\id HEB - Nooni \h Ibulu \toc1 Ibulu \toc2 Ibu \toc3 Ibu \mt2 Ŋwa' wvù bó to saŋɛɛ ɛ̂ \mt1 Bo'ibulu \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' Ibulu wvun e \ip Kɛ beene looci kee wee wvù to saŋɛɛ ŋwa' wvun kɛ, geenɛn ɛ beene kee lɛ bó to saŋ fô bonyii bo Klistu le bò nu Bo'ibulu. Bo'ibulu nu diee di Bojuu le dimew. Bó to saŋ keege lɛ Bojuu bò to nu ɛ lese wase fitele yî Klistu le emɛy kɛ eleeme yî dvú le, naa no boŋgɛw to cim too fô bó le jé le jé le. Ɛ̀ to nu tɛn keege ɛ́ bó ekiɛɛ lɛ moŋkan mo monfɛm mò Jisos to dvú kɛŋke mvuŋgay fele mo moyvuum. Bó to saŋ tɛn keetefe bó lɛ bó ekeè lɛ fiɛɛ fì Nyo' nu ɛ kaw bonyii dvú nu ɛ kɛ fí yaa nu ke esoy kuse kɛ. Bó nu ɛ duŋcɛ lɛ mwɛɛm mvù Klistu wvù Waa Nyo' nu ɛ to dvú fele mvu bonyii bo ntum Nyo' bo fwele le, njefo mvubole to nu kɛ lo binjiŋjiŋ, ɛ Klistu ɛ to wase bô mwɛɛm mvù ɛ̀ nu mvu kecɛɛy. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ ŋwa' wvun e \io1 1:1-3 Klistu looci nu wunte Nyo' kebɛɛ \io1 1:4–2:18 Klistu fele bonceendaa bo Nyo' le \io1 3:1–4:13 Klistu fele Muses bô Yoshua \io1 4:14–7:28 Klistu nu cee ncese wvù fele bocee ncese bocii \io1 8:1–9:28 Moŋkan mò Klistu to dvú fele mo moyvuum \io1 10:1-39 Ncese wvù Klistu to geɛ fele boncese bocii \io1 11:1–12:29 Ɛkumɛ keelese fitele yî Nyo' le \io1 13:1-25 Ntefe wvu fokemɛse \c 1 \s1 Nyo' nu ɛ jeme wase ɛ̂ beene ɛ ɛ̀ nu diuw Waa we le \p \v 1 Ɛ̀ to shee nu fwele, ɛ Nyo' jemyi ɛ̂ bo'icee bosɛɛbeene dew bonyii bew bo ntum e bokaŋ e nteen bô ɛ̂ jé le jɛɛy jɛɛy. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 5:8; \xt Jon 1:2; Kolo 1:16; Ibu 11:3\x*Geenɛn, ɛ̀ dioo nu ɛdiuw ɛyan yo fokemɛse le, wvú ɛ jeme wase ɛ̂ beene ɛ ɛ̀ nu diuw Waa we le. Ɛ̀ nu Waa we wvun wvù wvú nu ɛ gɛɛ lɛ wen nu ke enya fiɛɛ ficii can ye le ɛ́ wvú esaakè. Ɛ ɛ̀ nu wvú wvù Nyo' to bomɛɛ woŋ bô fiɛɛ ficii can ye le. \v 3 \x - \xo 1:3 \xt 2Kol 4:4; Kolo 1:15\x*N'yuu Nyo' lawkene yî ye le, ɛ wvú nu wunte Nyo' kebɛɛ. Ɛ̀ nu wvú wvù gee ɛ ɛbulɛ bô nshɛ sɛ nu dvú. Ɛ wvú gee ɛ ɛ̀ nu bô diɛw ye yì kɛŋke mvuŋgay e. Wvú to nu ɛ man bibefɛ bisɛɛbeene. No wvú man nonɛn mum ben we shii ɛ̂ ɛbo ke ɛcɛɛy ke Nyo' Bvukukɛ le. \s1 Waa Nyo' kuuke fele bonceendaa bo Nyo' le \p \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Ɛfɛ 1:21; Fili 2:9\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ Waa Nyo' kuuke naa baay fele bonceendaa bo Nyo' le, kɛ lɛŋlɛŋ no diee dì Nyo' teŋe wvú dvú kuuke naa tɛn baay fele dibole. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt Mben 2:7; 2Sam 7:14; Mat 3:17; Lem 13:33; Ibu 5:5\x*Beene kee lɛ wvú kuuke lo njefo kɛ nceendaa Nyo' mvu nu dvú wvù Nyo' ke nu ɛ yuu wase gay ɛ̂ wvú lɛ, \q1 “Wo nu Waa wɛm, \q1 ɛ ɛbɛn nu ɛ me ɛ ŋgay wase lɛ me nu Ico” kɛ. \m Ɛ kɛ mvu nu dvú wvù wvú ke nu ɛ yuu wase jeme ɛkumɛ wvú lɛ, \q1 “Me nu ŋke enu Ice, \q1 ɛ wvú nu Waa wɛm” kɛ. \m \v 6 \x - \xo 1:6 \xt Mben 89:27; 97:7\x*Ɛ̀ to nu kefew kè Nyo' to nu keetum Waa we wvu fwe wvun yî woŋ wvun e, ɛ wvú gay lɛ, \q1 bonceendaa bowene bocii ewvumtè wvú. \m \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Mben 104:4\x*Ɛ fiɛɛ fì Nyo' to jemyɛɛ ɛkumɛ bonceendaa bew nu lɛ, \q1 wen gee ɛ bó nu diɛwɛ fwefwe le, \q1 gee tɛn ɛ bó bò nu bonyii bowene bo lemme le \q1 nu diɛwɛ ɛlem ɛ ŋguy e. \m \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Mben 45:6-7\x*Ɛ dioo tu fô Waa we, ɛ wvú gay lɛ, \q1 “O Nyo', wo nu ke eshii yî kawla wo le esaake sekecii sɛ ŋka. \q1 Nce wvu teytey nu ke enu ketoome ke bvunfon bwuw e. \q1 \v 9 Wo kooŋke ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fi teytey, bane fì befe. \q1 Nonɛn me wvù Nyo' wvù nu Nyo' wo \q1 ɛ mum ɛ mbense wo ɛ nfey ŋgoo yo, \q1 no me nu ɛ n'yefe wo bô nsusu bonfon yì ɛ̀ nu yi bvujoŋkɛ.” \m \v 10 \x - \xo 1:10 \xt Mben 102:25-27\x*Ɛ wvú bvuu jeme tɛn ɛ̂ Waa we lɛ, \q1 “Tata, ɛ̀ nu wo wvù to bomɛɛ nshɛ foŋkɛw, \q1 ɛ mwɛɛm mvunciim mvù nu we nu lemme di ɛbo kuw e. \q1 \v 11 Mwɛɛm mvun nu ke eka, geenɛn ɛ́ eshɛɛ kɛ wo. \q1 Mvú nu ke eyvumɛn diɛwɛ ndvú le. \q1 \v 12 Wo nu ke ekɛwe mvú diɛwɛ kekum e. \q1 Mvú nu ke ekumɛn diɛwɛ no ndvu ké kpwe ncom. \q1 Geenɛn wo nu ke emɛy kɛ nu no wo nu. \q1 Kɛ bilum biuw nu ke eyuu eka kɛ.” \m \v 13 \x - \xo 1:13 \xt 8:1; Mben 110:1\x*Ɛ̀ nu nceendaa Nyo' mvu wvù la wvù Nyo' ke nu ɛ yuu wase gay ɛ̂ wvú lɛ, \q1 “Shiilɛ ɛ̂ ɛbo kem ke ɛcɛɛy e, \q1 egɛn ebuy kefew kè me nu ŋke enjike \q1 bonyii buw bo bvuban e ɛ̂ wo ɛjise \q1 diɛwɛ kedvuushɛɛ ke bikaa biuw e, \q1 ɛ́ wo etome bikaa yî bó le?” \m \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Mben 34:7; 91:11\x*Bonceendaa bo Nyo' le ban nu kɛ lo biyoy bì lemte Nyo' le, ɛ wvú tumte ɛ bí ghane fici bonyii bò nu ke ekɛŋkɛ mboyma. \c 2 \s1 Fo beene emwase mboyma wvù Jisos to ghane fewci ɛkumɛ wvú kɛ \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt 6:4-6\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ beene kɛŋke keegɛɛ bvufee naa ntay yî fiɛɛ fì beene to yuwɛɛ le, wvu lɛ fo beene ke enɛ ebvuyte lo kɛ. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt Lem 7:38, 53; Gal 3:19\x*Beene kpwaake lɛ, ɛ́ bontum bò bonceendaa bo Nyo' le to teete fwele to nu fiɛɛ ɛ fí tɛmyi naa baay, ɛ́ wee ké eŋgoy mvu kɛnɛɛ etun keege no bó gayte, ɛ́ mwɛtɛn kɛŋkɛ nlawma wvudvu kɛ lɛŋlɛŋ, \v 3 \x - \xo 2:3 \xt 10:29; 12:25\x*ɛ́ ke ege la ɛ́ beene enu sɛ bó ɛ yɛn ŋgɛw fɛn ɛ beene ɛ jo mboyma wvù kuuke wvun kɛ lo ncɛw? Mboyma wvun to yaw Tata Jisos no fewci ɛkumɛ wvú, ɛ bonyii bò to yuwɛɛ no wvú fewci ke mum tom tɛn kecɛɛy kedvu no bó to fewci ɛ̂ beene. \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Jon 2:11; Lem 2:22; 1Kol 12:4-11; 2Kol 12:12\x*Ɛ Nyo' tɛn to nu ɛ tom bô mwɛɛm mvù duŋci mvuŋgay mvu mwew noo biŋghaw bi mwɛɛm e noo mwɛɛm mvu diuw wvù yumɛɛn e mvù bó to gee. Ɛ wvú bvuu gawcɛ nnyá Keyoy ke Yuule no wvú to shieele keetom dvú. \s1 Jisos nu wee wvù nu ɛ cɛɛ je mboyma fô beene le \p \v 5 Nyo' to baa gɛɛ woŋ wvu fwɛ wvù bese fewci ɛkumɛ wvú wvun lɛ ɛ̀ nu ke esaake bonceendaa bew kɛ. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Mben 8:4-6\x*Bó nu ɛ saŋ bvudvuu bvumew e ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le ɛkumɛ saaka wvun lɛ, \q1 “Wee wvu wum nu naa la wvù wo kpwaake ɛkumɛ wvú? \q1 Waa wee wvu wum nu naa la wvù wo kɛŋke shiee we? \q1 \v 7 Yî kefew e nɛn caan nu ɛ wo to ge ɛ wvú no nu yî bvudvuu le \q1 ɛ bvú nu ɛkuse jo bvu bonceendaa buw e. \q1 Ɛ wo ke ghaa wvú ɛ wvú no kɛŋke bvukukɛ bô n'wvum. \q1 \v 8 \x - \xo 2:8 \xt Mben 8:4-6; 1Kol 15:27\x*Wo nu ɛ gɛɛ mwɛɛm mvunciim ɛkuse jo wvú, wvú ɛ no saake.” \m No Nyo' to gɛkɛɛ mwɛɛm mvunciim ɛkuse jo wee wvu wum, fiɛɛ fimew baa bvuu nu dvú fì nu sɛ fí nu ɛ̂ wvú ɛkuse kɛ. Naa no fí cim nu nonɛn, nu ɛ kɛ beene yɛne wase lɛ mwɛɛm mvunciim nu ɛ̂ wee wvu wum ɛkuse kɛ. \v 9 \x - \xo 2:9 \xt Fili 2:8-9\x*Geenɛn Jisos nu wee wvù beene yɛne lɛ yî kefew e nɛn caan nu ɛ Nyo' to ge ɛ bvudvuu bwew no nu ɛkuse jo bvu bonceendaa bew e. Ɛ Nyo' ke bense wvú ɛ wvú no kɛŋke bvukukɛ bô n'wvum njefo wvú to nu ɛ yɛn ŋgɛw kpwe, wvu lɛ wvú ekpwe kpwe wee tfuu nje mbuwma wvu Nyo' fô bonyii le. \v 10 \x - \xo 2:10 \xt 1Kol 8:6; 12:2; Lem 3:15\x*Ɛ̀ nu Nyo' wvù ge mwɛɛm mvunciim, ɛ mwɛɛm mvunciim nu mwew. No wvú to gomte lɛ wen nu ke ejo bonyii bocii bò ɛ̀ nu boom bew ɛ́ bó eley bvukukɛ bwew e, ɛ fí mum no nu naa lɛŋ lɛ wvú ege ɛ́ Jisos eyɛn ŋgɛw wvu lɛ wvú enù ɛ wvú ɛ kpwɛntɛn ɛ gɛn ɛ mɛse wee wvù ecɛɛ je mboyma fô bó le. \v 11 \x - \xo 2:11 \xt Mat 25:40; 12:50; Jon 20:17\x*Wvú wvù Jisos wvù gee ɛ bonyii sɛ yuule ɛ̂ Nyo' ɛjise, nu ɛ bô bonyii bodvu bò wvú gee ɛ bó yuule, kɛŋke Icee bó mwaaŋ. Ɛ̀ nu fiɛɛ fì kɛ wvú wuumene keeteŋe bó lɛ boom bo bwee wen e kɛ. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Mben 22:22\x*Wvú to nu ɛ gay ɛ̂ Nyo' kefew kemew e lɛ, \q1 “Me nu ŋke encawsee diee diuw we ɛ̂ boom bo bwɛɛm e ɛnte. \q1 Me nu ŋke en'yemte mbensee wo ɛ̂ kentaashɛ kebole ɛnte.” \m \v 13 \x - \xo 2:13 \xt Yɛsa 8:17-18\x*Ɛ wvú bvuu gay lɛ, \q1 “Me nu ŋke eŋgɛɛ bvufee bwem yî Nyo' le.” \m Bvuu kase gay lɛ, \q1 “Me wvun fɛn bee boom bò Nyo' nu ɛ nya ɛ̂ me bocii.” \p \v 14 \x - \xo 2:14 \xt 2:17; Jon 1:14; \xt Jon 8:44; 12:31; 1Jon 3:8; Mwm 12:10\x*No boom bò wvú gayte ban nu bonyii ɛ bó kɛŋke nyam ye bô ɛlɛmɛ, ɛ wvú wvù Jisos mum jo tɛn nyam ye wee wvu wum, wvu lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú ke ekpwe keeŋgoy dɛwle wvù kɛŋke mvuŋgay mvu kpwe le. \v 15 \x - \xo 2:15 \xt Lum 8:21\x*Ɛ wvú ke ge nonɛn mum bvuse bonyii bò to cee bvunfaw e yî nshii wvubole tfuu njefo bó to fane kpwe. