\id 1PE - Nooni \h 1 Bita \toc1 1 Bita \toc2 1Bi \toc3 1Bi \mt2 Ŋwa' wvu fwe wvu \mt1 Bita \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' Bita wvu fwe wvun e \ip Ŋwa' Bita wvu fwe wvun nu ɛ wvú to saŋ fô bonyii bo Klistu le bò to nu ɛ saaŋkɛn gɛn no cee mondvuum e jɛɛy jɛɛy (1:1). Fiɛɛ fi baay fì to geɛ ɛ́ wvú sɛ saŋ ŋwa' wvun to nu keetefe bonyii ban no bonyii to bone bikaa ɛ̂ bó ɛjim e, ɛ bó yɛne boŋgɛw nje fitele fì bó lese yî Klistu le. Keetefe bó nonɛn, ɛ Bita mum kume bó ɛkumɛ saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Jisos Klistu wvù kpwe ye bô mbuy we yî kpwe le noo ŋkawma we lɛ wen nu ke ekase eto, nu fiɛɛ fì bó etaalè fwe ɛ bó ɛ gɛɛ bvufee yî dvú le. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ ŋwa' wvun e \io1 1:1-2 Keŋkɛwcɛ \io1 1:3-12 Keekume no Nyo' boysee bonyii \io1 1:13–2:10 Ntefe ɛkumɛ keecee nce wvù yuule \io1 2:11–4:19 No ɛ̀ nulo ɛ́ wee Klistu ejoò boŋgɛw bò wvú yɛne \io1 5:1-11 No ɛ̀ nulo ɛ́ wee Klistu eshiwsè ɛkolɛ kew bvuu lemte tɛn fô bonyii le \io1 5:12-14 Kemɛse \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt 2:11; Jɛm 1:1\x*Ŋwa' wvun saŋ me wvù Bita waa ntum Jisos Klistu. Ɛ me nsaŋ fô bonyii bò Nyo' nu ɛ caw lɛ ɛ̀ nu bew e bò nu ɛ saaŋkɛn ɛ no nu biba bì Bontus bô Galɛshia noo Kafadosia noo Ɛsia noo Bitinia le. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 2:9; Lum 8:29; Ɛfɛ 1:4; 2Tɛs 2:13; 2Bi 1:10; \xt 1:19\x*Nyo' Icee wesebeene to caw ben no wvú to seysɛɛ wase ɛ ɛ̀ bɛɛ lo lɛ fí nu ke enù. Ɛ Keyoy kew mum seyse ben gɛɛ lɛ ben eyuukè Jisos Klistu wvù nu ɛ cukɛ ben bô ɛlɛmɛ kew e. Nyo' ebuw ben bô kembonɛn naa ntay ebvuu enya ben bô mvuntelem mvù lɛɛtene naa ntay. \s1 Beene cee taale kɛ wase ɛ ɛ̀ nu fwe \p \v 3 \x - \xo 1:3 \xt 1:23; 2Kol 1:3; Tay 3:5\x*Mbense enù fô Nyo' le wvù nu Nyo' Tata wesebeene wvù Jisos Klistu bvuu nu Ice. Wvú nu ɛ cam shen fô beene le baay, ɛ boo beene ɛ̂ mboo wvu fwɛ le no Jisos Klistu to buyɛɛ yî kpwe le. Fifin nu ɛ ge beene ɛ no cee keseen taale kɛ wase ɛ ɛ̀ nu fwe, \v 4 keeke edie bvushɛw bvù wvú nu ɛ gɛɛ ɛ̂ beene woŋ wvu we le. Bvushɛw bvun nu bvù yaa nulo efo, kɛnɛɛ ebefe, kɛnɛɛ ekpwe ncom kɛ. \v 5 Nyo' gemgeme ben bô mvuŋgay mwew fele yî fitele fì ben nu ɛ lese yî ye le ɛ no cɛyte mboyma wvù nu ke eyenɛ diuu di fokemɛse le. \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2Kol 4:17; Jɛm 1:2-3\x*No ben kee nonɛn, ɛ mum ɛ no yuuke njoŋ. Geenɛn ɛ ben kɛŋke kɛ keeyuuke nsase yî kefew e caan nje mmom yì too fô ben e jé le jé le. \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Job 23:10; Mben 66:10; Yɛsa 48:10; 1Kol 3:13\x*Yí too keemom laa fitele finɛn fì ben lese yî Nyo' le tɛmyi kɛ ntay ɛ. Kɛ naa ketwaa ke bigew e kè yɛɛle nu ɛ bó ké mom bô ŋguy, ɛ ketwaa kin nu fiɛɛ ɛ fí nulo ebefe, tu ɛ̀ nulo ɛ́ bó emom kɛ tɛn fitele fì ben lese yî Nyo' le. Ɛ fitele fin nu fiɛɛ ɛ fí fele ketwaa ke bigew e kè yɛɛle. Nonɛn, ɛ́ ke edioo enu diuu dì Jisos Klistu nu ke eduŋcɛ ɛkolɛ kew, ɛ́ bó ebɛnsee ben, tumte moŋkum monɛn, wvumte ben. \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Jon 20:29; 2Kol 5:7\x*Keseen nu ɛ ben kooŋke Jisos Klistu ɛ ben ke baa cim yɛn wase wvú le kɛ, ɛ ben ɛ lese fitele yî ye le, yaa