12 \x - \xo 10:12 \xt Mat 10:15\x*Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, ɛ̀ nu ke edioo enu diuu di nsaw wvu fokemɛse le, ɛ́ mwɛɛm ebonene fô kelaante kè Sodom efele kelaante kekiɛ.” \s1 Ŋgɛw bontɛw bò tunɛɛ keekumɛn mvuntelem mvubole \r (Mat 11:20-24) \p \v 13 \x - \xo 10:13 \xt Yɛsa 23:1-16\x*Ɛ Jisos nɛ gay lɛ, “Ŋgɛw wvu baay nu wene ben bonyii bo Kolasen, ɛ ŋgɛw wvu baay nu tɛn wene ben bonyii bo Bɛsayda. Ben ekeè lɛ, ɛ́ me nto ndioo ŋge biŋghaw bi mwɛɛm e bì me nto ŋgeɛ jo ben ɛ ɛ̀ nu Taya bô Sidon, tu bó to nu ɛ jise wase bimbamkpwe, kfum taan ye le ncekɛ keeduŋcɛ lɛ bó nu ɛ kumɛn wase mvuntelem mvubole. \v 14 Ben ekeè lɛ ɛ̀ nu ke edioo enu diuu di nsaw wvu fokemɛse le, ɛ́ mwɛɛm ebonene fô bonyii bo Taya noo bo Sidon e fele ben. \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Yɛsa 14:13, 15\x*Noo ben bonyii bo Kafana'um, ben kpwaake lɛ bó nu ke ebense ben ɛ́ ben eben we? 'Aay. Bó nu ke eshike lo ben ɛ́ ben eshii egɛn woŋ boŋkfu le.” \v 16 \x - \xo 10:16 \xt 9:48; Mat 18:5; Mak 9:37; Jon 13:20\x*Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ bonyii bò wvú to tumɛɛ ba lɛ, “Ɛ́ wee yuw ben e, tu mwɛtɛn yuw ɛ ɛ̀ nu me le. Wee ɛ́ ma ben, tu wvú ma ɛ ɛ̀ nu me. Wee ɛ́ ma me, tu mwɛtɛn ma ɛ ɛ̀ nu wee wvù tum me.” \s1 Fiɛɛ fì wee ŋgoo Jisos eyuukè njoŋ yî dvú le \p \v 17 \x - \xo 10:17 \xt 9:10; Mak 6:30\x*Ɛ bonyii bo mbaŋsooshwiy ncow bofɛɛ ba ke ghan tu jim yuuke njoŋ, mum gay ɛ̂ Jisos lɛ, “Tata, bese se teŋe diee diuw, ɛ ɛ̀ cim nu naa bonceendaa bo dɛwle le, ɛ bó yuw kɛ bese le.” \p \v 18 \x - \xo 10:18 \xt Jon 12:31; Mwm 12:9\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ bó lɛ, “Me nse nu ɛ n'yɛn ɛ Satan ɛ gbwe kɛ diɛwɛ jaŋ fò yí ɛ law we ɛ ley fokuse. \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Mben 91:13\x*Me nu ɛ nya wase mvuŋgay ɛ̂ ben mvù ɛ̀ nulo ɛ́ ben elɛɛnci yó bô boŋgam dvú. Ɛ mbvuu ɛ nya mvuŋgay mvù ben eso mvuŋgay mvu Satan wvù wee bvuban e dvú mvunciim. Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fiɛɛ eshiw ben kɛ. \v 20 \x - \xo 10:20 \xt Ksm 32:32; Fili 4:3; Mwm 3:5\x*Geenɛn, fo ben eyuukè njoŋ lɛ bonceendaa bo dɛwle le yuuke ben e kɛ. Ben eyuukè njoŋ ɛ ɛ̀ nu lɛ ɛdiee ɛyene nu ɛ Nyo' ɛ saŋ wase ɛ̂ ŋwa' we le fowe.” \s1 Ɛ Jisos yuw njoŋ \r (Mat 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 \x - \xo 10:21 \xt 4:18; Mat 11:25\x*Kɛ sekedvu, ɛ Keyoy ke Yuule ge ɛ njoŋ no yuu lo Jisos. Ɛ wvú mum gay lɛ, “Me nyaa keyoone ɛ̂ wo Icɛm Nfon ɛbulɛ bô nshɛ lɛ wo nu ɛ nyilɛ mwɛɛm mvun ɛ̂ bogoyfee noo boŋkiɛɛfiɛɛ, ɛ duŋcɛ ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ mvunlɛy mvu boom e. Ɛ̀ nu no fí nu Icɛm, njefo ɛ̀ nu no wo to shieele lɛ fí enù.” \p \v 22 \x - \xo 10:22 \xt Mat 11:27\x*Ɛ Jisos bvuu jeme lɛ, “Icɛm nu ɛ nya wase mwɛɛm mvunciim ɛ̂ me. Kɛ wee nu dvú wvù kee Wan wvù me kɛ, ɛ̀ mɛy kɛ Icɛm wvù kee. Ɛ wee yaa nu dvú wvù kee Icɛm kɛ, ɛ̀ mɛy kɛ me wvù Wan noo bonyii bò Wan nu ɛ caw keeduŋcɛ Ice ɛ̂ bó.” \p \v 23 Ɛ wvú nɛ baŋke ye jeme wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le ɛbonɛbon lɛ, “Njoŋ wvu baay nu wene lɛ ɛjisɛ ɛyene yɛne mwɛɛm mvun e. \v 24 \x - \xo 10:24 \xt 1Bi 1:10-12\x*Ben ekeè lɛ bonyii bo ntum Nyo' le nteen bô bonfon to shee beele keeyɛn mwɛɛm mvù ben yɛne le, ke faŋɛ yaa eyɛn kɛ. No beele tɛn keeyuw mwɛɛm mvù ben yuuke, ke faŋɛ yaa eyuw kɛ.” \s1 Ŋgan ɛkumɛ wee wvù jee wvu Samalia \p \v 25 \x - \xo 10:25 \xt 18:18; Mat 19:16; Mak 10:17\x*Ɛ wee mvu wvù to looci kee bonci bo Nyo' le, ke nɛ to keemom Jisos, mum bife ɛ̂ wvú lɛ, “Wee n'yɛɛyi, fiɛɛ fì me ŋkɛŋke keeŋge nsɛ ŋkɛŋkɛ nshii wvù mɛy lo nu la?” \p \v 26 Ɛ Jisos bife ɛ̂ wvú lɛ, “Bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ wee egeè nɛɛ? Wo taaŋke yuuke lɛ la?” \p \v 27 \x - \xo 10:27 \xt Mat 22:37, 39\x*Ɛ wvú tfuse lɛ, “Bó saŋ lɛ, \q1 ‘Ɛ̀ kooŋkè Tata wvù Nyo' wo bô fitele fiuw ficii, \q1 enya ɛkolɛ kuw ɛ̂ wvú kecii, \q1 elemtè fô wvú le bô mvuŋgay mwuw mvunciim, \q1 egɛɛ bvufee bwuw bvucii yî ye le, \q1 ebvuu ekooŋkè waa bwoo no wo kooŋke ɛkolɛ kuw.’” \p \v 28 \x - \xo 10:28 \xt Lɛw 18:5; Lum 10:5; Gal 3:12; Jon 13:17\x*Ɛ Jisos gay lɛ, “Wo nu ɛ tfuse lɛŋ. Ɛ̀ geè nonɛn ke emum ekɛŋkɛ nshii wvù mɛy lo.” \p \v 29 Ɛ wee wvudvu mum nɛ wowlɛn bife ɛ̂ Jisos lɛ, “Waa bwɛɛm nu yɛɛ?” \v 30 Ɛ Jisos tfuse ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ ŋgan e lɛ, “Wee mvu to nu ɛ nɛ Jɛlusalɛm no booke Jɛliku, dioo gɛne ley can bocooŋ e. Ɛ bó suŋ wvú, ɛ wvú citɛn, ɛ bó baayɛ ndvú ye jo bô mwɛɛm mwew mvunciim, mum laŋ wvú fó lewtɛ. \v 31 Ɛ fí ke nɛ kooy lɛ wee mvu to booke ɛ̂ je yidvu le ɛ ɛ̀ nu cee ncese, yɛn wee wvudvu le, wɛm lo fey. \v 32 Ɛ wee mvu tɛn ke nɛ no too, ɛ ɛ̀ nu wee wvu ɛ̂ kfuu di Lɛwe le, ke to buy fó, yɛn wvú le, wɛm lo tɛn fey. \v 33 \x - \xo 10:33 \xt Mat 10:5; Luk 9:52; 17:11, 16; Jon 4:9, 39-40; Lem 1:8; 8:1, 5, 14-17, 25; 9:31\x*Geenɛn, ɛ wvumvu wee ke no lɛne tɛn too, ɛ ɛ̀ nu wee wvu Samalia. Ɛ wvú ke to buy fó, yɛn wvú le ɛ shen koo wvú. \v 34 Ɛ wvú gɛn mbew ye le, gɛɛ mbvuum bô mɛɛm yî bilɛmte biew e, kuu bilɛmte bidvu bô ndvu, mum tuu wvú yî nyam yì wvú to lɛne yî dvú le, gɛn dvú yew bonyii bo ghane le no taale fô wvú le. \v 35 Ɛ bô wvú ce, ɛ bvú buy yuu, ɛ wvú bvuse bodanali bofɛɛ nya ɛ̂ wee yew yidvu gay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Shɛɛ etaalè fô wee wvun e. Ɛ́ wo shɛke lo ɛ jewse bigew bí ɛ fesɛn, ɛ́ me ŋke endioo ɛ ŋkase entfuse.’” \p \v 36 No Jisos ma nonɛn, mum bife ɛ̂ wee wɛ wvù to looci kee nci lɛ, “Ɛnte jo bonyii bo botɛte ban, wo yɛn fiuw lɛ wee wvù to duŋcɛɛ lɛ wen nu waa bwee wee wvù bocooŋ to suŋɛɛ nu wvù la?” \p \v 37 Ɛ wvú tfuse lɛ, “Ɛ̀ nu wee wvù to koolɛɛ shen fô wee wvudvu le.” Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ̀ gɛnè, egɛn egeè tɛn nonɛn.” \s1 Ɛ Jisos bɛɛ fô yew e fo Maata bô Maalia \p \v 38 \x - \xo 10:38 \xt Jon 11:2; 12:2-3\x*Ɛ Jisos bô boom bew bo ŋgoo le ke nɛ no gɛne, gɛn ley ntɛw mvu le ɛ kpwoon mvu nu jó ɛ bó teŋe lɛ Maata. Ɛ wvú fiisɛn Jisos ɛ̂ wvú yew. \v 39 Wvú to kɛŋke waa bwee mvu ɛ bó teŋe lɛ Maalia. No Jisos to gɛnɛɛ ley dvú, ɛ Maalia mum gɛn shii mbew ye le no yeke fiɛɛ fì wvú yɛɛyi. \v 40 Ɛ Maata nu fiew buuke ɛ ɛ̀ nu bô ntɛ̂w. Ɛ wvú ke nɛ to bife ɛ̂ Jisos lɛ, “Tata, wo yɛne lɛ waa bwɛɛm nu ɛ cinɛ me le me ɛ no ntawtene me ɛmbeŋ sɛ wo ghayte lo le? Gayɛ kɛ ɛ́ wvú eto eficɛ me.” \p \v 41 Ɛ Tata tfuse lɛ, “Maata, Maata, wo buuke, baysee ɛkolɛ kuw yî mwɛɛm e nteen, \v 42 ɛ fiɛɛ fì nu shiee le baay nu kɛ fimwaaŋ. Maalia nu ɛ caw wase fifiɛ, ɛ kɛ wee yaa nu ke efi ɛ̂ wvú kɛ.” \c 11 \s1 Ɛ Jisos yɛɛyi no ɛ̀ nulo ɛ́ bó ebunleè \r (Mat 6:5-15) \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt 5:16\x*Ɛ̀ to nu diuu dimew, ɛ Jisos no bunlee bvudvuu bvumew e, ke bunle mɛse, ɛ wee we ŋgoo mvu to gay ɛ̂ wvú lɛ, “Tata, yɛɛyi bese no ɛ̀ nulo ɛ́ bese ebunlee, lɛŋlɛŋ no Jon to yɛɛyɛɛ bonyii bew bo ŋgoo le no bó ebunlee.” \p \v 2 \x - \xo 11:2 \xt 4:43; 9:2, 62; 10:9, 11; 17:21; 19:11; Lem 1:6-8; 19:8; 28:23, 31\x*Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ bó lɛ, “Ben dioo bunlee no gaytè lɛ, \q1 ‘Icee wese, \q1 geɛ ɛ́ bonyii ewvumtè diee diuw, \q1 ege ɛ́ bvunfon bwuw eto. \q1 \v 3 \x - \xo 11:3 \xt 12:22-32\x*Ɛ̀ nyaà bese mwɛɛm mvudien ɛdiuw ɛcii, \q1 \v 4 Lɛɛshɛ bibefɛ bisɛse, \q1 no bese lɛɛshi bibefɛ bì bonyii bomew gee fô bese le. \q1 Fo wo ecinɛ ɛ́ bese eley mmom yì eghaw bese le kɛ.’” \p \v 5 No wvú gay nonɛn mum fewsɛn ɛ̂ bó lɛ, “Ben ejo lɛ wee mvu ben e be nɛ ɛ gɛn ɛ kumcɛ yew nsaa ye ɛntaŋ ɛntelɛŋ ɛ gay lɛ, ‘Nsaa yɛm, nɛnɛ kɛ we efoose me bô bontuw bo bvulɛm e botɛte. \v 6 Nsaa yɛm yimi nu ɛ nɛ ɛ buynɛn gbwen ghane le, ɛ me n'yaa ŋkɛŋke fiɛɛ fì me nu entɛ̂w wvú dvú kɛ.’ \v 7 \x - \xo 11:7 \xt 18:5\x*Bó ejo lɛ nsaa yo yì wo be kumci yɛ ɛ kaa ɛ tfuse fiew yew lɛ, ‘Fo wo ejewseè me kɛ. Bee boom bem nu ɛ bó ɛ jiim wase ɛ fen kembuŋ. Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me embvuu enɛ we lɛ me eŋgom fiɛɛ enya ɛ̂ wo kɛ.’” \v 8 No Jisos fewsene nonɛn, bvuu gay lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ ɛ́ wvú fɛn baa enɛ we enya bvulɛm bvù wo biite njefo wvú nu nsaa yo, tu wvú nu ke eghan kɛ enɛ we enya fiɛɛ ficii fì wo shieele seke wo ɛ mɛy kɛ fó ɛ no kumci. \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Mat 7:7\x*Me ɛ no ŋgayte ɛ̂ ben lɛ, ben ebiitè, ɛ́ Nyo' ke enya ɛ̂ ben. Ben egomtè, ɛ́ Nyo' ke ege ɛ́ ben eyɛn. Ben ekumcì kembuŋ, ɛ́ Nyo' ke eyene ɛ̂ ben. \v 10 Ben ekeè lɛ wee tfuu wvù biite, nu ke ekɛŋkɛ, ɛ wee tfuu wvù gomte, nu ke eyɛn, ɛ wvù kumci kembuŋ nu ɛ bó nu ke eyene ɛ̂ wvú. \p \v 11 Ɛ̀ nu cee wan wvù la ɛ̂ ben ɛntelɛŋ wvù waa we bife bye, ɛ́ wvú enya ɛ ɛ̀ nu yo ɛ̂ wvú? \v 12 Nuu lɛ ɛ́ wan be bife gee, ɛ́ wo enya ɛ ɛ̀ nu ŋgam ɛ̂ wvú lɛ? \v 13 Ɛ́ ben fɛn bò ɛ̀ nu bonyii bò befe kee keenya mwɛɛm mvù jee ɛ̂ boom bonɛn, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ Icee wene wvù nu fowe enya tɛn Keyoy ke Yuule ɛ̂ bonyii bò biite ɛ̂ wvú efey naa lo nonɛn e?” \s1 Jisos bô Bɛlsebu \r (Mat 12:22-30, 43-45; Mak 3:20-27) \p \v 14 \x - \xo 11:14 \xt Mat 9:32-34\x*Ɛ Jisos ke no bvuuse nceendaa dɛwle yî wee mvu le ɛ ɛ̀ nu kencife. No nceendaa dɛwle wvudvu to buyɛɛ, ɛ wee wvudvu mum kɛw no jemyi. Ɛ kebombom ke bonyii le yɛn no kɛŋke lo ŋghaw. \v 15 Ɛ bonyii bomew no duu lɛ, “Wvú bvuuse bonceendaa bo dɛwle le nɛn ɛ ɛ̀ nu bô mvuŋgay mvu Bɛlsebu wvù nfon bonceendaa bo dɛwle le.” \p \v 16 \x - \xo 11:16 \xt Mak 8:11; Mat 16:1\x*Ɛ bomew bonyii no teeyi keekoo wvú gayte lɛ wvú ege fiɛɛ fì duŋci mvuŋgay mvù nɛ fowe. \v 17 Ɛ Jisos kiɛɛ boŋkpwawcɛ bobole mum gay lɛ, “Ɛ́ ketum nɛ ɛ gawsɛn ɛ no diuu ɛkinɛkin, kí saa ke eleem kɛ. Kfuu ɛ́ nɛ ɛ gawsɛn ɛ no diuu ɛdinɛdin, tu dí ɛ bvuŋ wase. \v 18 Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no Satan bô ŋgoo ye nɛ ɛ gawsɛn ɛ no diuu ɛbonɛbon, bvunfon bwew saa ke eleem tɛn kɛ. Me ŋgayte nonɛn njefo ben duu lɛ me mbvuuse bonceendaa bo dɛwle le ɛ ɛ̀ nu bô mvuŋgay mvu Bɛlsebu le. \v 19 Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ me mbvuuse bonceendaa bo dɛwle le ɛ ɛ̀ nu bô mvuŋgay mvu Bɛlsebu le, tu bonɛn boom bvuuse ɛ ɛ̀ nu bô mvu yɛɛ le? Fiɛɛ fì boom bonɛn bodvu gee nu eduŋcɛ lɛ ben nu ɛ gbwe wase nsaw. \v 20 \x - \xo 11:20 \xt 17:21\x*Geenɛn ɛ́ me mbvuuse bonceendaa bodvu ɛ ɛ̀ nu bô kebo ke Nyo' le, tu bvunfon bvu Nyo' le nu ɛ to wase fô ben e. \p \v 21 \x - \xo 11:21 \xt Yɛsa 49:24\x*Ben kee lɛ ɛ́ ntɛmemvuŋgay seyse mwɛɛm mwew mvu jem e ɛ shii ɛ no cɛyte la diew dvú, wee saa ke eshiw fiɛɛ fiew kɛ. \v 22 Geenɛn, ɛ́ ntɛmemvuŋgay mvu wvù fele wvú nɛ ɛ to ɛ diu ɛ so wvú, emum eloo mwɛɛm mwew mvu jem e mvù wvú se gɛɛle ɛkolɛ yî dvú le, ebvuu ekuu mwɛɛm mwew mvunciim egɛn dvú ɛ́ bô nsáa ye egaw. \p \v 23 \x - \xo 11:23 \xt 9:50; Mak 9:40\x*Ben ekeè lɛ ɛ́ wee kicine me, tu mwɛtɛn bone ɛ ɛ̀ nu bikaa ɛ̂ me ɛjim. Wee wvù baa efici me keebaanci lo, tu wvú tawse lo. \p \v 24 Keyoy kè yiile ké buyte yî wee le mum gɛn ŋkpwaante no gomte fô kí ecee. Geenɛn ké dioo ɛ gom ŋkuuŋ, mum jeme ɛ̂ ɛkolɛ kew lɛ, ‘Me nu eŋkase entu ɛ̂ me yew fô me nse mbuyɛɛ.’ \v 25 Seke kí ɛ kase ɛ to ɛ yɛn ɛ yew nu ɛ bó ɛ yɛse ɛ seyse yí ɛ no yuule, \v 26 \x - \xo 11:26 \xt 2Bi 2:20\x*nonɛn ɛ kí mum kase gɛn, to bô biyoy bimew bisooshwiy bì befe fele kí, ɛ bô bí mum to ley no cee dvú. Ɛ mwɛɛm mum mɛse fo yî mwɛtɛn e sekedvu fey no mvú se shee nu.” \s1 Njoŋ wvu baay nu wvu baa? \p \v 27 No Jisos to bɛɛ jemyi mwɛɛm mvun nɛn, ɛ kpwoon mvu nɛ sɛsɛ ɛ̂ kebombom ke bonyii le ɛnte jeme lɛ, “Njoŋ wvu baay nu wvù kpwoon wvù to bokɛɛ wo, bvuu yamse le.” \p \v 28 \x - \xo 11:28 \xt 8:21\x*Ɛ Jisos tfuse fiew lɛ, “Njoŋ wvu baay nu ɛ ɛ̀ nu wvu bonyii bò yuuke diɛw Nyo' gee no yí gomte.” \s1 Ɛ bonyii no gomte keeyɛn keŋghaw ke fiɛɛ le kè duŋci fô mvuŋgay mvu Jisos e nɛ \r (Mat 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 29 \x - \xo 11:29 \xt Mat 16:2-4; Mak 8:12; Jon 6:30\x*No bibombom bi bonyii le to taashi too mbew ye le, ɛ wvú nɛ gay lɛ, “Ɛŋgokɛ ke keseen kin nu kè befe. Kí gomte keeyɛn keŋghaw ke fiɛɛ le kè duŋci mvuŋgay mwem, ɛ bó yaa nu eduŋcɛ ɛ̂ kí kɛ. Geenɛn, ɛ keŋghaw ke fiɛɛ le baa fey ke wee ntum Nyo' wvù Jona le kɛ. \v 30 \x - \xo 11:30 \xt Jona 2:1\x*No fiɛɛ fì Jona to geɛ to nu keŋghaw ke fiɛɛ le fô bonyii bo Ninivɛ le, nu kɛ lɛŋlɛŋ no fiɛɛ fì wee wvù diee nu Waawee gee nu ke enu keŋghaw ke fiɛɛ le fô ɛŋgokɛ ke keseen kin e. \v 31 \x - \xo 11:31 \xt 1Bfn 10:1-10\x*Ɛ̀ nu ke enu diuu di nsaw wvu fokemɛse le, ɛ́ Yaa wvù to saake ketum kè Shɛba eleem bô ɛŋgokɛ ke keseen kin ege ɛ́ bó elese kí ŋgɛw e, njefo wvú to nu ɛ nɛ ketum kew e ɛ̂ kendvuse ke woŋ e keeto eyuw bvufee bvu Nfon Saamun e. Geenɛn ben eyekɛ eyuw, wee mvu nu fɛn bô fiɛɛ ɛ fí kuuke fele fi Saamun e. \v 32 \x - \xo 11:32 \xt Jona 3:5\x*Ɛ bonyii bo Ninivɛ nu ke elomte tɛn ɛŋgokɛ ke keseen kin ɛbvubwɛ lɛ kí to nu ɛ jay baay, njefo bó to nu ɛ yuw fiɛɛ fì Jona to fewcɛɛ, kumɛn mvuntelem mvubole. Wee mvu wvun fɛn bô fiɛɛ fì fele fi Jona le, ɛ ben yaa kumene mvuntelem mvunɛn kɛ. \s1 Ken'yeese ke ye le \r (Mat 5:15) \p \v 33 \x - \xo 11:33 \xt 8:16; Mak 4:21\x*Kɛ wee ké tfuuke ken'yeese lese ɛgaaku kɛ. Kɛ ɛ̀ yaa nulo tɛn ɛ́ wvú ebvuu ejo ŋkaa ekfukɛ dvú kɛ. Wvú ké tfuuke, tome ɛ ɛ̀ nu yî fiɛɛ fì bó tomyi ken'yeese yî dvú le, lɛ bonyii dioo leyte yew eyɛne n'yuu le. \v 34 Jise diuw nu ken'yeese ke ye yo le. Ɛ́ jise diuw yuule lo, ɛ́ ye yo yicii enu ɛ yí ɛ yiŋsɛn bô n'yuu. Geenɛn, ɛ́ jise diuw baa yuule, ɛ́ ye yo yicii enu ɛ yí ɛ yiŋsɛn lo bô ɛjiwɛ. \v 35 Fí mum ɛ̀ no nu lɛ, wee etaalè lɛ laa wen lɛne ɛ ɛ̀ nu ɛnte jo n'yuu nuu ɛnte jo ɛjiwɛ lɛ. \v 36 Ɛ́ wo lɛne ɛnte jo n'yuu ɛ keba kemew yaa nu ɛ̂ ɛjiwɛ le kɛ, ɛ́ mwɛɛm mvunciim emum eyuule kɛ diɛwɛ no ken'yeese ké baa no nyaa n'yuu yî yo le.” \s1 Ɛ Jisos tooshɛ Bofalasii bô bonyii bò duŋci bonci \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 37 \x - \xo 11:37 \xt 7:36\x*Ɛ Jisos ke mɛse njeme we, ɛ wee Falasii mvu tee wvú lɛ wvú eto ɛ́ bô wen egɛn ediekɛn. Ɛ Jisos mum gɛn, ley, shii ɛ bó no diekene, \v 38 \x - \xo 11:38 \xt Mak 7:2-4; Mat 15:2\x*ɛ wvú baa yaw ecukɛ can kɛ. \f + \fr 11:38 \ft Wvú to kɛŋke keecukɛ can yin ɛ̂ je yì nce wvubo woŋ gomte le.