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt Yɛsa 41:8-9\x*Fí looci yuule naa ntay lɛ kɛ wvú to kɛŋke shiee ɛ ɛ̀ nu fô bonceendaa bo Nyo' le kɛ. Wvú to kɛŋke ɛ ɛ̀ nu fô kfuu di Abla'am e. \v 17 \x - \xo 2:17 \xt 4:14; 5:2; Fili 2:7; 1Jon 2:2\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì to geɛ ɛ Jisos sɛ tu diɛwɛ boom bo bwee le yî fiɛɛ le ficii, wvu lɛ wvú enù ɛkolɛ ke bocee ncese le kebole wvù camte shen fô bó le, ɛ wvú ɛ lese tɛn fitele yî lemme di Nyo' le keege keman ɛ́ Nyo' elɛɛshɛ bibefɛ bibole. \v 18 \x - \xo 2:18 \xt 4:15; Mat 4:1-11\x*No wvú to yɛnɛɛ ŋgɛw, ɛ mmom to fô wvú le, wvú ɛ mum ɛ no kee no ɛ̀ nulo ɛ́ wvú efii bonyii bò mmom too tɛn fô bó le. \c 3 \s1 Jisos kuuke fele Muses \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xt 4:14\x*Nonɛn boom bo bwɛɛm e bò ɛ̀ nu bonyii bo Nyo' le, ɛ bó ɛ tee tɛn bó lɛ bó ke eley woŋ wvu we le, ben egɛɛ bvufee yî Jisos e. Wvú nu waa ntum Nyo' bvuu nu ɛkolɛ ke bocee ncese le ke mbee wvù beene ké no seŋe ɛ̂ bonyii le. \v 2 \x - \xo 3:2 \xt Ktŋ 12:7\x*Wvú to lemte bô fitele fiew ficii fô Nyo' wvù to gɛkɛɛ wvú lɛ wvú elemtè wvú le kɛ no Muses tɛn to lemte bô fiew fitele ficii yew dvu Nyo'. \v 3 Geenɛn, Jisos nu wee wvù bó ebɛnseè ntay fele Muses kɛ lɛŋlɛŋ no wee ké bomte yew ɛ bó no bɛnsee wvú fele yew yidvu. \v 4 Kɛ yew mi nu dvú yì nu sɛ ɛ̀ bom wee kɛ. Geenɛn, Nyo' nu wvù bom mwɛɛm mvunciim. \v 5 Muses to lemte naa ntay bô fitele fiew yew Nyo' le yicii diɛwɛ waa lemme le. Ɛ mwɛɛm mvunciim mvù wvú to gee to tomte ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì Nyo' to nu keeke eyuu ejeme. \v 6 \x - \xo 3:6 \xt 5:8; \xt 3:14; 4:14; 6:18-19; 9:28; 10:22-24, 35; 13:14; Kolo 1:23; Fili 3:20; 2Tim 4:8\x*Ɛ Klistu ke lem tɛn yew dvu Nyo' bô fitele fiew ficii ɛ ɛ̀ nu diɛwɛ waa yew e. Yew Nyo' yin nu beene fɛn ɛ́ beene leeme tɛmyi yî fiɛɛ fì beene nu ɛ kuu shém ɛ no taale fwe yî dvú le bô kembense ye. \s1 Fo wee emwase fiɛɛ fi Nyo' le kɛ \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Mben 95:7-11\x*Beene eyuw lɛ fiɛɛ fì Keyoy ke Yuule to gayɛɛ. Kí to nu ɛ gay lɛ, \q1 “Ɛ́ ben yuw lo ɛ Nyo' ɛ jeme ɛ̂ ben ɛbɛn, \q1 \v 8 \x - \xo 3:8 \xt Ksm 17:7; Ktŋ 20:2-5\x*fo ben etɛme bikuu diɛwɛ no bo'icee bonɛn to sɛɛnene bô bo Nyo' \q1 diuu dì bó to momte Nyo' ŋkpwaante kɛ. \q1 \v 9 Ɛ̀ nu jó jò bo'icee bonɛn to momɛɛ me wvù Nyo', \q1 yɛn biŋghaw bi mwɛɛm e bì me nto ŋgeɛ fô bó le yî bilum e mbaanyɛ. \q1 \v 10 Nonɛn ɛ me nton'yɛ shém bee ɛngokɛ ke bonyii le kedvu, mum ŋgay lɛ, \q1 ‘Kɛ mvuntelem mvubole ké no nu naa lo yî yɛm e kɛ. \q1 Bó baa kee wase je yɛm kɛ.’ \q1 \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Ktŋ 14:21-23; Mben 95:7-11\x*Ɛ shém ton'yɛ me ɛ me nlew lo lɛ, \q1 ‘Kɛ ɛ̀ nu naa lo ɛ́ bó ke eyuu eley bvudvuu bwem bvu nlɛɛtɛn e kɛ.’” \m \v 12 Boom bo bwɛɛm e, ben emum eyɛnè fo wee mvu ben e enù dvú wvù kɛŋke fitele fì befe, fì tune keebee Nyo' le, nulo ege ɛ́ ben enɛ ebase jim ɛ̂ Nyo' wvù kɛŋke nshii le kɛ. \v 13 Fiɛɛ fì ben kɛŋke keegee nu lɛ ben eteetè bikuu binɛn ɛdiuw ɛcii, no kefew kin nu kí kè bó teŋe ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, “Ɛbɛn.” Ben egeè nonɛn fo fiɛɛ fì befe fimew ke enɛ elɛwcɛ wee ɛ́ wvú enɛ etɛmyi ɛkolɛ. \v 14 \x - \xo 3:14 \xt 3:6\x*Ben ekeè lɛ beene nu wase fiɛɛ fimwaaŋ beene ɛ bo Klistu fɛn ɛ́ beene ɛ mɛy ɛ no jici fiɛɛ fì beene to leeme wase yî dvú le fwele ɛ gɛn ɛ mɛse. \v 15 Ben ekumyì fiɛɛ fì lɛ, \q1 “Ɛ́ ben yuw lo ɛ Nyo' ɛ jeme ɛ̂ ben ɛbɛn, \q1 fo ben etɛme bikuu diɛwɛ no bo'icee bonɛn to sɛɛnene bô bo Nyo' kɛ.” \m \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Ktŋ 14:1-35\x*Ɛ̀ nu baa bò to yuwɛɛ ɛ Nyo' ɛ jeme ɛ̂ bó ɛ bó mwase lo no sɛɛnene bô wvú? Kɛ ɛ̀ nu bonyii bocii bò Muses to joɛ Ijiw buy bô bó le? \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Ktŋ 14:29; 1Kol 10:5, 10\x*Ɛ ɛ̀ nu baa bodvu bò Nyo' to ton'yɛɛ shém bô bó yî bilum e mbaanyɛ? Kɛ ɛ̀ nu kɛ bó bò to geɛ bibefɛ, ke kpwekɛn ŋkpwaante jodvu le? \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Ktŋ 14:1-4\x*Ɛ ɛ̀ bvuu nu baa bò Nyo' to lewɛɛ lɛ kɛ ɛ̀ nu naa lo ɛ́ bó ke eyuu eley bvudvuu bvuwene bvu nlɛɛtɛn e kɛ? Ɛ̀ nu kɛ bó bodvu bò to tɛmyi bikuu le? \v 19 Nonɛn beene nu ɛ yɛn lɛ kɛ bonyii bodvu to nulo egɛn eley bvudvuu bvudvu le kɛ, njefo bó to baa lese fitele yî Nyo' le kɛ. \c 4 \s1 Ɛkumɛ keeley nlɛɛtɛn wvù wvu Nyo' le \p \v 1 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ ŋkawma wvù Nyo' to gɛkɛɛ lɛ bonyii nu ke eley nlɛɛtɛn e bɛɛ leeme kɛ fó. Nonɛn beene emum eyɛnè fo bó ke dioo etaa eyɛn ɛ wee mvu ben e baa ekocɛn keeley wvú le kɛ. \v 2 Saaka wvù jee wvun nu ɛ to wase fô beene le kɛ lɛŋlɛŋ no wvú to toɛ fô bó le. Geenɛn, saaka wvudvu wvù bó to yuwɛɛ to baa fi bó kɛ, njefo wvú to to fô bó le ɛ bó faŋɛ yaa bee wvú le kɛ. \v 3 Fô beene bò nu ɛ bee wvú le nu ɛ beene nulo eley nlɛɛtɛn wvudvu le. Ɛ bonyii bomew ba nu ɛ Nyo' to gay lɛ, \q1 “Shém to nu ɛ ton'yɛ me, ɛ me nlew lo lɛ, \q1 ‘Kɛ bó nu ke eyuu eley naa lo nlɛɛtɛn wɛm e kɛ.’” \m Nyo' to jemyi nɛn, naa ɛ lemme diew to ka wase foŋkɛw seke wvú to bomɛɛ woŋ. \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Keŋ 2:2\x*Beene kee lɛ bó nu ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le bvudvuu bvumew e ɛkumɛ diuu di ɛdiuw ɛsooshwiy ɛ̂ yin je le lɛ, \q1 “Nyo' to nu ɛ lem lemme diew dicii, \q1 ɛ ɛ̀ ke dioo yiŋsɛn ɛdiuw ɛsooshwiy ɛ wvú lɛɛtɛn.” \m \v 5 \x - \xo 4:5 \xt 3:11\x*Ɛ dioo nu bvudvuu bvù bó be jemyi wase fó bwɛ le, wvú ɛ bvuu ɛ jeme lɛ, “Kɛ bó nu ke eyuu eley naa nlɛɛtɛn wɛm e kɛ.” \v 6 Fí nu kecɛɛy lɛ nlɛɛtɛn wvun bɛɛ kɛ fó. Ɛ bonyii bomew nu ke eley wvú le. Ɛ bonyii bò to yawɛɛ yuw saaka wvù jee wvun to baa ley nlɛɛtɛn wvun e njefo bó to nu ɛ yuw, geenɛn tun keege no wvú gayte. \v 7 \x - \xo 4:7 \xt 3:7-8; 3:15\x*Nonɛn ɛ Nyo' mum kase gɛɛ diuu dimew dì wvú teŋe lɛ “Ɛbɛn.” No wvú gɛkɛɛ ke mum jeme diuw Nfon Dawe le ɛ bilum ɛ fey wase nteen no bonyii bodvu to tunɛɛ keege no wvú gayte. Ɛ fiɛɛ fì wvú to jemyɛɛ nu fí fì beene be yuuke wase lɛ, \q1 “Ɛ́ ben yuw lo ɛ Nyo' ɛ jeme ɛ̂ ben ɛbɛn, \q1 fo ben etɛme bikuu kɛ.” \m \v 8 \x - \xo 4:8 \xt Dito 31:7; Yosh 22:4\x*Ɛ́ ɛ̀ nu lɛ bvudvuu bvù Yoshua to joɛ bonyii gɛn ley bô bó fó to nu wase bvudvuu bvu nlɛɛtɛn e bvudvu, tu kɛ Nyo' to bee ebvuu ejeme ɛkumɛ diuu dimew lɛ ɛ̀ nu di nlɛɛtɛn e kɛ. \v 9 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ diuu di nlɛɛtɛn e bɛɛ dvú fwe fô bonyii bo Nyo' le diɛwɛ dì Nyo' to lɛɛtɛnɛɛ dvú diɛ le. \v 10 \x - \xo 4:10 \xt 4:4\x*Fí ɛ no nu lɛ, ɛ́ wee ley nlɛɛtɛn wvun e, tu mwɛtɛn ɛ lɛɛtɛn wase yî lemme diew e dicii lɛŋlɛŋ no Nyo' to lɛɛtɛnɛɛ yî diew lemme le. \v 11 Nonɛn beene emomtè ntay keeke eley nlɛɛtɛn wvun e, wvu lɛ fo wee mvu ke egbwe lɛ ɛ̀ base ɛkolɛ kè tɛmyɛɛn wvú diɛwɛ bonyii bo fwele ba le kɛ. \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Yɛsa 49:2; 55:11; Yɛli 17:10; Jon 12:48; Ɛfɛ 6:17; 1Bi 1:23; Mwm 1:16\x*Ben ekeè lɛ diɛw Nyo' kɛŋke nshii, lemte. Yí koole fele nyo yì bó nu ɛ fon biba bicii. Yí ké no leyte gɛne buyte fô nshii bô keyoy ke wee le taashi, leyte tɛn ɛ̂ biyuŋ bô bikufɛ bi wee le. Yí ké no bwaashi boŋkpwawcɛ noo mwɛɛm mvù nu ɛ̂ fitele fi wee le. \v 13 Kɛ fiɛɛ nu naa lo dvú fì Nyo' nu ɛ bom fì nulo enyiime ɛ̂ wvú ɛjise kɛ. Mwɛɛm mvunciim yen'yi ɛ̂ wvú ɛjise ɛndan. Ɛ ɛ̀ nu wvú wvù beene kɛŋke keeke etaŋe diuw ɛ̂ wvú fwe. \s1 Jisos nu ɛkolɛ ke bocee ncese le ke baay \p \v 14 \x - \xo 4:14 \xt 5:8; 8:1; \xt 2:17-18; 3:1; 5:1, 4-6; 7:24-28; 8:3; 9:7, 11\x*Nonɛn no beene be ɛ gay wase lɛ beene kɛŋke ɛkolɛ ke bocee ncese le ke baay, kè ɛ̀ nu Jisos wvù Waa Nyo', ɛ wvú ɛ ben wase ɛ tosɛn ɛbulɛ ɛ gɛn fowe, beene emum ejicì mbee wvù beene ké no seŋe ɛ̂ bonyii le ntay. \v 15 \x - \xo 4:15 \xt 2:18; 5:2; 7:26; 9:12; 1Jon 3:5\x*Kɛ ɛkolɛ ke bocee ncese le kesɛɛbeene kin nu wee wvù nulo emaa kewɛɛyɛ kesɛɛbeene wvu lɛ wvú ecamtè shém fô beene le kɛ. Ɛ̀ nu wee ɛ mmom to to wase tɛn fô wvú le jé le jé le no yí too fô beene le, geenɛn ɛ wvú faŋɛ yaa ge kebefɛ kɛ. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt 10:19\x*Nonɛn beene emum ebencì too mbew kawla mbuwma Nyo' le sɛ nfan wvu lɛ wvú ecamtè shen fô beene le, ɛ́ dioo nu kefew kè fiɛɛ ghaake beene ɛ́ wvú ebuw beene bô nfi we. \c 5 \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt 4:14\x*Beene kee lɛ bó ké baale ɛkolɛ ke bocee ncese le ɛ̂ bonyii ɛntelɛŋ egɛɛ lɛ wvú elemtè Nyo' le nje bonyii, ɛ wvú mum no joo nnyá bonyii feese ɛ̂ Nyo', gee tɛn boncese fô bibefɛ bi bonyii le. \v 2 \x - \xo 5:2 \xt 2:17-18; 4:15; 7:28\x*No wvú wvù cee ncese nu tɛn ɛ wvú wɛɛyi jé le nteen, ɛ wvú mum no kee keenu nyɛkeey bô bonyii bò yaa kee kɛ mwɛɛm bvuyte lo le. \v 3 \x - \xo 5:3 \xt 7:27; 9:7; Lɛw 9:7; 16:6, 15\x*Nje kewɛɛyɛ kew kin, ɛ wvú mum no kɛŋke keegee boncese fô biew bibefɛ le kɛ lɛŋlɛŋ no wvú gee fô bi bonyii bomew e. \v 4 \x - \xo 5:4 \xt Ksm 28:1\x*Kɛ wee nulo ebense ɛkolɛ kew lɛ wen enù ɛkolɛ ke bocee ncese le kɛ. Ɛ̀ ké baa Nyo' mwɛtɛn kɛ lɛŋlɛŋ no wvú to balɛɛ Ɛlon. \v 5 \x - \xo 5:5 \xt 1:5\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no kɛ Klistu to baa bense ɛkolɛ kew lɛ wen enù ɛkolɛ ke bocee ncese le kɛ. Ɛ̀ to gɛke Nyo' wvú mum gay lɛ, \q1 “Wo nu Waa wɛm, \q1 ɛ ɛbɛn nu ɛ me ɛ ŋgay wase lɛ me nu Ico.” \m \v 6 \x - \xo 5:6 \xt Mben 110:4; Ibu 6:20\x*Ɛ wvú bvuu gay bvudvuu bvumew e tɛn lɛ, \q1 “Wo nu cee ncese wvù mɛy lo ɛ̂ je yì Mɛlkisɛdɛk nu jó le.” \p \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Mat 26:36-46\x*Ɛ̀ to nu seke Jisos to nu fokuse fɛn, wvú to ké no bunlee sekecii lɛke fô Nyo' le, beele foweɛwe shiwse misɛm fô wvú wvù Nyo' wvù nulo efi wvú can kpwe le. No ɛ̀ to nu wee ɛ wvú fane bvuu wvumte Nyo', ɛ Nyo' mum yuw bunle ye. \v 8 \x - \xo 5:8 \xt 1:2; 4:14; 6:4-6; 7:3, 28; 10:29; Jon 1:34; \xt 4:15; Fili 2:8\x*Naa no Jisos to nu Waa Nyo' nonɛn, boŋgɛw bò wvú to yɛnɛɛ to nu ɛ ge ɛ wvú yɛɛyi keeyuuke kɛ ɛ ɛ̀ nu Nyo' le. \v 9 \x - \xo 5:9 \xt 7:27\x*Ɛ Nyo' ke ge ɛ wvú no nu wee wvù nu ɛ kpwɛntɛn ɛ gɛn ɛ mɛse, wvù eboysee bonyii bò yuuke wvú le. Ɛ mboyma wvun nu wvù nu sɛ ŋka. \v 10 \x - \xo 5:10 \xt 5:6; 6:20\x*No Nyo' geɛ nonɛn mum gɛɛ wvú lɛ wvú enù ɛkolɛ ke bocee ncese le diɛwɛ Mɛlkisɛdɛk e. \s1 Fo wee Klistu ebvuu etfuw bikaa kɛ \p \v 11 Mwɛɛm nu dvú nteen mvù bese bɛɛ kɛŋke keejeme ɛkumɛ saaka wvun. Geenɛn fí tɛmyi keenɛle ɛ́ fí eyuu fô ben e, njefo ben nu ɛ nɛ wase ɛ no lɛɛ baay keeyuw fiɛɛ. \v 12 \x - \xo 5:12 \xt 1Kol 3:2\x*Ɛ́ ɛ̀ be nu ɛ̂ lɛŋ e, tu ɛ̀ be yɛɛyi wase ben bonyii keseen. Ben ɛ kaa ɛ nɛ ɛ no nu lɛ bó ebvuu ekase eyɛɛyi lo ben bô mwɛɛm mvu ɛkumɛ diɛw Nyo', ɛ ɛ̀ nu mvù bó ké yaw kɛw yî dvú le. Ben bɛɛ diɛwɛ mvunlɛy mvu boom e mvù bɛɛ yamte ɛ ɛ̀ nu ɛmben, ɛ bó baa diee wase mwɛɛm mvudien mvù tɛmyi kɛ. \v 13 Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee wvù bɛɛ yɛɛyi lo diɛw Nyo' ekee fiɛɛ fi lɛŋ ɛ̂ Nyo' ɛjise kɛ. Wvú nu diɛwɛ finlɛy fi wan e fì bɛɛ yamte ɛ ɛ̀ nu ɛmben e. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt 13:9; Lum 16:19; 1Kol 14:20; Ɛfɛ 4:14\x*Mwɛɛm mvudien mvù tɛmyi nu ɛ ɛ̀ ké no diee bonyii bò nu ɛ bó ɛ taw wase. Boban nu bonyii bò nu ɛ bó ɛ yɛɛyi wase keetaasse mwɛɛm kee jɛɛy jɛɛy mvù jee bô mvù befe. \c 6 \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt 9:14\x*No fí nu nonɛn, beene emum ecinɛ n'yɛɛyi wvu ɛkumɛ Klistu wvù wee ké yaw kɛw yɛɛyi le, egɛnè fwe ɛ ɛ̀ nu yî wvu bonyii bò nu ɛ taw wase le. Fo beene ebvuu ekɛw eleesè kenffuy ke n'yɛɛyi le kè lɛ bonyii ekumɛn mvuntelem mvubole yî gee dibole dì nulo etoo bô kpwe, noo n'yɛɛyi wvù lɛ bonyii elese fitele yî Nyo' le kɛ. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt Jon 3:25-26; Lem 19:1-6\x*Kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ beene ebvuu ekɛw eyɛɛyi lo ɛkumɛ no bó cuke bonyii, \f + \fr 6:2 \ft Ncukɛ bonyii wvun jemyi tɛn ɛkumɛ wvù Bojuu to ké no gee.\f* bô keegɛɛle can yî bonyii le kɛ. Ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ beene ebvuu ekɛw eyɛɛyi ɛkumɛ mbuy wvu yî kpwe le bô ɛkumɛ nsaw wvù nsumtɛn wvudvu nu wvù mɛy lo kɛ. \v 3 Mwɛɛm mvun nu ɛ beene nulo ecinɛ dvú egɛnè fwe fɛn ɛ Nyo' ɛ fi. \v 4 \x - \xo 6:4 \xt 2:1-3; 5:8; 10:26-29; 12:25; Mat 12:31; 1Jon 5:16\x*Beene ecinɛ dvú njefo ɛ́ bonyii nu ɛ bó to yuuse wase bó yî fiɛɛ fi Nyo' le, ɛ bó ɛ mom wase nnya yì nɛn'yi fowe, ɛ bó ɛ kɛŋkɛ wase tɛn Keyoy ke Yuule, ɛ nɛ ɛ kase ɛ tfuw bikaa, tu kɛ je nu naa lo dvú yì ɛ̀ nulo ɛ́ bó ebvuu ege ɛ́ bó ekumɛn mvuntelem mvubole ekase etu jim kɛ. \v 5 Boban bonyii nu ɛ bó ɛ mom wase bvujoŋkɛ bvu diɛw Nyo' le ɛ yuw, ɛ bvuu ɛ kiɛɛ mvuŋgay mvu nshii wvù too le. \v 6 Ɛ́ bó ley wase mwɛɛm mvun e, ɛ kase ɛ tfuw bikaa, tu kɛ je bvuu nu dvú keege ɛ́ bó ekase ekumɛn mvuntelem mvubole etu jim kɛ, njefo fiɛɛ fì bó ge nu ɛ bó kaase joo ɛ ɛ̀ nu Waa Nyo' taa yî kentam e bô can yibo, shoose ya le. \v 7 Wɛɛ wvù jaŋ gbwee yî dvú le sekecii ɛ wvú nyaa mwɛɛm mvù bonyii bò bó lem wɛɛ wvudvu nje bó lɛ bó eboytè yî dvú le, ké no kɛŋke kembonɛn ke Nyo' le. \v 8 \x - \xo 6:8 \xt Mat 13:7, 22\x*Geenɛn, ɛ́ ɛ̀ kuu bisafe bô bíay wɛne dvudvu, tu ɛ̀ nulo ɛ́ bó eciese lo wvú, ke emum enɛ eton lo. \p \v 9 Nsáa yese shém, naa no bese cim jemyi nɛn, bese kee lɛ ben leeme finɛn ɛ ɛ̀ nu yî mwɛɛm mvù jee fele mvubole, ɛ ɛ̀ nu mvú mvù too bô mboyma fô ben e. \v 10 \x - \xo 6:10 \xt 10:32-34; 13:1; 1Jon 4:7-12, 19-21\x*Kɛ Nyo' nu Nyo' kenlow wvù nulo ke edaayɛ lemme dinɛn dì ben lemte noo keŋkoŋɛn kè ben duŋci ɛ kɛw lo ɛ to ɛ buy keseen e fô bonyii bò ɛ̀ nu bew e nje ye kɛ. \v 11 Shiee wese baay nu lɛ wee bô ɛkolɛ kew eleemè kɛ yî fifiɛ fiɛɛ le nonɛn egɛn emɛse, wvu lɛ ben ke ekɛŋkɛ fiɛɛ fì ben nu ɛ lese bvufee bvucii ɛ no taale fwe yî dvú le. \v 12 \x - \xo 6:12 \xt 11:1-12; Luk 21:19\x*Fo ben egeè ŋgoy kɛ. Ben ebeŋɛn bonyii bò to lesɛɛ fitele yî Nyo' le, no kuule shém sɛ ke kɛŋkɛ fiɛɛ fì Nyo' to kawɛɛ. \s1 Kɛ Nyo' ké kumɛn ŋkawma we kɛ \p \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Keŋ 22:15-18; Ibu 11:12\x*Ben ekume seke Nyo' to geɛ ŋkawma ɛ̂ Abla'am. Wvú to dioo gee kan ɛ ɛ̀ nu diee diew di wvú wvù Nyo' le, njefo kɛ wee mvu to bvuu nu dvú wvù kuuke fele wvú, wvù wvú ekan diee diew kɛ. \v 14 Wvú to dioo kan gay lɛ, “Kecɛɛy, me nu ŋke embuw wo eŋge ɛ́ boom buw elone lo.” \v 15 No Abla'am yuwɛɛ nonɛn, mum no nu nyɛkeey, ke mum ghan kɛŋkɛ fiɛɛ fì Nyo' to kawɛɛ fidvu. \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Ksm 22:11; Mat 5:34; 23:16-22\x*Ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ wee ké diee kelew ekan ɛ ɛ̀ nu diee di wee wvù kuuke fele wvú le, ɛ kelew kedvu mum sumtɛn nsaw. \v 17 Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no Nyo' to dioo gee ŋkawma no gomte keege lɛ bonyii bò nu ke ekɛŋkɛ fiɛɛ fì wvú kaw fin, ekiɛɛ naa ntay lɛ kɛ wen ké kumɛn fiɛɛ fì wen gomte kɛ. Ɛ wvú dioo kaw mum die kelew. \v 18 \x - \xo 6:18 \xt Ktŋ 23:19\x*No Nyo' to kawɛɛ kase die kelew nonɛn, ɛ mwɛɛm mvun mum buy mvunfɛɛm mvù ɛ̀ nulo bó saa ekumɛn kɛ, njefo mvú to buy ɛ ɛ̀ nu diuw Nyo' le, wvù yaa nu naa lo embiay mbiay kɛ. Nonɛn beene bò nu ɛ lewtɛ wase ɛ bɛɛ ɛ̂ wvú ɛkuse emum ekɛŋkè mvuntelem mvù tɛmyi keekaantɛn fiɛɛ fì bó nu ɛ gɛɛ beene ɛ no taale fwe yî dvú le. \v 19 \x - \xo 6:19 \xt 3:6; Lum 5:5; Ibu 9:3\x*Fiɛɛ fin fì beene taale fwe yî dvú le nu fì jici mvuntelem mvusɛɛbeene le cɛɛy cɛɛy, tɛmyi diɛwɛ keŋ'wow e fo mvú ebuuke. Ɛ̀ nu fí fì nu ke ege ɛ́ beene efey eley egɛn ɛnte fô kecee ke Nyo' le ɛjim jo ndvu yì bó nu ɛ shɛŋke ɛ baŋ jó dvú le. \v 20 \x - \xo 6:20 \xt 4:14; \xt Mben 110:4; Ibu 5:10; 7:1-4\x*Ɛ ɛ̀ nu fó fò Jisos to leyɛɛ wase diɛwɛ nsafwe wesebeene le keekene bvudvuu ɛ̂ beene. Wvú nu ɛkolɛ ke bocee ncese le wvù mɛy lo ɛ̂ je yì Mɛlkisɛdɛk nu jó le. \c 7 \s1 Ɛkumɛ cee ncese wvù Mɛlkisɛdɛk \p \v 1 \x - \xo 7:1 \xt Keŋ 14:17-20; Ibu 5:6\x*Mɛlkisɛdɛk wvun to nu Nfon wvu Salɛm, bvuu nu cee ncese Nyo' wvù nu Ɛkolɛ ke Mwɛɛm Mvunciim e. Ɛ ɛ̀ ke no nu kefew kemew e, ɛ Abla'am laa jem yuwyɛ bonfon nteen. Ɛ Mɛlkisɛdɛk ke tasɛn bô wvú no wvú to kfuuyi, mum laŋ kembonɛn yî ye le. \v 2 Ɛ Abla'am gaw mwɛɛm mvunciim mvù wvú to yowɛɛ gbwen jem e biba yuufe, nya keba kemwaaŋ ɛ̂ Mɛlkisɛdɛk. Cee ncese wvun nu ɛ diee diew duŋci mwɛɛm mvunfɛɛm. Fi fwe nu lɛ wvú nu “Nfon wvu Teytey” no diee diew dì Mɛlkisɛdɛk duŋci. Ɛ fì bii fó nu lɛ wvú nu “Nfon Nyɛkeey” njefo wvú to nu Nfon wvu Salɛm. \f + \fr 7:2 \ft Salɛm nu lɛ, “Nyɛkeey” ɛ ɛ̀ nu diee di kelaante kè Jɛlusalɛm e, ɛ bó ɛ ci lo.\f* \v 3 Kɛ wee kee ice bô bwee kɛnɛɛ kfuu diew kɛ. Ɛ kɛ wee kee tɛn seke bó to bokɛɛ wvú kɛnɛɛ seke wvú to kpweɛ kɛ. Wvú nu cee ncese wvù mɛy lo diɛwɛ Waa Nyo' le. \p \v 4 Ben kɛ etaa eyɛn wee wvù ɛ̀ to nu Mɛlkisɛdɛk wvun! Wvú to nu naa lo wee ɛ wvú kuuke. Naa ɛ Abla'am wvù to nu cee kfuu di bonyii bo Islael e ke yow mwɛɛm gbwen jem e to dvú gaw biba yuufe, mum nya lo kemwaaŋ ɛ̂ wvú. \v 5 \x - \xo 7:5 \xt Ktŋ 18:21\x*Fi ɛkumɛ boom bo Lɛwe le bò to ké no lemte lemme di bocee ncese le nu ɛ bvudvuu bvumew to jemyi ɛ̂ bonci bo Muses e lɛ bó efiì mwɛɛm ɛ̂ bonyii bo Islael keba kemwaaŋ ɛnte jo yuufe, naa no bonyii ban to cim nu boom bo bwee bó le, ɛ bó bocii nu boom bo Abla'am e. \v 6 Kɛ wee wvun to nu wee kfuu di Lɛwe le kɛ. Geenɛn ɛ ɛ̀ fi wvú mwɛɛm ɛ̂ Abla'am keba kemwaaŋ ɛnte jo yuufe, laŋ kembonɛn yî ye le, ɛ Abla'am nu wee wvù Nyo' to geɛ ŋkawma ɛ̂ wvú. \v 7 Kɛ ɛ̀ nu kemaŋɛn lɛ wee wvù laaŋke kembonɛn yî wee mvu le kuuke fele wee wvù wvú laaŋke kembonɛn yî ye le kɛ. \v 8 Bocee ncese bo ɛ̂ kfuu di Lɛwe le ban to fii mwɛɛm ɛ̂ bonyii keba kemwaaŋ ɛnte jo yuufe, ɛ bó bodvu bò fii nu bonyii ɛ bó kpwee. Geenɛn Mɛlkisɛdɛk wvù to fiɛ mwɛɛm keba kemwaaŋ ɛnte jo yuufe ɛ̂ Abla'am nu ɛ Ŋwa' Nyo' seŋe ɛ̂ beene lɛ ɛ̀ nu wee ɛ wvú to fele. \v 9 Ɛ̀ nulo ɛ́ bó egay lɛ Lɛwe kebɛɛ wvù kfuu diew to fii mwɛɛm ɛ̂ bonyii keba kemwaaŋ ɛnte jo yuufe to nu ɛ nya mwew mwɛɛm ɛ̂ Mɛlkisɛdɛk can Abla'am e. \v 10 Bó nulo egay nonɛn njefo seke Mɛlkisɛdɛk to tasɛnɛɛ bô Abla'am nu ɛ wvú wvù Lɛwe to bɛɛ ɛ̂ bvulɛw bvu Abla'am wvù ɛ̀ to nu icee cee cee bó le. \p \v 11 Ɛ́ ɛ̀ fɛn to nu lɛ lemme dì kfuu di Lɛwe le to gee diɛwɛ bocee ncese le to nu ɛ kocɛn keege ɛ́ bonyii enu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise, tu shiee wvumvu cee ncese to bee ebvuu enu wvu la? Beene kee lɛ Nyo' to nya bonci ɛ̂ bonyii bo Islael bii lemme dì bocee ncese bo ɛ̂ kfuu di Lɛwe le to gee. Fí dioo nu nonɛn, bó kaa ɛ gay lɛ wvuwɛ cee ncese kɛŋke keeke enù ɛ̂ je yì Mɛlkisɛdɛk nu jó le, ɛfey keenu ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ je yì cee ncese wvu ɛ̂ kfuu di Ɛlon e nu jó le nɛɛ le? \v 12 Beene kee lɛ kfuu di bocee ncese le ké kumene, ɛ fí no nu shiee le keekumɛn tɛn bonci. \v 13 Wee wvun wvù beene jemyi ɛkumɛ wvú, nu ɛ wvú to buy ɛ̂ kfuu dimew e jɛɛy, ɛ wee ke baa yuu buy wase ɛ̂ kfuu didvu le elemte fô ketaŋ ke ncese le kɛ. \v 14 \x - \xo 7:14 \xt Keŋ 49:10; Mat 2:6; Lem 13:23; Mwm 5:5\x*Wee wvun nu Tata