\id MRK - Nchane New Testament \ide UTF-8 \h Maliku \toc1 Saaka wù joŋe kune Jiso no Maliku gɛ̀ saŋ \toc2 Maliku \toc3 Mlk \mt2 Saaka wù joŋe kune Jiso no \mt1 Maliku \mt2 gɛ̀ Saŋ \imt Fiɛɛ fì le a Ŋwa wu Maliku wunɛ le \ip Saaka wù joŋe wu Maliku gɛ̀ saŋ wunɛ duunyi lɛ Jiso le muh wù gɛ̀ gee lɛme chi Nyo, wu ka kɛme bvuŋga ki wu jɛ̂me fiɛɛ fì nyume no wu jɛme. Wu gɛ̀ duunyi bvuŋga bvunɛ yi n'yɛyɛ we le bɛ ki wu bvûuse banchɛndaa ba Sataŋ, mo ki wu lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ bi bamii. Jiso gɛ̀ tɛŋe kikwɛɛ ke lɛ wu le muh wù jee che le Mwamuh, wu gɛ̀ to ki wu nyâ kikwɛɛ ke ki wu sûuŋ bamii yi ŋgɛ le. Jee chì Mwamuh chinɛ le chi, chì le a Ŋwa wu Danyɛ le (7:3-14). \ip Maliku saŋ baaŋ nyu kune mwɛɛ mù Jiso gɛ̀ gee fede mù wu gɛ̀ jɛme. Kiba ki fɛkimɛsɛ ki a ŋwa wunɛ le jɛme kune mwɛɛ mù gɛ̀ kooshi bɛ Jiso yi kimaa ke ki fɛkimɛsɛ le, fede munchii no ba gɛ̀ ta wu yi kintaaŋ le, bɛ no wù gɛ̀ bu yi kwe le, wu bɛɛŋ we. \iot Bikwɛɛ bi mwɛɛ mù le a Ŋwa wunɛ le \io 1:1-13 Fɛŋkɛɛ wu saaka wù joŋe kune Jiso \io 1:14–9:50 Lɛme chi Jiso a kimbe kì Galalee le \io 10:1-52 Jiso ja Galalee wu gɛɛŋ Yɛlusalɛm \io 11:1–15:47 Kimaa ki Jiso ki fɛkimɛsɛ mbebe Yɛlusalɛm le, bɛ Yɛlusalɛm, mɛɛse bɛ kwe ye. \io 16:1-8 Mbu wu Jiso yi kwe le \io 16:9-20 Kune no Jiso gɛ̀ dunyɛ kikwɛɛ ke no wù gɛ̀ bu yi kwe le bɛ no wu gɛ̀ bɛnɛ fɛwe \c 1 \s1 Saaka wù Joŋ Nlesɛajoo gɛ̀ feeji \r (Macho 3:1-12; Luka 3:1-18; Joŋ 1:19-28) \p \v 1 Wunɛ le saaka wù joŋe kune Jiso Kletu wu le Mwa Nyo. \v 2 Wu gɛ̀ kɛ gɛh no Yosaya wù muh wu ntuŋ wu Nyo, gɛ̀ saŋ, Nyo duu lɛ, \q1 “Yêgɛ yû, nlé ŋgê nchiiŋsɛ muh waŋ wu ntuŋ wu sa wo fwe, wu lé wu gɛ̂ɛŋ wu seesɛ je yo. \q1 \v 3 Jɛ yi muh jaŋe kwa lɛ ba sêesɛ je yi Tada, ba nâjɛ yi nyu chaaŋ.” \p \v 4 Noo, muh mu wù ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Joŋ Nlesɛajoo ja wu bunɛ wu gɛɛŋ kwa wu tu wu feeji bamii le lɛ bo kusɛ muntele muboo, wu leesɛ bo a joo lɛ Nyo lɛɛshɛ bimbefɛ biboo. \v 5 Bamii tu bo bude bantɛ ba yi woŋ wu Judia le wuchii, mo a kilaantɛŋ kì Yɛlusalɛm le kichii bo gɛɛne fɛ Joŋ le, bo sɛŋe bimbefɛ biboo lɛ, wu mo wu leese bo a Joo yì Jodaŋ le. \p \v 6 Joŋ gɛ̀ jiide njú yì ba kɛnyɛ bɛ yvú yi nyaŋ yimi yì ba tɛŋe lɛ kamɛɛ, wu kaane kicha chiŋ ba kɛnyɛ bɛ je yi nyaŋ, mwɛɛ mwe munjile gɛ̀ bee chuma bɛ bvutu bvu nchvuuŋ. \v 7 Wu gɛ̀ feeji, wu duu lɛ, “Muh mu too a mɛ jiŋ wu kuge wu fede mɛ, mbaaŋ kojɛ gɛ ki ŋgvuumɛ fɛkuu nfaanyɛ balaba be gɛ. \v 8 Nleese bɛŋ nyu a joo, geenɛ, wu lé wu gê wu leese fie bɛŋ nyu a Kiyo ki Yuude le.” \s1 No ba gɛ̀ leesɛ Jiso a joo bɛ no Sataŋ gɛ̀ mone wu \r (Macho 3:13; 4:11; Luka 3:21-22; 4:1-13) \p \v 9 Gɛh aju ayu le, Jiso ja Nasalɛ kimbe ki woŋ kì Galalee le, wu to Joŋ leesɛ wu a joo, fɛ Joo yì Jodaŋ le. \v 10 Gɛh no Jiso gɛ̀ bude a joo, kibvulɛ gwenyɛ ye, Kiyo ki Yuude shii ki to yi ye ye le fiɛɛnɛ kibɛmbɛ. \v 11 Jɛ jɛmɛ fɛwe lɛ, “Wo le Mwa yaŋ, wo le fitele fiaŋ, n'yuge njoŋ bɛ wo baaŋ.” \p \v 12 Kimimia Kiyo ki Yuude mo ki ge Jiso gɛɛŋ wu tu wu chee nchvuuŋ. \v 13 Wu tu wù nyu yo yi aju le mbaanyɛ, Sataŋ mone wu. Wu gɛ̀ bee yo noo bɛ nyáŋ yi nchvuuŋ, banchɛndaa ba Nyo jiiŋe fɛ wu le. \s1 Jiso tɛɛŋ bamii banɛh lɛ bo nyume booŋ be ba ŋgoo \r (Macho 4:12-22; Luka 4:14-15; 5:1-11) \p \v 14 Bo gɛ̀ ja bo koo Joŋ Nlesɛajoo ba leesɛ yeh yi ncha le. Lɛ nyu ajiŋ ayu, Jiso gɛɛŋ Galalee, wu tu wu feeji saaka wù joŋe wu Nyo yo. \v 15 Wu tu wu feeji, wu duu lɛ, \wj “Kife le ki to ka ki kojɛ, bvunfoŋ bvu Nyo le wa mbebe le. Bɛŋ kûsɛ muntele mwɛna, bɛŋ bɛ̀ɛŋ saaka wù joŋe wunɛ le.”\wj* \p \v 16 Jiso tu wu fede mbebe Mamasi wù Galalee le, wu yɛŋ Samoŋ bɛ mwa bwee, wu Andulu le bo nooŋ gii a mamasi le, no lɛme chiboo gɛ̀ bee bíɛŋ yì kolɛ. \v 17 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ bîi mɛne, nlé nfɛ̂ bɛŋ bɛŋ kôode wa nyume bamii.”\wj* \v 18 Kimimia, bo mo bo chinɛ gii yiboo le, bo tu bo bii wu le. \v 19 Jiso doo wu kɛŋsɛ wu gɛɛŋ fwe, wu yɛŋ Jɛm bɛ mwa bwee wù Joŋ le, bò gɛ̀ bee booŋ ba Jɛbɛdi, bɛ bo nyu a ŋguh le bo chvuushi gii. \v 20 Jiso mo wu tɛɛŋ tɛ bo. Bo chinɛ chiji bo wù Jɛbɛdi le a ŋguh le, bɛ bamii ba bo gɛ̀ jo bo lɛne bo le, bo mo bo tu bo bii wu le. \s1 Jiso bvusɛ kiyo kì yiide ye yi muh le \r (Luka 4:31-37) \p \v 21 Bɛ ba Jiso ja bo gɛɛŋ a kilaantɛŋ kì Kafanahum le. Lɛ to nyume juu chi yuuŋ, Jiso mo wu gɛɛŋ yeh yi buunɛ le, wu tu wu yɛyi bamii yu. \v 22 Bamii yuge bo kɛme lo ŋgha yi n'yɛyɛ we le, nje wu gɛ̀ yɛyi njɛ muh wù kɛme bvuŋga bvu n'yɛyɛ. Gɛ wu gɛ yɛyi njɛ no bamii ba duunyi banchi ba Nyo to bo yɛyi gɛ. \v 23 Gɛh sege yu, muh mu gɛ̀ bee yeh yi buunɛ yiyu le, gɛ̀ bee kiyo kì yiide nyu ye ye le. \v 24 No wu leese yu, wu mo wu waŋ lɛ, “Jiso wu Nasalɛ, wo goone la a bee le? Wo to ki wo lɛ̂ɛshɛ lo bee? Ŋkee wo chuule. Le wo wù Yuude wù ja fɛ Nyo le.” \v 25 Jiso waŋ kiyo kì yiide kiyu, wu jɛmɛ lɛ, \wj “Baŋ lo, wo bu yi muh wunɛ le.”\wj* \v 26 Kiyo kì yiide mo ki ge muh wuyu gwe fɛkuu wu tu wu tage, ki jaŋ fɛwɛɛwe, ki mo ki bû ye ye le. \v 27 Bamii yɛŋ noo, jwe yuŋ bo, bo tu bo maŋe lɛbolɛbo bo biide lɛ, “Finɛ le la? Le n'yɛyɛ wumu wù fwɛŋ? Muh wunɛ kɛme bvuŋga ki wu kâane mo biyo bì yiide bi mo bi yuge wu le.” \v 28 Kimimia, saaka wu kune Jiso saaŋe wu gɛɛŋ bantɛ bachii ba kimbe kì Galalee le. \s1 Jiso fɛ bamii ba binchɛŋ wesee \r (Macho 8:14-17; Luka 4:38-41) \p \v 29 Jiso gɛ̀ bu yeh yi buunɛ yɛɛ le, wu gɛɛŋ a Samoŋ bɛ Andulu yeh, Jɛm bɛ Joŋ nyu bɛ bo. \v 30 Gɛ̀ bee mwɛɛdɛ Samoŋ gime, wu chɛne bɛ kin'ya. Gɛh no Jiso lese yeh, bo mo bo sɛɛŋ lo wu le kune kwɛse wuyu. \v 31 Jiso gɛɛŋ fɛ wu gɛ̀ gime fo, wu jijɛ wu yi kibo le, wu chiaasɛ wu we. Kin'ya kiyu mo ki chinɛ wu le, wu ja we, wu bijɛ fiɛɛ bo ji. \p \v 32 Lɛ nyu fɛnfu abvu no juu gɛ̀ seele, bo too bɛ bamii bachii ba gɛ̀ chɛne mo bamii ba banchɛndaa ba Sataŋ gɛ̀ njiiŋse bɛ bo fɛ Jiso le. \v 33 Kilaantɛŋ kiyu kichii ki taashɛ a fwɛɛŋ. \v 34 Wu fɛde bamii ba duude ba gɛ̀ kɛme binchɛŋ yeye yeye, wu ka bvuuse banchɛndaa ba debele ba duude yi bamii bamu le. Wu doo wu bvuuse, wu gɛ ka wu bɛɛŋ lɛ banchɛndaa bayu jɛme gɛ, nje bo gɛ kee muh wu le wu. \s1 Jiso fejɛ jɛ yi Nyo Galalee achii \r (Luka 4:42-44) \p \v 35 Lɛ to nyume antaana kibilebile le, Jiso ja we, wu bu wu gɛɛŋ kijusɛ kimi le wu maa ki wu bûunɛ. \v 36 Samoŋ bɛ bamii ba bɛ bo gɛ̀ bee, bo shɛɛ bo bu bo gɛɛŋ ki bo gooŋ wu. \v 37 Bo yɛŋ wu le, bo jɛmɛ wu le lɛ, “Bamii bachii le bo shɛɛ bo goone wo.” \v 38 Jiso chvuu fie bo le lɛ, \wj “Bee dâŋ be gɛ̂ɛŋ bantɛ bamu le, lɛ taŋlo nfejɛ tɛ jɛ yi Nyo yo. Le fiɛɛ fì nto nje fi.”\wj* \v 39 Wu mo wu tu wu jiɛnyi kimbe kì Galalee le kichii wu feeji jɛ yi Nyo yéh yi buunɛ yiboo le, wu bvuuse banchɛndaa ba debele lɛ yi bamii le. \s1 Jiso fɛ muh wu chɛne bɛ goŋ yì baaŋ \r (Macho 8:1-4; Luka 5:12-16) \p \v 40 Muh mu wu gɛ̀ chɛne bɛ goŋ yì baaŋ gɛ̀ ja wu to, wu tuŋ anyuu a Jiso jii, wu lɛgɛ wu, wu jɛmɛ lɛ, “Wo taŋlo wo fɛ mɛ n'yuude, fɛ wo nɛ koŋe lo.” \v 41 Yii koo Jiso, wu nɛjɛ kibo wu kuŋ wu le, wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Ŋkoŋe lo, tɛ̂mɛ la, wo yûude!”\wj* \v 42 Kimimia, goŋ yì baaŋ yiyu mo yi chinɛ wu le, wu tɛmɛ wu tu wu yûude. \v 43 Jiso mo wu jɛmɛ lɛ wu gɛɛne la, wu lejɛ lo wu le, \v 44 wu jɛmɛ lɛ, \wj “Yɛ̂ŋ keefɛ wo sɛ̂ɛŋ muh le gɛ. Geenɛ, gɛ̂nɛ wo chûnyɛ kikwɛɛ kuŋ chiji kintanyɛ le, wo mo wo nyâ nnyaa yì Musɛ gɛ̀ jɛmɛ lɛ muh kɛmɛ ki wu nyâ ki wu chûnyɛ bamii le lɛ wu le wu tɛmɛ wa yi goŋ yinɛ le wu mo wu tu wu yûude.”