yɛne wvú le kɛ. Ben ɛ mum ɛ no yuuke njoŋ naa wvu baay wvù ɛ̀ nulo wee saa esee kɛ, \v 9 \x - \xo 1:9 \xt Lum 5:2; 6:22; Ɛfɛ 1:14\x*njefo ben kee lɛ no ben nu ɛ lese fitele yî ye le nu ɛ Nyo' nu ke eboyse ben. \v 10 \x - \xo 1:10 \xt Luk 24:46; 1Kol 15:3-4; 2Bi 1:19-21\x*Bonyii bo ntum Nyo' le bò to jemyi ɛkumɛ mbuwma wvù Nyo' to nu keeke ebuw ben dvú to nu ɛ no tɛmte, gomte keekiɛɛ ɛkumɛ mboyma wvun. \v 11 Keyoy ke Klistu le to nu yî bó le no bó to teete lɛ Klistu nu ke eyɛn ŋgɛw ɛ́ ke edioo enu ɛjim jodvu, ɛ́ wvú ekɛŋkɛ bvukukɛ. Ɛ bó mum no gomte keekiɛɛ kefew kè mwɛɛm mvudvu nu ke ekooy, bô je yì mvú nu ke eghan sɛ kooy jó le. \v 12 \x - \xo 1:12 \xt Ɛfɛ 3:9-10\x*Ɛ Nyo' mum ge ɛ bó kiɛɛ lɛ mwɛɛm mvù bó to jemyi mvun nu ɛ bó yaa jemyi ɛ ɛ̀ nu fô bikuu bibole kɛ, lɛ mvú nu fô ben e. Ɛ̀ nu mvú mvù ben to yuwɛɛ dew bonyii bò to fewcɛɛ saaka wvù jee wvù wvu Nyo' ɛ̂ ben ɛ̂ mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule kè Nyo' to ciinsɛɛ ɛ kí to fowe le. Mvun nu mwɛɛm ɛ naa bonceendaa bo Nyo' le beele keekiɛɛ mvú. \s1 Bonyii bo Nyo' le eyuulè yî gee dibole \p \v 13 No fí nu nonɛn, ben ekay bicaw binɛn enù ɛ ben ɛ seyse bvufee bvunɛn. Ben ekemsenè bô bikuu binɛn, taalè kɛ fwe ɛ ɛ̀ nu yî mbuwma wvù nu ke eto fô ben e seke Jisos Klistu ɛ kase ɛ duŋcɛ ɛkolɛ kew e. \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Lum 12:2; Ɛfɛ 2:3; 4:17-18\x*Ben eyuukè kɛ Nyo' le diɛwɛ boom bew e. Fo ben ebvuu egeè mwɛɛm bii nyam ye le no ben to shee gee seke ben to bɛɛ kenjiwe le kɛ. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Lɛw 19:2\x*Nyo' wvù to cawɛɛ ben nu ɛ wvú yuule. Ben tɛn eyuulè yî gee dinɛn e dicii, \v 16 \x - \xo 1:16 \xt Lɛw 11:44-45\x*no fí nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Ben eyuulè njefo me n'yuule lo.” \p \v 17 \x - \xo 1:17 \xt Yɛsa 63:16; Yɛli 3:19; Mat 6:9; 16:27; Lum 2:6; Jɛm 2:1; 1Bi 4:5\x*No ben teŋe Nyo' lɛ Icee wene, ɛ wvú nu wee wvù saake wee tfuu yî gee diew e yaa duŋci kejɛɛy jɛɛy kɛ, tu ben kɛŋke keecee nce wene tfuu bô nfan wvù wvu Nyo' yî kefew e kecii kè ben nu yî woŋ wvun e kɛ diɛwɛ botolo le. \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Mat 20:28; 1Kol 7:23; 6:20\x*Kɛ ben kee lɛ Nyo' to nu ɛ sum wase ben yî nce wvu ɛcici wvù bo'icee bonɛn to kuusɛɛ ben dvú, ɛ kɛ wvú to sum ɛ ɛ̀ nu bô fiɛɛ diɛwɛ bigew e bì nulo ebefe kɛ. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt 1:1-2; Jon 1:29; Lem 20:28; 1Kol 5:7; Ɛfɛ 1:7; Ibu 9:12\x*Wvú to sum ɛ ɛ̀ nu bô ɛlɛmɛ ke Klistu le kè yaa nu kɛ fiɛɛ fi ncɛw, kè nu diɛwɛ ke waa njee kentaŋe le wvù yaa kɛŋke nlom kɛnɛɛ fiɛɛ fimew fì befe yî dvú le kɛ. \v 20 \x - \xo 1:20 \xt Ɛfɛ 1:4\x*Nyo' to seyse wvú ɛ ɛ̀ bɛɛ lo ɛ woŋ sɛ ke kɛw, ɛ duŋcɛ wvú ɛdiuw yo fokemɛse ɛyan e nje yene. \v 21 \x - \xo 1:21 \xt 5:1; Lum 5:2\x*Ɛ̀ ge Klistu ben ɛ sɛ lese fitele yî Nyo' wvù to bvusɛɛ wvú yî kpwe le nya wvú bô bvukukɛ le. No wvú ge nonɛn, mvuntelem mvunɛn bô boŋkpwawcɛ bonɛn ɛ mum ɛ no nu ɛ ben ɛ gɛɛ yî Nyo' le. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt 2:17; 3:8; 4:8; Lum 12:9; Gal 6:10; 2Bi 1:7; 1Jon 4:11\x*No ben yuuke kecɛɛy e, ɛ kí gee ɛ mvuntelem mvunɛn yuule wvu lɛ ben ekɛŋkè keŋkoŋɛn fô boom bo bwee wene le ɛ ɛ̀ nu ke kecɛɛy, ben emum ekoŋenè kɛ nonɛn bô mvuntelem mvunɛn mvunciim. \v 23 \x - \xo 1:23 \xt Jon 1:13; Ibu 4:12; Jɛm 1:18\x*Ben ekoŋenè nonɛn, njefo bó nu ɛ kase wase ɛ boo ben ɛ̂ mboo wvu fwɛ le. Kɛ wee wvù boke ben wvun nu wvù nulo ekpwe kɛ. Ɛ̀ nu Nyo' kebɛɛ ɛ wvú yaa nulo ekpwe kɛ. Wvú to boke ben ɛ ɛ̀ nu bô diɛw ye yì nyaa nshii. Ɛ diɛw yin nu ke emɛy kɛ eleeme fó. \v 24 \x - \xo 1:24 \xt Yɛsa 40:6-8; Jɛm 1:10-11\x*Fí nu no bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Wee wvu wum tfuu nu kɛ diɛwɛ ɛgay e, \q1 ɛ bvujoŋkɛ bwew nu kɛ diɛwɛ fow e. \q1 Ɛgay ké no yowlene, ɛ fow tɛn yɛɛte, \q1 \v 25 \x - \xo 1:25 \xt Yɛsa 40:6-9\x*geenɛn ɛ diɛw Tata nu ke eleeme kɛ fó sekecii.” \m Diɛw yidvu yin nu saaka wvù jee wvù wvu Nyo' wvù bó to fewcɛɛ ɛ̂ ben. \c 2 \s1 Ɛkumɛ Tɛ dì kɛŋke nshii noo ketum kè yuule \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Ɛfɛ 4:25; Jɛm 1:21; 4:11\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, ben ecinɛ mvuntelem mvù befe le, ecinɛ kenlɛɛma noo díɛw fiɛɛ le, ecinɛ kendoŋ ke benɛɛn noo mvuŋkunsɛn e. \v 2 \x - \xo 2:2 \xt 1Kol 3:2\x*Ben ekɛŋkè shiee fô ɛmben yo ɛ̂ keyoy e yò ɛ̀ nu diɛw Nyo' ɛyinɛyin e, kɛ lɛŋlɛŋ no wan wvu caan ké no kɛŋke fô ɛmben e, wvu lɛ yí egeè ɛ ben kuu gɛne fwe yî mboyma wene le, \v 3 \x - \xo 2:3 \xt Mben 34:8\x*no ben nu ɛ yɛn wase lɛ Tata taale fô ben e. \v 4 \x - \xo 2:4 \xt Mben 118:22; Yɛsa 28:16\x*Ben etoò fô Tata le wvù nu tɛ ɛ dí kɛŋke nshii, ɛ bonyii to tun lɛ kɛ dí jee kɛ, geenɛn ɛ Nyo' caw fiew lɛ ɛ̀ nu di kenlum e fô wen e. \v 5 \x - \xo 2:5 \xt 2:9; Lum 12:1; Ɛfɛ 2:21-22\x*Ben nu diɛwɛ ɛta yò kɛŋke tɛn nshii le ɛ Nyo' bomte yew Keyoy kew dvú, ɛ ben nu ŋgoo bocee ncese bew bò yuule, gee boncese bo ɛ̂ keyoy e fô wvú le bò wvú kooŋke nje Jisos Klistu. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Yɛsa 28:16; Lum 9:33\x*Fí nu ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Ben etaa eyɛn, me ŋgɛɛle tɛ ɛ̂ kelaante kè Sayon e, \f + \fr 2:6 \ft Sayon nu diee di kelaante kè Jɛlusalɛm e.\f* \q1 ɛ ɛ̀ nu tɛ di buu di yew e. \q1 Ɛ̀ nu tɛ ɛ ɛ̀ caw me, ɛ me ŋkooŋke dí baay. \q1 Tɛ din nu ɛ kɛ wee lese fitele yî ye le ɛ́ wvú ke ewuumɛn kɛ.” \m \v 7 \x - \xo 2:7 \xt Mben 118:22; Mat 21:42; Lem 4:11\x*Fô ben bò nu ɛ lese fitele yî ye le nu ɛ tɛ din jee fô ben e. Geenɛn fô bonyii bò baa lese fitele yî ye le nu ɛ fí nu fô bó le no bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Tɛ didvu din dì bonyii bo kembom e to tunɛɛ \q2 nu ɛ nɛ wase ɛ tu dì bó ebom naa ɛ ɛ̀ nu buu di yew e dvú.” \m \v 8 \x - \xo 2:8 \xt Yɛsa 8:14-15; Lum 9:33\x*Ɛ fí bvuu nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Tɛ din nu ke egee ɛ bonyii baytene yî dvú le. \q1 Ɛ̀ nu kembaan ɛ kí nu ke egee ɛ bonyii gbwekene.” \m Bó baytene yî dvú le njefo bó nu ɛ tun keebee diɛw Nyo' le, ɛ ɛ̀ nu no Nyo' to seysɛɛ wase lɛ fí nu ke enu. \v 9 \x - \xo 2:9 \xt 1:2; Ksm 19:5-6; Lɛw 19:2; Dito 4:20; 7:6; 14:2; Yɛsa 9:1; 43:21; 61:6; Lem 26:18; Lum 5:17; 2Kol 4:6; Ɛfɛ 5:8; Tay 2:14; Ibu 13:12; 1Bi 2:5; Mwm 1:6; 20:4\x*Geenɛn, ben nu finɛn kfuu ɛ ɛ̀ caw Nyo' ben. Ben nu ŋgoo bocee ncese bò lemte Nfon e. Ben nu ketum kè yuule, nu bonyii bò Nyo' nu ɛ ge lɛ ɛ̀ nu naa