wesebeene. Ɛ ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ wvú to buy ɛ̂ kfuu di Juda le. Ɛ Muses to ke baa yuu jeme fiɛɛ ɛkumɛ kfuu din seke wvú to jemyi ɛkumɛ bocee ncese kɛ. \s1 Jisos nu cee ncese ɛ̂ je yì Mɛlkisɛdɛk nu jó le \p \v 15 Fiɛɛ fin fì beene jemyi ɛkumɛ fí nu ɛ loocɛ ɛ duŋcɛ ye no cee ncese wvumvu nu ɛ buy wase diɛwɛ Mɛlkisɛdɛk e. \v 16 Wvú nu ɛ nɛ ɛ tu cee ncese ɛ ɛ̀ yaa nu ɛ̂ je yì nci jemyi le no wee kɛŋke keenu ɛ̂ kfuu di bocee ncese le kɛ. Wvú nu cee ncese ɛ ɛ̀ nu yî mvuŋgay mvu nshii wvù yaa kaa kɛ le. \v 17 \x - \xo 7:17 \xt 5:6\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó nu ɛ saŋ ɛkumɛ wvú lɛ, \q1 “Wo nu cee ncese wvù mɛy lo ɛ̂ je yì Mɛlkisɛdɛk nu jó le.” \m \v 18 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, je yi yvum yì bó to gee mwɛɛm jó nu ɛ bó ɛ fuwyɛ wase yiyɛ, njefo kɛ yí bvuu kɛŋke mvuŋgay kɛnɛɛ lemme kɛ. \v 19 \x - \xo 7:19 \xt 9:9; Lum 3:20\x*[Kɛ bonci bo Muses e to ké ge fiɛɛ ɛ fí joŋ gɛn mɛse kɛ.] Geenɛn, keseen nu ɛ Nyo' ɛ duŋcɛ wase je yì jee ntay yì beene egɛɛlè bvufee yî dvú le yì fele yiyɛ. Ɛ̀ nu yí yì beene fele jó sɛ too nceencee fô Nyo' le. \p \v 20 Ɛ keebvuu ebise fó nu ɛ Nyo' to dioo gɛɛle cee ncese je yi fiɛ yin, die kelew, ɛ kɛ wvú to ké die kelew seke wvú to gɛɛle bomew ba kɛ. \v 21 \x - \xo 7:21 \xt 7:17\x*Geenɛn, ɛ wvú ke dioo gɛɛle wvun, die kelew ɛkumɛ wvú gay lɛ, \q1 “Me wvù Tata nu ɛ me ɛ ndie kelew, \q1 ɛ kɛ me nu ŋke eŋkumɛn diɛw yɛm kɛ, \q1 ‘Wo nu cee ncese wvù mɛy lo.’” \m \v 22 \x - \xo 7:22 \xt 8:6\x*Kelew kè Nyo' to dieɛ kin ɛ mum ɛ duŋcɛ lɛ Jisos nu wee wvù nu ɛ ge moŋkan mo monfɛm man ɛ no leeme tɛmyi fele mo moyvuum. \p \v 23 Bocee ncese bò to shee nu fwele to ké no nu nteen, njefo kɛ kpwe to nulo ecinɛ wee le ɛ́ wvú emɛy egee lemme diew di kecee ncese le kɛ. \v 24 \x - \xo 7:24 \xt 6:20\x*Geenɛn, Jisos ɛ no nu fiew cee ncese sekecii njefo kɛ nshii we kɛŋke kendvuse kɛ. \v 25 \x - \xo 7:25 \xt 2:11; 10:14; Lum 8:34; 1Jon 2:1\x*Nonɛn, wvú nulo eboysee bonyii sekecii bò benci too fô Nyo' le fele can ye le. Ɛ wvú boysee nonɛn, njefo wvú nu dvú sekecii lɛke Nyo' fô bó le. \p \v 26 \x - \xo 7:26 \xt 4:15\x*Fí nu lɛŋ lɛ beene ekɛŋkè kfuu kekiɛ ɛkolɛ ke bocee ncese le. Wvú nu fiew wee wvù yuule, ɛ wvú baa kɛŋke jay kɛnɛɛ nlom yî ye le kɛ. Wvú nu fiew ɛ Nyo' ɛ gawsɛn wvú fô bonyii bo bibefɛ le. Nyo' nu ɛ bense wase wvú, wvú ɛ ben naa ɛ fey ɛbulɛ ɛ gɛn fowe. \v 27 \x - \xo 7:27 \xt 5:3, 9; 7:25; 9:12, 26, 28; 10:10, 12; Lum 6:10; 1Bi 3:18\x*Kɛ wvú kɛŋke fiew shiee keegee boncese diɛwɛ bikuu bi bocee ncese le, bì to ké no gee boncese ɛdiuw ɛcii kɛ. Ɛ bó to ké dioo gee yaw ge fô bikuu bibole, keekpwaŋsɛn bibole bibefɛ, sɛ ke no gee fô bi bonyii le. Wvú to ge fiew we ncese kaŋ mwaaŋ no wvú to nyaɛ ɛkolɛ kew keetaŋe bonyii dvú. \v 28 \x - \xo 7:28 \xt 5:1-2, 8; 7:19; Mben 2:7\x*Yî kefew ke bonci bo Muses e nu ɛ bó to baale naa ɛ ɛ̀ nu bonyii ɛ bó wɛɛyi yî nyam ye le lɛ bó enù bikuu bi bocee ncese le. Geenɛn, ɛ ɛ̀ ke dioo nu wase ɛjim jo bonci ban, ɛ Nyo' ge ŋkawma die kelew, mum baa wase ɛ ɛ̀ nu Waa we wvù wvú nu ɛ ge wvú ɛ no jee gɛne mɛɛse sekecii. \c 8 \s1 Jisos nu ɛkolɛ ke bocee ncese le ke moŋkan mo monfɛm e \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xt 4:14; \xt 1:3, 13; 7:25; 10:12; 12:2, 25; Mben 110:1; Mat 22:44; Lem 2:33; Lum 8:34; Ɛfɛ 1:20; Kolo 3:1\x*Ɛkolɛ ke fiɛɛ fì beene jemyi ɛkumɛ fí le nu kɛ lɛ, beene kɛŋke kfuu ɛkolɛ ke bocee ncese le ɛ ɛ̀ nu wee ɛ wvú ɛ shii ɛ̂ ɛbo ke ɛcɛɛy ke kawla Nyo' Bvukukɛ le fowe. \v 2 \x - \xo 8:2 \xt 8:5\x*Wvú nu wee lemme fô Nyo' nu, lemte cun dvù ɛ̀ nu cɛɛy cɛɛy cun yi wvú wvù Nyo' le, ɛ ɛ̀ yaa kene bonyii kɛ. Ɛ̀ kene wvú wvù Tata Nyo' cun yidvu. \v 3 Ɛkolɛ ke bocee ncese le kecii nu ɛ Nyo' ké baa gɛɛ lɛ wvú ejoò nnyá yi bonyii feese ɛ̂ Nyo' bvuu gee tɛn boncese fô Nyo' le. Nonɛn, fí ɛ no nu shiee le fô wvuwvun cee ncese le keekɛŋke tɛn fiɛɛ fì wvú nulo ege ncese dvú fô Nyo' le. \v 4 Ɛ́ wvú be nu fokuse fɛn, wvú saa enu naa lo cee ncese kɛ, njefo bocee ncese nu wase dvú bò nyaa nnyá bii no nci Muses gomte. \v 5 \x - \xo 8:5 \xt 9:9; 10:1; Kolo 2:17 \xt Ksm 25:9, 40\x*Lemme dì bó lemte fokuse fɛn nu kɛ lo nfieesɛn bô kenjiŋjiŋ ke di yew dvu Nyo' le fowe. Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì ɛ̀ to nu seke Muses to nu keekene cun Nyo' yi fokuse fɛn, ɛ Nyo' tefe wvú gay lɛ, \q1 “Yɛnɛ lɛ wo nu ɛ kene fiɛɛ ficii fí ɛ no nu kɛ lɛŋlɛŋ \q1 diɛwɛ fì me nto nduŋcɛɛ ɛ̂ wo yî kum e.” \m \v 6 \x - \xo 8:6 \xt 7:22; 8:2, 6, 13; 9:11, 15; 12:24; Yɛsa 55:3; Yɛli 31:31-33; Ɛsek 37:26; 1Kol 11:25\x*Geenɛn Jisos nu ɛ bó ɛ nya lemme ɛ̂ wvú ɛ dí kuuke fele di bocee ncese bo fwele le, kɛ lɛŋlɛŋ no moŋkan mò wvú leeme fwe wvudvu ɛntelɛŋ jo Nyo' bô wee wvu wum kuuke tɛn fele mo moyvuum. Mó fele lo njefo moman bii ɛ ɛ̀ nu boŋkawma bò fele bo fwe le. \v 7 Ɛ́ moŋkan mo fwele to nu sɛ mó kɛŋke jay ŋkuuŋ, tu kɛ shiee momew to bee ebvuu enu dvú kɛ. \v 8 \x - \xo 8:8 \xt Yɛli 31:31-34; Ibu 10:16-17\x*Nyo' to nu ɛ yɛn lɛ jay nu dvú bô bonyii, mum gay lɛ, \q1 “Me wvù Tata ŋgayte lɛ diuu too lo \q1 dì me nu ŋke eŋgbwo moŋkan mo monfɛm \q1 bee yew Islael noo yew Juda. \q1 \v 9 Ɛ kɛ moŋkan man nu diɛwɛ mò me nto ŋgbwolɛɛ \q1 bee bo'icee cee bó \q1 diuu dì me nto njicɛɛ bó le yî kebo le, \q1 njo mbuy bô bó woŋ wvù Ijiw e kɛ. \q1 Moŋkan modvu man nu ɛ bó to baa emɛy eleeme yî dvú le kɛ. \q1 Nonɛn, ɛ me mum mbase jim ɛ̂ bó le. Fifin jemyi me wvù Tata. \q1 \v 10 Me wvù Tata mbvuu njemyi lɛ, kefew nu ke eto ekocɛn, \q1 ɛ́ me embvuu eŋgbwo momew moŋkan bee yew Islael. \q1 Mó nu ke enu lɛ, me nu ŋke enlese lo bonci bem \q1 ɛ̂ boŋkpwawcɛ bobole, \q1 ensaŋ ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ mvuntelem mvubole. \q1 Me nu ŋke enu Nyo' wvubo, ɛ bó nu bonyii bem. \q1 \v 11 Kɛ wee bɛɛ ke ebvuu eyɛɛyi lo wee we woŋ mvu \q1 kɛnɛɛ waa bwee gayte lɛ wvú ekeè Tata Nyo' kɛ, \q1 njefo wee tfuu nu ke ekee me \q1 ɛ kɛw yî wee wvu caan e ɛ gɛn ɛ buy yî wvu baay e. \q1 \v 12 Me nu ŋke encam shen fô bó le, \q1 nlɛɛshɛ mwɛɛm mvubole mvù befe. \q1 Kɛ me mbɛɛ ŋke embvuu eŋkumyi bibefɛ bibole kɛ.” \m \v 13 \x - \xo 8:13 \xt 8:6\x*No Nyo' to jemyɛɛ lɛ moŋkan mo monfɛm nu ke enu, tu wvú to yɛne wase lɛ mo fwele ma nu fiɛɛ fi fiyvuum. Ɛ fiɛɛ yvuumene kɛnɛɛ lune wase, tu ɛ̀ shɛɛte caan ɛ́ fí ela ɛ̂ bonyii ɛjise. \c 9 \s1 Je ncese yi yvum bô yi fiɛ \p \v 1 Fí nu lɛ, moŋkan mo fwele to kɛŋke bonci bò duŋci je yì bonyii ebunleè Nyo' jó, bvuu kɛŋke bvudvuu ɛ bó ɛ seyse lɛ ɛ̀ nu yew Nyo' yi fokuse fɛn. \v 2 \x - \xo 9:2 \xt 8:5; 9:11-12; Ksm 26:1-30; \xt Ksm 25:31-39; \xt Ksm 25:23-30\x*Bó to nu ɛ kene cun bô ndvu sumtɛn biba bifɛɛ, ɛ keba ke fwe ɛnte nu ɛ bó teŋe lɛ Bvudvuu bvù Yuule. Bvubvun nu fò fiɛɛ fì bó to tomyi ken'yeese yî dvú le noo fò kedaŋ kè bó to ké no gɛɛle blɛɛd wvù bó nu ɛ ge ncese dvú fô Nyo' le to nu. \v 3 \x - \xo 9:3 \xt Ksm 26:31-33; Lɛw 16:2; Ibu 6:19; 9:7, 12; 10:20\x*Ɛ keba kè bii fó ɛnte nu ɛ bó teŋe lɛ Bvudvuu bvù looci Yuule naa ntay. Bvudvuu bvun to nu ɛjim jo ndvu mi ɛ bó ɛ shɛŋke ɛ sumtɛn cun dvú ɛntelɛŋ. \v 4 \x - \xo 9:4 \xt Ksm 30:1-6; \xt Ksm 25:10-16; \xt Ksm 16:32-35; \xt Ktŋ 17:21-25 \xt Ksm 25:16\x*Bvubvun bvudvuu nu fò ketaŋ ke jiin e to nu, ɛ bó ɛ seyse ketaŋ kedvu bô ketwaa ke bigew e kè yɛɛle. Ɛ ŋkuw moŋkan mò Nyo' to gbwolɛɛ bô bonyii nu tɛn fó, ɛ bó ɛ seyse ɛ lay ye yidvu yicii bô ketwaa ke bigew e kè yɛɛle. Ɛ̂ ŋkuw wvun e nu ɛ kentee ke mana le to nu jó, ɛ bó ɛ seyse tɛn bô ketwaa ke bigew e kè yɛɛle. Ɛ kembaŋ ke Ɛlon e kiɛ kè bibɛ to comɛɛ yî dvú le nu tɛn ɛ̂ ŋkuw wvun e. Ɛ biwaŋ bi ɛta le bì bó to saŋɛɛ bonci bo moŋkan modvu le nu tɛn ɛ̂ ŋkuw wvudvu le. \v 5 \x - \xo 9:5 \xt Ksm 25:18-22\x*Ɛ̂ we jo ŋkuw wvun nu ɛ bó to leke mwɛɛm mvumew ɛ mvú nu diɛwɛ bonceendaa bo Nyo' le bo n'yuu le, ɛ mvú ɛ saŋ ye ɛ̂ we jo kentaw ke Nyo' le ke nlɛɛshɛ bibefɛ le. Mwɛɛm mvun nu ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ beene ejemyi gɛne ɛnte jodvu keseen baay kɛ. \p \v 6 \x - \xo 9:6 \xt 10:11; Ktŋ 18:2-6\x*No bó to seysɛɛ mwɛɛm mvun ɛ̂ yiyin je le nɛn, ɛ bocee ncese mum no gɛne leyte ɛ̂ keba ke fwe kiɛ le ɛdiuw ɛcii gee lemme dibole dvú. \v 7 \x - \xo 9:7 \xt 5:3; 9:25; 13:11; Lɛw 16:2-16\x*Geenɛn, ɛ wee wvù to ké ley ɛ̂ keba ke ɛnte kiɛ le to nu kɛ ɛkolɛ ke bocee ncese le maaŋ. Ɛ wvú to ké ley dvú kɛ kaŋ mwaaŋ yî kelum e. Ɛ wvú yaa to ké ley dvú sɛ ɛlɛmɛ ke nyam e kè wvú ege ncese dvú fô ɛkolɛ kew e noo fô bibefɛ bi bonyii le bì bó gee yaa kee kɛ le. \v 8 Nonɛn, yiyin nu je yì Keyoy ke Yuule duŋci ɛ̂ bonyii lɛ je yì wee to nulo eley egɛn fô Bvudvuu bvù looci Yuule naa ntay e to baa yene wase ye kɛ, no cun Nyo' yi fwe yɛ to bɛɛ leeme fó. \v 9 \x - \xo 9:9 \xt 7:19; 9:2\x*Mwɛɛm mvun mvunciim nu nciise mwɛɛm mvù kooyi kefew ke keseen kin e. Ɛ fifin duŋci lɛ kɛ mwɛɛm mvù bó to nyaa ɛ̂ Nyo' noo boncese bò bó to gee fô Nyo' le nulo ege ɛ́ mvuntelem mvu bonyii bò bunlee Nyo' le enu ɛ mvú yuule gɛne mɛɛse kɛ. \v 10 \x - \xo 9:10 \xt Lɛw 11; 15; Ktŋ 19\x*Mwɛɛm mvudvu kɛŋke kɛ fiɛɛ maaŋ keege ɛ ɛ̀ nu bô mwɛɛm mvudien noo mwɛɛm mvuwuun noo jé yì bonyii cuke ye jó keeyuule ɛ̂ Nyo' ɛjise. Ɛ mvumvun nu mwɛɛm