\wj* \v 45 No Jiso leji noo, muh wuyu tu wu gɛɛŋ wu bwaashi lo fiɛɛ fiyu. Saaka wuyu saaŋe, je gɛ ka yi nyu yu yì taŋlo Jiso lee a kilaantɛŋ le nɛ bwaashaa gɛ. Wu mo wu mɛ gɛh wù nyu nchvuuŋ, bamii jade manjuu le manjuu le, bo too fɛ wu le. \c 2 \s1 Jiso fɛ muh wù gɛ̀ kwe kimbe kimimia \r (Macho 9:1-8; Luka 5:17-26) \p \v 1 Aju doo a kɛŋsɛ, Jiso kaasɛ wu tu jiŋ Kafanahum. Bamii yu lɛ wu le wa fɛ yeh le, \v 2 bo taashɛ fo wesee, je gɛ̀ bee gɛ yu yì taŋlo muh tomɛ kikaa mo a yeh fwɛɛŋ gɛ. Wu tu wu feeji jɛ yi Nyo bo le. \v 3 Bamii bamu gɛ̀ ja bo too banɛh bɛ muh mu fɛ wu le, bo nyu bo shumɛ yi bvuko le, wu kwe wa kimbe kimimia. \v 4 Fi ya ki bo lee bo gɛɛŋ bɛ wu fɛ wu le nje bamii gɛ fasɛ baaŋ. Bo mo bo bɛɛŋ nyu a yeh we, bo chiɛɛ kiyɛ. No bo chɛle noo, bo mo bo shiishɛ muh wuyu a fiɛɛ fì wu gɛ̀ gime yo le. \v 5 Jiso yɛŋ no bo le bo leesɛ muntele muboo ye ye le, wu mo wu jɛmɛ muh wù gɛ̀ kwe wa kimbe kimimia wɛɛ le lɛ, \wj “Nsaa yaŋ, nle nlɛɛshɛ wa bimbefɛ biuŋ.”\wj* \v 6 Bamii bamu ba gɛ̀ yɛyi banchi ba Nyo ba gɛ̀ shiiyɛ fo yu noo, bo tu bo shuŋshi a muntele le, bo biide lɛ, \v 7 “Muh wunɛ jɛme nɛ nɛɛ? Wu jode kijusɛ ki Nyo. Le yɛɛŋ wuyu wu taŋlo wu lɛɛshɛ bimbefɛ fuge Nyo sɛŋ?” \v 8 Jiso mo wu kɛɛ a fitele fie le fiɛɛ fì bo gɛ kwaji, wu mo wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme kfuu chi banɛ baŋkwajɛ a muntele mwɛna le nɛ njɛ la?\wj* \v 9 \wj Fi chige fì njɛmɛ muh wunɛ le, le fì la? Ki njɛmɛ lɛ nle nlɛɛshɛ wa bimbefɛ bie noo, lɛ wu jo bvuko bwe wu gɛɛne la?\wj* \v 10 \wj Geenɛ, nlé ŋgê bɛŋ kɛ̂ɛ lɛ muh wù jee che le Mwamuh kɛme bvuŋga fɛkuu fɛnɛ ki wu lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ.”\wj* Wu mo wu jɛmɛ muh wù gɛ̀ kwe wa kimbe kimimia wɛɛ le lɛ, \v 11 \wj “Njɛme wo le, jâ we wo jô bvuko bwuŋ wo gɛ̂ɛne fɛ wo yeh le.”\wj* \v 12 Wu mo wu ja we, wu jo bvuko wu bude bamii bachii jiiŋe wu. Bo jiŋɛ nɛɛ, jwe yuŋ bo, bo tu bo tume maŋkuŋ ma Nyo, bo duu lɛ, “Bee gɛ̀ baaŋ a yɛŋ gɛ kfuu chi finɛ fiɛɛ le gɛ.” \r (Maliku 2:3-12; Macho 9:1-8; Luka 5:17-26) \s1 Jiso tɛɛŋ Lɛwe lɛ wu nyûme mwa ye wu ŋgoo \r (Macho 9:9-13; Luka 5:27-32) \p \v 13 Jiso ka wu ja wu gɛɛŋ mbebe mamasi le, kinchvu ki bamii to fo, wu tu wu yɛyi bo. \v 14 Wu ja wu doo wu gɛɛne, wu yɛŋ Lɛwe wu le mwa Alfayu le, wu shii fɛ kijusɛ ke ki lɛme le, wu koode ŋwa. Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo bîi mɛne.”\wj* Wu mo wu ja we wu bii wu le. \p \v 15 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛɛŋ bo jii mwɛɛ a Lɛwe yeh bɛ bamii ba gɛ̀ koode ŋwa mo bamii bamu ba befe tɛ. Kfuu chi banɛ bamii tu bo bii wu le wesee. \v 16 Bafalashii ba gɛ̀ yɛyi banchi ba Nyo yɛŋ no Jiso jii mwɛɛ bɛ bamii ba befe mo ba gɛ̀ koode ŋwa, bo mo bo biih booŋ be ba ŋgoo le lɛ, “Le nje la fì wu jii mwɛɛ bɛ bamii ba koode ŋwa mo bamii ba befe bamu?” \v 17 Jiso yu no bo biide, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Gɛ bamii ba tɛɛme to bo goone muh wu nche gɛ. To goone nyu ba chɛne. Gɛ nto ki ntɛɛŋ bamii ba chaaŋ gɛ. Nto ki ntɛɛŋ nyume bamii ba befe.”\wj* \s1 Kune mbaŋ mwɛɛ munjile \r (Macho 9:14-17; Luka 5:33-39) \p \v 18 Lɛ to nyu, booŋ ba Joŋ ba ŋgoo mo ba Bafalashii bo banɛ mwɛɛ munjile. Bamii bamu mo bo to bo biih Jiso le lɛ, “Le nje la wù booŋ ba ŋgoo ba Joŋ, mo ba Bafalashii bane mwɛɛ munjile, buŋ booŋ ba ŋgoo bane gɛ?” \v 19 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Taŋlo ba tɛɛŋ bamii fɛ bvuguu le bo gɛɛŋ bo tu bo banɛ mwɛɛ munjile chiji bvuguu nyu bɛ bo? Gɛ taŋlo bo bane mwɛɛ munjile wù nyu bɛ bo gɛ.\wj* \v 20 \wj Geenɛ, kife le ki to kì ba lé ba fî chiji bvuguu wuyu a bo le, bo mo bo kɛ bo banɛ mwɛɛ munjile kife kiyu le.\wj* \v 21 \wj Gɛ muh taŋlo wu jo finchaŋa fi nju fifɛŋ, wu chvuushɛ nju yì kege yu gɛ. Nɛ wu ge lo noo, finchaŋa fi nju fiyu mɛsɛ fi saayɛ lo nju yì kege yiyu, kintuge ki le fo ki mɛsɛ ki kugɛ ki fe no ki gɛ̀ shee ki nyume.\wj* \v 22 \wj Gɛ taŋlo tɛ muh jo mbvuuŋ manfɛŋ, wu gɛɛ a kibɛɛŋ ki mbvuuŋ kì ba kɛnyɛ bɛ je yi nyaŋ, ki juŋ wa le gɛ. Wu nɛ ge lo noo, mbvuuŋ manfɛŋ mayu koo, mo saayɛ kibɛɛŋ kì kege kiyu, mbvuuŋ bɛ kibɛɛŋ mu mo mu lɛsɛ achiji. Fi kooji le lɛ, ba kɛme ki ba gɛɛde mbvuuŋ ma manfɛŋ nyume a bibɛɛŋ bì bifɛŋ le.”\wj* \s1 Kune juu chi yuuŋ \r (Macho 12:1-8; Luka 6:1-5) \p \v 23 Gɛ̀ bee juu chi yuuŋ chimi, Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo bo jiɛnyi bo fede mwɛ wu agiŋ wumu le. Booŋ be ba ŋgoo kɛ bo suume bichiɛɛ bo jii. \v 24 Bafalashii yɛŋ, bo biih Jiso le lɛ, “Bîjɛ wo yɛ̂ŋ, le nje la fì booŋ buŋ ba ŋgoo gee fiɛɛ fì nchi baaŋ bɛɛŋ gɛ lɛ muh ge juu chi yuuŋ gɛ?” \v 25 Jiso biih tɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̀ baaŋ a tɛɛŋ gɛ a Ŋwa wu Nyo le no jɛŋ gɛ̀ yu Nfoŋ Dabi bɛ ŋgoo ye wu ge gɛ?\wj* \v 26 \wj Gɛ̀ bee kife kì Abiata gɛ̀ bee kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ, Dabi lee yeh yi Nyo le, wu jo blɛd wù ba le ba cha ba gɛɛ lɛ le wu Nyo, wu ji wu ka wu nya tɛ ŋgoo ye yu, gɛ̀ bee nchi lɛ keefɛ muh ji blɛd wuyu fede bachiji kintanyɛ gɛ.”\wj* \v 27 Jiso mo wu mɛsɛ wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nyo gɛ̀ gɛle juu chi yuuŋ nje muh. Gɛ wu gɛ fɛ muh nje juu chi yuuŋ gɛ.\wj* \v 28 \wj Noo, muh wù jee che le Mwamuh le Chiji Kikwɛɛ ki yuuŋ.”\wj* \c 3 \s1 Jiso fɛ muh wù kibo kwe wa \r (Macho 12:9-14; Luka 6:6-11) \p \v 1 Jiso ka wu gɛɛŋ wu lee yeh yi buunɛ le. Muh mu nyu yu a kibo ke kwe wa. \v 2 Bamii bamu ba gɛ̀ bee yu bo goone fiɛɛ fì bo kooyi yi Jiso le, bo mo bo noŋ ajii ye ye le bo tu bo jiiŋe laa wu lé wu fɛ̂ muh juu chi yuuŋ la. \v 3 Jiso jɛmɛ muh wu kibo ke gɛ̀ kwe wɛɛ le lɛ, \wj “Jâ we wo tô fɛnɛ.”\wj* \v 4 No wu to, Jiso biih bamii le lɛ, \wj “Fiɛɛ fì nchi le wu bɛɛŋ lɛ muh ge juu chi yuuŋ le fì la? Ki ba ge fiɛɛ fì joŋe, noo fì befe le? Ki ba fi muh noo, ki ba yuuyɛ lo le?”\wj* Bo chii. \v 5 Jiso bijɛ bo bachii wu kɛnɛ bɛ shɛ́ŋ yì toonyɛ, shɛ́ŋ kwe wu, nje muntele muboo mù yiide. Wu jɛmɛ muh wù kibo ke gɛ̀ kwe wɛɛ le lɛ, \wj “Nɛ̂jɛ kibo kuŋ.”\wj* Wu nɛjɛ, ki mo ki tɛ̂mɛ. \v 6 Bafalashii mo bo bu, bo gɛɛŋ bɛ ŋgoo yi bamii ba Nfoŋ Hɛlod bo mo bo chu ntaŋ kimimia no bo lé bo gê fɛ bo yuuyɛ Jiso. \s1 Bamii tu bo jade bimbe le bichii bo too fɛ Jiso le \p \v 7 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo mo bo ja yo bo gɛɛŋ fɛ Mamasi wù Galalee le. Kinchvu ki bamii kì baaŋ bi wu le. Bamii bamu gɛ̀ ja kimbe kì Galalee bɛ kì Judia le. \v 8 Bamu ja Yɛlusalɛm, bamu kimbe kì Idumia le, bamu a Joo yì Jodaŋ le wuŋ kwege, bamu bimbe bi Taya bɛ Sidoŋ le. Kinchvu kiyu gɛ̀ too noo nje bo gɛ̀ yuge mwɛɛ mu wu gɛ̀ gee munchii. \v 9 Jiso ja wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ bo gooŋ ŋguh bo seesɛ bo gɛɛ wu lee yo, keefɛ kinchvu kiyu ja ki faase wu gɛ. \v 10 Wu gɛ̀ jɛme noo nje wu gɛ̀ fɛ wa bamii ba duude, bamii ba binchɛŋ wesee too bo kune wu le. \v 11 Sege bamii ba biyo bì yiide gɛ̀ njiiŋse bɛ bo gɛ̀ yɛŋ Jiso le bo mo bo gweeyi a wù fwe bo wanɛ bo duu lɛ, “Wo le Mwa Nyo.” \v 12 No bo gɛ̀ wanɛ noo, Jiso du lo bo le lɛ keefɛ bo gê bamii kɛ̂ɛ wu gɛ. \s1 Jiso baa bamii yuufe ncho bafɛɛ lɛ le booŋ be ba ntuŋ \r (Macho 10:1-4; Luka 6:12-16) \p \v 13 Wu ja wu bɛɛŋ wu gɛɛŋ yi mbegɛ le, wu tɛɛŋ bamii ba wu gɛ̀ goone bo to fɛ wu le. \v 14 Wu baa bamii yuufe ncho bafɛɛ, wu tɛɛŋ bo lɛ booŋ be ba ntuŋ,\f + \fr 3:14 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu kɛme njɛme wu le lɛ, “Wu tɛɛŋ bo lɛ booŋ be ba tuŋ lɛ gɛ.”