\id GAL - Nooni \h Galɛshia \toc1 Galɛshia \toc2 Gal \toc3 Gal \mt2 Ŋwa' wvù Baul to saŋɛɛ ɛ̂ kentaashɛ ke \mt1 Galɛshia \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' wvu Galɛshia wvun e \ip Ɛ̀ to nu seke bó to kɛwɛɛ wase keefewci saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Jisos, ɛ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu fiisene wase saaka wvudvu wvun, ɛ bonyii bomew ke nɛ kɛw no too bô n'yɛɛyi wvù nu lɛ bó kɛŋke kɛ keegɛɛlè bonci bo Muses e bocii, ɛfey mvunciim keetfuuse bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu yew ɛ́ bó sɛ no nu bonyii bo Klistu le bo cɛɛy cɛɛy. \ip Ŋwa' wvun wvù Baul to saŋɛɛ fô bonyii bo Galɛshia le to nu keetee bvufee bvubole lɛ bvú ekase etu yî fiɛɛ fi lɛŋ e. No wvú nu waa ntum Jisos nonɛn, wvú ɛ mum ɛ no saaŋke gɛne fwe duŋci naa ntay lɛ Nyo' joo wee lɛ wvú nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise ɛ ɛ̀ nu nje fitele fì wvú lese yî Klistu le. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ ŋwa' wvun e \io1 1:1-10 Keŋkɛwcɛ \io1 1:11–2:21 Mvuŋgay mvu Baul e diɛwɛ waa ntum Jisos Klistu le \io1 3:1–4:31 Ɛ Baul jeme ɛkumɛ saaka wvù jee noo bonci \io1 5:1–6:10 Bonyii bò ɛ̀ nu bo Klistu le nu ɛ buy wase yî bvunfaw e ɛ no yuuke wase ɛ ɛ̀ nu Keyoy ke Yuule le \io1 6:11-18 Kemɛse \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt 1:11-12; Lum 1:5; 1Kol 9:1-2\x*Ŋwa' wvun saŋ me wvù Baul, waa ntum Jisos Klistu. Kɛ me nu waa ntum ɛ ɛ̀ to tum wee wvu wum me kɛnɛɛ nya mvuŋgay ɛ̂ me kɛ. Ɛ̀ to tum Jisos Klistu bô Nyo' Ice wvù to bvusɛɛ wvú yî kpwe le. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 1Kol 16:1\x*Bee boom bo bwee wene le bo mbee le bocii bò nu fɛn bee bó gayte ben bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bi woŋ wvù Galɛshia le. \v 3 Nyo' Ice bô Tata wesebeene wvù Jisos Klistu ebuw ben bô kembonɛn, ebvuu enya ben bô mvuntelem mvù lɛɛtene. \v 4 \x - \xo 1:4 \xt 2:20; Mat 20:28; Jon 1:29; 2Kol 5:21; Ɛfɛ 5:2; 1Tim 2:6; Tay 2:14; Ibu 9:12-14, 26; 1Jon 5:19\x*Jisos Klistu nu wvù to nyaɛ ɛkolɛ kew nje bibefɛ bisɛɛbeene wvu lɛ wen ebvuse beene can woŋ kebefɛ wvu keseen wvun e. Fifin nu no Nyo' wvù Icee wesebeene to seysɛɛ. \v 5 Bvukukɛ bvucii nu ɛ ɛ̀ kɛŋke wvú sekecii sɛ ŋka. Fí enù nonɛn. \s1 Saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Jisos Klistu mɛy kɛ mwaaŋ \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xt Ibu 12:15\x*Diuw yumte lo me lɛ kɛ keseen keseen nɛn ben nu ɛ nɛ wase ɛ no baŋsee jim ɛ̂ Nyo' wvù to teŋɛɛ ben nje fitele fì jee fì Klistu kɛŋke fô ben e, ɛ no bii ɛ ɛ̀ nu saaka wvù jee wvumvu le jɛɛy. \v 7 \x - \xo 1:7 \xt 5:8, 10; 2:4; Lem 15:1, 24\x*Kɛ ɛ̀ nu lɛ saaka wvù jee wvumvu bvuu nu lo dvú jɛɛy kɛ. Fí nu kɛ lo lɛ bonyii bomew gomte keebvuŋsee bvufee bvunɛn, beete bô saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Klistu. \v 8 \x - \xo 1:8 \xt 1Kol 16:22\x*Me ɛ no ŋgayte lɛ ɛ́ ɛ̀ cim to naa bese kɛnɛɛ nceendaa Nyo' mvu fowe ɛ no fewci saaka wvumvu jɛɛy ɛ̂ ben sɛ ɛ̀ nu wvuwɛ wvù bese to fewcɛɛ ɛ̂ ben, ɛ́ mwɛtɛn tuu lon! \v 9 No bese to gayɛɛ wase nu ɛ me mbvuu ntuu kɛ fó ŋgayte lɛ, ɛ́ wee nɛ ɛ no fewci saaka Nyo' wvumvu jɛɛy sɛ ɛ̀ nu wvuwɛ wvù bese to fewcɛɛ ɛ̂ ben, ɛ́ mwɛtɛn tuu lɛ lon! \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xt 1Tɛs 2:4-6\x*Ben kpwaake lɛ me ŋgomte lɛ ɛ́ ebɛnseè bonyii me nuu lɛ ɛ́ ebɛnseè Nyo' lɛ? Nuu lɛ ben kpwaake lɛ me ŋgomte keeŋgee lɛ bonyii eyuukè njoŋ e? Ɛ́ ɛ̀ be nu lɛ me ŋgomte keeŋgee lɛ bonyii eyuukè njoŋ, me nsaa enu wee lemme wvu Klistu kɛ. \s1 Saaka wvù jee wvù Baul to fewci to duŋci Klistu ɛ̂ wvú \p \v 11 \x - \xo 1:11 \xt 1:1\x*Boom bo bwɛɛm e, me ŋgomte lɛ ben ekiɛɛ lɛ kɛ saaka wvù jee wvù wvu Nyo' wvù me nto nfewcɛɛ ɛ̂ ben nu fiɛɛ ɛ fí to buy ɛ̂ wee wvu wum kɛ. \v 12 Kɛ me nto n'yuw diuw wee mvu le, ɛ kɛ ɛ̀ to yɛɛyi wee me dvú kɛ. Ɛ̀ to duŋci Jisos Klistu ɛ̂ me. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Lem 8:3; 9:1; Fili 3:5-6; 1Kol 15:9\x*Me njemyi nɛn ɛ ben to yuw wase no keŋge kem to shee nu seke me nto mbɛɛ yî nce woŋ wese Bojuu le. Me nto ŋké no mbone bikaa ɛjim jo bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bo Nyo' le baay ŋgomte keenfiwsɛ naa lo bí. \v 14 Me nto njici mbee wese Bojuu le ntɛmyi nfele lo keghan kem ɛntelɛŋ jo bonyii bosɛse, nlooci nleeme ntɛmyi naa ntay yî nce woŋ bo'icee bosɛse le. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Yɛli 1:5; Lem 9:3-5; 22:21; Lum 1:5; 1Kol 9:1; 15:10\x*Geenɛn ɛ Nyo' to baa wase me gɛɛ ɛ me mbɛɛ ɛ̂ bwɛɛm ɛshem. Ɛ fitele fiew fì jee ke ge ɛ wvú tee me. \v 16 Ɛ wvú ke duŋcɛ Waa we ɛ̂ me no wvú to shieele, wvu lɛ me eŋghanè nfewcì ɛkumɛ wvú ɛ̂ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu. No wvú to duŋcɛɛ nonɛn, ɛ me nfaŋɛ n'yaa embvuu enu lo keembife fiɛɛ ɛ̂ wee wvu wum kɛ. \v 17 Kɛ me nto mbaa emben tɛn Jɛlusalɛm keen'yɛn bonyii bò to nu wase boom bo ntum e bo Jisos e ɛ̂ me fwe kɛ. Me nto nɛ ŋgɛn fiem ɛ ɛ̀ nu Alɛbia, ŋke nɛ jó ŋkase ntu jim Damaskus. \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Lem 9:26-28\x*Ɛ ɛ̀ ke no nu ɛjim jo bilum bitɛte ɛ me mben Jɛlusalɛm lɛ bee Bita kiɛɛnɛn bikuu. No me mbenɛɛ, ɛ bee wvú ce ɛdiuw yuufe ncow ɛtin. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt Mat 13:55\x*Me nto mbaa embvuu en'yɛn wee mvu ŋgoo boom bo ntum e bo Jisos e ɛfey Jɛm wvù waa bwee Tata wesebeene wvù Jisos e kɛ. \v 20 Fiɛɛ fì me nsaaŋke fin nu kecɛɛy, ɛ Nyo' kee lɛ kɛ me mbiayte lo kɛ. \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Lem 9:30\x*Ɛ ɛ̀ ke no nu kefew kemew e, ɛ me nɛ ŋgɛn ɛ̂ biba bì Silia bô Silishia le. \v 22 Sekekiɛ to nu ɛ bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bi Klistu le bi ɛ̂ keba kè Judea le yaa kee wase me ɛjise kɛ. \v 23 Bó to yuuke kɛ lo ɛ bonyii jemyi lɛ, “Wee wɛ wvù se bone bikaa ɛ̂ beene ɛjim ghane wase keseen fewci lɛ bonyii elese fitele yî Klistu le, ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì wvú se shee gomte lɛ wen efiwsɛ lo.” \v 24 Ɛ bó yuw nonɛn no tumte moŋkum mo Nyo' le yî fiɛɛ fì wvú geɛ fô me le. \c 2 \s1 Ɛ boom bo ntum e bo Jisos e tom saaka Nyo' wvù Baul to fewci \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Lem 15:1-19\x*\x - \xo 2:1 \xt 1Kol 15:2; Fili 2:16; \xt Lem 4:36; \xt 2Kol 2:13\x*Ɛ ɛ̀ ke no nu ɛjim jo bilum yuufe ncow binɛw, ɛ me mbvuu mben Jɛlusalɛm bee Banaban. Me nto ndioo mbene, njo Taytus. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt 2:6, 9\x*Me nto mben kefew kin e ɛ ɛ̀ duŋci Nyo' lɛ me emben. No me mbenɛɛ, n'yɛn bonyii bò bó to kee bó lɛ ɛ̀ nu bikuu le, ɛ bee bó lɛwse ye, ɛ me njike saaka wvù jee wvù wvu Nyo' wvù me nto nfewci ɛ̂ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu ɛ̂ bó ɛjise. Ɛ me nto ŋge nonɛn wvu lɛ fo lemme dì me nu ɛ nlem wase bô dì me mbɛɛ nlemte ke ela ɛcici kɛ. \v 3 Ɛ bó yuw nonɛn, faŋɛ yaa eleeme lɛ bó etfuse Taytus yew wvù bee wvú to nu ɛ ɛ̀ nu naa wee Glek kɛ. \v 4 \x - \xo 2:4 \xt 1:7; 5:1, 13; Lem 15:1, 24; 1Kol 9:21\x*Ɛ́ ɛ̀ to baa nu nje bonyii bomew bò to mbiayte lɛ bó nu bonyii bo mbee le, bò to wɛɛntɛnɛɛ ley fô bese to nu, tu kɛ bó to bee ejemyi leyte ɛ̂ fifiɛ fiɛɛ le kɛ. Bó to to diɛwɛ boŋkee le keeyɛn no bese gee wase mwɛɛm wasewase nje bese nu ɛ taashɛ bee bo Klistu Jisos. Ɛ bó mum no gomte keekase tfuse bese bvunfaw e. \v 5 Ɛ bese faŋɛ yaa bee naa lo fiɛɛ fì bó to too dvú caan kɛ. Ɛ bese to ge nonɛn wvu lɛ bese gomte keegɛɛ kecɛɛy kè ɛ̀ nu ke saaka wvù jee wvù wvu Nyo' le wvun fô ben e. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Lum 2:11\x*Ɛ bonyii ba bò bó to kee bó lɛ ɛ̀ nu bikuu, (kɛnɛɛ bó to nu la, kɛnɛɛ la, tu kɛ fifiɛ kɛŋke fiɛɛ fô me le kɛ, njefo kɛ Nyo' duŋci kejɛɛy jɛɛy kɛ.) Boba bonyii bò me ŋgayte, bò bó to kee lɛ ɛ̀ nu bikuu to baa ebise fiɛɛ yî fì me nto nfewci le kɛ. \v 7 \x - \xo 2:7 \xt 1:15-16; Lum 1:5\x*Geenɛn, ɛ bó kaa yɛn lɛ bó nu ɛ nya saaka wvù jee wvù wvu Nyo' can yɛm e lɛ me enfewcì ɛ̂ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu, lɛŋlɛŋ no bó nu ɛ nya ɛ̂ Bita lɛ wvú efewcì ɛ̂ Bojuu. \v 8 (Nyo' wvù to nyaɛ mvuŋgay ɛ̂ Bita lɛ wvú elemtè lemme din fô Bojuu le, nu kɛ wvú wvù to nyaɛ ɛ̂ me lɛ me enlemtè fô bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le.) \v 9 Ɛ bó dioo yɛn je yì Nyo' nu ɛ buw me jó, ɛ Jɛm bô Bita noo Jon bò bó to kee lɛ ɛ̀ nu dikfuy di bonyii bo mbee le mum nya ɛbo ɛ̂ bee Banaban keeduŋcɛ lɛ bee bó lemte yî fiɛɛ le fimwaaŋ, lɛ bese egɛn lɛ elemtè fô bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le, ɛ́ bó elemtè fô Bojuu le. \v 10 \x - \xo 2:10 \xt Lum 15:26\x*Fiɛɛ fì bó to gayɛɛ to nu kɛ lɛ bese ekumyì Bojuu bo kefufe le. Ɛ fifin nu fiɛɛ ɛ me nto ŋkooŋke naa baay keeŋgee. \s1 Ɛ Baul saw Bita Antiok \p \v 11 Geenɛn ɛ ɛ̀ ke no nu kefew kemew e, ɛ Bita ke nɛ to Antiok, ɛ me nsaw wvú ɛ̂ bonyii ɛjise njefo wvú to nu ɛ jay baay. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Lem 11:3\x*Fí nu lɛ wvú to yaw to no diekene bô bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu, yaa nyaake kɛ. Ɛ bonyii bomew bò Jɛm to tumɛɛ ke dioo to, ɛ wvú mum kɛw no guute ye jim, ke nɛ gawsɛn, faŋɛ yaa bvuu diekene bô bó kɛ. Ɛ wvú to gawsene nonɛn njefo wvú to fane ŋgoo yì to ké no leeme kɛ lɛ bó kɛŋke keetfuse wee wvù yaa nu kɛ wee Juu yew ɛ́ mwɛtɛn sɛ no nu wee Klistu. \v 13 No wvú ge nonɛn ɛ bonyii bo mbee le bomew bò to nu Bojuu mum beŋɛn gee diew didvu le. Ɛ naa Banaban kebɛɛ mum bi tɛn gee dibole didvu le. \v 14 Ɛ me ndioo n'yɛn lɛ kɛ gee dibole bii cɛɛy cɛɛy no saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Klistu duŋci kɛ, ɛ me mum ŋgay ɛ̂ Bita ɛ̂ bó bocii ɛjise lɛ, “Wo nu wee Juu, cee wase diɛwɛ wee wvù yaa nu kɛ wee Juu le, ɛ no gomte keekane bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu lɛ bó eceè diɛwɛ Bojuu le nɛɛ le?” \v 15 Me nto njemyi ɛ̂ Bita nonɛn ɛ ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ bee bó nu boom bo Bojuu le bo woŋ e. Kɛ bese nu bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu bò bó yɛne lɛ ɛ̀ nu bonyii bò befe kɛ. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt 3:10-12; Lum 3:20-30\x*Geenɛn ɛ bese kee kɛ lɛ kɛ Nyo' joo wee lɛ wvú nu teytey njefo wvú gɛɛle bonci bo Bojuu le kɛ. Wvú joo njefo wvú nu ɛ lese fitele yî Jisos Klistu le. Ɛ bese kebɛɛ ɛ lese tɛn fitele yî Klistu Jisos e wvu lɛ bese enù teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise nje fitele fì bese lese yî ye le, ɛ ɛ̀ yaa nu nje bese gɛɛle bonci kɛ, njefo kɛ wee gɛɛle bonci ɛ́ Nyo' ke eyuu ejo wvú lɛ wvú nu teytey kɛ. \v 17 \x - \xo 2:17 \xt Lum 2:17–3:20\x*Ɛ́ bese momte keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise nje bese nu bonyii bo Klistu le, bonyii ɛ bvuu ɛ no yɛne kɛ lɛ bese nu bonyii bò befe njefo kɛ bese gɛɛle bonci bo Bojuu le, tu fí fɛn nu lɛ Klistu tomte kebefɛ? Kɛ fí nu naa lo nonɛn kɛ! \v 18 Ɛ́ me nɛ ɛ mbvuu ɛ no n'yoote fiɛɛ ɛ me nto nsâw wase, tu fifiɛ duŋci lɛ me njayte lo. \v 19 \x - \xo 2:19 \xt 6:14; Lum 7:6; 6:2-4\x*Fiɛɛ fì nu, nu lɛ ɛ̂ keba ke bonci le nu ɛ me nu wase ŋkfusay, ɛ ɛ̀ yu bonci me, me ɛ ŋkpwe wvu lɛ me enceè wase no Nyo' gomte. \v 20 \x - \xo 2:20 \xt 1:4; Jon 17:23; Lum 8:10-11; 2Kol 5:14\x*Ɛ̀ nulo ɛ́ me eŋgay lɛ bó to nu ɛ ta wase me yî kentam e ɛ me ŋkpwe bee Klistu. Kɛ nshii wvù me ŋkɛŋke keseen bvuu nu wɛm kɛ. Ɛ̀ cee wase Klistu yî yɛm e. Ɛ nshii wvù me ŋkɛŋke keseen yî yɛm e nu wvù fitele fì me nlese yî Waa Nyo' le wvù to nu ɛ duŋcɛ keŋkoŋɛn fô me le nya ɛkolɛ kew keekpwe nje yɛm. \v 21 Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me ntune mbuwma Nyo' kɛ. Ɛ́ ɛ̀ nu lɛ ɛ̀ nɛlo ɛ́ wee enu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise njefo wvú gɛɛle bonci, kɛ tu kpwe Klistu to nu ɛcici. \c 3 \s1 Bonci noo keelese fitele yî Klistu le \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xt 5:7\x*O oo bonyii bo Galɛshia, ben nu la biyuŋ nɛn? Wee nu ɛ low ben e? Ɛ̀ nu kɛ ben bò bó nu ɛ nɛle wase baaŋŋ no bó to taɛ Jisos Klistu yî kentam e ben ɛ yɛn lo ɛndan e? \v 2 \x - \xo 3:2 \xt 4:6; Lum 8:9-16; 2Kol 3:6, 17\x*Me ŋgomte keembife fiɛɛ fimwaaŋ ɛ̂ ben. Keyoy ke Nyo' le to to yî yene le njefo ben to gee no bonci gayte nuu njefo ben to nu ɛ bee fiɛɛ fì ben to yuwɛɛ, lese fitele yî dvú le lɛ? \v 3 Ben yuŋsene la nɛn? Ben kɛw fiɛɛ bô Keyoy ke Nyo' le, ɛ no nu wase keseen lɛ ben nu ke emɛse ɛ ɛ̀ nu bô mvuŋgay mvunɛn e? \v 4 \x - \xo 3:4 \xt 4:11\x*Ben to yɛn ŋgɛw ɛ ɛ̀ nu wvu ɛcici le? Kecɛɛy, kɛ ɛ̀ to nu wvu ɛcici kɛ. \v 5 Nyo' wvù nyaa Keyoy kew ɛ̂ ben bvuu gee biŋghaw bi mwɛɛm e ɛ̂ ben ɛntelɛŋ, gee nonɛn njefo ben gɛɛle bonci nuu njefo ben nu ɛ yuw saaka wvu ɛkumɛ Klistu ɛ lese fitele yî ye le lɛ? \p \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Keŋ 15:6; Lum 4:3\x*Ɛ̀ nu no bó saŋ ɛkumɛ Abla'am ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Wvú to nu ɛ lese fitele yî Nyo' le, \q1 ɛ Nyo' mum jo wvú lɛ wvú nu wee wvu teytey.” \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Lum 4:11-12\x*Ben eyɛn lɛ lɛ ɛ̀ nu bonyii bò nu ɛ lese fitele yî Nyo' le bò looci nu kfuu di Abla'am e. \v 8 \x - \xo 3:8 \xt Keŋ 12:3\x*Ŋwa' Nyo' to nu ɛ yuu wase duŋcɛ lɛ Nyo' nu ke ejo bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu lɛ bó enù teytey ɛ̂ wvú ɛjise nje fitele fì bó nu ɛ lese yî ye le. Ɛ wvú mum fewcɛ saaka wvù jee wvun ɛ̂ Abla'am ɛ ɛ̀ bɛɛ lo gayte lɛ, \q1 “Me nu ŋke embuw bitum bicii bi yî ɛkolɛ ke nshɛ le nje yo.” \p \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Lum 4:16\x*Nonɛn, fí ɛ no nu lɛ bonyii bò nu ɛ lese fitele yî Nyo' le nu ɛ Nyo' ɛ buw tɛn bó no wvú to buwɛɛ Abla'am wvù to nu ɛ lese fitele yî ye le. \p \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Dito 27:26; Jɛm 2:10\x*Bonyii bocii bò yɛne lɛ bó nulo enu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise njefo bó gɛɛle bonci nu ɛ bó tuule lon yî bikuu bibole, njefo bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Wee tfuu wvù baa ecee no bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' bonci le \q2 gee no bonci bocii gomte, \q1 nu ɛ wvú tuule lon yî ɛkolɛ kew e.” \m \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Abk 2:4; Lum 1:17; 3:20\x*Fí ɛ mum ɛ no duŋci naa ɛndan lɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ Nyo' ejo wee lɛ wvú nu teytey nje mwɛtɛn gɛɛle bonci kɛ. Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Ɛ̀ nu kɛ wee wvù Nyo' nu ɛ jo lɛ wvú nu teytey nje fitele fì wvú lese yî ye le \q1 wvù nu ke ekɛŋke nshii.” \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xt Lɛw 18:5; Lum 10:5\x*Kɛ bonci kɛŋke fiɛɛ keege bô nlese fitele yî Nyo' le kɛ, njefo “Wee wvù gɛɛle bonci nu ke ecee bii kɛ ɛ ɛ̀ nu bó le.” \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Dito 21:23; Lum 8:3; 2Kol 5:21\x*Klistu to nu ɛ sum beene can lon wvù bonci too dvú le. Wvú to nu ɛ tuu bolon bosɛɛbeene yî ɛkolɛ kew e, ɛ ɛ̀ nu no bó saŋ lɛ, \q1 “Lon nu yî wee wvù bó nu ɛ njɛyse yî kete le.” \p \v 14 \x - \xo 3:14 \xt 3:2-5; Juɛ 2:28-32\x*Wvú to ge nonɛn, wvu lɛ mbuwma wvù Nyo' to nyaɛ ɛ̂ Abla'am eto tɛn fô bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu le nje Klistu Jisos, ɛ́ beene bò nu ɛ lese fitele yî ye le ekɛŋkɛ tɛn Keyoy ke Nyo' le kè wvú to kawɛɛ. \s1 Kɛ bonci nulo ekose ŋkawma Nyo' kɛ \p \v 15 Boom bo bwɛɛm e, beene ejo kenfewsɛn yî mwɛɛm mvù bonyii ké no gee le. Ɛ́ bonyii seyse wase fiɛɛ ɛ die kelew, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee ebvuu ekose kɛnɛɛ ebise fiɛɛ yî dvú le kɛ. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Keŋ 12:7; 17:7-8\x*Ɛkumɛ ŋkawma wvu Nyo', nu ɛ wvú to kaw ɛ̂ Abla'am bô wan wvù nu ke ebuy ɛ̂ kfuu diew e. Bó baa saŋ lɛ, “Wvú nu fô boom bò nu ke ebuy ɛ̂ kfuu diew e kɛ”, fì duŋci lɛ bó nu nteen kɛ. Fí duŋci lɛ fó jemyi ɛkumɛ wan mwaaŋ. Ɛ wan wvun nu Klistu. \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Ksm 12:40\x*Fiɛɛ fì me ŋgomte keeŋgay nu lɛ, Nyo' to nu ɛ ge ŋkawma wvun, ɛ bilum ke fey gee nɛ bô kecow mbaanshɛ (430) ɛ wvú sɛ nya bonci. No fí nu nonɛn, kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bonci bò to toɛ wase ɛjim ebvuu eto ekose moŋkan mò Nyo' to gbwolɛɛ fwele, ege ɛ́ fiɛɛ fì wvú to kawɛɛ ela ɛcici kɛ. \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Lum 4:14; 11:6\x*Ɛ́ fí fɛn nu lɛ wee nulo ekɛŋkɛ nnya yin ɛ ɛ̀ nu kɛ seke wvú gɛɛle bonci, kɛ tu kɛ ɛ bvuu bɛɛ lɛ Nyo' to kaw lo bonyii dvú kɛ. Geenɛn, Nyo' to nya nnya yin ɛ̂ Abla'am bii no wvú to kawɛɛ wvú dvú. \p \v 19 \x - \xo 3:19 \xt Lum 4:15; \xt Lem 7:38, 53; Ibu 2:2\x*Shiee bonci ɛ̀ no nu la? Bó to bise bonci keeduŋci mwɛɛm mvù bonyii jayte ɛ kɛw nonɛn gɛn buy naa seke wan wvun wvù Nyo' to geɛ ŋkawma wvun ɛkumɛ wvú nu ke eto. Ɛ Nyo' mum nya bonci ban ɛ̂ bonceendaa bew mum nya can wee mvu le lɛ wvú efese ɛ̂ bonyii. \v 20 \x - \xo 3:20 \xt Dito 6:4\x*Kɛ ben kee lɛ ɛ́ bonyii nɛ ɛ no seysee fiɛɛ ɛ wee mvu nu ɛ̂ bó ɛntelɛŋ, tu wvú nu fô bó le bocii. Geenɛn, Nyo' nu kɛ mwaaŋ. \p \v 21 \x - \xo 3:21 \xt Lum 7:13; 8:2\x*No fí nu nonɛn, tu ɛ̀ nulo ɛ́ nci Nyo' ebvuu ekose fiɛɛ fì wvú to kawɛɛ le? Kɛ ɛ̀ nu naa lo ɛ́ fí enu nonɛn kɛ! Ɛ́ nci mvu to nu dvú wvù nulo enya nshii, tu ɛ̀ nulo ɛ́ wee enu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise nje wvú gɛɛle bonci cɛɛy cɛɛy. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Lum 3:9-30; 11:32\x*Geenɛn, Ŋwa' Nyo' gayte lɛ wee tfuu nu nfwa ɛkuse jo bibefɛ. Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ ŋkawma wvù Nyo' to kawɛɛ fô wee wvù nu ɛ lese fitele yî Jisos Klistu le, nu ɛ ɛ̀ nu ke ekɛŋkɛ kɛ wvuwɛ wee wvù nu ɛ lese fitele yî ye le. \s1 Bonci to nu diɛwɛ ndɛ wan e \p \v 23 \x - \xo 3:23 \xt 4:3\x*Ɛ̀ to nu fwele ɛ Jisos baa to wase wvu lɛ bonyii eleese fitele yî ye le, ɛ bonyii nu ɛ̂ bonci kuse ɛ bó ɛ kay bó diɛwɛ bonyii bo ncaw e ɛ no cɛyte, gɛn buy seke Nyo' ke eduŋcɛ Jisos ɛ́ bó eleese fitele yî ye le. \v 24 \x - \xo 3:24 \xt Lum 10:4\x*Bonci to nu diɛwɛ ndɛ wan wvù to shee bô bonyii nɛci gɛn buy seke Klistu to toɛ wvu lɛ bonyii elese fitele ɛ ɛ̀ nu yî ye le ɛ́ Nyo' sɛ jo bó lɛ bó nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise. \v 25 No Klistu nu ɛ to wase bonyii ɛ no leese fitele yî ye le, tu kɛ beene bɛɛ can ndɛ wan wvun e kɛ. \v 26 \x - \xo 3:26 \xt 4:5, 7; Jon 1:12; Lum 8:14-17\x*Ben bò nu ɛ taashɛ ben ɛ bo Klistu Jisos nu wase boom bo Nyo' le nje fitele fì ben nu ɛ lese yî Klistu le. \v 27 \x - \xo 3:27 \xt Lum 10:12; 1Kol 12:13; Kolo 3:9-11\x*\x - \xo 3:27 \xt Lum 6:3; Ɛfɛ 4:24\x*Ben ekeè lɛ wee tfuu wvù bó nu ɛ lese wase ɛ̂ joo ɛ taashɛ wvú bô Klistu nu ɛ wvú ɛ tu wase bô Klistu fiɛɛ fimwaaŋ. \v 28 Kɛ wee mvu bvuu nu jɛɛy lɛ wen nu wee Juu kɛnɛɛ wee ketum kɛ. Kɛ wee mvu bvuu nu jɛɛy lɛ wen nu nfwa kɛnɛɛ waa yew kɛ, ɛ kɛ wee mvu bvuu nu jɛɛy lɛ wen nu diemsɛn kɛnɛɛ kpwoon kɛ. Ben bocii nu wase fiɛɛ fimwaaŋ yî Klistu Jisos e. \v 29 \x - \xo 3:29 \xt 3:7, 14, 18; 4:7\x*No ben nu wase bonyii bo Klistu le nonɛn, tu ben nu wase boom bo Abla'am e, ɛ ben nu ke ekɛŋkɛ mwɛɛm mvù Nyo' to kawɛɛ Abla'am dvú. \c 4 \p \v 1 Fiɛɛ fì me ŋgayte nu lɛ, ɛ́ wee nu keeke edie bvushɛw bvu ice le, geenɛn bɛɛ wan caan, tu kɛ jɛɛy jɛɛy nu dvú bô nfwa ice naa no ɛ̀ cim kɛŋke wvú bvushɛw bvudvu kɛ. \v 2 Wvú nu eyaw kɛ enu ɛ̂ bonyii bomew taale fô wvú le ɛ bvushɛw bvudvu nu can bonyii bomew e ɛ bó taale fó, egɛn ebuy kefew kè ice seyse le. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt 4:9-10\x*Ɛ̀ nu kɛ no fí nu fô beene le. Ɛ̀ to nu seke beene to nu diɛwɛ boom bo caan e, ɛ beene no nu bonfaw bo mwɛɛm mvù saake yî woŋ wvun e. \f + \fr 4:3 \ft Mwɛɛm mvù saake woŋ wvun nɛlo enu bonci noo biyoy.\f* \v 4 \x - \xo 4:4 \xt 3:13; Jon 1:14\x*Ɛ kefew ke dioo loocɛ kocɛn, ɛ Nyo' tum waa we ɛ wvú to, ɛ kpwoon boo wvú, ɛ wvú no nu tɛn ɛ̂ bonci kuse. \v 5 Wvú to to wvu lɛ wen esum bonyii bò nu ɛ̂ bonci kuse ɛ́ Nyo' emum ejo beene diɛwɛ boom bew e. \v 6 \x - \xo 4:6 \xt Lum 8:15-16\x*No Nyo' jo wase beene diɛwɛ boom bew e nonɛn, ɛ mum ɛ ciinse Keyoy ke Waa we le kí ɛ to yî yese beene le, ɛ ge beene ɛ no teŋe wvú lɛ. “Abba, Icee wese!” \v 7 \x - \xo 4:7 \xt Lum 4:13; 8:17\x*Fí nu lɛ Nyo' nu ɛ ge wase ben ɛ faŋɛ yaa bvuu nu bonfaw kɛ. Ben nu wase boom bo yew e. No ben nu wase boom, tu fí nu lɛ ben nu ke ekɛŋkɛ mwɛɛm mvù wvú gɛke fô boom bew e. \s1 Baul fane lɛ bonyii bo Galɛshia nu ejay je \p \v 8 \x - \xo 4:8 \xt 1Kol 8:4-6\x*Ɛ̀ to nu fwele seke ben to baa kee wase Nyo' kɛ, ɛ ben no lemte bvunfaw can mwɛɛm mvù ben to joo lɛ ɛ̀ nu bonyo' sɛ ɛ̀ nu bonyo' ŋkuuŋ. \v 9 \x - \xo 4:9 \xt Ɛfɛ 1:21; Kolo 2:8-23\x*\x - \xo 4:9 \xt 1Kol 8:3; Kolo 2:15\x*Geenɛn, keseen no ben nu ɛ kiɛɛ wase Nyo', kɛnɛɛ lɛ keseen no Nyo' nu ɛ kiɛɛ wase ben no me mbee keeŋgay, ben ɛ ghan nɛɛ ɛ sɛ no gomte keetuu jim fô bonyo' bo ɛcici ban e bò nu sɛ bó kɛŋke mvuŋgay ŋkuuŋ. Ben gomte keebvuu etuu bonfaw bo bonyo' bodvu ban e nje la? \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Dito 4:19; Lem 7:42; Lum 14:5\x*Ben gɛɛle mbam ɛdiuw yomew lɛ ɛ̀ nu yo baay baay, bamte kee yimi, bamte bifew bimew yî kelum e, bamte bilum nje la? \v 11 Ben gee nɛn ɛ me nfane baay lɛ lemme diem dì me nlem ɛ̂ ben ɛntelɛŋ nu ɛ la ɛcici. \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xt 1Kol 9:19-21\x*Boom bo bwɛɛm e, me ŋkule lo can ɛ̂ ben lɛ ben ekumɛn enù kɛ diɛwɛ no me nu ɛkumɛ bonci, kɛ no me nto ŋkumɛnɛɛ no nu diɛwɛ ben e seke ben to nu sɛ bonci. Ben to ke baa ege wase fiɛɛ fì befe fô me le kɛ. \v 13 \x - \xo 4:13 \xt Lem 16:6; 2Kol 12:7\x*Ben kee lɛ seke fwele wvù me nto nfewci saaka wvù jee wvù wvu Nyo' ɛ̂ ben nu njefo me nto nu beene ncɛmte. \v 14 Ɛ naa no me nto nu yî kencɛm e nɛn, ɛ kí nu diɛwɛ mmom