bew, lɛ ben eseŋè mwɛɛm mvù jee mvù wvú gee. Wvú nu ɛ tee ben, ben ɛ buy ɛ̂ ɛjiwɛ le, ɛ ley ɛ̂ n'yuu we wvu baay e. \v 10 \x - \xo 2:10 \xt Os 2:23; Lum 9:25\x*Ɛ̀ to nu fwele ɛ ben yaa nu bonyii kɛ, keseen ben ɛ no nu wase bonyii bo Nyo' le. Nyo' to baa cam shen fô ben e fwele kɛ, keseen nu ɛ wvú ɛ cam wase shen fô ben e. \s1 Bonyii bo Nyo' le eduŋcì keŋge kè jee ɛntelɛŋ jo bonyii bocii \p \v 11 \x - \xo 2:11 \xt 1:1, 17; Mben 39:12; Lum 7:15, 17-23; Gal 5:17; Ibu 13:14\x*Nsáa yɛm shém, ben ekeè lɛ ben nu botolo yî nshɛ le fɛn fele lo je. Me ɛ mum ɛ no nlooci ŋkule lo can ɛ̂ ben lɛ fo ben egeè mwɛɛm mvù nyam ye shieele kɛ, njefo mwɛɛm mvumvun diuu bô biyoy binɛn. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Yɛsa 10:3; Mat 5:16; 2Kol 5:10\x*Ben eduŋcì keŋge kè jee ɛntelɛŋ jo bonyii bò yaa kee kɛ Nyo' wvu lɛ ɛ́ bó cim jemyi ɛkumɛ ben lɛ ben befe lo, ɛ́ bó eyɛnè keŋge kenɛn kè jee le, ɛ́ ke edioo enu diuu dì Nyo' ɛ to, ɛ́ bó etumte moŋkum mew. \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xt Lum 13:1-7; Tay 3:1\x*Ben eyuukè wee tfuu wvù bó nu ɛ gɛɛ lɛ wvú esaakè bonyii le no ben nu bonyii bo Tata le. Ben eyuukè Nfon wvu Lum wvù nu Nfon wvu baay e, \v 14 eyuukè naa bonyii bò wvú nu ɛ gɛɛ lɛ bó esaaké biba bi woŋ e leese bonyii bò gee mwɛɛm mvù befe ŋgɛw e bɛnsee bò gee mwɛɛm mvu lɛŋ e. \v 15 \x - \xo 2:15 \xt 3:16\x*Nyo' gomte lɛ ben egeè mwɛɛm mvu lɛŋ, emum ebaaŋke dew biyuŋ bi bonyii le bò jemyi mwɛɛm ncɛwncɛw. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt 1Kol 6:11, 19-20; Gal 5:13\x*Ben eceè diɛwɛ bonyii bò bó nu ɛ bvuse wase bó bvunfaw e, geenɛn fo ben emum ejoò fifiɛ tɛɛke fojise gee bibefɛ kɛ. Ben eceè ɛ ɛ̀ nu diɛwɛ bonfaw bo Nyo' le. \v 17 \x - \xo 2:17 \xt 1:22; 3:16; Bŋgn 24:21; Mat 22:21; Gal 6:10; Fili 2:12\x*Ben ewvumtè bonyii bocii, kooŋkè boom bo bwee wene le bo mbee le bocii, fanè Nyo', wvumtè Nfon wvu Lum wvù nu Nfon wvu baay. \s1 Bonyii bo Nyo' le ejoò kenfewsɛn yî ŋgɛw Klistu le \p \v 18 \x - \xo 2:18 \xt Ɛfɛ 5:21–6:9\x*\x - \xo 2:18 \xt Ɛfɛ 6:5-8\x*Bonyii bò lemte bomew e, ben eyuukè bonyii bò ben nu ɛ̂ bó ɛkuse le, wvumtè bó ntay. Fo ben eyuukè kɛ ɛ ɛ̀ nu bò nu nyɛkeey taale fô ben e kɛ. Ben ewvumtè tɛn bò befe keŋge le. \v 19 \x - \xo 2:19 \xt 5:12\x*Me njemyi nɛn njefo Nyo' ké no yuuke njoŋ bô wee wvù bó nyɛwle bô wvú ɛ wvú yuuke nsase sɛ wvú nu ɛ jay fiɛɛ, geenɛn kuule kɛ shém njefo wvù nu ɛ gɛɛ bvufee yî Nyo' le. \v 20 \x - \xo 2:20 \xt 4:14\x*Ɛ́ bó suuŋke wee ɛ wvú ɛ jay fiɛɛ, wvú ɛ no kuule shém, ɛ́ sɛw wvudvu enu la? Geenɛn, ɛ́ wee yɛne ŋgɛw ɛ ɛ̀ nu yî fiɛɛ fì jee le ɛ wvú ɛ ge, wvú ɛ no kuule shém, ɛ́ Nyo' eyuuke njoŋ bô wvú. \v 21 \x - \xo 2:21 \xt Mat 16:24; 20:26-28; Jon 13:15; Lum 15:5\x*Ɛ̀ nu bvudvuu bvunɛn keeyɛne ŋgɛw nonɛn, njefo Klistu tɛn to nu ɛ yɛn ŋgɛw nje yene, duŋcɛ kenfewsɛn ɛ̂ ben lɛ ben ejo ɛkalɛ kew. \v 22 \x - \xo 2:22 \xt Yɛsa 53:9; Jon 8:46; Ibu 4:15\x*“Wvú to ke baa yuu ge naa lo kebefɛ kɛ, ɛ kɛ díɛw fiɛɛ to ké no ɛ yuu buy diuw we le kɛ.” \v 23 \x - \xo 2:23 \xt 3:9; Yɛsa 53:7; Mat 26:55-56, 67; 27:14, 27-31\x*Seke bó to nan'yi wvú, wvú to baa tfuse kɛ. Ɛ́ bó dioo njiŋsene bô wvú, wvú saa sɛwci kɛ, geenɛn nya fiɛɛ ficii ɛ ɛ̀ nu can Nyo' le