mvù kumte kɛ ɛ ɛ̀ nu nyam ye le, mvù bó to kɛŋke keegee egɛn ebuy kefew kè ŋkumɛn ke eto le. \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xt 4:14\x*Geenɛn no Klistu wvù nu ɛkolɛ ke bocee ncese le nu ɛ to wase, ɛ ɛ̀ nu wvú wvù nu ɛ to bô mwɛɛm mvù jee, wvú ɛ mum ɛ ley cun, ɛ ɛ̀ nu yi baay yì yuule gɛne mɛɛse le. Kɛ yiyɛ nu yì ɛ̀ yoke bonyii kɛ. Fì nu lɛ, kɛ ɛ̀ nu cun yi yî nshɛ yin e kɛ. \v 12 \x - \xo 9:12 \xt 7:27; 10:4; Lɛw 16:14-16; \xt 12:24; 13:12, 20; Mat 26:28; Lum 3:25-26; 1Bi 1:2, 18-19; 1Jon 1:7\x*Fô wvú to leyɛɛ nu Bvudvuu ɛ bvu looci Yuule naa ntay. Ɛ wvú to ley kaŋ mwaaŋ ɛ fí ka lo nonɛn. Wvú to baa eley fofɛn ɛ ɛ̀ nu bô ɛlɛmɛ ke bíe le kɛnɛɛ ke boom bo bona' le kɛ. Wvú to ley ɛ ɛ̀ nu bô kew ɛlɛmɛ. No wvú geɛ nonɛn, ɛ fifin mum sum beene yî bibefɛ le, ɛ nsum wvun nu wvù mɛy lo. \v 13 \x - \xo 9:13 \xt Ktŋ 19:1–10:17\x*Ɛ̀ to nu fwele ɛ́ wee ké dioo nu bô ŋkfum ye le, ɛ́ bó jo ɛlɛmɛ ke bie le kɛnɛɛ ke na' le, kɛnɛɛ taan di kejun ke na' wvù bó nu ɛ ton wvú ɛ fie le, mise kɛnɛɛ mwaŋ yî mwɛtɛn e, ɛ wvú kase no yuule. \v 14 \x - \xo 9:14 \xt Lum 6:20-23; 8:2\x*Ɛ́ fí to nu nonɛn, tu kɛ ɛlɛmɛ ke Klistu le nulo ege fiɛɛ fì fele fifiɛ? Wvú to nu ɛ nya ɛkolɛ kew ɛ kí nu sɛ nlom ɛ̂ Nyo' fele yî Keyoy kè mɛy lo le. Wvú to ge nonɛn, mum cukɛ mvuntelem mvusɛɛbeene yî mwɛɛm mvù too bô kpwe le, wvu lɛ beene elemtè Nyo' wvù kɛŋke nshii le. \v 15 \x - \xo 9:15 \xt 8:6\x*Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì Klistu nu wee wvù leeme fwe moŋkan mo monfɛm man ɛntelɛŋ jo Nyo' bô wee wvu wum. Ɛ wvú leeme wvu lɛ bonyii bò Nyo' nu ɛ tee lɛ ɛ̀ nu bew ke ekɛŋkɛ bvudvuu fô bvujonkɛ bvù mɛy lo bvù Nyo' nu ɛ kaw bó dvú. Bó nu ke ekɛŋkɛ njefo wee nu ɛ kpwe wase, ɛ kpwe ye yin ɛ sum bó yî ŋgɛw wvù to nu keeke eto nje bibefɛ bì bó to shee gee fwele ɛ̂ moŋkan mo moyvuum e. \v 16 Beene kee lɛ wee ké teete kpwe, \f + \fr 9:16 \ft Ntefe kpwe bô moŋkan nu fiɛɛ fimwaaŋ ɛ̂ díɛw Glek e.\f* wee saa ke ebi ntefe kpwe wvudvu le sɛ bó ɛ yɛn lɛ mwɛtɛn nu ɛ kpwe wase kɛ. \v 17 Fí nu nonɛn, njefo kɛ ntefe kpwe ké no kɛŋke mvuŋgay sɛ wee ɛ kpwe kɛ. Kɛ bó ké bi ntefe kpwe le ɛ wee wvù tefe kpwe bɛɛ dvú kɛ. \v 18 Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì naa moŋkan mo fwe nu ɛ mó yaa to nulo ke eleem sɛ bó ɛ sɛɛ nyam ɛlɛmɛ ɛ buy kɛ. \v 19 \x - \xo 9:19 \xt Ksm 24:6-8; Ibu 9:12-13; \xt Lɛw 14:4, 6; Ktŋ 19:6\x*Ɛ̀ to nu seke Muses to taŋɛɛ wase fiɛɛ ficii fì to nu ɛ̂ Ŋwa' bonci le ɛ̂ bonyii bocii, ɛ wvú mum jo tiɛw kete ke isob e ɛ bó ɛ njim yvúw njee yî dvú le ɛ bó ɛ com yí ɛ no yɛɛle, mum jo tɛn ɛlɛmɛ ke boom bo bona' le, bô ke bíe le, noo joo, mise yî ŋwa' bonci bodvu le, mum mise tɛn yî bonyii bocii le. \v 20 Ɛ wvú dioo miise no gayte lɛ, “Ɛlɛmɛ kin nu ke moŋkan mò Nyo' gbwole ben ɛ bó le, gayte lɛ ben eleemè yî dvú le.” \v 21 Ɛ wvú mise tɛn ɛlɛmɛ kedvu yî cun Nyo' yɛ le noo yî mwɛɛm mvu cun dvu dvú le mvù bó gee bunle dvú. \v 22 \x - \xo 9:22 \xt Lɛw 17:11\x*Fí nu naa lo kecɛɛy lɛ mwɛɛm nteen to shee nu ɛ nci duŋci lɛ bó kɛŋke keege kɛ ɛ ɛ̀ nu bô ɛlɛmɛ ɛ́ mvú sɛ no yuule. Ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó elɛɛshɛ bibefɛ bi wee le sɛ bó ɛ sɛɛ fiɛɛ ɛlɛmɛ ɛ buy kɛ. \s1 Ncese wvù Jisos to geɛ kaŋ mwaaŋ cuke bibefɛ bi bonyii le \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xt 8:5\x*Fí to nu naa shiee le lɛ bó ecukɛ mwɛɛm mvun mvù nu kɛ lo nfieesɛn mwɛɛm mvu fowe ɛ̂ yiyin je le. Geenɛn, ecukɛ mvù looci nu mvu fowe ɛ ɛ̀ nu bô boncese bò fele boban, \v 24 njefo Klistu to ley cun Nyo' le ɛ ɛ̀ yaa nu yì ɛ̀ yoke bonyii bô can, yì ɛ̀ nu kɛ lo nfieesɛn cun Nyo' yi cɛɛy cɛɛy kɛ. Wvú to ley ɛ ɛ̀ nu fowe kebɛɛ. Ɛ ɛ̀ nu fò wvú nu keseen fwe dvu Nyo' lɛke Nyo' fô beene le. \v 25 Kɛ wvú nu fó nɛn keebvuu egee boncese bô ɛkolɛ kew fô Nyo' le bokaŋ e bokaŋ e diɛwɛ no ɛkolɛ ke bocee ncese le to ké no leyte fô Bvudvuu bvù looci Yuule naa ntay e ɛ̂ kelum ɛ̂ kelum, keege ncese bô ɛlɛmɛ sɛ ɛ̀ nu kew ŋkuuŋ. \v 26 \x - \xo 9:26 \xt 7:27\x*Ɛ́ fifin to nu shiee le, tu Klistu be kɛŋke keekpwee jaa we, kaase kpwee ɛ kɛw no bó to bomɛɛ woŋ. Geenɛn no fí nu, nu ɛ wvú ɛ to wase kaŋ mwaaŋ fí ɛ ka lo nonɛn. Wvú to kefew kin kè woŋ kaa wase le keejo ɛkolɛ kew ege ncese dvú, ekpwe keecukɛ bibefɛ. \v 27 Kɛ lɛŋlɛŋ no fí nu lɛ wee kɛŋke keekpwe kɛ kaŋ mwaaŋ emum ecɛyte wase ɛ ɛ̀ nu nsaw, \v 28 \x - \xo 9:28 \xt 3:6; 10:10; Yɛsa 53:11-12; Mat 26:28; 1Kol 15:50-53\x*nu kɛ no Klistu to nyaɛ ɛkolɛ kew kpwe fô bonyii le kaŋ mwaaŋ keetuu bibefɛ bi bonyii le nteen. Ɛ wvú nu ke ekase eto yî bokaŋ bo bofɛɛ le ɛ ɛ̀ yaa bvuu nu keege fiɛɛ bô bibefɛ kɛ. Wvú nu ke eto wase keseen keeboyse bonyii bò cɛyte wvú shiee le. \c 10 \s1 Ncese wvù Jisos to geɛ nu ɛ jo wase bvudvuu bvu boncese le bocii \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xt 8:5\x*Bonci bo Muses e to nu kɛ lo kenjiŋjiŋ ke mwɛɛm mvù jee mvù to nu keeke enu le. Kɛ bó to nu wase cɛɛy cɛɛy mwɛɛm mvù to nu keeke enu kɛ. Ɛ bó mum no shee gee boncese ɛ̂ kelum ɛ̂ kelum, sɛ ɛ̀ nulo ɛ́ boncese bodvu ege ɛ́ bonyii bò benci too fô Nyo' le eyuule gɛne mɛɛse ŋkuuŋ. \v 2 Ɛ́ ɛ̀ to nu lɛ boncese bodvu nulo ege ɛ́ bó eyuule nonɛn, tu kɛ bó to bee ebvuu eshee egee boncese bó le bó le kɛ, njefo bonyii bò bunlee Nyo' to bee keenu ɛ bó ɛ cukɛ wase bibefɛ bibole kaŋ mwaaŋ, ɛ mvuntelem mvubole yaa bvuu saake bó yî bibefɛ le kɛ. \v 3 Geenɛn, boncese bò bó to gee ɛ̂ kelum ɛ̂ kelum ban to kaa gee ɛ bonyii kumyi lo bibefɛ bibole. \v 4 \x - \xo 10:4 \xt 9:12-13\x*Ɛ fí nu nonɛn, njefo kɛ ɛ̀ nu naa lo ɛ́ ɛlɛmɛ ke bona' \f + \fr 10:4 \ft Bona' ban to ké no nu bona' bò bolemsɛ.\f* bô ke bíe le ecukɛ bibefɛ bi wee le kɛ. \v 5 \x - \xo 10:5 \xt Mben 40:6-8\x*Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì to geɛ ɛ Klistu dioo to fokuse fɛn gay ɛ̂ Nyo' lɛ, \q1 “Kɛ wo kɛŋke shiee fô boncese bò bó gee bô nyám e, \q1 noo fô mwɛɛm mvù bó nyaa ɛ̂ wo le kɛ. \q1 Wo nu ɛ nya me ɛ ɛ̀ nu bô ye lɛ me eŋge ncese dvú. \q1 \v 6 Kɛ nyám yì bó nyaa ɛ bó tone gee boncese dvú fô wo le, \q1 noo mwɛɛm mvù bó nyaa ɛ bó gee boncese dvú \q1 keecukɛ bibefɛ bi bonyii le baa cim ege ɛ́ wo eyuuke njoŋ kɛ. \q1 \v 7 Me ɛ mum ɛ ŋgay lɛ, \q1 ‘O Nyo' taa eyɛn, me nu ɛ nto keeŋge fiɛɛ fì wo shieele, \q1 kɛ no bó saŋɛɛ ɛkumɛ me ɛ̂ Ŋwa' wo le.’” \m \v 8 Wvú to yaw gay ɛ̂ Nyo' lɛ, \q1 “Kɛ wo baa kɛŋke shiee kɛnɛɛ yuuke njoŋ bô boncese \q1 noo nnyá yì bó nyaa ɛ̂ wo noo nyám yì bó nyaa \q1 ɛ bó tone gee boncese dvú fô wo le, \q1 noo mwɛɛm mvù bó nyaa ɛ bó gee boncese dvú \q1 keecukɛ bibefɛ bi bonyii le kɛ.” \m Ɛ mwɛɛm mvun nu ɛ bó to gee kɛ naa bii no nci gomte. \v 9 No wvú gay nonɛn, mum bise fó gay ɛ̂ Nyo' lɛ, \q1 “Taa eyɛn, me nu ɛ nto keeŋge fiɛɛ fì wo shieele.” \m Wvú to jeme nonɛn, mum lɛse boncese bo boyvuum keegɛɛ wvu fwɛ. \v 10 \x - \xo 10:10 \xt 7:27\x*No Jisos Klistu to geɛ fiɛɛ fì Nyo' to shieele lɛ wvú ege, ɛ ye ye yì wvú to nyaɛ kaŋ mwaaŋ ɛ fí ka lo nonɛn, ge ɛ beene mum no yuule. \v 11 \x - \xo 10:11 \xt 9:6; Ksm 29:38\x*Cee ncese tfuu ké no gɛne leeme fô bvudvuu bwew bvu lemme le ɛdiuw ɛcii gee boncese biinene bokaŋ e bokaŋ e, sɛ boncese bodvu nulo ecake bibefɛ bi bonyii le ŋkuuŋ. \v 12 \x - \xo 10:12 \xt 8:1\x*Geenɛn Klistu to nu ɛ ge we ncese kɛ kaŋ mwaaŋ ɛ wvú mum kocɛn wvù ecake bibefɛ bi bonyii le kemakaa. No wvú geɛ nonɛn mum shii ɛ̂ ɛbo ke ɛcɛɛy ke Nyo' le. \v 13 \x - \xo 10:13 \xt Mben 110:1; 1Kol 15:25\x*Wvú nu fó ɛ kɛw sekekiɛ le, cɛyte egɛn ebuy seke Nyo' ke ejike bonyii bew bo bvuban e diɛwɛ kedvuushɛɛ ke bikaa biew e ɛ́ wvú etome bikaa yî bó le. \v 14 Ncese we wvù mwaaŋ wvun nu ɛ ge bonyii bò wvú gee ɛ bó yuule, ɛ mum ɛ no yuule tɛn ɛ̂ Nyo' ɛjise gɛne mɛɛse sekecii. \v 15 Keyoy ke Yuule jemyi tɛn ɛ̂ beene tomte fiɛɛ fin. Kí to nu ɛ yaw gay lɛ, \q1 \v 16 \x - \xo 10:16 \xt Yɛli 31:33-34; Ibu 8:10, 12\x*“Tata gayte lɛ, ɛ̀ nɛɛ moŋkan man \q1 mò me nu ŋke eŋgbwo bee bó \q1 ɛjim jo ɛdiuw yoya le: \q1 Me nu ŋke eŋgɛɛ bonci bem ɛ̂ mvuntelem mvubole, \q1 embvuu ensaŋ ɛ̂ boŋkpwawcɛ bobole.” \m \v 17 No wvú gay nonɛn bvuu bise lɛ, \q1 “Kɛ me mbɛɛ ŋke embvuu eŋkpwawci bibefɛ bibole \q1 kɛnɛɛ gee dibole dì befe kɛ” \m \v 18 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ ɛ́ bó lɛɛshi wase bibefɛ bi bonyii le, tu kɛ shiee mwɛɛm mvù bó enyaa ɛ bó gee boncese dvú keecukɛ bibefɛ bi bonyii le bvuu bɛɛ kɛ. \s1 Beene ebencì too nceencee mbew Nyo' le \p \v 19 \x - \xo 10:19 \xt 4:16; 9:8\x*Boom bo bwɛɛm e, fí ɛ mum ɛ no nu lɛ ɛlɛmɛ ke Jisos e nu ɛ yene wase je ɛ beene nulo eley keseen yaa fane kɛ, egɛn fô Bvudvuu bwɛ bvù looci Yuule naa ntay e. \v 20 \x - \xo 10:20 \xt 9:3; Mat 27:51; 2:14-15; 9:14-15; Jon 14:6\x*Beene nulo efey ɛ̂ je yi fiɛ yì nyaa nshii le yì Jisos to yen'yɛɛ fô beene le. Wvú to yene je yin bô ye ye, ɛ fí mum no nu lɛ wvú nu ɛ cake wase ndvu yì bó to shɛŋkɛɛ baŋ bvudvuu bvudvu dvú. \v 21 \x - \xo 10:21 \xt 3:6; 4:14\x*Beene kɛŋke wase cee ncese wvu baay wvù taale fô yew Nyo' le yì ɛ̀ nu bonyii bew. \v 22 \x - \xo 10:22 \xt Ɛsek 36:25; Ɛfɛ 5:26\x*No mwɛɛm mvun nu nonɛn, beene emum ebencì too mbew Nyo' le bô fitele fimwaaŋ ɛ beene ɛ lese fitele yî ye le ficii nu sɛ kemaŋɛn. Beene ebencì njefo bó nu ɛ miawmiaw wase mvuntelem