\ft*\f* lɛ bɛ bo nyume, wu tune bo, bo jiɛnyi bo feeji jɛ yi Nyo, \v 15 bo ka kɛme bvuŋga ki bo bvuuse banchɛndaa ba debele yi bamii le.\f + \fr 3:15 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu le ba taa fo fɛnɛ lɛ, “fɛde tɛ bamii ba binchɛŋ.”\ft*\f* \v 16 Bamii bayu gɛ̀ bee: Samoŋ, wu wù gɛ̀ nya jee che chimi lɛ Bita. \v 17 Jɛm bɛ mwa bwee wù Joŋ ba gɛ̀ bee booŋ ba Jɛbɛdi, ba wu gɛ̀ nya bo jee lɛ, “Boanɛgɛ” chì le lɛ, “Booŋ ba jaŋ yi mgbame.” \v 18 Bamu nyu Andulu, Filib, Batolomiu, Macho Toma, Jɛm wù mwa Alfayu, Tadio, Samoŋ wù gɛ̀ bee muh ŋgoo yi Bajalot,\f + \fr 3:18 \fr*\ft Salot gɛ̀ bee Bajuu ba gɛ̀ toone woŋ, bo juu ki bo bvusɛ bo yi ŋgɛ le chiaaŋ yi bamii ba Lum le. \ft*\f* \v 19 mo Juda Ɛkaliot wù gɛ̀ kɛnɛ wu to wu gesɛ Jiso. \s1 Bamii tu bo duu lɛ Bɛsebu wù nfoŋ banchɛndaa ba debele le yi Jiso le \r (Macho 12:22-32; Luka 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Jiso ja wu gɛɛŋ fɛ wu gɛ̀ chee fo, kinchvu ki bamii ka kitaashɛ fo, bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ baaŋ kɛme gɛ lo je ki bo ji mwɛɛ gɛ. \v 21 Kfuu che gɛ̀ doo chi yu, bo mo bo gɛɛŋ ki bo jo wu nje bamii gɛ̀ duu lɛ wu ghaane lo. \v 22 Bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo ba gɛ̀ ja Yɛlusalɛm bo boh yo bo tu bo duu lɛ, “Bɛsebu le ye ye le, wu bvuuse banchɛndaa ba debele banɛ, nyu bɛ bvuŋga bvu Nfoŋ wu banchɛndaa bayu.” \v 23 Jiso bɛɛŋ bo, wu biih bo le a ŋgaŋ le lɛ, \wj “Taŋlo Sataŋ ka wu bvuuse kikwɛɛ ke yi muh le nɛɛ?\wj* \v 24 \wj Nɛ kituŋ ja ki gade ki juu lɛkilɛki, ki gɛ ka ki lɛɛŋ gɛ.\wj* \v 25 \wj Yeh ja yi gade yi juu lɛyilɛyi, yi gɛ ka yi lɛɛŋ gɛ.\wj* \v 26 \wj Noo, Sataŋ ja wu gade bɛ ŋgoo ye bo juu lɛbolɛbo, wu gɛ ka wu lɛɛŋ gɛ, mo nyu kimɛsɛ ke.\wj* \v 27 \wj Bɛŋ kêe lɛ gɛ muh nyu yu wu taŋlo wu lee yeh yi muh wu bvuŋga le, wu kudɛ mwɛɛ mwe yi nchiɛɛŋ le wu legɛ bɛ mu, njɛ wu ya wu kaaŋ muh bvuŋga wuyu fɛ wu kudɛ sɛŋ gɛ.\wj* \v 28 \wj Nsɛɛŋ bɛŋ le nchiɛɛŋ lɛ Nyo taŋlo wu lɛɛshɛ mwɛɛ mù mbefe mo jɛ́ yì befe yichii yì bamii jɛme.\wj* \f + \fr 3:28 \fr*\ft Bamii ba duude yɛde lɛ mwɛɛ mù mbefe mo jɛ́ yi befe chinɛ ba jɛme kune Nyo\ft*\f* \v 29 \wj Geenɛ, muh wù jɛme jɛ yì befe kune Kiyo ki Yuude, tu gɛ taŋlo Nyo lɛɛshɛ gɛ, nje wu le wu ge kimbefɛ ki kage gɛ.”\wj* \v 30 Jiso gɛ̀ jɛme noo nje bamii bayu gɛ̀ duu lɛ kiyo kì yiide le yi ye ye le. \s1 Bwe Jiso bɛ booŋ ba bwee Jiso \r (Macho 12:46-50; Luka 8:19-21) \p \v 31 Bwe Jiso bɛ booŋ ba bwee Jiso mo bo fɛsɛ, bo lɛɛŋ akfuuŋ, bo tuŋ muh lɛ wu tɛɛŋ wu. \v 32 Gɛ̀ bee kinchvu ki bamii shii ki tuŋ kigaŋ bo taashɛ. Bo jɛmɛ wu le lɛ, “Bwoo bɛ booŋ ba bwoo goone wo akfuuŋ.” \v 33 Jiso biih lɛ, \wj “Bwaaŋ bɛ booŋ ba bwɛɛŋ le baaŋ?”\wj* \v 34 No wu bile noo wu mo wu jiŋɛ bamii ba gɛ̀ shilɛ bo tuŋ kigaŋ baa, wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bwaaŋ bɛ booŋ ba bwɛɛŋ le banɛ.\wj* \v 35 \wj Muh wuchii wù gee fiɛɛ fì Nyo goone, le wu wu le mwa bwɛɛŋ bɛ jɛme yaŋ mo bwɛɛŋ.”\wj* \c 4 \s1 Ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ nooŋ ŋgo \r (Macho 13:1-9; Luka 8:4-8) \p \v 1 Jiso ka wu kɛ wu yɛyi bamii mbebe mamasi le, kinchvu ki bamii taashɛ fo nɛ gɛmm. Wu mo wu ja wu lee wu shii nyu a ŋguh le a joo, kinchvu kiyu lɛme ŋgɛɛme yi joo le kwa. \v 2 Wu tu wu yɛyi bo bɛ mwɛɛ wesee a baŋgaŋ le. Wu ja wu ma ŋgaŋ wumu bo le lɛ, \v 3 \wj “Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, muh gɛ̀ la ki wu gɛ̂ɛŋ wu noŋ ŋgo.\wj* \v 4 \wj Wu gɛ̀ doo wu nooŋ, yimi gwe a je, munyii to mu tajɛ mu ji.\wj* \v 5 \wj Yimi ŋgo gwe fɛ kijusɛ ki kimbaaŋ le nshɛŋ nyu gɛ fo chuule gɛ. Yi mo yi yaŋsɛ yi bu nje nshɛŋ gɛ̀ bee fo gɛh nɛ shige.\wj* \v 6 \wj Muu doo wu kɛ wu baaŋ, wu suŋ ŋgo yiyu yi bobɛ, nje yi gɛ̀ baaŋ a chimɛ gɛ gɛŋ gɛ.\wj* \v 7 \wj Yimi ŋgo gwe yi mbiaŋ le. Mbiaŋ yiyu kuu yi mo yi baŋɛ ŋgo yiyu, yi gɛ yuŋ muntaŋ gɛ.\wj* \v 8 \wj Yimi gwe nyu yi nshɛŋ yì joŋe le, yi gɛ̀ bu, yi kuu yi yuŋ, yi duu yi fe no ba gɛ̀ noŋ, jise chi ŋgo yune ajii mbaanshɛ, yimi ajii mbambvusoo, yimi ajii gwii.”\wj* \v 9 No Jiso ma noo wu mo wu mɛsɛ lɛ, \wj “Muh wù kɛme bintuŋ wu yu.”\wj* \s1 Le nje la fì Jiso gɛ̀ jɛme nyu a baŋgaŋ le \r (Macho 13:10-17; Luka 8:9-10) \p \v 10 Jiso gɛ̀ doo wu nyume wumaa, bamii bamu ba bɛ bo gɛ̀ bee mo booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ biih wu le kune ŋgaŋ wuyu. \v 11 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Le bɛŋ ba Nyo le wu dunyɛ wa kinyilɛ ki bvunfoŋ bwe bɛŋ le. Geenɛ, fɛ bamii bamu le fiɛɛ fichii le nyu a baŋgaŋ le,\wj* \v 12 \wj wu lɛ bo ge bo jiiŋe, geenɛ bo ya yɛde gɛ, bo ge bo yege, bo ya yuge gɛ. Fi nɛ bee gɛ noo gɛ tu bo bee bo kusɛ wa muntele muboo, Nyo lɛɛshɛ bimbefɛ biboo.”\wj* \s1 Fiɛɛ fì ŋgaŋ wu Jiso gɛ ma duunyi \r (Macho 13:18-23; Luka 8:11-15) \p \v 13 Jiso ja wu biih bamii ba gɛ̀ bee bɛ wu le lɛ, \wj “Fi le lɛ bɛŋ baaŋ kɛɛ gɛ fiɛɛ fì ŋgaŋ wunɛ jɛme gɛ? Nɛ bɛŋ baaŋ kɛɛ gɛ wunɛ gɛ, bɛŋ lé bɛŋ gê nɛɛ fɛ bɛŋ kɛɛ baŋgaŋ bamu?\wj* \v 14 \wj Ŋgo yì muh wuyu gɛ̀ noŋ le jɛ yi Nyo.\wj* \v 15 \wj Ŋgo yì gɛ̀ gwe a je le bamii ba yuge jɛ yi Nyo, Sataŋ mo wu to kimimia wu bvusɛ jɛ yiyu fɛ muntele muboo le.\wj* \v 16 \wj Ŋgo yì gɛ̀ gwe fɛ kijusɛ ki ata le, le bamii ba yuge jɛ yi Nyo, bo fi lo kimimia bɛ njoŋ,\wj* \v 17 \wj geenɛ, yi baaŋ a chimɛ gɛ gɛŋ fɛ muntele muboo le gɛ. Yi lɛme gɛh nɛ shige, nɛ ŋgɛ le wu to, kɛnɛ bamii boone nyu bikaa a bo jiŋ nje jɛ yiyu, bo mo bo chii bikaa kimimia.\wj* \v 18 \wj Ŋgo yì gɛ̀ gwe mbiaŋ le, le bamii ba yuge jɛ yi Nyo,\wj* \v 19 \wj nfuuŋsɛ kune mwɛɛ mu yi woŋ kfunɛ le, bɛ kiŋkoŋɛ ki bvukugɛ mo kiŋkoŋɛ ki mwɛɛ munɛ, mo mu taashɛ mu baŋɛ jɛ yiyu yi laayɛ lo achiji.\wj* \v 20 \wj Ŋgo yì gɛ̀ gwe yi nshɛŋ yì joŋe le, le bamii ba yuge jɛ yi Nyo, bo fi, bo gee no yi goone bo gɛɛne lo fwe fwe, gɛh njɛ fɛ ŋgo yì yuŋ ajii mbaanshɛ, yimi ajii mbambvusoo, yimi ajii gwii.”\wj* \s1 Kune kin'yesɛ \r (Luka 8:16-18) \p \v 21 Jiso ja wu biih lɛ, \wj “Muh to wu lee bɛ kin'yesɛ yeh wu kfuusɛ bɛ ŋkaa, kɛnɛ wu leesɛ agaguu? Gɛ muh to wu chu wu tome nyume yi fiɛɛ fì ba to ba toome kin'yesɛ fo gɛ?\wj* \v 22 \wj Bɛŋ kêe lɛ fiɛɛ fichii fì le nyilɛ le, le ba gɛ̀ nyile lɛ ba ge fi yɛnɛ, fì le ajiŋ ajiŋ fichii ba lé ba gê fi bu fɛ waaŋ.\wj* \v 23 \wj Muh wù kɛme bintuŋ, wu yu.\wj*” \v 24 Jiso ka wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ doo bɛŋ yege jɛ yi Nyo bɛŋ yêge chuule, bɛŋ kêe lɛ je yì muh yege yu le yì Nyo lé wu gê wu fe yo, fɛ wu nya mwɛdɛ le. Wu lé wu gê wu nya noo wu fesɛ lo.\wj* \v 25 \wj Muh wù kɛme fiɛɛ, lé ba nyû ba bisɛ. Muh wù kɛme gɛ fiɛɛ gɛ mo nyu fì shige fì wù kɛme, lé ba nyû ba ge ba fi lo a wu le.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune ŋgo no yi to yi kuu \p \v 26 Jiso ka wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bvunfoŋ bvu Nyo le njɛ ŋgo fɛ muh nooŋ mwɛne.\wj* \v 27 \wj Doo nyume antaŋ wu tu wu lefe, akfuuŋ yuu wu ja we. Ŋgo yiyu gɛ̀ bu yi tu yi kuu, wu baaŋ a kɛɛ gɛ laa yi gee nɛɛ fɛ yi kuu la,\wj* \v 28 \wj gee gɛh nshɛŋ fɛ yi kuu. Sege yi ja yi chooŋ, yi ja yi faashɛ, yi ge yi ja fo yi tuŋ ajii.\wj* \v 29 \wj Yi doo yi ta, wu mo wu jo finyoo wu lee mwɛne, nje kife ki ŋgwejɛ le ki kojɛ ka.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune kfuu chi ŋgo yi fintaŋ fimi \r (Macho 13:31-32,34; Luka 13:18-19) \p \v 30 Jiso ka wu ja wu jɛmɛ lɛ, \wj “Taŋlo besabɛŋ fe bvunfoŋ bvu Nyo bɛ la? Taŋlo besabɛŋ fe bɛ ŋgaŋ wù la?\wj* \v 31 \wj Bvu nyume njɛ kfuu chi ŋgo yi fintaŋ fimi,\wj* \f + \fr 4:31 \fr*\ft Fintaŋ finɛ le a jɛ́ yi bala le lɛ, “mustard”.\ft*\f* \wj fi nyoonyi ajii fi fede biŋgogɛ bichii fɛnɛ fɛkuu muh gɛ̀ to wu nooŋ a wu mwɛne\wj* \v 32 \wj yi ku, yi yɛɛŋ yi fe bite bichii bì ba nooŋ mwɛne, chɛ́ ye kuge yi nyaa kiyiŋ, munyii mù fuune we joone yeh a kiyiŋ kiyu le.”\wj* \p \v 33 Le no Jiso gɛ̀ feeji jɛ yi Nyo bamii le a baŋgaŋ le njɛ banɛ, no taŋlo bo yu bo gɛɛŋ bo bu. \v 34 Gɛ wu gɛ jɛme fiɛɛ bo le njɛ le a ŋgaŋ le sɛŋ gɛ. Geenɛ, wu gɛ̀ doo wu nyume bɛ booŋ be ba ŋgoo lɛbolɛbo, wu mo wu mɛsɛ wu bwaashɛ baŋgaŋ bayu bachii bo le. \s1 Jiso waŋ nfuŋ \r (Macho 8:23-27; Luka 8:22-25) \p \v 35 Jiso yɛyɛ bamii abvu, lɛ doo nyume fɛnfu, wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bee daŋ mamasi bee gɛɛŋ wuŋ kwege.”\wj* \v 36 Bo mo bo chinɛ kinchvu ki bamii kì gɛ̀ bee fo le, bo lee a ŋguh wù Jiso gɛ̀ bee wa yo wɛɛ le, bɛ bo tu bo daŋe, baŋguh bamu bii bo le. \v 37 No bo gɛ̀ daŋe, nfuŋ wù baaŋ ja wu jaŋɛ wu kɛ wu tu wu muuse joo, joo lese a ŋguh le yi goone ki yi yîsɛ yo. \v 38 Jiso gɛ̀ bee a ŋguh wɛɛ jiŋ wu lefe, wu giŋsɛ kikwɛɛ yi mbwaaŋ le. Bo gɛɛŋ bo kaŋsɛ wu bo du lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, kwe goone ki yi jô besabɛŋ wo ghaade gɛ?” \v 39 Jiso kaŋsɛ, wu waŋ nfuŋ wuyu, wu jɛmɛ joo le lɛ, \wj “Wo nyûme nshiiŋŋ.”\wj* Nfuŋ wuyu mo wu lu, manjuu chii nɛ nshiiŋŋ. \v 40 Wu mo wu biih booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bɛŋ faane la? Bɛŋ baaŋ a leesɛ gɛ fitele yi ye yaŋ le gɛ?”\wj* \v 41 Ye kuufɛ bo, bo tu bo ghaade fɛwɛɛwe lɛbolɛbo lɛ, “Wunɛ muh le wù nɛɛ, wù nfuŋ bɛ joo yuge wu le?” \c 5 \s1 Jiso bvusɛ banchɛndaa ba debele yi muh le \r (Macho 8:28-34; Luka 8:26-39) \p \v 1 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo daŋ mamasi wuyu bo bu wuŋ kwege, kimbe ki bamii ba Gɛlasɛŋ le. \v 2 No wu gɛ̀ bude a ŋguh le, wu tasɛ bɛ muh mu wù kiyo kì yiide gɛ̀ njiiŋse bɛ wu, wu bu afuuŋ yì ba gɛ̀ jiiyi bamii yo le. \v 3 Muh wuyu to wu chee afuuŋ yiyu le. Muh nyu gɛ yu wù taŋlo wu kaaŋ wu mo bɛ bancha gɛ. \v 4 Kiŋgane kì duude le ba gɛ̀ leese wu kinfaŋa le, ba kaaŋ chiaaŋ ye bɛ bancha, wu suume bancha bayu, wu saayɛ binfaŋa biyu. Gɛ muh gɛ̀ kɛme bvuŋga bvù taŋlo wu jijɛ wu le gɛ. \v 5 Muh wuyu tu wu shɛŋe a manta mayu le wu bɛɛne wu bude yi bambegɛ le antaŋ bɛ fɛnshɛ, wu wanɛ, wu shooshi ye ye bɛ ata. \p \v 6 No wu yɛŋ Jiso le baaŋ je yì ndefe le, wu legɛ wu to wu tuŋ anyuu a wu jii, \v 7 wu waŋ fɛwɛɛwe lɛ, “Jiso Mwa Nyo, Nyo wu le Kikwɛɛ ki Mwɛɛ Munchii lɛ, wo fii la a mɛne? Nlɛge wo a jee chi Nyo le lɛ keefɛ wo nyâ mɛ ŋgɛ gɛ.” \v 8 Wu gɛ̀ jɛme noo, nje Jiso gɛ̀ waŋ wa lɛ, \wj “Kiyo kì yiide kinɛ, bû lo yi muh wunɛ le.”\wj* \v 9 Jiso biih wu le lɛ, \wj “Jee chuŋ le yɛɛŋ.”\wj* Wu chvuu lɛ, “Jee chaŋ le lɛ kinchvu, nje bee duude lo.” \v 10 No wu chvuse noo, wu mo wu lɛgɛ Jiso wesee lɛ keefɛ wu kuŋ bɛ bo woŋ wuyu kwɛɛ le gɛ. \p \v 11 Gɛ̀ bee ŋgoo yi munyuŋa mù duude jii mwɛɛ yi mbɛɛsɛ le fo. \v 12 Biyo bì yiide biyu mo bi lɛgɛ Jiso lɛ, “Wo chiiŋsɛ bee nyu a munyuŋa mwege le bee lee yi mu le.” \v 13 Jiso bɛɛŋ. Biyo biyu mo bi bu yi muh wuyu le, bi gɛɛŋ bi lee yi munyuŋa muyu le. Ŋgoo yi munyuŋa muyu gɛ̀ bee njɛ banchvuge bafɛɛ. Mu sɛŋ mu boh a kiŋkoŋ kɛɛ le, mu shii a mamasi wuyu le, mu kweeyɛ yo. \v 14 Bamii ba gɛ̀ chiɛɛne munyuŋa muyu ja fo, bo fɛɛ lo, bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ saaka wuyu a laantɛŋ bɛ bantɛ ba yo le. Bamii tu bo yuge, bo bude bo too ki bo to bo yɛŋ fiɛɛ fì kooshi le. \v 15 Bo to fɛ Jiso gɛ̀ bee fo, bo yɛŋ muh wɛɛ wù kinchvu ki banchɛndaa ba debele gɛ̀ shee bo njiiŋse bɛ wu, wu shii fo, wu jii njú, bvufee bwe kaasɛ wa bvu tu fo. Bo faŋ baaŋ. \v 16 Bamii ba gɛ̀ yɛŋ fiɛɛ fì gɛ̀ kooshɛ le, bo mo bo sɛŋe bo no fi gɛ̀ kooshɛ bɛ muh wɛɛ mo ŋgoo yi munyuŋa yɛɛ. \v 17 No bo yu noo, bo kɛ bo lɛge Jiso lɛ wu ja gwɛŋ wuboo le. \p \v 18 No Jiso gɛ̀ goone ki wu lêe a ŋguh le, muh wù banchɛndaa ba debele gɛ̀ bu ye ye le wɛɛ tu wu lɛge Jiso lɛ bɛ wu gɛɛne. \v 19 Jiso faŋ, wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo gɛ̂ɛne nyu fɛ wo kfuuŋ, wo gɛɛŋ wo sɛɛŋ bamii buŋ fiɛɛ fì Tada ge fɛ wo le, bɛ no wu le wu koo yii fɛ wo le.”\wj* \v 20 Noo, muh wuyu mo wu ja, wu gɛɛŋ wu jiɛnyi woŋ wuyu le wuchii, wu ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Bilaantɛŋ bì Yuufe le, wu feeji fiɛɛ fì Jiso ge fɛ wu le. Bamii tu bo yuge, bo kɛme lo ŋgha. \s1 Kune mwa Jailu mo kwɛse wumu wù gɛ̀ kuŋ nju yi Jiso le wu tɛmɛ \r (Macho 9:18-26; Luka 8:40-56) \p \v 21 Jiso kaasɛ wu daŋ a ŋguh le wu tu wuŋ kwege wu tu wù nyu mbebe mamasi le, kinchvu ki bamii ka ki taashɛ fo. \v 22 Chiji kikwɛɛ ki yeh yi buunɛ wumu mo wu ja wu to fo, jee che nyu lɛ Jailu. No wu yɛŋ Jiso le, wu gɛɛŋ wu gwe a wu jii, \v 23 wu lɛgɛ wu wesee, wu jɛmɛ lɛ, “Mwa yaŋ wù shige wù kwɛse kwee lo. Kii wo, tô gɛh wo kûŋ wu le wu tɛmɛ, wu tu yu.” \v 24 Jiso mo wu ja bɛ wu tu bo gɛɛne, kinchvu ki bamii kfuunɛ ki bii ki faase Jiso. \p \v 25 Kwɛse wumu tɛ gɛ̀ bee a kinchvu kiyu ntɛnɛɛ wù nyu wu chɛŋ wa bɛ kinchɛŋ ki bikɛse lɛ biluŋ yuufe ncho bifɛɛ. \v 26 Wu gɛ̀ bee wu yɛŋ wa ŋgɛ baaŋ a bamii ba nche ba duude jiŋ, wu chɛŋɛ wa fiɛɛ fichii fì wu gɛ̀ kɛme, mwɛɛ foo gɛh lo mu gɛɛne fwe fwe. \v 27 No wu gɛ̀ yu wa kune Jiso, wu mo wu to a wu jiŋ a kinchvu ntɛnɛɛ, wu kuŋ nju ye le, \v 28 nje wu gɛ̀ duu fɛ fitele fie le lɛ, “Nɛ n'ya ŋkuŋ gɛh nyu nju ye le, tu nle ntɛmɛ wa.” \v 29 No wu gɛ̀ kuŋ noo, kinchɛŋ ke mo ki suunɛ kimimia. Kwɛse wuyu yu tɛ ye ye le lɛ wu le wu tɛmɛ wa. \p \v 30 Jiso doo wu yu ye ye le lɛ bvuŋga le bvu bu ye ye le, wu kaasɛ ye kimimia, wu biih bamii le lɛ, \wj “Kuŋ yɛɛŋ nju yaŋ le?”\wj* \v 31 Booŋ be ba ŋgoo chvuu wu le lɛ, “Wo yɛnɛ gɛ kinchvu ki bamii le no ki faase wo gɛ, wo ka biide laa kuŋ yɛɛŋ wo le la? \v 32 Jiso mɛ gɛh wu tu wu jiiŋe wu kɛɛne ki wu yɛ̂ŋ muh wù kuŋ wu le. \v 33 No, kwɛse wuyu gɛ̀ kee fiɛɛ fì kooshi bɛ wu, wu tu wu faane, wu shiŋshi, wu tuŋ anyuu a Jiso jii wu sɛɛŋ nchiɛɛŋ nchiɛɛŋ we wuchii wu le.” \v 34 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Mwa yaŋ, fitele fiuŋ fì wo lese yi ye yaŋ le le fi ge wa wo tɛmɛ. Wo gɛ̂ɛne la chuule kinchɛŋ kuŋ ka lo nɛ.”\wj* \p \v 35 Gɛh no Jiso gɛ̀ baaŋ wu jɛme kwɛse wɛɛ le noo, bamii bamu fɛsɛ fo bo ja fɛ la chi Jailu wù chiji kikwɛɛ ki yeh yi buunɛ wɛɛ le, bo jɛmɛ wu le lɛ, “Mwa yo le wu mɛsɛ wa. Wo ka she wo nyaa ŋgɛ muh wu n'yɛyɛ le lɛ la?” \v 36 No bo jɛmɛ noo, Jiso yu, geenɛ wu ge gɛh njɛ wu baaŋ yu gɛ, wu jɛmɛ Jailu le lɛ, \wj “Keefɛ wo fâane gɛ, lêesɛ gɛh nyu fitele ye yaŋ le maa.”\wj* \v 37 Bo tu bo gɛɛne gɛh lo, Jiso gɛ faŋ lɛ keefɛ muh bi wu le fede Bita bɛ Jɛm mo Joŋ wù mwa bwee Jɛm gɛ. \v 38 Bo gɛɛŋ bo fɛsɛ fɛ la chi Jailu le, Jiso yɛŋ bamii beede bo fuge lo fo, kwe yode lo fo. \v 39 Wu lee yeh, wu biih lɛ, \wj “Bɛŋ beede, bɛŋ fuge manjuu le nɛ nje la? Mwa baaŋ kwe gɛ, wu lefe lo.”\wj* \v 40 Bo mo bo ja bo keede lo wu ŋkelɛ le. Wu ja wu bvusɛ bamii bachii akfuuŋ, wu jo gɛh nyu chiji mwa bɛ bwe mwa mo bamii be ba ŋgoo ba batɛde baa, bɛ bo lee bo gɛɛŋ fɛ mwa wuyu gɛ̀ gime fo. \v 41 Wu jijɛ mwa wuyu yi kibo le wu jɛmɛ a jɛ́ yiboo le lɛ, \wj “Talita Kum!”\wj* Fì le lɛ, \wj “Mwa wù kwɛse, njɛme wo le, jâ we!”\wj* \v 42 Kimimia noo, wu mo wu ja we wu tu wu jiɛnyi. Mwa wù kwɛse wuyu gɛ̀ bee biluŋ yuufe ncho bifɛɛ. Bo yɛŋ noo jwe yuŋ bo. \v 43 Jiso chiisɛ lo bo le lɛ keefɛ bo gê muh kɛ̂ɛ fiɛɛ fì be bee gɛ, wu mo wu jɛmɛ lɛ bo nya fiɛɛ wu ji. \c 6 \s1 Ba faŋ Jiso ntɛ we le \r (Macho 13:53-58; Luka 4:16-30) \p \v 1 Jiso ja fo, wu gɛɛŋ ntɛ we le bɛ booŋ be ba ŋgoo. \v 2 Gɛ̀ doo nyume juu chiboo chi yuuŋ, wu gɛɛŋ yeh yi buunɛ le wu kɛ wu yɛyi bamii. Bamii ba duude tu bo yuge no wu yɛyi, bo kɛme lo ŋgha. Bo mo bo ja bo ghaade bo duu lɛ, “Muh wunɛ yɛyi munɛ mwɛɛ faaŋ nɛ? Wu jo bvunɛ bvufee faaŋ? Wu jiɛnyi nɛɛ fɛ wù gee binɛ biŋgha bi mwɛɛ nɛ? \v 3 Le gɛh wu wɛɛ wù kaane bite wù nyu mwa Mɛɛle? Gɛ nyume mwa bwee Jɛm bɛ Yosɛf mo Juda bɛ Samoŋ gɛ? Gɛ jɛ́me ye nyu yanɛ besa bo gɛ?” No bo ghaade noo bo mo bo faŋ lo wu. \v 4 Noo, Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Ba to ba ŋgvuune muh wu ntuŋ wu Nyo manjuu le manchii, fuge gɛh woŋ we le bɛ a kfuu che le mo a wu yeh wù ba to gɛ ba ŋgvuune wu gɛ.”\wj* \v 5 No bo faŋ Jiso noo, fi mo fi gha kì wu ka wu ge biŋgha bi mwɛɛ yo wesee, fede gɛh lɛ wù gɛ̀ bee wu kuŋ bamii ba binchɛŋ le shige wu fɛ bo tɛmɛ. \v 6 Wu kɛmɛ lo ŋgha no bo gɛ̀ baaŋ lee gɛ fitele yi wu le gɛ. \s1 Jiso tuŋ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ \r (Macho 10:5-15; Luka 9:1-6) \p Jiso ja fo wu tu wu jiɛnyi bantɛ ba yo le wu yɛyi bamii. \v 7 Wu gɛ̀ ja wu tɛɛŋ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ, wu tu wu tune bo akfuuŋ bafɛɛ bafɛɛ, wu nyaa bvuŋga bvù bo bvuuse biyo bì yiide yi bamii le yu. \v 8 Wu doo wu tune bo wu jɛme lɛ, \wj “Keefɛ bɛŋ jô lo fiɛɛ fede kimbaŋ gɛ. Keefɛ bɛŋ jô mwɛɛ munjile gɛ. Keefɛ bɛŋ jô kikɛɛ kɛnɛ bige a bicha biɛna le gɛ.\wj* \f + \fr 6:8 \fr*\ft Bo gɛ̀ shee bo leese bige fweele a bicha le.\ft*\f* \v 9 \wj Bɛŋ lêe jé, geenɛ keefɛ bɛŋ lêe bikuŋ bifɛɛ gɛ.”\wj* \v 10 Wu ka wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛŋ ntɛ le, bɛŋ lee yeh, bɛŋ chee gɛh nyu yu gɛɛne bu juu chì bɛŋ lé bɛŋ jâ yo.\wj* \v 11 \wj Nɛ ntɛ le wu faŋ ki wu fî bɛŋ, wu faŋ ki wu yû fiɛɛ fì bɛŋ jɛme, bɛŋ ja yo, bɛŋ doo bɛŋ jade bɛŋ kaajɛ kibvunɛ kì yi bikaa biɛna le, nyu njiŋɛ wù fiɛɛ fì bo moŋ le.”\wj* \f + \fr 6:11 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu le ba taa fɛnɛ lɛ, “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ ge doo nyume juu chi nsa wù fɛkimɛsɛ le, mwɛɛ bonɛ fɛ kilaantɛŋ kì Sodom bɛ kì Gomola le fe ntɛ wuyu.”\ft*\f* \v 12 Noo, bo mo bo ja bo gɛɛŋ bo tu bo jiɛnyi bo feeji lɛ bamii kusɛ muntele muboo. \p \v 13 Bo ka bvuuse tɛ banchɛndaa ba debele wesee yi bamii le, bo yeefe bamii ba binchɛŋ wesee bɛ mɛɛ bo fɛde bo. \s1 No ba gɛ̀ yuuyɛ Joŋ Nlesɛajoo \r (Macho 14:1-12; Luka 9:7-9) \p \v 14 Nfoŋ Hɛlod yu saaka kune Jiso, no bamii gɛ̀ yu wa jee che manjuu le manchii, bamii bamu tu bo duu lɛ, “Jiso wunɛ le Joŋ Nlesɛajoo wu kaase wu bu yi kwe le. Le fiɛɛ fì ge fɛ wù kɛme bvuŋga ki wù gee biŋgha bi mwɛɛ munɛ.” \v 15 Bamu duu lɛ, “Le Alaja wu kaase wu to.” Bamu tɛ lɛ, “Wu le muh wu ntuŋ wu Nyo wumu gɛh njɛ ba fweele fweele.” \v 16 Hɛlod doo wu yu mwɛɛ munɛ nɛ wu jɛmɛ fie lɛ, “Le Joŋ Nlesɛajoo wu ŋgɛ̀ mbvusɛ kikwɛɛ ke wu kaase wu bu yi kwe le.” \p \v 17 Hɛlod gɛ̀ bee wu tuŋ bamii bo gɛɛŋ bo koo Joŋ, bo kaaŋ wù bo faa yeh yi ncha le nje Hɛlodia wù kwɛ Filib wù mwa bwe Hɛlod, Hɛlod gɛ̀ jo kwɛɛ le. \v 18 Joŋ tu wu faŋe wu duu wu le lɛ, “Nchi baaŋ bɛɛŋ gɛ lɛ muh jo kwɛ mwa bwee kwɛɛ le gɛ.” \v 19 No Joŋ gɛ̀ duu noo, Hɛlodia mo wu tu wù kɛme wu fɛ fitele le wù goone ki wu yûuyɛ wu, geenɛ wu gɛ kɛmɛ je gɛ, \v 20 nje Hɛlod gɛ̀ faane Joŋ lɛ wu le muh wù chaaŋ ka nyume muh wu Nyo. Wu mo wu tu wu yɛde lɛ keefɛ ba yûuyɛ wu gɛ. Hɛlod gɛ̀ doo wu yege fiɛɛ fì Joŋ jɛme, fitele fie tu fi fuuŋse wu baaŋ, geenɛ wu tu wu yuge gɛh njoŋ ki wu yêge fiɛɛ fì wu jɛme. \v 21 Je mo yi yɛnɛ fɛ Hɛlodia le juu chimi chì Hɛlod gɛ̀ ge ŋka bɛ bachiji woŋ mo bikwɛɛ bi nchi mo bamii ba baaŋ baaŋ ba Galalee ki wu kwâjɛ juu chi ba gɛ̀ boyɛ wu. \v 22 Mwa Hɛlodia wù kwɛse lee wu chɛŋ bine, fi joŋ Hɛlod bɛ bamii be ba ŋka le. Wu mo wu jɛmɛ mwa wuyu le lɛ, “Bîih kɛnɛ la fì wo koŋe, nfayɛ wo yu!” \v 23 Wu ka wu ji leh wu jɛmɛ lɛ, “Nɛ wo biide nyu la mɛne, mo nyu kiŋgadɛ ki woŋ waŋ, tu nlé nnyâ wo le.” \v 24 Mwa wù kwɛse wuyu mo wu bu wu gɛɛŋ wu biih bwee le lɛ, “Ndu lɛ ba fayɛ mɛ bɛ la?” Bwee chvuu lɛ, “Gɛ̂nɛ, wo dû lɛ ba nya kikwɛɛ ki Joŋ Nlesɛajoo wo le.” \v 25 Wu mo wu tu jiŋ kimimia, wu jɛmɛ Nfoŋ Hɛlod le lɛ, “Ŋkoŋe lɛ wo nya kikwɛɛ ki Joŋ Nlesɛajoo mɛne mɛɛse a kidɛŋ le.” \v 26 Nfoŋ yu noo, ye wooŋ lo wu. Geenɛ, nje leh wù wu gɛ̀ ji wa fwe a bamii ba gɛ̀ bee fɛ ŋka wɛɛ le, wu goone gɛ ki wu ka wu kusɛ jɛ ye yì wu gɛ̀ jɛmɛ mwa wɛɛ le gɛ. \v 27 Wu mo tuŋ lo nchɛndaa kimimia lɛ wu gɛɛŋ wu to bɛ kikwɛɛ ki Joŋ. Wu mo wu gɛɛŋ yeh yi ncha le, wu bvusɛ kikwɛɛ ki Joŋ, \v 28 wu gɛɛ a kidɛŋ le, wu to wu nya mwa wuyu le. Wu fi, wu bu bɛ ki wu gɛ̂ɛŋ wu nya bwee le. \v 29 Booŋ ba ŋgoo ba Joŋ doo bo yu, bo mo bo gɛɛŋ bo jo gvunɛ chi Joŋ bo jiiyɛ. \s1 Jiso nyaŋɛ bamii banchvuge batɛŋ \r (Macho 14:13-21; Luka 9:10-17; Joŋ 6:1-14) \p \v 30 Booŋ ba ntuŋ ba Jiso gɛ̀ jiɛnyɛ bo kaasɛ bo tu jiŋ fɛ wu le, bo sɛɛŋ mwɛɛ munchii mù bo gɛ̀ ge bɛ mù bo gɛ̀ yɛyɛ bamii yu, wu le. \v 31 Wu mo wu ja wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ tô besabɛŋ gɛɛŋ kijusɛ kì bamii ya fo gɛ, bee fuudɛ shige.” \wj*Wu gɛ̀ jɛme noo nje bamii ba duude gɛ̀ too fɛ bo gɛ̀ bee fo, bamu doo bo jade, bamu tu bo too. Bo kɛme gɛ mo kife kì bo ji mwɛɛ gɛ. \v 32 Bɛ bo mo bo lee a ŋguh le bo kaasɛ ye lɛbolɛbo bo tu bo gɛɛne fɛ kijusɛ kì bamii gɛ̀ bee gɛ fo gɛ. \v 33 Geenɛ, bamii ba duude yɛŋ gɛh bo le no bo gɛɛne, bo kɛɛ bo, bo mo bo ja a bilaantɛŋ le bichii bo legɛ bo suunɛ bo. Bo gɛɛŋ bo fɛsɛ fo, fɛ Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo fɛsɛ. \v 34 Jiso gɛ̀ doo wu fɛɛse kwa, wu yɛŋ kinchvu ki bamii le nɛ mamama, yii koo wu bɛ bo, nje bo gɛ̀ bee njɛ shóŋ yì le gɛ bɛ muh wù chiɛɛne yi gɛ. Wu mo wu kɛ wu tu wu yɛyi bo, wu yɛyɛ bo bɛ mwɛɛ wesee. \v 35 Juu gɛ̀ doo chi seele, booŋ be ba ŋgoo kɛŋsɛ bo jɛmɛ wu le lɛ, “Fɛnɛ le nchvuuŋ kife nyu ki gɛɛŋ wa, \v 36 gɛh chinɛ bamii banɛ le bo gɛɛŋ bantɛ le bɛ ala a mbebe le, bo gu mwɛɛ muboo munjile.” \v 37 Jiso chvuu fie lɛ, \wj “Le nya bɛŋ fiɛɛ bo le bo ji.”\wj* Bo biih wu le lɛ, “Wo goone lɛ bee gooŋ badanale gii yifɛɛ bee gu mwɛɛ munjile yu bee to be nya bo le?” \v 38 Jiso biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme chefe yi blɛd yimɛɛ? Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ bîjɛ.”