\id 1TI - Nooni \h 1 Timatio \toc1 1 Timatio \toc2 1Tim \toc3 1Tim \mt2 Ŋwa' wvu fwe wvù Baul to saŋɛɛ ɛ̂ \mt1 Timatio \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' Timatio wvu fwe wvun e \ip Ŋwa' wvun nu wvu fwe wvù Baul to saŋɛɛ fô cuwee mvu wvù diee to nu Timatio le. Timatio to nu wee Klistu, ɛ wvú to nu wee wvu woŋ wvù Ɛsia wvu caan e. Mwɛɛm mvù Baul saŋ ɛkumɛ mvú ɛ̂ ŋwa' we wvu fwe wvun e nu mvuntɛntem. \ip Fi fwe nu ɛ wvú jemyi jó teete lɛ bó eyɛnè ɛkumɛ n'yɛɛyi wvù yaa nu kɛ wvu lɛŋ ɛntelɛŋ jo bonyii bo mbee le. Wvuwvun n'yɛɛyi to nu lɛ, woŋ wvù beene yɛne wvun nu woŋ kebefɛ, ɛ wee nulo ke ekɛŋkɛ mboyma kɛ seke wee kee mwɛɛm mvumew mvù nu ɛ̂ kenyilɛ le bô seke wee cee nce mvu kɛ diɛwɛ keetune keediee kfuu mwɛɛm mvumew bô keenu sɛ kpwoon kɛnɛɛ diemsɛn. \ip Ŋwa' wvudvu jemyi tɛn ɛkumɛ no ɛ̀ nulo ɛ́ Timatio egeè lemme diew ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte, bô no bonyii ebunleè Nyo'. Wvú bvuu seŋe kfuu keŋge kè bikuu bi bintaashɛ bi bonyii bo mbee le noo bonyii bò fici gee dilemme ɛ̂ bintaashɛ ɛnte kɛŋke keekɛŋke. Keemɛse nu ɛ wvú ɛ tefe Timatio no wvú nulo elemte diɛwɛ waa lemme Jisos Klistu wvù jee le. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ Ŋwa' wvun e \io1 1:1-2 Keŋkɛwcɛ \io1 1:3–3:16 Bontefe ɛkumɛ no bó egeè mwɛɛm ɛ̂ kentaashɛ le bô ɛkumɛ bocee bikuu bi kentaashɛ le \io1 4:1–6:21 Bontefe ɛkumɛ no Timatio egeè lemme diew \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt 2:7; \xt Tay 3:4; \xt Kolo 1:26-27\x*Ɛ̀ nu me wvù Baul, ɛ me nu waa ntum Klistu Jisos no Nyo' wvù Mboyse wesebeene bô Klistu Jisos wvù beene gɛke bvufee yî ye le to gayɛɛ lɛ me enù. \p \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 1Kol 4:17; \xt 1Kol 4:15; 1Tɛs 2:11; Tay 1:4\x*Me nsaaŋke ŋwa' wvun fô wo le Timatio wvù ɛ̀ nu waa wɛm wvu kecɛɛy yî mbee le. \p Nyo' Ice bô Klistu Jisos wvù Tata wesebeene ebuw wo, ecam shen fô wo le, enya wo bô nyɛkeey. \s1 Lɛ Timatio ecilè bon'yɛɛyi bo mbiay e \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Lem 20:1; \xt 4:1-10; 6:3-5, 20-21; 2Tim 2:16-18, 23-26; Tay 1:10-16; 3:9-11\x*No me nto ŋgayɛɛ ɛ̂ wo seke me nto ŋgɛne Masedonia lɛ wo eshɛɛ enù Ɛfɛsus, nu ɛ me mbvuu ŋgayte lɛ wo enù kɛ jó wvu lɛ wo ecilè bonyii ba bò yɛɛyi kfuu n'yɛɛyi mvu wvu jɛɛy. \v 4 \x - \xo 1:4 \xt 4:7; 6:20; 2Tim 2:16, 23; 4:4; Tay 1:14\x*Ɛ̀ cilè tɛn lɛ fo bó ejoò kefew kebole jewsee yî mvumaŋgaan e noo yî ɛdiee ɛ bo'icee dikfuu di bonyii le yò bó ké no taaŋke gɛne dvú sɛ yó kaa lo ŋkuuŋ. Mvumvun nu mwɛɛm mvù too kɛ ɛ ɛ̀ nu bô bombew, ɛ ɛ̀ yaa nu kɛ bô ntaŋ wvù wvu Nyo' wvù bii mbee le kɛ. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt 1:14, 19; 2:15; 4:12; Lum 12:9; 13:10; 1Kol 8:1; Gal 6:10; 2Tim 1:3, 13; 3:10; Tay 1:15\x*Shiee ntefe wvun nu keege lɛ bonyii ekɛŋkè keŋkoŋɛn kè nɛn'yi fô mvuntelem mvù yuule le bô kè nɛn'yi fô mvuntelem mvù wee gee fiɛɛ ɛ ɛ̀ yaa nu fì fitele esaake wvú le noo kè nɛn'yi fô fitele fi kecɛɛy fì wee lese yî Nyo' le. \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 1:4; 6:4, 20; Tay 1:10\x*Bonyii bomew nu ɛ cinɛ wase yiyin je le ɛ no bvuyte gɛne wase ɛ ɛ̀ nu yî bonjeme bo ɛcici le. \v 7 Bó gomte keenu bonyii bò yɛɛyi bonyii bô bonci bo Nyo' le, geenɛn yaa cim kee naa fiɛɛ fì bó jemyi ɛkumɛ fí kɛnɛɛ kenyi ke fiɛɛ fì bó tɛɛncine yî dvú le sɛ nfan e