wvù kee keesaw nsaw lɛŋ. \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Yɛsa 53:4-5; Lum 6:2, 11; Kolo 2:14; Ibu 9:28\x*Wvú to nu ɛ tfuse bibefɛ bisɛɛbeene ɛ bí tu yî ye le yî kentam e. Wvú to ge nonɛn, wvu lɛ beene ekpwe ɛ̂ keba ke kebefɛ le, eceè nce wvu teytey. Bilɛmte bì wvú to kɛŋkɛɛ nu ɛ ge wase beene ɛ bonɛn. \v 25 \x - \xo 2:25 \xt Yɛsa 53:5-6; Ɛsek 34:5-6; Mat 9:36; Jon 10:16; Ibu 13:20\x*Ben to shee njimte diɛwɛ njée le, geenɛn keseen ben ɛ kase wase ɛ to fô Wee wvù Cɛyte bvuu Taale fô biyoy binɛn e. \c 3 \s1 No kpwoon bô diemsɛn nulo ecee \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xt 1Kol 7:16; Ɛfɛ 5:22-24\x*Bokɛ' bo bonyii le, ben tɛn eyuukè bole' bonɛn e. Ɛ́ ben gee nonɛn, ɛ wee mvu bó le nu ɛ wvú tune keebee diɛw Nyo' le, ɛ́ wvú ke enɛ ebee ɛ wee baa cim jeme diɛw ɛ̂ wvú kɛ, ɛ ɛ̀ ge keŋge ke kpwɛse le, \v 2 no wvú yɛne ɛ wvú wvumte ɛkolɛ kew, cee nce wvù yuule. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt 1Tim 2:9\x*Fo fiɛɛ fì duŋci bvujoŋkɛ bvunɛn enù mwɛɛm mvu ye le diɛwɛ keeseyse yvuw ɛkolɛ ɛ yí jee, bô keejiise biɛɛ, noo keesuute ye bô ndvú yì jee kɛ. \v 4 Fiɛɛ fì eduŋcì bvujoŋkɛ bvu wee le enù fiɛɛ fì wee nu fô fitele fiew e, ɛ ɛ̀ nu fitele fì bonene nu nyɛkeey. Kɛ bvun bvujoŋkɛ ke yvumɛn kɛ, ɛ ɛ̀ nu bvù Nyo' kooŋke ntay. \v 5 Ɛ̀ nɛɛ no bokɛnɛ bò yuule bo fwele bò to nu ɛ gɛɛ bvufee bvubole yî Nyo' le to ké no duŋci bvubole bvujoŋkɛ. Bó to yuuke tɛn bole' bobole. \v 6 Wee diɛwɛ Sɛla le to yuuke Abla'am e teŋe wvú lɛ tata wen. Ben tɛn nu boom bo Sɛla le fɛn ɛ́ ben gee mwɛɛm mvu lɛŋ yaa fane fiɛɛ kɛ. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Ɛfɛ 5:25-28; 1Tim 2:8\x*Bolemsɛ, ben tɛn ekiɛɛ je yì ben kɛŋke keecee ben ɛ bokɛ' bonɛn jó. Ben enyaà n'wvum ɛ̂ bó no bó baa kɛŋke mvuŋgay diɛwɛ ben e kɛ. Nyo' nu ɛ buw ben ɛ bó bocii bô nshii wvù mɛy lo. Ben eceè nonɛn, wvu lɛ fô fiɛɛ ebaaŋke bunle yene kɛ. \p \v 8 \x - \xo 3:8 \xt 1:22; Ɛfɛ 4:2-3; Fili 2:2-3\x*Keemɛɛse, me ɛ no nteete ben bocii lɛ, ben ekɛŋkè fitele fimwaaŋ, kɛŋkè shen fô bonyii le, kɛŋkè keŋkoŋɛn ke bonyii bo mbee le, kɛŋkè mvuntelem mvù jee, ɛ wee yaa joo kɛ wee mvu ɛkuse kɛ. \v 9 \x - \xo 3:9 \xt 2:23; Job 31:30; Mat 5:44; Lum 12:17\x*Fo wee ɛ́ ge kebefɛ bô wee, ɛ́ wvú tfuse bô kebefɛ kɛ. Ɛ́ wee nan wee, fo wvú etfuse bô ncun kɛ, ɛ wvú tfuse ɛ ɛ̀ nu bô diɛw kembonɛn. Fin nu fiɛɛ fì Nyo' teŋe ben lɛ ben egeè ɛ́ wen ke elaŋ kembonɛn yî yene le. \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mben 34:12-16; Jɛm 1:26\x*Ɛ̀ nu no bó nu ɛ saŋ lɛ, \q1 “Ɛ́ wee kooŋke keeyuw njoŋ yî nshii we le, \q1 bô keeyɛn ɛdiuw yò jee le, \q1 ɛ́ wvú no kemsene bô leme diew, \q1 ɛ díɛw fiɛɛ yaa buyte diuw we le kɛ. \q1 \v 11 Wvú kɛŋke keebaŋke jim ɛ̂ mwɛɛm mvù befe le, \q1 egeè ɛ ɛ̀ nu mvù jee, ekuŋenè nyɛkeey biì dvú le, \q1 \v 12 njefo Tata Nyo' ké no yɛne bonyii bo teytey e yuuke bunle yibo. \q1 Geenɛn ɛ Nyo' ɛ bon jise yî bonyii bò gee bibefɛ le.” \p \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Lum 13:3\x*Ɛ́ ben kɛŋke shiee wvu baay keegee mwɛɛm mvù jee nonɛn, tu wee wvù nulo ebvuu ege fiɛɛ fì befe bô ben nu yɛɛ? \v 14 \x - \xo 3:14 \xt 4:14; Mat 5:10\x*Geenɛn, ɛ́ bonyii cim nyaa lo ŋgɛw ɛ̂ ben njefo ben gee mwɛɛm mvu teytey, tu Nyo' nu ke elaŋ kembonɛn yî yene le. “Fo ben efanè bó, kɛnɛɛ fo mvuntelem ebuukè ben kɛ.” \v 15 \x - \xo 3:15 \xt 1:3-5; Kolo 4:6\x*Ben ewvumtè ɛ ɛ̀ nu Klistu ɛ̂ mvuntelem mvunɛn e diɛwɛ Tata wene le. Ben eseyse bikuu binɛn, ecɛytè keenya ntfuse ɛ̂ wee wvù nu ebife fiɛɛ fì ben taale fwe yî dvú le. Geenɛn ben dioo tfuuse, no tfuuse nyɛkeey bô n'wvum. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt 2:15\x*Fo ben egeè fiɛɛ fì nɛlo esaake ben fô fitele le kɛ, wvu lɛ ɛ́ bó nan'yi ben, jemyi díɛw yì befe ɛkumɛ keŋge kenɛn kè jee nje ben nu bonyii bo Klistu le, ɛ́ bó ewuumene. \v 17 Ben ekeè lɛ fí jee keeyɛn ŋgɛw nje fiɛɛ fì jee fì ben ge ɛ ɛ̀ fɛn nu lɛ Nyo' kooŋke lɛ fí enù nonɛn, ɛfey keeyɛn ŋgɛw yî fiɛɛ fì befe le fì ben ge. \v 18 \x - \xo 3:18 \xt 2:21; Lum 5:6-8; 6:10; Ibu 4:15; 7:27\x*Ɛ̀ nu kɛ tɛn no Klistu to yɛnɛɛ ŋgɛw kpwe. Wvú to kpwe nje bibefɛ bi bonyii le kaŋ mwaaŋ ɛ fí ka lo nonɛn. Wvú wvù to nu wee wvu teytey to nu ɛ kpwe fô bonyii bò yaa nu kɛ teytey e keeto bô beene fô Nyo' le. Bó to nu ɛ yu wvú ɛ ɛ̀ kpwe nyam ye, geenɛn ɛ Nyo' ge ɛ wvú no nu dvú ɛ̂ keyoy e. \v 19 \x - \xo 3:19 \xt Keŋ 6:2; 2Bi 2:4; Jut 6\x*Ɛ̀ nu ɛ̂ keyoy kin e wvù wvú to gɛnɛɛ fewcɛ diɛw Nyo' ɛ̂ biyoy bì nu yew ncaw e. \v 20 \x - \xo 3:20 \xt Keŋ 6:14-22\x*Biyoy bin nu bì to baa bee Nyo' le kefew ke Noa' le kɛ. Nyo' to nu ɛ bosɛn kuu shém bô bí, cɛy seke Noa' to keenci ŋguw. Ŋguw wvun nu ɛ bonyii to ley jó kɛ wee nyaŋ maaŋ, ɛ ɛ̀ nu bó bò to boyɛɛ can joo le. \v 21 \x - \xo 3:21 \xt Lum 6:3-4; Ibu 10:22\x*Joo yidvu yin nu diɛwɛ joo yì bó leese bonyii jó keseen ɛ yì boysee bó bô mvuŋgay mvù Jisos Klistu to buyɛɛ dvú yî kpwe le. Kɛ bó leese wee ɛ̂ joo lɛ bó cuke ɛ ɛ̀ nu yile yî ye le kɛ. Ɛ̀ nu keelɛkɛ Nyo' bô fitele fì yuule. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Lem 1:9; Ɛfɛ 1:21; \xt Mat 22:44; Lum 8:34; Lem 2:33\x*Jisos Klistu wvun to nu ɛ ben fowe, shii ɛ̂ ɛbo ke ɛcɛɛy ke Nyo' le, ɛ no nu fó saake bonceendaa bo Nyo' le bô biyoy bì kɛŋke mvuŋgay noo bì saake bicii. \c 4 \s1 Nce bonyii bo Nyo' le nu wvu fwɛ \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xt 2:24; 2Kol 4:10; Gal 5:24\x*No Klistu to nu ɛ yɛn ŋgɛw yî nyam ye le, ben tɛn ekɛŋkè kfuu fifiɛ fitele fì wvú to kɛŋke keeyɛn tɛn ŋgɛw, ekumyì lɛ wee wvù nu ɛ yɛn wase ŋgɛw yî nyam ye le nu ɛ bô kebefɛ ɛ ka wase. \v 2 \x - \xo 4:2 \xt 2:21\x*Nonɛn, kɛ wvú bɛɛ ebvuu eceè nce we fokuse fɛn bii mwɛɛm mvù nyam ye gomte le kɛ. Wvú nu eceè bii wase ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù Nyo' gomte le. \v 3 \x - \xo 4:3 \xt Gal 5:19-21; Ɛfɛ 2:3; Tay 3:3\x*Ben ekeè lɛ kefew kè ben to shee gee mwɛɛm diɛwɛ bonyii bò yaa kee kɛ Nyo' le nu ɛ kí ɛ fey wase. Ben to cee nce nnyɛn kenjaŋ, bii ye yene yì ŋɛyte le, wuu mbvuum ɛ mó koole, gee boŋkaw diekene, wukene yole fó gee diɛwɛ bwé le. Ɛ ben to bvuu bunlee tɛn bonyo' bo ɛcici, ɛ Nyo' to tun wase. \v 4 Keseen diuw ɛ no yumte bonyii bò yaa kee kɛ Nyo' no ben baa bvuu taashi ŋgoo ben ɛ bó yî nce wvun wvù nu diɛwɛ wvu nyám e, bó mum ɛ baŋke ye ɛ no nan'yi ben. \v 5 \x - \xo 4:5 \xt 1:17; 2Tim 4:1\x*Geenɛn, bó nu ke eleem etaŋe diuw fwe dvu Nyo' wvù cɛyte keesaw bonyii bò bɛɛ dvú bô