mvusɛɛbeene bô ɛlɛmɛ ke Klistu le mvú ɛ no yuule, yaa bvuu saake beene yî fiɛɛ le kɛ. Ɛ beene bvuu nu tɛn ɛ bó ɛ cukɛ wase ye yesebeene bô joo yì yuule. \v 23 \x - \xo 10:23 \xt 3:6\x*Beene eleemè tɛmyi ntay yî fiɛɛ fì beene taale fwe yî dvú le fì beene ké no jemyi ɛ̂ bonyii ɛkumɛ fí le. Fo beene etuwtenè kɛ, njefo wee wvù kawɛɛ beene leeme yî diɛw ye le. \v 24 \x - \xo 10:24 \xt 13:1\x*Beene egomtè tɛn je keeyvuwse mvuntelem mvu wee noo wee le keekoŋene noo keegee mwɛɛm mvù jee. \v 25 Fo beene ecin'yì keetoo yî kentaashɛ le diɛwɛ no bonyii bomew nu ɛ nɛ wase ɛ no gee kɛ. Beene eyvuwsè lo mvuntelem mvusɛɛbeene, ɛfey mvunciim no beene yɛne wase ɛ diuu dì Tata wesebeene nu ke ekase eto nu wase nceencee. \p \v 26 \x - \xo 10:26 \xt 6:4-6\x*Beene ekeè lɛ ɛ́ beene nɛ ɛ bvuu ɛ no gee bibefɛ, gee kee, ɛ beene nu ɛ bó ɛ fiisɛn wase je yi kecɛɛy, ɛ́ beene no keè lɛ kɛ ncese wvumvu bvuu nu dvú wvù ɛ̀ nulo ɛ́ bó ebvuu ege fô bibefɛ bisɛɛbeene le kɛ. \v 27 \x - \xo 10:27 \xt Yɛsa 26:11\x*Ɛ́ wee gee nonɛn, ɛ́ wvú no cɛyte kɛ wase bô nfan ɛ ɛ̀ nu nsaw Nyo' noo ŋguy wvù befe wvù nu ke eyɛse lo bonyii bo bvuban e bo Nyo' le. \v 28 \x - \xo 10:28 \xt Dito 19:15; 2Kol 13:1\x*Wee ké ŋgoyte nci Muses, ɛ́ bonyii eleem bofɛɛ kɛnɛɛ botɛte etom lɛ bó nu ɛ yɛn fiɛɛ fì wvú ge le, ɛ́ nsaw mum koo mwɛtɛn, ɛ bó mum yu lo wvú yaa koole yii kɛ. \v 29 \x - \xo 10:29 \xt 2:3; 5:8; 9:12; Mat 12:31\x*Ɛ́ fí nu nonɛn, tu ben kpwaake lɛ wee wvù joo Waa Nyo' ɛkuse, joo ɛlɛmɛ ke moŋkan mò Nyo' gbwolɛɛ keecukɛ wvú dvú ɛ́ wvú eyuule lɛ kí nu fiɛɛ fi ɛcici, nan'yi tɛn Keyoy ke Yuule kè too bô mbuwma Nyo', nu ɛ kfuu ŋgɛw wvù wvuwɛ wee nu ke ekɛŋkɛ nu ke enu nɛɛ? \v 30 \x - \xo 10:30 \xt Dito 32:35-36\x*We ŋgɛw nu ke ebɛmte lo njefo beene kee wee wvù to gayɛɛ lɛ, \q1 “Ɛ̀ nu me wvù nu ke etfuse ɛnvukɛ, \q1 ɛ ɛ̀ nu me wvù nu ke enya nlawma wvubo.” \m Ɛ wvú ɛ bvuu ɛ gay lɛ, \q1 “Ɛ̀ nu me wvù Tata wvù nu ke esaw bonyii bem.” \m \v 31 Ɛ̀ nu fiɛɛ fi nfan e baay keegbwe can Nyo' wvù kɛŋke nshii le. \p \v 32 \x - \xo 10:32 \xt 6:10\x*Geenɛn, ben ekumyì ɛdiuw yo fwe yò bó to yuusɛɛ ben yî fiɛɛ fi Nyo' le. Ben to nu ɛ kuu shém no diuu bô boŋgɛw bò to too fô ben e. \v 33 \x - \xo 10:33 \xt 1Kol 4:9\x*Kefew kemew e nu ɛ bonyii to ké no nan'yi bvuu nyɛwle bô ben ya le. Kefew kemew e, ɛ ben no leeme ɛjim jo bonyii bò bó nyaa tɛn ŋgɛw ɛ̂ bó ɛ̂ yiyɛ je le. \v 34 \x - \xo 10:34 \xt 11:26; 13:14\x*Ben to ké no koole shen bô boba bonyii bò nu yî ncaw e, fii bó. Bó to ké loo mwɛɛm mvunɛn, ɛ ben cinɛ kɛ dvú no yuuke ɛ ɛ̀ nu njoŋ, njefo ben kee lɛ ben kɛŋke mwɛɛm mvumew mvù fele mvumwɛ ɛ ɛ̀ nu mvù nu ke emɛy nu sekecii. \v 35 \x - \xo 10:35 \xt 3:6; 6:11-12\x*Nonɛn, fo ben ecinɛ fiɛɛ fì ben leeme wase yî dvú le kɛ, njefo ɛ̀ nu fiɛɛ ɛ fí kɛŋke nlawma wvù kuuke. \v 36 Fiɛɛ fi shiee le fô ben e nu lɛ ben esuu shém wvu lɛ ben nulo egee ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì Nyo' shieele, ɛ́ ben ke emum ekɛŋkɛ fiɛɛ fì wvú nu ɛ kaw beene dvú. \v 37 \x - \xo 10:37 \xt Abk 2:3-4\x*Bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Ɛ̀ shɛɛte kɛ wase caan ɛ́ wee wvù nu keeto emum efɛse. \q1 Kɛ wvú nu emoocɛ kɛ. \q1 \v 38 \x - \xo 10:38 \xt Lum 1:17; Gal 3:11\x*Wee wɛm wvu teytey nu ke ekɛŋkɛ nshii \q1 nje fitele fì wvú lese yî yɛm e. \q1 Geenɛn ɛ́ wvú nɛ lo ɛ no fane ɛ tfuw bikaa, \q1 fitele fiem saa ejee bô wvú kɛ.” \m \v 39 Geenɛn, kɛ beene nu boba bò tfuuke bikaa bò nu ke ela kɛ. Beene nu fisɛɛbeene bonyii bò nu ɛ lese fitele yî Nyo' le bò biyoy bibole nu ke eboy. \c 11 \s1 Ɛkumɛ keelese fitele yî Nyo' le \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt Lum 8:24; 2Kol 4:18\x*Keelese fitele yî Nyo' le nu keetaale fwe yî fiɛɛ fì Nyo' nu ɛ kaw wee dvú kee naa ntay lɛ wvú nu ke ekɛŋkɛ fí, kee tɛn lɛ fí nu dvú ɛ wvú baa cim yɛn wase fí le kɛ. \v 2 Nyo' to bɛnsee bonyii bo fwele njefo bó to nu ɛ lese fitele yî ye le. \v 3 \x - \xo 11:3 \xt Keŋ 1:1; Mben 33:6, 9; Lum 4:17; 2Kol 4:18\x*Ɛ̀ ge tɛn fitele fì beene lese yî Nyo' le beene ɛ sɛ kiɛɛ ntay lɛ Nyo' to bom woŋ wvun ɛ ɛ̀ nu kɛ bô diɛw ye, ɛ mwɛɛm mvù beene yɛne to buy yî mvù bó yaa yɛne mvú le kɛ. \s2 Ɛbɛl \p \v 4 \x - \xo 11:4 \xt Keŋ 4:3-10\x*Ɛ̀ to ge fitele fì Ɛbɛl to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ wvú sɛ ge ncese wvu lɛŋ fey Kɛɛn. Ɛ Nyo' mum jo wvú lɛ wvú nu wee wvu teytey, mum fi nnya ye keetom lɛ wvú nu wee wvu teytey. Abɛl to nu ɛ kpwe, geenɛn ɛ fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ ge beene ɛ no yuuke ɛ wvú bɛɛ jemyi ɛ̂ beene ɛ to ɛ buy ɛbɛn e. \s2 Ɛnok \p \v 5 \x - \xo 11:5 \xt Keŋ 5:21-24\x*Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì Ɛnok to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ Nyo' sɛ jo wvú gɛn bô wvú fowe wum ɛ kpwe baa kum wvú le kɛ. Bó to nu ɛ nɛ faŋɛ yaa bvuu yɛn wvú le kɛ, njefo Nyo' to nu ɛ jo wase wvú we. Ɛ́ Nyo' sɛ jo Ɛnok we nu ɛ Ŋwa' Nyo' jemyi lɛ wvú to ké no gee ɛ Nyo' yuuke njoŋ. \v 6 Nonɛn ɛ́ wee nu dvú sɛ wvú nu ɛ lese fitele yî Nyo' le, tu kɛ ɛ̀ nu naa lo ɛ́ Nyo' eyuuke njoŋ bô wvú kɛ, njefo ɛ́ wee gomte keebenci too mbew Nyo' le, tu wvú kɛŋke keebee lɛ Nyo' nu dvú, noo lɛ wvú mawci wee tfuu wvù looci gomte wvú. \s2 Noa' \p \v 7 \x - \xo 11:7 \xt Keŋ 6:13-27; Lum 4:3; 1Bi 3:20\x*Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì Noa' to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ Nyo' ke dioo tefe wvú ɛkumɛ fiɛɛ fì to nu keeke ekooy ɛ wvú baa cim yɛn wase fí le, ɛ wvú yuw Nyo' le mum fɛ ŋguw wvu baay keeke eboyse yew ye dvú. No wvú to lesɛɛ fitele nonɛn mum duŋcɛ lɛ kebɛse ke bonyii bo yî woŋ wvun e nu bò befe ɛ̂ Nyo' ɛjise, ɛ ɛ̀ nu kɛ wase wvú wvù Nyo' to nyaɛ bvudvuu bvu wee wvu teytey e ɛ̂ wvú, njefo wvú to nu ɛ lese fitele yî Nyo' le. \s2 Abla'am bô Sɛla \p \v 8 \x - \xo 11:8 \xt Keŋ 12:1-2\x*Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì Abla'am to lesɛɛ yî Nyo' le, ɛ wvú sɛ yuw Nyo' le seke wvú to teŋɛɛ wvú lɛ wvú enɛ woŋ wvubole egɛn wvumew wvù wvú to nu keeke ekɛŋkɛ diɛwɛ woŋ we le. No Abla'am yuwɛɛ nonɛn mum no gɛne kɛ lo, yaa cim kee fô wvú gɛne kɛ. \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Keŋ 35:12, 27\x*Ɛ̀ to ge fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le fidvu ɛ wvú sɛ gɛn no cee woŋ wvù Nyo' to kawɛɛ wvú dvú le diɛwɛ tolo wvù nu ɛ gɛn ɛ bɛɛ woŋ bonyii bomew e. Wvú to nu jó ghane cee cún e bô bo Aysik noo Yakow bò Nyo' to kawɛɛ bó bocii bô woŋ wvudvu lɛ ɛ̀ nu ke enu wvubo. \v 10 \x - \xo 11:10 \xt 13:14\x*Wvú to cee cún e nonɛn njefo wvú to taale fwe keeke eley kelaante le ɛ kí kɛŋke kenffuy ɛ ɛ̀ to seyse Nyo' no kelaante kedvu nu ke enu, mum yoo. \p \v 11 \x - \xo 11:11 \xt Keŋ 17:19; 18:11-14; 21:2; Lum 4:19-20\x*Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì Sɛla to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ wvú sɛ kɛŋkɛ mvuŋgay keeleem bô fue ɛ wvú ɛ lun naa wase ɛ fesɛn wvù ɛ̀ nulo ɛ́ wvú ebvuu eboo. Fí to kooyi nonɛn njefo Sɛla to nu ɛ bee lɛ Nyo' wvù kawɛɛ wvú ké no leeme kɛ yî diɛw ye le. \f + \fr 11:11 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew kɛŋke tɛn fɛn lɛ, “Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì Abla'am to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ wvú sɛ kɛŋkɛ wan naa no wvú to cim nu ɛ wvú ɛ lun wase ɛ fesɛn ɛ Sɛla tɛn nulo saa ebvuu eboo kɛ. Fí to kooyi nonɛn njefo Abla'am to nu ɛ bee lɛ …”\f* \v 12 \x - \xo 11:12 \xt Keŋ 15:5\x*Ɛ fí mum no nu lɛ wee mwaaŋ wvù Abla'am wvù to nu ɛ wvú ɛ lun wase baay, nu wase diuw kpwe le, to nu ɛ nɛ ɛ ɛngokɛ ke wee le buy yî ye le duule diɛwɛ jón yi we le noo diɛwɛ monshɛɛm mo ŋgem joo yi baay e mò wee yaa nulo etaŋ etoo kɛ. \p \v 13 \x - \xo 11:13 \xt 11:9; 13:14; Keŋ 23:4; 47:9; Mben 39:12\x*Bonyii ban bocii to nu ɛ ghan faŋɛ yaa kɛŋkɛ fiɛɛ fì Nyo' kawɛɛ fidvu kɛ, ke ghan no kpwekene ɛ bó lese kɛ fitele yî Nyo' le. Bó to yɛn kɛ lo fí le ɛ fí bɛɛ too ncejole, fiisɛn bô nlaŋlaŋ, jeme bô dew yibo lɛ, fô bó le nu ɛ bó kee lɛ bowen nu kɛ lo botolo ɛ bó bɛke lo yî nshɛ yin e. \v 14 Ɛ́ bonyii jemyi nɛn, tu fí duŋci naa ntay lɛ bó bɛɛ gomte woŋ wvù ɛ̀ nu wvubo. \v 15 Ɛ́ bó to bvuu kpwawci ɛkumɛ woŋ wvù bó to nɛn'yɛɛ jó, tu bó to nu ɛ kɛŋkɛ je keekase tu jim jó. \v 16 \x - \xo 11:16 \xt 13:14; Ksm 3:6; Mat 22:32\x*Geenɛn no fí nu, nu ɛ bó to gomte ɛ ɛ̀ nu woŋ wvù fele wvuwɛ, wvù ɛ̀ nu woŋ wvu we. Nonɛn kɛ Nyo' ké no wuumene seke bó teŋe wvú lɛ Nyo' wvubo kɛ, njefo wvú nu ɛ seyse kelaante ɛ gɛɛ ɛ̂ bó. \p \v 17 \x - \xo 11:17 \xt Keŋ 21:12; 22:1-14; Dito 4:11; Jɛm 2:21\x*Ɛ̀ to nu fitele fì Abla'am to lesɛɛ yî Nyo' le fì to geɛ ɛ Nyo' ke dioo mom wvú, ɛ wvú bee keejo waa we wvù Aysik ege ncese dvú fô Nyo' le. Ɛ wvú wvù Abla'am nu wvù Nyo' to kawɛɛ lɛ ɛŋgokɛ ke wee le nu ke ebuy yî ye le. Ɛ wvú bee kɛ keejo waa we ɛ ɛ̀ ka wvú, lɛ wen ege ncese dvú. \v 18 Waa we wvun nu wvù Nyo' to gayɛɛ wase ɛ̂ Abla'am lɛ, \q1 “Ɛ̀ nu Aysik wvù nu ke egɛɛ diee di kfuu diuw e.” \p \v 19 \x - \xo 11:19 \xt Lum 4:17\x*Abla'am to kee kɛ lɛ ɛ́ wee cim kpwe lo, tu Nyo' nulo ekase ege ɛ́ wvú etu dvú. Nonɛn ɛ̂ je mi le nu ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó ejo lɛ Aysik to nu ɛ kpwe ɛ Nyo' kase nya wvú ɛ̂ Abla'am ɛ wvú nu dvú wum. \s2 Aysik \p \v 20 \x - \xo 11:20 \xt Keŋ 27:27-29, 39-40\x*Ɛ̀ to ge fitele fì Aysik to lesɛɛ tɛn yî Nyo' le ɛ wvú sɛ cew Yakow bô Ɛsau jeme ɛ̂ bó ɛkumɛ mbuwma wvù to nu keeke eyuu eto fô bó le. \s2 Yakow \p \v 21 \x - \xo 11:21 \xt Keŋ 47:31–48:20\x*Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì Yakow to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ wvú ke dioo kpwee, cew boom bo Yosɛw wvù waa we le. Ɛ wvú to ceeke nonɛn ɛ wvú ɛ ŋgvuum yî kembaŋ e ɛ no nyaa n'wvum ɛ̂ Nyo'. \s2 Yosɛw \p \v 22 \x - \xo 11:22 \xt Keŋ 50:24-25; Ksm 13:19\x*Ɛ̀ to nu fitele fì Yosɛw to lesɛɛ yî Nyo' le fì to geɛ ɛ wvú ke dioo nu wase keekpwe mum no teete kpwe ye duŋci lɛ bonyii bo Islael nu ke eshɛɛ ebuy woŋ wvù Ijiw e. Ɛ wvú mum gay lɛ bó ke edioo ebuyte jó jo bikufɛ biwene. \s2 Icee Muses bô bwee Muses \p \v 23 \x - \xo 11:23 \xt Ksm 1:22; 2:2\x*Ɛ̀ to nu fitele fì icee Muses bô bwee to lesɛɛ yî Nyo' le fì to geɛ ɛ bó sɛ nyilɛ Muses yî kee le tɛ fo bó eyu seke bó to bokɛɛ wvú. Ɛ bó to nyile nonɛn njefo bó to nu ɛ yɛn lɛ ɛ̀ to nu wan ɛ wvú jee cuu baay. Ɛ bó faŋɛ yaa efane keeŋgoy sa' yì Nfon to bvusɛɛ kɛ. \s2 Muses \p \v 24 \x - \xo 11:24 \xt Ksm 2:10, 11-15\x*Ɛ̀ to nu fitele fì Muses to lesɛɛ tɛn yî Nyo' le seke wvú to kuɛ wase fì to geɛ ɛ wvú tun lɛ fo bó eteŋè wen lɛ waa ŋgonjuu Nfon Fɛlo kɛ. \v 25 Wvú to nu ɛ caw fiew keeyɛne ɛ ɛ̀ nu ŋgɛw bô bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le, ɛfey keeyuuke njoŋ bô mwɛɛm mvù ɛ̀ nu mvù befe ɛ mvú fele lo. \v 26 \x - \xo 11:26 \xt 12:2; 13:13\x*Wvú to nu ɛ jo lɛ ɛ́ bó eshoose wen njefo wen nu wee Mboyse wvù Nyo' to kawɛɛ, tu fifiɛ kɛŋke sɛw fele keekɛŋke kpwaw wvu Ijiw tfuu. Wvú to jo nonɛn njefo wvú to taale mmawcɛ wvù nu ke eto fô wvú le. \v 27 \x - \xo 11:27 \xt Ksm 2:15; 12:41\x*Ɛ̀ to ge fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ wvú sɛ nɛ Ijiw yaa fane fiɛɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ Nfon ege bô wvú kɛ, naa ɛ wvú cim ton'yi shém bô wvú nɛɛ. Wvú to nu ɛ suu shém nɛ no gɛne njefo wvú to taale fiew ɛ ɛ̀ nu fwe diɛwɛ wvú yɛne Nyo' wvù bó yaa yɛne bô ɛjisɛ le kɛ. \v 28 \x - \xo 11:28 \xt Ksm 12:1-14, 21-28, 29-30\x*Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì wvú to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ wvú sɛ gɛɛ Ŋkaw Daŋɛfey, jo ɛlɛmɛ yefe yî laŋ fwese le, wvu lɛ Nceendaa Kpwe wvù to yuwyi boom bolemsɛ bo fwe yî kfuu le edioo etoo buyte fô dew fwese bonyii bo Islael e emum edaŋ efey. \s2 Bonyii bo Islael \p \v 29 \x - \xo 11:29 \xt Ksm 14:21-29\x*Ɛ̀ to ge tɛn fitele fì bonyii bo Islael to lesɛɛ yî Nyo' le ɛ bó gɛn lente Joo yi Baay yì Yɛɛle fokuse kɛ diɛwɛ bó fey yî nshɛ yi yem e. Ɛ bonyii bo Ijiw ke dioo to tɛn buy fô joo yidvu le no momte keefey tɛn nonɛn ɛ yí kuu bó bocii gɛn dvú. \v 30 \x - \xo 11:30 \xt Yosh 6:12-21\x*Ɛ̀ nu tɛn fitele fì bonyii bodvu to lesɛɛ fì to geɛ ɛ bó ke dioo gɛn buy Jɛliku, ke lɛn kɛnɛn kelaante kedvu, ke dioo kɛnɛn nonɛn buy ɛdiuw ɛsooshwiy ɛ kembew ke kelaante kedvu le kesɛ kecii. \s2 La'ab \p \v 31 \x - \xo 11:31 \xt Yosh 2:11-12; 6:21-25; Mat 1:5; Jɛm 2:25\x*Ɛ̀ to ge fitele fì La'ab wvù to nu kpwoon nsake mvu to lesɛɛ tɛn yî Nyo' le ɛ wvú sɛ boy faŋɛ yaa ekpwe ŋgoo bonyii bobole bo woŋ e bò to tɛmyi bikuu bô bo Nyo' kɛ. Wvú to baa kpwe, njefo bonyii bo Islael to nu ɛ tum bonyii lɛ bó eto eghan ekee woŋ wvudvu, ɛ kpwoon wvudvu fiisɛn bó ɛ̂ wvú yew. \s2 Gidion, Balak, Samsen, Jɛfta, Dawe bô Samwɛl noo bonyii bo ntum Nyo' le bomew \p \v 32 \x - \xo 11:32 \xt Biku 6:11–8:32; 4:6–5:31; 13:2–16:31; 11:1–12:7; 1Sam 16:1; 1Bfn 2:11; 1Sam 1:1–25:1\x*Ɛ́ ɛ̀ nu lɛ me entaaŋke bonyii bò to lesɛɛ fitele yî Nyo' le, ɛ́ me ŋke entaŋ eŋgɛn embuy fɛɛ? Kɛ kefew nu dvú kè ɛ̀ nulo ɛ́ me ŋkɛw nyɛy mwɛɛm mvu bonyii le diɛwɛ Gidion, Balak, Samsen, Jɛfta kɛnɛɛ Dawe bô Samwɛl noo bonyii bo ntum Nyo' le bomew e kɛ. \v 33 \x - \xo 11:33 \xt Biku 14:6-7; 1Sam 17:34-36; Dan 6:1-27\x*Bonyii ban bocii nu ɛ bó to lese fitele yî Nyo' le. Ɛ bomew ke so bitum yî jem e, ɛ bomew saw bvunfon ɛ̂ je yi lɛŋ e, ɛ bomew kɛŋkɛ mwɛɛm mvù Nyo' to kawɛɛ bó dvú, ɛ bomew kɛŋkɛ mvuŋgay keebaŋ dew bobvule fo bó eŋgele bó. \v 34 \x - \xo 11:34 \xt Dan 3:23-25\x*Bomew to nu ɛ kɛŋkɛ mvuŋgay keege ɛ́ ŋguy wvù to bɛɛnci naa bɛmte lo ejimɛ. Ɛ bomew kɛŋkɛ mvuŋgay keebuy can bonyii bò to gomte keegbwocɛ bó bô nyó jem e. Ɛ bomew bò to yen'yi wɛɛyi ke nɛ tu bontɛmemvuŋgay. Ɛ bomew tu bonyii bo jem e bò tɛmyi, ɛ bomew kuŋ bonyii bo jem e bo bitum bimew e ɛ bó fɛɛ lo. \v 35 \x - \xo 11:35 \xt 1Bfn 17:17-24; 2Bfn 4:18-37\x*Bomew to nu bokɛnɛ bò to lesɛɛ tɛn fitele yî Nyo' le. Ɛ Nyo' ge ɛ bonyii bobole bomew bò to nu ɛ kpwekɛn wase kase tu dvú no nu bô bó. Bomew bonyii nu ɛ bó to koole bvuuke bô bimbaŋ, ɛ bó faŋɛ yaa cim ebvuu eshieele lɛ bó ecinɛ bó le kɛ, njefo bó to yɛne lɛ ɛ́ bowen kpwe lo, ke ekase ebuy yî kpwe le ekɛŋkɛ nshii wvù jee fele wvun. \v 36 \x - \xo 11:36 \xt Yɛli 20:2; 37:15\x*Bomew nu ɛ bó to kɛɛŋke bó, tamte bô boŋgbwan ɛ ye caafi, kayte bomew bô boncaw fene yew ncaw e. \v 37 Ɛ bomew nu ɛ bó to tumyɛ bô ɛta ɛ bó kpwekɛn, bvuu tan'yi bomew bô nyó yì bó tane bite dvú ɛ bó buyte biba bifɛɛ bifɛɛ, gbwoci bomew bô nyó jem ɛ bó kpwekene. Bomew to ghane jiise ɛ ɛ̀ nu jéw njée bô yi bíe. Bó to nu bonyii bo kefufe le, ɛ bonyii njiŋsene bô bó bvuu nyɛwle bô bó. \v 38 \x - \xo 11:38 \xt 1Sam 13:6\x*Bó to ghane cee ŋkaante le noo yî dikum e bô ɛ̂ ditfum e noo ɛ̂ bibuw e. Ɛ̀ nu bonyii ɛ woŋ wvun to baa ekocɛn wvù bó ecee wvú le kɛ. \p \v 39 Bonyii ban nɛn bocii nu ɛ bó to lese fitele yî Nyo' le, ɛ Nyo' bɛnse bó naa ntay. Geenɛn wee mvu bó le to baa emum ekɛŋkɛ fiɛɛ fì Nyo' to kawɛɛ bonyii dvú kɛ. \v 40 Bó to baa ekɛŋkɛ njefo Nyo' to kɛŋke ntaŋ wvù jee ntay fô beene le fele wvubo, wvu lɛ ɛ̀ nu ke enu kɛ seke bó ɛ taashɛ beene ɛ bó, ɛ́ bó sɛ no nu ɛ bó ɛ kpwɛntɛn ɛ̂ Nyo' ɛjise ɛ gɛn ɛ mɛse. \c 12 \s1 Nyo' nɛci boom bò ɛ̀ nu bew \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt 1Kol 9:24\x*No beene nu wase ɛ kebombom ke bonyii bò to nu ɛ lese fitele yî Nyo' le ban ɛ gem beene ɛ tase ɛ no duŋci no ɛ̀ nulo ɛ́ wee elese fitele yî Nyo' le, beene emum ebuy ɛkuse jo bvujitɛ bvucii bvù jewsee beene, noo bibefɛ bì njimte beene, emum ekuu shém elewtè kenlewtɛ kè Nyo' nu ɛ gɛɛ ɛ̂ beene fwe. \v 2 \x - \xo 12:2 \xt 2:10; 8:1\x*Beene dioo lewte no taale yî Jisos e. Ɛ̀ nu wvú wvù to yen'yɛɛ je fô beene le keelese fitele yî Nyo' le, ɛ ɛ̀ nu wvú wvù gee ɛ fitele fì beene lese yî Nyo' le kpwɛntene gɛne mɛɛse. Wvú to nu ɛ bee keekpwe kpwe yi yî kentam e. Wvú to baa ecim etaale ɛ̂ kenshoose ke kfuu yiyɛ kpwe le kɛ, njefo wvú to taale fwe yî bvujoŋkɛ bvù nu ɛ̂ wvú fwe le. Keseen wvú ɛ no nu ɛ wvú ɛ shii ɛ̂ ɛbo ke ɛcɛɛy ke kawla Nyo' le. \v 3 Ben ekpwawcì ɛkumɛ wvuwɛ wee wvù to nu ɛ fiisɛn kfuu wvuwɛ ŋgɛw wvù bonyii bò befe to nyaa ɛ̂ wvú, wvu lɛ fifiɛ ege ɛ́ mvuntelem mvunɛn saa ewɛɛyi, kɛnɛɛ edoose ɛ̂ je kɛ. \v 4 Jem yì ben tumte ben ɛ bo kebefɛ nu ɛ ben baa tum wase egɛn ebuy yì gvune di wee le ejiim lo kɛ. \v 5 \x - \xo 12:5 \xt Bŋgn 3:11-12; Mwm 3:19\x*Me ŋkpwaake lɛ ben baa edaayɛ wase ntefe wvù Nyo' nyaa ɛ̂ ben diɛwɛ boom bew e kɛ? Wvú gayte lɛ, \q1 “Waa wɛm, seke Tata nɛci wo, fo wo ejoò ncɛw kɛ. \q1 Ɛ́ wvú dioo saake wo yî fiɛɛ le, fo shem ekpweè wo kɛ. \q1 \v 6 Ɛ̀ keè lɛ Tata ké no nɛci ɛ ɛ̀ nu wee wvù wvú kooŋke, \q1 tamte ɛ ɛ̀ nu wan tfuu wvù wvú joo lɛ ɛ̀ nu wvuwen.” \p \v 7 \x - \xo 12:7 \xt Dito 8:5\x*Ben emum ekuulè shém yî boŋgɛw bò ben yɛne le, ekeè lɛ Nyo' nɛci lo ben diɛwɛ boom bew e. Wan mvu nu dvú wvù jay fiɛɛ ɛ́ ice enu sɛ wvú ɛ nɛle wvú e? \v 8 Ɛ́ Nyo' cin'yi ben e sɛ wvú nɛci no wvú ké no nɛci boom bew bocii, tu ben baa enu naa lo boom bew kɛ, tu ben nu bikolɛ. \v 9 Beene kɛŋke tɛn bo'icee bosɛɛbeene bo fokuse fɛn bò to ké no nɛci beene ɛ beene wvumte bó. Ɛ́ beene to wvumte bó nonɛn, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ beene enya bikuu ɛ̂ Icee biyoy bisɛɛbeene efey lo nonɛn, ke ekɛŋkɛ nshii wvù mɛy lo? \v 10 \x - \xo 12:10 \xt Mat 5:48; Lum 5:2; Jɛm 3:17\x*Bocee bosɛɛbeene bodvu to nu ɛ nɛcɛ beene kɛ yî kefew e caan no bó to yɛne lɛ fí nu lɛŋ. Ɛ Icee wesebeene wvun nɛci beene keeseyse lo beene ɛ́ beene eyuule no wvú yuule. \v 11 \x - \xo 12:11 \xt 12:14; Jɛm 3:17-18\x*Ɛ̀ ke dioo nu seke bó tamte wee keenɛle wvú, ɛ wvú no yuuke nlucɛ kefew kekiɛ le, wvú saa yuuke naa lo njoŋ kɛ. Ɛ́ ke edioo enu wase ɛjim jo kefew kedvu, ɛ fifiɛ to bô nyɛkeey noo nce wvu teytey fô wvuwɛ wee wvù Nyo' nu ɛ yɛɛyi wvú ɛ̂ yiyin je le. \p \v 12 \x - \xo 12:12 \xt Yɛsa 35:3\x*Nonɛn ben ege ɛ́ can yene yì nu ɛ jɛw wase ekase etɛme, ege tɛn ɛ́ ɛnvuw ɛyene yò ndeŋdeŋe wase ekase etɛme. \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Bŋgn 4:26\x*Ben egɛnè kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ je yi teytey e, wvu lɛ fo bikoy bì tɛɛse wase emɛse elose kɛ, ɛ́ bí etɛme lo. \s1 Ntefe ɛkumɛ keeyuuke Nyo' le ntay \p \v 14 \x - \xo 12:14 \xt 12:11; Mak 12:30-31; Mben 34:14; 1Kol 7:15\x*Ben emomtè ntay keecee yî nyɛkeey e ben ɛ bonyii bocii, ebvuu emomtè tɛn ntay keecee nce wvù yuule. Ɛ́ wee nu sɛ wvú cee nce wvù yuule, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú ke eyɛn Tata le kɛ. \v 15 \x - \xo 12:15 \xt Dito 29:18; Gal 1:6\x*Ben eyɛnè fo wee mvu ke ejim keekɛŋkɛ mbuwma Nyo', ebvuu eyɛnè tɛn fo ŋgow mi yì befe ke enɛ ebuy ɛ̂ ben ɛntelɛŋ ke eto bô ŋgɛw ejiŋ bonyii nteen. \v 16 \x - \xo 12:16 \xt Keŋ 25:29-34\x*Ben eyɛnè tɛn lɛ fo wee mvu ben e ekɛŋke nce nnyɛn kenjaŋ kɛ. Fo wee tɛn emaà lo Nyo' diɛwɛ Ɛsau wvù to gesɛɛ mbuwma wvù wvú to nu keeke ekɛŋkɛ diɛwɛ wan wvu ŋgaywee le yî mwɛɛm mvudien mvu kaŋ mwaaŋ e maaŋ kɛ. \v 17 \x - \xo 12:17 \xt Keŋ 27:30-40\x*Kɛ ben kee lɛ ɛjim jodvu nu ɛ wvú to nɛ bvuu no gomte keekɛŋkɛ mbuwma wvun can ice le, ɛ ice ma lo wvú? Naa no wvú to cim shiwse misɛm ɛ̂ jise gomte keekumɛn fitele fiew, nu ɛ kɛ je to bvuu nu dvú keekumɛn kɛ. \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xt Ksm 19:16-22; 20:18-21\x*Ben ekeè lɛ fô ben leeme fó keseen baa nu diɛwɛ bvudvuu bvu fokuse bvù bonyii bo Islael to leeme fó bvù bó yɛne bvú le kɛ. Bó to leeme, \f + \fr 12:18 \ft Fo bó to leeme to nu ɛ̂ kenyi ke kum wvù Sinay e.