e ɛ yí ɛ to fô ben e, ben to baa elewte, kɛnɛɛ nyɛnsee me kɛ. Ɛ ben kaa fiisɛn lo me naa kɛ diɛwɛ nceendaa Nyo' mvu kɛnɛɛ diɛwɛ Klistu Jisos e kebɛɛ. \v 15 Ben to yuuke njoŋ bô me sekekiɛ, ɛ̀ kooyi la keseen? Ɛ̀ nulo ɛ́ me eŋgay lɛ ɛ́ bó to gay lo lɛ ben ebaayɛ ɛjisɛ ɛyene enya ɛ̂ me, ɛ́ ben ebaayɛ lo ɛ́ je fɛn nu dvú. \v 16 Me nu ɛ ntu wase wee bvuban fô ben e no me nseŋe kecɛɛy ɛ̂ ben e? \v 17 \x - \xo 4:17 \xt 1:7\x*Bonyii ba gomte keeduŋci lɛ bó kɛŋke shiee fô ben e baay, geenɛn ɛ bó gomte ben yî fiɛɛ le ɛ ɛ̀ yaa nu fì jee kɛ. Bó kooŋke lɛ beene egawsɛn ɛ́ ben ekɛŋke wase shiee ɛ ɛ̀ nu fô bó le. \v 18 Fí jee lɛ wee ekɛŋkè shiee fô wee le yî fiɛɛ fì jee le. Fifin nu lɛŋ sekecii ɛ ɛ̀ yaa nu kɛ seke me nu beene maaŋ kɛ. \v 19 \x - \xo 4:19 \xt 1Kol 4:15\x*Boom bem bò nu shém yɛm, ɛ̀ nu kɛ diɛwɛ me mbɛɛ embvuu eŋkɛw lo lume dinɛn, en'yɛn ŋgɛw eŋgɛn embuy no nce Klistu nu ke enu yî yene le! \v 20 Wee ejo ɛ me mbe nu beene keseen, ɛ́ me nsɛ ŋkiɛɛ je yì me enjeme jó ɛ̂ ben. Fiɛɛ fì ben ge fin nu ɛ bvufee ɛ la lo me. \s1 Jɛɛy jɛɛy boom bo Abla'am e \p \v 21 Ben bò gomte keenu ɛ̂ bonci kuse, ben kɛ see ɛ̂ me, ben yuuke kɛ fiɛɛ fì bonci jemyi? \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Keŋ 16:15; 21:3\x*Bó nu ɛ saŋ lɛ Abla'am to kɛŋke boom bolemsɛ bofɛɛ, ɛ wvú to boke mvu bô nfwa, boo wvumvu bô kpwɛse wvù leyɛɛn. \v 23 \x - \xo 4:23 \xt Keŋ 17:18-19; Lum 4:17-20; 9:7-9\x*Nfwa wvun to boke wan kɛ no bó ké no boote boom bocii. Geenɛn ɛ kpwoon wvù leyɛɛn boo we bii ŋkawma wvù Nyo' to geɛ le. \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Ksm 19–20; Gal 3:23; 4:1; 5:1; \xt Keŋ 16:1\x*Ɛ̀ nulo ɛ́ beene ejo fiɛɛ fin diɛwɛ kenfewsɛn ke fiɛɛ le. Bokɛnɛ bo bofɛɛ ban duŋci moŋkan monfɛɛm. 'Aga wvù to nu nfwa joo bvudvuu bvu moŋkan mò Nyo' to gbwolɛɛ bô bonyii bo Islael yî kum wvù Sinay e. Bonyii bocii bò nu ɛkuse jo moŋkan modvu nu bonfaw. \v 25 No 'Aga joo bvudvuu bvu moŋkan mo yî kum wvù Sinay wvù nu woŋ wvù Alɛbia le, wvú bvuu joo tɛn bvudvuu bvu kelaante kè Jɛlusalɛm wvu keseen e, njefo bonyii bo ɛ̂ kelaante kedvu le bocii nu bvunfaw e ɛ̂ bonci kuse. \v 26 \x - \xo 4:26 \xt Ibu 12:22; Mwm 21:2\x*Geenɛn ɛ bonyii bo Jɛlusalɛm wvù nu wvu fowe le yaa nu bonfaw kɛ. Wvuwɛ Jɛlusalɛm nu bwee wesebeene. \v 27 \x - \xo 4:27 \xt Yɛsa 54:1\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó to saŋɛɛ lɛ, \q1 “Wo wvù kpwoon wvù nu kase yaa boote kɛ, ɛ̀ laŋlaŋè. \q1 Wo wvù ke baa lum wase wan, ɛ̀ kpwaakè dikie. \q1 Ɛ̀ keè lɛ boom bo kpwoon wvù bó nu ɛ base jim ɛ̂ wvú le \q1 nu ke eduule fele bo kpwoon wvù nu bô dweese le.” \p \v 28 Nonɛn boom bo bwɛɛm e, ben nu boom bo Nyo' le bii no Nyo' to kawɛɛ lɛŋlɛŋ no Abla'am to bokɛɛ Aysik bii no Nyo' to kawɛɛ. \v 29 \x - \xo 4:29 \xt Keŋ 21:9\x*Ɛ̀ to nu kefew kedvu le ɛ wan wvù bó to bokɛɛ no bó boote boom bocii no bone bikaa ɛjim jo wvù ɛ̀ to nyaɛ Keyoy ke Nyo' le mvuŋgay ɛ bó sɛ boo wvú. Ɛ̀ nu kɛ tɛn lɛŋlɛŋ fiɛɛ fì kooyi keseen. \v 30 \x - \xo 4:30 \xt Keŋ 21:10\x*Bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le ɛkumɛ fiɛɛ fin lɛ la? Bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Kuŋɛ kpwoon wvù nu nfwa bô waa we bocii, \q1 njefo kɛ waa nfwa nulo ke egaw bvushɛw bô waa kpwoon wvù leyɛɛn e kɛ.” \p \v 31 No fí nu nonɛn boom bo bwɛɛm e, fiɛɛ fì me njemyi ficii duŋci lɛ kɛ beene nu boom bo kpwoon wvù nu nfwa le kɛ. Beene nu ɛ ɛ̀ nu boom bo kpwoon wvù leyɛɛn e. \c 5 \s1 Klistu nu ɛ bvuse wase beene yî bvunfaw e \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt 2:4; 4:5, 9; 5:3\x*Klistu to nu ɛ bvuse wase beene yî bvunfaw e. Wvú to bvuse nɛn, wvu lɛ fo beene ebvuu enù yî bvunfaw e ɛkuse jo bonci kɛ. Nonɛn ben emum eleemè tɛmyi. Fo ben ebvuu ebee eley ɛkuse jo kemmbuŋ ke bvunfaw e kɛ. \v 2 Ben eyekɛ eyuw fiɛɛ fì me wvù Baul nu enjeme. Ɛ́ ben beŋe lo lɛ bó etfuse ben yew ɛ́ ben sɛ no nu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise, tu fiɛɛ fì Klistu to geɛ fô ben e nu ɛcici. \v 3 \x - \xo 5:3 \xt 3:10, 12; Lum 2:25\x*Me mbvuu njemyi nciise lɛ wee wemɛn wvù nu ɛ bee lɛ bó etfuse wvú yew ekeè lɛ wvú kɛŋke keegɛɛlè bonci bo Bojuu le bocii no bó nu. \v 4 Ben bocii bò gomte keenu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise ɛ ɛ̀ nu nje ben gɛɛle bonci, ekeè lɛ ben nu ɛ gawsɛn wase bikuu binɛn ben ɛ bo Klistu. Ben