\wj* Bo gɛɛŋ bo bijɛ, bo to bo sɛɛŋ lɛ, “Le chefe yi blɛd yishɛŋ bɛ bíɛŋ yifiɛɛ.” \v 39 Jiso mo wu du lɛ booŋ be ba ŋgoo du lɛ bamii shiiyɛ binchvu le binchvu le, yi agaaŋ le. \v 40 Noo, bamii bayu mo bo shiiyɛ fɛkuu kinchvu le gwii gwii bamu mbaanshɛŋ mbaanshɛŋ. \v 41 Jiso jo chefe yi blɛd yì yishɛŋ chiɛɛ bɛ bíɛŋ yì yifiɛɛ chiɛɛ, wu bijɛ we, wu nya kiyone Nyo le, wu mo wu bwɛɛyɛ wu nya booŋ be ba ŋgoo le, bo nya bamii le. Wu gajɛ tɛ bíɛŋ yi yifiɛɛ bo le bachii. \v 42 Bamii bachii ji bo fuu. \v 43 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo baanyɛ bimbɛge bi blɛd bɛ bi bíɛŋ bì gɛ̀ shɛshɛ, bì yisɛ ŋkáa yuufe ncho yifiɛɛ. \v 44 Bamii ba gɛ̀ ji mwɛɛ munjile muyu gɛh bee bilɛŋsɛ banchvuge batɛŋ. \s1 Jiso jiɛnyɛ yi joo le \r (Macho 14:22-33; Joŋ 6:15-21) \p \v 45 Jiso mo wu jɛmɛ lɛ booŋ be ba ŋgoo lee a ŋguh le kimimia bo saa fwe Bɛsada, wu shɛɛ wu yɛsɛ bamii le, bo kwɛɛde. \v 46 Wu gɛ̀ shɛɛ wu yɛsɛ bo, wu mo wu ja wu bɛɛŋ yi mbegɛ le ki wu bûunɛ. \v 47 Akfuuŋ gɛ̀ jiiŋ, ŋguh nyume wa fɛ joo ntɛnɛɛ, Jiso baaŋ gɛh kwa wu maa. \v 48 Wu yɛŋ no booŋ be ba ŋgoo lune bɛ ŋguh ki bo kɛɛne, nje fii gɛ̀ too je fwe yi chide wu. Lɛ to nyume an'yule wu ja wu tu wu too fɛ bo le, wu jiɛnyi yi joo le. Wu gɛ̀ too wu goone ki wu fê mbebe yiboo le. \v 49 Bo doo bo yɛŋ no wu jiɛnyi yi joo le, bo tu bo kwaji lɛ le kiyi. Bo waŋ fɛwɛɛwe, \v 50 nje bo bachii gɛ̀ yɛŋ wu le njaŋ koo bo. Kimimia, Jiso mo wu jɛmɛ bo le wu du lɛ, \wj “Bɛŋ jîjɛ muntele mwɛna le, le mɛ! Keefɛ bɛŋ fâane gɛ!”\wj* \v 51 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu lee wu shii a ŋguh le bɛ bo, fii yiyu mo yi lu. Bo bijɛ nɛ, jwe yuŋ bo nɛ kah, \v 52 nje bo gɛ̀ baaŋ kɛɛ gɛ fiɛɛ fì chefe yi blɛd chiɛɛ gɛ duunyi kune Jiso gɛ, no bo gɛ̀ baaŋ gwenyɛ gɛ muntele muboo gɛ. \s1 Jiso fɛ bamii ba binchɛŋ Gɛnesalɛt \r (Macho 14:34-36) \p \v 53 Bo gɛ̀ daŋ mamasi bo bu kimbe ki Gɛnesalɛt le kwa, bo fasɛ ŋguh yi ŋgɛɛme yi joo le. \v 54 No bo bu a ŋguh le, bamii mo bo kɛɛ lo kimimia lɛ le Jiso, \v 55 bo tu bo lege bo gɛɛne bantɛ ba yo le bachii, bo bvuuse bamii ba binchɛŋ bo too bɛ bo a maŋko le mo faaŋ fɛ bo gɛ̀ yuge lɛ Jiso le fo. \v 56 No Jiso gɛ̀ gɛɛne mo faaŋ kɛnɛ wu gɛɛne nyu ntɛ le, kɛnɛ a kilaantɛŋ le, kɛnɛ nchvuuŋ, bamii tu bo gɛɛde gɛh bamii ba binchɛŋ fɛ bamii gɛ̀ taashi fo. Jiso doo wu fede, bo tu bo lɛge lɛ wu chînɛ bo kûŋ gɛh nyu jwe wu nju ye le. Muh wuchii wù gɛ̀ kune, mo wu tɛmɛ. \c 7 \s1 Banchi ba muh wu wuŋ \r (Macho 15:1-9) \p \v 1 Juu chimi Bafalashii bɛ bamii bamu ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo ja Yɛlusalɛm bo to bo taashɛ mbebe Jiso le. \v 2 Bo ja bo yɛŋ booŋ ba ŋgoo ba Jiso bamu jii mwɛɛ chiaaŋ yi yidɛ, fì le lɛ bo gɛ̀ baaŋ chiaaŋ chugɛ gɛ.\f + \fr 7:2 \fr*\ft Bo gɛ̀ kɛme ki bo chuge chiaaŋ chinɛ a je yì kinche kiboo ki woŋ goone le.\ft*\f* \v 3 Bafalashii bɛ Bajuu bachii gɛ̀ bii gɛh nyu kinche ki woŋ wu bachiji baboo ba fweele le, lɛ gɛ taŋlo muh ji fiɛɛ njɛ wu chugɛ chiaaŋ yɛɛŋyɛɛŋ no bo to bo chuge gɛ. \v 4 Gɛ taŋlo muh kwɛɛ tɛ fɛ waaŋ wu ji fiɛɛ njɛ bo chugɛ chiaaŋ bɛ bikaa biboo sɛŋ gɛ. Bo ka bo gee mwɛɛ mu a kinche ki woŋ le wesee, gɛh njɛ ki ba chuge muŋkoo mo bibɛɛŋ mo sháaŋ.\f + \fr 7:4 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu le ba taa fo lɛ, “mo binta bì ba to ba yɛme yu fɛ bo jii mwɛɛ.”\ft*\f* \v 5 Bafalashii bɛ bamii ba duunyi banchi bayu mo bo biih Jiso le lɛ, “Le nje la wù booŋ buŋ ba ŋgoo bii gɛ kinche ki woŋ ki bachiji besa ba fweele le gɛ? Le nje la wù bo jii mwɛɛ bɛ chiaaŋ yì yiide?” \v 6 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Yosaya wù muh wu ntuŋ wu Nyo gɛ̀ jɛme nchiɛɛŋ kune bɛŋ lɛ bɛŋ le bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye. Bɛŋ gee gɛh nyu fiɛɛ fì wu gɛ̀ saŋ, Nyo duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Bamii banɛ ŋgvuune mɛ gɛh fɛmu fɛmu, muntele muboo nyu je yì ndefe le fɛ mɛne.\wj* \q1 \v 7 \wj Bo yuuse mɛ nyu achiji, nje bo jode mwɛɛ mù bamii kwaji, bo yɛyi lɛ le jɛ yaŋ.’\wj* \p \v 8 \wj Le gɛh tɛ no bɛŋ chinɛ banchi ba Nyo le, bɛŋ gɛɛde nyu ba gɛle bamii.”\wj* \v 9 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme je yì chuule ki bɛŋ fâŋ banchi ba Nyo, wu lɛ bɛŋ bîi nyu bena le.\wj* \v 10 \wj Musɛ gɛ̀ jɛmɛ lɛ, ‘Ŋgvuuŋ chijo bɛ bwoo.’ Wu ka wu du tɛ lɛ, ‘Nɛ muh naŋ lo chiji kɛnɛ bwee, ba yuuyɛ lo mwɛdɛ.’\wj* \v 11 \wj Geenɛ, bɛŋ tu duu fiena lɛ, ‘Nɛ muh kɛme fiɛɛ fì taŋlo wu fih chiji kɛnɛ bwee yu, wu ja wu jɛmɛ chiji bɛ bwee le lɛ fiɛɛ fiyu le Kobaŋ’, fì le lɛ le wa fi Nyo,\wj* \v 12 \wj tu bɛŋ baaŋ ka bɛɛŋ gɛ lɛ wu jo fiɛɛ fiyu wu fi chiji kɛnɛ bwee yu gɛ.\wj* \v 13 \wj Bɛŋ gee noo, bɛŋ gee jɛ yi Nyo tuu fiɛɛ fì achiji nje kinche kena ki woŋ kì bɛŋ yɛyi bamii yu. Mwɛɛ mumu ka nyume tɛ yu wesee njɛ munɛ mù bɛŋ gee.”\wj* \s1 Fiɛɛ fì taŋlo fi chɛŋe bɛ muh \r (Macho 15:10-20) \p \v 14 Jiso ka wu tɛɛŋ bamii bo to, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ bachii bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû fiɛɛ fì njɛme, bɛŋ kɛɛ chuule.\wj* \v 15 \wj Gɛ fiɛɛ nyu yu a kfuuŋ fì leese yi ye yi muh le fì yiisɛ wu gɛ, le fiɛɛ fì bude a wu shɛŋ fì taŋlo fi yiisɛ wu.\wj* [ \v 16 \wj Muh wù kɛme bintuŋ wu yu.]”\wj* \f + \fr 7:16 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu kɛme kinchiŋ ki 16 kinɛ gɛ.\ft*\f* \p \v 17 Jiso chinɛ bamii bayu le, wu lee yeh, booŋ be ba ŋgoo biih wu le kune ŋgaŋ wuyu. \v 18 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Gɛ bɛŋ tɛ kee mwɛɛ gɛ? Gɛ bɛŋ kee lɛ fiɛɛ fichii fì muh leese a wu mu gɛ taŋlo fi yiisɛ wu gɛ?\wj* \v 19 \wj Fi le noo, nje fi lese fi ya fi gɛɛŋ nyu fɛ fitele fie le gɛ, fi boh nyu a shɛŋ, fi jiɛnyɛ fi bu lo.”\wj* (No Jiso gɛ̀ jɛmɛ noo, fi mo fi nyu lɛ mwɛɛ munjile munchii yuude lo.) \v 20 Wu ka wu gɛɛŋ fwe wu jɛmɛ lɛ, \wj “Le fiɛɛ fì bude yi muh le, le fi fì yiise muh,\wj* \v 21 \wj nje mwɛɛ mù mbefe mu muh gee jade nyu fɛ fitele fie le. Mwɛɛ njɛ baŋkwajɛ ba befe, ki muh jaŋ kinjaŋ, ki muh choŋ bvuchoŋ, ki muh yuuyɛ muh, ki muh jaŋ kwɛ muh kɛnɛ juma muh,\wj* \v 22 \wj ki muh guumɛ mwɛɛ, ki muh gee bijo, ki muh lɛɛde kinlɛlɛ, ki muh gee nyiɛŋ, ki muh bɛɛne kindoŋ, ki muh chɛŋe bɛ maŋkuŋ ma bamii, ki muh chiaase ye mo ki muh yuunfe kiyuunfɛ.\wj* \v 23 \wj Mwɛɛ mù mbefe munɛ munchii jade nyu fɛ fitele fì muh le, fɛ mu yiise mwɛdɛ.”\wj* \s1 Fitele fì kwɛse wumu wù gɛ̀ bee muh wu kituŋ gɛ leesɛ yi Jiso le \r (Macho 15:21-28) \p \v 24 Jiso gɛ̀ ja fo, wu gɛɛŋ kimbe ki bilaantɛŋ bì Taya bɛ Sidoŋ le. No wu gɛnɛ yo, wu lee yeh yimi le wu goone gɛ lɛ muh kɛɛ lɛ wu le yo gɛ. Geenɛ, bamii kɛɛ gɛh lo. \v 25 Kwɛse wumu gɛ̀ bee yo kiyo kì yiide nyu yi mwa ye wù kwɛse le. Kimimia no wu yu kune Jiso, wu mo wu to wu gwe bikaa bie le. \v 26 Kwɛse wuyu gɛ̀ bee muh wu Glek, gɛ wù gɛ̀ bee muh wu Bajuu gɛ. Ba gɛ̀ boyi wu Fonishia woŋ wù Silia le. No wu gwe noo, wu mo wu lɛgɛ Jiso lɛ wu bvusɛ nchɛndaa debele wuyu yi mwa ye le. \v 27 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Chinɛ bo ya bo nyaŋɛ booŋ, nje gɛ fi joŋe ki ba jo ŋgu yi booŋ ba noŋ bvú le gɛ.”\wj* \v 28 Kwɛse wuyu chvuu wu le lɛ, “Le nchiɛɛŋ chii. Geenɛ, sege booŋ jii mwɛɛ bvú to yi boonyi munchvuge mu gweeyi fɛkuu” \v 29 Jiso mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nje fiɛɛ fì wo chvuse finɛ, wo taŋlo wo gɛ̂ɛne fiuŋ, nchɛndaa debele wuyu le wu chinɛ wa mwa yo le.”\wj* \v 30 Kwɛse wuyu mo wu ja wu tuu jiŋ fɛ yeh le, wu doo wu gɛɛŋ wu yɛŋ mwa gime fɛnta nchɛndaa debele wuyu nyu wu bu wa. \s1 Jiso fɛ kinchifɛ tu ki yuge mwɛɛ ki jɛme \p \v 31 Jiso ja kimbe kì Taya le, wu fe Sidoŋ wu ka wu fe kimbe ki Bilaantɛŋ bì Yuufe le, wu mo wu tu je fɛ Mamasi wù Galalee le. \v 32 Bamii bamu gɛ̀ ja bo to bɛ muh mu, wù nyu kinchifɛ wu kee gɛ njɛmɛ gɛ. Bo lɛgɛ Jiso lɛ wu gɛɛ chiaaŋ yi ye ye le, wu fɛ wu. \v 33 Jiso mo wu jo wu bɛ wu bu a kinchvu kɛɛ ntɛnɛɛ bo tu bo nyu lɛbolɛbo. Wu leesɛ nyi yi kwaaŋ a bintuŋ bi muh wuyu le, wu chuuyɛ nchwene wu kuŋ lɛmɛ chi muh wuyu le, \v 34 wu bijɛ we, wu shooŋ,\f + \fr 7:34 \fr*\ft Jiso gɛ̀ shoonɛ nɛ wu koode nyu yii fɛ muh wuyu le.