kɛ. \p \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Lum 7:12, 16\x*Beene kee lɛ nci Nyo' nu fiɛɛ fì jee fɛn ɛ́ wee joo nci wvudvu ɛ̂ je yi lɛŋ no wvú kɛŋke keejoo le. \v 9 \x - \xo 1:9 \xt Gal 5:19-21\x*Beene kee tɛn lɛ nci nu ɛ bó yaa to gɛke fô bonyii bò nu teytey e kɛ. Bó to gɛke ɛ ɛ̀ nu fô bonyii bò ŋgoyte bonci le bô bò tɛmyi bikuu le, noo bò maa lo Nyo' le, noo bò gee bibefɛ le, noo bò yaa yuule kɛ le, noo bò beete bô diee di Nyo' le, noo bò yuwyi bo'icee bobole noo bobwee bobole, noo bò yuwyi bonyii bomew e. \v 10 \x - \xo 1:10 \xt 4:6; 6:3; 2Tim 1:13; 2:2, 15; 3:14; 4:2-3; Tay 1:9; 2:1, 7-8\x*Ɛ̀ nu tɛn fô bokɛnɛ bô bolemsɛ bò jaaŋke kenjaŋ e, noo fô bolemsɛ bò jiime fô bomew e. Ɛ̀ nu tɛn fô bonyii bò cooŋke bonyii gɛne bô bó le, noo fô bò mbiayte mbiay e, noo bò kane keesee kecɛɛy kane mbiayte lo le. Ɛ ɛ̀ nu tɛn fô bò gee naa la fì yaa bii kɛ n'yɛɛyi wvu lɛŋ e. \v 11 \x - \xo 1:11 \xt 1Tɛs 2:4\x*N'yɛɛyi wvun bii saaka wvù jee wvù kuuke wvù ɛ̀ nu wvu Nyo' wvù bó bensee le, ɛ saaka wvudvu nu wvù bó to nyaɛ can yɛm e. \s1 Ɛ Baul nya keyoone ɛ̂ Tata yî shen yì wvú to camɛɛ fô wvú le \p \v 12 \x - \xo 1:12 \xt 2:7\x*\x - \xo 1:12 \xt Gal 1:15-16\x*Me nyaa keyoone ɛ̂ Klistu Jisos wvù Tata wesebeene wvù nu ɛ nya me mvuŋgay keelemte lemme diew dì wvú to jiŋyɛɛ me yɛn lɛ me nu ɛ ŋkocɛn, mum baa me lɛ me enlemte le. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Lem 8:3; 9:1-5; 1Kol 15:9; Gal 1:13\x*Naa no me ncim nto nu fwele njemyi díɛw yì befe ɛkumɛ wvú, mbone bikaa ɛ̂ wvú ɛjim, nan'yi wvú, geenɛn ɛ wvú cam kɛ shen fô me le, njefo me nto ŋgee kenjiwe le n'yaa ŋkɛŋke wase mbee kɛ. \v 14 \x - \xo 1:14 \xt 1:5; 1Kol 15:10\x*Tata to nu ɛ tfuw lo mbuwma we keŋkoŋɛn yî yɛm e, ge ɛ me no ŋkɛŋke mbee bô keŋkoŋɛn no wee wvù nu ɛ taashɛ bô Klistu Jisos ké no kɛŋke. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Luk 15:2; 19:10; Lum 5:8\x*Njeme wvù lɛ Klistu Jisos to to yî nshɛ le keeboyse bonyii bò befe nu naa kecɛɛy, ɛ ɛ̀ nu njeme wvù nu ɛ kocɛn wvù wee ebee wvú le sɛ kemaŋɛn. Me kebɛɛ nto nu naa lo nfon bonyii bò befe. \v 16 \x - \xo 1:16 \xt Ɛfɛ 3:7-9; Kolo 1:25\x*Geenɛn, ɛ Tata ke cam shen fô me le, wvu lɛ Jisos Klistu eduŋcɛ yî yɛm e, me wvù nu nfon bonyii bò befe, shém ye yì wvú kuule gɛne mɛɛse bô bonyii. Ɛ me nto nu nonɛn diɛwɛ kenfewsɛn e fô bonyii bò nu ke ebee wvú le ke ekɛŋkɛ nshii wvù mɛy lo le. \v 17 \x - \xo 1:17 \xt Lum 16:27\x*Nyo' nu Nfon wvu bvuyvuum e sɛ ŋka, ɛ kɛ wvù yaa nulo ekpwe kɛ, ɛ kɛ bó nulo eyɛn wvú le kɛ. Ɛ̀ mɛy kɛ wvú maaŋ wvù ɛ̀ nu Nyo'. Beene etumtè moŋkum mew, nyaà n'wvum ɛ̂ wvú sekecii sɛ ŋka. Fí enù nonɛn. \s1 Lemme dì Timatio elemtè \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xt 4:14; 6:12; 1Kol 9:24-25; 2Tim 4:7-8; Jut 3\x*Timatio waa wɛm, me nyaa lemme di fiɛɛ fì me njeme fin e can yo le, ɛ fí bii ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù bonyii to jemyɛɛ wase ɛkumɛ wo diɛwɛ bonyii bò teete bontum bo Nyo' le, wvu lɛ mvú ke efi wo ɛ́ wo etum jem yì jee. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt 1:5\x*Ɛ̀ leemè kɛ yî fitele fì wo lese yî Klistu le, eyekè fiɛɛ fì fitele fiuw jemyi ɛ̂ wo ntay. Bonyii bomew nu ɛ cinɛ wase keeyeke fiɛɛ fì fitele fibole jemyi ɛ̂ bó, ɛ mum ɛ gbwe yî mbee wvubole diɛwɛ ŋguw wvu ɛ̂ joo fò wvú ɛ bvuŋ e. \v 20 \x - \xo 1:20 \xt 2Tim 2:17; \xt 2Tim 4:14; \xt 1Kol 5:5\x*Ŋgoo bó le nu 'Imenayus bô Alɛksanda. Me nu ɛ nya wase boban can Satan e, wvu lɛ bó ekɛŋkɛ bvufee, elu bô diee di Nyo' le dì bó beete dvú. \c 2 \s1 Ntefe ɛkumɛ bunle \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Ɛfɛ 6:18-19; Fili 4:6\x*Fiɛɛ fi fwe fì me nlɛke nu lɛ, bonyii bo Nyo' le ebunleè fô bonyii le bocii. Bó ebunleè beelè fô Nyo' le bvuu lɛkè Nyo' fô bonyii bomew e, nyaà tɛn keyoone ɛ̂ wvú. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt Ɛsl 6:10\x*Bó ebunleè fô bonfon e, bô fô bonyii le bocii bò nu yî bintaw bi baay baay e. Bó ebunleè nonɛn wvu lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ beene eceè nce kenlɛɛtɛn bô wvu nyɛkeey noo wvu bonyii bo Nyo' le noo wvù kɛŋke n'wvum. \v 3 \x - \xo 2:3 \xt Tay 3:4\x*Keebunlee nonɛn nu fiɛɛ fì jee, ɛ fí ɛ kocɛn ɛjise jo Nyo' wvù Mboyse wesebeene, \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Ɛsek 18:23; 2Tim 2:25-26; 2Bi 3:9\x*wvù shieele lɛ wee tfuu ke eboy noo lɛ wee tfuu ekeè kecɛɛy e. \v 5 \x - \xo 2:5 \xt Dito 6:4-5; 1Kol 8:6; Lum 3:29-30; 10:12-13\x*Nyo' nu kɛ mwaaŋ maaŋ, ɛ wee wvù nu ɛntelɛŋ jo Nyo' bô bonyii nu kɛ tɛn mwaaŋ. Ɛ wee wvun nu Klistu Jisos. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Mak 10:45; 2Kol 5:15; Gal 1:4; Tay 2:14; 1Jon 3:16; \xt Gal 4:4; Tay 1:3\x*Ɛ̀ nu wvú wvù to nyaɛ ɛkolɛ kew keesum bonyii bocii yî ŋgɛw e. Fifin nu fiɛɛ fì Nyo' to duŋcɛɛ seke kefew ke lɛŋ to kocɛnɛɛ. \v 7 \x - \xo 2:7 \xt 1:11-17; Gal 1:1; 2:7-8; Ɛfɛ 3:7; 2Tim 1:11\x*Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì Nyo' to balɛɛ me lɛ me enù wee nfewcɛ noo waa ntum Jisos bô lɛ me enù wee n'yɛɛyi bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu keen'yɛɛyi bó ɛ́ bó elese fitele yî Klistu le, eyɛɛyi tɛn bó bô kecɛɛy. Kɛ fiɛɛ fì me njemyi fin nu ɛ me mbiayte lo kɛ. Me njemyi ɛ ɛ̀ nu kecɛɛy. \p \v 8 \x - \xo 2:8 \xt 1Bi 3:7\x*Me ɛ mum ɛ no nshieele lɛ bolemsɛ ebunleè mondvuum e monciim, cawse ɛ ɛ̀ nu can yì yuule we yaa ton'yi shém kɛnɛɛ cɛwkene kɛ. \v 9 \x - \xo 2:9 \xt 1Bi 3:3-5\x*Me nshieele tɛn lɛ bokɛnɛ ejiisè ndvú ɛ̂ je yi lɛŋ e yì duŋci n'wvum e, noo ɛ̂ yì bonyii yɛne lɛ ɛ̀ nu yi lɛŋ e. Fo bó etuwcì bikuu kɛnɛɛ leese mwɛɛm mvù bó kene bô ketwaa ke bigew e kè yɛɛle kɛnɛɛ ɛjisɛ ɛ baŋ, kɛnɛɛ ndvú yi kenlum e kɛ. \v 10 \x - \xo 2:10 \xt 5:10\x*Bó esuutè ye yibo ɛ ɛ̀ nu bô gee dì jee diɛwɛ bokɛnɛ bò nu ɛ kocɛn keebunlee Nyo' le. \v 11 \x - \xo 2:11 \xt 1Kol 14:34\x*Kpwoon kɛŋke keenya ɛkolɛ kew keeyeke lo n'yɛɛyi, nu diuw tfu. \v 12 Me mbaa nya je lɛ kpwoon eyɛɛyì bolemsɛ kɛnɛɛ ekɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo bolemsɛ kɛ. Wvú kɛŋke keenu diuw tfu. \v 13 \x - \xo 2:13 \xt Keŋ 2:7, 21-22; 1Kol 11:8-9\x*Fí nu nonɛn njefo ɛ̀ nu Adam wvù Nyo' to yawɛɛ bom, sɛ bom Iff. \v 14 \x - \xo 2:14 \xt Keŋ 3:1-6, 13; 2Kol 11:3\x*Ɛ kɛ ɛ̀ yaa nu Adam wvù Satan to lɛlɛɛ kɛ. Ɛ̀ nu kpwoon wvù bó to lɛlɛɛ ɛ wvú ŋgoy nci Nyo'. \v 15 Naa no fí cim nu nonɛn, nu ɛ Nyo' nu ke eboyse kpwoon fele yî boom bò wvú boote le, fɛn ɛ́ wvú ɛ mɛy ɛ no leeme yî fitele fì wvú lese yî Nyo' le, kɛŋke keŋkoŋɛn, cee nce wvù yuule noo wvù kɛŋke n'wvum e. \c 3 \s1 No nce bocee bikuu bi kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kɛŋke keenu \p \v 1 Njeme mvu nu dvú ɛ wvú nu naa lo kecɛɛy. Njeme wvun nu lɛ: Ɛ́ wee shieele kentaw keenu cee ɛkolɛ ke kentaashɛ le, tu wvú shieele lemme ɛ ɛ̀ nu dì jee. \v 2 \x - \xo 3:2 \xt Tay 1:6-9; 1Bi 5:1-4\x*Cee ɛkolɛ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kɛŋke keenu wee wvù yaa kɛŋke fiɛɛ fì bó ebaci wvú yî dvú le kɛ. Wvú kɛŋke keenu dwee kpwoon mwaaŋ, yaa gee mwɛɛm kenduun e kɛ, kpwawci mwɛɛm ntay, kɛŋke n'wvum, fiisene bonyii bo ghane le, kee keeyɛɛyi bonyii. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt 2Tim 2:24\x*Wvú kɛŋke keenu wee wvù yaa wuu kɛ mbvuum ɛ mó koole kɛ. Wvú kɛŋke keenu nyɛkeey bô bonyii yaa cɛwkene kɛ, yaa waale waa kɛ, yaa kɛŋke shiee yî bigew e kɛ. \v 4 Wvú kɛŋke keenu wee wvù kee keetaa fô yew ye le ntay, gee ɛ boom bew yuuke wvú le yî fiɛɛ le ficii, wvumte wvú. \v 5 Ɛ́ wee nu sɛ wvú kee keetaa fô ye yew e ntay, ɛ́ wvú ke eghan nɛɛ sɛ keetaa fô kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ke Nyo' le? \v 6 Kɛ wvú kɛŋke keenu wee wvù bɛɛ baŋke lo ɛ̀ no nu wee mbee kɛ. Ɛ́ wvú nu wvuwɛ wee, ɛ́ wvú ke enɛ sekemew emum ebensee ye, ke enɛ eley ŋgɛw diɛwɛ wvu dɛwle le. \v 7 \x - \xo 3:7 \xt 2Kol 8:21; Lem 6:3\x*Wvú kɛŋke tɛn keenu wee wvù bonyii bo ɛkfuŋ yɛne tɛn lɛ ɛ̀ nu wee wvu lɛŋ. Ɛfuw kɛ nonɛn, ɛ́ wvú ke enɛ ejo ɛ̂ ketam ke dɛwle le eshoose ɛkolɛ kew. \s1 No nce bonyii bò fici gee dilemme ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte, kɛŋke keenu \p \v 8 Bonyii bò fici gee dilemme ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte kɛŋke tɛn keenu bò kɛŋke keŋge ke lɛŋ. Kɛ bó kɛŋke keejemyi díɛw fiɛɛ kɛ, yaa nu bò nu ɛ nya bikuu bibole ɛ̂ mbvuum kɛ, yaa nu bonyii bò kuuŋke kɛ ɛ ɛ̀ nu sɛw kɛ. \v 9 Bó kɛŋke keejicì kenyilɛ ke fiɛɛ fì Nyo' nu ɛ duŋcɛ wase ɛ̂ beene ɛkumɛ mbee le, leeme yî dvú le ɛ fiɛɛ yaa saake bó fô fitele le kɛ. \v 10 Ɛ́ bo sɛ gɛɛ bó yî lemme le, nu ɛ bó kɛŋke keeyaw emom bó. Ɛ́ bó dioo ɛ duŋcɛ lɛ kɛ bó kɛŋke jay kɛ, ɛ́ bó emum egɛɛ bó ɛ́ bó elemte diɛwɛ bonyii bò fici gee dilemme ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte. \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Tay 2:3\x*Bokɛ' bobole kɛŋke tɛn keenu bò kɛŋke keŋge ke lɛŋ, yaa kunsene mvuŋkunsɛn kɛ. Kɛ bó kɛŋke keegeè mwɛɛm kenduun e kɛ. Bó kɛŋke tɛn keeleemè yî kecɛɛy e yî fiɛɛ le ficii. \v 12 Wee wvù fici lemte lemme ɛ̂ kentaashɛ ɛnte kɛŋke keenu dwee kpwoon mwaaŋ. Ɛ wvú kɛŋke tɛn keekee keetaa fô boom bew bô fô yew ye le ntay. \v 13 Bonyii bò fici lemte ɛ̂ kentaashɛ ɛnte ké lemte ntay, kɛŋkɛ diee di baay fô bikuu bibole, no nu tɛn sɛ nfan ɛkumɛ fitele fì bó lese yî Klistu Jisos e. \s1 Fiɛɛ fì kuuke baay fì ɛ̀ nu fi mbee wesebeene le \p \v 14 Me n'yɛne lɛ ɛ̀ shɛɛte wase caan ɛ́ me ento en'yɛn wo le. Geenɛn ɛ me saaŋke mwɛɛm mvun fô wo le wvu lɛ, \v 15 \x - \xo 3:15 \xt Ɛfɛ 1:23; 2:19-22\x*ɛ́ me nɛ lo ɛ̀ no ndvuyte, ɛ́ wo ekee no bonyii kɛŋke keegee mwɛɛm ɛnte jo yew yì yi Nyo' yì ɛ̀ nu kentaashɛ ke bonyii bo mbee le bo Nyo' wvù kɛŋke nshii le. Kentaashɛ kin nu kfuy bô kenffuy kè jici kecɛɛy e. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Mat 28:18-19; Mak 16:19; Jon 1:14; Lem 2:33; Ɛfɛ 1:20-21; Fili 2:6-11; Kolo 1:6, 23; 2Tim 4:17\x*Fiɛɛ nu dvú ɛ fí kuuke naa baay. Ɛ fiɛɛ fin nu fì to shee nu ɛ̂ kenyilɛ le ɛkumɛ mbee wesebeene wvù beene jemyi, ɛ Nyo' ɛ ge wase beene ɛ kiɛɛ. Fiɛɛ fin nu lɛ: \q1 Wvú to nu ɛ duŋcɛ ɛkolɛ kew yî nyam ye wee wvu wum e. \q1 Keyoy ke Yuule to nu ɛ bɛnse wvú. \q1 Bonceendaa bo Nyo' le to nu ɛ yɛn wvú le. \q1 Bó to nu ɛ fewcɛ ɛkumɛ wvú ɛ̂ bitum bicii. \q1 Bonyii to nu ɛ lese fitele yî ye le woŋ tfuu. \q1 Bó to nu ɛ jo wvú ɛ wvú ben we ley bvukukɛ le. \c 4 \s1 Ɛkumɛ bonyii bo n'yɛɛyi le bo mbiay e \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xt 1:10\x*\x - \xo 4:1 \xt 2Tim 3:1\x*Keyoy ke Yuule jemyi lo teytey lɛ ɛ̀ nu ke enu kefew kemew e, ɛ́ bonyii bomew ecinɛ mbee le eyuuke wase mwɛɛm ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ biyoy bì lɛɛle bonyii noo bon'yɛɛyi bo bonceendaa bo dɛwle le. \v 2 Ɛ bon'yɛɛyi ban nu ke etoo can bonyii bò ghane buwsee bonyii mbiayte mbiay, ɛ mvuntelem mvubole ɛ cife wase kɛ diɛwɛ bó ton ɛ ɛ̀ nu bô kento. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt 1Kol 7:1; \xt Keŋ 9:3; Lum 14:2; Kolo 2:21; Ibu 13:9; \xt Lum 14:6; 1Kol 10:30\x*Bó nu ke ekane lɛ fo bonyii etaashì bvujen, bô lɛ fo wee edieè kfuu mwɛɛm mvumew kɛ. Ɛ mwɛɛm mvun nu ɛ Nyo' to fɛ lɛ bonyii edieè, ɛ bonyii bò kɛŋke mbee bvuu kee kecɛɛy dioo diee no nyaa keyoone ɛ̂ Nyo'. \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Keŋ 1:31; Lem 10:15\x*Fiɛɛ ficii fì Nyo' to fɛlɛɛ nu ɛ fí jee, ɛ fimew yaa nu dvú fì wee etune ɛ́ wvú fɛn ɛ fiisɛn bô keyoone ɛ̂ Nyo' kɛ, \v 5 njefo njeme wvù wvu Nyo' bô bunle nu ɛ ge wase fí ɛ no yuule. \s1 Waa lemme wvu Klistu Jisos wvù jee \p \v 6 \x - \xo 4:6 \xt 1:10\x*Ɛ́ wo duŋci mwɛɛm mvun ɛ̂ boom bo bwee wesebeene le, ɛ́ wo enù wee lemme wvu Klistu Jisos wvù jee wvù nu ɛ bó ɛ kuuse bô diɛw Nyo' yì nu ɛkumɛ mbee bô n'yɛɛyi wvù jee wvù wo bii wvú le. \v 7 \x - \xo 4:7 \xt 1:4\x*Fo wo ekɛŋke naa lo fiɛɛ keege bô mvumaŋgaan mvu ɛcici mvù nu sɛ mvú kɛŋke fiɛɛ keege bô Nyo' kɛ. Yɛɛyɛ ɛkolɛ kuw keecee nce ɛ ɛ̀ nu wvù Nyo' gomte. \v 8 \x - \xo 4:8 \xt 6:6\x*Keedvumte ndvum yaci ye kɛŋke kɛ sɛw fô wee le. Geenɛn ɛ keecee ɛ ɛ̀ nu nce wvù Nyo' gomte kɛŋke sɛw fô wee le ɛ̂ jé le yicii, njefo fifin kɛŋke sɛw yî nshii wvu keseen e, bvuu kɛŋke yî nshii wvù too le. \v 9 Njeme wvun nu naa kecɛɛy, ɛ ɛ̀ nu njeme wvù nu ɛ kocɛn wvù wee ebee wvú le sɛ kemaŋɛn. \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Tay 3:4\x*Ɛ̀ nɛɛ fiɛɛ fì bese famte ɛdien yî lemme din e njefo bese nu ɛ leke bvufee bvusɛse bvucii yî Nyo' wvù kɛŋke nshii le. Nyo' nu Mboyse bonyii bocii, ɛfey mvunciim bonyii bò nu ɛ bee wvú le. \p \v 11 Ɛ̀ yɛɛyì bonyii bô mwɛɛm mvun gayte ɛ bó gee mvú. \v 12 \x - \xo 4:12 \xt 1:5; Tay 2:7\x*Fo wo ecinɛ ɛ́ wee ejoò wo ɛkuse lɛ njefo wo bɛɛ wan caan kɛ. Ɛ̀ nù kenfewsɛn fô bonyii bo mbee le ɛ̂ je yì wo jemyi jó bô yî nce wo le, noo keŋkoŋɛn kè wo kɛŋke le, noo fitele fì wo lese yî Nyo' le, noo je yì wo gɛɛle ye yo jó ɛ yí yuule le. \v 13 \x - \xo 4:13 \xt 2Tim 3:15-16\x*Nya ɛkolɛ kuw keetaaŋke Ŋwa' Nyo' ɛ̂ bonyii ya le, ebvuu efewci diɛw Nyo', eyɛɛyi tɛn bó egɛn ebuy seke me ŋke ento. \v 14 \x - \xo 4:14 \xt 1:18; 5:22; Lem 6:6; 2Tim 1:6; 2:2\x*Fo wo elaŋ nnya yo kɛ. Nnya yin nu yì bó to nyaɛ ɛ̂ wo seke ŋgoo bocee bikuu bi kentaashɛ ke bonyii bo mbee le to gɛɛlɛɛ can yibo yî yo le jemyi ɛ̂ wo we diɛwɛ bonyii bo ntum Nyo' le. \v 15 Nya ɛkolɛ kuw ɛ̂ mwɛɛm mvun, egeè mvú mvunciim ɛ bonyii bocii yɛne ŋgɛnfwe wo le. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt 1:10; 4:12; 2Tim 2:22; 3:10\x*Ɛ̀ yɛnè bô ɛkolɛ kuw noo bô n'yɛɛyi wo. Ɛ̀ jici dvú ntay wvu lɛ no wo gee nonɛn, ɛ́ wo ke eboyse ɛkolɛ kuw, eboyse tɛn noo bonyii bò yuuke fiɛɛ fì wo jemyi. \c 5 \s1 Ntefe no Timatio egeè bô bonyii bo mbee le \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt Lɛw 19:32\x*Fo wo ke dioo jemyi fiɛɛ ɛ̂ wee wvu ŋgaywee no wamene lo wvú kɛ. Geenɛn tefe lo wvú kɛ diɛwɛ ico le. Ɛ̀ joò cubonyii diɛwɛ boom bo bwoo le. \v 2 Ɛ̀ joò tɛn bokɛnɛ bo ŋgaybonyii diɛwɛ bobwoo le, ejoò ŋgon bokɛnɛ diɛwɛ jɛ́me yo le, etaalè bó ɛ̂ je yì yuule le. \s1 No ɛ̀ nulo ɛ́ kentaashɛ etaale fô bokɛ' bo boŋkfu le \p \v 3 Ɛ̀ taalè fô bokɛ' bo boŋkfu le bò ɛ̀ looci nu bò yaa kɛŋke kɛ wee wvù taale fô bó le kɛ. \v 4 Geenɛn, ɛ́ kpwɛɛ ŋkfu kɛŋke boom, kɛnɛɛ boom bo boom e, ɛ́ wo cinɛ ɛ bó yaw yɛɛyi keegee lemme dibole di mbee le, wvu lɛ bó etaale tɛn fô bobwee bobole kɛnɛɛ fô bo'icee bobole no bó to taale fô bó le. Fifin nu fiɛɛ ɛ fí ɛ kocɛn ɛ̂ Nyo' ɛjise. \v 5 \x - \xo 5:5 \xt Luk 2:37; 18:7\x*Kpwɛɛ ŋkfu wvù looci nu kpwɛɛ ŋkfu wvù yaa bvuu kɛŋke wee wvù taale fô wvú le, nu ɛ wvú taale kɛ wase fwe ɛ ɛ̀ nu yî Nyo' le, bunlee sekecii beele fô Nyo' le ɛntaŋ bô ɛmvunsheeŋ. \v 6 Geenɛn, ɛ kpwɛɛ ŋkfu wvù ghane fiew diee ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kew, nu ɛ wvú ɛ kpwe kɛ wase naa no wvú cim bɛɛ lɛne ɛ̂ we. \v 7 Ɛ̀ jemyì mwɛɛm mvun ɛ̂ bó, wvu lɛ fo bonyii ke enɛ ebaci bó. \v 8 Ɛ́ wee nu sɛ wvú taale fô kfuu diew e, ɛfey mvunciim fô ye yew e, tu wvú nu ɛ tun wase nce wvù ɛ̀ nu wvu mbee. Ɛ didiɛ gee nu ɛ dí ɛ fo ɛ fey naa lo di wee wvù yaa nu kɛ wee mbee le. \p \v 9 Kpwɛɛ ŋkfu wvù ɛ̀ nulo ɛ́ bó elese diee diew ŋgoo bokɛ' bo boŋkfu le bò bó eficì bó kɛŋke keenu wvù nu ɛ buy wase bilum mbaŋsoocaan, wvù to nu kɛ kpwɛɛ diemsɛn mwaaŋ, \v 10 \x - \xo 5:10 \xt 2:10; Ibu 13:2; Jon 13:14\x*ɛ ɛ̀ nu wvù bó kee lo lɛ wvú kɛŋke gee dì jee. Fì nu lɛ: Wvú kuuse boom bew ɛ̂ je yì jee le, fiisene botolo ɛ̂ wvú yew, ɛ wvú ɛ cukɛ wase tɛn bikaa bi bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le, ɛ ficɛ bonyii bo ŋgɛw e, ɛ wvú ɛ nya ɛkolɛ kew keegee lemme dì jee ɛ̂ jé le yicii. \p \v 11 Geenɛn, fo wo ebee keelese bokɛ' bo boŋkfu le bò bɛɛ boom bo caan ŋgoo bò bó eficì le kɛ, njefo ɛ́ ye yibo ja ɛ kɛw ɛ no ŋɛyte, ɛ́ bó emum edaayɛ ŋkawma wvù bó to geɛ ɛ̂ Klistu, emum egomte keekase egɛn ɛ̂ bolemsɛ bomew e. \v 12 Ɛ́ bó ge nonɛn, tu bó ɛ jo wase ŋgɛw yî bikuu bibole njefo bó nu ɛ ŋgoy wase ŋkawma wvubo wvu fwe. \v 13 \x - \xo 5:13 \xt 2Tɛs 3:11\x*Ɛ keebvuu ebise fó nu, ɛ́ wo lese bó ŋgoo le, ɛ́ bó enɛ enu wase bonyii bò shee laame lo, gbwayte yew bonyii le daŋsene. Ɛ ɛ̀ yaa mɛy kɛ lɛ bó nu eshee laame lo kɛ, bó nu ekunsene tɛn mvuŋkunsɛn, leese dew fô mwɛɛm mvu bonyii le, jemyi mwɛɛm mvù bó yaa kɛŋke keejemyi kɛ. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt 1Kol 7:9\x*Nonɛn me ɛ no nteete bokɛ' bo boŋkfu le bò bɛɛ boom bo caan lɛ bó ekase egɛn etaashɛ bvujen bô bolemsɛ bomew, eboo boom, etaalè fô yéw yibole, fo wee bvuban ke enɛ ebɛɛ ɛjim jodvu ebeete bô diee disɛɛbeene. \v 15 Me ŋgayte nɛn njefo bonyii bomew bó le nu ɛ jay wase je ɛ tu ɛ̂ keba ke Satan e. \v 16 Ɛ́ kpwoon wvù ɛ̀ nu wee mbee kɛŋke bokɛ' bo boŋkfu le ɛ̂ kfuu dibole, ɛ́ wvú nu fici bó, wvu lɛ fo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le etuule bvujitɛ kɛ. Ɛ́ kí efici wase ɛ ɛ̀ nu bokɛ' bo boŋkfu le bò looci nu