\f* ɛ ŋguy bene nɛn lululu, ɛ ɛkfuŋ yiile nɛn taytaytay, ɛ nffum kfune tɛn nɛn kekeke. \v 19 Bó to yuuke tɛn ɛ soŋ saayi, ɛ diɛw mi jemyi. Mwɛɛm mvù diɛw yidvu to jemyi to nu ɛ bɛmse bó, ɛ bó no lɛke lo lɛ fo diɛw yidvu ebvuu ejeme ɛ̂ bó kɛ. \v 20 \x - \xo 12:20 \xt Ksm 19:12-13\x*Bó to lɛke nonɛn njefo fiɛɛ fì diɛw yidvu to jemyɛɛ to nu ɛ ghaw mvuŋgay mvubole. Diɛw yidvu to nu ɛ ciise lo ɛ̂ bó lɛ, \q1 “Fo fiɛɛ ebencɛ lo bɛw kum wvun kɛ. \q1 Ɛ́ ɛ̀ cim nu nyam, ɛ́ bó tumyɛ lo bô ɛta ɛ yí kpwe.” \m \v 21 Kecɛɛy, mwɛɛm mvù bó to yɛne fó to bɛmte baay. Ɛ Muses kebɛɛ jeme lɛ, “Nfan wvu baay nu ɛ ge ye ɛ nɛ ɛ no ciiŋke lo me.” \p \v 22 \x - \xo 12:22 \xt 13:14; Gal 4:26; Mwm 5:11; 21:2\x*Ben nu finɛn ɛ ben leeme ɛ ɛ̀ nu yî kum wvù Sayon e, ɛ ɛ̀ nu kelaante kè ɛ̀ nu ke Nyo' wvù kɛŋke nshii le, ɛ ɛ̀ bvuu nu Jɛlusalɛm wvu fowe. Ɛ̀ nu fó fò bonceendaa bo Nyo' le bò wee yaa nulo etaŋ etoo laŋlaŋe yî kentaashɛ le. \v 23 \x - \xo 12:23 \xt Luk 10:20\x*Ben nu ɛ to wase ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo Nyo' le bò ɛ̀ nu boom bew bo fwe, ɛ wvú ɛ saŋ ɛdiee ɛbo ɛ̂ ŋwa' we le fowe. Ben nu ɛ to wase fwe dvu Nyo' wvù sumtene bonsaw bo bonyii bocii le. Ben nu ɛ to wase tɛn fwe dvu biyoy bi bonyii bò to nu teytey e bì Nyo' nu ɛ ge wase bí ɛ no yuule gɛne mɛɛse le. \v 24 \x - \xo 12:24 \xt 8:6; 9:12; Keŋ 4:10\x*Ben nu ɛ to wase tɛn fô Jisos wvù leeme fwe moŋkan mo monfɛm ɛntelɛŋ jo Nyo' bô bonyii le, ɛ̀ to tɛn fwe dvu ɛlɛmɛ ke Jisos e kè bó to miawmiawɛɛ yî beene le. Ɛlɛmɛ kin jemyi fiɛɛ fì fele fi ɛlɛmɛ ke Abɛl e. \p \v 25 \x - \xo 12:25 \xt 6:4-6; 8:1; Ksm 20:22\x*Ben eyɛnè fo ben etune keebee wee wvù jemyi ɛ̂ ben e. Ben kpwaake lɛ ɛ́ bonyii bo Islael to nu sɛ bó eboy can ŋgɛw wvù to toɛ fô bó le njefo bó to nu ɛ tun keebee wee wvù Nyo' to tumɛɛ lɛ wvú eteetè bó fokuse fɛn e, tu je nu dvú fô beene le keeke eboy fɛn ɛ́ beene ɛ tun keebee wee wvù teete beene ɛ ɛ̀ nu fowe le? \v 26 \x - \xo 12:26 \xt Ksm 19:18; Aga 2:6, 21\x*Ɛ̀ to nu sekekiɛ ɛ wvú jeme ɛ nshɛ shiw. Keseen ɛ no nu ɛ wvú ɛ kaw lɛ, \q1 “Seke me ɛ mbvuu ɛ nshiwsɛ, \q1 ɛ́ saa eshiw kɛ nshɛ maaŋ kɛ. \q1 Ɛbulɛ tɛn nu ke eshiw fó.” \p \v 27 Diɛw yì lɛ, “Seke me ɛ mbvuu ɛ nshiwsɛ”, duŋci lɛ Nyo' nu ke ecake lo mwɛɛm mvunciim mvù wvú to bomɛɛ mvù ɛ̀ nulo ɛ́ bó eshiw, wvu lɛ ɛ́ eshɛɛ kɛ wase mwɛɛm mvù yaa nulo ɛ́ bó eshiw kɛ. \v 28 \x - \xo 12:28 \xt 13:14\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ beene enyaà keyoone ɛ̂ Nyo' lɛ bvunfon bvù beene nu ɛ fiisɛn nu bvù ɛ̀ yaa nulo ɛ́ bó eshiw bvú kɛ. Nonɛn beene emum ebunleè Nyo' ɛ̂ je yi lɛŋ e, enyaà n'wvum ɛ̂ wvú, fanè wvú. \v 29 \x - \xo 12:29 \xt Dito 4:24\x*Beene enyaà nonɛn njefo, \q1 “Nyo' wesebeene nu diɛwɛ ŋguy wvù nulo efiese lo fiɛɛ le.” \c 13 \s1 Ntefe wvu fokemɛse \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xt 6:10; 10:24; 13:16; 1Bi 1:22\x*Ben ekoŋenè kɛ nonɛn gɛne fwe diɛwɛ boom bo bwee wan e. \v 2 \x - \xo 13:2 \xt Keŋ 18:1-8; 19:1-3; Job 31:32; Lum 12:13; 1Tim 3:2; 5:10; 1Bi 4:9; 3Jon 8\x*Fo ben ecinɛ keefiisene botolo ɛla ɛyene le kɛ. Ben ekeè lɛ bonyii bomew nu ɛ fiisɛn wase nonɛn ɛ fiisɛn ɛ ɛ̀ nu bonceendaa bo Nyo' le yaa kee kɛ. \v 3 \x - \xo 13:3 \xt 10:34; Mat 25:36\x*Ben ekumyì bonyii bò nu yew ncaw e, enù kɛ diɛwɛ ben ɛ bó bocii nu yew ncaw e. Ben ekumyì tɛn bonyii bò bó nyɛwle bô bó, njefo ben tɛn kɛŋke ye. \p \v 4 \x - \xo 13:4 \xt 1Kol 7:2-4; 1Tɛs 4:3-8\x*Wee tfuu enyaà n'wvum ɛ̂ kentaashɛ ke wee bô kpwɛse le, ɛ́ kpwoon bô diemsɛn eyɛnè fo wee ebvuu ebuy ɛkfuŋ ebefe bô kentaw kebole. Ben ekeè lɛ Nyo' nu ke esaw bonyii bocii bò cee nce nnyɛn noo bò cin'yi kentaashɛ kebole ke wee bô kpwɛse le buyte ɛkfuŋ. \p \v 5 \x - \xo 13:5 \xt Dito 31:6, 8; Fili 4:11-12; 1Tim 6:7-10\x*Fo ben elese bvufee bvunɛn yî bigew e yî nshii wene le kɛ. Wee eyuukè njoŋ bô fiɛɛ fì wvú kɛŋke, njefo Nyo' nu ɛ gay lɛ, \q1 “Kɛ me nu ŋke en'yuu encinɛ wo le kɛ, \q1 ɛ kɛ me nu ŋke en'yuu enlaŋ wo kɛ.” \p \v 6 \x - \xo 13:6 \xt Mben 118:6\x*Fifin ɛ mum ɛ ge ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ beene ejeme sɛ kemaŋɛn no wee to gayɛɛ lɛ, \q1 “Tata nu wvù fii me. \q1 Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me enfane fiɛɛ kɛ. \q1 Ɛ̀ nulo ɛ́ wee ege la bô me?” \p \v 7 \x - \xo 13:7 \xt 6:12; 1Kol 4:16\x*Ben ekumyì bonyii bò to nu bikuu binɛn bò to yawɛɛ fewcɛ diɛw Nyo' ɛ̂ ben. Ben ekume no nce wvubo to nu, emum ebeŋene je yì bó to lesɛɛ fitele yî Nyo' le jó. \v 8 Kɛ Jisos Klistu ké no kumene kɛ. No wvú se nu foguu, nu kɛ no wvú nu ɛbɛn, ɛ ɛ̀ nu kɛ no wvú nu ke enu sekecii. \p \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Lum 14:2; Kolo 2:20-22; 1Tim 4:3\x*Fo ben ecinɛ ɛ́ bonyii eto bô bon'yɛɛyi bo jɛɛy bò bó yaa kee jò bó buy, elɛwe ben dvú kɛ. Fí jee lɛ mvuntelem mvusɛɛbeene etɛmyi nje mbuwma Nyo', ɛfey fo enu nje bonci bo ɛkumɛ mwɛɛm mvudien. Kɛ bonci boban cim fii bonyii bò leeme yî dvú le kɛ. \v 10 Beene kɛŋke ketaŋ ke ncese le, ɛ bocee ncese bò lemte fô ketaŋ ke yew Nyo' yi fokuse fɛn e yaa kɛŋke naa lo mvuŋgay keedie fiɛɛ fì nɛ fô kekin ketaŋ e kɛ. \v 11 \x - \xo 13:11 \xt 9:7; Lɛw 16:27\x*Ben ekeè lɛ ɛkolɛ ke bocee ncese le to ké jo ɛ ɛ̀ nu ɛlɛmɛ ke nyám e ley dvú fô Bvudvuu bwɛ bvù looci Yuule naa ntay e keege ncese dvú fô bibefɛ bi bonyii le, geenɛn ɛ bó jo nyám yidvu buysɛn ntɛw dvú mum ton ɛ yí fie. \v 12 \x - \xo 13:12 \xt 11:26; Mat 27:31-33\x*Jisos to nu ɛ kpwe tɛn ɛkfuŋ jo kelaante wvu lɛ wen ecukɛ bibefɛ bi bonyii le bô ɛlɛmɛ kew. \v 13 Nonɛn beene emum ebuysɛn tɛn ebi wvú le ɛkfuŋ jo ntɛw ekɛŋkɛ tɛn boncun bò wvú to kɛŋkɛɛ. \v 14 \x - \xo 13:14 \xt 11:9-10, 13, 16; 12:22, 28; Fili 3:20; 2Kol 5:6; 1Bi 2:11; Mwm 21:2\x*Beene kee lɛ kɛ la din dì beene nu fó fɛn nu ke emɛy nu sekecii kɛ. Beene taale fwe ɛ ɛ̀ nu yî la dì bɛɛ too le. \v 15 \x - \xo 13:15 \xt Ɛfɛ 5:19-20; Mben 50:14, 23\x*Nonɛn beene emum ebɛɛ Jisos egeè ncese wvu mbense fô Nyo' le sekecii wvù ɛ̀ nu keeyemte diee diew. \v 16 \x - \xo 13:16 \xt Gal 6:10; Fili 4:18\x*Fo ben edaayɛ keegee lemme dì jee noo keegawte mwɛɛm mvunɛn mvù ben kɛŋke ben ɛ bonyii bomew kɛ. Ɛ́ ben gee nonɛn, tu ɛ̀ nu ncese wvù jee fô Nyo' le. \p \v 17 \x - \xo 13:17 \xt Ɛsek 3:17; Lem 20:28-31; 1Kol 16:16\x*Ben eyuukè bonyii bò nu bikuu binɛn e, geè no bó shieele, njefo bó taale fô biyoy binɛn e diɛwɛ bonyii bò kee lɛ bó nu ke etaŋe diuw ɛkumɛ lemme dibole ɛ̂ Nyo'. Ben egeè nonɛn wvu lɛ bó egee lemme dibole bô nlaŋlaŋ, ɛ ɛ̀ yaa nu kɛ shen shen kɛ. Ɛ́ bó gee shen shen, fifiɛ saa efici ben kɛ. \p \v 18 \x - \xo 13:18 \xt 10:22; Lum 15:30; 2Kol 1:12; Lem 24:16\x*Ben ebunleè fô bese le. Bese kee naa kecɛɛy lɛ kɛ fitele saake bese yî fiɛɛ fimew e kɛ, njefo bese ké no shieele keegee fiɛɛ ficii bô n'wvum. \v 19 Me nlooci naa nlɛke baay lɛ ben ebunleè, wvu lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me en'yaŋsɛn eŋkase ento fô ben e. \s1 Bunle bô ŋgayma \p \v 20 \x - \xo 13:20 \xt 12:14; Lum 5:1; 2Kol 13:11; \xt 8:6; \xt 9:12\x*Nyo' wvù nu Nyo' kembonɛn nu wvù to kasɛɛ bvuse Jisos wvù Tata wesebeene wvù nu Ncɛy Njée wvu baay yî kpwe le. Wvú to bvuse fele yî mvuŋgay mvu ɛlɛmɛ ke moŋkan mò mɛy lo le. \v 21 \x - \xo 13:21 \xt Ɛfɛ 2:10; Fili 2:12-13\x*Me nlɛke lɛ wvú enya ben bô mwɛɛm mvù jee mvunciim, wvu lɛ ben egee fiɛɛ ficii fì wvú shieele. Me nlɛke tɛn lɛ wvú elemtè fiɛɛ ficii yî yene le can Jisos Klistu le fì wvú yɛne lɛ fí jee wvú le. Beene enyaà mbense ɛ̂ Jisos Klistu wvun sekecii sɛ ŋka. Fí enù nonɛn. \p \v 22 Boom bo bwɛɛm e, me nlɛke lɛ ben ekuu shém eyuw diɛw ntefe yì me nsaŋ fô ben e yin. Fiɛɛ fì me nsaŋ nu kɛ nɛn kfuy. \v 23 \x - \xo 13:23 \xt 1Kol 4:17\x*Me ŋgomte lɛ ben ekiɛɛ lɛ waa bwee wesebeene wvù Timatio nu ɛ bó ɛ bvuse wase wvú yew ncaw e. Ɛ́ wvú yaŋsene lo ɛ to, ɛ́ bee wvú ke elɛn ɛkalɛ kemwaaŋ eto eyɛn ben e. \v 24 Ben egay bonyii bò nu bikuu binɛn e bocii noo bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le bocii enya ɛ̂ me. Boom bo bwee wesebeene le bo Itali ciinse tɛn ŋgayma ɛ̂ ben. \v 25 \x - \xo 13:25 \xt Gal 6:18\x*Nyo' ebuw ben bocii bô kembonɛn.