\ft*\f* wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Ɛfata”,\wj* fì le lɛ, \wj “Gwênyɛ!”\wj* \v 35 Bintuŋ bi muh wuyu mo bi gwenyɛ kimimia, lɛmɛ che yaafɛ, wu mo wu tu wu jɛme chuule. \v 36 Jiso mo wu chiisɛ lo bamii le lɛ keefɛ bo gê bo sɛ̂ɛŋ muh le gɛ. Geenɛ, no wu gɛ̀ chiisɛ, fi ka fi tu fi nyu gɛh noo, bo feeji bo gɛɛne bɛ fi fwe fwe. \v 37 Jwe mo wu yuŋ lo bamii baaŋ. Bo tu bo ghaade, bo duu lɛ, “Jiso kee ki wu gê mwɛɛ munchii chuule. Wu gee binchifɛ yuge mwɛɛ, binjumɛ jɛme.” \c 8 \s1 Jiso nyaŋɛ bamii banchvuge banɛh \r (Macho 15:32-39) \p \v 1 Gɛh aju ayu le, kinchvu ki bamii ka ki to ki taashɛ nɛ gɛmm. Bo gɛ̀ kɛme gɛ mwɛɛ munjile gɛ, Jiso tɛɛŋ booŋ be ba ŋgoo wu jɛmɛ bo le lɛ, \v 2 \wj “Ŋkɛme yii fɛ kinchvu kinɛ le, nje bo le wa besa bo aju atade, fiɛɛ fì bo ji nyume gɛ yu gɛ.\wj* \v 3 \wj Nɛ nchinɛ lo bo tuu ala aboo le, bo gɛɛŋ bo gwe jɛŋ a je, no bamu ja jé yì ndefe le.”\wj* \v 4 Booŋ be ba ŋgoo chvuu lɛ, “Taŋlo muh jo faaŋ mwɛɛ munjile nchvuuŋ yanɛ ki wu nyâŋɛ kfuu chi banɛ bamii yu?” \v 5 Wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme chefe yi blɛd yimiɛɛ?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Le bvusooshwi.” \v 6 Jiso mo wu du lɛ kinchvu ki bamii kiyu shii fɛkuu. Bo shiiyɛ, wu jo chefe yi blɛd yì bvusooshwi chiɛɛ, wu nya kiyone Nyo le, wu bweeyɛ, wu nya booŋ be ba ŋgoo le, bo gajɛ kinchvu kiyu le. \v 7 Bo gɛ̀ kɛme tɛ bíɛŋ yì shige shige nɛ shige. Wu ka wu jo, wu nya kiyone Nyo le, wu jɛmɛ bo gajɛ bamii bayu le. \v 8 Muh wuchii ji wu fuu. Bo baanyɛ bimbɛge bì gɛ̀ shɛshɛ, bi yisɛ ŋkáa bvusooshwi. \v 9 Bamii ba gɛ̀ ji gɛ̀ bee njɛ banchvuge banɛh. \v 10 Wu mo wu chinɛ bo le bo kwɛɛde. Wu lee lo a ŋguh le kimimia bɛ booŋ be ba ŋgoo mo bo ja bo gɛɛŋ kimbe kì Damanuta le. \s1 Bafalashii tu bo goone lɛ Jiso dunyɛ kiŋgha ki fiɛɛ \r (Macho 12:38-42; 16:1-4) \p \v 11 Bafalashii gɛ̀ ja bo to fɛ Jiso le, bo kɛ kintɛɛnyɛ bɛ wu, bo jɛme lɛ wu ge fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bvu ja fɛwe. Bo gɛ̀ duu noo bo mone lo wu. \v 12 Jiso shooŋ baaŋ, wu jɛmɛ lɛ, \wj “Kiŋgogɛ kinɛ goone fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bvu ja fɛwe ki ge la yu? Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛ kiŋgogɛ kinɛ nyu ki yɛŋ fiɛɛ le gɛ.”\wj* \v 13 Wu mo wu chinɛ bo le, wu kaasɛ wu lee a ŋguh le, wu tu wu gɛɛne wuŋ kwɛge. \s1 Jiso tefɛ booŋ be ba ŋgoo lɛ bo yɛ̂de kune gee chi Bafalashii bɛ chi Hɛlod lɛ \r (Macho 16:5-12) \p \v 14 Jiso gɛ̀ gɛɛne booŋ be ba ŋgoo daayɛ ki bo jo blɛd, bo gɛ̀ kɛme gɛh nyu chefe yimimia a ŋguh le. \v 15 Wu tu wu teefe bo wu duu lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂ne, bɛŋ ka bɛŋ jôde kife yi kinshilɛ ki Bafalashii le mo ki Hɛlod.”\wj* \v 16 Booŋ be ba ŋgoo mo bo kɛ bo jɛme lɛbolɛbo kune fiɛɛ fiyu, bo duu lɛ, “Wu jɛme kinshilɛ kinɛ nɛ nje besabɛŋ baaŋ kɛmɛ gɛ blɛd gɛ.” \v 17 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo jɛme kune fi, wu mo wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ jɛme nyu kune blɛd wù bɛŋ baaŋ kɛme gɛ nje la? Gɛ bɛŋ yɛde mwɛɛ le kɛnɛ bɛŋ kee mwɛɛ gɛ? Le lɛ bvufee bwena baaŋ a gwenyɛ gɛ?\wj* \v 18 \wj Bɛŋ kɛme ajii bɛŋ yɛde gɛ mwɛɛ le gɛ? Bɛŋ kɛme bintuŋ bɛŋ yuge gɛ mwɛɛ gɛ? Gɛ bɛŋ kwaji mwɛɛ gɛ?\wj* \v 19 \wj Sege ŋgɛ̀ ŋgweeshɛ chefe yi blɛd yishɛŋ yì bamii chi ji banchvuge batɛŋ, bimbɛge bì bɛŋ chi banyɛ chi bee ŋkáa yimiɛɛ?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Yuufe ncho yifiɛɛ.” \v 20 Wu ka wu biih, \wj “Kune chefe yì bvusooshwi yì bamii be ji banchvuge banɛh, bimbɛge bì bɛŋ be banyɛ be bee ŋkáa yimiɛɛ?”\wj* Bo chvuu lɛ, “bvusooshwi.” \v 21 Wu mo wu biih bo le lɛ, \wj “Gɛ bɛŋ kɛɛ wa mwɛɛ gɛ?”\wj* \s1 Jiso gwenyɛ ajii a kinfeeŋ ntɛ wù Bɛsada le \p \v 22 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ daŋ bo bu Bɛsada, bamii bamu to bɛ kinfeeŋ kimi fɛ wu le bo lɛgɛ lɛ wu kuŋ wu le, wu fɛ wu. \v 23 Jiso jijɛ wu yi kibo le, bɛ wu bu ntɛ wuyu le. Wu chuuyɛ nchwene yi ajii a we le, wu gɛɛ chiaaŋ yi ye ye le wu mo wu biih wu le lɛ, \wj “Wo yɛde fiɛɛ le?”\wj* \v 24 Kinfeeŋ kiyu chiaasɛ ajii we, ki bijɛ ki jɛmɛ lɛ, “N'yɛde bamii le jibejibe bo jiɛnyi nyu njɛ bite.” \v 25 Jiso ka wu gɛɛ chiaaŋ yi ajii a muh wuyu le, wu bijɛ nɛ tuŋŋ, ajii a we mo wo yuu, wu tu wu yɛde mwɛɛ le munchii chuule. \v 26 Jiso mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo gɛ̂ɛne fɛ wo kfuuŋ, wo doo wo gɛɛne keefɛ wo ka wo lêe ntɛ le gɛ.”\wj* \s1 Bita chiɛɛyɛ lɛ Jiso le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka \r (Macho 16:13-20; Luka 9:18-21) \p \v 27 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo ja fo bo tu bo gɛɛne bantɛ ba kimbe kì Kasalia wu Filibi le. Bo doo bo gɛɛne, wu biih bo le lɛ, \wj “Bamii duu lɛ nle yɛɛŋ?”\wj* \v 28 Bo chvuu lɛ, “Bamii bamu duu lɛ wo le Joŋ Nlesɛajoo, bamu lɛ Alaja, bamu duu lɛ wo le muh wu ntuŋ wu Nyo wumu.” \v 29 Wu mo wu kaasɛ wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ duu fiena lɛ nle yɛɛŋ?”\wj* Bita chvuu lɛ, “Wo le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka.” \v 30 Jiso mo wu chiisɛ lo bo le lɛ keefɛ bo môŋ bo sɛ̂ɛŋ finɛ fiɛɛ muh le kune wu gɛ. \s1 Jiso jɛmɛ kune kfuu chi kwe yì wu lé wu gê wu kwe \r (Macho 16:21-28; Luka 9:22-27) \p \v 31 Wu mo wu kɛ wu yɛyi booŋ be ba ŋgoo wu jɛme kune kikwɛɛ ke lɛ, \wj “Muh wù jee che le Mwamuh kɛme ki wu yɛ̂ŋ baŋgɛ ba duude, bamii ba sage woŋ bɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo faŋ wu. Bo mo bo yuuyɛ wu, aju fe atade wu kaasɛ wu bu yi kwe le.”\wj* \v 32 Wu jɛme mwɛɛ munɛ bo le nɛ waaŋ. Bita mo wu jo wu bɛ wu kɛŋsɛ yo, wu mo wu kɛ wu wame wu yi fiɛɛ fiyu le. \v 33 Jiso kaasɛ ye, wu bijɛ booŋ be ba ŋgoo, wu waŋ Bita wu jɛmɛ lɛ, \wj “Jâ a mɛ jiŋ Sataŋ! Gɛ wo lɛme yi kimbe ki Nyo le gɛ. Wo lɛme nyu yi ki muh wu wuŋ le.”\wj* \p \v 34 Wu mo wu tɛɛŋ kinchvu ki bamii bɛ booŋ be ba ŋgoo lɛ, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Muh nɛ goone ki wu bîi mɛne, tu wù kɛme ki wu fâŋ kikwɛɛ ke, wu tuu kintaaŋ ke wu bii mɛne.\wj* \v 35 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wu baji kinche ke lɛ keefɛ wu lɛsɛ ki gɛ, lé wu gê wu lɛsɛ lo ki. Geenɛ, Muh wu lɛsɛ kinche ke nje mɛ mo nje saaka wù joŋe le, tu wu baji lo kinche kiyu.\wj* \v 36 \wj Ba banyi woŋ kfunɛ wuchii ba nya muh ji, wu lɛsɛ kinche ke, maajɛ wuyu nyu la?\wj* \v 37 \wj Fiɛɛ fì taŋlo muh suuŋ kiyo ke yu le la?\wj* \v 38 \wj Bɛŋ kêe lɛ nɛ muh kɛme bvuya ki wu bîi mɛne mo jɛ yaŋ le, antɛnɛɛ a kiŋgogɛ ki ghɛge mwɛɛ kinɛ ki le njɛ muh wu chinɛ jwɛɛŋ le kɛnɛ kwɛɛ le wu tu wu jaŋe kinjaŋ, wu kêe lɛ muh wu jee che le Mwamuh, bvuya le bvu koo tɛ wu bɛ mwɛdɛ sege wu kaasɛ wu to antɛnɛɛ a bvukugɛ bvu Chiji bɛ banchɛndaa ba Nyo ba yuude.”\wj* \c 9 \p \v 1 Jiso ka wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, bamii bamu lɛme fɛnɛ bo nyu gɛ bo to bo yu wuŋ wu kwe njɛ bo yɛŋ bvunfoŋ bvu Nyo to bɛ bvuŋga bwe sɛŋ gɛ.”