ɛbonɛbon. \s1 Fiɛɛ fì bonyii bo mbee le kɛŋke keegee fô bocee kentaashɛ le \p \v 17 \x - \xo 5:17 \xt 1Tɛs 5:12\x*Bocee bikuu bi kentaashɛ ke bonyii bo mbee le bò lemte ntay nu ɛ bó kɛŋke keenyaà n'wvum bô mmawcɛ ɛ̂ bó ntay, ɛfey mvunciiim bò fewci tɛn diɛw Nyo' bvuu yɛɛyi bonyii. \v 18 \x - \xo 5:18 \xt Dito 25:4; Luk 10:7; 1Kol 9:9, 12-14\x*Bó kɛŋke keenyaà nonɛn njefo Ŋwa' Nyo' gayte lɛ, \q1 “Fo wo esûm diuw nyam seke yí lɛɛ ɛgiŋ kɛ.” \m Ɛ fí bvuu nu tɛn lɛ, “Wee lemme kɛŋke keekɛŋke nlawma we.” \v 19 \x - \xo 5:19 \xt Dito 19:15; Mat 18:16; 2Kol 13:1\x*Fo wee ke eyuu eshomse cee ɛkolɛ ke kentaashɛ le kemew ɛ̂ wo, ɛ́ wo emum ebee wvú le sɛ bonyii ɛ leem bofɛɛ kɛnɛɛ botɛte ɛ ben jim nsaw wvudvu kɛ. \v 20 \x - \xo 5:20 \xt Gal 2:14; Ɛfɛ 5:11\x*Ɛ́ ɛ̀ nu wee wvù nu ɛ mɛy kɛ ɛ no gee kebefɛ gɛne dvú, ɛ́ wo wamɛn wvú ɛjise jo bonyii bocii, wvu lɛ kebɛse efan. \p \v 21 Me njemyi fin ɛ̂ wo fwe dvu Nyo' bô Klistu Jisos noo bonceendaa bò Nyo' nu ɛ baa lɛ, wo egeè fiɛɛ fì me ŋgayte fin yaa tuu dwen wee mvu kɛ, egeè fiɛɛ yaa duŋci kejɛɛy jɛɛy kɛ. \v 22 \x - \xo 5:22 \xt 4:14\x*Fo wo ebuwbuwè keegɛɛ can yî wee le lɛ wvú enù cee ɛkolɛ ke kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kɛ. Fo wo elese fiuw can fô kebefɛ ke wee mvu le kɛ. Gɛɛlɛ ɛkolɛ kuw ɛ kí eyuulè. \p \v 23 Fo wo ebvuu ewuu kɛ ɛ ɛ̀ nu joo maaŋ kɛ. Ɛ̀ wuù tɛn fimmbvuum caan nje tee diuw bô no wo mooci kɛ cɛmcɛme baay nɛn. \v 24 Bibefɛ bi bonyii bomew e ké no yen'yi naa baay duŋci lɛ bó nu ɛ gbwe wase nsaw, ɛ bi bomew e ké jo naa kefew sɛ yenɛ. \v 25 Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no gee dì jee di bonyii bomew e ké no yen'yi. Ɛ́ dí cim baa yaŋsɛn eyenɛ, tu kɛ dí nu ke emɛy nyiime kɛ. \c 6 \s1 Nfwa wvù nu wee mbee eyuukè wee wvù kɛŋke wvú le \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xt Ɛfɛ 6:5; Tay 2:9-10; Flm 8-20; 1Bi 2:18\x*Bonyii bocii bò nu ɛkuse jo kemmbuŋ ke bvunfaw e kɛŋke keenyaa n'wvum ɛ̂ jé le yicii ɛ̂ bonyii bò kɛŋke bó. Bó egeè nonɛn, wvu lɛ fo bonyii ejemyi díɛw yì befe ɛkumɛ diee di Nyo' le noo n'yɛɛyi wesebeene kɛ. \v 2 Fo bonfaw bò bonyii bò kɛŋke bó nu bonyii bo mbee le emum ejoò bó ɛkuse lɛ njefo bó bocii nu boom bo bwee wan e yî Klistu le kɛ. Bó kɛŋke keelemte lo fô bó le ntay fesene lo, njefo bonyii bò kɛŋke sɛw lemme dibole nu ɛ ɛ̀ nu bonyii bo mbee le ɛ bó kooŋke bó naa ntay. \s1 Bonyii bo n'yɛɛyi le bo mbiay e bô bvukukɛ bvu lɛŋ \p Ɛ̀ yɛɛyì bonyii bô mwɛɛm mvun, teete bó lɛ bó egeè mvú. \v 3 \x - \xo 6:3 \xt 1:3-7\x*\x - \xo 6:3 \xt 1:10; Gal 1:6-9\x*Ɛ́ wee yɛɛyi n'yɛɛyi mvu jɛɛy yaa beŋe n'yɛɛyi wvu lɛŋ wvù wvu Tata wesebeene wvù Jisos Klistu le noo n'yɛɛyi wvù kocine bô nce wvù Nyo' gomte, \v 4 \x - \xo 6:4 \xt 1:4; 6:20; 2Tim 2:14\x*tu mwɛtɛn bensee ɛ ɛ̀ nu ye yi ɛcici yaa kee fiɛɛ kɛ. Wvuwɛ wee cɛmte bô kencɛm ke bombew bô mvuŋkicɛn mvu díɛw e mvù too bô kendoŋ ke benɛɛn noo diwaa noo díɛw yì befe noo keebiinene bonyii kɛŋke ŋkpwawcɛ wvù befe, \v 5 \x - \xo 6:5 \xt Jon 10:12; Lem 20:33-34; 1Tɛs 2:5; Tay 1:11; 1Bi 2:14; 5:2\x*noo diuw wvu kumɛɛn ɛntelɛŋ jo bonyii bò nu ɛ bvufee bvubole ɛ lɛmlɛm wase ɛ bó ɛ lase wase kecɛɛy e. Bó gee nonɛn kpwaake lɛ fiɛɛ fi Nyo' le nu je mi yì bó nu ke ekuw jó. \p \v 6 \x - \xo 6:6 \xt 4:8; Fili 4:11; Ibu 13:5\x*Geenɛn ɛ́ wee cee nce wvù Nyo' gomte bvuu yuuke njoŋ bô fiɛɛ fì wvú kɛŋke, tu