nu ɛ laŋ wase mbuwma Nyo'. \v 5 \x - \xo 5:5 \xt 2:16; Lum 8:23-25\x*Fô beene le nu ɛ fiɛɛ fì beene taale fwe yî dvú le nu lɛ Nyo' nu ke ejo beene diɛwɛ bonyii bò nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise le. Fifin nu fiɛɛ fì Keyoy ke Nyo' le kè lemte yî yese beene le fele yî fitele fì beene lese yî Klistu le nu ɛ ge lɛ beene ecɛyte. \v 6 \x - \xo 5:6 \xt 3:28; 5:22; 6:15; Lum 4:11; 1Kol 7:19; Ɛfɛ 6:23\x*Ben ekeè lɛ ɛ́ wee nu ɛ wvú ɛ taashɛ wase bô Klistu Jisos, ɛ wvú nu ɛ bó ɛ tfuse wvú yew kɛnɛɛ bó baa tfuse wvú yew kɛ, tu kɛ fifiɛ kɛŋke fiɛɛ keege kɛ. Fiɛɛ fì nu shiee le nu fitele fì wvú lese yî Klistu le ɛ no duŋci yî keŋkoŋɛn e. \p \v 7 Ɛ̀ to nu fwele ɛ ben gee naa lɛŋ. Ɛ̀ ge yɛɛ ben ɛ sɛ lu keebii kecɛɛy e? \v 8 \x - \xo 5:8 \xt 1:6-7\x*Kɛ ɛ̀ ge Nyo' wvù to teŋɛɛ ben fifin fiɛɛ kɛ. \v 9 \x - \xo 5:9 \xt 1Kol 5:6\x*Kɛ ben kumyi ŋgan wvù bó ké no maa lɛ, “Kekuu kemwaaŋ ɛ befe bô ntwaw?” \v 10 \x - \xo 5:10 \xt 1:7\x*Me ŋgɛɛle bvufee yî yene le nje Tata lɛ kɛ ben nu ebi fiɛɛ fì bonyii bomew gayte le ɛfey fì ɛ̀ gayte me kɛ. Ɛ wee wɛ wvù bvuŋsee bvufee bvunɛn, kɛnɛɛ ɛ̀ nu yɛɛ, nu ɛ Nyo' nu ke elaŋ ŋgɛw yî ye le. \v 11 \x - \xo 5:11 \xt 6:12, 14; 1Kol 1:23\x*Boom bo bwɛɛm e, ɛ́ ɛ̀ be nu lɛ me mbɛɛ nfewci lɛ bó etfuuse bonyii yew ɛ bó sɛ nu teytey ɛ̂ Nyo' ɛjise, ɛ́ bonyii ebvuu ebone bikaa ɛ̂ me ɛjim nje la? Kɛ tu fiɛɛ fì me nfewci lɛ Klistu to nu ɛ kpwe yî kentam e fin ɛ bonyii yuuke ɛ fí kaa saase lo bó yaa be bɛɛ dvú kɛ. \v 12 Fo bonyii ba bò jewsee ben lɛ bó etfuuse bonyii yew e, nu ɛ me ŋgomte lɛ bó emɛse esoŋ lo bikuu bibole. \p \v 13 \x - \xo 5:13 \xt 1Kol 6:12; 10:23-24; 1Bi 2:16\x*Boom bo bwɛɛm e, Nyo' to nu ɛ tee wase ben wvu lɛ fo ben ebvuu elemtè bvunfaw ɛ̂ bonci kuse kɛ. Geenɛn, no ben yaa bɛɛ bvunfaw e ɛ̂ bonci kuse nonɛn, fo ben emum ejo lɛ ben nulo egee no nyam ye yene gomte kɛ. Ben elemtè ɛ ɛ̀ nu fô boom bo bwee wene le yî keŋkoŋɛn e. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt Lɛw 19:18; Lum 13:9\x*Ben egeè nonɛn njefo bonci bocii nu ɛ taashɛ yî wvun wvu mwaaŋ e lɛ, \q1 “Ɛ̀ kooŋkè waa bwoo no wo kooŋke ɛkolɛ kuw.” \m \v 15 \x - \xo 5:15 \xt Jɛm 4:1-2\x*Geenɛn, ɛ́ ben nɛ ɛ no ŋasene ɛbenɛben diɛwɛ bwé le, ɛ wee gomte keedie lo waa bwee, ɛ ben no yɛnè fô ben ke enɛ eyuwyɛ bikuu binɛn. \s1 Kɛ wee wvù cee no Keyoy ke Nyo' le duŋci ké bvuu no gee no nyam ye gomte kɛ \p \v 16 \x - \xo 5:16 \xt 5:25; Lum 8:2-13\x*Fiɛɛ fì me njemyi nu lɛ, ben eceè biì ɛ ɛ̀ nu no Keyoy ke Nyo' le duŋci ɛ̂ ben, nonɛn ben saa ebvuu egeè ɛ ɛ̀ nu no nyam ye yene shieele lɛ ben egeè kɛ. \v 17 \x - \xo 5:17 \xt Lum 7:13-23\x*Me njemyi nɛn njefo kɛ fiɛɛ fì nyam ye shieele nu fì Keyoy ke Nyo' le shieele kɛ. Ɛ kɛ fì Keyoy ke Nyo' le shieele nu fì nyam ye shieele kɛ. Kɛ mwɛɛm mvu mvunfɛɛm mvun nu yî fiɛɛ le fimwaaŋ kɛ. Ɛ̀ nu fiɛɛ fì kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben egeè fiɛɛ fì ben gomte kɛ. \v 18 \x - \xo 5:18 \xt Lum 6:14; 7:4\x*Ɛ́ ben cee bii ɛ ɛ̀ nu no Keyoy ke Nyo' le duŋci ɛ̂ ben, ben saa ebvuu enù ɛkuse jo bonci kɛ. \v 19 \x - \xo 5:19 \xt Lum 1:28-32; 1Kol 6:9-10; Ɛfɛ 5:3-5; Kolo 3:5-8; 1Tim 1:9-10; 2Tim 3:2-5; 1Bi 4:3; Mwm 22:15\x*Mwɛɛm mvù nyam ye ké no shieele nu ɛ bonyii yaa maa mvú kɛ. Ɛ̀ nu keejaaŋke kenjaŋ bô keekpwawci mwɛɛm ɛkumɛ kenjaŋ noo keecee nce nnyɛn kenjaŋ. \v 20 Ɛ ɛ̀ bvuu nu keebunlee bonyo' bo ɛcici bô keelaale kɛnɛɛ fiɛɛŋke diam. Ɛ ɛ̀ bvuu nu keebanene, nyamte kenyam, ghɛɛke keŋghɛw, kɛŋke shém yì ton'yɛɛn bô fô wee le keekpwawci kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kew. Ɛ ɛ̀ bvuu nu keegawsene bonyii noo fô wee le keegaw bonyii ekɛŋkɛ ye ŋgoo. \v 21 Ɛ ɛ̀ nu tɛn keebene kendoŋ, wuu mbvuum ɛ mó koole bô keewukene yole noo keegee mvumew mwɛɛm diɛwɛ mvumvun e. Me ɛ no njemyi nciise lo no me nto njemyɛɛ wase fwele ɛ̂ ben lɛ, kɛ bonyii bò gee mvumvun mwɛɛm yaa nu ke ekɛŋkɛ bvudvuu ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le kɛ. \p \v 22 \x - \xo 5:22 \xt Ɛfɛ 5:9\x*Geenɛn, ɛ mwɛɛm mvù nɛn'yi fô Keyoy ke Nyo' le nu mvun, keŋkoŋɛn, nlaŋlaŋ, nyɛkeey, shém yì kuulɛɛn, fitele fì jee, keŋge kè jee, keeleeme yî kecɛɛy e, \v 23 \x - \xo 5:23 \xt 1Tim 1:9; 2Bi 1:6\x*keebonene keŋge, noo keekemsene bô ɛkolɛ. Kɛ nci mvu nu dvú wvù kicine mwɛɛm mvun kɛ. \v 24 \x - \xo 5:24 \xt 2:19; 6:14; Lum 6:6; Kolo 