\f* Ɛ wee Falasii wɛ taa ɛ fí ghaw wvú. \v 39 Ɛ Tata kiɛɛ fiɛɛ fì wvú kpwawci mum jeme ɛ̂ wvú lɛ, “Ben Bofalasii cuke mvuŋkom bô shúw ye le, geenɛn ɛ mwɛɛm mvù befe bô ken'yɛɛ ɛjisɛ ɛ cin lo fô mvuntelem mvunɛn e. \v 40 Biyuŋ bin! Kɛ Nyo' wvù to bomɛɛ ɛkfuŋ nu wvù to bomɛɛ ɛnte tɛn e? \v 41 \x - \xo 11:41 \xt 12:33\x*Fì ben bee keegeè nu lɛ, ben enyaà mwɛɛm mvù ben kɛŋke ɛ̂ mwɛɛm mwɛ le ɛ̂ bonyii bo kefufe le, ɛ́ mwɛɛm mvunciim emum eyuule fô ben e. \p \v 42 \x - \xo 11:42 \xt Mat 23:23; Luk 18:12\x*Ŋgɛw wvu baay nu wene Bofalasii. Ben nyaa keba kemwaaŋ ɛ̂ Nyo' ɛnte jo biba yuufe bi mbáse yì ben keeke naa noo mwɛɛm mvù ben keeke gɛɛle ɛ̂ mbáse le lɛ yí eshumte, geenɛn kaa cin'yi keegee mwɛɛm mvu lɛŋ fô bonyii le bô keekooŋke Nyo'. Ben be kɛŋke keegeè mwɛɛm mvudvu mvunciim yaa cin'yi fimew e kɛ. \p \v 43 \x - \xo 11:43 \xt 20:46; Mak 12:38-39\x*Ŋgɛw wvu baay nu wene Bofalasii. Ben ké no kooŋke kɛ keeshiile ɛ ɛ̀ nu fwe yéw bunle le, bvuu kooŋke lɛ bó egayte ben e ɛ̂ way bô n'wvum. \v 44 Ŋgɛw wvu baay nu wene, njefo ben nu kɛ diɛwɛ jém yì yaa yen'yi kɛ, ɛ bonyii lɛne yî dvú le yaa kee kɛ.” \p \v 45 No Jisos to jemyi nɛn, ɛ wee mvu wvù to looci kee bonci bo Nyo' le gay ɛ̂ wvú lɛ, “Wee n'yɛɛyi, wo kee kɛ lɛ fiɛɛ fì wo jemyi nu ɛ kum bese le tɛn e.” \p \v 46 Ɛ Jisos tfuse lɛ, “Ŋgɛw wvu baay nu tɛn wene ben bonyii bò looci kee bonci bo Nyo' le. Ben nɛn'yi yikɛ bonyii bô bvujitɛ ɛ bvú fele mvuŋgay mvubole sɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben elaw kɛ naa lo kpwan ɛbo keeficɛ bó dvú ŋkuuŋ. \v 47 \x - \xo 11:47 \xt Lem 7:52\x*Ŋgɛw wvu baay nu wene. Ben bomte jém bonyii bo ntum Nyo' le bò bo'icee cee bonɛn to yuwyɛɛ. \v 48 Fifin duŋci lɛ ben tomte gee di bo'icee cee bonɛn e. Bó to nu ɛ yuwyɛ bonyii bo ntum Nyo' le, ben ɛ mum ɛ shɛɛ ɛ no seysee bomte jém yibo. \v 49 \x - \xo 11:49 \xt 6:13\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì to geɛ ɛ Nyo' bô bvufee bwew sɛ jeme lɛ, ‘Me nu ŋke enciinse bonyii bem bo ntum e fô bó le, ɛ́ bó ke eyuwyɛ bomew ebvuu ekuŋ bomew.’ \v 50 Nonɛn, Nyo' nu ke ebife ɛ̂ ɛŋgokɛ ke keseen kin ɛkumɛ ɛlɛmɛ ke bonyii bew bo ntum e bocii bò bó to yuwyɛɛ ɛ kɛw no woŋ to kɛwɛɛ. \v 51 \x - \xo 11:51 \xt Keŋ 4:8-10; 2Klo 24:20-22\x*Wvú nu ke bife ɛ kɛw yî ɛlɛmɛ ke Abɛl e egɛn ebuy yî ke Sakalia wvù bó to yuɛ ɛntelɛŋ jo ketaŋ ke ncese bô yew ncese le. Me nseŋe lo ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ Nyo' nu ke ebife ɛ̂ ɛŋgokɛ ke keseen kin ɛkumɛ kpwe bonyii bodvu ba bocii. \p \v 52 \x - \xo 11:52 \xt Mat 16:19\x*Ŋgɛw wvu baay nu wene ben bonyii bò looci kee bonci bo Nyo' le. Ben nu ɛ nyilɛ ken'yene ke diuw fwese wvù ɛ̀ nulo ɛ́ wee eley dvú sɛ kiɛɛ fiɛɛ fì nu lɛŋ e. Ben nu ɛ tun keeley, ɛ bvuu ɛ no baaŋke bonyii bò gomte keeley fo bó eley.” \p \v 53 \x - \xo 11:53 \xt 20:20\x*Ɛ Jisos ke ja lɛ wen egɛne, ɛ Bofalasii bô bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le kɛw no leeshi wvú bô díɛw biwci mwɛɛm ɛ̂ wvú nteen nteen, \v 54 ɛ bó to gee nonɛn teeyi lo wvú keeyuw fiɛɛ diuw we le emum ekoo wvú. \c 12 \s1 Fo wee ejemyì jɛɛy gee jɛɛy kɛ \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Mat 16:6; Mak 8:15\x*No Jisos to jemyi, ɛ bibombom bi bonyii le no taashi fó bontfuke le bontfuke le faanene. Ɛ bomew lɛɛnci bikaa bi bomew e. Ɛ Jisos nɛ kɛw no jemyi ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le gayte lɛ, “Ben ejoò kefew yî fintuŋlɛɛn fi Bofalasii le fì ɛ̀ nu gee dibole dì bó jemyi jɛɛy, gee jɛɛy e. \v 2 \x - \xo 12:2 \xt 8:17; Mak 4:22\x*Ben ekeè lɛ kɛ fiɛɛ nu dvú fì bó baŋyi fì nu ke enu sɛ fí ɛ buy ɛmwa kɛ. Ɛ kɛ fiɛɛ nu dvú tɛn fì bó nyile fì nu ke enu sɛ bó ɛ kiɛɛ kɛ. \v 3 Ben ekeè lɛ fiɛɛ ficii fì ben jemyi ɛntaŋ nu ɛ bó nu ke eyuŋɛn ɛmvunsheeŋ. Ɛ fiɛɛ ficii fì ben ké faale yew sɛ no tfumtfume nu ɛ bó nu ke ejaŋ ɛ ɛ̀ nu fô ɛkolɛ ke yew e. \s1 Wee wvù bó efanè \r (Mat 10:28-31) \p \v 4 Nsáa yɛm, me ɛ no njemyi ɛ̂ ben lɛ fo ben efanè bonyii bò nulo eyu kɛ ɛ ɛ̀ nu nyam ye maaŋ sɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó ebvuu ege fiɛɛ fimew kɛ. \v 5 \x - \xo 12:5 \xt Ibu 10:31\x*Ben eyekɛ eyuw wee wvù ben efanè. Ben efanè ɛ ɛ̀ nu Nyo' njefo ɛ̀ nu wvú wvù kɛŋke mvuŋgay keeyu wee, ebvuu elese mwɛtɛn ŋguy wvu baay e. Me mbvuu ŋgayte ɛ̂ ben lɛ ben efanè ɛ ɛ̀ nu wvú. \p \v 6 Kɛ ben kee lɛ bó ké no geese mvunsha mvuntin kɛ yî mvunyinyi le mvunfɛɛm maaŋ? Geenɛn, kɛ finsha fimew nu dvú fimwaaŋ fì Nyo' ké daayɛ ɛ̂ fí le kɛ. \v 7 \x - \xo 12:7 \xt 21:18\x*Finɛn nu ɛ Nyo' kee naa yvúw yicii yì nu ɛ̂ ben ɛfa. Fo ben efanè kɛ. Ben fele lo mvunsha fó nteen. \s1 Wee wvù beŋe bô wee wvù tune Jisos \r (Mat 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 Ɛ́ me embvuu ensee ɛ̂ ben tɛn lɛ, ɛ́ wee beŋe ɛ̂ bonyii ɛjise lɛ wen kee me, tu wee wvù diee nu Waawee nu ke ebee tɛn mwɛtɛn ɛ̂ bonceendaa bo Nyo' le fwe. \v 9 \x - \xo 12:9 \xt 9:26; Mak 8:38\x*Geenɛn, ɛ́ wee ma lo me ɛ̂ bonyii ɛjise, tu me nu ŋke ema tɛn mwɛtɛn ɛ̂ bonceendaa bo Nyo' le ɛjise. \p \v 10 Fí ɛ bvuu ɛ̀ no nu lɛ, Nyo' nu ke elɛɛshɛ díɛw yì befe yì wee jemyi ɛkumɛ wee wvù diee nu Waawee, geenɛn kɛ ɛ̀ nu naa lo ɛ́ Nyo' ke eyuu elɛɛshɛ díɛw yì befe yì wee jemyi ɛkumɛ Keyoy ke Yuule kɛ. \p \v 11 \x - \xo 12:11 \xt 21:14-15; Mat 10:19-20; Mak 13:11\x*Seke bó ɛ koo ben ɛ gɛn dvú yéw bunle le, kɛnɛɛ fwe dvu bonyii bò saake woŋ kɛnɛɛ fwe dvu bonyii bò kɛŋke mvuŋgay mvu sa' le, lɛ bó egɛn esaw ben, fo ɛkolɛ ekfumtè ben lɛ laa ben nu ke egɛn etaŋe diuw egay lɛ la lɛ, kɛnɛɛ ejeme nɛɛ lɛ. \v 12 Ɛ̀ nu ke enu kefew kedvu le ɛ́ Keyoy ke Yuule esee fiɛɛ fì ben ejeme.” \s1 Ŋgan ɛkumɛ keyuŋ ke cee kpwaw e \p \v 13 No Jisos to teete boom bew bo ŋgoo le nonɛn, ɛ wee mvu nɛ jeme ɛnte jo kebombom ke bonyii le, gay ɛ̂ wvú lɛ, “Wee n'yɛɛyi, gayɛ ɛ̂ waa bwɛɛm lɛ wvú egaw bvushɛw bvusɛɛbeewvu enya bwem.” \p \v 14 Ɛ Jisos bife ɛ̂ wvú lɛ, “Diemsɛn, ɛ̀ gɛke yɛɛ me lɛ me ensumtenè bonsaw bonɛn, mbvuu ŋgaakè bvushɛw bvunɛn?” \v 15 \x - \xo 12:15 \xt 1Tim 6:9-10\x*No wvú bife nonɛn mum gay ɛ̂ wee tfuu lɛ, “Ben eyɛnè fo ben eyɛɛlè ɛjisɛ yî mwɛɛm e, njefo kɛ nshii wee yaa nu nje mwɛɛm mvù wvú kɛŋke kɛ, wee ejo naa ɛ mwɛtɛn kɛŋke nɛɛ.” \p \v 16 No wvú jeme nonɛn, mum ma ŋgan lɛ, “Cee kpwaw mvu to kɛŋke wɛɛ we, ɛ mwɛɛm ke joŋ dvú baay. \v 17 Ɛ wvú mum kɛw no kpwawci lɛ laa wen nu ke ege nɛɛ lɛ? Wen nu ke egɛɛ ŋgu wen fɛɛ lɛ? \v 18 Ɛ wvú mum nɛ cu ntaŋ lɛ, ‘Fiɛɛ fì me nu eŋge nu fin. Me nu ensaw bigonɛ biem, eŋkase eŋkuwse, emum eŋgɛɛ ŋgu bô mwɛɛm mwem dvú mvunciim. \v 19 \x - \xo 12:19 \xt Mben 49:20\x*Ɛ́ me ŋke endioo ɛ ŋge nonɛn, emum eŋgay ɛ̂ ɛkolɛ kem lɛ me nu wee keshi. Me ŋkɛŋke mwɛɛm mvù me nu ŋke endie embuy bilum e nteen. Kɛ me mbɛɛ ebvuu embuuke kɛ. Me nu endiekene kɛ wase lo, mbvuu ŋ'wukene n'yuuke njoŋ.’ \v 20 No wvú seyse nonɛn, ɛ Nyo' mum tee wvú lɛ, ‘Keyuŋ kin! Ɛntaŋ ɛbɛn nu ɛ me nu ŋke eŋkase enjo keyoy kuw. Mwɛɛm mvun mvunciim mvù wo seyse ɛ gɛɛ nu ke enu mvu yɛɛ le?’” \p \v 21 No Jisos jeme nɛn mum gay lɛ, “Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no fí nu ke enu fô wee wvù baanci bvukukɛ fô ɛkolɛ kew e yaa kɛŋke bvukukɛ ɛ̂ keba ke Nyo' le kɛ.” \s1 Bó elese mvuntelem ɛ ɛ̀ nu yî Nyo' le \r (Mat 6:25-34) \p \v 22 \x - \xo 12:22 \xt 11:3\x*Ɛ wvú bvuu nɛ no jemyi wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Fo ben eyaŋyaŋè ɛkumɛ nshii wene lɛ laa ben nu ke edie la lɛ, kɛnɛɛ ɛkumɛ ye yene laa ben nu ke ejise la lɛ. \v 23 Ben ekeè lɛ keyoy ke wee le fele mwɛɛm mvudien, ɛ ye wee fele ndvú. \v 24 \x - \xo 12:24 \xt Mben 147:9\x*Ben etaa eyɛn biŋaaŋa, kɛ bí ké no jewyi bvuu gbweci ŋgu kɛ. Kɛ bí yaa kɛŋke bigonɛ kɛ. Ɛ Nyo' nyaŋyi kɛ bí bicii. Kɛ ben kee lɛ ben fele mvunyiim e? \v 25 Ɛ̀ nu yɛɛ ɛ̂ ben ɛntelɛŋ wvù yaŋyaŋe, wvù nulo ebise kɛ naa kefew caan yî nshii we le? \v 26 No ɛ̀ nu sɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben ege naa fi caan fin ŋkuuŋ, ɛ̀ ge la wvù ben soo bikuu ɛkumɛ mwɛɛm mvumew? \v 27 \x - \xo 12:27 \xt 1Bfn 10\x*Ben etaa yɛn no fow ké no kuu nu. Kɛ fow ké no lemte kɛnɛɛ shile ndvú kɛ. Geenɛn, ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ kɛ naa Nfon Saamun bô bvukukɛ bvucii bvù wvú to kɛŋke to ké suute ye no nu ɛ wvú ɛ buy fô fow mvu le kɛ. \v 28 \x - \xo 12:28 \xt Mat 14:31\x*Ɛ́ Nyo' suute ɛgay yo ŋkpwaante nɛn, ɛgay yò kuu ɛbɛn, buy ntfuu ɛ bó ɛ fwɛɛ wase fotaŋ, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú esufe ben efey lo nonɛn e? O oo bonyii bo mbee wvù doose le! \p \v 29 Fí mum ɛ̀ no nu lɛ fo ben eyaŋyaŋè, bvuu kpwaake lɛ laa ben nu ke ediee la bvuu wuu la lɛ, \v 30 njefo mvumvun mwɛɛm ké no kpwawci kɛ bonyii bo yî nshɛ le bò yaa kee Nyo' kɛ. Ben ekeè lɛ Icee wene kee lo lɛ ben shieele mwɛɛm mvun mvunciim. \v 31 Ben elese bvufee bvunɛn ɛ ɛ̀ nu yî bvunfon bvu Nyo' le, ɛ́ wvú emum enyaa tɛn mwɛɛm mvun mvunciim ɛ̂ ben. \p \v 32 \x - \xo 12:32 \xt Yɛsa 41:14; Luk 22:29\x*Ŋgoo yɛm, no ben nu caan nɛn, fo ben efanè kɛ, njefo Nyo' wvù Icee wene nu ɛ caw keenya bvunfon ɛ̂ ben. \v 33 \x - \xo 12:33 \xt Mat 6:19; 6:20; Luk 11:41; 18:22; Lem 2:45; 4:34-37; Kolo 3:1-2\x*Ben egese mwɛɛm mvù ben kɛŋke, egaw bigew bidvu ɛ̂ bonyii bo kefufe le, egomtè bobuuncuu ɛ ɛ̀ nu bò yaa nulo esɛɛkɛn kɛ. Ben egɛɛlè kpwaw wene ɛ ɛ̀ nu woŋ Nyo' le, fô ɛ̀ yaa nulo ɛ́ wvú eka kɛ, ɛ cooŋ yaa nulo efey fó kɛ, ɛ shéw yaa nulo ekan kɛ. \v 34 Ben ekeè lɛ fò wee gɛke kpwaw we nu kɛ fó fò fitele fiew nu enu. \s1 Bonyii bo Jisos e ecɛytè wvú \r (Mat 24:45-51) \p \v 35 \x - \xo 12:35 \xt Mat 25:1\x*Ben ekay bicaw binɛn, etfuw bin'yeese ecɛytè lemme, \v 36 \x - \xo 12:36 \xt Mwm 3:20\x*kɛ diɛwɛ boom bo lemme le bò cɛyte cee ɛkolɛ wvubo ɛ wvú nu gbwen bvujen e. Ɛ wvú nu ke edioo ekaase ekumcɛ kembuŋ ɛ́ bó eyene lo ɛ́ wvú eley. \v 37 Njoŋ wvu baay nu ke enu wvu boom bo lemme le bò cee ɛkolɛ wvubo nu ke edioo efɛɛse eyɛn ɛ bó nu we cɛyte. Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ wvú nu ke eseŋ ndvu ye ɛ́ bó shiiyɛn fokuse ɛ́ wvú eto bô mwɛɛm mvudien egawcɛ ɛ̂ bó. \v 38 Njoŋ wvu baay nu ke enu wvu boom bo lemme le bò wvú nu ke edioo efɛɛse eyɛn ɛ bó nu cɛyte. Kɛnɛɛ wvú nu ke eto ɛntaŋ ɛntelɛŋ, kɛnɛɛ seke nyimshie ɛ toŋ. \v 39 \x - \xo 12:39 \xt Mat 24:43\x*Ben ekeè lɛ ɛ́ cee yew kee kefew kè cooŋ nu ke eto, ɛ́ wvú ecɛytè. Wvú saa ke ecinɛ ɛ́ bó eŋgoy yew ye kɛ. \v 40 \x - \xo 12:40 \xt Mat 24:42\x*Ben tɛn kɛŋke keecɛytè, njefo wee wvù diee nu Waawee nu ke ekase eto ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ kefew kè ben yaa kee kɛ le.” \p \v 41 Ɛ Bita mum nɛ bife ɛ̂ wvú lɛ, “Tata, wo ma ŋgan wvun ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bese, nuu ɛ̂ bonyii bocii lɛ?” \v 42 \x - \xo 12:42 \xt 19:17-19\x*Ɛ Tata tfuse lɛ, “Waa lemme wvù nu wvu kecɛɛy bvuu kɛŋke bvufee nu wvù la? Kɛ ɛ̀ nu wvuwɛ wvù cee ɛkolɛ we nu ɛ gɛɛ wvú lɛ wvú etaalè fô yew ye le, ɛ́ kefew ke dioo ɛ kocɛn ɛ wvú nya mwɛɛm mvudien mvu boom bo lemme le ɛ̂ bó le? \v 43 Njoŋ wvu baay nu ke enu wvu waa lemme wvuwɛ wvù cee ɛkolɛ we nu ke edioo etoo eyɛn ɛ wvú gee lemme lɛŋlɛŋ no wvú bee keegee. \v 44 Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ cee ɛkolɛ we nu ke ebense wvú ɛ́ wvú etaale fô mwɛɛm mwew e mvunciim. \v 45 Geenɛn, ɛ́ waa lemme wvudvu nɛ ɛ jeme ɛ̂ ɛkolɛ kew lɛ, ‘Kɛ cee ɛkolɛ wɛm nu ke eyaŋsɛn ekase eto kɛ’, ɛ mum ɛ kɛw ɛ no suuŋke boom bo lemme le bò bolemsɛ noo bò bokɛnɛ, diekene bvuu wuu mbvuum ɛ mó koole wvú, \v 46 tu cee ɛkolɛ we nu ke enɛ esɛsɛ ebuynɛn diuu dimew dì wvú yaa be kpwaake le kɛ noo ɛ̂ kefew kè wvú yaa be kee le kɛ. Wvú nu ke edioo ɛ buynɛn nonɛn, emum enya ŋgɛw ɛ̂ waa lemme wvudvu, eciinse wvú ɛ́ wvú egɛn enu bô bonyii bò yaa jemyi kecɛɛy kɛ. \p \v 47 \x - \xo 12:47 \xt Jɛm 4:17\x*Waa lemme wvù kee fiɛɛ fì cee ɛkolɛ we gomte lɛ wvú egeè, ɛ faŋɛ yaa eseyse egee, nu ɛ bó nu ke etam wvú boŋgbwan nteen. \v 48 Ɛ waa lemme wvù yaa kee kɛ fiɛɛ fì cee ɛkolɛ we gomte lɛ wvú egeè, ge fiɛɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ bó etam wvú boŋgbwan nteen, nu ɛ bó nu ke ewewcɛ kɛ lo wvuwɛ caan. Wee wvù bó nu ɛ nya mwɛɛm ɛ̂ wvú nteen nu ɛ bó nu ke eshieele nteen ɛ̂ wvú. Ɛ wee wvù bó nu ɛ gɛɛ mwɛɛm can ye le nteen nu ɛ bó nu ke ebife ɛ̂ wvú nteen.” \s1 Jisos to bô keŋgawsɛn \r (Mat 10:34-36) \p \v 49 Ɛ Jisos bvuu gay ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Me nto keenfwɛɛ ɛ ɛ̀ nu ŋguy yî nshɛ le. Wee ejo ɛ wvú be bɛɛnci wase. \v 50 \x - \xo 12:50 \xt Mak 10:38\x*Me ŋkɛŋke kfuu ŋgɛw wvu baay keenley wvú le, ɛ fitele fiem nu ke elɛɛtɛn kɛ seke me ɛ nley wase wvú le. \v 51 \x - \xo 12:51 \xt 2:14\x*Ben kpwaake lɛ me nto ɛ ɛ̀ nu bô nyɛkeey yî nshɛ le fɛn e? Naa lo. Ben ekeè lɛ me nto ɛ ɛ̀ nu bô keŋgawsɛn. \v 52 \x - \xo 12:52 \xt 14:26; 21:16; Mat 24:10; Mak 13:12\x*Ɛ kɛw yî keseen e, yew yì nu bonyii botin nu ke egawsɛn. Bonyii bo botɛte nu ke egawsɛn bô bo bofɛɛ, ɛ́ bo bofɛɛ egawsɛn bô bo botɛte. \v 53 \x - \xo 12:53 \xt May 7:6\x*Cee wan nu ke egawsɛn bô waa we wvù diemsɛn, ɛ́ wan wvù diemsɛn egawsɛn bô ice. Bwee wan nu ke egawsɛn bô waa we wvù kpwoon, ɛ́ wan wvù kpwoon egawsɛn bô bwee. Bwee diemsɛn nu ke egawsɛn bô kpwɛɛ waa we, ɛ́ kpwɛɛ wan egawsɛn bô bwee dweese.” \s1 Bonyii kee kefew \r (Mat 16:2-3) \p \v 54 Ɛ Jisos gay wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ kebombom ke bonyii le lɛ, “Ben ké yɛne seke kembɛw bene je ɛkuɛku, ɛ ben mum no duu lɛ, ‘Jaŋ nu ke egbwe.’ Ɛ yí ke mum gbwe. \v 55 Ɛ́ ben ké yɛn tɛn ɛ fwefwe ɛ baŋke wase ye ɛ no booke lo je ɛweɛwe, ɛ́ ben mum no duu lɛ, ‘Keŋkfum ke baay nu ke enu.’ Ɛ kí mum ke no nu. \v 56 Ben bonyii bò jemyi jɛɛy, gee jɛɛy ban, no ben taale ɛbulɛ bô nshɛ mum kiɛɛ no ɛkfuŋ nu ke enu, kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ ben ekiɛɛ mwɛɛm mvù Nyo' duŋci yî kefew kin e nje la? \p \v 57 Ɛ kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ ben ekpwawcɛ fiɛɛ fi lɛŋ fì ɛ̀ nulo ɛ́ ben egeè le? \v 58 Ɛ́ wee jo wo ɛ no gɛne dvú yew nsaw e, ɛ́ wo mom ɛ ben ɛ wvú seyse ɛ ɛ̀ bɛɛ ɛ̂ je, fo wvú ke egufe wo egɛn efese can wee wvù saake bonsaw e, ɛ́ wvú efese wo can nci le ɛ́ bó efen wo yew ncaw e. \v 59 Ɛ́ me ensee ɛ̂ wo lɛ kɛ wo nu ke ebuy dvú sɛ wo ɛ mɛse ɛ law finyinyi ficii fì bó shieele kɛ.” \c 13 \s1 Wee tfuu ekumɛn fitele fiew fo wvú ke ekpwe \p \v 1 Ɛ̀ to nu kefew kedvu le, ɛ bonyii bomew ke nɛ be Jisos kumte bonyii bo Galilee bomew bò to gɛnɛɛ keege ncese fô Nyo' le, ɛ Baylɛt tum bonyii ɛ bó gɛn gbwocɛ bó, ɛ bilɛɛm bibole taashɛ bô bi nyám yì bó to gee ncese dvú. \v 2 Ɛ Jisos yekɛ nɛn, bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben kpwaake lɛ bonyii bodvu to kpwe kfuu yiyɛ kpwe nonɛn njefo bibefɛ bibole to fele bi bonyii bo Galilee bomew e nuu? \v 3 \x - \xo 13:3 \xt Mben 7:12\x*Kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ. Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, ɛ́ ben baa ekumɛn mvuntelem mvunɛn, ɛ́ ben bocii ke ekpwekɛn kɛ nonɛn. \v 4 Ben kumyi bonyii bo yuufe ncow nyaŋ bò yew yì defe ɛ̂ we to kesɛɛ Siloam yuwyɛ bó? Ben kpwaake lɛ bonyii bodvu to kpwekene nonɛn njefo bibefɛ bibole to fele bi bonyii bo Jɛlusalɛm bomew e nuu? \v 5 Kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ. Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, ɛ́ ben baa ekumɛn mvuntelem mvunɛn, ɛ́ ben bocii ke ekpwekɛn kɛ nonɛn.” \s1 Ŋgan kete kè yaa to yumte mvuntam kɛ \p \v 6 \x - \xo 13:6 \xt Mat 21:19; Mak 11:13\x*Ɛ Jisos mum ma ŋgan mvu ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ̀ to nu kefew kemew e, ɛ wee mvu yee kete kemew \f + \fr 13:6 \ft Kete kedvu nu ɛ bó teŋe ɛ̂ díɛw bala le lɛ, «Fig».\f* ɛ̂ wvú wɛne. Ɛ kefew ke kocɛn, ɛ wvú to keekoy, faŋɛ yaa yɛn ɛ mvuntam ɛ yum yî dvú le kɛ. \v 7 Ɛ wvú mum gay ɛ̂ wee wvù to taale fô wɛɛ we le lɛ, ‘Taa eyɛn, ɛ̀ nu wase bilum bitɛte keseen no me ntoo keeŋkoy mvuntam yî kete kin e, n'yaa yɛne fiɛɛ le yî dvú le kɛ. Gbwolɛ lo. Kí baŋyi bvudvuu ɛcici.’ \v 8 \x - \xo 13:8 \xt 2Bi 3:9, 15\x*Ɛ wee we lemme wvudvu tfuse lɛ, ‘Cee ɛkolɛ, kɛ bvuu cinɛ kɛ dvú kelum kin, ɛ́ me encɛwcɛ kenyi kedvu eŋgɛɛ binfo fó. \v 9 Ɛ́ ɛ̀ ke edioo enu kelum kè too le kí ɛ yum, ɛ́ fí ejoŋ, kí ɛ faŋ keeyum ee, ɛ́ me emum egbwo.’” \s1 Ɛ Jisos fɛ kpwoon mvu diuu di mbam e \p \v 10 \x - \xo 13:10 \xt Mak 2:27-28\x*Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu di mbam e dimew, ɛ Jisos no yɛɛyi bonyii yew bunle mi le. \v 11 Ɛ kpwoon mvu nu dvú ɛ keyoy kemew nu yî ye le, ɛ ɛ̀ nu kè ké ge ɛ wee tu wee gon. Kí to nu ɛ ge wase wvú ɛ cɛm bilum yuufe ncow nyaŋ jim ɛ ŋgvuse, ɛ ɛ̀ yaa nulo ɛ́ wvú ebvuu eleem we teytey kɛ. \v 12 Ɛ Jisos yɛn kpwoon wvudvu le, tee wvú ɛ wvú to. Ɛ wvú gay ɛ̂ wvú lɛ, “Bwɛɛm, wo nu ɛ boy wase ɛbo jo ntun wo wvun.” \v 13 No wvú gay nonɛn, mum nɛke kebo kum wvú le. Kaŋ mwaaŋ, ɛ jim ye kase nɛle ye, ɛ wvú leem we teytey, mum no tumte moŋkum mo Nyo' le. \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Ksm 20:9-10\x*Ɛ cee ɛkolɛ yew bunle yidvu yɛn no Jisos fɛ kpwoon wvudvu ɛ ɛ̀ to nu diuu di mbam e, ɛ fiɛɛ fidvu ton'yɛ wvú baay. Ɛ wvú mum no saake bonyii gayte lɛ, “Ɛdiuw ɛ lemme nu ɛsoocaan. Ben etoò ɛ bó fɛle bincɛm binɛn ɛ ɛ̀ nu ɛdiuw yoya le. Fo wee ebvuu emom eto diuu di mbam e kɛ.” \p \v 15 \x - \xo 13:15 \xt 14:5; Mat 12:11-12\x*Ɛ Tata tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Ben bonyii bò jemyi jɛɛy, gee jɛɛy ban. Ɛ̀ ké dioo nu diuu di mbam e, wee saa ejo na' we kɛnɛɛ kembɛɛbey kew egɛn enya joo dvú? \v 16 \x - \xo 13:16 \xt 1:54-55, 73; 3:8; 19:9\x*Kpwoon wvun ɛ no nu waa Abla'am, ɛ Satan ɛ lese wase yî ncaw e bilum yuufe ncow nyaŋ, tu kɛ fí baa jee lɛ bó ebvuse wvú yî ŋgɛw e diuu di mbam e?” \v 17 No Jisos jeme nonɛn, ɛ bonyii bew bo bvuban e wuumɛn, ɛ bonyii nteen no laŋlaŋe lo fibole nje biŋghaw bi mwɛɛm e bicii bì Jisos to gee. \s1 Ŋgan ɛkumɛ ŋgow fintam fimew \r (Mat 13:31-32; Mak 4:30-32) \p \v 18 Ɛ Jisos nɛ ghay lɛ “Bvunfon bvu Nyo' le nu kɛ diɛwɛ la? Fiɛɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ me enfewsɛn dvú nu la? \v 19 \x - \xo 13:19 \xt Ɛsek 17:23; Mat 13:31\x*Bvú nu kɛ diɛwɛ ŋgow fintam fimew \f + \fr 13:19 \ft Ŋgow yin nu ɛ̂ díɛw bala le lɛ, «mustard».\f* fì wee to tfumyɛɛ wɛne dvu wvú, ɛ yí ke buy, ku yiŋ tu kete ɛ mvunyiim mvù bile we no yoote yî dvú le.” \s1 Ŋgan ɛkumɛ fintuŋlɛɛn \r (Mat 13:33) \p \v 20 Ɛ wvú bvuu nɛ ghay lɛ, “Ɛ̀ nulo ɛ́ me embvuu enfewsɛn bvunfon bvu Nyo' le bô la? \v 21 \x - \xo 13:21 \xt Mat 13:33\x*Bvú nu kɛ diɛwɛ fintuŋlɛɛn fì kpwoon to fewɛɛ mvuum ɛ̂ bintee bi baay baay e bitɛte jo fiysɛn dvú, tow gɛɛ, ɛ fí mum ge ɛ mvuum modvu ben.” \s1 Diuw fwese wvu fiasaa \r (Mat 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Ɛ Jisos ke mum nɛ no gɛne Jɛlusalɛm. No wvú to gɛne no fele ɛ̂ bilaante bô ɛ̂ bontɛw e yɛɛyi bonyii. \v 23 Ɛ wee mvu nɛ bife ɛ̂ wvú lɛ, “Tata, ɛ̀ nu kɛ bonyii caan bò nu ke eboy e?” Ɛ Jisos mum tfuse wase ɛ̂ bonyii bocii lɛ, \v 24 “Ben elumtè ntay keeley ɛ ɛ̀ nu fô diuw fwese wɛ wvù nu fiasaa le. Ben ekeè lɛ bonyii nteen nu ke egomte keeley yaa kɛŋke je kɛ. \v 25 \x - \xo 13:25 \xt Mat 25:11-12\x*Kefew nu ke ekocɛn, ɛ́ cee yew eja we efaa kembuŋ. Wvú nu ke edioo ɛ faa, ɛ́ ben emɛy ɛkfuŋ ekumci kembuŋ lɛke lɛ, ‘Cee ɛkolɛ, yene kɛ yew ɛ́ bese eley.’ Ɛ́ wvú emum etfuse ɛ̂ ben lɛ, ‘Kɛ me n'yaa ŋkee jò ben nɛ kɛ.’ \v 26 Ɛ́ ben emum ekɛw etaŋyi lɛ, ‘Ɛ̀ nu bese bò beene se shee diekene bvuu wukene. Ɛ wo se ghane yɛɛyi bonyii bontɛw bosɛse le.’ \v 27 \x - \xo 13:27 \xt 2Tim 2:19\x*Ɛ́ wvú ebvuu ekase etfuse kɛ lɛ, ‘Me nseŋe lo ɛ̂ ben lɛ kɛ me n'yaa ŋkee ben kɛ. Ben enɛnɛ lo ɛ̂ me ɛfwese ben bò ghane buwyi mwɛɛm ban.’ \v 28 Ben nu ke eyɛn Abla'am bô Aysik noo Yakow noo bonyii bo ntum Nyo' le bocii ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le, ɛ ben nu ɛ bó ɛ baŋ ɛkfuŋ, ɛ́ ben emum ebeele ŋgeci bigew. \v 29 Bonyii nu ke enɛ biba bicii ɛ kɛw jò diuu sane ɛ gɛn ɛ buy jò dí seeyi noo ɛweɛwe bô ɛkuɛku jo woŋ, eto eshii ediekene ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le. \v 30 \x - \xo 13:30 \xt Mat 19:30\x*Ben ekeè lɛ bonyii bomew bò nu ɛjim keseen nu ke enu bo fwe, ɛ bomew bò nu fwe keseen nu ke enu bo ɛjim.” \s1 Ɛ Jisos bɛm Jɛlusalɛm \r (Mat 23:37-39) \p \v 31 Ɛ ɛ̀ no nu kɛ kefew kedvu le, ɛ Bofalasii to gay ɛ̂ Jisos lɛ, “Buy fiuw jan egɛn keba kemew e njefo Nfon 'Ɛlod gomte keeyu wo.” \p \v 32 Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ bó lɛ, “Ben egɛn egay ɛ̂ dikfuu didvu lɛ me mbvuuse bonceendaa bo dɛwle le yî bonyii le ɛbɛn, mbvuu nfɛle bincɛm, ɛ ɛ̀ nu kɛ no me nu embuy eŋgee ntfuu, ɛ́ ke edioo enu foɛshentfuu, ɛ́ me emum emɛse lemme diem. \v 33 Geenɛn, ɛ me nu eŋkɛw lɛne diem di Jɛlusalɛm ɛbɛn, embuy enlɛn ntfuu eŋgɛn embuy foɛshentfuu. Kɛ fí baa kocɛn lɛ bó eyu wee ntum Nyo' bvudvuu bvumew e sɛ ɛ̀ nu Jɛlusalɛm kɛ.” \p \v 34 No Jisos jeme nɛn, mum bɛm lɛ, “Ɛbɛɛy Jɛlusalɛm! Ɛbɛɛy Jɛlusalɛm! Wo wvù yuwyi bonyii bo ntum Nyo' le, bvuu tumyi bonyii bò Nyo' tumte fô wo le bô ɛta. Ɛ̀ nu wase bokaŋ bomɛɛ no me mom keembaancɛ boom buw kɛ diɛwɛ no bweeshie ké baancɛ boom bew kfukɛ, wo ɛ faŋ? \v 35 \x - \xo 13:35 \xt Mben 118:26; Ɛsek 10:18-19\x*Taa eyɛn, yew yo nu ke etu binffuy. Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ kɛ ben nu ke ebvuu eyɛn me le kɛ, egɛn ebuy kefew kè ben ke egay lɛ, ‘Nyo' nu ɛ laŋ kembonɛn yî wee wvù too ɛ̂ diee di Tata le.’” \c 14 \s1 Ɛ Jisos bvuu fɛ wee diuu di mbam e \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xt Mak 2:27-28\x*Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu di mbam e dimew, ɛ Jisos gɛn keediekɛn yew dvu wee wvu baay mvu. Ɛ wee wvudvu to nu wee Falasii. Ɛ bonyii bò to nu fó no gbwetene Jisos keeyɛn fiɛɛ fì wvú nu ege. \v 2 Ɛ̀ to nu ɛ wee mvu leeme fó ɛ Jisos ɛjise cɛmte bô ntun ɛ wvú ɛ ge wase can bô bikaa ɛ mvuwkɛn. \v 3 Ɛ Jisos bife ɛ̂ Bofalasii noo bonyii bò to looci kee bonci bo Nyo' le, bò to nu fó lɛ, “Nci wesebeene nu ɛ bee lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó efɛ wee diuu di mbam e?” \p \v 4 Ɛ bó faŋɛ yaa tfuse fiɛɛ kɛ. Ɛ Jisos jicɛ wee wvudvu le, fɛ wvú, mum gay lɛ wvú egɛne. \v 5 \x - \xo 14:5 \xt 13:15-16; Mat 12:11\x*Ɛ Jisos mum kase bife ɛ̂ bonyii ba lɛ, “Ɛ́ wee mvu ben e kɛŋke wan \f + \fr 14:5 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew teŋe lɛ “kembɛɛbey.”\f* kɛnɛɛ na', wvú ɛ gbwe ɛ̂ fwɛŋ diuu di mbam e, mwɛtɛn saa ebvuse lo kaŋ mwaaŋ e?” \p \v 6 Ɛ bó ma fiɛɛ fì bó etfuse. \s1 Wee ejoo ɛkolɛ kew caan \p \v 7 \x - \xo 14:7 \xt 20:46\x*Ɛ Jisos ke taa yɛn no bonyii too cawci ɛ ɛ̀ nu mondvuum mo fwe sɛ shiiyine fó, ɛ wvú maw díɛw ɛ̂ bó lɛ, \v 8 \x - \xo 14:8 \xt Bŋgn 25:7\x*“Seke bó ɛ see wee bô ŋkaw bvujen, wvú ɛ gɛn, fo wvú eshii ɛ ɛ̀ nu fô bvudvuu bvu fwe le kɛ, njefo ɛ̀ nɛlo enu ɛ bó ɛ see tɛn wee mvu wvu baay wvù fele wvú dvú. \v 9 Ɛ́ cee bvujen wvù se seŋɛɛ bó dvú bocii ke enɛ eto emum egay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Nɛnɛ we enya bvudvuu bvun ɛ̂ wee wvu baay wvun.’ Ɛ́ wvú emum enɛ bô keŋ'wuumɛn egɛn shii wase ɛ ɛ̀ nu ɛjim. \v 10 Seke bó ɛ see wee bô ŋkaw bvujen, wvú ɛ gɛn, shii ɛ ɛ̀ nu ɛjim, wvu lɛ cee bvujen ke enɛ eto egay lo ɛ̂ wvú lɛ, ‘Nsaa yɛm, nɛnɛ we fɛn egɛn shii ɛ ɛ̀ nu fwe.’ Nonɛn, ɛ́ wvú emum ekɛŋke n'wvum fwe dvu bonyii bocii fó. \v 11 \x - \xo 14:11 \xt Mat 23:12\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no wee tfuu wvù bensee ɛkolɛ kew nu ɛ bó nu ke eshike lo wvú. Ɛ wee wvù shiwse ɛkolɛ kew nu ɛ bó nu ke ebense lo wvú.” \s1 Wee etaalè ɛ ɛ̀ nu fô bonyii bo ŋgɛw e \p \v 12 Ɛ Jisos mum nɛ kase gay ɛ̂ cee yew wvù to teŋɛɛ wvú yew dvu wvú lɛ, “Seke wo gomte keetee bonyii lɛ bó eto ediekɛn, fo wo etee ɛ ɛ̀ nu nsáa yo bô boom bo bwoo le noo kfuu diuw kɛnɛɛ bonyii bo kpwaw e bo ntɛw wo le kɛ. Ɛ́ wo teŋe boba bonyii, ɛ́ bó ke ekase tɛn etee wo yéw yibole, ɛ́ fí emum enu lɛ bó nu ɛ tfuse wase kebo kuw. \v 13 \x - \xo 14:13 \xt Dito 14:29\x*Seke wo gee ŋkaw, tee ɛ ɛ̀ nu bonyii bo kefufe le, boŋkɛwlɛ bô bontɛŋɛ noo binfefe. \v 14 Ɛ́ wo ge nonɛn, ɛ́ wo emum ekɛŋke kembonɛn, njefo kɛ boba bonyii kɛŋke fiɛɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ bó ekase etfuse ɛ̂ wo kɛ. Ɛ́ ke enu Nyo' wvù nu ke elaw wo diuu dì bonyii bew nu ke ebuyte yî kpwe le.” \s1 Ŋgan ɛkumɛ ŋkaw wvu baay \r (Mat 22:1-10) \p \v 15 \x - \xo 14:15 \xt 13:29\x*No Jisos jeme nonɛn, ɛ wee mvu wvù bô bó to diekene mum gay ɛ̂ wvú lɛ, “Njoŋ wvu baay nu wvù wee wvù nu ke ediekɛn ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le.” \p \v 16 Ɛ Jisos mum fɛ ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ̀ to nu kefew kemew e, ɛ wee mvu seyse ŋkaw wvu baay, be bonyii nteen. \v 17 Ɛ diuu ke to kocɛn, ɛ wvú tum waa we lemme lɛ wvú eghan esee ɛ̂ bonyii bocii bò wvú to beɛ lɛ bó etoò, lɛ mwɛɛm mvunciim nu ɛ bó ɛ seyse wase. \v 18 Ɛ waa lemme wvudvu mum gɛn yɛn bó le, ɛ bó kɛw no camte ye mwaaŋ mwaaŋ. Ɛ wee wvu fwe wvù wvú to yɛnɛɛ gay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Me nse nu ɛ ŋguy wɛɛ wɛm wvu fwɛ, ɛ me ŋkɛŋke keeŋgɛn etaa. Kee wo, fo ben ecɛytè me kɛ.’ \v 19 Ɛ wvú bvuu yɛn wvumvu le, ɛ mwɛtɛn gay lɛ, ‘Me nse nu ɛ ŋguy bona' bem bo lemme le yuufe, ɛ me ŋgɛne keseen keemom bó. Kee wo, fo ben ecɛytè me kɛ.’ \v 20 Ɛ wvú yɛn wee mvu le, ɛ wvú gay fiew lɛ, ‘Me nse nu ɛ ŋkooy bwee yew, ɛ kɛ kefew yaa nu dvú kè ɛ̀ nulo ɛ́ me ento kɛ.’ \v 21 No bó tfuse nonɛn, ɛ waa lemme wɛ mum tu jim gɛn see fiɛɛ ficii ɛ̂ cee ɛkolɛ we. Ɛ cee ŋkaw wvudvu yuw, ɛ fitele bɛnte lo wvú. Ɛ wvú mum kase tum waa we lemme wɛ gay lɛ, ‘Buy cekey, egɛn ɛlaante eghan ntasɛn jé bô mvujetɛlɛ mvunciim e, ekum bonyii bo kefufe le, bontɛŋɛ, bô binfefe noo boŋkɛwlɛ eto dvú.’ \v 22 Ɛ wvú gɛn kase to gay lɛ, ‘Cee ɛkolɛ, me nu ɛ ŋge wase no wo be gay, geenɛn, yew baa yiŋsɛn kɛ.’ \v 23 Ɛ cee ɛkolɛ we gay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Buyɛ keseen egɛn ghan jé le bô mvujetɛlɛ le mvunciim, ekan wa lo bonyii ɛ́ bó eto, ɛ́ yew yɛm eyiŋsɛn. \v 24 \x - \xo 14:24 \xt 22:30\x*Ɛ̀ keè lɛ kɛ wee mwaaŋ ɛnte jo bonyii ba bò me nse n'yawɛɛ mbe nu ke emom lo fiɛɛ fiem fidien ɛ̂ wvú ɛmvu kɛ.’” \s1 No ɛ̀ nulo ɛ́ wee eseyse sɛ ley ŋgoo Jisos e \r (Mat 10:37-38; 5:13; Mak 9:50) \p \v 25 Ɛ Jisos bvuu nɛ no gɛne, ɛ bibombom bi bonyii le shfumte bii wvú le. Ɛ wvú ke nɛ baŋke ye gay ɛ̂ bó lɛ, \v 26 \x - \xo 14:26 \xt 12:51-53; 18:29; Mat 10:37\x*“Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee enu wee wɛm ŋgoo sɛ wvú kooŋke me fele bwee bô ice, bvuu kooŋke me fele kpwɛse bô boom noo boom bo bwee le bô jɛ́me ye kɛ. Ɛ wvú kɛŋke naa tɛn keekooŋke me fele no wvú kooŋke ɛkolɛ kew. \v 27 \x - \xo 14:27 \xt 9:23; Mat 16:24; Mak 8:34\x*Kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ wee enu wee wɛm ŋgoo sɛ wvú nu ɛ tuu kew kentam ɛ no bii me le kɛ. \v 28 Ɛ̀ nu yɛɛ ɛ̂ ben ɛntelɛŋ wvù gomte keebom yew yì defe ɛ̂ we, wvú saa eyaw eshii ekpwawcɛ lɛ laa wen kɛŋke bigew ɛ bí ɛ kocɛn bì wen nu ke ebom dvú emɛse lɛ? \v 29 Ɛ́ wvú baa eyaw ege nonɛn ŋkuuŋ ɛ́ wvù ke enɛ elese kenffuy ɛ́ yew eghaw wvú keebom. Ɛ́ bonyii edioo efele emum ebuu wvú gayte lɛ, \v 30 ‘Kenɛnɛ kin se nu ɛ kɛw yew yí ɛ ghaw wvú keemɛse.’ \v 31 Kɛ lɛŋlɛŋ tɛn, ɛ̀ nu nfon wvù la wvù gomte keetum jem bô nfon mvu, wvú saa eyaw eshii fokuse ekpwawcɛ lɛ laa ɛ̀ nulo ɛ́ wen bô bonyii bowene bo jem e bo bontfuke yuufe etum jem bô nfon wvumvu wɛ bô bew bonyii bo jem e bò nu bontfuke mbaanfiɛɛ lɛ? \v 32 Wvú ɛ kpwawcɛ ɛ yɛn lɛ fí nu ke eghaw, ɛ́ wvú emum etum bonyii bew bomew ɛ́ bó egɛn eyɛn nfon wvumvu wɛ le ɛ wvú bɛɛ ncejole, elɛkɛ wvú lɛ nyɛkeey enù ɛ̂ bô wen ɛntelɛŋ. \v 33 Fí mum ɛ̀ no nu lɛ, ɛ́ wee baa ecinɛ mwɛɛm mwew e mvunciim, wvú saa enu wee wɛm ŋgoo kɛ. \p \v 34 Ŋkauw nu fiɛɛ fì jee. Geenɛn, ɛ́ yí nɛlo ɛ cife, ɛ́ bó ebvuu ege nɛɛ dvú ɛ́ yí sɛ ebvuu ekase eyeke? \v 35 \x - \xo 14:35 \xt Mat 11:15\x*Kɛ tu yí ɛ la wase ɛcici. Ɛ kɛ shiee yaa bvuu nu dvú wvù bó elese wɛne, kɛnɛɛ yî binfo le kɛ. Yí nu kɛ wase lɛ bó elaŋ lo. Wee wvù kɛŋke bitem keeyuw ɛ wvú yuw.” \c 15 \s1 Ŋgan ɛkumɛ njee yì to laɛ \r (Mat 18:10-14) \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xt Mat 9:10\x*Bonyii bò to fii shile noo bonyii bò befe bomew to too fô Jisos e keeyekɛ fiɛɛ fì wvú to yɛɛyi. \v 2 Ɛ Bofalasii bô bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le kɛw no wvukene, gayte lɛ, “Wee wvun fiisene bonyii bò befe bvuu diekene bô bó.” \v 3 \x - \xo 15:3 \xt Jon 10:11-15\x*Nonɛn, ɛ Jisos ma ŋgan wvun ɛ̂ bó lɛ, \p \v 4 \x - \xo 15:4 \xt Ɛsek 34:11, 16\x*“Ɛ̀ nu yɛɛ ɛ̂ ben ɛntelɛŋ wvù kɛŋke njée gbwee, yimiaaŋ ɛ la, ɛ́ wvú ke elaame? Wvú saa eyaw ecinɛ yi mbaŋ bvuukɛ ncow bvuukɛ le ŋkpwaante egɛn egomte yimiaaŋ yidvu egɛn ebuy seke wvú ke eyɛn yí le? \v 5 Wvú ɛ́ gom ɛ yɛn yí le, emum eyuuke njoŋ, etuu fô gbwew, \v 6 ekfuuyi dvú fô yew e. Ɛ́ wvú dioo ɛ kfulɛ dvú, emum ekum nsáa ye bô bonyii bò cee mbew ye le gay lɛ, ‘Ben eto ɛ́ beene elaŋlaŋ njee yɛm ɛ yí be ɛ la, me ɛ ŋkase ɛ n'yɛn yí le.’ \v 7 Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no nlaŋlaŋ wvu baay nu ke enu woŋ wvu we le, nje wee wvù befe mwaaŋ wvù nu ɛ kumɛn fitele fiew. Bó nu ke elaŋlaŋe wvuwɛ wee fele bonyii bo mbaŋ bvuukɛ ncow bvuukɛ bò nu teytey yaa shieele ŋkumɛn kɛ. \s1 Ŋgan ɛkumɛ jise di bigew e dì to laɛ \p \v 8 Nuu lɛ ɛ̀ nu kpwoon wvù la wvù kɛŋke bigew yuufe, jise ɛ la fó ɛ́ wvú ke elaame? Wvú saa etfuw ŋguy eyeese, eyɛse yew, eloocɛ etasse egɛn ebuy seke wvú ke eyɛn e? \v 9 Wvú ɛ́ tasse ɛ yɛn, emum ekum nsáa ye bô bonyii bò cee mbew ye le egay lɛ, ‘Ben eto ɛ́ beene elaŋlaŋ jise diem di bigew e, ɛ dí be ɛ la, me ɛ ŋkase ɛ n'yɛn.’ \v 10 Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no bonceendaa bo Nyo' le laŋlaŋe nje wee wvù befe mwaaŋ wvù nu ɛ kumɛn fitele fiew.” \s1 Ŋgan ɛkumɛ wan wvù to laɛ \p \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Mat 21:28\x*Ɛ Jisos bvuu jeme lɛ, “Wee mvu to kɛŋke boom bolemsɛ bofɛɛ. \v 12 Ɛ wvu ɛjim ke mum nɛ gay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Icɛm, gawɛ bwem bvushɛw enya ɛ̂ me keseen.’ Nonɛn, ɛ ice mum gaw bvushɛw bvudvu ɛ̂ bó. \v 13 \x - \xo 15:13 \xt Bŋgn 29:3\x*Ɛ wan wvu ɛjim wvudvu fi bwew bvushɛw, ɛ ɛ̀ ke dioo nu ɛjim jo ɛdiuw caan, ɛ wvú baancɛ bvucii gese mum laa bala woŋ wvumew e ncejole, mum gɛn no gbwayte bvuuke bigew bidvu yî nce wvu ɛcici le. \v 14 Ɛ wvú ke dioo bvuw ɛ bi ka, ɛ jeŋ yì tɛmyi nɛ koo woŋ wvudvu le, ɛ wvú no tane fiɛɛ fidien. \v 15 Nonɛn, ɛ wvú mum gɛn gom lemme fô wee mvu wvu woŋ wvudvu le keelemte wvú le. Ɛ wee wvudvu mum ciinse wvú lɛ wvú egɛn ecɛyte boŋkunyam bew. \v 16 Ɛ wvú mum gɛn no cɛyte, ɛ wee yaa nu dvú wvù enya wvú bô fiɛɛ fì wvú edie kɛ. Ɛ wvú mum no kɛŋke shiee lɛ wen bee ediee mwɛɛm mvudien mvù boŋkunyam ké no diee. \v 17 Ɛ wvú ke nɛ kɛw no kpwawci mwɛɛm, tee bvufee bwew jim, mum gay lɛ, ‘Bonyii bo lemme le bo icɛm e kɛŋke mwɛɛm mvudien nteen ɛ mvú ghaake bó, ɛ me nu fɛn ŋkpwee jeŋ. \v 18 Me nu enɛ we, eŋgɛn fô icɛm e, eŋgay ɛ̂ wvú lɛ, “Icɛm, me nu ɛ ŋge kebefɛ fô Nyo' le noo fô wo le. \v 19 Me mbaa mbvuu ŋkocɛn lɛ bó eteŋe me lɛ waa wo kɛ. Joo kɛ wase me diɛwɛ wee wo lemme le.”’ \p \v 20 Nonɛn, ɛ wvú mum nɛ no tuu jim fô ice le. Ɛ wvú ke dioo too buyte wase mbew la le, ɛ ice laŋ jise yɛn wvú le. Ɛ shen koo wvú bô wan, ɛ wvú ja we, lewtɛ gɛn, bam wvú, bvuu ŋocɛ. \v 21 Ɛ wan wvudvu mum gay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Icɛm, me nu ɛ ŋge kebefɛ fô Nyo' le noo fô wo le. Me mbaa mbvuu ŋkocɛn lɛ bó eteŋe me lɛ waa wo kɛ.’ \v 22 Geenɛn, ɛ ice kaa tee lo bonyii bew bo lemme le gay lɛ, ‘Ben egɛn cekey, egom kekum naa kè jee ntay, eto etfume yî ye le, ebvuu elese fincaw yî ɛbo kew e noo bolaba yî bikaa biew e. \v 23 Ben egɛn ekoo waa na' wvù faŋ, sɛɛ ɛ́ beene ediee laŋlaŋe, \v 24 \x - \xo 15:24 \xt Ɛfɛ 2:5\x*njefo waa wɛm wvun se nu ɛ kpwe wase ɛ kase ɛ tu dvú. Wvú se nu ɛ la, ɛ kase ɛ yenɛ.’ Nonɛn, ɛ bó mum kɛw no laŋlaŋe. \p \v 25 Fiɛɛ fin to kooyi, ɛ wan wvu ŋgaywee nu ŋkpwaante. Ɛ wvú ke dioo kfuuyi, ke to buy mbew yew e, yuw no bine gbwee. \v 26 Ɛ wvú tee wee lemme mvu bife laa bó sɛ bine ɛ ɛ̀ nu la lɛ. \v 27 Ɛ wvú tfuse ɛ̂ wvú lɛ, ‘Waa bwoo nu ɛ tu jim ɛbɛn. Nonɛn, icen ɛ sɛɛ waa na' wvù faŋ, njefo wvú be ɛ yɛn waa bwoo le ɛ wvú nu dvú bvuu tɛmyi.’ \v 28 Ɛ wvú yuw nonɛn ɛ shém kaa ton'yɛ lo wvú, ɛ wvú mum faŋ keeley yew. Ɛ ice buy gɛn no booyi wvú lɛ wvú eley kɛ yew. \v 29 Geenɛn, ɛ wvú tfuse ɛ̂ ice lɛ, ‘Taa eyɛn, me nse nlemte fô wo le diɛwɛ nfwa le yî bilum bin e bicii, ɛ me ŋke mbaa nfaŋ wase keeŋge fiɛɛ fiuw fimew kɛ. Wo ke baa nya wase me kɛ naa bô waa bie lɛ me enlaŋlaŋ dvú bee nsáa yɛm kɛ. \v 30 Waa wo wvun wvù se gɛnɛɛ bvuw bvushɛw bô bokɛnɛ bo nsake le ɛ dioo to, wo mum ɛ koo lo waa na' wvù faŋ ɛ sɛɛ nje ye.’ \v 31 Ɛ ice tfuse ɛ̂ wvú lɛ, ‘Waa wɛm, bee wo se nu fɛn sekecii, ɛ fiɛɛ ficii fì me ŋkɛŋke nu kɛ fiuw. \v 32 Geenɛn, fí be jee keelaŋlaŋe njefo waa bwoo wvun se nu ɛ kpwe wase, ɛ kase ɛ tu dvú, wvú se nu ɛ la, ɛ kase ɛ yenɛ.’” \c 16 \s1 Waa lemme wvù to fiwɛɛ kenfiw \p \v 1 Ɛ Jisos bvuu jeme ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Wee kpwaw mvu to kɛŋke waa we lemme wvù wvú to gɛkɛɛ lɛ wvú etaale fô kpwaw we le. Ɛ wvú ke nɛ yuw lɛ waa we lemme wɛ bvuuke lo bigew biew. \v 2 Ɛ wvú mum tee waa we lemme wvudvu bife ɛ̂ wvú lɛ, ‘Fin fì me n'yuuke ɛkumɛ wo nu la? Baancɛ boŋwa' bocii bò wo saaŋke kpwaw wɛm jó eto etfuse ɛ̂ me. Kɛ wo yaa bɛɛ ebvuu elemte me le kɛ.’ \v 3 Ɛ waa lemme wɛ gɛn shii kpwawcɛ lɛ, ‘No cee ɛkolɛ wɛm kuuŋke wase me fô lemme le, me nu eŋge nɛɛ? No me nu sɛ me ŋkɛŋke mvuŋgay keenlem bô jiw, ɛ me mbvuu ŋ'wuumene keenlɛke ɛlɛkɛɛ.’ \v 4 Ɛ wvú mum nɛ kpwawcɛ lɛ, ‘Me nu ɛ ŋkiɛɛ wase fiɛɛ fì me nu eŋge, wvu lɛ seke bó ɛ kuŋ me fô lemme le, ɛ́ me eŋkɛŋke nsán yì nulo efiisene me yéw yibole.’ \v 5 Nonɛn, ɛ wvú mum tee bonyii bò to kɛŋke fioo cee ɛkolɛ we mwaaŋ mwaaŋ. Ɛ wvu fwe to ɛ wvú bife ɛ̂ wvú lɛ, ‘Wo laake cee ɛkolɛ wɛm nɛɛ?’ \v 6 Ɛ wvú tfuse lɛ, ‘Ɛ̀ nu bokolo bo mɛɛm e bo baay baay gbwee.’ Ɛ wvú gay lɛ, ‘Ko ŋwa' wo fioo wvun eshii fokuse cekey, ekumɛn esaŋ lɛ mbaanshen.’ \v 7 Ɛ wvú kase bife ɛ̂ wvumvu lɛ, ‘Wo laake yo nɛɛ?’ Ɛ wvú tfuse lɛ, ‘Ɛ̀ nu bikele bi ɛgiŋ e gbwee.’ Ɛ wvú gay lɛ, ‘Ko ŋwa' wo fioo wvun ekumɛn saŋ lɛ bikele mbaŋnyaŋ.’ \v 8 \x - \xo 16:8 \xt Ɛfɛ 5:8\x*Ɛ cee ɛkolɛ waa lemme wvun ke yɛn no wvú fiwse wvú nonɛn, kaa bɛnse lo wvú lɛ wvú nu ɛ feefɛn baay.” Ɛ Jisos mum mɛse lɛ, “Bonyii bo fokuse fɛn feefene yî mwɛɛm mvù bó gee le fele no bonyii bo n'yuu le feefene yî mvubole mvu n'yuu le. \p \v 9 Nonɛn, me ɛ no ŋgayte ɛ̂ ben lɛ, ben ejoò kpwaw wene wvu fokuse fɛn koole nsán dvú, wvu lɛ seke wvú ɛ ka, ɛ́ Nyo' efiisɛn ben ɛ̂ wvú yew fô ben nu ke enu sekecii. \v 10 \x - \xo 16:10 \xt 19:17-19; Mat 25:21-23\x*Wee wvù nulo ekiɛɛ keetaa fô fiɛɛ fi caan e ntay, nulo ekiɛɛ keetaa tɛn fô fì kuuke le. Ɛ wee wvù fiike kenfiw yî fiɛɛ fi caan e, nulo efiw tɛn yî fì kuuke le. \v 11 Ɛ́ ben nu sɛ ben nulo ekiɛɛ keetaa fô kpwaw wvu fokuse fɛn e, ɛ́ ke enya yɛɛ ɛ̂ ben kpwaw wvù kpwaw? \v 12 Ɛ́ ben nu sɛ ben nulo ekiɛɛ keetaa fô fiɛɛ fi wee mvu le ntay, ɛ́ ke enya yɛɛ ɛ̂ ben finɛn? \p \v 13 Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ waa lemme elemte bocee ɛkolɛ le bofɛɛ kɛ. Ɛ́ wvú lemte nonɛn, ɛ́ wvú ebane wvumvu, kooŋke wvumvu, kɛnɛɛ eyuuke wvumvu le ntay, joo wvumvu ɛkuse. Kɛ ben nulo elemte Nyo' le bvuu lemte bigew e kɛ.” \p \v 14 No Jisos jeme nonɛn, ɛ Bofalasii yuw nɛ no buu lo wvú, njefo bó to kooŋke bigew baay. \v 15 \x - \xo 16:15 \xt Mat 23:28\x*Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ̀ nu ben ban bò duŋci ye lɛ ben nu bonyii bò jee fwe dvu bonyii, geenɛn ɛ Nyo' kee mwɛɛm mvunciim mvù nu ɛ̂ mvuntelem mvunɛn e. Ben ekeè lɛ mwɛɛm mvù bonyii bɛnsee lɛ ɛ̀ nu mwɛɛm, nu mvù Nyo' taale ɛ mvú bɛmte lo fô wvú le.” \s1 Nci bô bvunfon bvu Nyo' le \p \v 16 Ɛ Jisos bvuu gay lɛ, “Ɛ̀ to nu fwele ɛ bó fewci ɛ ɛ̀ nu bonci bo Muses e bô mwɛɛm mvù bonyii bo ntum Nyo' le to saaŋke. Geenɛn, ɛ kɛw no Jon to toɛ, nu ɛ bó fewci wase ɛ ɛ̀ nu saaka wvù jee wvu ɛkumɛ bvunfon bvu Nyo' le. Wee tfuu ɛ mum ɛ no taaŋke keeley ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le bvudvu le. \v 17 Fí nu cekey fô ɛbulɛ bô nshɛ le keeka, ɛfey fo fijise fi ŋwa' le ela ɛcici ɛ̂ Ŋwa' bonci le. \p \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Mat 19:9; Mak 10:11-12; 1Kol 7:10-11\x*Fí ɛ no nu lɛ, ɛ́ wee kuŋ kpwɛse, ɛ jo wvumvu, tu wvú nu ɛ ge kebefɛ kɛ diɛwɛ keejaŋ kpwoon mvu. Wee ɛ́ jo kpwoon wvù buy wase ɛ̂ wee yew, tu mwɛtɛn nu ɛ jo kpwɛɛ wee.” \s1 Laasalus bô wee kpwaw \p \v 19 Ɛ Jisos ke bvuu nɛ gay lɛ, “Wee kpwaw mvu to nu dvú, suute ye bô ndvú yì jee, diee ɛkolɛ kew ɛdiuw ɛcii. \v 20 Ɛ wee kefufe mvu nu tɛn dvú, ɛ diee nu Laasalus. Ɛ biŋkokɛn ɛ kooyɛ wvú ye yicii. Ɛ bó to gɛɛ ɛ wvú no shee jiime diuw fwese wee kpwaw wɛ le, \v 21 cɛyte lɛ laa wvú nu ke edioo ediekene ɛ́ fiɛɛ eshɛɛte ɛ wen boŋci diee lɛ. No wvú to jiime fó nonɛn, ɛ bwé bvuu mɛɛse too laci biŋkokɛn biew. \v 22 Ɛ ɛ̀ ke no nu kefew kemew e, ɛ wee kefufe wvudvu kpwe, ɛ bonceendaa bo Nyo' le to tuu wvú gɛn gɛɛ bvudvuu bvu njoŋ e mbew Abla'am e. Ɛ wee kpwaw wɛ ke kpwe tɛn ɛ bó dwey wvú. \v 23 Ɛ wvú gɛn ɛ ɛ̀ nu woŋ boŋkfu le no nu fó yî ŋgɛw wvu baay e. Ɛ wvú ke nɛ laŋ jise, yɛn Abla'am e ncejole bô Laasalus mbew ye le. \v 24 Ɛ wvú tee lɛ, ‘Icɛm Abla'am, koo shen fô me le eciinse Laasalus ɛ́ wvú elese kpwan ɛbo kew ɛ̂ joo le eto lɛɛse leme diem dvú. Me nu lo yî monlum mo baay e ŋguy wvun e.’ \v 25 Ɛ Abla'am tfuse fiew lɛ, ‘Waa wɛm, kume seke wo to bɛɛ cee yî nshɛ le. Wo to kɛŋke mwɛɛm mvù jee mvunciim sekekiɛ, ɛ Laasalus yɛne fiew ɛ ɛ̀ nu ŋgɛw. Keseen nu ɛ Laasalus nu yî njoŋ e ɛ wo nu yî monlum e. \v 26 Kɛ ɛ̀ mɛy kɛ fifin kɛ. Ɛ̀ keè tɛn lɛ kensɛɛn ke baay nu ɛ bó ɛ seyse wvu lɛ fo ɛ̀ nulo ɛ́ wee enɛ fɛn edaŋsɛn eto fò wo nu kɛ, ɛ ɛ̀ yaa nulo tɛn ɛ́ wee enɛ fò wo nu edaŋsɛn eto fɛn kɛ.’ \v 27 Ɛ wee kpwaw wɛ bvuu lɛkɛ lɛ, ‘Kee wo icɛm, ciinse kɛ Laasalus fô yew e fosɛse. \v 28 Me ŋkɛŋke boom bo bwɛɛm e botin, ɛ́ wvú egɛn etefe bó lɛ bó eyɛnè fo bó ke eto tɛn fô bvudvuu bvu ŋgɛw e bvun e kɛ.’ \v 29 \x - \xo 16:29 \xt 2Tim 3:16\x*Ɛ Abla'am tfuse fiew lɛ, ‘Boom bo bwoo le bodvu kɛŋke boŋwa' bò Muses bô bonyii bo ntum Nyo' le to saŋɛɛ, bó eyuukè mwɛɛm mvù bó gayte.’ \v 30 Ɛ wee kpwaw wɛ tun gay lɛ, ‘'Aay icɛm Abla'am, ɛ́ ɛ̀ be buy wee mvu yî kpwe le ɛ gɛn ɛ fewcɛ ɛ̂ bó, ɛ́ bó sɛ yuw ekumɛn mvuntelem mvubole.’ \v 31 Ɛ Abla'am tfuse ɛ̂ wvú lɛ, ‘Ɛ́ bó tun keeyuw fiɛɛ fì Muses bô bonyii bo ntum Nyo' le gayte, bó saa ke eyuw naa lo tɛn fì ɛ̀ gayte wee wvù buy yî kpwe le kɛ.’” \c 17 \s1 N'yɛɛyi Jisos ɛkumɛ kebefɛ bô mbee noo lemme \p \v 1 Ɛ Jisos gay ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Kɛ mwɛɛm mvù teeyi bonyii ɛ bó gee bibefɛ nu ke eyuu enu sɛ mvú nu lo kɛ. Geenɛn, ŋgɛw nu dvú fô wee wvù teeyi bonyii lɛ bó egeè bibefɛ le. \v 2 Fí nu ke ejee fô wvuwɛ wee le lɛ bó eshɛŋke kebwee ke diene le ɛ̂ kendoŋ kew e, edomse wvú ɛ̂ joo yi baay e, ɛfey fo wvú egeè ɛ boom ban gee bibefɛ. \v 3 Ben edioo nu no yɛnè. \p Ɛ́ waa bwoo ge fiɛɛ fì befe, ɛ́ wo jeme ɛ̂ wvú. Wvú ɛ́ kumɛn, ɛ́ wo lɛɛshɛ nya ɛ̂ wvú. \v 4 Ɛ́ wvú cim ge mwɛɛm mvù befe fô wo le bokaŋ bosooshwiy yî diuu le, ké ge kase kɛ to ku can lɛ wen nu ɛ jay, tu wo kɛŋke kɛ keefoose wvú.” \p \v 5 \x - \xo 17:5 \xt 6:13\x*Ɛ boom bo Tata le bo ntum e ke nɛ gay ɛ̂ wvú lɛ, “Geɛ ɛ́ mbee wese etɛmyi ntay.” \v 6 \x - \xo 17:6 \xt Mat 13:31; 21:21; Mak 11:23\x*Ɛ Tata tfuse lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ, ɛ́ ben be kɛŋke mbee ɛ wvú nu kɛ naa diɛwɛ shem nsusu le, tu ɛ̀ nulo ɛ́ ben egay ɛ̂ kete ke baay kin lɛ kí emvuw ye fɛn egɛn eleem ɛ̂ joo yi baay e, ɛ́ kí emum eyuw lo ben e. \p \v 7 Ben ejo lɛ wee ŋgoo yene le kɛŋke waa we lemme, wvú ɛ she lemte wɛne, kɛnɛɛ wvú be taale ɛ ɛ̀ nu fô njée le, ɛ́ wvú ke dioo ɛ kfulɛ, ɛ́ wvú emum egay lɛ waa we lemme wvudvu egɛn lo ejo mwɛɛm mvudien mwew eshii ediee le? \v 8 Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí enu nonɛn kɛ. Fiɛɛ fì wvú nulo egay nu kɛ lɛ wvú egɛn ekumɛn ndvú, eseyse mwɛɛm mvudien mvuwene eto dvú, emum ecɛyte, ɛ́ wen dioo ɛ diekɛn, ɛ wukɛn, ɛ́ wvú ebaancɛ mwɛɛm sɛ gɛn ediekɛn. \v 9 Waa lemme wvudvu ɛ́ ge mwɛɛm mvun mvunciim, ɛ́ wvú ke eshe enyaa keyoone ɛ̂ wvú? \v 10 \x - \xo 17:10 \xt 1Kol 9:16-17\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no finɛn nu. Ben ke dioo ɛ ge lemme dì bó nya ɛ̂ ben dí ɛ ka, ɛ́ ben egay kɛ lɛ, ‘Bese nu kɛ lo fisɛse boom bo lemme le, ɛ bese ge kɛ ɛ ɛ̀ nu lemme disɛse.’” \s1 Ɛ Jisos fɛ bonyii bo ntun wvu baay e yuufe \p \v 11 No Jisos to gɛne Jɛlusalɛm, no fele ɛ̂ kedwee ke woŋ wvù Samalia bô wvù Galilee le. \v 12 \x - \xo 17:12 \xt Lɛw 13:46\x*Ɛ wvú ke gɛn dioo eleyte ntɛw mvu le, ɛ bolemsɛ bomew yuufe bò to cɛmte bô ntun wvu baay yɛn wvú le ncejole, \v 13 mum tee bô diɛw yì tɛmyi lɛ, “Jisos cee bonyii, camɛ kɛ shen fô bese le.” \p \v 14 \x - \xo 17:14 \xt Lɛw 14:2-32; Mat 8:4; Mak 1:44; Luk 5:14\x*No Jisos yɛn bó le, gay lɛ, “Ben egɛn eduŋcɛ bikuu binɛn ɛ̂ bocee ncese.” No bó nɛ ɛ no gɛne mum bonɛn no yuule bɛɛ ɛ̂ je. \v 15 Ɛ wee mvu ɛnte jo bó yɛn lɛ wen nu ɛ bonɛn wase, mum kase no tuu jim fô Jisos e bensee Nyo' foweɛwe. \v 16 \x - \xo 17:16 \xt 10:33\x*No wvú to, mum gbwe ɛ̂ Jisos ɛjise bɛɛle wvú. Ɛ wee wvudvu to nu wee wvu Samalia. \v 17 Ɛ Jisos gay lɛ, “Bonyii bee yuufe bò me mbe nfɛ bó ɛ no yuule, bo bvuukɛ ɛ fɛɛ? \v 18 Fí nu lɛ wee baa nu dvú wvù eyɛn lɛ wen ekase etu jim enya keyoone ɛ̂ Nyo' ɛfey kɛ tolo wvun e?” \v 19 \x - \xo 17:19 \xt Mat 9:22\x*Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ wvú lɛ, “Ja we egɛnè fiuw. Fitele fì wo lese yî yɛm e nu ɛ ge wase wo ɛ bonɛn.” \s1 Bvunfon bvu Nyo' le bvu keseen bô bvù too \r (Mat 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Ɛ Bofalasii ke nɛ bife ɛ̂ Jisos lɛ laa bvunfon bvu Nyo' le nu ke ekɛw seke la lɛ. Ɛ wvú tfuse lɛ, “Kɛ nciise yaa nu dvú wvù nu ke eduŋcɛ seke Nyo' nu ke ekɛw esaake bvunfon bwew kɛ. \v 21 \x - \xo 17:21 \xt 11:2, 20; Mat 12:28\x*Kɛ wee yaa nu dvú wvù nu ke eduu lɛ, ‘Ben etaa eyɛn, Nyo' wvun ɛ wvú saake fɛn’, kɛnɛɛ lɛ, ‘Wvuwe ɛ wvú saake fofe’ kɛ. Ben eyekɛ eyuw, bvunfon bvu Nyo' le nu ɛ̂ mvuntelem mvu bonyii le.” \f + \fr 17:21 \ft Kɛnɛɛ lɛ, “bvunfon bvu Nyo' le nu ɛ̂ ben ɛnte.” \f* \p \v 22 \x - \xo 17:22 \xt 21:7-24\x*Ɛ wvú mum kase jeme wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Kefew too lo kè ben nu ke egomte keeyɛn wee wvù diee nu Waawee le kɛ naa diuu dimwaaŋ, saa eyɛn kɛ. \v 23 \x - \xo 17:23 \xt Mat 24:23-25; Mak 13:21-23\x*Ɛ̀ nu ke enu kefew kekiɛ le ɛ́ bonyii bomew eduu lɛ, ‘Ben etaa yɛn, wvuwe fofe’, kɛnɛɛ lɛ, ‘Ben etaa yɛn, wvuwvun fɛn.’ Bó dioo jemyi nonɛn fo ben egɛnè keetaa kɛ. \v 24 Ben kee no jaŋ ké lawte we nɛn mwaww, ɛ ɛbuw ɛ woŋ yo ɛna ɛcii yuu nɛn mwaŋŋ, ɛ bonyii bocii yɛn. Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no bonyii bocii nu ke eyɛn wee wvù diee nu Waawee le diuu dì wvú kaase too. \v 25 \x - \xo 17:25 \xt 9:21-22\x*Geenɛn, no wvú ke egɛn, sɛ kase eto, nu ɛ wvú kɛŋke keeyaw yɛn boŋgɛw nteen ɛ́ ɛŋgokɛ ke keseen kin ema lo wvú. \v 26 Kɛ lɛŋlɛŋ no fí to nu kefew ke Noa' le nu kɛ no fí nu ke enu kefew ke Wee wvù diee nu Waawee le. \v 27 Bonyii to nu diekene, wukene, ɛ bokɛnɛ bô bolemsɛ taashi bvujen, ɛ bonyii nyaa boom ɛ bolemsɛ taashi bvujen bô bó, gɛn buy diuu dì Noa' to leyɛɛ ɛ̂ ŋguw e ɛ joo ke buy to lɛse bó bocii. \v 28 \x - \xo 17:28 \xt Keŋ 19:24-25\x*Fí nu ke enu tɛn lɛŋlɛŋ no fí to nu kefew ke Lot e. Bonyii to diekene, wukene, kamene way, lemte ŋɛɛ, bvuu bomte yéw. \v 29 Ɛ Lot ke dioo buy Sodom, ɛ Nyo' mum shike ŋguy we ɛ wvú no shiile bɛɛnci kɛ diɛwɛ mvuŋkaŋ e, shii mum lɛse bonyii bo Sodom bocii. \v 30 Ɛ̀ nu kɛ no fí nu ke enu diuu dì wee wvù diee nu Waawee nu ke esɛsɛ ebuynɛn e. \p \v 31 \x - \xo 17:31 \xt Mat 24:17-18; Mak 13:15-16\x*Ɛ̀ nu ke edioo enu ɛbvubwɛ, fo wee wvù nu ɛ̂ yew we ɛ mwɛɛm mwew nu yew, ebvuu eshii eley yew lɛ wen ejo sɛ no lewte kɛ. Lɛŋlɛŋ tɛn, fo wee wvù nu wɛne ebvuu ekfuuyi lɛ wen egɛn ejo fiɛɛ kɛ. \v 32 \x - \xo 17:32 \xt Keŋ 19:26\x*Ben ekume fiɛɛ fì to kooyɛɛ bô kpwɛɛ Lot. \v 33 \x - \xo 17:33 \xt 9:24; Mat 16:25; Mak 8:35\x*Wee wvù gomte keebawci nshii we fo wvú elase nu ke elase kɛ lo. Ɛ wee wvù lase nshii we nu ɛ wvú bawcɛ lo nshii wvudvu. \v 34 Ɛ́ me eŋgay ɛ̂ ben lɛ, ɛ̀ nu ke enu ɛntaŋ jodvu, bonyii nu ke ejiime fontaw bofɛɛ, ɛ́ bó ejo mwaaŋ ɛ́ wvumvu eshɛɛ. \v 35 Bokɛnɛ bofɛɛ nu ke egooke bvulɛm fodien, ɛ́ bó ejo mwaaŋ ɛ́ wvumvu eshɛɛ. \v 36 [Bolemsɛ bofɛɛ nu ke enu wɛne, ɛ́ bó ejo mwaaŋ ɛ́ wvumvu eshɛɛ.]” \f + \fr 17:36 \ft Kɛ boŋwa' bo boyvuum bomew kɛŋke kencim kin kɛ.