bò kpwekɛn wase le. \v 6 Ɛ̀ nu fiɛɛ fì to geɛ ɛ́ bó sɛ fewcɛ tɛn saaka wvù jee wvù wvu Nyo' ɛ̂ bonyii bò nu ɛ kpwekɛn wase. Bó to fewci nonɛn wvu lɛ no bó nu ɛ bó to cim saw wase bó yî nyam ye le diɛwɛ bonyii bo boyuum e, ɛ́ bó eceè kɛ nce wvu ɛ̂ keyoy e ɛ wvú nu diɛwɛ no Nyo' cee. \s1 Wee elemtè bô nnya ye ɛ̂ je yì jee le \p \v 7 \x - \xo 4:7 \xt 1Kol 10:11; 1Tɛs 5:5-8; 1Jon 2:18\x*Ben ekeè lɛ kefew kè fiɛɛ ficii nu ke eka too wase nceencee. Nonɛn, ben enù kɛ bô bvufee bvunɛn fó, kemsenè bô bikuu binɛn, wvu lɛ ben ebunleè. \v 8 \x - \xo 4:8 \xt 1:22; Jɛm 5:20\x*Fiɛɛ fì fele mwɛɛm mvunciim nu kɛ lɛ wee ekooŋkè waa bwee bô fitele fiew ficii njefo keŋkoŋɛn ké no baŋyi bibefɛ nteen. \v 9 \x - \xo 4:9 \xt Ibu 13:2\x*Ɛ́ waa bwee wee la ghane ɛ̂ wvú le, ɛ́ wvú fiisɛn wvú, taa fô wvú le yaa wvukene kɛ. \v 10 \x - \xo 4:10 \xt Lum 12:6-8\x*No ben nu ɛ Nyo' ɛ buw ben bô nnya jɛɛy jɛɛy, wee ejoò ye nnya lemte dvú fô bonyii bomew e. Ben elemtè bô mbuwma wvun wvù Nyo' nya jé le jé le diɛwɛ bonyii bo lemme le bò jee. \v 11 \x - \xo 4:11 \xt Lum 12:7; 1Kol 10:31; 12:8; Jɛm 3:1\x*Ɛ́ wee fewci diɛw Nyo', ɛ́ wvú no fewcì kɛ ɛ ɛ̀ nu diɛw yì buy diuw Nyo' le. Wee ɛ́ no lemte fô bonyii bomew e, ɛ́ wvú no lemtè kɛ ɛ ɛ̀ nu bô mvuŋgay mvù Nyo' nya ɛ̂ wvú le. Ben egeè nonɛn wvu lɛ yî fiɛɛ ficii fì ben gee le, ɛ́ mbense egɛnè fô Nyo' le fele yî Jisos Klistu le. Bvukukɛ bô mvuŋgay mvunciim nu ɛ ɛ̀ kɛŋke wvú sekecii sɛ ŋka. Fí enù nonɛn. \s1 Keeyɛne ŋgɛw diɛwɛ bonyii bo Klistu le \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xt 1:7\x*Nsáa yɛm shém, fo ben ekɛŋke ŋghaw yî nton'yɛ wvù ben yuuke ye le wvù too fô ben e keemom ben kɛ. Fo fí enù kɛ diɛwɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fimew fifɛ ɛ fí kooyi bô ben kɛ. \v 13 \x - \xo 4:13 \xt 5:1; 2Kol 4:10; Lum 5:2\x*Ben elaŋlaŋè lo lɛ ben yɛne ŋgɛw diɛwɛ no Klistu to yɛnɛɛ wvu lɛ ɛ́ ke edioo enu seke wvú ɛ buynɛn bô bvukukɛ bwew, ɛ́ ben ebvuu elaŋlaŋe, yuuke njoŋ. \v 14 \x - \xo 4:14 \xt 2:20; 3:14; Mat 5:10-12; Mak 13:11; Lem 7:55\x*Ɛ́ bonyii nan'yi ben nje diee di Klistu le, tu njoŋ wvu baay nu wene. Fifin duŋci lɛ Keyoy ke bvukukɛ le kè ɛ̀ nu Keyoy ke Nyo' le nu yî yene le. \v 15 Ɛ́ wee yɛne ŋgɛw, fo wvú eyɛnè njefo wvú nu ɛ yu wee, kɛnɛɛ lɛ wvú nu ɛ coŋ fiɛɛ kɛnɛɛ ɛ ge fiɛɛ fimew fì befe, kɛnɛɛ lɛ wvú nu ɛ lese diuw fô mwɛɛm mvu bonyii bomew e kɛ. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt 2Tim 1:8\x*Geenɛn, ɛ́ wee yɛne ŋgɛw njefo bó teŋe wvú lɛ wee Klistu, fo wvú ewuumenè kɛ. Ɛ wvú no bensee ɛ ɛ̀ nu Nyo' lɛ wen kɛŋke didiɛ diee. \v 17 \x - \xo 4:17 \xt Yɛli 25:29; Ɛsek 9:6; 2Tɛs 1:8\x*Ben egeè nonɛn njefo kefew nu ɛ to wase kè Nyo' nu esaw bonyii, ɛ wvú nu ekɛw ɛ ɛ̀ nu bô yew ye. Ɛ́ wvú kɛw ɛ ɛ̀ nu bô beene nonɛn, ɛ́ fí ke enu nɛɛ bô bonyii bò nu ɛ tun keebee saaka wvù jee wvù wvu Nyo' le? \v 18 \x - \xo 4:18 \xt Bŋgn 11:31\x*Bó nu ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Ɛ́ fí tɛmyi fô wee wvu teytey e keeboy, \q1 ɛ́ fí ke enu nɛɛ bô wee wvù tune Nyo', gee bibefɛ le?” \m \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Mben 31:5\x*Nonɛn, bonyii bò yɛne ŋgɛw no Nyo' gomte lɛ bó eyɛnè, egeè mwɛɛm ɛ ɛ̀ nu mvu lɛŋ, gɛɛlè bikuu bibole