\id 1CO - Nooni \h 1Kol ɛn \toc1 1Kol ɛn \toc2 1Kol \toc3 1Kol \mt2 Ŋwa' wvu fwe wvù Baul to saŋɛɛ ɛ̂ kentaashɛ ke \mt1 Kol ɛn \imt1 Fiɛɛ fì nu ɛ̂ Ŋwa' wvu Kolɛn wvu fwe wvun e \ip Kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ke Kolɛn nu ɛ ɛ̀ to kɛw Baul. Wvú to saŋ ŋwa' wvu fwe wvun keetefe bó ɛkumɛ fitele fì bó lese yî Klistu le noo mwɛɛm mvumew ɛkumɛ Klistu. Kolɛn jan to nu bvudvuu ɛ way dvûmte lo jó, ɛ bonyii bo jó bensee ye ɛkumɛ nce woŋ wvubo, ɛ fiɛɛ fi ɛkumɛ nnyɛn kenjaŋ nu tɛn jó baay, ɛ bó tɛn bunlee bonyo' nteen. Baul yam ɛ jeme ɛ̂ ŋwa' wvun e ɛ ɛ̀ nu ɛkumɛ mwɛɛm mvù yaa jee kɛ mvù to kooyi ɛntelɛŋ jo bonyii bo mbee le. Keba ke 13 nu kè duŋci lɛ keŋkoŋɛn nu nnya Nyo' yì fele lo nnyá cii. Keba kedvu kin yen'yi lɛ ɛ̀ nu kè bonyii baay kee ɛ̂ ŋwa' wvudvu wvun e. \is1 Bikuu bi mwɛɛm e ɛ̂ ŋwa' wvun e \io1 1:1-9 Keŋkɛwcɛ \io1 1:10–4:21 Keŋgawsɛn ɛntelɛŋ jo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le \io1 5:1–7:40 Ɛkumɛ nce nnyɛn kenjaŋ noo nce kpwoon bô dweese \io1 8:1–11:1 Ɛkumɛ bonyii bo Klistu le bô ɛkumɛ bò yaa nu kɛ bonyii bo Klistu le \io1 11:2–14:40 No ɛ̀ nulo ɛ́ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le egeè mwɛɛm bô je yì bó ebunleè jó \io1 15:1-58 Bonyii bo mbee le nu ke ebuy yî kpwe le no Jisos to buyɛɛ \io1 16:1-4 Nnya yì bó to nyaa keefi bonyii bo Klistu le bo Judea dvú \io1 16:5-24 Nseyse wvù Baul to gee noo kemɛse ke mwɛɛm e \c 1 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Gal 1:1; \xt Lem 18:17\x*Ɛ̀ nu me wvù Baul wvù Nyo' to cawɛɛ no wvú shieele lɛ me enù waa ntum Klistu Jisos. Me nu bee Sostɛnes wvù waa bwee wesebeene. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt 2Kol 1:1; Lem 18:1\x*Ŋwa' wvun gɛne fô kentaashɛ ke bonyii bo Nyo' le bo Kolɛn bò wvú nu ɛ taashɛ bô bo Klistu Jisos, ɛ baa ɛ gɛɛ le. Nyo' to caw ben lɛ ben enù bonyii bò ɛ̀ nu bew, no bonyii bocii bò teŋe diee di Tata Jisos Klistu le mondvuum monciim e nu. Wvú nu Tata wesebeene lɛŋlɛŋ no wvú nu wvubo. \v 3 Nyo' Icee wesebeene bô Tata Jisos Klistu ebuw ben bô kembonɛn, ebvuu enya ben bô mvuntelem mvù lɛɛtene. \s1 Ɛ Baul nya keyoone no Nyo' nu ɛ buw bonyii bo Kolɛn \p \v 4 Me ŋké no nyaa keyoone ɛ̂ Nyo' sekecii nje ben, njefo wvú nu ɛ buw ben, no ben nu ɛ taashɛ ben ɛ bo Klistu Jisos. \v 5 \x - \xo 1:5 \xt 2Kol 8:7\x*No ben nu ɛ taashɛ ben ɛ bo Klistu Jisos nonɛn, Nyo' ɛ mum ɛ tfuw lo nnya yî yene le jé le jé le, ɛfey mvunciim keekee fiɛɛ ficii, bvuu kee keejeme fiɛɛ ficii ntay. \v 6 Nnya yin fô ben e tomte lɛ saaka wvù ben to yuwɛɛ ɛkumɛ Klistu nu ɛ ben ɛ fiisɛn. \v 7 \x - \xo 1:7 \xt 2Tɛs 1:7; Tay 2:13\x*Ben ɛ no nu keseen yaa bvuu tane nnya Nyo' mi kɛ, no ben cɛyte kefew kè Tata wesebeene wvù Jisos Klistu nu ke ekase eto ɛ́ ben eyɛn wvú le. \v 8 \x - \xo 1:8 \xt Fili 1:6; 1Tɛs 3:13; 5:23\x*Wvú wvù Tata wesebeene wvù Jisos Klistu nu ege ɛ́ ben eleeme tɛmyi egɛn emɛse, saa ke ekɛŋke naa jay yî diuu diew didvu le kɛ. \v 9 \x - \xo 1:9 \xt 10:13; 1Tɛs 5:24; 2Tɛs 3:3\x*Nyo' nu Nyo' kecɛɛy. Ɛ̀ nu wvú wvù to cawɛɛ ben, ɛ ben ɛ bo Waa we wvù Jisos Klistu wvù nu Tata wesebeene taashɛ no nu yî fiɛɛ le fimwaaŋ. \s1 Ntefe ɛkumɛ keŋgawsɛn \p \v 10 \x - \xo 1:10 \xt 3:3; 11:18; 2Kol 12:20; Ɛfɛ 4:2-6; Fili 2:2; Jon 17:21-23\x*Boom bo bwɛɛm e, me nlɛke ben ɛ̂ diee di Tata wesebeene wvù Jisos Klistu le lɛ ben bocii etaashɛ enù diuw mwaaŋ. Fo keŋgawsɛn enù ɛ̂ ben ɛntelɛŋ kɛ. Ben enù yî wee le mwaaŋ, kɛŋkè ŋkpwawcɛ mwaaŋ, lemtè yî fiɛɛ le fimwaaŋ. \v 11 Me ŋgayte nɛn boom bo bwɛɛm e, njefo bonyii bo yew dvu Kloy nu ɛ see ɛ̂ me lɛ ben shee kɛ lo waa le. \v 12 \x - \xo 1:12 \xt 3:4; \xt 3:5-6, 22; 4:6; 16:12; Lem 18:24; 19:1; \xt 1Kol 3:22; 9:5; 15:5; Gal 2:11-14; 2Kol 10:7\x*Wee nɛn'yi no duu lɛ wen bii fiwene ɛ ɛ̀ nu Baul e, ɛ wee mvu duu lɛ wen bii ɛ ɛ̀ nu Abolos e, wee mvu lɛ wen bii Sɛfas e, \f + \fr 1:12 \ft Diee dì Sɛfas din nu tɛn lɛ Bita.\f* wee mvu lɛ wen bii kɛ fiwene ɛ ɛ̀ nu Klistu le. \v 13 Fí nu lɛ bó nu ɛ gaw wase Klistu biba le biba le? Ɛ̀ nu Baul wvù bó to taɛ yî kentam e nje ben e? Nuu lɛ bó to lese ben ɛ̂ joo ɛ̂ diee diem e lɛ? \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Lem 18:8; \xt Lum 16:23-24\x*Keyoone baay lɛ me nto mbaa enlese wee mvu ben e ɛ̂ joo ɛfey Klisbus bô Gayus kɛ, \v 15 wvu lɛ fo wee eduu lɛ bó to lese wen ɛ̂ joo ɛ̂ diee diem e kɛ. \v 16 \x - \xo 1:16 \xt 16:15\x*Geenɛn, me nto nu ɛ nlese tɛn Tɛfanas bô bonyii bo yew dvu wvú ɛ̂ joo. Ɛfey nonɛn, me mbaa embvuu eŋkee wee mvu wvù me to nlesɛɛ ɛ̂ joo kɛ. \v 17 Ben ekeè lɛ kɛ Klistu to tum me lɛ me ento enleese bonyii ɛ̂ joo kɛ. Wvú to tum lɛ me ento enfewci ɛ ɛ̀ nu saaka wvù jee wvù wvu Nyo'. Ɛ me n'yaa nfewci bô bvufee bvu wee wvu wum e kɛ, wvu lɛ fo mvuŋgay mvu kpwe yì Klistu to kpweɛ yî kentam e ke etu fiɛɛ fi ɛcici kɛ. \s1 Klistu nu mvuŋgay bô bvufee bvu Nyo' le \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Lum 1:16; 2Kol 4:3\x*Fí nu lɛ saaka wvù lɛ Klistu to nu ɛ kpwe yî kentam e nu keyuŋsɛɛ fô bonyii bò laa wase ɛcici le. Geenɛn, ɛ saaka wvun nu mvuŋgay mvu Nyo' le fô beene bò wvú boysee le. \v 19 \x - \xo 1:19 \xt 3:18-20; Lum 1:22\x*\x - \xo 1:19 \xt Yɛsa 29:14; Job 12:13, 17; Yɛsa 19:12-14; 44:25\x*Fí nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Me nu ŋke enfiwsɛ bvufee bvu bonyii bò duŋci bvufee le, \q1 embvuŋse boŋkpwawcɛ bo bonyii bò feefene le.” \m \v 20 No fí nu nonɛn, bonyii bò nulo ebvuu eduŋci bvufee keseen nu fɛɛ? Bonyii bò duŋci bonci bo Nyo' le nu fɛɛ? Ɛ bonyii bò beeke bombew kefew kin e nu fɛɛ? Kɛ Nyo' nu ɛ duŋcɛ wase lɛ bvufee bvu fokuse fɛn nu keyuŋ e? \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Lum 1:19-20\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì Nyo' wvù kee mwɛɛm mvunciim ntay to nu ɛ ge lɛ kɛ bonyii bo yî woŋ wvun e nulo ekiɛɛ wvú bô bvubole bvufee kɛ. Wvú to seyse lɛ wen nulo eboyse ɛ ɛ̀ nu bonyii bò nu ɛ bee saaka wvù bese fewci wvun ɛ bonyii yɛne lɛ ɛ̀ nu keyuŋsɛɛ le. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Mat 12:38; Jon 4:48; Lem 17:18, 32\x*Bojuu gomte keeyɛn fiɛɛ fì duŋci mvuŋgay mvu Nyo' le sɛ bee, ɛ Boglek gomte bvufee bvu fiɛɛ le sɛ bee. \v 23 \x - \xo 1:23 \xt 2:14; Gal 3:1; 5:11\x*Geenɛn, ɛ bese fewci fisɛse ɛkumɛ no bó to taɛ Klistu yî kentam e. Fí ɛ no saase lo Bojuu. Ɛ bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu yɛne lɛ ɛ̀ nu keyuŋsɛɛ. \v 24 \x - \xo 1:24 \xt 1:18; 2:5; Kolo 2:3\x*Geenɛn, fô bonyii bò Nyo' nu ɛ caw e, kɛnɛɛ ɛ̀ nu Bojuu, kɛnɛɛ ɛ̀ nu Boglek nu ɛ saaka wvu ɛkumɛ Klistu wvun nu mvuŋgay mvu Nyo' le bô bvufee bvu Nyo' le bvu baay. \v 25 \x - \xo 1:25 \xt 2Kol 13:4\x*Fí nu nonɛn, njefo fiɛɛ fì yen'yi lɛ ɛ̀ nu keyuŋ ke Nyo' le nu ɛ ɛ̀ nu bvufee ɛ bvú fele naa lo bvu wee wvu wum e bvucii. Ɛ fiɛɛ fì yen'yi lɛ ɛ̀ nu kewɛɛyɛ ke Nyo' le nu ɛ ɛ̀ nu mvuŋgay mvu fele naa lo mvu wee wvu wum e mvunciim. \p \v 26 \x - \xo 1:26 \xt Jon 7:48\x*Boom bo bwɛɛm e, ben ebvuu ekpwawcɛ bonyii bò ɛ̀ to shee nu ben seke Nyo' to cawɛɛ ben. Kɛ ben nteen to nu bonyii bo bvufee le no bonyii bo fokuse fɛn gomte kɛ. Kɛ ben nteen to nu bontɛmemvuŋgay kɛ. Ɛ kɛ ben nteen to buy ɛ̂ dikfuu di bonyii bo baay baay e kɛ. \v 27 \x - \xo 1:27 \xt Lum 12:16; Jɛm 2:5; Luk 1:51-53; 6:20\x*Geenɛn, ɛ Nyo' caw kɛ biyuŋ bi yî nshɛ le fɛn keege lɛ bo bvufee le ewuumɛn, caw bo wɛɛyi yî nshɛ le fɛn keege lɛ bò tɛmyi ewuumɛn. \v 28 Nyo' to nu ɛ caw mwɛɛm mvù bonyii joo ɛkuse yî woŋ wvun e, noo mwɛɛm mvù bonyii nyɛnsee, caw naa noo mwɛɛm mvù yaa nu kɛ mwɛɛm, keege lɛ mwɛɛm mvù bonyii yɛne lɛ ɛ̀ nu mwɛɛm ke etu mvu ɛcici. \v 29 Wvú to ge nonɛn, wvu lɛ fo ɛ̀ nɛlo ɛ́ wee wvu wum esaale ye ɛ̂ wvú ɛjise kɛ. \v 30 \x - \xo 1:30 \xt 2Kol 5:21\x*Ɛ̀ nu wvú wvù Nyo' wvù to taashɛɛ ben ɛ bo Klistu Jisos. Wvú nu ɛ ge Klistu ɛ no nu je bvufee bvu baay fô beene le, ɛ ge tɛn wvú ɛ leke beene teytey ɛ̂ wvú ɛjise, ɛ seyse beene ɛ gɛɛ bonyii bew e, ɛ sum beene can ŋgɛw e. \v 31 \x - \xo 1:31 \xt Yɛli 9:23-24; 2:2; 4:7; 2Kol 10:17; 11:30; 12:5; Ɛfɛ 2:9\x*Fí ɛ mum ɛ no nu no bó saŋ lɛ, \q1 “Wee edioo esaale ye, \q1 no saale ɛ ɛ̀ nu yî fiɛɛ fì ɛ̀ ge Tata le.” \c 2 \s1 Saaka wvù lɛ bó to nu ɛ ta Klistu yî kentam e \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt 1:17\x*Boom bo bwɛɛm e, ben ekume seke me nto ntoɛ ɛ̂ ben e keenfewcɛ saaka Nyo' ɛ̂ ben wvù to shee nu ɛ̂ kenyilɛ le. Me nto mbaa ento fiem enfewci bô leme dì yeke kɛnɛɛ bvufee bwem kɛ, \v 2 \x - \xo 2:2 \xt 1:23; Gal 6:14\x*njefo me nto nu ɛ nlese lo lɛ kɛ me nu eŋgɛɛ bvufee yî fiɛɛ fimew e ɛfey keenfewci kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛkumɛ Jisos Klistu maaŋ, ɛfey mvunciim, no bó to taɛ wvú yî kentam e kɛ. \v 3 \x - \xo 2:3 \xt Lem 18:9; 2Kol 10:1, 10\x*No me nto nu beene, me nto n'wɛɛyi lo, nfane, nciiŋke. \v 4 \x - \xo 2:4 \xt 4:20; 1Tɛs 1:5\x*Seke me nto njemyi nfewci saaka wvù jee ɛ̂ ben, me nto mbaa njemyi ɛ ɛ̀ nu bô díɛw bvufee yì yeke kɛ. Me nto njemyi ɛ ɛ̀ duŋci mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le kecɛɛy kedvu. \v 5 \x - \xo 2:5 \xt 1:18, 24\x*Me nto ŋgee nonɛn, wvu lɛ fo ben elese fitele yî bvufee bvu wee wvu wum e kɛ, geenɛn lɛ ben elese ɛ ɛ̀ nu yî mvuŋgay mvu Nyo' le. \s1 Bvufee bvu Nyo' le \p \v 6 Bonyii bò nu ɛ bó leeme wase bô bo Nyo' tɛmyi, nu ɛ bese ké no nyaa bvufee ɛ̂ bó. Ɛ kɛ bvufee bvun nu bvu fokuse fɛn kɛnɛɛ naa bvu yɛɛ le wvù saake fokuse fɛn keseen kɛ. Mvuŋgay mvubole nu ke eka ela ɛcici. \v 7 \x - \xo 2:7 \xt Lum 5:2; 2Kol 3:18; 4:17; Kolo 1:26\x*Bvufee bvu Nyo' le bvu baay bvù bese fewci bvun nu fiɛɛ ɛ fí to shee nu ɛ̂ kenyilɛ le ɛ bonyii yaa kee kɛ. Bvufee bvudvu to seyse Nyo' ɛ ɛ̀ bɛɛ lo ɛ woŋ sɛ ke kɛw, keeyuu eto ege ɛ́ beene enu ɛnte jo bvukukɛ bwew. \v 8 \x - \xo 2:8 \xt Luk 23:34\x*Kɛ bvufee bvun nu ɛ wee mvu ŋgoo bonyii bò saake fokuse fɛn e to kee kenyi kedvu kɛ, njefo ɛ́ bó to bee keekee, tu bó to baa eta Tata wvù nu Nfon bvukukɛ yî kentam e kɛ. \v 9 \x - \xo 2:9 \xt Yɛsa 52:15\x*Geenɛn, no bó to saŋɛɛ lɛ, \q1 “Mwɛɛm mvù wee ke baa yuu yɛn wase, \q1 ɛ wee ke baa yuu yuw wase, \q1 ɛ wee ke baa yuu kpwawci wase, \q1 nu mvú mvù Nyo' to seysɛɛ fô bonyii bò kooŋke wvú le.” \m \v 10 Nyo' nu ɛ ge Keyoy kew ɛ duŋcɛ mwɛɛm mvun ɛ̂ beene. Keyoy ke Nyo' le ké no taasse mwɛɛm mvunciim, taasse naa noo kenyilɛ ke Nyo' le, \v 11 njefo kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee mvu ekiɛɛ fiɛɛ fì wee mvu kpwawci fô fitele fiew e ɛfey keyoy ke mwɛtɛn e kè nu yî ye le kɛ. Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee ekiɛɛ fiɛɛ fì Nyo' kpwawci ɛfey Keyoy ke Nyo' le kɛ. \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Lum 8:15\x*Kɛ keyoy kè Nyo' to nyaɛ ɛ̂ beene nu ke yî woŋ wvun e kɛ. Keyoy kin to nɛ fô Nyo' le keege ɛ́ beene ekeè bombuwma bocii bò Nyo' nu ɛ buw beene dvú. \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xt 2:4; 12:10\x*Bese ɛ mum ɛ no fewci mwɛɛm mvun ɛ ɛ̀ yaa nu bô díɛw yì bó yɛɛyi bô bvufee bvu wee wvu wum e kɛ. Bese fewci ɛ ɛ̀ nu bô díɛw yì ɛ̀ yɛɛyi Keyoy ke Yuule bese dvú, mum yuuse mwɛɛm mvu kecɛɛy mvu Keyoy ke Yuule le ɛ̂ bonyii bò kɛŋke Keyoy ke Yuule. \v 14 \x - \xo 2:14 \xt 1:18, 23; Jon 3:5-12; 2Kol 3:14-18\x*Kɛ wee wvù baa kɛŋke Keyoy ke Yuule yî ye le ké fiisɛn mwɛɛm mvu Keyoy ke Nyo' le kɛ. Wvú nɛn'yi fiew no yɛne lɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvu keyuŋsɛɛ le. Ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú ekiɛɛ no mvú nu kɛ, njefo ɛ̀ nu mwɛɛm ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ege kɛ Keyoy ke Nyo' le ɛ́ wee sɛ kiɛɛ. \v 15 Geenɛn, wee wvù Keyoy ke Yuule nu yî ye le nulo etasse fiɛɛ ficii ntay ekiɛɛ kenyi kedvu, ɛ kɛ wee nu dvú wvù nulo etasse mwɛɛm mvu wvuwɛ wee le kɛ. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt Yɛsa 40:13; Lum 11:34\x*Fí nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Kɛ wee nu dvú wvù kee fiɛɛ fì Nyo' kpwawci \q2 wvu lɛ wvú etefe Nyo' kɛ.” \m Geenɛn, beene kɛŋke boŋkpwawcɛ ɛ ɛ̀ nu bò Klistu kɛŋke. \c 3 \s1 Bonyii bo Klistu le enù diuw mwaaŋ \p \v 1 Boom bo bwɛɛm e, seke beene to nu, kɛ ɛ̀ to nulo ɛ́ me enjemyi ɛ̂ ben diɛwɛ ɛ̂ bonyii bò yuuke wase ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ Keyoy ke Yuule kɛ. Ɛ me mum no njemyi ɛ̂ ben diɛwɛ ɛ̂ bonyii bò bɛɛ bii ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù nyam ye shieele le, noo ɛ̂ bò bɛɛ diɛwɛ mvunlɛy mvu boom e yî Klistu le. \v 2 \x - \xo 3:2 \xt Ibu 5:12-13; 1Bi 2:2\x*Me nto nyaa ɛ ɛ̀ nu ɛmben ɛ̂ ben. Me nto mbaa nyaa mwɛɛm mvudien mvù tɛmyi kɛ, njefo ben to baa taw wase kɛ. Ɛ naa ɛ to ɛ buy keseen e nu ɛ ben baa taw wase kɛ. \v 3 \x - \xo 3:3 \xt 1:10-11; Gal 5:19-20\x*Ben bɛɛ bii kɛ ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvù nyam ye shieele le. No ben bɛɛ ghɛɛke keŋghɛw, waale diwaa, tu kɛ fifin duŋci lɛ ben bii ɛ ɛ̀ nu nyam ye le? Kɛ fifin duŋci lɛ ben bɛɛ kɛŋke gee di bonyii bo fokuse fɛn e? \v 4 \x - \xo 3:4 \xt 1:12\x*Wee nɛn'yi no duu lɛ wen bii fiwene ɛ ɛ̀ nu Baul e, wee mvu lɛ wen bii ɛ ɛ̀ nu Abolos e. Kɛ fifin duŋci lɛ ben gee ɛ ɛ̀ nu gee di bonyii bo fokuse fɛn e? \v 5 Abolos nu yɛɛ, ɛ Baul nu yɛɛ? Bee wvú bocii nu kɛ lo boom bo lemme le bo Tata le bò to geɛ ɛ ben sɛ lese fitele yî ye le, ɛ wee lemte diew lemme no Tata nya ɛ̂ wvú. \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Lem 18:4, 11, 24-28\x*Diem lemme to nu keejewe ɛ ɛ̀ nu ŋgow, ɛ di Abolos e nu keefuci joo, geenɛn ɛ ɛ̀ gee Nyo' ɛ yí sɛ kuu. \v 7 Nonɛn, kɛ wee wvù jewyi ŋgow bô wee wvù fuci joo koole fiɛɛ le kɛ. Ɛ̀ mɛy Nyo' maaŋ wvù gee ɛ yí sɛ kuu. \v 8 \x - \xo 3:8 \xt 4:5\x*Wee wvù jewyi bô wvù fuci joo nu kɛ lɛŋlɛŋ, ɛ Nyo' nu ke emawcɛ wee tfuu bii lemme diew e. \v 9 \x - \xo 3:9 \xt Mat 13:3-9; Ɛfɛ 2:20-21; 1Bi 2:4-6\x*Bese nu ɛ taashɛ ɛ no lemte lemme di Nyo' le. Ben ɛ mum ɛ no nu wɛɛ Nyo' bvuu nu yew ye. \v 10 \x - \xo 3:10 \xt 1Kol 15:10\x*Ɛ Nyo' mum buw me bô bvufee ɛ me nlese kenffuy ke yew yidvu le diɛwɛ wee n'yoo wvù looci kee lemme diew e. No me nto nlesɛɛ nonɛn, wee mvu ɛ mum ɛ no yoote yew yidvu. Wee edioo eyoote yî kenffuy kin e, no keè no wvú yoote. \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Yɛsa 28:16; Lem 4:11-12\x*Ben ekeè lɛ kenffuy mɛy kɛ kè bó to nu ɛ lese wase kè ɛ̀ nu Jisos Klistu, ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wee ebvuu elese kemew kɛ. \v 12 Bonyii ɛ mum ɛ no yoote yî dvú le bô mwɛɛm jɛɛy jɛɛy. Wee mvu jaa jo ɛ ɛ̀ nu ketwaa ke bigew e kè yɛɛle, ɛ wee mvu jo kè baa, ɛ wee mvu jo ɛta yò lumte sɛ no yoote dvú. Ɛ wee mvu jo ɛ ɛ̀ nu bite, wee mvu yun, wee mvu shá sɛ no yoote dvú. \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Lum 2:6; 2Kol 5:10\x*Ɛ́ bó cim yoote nɛɛ, tu diuu too lo dì bó nu ke eyɛn no lemme di wee le nu seke dí ɛ buy ɛmwa Diuu dì Klistu nu ke etoo bô ŋguy, ɛ ŋguy wvudvu nu ke emomte lemme di wee le ɛ bó yɛne no dí nu. \v 14 Ɛ́ fiɛɛ fì wee yoke yî kenffuy kedvu le ke emɛy sɛ fí ɛ fie, ɛ́ mwɛtɛn emum ekɛŋkɛ mmawcɛ. \v 15 \x - \xo 3:15 \xt Jut 23\x*Fí ɛ fie, ɛ́ mwɛtɛn elase mmawcɛ we, ɛ́ wvú bô ɛkolɛ kew eboy, geenɛn kɛ diɛwɛ wee wvù fey ŋguy e. \s1 Bonyii bo Klistu le nu yew Nyo' \p \v 16 \x - \xo 3:16 \xt 6:19; Lum 8:9, 11, 15; 2Kol 6:16; Gal 5:25; 1Bi 2:5\x*Kɛ ben kee lɛ ben nu yew Nyo' ɛ Keyoy kew ke wvú wvù Nyo' le cee yî yene le le? \v 17 Ɛ́ wee befe bô yew yidvu, tu Nyo' nu ke elɛse lo mwɛtɛn, njefo ɛ̀ nu yew ɛ ɛ̀ nu yi Nyo', ɛ ben nu yew yidvu. \v 18 \x - \xo 3:18 \xt 4:10\x*Fo wee elɛɛle ɛkolɛ kew kɛ. Ɛ́ wee mvu ben e kpwaake lɛ wen kɛŋke bvufee yî woŋ wvun e, ɛ́ wvú tu keyuŋ wvu lɛ wvú ekɛŋke bvufee bvu bvufee. \v 19 \x - \xo 3:19 \xt Job 5:12-13; 1Kol 1:20\x*Me njemyi nɛn njefo mwɛɛm mvù bonyii bo fokuse fɛn yɛne lɛ ɛ̀ nu bvufee nu ɛ Nyo' yɛne ɛ ɛ̀ nu keyuŋsɛɛ. Ɛ̀ nu fí fì bó to saŋɛɛ lɛ, \q1 “Nyo' joo kɛ ɛ ɛ̀ nu bvufee bvu bonyii bò feefene le \q1 koole bó dvú.” \p \v 20 \x - \xo 3:20 \xt Mben 94:11\x*Ɛ fí bvuu nu ɛ bó ɛ saŋ lɛ, \q1 “Tata kee lɛ mwɛɛm mvù bonyii bo bvufee le kpwawci \q1 nu naa lo mvu ɛcici.” \m \v 21 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, fo wee esaalè ye lɛ wee mvu nu wvuwen kɛ, njefo mwɛɛm mvunciim nu mvunɛn. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Lum 8:38\x*Baul kɛnɛɛ Abolos kɛnɛɛ Sɛfas kɛnɛɛ woŋ wvun kɛnɛɛ nshii kɛnɛɛ kpwe kɛnɛɛ mwɛɛm mvu keseen kɛnɛɛ mvu bɛɛ sɛ keeke eto, nu mvunɛn mvunciim, \v 23 \x - \xo 3:23 \xt 15:28; Lum 14:7-9\x*ɛ ben nu bo Klistu le, ɛ Klistu nu wvu Nyo'. \c 4 \s1 Fo bonyii bo Klistu le ebenseè ye bô wee kɛ \p \v 1 Fí be jee lɛ ben ejoò lɛ bese nu boom bo lemme le bo Klistu le bò Nyo' nu ɛ nya lemme diew di saaka wvù to shee nu ɛ̂ kenyilɛ le can yibole. \v 2 \x - \xo 4:2 \xt Luk 12:42\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, wee wvù bó nu ɛ nya lemme can ye le kɛŋke keegee no cee ɛkolɛ we gomte. \v 3 Fô me le, kɛ ben, kɛnɛɛ yew nsaw mi saake me ɛ́ me en'yɛne lɛ ɛ̀ nu fiɛɛ kɛ. Kɛ ɛ̀ cim nulo ɛ́ me ensaw ɛkolɛ kem kɛ. \v 4 \x - \xo 4:4 \xt Mben 143:2\x*Kɛ fiɛɛ nu dvú fô fitele fiem e fì saake me kɛ. Geenɛn, kɛ fifiɛ mum duŋci lɛ me n'yuule lo kɛ. Ɛ̀ nu kɛ Tata wvù nu ke esaw me. \v 5 \x - \xo 4:5 \xt 3:8; Mben 139:1-12; Lum 2:16\x*Nonɛn, fo ben emum esumtene nsaw sɛ kefew ɛ kocɛn kɛ. Ben ecɛy Tata ɛ́ wvú ke eto. Ɛ̀ nu wvú wvù nu ke ebvuse ɛmwa mwɛɛm mvù nu keseen ɛ bó ɛ nyilɛ ɛ̂ ɛjiwɛ le, ebwaashɛ mwɛɛm mvù bonyii kɛŋke shém yibole. Nonɛn, ɛ́ Nyo' emum ke ebɛnse wee tfuu wvù bó kɛŋke keebɛnse. \p \v 6 Boom bo bwɛɛm e, mwɛɛm mvun mvù me njemyi ɛkumɛ bee Abolos nu keefi ben, wvu lɛ ben eyɛɛyi fô bese le keegee fiɛɛ bii kɛ ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó nu ɛ saŋ e. Nonɛn, ɛ́ ben saa ebvuu esaale ye bô wee mvu joo wee mvu ɛkuse kɛ. \v 7 \x - \xo 4:7 \xt Gal 6:3\x*Ɛ̀ ge yɛɛ lɛ wo enu jɛɛy fô wee mvu le? Ɛ̀ nu la fì wo kɛŋke fì nu sɛ bó nya lo ɛ̂ wo? No fí nu nonɛn, wo ɛ ghan nɛɛ ɛ sɛ no saale ye kɛ diɛwɛ kɛ bó nya lo ɛ̂ wo kɛ? \v 8 Kɛ ben fɛn joo lɛ ben kɛŋke wase fiɛɛ ficii, nu wase bonyii bo bvukukɛ le, saake wase diɛwɛ bonfon e sɛ bese? Wee ejo ɛ ben be nu wase bonfon wvu lɛ bese eboŋ fô ben e ɛ́ beene esaake bocii. \v 9 \x - \xo 4:9 \xt Lum 8:36; Ibu 10:33\x*Me n'yɛne lɛ Nyo' nu ɛ kaa ɛ gɛɛ bese bò nu boom bo ntum e bo Jisos e bincilɛjimɛ le. Bese nu diɛwɛ bonyii bò bó gɛne keeyuwyɛ ya le. Bese nu ɛ tu wase kenjiŋjiŋ yî woŋ wvun e kè bonyii bô bonceendaa bo Nyo' le etaalè. \v 10 \x - \xo 4:10 \xt 2Kol 11:23-29\x*\x - \xo 4:10 \xt 3:18\x*Bese nu ɛ tu wase biyuŋ nje Klistu, geenɛn ɛ ben nu bonyii bo Klistu le bò feefene. Bese nu bonyii bò wɛɛyi, ɛ ben nu bò tɛmyi. Bonyii wvumte ben, joo bese ɛkuse. \v 11 Ɛ kɛw lo ɛ to ɛ buy keseen e, nu ɛ bese nu jeŋ, ɛ kendoŋ yumte bese. Bese jiise ɛ ɛ̀ nu bincaanca bi ndvú le, ɛ bonyii nyɛwle bô bese, ɛ bese yaa kɛŋke fo nce kɛ. \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Luk 6:28; Lem 7:60; Lum 12:14; \xt Lem 18:3\x*Ɛ̀ katene bese lemte bô can yese sɛ diee fiɛɛ. Bonyii dioo nan'yi bese, ɛ bese no lɛke ɛ ɛ̀ nu kembonɛn fô bó le. Ɛ́ bó dioo bone bikaa ɛ̂ bese ɛjim, ɛ́ bese kuu kɛ ɛ ɛ̀ nu shém. \v 13 \x - \xo 4:13 \xt Lam 3:45\x*Ɛ́ bó dioo jemyi díɛw yì befe ɛ̂ bese, ɛ́ bese no tfuuse ɛ ɛ̀ nu bô yì lɛɛtene. Ɛ to ɛ buy keseen e, bese nu diɛwɛ mwɛɛm mvù bó laŋ ɛŋkoŋ. Bese nu ɛ tu wase binfo bi mwɛɛm e yî woŋ wvun e. \p \v 14 Kɛ me nsaaŋke mwɛɛm mvun ɛ̂ ben nɛn lɛ me ŋgomte lɛ ben ewuumene kɛ. Me nteete lo ben diɛwɛ boom bem bò nu fitele fiem e. \v 15 \x - \xo 4:15 \xt Gal 4:19\x*Ɛ́ ben cim kɛŋke naa bonyii nteen bò yɛɛyi ben ɛkumɛ Klistu, tu kɛ ɛ̀ mum nu lɛ ben kɛŋke bo'icen nteen kɛ. Ɛ̀ nu me wvù icee wene, njefo ɛ̀ to ge me ɛ ben sɛ taashɛ ben ɛ bo Klistu Jisos seke me nto nfewcɛɛ saaka we wvù jee ɛ̂ ben. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt 11:1; Fili 3:17; 1Tɛs 1:6\x*Nonɛn, me ɛ mum ɛ no nlɛke lɛ ben etomyì ɛkalɛ kenɛn kɛ naa no me ntomyi kem. \v 17 \x - \xo 4:17 \xt 16:10; Lem 16:1; 2Kol 1:1\x*Ɛ̀ nu shiee wvù me ntum Timatio fô ben e wvù nu waa wɛm yî Tata le. Wvú nu fitele fiem, ɛ wvú leeme tɛn yî saaka wvun e bô fitele fimwaaŋ. Wvú nu ke eto ebvuu etamcɛ ben no nce wɛm diɛwɛ wee Klistu le nu. Fiɛɛ fì wvú nu ke esee nu kɛ fí fì me ŋghane n'yɛɛyi bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bicii dvú mondvuum e monciim. \v 18 Bonyii bomew nu ɛ kɛw wase ɛ no bensee ye njefo bó kpwaake lɛ kɛ me mbɛɛ ŋke ento ɛ̂ ben e kɛ. \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Lem 18:21; Jɛm 4:15\x*Geenɛn, ɛ́ Tata beŋe lo, tu ɛ̀ shɛke caan ɛ́ me embvuu ento. Ɛ́ me nu ndioo ɛ nto, nsɛ n'yɛn lɛ laa bonyii bò bensee ye bodvu kumte kɛ ɛ ɛ̀ nu diuw nuu bó kɛŋke mvuŋgay mvù nɛ fô Nyo' le lɛ, \v 20 \x - \xo 4:20 \xt 2:4; 15:24\x*njefo kɛ bvunfon bvu Nyo' le nu fiɛɛ fi diuw wvù kumɛn e kɛ. Ɛ̀ nu fi mvuŋgay mwew e. \v 21 \x - \xo 4:21 \xt 2Kol 1:23; 13:10\x*Ben shieele lɛ me ŋke entoo nɛɛ? Ben shieele lɛ me ŋke entoo bô ŋgbwan nuu bô fitele fi keŋkoŋɛn e noo nyɛkeey ɛ? \c 5 \s1 Bó ebvuse wee nnyɛn kenjaŋ ɛ̂ bonyii bo Klistu le ɛnte \p \v 1 \x - \xo 5:1 \xt Lɛw 18:8\x*Me ŋkɛŋke lo ŋghaw keen'yuw lɛ wee mvu ɛ̂ ben ɛnte nu ɛ kɛw wase nce nnyɛn kenjaŋ. Ɛ nnyɛn kenjaŋ yin nu naa yì ɛ̀ yaa nulo ɛ́ wee wvù yaa kee kɛ Nyo' emom kɛ. Me n'yuuke lɛ wee mvu ɛ̂ ben ɛnte joo kpwɛɛ ice. \v 2 \x - \xo 5:2 \xt 6:12; 10:23\x*Ben yɛn kfuu yin nnyɛn e nɛn, ɛ faŋɛ yaa ebeele lo, ɛ no bensee ɛ ɛ̀ nu ye le? Ben kɛŋke keebvuse lo kfuu wvuwɛ wee wvù mom fifiɛ fiɛɛ ɛ̂ ben ɛnte. \p \v 3 \x - \xo 5:3 \xt Kolo 2:5\x*Naa no me mbaa enu beene ɛjise, nu ɛ me nu kɛ beene ɛ̂ keyoy e lɛŋlɛŋ diɛwɛ me nu beene. Me nu ɛ nsumtɛn wase nsaw \v 4 ɛ̂ diee di Tata wesebeene wvù Jisos e ɛkumɛ wee wvù mom kfuu fifiɛ fiɛɛ. Ben ke dioo ɛ shii, ɛ me nu beene ɛ̂ keyoy e, ɛ mvuŋgay mvu Tata wesebeene wvù Jisos e nu tɛn fó, \v 5 \x - \xo 5:5 \xt 1Tim 1:20\x*ɛ ben jo wee wvudvu, nya can Satan e, ɛ́ wvú ebefe bô nyam ye ye, ɛ́ keyoy kew ke eboy diuu dì Tata wesebeene wvù Jisos nu ke ekase eto le. \v 6 \x - \xo 5:6 \xt Gal 5:9\x*Ben saale ye nɛn ɛ fí yaa jee kɛ. Kɛ ben kee lɛ bó ke joo fintuŋlɛɛn nɛn caan tow ɛ̂ mvuum e, ɛ fí mum ge ɛ mvuum modvu monciim ben e? \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Ksm 12:1-15; 13:7; Jon 1:29; 1Bi 1:19\x*Ben ebvuse fintuŋlɛɛn fì ɛ̀ nu nce wvu yvum ɛ̂ ben ɛnte, ɛ́ ben emum enu bonyii bò bofɛ diɛwɛ mvuum mò bó baa gɛɛ fintuŋlɛɛn jó le kɛ, ɛ ɛ̀ nu naa no ben nu. Kɛ ben kee lɛ Klistu nu Waa Njee wvù Nyo' to geɛ ncese dvú fô beene le kɛ diɛwɛ wvù bó ké no sɛɛle seke Ŋkaw Daŋɛfey e le? \v 8 Nonɛn, beene nu diɛwɛ bonyii bò diee Ŋkaw Daŋɛfey e ɛ ɛ̀ nu bô blɛɛd wvù bó baa gɛɛ fintuŋlɛɛn jó wvù ɛ̀ nu mvuntelem mvù yuule noo kecɛɛy. Fo beene enù diɛwɛ bonyii bò diee Ŋkaw wvun ɛ ɛ̀ nu bô blɛɛd wvu bvuyvuum e wvù bó nu ɛ gɛɛ fintuŋlɛɛn jó wvù ɛ̀ nu nce wvù befe noo keŋge kè befe kɛ. \p \v 9 \x - \xo 5:9 \xt Mat 18:17; 2Tɛs 3:14\x*Ɛ̂ ŋwa' wvù me nto saŋɛɛ fô ben e, nu ɛ me nto nsaŋ lɛ fo ben etaashì ben ɛ bonyii bò jaaŋke kenjaŋ kɛ. \v 10 Kɛ me nto njemyi ɛ ɛ̀ nu ɛkumɛ bonyii bo ɛ̂ woŋ jan bò jaaŋke kenjaŋ, kɛnɛɛ bò yɛɛle ɛjisɛ yî mwɛɛm e, kɛnɛɛ bò ŋgoyte mondvuum joo mwɛɛm mvu bonyii le, kɛnɛɛ bò bunlee bonyo' bo ɛcici kɛ. Ɛ́ ɛ̀ nu boba, ɛ́ ben ekɛŋke keenɛ lo yî woŋ wvun e. \v 11 \x - \xo 5:11 \xt 6:9-10; 2Tɛs 3:6; Tay 3:10; 2Jon 10\x*Me nto njemyi ɛ ɛ̀ nu lɛ fo ben etaashì ben ɛ bo wee wvù teŋe ɛkolɛ kew lɛ wen nu waa bwee wesebeene yî Klistu le, bvuu jaaŋke kenjaŋ, kɛnɛɛ yɛɛle ɛjisɛ yî mwɛɛm e, kɛnɛɛ bunlee bonyo' bo ɛcici, kɛnɛɛ nan'yi bonyii, kɛnɛɛ wuu mbvuum ɛ mó koole, kɛnɛɛ ŋgoyte mondvuum joo mwɛɛm mvu bonyii le kɛ. Fo wee emom naa lo ediekɛn bô kfuu wvuwɛ wee kɛ. \v 12 \x - \xo 5:12 \xt Dito 13:5\x*Kɛ ɛ̀ nu bvudvuu bvusɛɛbeene keesaake bonyii bò yaa nu ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte kɛ. Bonyii bò ɛ̀ nulo ɛ́ beene esaake nu bò nu ɛ̂ kentaashɛ ɛnte. \v 13 Ɛ̀ nu fí fì Ŋwa' Nyo' gayte lɛ, \q1 “Ben ebvuse wee wvù kɛŋke keŋge kè befe ɛ̂ ben ɛnte.” \m Ɛ̀ nu ke esaw Nyo' bonyii bò yaa nu kɛ ɛ̂ kentaashɛ le. \c 6 \s1 Fo wee mbee egɛn eshomse mvu ɛ̂ bonyii bò yaa nu kɛ bo mbee le \p \v 1 Kɛ fí baa enu lɛŋ lɛ ɛ́ wee ɛ̂ ben ɛnte kɛŋke fiɛɛ bô waa bwee, ɛ́ wvú fey keegɛn shomse fwe dvu bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le, kaa gɛn dvú ɛ ɛ̀ nu fwe dvu bonyii bò yaa gee mwɛɛm teytey kɛ. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt Lum 5:17; 2Bi 2:4; Jut 6; Mwm 1:6\x*Kɛ ben kee lɛ bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le nu ke esaw bonyii bo yî woŋ wvun e le? No ɛ̀ nu ke esaw ben bó, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben esaw mwɛɛm mvu wɛmewɛme ɛ̂ ben ɛnte? \v 3 Kɛ ben kee lɛ beene nu ke esaw bonceendaa bo Nyo' le le? No fí nu nonɛn, tu ɛ̀ nulo ɛ́ ben ekee naa ntay keesaw mwɛɛm mvù kooyi yî nshii wvu keseen e. \v 4 Mwɛɛm diɛwɛ mvumwɛ le ɛ dioo kooyi, ben ɛ ghan nɛɛ ɛ sɛ no joo gɛne dvú ɛ ɛ̀ nu fwe dvu bonyii bò baa kɛŋke naa lo bvudvuu ɛnte jo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le? \v 5 Ben ewuumɛn. Ɛ̀ fɛn nu lɛ kɛ wee nu naa lo dvú ɛ̂ ben ɛnte wvù kɛŋke bvufee keesumtɛn nsaw wee bô wee le? \v 6 Ben kaa nɛn'yi ɛ wee jo waa bwee gɛn shomse, shomse ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bonyii bò yaa nu kɛ bo mbee le. \v 7 \x - \xo 6:7 \xt Mat 5:39-40; Lum 12:17\x*Ben keenu bvuu kɛŋke bonsaw ɛ̂ ben ɛnte duŋci lɛ ben nu ɛ gbwe wase. Kɛ ben nulo ecinɛ ɛ́ egee bonyii bomew mwɛɛm mvù befe fô ben e le? Ɛ kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ ben ecinɛ ɛ́ efiike bonyii bomew ben e? \v 8 Geenɛn, ɛ̀ kaa nɛn'yi ben gee mwɛɛm mvù befe bvuu fiike kenfiw, ɛfey mvunciim, ɛ wee no gee mvumvun mwɛɛm ɛ ɛ̀ nu bô waa bwee. \v 9 \x - \xo 6:9 \xt 15:50; Gal 5:19-21\x*Kɛ ben kee lɛ kɛ bonyii bò gee mwɛɛm mvù befe yaa nu ke ekɛŋkɛ bvudvuu ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le le? Fo ben elɛɛlè bikuu binɛn kɛ. Kɛ bonyii bò jaaŋke kenjaŋ, kɛnɛɛ bò bunlee bonyo' bo ɛcici, kɛnɛɛ bò jaaŋke bokɛ' bo bonyii bomew e, kɛnɛɛ bolemsɛ bò kaase joo bomew, kɛnɛɛ bokɛnɛ bò kaase joo bomew, \v 10 kɛnɛɛ bocooŋ, kɛnɛɛ bonyii bò yɛɛle ɛjisɛ yî mwɛɛm e, kɛnɛɛ bò wuu mbvuum ɛ mó koole, kɛnɛɛ bò nan'yi bonyii, kɛnɛɛ bò ŋgoyte mondvuum joo mwɛɛm mvu bonyii le, nu ke ekɛŋkɛ bvudvuu ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le kɛ. \v 11 \x - \xo 6:11 \xt Tay 3:3-7; Ibu 9:14; 1Jon 1:7\x*Mwɛɛm mvun nu mvù ben bomew to gee fwele. Geenɛn, ɛ Nyo' ke cukɛ ben, caw gɛɛ, ɛ ben no nu teytey ɛ̂ wvú ɛjise. Wvú to ge mwɛɛm mvun bô mvuŋgay mvu diee di Tata Jisos Klistu le bô mvu Keyoy kew ke wvú wvù Nyo' wesebeene le. \s1 Fiɛɛ fì ɛ̀ nulo ɛ́ wee egeè bô ye ye \p \v 12 \x - \xo 6:12 \xt 8:9; 10:23; Gal 5:13; 1Bi 2:16\x*Wee nulo eduu lɛ wen kɛŋke mvuŋgay keege fiɛɛ ficii fì wen kooŋke. Geenɛn, me ɛ no ŋgayte lɛ kɛ ɛ̀ nu fiɛɛ ficii fì nulo efi wee kɛ. Ɛ wee nulo eduu kɛ lɛ wen kɛŋke mvuŋgay keege fiɛɛ ficii fì wen kooŋke. Geenɛn me ɛ no ŋgayte kɛ lɛ, kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me encinɛ ɛ́ fiɛɛ fimew ejo me etfuse ɛ́ me entu nfwa fí kɛ. \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Mat 15:17-19; 1Tɛs 4:3\x*Wee mvu tɛn nulo eduu lɛ, “Mwɛɛm mvudien nu nje tee, ɛ tee nu nje mwɛɛm mvudien.” Geenɛn ben ekeè lɛ Nyo' nu ke ebefe bô mvú mvunciim. Kɛ ye wee nu yì bó ejaaŋke kenjaŋ dvú kɛ. Ye wee nu ɛ ɛ̀ nu keelemte dvú fô Tata le, ɛ ɛ̀ kɛŋke wvú wvù Tata ye yidvu. \v 14 \x - \xo 6:14 \xt 15:15, 20; Lum 6:4; 8:11; 2Kol 4:14\x*No Nyo' to bvusɛɛ Tata wesebeene yî kpwe le, nu kɛ lɛŋlɛŋ no wvú nu ke ebvuse beene bô mvuŋgay mwew mvudvu yî kpwe le. \v 15 \x - \xo 6:15 \xt 12:27\x*Kɛ ben kee lɛ ye yene nu biba bi ye Klistu le le? Ɛ̀ nulo ɛ́ wee ebvuu ege nɛɛ sɛ jo keba ke ye Klistu le egɛn etaashɛ bô kpwoon nsake? Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí enù nonɛn kɛ. \v 16 \x - \xo 6:16 \xt Keŋ 2:24; Mat 19:5; Ɛfɛ 5:31\x*Kɛ ben kee lɛ ɛ́ wee taashi wase ye ye bô kpwoon nsake tu bô wvú nu wase ye miaaŋ e? Ɛ̀ nu fí fì bó to saŋɛɛ lɛ, “Kpwoon bô diemsɛn ké taashi, mum tu wase wee mwaaŋ.” \v 17 \x - \xo 6:17 \xt Jon 17:21-23; Lum 8:9-11; 2Kol 3:17-18; Gal 2:20\x*Geenɛn, wee wvù taashi bô Tata nu ɛ bô wvú nu wase fiɛɛ fimwaaŋ ɛ̂ keyoy e. \v 18 Ben elewtè nce nnyɛn kenjaŋ. Mwɛɛm mvù befe mvumew mvù wee gee nu ɛ kɛ wvú gee ɛ ɛ̀ nu yî ye ye le kɛ. Geenɛn, wee wvù jaaŋke kenjaŋ gee kebefɛ ɛ ɛ̀ nu bô ye ye. \v 19 \x - \xo 6:19 \xt 3:16\x*Kɛ ben kee lɛ ye yene nu yew yì Keyoy ke Yuule kè Nyo' nya ɛ̂ ben cee dvú le? Kɛ ɛ̀ kɛŋke ben bikuu binɛn kɛ. \v 20 \x - \xo 6:20 \xt 7:23; Lum 13:14; 1Bi 1:18-19\x*Bó to guy lo ben kenlum e. Nonɛn, ben egeè mwɛɛm bô ye yene ɛ ɛ̀ nu mvù etoò bô mbense fô Nyo' le. \c 7 \s1 Saaka wvu ɛkumɛ kpwoon bô diemsɛn \p \v 1 Me nu enya ntfuse keseen ɛkumɛ mwɛɛm mvù ben to saŋɛɛ fô me le. Fí jee lɛ fo wee ekum kpwoon e kɛ. \v 2 \x - \xo 7:2 \xt 1Tɛs 4:3-4\x*Geenɛn, no mmom yì ɛkumɛ kenjaŋ nu ɛkfuŋ, fí jee lɛ diemsɛn ekɛŋkè we kpwoon ɛ kpwoon kɛŋke we diemsɛn. \v 3 \x - \xo 7:3 \xt Ɛfɛ 5:21-29\x*Ɛ diemsɛn kɛŋke keegee diew lemme di diemsɛn e fô kpwɛse le, ɛ kpwɛse kɛŋke keegee tɛn diew lemme di kpwoon e fô dweese le. \v 4 Kɛ ɛ̀ bvuu kɛŋke kpwoon mvuŋgay fô ɛkolɛ kew e kɛ, ɛ̀ kɛŋke dweese. Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no kɛ ɛ̀ bvuu kɛŋke diemsɛn mvuŋgay fô ɛkolɛ kew e kɛ, ɛ̀ kɛŋke kpwɛse. \v 5 Fo wee ebase jim ɛ̂ wee le ɛ ɛ̀ baa nu lɛ ɛ̀ seyse ben bocii ɛ bee, ɛ ben nu ege nonɛn kɛ yî kefew e, wvu lɛ ben nulo emum enya bikuu binɛn sekekiɛ yî bunle le kɛ. Ɛ́ ben dioo ɛ ge nonɛn, mum kase no nu yî kentaashɛ kenɛn e no ben se shee nu, wvu lɛ fo Satan ke enɛ eteeyi ben njefo kɛ ben yaa kee keekemsɛn bô bikuu binɛn kɛ. \v 6 Me njemyi fin kɛ diɛwɛ ntefe le, kɛ ɛ̀ nu nci ɛ me nyaa ɛ̂ ben kɛ. \v 7 \x - \xo 7:7 \xt Mat 19:11-12; 1Kol 12:11\x*Ɛ́ ɛ̀ be nu diɛwɛ me, ɛ́ me enshieele lɛ wee tfuu enu sɛ kpwoon kɛ diɛwɛ no me nu. Geenɛn, etu ege nɛɛ ɛ wee tfuu kɛŋke kɛ ye nnya yì Nyo' nu ɛ nya ɛ̂ wvú. Wee mvu kɛŋke yin nnya ɛ wee mvu kɛŋke ye. \p \v 8 Keseen, fô bonyii bò bɛɛ bó ɛmbeŋ e noo bò nu bokɛ' bo boŋkfu le, me ɛ no ŋgayte lɛ, fí jee lɛ bó emɛy nu bó ɛmbeŋ kɛ diɛwɛ me le. \v 9 \x - \xo 7:9 \xt 1Tim 5:14\x*Geenɛn, ɛ́ bó nu sɛ ɛ̀ nulo ɛ́ bó ewensɛn bô ye, ɛ́ wee gom kpwoon kɛnɛɛ diemsɛn ɛ bô wvú taashɛ no nu, njefo fí jee keetaashɛ enu nonɛn, ɛfey keekpwee bô ye yì ŋɛyɛɛn. \p \v 10 \x - \xo 7:10 \xt Mat 5:32; 19:9\x*Fô bonyii bò nu wase yéw e, me ɛ no ŋgayte lɛ kpwoon eyɛnè fô wvú egawsɛn bô dweese. Kɛ wvun nu nci ɛ wvú buy ɛ̂ me kɛ. Wvú buy ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ Tata. \v 11 Geenɛn, ɛ́ wvú gawsɛn lo, tu wvú kɛŋke keemɛy enu wvú ɛmbeŋ. Ɛ́ ɛ̀ baa nu nonɛn, ɛ́ wvú kase tu yew dvu dweese ɛ bô wvú mancɛ mwɛɛm mum no nu. Ɛ ɛ̀ nu kɛ tɛn fí fì me ŋgayte ɛ̂ bolemsɛ lɛ kɛ diemsɛn kɛŋke keekuŋ kpwɛse kɛ. \p \v 12 Fô bomew bonyii le nu ɛ me ŋgayte ɛ̂ bó lɛ, ɛ́ wee wvù nu wee mbee kɛŋke kpwoon ɛ kpwoon wvudvu yaa nu kɛ wee mbee, ɛ kpwoon wvudvu kooŋke lɛ bô wvú enu, fo diemsɛn wvudvu ebvuse wvú kɛ. Fifin nu ɛ ɛ̀ gayte me. Kɛ ɛ̀ gayte Tata kɛ. \v 13 Kpwoon ɛ́ no kɛŋke dweese ɛ diemsɛn wvudvu yaa nu kɛ wee mbee, ɛ wvú kooŋke lɛ bô wvú enu, fo kpwoon wvudvu ebuy tɛn kɛ. \v 14 \x - \xo 7:14 \xt Lum 11:16\x*Me njemyi nonɛn, njefo ɛ́ diemsɛn wvù yaa nu kɛ wee mbee kɛŋke kpwɛse ɛ ɛ̀ nu wee mbee, tu Nyo' joo kɛ wase wvú diɛwɛ wee we le nje kpwɛse. Kpwoon tɛn wvù yaa nu kɛ wee mbee ɛ́ no kɛŋke dweese ɛ ɛ̀ nu wee mbee, tu Nyo' joo kɛ wase wvú diɛwɛ wee we le nje dweese. Ɛ́ ɛ̀ baa nu nonɛn, tu kɛ boom bobole yuule kɛ. Geenɛn, no fí nu, nu ɛ bó yuule. \v 15 \x - \xo 7:15 \xt 14:33; Lum 12:18; 14:19; 2Kol 13:11; Kolo 3:15; Ibu 12:14\x*Ɛ́ wee wvù yaa nu kɛ wee mbee nɛ ɛ no shieele keegawsɛn, ɛ́ bó cinɛ dvú. Ɛ́ fí kooy nonɛn fo diemsɛn kɛnɛɛ kpwoon wvù nu wee mbee ekpwaake lɛ wen kɛŋke kɛ keenu bô wvú kɛ. Nyo' to teŋe beene lɛ beene eceè ɛ ɛ̀ nu yî nyɛkeey e. \v 16 \x - \xo 7:16 \xt 1Bi 3:1\x*Wo wvù kpwoon, wo kee fɛɛ lɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wo ke ege ɛ́ Nyo' eboyse dwee wo? Ɛ wo wvù diemsɛn kee tɛn fɛɛ lɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wo ke ege ɛ́ Nyo' eboyse kpwɛɛ wo? \s1 Wee emɛy kɛ enù no Nyo' to teŋɛɛ wvú ɛ wvú nu \p \v 17 Fiɛɛ fì nu, nu kɛ lɛ wee eceè nce ɛ ɛ̀ nu wvù Tata nu ɛ nya ɛ̂ wvú. Wvú enù kɛ no Nyo' to teŋɛɛ wvú ɛ wvú nu. Fin nu fiɛɛ fì me nteete bintaashɛ bi bonyii bo mbee le dvú mondvuum e monciim. \v 18 \x - \xo 7:18 \xt Gal 5:1\x*Ɛ́ wee nu ɛ bó to teŋe wvú ɛ bó ɛ tfuse wase wvú yew, fo wvú egomtè keenu diɛwɛ wee wvù bɛɛ ntffuse le kɛ. Ɛ́ wee nu dvú wvù bó to teŋɛɛ wvú ɛ wvú bɛɛ ntffuse, fo wvú egomtè lɛ bó etfuse wvú yew keseen kɛ, \v 19 \x - \xo 7:19 \xt Lum 2:25-29; Gal 5:6\x*njefo ɛ́ wee nu ɛ bó ɛ tfuse wvú yew kɛnɛɛ bó baa tfuse kɛ, tu kɛ fifiɛ kɛŋke fiɛɛ keege kɛ. Fiɛɛ fì nu shiee le nu lɛ wee egɛɛlè bonci bo Nyo' le. \v 20 Wee tfuu emɛy kɛ enù no Nyo' to teŋɛɛ wvú ɛ wvú nu. \v 21 Ɛ́ bó to teŋe wo ɛ wo nu nfwa, fo wo ebuukè kɛ. Geenɛn, ɛ́ wo kɛŋke je keebuy bvunfaw e, ɛ́ wo buy fiuw. \v 22 \x - \xo 7:22 \xt Ɛfɛ 6:6; Flm 16; 1Bi 2:16\x*Ben ekeè lɛ wee wvù Tata to teŋɛɛ ɛ wvú nu nfwa nu ɛ wvú buy wase bvunfaw e fô Tata le. Ɛ ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ tɛn no wee wvù bó to teŋɛɛ ɛ wvú yaa nu kɛ nfwa, nu wase keseen nfwa fô Klistu le. \v 23 \x - \xo 7:23 \xt 6:20\x*Bó to guy lo ben kenlum e. Fo ben enù bonfaw bo bonyii le kɛ. \v 24 Nonɛn, boom bo bwɛɛm e, wee emɛy kɛ enù bô Nyo' ɛ̂ je yì wvú to teŋɛɛ wvú ɛ wvú nu jó le. \s1 Ntefe ɛ̂ bokpwɛɛ noo bokɛ' bo boŋkfu le \p \v 25 \x - \xo 7:25 \xt 1Tim 1:12-14\x*Keseen, ɛkumɛ fi bokɛnɛ kɛnɛɛ bolemsɛ bò bɛɛ bokpwɛɛ le, nu ɛ kɛ Tata nu ɛ see fiɛɛ fì me eŋgay kɛ. Geenɛn, ɛ me nu enya wɛm ŋkpwawcɛ diɛwɛ wee wvù Tata nu ɛ koo shen fô wvú le ɛ wee nɛlo ebee fiɛɛ fì wvú gayte le. \v 26 \x - \xo 7:26 \xt Yɛli 16:1-4; Lem 14:22; 1Tɛs 1:6; 3:3-4\x*Me ŋkpwaake lɛ nje ŋgɛw wvù nu keseen, nu ɛ fí jee lɛ wee emɛy kɛ enù no wvú nu. \v 27 Ɛ́ wee kɛŋke wase kpwoon, fo wvú ebvuu egomtè keekuŋ wvú kɛ. Wee ɛ́ no nu sɛ kpwoon, fo wvú ebvuu egomtè kpwoon kɛ. \v 28 \x - \xo 7:28 \xt Luk 21:23\x*Geenɛn, ɛ́ diemsɛn yɛn lɛ wen nu etaashɛ bô kpwoon ɛ́ bô wvú enu, tu wvú baa ge kebefɛ kɛ. Ŋgon kpwoon ɛ gɛn ɛ̂ diemsɛn e, tu wvú baa ge tɛn kebefɛ kɛ. Geenɛn, ben ekeè lɛ bonyii bò nu ɛ taashɛ nu ɛ bó nu ke ekɛŋke boŋgɛw yî woŋ wvun e, ɛ fô me le nu ɛ me ŋgomte keeŋgemŋgem ben yî fifin e. \p \v 29 \x - \xo 7:29 \xt Lum 13:11-13; 1Bi 4:7; Fili 4:5\x*Boom bo bwɛɛm e, fiɛɛ fì me njemyi nu lɛ kefew kfufe wase baay keejewsee yî mwɛɛm mvu yî nshɛ le fɛn e. Ɛ kɛw yî keseen e ɛ gɛn lo, bonyii bò kɛŋke wase bokɛnɛ enù diɛwɛ kɛ bó kɛŋke kɛ. \v 30 Ɛ́ bonyii bò beele kpwe enù diɛwɛ kɛ bó beele kɛ, ɛ́ bò laŋlaŋe enù diɛwɛ kɛ fiɛɛ jee bó le kɛ, ɛ́ bò guyte mwɛɛm enù diɛwɛ bó baa kɛŋke naa lo fiɛɛ kɛ. \v 31 \x - \xo 7:31 \xt 1Jon 2:17\x*Ɛ́ bonyii bò gee mwɛɛm yî woŋ wvun e enù diɛwɛ kɛ bó kɛŋke naa lo fiɛɛ keege bô woŋ wvun kɛ. Me njemyi nɛn, njefo woŋ wvun no wvú nu keseen nɛn, nu ɛ wvú fele lo. \p \v 32 Me ŋgomte lɛ ben enù ɛ fiɛɛ yaa jewsee ben kɛ. Wee wvù nu sɛ kpwoon ké no gɛɛle bvufee yî saaka wvu ɛkumɛ Tata le no ɛ̀ nulo ɛ́ wvú egeè kɛ ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì Tata eyuuke njoŋ bô wvú. \v 33 \x - \xo 7:33 \xt Luk 14:20\x*Ɛ wee wvù kɛŋke kpwoon ké no gɛɛle bvufee ɛ ɛ̀ nu yî mwɛɛm mvu yî woŋ wvun e no ɛ̀ nulo ɛ́ wvú egee fiɛɛ fì ye ejee kpwɛse. \v 34 Ɛ wvú mum no nu ɛ bvufee bwew ɛ gawsɛn. Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no fi kpwoon kɛnɛɛ ŋgon kpwoon wvù baa kɛŋke diemsɛn e nu. Wvú ké no gɛɛle bvufee yî saaka wvu ɛkumɛ Tata le no ɛ̀ nulo ɛ́ wvú enya ɛkolɛ kew bô fitele fiew ficii ɛ̂ wvú. Ɛ wvù kɛŋke diemsɛn ké no gɛɛle bvufee ɛ ɛ̀ nu yî mwɛɛm mvu yî woŋ wvun e no ɛ̀ nulo ɛ́ wvú egeè fiɛɛ fì ye ejee dweese. \v 35 Me njemyi nɛn kɛ keenfi lo ben. Kɛ ɛ̀ nu lɛ me ŋgomte keembaŋ je fô wee mvu le kɛ. Me ŋgomte ɛ ɛ̀ nu lɛ wee ekiɛɛ fiɛɛ fì nu lɛŋ, wvu lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú elemte fô Tata le bô fitele fimwaaŋ ɛ bvufee bwew baa gawsɛn kɛ. \p \v 36 Ɛ́ diemsɛn leyte wan kpwoon, ɛ nɛ ɛ no yɛne lɛ gee diwene fô wan kpwoon wvudvu le baa nu lɛŋ kɛ, ɛ ye ŋɛyte wase wvú baay, ɛ fí nu kɛ lɛ bó etaashɛ enu, ɛ́ wvú ge no wvú shieele, taashɛ bô kpwoon wvudvu. Tu wvú baa ge kebefɛ kɛ. \v 37 Geenɛn, diemsɛn wvù nu ɛ lese lo fô fitele fiew e lɛ kɛ wen nu etaashɛ enu bô kpwoon wvù wvú leyte kɛ, ɛ wee yaa kane wvú lɛ bó etaashɛ kɛ, ɛ wvú wensene tɛn bô ye ye, ɛ lese lo fô fitele fiew e lɛ kɛ bô wvù nu etaashɛ kɛ, \f + \fr 7:37 \ft Kɛnɛɛ lɛ, “… keekɛŋke kɛ lo wvú diɛwɛ kpwɛse wvù wvú leyte le,”\f* tu wvú nu ɛ ge lɛŋ. \v 38 Fí mum ɛ̀ no nu lɛ, wee wvù nu ɛ taashɛ ɛ no nu bô kpwɛse wvù wvú leyte nu ɛ ge kɛ lɛŋ. Geenɛn, wee wvù baa taashɛ bô we kpwɛse nu ɛ ge naa lɛŋ baay. \f + \fr 7:38 \ft 36 Kɛnɛɛ lɛ, “Ɛ́ wee kɛŋke waa we ɛ nɛ ɛ no yɛne lɛ kɛ wen gee bô waa wen ɛ̂ je yi lɛŋ e kɛ, ɛ wan wvudvu ɛ kpwese wase ɛ wvú yɛne lɛ ɛ̀ be nulo ɛ́ wan enu bô diemsɛn, ɛ́ wvú ge no wvú yɛne, cinɛ ɛ waa we taashɛ no nu bô dweese, tu wvú baa ge kebefɛ kɛ. 37 Geenɛn, wee wvù nu ɛ lese lo fô fitele fiew e lɛ kɛ wen nu enya waa wen ɛ̂ diemsɛn kɛ, ɛ wee yaa kane wvú lɛ wvú enya kɛ, ɛ wvú kɛŋke tɛn mvuŋgay keege fiɛɛ fì wvú shieele, ɛ lese lo fô fitele fiew e lɛ kɛ wen nu enya waa wen ɛ̂ diemsɛn kɛ, tu wvú nu ɛ ge lɛŋ. 38 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, wee wvù nu ɛ nya waa we ɛ̂ diemsɛn nu ɛ ge kɛ lɛŋ. Geenɛn, wee wvù baa nya we ɛ̂ diemsɛn nu ɛ ge naa lɛŋ baay.”\f* \v 39 \x - \xo 7:39 \xt Lum 7:2-3\x*Kpwoon ké no nu kpwɛɛ wee seke dweese bɛɛ dvú. Geenɛn, ɛ́ dweese nɛlo ɛ kpwe, tu ɛ̀ nulo ɛ́ wvú egɛn ɛ̂ diemsɛn mvu le wvù wvú shieele ɛ́ bô wvú etaashɛ enu, ɛ wvuwɛ wee kɛŋke keenu wee Tata. \v 40 Geenɛn, no me n'yɛne fiem nu ɛ́ kpwoon wvudvu mɛy lo nonɛn, ɛ́ wvú eyuuke lo njoŋ baay. Me njemyi nɛn, ɛ me ŋkee lɛ me ŋkɛŋke tɛn Keyoy ke Nyo' le. \c 8 \s1 Saaka ɛkumɛ mwɛɛm mvudien mvù bó nu ɛ ge kentaŋe dvú fô bonyo' le \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xt Lem 15:29; Lum 12:16; \xt 13:1-7; 14:1; 16:14; Jon 13:34; Lum 15:1-2; 2Kol 8:7-8, 24; Gal 6:10; Ɛfɛ 5:2\x*\x - \xo 8:1 \xt Lum 14:1–15:6\x*Me nu njeme keseen ɛkumɛ mwɛɛm mvudien mvù bonyii gee bintaŋe dvú fô bonyo' le. Ɛ̀ nu kecɛɛy no bó duu lɛ beene bocii kɛŋke bvufee. Bvubvun bvufee nulo ege ɛ́ wee ebensee ɛ ɛ̀ nu ye. Geenɛn, ɛ keŋkoŋɛn ké no yoote lo. \v 2 Ɛ́ wee nɛ ɛ no kpwaake lɛ wen kee mwɛɛm, ɛ́ wvú no kee lɛ wvú baa looci wase kee no wvú kɛŋke keekee kɛ. \v 3 \x - \xo 8:3 \xt 13:12; Gal 4:9\x*Geenɛn, ɛ́ wee kooŋke Nyo', ɛ́ Nyo' no kee mwɛtɛn. \p \v 4 \x - \xo 8:4 \xt 10:19-20; Dito 4:35, 39; 6:4-5; Gal 4:8-9\x*Nonɛn, fi ɛkumɛ keediee mwɛɛm mvudien mvù bó nu ɛ ge kentaŋe dvú fô bonyo' le nu ɛ beene kee lo lɛ kɛ bonyo' ban nu naa lo fiɛɛ kɛ. Nyo' mɛy kɛ mwaaŋ ɛ wvumvu yaa bvuu nu dvú kɛ. \v 5 Bonyii bomew joo lɛ bonyo' bomew nu dvú fowe kɛnɛɛ fokuse fɛn. Ɛ ɛ̀ nu kecɛɛy lɛ bonyii joo lɛ bonyo' nu nteen, ɛ bocee ɛkolɛ nu tɛn nteen. \v 6 \x - \xo 8:6 \xt 12:5-6; Jon 1:3-4; Ɛfɛ 4:5-6; Kolo 1:16\x*No bó cim joo nonɛn nu ɛ fô beene le nu ɛ Nyo' mɛy kɛ mwaaŋ. Ɛ ɛ̀ nu wvú wvù nu Icee wesebeene wvù to bomɛɛ mwɛɛm mvunciim. Ɛ beene cee ɛ ɛ̀ nu nje ye. Ɛ Cee Ɛkolɛ mɛy kɛ tɛn mwaaŋ wvù ɛ̀ nu Jisos Klistu. Ɛ ɛ̀ nu wvú wvù bó to bomɛɛ mwɛɛm mvunciim fele can ye le, ɛ beene kɛŋke tɛn nshii fele yî ye le. \p \v 7 \x - \xo 8:7 \xt 10:23-33\x*Fifin nu fiɛɛ ɛ ɛ̀ baa nu bonyii bocii ɛ̂ beene ɛnte bò kee kɛ. Bonyii bomew bò to shee gee bintaŋe fô bonyo' bodvu le nɛn'yi dioo diee kfuu mvumwɛ mwɛɛm mvudien keseen no kpwaake kɛ lɛ bó bɛɛ diee ɛ ɛ̀ nu naa mwɛɛm mvù bó nu ɛ ge kentaŋe dvu fô bonyo' bodvu le. Ɛ mvuntelem mvubole mvu wɛɛyi mum no saake bó lɛ mwɛɛm mvudien mvudvu nu ɛ befe bô bó. \v 8 \x - \xo 8:8 \xt Lum 14:13, 15, 17, 21; Gal 5:13\x*Ben ekeè lɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ mwɛɛm mvudien ege ɛ́ beene enu jɛɛy ɛ̂ Nyo' ɛjise kɛ. Kɛ beene nu sɛ bó ɛ die ɛ́ fifiɛ ekɛŋke fiɛɛ keege kɛ. Beene ɛ die, jɛɛy jɛɛy saa enu kɛ. \v 9 Fiɛɛ fì nu, nu kɛ lɛ ben bò kee mwɛɛm mvun eyɛnè fo wee ke nɛ ejo mvuŋgay mvù wee kɛŋke keege fiɛɛ fì wvú kooŋke dvú, ege ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fì waa bwee wvù wɛɛyi egbwe lo kɛ. \v 10 Ɛ́ wvuwɛ wee wvù fitele wɛɛyi yɛn ɛ wo wvù kee mwɛɛm, diekene bvudvuu bvù bó gee bintaŋe fô bonyo' le, wvú saa ekooŋke tɛn keediee mwɛɛm mvudien mvù bó gee bintaŋe dvú fô bonyo' le? \v 11 Ɛ́ wvú ge nonɛn, kɛ tu wo wvù kee mwɛɛm nu ɛ befe wase bô waa bwoo wvù wɛɛyi wvun wvù Klistu to kpweɛ nje ye. \v 12 Ɛ́ fiɛɛ fì wo ge fin emum enu kebefe ɛ wo ɛ ge ɛ befe bô fitele fi waa bwoo wvù wɛɛyi le, ɛ kebefɛ kedvu nu ɛ wo ge ɛ ɛ̀ nu fô Klistu le. \v 13 Nonɛn, ɛ ɛ̀ nu lɛ fiɛɛ fì me ndiee, ebeete bô waa bwɛɛm, me nsaa embvuu en'yuu eŋkum dvú kɛ, wvu lɛ fo wvú ke egbwe kɛ. \c 9 \s1 Mvuŋgay mvù waa ntum Jisos kɛŋke \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xt 4:9, 15; 15:8-10; 2Kol 2:14-17; 3:1-3; 5:18-20; 10:7-8, 13; 11:5, 13; 12:11-13; Gal 1:1\x*Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me eŋgee fiɛɛ fì me ŋkooŋke le? Kɛ me nu waa ntum Jisos e? Kɛ me nto nu ɛ n'yɛn Tata wesebeene wvù Jisos e le? Ɛ kɛ ben ban nu sɛw lemme diem fô Tata le le? \v 2 Ɛ́ bonyii bomew cim kicine lɛ kɛ me nu waa ntum Jisos, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben tɛn ekicine kɛ. Ben nu nciise wvù duŋci kecɛɛy lɛ me nu waa ntum Tata Jisos. \p \v 3 Me ŋgayte fin ɛ̂ bonyii bò sowte kenyi kem. \v 4 \x - \xo 9:4 \xt Luk 10:7-8; Mat 10:10\x*Kɛ bese kɛŋke keediekene bvuu wukene nje lemme din e? \v 5 Ɛ kɛ bese tɛn koŋ lo ejo bosɛse bokɛnɛ bò ɛ̀ nu bonyii bo mbee le elɛne bô bó kɛ lɛŋlɛŋ diɛwɛ Bita bô boom bo ntum e bo Jisos e bomew noo boom bo bwee Tata Jisos e le? \v 6 \x - \xo 9:6 \xt Lem 4:36; 11:22-26; \xt Lem 18:3\x*Fí nu lɛ ɛ̀ mɛy kɛ bee Banaban bò kɛŋke keelemte bô can yese sɛ diekene le? \v 7 Ɛ̀ nu wee nci wvù la wvù lemte ɛ ɛ̀ taale kɛ wvú fô ɛkolɛ kew e? Ɛ́ wee lem wɛɛ, ɛ́ wvú enu sɛ wvú ɛ die mwɛɛm mvù buyte wɛne dvudvu le? Ɛ́ wee cɛyte tɛn nyám, ɛ́ wvú enu sɛ wvú kamte ɛmben yodvu wuu le? \p \v 8 Mwɛɛm mvun mvù me njemyi mvun nu ɛ ɛ̀ nu ŋkpwawcɛ wee wvu wum maaŋ e? Kɛ fí nu kɛ tɛn ɛ̂ bonci bo Nyo' le le? \v 9 \x - \xo 9:9 \xt Dito 25:4; 1Kol 10:11; 1Tim 5:18\x*Muses to nu ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' bonci le lɛ, \q1 “Ɛ́ wee jo nyam lɛ yí elɛ ɛgiŋ, \q1 fo wvú esûm diuw nyam yidvu kɛ.” \p Ben kpwaake lɛ Nyo' to jemyi nonɛn, ɛ ɛ̀ nu ɛkumɛ nyám e? \v 10 Wvú to jemyi ɛ ɛ̀ nu ɛkumɛ beene, ɛ bó to saŋ fô beene le njefo wee wvù lemte wɛɛ kɛnɛɛ ɛ̀ nu wvù gbweci lo, kɛŋke keetaale fwe kee lɛ wen nu ke ekooy fiɛɛ wɛne fodvu. \v 11 \x - \xo 9:11 \xt 9:4; Lum 15:27; Gal 6:6\x*Ɛ́ bese fɛn nu ɛ jewe ŋgow yi ɛ̂ keyoy e ɛ̂ mvuntelem mvunɛn e, ɛ́ fí enu baay fô bese le keekɛŋkɛ mwɛɛm mvu yî nshɛ le ɛ̂ ben e? \v 12 \x - \xo 9:12 \xt Lem 20:34-35; 2Kol 11:9\x*Ɛ́ bonyii bomew kɛŋke mvuŋgay keegay lɛ ben enya mwɛɛm ɛ̂ bó, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben enya ɛ̂ bese fesɛn lo? \s1 Baul to baa ejo mvuŋgay mwew mvu waa ntum Jisos e keefii mwɛɛm ɛ̂ bonyii kɛ \p Geenɛn, bese baa jo mvumvun mvuŋgay kɛ. Bese nu ɛ kuu ɛ ɛ̀ nu shém yî fiɛɛ ficii le, ɛfey fo fiɛɛ enu dvú keejewsee lɛ fo saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Klistu egɛne fwe. \v 13 \x - \xo 9:13 \xt Ktŋ 18:8-19\x*Kɛ ben kee lɛ bonyii bò lemte yew ncese le nu ɛ mwɛɛm mvudien mvubole ké no buyte ɛ ɛ̀ nu dvú, ɛ bonyii bò lemte fô ketaŋ ke ncese le ké no booŋke tɛn fô mwɛɛm mvù bó too dvú fó le? \v 14 \x - \xo 9:14 \xt 9:4\x*Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no Tata nu ɛ gay lɛ bonyii bò fewci saaka wvù jee kɛŋke keecee ɛ ɛ̀ nu yî dvú le. \p \v 15 \x - \xo 9:15 \xt Lem 18:3\x*Naa no fí nu nonɛn, me mbaa njo mvumvun mvuŋgay kɛ, ɛ kɛ me nsaaŋke nɛn lɛ ben ekɛw egee fimew fô me le kɛ. Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ wee ege ɛ́ ye yin yì me nsaale nje diɛw Nyo' yì me nfewci ɛcici enu lɛ me nfii mwɛɛm ɛ̂ bó, ɛ́ fí ejee lɛ me ŋkpwe lo. \v 16 \x - \xo 9:16 \xt Yɛli 20:9\x*Kɛ me ŋkɛŋke keensaale ye lɛ me nfewci saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Jisos Klistu kɛ. Ɛ̀ ge Nyo' lɛ me enfewcì. Ɛ́ me ntun lo keenfewci, ɛ́ Nyo' elaŋ ŋgɛw yî yɛm e. \v 17 \x - \xo 9:17 \xt 4:1\x*Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ me ŋgee lemme din ɛ ɛ̀ nu ŋkpwawcɛ wɛm, ɛ́ me enshieele mmawcɛ. Geenɛn, kɛ ɛ̀ to seyse me kɛ. Ɛ̀ to seyse Nyo' nya can yɛm e. \v 18 Kfuu sɛw wvù ɛ̀ nulo ɛ́ me eŋkɛŋkɛ nje lemme din nu naa la? Sɛw wɛm nu kɛ lɛ me enfewci saaka wvù jee ɛcici, n'yaa nleeme lɛ ben elaake me no me nfewci saaka wvudvu kɛ. \v 19 \x - \xo 9:19 \xt 10:23-24, 32-33; Lum 15:1\x*\x - \xo 9:19 \xt Mat 20:26-27\x*Ben ekeè lɛ kɛ me nu ɛ̂ wee ɛkuse kɛ. Geenɛn, me nu ɛ ntfuse ɛkolɛ kem lɛ me enù nfwa bonyii bocii wvu lɛ me enso bó nteen, ɛ́ bó enu bo Klistu le. \v 20 \x - \xo 9:20 \xt Lem 16:3; 21:20-26\x*Me ndioo nu bee Bojuu, no ŋgee ɛ ɛ̀ nu no bó ké no gee, wvu lɛ me enso bó ɛ́ bó etu bonyii bo Klistu le. Me ndioo nu bee bó no bó bii bonci bo Muses e, no ŋgee kɛ diɛwɛ bó le. Geenɛn, n'yaa nu ɛkuse jo bonci kɛ, wvu lɛ me enso bonyii ɛ̂ bó ɛnte. \v 21 \x - \xo 9:21 \xt Gal 2:3-4\x*Ɛ́ me ndioo nu bee bonyii bò yaa nu ɛ̂ boba bonci kuse, no ŋgee kɛ tɛn diɛwɛ wee wvù yaa nu kɛ ɛ̂ bonci kuse. Me ŋgee nonɛn, wvu lɛ me enso tɛn bonyii boba ɛ́ bó enu bo Klistu le. Kɛ ɛ̀ nu lɛ me mbaa nu ɛ̂ nci Nyo' kuse kɛ. Me nu ɛ̂ nci Klistu kuse. \v 22 \x - \xo 9:22 \xt Lum 1:13; 2Kol 5:11; 11:29\x*Ɛ́ me ndioo nu tɛn bee bonyii bò wɛɛyi yî mbee le, ɛ me ntu tɛn diɛwɛ bó le wvu lɛ me enso tɛn bó. Me nu ɛ ntu wase lo fiɛɛ ficii fô bonyii bocii le, wvu lɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me eŋge naa la fì ɛ̀ nulo ɛ́ me eŋge ɛ́ bomew ɛ̂ bó ɛnte ke eboy. \v 23 Me ŋgee mwɛɛm mvun mvunciim nɛn nje saaka wvù jee wvu ɛkumɛ Klistu, wvu lɛ me ŋke eŋkɛŋkɛ tɛn bvujoŋkɛ bvù saaka wvudvu nyaa ɛ̂ bonyii. \p \v 24 \x - \xo 9:24 \xt Fili 3:12-14; 2Tim 2:4-6; 4:7-8; Jɛm 1:12; 1Bi 5:4; Mwm 2:10\x*Kɛ ben kee lɛ yî kenlewtɛ le nu ɛ bonyii ké no lewte nteen ɛ ɛ̀ ke so kɛ wee mwaaŋ kɛŋkɛ mmawcɛ? Nonɛn, ben tɛn elewtè ɛ̂ je yì ben ke ekɛŋkɛ mmawcɛ le. \v 25 Bonyii bo kensɛwcɛ le bocii kɛnɛɛ ɛ̀ nu kensɛwcɛ ke kenlewtɛ le, kɛnɛɛ ɛ̀ nu kfuu kè nɛɛ, ké no yɛɛyi naa ntay. Bó ké no yɛɛyi nonɛn, keeke ekɛŋkɛ mmawcɛ, ɛ mmawcɛ wvun yaa nu wvù mɛy lo kɛ. Geenɛn, ɛ wesebeene mmawcɛ nu wvù mɛy lo. \v 26 Me nlewte kem kenlewtɛ ŋgɛne teytey ɛ ɛ̀ nu fô bó koole. Kɛ me nu diɛwɛ wee mvuŋko wvù tfumyi kɛ lo mvuŋko ncɛw ncɛw kɛ. \v 27 \x - \xo 9:27 \xt Lum 8:13; 13:14\x*Me nyɛwle bô ye yɛm, momte lɛ yí ebiì ɛ ɛ̀ nu fiɛɛ fi lɛŋ e, wvu lɛ fo me ŋke endioo ɛ nfewcɛ wase diɛw Nyo' ɛ̂ bonyii bomew, ɛ́ Nyo' ekaa ebvuse lo me ŋgoo le kɛ. \c 10 \s1 Beene eyɛnè fo fiɛɛ fì to kooyɛɛ bô bonyii bo Islael ke ekooy bô beene \p \v 1 \x - \xo 10:1 \xt Ksm 13:21; 14:21-29\x*Boom bo bwɛɛm e, me ŋgomte lɛ ben ekume ntay fiɛɛ fì to kooyɛɛ bô bo'icee cee bosɛɛbeene seke bó to lɛne ŋkpwaante. Bó bocii to lɛne ɛkuse jo kembɛw, gɛn lente joo yi baay kuse, \f + \fr 10:1 \ft Joo yi baay yin nu yì bó teŋe lɛ Joo yì Yɛɛle (Kensam 14:21-22).