\f* \v 37 \x - \xo 17:37 \xt Job 39:30\x*Ɛ boom bew bo ŋgoo le mum bife ɛ̂ wvú lɛ, “Tata, fiɛɛ fidvu nu ke ekooy ɛ ɛ̀ nu fɛɛ?” Ɛ wvú tfuse ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ ŋgan e lɛ, “Fô keŋkpwe ke fiɛɛ le nu, nu kɛ fó fò boŋguluŋ nu etaashi.” \c 18 \s1 Ŋgan ɛkumɛ kpwɛɛ ŋkfu bô wee wvù saake bonsaw \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xt 11:2; Lum 12:12; Fili 4:6; Kolo 4:2; 1Tɛs 5:17\x*Ɛ Jisos mum ma ŋgan mvu keeyɛɛyi boom bew bo ŋgoo le lɛ bó kɛŋke keebunlee sekecii yaa doose kɛ. \v 2 Ɛ wvú gay lɛ, “Wee wvù saake bonsaw mvu to nu ɛ̂ kelaante kemew e, ɛ wvú yaa fane Nyo', yaa yɛne tɛn jise di wee le kɛ. \v 3 Ɛ kpwɛɛ ŋkfu mvu nu tɛn ɛ̂ kelaante kedvu le. Ɛ́ wvú ké no gɛne sekecii kule can ɛ̂ wee wvù saake bonsaw wɛ lɛ wvú efi kɛ wen esumtɛn nsaw wen bô wee wen bvuban. \v 4 Ɛ wee wvudvu yaa leese gvune ɛntuŋtuŋ kɛ, ɛ kpwɛɛ ŋkfu wɛ mɛy kɛ no cine fó. Ɛ fí ke ghaw, ɛ wee wvudvu gay lɛ, ‘No me nu sɛ me nfane Nyo', sɛ me ncim n'yɛne jise di wee le, \v 5 \x - \xo 18:5 \xt 11:7-8\x*geenɛn no kpwɛɛ ŋkfu wvun too kɛ jewsee me nɛn, me nu en'yɛn lɛ me nu ɛ nsumtɛn nsaw we no wvú gomte, ɛfuw kɛ nonɛn, ɛ́ wvú ke emɛy kɛ etoo jewsee me nɛn, ɛ́ wee ke enɛ ekpwe lo ɛ̂ wvú ɛbo.’” \v 6 No Tata ma nonɛn, mum gay lɛ, “Ben eyuw fiɛɛ fì wee keŋge ke ɛcici wvù saake bonsaw wvun to jemyɛɛ. \v 7 No wvú to ficɛɛ kpwɛɛ ŋkfu wɛ nɛn, tu kɛ Nyo' nulo efi tɛn bew bonyii bò wvú nu ɛ caw bò beele fô wvú le ɛntaŋ bô ɛmvunsheeŋ e? Ɛ̀ nulo ɛ́ wvú ebvuu eguute lo ye? \v 8 Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ Nyo' nu ke esumtɛn nsaw wvubo naa cekey. Geenɛn wee wvù diee nu Waawee nu ke edioo kaase too eyɛn ɛ bonyii nu dvú bò nu ɛ lese fitele yî Nyo' le fokuse fɛn nonɛn e?” \s1 Ŋgan ɛkumɛ wee Falasii bô wee wvù fii shile \p \v 9 Ɛ Jisos bvuu nɛ ma wvumvu ŋgan ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bonyii bò to yɛne bikuu bibole lɛ bowen nu bonyii bo teytey, mum nyɛnsee lo bomew bonyii. \v 10 Ɛ wvú gay lɛ, “Bonyii bomew bofɛɛ to nu ɛ ben gɛn yew ncese le keebunle. Wvumvu to nu wee Falasii, ɛ wvumvu nu wee wvù fii shile. \v 11 Ɛ bó gɛn ley, ɛ wee Falasii wɛ gɛn leem fiew wvú ɛmbeŋ bunle lɛ, ‘Nyo', me nyaa keyoone ɛ̂ wo njefo kɛ me nu diɛwɛ bonyii bomew e kɛ. Kɛ me n'yɛɛle ɛjisɛ yî mwɛɛm e kɛ. Kɛ me nfiike kenfiw kɛ. Kɛ me njaaŋke bokɛnɛ bo bonyii le kɛ, ɛ kɛ me nu naa kɛ diɛwɛ wee wvù fii shile we le kɛ. \v 12 \x - \xo 18:12 \xt 11:42; Mat 6:16-17; 23:23\x*Me ŋké no mbamte mwɛɛm mvudien ɛdiuw ɛfaa yî kemaa le. Me ŋké no nyaa keba kemwaaŋ ɛ̂ wo ɛnte jo biba yuufe bi mwɛɛm mvunciim mvù me ŋkɛŋke le.’ \v 13 \x - \xo 18:13 \xt 5:8; Mben 51:1-5\x*Geenɛn, ɛ wee wvù to fii shile wɛ leem fiew ncejole, faŋɛ yaa cim taa we kɛ, so' ɛkolɛ, laŋ wɛm mum bunle lɛ, ‘O Nyo', me nu fiem wee wvù befe, camɛ kɛ shen fô me le.’” \v 14 \x - \xo 18:14 \xt Mat 23:12\x*No Jisos fɛ nɛn, mum gay lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ wee wvù to fii shile wɛ to buy no booke ɛ̂ wvú yew nu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise ɛfey wee Falasii wɛ. Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no wee tfuu wvù bensee ɛkolɛ kew nu ɛ bó nu ke eshike lo wvú, ɛ wee tfuu wvù shiwse ɛkolɛ kew, nu ɛ bó nu ke ebense lo wvú.” \s1 Jisos kooŋke boom bo caan caan \r (Mat 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Ɛ bonyii ke nɛ no too bô boom bo caan caan fô Jisos e lɛ wvú ekum bó le. Ɛ boom bew bo ŋgoo le yɛn nonɛn, no saake lo bó. \v 16 Geenɛn, ɛ Jisos tee boom bodvu lɛ bó etoò, mum jeme ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le lɛ, “Ben ecinɛ ɛ́ boom bo caan caan etoo fô me le. Fo ben ejewsè bó kɛ, njefo bvunfon bvu Nyo' le nu ɛ ɛ̀ nu fô bonyii diɛwɛ boban e. \v 17 \x - \xo 18:17 \xt Mat 18:3\x*Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ, ɛ́ wee baa efiisɛn bvunfon bvu Nyo' le kɛ diɛwɛ wan wvu caan e, wvú saa ke eyuu eley bvunfon bvudvu le kɛ.” \s1 Jisos bô wee kpwaw \r (Mat 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18 \x - \xo 18:18 \xt 10:25\x*Ɛ wee wvu baay mvu bife ɛ̂ Jisos lɛ, “Wee n'yɛɛyi, wo wvù wee wvù jee, fiɛɛ fì me ŋkɛŋke keeŋge nsɛ ŋkɛŋkɛ nshii wvù mɛy lo nu la?” \v 19 Ɛ Jisos bife ɛ̂ wvú lɛ, “Wo teŋe me lɛ wee wvù jee nje la? Kɛ wee nu dvú wvù jee kɛ. Ɛ̀ nu kɛ Nyo' maaŋ wvù jee. \v 20 \x - \xo 18:20 \xt Ksm 20:12-16\x*Geenɛn, keetu jim yî fiɛɛ fì wo be bife le, wo kee kɛ bonci bò duu lɛ, \q1 ‘Fo wo ejaŋ kpwɛɛ wee, \q1 fo wo eyu wee, \q1 fo wo ecoŋ bvucoŋ, \q1 fo wo eben jim nsaw mbiay’, \m bô wvù lɛ, \q1 ‘Ɛ̀ wvumtè ico bô bwoo’ le?” \m \v 21 Ɛ wvú tfuse lɛ, “Bonci ban bocii nu ɛ me nto ŋkɛw wase no ŋgɛɛle naa ɛ me mbɛɛ cuwee.” \v 22 \x - \xo 18:22 \xt 12:33; Mat 8:21-22\x*Ɛ Jisos yuw nonɛn, gay ɛ̂ wvú lɛ, “Tu fiɛɛ nu ɛ shɛɛ fimwaaŋ fì wo bɛɛ ege. Gɛnɛ egese mwɛɛm mwuw mvunciim, egaw bigew bidvu ɛ̂ bonyii bò fuute, ɛ́ wo ke emum ekɛŋke bvukukɛ ɛ ɛ̀ nu woŋ Nyo' le. Ɛ́ wo dioo ɛ ge nonɛn, emum eto ebii me le.” \v 23 Ɛ wvú yuw nonɛn, ɛ ye keeshɛ lo wvú, njefo wvú to kɛŋke kpwaw baay. \v 24 Ɛ Jisos taa wvú nɛn, gay lɛ, “Fí tɛmyi baay fô wee kpwaw e keeley bvunfon bvu Nyo' le. \v 25 Ɛ fí tɛmyi naa baay fô wee kpwaw e keeley bvunfon bvu Nyo' le fele no fí tɛmyi fô nyambala le \f + \fr 18:25 \ft Nyambala yin nu ɛ̂ díɛw bala le lɛ, “kamɛl.”\f* keeley ɛ̂ jise di tase le.” \v 26 Ɛ bonyii bò to nu fó yuw nonɛn, mum bife lɛ, “Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu nonɛn, ɛ́ ke eyuu eboy yɛɛ?” \v 27 \x - \xo 18:27 \xt Saka 8:6; Luk 1:37\x*Ɛ Jisos tfuse lɛ, “Kɛ fiɛɛ fì ghaake bonyii keege nulo eghaw Nyo' keege kɛ.” \p \v 28 Ɛ Bita gay ɛ̂ wvú lɛ, “Taa eyɛn, bese nu ɛ cinɛ wase mwɛɛm mvusɛse le, ɛ no bii wo le.” \v 29 \x - \xo 18:29 \xt 14:26; Mat 10:37\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ kɛ wee yaa nu dvú wvù nu ɛ cinɛ la diew e, kɛnɛɛ kpwese bô boom e, kɛnɛɛ boom bo bwee le, kɛnɛɛ ice bô bwee le nje bvunfon bvu Nyo' le, \v 30 wvù nu ke enu sɛ wvú ɛ kɛŋkɛ bonyii bô mwɛɛm nteen yî nshii wvun e mvù fele mvù wvú cine le kɛ. Ɛ ɛ̀ nu ke edioo enu kefew ke nshii wvù too le, ɛ́ wvú ekɛŋke nshii wvù mɛy lo.” \s1 Ɛ Jisos bvuu jeme ɛkumɛ kpwe ye \r (Mat 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 \x - \xo 18:31 \xt 9:21-22\x*Ɛ Jisos ke nɛ jo boom bew bo ŋgoo le bo yuufe ncow bofɛɛ ɛ bô bó base ye. Ɛ wvú gay ɛ̂ bó lɛ, “Ben eyekɛ eyuw, beene bene wase Jɛlusalɛm, ɛ beene nu eben ebuy jó ɛ́ fiɛɛ ficii fì bonyii bo ntum Nyo' le to saŋɛɛ ɛkumɛ wee wvù diee nu Waawee eto ekocɛn. \v 32 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ bó nu ke enya wvú can bitum e, ɛ́ bó ebuu wvú, nan'yi wvú, cuyte ncɛŋ yî ye le. \v 33 Bó nu ke etam wvú bô boŋgbwan, eyu wvú, ɛ́ ke edioo enu ɛdiuw ɛta, ɛ́ wvú ebuy yî kpwe le.” \p \v 34 \x - \xo 18:34 \xt 9:45\x*Ɛ Jisos jeme nonɛn, ɛ fí ffumse bó, ɛ bó faŋɛ yaa cim kiɛɛ laa wvú jeme lɛ la lɛ, njefo fiɛɛ fimew to nu ɛ ge lɛ fo bó ekiɛɛ kɛ. \s1 Ɛ Jisos yene ɛjisɛ kenfefe \p \v 35 Ɛ Jisos ke dioo feŋene kelaante kè Jɛliku, ɛ kenfefe kemew ɛ shii diuw je le lɛke mwɛɛm. \v 36 Ɛ wvú yuw no kebombom ke bonyii le kfune fele, mum bife lɛ laa ɛ̀ sɛ nu la lɛ. \p \v 37 Ɛ bó tfuse ɛ̂ wvú lɛ ɛ̀ nu Jisos wvu Nasalɛt ɛ wvú fele. \v 38 \x - \xo 18:38 \xt Mat 20:30-31\x*Ɛ wvú mum kɛw no wamte lɛ, “Jisos, Waa Nfon Dawe, camɛ kɛ shen fô me le.” \p \v 39 Ɛ bonyii bò to saa fwe wam lɛ wvú ebaŋ lo. Geenɛn ɛ wvú bvuu mɛse wam lo foweɛwe lɛ, “Waa Nfon Dawe, camɛ shen fô me le.” \p \v 40 Ɛ Jisos yuw, leem gay lɛ bó eto bô wvú. Ɛ bó to bô wvú, ɛ Jisos bife ɛ̂ wvú lɛ, \v 41 “Wo gomte lɛ me eŋge la fô wo le?” Ɛ wvú tfuse lɛ, “Tata, geɛ ɛ́ me en'yɛne mwɛɛm e.” \p \v 42 \x - \xo 18:42 \xt Mat 9:22\x*Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ̀ yɛnè lɛ mwɛɛm e. Fitele fiuw fì wo lese yî yɛm e nu ɛ ge wase ɛjisɛ ɛyo ɛ yene.” \p \v 43 Kaŋ mwaaŋ nonɛn, ɛ wvú mum kase kɛw no yɛne mwɛɛm e. Ɛ wvú mum nɛ no bii Jisos e tumte moŋkum mo Nyo' le. Ɛ bonyii bocii bò to nu fó yɛn, nya mbense ɛ̂ Nyo'. \c 19 \s1 Jisos bô Sakio \p \v 1 Ɛ Jisos gɛn ley ɛ̂ kelaante kè Jɛliku le, no fele. \v 2 Ɛ wee mvu to nu jó ɛ diee nu lɛ Sakio, ɛ ɛ̀ nu cee ɛkolɛ bonyii bò to fii shile, nu tɛn cee kpwaw. \v 3 Ɛ wvú no gomte keeyɛn Jisos e no wvú to fele. Geenɛn, ɛ fí ghaw njefo wvú to kfufene lo, ɛ kebombom ke bonyii le baŋyi wvú. \v 4 Ɛ wvú mum lewtɛ gɛn fwe, gɛn ben yî kete kemew e lɛ Jisos ke edioo efele ɛ́ wen eyɛn wvú le. \v 5 Ɛ Jisos ke gɛn buy fó, laŋ jise yɛn wvú le fowe, tee lɛ, “Sakio, shiilɛ cekey eto, njefo me ŋkɛŋke keence ɛ̂ wo yew ɛbɛn.” \p \v 6 Ɛ wvú mum son shii yî kete kiɛ le, fiisɛn Jisos bô nlaŋlaŋ. \v 7 \x - \xo 19:7 \xt Mat 9:10\x*Ɛ bonyii bocii bò to yɛnɛɛ no Jisos to gɛne bô wvú mum kɛw no wvukene gayte lɛ, “Wee wvun gɛne wase keegɛn ce bô wee wvù befe.” \p \v 8 \x - \xo 19:8 \xt Ksm 21:37; Ɛsek 33:14-16\x*Ɛ bó gɛn dioo nu, ɛ Sakio ke nɛ leem we gay ɛ̂ Jisos lɛ, “Tata, taa eyɛn, me nu eŋgaw mwɛɛm mwem ɛntelɛŋ enya ɛ̂ bonyii bò fuute. Ɛ́ ɛ̀ nu lɛ me ŋke nu ɛ nfiw wase wee, ɛ́ me eŋkase entfuse bokaŋ bonɛw ɛ̂ mwɛtɛn.” \p \v 9 \x - \xo 19:9 \xt 13:16; Lem 16:31\x*Ɛ Jisos yuw nonɛn, gay lɛ, “Ɛbɛn nu ɛ bonyii bo yew fɛn ɛ boy wase, no cee la wvun nu tɛn waa Abla'am. \v 10 \x - \xo 19:10 \xt Ɛsek 34:16; Mat 9:13; Mak 2:17; Luk 5:32; 1Tim 1:15\x*Wee wvù diee nu Waawee to to keegom bonyii bò nu ɛ lakɛn wase, eboyse bó.” \s1 Ŋgan ɛkumɛ bigew \r (Mat 25:14-30) \p \v 11 \x - \xo 19:11 \xt 11:2; Lem 1:6\x*No bonyii to yeke no Jisos jemyi mwɛɛm mvun, ɛ wvú ke nɛ ma ŋgan mvu ɛ̂ bó, njefo ɛ̀ to shɛɛte wase caan ɛ́ wvú eley Jɛlusalɛm, ɛ bonyii kpwaake lɛ sekemew lɛ ɛ̀ shɛke wase caan ɛ́ Nyo' ekɛw esaake bvunfon bwew. \v 12 \x - \xo 19:12 \xt Mak 13:34; Lem 1:11; 2:33-36\x*Ɛ wvú gay lɛ, “Ɛ̀ to nu kefew kemew e, ɛ waa nfon mvu nɛ woŋ wvubole no gɛne woŋ wvumew e ncejole lɛ bó egɛn eghaa wvú nfon e, ɛ́ wvú sɛ kase eto esaake bvunfon bwew. \v 13 Ɛ wvú ke dioo nɛn'yi, tee boom bew bo lemme le yuufe, gaw bigew ɛ̂ bó ɛkɛlɛ ɛkɛlɛ, gay lɛ, ‘Ben eko eshɛɛ egeè way dvú fô me ntoo.’ \v 14 \x - \xo 19:14 \xt Lem 4:17; 5:28; 13:44-46; 28:25-28\x*Ɛ wvú mum nɛ, ɛ bonyii bo woŋ we le to bane wvú baay. Ɛ bó mum shɛɛ tum bonyii ɛ̂ wvú ɛjim lɛ bó egɛn egay lɛ kɛ bowen kooŋke wee wvudvu lɛ wvú enu nfon bowen kɛ. \p \v 15 Ɛ bó ke gɛn kɛ ghaa wvú. Ɛ wvú ke tu jim, tee boom bew bo lemme le ba bò wvú to gawɛɛ bigew ɛ̂ bó lɛ wen eyɛn laa bó se nu ɛ shɛɛ ɛ ge way ɛ die sɛw ɛ. \v 16 Ɛ wvu fwe to gay lɛ, ‘Cee ɛkolɛ, ɛkɛlɛ kuw ke bigew e kè wo to nyaɛ ɛ̂ me nu ɛ me ɛ nshɛɛ ɛ ndie sɛw jó bikele yuufe.’ \v 17 \x - \xo 19:17 \xt 12:42-44; 16:10\x*Ɛ wvú yuw njoŋ, bɛɛle wvú gay lɛ, ‘Wo nu waa lemme wvù jee. No wo se nu ɛ shɛɛ ɛ kiɛɛ keetaa fô fiɛɛ fi caan e ntay, me nu eŋgɛɛ wo ɛ́ wo esaakè bontɛw yuufe.’ \v 18 Ɛ wvumvu tɛn to gay lɛ, ‘Cee ɛkolɛ, ɛkɛlɛ kuw ke bigew e kè wo to nyaɛ ɛ̂ me nu ɛ me ɛ nshɛɛ ɛ ndie sɛw jó bikele bitin.’ \v 19 Ɛ wvú gay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Me nu eŋgɛɛ wo ɛ́ wo esaakè bontɛw botin.’ \v 20 Ɛ wvumvu waa lemme to gay fiew lɛ, ‘Cee ɛkolɛ, ɛkɛlɛ kuw ke bigew e kin fɛn ɛ me ɛ nshɛɛ ɛ ŋkule ɛ̂ njaw ndvu le ɛ ŋgɛɛ. \v 21 Me nse ŋgɛke njefo wo tɛmyi ɛjim, ɛ me nfane wo. Wo ké nu sɛ wo nu ɛ gɛɛ ŋkuuŋ, mum to no joo lo. Ɛ́ ké dioo nu sɛ wo nu ɛ jewe fiɛɛ, mum to no gbweci lo.’ \v 22 Ɛ cee ɛkolɛ we gay ɛ̂ wvú lɛ, ‘Wo nu wan wvù befe. Njeme wvù buy diuw wo le nu wvù me nu enjo ensaw wo dvú. Wo se kee lɛ me ntɛmyi ɛjim, ɛ́ me ndioo nu sɛ me ɛ ŋgɛɛ fiɛɛ ŋkuuŋ, mum nto no joo lo, ŋké ndioo nu sɛ me nu ɛ njewe fiɛɛ mum nto no ŋgbweci lo. \v 23 Wo se kee nonɛn, ɛ se ɛ ge la fo wo ejo bigew biem egɛn egɛɛ ntfu, wvu lɛ seke me ɛ ŋkase enfi bô sɛw?’ \v 24 Ɛ wvú mum gay ɛ̂ bonyii bò to leeme mbew ye le lɛ, ‘Ben efi ɛkɛlɛ ke bigew e kedvu ɛ̂ wvú, enya ɛ̂ wvù kɛŋke bikele bi bigew e yuufe.’ \v 25 Ɛ bó kacɛ lo, gay lɛ, ‘Cee ɛkolɛ, wvú kɛŋke wase bikele bi bigew e yuufe.’ \v 26 \x - \xo 19:26 \xt Mat 25:29\x*Ɛ wvú gay lɛ, ‘Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ wee wvù kɛŋke fiɛɛ nu ɛ bó nu ke ebise. Geenɛn ɛ wee wvù baa kɛŋke, nu ɛ naa fi caan fì wvú kɛŋke nu ɛ bó nu ke efi lo ɛ̂ wvú. \v 27 Yî keseen e, bonyii ba bò se bane me, tune lɛ fo me enu nfon wvubo kɛ, ben egɛn eto bô bó eyuwyɛ ɛ̂ me ɛjise.’” \s1 Ɛ bó fiisɛn Jisos Jɛlusalɛm kɛ diɛwɛ Nfon e \r (Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19) \p \v 28 Ɛjim jodvu no Jisos to jemyɛɛ mwɛɛm mvun, mum nɛ no saa fwe bene gɛne Jɛlusalɛm. \v 29 Ɛ wvú ke dioo feŋene ntɛw wvù Bɛtfaj bô wvù Bɛtani bò nu mbew Kum Bite bi Olif e, mum baa boom bew bo ŋgoo le bomew bofɛɛ tum, \v 30 gay lɛ, “Ben egɛn ntɛw wvu fwe we le. Ben nu ke edioo eleyte jó, eyɛn waa kembɛɛbey e ɛ bó ɛ suu ɛ wee ke baa ben wase yî dvú le kɛ, ɛ́ ben efay eto dvú fɛn. \v 31 Ɛ́ ben gɛn ɛ no fayte, wee ɛ no biite lɛ laa ben fayte nje la lɛ, ɛ́ ben tfuse lɛ Cee Ɛkolɛ kɛŋke shiee wvudvu.” \p \v 32 Ɛ boom bo ŋgoo le ba gɛn yɛn fiɛɛ ficii le kɛ lɛŋlɛŋ no wvú to jemyɛɛ. \v 33 Ɛ bó ke dioo fayte waa kembɛɛbey wvudvu, ɛ bonyii bò to kɛŋke bife lɛ, “Ben fayte waa kembɛɛbey wɛ nje la?” \p \v 34 Ɛ bó tfuse lɛ, “Cee Ɛkolɛ kɛŋke shee wvudvu.” \v 35 Ɛ bó mum jo to dvú fô Jisos e, yɛy bikum bibole yî kembɛɛbey kedvu le, mum bense Jisos yî dvú le. \v 36 \x - \xo 19:36 \xt 2Bfn 9:13\x*Ɛ wvú no gɛne, ɛ bonyii yɛyte bikum bibole ɛ̂ je, ɛ wvú fele yî dvú le. \p \v 37 Ɛ wvú ke gɛn lɛ wen efeŋene fò je booke yî Kum Bite bi Olif e, ɛ kebombom ke bonyii bew bo ŋgoo le sɛsɛ no wvuuyi bensee Nyo' foweɛwe nje biŋghaw bi mwɛɛm e bicii bì bó to yɛnɛɛ. \v 38 \x - \xo 19:38 \xt Mben 118:26; Luk 2:14\x*Ɛ bó no wvuuyi gayte lɛ, “Nyo' nu ɛ laŋ kembonɛn yî Nfon wvù too ɛ̂ diee di Tata le. Nyɛkeey nu fowe, ɛ bvukukɛ nu bvu Nyo' wvu fowe le.” \p \v 39 Ɛ Bofalasii bomew bò to nu ɛ̂ kebombom ɛnte mum nɛ gay ɛ̂ Jisos lɛ, “Wee n'yɛɛyi, kanɛ bonyii buw bo ŋgoo le ban lɛ bó ebaŋ lo.” \p \v 40 \x - \xo 19:40 \xt Abk 2:11\x*Ɛ Jisos tfuse lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ, ɛ́ bó ecim ebaŋ lo, naa ɛ́ ɛta ɛyan ewvuuyi.” \p \v 41 \x - \xo 19:41 \xt 21:20-24\x*Ɛ Jisos ke dioo buy mbew Jɛlusalɛm e, taa jo nɛn, kɛse bô kpwe, \v 42 \x - \xo 19:42 \xt Dito 32:29; Luk 2:14\x*no taaŋke lɛ, “O Jɛlusalɛm, ɛ́ ben ban be kee kɛ naa fiɛɛ fì nulo eto bô nyɛkeey fô ben e yî diuu di ɛbɛn e. Geenɛn keseen sɛ ben kee lo ŋkuuŋ. \v 43 Nonɛn, ben ekeè lɛ kefew too lo kè bonyii bonɛn bo bvuban e nu ke eto ebom ketaaŋ egem ben dvú ekɛɛkɛɛ, ebaŋ ben ɛnte. \v 44 \x - \xo 19:44 \xt 1:68; 21:6; Mat 24:2; Mak 13:2\x*Bó nu ke eley efiwsɛ lo ben naa noo boom bonɛn, ebvuw yéw yene, ɛ́ tɛ saa eshɛɛ yî dimew e kɛ. Ɛ fí nu ke ekooy nonɛn njefo ben to baa kiɛɛ kefew kè Nyo' to toɛ ɛ̂ ben e kɛ.” \s1 Ɛ Jisos kuŋ bonyii bo way e fô yew ncese Nyo' le \r (Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22) \p \v 45 Ɛ Jisos ke gɛn fô yew ncese le, no kuuŋke bonyii bò to geese mwɛɛm fó \v 46 \x - \xo 19:46 \xt Yɛsa 56:7; Yɛli 7:11\x*gayte ɛ̂ bó lɛ, “Fí nu ɛ bo ɛ saŋ ɛ Nyo' gayte lɛ, \q1 ‘Yew yɛm nu ke enu yew bunle.’ \m Geenɛn ben ɛ baŋke ɛ tu \q1 ‘Tfum bocooŋ.’” \p \v 47 \x - \xo 19:47 \xt 21:37; 22:53; Mat 26:55; Mak 14:49; Jon 18:20\x*Ɛ Jisos no shee yɛɛyi bonyii fô yew ncese le ɛdiuw ɛcii. Ɛ bocee ncese bo baay baay bô bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le noo bonyii bo baay baay bo jó no wɛɛntene keeyu wvú. \v 48 \x - \xo 19:48 \xt 20:19; 22:2\x*Geenɛn faŋɛ yaa kɛŋkɛ je kɛ, njefo bonyii bocii to shee kɛ lo mbew Jisos e yaa gomte keesoy lo fiɛɛ fimwaaŋ fô mwɛɛm mvù wvú to yɛɛyi le kɛ. \c 20 \s1 Ɛ bonyii bo woŋ e bife fô Jisos jo mvuŋgay \r (Mat 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Ɛ ɛ̀ ke no nu diuu dimew ɛ Jisos no yɛɛyi bonyii, bvuu fewci saaka wvù jee wvù wvu Nyo' ɛ̂ bó fô yew ncese le. Ɛ bocee ncese bo baay baay bô bonyii bò duŋci bonci bo Nyo' le noo bonyii bò saake woŋ to, \v 2 bife ɛ̂ wvú lɛ, “Kɛ see ɛ̂ bese wee wvù nya mvuŋgay lɛ wo egee mwɛɛm mvun? Ɛ̀ nya yɛɛ mvuŋgay mvudvu ɛ̂ wo?” \p \v 3 Ɛ Jisos tfuse lɛ, “Me tɛn nu embife fiɛɛ ɛ̂ ben. Ben esee ɛ̂ me keseen. \v 4 Mvuŋgay mvù Jon to leese bonyii dvú ɛ̂ joo to nya Nyo' nuu wee wvu wum ɛ?” \p \v 5 Ɛ bó mum koo ntfum ɛbonɛbon lɛ, “Ɛ́ beene tfuse lɛ ɛ̀ to nya Nyo', ɛ́ wvú ebife ɛ̂ beene lɛ laa ɛ ɛ̀ ge la fo beene ebee Jon e lɛ? \v 6 \x - \xo 20:6 \xt Mat 14:5\x*Ɛ́ beene tfuse lɛ ɛ̀ to nya wee wvu wum, ɛ́ bonyii etumyɛ beene bô ɛta, njefo bó nu ɛ bee cɛɛy cɛɛy lɛ Jon to nu wee ntum Nyo'.” \v 7 Nonɛn, ɛ bó mum tfuse lɛ, “Kɛ bese kee wee wvù to nyaɛ kɛ.” \p \v 8 Ɛ Jisos mum gay ɛ̂ bó lɛ, “Tu kɛ me nu ensee tɛn ɛ̂ ben wee wvù nya mvuŋgay ɛ̂ me lɛ me eŋgee mwɛɛm mvun kɛ.” \s1 Ŋgan ɛkumɛ bonyii bò bó to lesɛɛ wɛne \r (Mat 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 \x - \xo 20:9 \xt Yɛsa 5:1-2\x*Ɛ Jisos mum nɛ kɛw no maa ŋgan ɛ̂ bonyii lɛ, “Wee mvu to nu ɛ lem wɛɛ mvuntam mvù bó keenci mbvuum dvú. Ke tɛse wɛɛ wvudvu ɛ̂ bonyii, mum nɛ gɛn ketum kemew e, gɛn ce jó baay. \v 10 \x - \xo 20:10 \xt 2Klo 36:15-16\x*Ɛ kefew kè bó ké no kooyte ke to kocɛn, ɛ wvú tum waa we lemme lɛ wvú egɛn efi mvuwene mvuntam. Ɛ wvú gɛn, ɛ bonyii bò wvú to tɛsɛɛ wɛɛ ɛ̂ bó, kaa suŋ lo wvú kuŋ ɛ wvú tu jim cancan. \v 11 Ɛ wee wvudvu bvuu tum wvumvu waa lemme, ɛ bó bvuu suŋ wvuwɛ, shoose wvú, kuŋ ɛ wvú tu jim cancan. \v 12 Ɛ wvú bvuu tum wvumvu lɛ botɛte, ɛ bó lɛmse wvú, tfume ɛkfuŋ. \v 13 \x - \xo 20:13 \xt 3:22\x*Ɛ wee wvudvu kpwawcɛ lɛ, ‘Me nu eŋge nɛɛ? Me nu ntum wase keseen ɛ ɛ̀ nu waa wɛm wvù nu fitele fiem. Sekemew ɛ́ bó egɛn ewvum wvú.’ \v 14 Ɛ wan wɛ gɛn ley wɛne, ɛ bonyii ba bò bó to tɛsɛɛ wɛɛ ɛ̂ bó yɛn wvú le, tfumtfum ɛbonɛbon lɛ, ‘Wvun nu ndiela wee wɛɛ wvun. Beene eyu wvú emum eyow wɛɛ wvun.’ \v 15 Ɛ bó mum koo wvú, bvuse wɛne, yu.” \p No Jisos fɛ nonɛn, mum bife lɛ, “Ben kpwaake lɛ wee wɛɛ wvudvu nu ke eto ege nɛɛ bô bonyii ba? \v 16 \x - \xo 20:16 \xt 21:20-24\x*Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ wvú nu ke eto elɛse lo bonyii bodvu, etɛse wɛɛ wvudvu ɛ ɛ̀ nu wase ɛ̂ bonyii bomew.” No bonyii yuw nonɛn, kacɛ lo lɛ, “Nyo' elɛwsè.” \p \v 17 \x - \xo 20:17 \xt Mben 118:22\x*Ɛ Jisos taa bó nɛn, bife lɛ, “Tu fiɛɛ fin fì bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le jemyi lɛ la, fì nu lɛ, \q1 ‘Tɛ didvu diɛ dì bonyii bo kembom e to tunɛɛ, \q1 to nu ɛ kase nɛ tu tɛ di buu di yew e?’ \m \v 18 \x - \xo 20:18 \xt 1Bi 2:8\x*Ɛ tɛ didvu din nu, ɛ́ wee gbwe yî dvú le ecaafiɛ lo, ɛ́ dí gbwe yî wee le, ɛ́ mwɛtɛn efooncɛ lo.” \s1 Mbife ɛkumɛ shile \r (Mat 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 19 \x - \xo 20:19 \xt 19:48\x*No Jisos ma ŋgan wvudvu nonɛn, ɛ bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le bô bocee ncese bo baay baay mum no gomte lɛ bó ekoo wvú kɛ fó. Bó to gomte keekoo wvú njefo bó to nu ɛ kiɛɛ lɛ wvú ma ŋgan wvudvu ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bó, geenɛn fan bonyii. \v 20 \x - \xo 20:20 \xt 11:53-54\x*Ɛ bó mum no bii bikaa biew e, kew bonyii, tum ɛ bó gɛn no keele wvú buwse lɛ bó nu bonyii bò jee. Ɛ bó to gee nonɛn keeyuw fiɛɛ diuw we le emum ekoo wvú enya can wee wvu Lum wvù saake keba kekiɛ le. \v 21 Ɛ bonyii bodvu mum nɛ bife ɛ̂ wvú lɛ, “Wee n'yɛɛyi, bese kee lɛ mwɛɛm mvù wo jemyi noo mvù wo yɛɛyi nu mvu lɛŋ, ɛ kɛ wo taale jise di wee le kɛ. Wo ké no yɛɛyi kecɛɛy ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì Nyo' gomte lɛ bonyii egeè. \v 22 Bese ɛ mum ɛ no biite lɛ laa nci nu ɛ bee lɛ beene elaaŋke shile ɛ̂ Kaysa Nfon wvu Lum ɛ?” \p \v 23 Ɛ Jisos kiɛɛ fiɛɛ fì bó wɛɛntene bô fí gay lɛ, \v 24 “Ben kɛ eto bô danali mwaaŋ ɛ́ me en'yɛn.” Ɛ bó to dvú ɛ wvú bife lɛ, “Ɛkolɛ kin kè nu yî dvú le nu ke yɛɛ le, ɛ diee din nu di yɛɛ le?” Ɛ bó tfuse lɛ, “Ɛ̀ nu ke Kaysa le, ɛ diee nu kɛ tɛn diew.” \v 25 \x - \xo 20:25 \xt Lum 13:7\x*Ɛ Jisos mum gay lɛ, “Ben emum enyaà lɛ ɛ̂ Kaysa fiɛɛ fì ɛ̀ nu fi Kaysa le, enyaà ɛ̂ Nyo' fì ɛ̀ nu fi Nyo' le.” \p \v 26 Ɛ bonyii ba yuw ɛ fí ffumse bó, ɛ bó mɛy diuw tfu faŋɛ yaa kɛŋkɛ fiɛɛ fì bó ekoo wvú yî dvú le ɛ̂ bonyii ɛjise ɛnte jo mwɛɛm mvù wvú to jemyi le kɛ. \s1 Mbife ɛkumɛ mbuy wvu yî kpwe le \r (Mat 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 \x - \xo 20:27 \xt Lem 4:1-2; 23:6-8\x*Ɛ bonyii bomew ŋgoo Bosadusii le ke nɛ to keebife fiɛɛ ɛ̂ Jisos. Bosadusii ban to nu bonyii bò to duu lɛ kɛ bonyii nu ke ekase ebuy yî kpwe le kɛ. \v 28 \x - \xo 20:28 \xt Dito 25:5-6; Keŋ 38:8\x*Ɛ bó to bife ɛ̂ wvú lɛ, “Wee n'yɛɛyi, Muses to nu ɛ saŋ ɛ̂ nci wesebeene le lɛ, \q1 ‘Ɛ́ wee kɛŋke kpwoon ɛ ke ɛ kpwe sɛ bô wvú nu ɛ boo wan, \q1 tu waa bwee kɛŋke keegɛɛ kpwoon wvudvu \q1 ɛ́ bô wvú eboo boom ɛ̂ diee di ŋkfu waa bwee le.’ \m \v 29 Keseen, boom bo wee mvu le to nu bosooshwiy, ɛ wvu ŋgaywee ke kɛŋkɛ kpwoon, ke kpwe sɛ bô wvú ɛ kɛŋkɛ wan. \v 30 Ɛ ɛjimɛ kew gɛɛ kpwoon wvudvu, ke kpwe tɛn sɛ wan. \v 31 Ɛ ɛjimɛ ke wvuwɛ le bvuu gɛɛ tɛn kpwoon wvudvu, ke kpwe tɛn sɛ wan. Ɛ fí ke kooy kɛ nonɛn bô boom bo bosooshwiy bodvu bocii, ɛ mvu bó le faŋɛ yaa boo wan bô kpwoon wvudvu kɛ. \v 32 Ɛjim jodvu ɛ kpwoon wvudvu kpwe tɛn. \v 33 No bonyii bo bosooshwiy bodvu to nu ɛ jo kpwoon wvudvu bocii, ɛ̀ nu ke enu seke bonyii kaase buyte yî kpwe le, ɛ́ wvú enu kpwɛɛ yɛɛ?” \p \v 34 Ɛ Jisos tfuse lɛ, “Yî woŋ wvu keseen e nu ɛ bolemsɛ bô bokɛnɛ taashi bvujen. \v 35 Geenɛn, ɛ bonyii bò nu ɛ kocɛn keeke ekɛŋke bvudvuu yî woŋ wvù too le seke bó ɛ kase ɛ buy yî kpwe le yaa nu ke etaashi bvujen kɛ, ɛ bonyii yaa bɛɛ ke enyaa boom ɛ bó taashi bvujen kɛ. \v 36 \x - \xo 20:36 \xt 1Jon 3:1-2\x*Kɛ bó bɛɛ ke ebvuu ekpwekɛn kɛ, njefo bó nu ke enu wase kɛ diɛwɛ bonceendaa bo Nyo' le. Bó nu ke enu wase boom bo Nyo' le, njefo bó nu ɛ kase wase ɛ buy yî kpwe le. \v 37 \x - \xo 20:37 \xt Ksm 3:2, 6\x*Kecɛɛy kedvu nu lɛ Muses kebɛɛ to nu ɛ yuuse lɛ bonyii nu ke ekase ebuy yî kpwe le no wvú to saŋɛɛ ɛkumɛ kete kè wvú to yɛnɛɛ ɛ kí bɛɛnci. Wvú teŋe Tata ɛ̂ bvudvuu bvu ŋwa' le bvudvu lɛ wvú nu Nyo' Abla'am, nu Nyo' Aysik bvuu nu Nyo' Yakow. \v 38 Ɛ́ wvú teŋe nonɛn, tu boŋkfu ban nu bonyii ɛ bó nu dvú, kɛ Nyo' nu Nyo' boŋkfu kɛ, ɛ̀ nu Nyo' bonyii bò nu dvú, njefo fô Nyo' le nu ɛ bonyii bocii nu boyuum.” \p \v 39 \x - \xo 20:39 \xt Mak 12:32\x*No Jisos jeme nonɛn ɛ bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le bɛnse wvú gay lɛ, “Wee n'yɛɛyi, wo nu ɛ loocɛ ɛ tfuse lɛŋ.” \v 40 \x - \xo 20:40 \xt Mat 22:46; Mak 12:34\x*Kɛ nonɛn, ɛ wee faŋɛ yaa ebvuu emom lo ebife fiɛɛ ɛ̂ wvú kɛ. \s1 Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ nu waa yɛɛ \r (Mat 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 \x - \xo 20:41 \xt Mat 20:30-31\x*Ɛ Jisos mum nɛ bife fiew ɛ̂ bó lɛ, “Bonyii ghan nɛɛ ɛ sɛ no gayte lɛ Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ nu waa Nfon Dawe? \v 42 \x - \xo 20:42 \xt Mben 110:1; Lem 2:33-35\x*Kɛ ben kee lɛ Dawe kebɛɛ to nu ɛ saŋ ɛ Ŋwa' Mbense le lɛ, \q1 ‘Tata Nyo' to nu ɛ gay ɛ̂ Tata wɛm lɛ \q1 wvú eshii ɛ̂ ɛbo kew ke ɛcɛɛy e, \q1 \v 43 egɛn ebuy seke wen ke ejike bonyii bew bo bvuban e \q1 ɛ́ wvú etome bikaa biew yî bó le diɛwɛ kedvuushɛɛ ke bikaa biew e.’ \m \v 44 Ɛ́ Dawe teŋe wvú lɛ Tata wen, ɛ́ wvú ebvuu eghan nɛɛ sɛ no nu waa we?” \s1 Ɛ Jisos gay lɛ bonyii eyɛnè ɛkumɛ bonyii bò duŋci bonci \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 45 Ɛ Jisos mum nɛ no jemyi wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le ɛ bonyii bocii yuuke. Wvú to nu ɛ gay ɛ̂ bó lɛ, \v 46 \x - \xo 20:46 \xt 11:43; 14:7\x*“Ben eyɛnè ɛkumɛ bonyii bò duŋci bonci bo Nyo' le. Bó kooŋke keetfumyi bikum bì dewkene kale dvú, kooŋke lɛ bó egayte bó le ɛ̂ way bô n'wvum. Ɛ bó bvuu kooŋke keeshiile yî bintaw bi fwe le yéw bunle le. Ɛ́ bó ké egɛn fô ŋkaw e, no kooŋke kɛ keeshii ɛ ɛ̀ nu fwe. \v 47 Ɛ ɛ̀ bvuu nu kɛ bó bò shiwse bokɛ' bo boŋkfu le, lɛɛle bó fii mwɛɛm mvubole, mum gee dibunle dì dewkene keeduŋci ye. Bonyii bodvu ban nu ɛ wvubo ŋgɛw nu ke efo lo.” \c 21 \s1 Nnya kpwɛɛ ŋkfu wvù wee kefufe \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 \x - \xo 21:1 \xt 2Bfn 12:9\x*Ɛ Jisos ke nɛ laŋ jise, yɛn no bonyii bo kpwaw e gɛɛle nnya yibo ɛ̂ fiŋkuw fi nnya le fô yew ncese le. \v 2 Ɛ wvú yɛn tɛn kpwɛɛ ŋkfu mvu le ɛ ɛ̀ nu wee kefufe, ɛ wvú ɛ to ɛ gɛɛ mvunyinyi mvunfɛɛm ɛ̂ fiŋkuw fidvu le. \v 3 Ɛ wvú mum gay lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ kpwɛɛ ŋkfu wvun wvù nu naa wee kefufe nɛn, nu ɛ nya ɛ fey bonyii bocii bò be nyaa. \v 4 \x - \xo 21:4 \xt 2Kol 8:12\x*Bonyii bocii bò be nyaa, be too ɛ ɛ̀ nu bô tfúw kpwaw wvubo wvù nu ɛ yiŋsɛn wase ɛ no fuci kuse. Geenɛn ɛ kpwoon wvun no wvú nu kefufe kefufe nɛn nu ɛ wvú ɛ nya naa fiɛɛ ficii fì wvú bee keecee yî dvú le.” \s1 Ɛ Jisos see lɛ bó nu ke ebvuw yew ncese \r (Mat 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Ɛ boom bo Jisos e bo ŋgoo le bomew ke nɛ no kumte ɛtalɛ ɛkumɛ yew ncese, bɛnsee ɛta yò jee yò bó to bomɛɛ dvú bô mwɛɛm mvù bonyii to nyaa ɛ bó seyse dvú. Ɛ wvú gay ɛ̂ bó lɛ, \v 6 \x - \xo 21:6 \xt 19:44\x*“Ben yɛne mwɛɛm mvun e? Diuu too lo dì kɛ tɛ dimwaaŋ nu ke eshɛɛ yî dimew e sɛ bó ɛ base fokuse kɛ.” \s1 Boŋgɛw bô bvuban \r (Mat 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 \x - \xo 21:7 \xt 17:22-24\x*Ɛ bó bife lɛ, “Wee N'yɛɛyi, fifin fiɛɛ nu ke ekooy seke la? Ɛ nciise wvù nu ke eduŋcɛ lɛ fí nu wase keekooy nu la?” \p \v 8 Ɛ Jisos tfuse lɛ, “Ben eyɛnè fo wee ke elɛɛ ben ɛ́ ben ejay je. Ben ekeè lɛ bonyii nu ke etoo nteen, joo diee diem tɛɛke fojise, ɛ wee duu lɛ, ɛ̀ nu wen wvù Mboyse, ɛ kefew too wase ncee. Bó dioo duu nonɛn, fo ben eyekè kɛ. \v 9 Seke ben ɛ yuw ɛ bó tumte jem mondvuum e mondvuum e, ɛ boŋgɛw nu woŋ e, fo ben efanè kɛ. Mwɛɛm mvun kɛŋke kɛ keeyaw ekooy. Geenɛn, ɛ mvú yaa mum duŋci lɛ woŋ nu eka sekedvu kɛ.” \p \v 10 \x - \xo 21:10 \xt Mak 13:8\x*Ɛ Jisos bvuu gay ɛ̂ bó lɛ, “Ketum nu ke etumte jem bô kemew, ɛ nfon mvu tumte jem bô wvumvu. \v 11 Biŋghaw bi mwɛɛm e nu ke ekooyi mondvuum e mondvuum e. Nshɛ nu ke eshiike bô mvuŋgay. Jeŋ nu ke ekoole, ɛ bincɛm nu ke enu mondvuum e monciim. Bonciise bò bɛmte nu ke eduŋci ye yî ɛbulɛ le nyaa nfan ɛ̂ bonyii. \v 12 \x - \xo 21:12 \xt Mat 10:17-22; Jon 16:1-4\x*\x - \xo 21:12 \xt Lem 12:1-4; 18:12-17; Lem 24–26\x*Ben ekeè lɛ ɛ́ mwɛɛm mvudvu sɛ keeke ekooyi nu ɛ bó nu ke ekooyɛ ben, enyɛwle dvú. Bó nu ke egɛn bô ben, esaw yéw bunle le, eciinse ben yéw ncaw e. Ɛ bó nu ke ebvuu ejo ben egɛn dvú fwe dvu bonfon bô bonyii bò saake woŋ nje diee diem, \v 13 ɛ́ sekekiɛ emum enu kefew fô ben e keejeme ɛ̂ bó ɛkumɛ me. \v 14 \x - \xo 21:14 \xt 12:11-12\x*Seke bó ɛ jo ben nonɛn, ɛ ben lese lo lɛ kɛ ben nu ebuuke lɛ laa ben nu egɛn etaŋe diuw lɛ la lɛ, \v 15 njefo ɛ̀ nu me wvù nu ke enya njeme diuw wene le, noo bvufee ɛ̂ ben. Kɛ bonyii bonɛn bo bvuban e yaa nu ke eleem, ekicɛn ben kɛ. \v 16 \x - \xo 21:16 \xt May 7:6; Mat 10:35; Luk 12:52-53\x*Bonyii bò nu ke egese ben nu ke enu kɛ bo'icee bonɛn bô bo bwee bonɛn, noo boom bo bwee wene le, noo kfuu dinɛn bô nsáa yene. Ɛ̀ nu ke enya kɛ bó ben ɛ́ bó sɛ yuwyɛ ben bomew. \v 17 Bonyii bocii nu ke ebane ben, nje diee diem. \v 18 \x - \xo 21:18 \xt 1Sam 14:45; Mat 10:30; Luk 12:7\x*Geenɛn, naa kɛ yvuw yimiaaŋ nu ke ela ɛ̂ ben ɛfa kɛ. \v 19 \x - \xo 21:19 \xt Mwm 13:10\x*Ben ekuu kɛ ɛ ɛ̀ nu shém, ɛ́ ben ke emum ekɛŋke nshii. \s1 Ɛ Jisos see lɛ bô nu ke efiwsɛ Jɛlusalɛm \r (Mat 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xt 19:41-44; 20:16; Mat 22:7\x*Seke ben ɛ yɛn ɛ bonyii bo jem e ɛ gem wase kelaante kè Jɛlusalɛm ɛ tase, ɛ ben mum no kee lɛ kefew nu ɛ kocɛn wase kè bó nu ke efiwsɛ kí. \v 21 Fí ke dioo ɛ kooy nonɛn, ɛ bonyii bò nu Judea mum fɛɛ ben yî dikum e, ɛ bò nu ɛlaante jodvu buy. Fo wee wvù nu ŋkpwaante ebvuu etoò keeley jó kɛ. \v 22 \x - \xo 21:22 \xt Dito 32:35; Os 9:7\x*Ɛdiuw yoya nu yò Nyo' nu ke elaŋ ŋgɛw yî Jɛlusalɛm e nje gee dibole, keege ɛ́ fí eto ekocɛn no bó nu ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' we le. \v 23 Ŋgɛw wvu baay ɛdiuw yoya le nu ke enu wvu bokɛnɛ bò nu bô difue, noo bò yamsee boom e. Nyo' nu ke eton'yɛ shém bô bonyii ban, elaŋ ŋgɛw wvu baay yî woŋ wvun e. \v 24 Bó nu ke egbwocɛ lo bonyii bomew, ekooyɛ bomew egawcɛ ɛ́ bó egɛn enu bonfaw bitum e. Bonyii bò yaa kee kɛ Nyo' nu ke eben lo yî Jɛlusalɛm e, egɛn ebuy no kefew kebole nu ke ekocɛn. \s1 Ɛ Jisos see bonciise bò nu ke enu seke wvú kaase too \r (Mat 24:29-35; Mak 13:24-31) \p \v 25 \x - \xo 21:25 \xt Mben 46:2-4; Mat 24:29\x*Bonciise bò bɛmte nu ke eduŋci ye yî diuu le bô yî kpwee le noo yî jón e. Fí yî nshɛ le nu ɛ bitum nu ke enu yî monlum e, ŋgɛmtene no joo yi baay nu ke ekfune yole. \v 26 Nfan nu ke ege ɛ́ bonyii egule, ciiŋke nɛn kikikiki. Bó nu ke ekpwaake mwɛɛm mvù bɛmte mvù nu ke ekooy yî nshɛ le, njefo mwɛɛm mvu fowe mvunciim mvù kɛŋke mvuŋgay nu ke eshiike. \v 27 \x - \xo 21:27 \xt Mat 24:30\x*Nonɛn ɛ́ bonyii emum eyɛn no wee wvù diee nu Waawee shiile too ɛ̂ kembɛw e kɛŋke mvuŋgay noo bvukukɛ bvu baay. \v 28 Seke mwɛɛm mvun ɛ kɛw ɛ no kooyi, ɛ ben leem we, cake bikuu we, njefo kefew kè Nyo' nu eboyse ben nu wase nceencee.” \p \v 29 No Jisos jeme nonɛn, mum fewsɛn lɛ, “Ben eyɛɛyi fiɛɛ yî keŋgvum bô bite bimew bì ké yɛlɛ le. \v 30 Bí ké kɛɛke keecomte, ɛ ben mum kiɛɛ lɛ ɛkfuŋ kumene wase. \v 31 Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no ben nu ke edioo ɛ yɛn ɛ mwɛɛm mvun kooyi, ɛ́ ben emum ekiɛɛ lɛ bvunfon bvu Nyo' le nu wase nceencee. \p \v 32 Ɛ́ me ensee ɛ̂ ben kecɛɛy lɛ kɛ ɛŋgokɛ ke keseen kin nu ke eka sɛ mwɛɛm mvun mvunciim ɛ jo bvudvuu kɛ. \v 33 Ɛbulɛ bô nshɛ nu ke eka, geenɛn kɛ diɛw yɛm nu ke eyuu eshiw kɛ. \p \v 34 \x - \xo 21:34 \xt Yɛsa 24:17; 1Tɛs 5:1-3\x*Ben eyɛnè fo ben eghanè diee ɛ ɛ̀ nu bikuu binɛn, wukene jewte, leese bvufee ɛ ɛ̀ nu yî nshii wvu fokuse fɛn e, ɛ́ diuu didvu ke enɛ esɛsɛ ekoo ben kɛ diɛwɛ ketam e. \v 35 Fiɛɛ fi yî diuu didvu din e nu ke eto yî bonyii bocii bò nu yî ɛkolɛ ke nshɛ le. \v 36 \x - \xo 21:36 \xt Mat 24:42; Mwm 6:17\x*Ben emum eleemè tɛmyi, ebunleè Nyo' sekecii, wvu lɛ mvumvun mwɛɛm ke edioo ekooyi, ɛ́ wvú enya ben bô je yì ben elɛw efey jó sɛ leem fwe dvu wee wvù diee nu Waawee.” \p \v 37 \x - \xo 21:37 \xt 19:47; 22:39\x*Ɛ Jisos mum no shee yɛɛyi bonyii yew ncese le ɛdiuw yoya le ɛcii. Ɛ́ ké dioo nu fokiɛguu, ɛ wvú ben gɛn ce yî Kum Bite bi Olif e. \v 38 Ɛ́ bonyii bocii ké buy saa bvutfuu mum gɛn fô yew ncese le no yuuke n'yɛɛyi we. \c 22 \s1 Ɛ Judas bee keegese Jisos \r (Mat 26:1-5, 14-16; Mak 14:1-2, 10-11) \p \v 1 \x - \xo 22:1 \xt Ksm 12:1-20\x*Ɛ kefew ke Ŋkaw Blɛɛd wvù bó baa gɛɛ Fintuŋlɛɛn jó, wvù bó teŋe lɛ Ŋkaw Daŋɛfey e, ke no too wase nceencee. \v 2 \x - \xo 22:2 \xt 19:48\x*Ɛ bocee ncese bo baay baay bô bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le, no gomte je yì bó eyu Jisos jó ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ nnyilɛ le, njefo bó to fane bonyii. \p \v 3 \x - \xo 22:3 \xt 4:2, 13; 10:18; 22:31, 53\x*Ɛ Satan ley ɛ̂ fitele fi Judas wvù bó to teŋe lɛ Iskaliot e, ɛ ɛ̀ nu wee ŋgoo boom bo Jisos e bo yuufe ncow bofɛɛ. \v 4 Ɛ wvú mum gɛn fô bocee ncese bo baay baay e bô bikuu bi nci le bì to cɛyte yew ncese. Ɛ bô bó mum seyse no wvú nu ke eghan sɛ gese Jisos ɛ̂ bó. \v 5 Ɛ bó yuw njoŋ mum kaw keelaw wvú bô bigew. \v 6 Ɛ wvú bee, mum gɛn kɛw no gomte je yì wvú nu enya Jisos jó can yibole ɛ̂ nnyilɛ le seke bonyii yaa nu kɛ. \s1 Nseyse Ŋkaw Daŋɛfey \r (Mat 26:17-25; Mak 14:12-21) \p \v 7 \x - \xo 22:7 \xt Ksm 12:6\x*Ɛ diuu di Ŋkaw Blɛɛd wvù bó baa gɛɛ Fintuŋlɛɛn jó dì bó ké no sɛɛle waa keyaw wvu Ŋkaw Daŋɛfey wvun e ke to kocɛn, \v 8 ɛ Jisos mum tum Bita bô Jon gay lɛ, “Ben egɛn eseyse mwɛɛm mvù beene nu ke edie Ŋkaw wvun dvú.” \v 9 Ɛ bó bife ɛ̂ wvú lɛ, “Wo gomte lɛ bese egɛn eseyse ɛ ɛ̀ nu fɛɛ?” \p \v 10 Ɛ wvú tfuse lɛ, “Ben eyuw, seke ben leyte gɛne ɛlaante, ben nu ke eyɛn wee le ɛ wvú ɛ tuu joo ɛ̂ nshaan e, ɛ́ ben ebi wvú le yew dvù wvú nu egɛn eley e. \v 11 Ben dioo ɛ bi, gay ɛ̂ cee yew wvudvu lɛ Wee N'yɛɛyi biite lɛ laa kebuw ke bonyii bo ghane le kè bô boom bowene bo ŋgoo le nu edie Ŋkaw Daŋɛfey dvú nu fɛɛ lɛ? \v 12 Wvú nu ke emum eduŋcɛ kebuw ke baay yew yi ɛwe le ɛ bó ɛ loocɛ wase ɛ seyse, ɛ́ ben emum eseyse mwɛɛm mvudien dvú.” \v 13 Nonɛn, ɛ bó ke gɛn yɛn mwɛɛm e kɛ lɛŋlɛŋ no Jisos to jemyɛɛ ɛ̂ bó. Ɛ bó mum seyse mwɛɛm mvudien mvu Ŋkaw Daŋɛfey e dvú. \s1 Ɛ Jisos bô boom bew die ntaashɛ \r (Mat 26:26-30; Mak 14:22-26) \p \v 14 \x - \xo 22:14 \xt 6:13\x*Ɛ kefew ke to kocɛn, ɛ Jisos to ɛ bô boom bew bo ntum e shii no diekene. \v 15 Ɛ wvú nɛ gay ɛ̂ bó lɛ, “Me nse ŋkooŋke naa baay keendie Ŋkaw Daŋɛfey wvun beene nsɛ n'yɛn ŋgɛw wvù too le. \v 16 Ben ekeè lɛ kɛ me mbɛɛ ŋke endie Ŋkaw wvun kɛ eŋgɛn ebuy no fí nu ke ekocɛn seke Nyo' nu ke esaake bvunfon bwew.” \p \v 17 Ɛ wvú jo fiko, nya keyoone ɛ̂ Nyo' gay lɛ, “Ben eko ewu ben bocii ekɛnɛn. \v 18 Me nseŋe lo ɛ̂ ben lɛ ɛ kɛw keseen ɛ gɛn lo, nu ɛ kɛ me mbɛɛ ŋke embvuu eŋ'wu mbvuum mo tweŋ kete kè lane le man kɛ, egɛn ebuy seke bvunfon bvu Nyo' le nu ke eto.” \p \v 19 Ɛ wvú jo blɛɛd, nya keyoone ɛ̂ Nyo', guushɛ nya ɛ̂ bó gay lɛ, “Fin nu ye yɛm ɛ me ɛ nya nje ben. Ben egeè fifin keekumyi me.” \v 20 \x - \xo 22:20 \xt Ksm 24:8; Yɛli 31:31; Saka 9:11; Lum 11:27; 2Kol 3:6; Gal 4:24; Ibu 8:6; 9:12\x*Kɛ lɛŋ nonɛn no bó mɛsɛɛ mwɛɛm mvudien, ɛ wvú jo fiko jeme lɛ, “Fiko fin nu fi moŋkan mo monfɛm mò Nyo' gbwo bô ɛlɛmɛ kem kí ɛ buy nje ben. \v 21 \x - \xo 22:21 \xt Jon 13:2, 21-30\x*Geenɛn, ben eyekɛ eyuw wee wvù nu egese me diekene fɛn bee wvú. \v 22 Ben ekeè lɛ wee wvù diee nu Waawee nu ke egɛn kɛ no Nyo' to seysɛɛ. Geenɛn, ŋgɛw wvu baay nu fô wee wvù gese wvú le.” \v 23 Ɛ bó mum kɛw no biite ɛ̂ bikuu bibole lɛ laa wee wvù nulo ege nonɛn ɛ̂ bó ɛntelɛŋ nu yɛɛ lɛ. \s1 Ɛ Jisos yɛɛyi no bonyii bew kɛŋke keejoò bikuu bibole \p \v 24 \x - \xo 22:24 \xt 9:46-48\x*\x - \xo 22:24 \xt Mat 18:1; Mak 9:33-34\x*Ɛ bó ke nɛ kɛw mbew ɛbonɛbon lɛ laa bó sɛ nu nɛn ɛ wee wvu baay ɛ̂ bó ɛntelɛŋ nu yɛɛ lɛ? \v 25 Ɛ Jisos gay ɛ̂ bó lɛ, “Bonfon bo fokuse fɛn kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo bonyii bobole, ɛ bonyii bò saake woŋ gayte lɛ bó eteŋè bowen lɛ bibaw bi bonyii le. \v 26 \x - \xo 22:26 \xt 9:48; Mat 23:11; Mak 9:35\x*Geenɛn, kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí enu nonɛn bô ben kɛ. Wee wvu baay ɛ̂ ben ɛntelɛŋ ejoò lɛ wen nu wan wvu caan, ɛ wee wvù nu ɛkolɛ nu diɛwɛ wee wvù lemte fô ben bocii le. \v 27 \x - \xo 22:27 \xt Jon 13:4-5, 12-17\x*Wee wvu baay nu wvù la, wee wvù yeeme diekene lo, nuu wee wvù dɛɛle lɛ? Kɛ ɛ̀ nu wee wvù yeeme diekene lo le? Geenɛn ɛ me nu ɛ̂ ben ɛntelɛŋ diɛwɛ wee wvù lemte fô ben e. \p \v 28 No me nshee n'yɛne boŋgɛw sekecii, ɛ̀ nu kɛ ben ban bò ké no nu beene. \v 29 Fí mum ɛ̀ no nu lɛ, kɛ lɛŋlɛŋ no Icɛm nu ɛ nya me bô bvunfon lɛ me ensaake, nu ɛ me ɛ nya tɛn mvuŋgay ɛ̂ ben keesaake. \v 30 \x - \xo 22:30 \xt Mat 19:28\x*Me nya wvu lɛ beene ke ediekene, wukene bvudvuu bvumwaaŋ ɛ̂ ntow wɛm e, ɛ́ ben eshii yî bokawla le, esaake dikfuu di Islael dì yuufe ncow difɛɛ.” \s1 Ɛ Jisos see lɛ Bita nu ke ema wen \r (Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:35-38) \p \v 31 \x - \xo 22:31 \xt 22:3\x*Ɛ Jisos mum ja tee Bita lɛ, “Semon, Semon ɛ̀ keè lɛ Satan nu ɛ fi mvuŋgay keecɛkɛn ben bocii ebvuse bomew kɛ diɛwɛ no wee ké fɛɛtɛn ɛgiŋ bvuse nyiim. \v 32 \x - \xo 22:32 \xt Mat 16:18; Jon 21:15-17\x*Geenɛn me nu ɛ mbunle fô wo le, lɛ fo fitele fiuw emum ebuy lo yî yɛm e kɛ. Seke wo ɛ kase ɛ tee bvufee bvuw jim, ɛ wo nya mvuŋgay ɛ̂ boom bo bwoo le.” \p \v 33 Ɛ Bita gay lɛ, “Tata, ɛ́ ɛ̀ cim nu keegɛn ncaw kɛnɛɛ keekpwe lo, tu me nu kɛ bee wo.” \p \v 34 \x - \xo 22:34 \xt 22:61; Mat 26:75; Mak 14:72\x*Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Bita, yuw ɛ́ me ensee ɛ̂ wo, nyimshie nu ke enu lɛ yí etoŋ ɛbɛn, ɛ wo ɛ ma wase bokaŋ botɛte lɛ kɛ wo kee me kɛ.” \s1 Ɛ Jisos tefe no boom bew bo ŋgoo le eseyse mvuntelem \p \v 35 \x - \xo 22:35 \xt 9:2-3; 10:4\x*Ɛ wvú nɛ bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben kumyi seke me nto ntumɛɛ ben sɛ bigew, sɛ bikele noo sɛ bolaba, no ben to ghane, ben to nu ɛ tan fiɛɛ le?” Ɛ bó tfuse lɛ, “'Aay, bese to baa tan fiɛɛ kɛ.” \v 36 Ɛ wvú mum gay ɛ̂ bó lɛ, “Yî keseen e, ɛ́ wee kɛŋke bigew, kɛnɛɛ ɛkɛlɛ, ɛ́ wvú jo. Ɛ́ wee baa kɛŋke nyo jem, ɛ́ wvú gese kekum kew guy nyo. \v 37 \x - \xo 22:37 \xt Yɛsa 53:12\x*Me njemyi fin njefo fiɛɛ fì bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 ‘Bó to nu ɛ taŋ wvú bô bonyii bò befe’, \m kɛŋke keekooy bô me keseen. Ben ekeè lɛ mwɛɛm mvù bó to saŋɛɛ ɛkumɛ me nu ɛ mvú too wase keekocɛn mvunciim.” \v 38 Ɛ bó mum sɛsɛ lɛ, “Cee ɛkolɛ, bese kɛŋke nyó jem yifiɛɛ.” Ɛ wvú tfuse lɛ, “Ben elu dvú nonɛn.” \s1 Ɛ Jisos bunle yî Kum Bite bi Olif e \r (Mat 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 \x - \xo 22:39 \xt 5:16\x*\x - \xo 22:39 \xt 21:37; Mat 26:30; Mak 14:26; Jon 18:1\x*Ɛ Jisos ke nɛ buy ɛlaante bô boom bew bo ŋgoo le, mum kɛw no bene Kum Bite bi Olif e, ɛ ɛ̀ nu no wvú to ké no gee. \v 40 Ɛ bó ke ben buy fô bó to gɛne, ɛ wvú gay ɛ̂ bó lɛ, “Ben ebunleè fo mmom ke eto fô ben e, eghaw ben.” \p \v 41 No wvú gay nonɛn, mum bencɛ gɛn buy kɛ no ɛ̀ nulo ɛ́ wee etfume tɛ ɛ́ dí egɛn ebuy, mum tum ɛnvuw fokuse bunle lɛ, \v 42 \x - \xo 22:42 \xt Mat 6:10; 20:22; Mak 10:38; Jon 12:27-28\x*“Icɛm, ɛ́ fí fɛn nu ɛ kpwɛn wo le, ɛ́ wo cake fiko fi ŋgɛw e fin fo me eŋ'wu. Geenɛn geɛ kɛ no wo kooŋke, fo wo ege no me ŋkooŋke kɛ.” [ \v 43 No wvú bunle nonɛn, ɛ nceendaa Nyo' shii we to fô wvú le, nya wvú bô mvuŋgay. \v 44 Ɛ Jisos nu, ɛ fitele fiew buuke baay. Ɛ wvú bvuu bunle lo shiee le jimtene, ɛ njimtɛn cemceme fokuse kɛ diɛwɛ bitewtew bi ɛlɛmɛ le.]\f + \fr 22:44 \ft Kɛ boŋwa' bo boyvuum bomew ɛ̂ díɛw yì bó to yawɛɛ saŋ Ŋwa' Nyo' jó kɛŋke bincim bi 43-44 kɛ.\f* \p \v 45 Ɛ wvú bunle mɛse, tu jim fô boom bew bo ŋgoo le, yɛn ɛ yii ɛ ge wase bó ɛ dose ɛ no leete. \v 46 Ɛ wvú bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben kaa leete lo le? Ben eja we ebunleè fo mmom ke eto fô ben e, eghaw ben.” \s1 Ɛ bonyii bo woŋ e koo Jisos \r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-11) \p \v 47 Kɛ no wvú to bɛɛ jemyi, ɛ ŋgoo bonyii buynɛn ɛ ɛ̀ kaa nu Judas wvù to nu wee ŋgoo boom bo Jisos e bo yuufe ncow bofɛɛ wvù to saa fwe wvudvu. Ɛ wvú gɛn mbew Jisos e keeŋocɛ wvú. \v 48 Geenɛn, ɛ Jisos bife ɛ̂ Judas lɛ, “Wo fɛn gomte keeŋocɛ wee wvù diee nu Waawee nɛn keeduŋcɛ lɛ bó ekoo le?” \v 49 Ɛ boom bew bo ŋgoo le bò to nu mbew ye le yɛn fiɛɛ fì to nu keekooy e, bife lɛ, “Cee ɛkolɛ, bese egbwocɛ bonyii ban e?” \v 50 Ɛ wee mvu bó le dioo gbwoo, mum cun kentuŋtuŋ ke ɛcɛɛy ke nfwa ɛkolɛ ke bocee ncese le. \v 51 Ɛ Jisos kan lɛ, “Fo wee ebvuu emom kɛ,” mum kum kentuŋtuŋ ke wee wvudvu le ɛ kí mum kase tu fó. \p \v 52 Bonyii bò to toɛ keekoo Jisos to nu bocee ncese bo baay baay bô bikuu bi nci le bì to cɛyte yew ncese noo bonyii bò saake woŋ. Ɛ wvú bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben to keekoo me ɛ no too bô nyó noo bibuse kɛ diɛwɛ ben to keekoo ɛ ɛ̀ nu cooŋ e? \v 53 \x - \xo 22:53 \xt 19:47; 22:3\x*Me nse nu beene no diuu nu fô yew ncese le sɛ ben ekum me le nje la? Geenɛn, keseen nu kefew ke mvuŋgay mvu ɛjiwɛ le kè Satan ké no saake, ɛ ɛ̀ nu kè ɛ̀ nulo ɛ́ ben ege fiɛɛ.” \s1 Ɛ Bita ma Jisos \r (Mat 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Jon 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Ɛ bonyii bodvu mum koo Jisos no gɛne bô wvú fô la di ɛkolɛ ke bocee ncese le, ɛ Bita bii ɛjim ntamndwee. \v 55 Ɛ bó gɛn fwɛɛ ŋguy fontelɛŋ fo lakfulɛɛŋ shii no yosene. Ɛ Bita mum to shii bô bó. \v 56 No ŋguy to bɛɛnci, ɛ wan kpwoon mvu wvù to lemte fô la didvu le ja yɛn Bita le ɛ wvú ɛ shii. Ɛ wvú taa wvú fojise ntay gay lɛ, “Wee wvun bee bô wee wvudvu.” \v 57 Ɛ Bita mum kacɛ lo gay lɛ, “Kpwoon wvun, kɛ me n'yaa ŋkee wee wvun kɛ.” \v 58 Ɛ kefew dioo bencɛ caan, ɛ wee mvu bvuu yɛn wvú le, bvuu gay lɛ, “Wo tɛn nu mvu ŋgoo yibole.” Geenɛn ɛ Bita gay lɛ, “Diemsɛn, kɛ me nu mvu bó le kɛ.” \p \v 59 Ɛ kefew bvuu gɛn buy kɛ diɛwɛ ntam kefew mwaaŋ e, ɛ wee mvu bvuu taam lɛ, “Kecɛɛy, kecɛɛy wee wvun bee bô wee wvudvu, njefo wvú nu tɛn wee wvu Galilee.” \v 60 Ɛ Bita bvuu tun gay lɛ, “Diemsɛn wvun, kɛ me n'yaa ŋkee fiɛɛ fì wo jemyi kɛ.” Kɛ no wvú to bɛɛ jemyi nonɛn, kaŋ mwaaŋ ɛ nyimshie mum toŋ. \v 61 \x - \xo 22:61 \xt 22:34; Mat 26:34; Mak 14:30\x*Ɛ Tata baŋke ye ɛ ɛjisɛ ɛye tasɛn bô yo Bita. Ɛ Bita kume njeme wvù Jisos be jeme lɛ, “Nyimshie ke enu lɛ yí etoŋ ɛbɛn, ɛ wo ɛ ma wase me bokaŋ botɛte.” \v 62 Ɛ wvú nɛ fó buy ɛkfuŋ, bee kpwe baay. \s1 Ɛ bó no kɛɛŋke bvuu suuŋke Jisos \r (Mat 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Ɛ bonyii bò to jici Jisos e mum kɛw no kɛɛŋke bvuu suuŋke wvú, \v 64 \x - \xo 22:64 \xt 7:16\x*sûm bvushiw bwew bô ndvu, gay ɛ̂ wvú lɛ, “Kɛ geɛ kewee ntum Nyo' kuw. Kɛ see wee wvù suŋ wo.” \v 65 Ɛ bó bvuu no baale wvú bô boncun nteen. \s1 Ɛ bó saw nsaw Jisos \r (Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24) \p \v 66 Ɛ bvú buy yuu ɛ bonyii bò saake woŋ bocii bô bocee ncese bo baay baay bocii noo bonyii bò duŋci bonci bo Nyo' le baancɛ ye. No bó baancɛɛ, mum jo Jisos gɛn bô wvú fô bó to ké no saake bonsaw. \v 67 \x - \xo 22:67 \xt 9:20; Jon 10:24-25\x*No bó gɛnɛɛ bô wvú nonɛn, ɛ bó bife ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ́ ɛ̀ nu wo Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ, ɛ́ wo see ɛ̂ bese?” Ɛ wvú tfuse lɛ, “Ɛ́ me nseŋe lo ɛ̂ ben, ben saa ebee kɛ. \v 68 Ɛ́ me mbife fiɛɛ ɛ̂ ben, ben saa etfuse kɛ. \v 69 \x - \xo 22:69 \xt Dan 7:13; Mben 110:1; Lem 7:56\x*Geenɛn, ɛ kɛw yî keseen e, wee wvù diee nu Waawee nu ke eshii ɛ̂ ɛbo ke ɛcɛɛy ke Nyo' mvuŋgay e.” \v 70 \x - \xo 22:70 \xt Mat 26:63; Luk 1:32-35\x*Ɛ bó mum sɛsɛ bocii lɛ, “Ɛ̀ fɛn nu wo wvù Waa Nyo'?” Ɛ wvú tfuse lɛ, “Fí nu no ben gayte.” \v 71 Ɛ bó mum gay lɛ, “Ɛ̀ nulo ɛ́ bó ebvuu egomte wee wvù esee lɛ la? Beene nu ɛ yuw wase fiɛɛ fì wvú jeme bô diuw we.” \c 23 \s1 Ɛ Baylɛt bô 'Ɛlod biwcɛ mwɛɛm ɛ̂ Jisos \r (Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 No bonyii bò saake bonsaw jemyɛɛ nonɛn, mum ja bocii jo Jisos no gɛne dvú fô Baylɛt e. \v 2 \x - \xo 23:2 \xt 20:20-26\x*No bó gɛnɛɛ buy fó, mum kɛw no cuci mwɛɛm yî ye le, gayte lɛ, “Wee wvun nɛn ghane bvuŋse woŋ wese, tune fo bonyii elaaŋke shile ɛ̂ Kaysa Nfon wvu Lum, bvuu jemyi lɛ wen nu Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ, fì duŋci lɛ wvú nu nfon mvu.” \p \v 3 Ɛ Baylɛt bife ɛ̂ Jisos lɛ, “Ɛ̀ nu wo wvù Nfon Bojuu le?” Ɛ Jisos tfuse ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ̀ nu no wo gay.” \v 4 Ɛ Baylɛt mum nɛ jeme ɛ̂ bocee ncese bo baay baay bô bonyii bò to nu fó lɛ, “Me mbaa n'yɛn fiɛɛ fì wee wvun jay e kɛ.” \p \v 5 Ɛ bó bocii mum no taame kɛ lɛ, “Wee wvun ghane yɛɛyi bonyii bocii, bɛyse lɛ bó etɛmyi bikuu. Wvú to kɛw Galilee, to ghan Judea jocii, ɛ no nu wase ɛ̂ ɛlaante jan keseen.” \p \v 6 No Baylɛt yuw fin nonɛn, mum bife lɛ, “Wee wvun nu wee wvu Galilee le?” \v 7 \x - \xo 23:7 \xt 3:1\x*Ɛ bó bee, ɛ wvú mum ciinse Jisos fô Nfon 'Ɛlod e, njefo ɛ̀ to nu wvú wvù to saake keba ke woŋ e kedvu, ɛ wvú to nu tɛn Jɛlusalɛm kefew kedvu le. \p \v 8 \x - \xo 23:8 \xt 9:9\x*Ɛ bó gɛn bô Jisos, ɛ Nfon 'Ɛlod yɛn wvú le yuw njoŋ, njefo wvú to shee yuuke wase ɛkumɛ wvú, mum no kɛŋke shiee keeyɛn wvú le, shieele tɛn lɛ sekemew ɛ́ Jisos ege fiɛɛ fì duŋci mvuŋgay mvu Nyo' le ɛ́ wen eyɛn. \v 9 Ɛ wvú she biwcɛ mwɛɛm ɛ̂ Jisos nteen, geenɛn ɛ wvú faŋɛ yaa etfuse fiɛɛ kɛ. \v 10 Wvú to biwci ɛ bocee ncese bo baay baay bô bonyii bò to duŋci bonci bo Nyo' le leeme fó cuci mwɛɛm mvù tɛmyi yî Jisos e. \v 11 \x - \xo 23:11 \xt Mat 27:28; Mak 15:17; Jon 19:2\x*Ɛ Nfon 'Ɛlod bô bonyii bew bo nci le ke ja mum kɛw no kɛɛŋke bvuu sɛwsee wvú, tfume ndvu woŋ yî ye le, tfuse wvú ɛ bó no tuu dvú jim fô Baylɛt e. \v 12 Ɛ̀ to nu ɛ Baylɛt bô Nfon 'Ɛlod banene. Ɛbvubwɛ, ɛ bó tu nsán. \s1 Ɛ Baylɛt sumtɛn nsaw no bonyii to kooŋke \r (Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39–19:16) \p \v 13 No bó tfusɛɛ Jisos jim, ɛ Baylɛt kum bocee ncese bo baay baay noo bonyii bò to saake woŋ, bvuu kum bonyii bocii. \v 14 Ɛ bó tase, ɛ wvú gay ɛ̂ bó lɛ, “Ben be to bô wee wvun fɛn lɛ wvú gee ɛ bonyii tɛmyi bikuu, me ɛ ndioo ntasse mwɛɛm mvù ben taame dvú ɛ̂ ben ɛjise, ben eyekɛ eyuw, ɛ ŋfaŋɛ n'yaa n'yɛn lɛ mwɛɛm mvù ben cuci yî ye le nu ɛ wvú ɛ ge fimew kɛ, \v 15 ɛ Nfon 'Ɛlod be baa yɛn tɛn kɛ. Ɛ̀ nu fiɛɛ fì be ge wvú ɛ kase ɛ tfuse wee wvun jim ɛ̂ beene. Ben eyɛn tɛn lɛ wee wvun baa jay fiɛɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ bó eyu lo wvú kɛ. \v 16 Me nu entam kɛ lo wvú, encinɛ wvú le, ɛ́ wvú egɛne.” \v 17 [Ɛ̀ to ké dioo nu kefew ke Ŋkaw Daŋɛfey wvun e, ɛ Baylɛt no kɛŋke keebvuse wee mwaaŋ yew ncaw e enya ɛ̂ bonyii.] \f + \fr 23:17 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew nu ɛ bvuse kencim ke 17.