can Nyo' Mbom e wvù ké no leeme kɛ yî ŋkawma we le. \c 5 \s1 Ɛkumɛ njée Nyo' \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt 1:21\x*Me ɛ mum ɛ no ŋgomte keentefe bocee kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛ̂ ben ɛntelɛŋ. Me nu wee ɛ̂ ŋgoo bocee kentaashɛ le, ɛ me nto n'yɛn bô ɛjisɛ yɛm no Klistu to yɛnɛɛ ŋgɛw, ɛ me nu tɛn wee wvù nu ke eley bvukukɛ bvù wvú nu ke eto dvú le. \v 2 \x - \xo 5:2 \xt Jon 21:15-17; Lem 20:28; 1Tim 6:5\x*Me ɛ no nteete lɛ, ben etaalè fô njée Nyo' yì bó nu ɛ gɛɛ can yene le ntay. Fo ben dioo taale, no taale kɛ diɛwɛ bó kane lo ben kɛ. Ben etaalè bô ŋkoŋ no Nyo' gomte. Fo ben etaalè kɛŋke ken'yɛɛ ɛjisɛ yî bigew e kɛ. Ben ekɛŋkè shiee ɛ ɛ̀ nu yî lemme le. \v 3 \x - \xo 5:3 \xt 2Kol 1:24; Fili 3:17; Tay 2:7\x*Fo ben envuwseè njée Nyo' yì bó nu ɛ gɛɛ ben ɛ̂ we jodvu kɛ. Ben eduŋcì ɛ ɛ̀ nu keŋge kè jee kè yí eyɛnè beŋene. \v 4 \x - \xo 5:4 \xt 1Kol 9:24-25; 1Bi 1:4\x*Ɛ́ ben gee nonɛn, ɛ́ Ɛkolɛ ke Boncɛynjee le ke dioo ɛ buynɛn, ɛ́ ben ekɛŋkɛ kefo ke bvukukɛ le kè yaa ké kpwe ncom kɛ. \p \v 5 \x - \xo 5:5 \xt Bŋgn 3:34; 29:23; Ɛfɛ 5:21; Jɛm 4:6\x*Me ɛ no njemyi tɛn ɛ̂ keghan lɛ, ben eyuukè bocee kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ntay. Wee tfuu eshiwsè ɛkolɛ kew ɛ̂ waa bwee fwe sekecii. Ben ekeè lɛ, “Kɛ Nyo' ké no tomte wee wvù bensee ye kɛ. Wvú ké no tomte ɛ ɛ̀ nu wvù shiwse ɛkolɛ kew bô mbuwma we.” \v 6 \x - \xo 5:6 \xt Jɛm 4:10\x*Ben emum eshike bikuu binɛn enù ɛ̂ mvuŋgay mvu Nyo' le kuse, ɛ́ kefew ke dioo ɛ kocɛn, ɛ́ wvú ebense ben. \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Mben 55:22; Mat 6:25-30; Fili 4:6\x*Ben egɛɛ mwɛɛm mvunciim mvù jewsee ben can ye le, njefo wvú kɛŋke shiee wene. \v 8 \x - \xo 5:8 \xt Mben 22:13; 1Tɛs 5:5-8\x*Ben ekemsenè bô bikuu binɛn, ejiŋyì ntay njefo wee wene bvuban wvù dɛwle ghane wɛɛntene diɛwɛ bvule wvù fɛwte le, gomte wee keeŋgele. \v 9 \x - \xo 5:9 \xt Ɛfɛ 6:11-12; Jɛm 4:7\x*Ben ebon ŋaŋ bô wvú, lese kɛ ɛ ɛ̀ nu fitele yî Nyo' le ɛ́ fí etɛme, ekumyì lɛ boom bo bwee wene le yɛne kɛ tɛn ŋgɛw nonɛn woŋ tfuu. \v 10 \x - \xo 5:10 \xt 1Tɛs 2:12\x*Ŋgɛw wvun nu kɛ yî kefew e caan, ɛ́ Nyo' emum ekase eseyse mwɛɛm ɛ́ mvú ejoŋ fô ben e, enya ben bô mvuŋgay, ege ɛ́ ben eciim ntay. Nyo' nu wvù nyaa mbuwma tfuu ɛ̂ bonyii. Wvú nu ɛ tee ben keeley bvukukɛ bwew bvù mɛy lo le nje ben nu bonyii bo Klistu le. \v 11 Mvuŋgay mvunciim nu ɛ ɛ̀ kɛŋke wvú sekecii sɛ ŋka. Fí enù nonɛn. \s1 Ŋgayma \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xt 1Tɛs 1:1\x*Me nsaŋ fiŋwa' fin fô ben e ɛ ɛ̀ fici Silas \f + \fr 5:12 \ft Diee din nu tɛn lɛ «Silvanus.»\f* me wvù nu waa bwee wesebeene. No me n'yɛne nu ɛ wvú nu wee wvù ɛ̀ nulo ɛ́ wee egɛɛ bvufee yî ye le. Me nsaŋ keentefe ben, embvuu eŋge ɛ́ ben ekiɛɛ lɛ fiɛɛ ficii fì me nsaŋ duŋci kecɛɛy ke ɛkumɛ mbuwma Nyo'. Ben eleemè yî dvú le tɛmyi ntay. \v 13 \x - \xo 5:13 \xt Flm 24\x*Kentaashɛ ke boom bo bwee wesebeene le ke Babilon kè Nyo' nu ɛ caw gayte ben e. Mak wvù waa wɛm yî mbee le gayte tɛn ben e. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt Lum 16:16; 2Kol 13:11\x*Ben egaynɛn bikuu binɛn e, eŋocɛ yî keŋkoŋɛn e. Kembonɛn enù fô ben e bocii bò nu ɛ taashɛ bô bo Klistu.