\f* \v 2 ɛ bó mum no nu kɛ diɛwɛ bó nu ɛ taashɛ bó bô bo Muses ɛ̂ kembɛw kedvu noo ɛ̂ joo yidvu le. \v 3 \x - \xo 10:3 \xt Ksm 16:13-35; Dito 8:3; Mben 78:24-25\x*Bó bocii to diee mwɛɛm mvudien ɛ ɛ̀ to nyaa Nyo', \v 4 \x - \xo 10:4 \xt Ksm 17:6; Ktŋ 20:11; Mben 78:15\x*wuu tɛn joo ɛ ɛ̀ nyaa Nyo', ɛ wvú to gee ɛ yí buyte yî kembaan e. Kembaan kedvu to nu Klistu wvù to lɛne bô bó. \v 5 \x - \xo 10:5 \xt Ktŋ 14:29-30; Mben 78:31; Ibu 3:17; Jut 5\x*Naa no bó to yɛne mwɛɛm mvun e nɛn, ɛ nteen bó le no gee kɛ mwɛɛm mvù fitele ebeete Nyo'. Ɛ wvú mum yuwyɛ boba bonyii, ɛ digvune dibole jiimɛn ŋkpwaante jodvu. \p \v 6 \x - \xo 10:6 \xt Ktŋ 11:4, 34; Mben 106:14\x*Mwɛɛm mvun mvù to kooyɛɛ bô bó nu ntefe fô beene le lɛ fo beene ekɛŋke shiee mwɛɛm mvù befe diɛwɛ bó le kɛ. \v 7 Fo beene ebunleè bonyo' bo ɛcici no bó bomew to bunlee kɛ. Bó nu ɛ saŋ ɛkumɛ bó lɛ, \q1 “Bonyii to nu ɛ shii, diekɛn, wukɛn, \q1 ja we mum ley bine le no bine fô fimooso le.” \m \v 8 \x - \xo 10:8 \xt Ktŋ 25:1-9\x*Fo beene ejaaŋkè kenjaŋ no bó bomew to jaaŋke, ɛ Nyo' ge ɛ bó kpwekɛn bontfuke mbaanfiɛɛ ncow botɛte (23,000) yî diuu dimwaaŋ e kɛ. \v 9 \x - \xo 10:9 \xt Ktŋ 21:5-6\x*Fo beene emomtè Tata no bó bomew to momte, ɛ Nyo' ge ɛ yó tawyɛ bonyii bodvu ɛ bó kpwekɛn kɛ. \v 10 \x - \xo 10:10 \xt Ktŋ 14:2, 36; 16:41; 17:6-15; Mben 106:25-27; Ibu 3:17-18\x*Fo beene ewvukenè no bó bomew to wvukene, ɛ Nceendaa Kpwe yuwyɛ bó kɛ. \p \v 11 \x - \xo 10:11 \xt 7:29-31; Lum 15:4\x*Mwɛɛm mvun mvunciim mvù to kooyɛɛ bô bó nu ntefe fô bonyii le. Ɛ bó to saŋ nɛn lɛ beene ban bò cee ɛ ɛ̀ nu kefew kè woŋ kaa wase le, ejoò wɛɛ. \v 12 \x - \xo 10:12 \xt Gal 6:1\x*Nonɛn, wee wvù kpwaake lɛ wen leeme tɛmyi ntay, eyɛnè fo wvú ke egbwe. \v 13 \x - \xo 10:13 \xt 1:9; Jɛm 1:13-14\x*Ben ekeè lɛ mmom yicii yì too fô ben e nu kɛ yì ké no too tɛn fô bonyii bomew e. Nyo' nu Nyo' kecɛɛy, ɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ wvú ecinɛ ɛ́ mmom eto fô ben e fey mvuŋgay mvunɛn kɛ. Ɛ́ mmom too fô ben e, ɛ́ wvú eduŋcɛ kɛ je yì ben efey jó eso mmom yidvu. \p \v 14 \x - \xo 10:14 \xt 1Jon 5:21\x*Nonɛn nsáa yɛm shém, me ɛ no nteete ben lɛ ben elewtè mwɛɛm mvu ɛkumɛ bonyo' bo ɛcici. \v 15 Me njemyi ɛ̂ ben nɛn diɛwɛ ɛ̂ bonyii bò kɛŋke bvufee le. Ben ekpwawcɛ ntay lɛ laa kɛ fiɛɛ fì me njemyi ɛ̂ ben fin nu kecɛɛy ɛ? \v 16 \x - \xo 10:16 \xt 11:24-25; Luk 22:17-20\x*Kɛ beene ké joo fiko fi ntaashɛ le, nya keyoone ɛ̂ Nyo', wu yî kentaashɛ le, tu beene nu ɛ taashɛ yî ɛlɛmɛ ke Klistu le? Ɛ́ beene ké dioo ɛ jo blɛɛd wvu yî kefew kekiɛ le ɛ guutɛn ɛ die yî kentaashɛ le, kɛ tu beene taashi ɛ ɛ̀ nu yî ye Klistu le? \v 17 \x - \xo 10:17 \xt 12:27\x*No beene diee blɛɛd wvun nɛn nu bonyii nteen ɛ ntuw nu kɛ mwaaŋ, tu fí duŋci lɛ beene nu ye yimiaaŋ, njefo beene diee kɛ ɛ ɛ̀ nu ntuw mwaaŋ. \v 18 \x - \xo 10:18 \xt Lɛw 7:11-21\x*Ben ejo kenfewsɛn fô bonyii bo Islael e. Wee tfuu wvù diee fiɛɛ fô ketaŋ ke ncese le nu ɛ taashɛ wase bô Nyo' yî ncese wvudvu le. \v 19 \x - \xo 10:19 \xt 8:4\x*Fiɛɛ fì me ŋgayte fɛn nu lɛ la? Ɛ̀ fɛn nu lɛ mwɛɛm mvù bó gee bintaŋe dvú fô bonyo' le kɛŋke fiɛɛ keege kɛnɛɛ lɛ bonyo' bodvu tɛn kɛŋke fiɛɛ keege? \v 20 \x - \xo 10:20 \xt Dito 32:17; Mben 106:37; Mwm 9:20\x*Kɛ ɛ̀ nu nonɛn kɛ. Fiɛɛ fì me ŋgayte nu lɛ boncese bò bonyii bò yaa kee kɛ Nyo' gee nu ɛ bó gee ɛ ɛ̀ nu fô bonceendaa bo dɛwle le. Kɛ bó gee ɛ ɛ̀ nu fô Nyo' le kɛ. Me ɛ no ŋgayte lɛ fo ben etaashì ben ɛ bonceendaa bo dɛwle le kɛ. \v 21 \x - \xo 10:21 \xt 2Kol 6:15-16\x*Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ben ewuu ɛ̂ fiko fi ntaashɛ le fì ɛ̀ nu fi Tata le, bvuu wuu ɛ̂ fiko fi Satan e kɛ. Kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ ben ediee mwɛɛm mvudien mvu Tata le bvuu diee mvu Satan e kɛ. \v 22 \x - \xo 10:22 \xt Dito 32:21\x*Fo beene egeè fiɛɛ fì shém eton'yi Tata kɛ. Kɛ beene tɛmyi fele wvú kɛ. \s1 Wee egeè fiɛɛ ɛ ɛ̀ nu fì nulo efi tɛn waa bwee \p \v 23 \x - \xo 10:23 \xt Lum 14:1–15:6\x*\x - \xo 10:23 \xt 6:12; 8:7-12\x*Beene bomew nɛn'yi no duu lɛ bó kɛŋke mvuŋgay keege naa fiɛɛ ficii. Geenɛn, bó ekeè lɛ kɛ ɛ̀ nu fiɛɛ ficii fì nulo efi wee kɛ. Ɛ beene bomew nɛn'yi no duu kɛ lɛ bó kɛŋke mvuŋgay keege naa fiɛɛ ficii. Ɛ kɛ ɛ̀ nu tɛn fiɛɛ ficii fì nulo ege ɛ́ wee eleeme tɛmyi yî mbee we le kɛ. \v 24 \x - \xo 10:24 \xt 10:32; 13:5; Lum 15:1-2; Fili 2:4\x*Fo wee egeè fiɛɛ kpwaake kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kew kɛ. Wee ekpwaakè tɛn ɛkumɛ waa bwee. \v 25 \x - \xo 10:25 \xt Lum 14:2\x*Ben edieè nyam yicii yì bó geese fô way yaa sowte laa yí nɛ fɛɛ lɛ, wvu lɛ fo mvuntelem mvunɛn esaakè ben yî fifiɛ le kɛ. \v 26 \x - \xo 10:26 \xt Mben 24:1; 89:11\x*Me njemyi nonɛn, njefo bó nu ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Ɛ̀ kɛŋke Tata woŋ wvun noo mwɛɛm mvunciim mvù nu yî dvú le.” \p \v 27 Ɛ́ wee wvù yaa nu kɛ wee mbee teŋe ben lɛ ben eto ediekɛn, ben ɛ́ bee ɛ gɛn, ɛ́ ben no diee fiɛɛ ficii fì bó nya ɛ̂ ben yaa sowte kɛ. Fo fitele esaakè ben yî fifiɛ le kɛ. \v 28 \x - \xo 10:28 \xt 8:7\x*Geenɛn, ɛ́ wee mvu nɛ lo ɛ see ɛ̂ ben lɛ mwɛɛm mvudien mvudvu nu ɛ bó ɛ ge kentaŋe dvú fô bonyo' le, fo ben edie kɛ wvu lɛ fo wee wvù be seŋe ɛ̂ ben eyɛnè lɛ ben gee fiɛɛ fì befe, bô fo fitele esaakè wee. \v 29 Me ŋgayte fitele fin ɛ ɛ̀ nu fi wee wvù be seŋe ɛ̂ ben e. Kɛ me ŋgayte ɛ ɛ̀ nu finɛn kɛ. Geenɛn, ɛ̀ nulo ɛ́ wee mvu ebife lɛ laa ɛ̀ nulo ɛ́ wen elu keegee fiɛɛ fì wen kooŋke nje fí nu esaake fitele fi wee mvu le lɛ? \v 30 \x - \xo 10:30 \xt Lum 14:6; 1Tim 4:4\x*Ɛ́ me ndiee fiɛɛ ɛ me ɛ nya keyoone kedvu ɛ̂ Nyo', ɛ́ wee ebvuu esaake me nje la? \v 31 \x - \xo 10:31 \xt Kolo 3:17\x*Me ɛ mum ɛ no nduu fiem lɛ fiɛɛ ficii fì wee gee, kɛnɛɛ wvú diee ɛ ɛ̀ nu fidien, kɛnɛɛ wvú wuu ɛ ɛ̀ nu fiwuun, ɛ wvú no gee ɛ̂ je yì wee mvu yɛn lo, enyaà mbense ɛ̂ Nyo' le. \v 32 \x - \xo 10:32 \xt Lum 14:13\x*Fo ben egeè fiɛɛ fì nulo ebefe bô mvuntelem mvu bonyii le kɛ, kɛnɛɛ ɛ̀ nu Bojuu, kɛnɛɛ ɛ̀ nu bonyii bò yaa nu kɛ Bojuu, kɛnɛɛ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le bo Nyo' le. \v 33 \x - \xo 10:33 \xt 9:19-22\x*Me momte fiem keeŋgee fiɛɛ ficii ɛ ɛ̀ nu fì wee tfuu eyuukè njoŋ. Kɛ me ŋkpwaake kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛkumɛ ɛkolɛ kem maaŋ kɛ. Me ŋkpwaake ɛkumɛ bonyii bocii lɛ me eŋge ɛ́ bó ke eboy. \c 11 \s1 No ɛ̀ nulo ɛ́ wee enu seke wvú bunlee \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt 4:16\x*Ben ebeŋenè me kɛ no me mbeŋene Klistu. \v 2 \x - \xo 11:2 \xt 2Tɛs 2:15; 3:6\x*Me mbɛnsee ben no ben kumyi me yî fiɛɛ ficii le bvuu bii mwɛɛm mvù me nto n'yɛɛyɛɛ ben dvú. \v 3 \x - \xo 11:3 \xt 3:23; Keŋ 3:16; Ɛfɛ 5:23\x*Geenɛn, me ŋgomte lɛ ben ekiɛɛ ntay lɛ ɛkolɛ ke diemsɛn tfuu le nu Klistu, ɛ ɛkolɛ ke kpwoon e nu dweese, ɛ ɛkolɛ ke Klistu le nu Nyo'. \v 4 Ɛ́ diemsɛn bunlee lo, kɛnɛɛ wvú teete ntum Nyo' ɛ wvú ɛ baŋ ɛkolɛ, tu wvú shoose ɛkolɛ kew. \v 5 Geenɛn, ɛ́ kpwoon bunlee, kɛnɛɛ wvú teete ɛ ɛ̀ nu ntum Nyo' sɛ wvú nu ɛ baŋ ɛkolɛ ŋkuuŋ, tu wvú shoose ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kew. Kɛ jɛɛy jɛɛy wvuwɛ kpwoon bô wvù nu ɛ kpwaa ɛkolɛ nu dvú kɛ. \v 6 Ɛ́ wvú yɛn lɛ kɛ wen nu ebaŋ ɛkolɛ kew kɛ, ɛ́ wvú mum kpwaa lo. Geenɛn, no ɛ̀ nu keŋ'wuumɛn fô kpwoon e keenu bô ɛkolɛ ɛ bó ɛ kpwaa, ɛ wvú mum baŋ lɛ ɛkolɛ kedvu. \v 7 \x - \xo 11:7 \xt Keŋ 1:26-27\x*Kɛ diemsɛn kɛŋke keebaŋ ɛkolɛ kew seke wvú bunlee kɛ, njefo wvú nu nfieesɛn Nyo' bvuu nu bvujoŋkɛ bvu Nyo' le. Geenɛn, ɛ kpwoon nu bvujoŋkɛ bvu dweese le. \v 8 \x - \xo 11:8 \xt Keŋ 2:18-23; 1Tim 2:13\x*Kɛ ɛ̀ to buy diemsɛn yî kpwoon e kɛ, ɛ̀ to buy kpwoon yî diemsɛn e. \v 9 Kɛ Nyo' to bom tɛn diemsɛn nje kpwoon kɛ. Wvú to bom ɛ ɛ̀ nu kpwoon nje diemsɛn. \v 10 Ɛ̀ nu nje fifiɛ bô nje bonceendaa bo Nyo' le wvù kpwoon kɛŋke keebaŋ ɛkolɛ kew. \v 11 Naa no fí nu nonɛn, fô beene bò nu ɛ taashɛ wase beene bo Tata le, nu ɛ kpwoon yaa nu kɛ bô ɛkolɛ kew maaŋ kɛ, ɛ diemsɛn yaa nu kɛ tɛn bô ɛkolɛ kew maaŋ kɛ. \v 12 Fí nu nonɛn, njefo no Nyo' to bomɛɛ kpwoon yî diemsɛn e nu ɛ keseen nu ɛ ɛ̀ boote kpwoon diemsɛn. Ɛ fiɛɛ ficii nɛn'yi fô Nyo' le. \v 13 Ben tɛn kɛ taa ɛnte jodvu eyɛn lɛ laa fí nu lɛŋ fô kpwoon e keebunlee Nyo' sɛ wvú nu ɛ baŋ ɛkolɛ lɛ. \v 14 Naa no ben yɛne mwɛɛm e, bonyii bocii kee lo lɛ fô diemsɛn e keegɛɛ ɛkolɛ ɛ kí ci baay nu ɛ ɛ̀ nu kenshoose fô wvú le. \v 15 Geenɛn, ɛ fô kpwoon e nu ɛ keekɛŋke yvuw yì defe nu lo ŋgone fô wvú le. Nyo' to nu ɛ nya yvuw yì defe ɛ̂ kpwoon lɛ yí ebaŋyi ɛkolɛ kew. \v 16 Ɛ́ wee nu dvú wvù gomte keekicine fiɛɛ fin, ɛ́ wvú no kee lɛ kɛ beene kɛnɛɛ bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bo Nyo' le bvuu kɛŋke yimi je kɛ. \s1 Ntefe ɛkumɛ ntaashɛ \r (Mat 26:26-29; Mak 14:22-25; Luk 22:14-20) \p \v 17 Geenɛn, fiɛɛ fimew nu dvú fì me ŋgomte keentefe ben yî dvú le, ɛ ɛ̀ nu fì ben gee ɛ me n'yaa nu embɛnse lo ben yî dvú le kɛ. Ben ké too shii yî kentaashɛ le ɛ ɛ̀ buy kɛ fiɛɛ fì befe ɛfey fì jee. \v 18 \x - \xo 11:18 \xt 1:10-11\x*Fiɛɛ fì me ŋgomte keen'yaw eŋgay nu lɛ, me n'yuuke lɛ ben ké taashi diɛwɛ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le, no nu dew jɛɛy jɛɛy. Me ɛ no n'yɛne lɛ ɛ̀ nulo enu kecɛɛy. \v 19 \x - \xo 11:19 \xt Dito 13:2-4; 1Jon 2:19\x*Fí lo jee kɛ lɛ keŋgawsɛn enu ɛ̂ ben ɛntelɛŋ wvu lɛ bó emum eloocɛ ekiɛɛ bonyii bo lɛŋ ɛ̂ ben ɛnte. \v 20 Me n'yɛne lɛ ben ké too yî kentaashɛ le keedie mwɛɛm mvudien mvu Tata wesebeene wvù Jisos e, saa die ɛ ɛ̀ nu mvú kɛ. \v 21 Me njemyi nɛn njefo ben ké dioo diekene, ɛ wee no diee kɛ ɛ ɛ̀ nu mwew mwɛɛm mvudien gɛne fwe, ɛ bomew mum mɛy jeŋ, ɛ bomew wu mbvuum ɛ mó koo lo bó. \v 22 \x - \xo 11:22 \xt Jɛm 2:5-6\x*Ɛ̀ nu la fi nonɛn? Kɛ ben kɛŋke yéw keediekene, wukene dvú le? Nuu lɛ ben gomte keejoo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ke Nyo' le ɛkuse, gee ɛ bonyii bò fuute wuumene lɛ? Ɛ̀ nulo ɛ́ me njeme ɛ̂ ben lɛ la? Ɛ̀ nulo ɛ́ me embɛnsee ben e? Naa lo, kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ me embɛnsee kɛ. \v 23 \x - \xo 11:23 \xt 10:16; Mat 26:26-28\x*Me nto nu ɛ n'yɛɛyi ben ɛ ɛ̀ nu bô fiɛɛ fì Tata to yɛɛyɛɛ me dvú, lɛ ɛ̀ to nu ɛntaŋ jò bó to nu keegese Tata wesebeene wvù Jisos, ɛ wvú jo ntuw blɛɛd, \v 24 nya keyoone ɛ̂ Nyo', guushɛ gay lɛ, “Fin nu ye yɛm ɛ me ɛ nya nje ben. Ben egeè fifin keekumyi me.” \v 25 \x - \xo 11:25 \xt Yɛli 31:31-34; Luk 22:20; 2Kol 3:6; Ibu 8:6; \xt Ksm 24:6-8; Ibu 9:12\x*Ɛ bó diekɛn mɛse, ɛ wvú jo fiko ge kɛ lɛŋlɛŋ diɛwɛ fwe le, gay lɛ, “Fiko fin nu fi moŋkan mo monfɛm mò Nyo' gbwo bô ɛlɛmɛ kem. Ben egeè fifin sekecii wuu keekumyi me.” \v 26 \x - \xo 11:26 \xt Mat 26:29\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ ɛ gɛn naa ɛ buy seke Tata nu ke ekase eto le, nu ɛ sekecii kè ben diee blɛɛd wvun bvuu wuu fiko fin nu ɛ ben fewci ɛ ɛ̀ nu ɛkumɛ kpwe Tata. \v 27 \x - \xo 11:27 \xt 11:20-22; Ibu 10:29\x*Nonɛn, ɛ ɛ̀ nu naa yɛɛ wvù diee blɛɛd wvudvu kɛnɛɛ wuu fiko fi Tata le fidvu ɛ̂ je yì baa jee le kɛ, tu mwɛtɛn gee ɛ ɛ̀ nu kebefɛ njefo wvú baa wvumte ye bô ɛlɛmɛ ke Tata le kɛ. \v 28 \x - \xo 11:28 \xt 2Kol 13:5\x*Wee dioo nu keedie blɛɛd wvun ebvuu ewu fiko fin, ɛ wvú yaw jiŋe ɛkolɛ kew ntay sɛ no gee nonɛn, \v 29 njefo ɛ́ wee diee blɛɛd wvun, wuu fiko fin yaa kee fiɛɛ fì ɛ̀ nu ye Tata, tu mwɛtɛn diee bvuu wuu, joo ɛ ɛ̀ nu nsaw fô ɛkolɛ kew e. \v 30 Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bonyii nteen ɛ̂ ben ɛntelɛŋ wɛɛyi ɛ bomew cɛmkene ɛ bomew ɛ kpwekɛn wase. \v 31 Geenɛn, ɛ́ beene jiŋe bikuu bisɛɛbeene ntay ɛ sɛ no diee bvuu wuu, Tata saa ebvuu esaw beene kɛ. \v 32 \x - \xo 11:32 \xt Ibu 12:5-6; Mwm 3:19\x*Ɛ́ Tata saake beene, tu wvú nɛci lo beene wvu lɛ fo wvú ke etaashɛ beene bô bonyii bo yî woŋ wvun e lɛ beene nu ɛ gbwe nsaw kɛ. \v 33 Boom bo bwɛɛm e, fí ɛ mum ɛ no nu lɛ seke ben ɛ taashɛ keedie mwɛɛm mvudien mvu Tata le, ɛ ben cɛy ɛ wee tfuu to. \v 34 Ɛ́ jeŋ yuu wee, ɛ́ mwɛtɛn diekɛn fô yew e sɛ no too wvu lɛ fo wvú ke eto ege fiɛɛ ejo ɛ ɛ̀ nu nsaw fô ɛkolɛ kew e kɛ. Fi ɛkumɛ mwɛɛm mvumew nu ɛ me nu ŋke entefe ben yî dvú le ɛ ɛ̀ nu seke me ɛ nto. \c 12 \s1 Nnyá Keyoy ke Yuule \p \v 1 Boom bo bwɛɛm e, me nu enjeme keseen ɛkumɛ nnyá yì Keyoy ke Yuule nyaa ɛ̂ bonyii. Kɛ me ŋgomte lɛ ben enu kenjiwe le kɛ. \v 2 \x - \xo 12:2 \xt 8:4-6; Yɛsa 44:9-20; Gal 4:8\x*Ben ekeè lɛ seke ben to bɛɛ bonyii bò yaa kee kɛ Nyo', nu ɛ bó to lɛɛ ben ɛ ben no njimte, mum wvumte bonyo' bo ɛcici bò nu sɛ bó nulo ejeme ŋkuuŋ. \v 3 \x - \xo 12:3 \xt 1Jon 4:2-3; Lum 10:9\x*Me ɛ mum ɛ no ŋgayte lɛ ben ekiɛɛ ntay lɛ ɛ́ wee nu ɛ Keyoy ke Nyo' le nu yî ye le, wvú saa ebvuu egay lɛ, “Lon ekoo Jisos” kɛ. Ɛ wee yaa nulo egay lɛ, “Jisos nu Tata” sɛ ɛ̀ fici Keyoy ke Yuule wvú kɛ. \p \v 4 \x - \xo 12:4 \xt 12:27–14:40; Lum 12:6-8; Ɛfɛ 4:4\x*Ɛ dioo tu fô nnyá le nu ɛ bonyii kɛŋke nnyá jɛɛy jɛɛy ɛ ɛ̀ nyaa kɛ Keyoy kemwaaŋ ɛ̂ bó. \v 5 \x - \xo 12:5 \xt 12:28-30\x*Bonyii lemte dilemme jɛɛy jɛɛy ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte, geenɛn ɛ cee ɛkolɛ wvubo nu kɛ mwaaŋ. \v 6 Ɛ jé nu jɛɛy jɛɛy yì bonyii lemte jó, ɛ ɛ̀ gee kɛ Nyo' mwaaŋ lɛ bonyii egeè dilemme didvu ɛ̂ yiyɛ jé le. \v 7 \x - \xo 12:7 \xt 14:26\x*Bó nu ɛ nya kɛ wee mwaaŋ mwaaŋ bô ye nnya yi Keyoy ke Yuule keelemte fici kentaashɛ kecii dvú. \v 8 Ɛ wee mvu no kɛŋke ye nnya yì Keyoy ke Yuule nya ɛ̂ wvú ɛ ɛ̀ nu keejemyi diɛwɛ wee wvù kɛŋke bvufee le, nya yi wee mvu nnya ɛ ɛ̀ nu keejemyi diɛwɛ wee wvù kee fiɛɛ le. Ɛ Keyoy kin nu kɛ kemwaaŋ. \v 9 Ɛ́ Keyoy ké nya yi wee mvu nnya ɛ ɛ̀ nu fitele fì wvú elese yî Nyo' le ntay, nya yi wee mvu ɛ ɛ̀ nu keefɛle bincɛm. Ɛ Keyoy kin nu kɛ kemwaaŋ. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt 14:5; Lem 2:4\x*Ɛ́ Keyoy ké nya yi wee mvu nnya ɛ ɛ̀ nu keegee biŋghaw bi mwɛɛm e, nya yi wee mvu ɛ ɛ̀ nu keeteete bontum bo Nyo' le, nya yi wee mvu ɛ ɛ̀ nu bvufee keekee jɛɛy jɛɛy mwɛɛm mvù nɛn'yi fô Keyoy ke Nyo' le bô mvù yaa nɛn'yi kɛ fô Keyoy ke Nyo' le, nya yi wee mvu ɛ ɛ̀ nu mvuŋgay keejemyi díɛw yì bó yaa kee kɛ, nya yi wee mvu ɛ ɛ̀ nu keecɛɛyi mwɛɛm mvù wee wvudvu jemyi ɛ̂ bonyii. \v 11 \x - \xo 12:11 \xt 7:7; Lum 12:3; Ɛfɛ 4:7; 1Bi 4:10\x*Bó gee mwɛɛm mvun mvunciim ɛ ɛ̀ nyaa kɛ Keyoy kemwaaŋ nnya yidvu ɛ̂ bó. Ɛ kí gawci ɛ̂ wee tfuu no kí shieele. \s1 Kentaashɛ ke bonyii bo mbee le nu diɛwɛ ye wee le \p \v 12 \x - \xo 12:12 \xt 12:27\x*Beene kee lɛ ye wee nu kɛ yimiaaŋ, geenɛn ɛ yí kɛŋke biba nteen. Ɛ naa no biba bidvu cim nu nteen nɛn nu ɛ bí taashi gee ye yimiaaŋ. Ɛ̀ nu kɛ tɛn no Klistu bô bonyii bew nu. \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Gal 3:27-28\x*Beene nu bonyii jɛɛy jɛɛy, ɛ bomew nu Bojuu, bomew Boglek, ɛ bomew nu bonfaw, ɛ bomew yaa nu kɛ bonfaw. Ɛ ɛ̀ nu kɛ Keyoy kemwaaŋ kè to taashɛɛ beene bocii keenu ye yimiaaŋ. \f + \fr 12:13 \ft Kɛnɛɛ lɛ, “Ɛ ɛ̀ nu kɛ Keyoy kemwaaŋ kè to joɛ beene bocii ɛ́ bó sɛ lese beene ɛ̂ joo keenu ye yimiaaŋ.”\f* Ɛ Nyo' to gɛke kɛ ɛ ɛ̀ nu Keyoy kedvu kemwaaŋ fô mvuntelem mvusɛɛbeene le. \p \v 14 Kɛ ye wee nu kɛ keba ke ye le kemwaaŋ kɛ. Ɛ̀ nu biba nteen. \v 15 Ɛ́ ɛkalɛ cim nɛ ɛ gay lɛ, “No me mbaa nu kebo kɛ, tu kɛ me mbɛɛ keba ke ye le kɛ”, fifiɛ saa ege ɛ́ kí emum enu sɛ ɛ̀ nu keba ke ye le kɛ. \v 16 Kentuŋtuŋ ɛ nɛ tɛn ɛ gay lɛ, “No me mbaa nu jise kɛ, tu kɛ me mbɛɛ keba ke ye le kɛ”, fifiɛ saa ege ɛ́ kí emum enu sɛ ɛ̀ nu keba ke ye le kɛ. \v 17 Ɛ́ ye wee yicii be mɛy kɛ jise, ɛ́ wvú eyuuke mwɛɛm bô la? Ɛ́ yí be mɛy kɛ kentuŋtuŋ, ɛ́ wvú eyuuke nsam fiɛɛ bô la? \v 18 Fiɛɛ fì nu, nu lɛ Nyo' to nu ɛ bom wee seyse biba biew bi ye le jɛɛy jɛɛy no wvú kooŋke. \v 19 Ɛ́ ye wee be nu kɛ keba kemwaaŋ, ɛ́ yí enu nɛɛ le? \v 20 No fí nu, biba bi ye le nu nteen. Geenɛn ɛ bí ɛ taashɛ ɛ ge ye yimiaaŋ. \v 21 Kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ jise egay ɛ̂ kebo lɛ, “Kɛ me nshieele wo kɛ.” Ɛ kɛ ɛkolɛ nulo egay tɛn ɛ̂ bikaa lɛ, “Kɛ me nshieele ben kɛ.” \v 22 Fiɛɛ fì kaa nu, nu lɛ biba bi ye le bì yen'yi lɛ bí wɛɛyi lo nu bì kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ye wee enu sɛ bí kɛ. \v 23 Ɛ biba bi ye le bì beene joo lɛ bí nu ncɛw, nu bì beene taale fó ntay. Ɛ biba bì beene ké no wuumene keeduŋci ɛ̂ bonyii nu bì beene ké no baŋyi. \v 24 Ɛ biba bì bonyii yɛne, nu bì yaa shieele lɛ bó etaalè fó nonɛn kɛ. Nyo' nu ɛ seyse ye wee ɛ̂ je yì lɛ bó ewvumtè biba bì yen'yi lɛ bí nu ncɛw e. \v 25 Wvú to ge nonɛn wvu lɛ fo keŋgawsɛn enu yî ye le kɛ, lɛ keba etomtè kemew, ɛ kemew tomte kemew. \v 26 \x - \xo 12:26 \xt Lum 12:15; 2Kol 11:29\x*Ɛ́ keba ke ye le kemew nɛ ɛ no yuuke nsase, tu biba bidvu bicii nu eyuuke nsase. Ɛ́ bó seyse keba ke ye le kemwaaŋ, tu bí bicii nu elaŋlaŋe bô kí. \v 27 \x - \xo 12:27 \xt 6:15; 10:17; 12:12; Lum 12:4-5; Ɛfɛ 4:4, 16; 5:30\x*Ɛ dioo tu fô Klistu le nu ɛ ben bocii nu ye ye, ɛ wee mwaaŋ mwaaŋ ben e nu keba ke ye yidvu le. \v 28 \x - \xo 12:28 \xt 12:8-10; 14:1-4; Lem 13:1; 15:32; Ɛfɛ 4:11-12 \x*Nyo' nu ɛ gɛɛ bonyii bò elemtè dilemme jɛɛy jɛɛy ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le. Ɛ bo fwe nu boom bo ntum e bo Jisos e, ɛ bò bii bó le nu bonyii bò teete bontum bo Nyo' le, ɛ bò bii bó le nu bonyii bò yɛɛyi bonyii. Ɛ gɛɛ bomew ɛ ɛ̀ nu bonyii bò egeè biŋghaw bi mwɛɛm e, bomew bò efɛlè bincɛm, bomew bò eficì bonyii. Ɛ gɛɛ bomew ɛ ɛ̀ nu bò eseyseè no dilemme egɛne, ɛ bomew nu bò kee keejemyi díɛw yì bó baa kee yí kɛ. \v 29 Kɛ ɛ̀ nu bonyii bocii bò nu boom bo ntum e bo Jisos e kɛ. Kɛ ɛ̀ nu bocii bò teete bontum bo Nyo' le kɛ. Kɛ ɛ̀ nu bonyii bocii bò yɛɛyi bonyii kɛ, ɛ kɛ ɛ̀ nu bocii bò gee biŋghaw bi mwɛɛm e kɛ. \v 30 Kɛ ɛ̀ nu bonyii bocii bò kɛŋke nnya keefɛle bincɛm kɛ. Kɛ ɛ̀ nu bocii bò nulo ejemyi díɛw yì bó baa kee kɛ. Ɛ kɛ ɛ̀ nu tɛn bonyii bocii bò nulo ecɛɛyi mwɛɛm mvù bonyii jemyi ɛ̂ díɛw yimi le ɛ̂ bonyii kɛ. \v 31 \x - \xo 12:31 \xt 14:1\x*No nnyá yin yicii nu nɛn, ben eshieelè ntay keekɛŋke nnyá ɛ ɛ̀ nu yì kuuke fele yicii. Geenɛn, me nu nduŋcɛ ɛ̂ ben fiɛɛ fì fele mwɛɛm mvun mvunciim. \c 13 \s1 Keŋkoŋɛn fele mwɛɛm mvunciim \p \v 1 \x - \xo 13:1 \xt 8:1; Lum 13:8-10\x*\x - \xo 13:1 \xt 2Kol 12:3-4\x*Ɛ́ me ncim ŋkee keenjeme díɛw bitum bicii naa noo díɛw bonceendaa bo Nyo' le, sɛ me ŋkɛŋke keŋkoŋɛn fô bonyii le ŋkuuŋ, tu me ŋkumte kɛ ɛ ɛ̀ nu diuw diɛwɛ ŋgɛm wvù caake, kɛnɛɛ bikaŋkaŋ e ɛ wee kpwaake. \v 2 \x - \xo 13:2 \xt 12:8; Mat 7:22; 17:20\x*Ɛ́ me ncim ŋkɛŋke naa mvuŋgay keenteete bontum bo Nyo' le, ŋkee mwɛɛm mvunciim naa noo mvù nu ɛ̂ kenyilɛ le, ɛ nlese fitele yî Nyo' le naa ntay wvù ɛ̀ nulo ɛ́ me emvuwyi dikum, geenɛn sɛ me ŋkɛŋke keŋkoŋɛn fô bonyii le, tu me nu kɛ lo fiɛɛ fi ɛcici. \v 3 \x - \xo 13:3 \xt Dan 3:19-20; Mat 19:21\x*Ɛ́ me ncim njo mwɛɛm mwem mvunciim ɛ ŋgaw ɛ̂ bonyii, ɛ nya tɛn ye yɛm lɛ bó eton, \f + \fr 13:3 \ft Boŋwa' bo boyvuum bomew kɛŋke fɛn lɛ, “Nya tɛn ye yɛm lɛ me nsaale ye.”\f* geenɛn sɛ me ŋkɛŋke keŋkoŋɛn fô bonyii le ŋkuuŋ, sɛw wvudvu saa enu kɛ. \v 4 Wee wvù kɛŋke keŋkoŋɛn fô bonyii le ké no kuule shém, bvuu gee gee dì jee fô bonyii le. Kɛ wvuwɛ wee ké no bene kendoŋ kɛ. Kɛ wvú ké no saale ye kɛnɛɛ bensee ye kɛ. \v 5 \x - \xo 13:5 \xt 10:33; Bŋgn 10:12; Fili 2:4\x*Kɛ wvú ké no ŋasene yî bonyii le kɛ. Kɛ wvú ké no kpwaake kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kew kɛ. Kɛ wvú ké ton'yɛ shém cekey kɛ. Ɛ kɛ wvú ké no gɛɛle wee fô fitele le kɛ. \v 6 Kɛ wvú ké no yuuke njoŋ bô fiɛɛ fì befe kɛ. Wvú ké no yuuke njoŋ ɛ ɛ̀ nu bô fiɛɛ fì nu kecɛɛy. \v 7 Kɛ wee wvù kɛŋke keŋkoŋɛn ké no yɛne jay wee mvu le kɛ. Wvú ké no fiisene mwɛɛm mvunciim, taale kɛ fwe yî fiɛɛ le ficii, bvuu suule shém yî fiɛɛ le ficii. \v 8 \x - \xo 13:8 \xt 12:10; 14:1-5\x*Kɛ keŋkoŋɛn ké ka kɛ. Geenɛn ɛ kefew nu eyuu eto kè mvuŋgay mvù Nyo' to nyaɛ lɛ bonyii eteete bontum bew dvú nu ke eka, ɛ́ díɛw yì bonyii jemyi yì bó baa kee yí ke eka, ɛ́ mvuŋgay keekee mwɛɛm ntay ke eka tɛn. \v 9 Mvú nu ke eka nonɛn njefo beene kee mwɛɛm keseen kɛ lo kebɛse kebɛse, teete bontum bo Nyo' le kɛ kebɛse kebɛse. \v 10 Geenɛn ɛ ɛ̀ nu ke enu seke beene ɛ loocɛ wase ɛ kocɛn ɛ́ mwɛɛm mvu kebɛse kebɛse emum eka. \v 11 Ɛ̀ to nu seke me nto nu wan caan, ɛ me no njemyi diɛwɛ wan e, ŋkpwawci mwɛɛm diɛwɛ wan e, n'yɛne mwɛɛm diɛwɛ wan e. Me ɛ ndioo ntaw wase ɛ mum ɛ ncinɛ nce boom e. \v 12 \x - \xo 13:12 \xt Lum 8:24; 2Kol 5:7; \xt 8:3; Gal 4:9\x*Keseen nu ɛ beene yɛne mwɛɛm e jiwejiwe diɛwɛ ɛ̂ kenlɛɛy e. Geenɛn ɛ̀ nu ke enu kefew kekiɛ le ɛ́ mvú eyuu ɛ̂ beene ɛjise. Keseen nu ɛ me ŋkee mwɛɛm kebɛse kebɛse, ɛ ɛ̀ nu ke enu sekekiɛ, ɛ́ me emum emɛse eŋkiɛɛ mwɛɛm mvunciim kɛ no Nyo' kee me. \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Kolo 1:4-5, 23; 1Tɛs 1:2-3; Tay 2:2; Ibu 10:22-24; 1Jon 4:16\x*Mwɛɛm nu mvuntɛntem mvù nu ke emɛy eleeme fó. Mwɛɛm mvudvu mvun nu: keelese fitele yî Nyo' le, bô keetaale fwe yî ŋkawma Nyo' le, noo keekɛŋke keŋkoŋɛn. Ɛ keŋkoŋɛn nu fiɛɛ fì kuuke ɛnte jo mvú fele mvú mvunciim. \c 14 \s1 Keebvuu jemyi ɛkumɛ nnyá Keyoy ke Yuule \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xt 13:8\x*Ben egɛɛlè keŋkoŋɛn fwe dvu mwɛɛm mvunciim, geenɛn ekɛŋkè tɛn shiee ntay fô nnyá yì Keyoy ke Yuule nyaa ɛ̂ bonyii le, ɛfey mvunciim, nnya keeteete bontum bo Nyo' le. \v 2 \x - \xo 14:2 \xt 12:10\x*Ɛ́ wee jemyi ɛ ɛ̀ nu díɛw yì bó baa kee yí kɛ, tu kɛ wvú jemyi ɛ̂ bonyii kɛ, tu wvú jemyi ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ Nyo', njefo kɛ wee yaa yuuke fiɛɛ fì wvú jemyi kɛ. Wvú jemyi ɛ ɛ̀ nu mwɛɛm mvu ɛ̂ kinyilɛ le ɛ̂ mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le. \v 3 Geenɛn, wee wvù teete bontum bo Nyo' le ké no jemyi ɛ ɛ̀ nu ɛ̂ bonyii, gee ɛ bonyii kuu yî mbee le, bvuu yvuwse mvuntelem