\f* \v 18 \x - \xo 23:18 \xt Lem 3:13-14\x*Ɛ bonyii bocii mum nɛ kɛw no wamte lo gɛne dvú lɛ, “Lɛse lo wee wvun, ebvuse Balabas yew ncaw e enya ɛ̂ bese.” \v 19 Balabas wvun to nu yew ncaw e njefo wvú to nu ɛ kɛw mvunlaa ɛlaante bvuu yu wee. \p \v 20 Ɛ Baylɛt yuw nonɛn bvuu jeme ɛ̂ bonyii bocii njefo wvú to gomte keecinɛ Jisos e. \v 21 Geenɛn, ɛ bó no wamte kɛ lɛ, “Bó eta lo wvú yî kentam e, bó eta lo wvú yî kentam e.” \v 22 Ɛ Baylɛt bvuu jeme ɛ̂ bonyii yî bokaŋ bo botɛte le lɛ, “Bó eta wvú nje la? Fiɛɛ fì befe fì wvú ge nu la? Me mbaa n'yɛn jay wvù wvú ge le wvù bó eyu lo wvú kɛ. Me nu entam lo wvú, encinɛ wvú le.” \p \v 23 Ɛ bó mum mɛy no wamte lo bô mvuŋgay lɛ “Bó eta lo wvú yî kentam e.” Ɛ n'wam wvubo ghaw Baylɛt. \v 24 Nonɛn, ɛ Baylɛt sumtɛn nsaw cinɛ wvú le, lɛ bó ege bô wvú no bó kooŋke. \v 25 Ɛ wvú mum bvuse wee wɛ yew ncaw e, ɛ ɛ̀ nu wvù bó to biite, wvù kɛwɛɛ mvunlaa ɛlaante bvuu yu wee. No wvú bvuse, mum nya Jisos no bó to gomte. \s1 Ɛ bó ta Jisos yî kentam e \r (Mat 27:32-34; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27) \p \v 26 Ɛ bó mum jo Jisos no gɛne dvú. No bó to gɛne, ɛ bô bo wee mvu tasɛn ɛ wvú kfuuyi ŋkpwaante ɛ diee diew nu Semon, ɛ ɛ̀ nu wee wvu Sɛlin. Ɛ bó koo wvú mum gɛɛ kentam ke Jisos e fô wvú gbwew, ɛ wvú mum tuu no bii Jisos e. \v 27 Ɛ bô bó mum no gɛne, ɛ ŋgoo bonyii bii wvú le. Ɛ bomew nu bokɛnɛ bò to beele, taaŋke boŋgɛw bew. \v 28 Ɛ Jisos ke nɛ baŋke ye gay ɛ̂ bó lɛ, “Bokɛnɛ bo Jɛlusalɛm, fo ben ebeelè fô me le kɛ. Ben ebeelè ɛ ɛ̀ nu fô bikuu binɛn e, noo fô boom bonɛn e. \v 29 \x - \xo 23:29 \xt 21:23\x*Ben ekeè lɛ kefew too lo kè bó nu ke egayte lɛ, njoŋ wvu baay nu wvu bokɛnɛ bò nu bokase bò ke baa boo wase wan, ɛ bó ke baa yamse wase wan kɛ. \v 30 \x - \xo 23:30 \xt Os 10:8; Mwm 6:16\x*Ɛ̀ nu ke enu kefew kedvu le, ɛ́ bonyii efuuŋke ɛ̂ dikum di baay baay lɛ, ‘Ben egbwekɛn yî yese le,’ efuuŋke ɛ̂ dikum di caan caan lɛ, ‘Ben ebaŋyɛ bese’. \v 31 \x - \xo 23:31 \xt 1Bi 4:17\x*Bó nu ke efuuŋke nonɛn njefo ɛ́ bonyii ge kfuu fin fiɛɛ bô kete kè bɛɛ lɛɛ, ɛ́ bó ke ege nɛɛ bô kè nu ɛ yum wase.” \p \v 32 No bó to gɛne bô Jisos nonɛn, bó to kɛŋke bonyii bo ncaw e bofɛɛ bò bó to gɛne keeyu tɛn. \v 33 \x - \xo 23:33 \xt Yɛsa 53:12\x*Ɛ bó gɛn buy bvudvuu bvù bó teŋe lɛ Ŋgbwow Ɛkolɛ le, mum ta Jisos fó yî kentam e, mum ta tɛn bonyii bo ncaw e bo bofɛɛ ba yî bintam e, wvù mwaaŋ ɛ̂ ɛbo ke Jisos e ke ɛcɛɛy e, wvumvu ɛ̂ ɛbo kew ke ɛŋkoŋko le. \v 34 \x - \xo 23:34 \xt Mben 22:18; Mat 5:44; Luk 6:28; Lem 7:60\x*Ɛ Jisos ke nɛ gay lɛ, “Icɛm, lɛɛshɛ kebefɛ ke bonyii ban e, njefo kɛ bó kee fiɛɛ fì bó gee kɛ.” Ɛ bonyii bodvu jo ndvú Jisos tum kaŋ dvú keegaw ɛ̂ bikuu bibole. \f + \fr 23:34 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew nu ɛ bvuse kencim ke 34a.\f* \p \v 35 \x - \xo 23:35 \xt Mben 22:7-8; 109:31\x*Mwɛɛm mvun mvunciim to kooyi bô Jisos nonɛn, ɛ bonyii leeme fó taale. Ɛ bonyii bò to saake woŋ kaa nɛ fibole no buu lo wvú duu lɛ, “Wvú se fii bonyii bomew, wvú efi lɛ ɛkolɛ kew keseen, ɛ́ wvú fɛn nu Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ, caw.” \v 36 \x - \xo 23:36 \xt Mben 69:21\x*Ɛ bonyii bo nci le tɛn no sɛwsee wvú, nya mbvuum mo ŋgbwayŋgbwayi ɛ̂ wvú, \v 37 \x - \xo 23:37 \xt Mat 27:11\x*gay lɛ, “Ɛ́ wo fɛn nu Nfon Bojuu, ɛ́ wo fi ɛkolɛ kuw.” \v 38 Bó to nu ɛ saŋ ŋwa' ta ɛ̂ we jo ɛkolɛ ke Jisos e lɛ, “Wvun nu Nfon Bojuu.” \p \v 39 Ɛ wee ncaw mvu ba le bò to njɛyte yî bintam e fó, nɛ no nan'yi Jisos, gayte lɛ, “Ɛ̀ nu kɛ wo wvù Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ le? Fi ɛkolɛ kuw, efi tɛn bese.” \v 40 Ɛ wvumvu wɛ yuw fiɛɛ fì wvú jeme, wamɛn wvú, bife lɛ, “Kɛ wo fane Nyo' le? Wo nu yî ŋgɛw e diɛwɛ wvú le. \v 41 Bee wo kpwee cɛɛy cɛɛy fii ɛ ɛ̀ nu nlawma mwɛɛm mvù befe mvù bee wo ge, geenɛn ɛ wee wvun kpwee fiew ɛ wvú baa jay fiɛɛ kɛ.” \v 42 Ɛ wee ncaw wvun mum gay lɛ, “Jisos, ke ekumyì me seke wo nu ke esaake bvunfon bwuw.” \v 43 \x - \xo 23:43 \xt 2Kol 12:3\x*Ɛ Jisos gay ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ́ me ensee ɛ̂ wo kecɛɛy lɛ ɛbɛn nu ɛ bee wo nu ke enu bvudvuu bvu njoŋ e bvu Nyo' le.” \s1 Ɛ Jisos kpwe \r (Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30) \p \v 44 \x - \xo 23:44 \xt Amo 8:9\x*Ɛ diuu ke ben wase dioo lewse, ɛ ɛkfuŋ nɛ jiim woŋ tfuu gɛn buy didiuu ditɛte ɛmvunsheeŋ. \v 45 Ɛ ndvu yì to gawsene yew ncese ɛnte mum sɛlɛ ɛntelɛŋ buy biba bifɛɛ. \v 46 \x - \xo 23:46 \xt Mben 31:5; Lem 7:59\x*Ɛ Jisos no nu yî kentam e, ke ja wam foweɛwe lɛ, “Icɛm, me n'yaa keyoy kem can yo le.” No wvú gay nonɛn, mum yoy n'yoy wvu fokemɛse. \p \v 47 \x - \xo 23:47 \xt Mat 27:19; Lem 3:14; 7:52; 22:14\x*Ɛ cee ɛkolɛ bonyii bo nci le wvù to leeme fó, dioo yɛn fiɛɛ fì to kooyɛɛ le, nya mbense ɛ̂ Nyo' gay lɛ, “Kecɛɛy, kecɛɛy, wee wvun se nu sɛ jay.” \v 48 Ɛ bonyii bocii bò to nu ɛ tase fó keeyɛn fiɛɛ fì to kooyi le, mum ja kase no kfuuyi ɛla ɛbole ɛ bó ɛ laŋ wɛm. \v 49 \x - \xo 23:49 \xt 8:2-3; Mben 38:11\x*Ɛ nsáa Jisos yicii to to fibole leem ɛ ɛ̀ nu ntamndwee no yɛne fiɛɛ fì kooyi le. Ɛ bomew to nu bokɛnɛ bò to nɛn'yɛɛ Galilee no bii wvú le. \s1 Ɛ bó dwey Jisos \r (Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42) \p \v 50-51 Wee mvu to nu kefew kedvu le ɛ bó teŋe lɛ Yosɛw, ɛ ɛ̀ nu wee wvu ɛ̂ kelaante ke Bojuu le kemew kè bó teŋe lɛ Alimatia. Wvú to nu wee wvù jee bvuu nu wee wvu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise, bvuu cɛyte kefew kè Nyo' nu ke eto esaake bvunfon bwew. Wvú to nu tɛn wee ŋgoo bonyii bò to saake bonsaw e. Geenɛn, wvú to baa bee fiew fiɛɛ fì bó to seysɛɛ ege bô Jisos kɛ. \v 52 Ɛ wvú gɛn fô Baylɛt e, lɛkɛ keegɛn ejo gvune di Jisos e. \v 53 Ɛ Baylɛt bee, ɛ wvú gɛn shike gvune didvu, baancɛ ɛ̂ ndvu le, gɛn jike ɛ̂ jem e ɛ bó ɛ cow yî kembaan e, ɛ bó ke baa yuu lese wase wee jó kɛ. \v 54 Ɛ̀ to nu Diuu di Nseyse le keeley diuu di mbam e, ɛ ɛ̀ to shɛɛte wase caan ɛ́ mbam wvudvu ekɛw. \p \v 55 \x - \xo 23:55 \xt 8:2-3\x*Ɛ bokɛnɛ ba bò to nɛn'yɛɛ Galilee bi Jisos e, bi Yosɛw e fô jem, gɛn yɛn no wvú jiwsee gvune di Jisos e ɛ̂ jem. \v 56 \x - \xo 23:56 \xt Ksm 20:10\x*Ɛ bó ke nɛ fó, mum tu jim ɛla ɛbole, gɛn seyse bonfiey bò jee noo bò ké no shfuuŋkene bò bó to ké no yeefe digvune dvú. Ɛ ɛ̀ no nu diuu di mbam e, ɛ bó she mbam no nci wvubo to gomte. \c 24 \s1 Ɛ Jisos buy yî kpwe le \r (Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10) \p \v 1 Ɛ diuu di mbam e ke buy fey, ɛ bvú yuu diuu di fwe yî kemaa le. Ɛ bokɛnɛ bodvu buy saa lo bvutfuu, jo bonfiey bò bó to seysɛɛ mum no gɛne dvú fô jem. \v 2 Ɛ bó dioo gɛn buy fó, yɛn ɛ bó ɛ biŋse wase tɛ dì bó to baŋɛɛ diuw jem dvú. \v 3 Ɛ bó ley gɛn ɛ̂ jem faŋɛ yaa yɛn gvune di Tata Jisos e kɛ. \v 4 Ɛ bó mum leem fó ŋgɛmtɛn lo. Ɛ fí kooy lɛ bolemsɛ bofɛɛ to nu ɛ nɛ to leem mbew bó le, ɛ bó ɛ tfume ndvú ɛ yí baa lawkene. \v 5 Ɛ bokɛnɛ bodvu fan baay, mum tum bikuu fokuse. Ɛ bolemsɛ ba bife ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ̀ nu nje la wvù ben gomte wee wvù bɛɛ dvú ɛnte jo boŋkfu? \v 6 \x - \xo 24:6 \xt 9:21-22\x*Kɛ wvú yaa nu fɛn kɛ, wvú nu ɛ buy wase yî kpwe le. Ben ekume fiɛɛ fì wvú to gayɛɛ ɛ̂ ben seke ben ɛ bó to nu Galilee. \v 7 Wvú to nu ɛ gay lɛ, ‘Wee wvù diee nu Waawee nu ɛ bó nu ke enya wvú can bonyii bò befe le, ɛ́ bó ke eta wvú yî kentam e, ɛ́ ke dioo nu ɛdiuw ɛta, ɛ́ wvú ebuy yî kpwe le.’” \p \v 8 Ɛ bó mum kume fiɛɛ fì Jisos to jemyɛɛ ɛ̂ bó. \v 9 \x - \xo 24:9 \xt Mak 16:10-11; Luk 8:2-3\x*Ɛ bó ke nɛ fô jem, kase tu jim gɛn see mwɛɛm mvun mvunciim ɛ̂ boom bew bo ŋgoo le bo yuufe ncow mwaaŋ noo bonyii bocii bò to bii wvú le. \v 10 Bokɛnɛ bò to seŋɛɛ fiɛɛ fì to kooyɛɛ fidvu ɛ̂ boom bo ntum e bo Jisos e to nu Maalia Magdalen, Joana noo Maalia wvù bwee Jɛm bô bokɛnɛ bomew. \v 11 Ɛ bó yuw njeme wvudvu kɛ diɛwɛ ɛ̀ nu kenlamse, faŋɛ yaa bee naa lo kɛ. \v 12 Geenɛn, ɛ Bita nɛ kɛ we, lewtɛ gɛn buy fô jem, ŋgvuwcɛ taa ɛ̂ jem yɛn kɛ ɛ ɛ̀ nu ndvú yì bó to njimɛɛ Jisos dvú. Ɛ wvú mum nɛ no tuu jim fô yew e kɛŋke ŋghaw yî fiɛɛ fì kooyɛɛ le. \s1 Ɛ bonyii bomew yɛn Jisos e je yi Ɛmayus e \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Ɛ fí ke nɛ kooy kɛ ɛbvubwɛ lɛ, bonyii bomew bofɛɛ bò to ké no bii Jisos e to nu ɛ nɛ Jɛlusalɛm no gɛne ntɛw wvù Ɛmayus e, wvù to nu diɛwɛ bomay bosooshwiy keegɛn buy jó le. \f + \fr 24:13 \ft May mwaaŋ nu bontam bo lɛne le ntfuke bô gee sooshwiy (1, 700).\f* \v 14 Ɛ bó no gɛne jemyi ɛbonɛbon ɛkumɛ mwɛɛm mvù to kooyi mvun mvunciim. \v 15 No bó to lɛne jemyi ghayte nonɛn, ɛ Jisos kebɛɛ bencɛ to mbew bó le no lɛne bô bó. \v 16 Ɛ fiɛɛ fimew ge lɛ fo bó ekiɛɛ wee wvudvu kɛ. \v 17 Ɛ Jisos mum ja bife ɛ̂ bó lɛ, “Ɛ̀ sɛ nu la fì ben lɛne jemyi ɛkumɛ fí nɛn?” No wvú bife nonɛn, ɛ bó leemɛn bô yii yî monshim mobole. \v 18 Ɛ wee mvu bó le wvù diee to nu Kleofas bife ɛ̂ wvú lɛ, “Ɛ̀ mɛy kɛ wo tolo Jɛlusalɛm wvù yaa kee kɛ mwɛɛm mvù se kooyi jó ɛdiuw ɛyan e?” \p \v 19 \x - \xo 24:19 \xt 7:16\x*Ɛ wvú bife lɛ, “Mvù la?” Ɛ bó tfuse lɛ, “Mwɛɛm mvù se kooyi bô Jisos wvu Nasalɛt. Wee wvun se nu wee ntum Nyo', ɛ mwɛɛm mvù wvú se gee noo mvù wvú se jemyi se nu biŋghaw. Ɛ̀ se nu wee wvù kuuke baay fwe dvu Nyo' bô bonyii bocii. \v 20 Bocee ncese bo baay baay bô bonyii bò saake woŋ wese ɛ se ɛ nya wvú lɛ bó eyu. Bó se ɛ mum ɛ ta wvú yî kentam e. \v 21 \x - \xo 24:21 \xt 1:68; 2:38\x*Bese se leese fisɛse bvufee yî ye le lɛ ɛ̀ nu wvú wvù nu ke esum bonyii bo Islael can ŋgɛw e. Geenɛn, ɛ̀ nu wase ɛdiuw ɛta no mwɛɛm mvudvu se kooyɛɛ. \v 22 Fimew nu ɛ bokɛnɛ bomew ŋgoo yese le ɛ be ɛ jeme fí ɛ nya lo bese ŋghaw, lɛ bó buy ɛ gɛn fô jem ɛntaŋɛntaŋ, \v 23 ɛ faŋɛ yaa yɛn gvune diew e kɛ. Bó ɛ dioo kase tu jim, ɛ see lɛ bó be ɛ yɛn bonceendaa bo Nyo' le kɛ diɛwɛ bó yɛn ɛ̂ ɛfilɛ le, bó gay ɛ̂ bó lɛ Jisos nu dvú. \v 24 \x - \xo 24:24 \xt 24:12; Jon 20:3-10\x*Bonyii bomew ŋgoo yese le ɛ gɛn fô jem fodvu ɛ yɛn yí le kɛ lɛŋlɛŋ no bokɛnɛ bodvu be jemyi, geenɛn, ɛ faŋɛ yaa yɛn Jisos e kɛ.” \p \v 25 \x - \xo 24:25 \xt 24:45\x*Ɛ Jisos jeme ɛ̂ bó lɛ, “O oo, biyuŋ bin, mvuntelem mvunɛn lɛɛ baay keebee mwɛɛm mvù bonyii bo ntum Nyo' le to saŋɛɛ. \v 26 Kɛ ben kee lɛ Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ to kɛŋke keeyɛn ŋgɛw sɛ ley yî bvukukɛ bwew e le?” \v 27 \x - \xo 24:27 \xt 24:44\x*Ɛ Jisos mum kɛw nɛle ɛ̂ bó mwɛɛm mvunciim mvù bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le ɛkumɛ wvú ɛ kɛw yî mvù Muses to saŋɛɛ le, ɛ gɛn ɛ buy tɛn yî mvu bonyii bo ntum Nyo' le. \v 28 No bó toɛ wase buy mbew ntɛw wvù bó to gɛne jó le, ɛ Jisos nɛ no gee kɛ diɛwɛ wvú fele lo. \v 29 Ɛ bó lɛkɛ wvú shiee le gay lɛ, “Beene egɛn ece. Kefew nu ɛ kí ɛ gɛn wase baay, ɛ ɛkfuŋ ɛ kɛw wase ɛ no jiime.” Ɛ wvú bee keegɛn ce bô bó. \v 30 Ɛ bó gɛn, ke dioo diekene, ɛ wvú jo ntuw blɛɛd, nya keyoone ɛ̂ Nyo', guushɛ nya ɛ̂ bó. \v 31 Kaŋ mwaaŋ nonɛn, ɛ ɛjisɛ ɛbo yuu, ɛ bó mum kiɛɛ wvú. Ɛ wvú sɛsɛ la ɛ̂ bó ɛjise. \v 32 \x - \xo 24:32 \xt 24:45\x*Ɛ bó shɛɛ no ghayte ɛbonɛbon lɛ, “Kɛ mvuntelem mvusɛɛbeewo be yvuwse seke wvú be nɛci mwɛɛm mvu ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le ɛ̂ bee wo ɛ̂ je le?” \p \v 33 Ɛ bó mum nɛnɛ kaŋ mwaaŋ ɛkiɛguu jodvu no tuu jim Jɛlusalɛm. Ɛ bó dioo gɛn, yɛn ɛ boom bo Jisos e bo ŋgoo le bo yuufe ncow mwaaŋ ɛ baancɛ ye bvudvuu bvumwaaŋ bô bonyii bomew bò to ké no bii wvú le. \v 34 \x - \xo 24:34 \xt Mak 16:7; 1Kol 15:4-5\x*Ɛ bó jemyi lɛ, “Kecɛɛy, Tata wesebeene nu ɛ buy yî kpwe le. Wvú be ɛ sɛsɛ ɛ buynɛn ɛ̂ Semon ɛjise.” \v 35 Ɛ bó mum see tɛn ɛ̂ bó fiɛɛ fì be kooy bô bó ɛ̂ je, bvuu nɛle no bó be kiɛnte wvú seke wvú be guushi blɛɛd. \s1 Ɛ Jisos buynɛn ɛntelɛŋ jo boom bew bo ŋgoo le \r (Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23) \p \v 36 \x - \xo 24:36 \xt 1Kol 15:5; \xt Luk 2:14\x*Kɛ no bó to bɛɛ jemyi nonɛn, ɛ Jisos kebɛɛ mum ja nɛ sɛsɛ buynɛn ɛ̂ bó ɛntelɛŋ mum gay bó le lɛ, “Kembonɛn enù fô ben e.” \v 37 \x - \xo 24:37 \xt Mat 14:26; Mak 6:49\x*Ɛ kedvum gbwo bó, ɛ bó no fane, kpwaake lɛ bó yɛne ɛ ɛ̀ nu ŋkfusay e. \v 38 Ɛ wvú bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben fane la? Ɛ̀ ge la wvù ben maŋene me? \v 39 Ben etaa eyɛn can yɛm bô bikaa biem ɛ́ ben emum ekiɛɛ lɛ ɛ̀ nu naa me. Ben emomcɛ ye yɛm emum ekiɛɛ, njefo kɛ ŋkfusay ké no kɛŋke nyam ye bô bikufɛ no ben yɛne ɛ me ŋkɛŋke kɛ.” \v 40 No wvú gay nonɛn, mum duŋcɛ can ye bô bikaa biew ɛ̂ bó. \v 41 \x - \xo 24:41 \xt Jon 21:5, 10; Lem 10:41\x*Ɛ bó taa Jisos, ɛ njoŋ yuwyɛ lo bó, ɛ bó mum ŋgɛmtɛn lo. Ɛ fí ghaw bó keebee lɛ ɛ̀ nu wvú. Ɛ wvú nɛ bife ɛ̂ bó lɛ, “Ben kɛŋke fiɛɛ fidien fɛn e?” \v 42 Ɛ bó jo kencim ke bye le ɛ bó ɛ dɛɛ, nya ɛ̂ wvú. \v 43 Ɛ wvú fi die ɛ̂ bó ɛjise. \p \v 44 \x - \xo 24:44 \xt 24:27; Jon 5:39; \xt Lem 7:9-10, 25-27, 35, 37-39; Jon 5:46; \xt Yɛsa 52:13–53:12; Os 6:2; \xt Mben 22:31\x*Ɛ wvú mum gay ɛ̂ bó lɛ, “Mwɛɛm mvun mvù ben yɛn ɛbɛn nu mvù me nto njemyi ɛ̂ ben ɛkumɛ mvú ɛ me mbɛɛ beene. Me nto nduu lɛ mwɛɛm mvunciim mvù bó to saŋɛɛ ɛkumɛ me ɛ̂ Ŋwa' Muses e, bô ɛ̂ Boŋwa' bo bonyii bo ntum Nyo' le noo ɛ̂ Ŋwa' Mbense le, kɛŋke keeto ekocɛn.” \v 45 \x - \xo 24:45 \xt 24:25-27, 32; Jon 20:9\x*Ɛ wvú mum yene bvufee bvubole, ɛ bó kiɛɛ mwɛɛm mvù nu ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le. \v 46 \x - \xo 24:46 \xt 9:21-22; Mat 26:56; Mak 14:49; 1Kol 15:3-4; Lem 17:2-3; 28:23\x*Ɛ wvú jeme lɛ, “Bó nu ɛ saŋ lɛ Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ kɛŋke keeyɛn ŋgɛw ekpwe, ɛ́ ke edioo enu ɛdiuw ɛta, ɛ́ wvú ebuy yî kpwe le. \v 47 \x - \xo 24:47 \xt 3:3; Lem 1:8; 5:31; 11:18; 17:30-31; 20:21; Lum 15:19\x*Ɛ fí bvuu nu lɛ bó nu ke ekɛw Jɛlusalɛm, efewci ɛ̂ bitum bicii ɛ̂ diee diew e lɛ bonyii bocii ekumɛn mvuntelem mvubole, ɛ́ Nyo' emum elɛɛshɛ bibefɛ bibole. \v 48 \x - \xo 24:48 \xt Lem 5:32; Jon 15:26-27\x*\x - \xo 24:48 \xt Lem 1:8, 22; 2:32; 3:15; 4:33; 10:39-41; 13:31\x*Ɛ̀ nu ke efewci ben ban bò nu ɛ yɛn mwɛɛm mvun e. \v 49 \x - \xo 24:49 \xt 4:18\x*Ben eyekɛ eyuw, me nu ŋke enciinse nya yì Icɛm to kawɛɛ ben dvú. Nonɛn, ben emɛy ɛlaante jan ecɛyte mvuŋgay mvù nu ke eshii fowe eto fô ben e.” \s1 Ɛ Jisos ben we \r (Mak 16:19) \p \v 50 \x - \xo 24:50 \xt 9:51; Mak 16:19; Lem 1:9; 3:21\x*Ɛ wvú jo bó buy bô bó ɛlaante jodvu, ɛ bô bó gɛn buy mbew ntɛw wvù Bɛtani le, ɛ wvú cake can ye we, laŋ kembonɛn yî bó le. \v 51 Kɛ no wvú to bɛɛ laaŋke kembonɛn yî bó le nonɛn, mum ja no bene we, mum ben la. \v 52 \x - \xo 24:52 \xt Lem 1:12; Jon 14:28; 16:22\x*Ɛ bó nya mbense wvu baay ɛ̂ wvú, mum ja fó tu jim Jɛlusalɛm bô nlaŋlaŋ fô mvuntelem mvubole. \v 53 \x - \xo 24:53 \xt Lem 2:46; 5:12\x*Ɛ bó gɛn no shee yew ncese le, bensee Nyo' sekecii.