3:5; 1Jon 3:6\x*Bonyii bò ɛ̀ nu bo Klistu Jisos e nu ɛ ta wase nyam ye yibo bô mwɛɛm mvù befe mvù nyam ye yì ŋɛyte shieele yî kentam ke Jisos e. \p \v 25 \x - \xo 5:25 \xt 5:16; 1Kol 6:19; Ɛfɛ 4:30\x*No beene cee keseen yî mvuŋgay mvu Keyoy ke Nyo' le, beene emum egeè mwɛɛm bii kɛ no Keyoy kedvu duŋci. \v 26 \x - \xo 5:26 \xt Lum 12:10; Fili 2:3\x*Fo beene ebenseè ye yi ɛcici kɛ. Fo beene egeè ɛ mvuntelem beete bonyii bomew kɛ. Fo beene ebenè kendoŋ bô bonyii bomew kɛ. \c 6 \s1 Bonyii bo Nyo' le eficì bikuu bibole \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt Mat 18:15; Jɛm 5:19; 1Kol 10:12\x*Boom bo bwɛɛm e, ɛ́ ben nɛ ɛ yɛn ɛ wee mvù ben e ɛ ge fiɛɛ fì befe, ɛ́ ben bò cee nce no Keyoy ke Nyo' le duŋci mom keetefe wvú ɛ́ wvú ebuy ɛ̂ kebefɛ kedvu ɛnte. Geenɛn, wee dioo teete no teete wɛɛ eyɛnè fo wvú tɛn eley mmom e egbwe. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt 1Kol 9:21; 2Kol 11:29\x*Ben eficì boom bo bwee wene le bô boŋgɛw bobole. Ɛ́ ben gee nonɛn tu ben gɛɛle nci Klistu. \v 3 \x - \xo 6:3 \xt 1Kol 4:7\x*Ɛ́ wee joo ɛkolɛ kew lɛ wen nu fiɛɛ, sɛ wvú nu fimwɛtɛn ŋkuuŋ, tu wvú lɛɛle kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kew. \v 4 Wee tfuu etaa mwɛɛm mvù wvú gee, eyɛn laa wen gee lɛŋ ɛ. Ɛ́ wvú fɛn gee lɛŋ, ɛ́ wvú sɛ no saale ye fô ɛkolɛ kew e. Geenɛn fo wvú esaalè ye fewsene ɛkolɛ kew bô wee mvu kɛ. \v 5 \x - \xo 6:5 \xt Lum 2:6; 14:12\x*Ben ekeè lɛ wee tfuu kɛŋke keetuule bwew bvujitɛ. \p \v 6 \x - \xo 6:6 \xt 1Kol 9:11, 14\x*Ɛ́ wee yɛɛyi wee bô diɛw Nyo', ɛ́ wee wvù bó yɛɛyi wvú gaw mwɛɛm mwew mvù Nyo' nya wvú dvú nya wee wvù yɛɛyi wvú wvudvu dvú. \p \v 7 Fo ben elɛɛlè bikuu binɛn joo lɛ Nyo' nu keyuŋ kɛ. Ben ekeè lɛ fiɛɛ fì wee jewyi nu kɛ fí fì wvú nu ke egbwele. \v 8 \x - \xo 6:8 \xt Jon 3:6; 6:63; Lum 8:6, 13\x*Ɛ́ wee jewe ye ŋgow ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì nyam ye ye gomte, tu wvú nu ke egbwele kɛ ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì nyam ye ye nyaa fì ɛ̀ nu kpwe. Ɛ́ wee jewe ye ŋgow ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì Keyoy ke Nyo' le gomte, tu wvú nu ke egbwele nshii wvù mɛy lo wvù Keyoy ke Nyo' le nyaa. \v 9 \x - \xo 6:9 \xt 2Tɛs 3:13\x*Fo beene ke ewɛle keegee mwɛɛm mvù jee kɛ, njefo kefew nu ke eto ekocɛn ɛ́ beene ekɛŋkɛ sɛw wvudvu fɛn ɛ́ beene baa edose kɛ. \v 10 \x - \xo 6:10 \xt Jon 13:34; Lum 12:10; 13:8; 14:15; 1Kol 8:1; \xt 13; 2Kol 8:7-8; Gal 5:6, 13-14; Ɛfɛ 5:2; Fili 2:2; 1Tɛs 3:12; 4:9; 1Tim 1:5; Ibu 13:1; 2Bi 1:7\x*Nonɛn yî kefew e kecii kè beene kɛŋke je, ɛ beene no geè kɛ mwɛɛm mvù jee fô bonyii bocii le ɛfey mvunciim fô boba bò nu ɛ̂ kfuu di bonyii bo mbee le. \s1 Ŋgayma Baul fô Bonyii bo Galɛshia le \p \v 11 \x - \xo 6:11 \xt 1Kol 16:21\x*Ben nu ɛ yɛn no ɛjisɛ ŋwa' yo fɛn nu ɛ faŋkɛn e? Ɛ̀ saŋ me bô kebo kem. \v 12 \x - \xo 6:12 \xt 5:2, 11\x*Bonyii ba bò kane lɛ bó etfuuse ben yew nu bò gomte keesaale ye yî mwɛɛm mvu yî nyam ye le, ɛ bó gee nonɛn wvu lɛ fo bonyii ke ebone bikaa ɛ̂ bó ɛjim nje bó fewci lɛ Klistu to nu ɛ kpwe yî kentam e. \v 13 Naa kɛ bonyii bò bó nu ɛ tfuse wase bó yew yaa cim gɛɛle bonci bocii kɛ. Geenɛn ɛ bó gomte kɛ lɛ bó dioo ɛ tfuse ben yew emum ekfune gvuw lɛ ben nu ɛ ge fiɛɛ fì bó shieele yî yene le. \v 14 \x - \xo 6:14 \xt 1Kol 1:23, 29, 31; 2:2; Gal 2:19\x*Geenɛn fô me le, kɛ ɛ̀ nu naa lo ɛ́ me ŋke en'yuu eŋkfune gvuw yî fiɛɛ fimew e ɛfey yî saaka wvù lɛ Tata wesebeene wvù Jisos Klistu to nu ɛ kpwe yî kentam e kɛ. Ɛ̀ nu fiɛɛ fì mwɛɛm mvu yî nshɛ le nu ɛ kpwe wase fô me le, me ɛ ŋkpwe tɛn fô mvú le. \v 15 \x - \xo 6:15 \xt 5:6; Lum 6:3-4; 2Kol 5:17; Ɛfɛ 4:24\x*Ɛ́ wee nu ɛ bó ɛ tfuse wvú yew kɛnɛɛ bó baa etfuse, tu kɛ fifiɛ kɛŋke fiɛɛ keege kɛ. Fiɛɛ fì kuuke nu lɛ Nyo' eseyse wee ɛ́ wvú enù wee wvu fwɛ. \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Mben 125:4-5\x*Kembonɛn ke Nyo' le bô shen ye eto fô bonyii bocii bò bii je yin e, bò nu wase bonyii bo Islael bo Nyo' le. \p \v 17 \x - \xo 6:17 \xt 2Kol 4:10\x*Ɛ kɛw keseen e ɛ gɛn lo, fo wee ebvuu eshiike me kɛ, njefo bolulɛ bò nu yî yɛm e duŋci lɛ me nu wee Jisos. \p \v 18 \x - \xo 6:18 \xt Fili 4:23; 2Tɛs 3:18; 2Tim 4:22; Flm 25; Mwm 22:21\x*Boom bo bwɛɛm e, me mbunlee lɛ Tata wesebeene wvù Jisos Klistu ebuw ben bocii bô kembonɛn kew ɛ́ kí efici biyoy binɛn. Fí enù nonɛn.