mvubole, bvuu gee tɛn ɛ mvuntelem mvu bonyii le lɛɛtene. \v 4 \x - \xo 14:4 \xt 14:26\x*Ɛ wee wvù jemyi díɛw yì bó baa kee yí kɛ ké no fici kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛkolɛ kew maaŋ. Geenɛn, ɛ wee wvù teete bontum bo Nyo' le ké no fici ɛ ɛ̀ nu kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kecii. \v 5 \x - \xo 14:5 \xt Ktŋ 11:29\x*Me ɛ no ŋkooŋke lɛ ben ejemyì díɛw yì bonyii baa kee yí kɛ. Geenɛn, ɛ fiɛɛ fì me ŋkooŋke baay nu lɛ ben eteetè ɛ ɛ̀ nu bontum bo Nyo' le ɛ̂ bonyii. Wee wvù teete bontum bo Nyo' le nu shiee le fele wee wvù jemyi díɛw yì bó baa kee yí kɛ. Ɛ́ ɛ̀ fɛn baa nu lɛ wee mvu ebaŋke díɛw yidvu wvu lɛ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le eyuw ntay ɛ́ fí efi bó. \p \v 6 Boom bo bwɛɛm e, ɛ́ me nɛ keseen ɛ nto fô ben e, ɛ no njemyi ɛ̂ díɛw yì bó baa kee yí le kɛ, ɛ́ fifiɛ efi ben yî la le? Fiɛɛ fì nulo efi ben nu kɛ seke me nu ɛ nto bô fiɛɛ fi fifɛ fì Nyo' nu ɛ duŋcɛ ɛ̂ me, kɛnɛɛ fiɛɛ fimew fì wvú gomte lɛ me eŋge ɛ́ ben ekiɛɛ, kɛnɛɛ ntum we mvu lɛ me entefe ɛ̂ ben, kɛnɛɛ fiɛɛ fimew lɛ me en'yɛɛyi ben dvú. \v 7 Bó ejo kɛ fiɛɛ diɛwɛ ndoŋ kɛnɛɛ kome le mvù yaa kɛŋke kɛ keyoy. Ɛ̀ nulo ɛ́ wee ege nɛɛ sɛ kiɛɛ fiɛɛ fì mvú jemyi sɛ bó ɛ toŋ kɛnɛɛ ɛ kum ɛ̂ je yi lɛŋ e? \v 8 Ɛ́ wee nɛ lɛ wen etoŋ soŋ jem, ɛ faŋɛ toŋ ɛ̂ je yi lɛŋ e, ɛ́ bonyii ege nɛɛ sɛ buy jem? \v 9 Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no ɛ́ ben jemyi díɛw ɛ̂ bonyii sɛ bó yuuke lo, ɛ́ bó ke ege nɛɛ sɛ kiɛɛ fiɛɛ fì ben jemyi? Kɛ tu njeme wene nu laayi kɛ lo yî fwefwe le. \v 10 Kɛ ɛ̀ nu kemaŋɛn lɛ dikfuu di díɛw e nu yî nshɛ le fɛn dí le dí le kɛ. Ɛ kɛ yimi nu dvú yì nu sɛ bó kee kenyi kedvu kɛ. \v 11 Geenɛn, ɛ́ wee nɛ ɛ no jemyi ɛ̂ me ɛ̂ díɛw e sɛ me n'yuuke yí ŋkuuŋ, tu wvú nu enu diɛwɛ wee ketum e fô me le, ɛ me nu tɛn diɛwɛ wee ketum e fô wvú le. \v 12 Me ɛ no ŋgayte ɛ̂ ben lɛ no ben gomte lɛ mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le eyen'yi ɛ̂ ben ɛnte, ben emum emom ntay keekɛŋke ɛ ɛ̀ nu nnyá yiyɛ yì nulo ege ɛ́ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ekuù lo. \p \v 13 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, ɛ́ wee jemyi díɛw yì bó baa kee yí kɛ, ɛ́ wvú no bunlee lɛ Keyoy ke Nyo' le enya wen bô bvufee keecɛɛyi fiɛɛ fì wvú jemyi ɛ̂ bonyii. \v 14 Ɛ́ me nɛ ɛ no mbunlee ɛ̂ díɛw yì bó baa kee yí le kɛ, tu me nu mbunlee ɛ̂ keyoy kem e, geenɛn ɛ me n'yaa mbunlee bô bvufee bwem kɛ. \v 15 No fí nu nonɛn, me nu eŋge nɛɛ? Me nu embunlee ɛ̂ keyoy kem e, mbunlee tɛn bô bvufee bwem, en'yemte ɛ̂ keyoy kem e, n'yemte tɛn bô bvufee bwem. \v 16 \x - \xo 14:16 \xt 2Kol 1:20\x*Ɛ̀ fuw kɛ nonɛn, wo ɛ nɛ ɛ no bensee Nyo' ɛ̂ keyoy kuw e, ɛ́ wee mvu wvù be nu fó yeke kɛ lo ke ege nɛɛ sɛ bee lɛ, “Fí enù nonɛn” yî keyoone kè wo be nyaa le sɛ wvú be yuuke díɛw yì wo jemyi? \v 17 Ɛ́ wo nya keyoone nonɛn, ɛ cim ɛ nya naa ntay nɛɛ, tu kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ fí efi wee mvu wɛ kɛ. \v 18 Me nyaa keyoone ɛ̂ Nyo' lɛ me njemyi díɛw yì bó baa kee yí kɛ nfele naa lo ben bocii. \v 19 Geenɛn, no me ncim njemyi nonɛn ɛ́ me ndioo nu ɛnte jo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le, ɛ me no ŋkooŋke keenjemyi bô bvufee bwem ɛ ɛ̀ cim nu naa kɛ díɛw shen, wvu lɛ me n'yɛɛyi bó, ɛfey keejemyi díɛw bontfuke yuufe (10,000) sɛ bó kee yí ŋkuuŋ. \p \v 20 \x - \xo 14:20 \xt Ɛfɛ 4:14\x*Boom bo bwɛɛm e, fò ben ekɛŋkè boŋkpwawcɛ bo boom bo caan e kɛ. Ben enù kɛ diɛwɛ mvunlɛy mvu boom e mvù yaa kee kɛ wase fiɛɛ ɛkumɛ kebefɛ. Geenɛn, ekɛŋkè boŋkpwawcɛ ɛ ɛ̀ nu bo ŋgaybonyii le. \v 21 \x - \xo 14:21 \xt Yɛsa 28:11-12; Dito 28:49\x*Bó nu ɛ saŋ ɛ̂ Ŋwa' bonci le lɛ, \q1 “Me wvù Tata Nyo' ŋgayte lɛ me nu ŋke enjemyi \q1 ɛ̂ bonyii ban dew botolo le, \q1 ɛ̂ díɛw yì bó baa kee yí le kɛ. \q1 Geenɛn, kɛ fifiɛ nu ke ege ɛ́ bonyii ban emum eyuw me le kɛ.” \m \v 22 Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, keejemyi díɛw yì bó baa kee yí kɛ, nu nciise wvù duŋci mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le ɛ̂ bonyii bò yaa nu bo mbee le kɛ. Kɛ ɛ̀ nu nciise ɛ̂ bò nu bo mbee le kɛ. Geenɛn, ɛ nnya keeteete bontum bo Nyo' le nu nciise wvù duŋci mvuŋgay mvu Keyoy ke Yuule le ɛ̂ bonyii bò nu bo mbee le, ɛ ɛ̀ yaa nu kɛ ɛ̂ bò baa nu bo mbee le kɛ. \v 23 \x - \xo 14:23 \xt Lem 2:13\x*Ɛ́ ben, kentaashɛ ke bonyii bo mbee le bocii nɛ ɛ to yî kentaashɛ le, wee tfuu ɛ mum ɛ kɛw ɛ no jemyi kɛ ɛ ɛ̀ nu díɛw yì bó baa kee yí kɛ, bonyii bo ncɛw kɛnɛɛ bonyii bò baa nu bo mbee le, ɛ nɛ ɛ ley, ɛ yuw no ben jemyi, bó saa ekpwaake lɛ ben ghaanene lo? \v 24 Geenɛn, ɛ́ wee tfuu teete ɛ ɛ̀ nu ntum Nyo', wee wvu ncɛw kɛnɛɛ wvù baa nu wee mbee ɛ ley, ɛ́ fiɛɛ fì ben jemyi ege ɛ́ wvú ekiɛɛ lɛ wen nu wee wvù befe, ɛ́ fí esaake wvú fô fitele le, \v 25 \x - \xo 14:25 \xt Yɛsa 45:14; Jon 4:17-19\x*ɛ́ mwɛɛm mvù nyiime fô fitele fiew e, eyenɛ ɛmwa. Nonɛn, ɛ́ wvú emum etum ɛnvuw fokuse, enyaa mbense wvu baay ɛ̂ Nyo' gayte lɛ, “Nyo' nu naa ben ɛ bó.” \s1 No ɛ̀ nulo ɛ́ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ebunlee, gee mwɛɛm lɛŋ \p \v 26 \x - \xo 14:26 \xt 8:1; 12:7-10; 14:4; Ɛfɛ 4:11-13\x*Boom bo bwɛɛm e, fiɛɛ ficii fì me njemyi nu lɛ la? Fí nu lɛ, seke ben ɛ to yî kentaashɛ le, ɛ wee wvù kɛŋke ŋkiee keeyem no nu, ɛ wee n'yɛɛyi nu, ɛ wvù kɛŋke fiɛɛ fì Nyo' nu ɛ duŋcɛ ɛ̂ wvú nu, ɛ wvù kee keejeme díɛw yì bó baa kee yí kɛ nu, ɛ wvù kee keecɛɛyɛ díɛw yidvu ɛ́ bonyii eyuw enù tɛn. Ben egeè mwɛɛm mvunciim ɛ̂ je yì ɛ̀ nulo ɛ́ mvú efiì lo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le. \v 27 Ɛ́ bonyii nu keejeme díɛw yì bó baa kee yí kɛ, ɛ́ bó jeme kɛ bofɛɛ kɛnɛɛ botɛte maaŋ. Ɛ́ bó dioo jemyi no jemyi wee mwaaŋ mwaaŋ ɛ wee mvu cɛɛyi fiɛɛ fì bó jemyi ɛ̂ bonyii. \v 28 Ɛ́ wee baa nu dvú wvù ecɛɛyi fiɛɛ fì bó jemyi, ɛ́ bó no nu diuw tfu ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte, ɛ wee jemyi kɛ wase ɛ̂ shem ɛ̂ shem fô ɛkolɛ kew e bô Nyo'. \v 29 \x - \xo 14:29 \xt Lem 17:11; 1Tɛs 5:21\x*Ɛ́ bonyii bò teete bontum bo Nyo' le nu dvú, ɛ́ bofɛɛ kɛnɛɛ botɛte jeme ɛ̂ bonyii. Ɛ́ bó dioo jemyi ɛ bomew no yeese fiɛɛ fì bó jemyi ntay. \v 30 Ɛ́ Nyo' fɛn nu ɛ duŋcɛ fiɛɛ ɛ̂ wee mvu wvù be ɛ shii dvú, ɛ́ wee wvù be jemyi wase wɛ cife, nya je ɛ̂ wvuwɛ wee jeme. \v 31 Ben ekeè lɛ ben bocii nulo etefe bontum bo Nyo' le. Ɛ́ ben dioo teete, no teete wee mwaaŋ mwaaŋ wvu lɛ bonyii bocii eyɛɛyi mwɛɛm ɛ̂ ben, ɛ́ ben ebvuu ege ɛ́ mvuntelem mvubole bocii eyvuwsè. \v 32 Bonyii bò Nyo' nu ɛ nya yibo nnya keeteete bontum bew kɛŋke mvuŋgay ɛ̂ we jo nnya yidvu, \v 33 \x - \xo 14:33 \xt 7:15\x*njefo kɛ Nyo' nu Nyo' kembvuŋse kɛ, Nyo' nu Nyo' kenlɛɛtɛn. \p No fí nu ɛ̂ bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bò ɛ̀ nu bo Nyo' le bicii, \v 34 \x - \xo 14:34 \xt 11:3; Ɛfɛ 5:22; 1Tim 2:12\x*seke bokɛnɛ nu ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte, no nu diuw tfu. Kɛ bó baa nya bó bô mvuŋgay keejemyi kɛ. Bó kɛŋke keeyuuke lo bolemsɛ le, ɛ ɛ̀ nu no nci jemyi. \v 35 Ɛ́ fiɛɛ nu dvú fì bó gomte keekiɛɛ, ɛ́ bó bife ɛ̂ bole' bobole seke bó ɛ tu jim yew, njefo ɛ̀ nu kenshoose fô kpwoon ejemyi ɛ̂ kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ɛnte. \v 36 Ben ekeè lɛ kɛ ɛ̀ to kɛw ben diɛw Nyo' kɛ. Nuu lɛ ɛ̀ to kɛw ben ɛ? Ɛ kɛ ɛ̀ mɛy kɛ ben bò diɛw Nyo' nu ɛ gɛn wase fó kɛ. Nuu lɛ ɛ̀ mɛy ben ɛ? \v 37 \x - \xo 14:37 \xt 1Jon 4:6\x*Wee wvù kee naa lɛ wen nu wee wvù teete bontum bo Nyo' le, kɛnɛɛ wvù kee lɛ Nyo' nu ɛ nya wen bô nnya ye yi Keyoy ke Yuule, wvú kɛŋke keebee lɛ fiɛɛ fin fì me nsaŋ fô ben e nu ɛ ɛ̀ gay Tata lɛ me ensaŋ. \v 38 Ɛ́ wee baa ebee fí, tu bó nu ema lo tɛn wvú bô fiew fiɛɛ. \p \v 39 \x - \xo 14:39 \xt 14:1, 5\x*Boom bo bwɛɛm e, fí ɛ mum ɛ no nu lɛ, ben ekɛŋkè shiee baay ɛ ɛ̀ nu keeteete bontum bo Nyo' le. Geenɛn, fo ben etun fo bonyii ejemyì díɛw yì bó baa kee yí kɛ. \v 40 \x - \xo 14:40 \xt 14:33\x*Ben dioo gee mwɛɛm mvun mvunciim, no seysee ntay, gee ɛ̂ je yì jee le. \c 15 \s1 Jisos Klistu to nu ɛ buy yî kpwe le \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xt Gal 1:11\x*Boom bo bwɛɛm e, me ŋgomte keseen keeŋkume ben ɛkumɛ saaka wvù jee wvù me nto nfewcɛɛ ɛ̂ ben ɛ ben fiisɛn, ɛ no leeme yî dvú le keseen. \v 2 \x - \xo 15:2 \xt Gal 2:1-2\x*Ɛ̀ nu saaka wvudvu wvun wvù boysee ben ɛ́ ben fɛn jici dvú ntay. Ɛ̀ fuw kɛ nonɛn, tu ben to beŋe kɛ ɛ ɛ̀ nu ɛcici. \v 3 \x - \xo 15:3 \xt 11:23; Yɛsa 53:5-12\x*Ben ekeè lɛ me nto nu ɛ nya fiɛɛ ɛ̂ ben ɛ fí kuuke baay fele lo mwɛɛm mvunciim. Ɛ ɛ̀ nu kɛ fí fì bó to nyaɛ ɛ̂ me. Fiɛɛ fidvu nu lɛ Klistu to nu ɛ kpwe fô bibefɛ bisɛɛbeene le kɛ lɛŋlɛŋ no bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le, \v 4 \x - \xo 15:4 \xt Jona 1:17; Mat 12:40; Jon 20:9; Lem 2:24-31\x*bô lɛ bó to nu ɛ dwey wvú, ɛ ɛ̀ ke no nu ɛdiuw ɛta ɛ Nyo' bvuse wvú yî kpwe le kɛ lɛŋlɛŋ no bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le, \v 5 \x - \xo 15:5 \xt Mat 28:16-17; Luk 24:34, 36; Jon 20:19\x*noo lɛ wvú to nu ɛ duŋcɛ ɛkolɛ kew ɛ̂ Bita, \f + \fr 15:5 \ft Diee di Bita din nu ɛ̂ díɛw Glek e lɛ Sɛfas.\f* bvuu duŋcɛ tɛn ɛ̂ boom bew bo ntum e bo yuufe ncow bofɛɛ. \v 6 Ɛ wvú ke duŋcɛ tɛn ɛkolɛ kew ɛ̂ bonyii bo mbee le ɛ bó nu bvudvuu bvumwaaŋ fele wee gee tin. Bonyii nteen ŋgoo yin e bɛɛ kɛ naa dvú ɛbɛn, ɛ bomew ɛ kpwekɛn wase. \v 7 \x - \xo 15:7 \xt Luk 24:50\x*Ɛ wvú ke bvuu duŋcɛ ɛkolɛ kew ɛ̂ Jɛm, bvuu duŋcɛ ɛ̂ boom bew bo ntum e bocii. \v 8 \x - \xo 15:8 \xt 9:1; Gal 1:15-16; Lem 9:3-6\x*Ɛ ɛ̀ ke dioo nu ɛjim, ɛ wvú duŋcɛ tɛn ɛkolɛ kew ɛ̂ me wvun wvù nu ɛnte jo boom bo ntum e bo Jisos e diɛwɛ wan wvù bó to bokɛɛ kente le. \v 9 \x - \xo 15:9 \xt 1Tim 1:12-16\x*\x - \xo 15:9 \xt Ɛfɛ 3:8; Gal 1:13-14\x*Me njemyi nonɛn njefo me nu lo diɛwɛ wee wvu caan e ɛnte jo boom bo ntum e bo Jisos e bocii. Ɛ me mbaa encim eŋkpwɛntɛn wvù bó eteŋe me lɛ waa ntum Jisos kɛ, njefo me nto mbone bikaa ɛjim jo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le ke Nyo' le. \v 10 \x - \xo 15:10 \xt 2Kol 11:23\x*Geenɛn, ɛ Nyo' buw me, ge ɛ me no nu fiɛɛ fì me nu fí keseen. Kɛ nfi wvun wvù Nyo' to nyaɛ ɛ̂ me to nu ɛ la ɛcici kɛ. Me nto nu ɛ ŋkaa nlem naa nfey lo boom bo ntum e bo Jisos e bocii. Geenɛn, ɛ kɛ ɛ to lemte me bô mvuŋgay mwem kɛ. Ɛ̀ to nu nfi wvun wvù Nyo' to buwɛɛ me dvú wvù to lemte yî yɛm e. \v 11 \x - \xo 15:11 \xt 1:12; Gal 1:17-18; 2:6-9\x*Fí ɛ mum ɛ no nu lɛ kɛnɛɛ ɛ̀ to nu me wvù to fewcɛɛ saaka wvun ɛ̂ ben, kɛnɛɛ ɛ̀ to fewci bó, tu ɛ̀ nu kɛ fiɛɛ fimwaaŋ fì bee bó fewci, ɛ ben to bee fí le. \s1 Beene nu ke ebuy tɛn yî kpwe le \p \v 12 Keseen no bese fewci lɛ Klistu to nu ɛ buy yî kpwe le, ben bomew ɛ ge nɛɛ ɛ sɛ no duu lɛ kɛ bonyii bò kpwekɛn wase nu ke ebuy yî kpwe le kɛ? \v 13 Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu kecɛɛy lɛ kɛ bonyii bò kpwekɛn wase nu ke ebuy yî kpwe le, tu kɛ Klistu to nu ɛ buy tɛn yî kpwe le kɛ. \v 14 Ɛ́ ɛ̀ nu lɛ Klistu to baa buy yî kpwe le, tu fiɛɛ fì bese fewci nu ɛcici, ɛ mbee wene nu tɛn ɛcici. \v 15 \x - \xo 15:15 \xt Lem 1:22; 4:33; 5:30-32\x*Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu nonɛn, tu bese teyte fiɛɛ yî Nyo' le ɛcici, njefo bese ghane fewci lɛ wvú to nu ɛ bvuse Klistu yî kpwe le sɛ wvú to nu ɛ bvuse ŋkuuŋ, ɛ́ ɛ̀ fɛn nu kecɛɛy lɛ kɛ bonyii bò kpwekɛn wase nu ke ebuy yî kpwe le kɛ. \v 16 Ɛ́ ɛ̀ fɛn nu kecɛɛy lɛ kɛ bonyii nu ke ebuy yî kpwe le, tu kɛ Klistu to nu ɛ buy tɛn yî kpwe le kɛ. \v 17 \x - \xo 15:17 \xt 15:3; Lum 4:25\x*Fí ɛ no nu lɛ ɛ́ ɛ̀ fɛn nu lɛ Klistu to baa buy