ɛ̀ nu naa bvukukɛ bvu baay, \v 7 \x - \xo 6:7 \xt Job 1:21; Ɛklɛ 5:14\x*njefo beene to to ɛ̂ woŋ jan cancan, ɛ beene nu ke etu kɛ jim cancan. \v 8 \x - \xo 6:8 \xt Bŋgn 30:8-9\x*Nonɛn ɛ́ beene kɛŋke mwɛɛm mvudien bô ndvú, tu mvumvun nu ɛ kocɛn fô beene le. \v 9 Geenɛn bonyii bò gomte ɛ ɛ̀ nu bvukukɛ ké ley mmom e, jo ɛ̂ ketam e, mum ley shiee mwɛɛm e nteen mvu keyuŋ e mvù too bô boŋgɛw. Ɛ mwɛɛm mvun nu mvù ffûmte bonyii ŋgɛw e ɛ ɛ̀ yaa nu wvu wɛɛ kɛ. \v 10 Dikfuu di mwɛɛm mvù befe le mvunciim san ɛ ɛ̀ nu yî keŋkoŋɛn ke bigew e. Ɛ̀ nu nje shiee wvu baay wvun wvù bonyii kɛŋke fô bigew e wvù bonyii nteen nu ɛ jay wase je yî mbee wvubole, ɛ bon'yɛ mvuntelem mvubole bô mwɛɛm mvu nsase le nteen. \p \v 11 Fô wo le Timatio, wo nu fiuw wee Nyo'. Ɛ̀ lewtè lo fiuw mvumvun mwɛɛm. Ɛ̀ taalè ɛ ɛ̀ nu keekɛŋke nce wvu teytey noo nce wvù Nyo' gomte. Ɛ̀ jicì mbee wo le, kɛŋke keŋkoŋɛn, kuule shém, kɛŋke tɛn nce wvu nyɛkeey. \v 12 \x - \xo 6:12 \xt 1:18; 4:14\x*Ɛ̀ diuù bvudiuw bvu mbee le bvù jee, jicì nshii wvù mɛy lo wvù bó to teŋɛɛ wo keeley wvú le, ɛ wo leem ɛ̂ bonyii nteen fwe bò eben jim nsaw wo, ɛ wo jeme lɛŋ ɛkumɛ mbee wo. \p \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Mat 27:11-26; Jon 18:28–19:16\x*Me ɛ mum ɛ no njemyi ɛ̂ wo ɛjise jo Nyo' wvù nyaa nshii ɛ̂ mwɛɛm mvunciim, noo ɛ̂ ɛjise jo Klistu Jisos wvù to leemɛɛ fwe dvu Bontus Baylɛt jeme fiɛɛ fi lɛŋ bô diuw we ɛkumɛ ɛkolɛ kew, \v 14 \x - \xo 6:14 \xt 1:3, 18; Fili 1:10; 1Tɛs 5:1-2\x*ŋgayte lɛ wo egɛɛlè bonci ban, nù sɛ nlom ɛ fiɛɛ yaa nu dvú fì wee ebaci wo yî dvú le egɛn ebuy kefew kè Tata wesebeene wvù Jisos Klistu nu ke ebuynɛn e. \v 15 \x - \xo 6:15 \xt Lem 1:7; 2Bi 3:3-9; Mwm 17:14\x*Ɛ wvú nu ke ebuynɛn ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ kefew ke lɛŋ e, kè ɛ̀ nu ke eduŋcɛ Nyo' wvù bó bensee, wvù ɛ̀ mɛy kɛ wvú wvù saake mwɛɛm mvunciim, nu Nfon bonfon noo Tata botata bocii. \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Ksm 33:20; Mben 104:2; Jon 1:18; Kolo 1:15; 1Jon 4:12\x*Ɛ̀ mɛy kɛ wvú maaŋ wvù yaa nulo ekpwe kɛ, ɛ wvú nu ɛ̂ n'yuu wvù ɛ̀ nulo wee saa ebencɛ nceencee fó le kɛ. Wee ke baa yuu yɛn wase wvú le, ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee eyɛn wvú le kɛ. N'wvum nu ɛ̂ wvú, ɛ sa' ye nu yì mɛy lo. Fí enù nonɛn. \p \v 17 \x - \xo 6:17 \xt Mben 62:10; Luk 12:15, 20; Jɛm 5:1\x*Ɛ̀ dioo tu ɛ̂ keba ke bonyii bo kpwaw e yî woŋ wvun e, ɛ̀ jemyì ɛ̂ bó lɛ fo bó ebenseè ye kɛ. Fo bó eleke bvufee bvubole yî kpwaw e wvù nulo ke enɛ eka le kɛ. Bó eleke bvufee ɛ ɛ̀ nu yî Nyo' wvù looci tfuuke lo mwɛɛm mvunciim ɛ̂ beene lɛ beene eyuuke njoŋ dvú le. \v 18 Bó egeè ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù jee, ɛ́ kpwaw wvubo enù mwɛɛm mvù jee mvù bó gee. Bó eyene can yibo enyaa nnya yaa taale kɛ. \v 19 \x - \xo 6:19 \xt Mat 6:20\x*Yiyin nu je yì ɛ̀ nulo ɛ́ bó egɛɛle ntfu fô bikuu bibole yî ntfuu le diɛwɛ kenffuy kè tɛmyi le, wvu lɛ bó ejici nshii wvù looci nu nshii le. \p \v 20 \x - \xo 6:20 \xt 1:4; 6:4; 2Tim 1:14\x*Timatio, ɛ̀ jicì kɛ fiɛɛ fì bó nu ɛ gɛɛ can yo le. Ɛ̀ wɛmte lo bonjeme bò yaa kɛŋke kɛ fiɛɛ keege bô Nyo' noo bonjeme bo mvuŋkicɛn e bò bonyii kpwaake lɛ ɛ̀ nu bo bvufee le. \v 21 \x - \xo 6:21 \xt Gal 6:18\x*Bonyii bomew nu ɛ nɛ wase ɛ no kuŋene mvumvun mwɛɛm, ɛ nɛ ɛ jay je ɛ̂ keba ke mbee wvubole. Tata ebuw ben bocii.