yî kpwe le, tu mbee wene nu ɛcici, ɛ bibefɛ binɛn bɛɛ kɛ yî yene le. \v 18 \x - \xo 15:18 \xt 1Tɛs 4:13\x*Ɛ́ fí emum enu tɛn lɛ bonyii bò nu ɛ kpwekɛn wase ɛ bó to taashɛ bô bo Klistu nu ɛ la wase ɛcici. \v 19 Ɛ́ beene gɛɛle bvufee yî Klistu le, taale lɛ wvú efiì beene ɛ ɛ̀ nu kɛ yî nshii wvun e maaŋ, tu beene nu bonyii bò shen ekoole bonyii dvú yî woŋ wvun e fele lo bonyii bocii. \p \v 20 \x - \xo 15:20 \xt 6:14; Kolo 1:18\x*Geenɛn, kecɛɛy kedvu nu lɛ Nyo' to nu ɛ bvuse Klistu yî kpwe le. Ɛ ɛ̀ nu Klistu wee wvu fwe wvù cɛɛlɛɛ je fô bonyii bò nu ɛ kpwekɛn wase le. \v 21 \x - \xo 15:21 \xt 15:45-49; Keŋ 3:17-19; Lum 5:12, 14, 18\x*No wee mwaaŋ to geɛ ɛ kpwe to fô bonyii le bocii, nu kɛ lɛŋlɛŋ no wee mwaaŋ nu ɛ ge lɛ bonyii nu ke ebuy yî kpwe le. \v 22 \x - \xo 15:22 \xt 2Kol 5:17\x*Fí ɛ no nu lɛ no bonyii bocii kpwee njefo bó nu kfuu di Adam e, nu kɛ lɛŋlɛŋ no bonyii bocii nu ke ebuy yî kpwe le njefo bó nu bonyii bo Klistu le. \v 23 \x - \xo 15:23 \xt 15:51-52; 1Tɛs 4:16\x*Geenɛn, ɛ wee nu ke ebuyte kɛ ɛ̂ kew kefew e. Ɛ Klistu nu wee wvù to yawɛɛ cɛɛ je buy. Ɛ wvú nu ke dioo ɛ kase ɛ to, ɛ́ bonyii bò nu bew emum ebuy tɛn. \v 24 \x - \xo 15:24 \xt Dan 2:44\x*Fí nu ke dioo ɛ kooy nonɛn, ɛ́ emum enu kefew kè woŋ nu eka. Klistu nu ke efiwsɛ bvunfon bô mvuŋgay noo bvukukɛ bvucii bvù saake keseen, emum etfuse bvunfon bwew ɛ̂ Nyo' Ice. \v 25 \x - \xo 15:25 \xt Mben 110:1; Mat 22:44\x*Ɛ wvú wvù Klistu kɛŋke kɛ keesaake egɛn ebuy seke Nyo' nu ke egɛɛ bonyii bew bo bvuban e bocii ɛ̂ wvú ɛkuse ɛ́ wvú etome bikaa yî bó le. \v 26 \x - \xo 15:26 \xt Mwm 1:18; 20:14; 21:4\x*Ɛ wee bvuban wvu ɛjim wvù wvú nu ke emɛse efiwsɛ nu kpwe. \v 27 \x - \xo 15:27 \xt Mben 8:6\x*Ɛ̀ nu fiɛɛ fì bó to saŋɛɛ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Nyo' nu ɛ gɛɛ wase mwɛɛm mvunciim ɛ̂ wvú ɛkuse \q1 wvú ɛ no saake.” \p Geenɛn, keegay lɛ mwɛɛm mvunciim nu ɛ̂ wvú ɛkuse yaa mum nu lɛ Nyo' wvù gɛke mwɛɛm mvunciim ɛ̂ wvú ɛkuse nu tɛn ɛ̂ wvú ɛkuse kɛ. \v 28 \x - \xo 15:28 \xt Lum 11:36\x*Ɛ̀ nu ke enu seke mwɛɛm mvunciim nu wase ɛ̂ Klistu ɛkuse ɛ wvú saake, ɛ́ wvú wvù Waa Nyo' emum egɛɛ ɛkolɛ kew ɛkuse jo Ice wvù gɛke mwɛɛm mvunciim ɛ̂ wvú ɛkuse, wvu lɛ Nyo' emum enu ɛwe jo fiɛɛ ficii mondvuum monciim saake. \p \v 29 Ɛ́ ɛ̀ baa nu lɛ bonyii bò nu ɛ kpwekɛn wase nu ke ekase buy yî kpwe le, bó ɛ no leese bonyii ɛ̂ joo yî bvudvuu bvu bonyii bò kpwekɛn wase le nje la? Bó leese bó ɛ̂ joo nonɛn lɛ sɛw wvudvu nu la? \v 30 \x - \xo 15:30 \xt Lum 8:36\x*Bese tɛn ɛ no ghane yuu ye nɛn nje la? \v 31 \x - \xo 15:31 \xt 2Kol 4:10-11\x*Boom bo bwɛɛm e, me nu diuw kpwe le ɛdiuw ɛcii. Me njemyi mwɛɛm mvun nɛn njefo me n'yuuke ye yî fiɛɛ fì Klistu Jisos wvù Tata wesebeene nu ɛ ge fô ben e fele can yɛm e. \v 32 \x - \xo 15:32 \xt Yɛsa 22:13; Luk 12:19-20; 2Kol 1:8\x*Ɛ́ ɛ̀ baa nu lɛ bonyii bò kpwekɛn wase nu ke ebuy yî kpwe le, no bonyii ké no jemyi mwɛɛm, ɛ me ŋke ŋgɛn Ɛfɛsus, ɛ bonyii ɛ bó ŋale diɛwɛ nyám yi ŋkpwaante le no diuu bee bó gomte keesaayɛ lo me, lɛ sɛw wvudvu nu la? Ɛ́ me eŋfaŋɛ nlu lo eŋgay lɛ fí enù no bó ké no duu lɛ, “Beene ediekenè, wukenè njefo ntfuu nu ɛ bó nu ebuy ekpwekɛn” e? \v 33 Fo wee elɛɛlè ben kɛ. Ben ekeè lɛ, “Ɛ́ wee wvù keŋge kew jee lɛne bô ŋgoo yì befe, ɛ́ ŋgoo yidvu ebefe bô wvú.” \v 34 \x - \xo 15:34 \xt Mat 22:29; Lum 13:11-14; Ɛfɛ 5:6-17\x*Ben etee bvufee bvunɛn jim, ecinɛ kebefɛ le. Me n'yɛne lɛ kɛ ben bomew kee Nyo' kɛ. Ɛ me njemyi nɛn keeŋge lɛ ben ewuumenè. \s1 Ye yì bonyii nu ke ebuyte dvú yî kpwe le \p \v 35 Ɛ̀ nulo ɛ́ wee mvu enɛ ebiite lɛ laa bonyii nu ke ebuyte yî kpwe le nɛɛ le lɛ? Bó nu ke ekɛŋke ɛ ɛ̀ nu kfuu ye yì nɛɛ lɛ? \v 36 \x - \xo 15:36 \xt Jon 12:24\x*Wvuwɛ wee wvù biite nonɛn nu keyuŋ. Kɛ wvú kee lɛ bó ké jewyi fiɛɛ fí saa ke ebuy sɛ fí ɛ yaw ɛ kpwe le? \v 37 Kɛ ye fiɛɛ fì bó ké jewe nu yí yì ké buy no kuu kɛ. Bó ké jewe kɛ ɛ ɛ̀ nu ŋgow ɛyinɛyin, kɛnɛɛ ɛ̀ nu ŋgow ɛgiŋ, kɛnɛɛ ɛ̀ nu yi la, \v 38 \x - \xo 15:38 \xt Keŋ 1:11\x*ɛ Nyo' mum nya ŋgow yidvu bô ye yì wvú shieele. Ɛ wvú nyaa ye jɛɛy jɛɛy ɛ̂ ŋgow no ŋgow yidvu nu. \v 39 Kɛ mwɛɛm mvunciim kɛŋke nyam ye lɛŋlɛŋ kɛ. Bonyii kɛŋke yibo nyam ye jɛɛy, ɛ nyám kɛŋke yibo, ɛ mvunyiim kɛŋke yibo, ɛ byé kɛŋke tɛn yibo ye. \v 40 Mwɛɛm mvu we nu ɛ̂ yibo je le, ɛ mvu fokuse nu ɛ̂ yibo je le. Mwɛɛm mvu we kɛŋke bvubole bvujoŋkɛ, ɛ mvu fokuse kɛŋke bvubole bvujoŋkɛ. \v 41 Diuu kɛŋke bwew bvujoŋkɛ, ɛ kpwee kɛŋke bwew bvujoŋkɛ, ɛ jón kɛŋke tɛn bvubole bvujoŋkɛ. Ɛ kɛ jon yimi bô yimi cim kɛŋke bvujoŋkɛ lɛŋlɛŋ kɛ. \p \v 42 Ɛ̀ nu kɛ lɛŋlɛŋ no ye bonyii nu ke enu seke bó buyte yî kpwe le. Bó ké dweyte wee ɛ ye ye fo, geenɛn kɛ ye yì wvú nu ke ebuy dvú yî kpwe le bɛɛ ke efo kɛ. \v 43 \x - \xo 15:43 \xt Fili 3:20-21\x*Bó dweyte wee bô ye ɛ yí yaa yen'yi jee kɛ, yaa kɛŋke mvuŋgay kɛ. Geenɛn, ɛ wvú nu ke ebuyte yî kpwe le bô ye ɛ yí kɛŋke bvujoŋkɛ, kɛŋke mvuŋgay. \v 44 Bó dweyte wee ɛ ye ye nu yî wee wvu wum. Geenɛn, wvú nu ke ebuyte yî kpwe le bô ye ɛ ɛ̀ nu wase yî keyoy. Ɛ́ ye wee wvu wum nu lo, tu ye keyoy nu lo tɛn. \v 45 \x - \xo 15:45 \xt 15:21-22\x*\x - \xo 15:45 \xt Keŋ 2:7; Jon 6:63; 2Kol 3:6, 17\x*Bó nu ɛ saŋ lɛ, “Adam wvu fwe to nu ɛ no nu dvú, yoyte.” Ɛ̀ dioo tu fô Adam wvu ɛjim e, ɛ wvú no nu fiew keyoy kè nyaa nshii ɛ̂ bonyii. \v 46 Kɛ wee ké yaw no kɛŋke ye ɛ ɛ̀ nu yi keyoy kɛ. Wvú ké yaw kɛŋkɛ ɛ ɛ̀ nu ye wee wvu wum sɛ ké kɛŋkɛ yi keyoy. \v 47 Adam wvu fwe nu ɛ bó to bom bô kebvu ke yî nshɛ le. Ɛ Adam wvu ɛjim to nɛ fiew fowe. \v 48 Bonyii bo fokuse fɛn nu diɛwɛ wee wvu fwe wvù bó to bomɛɛ bô nshɛ le, ɛ bonyii bo fowe nu diɛwɛ wee wvù to nɛn'yɛɛ fowe le. \v 49 \x - \xo 15:49 \xt Keŋ 5:3\x*No beene nu ɛ jo nfieesɛn yi wee wvù bó to bomɛɛ bô nshɛ, nu kɛ no beene nu ke ejo yi wee wvù to nɛn'yɛɛ fowe le. \p \v 50 Boom bo bwɛɛm e, ɛ́ me ensee ɛ̂ ben lɛ kɛ ɛ̀ nulo ɛ́ ye yin yì ɛ̀ nu nyam bô ɛlɛmɛ ke ekɛŋkɛ bvudvuu ɛnte jo bvunfon bvu Nyo' le kɛ. Ɛ kɛ ɛ̀ nulo tɛn ɛ́ fiɛɛ fì nulo efo ke ekɛŋkɛ bvudvuu fô fiɛɛ yaa foo fó le kɛ. \v 51 \x - \xo 15:51 \xt 1Tɛs 4:15\x*Ben eyekɛ eyuw ɛ́ me ensee ben kenyilɛ ke fiɛɛ le. Kɛ beene bocii nu ke ekpwekɛn kɛ. Geenɛn ɛ ye yesebeene bocii nu ke esɛsɛ ekumɛn. \v 52 \x - \xo 15:52 \xt Mat 24:31; 1Tɛs 4:16\x*Bó nu ke edioo ɛ toŋ soŋ yi fokemɛse, ɛ́ ye yesebeene emum ekumɛn kɛ nɛn mwaŋŋ no wee ke bɛwbɛw jise. Soŋ nu ke dioo ɛ jeme ɛ́ bonyii bò nu ɛ kpwekɛn wase emum ebuy yî kpwe le bô ye yì yaa bɛɛ ke efo kɛ, ɛ́ beene bò bɛɛ dvú emum ekumɛn lo. \v 53 \x - \xo 15:53 \xt 2Kol 5:4\x*Ye yin yì nulo efo kɛŋke keeke ekumɛn etu wase ɛ ɛ̀ nu yì yaa nulo efo kɛ. Ɛ ye yì nulo ekpwe kɛŋke keeke ekumɛn etu wase yì yaa nulo ekpwe kɛ. \v 54 \x - \xo 15:54 \xt Yɛsa 25:8\x*Seke ye yì nulo ekpwe ebvuu efo ɛ kumɛn wase ɛ tu yì yaa nulo ekpwe ebvuu efo kɛ, ɛ́ fiɛɛ ficii emum ekocɛn no bó saŋ ɛ̂ Ŋwa' Nyo' le lɛ, \q1 “Bó nu ɛ so wase kpwe ɛ ŋgoy mvuŋgay mwew. \q1 \v 55 \x - \xo 15:55 \xt Os 13:14\x*O kpwe, mvuŋgay mwuw ɛ fɛɛ? \q1 O kpwe, gbwɛɛŋ wo wvù wo taa bonyii dvú ɛ fɛɛ?” \m \v 56 \x - \xo 15:56 \xt Lum 4:15; 6:14\x*Gbwɛɛŋ kpwe nu kebefɛ, ɛ mvuŋgay mvu kebefɛ le nu nci Nyo'. \v 57 \x - \xo 15:57 \xt Lum 7:24-25\x*Beene enyaà keyoone ɛ̂ Nyo' wvù nu ɛ taashɛ beene bo Tata wesebeene wvù Jisos Klistu beene ɛ no soo kebefɛ noo kpwe. \p \v 58 \x - \xo 15:58 \xt 16:13\x*Nonɛn boom bo bwɛɛm e bò nu shém yɛm, ben eleemè tɛmyì. Fo fiɛɛ eshiikè naa lo ben kɛ. Ben elemtè lemme di Tata le sekecii, ekeè lɛ kɛ lemme dì wee gee nje Tata nu ke ela ɛcici kɛ. \c 16 \s1 Nnya keefi bonyii bo Nyo' le dvú \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xt Lem 11:29-30; 2Kol 8–9\x*Me nu enjeme keseen ɛkumɛ nnya yì bó nyaa keefi bonyii bò ɛ̀ nu bo Nyo' le dvú. Ben egeè kɛ lɛŋlɛŋ no me nto ŋgayɛɛ lɛ bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bi Galɛshia egeè. \v 2 Seke ɛ̀ nu diuu di fwe yî kemaa le kecii, ɛ wee mwaaŋ mwaaŋ baa fiɛɛ seyse gɛɛ. Wee dioo baale, baa kɛ no Nyo' nu ɛ buw wvú. Ɛ́ me ŋke endioo ɛ nto ben saa ebvuu eshe esuuke lo kensuw kɛ. \v 3 Me nu ŋke endioo ɛ nfɛse, emum ensaŋ ŋwa' embɛne fô nnya yene le, ɛ́ bonyii bò ben nu ɛ baa emum ejo egɛn dvú Jɛlusalɛm. \v 4 Ɛ́ fí fɛn nu ɛ kocɛn ben e lɛ me eŋgɛn tɛn, ɛ́ bee bó emum egɛn. \s1 Mwɛɛm mvù Baul to kpwawci keeke ege \p \v 5 \x - \xo 16:5 \xt Lem 15:21; 2Kol 1:15-16\x*Me nu ŋke en'yaw enfey je Masedonia seke me ntoo ɛ̂ ben e, njefo me ŋgomte keenfey je jó. \v 6 \x - \xo 16:6 \xt Lum 15:24\x*Ɛ ɛ̀ nulo ɛ́ beene ke ece, ce naa ɛ kefew ke nffum wvù tɛmyi le ke eghan efey, wvu lɛ ben ke eficɛ me yî lɛne diem e, ɛ́ me emum eŋgɛne jò me ŋgɛne. \v 7 \x - \xo 16:7 \xt 4:19\x*Kɛ me ŋgomte lɛ me ŋke endioo ɛ nto ɛ̂ ben e keseen ɛ́ beene eyɛnɛn kɛ lo we we kɛ. Me ntaale fwe, ŋkee lɛ me nu ŋke ento ɛ́ beene ebosɛn ece, ɛ́ Tata fɛn ɛ bee. \v 8 \x - \xo 16:8 \xt Lem 19:8-10\x*Geenɛn me embɛɛ ence Ɛfɛsus jan eŋgɛn embuy diuu di Ŋkaw Bɛntekos e. \v 9 Kembuŋ ke baay nu ɛ yene fô me le jan keeŋgee lemme di Nyo' le, naa no bonyii bomew cim nu dvú bane lemme didvu din nɛn. \v 10 \x - \xo 16:10 \xt 4:17\x*Ɛ́ Timatio ke eto lo, ɛ́ ben yɛn lɛ ben nu ɛ ge wvú ɛ no yuuke njoŋ ɛ̂ ben ɛnte, njefo wvú gee lemme ɛ ɛ̀ nu di Nyo' le lɛŋlɛŋ kɛ diɛwɛ me. \v 11 Fo wee ejo wvú ɛkuse kɛ. Ben ke eficɛ wvú ɛ́ wvú elɛn nyɛkeey etu jim fô me le, njefo bee boom bo bwee wesebeene le cɛyte wvú. \v 12 \x - \xo 16:12 \xt 1:12\x*Fi ɛkumɛ waa bwee wesebeene wvù Abolos nu ɛ me nse nu ɛ no nlɛke wvú lɛ wvú elaa ghane ɛ̂ ben e bô boom bo bwee wesebeene le bomew ba, geenɛn wvú se baa kooŋke naa lo keeto keseen kɛ. Wvú nu ke edioo ɛ kɛŋke je, emum eto. \s1 Ŋgayma bô kemɛse ke njeme le \p \v 13 \x - \xo 16:13 \xt 15:38; Mben 31:24; Ɛfɛ 6:10\x*Ben dioo nu no yɛnè. Ben eleemè tɛmyi yî mbee wene le, enù bonyii bò kɛŋke mvuntelem. Ben eleemè tɛmyi. \v 14 \x - \xo 16:14 \xt 8:1; Jon 13:34; Lum 13:8-10; 2Kol 6:6; Gal 6:10; Ɛfɛ 5:2\x*Ben dioo gee fiɛɛ ficii no gee bô keŋkoŋɛn. \p \v 15 \x - \xo 16:15 \xt Lum 16:5; \xt 1:16\x*Boom bo bwɛɛm e, ben ekeè lɛ Tɛfanas bô yew ye nu bonyii bo fwe ɛ̂ keba kè Akɛya le bò to yawɛɛ lese fitele yî Tata le, nya bikuu bibole keefici bonyii bo Nyo' le. \v 16 Me ɛ no ŋkule can lɛ ben eyuukè bonyii kɛ diɛwɛ ban e, ebvuu eyuukè tɛn bonyii bò lemte yî fiɛɛ le fimwaaŋ bô bó le. \v 17 Me ɛ no n'yuuke njoŋ no wvú wvù Tɛfanas bô Fotunatus noo Akaykus nu ɛ to keeyɛn me le. Me nu ɛ n'yɛn bó le fí ɛ mum ɛ no nu lɛ me nu ɛ n'yɛn wase ben e. \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Fili 2:29; 1Tɛs 5:12\x*Bó nu ɛ lɛɛse fitele fiem kɛ lɛŋlɛŋ no bó lɛɛse mvunɛn. Bonyii diɛwɛ ban e nu bò ben ewvumtè bó. \v 19 \x - \xo 16:19 \xt Lum 16:5; \xt Mwm 1:4, 11; \xt Lem 18:2\x*Bintaashɛ bi bonyii bo mbee le bi Ɛsia jan gayte ben e. Akpwila bô Blisilia noo kentaashɛ ke bonyii bo mbee le kè shiile ɛ̂ bó yew gayte ben e ɛ̂ diee di Tata le. \v 20 \x - \xo 16:20 \xt Lum 16:16\x*Boom bo bwee wesebeene le bo mbee le ciinse tɛn ŋgayma. Ben egay wee tfuu le eŋocɛ diɛwɛ bonyii bo Nyo' le. \v 21 \x - \xo 16:21 \xt Gal 6:11; Kolo 4:18; 2Tɛs 3:17; Flm 19\x*Wvun ŋgayma saaŋke me wvù Baul bô kebo kem. \v 22 \x - \xo 16:22 \xt Gal 1:8-9; Mwm 22:20; \xt Jut 14; Mwm 1:7\x*Lon ekoo wee wvù baa ekooŋke Tata kɛ. Kee Tata, kase kɛ eto. \v 23 Tata Jisos ebuw ben bô kembonɛn kew sekecii. \v 24 \x - \xo 16:24 \xt 4:21; 2Kol 2:4; 11:11; 12:15; Fili 1:8; 2:17; 1Tɛs 2:8; 3:12; 2Tim 3:10; Flm 9\x*Keŋkoŋɛn kem enù fô ben e sekecii njefo beene nu ɛ taashɛ yî Klistu Jisos e. Fí enù nonɛn.