\wj* \s1 Nfiɛɛnɛ yi Jiso kusɛ \r (Macho 17:1-13; Luka 9:28-36) \p \v 2 Aju gɛ̀ fe bvusoo, Jiso jo Bita bɛ Jɛm mo Joŋ bɛ bo bɛɛŋ yi mbegɛ wumu le wù ndefe fɛwe le, bo nyu fo gɛh bo bo. Bo ja bo yɛŋ nfiɛɛnɛ ye kusɛ a bo jii, \v 3 njú ye baaŋ yi lale yi fede no taŋlo mu chugɛ fɛkuu fɛnɛ yi baaŋ. \v 4 Bo gɛ̀ ja bo yɛŋ Alaja bɛ Musɛ bo bunɛ fɛ bo le, bo jɛme bɛ Jiso. \v 5 Bita saa, wu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Muh n'yɛyɛ wù baaŋ, fi joŋe no bee le fɛnɛ. Chinɛ bee jooŋ chúŋ yishɛde, yimi yo, yimi yi Musɛ, yimi yi Alaja.” \v 6 Wu gɛ̀ jɛme noo nje njaŋ gɛ̀ koo bo baaŋ wu gɛ ka wu kɛɛ fiɛɛ fì wu jɛme gɛ. \v 7 Gɛh no wu jɛme noo, kimbɛ ja ki to ki baŋɛ bo, jɛ jɛmɛ a kimbɛ kiyu le lɛ, “Wunɛ le Mwa yaŋ, wu le fitele fiaŋ. Bɛŋ yûge nyu wu le.” \v 8 Bo ja bo jaŋe bo doo bo bijɛ bo gɛ ka bo yɛŋ bamii baa le gɛ, bo yɛŋ gɛh nyu Jiso le maa. \p \v 9 Bo gɛ̀ ja yi mbegɛ wɛɛ le bo doo bo boge, Jiso chiisɛ bo le lɛ keefɛ bo sɛ̂ɛŋ fiɛɛ fì bo be yɛŋ le njɛ muh wù jee che le Mwamuh bu wa yi kwe le sɛŋ gɛ. \v 10 Bo yu noo bo gɛɛ a bo shɛŋ, geenɛ bo tu bo ghaade gɛh lɛbolɛbo laa mbu wu yi kwe le wunɛ le nyu la lɛ. \v 11 Bo mo bo ja bo biih Jiso le lɛ, “Le nje la wù bamii ba duunyi banchi duu lɛ Alaja kɛme ki wu yâ wu to fɛ Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka ge wu to?” \v 12 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Le nchiɛɛŋ lɛ Alaja kɛme ki wu yâ wu to wu kɛnyɛ mwɛɛ munchii mu tu mu nyume gɛh no mu gɛ̀ bee. Geenɛ, le nje la wù ba le ba saŋ lɛ muh wù jee che le Mwamuh kɛme ki wu gê wu yɛŋ baŋgɛ ba duude, bamii faŋ wu?\wj* \v 13 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ Alaja le wu to wa, bo ge fiɛɛ fì bo koŋe bɛ wu. Nyume gɛh no ba gɛ̀ saŋ kune wu.”\wj* \s1 Jiso bvusɛ kiyo kì yiide yi mwa wumu le \r (Macho 17:14-21; Luka 9:37-43a) \p \v 14 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ boh bo to bo fɛsɛ fɛ booŋ be ba ŋgoo bamu gɛ̀ bee fo, wu yɛŋ kinchvu ki bamii kì baaŋ ki kɛnɛ ki baŋ bo, bamii bamu ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo bo tɛɛnyi kintɛɛnyɛ bɛ bo. \v 15 Kimimia no kinchvu kichii yɛŋ Jiso le, bo njaŋɛ baaŋ, bo legɛ bo gɛɛŋ bo yɛsɛ wu le. \v 16 Wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ tɛɛnyi kintɛɛnyɛ kune la?”\wj* \v 17 Muh chvuu wu le a kinchvu ntɛnɛɛ lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, mbe nto bɛ mwa yaŋ fɛ wo le nje kiyo kimi le ye ye le, kì gee muh tu kinchifɛ. \v 18 Kiyo kiyu to kichufɛ wu ki noŋ fɛkuu, bifuu tu bi bude a wu mu wu ŋgeji bige, wu jade wu tɛɛnyi. Njɛmɛ lɛ booŋ buŋ ba ŋgoo bvusɛ kiyo kiyu, bo moŋ sɛŋ.” \v 19 Jiso yu noo, wu jɛmɛ lɛ, \wj “O oo! Kiŋgogɛ kì baaŋ lee gɛ fitele yi Nyo le kinɛ gɛ! Nlé nyû bɛ bɛŋ ŋgɛ̂ɛŋ mbû nɛɛ? Nlé ŋkâaŋ shɛ́ŋ bɛ bɛŋ ŋgɛ̂ɛŋ mbû nɛɛ? Bɛŋ to bɛ mwa wuyu fɛnɛ bɛŋ nya mɛne.”\wj* \v 20 Bo mo bo jo mwa wuyu bo tu bo too bɛ wu fɛ Jiso le. No kiyo kiyu yɛŋ Jiso le, ki mo ki chûfɛ mwa wuyu kimimia wu gwe fɛkuu wu tu wu biiŋse fo, bifuu bude amu. \v 21 Jiso biih chiji mwa wuyu le lɛ, \wj “Fiɛɛ finɛ gɛ̀ kɛ sege la?”\wj* wu chvuu lɛ, “Fi gɛ̀ kɛ wu, wu baaŋ shige. \v 22 Kiyo kiyu le ki noŋ wa wù kiŋgane le kiŋgane le fɛ ŋgu le mo a joo le ki goone ki ki yuuyɛ lo wu. Nɛ wo taŋlo wo ge fiɛɛ, kii wo, wo koo gɛh lo yii fɛ bee le, wo fih bee.” \v 23 Jiso biih wu le lɛ, \wj “Lɛ laa ntaŋlo ŋge fiɛɛ la? Nyo taŋlo wu ge fiɛɛ fichii fɛ muh wù le wu leesɛ fitele yi ye ye le.”\wj* \v 24 Kimimia chiji mwa wuyu mo wu jaŋ fɛwɛɛwe lɛ, “Nle nleesɛ fitele yi Nyo le. Gêe lɛ ŋka nleesɛ nfe lo noo.” \v 25 Jiso doo wu yɛŋ kinchvu ki bamii le ki lege ki too ki taashi fɛ wù gɛ̀ bee fo, wu waŋ kiyo kì yiide kiyu wu jɛmɛ lɛ, \wj “Wo, kiyo kì yiide kinɛ kì gee mwa wunɛ jɛme gɛ, wu yuge gɛ tɛ mwɛɛ gɛ, njɛme wo le, bû yi mwa wunɛ le, wo gɛɛŋ lo! Keefɛ wo ka wo lêe ye ye le gɛ!”\wj* \v 26 Kiyo kiyu jaŋ fɛwɛɛwe, ki ka kichufɛ mwa wuyu, ki noŋ wu a je yì befe le, ki mo ki bû ye ye le. Wu tu wu gime fɛkuu njɛ kiŋkwe ki muh. Bamii ba duude yɛŋ noo, bo tu bo duu lɛ, “Wu le wu kwe wa.” \v 27 Jiso jijɛ wu yi kibo le wu chiaasɛ wu, wu lɛɛŋ we. \p \v 28 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ gɛɛŋ bo lee yeh, bo biih wu le ajiŋ ajiŋ lɛ, “Le nje la wù bee be moŋ sɛŋ ki be bvusɛ nchɛndaa wu debele wɛɛ?” \v 29 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Fiɛɛ fì taŋlo fi bvusɛ kfuu chi wunɛ nchɛndaa le gɛh buunɛ maa. Gɛ taŋlo fiɛɛ fimi yeye bvusɛ gɛ.”\wj* \s1 Jiso ka wu jɛmɛ kune kfuu chi kwe yì wu lé wu gê wu kwe \r (Macho 17:22-23; Luka 9:43b-45) \p \v 30 Bo ja fo bo fe je yi Galalee le, Jiso goone gɛ lɛ muh kɛɛ gɛ, \v 31 nje wu gɛ̀ jiɛnyi wu yɛyi booŋ be ba ŋgoo. Wu gɛ̀ jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Muh wù jee che le Mwamuh le ba nyu ba nya wu chiaaŋ yi bamii le ba yuuyɛ wu. Nɛ bo doo bo yuuyɛ wu noo, ge aju atade, wu bu yi kwe le.”\wj* \v 32 No wu jɛmɛ noo, bo gɛ̀ baaŋ kɛɛ gɛ fiɛɛ fì wu jɛme gɛ, geenɛ, bo tu bo faane ki bo biih. \s1 Muh wù baaŋ le yɛɛŋ? \r (Macho 18:1-5; Luka 9:46-48) \p \v 33 Bo gɛɛŋ bo bu kafanahom, bo gɛ̀ doo bo lee yeh, Jiso biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ be tɛɛnyi kintɛɛnyɛ a je kune la?”\wj* \v 34 Bo mɛ gɛh jwe wuchile, nje bo gɛ̀ jiɛnyi a je bo tɛɛnyi kintɛɛnyɛ lɛbolɛbo lɛ, laa muh wù baaŋ le yɛɛŋ la. \v 35 Jiso shii fɛkuu, wu tɛɛŋ bo ba yuufe ncho bafɛɛ wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nɛ muh goone ki wu nyûme muh wù fwe, tu wu kɛme ki wu jô kikwɛɛ ke lɛ wu le kijimɛ mo muh wù lɛne fɛ bamii le bachii.”\wj* \v 36 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu jo mwa wù shige wu leesɛ a bo antɛnɛɛ, wu kaasɛ wu jo wù kɛme abo, wu jɛmɛ bo le lɛ, \v 37 \wj “Nɛ muh fi mwa njɛ wunɛ a jee chaŋ le, tu wu fi nyume mɛ. Muh fii mɛ, tu gɛ wu fii nyume mɛ gɛ, tu wu fii tɛ nyu muh wu tuŋ mɛ.”\wj* \s1 Muh nɛ baaŋ baa gɛ jiŋ wo le gɛ tu wu toone lo wo \r (Luka 9:49-50) \p \v 38 Joŋ jɛmɛ wu le lɛ, “Muh n'yɛyɛ, bee chi be yɛŋ muh mu le wu tɛŋe jee chuŋ fɛ wu bvuuse banchɛndaa ba debele yi bamii le, be faŋ, nje gɛ wu nyu muh ŋgoo yese besabɛŋ le gɛ.” \v 39 Geenɛ Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Keefɛ bɛŋ chîde kfuu chi wɛɛ muh gɛ. Bɛŋ kêe lɛ muh gee kiŋgha ki fiɛɛ wu tɛŋe jee chaŋ, tu gɛ taŋlo wu ka wu jɛme fiɛɛ fì befe kune mɛ gɛ.\wj* \v 40 \wj Nɛ muh baaŋ baa gɛ̀ jiŋ besabɛŋ le gɛ, tu wu toone besabɛŋ.\wj* \v 41 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, muh nya gɛh nyu fiŋkoo fi joo bɛŋ le nje ba tɛŋe bɛŋ lɛ bamii ba Kletu, tu gɛ wu nyu wu to wu fu maajɛ we gɛ.”\wj* \s1 Mwɛɛ mù taŋlo mu ge bamii gee bimbefɛ \r (Macho 18:6-9; Luka 17:1-2) \p \v 42 \wj “Kɛnɛ nyume yɛɛŋ wù ge booŋ ba shige banɛ bò lese fitele ye yaŋ le ki bo ge kimbefɛ, fi joŋe fɛ wu wɛɛ muh le lɛ ba shɛŋshɛ kibwee ki jɛnɛ a kindoŋ ke le, ba tooŋsɛ wu a joo yì baaŋ le.\wj* \v 43-44 \wj Fi ka nyume lɛ, kibo kuŋ gêe wo gee kimbefɛ, wo suunɛ kibo kiyu. Fi joŋe lɛ wo lee kinche kì kage gɛ le bɛ kibo kiŋkfunɛ, fede ki wo kɛ̂me chiaaŋ yichii wo gɛɛŋ ŋgu wù baaŋ le wù fiee segechii wu jime gɛ.\wj* \f + \fr 9:43-44 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu le ba bisɛ fɛnɛ bo ka bo bisɛ tɛ ajiŋ a 46 lɛ, “kijusɛ kinɛ le fɛ baŋgvule jii bamii fo bo kwee gɛ, ŋgu jime gɛ fo gɛ.”\ft*\f* \v 45-46 \wj Nɛ kikaa kuŋ gêe wo gee kimbefɛ, wo suunɛ kikaa kiyu. Fi joŋe lɛ wo lee kinche kì kage gɛ le wo nyu ntɛŋlaase, fede ki wo kɛ̂me bikaa bichii ba noŋ wo ŋgu wù baaŋ le.\wj* \v 47 \wj Nɛ jise chuŋ gêe wo gee kimbefɛ, wo bvusɛ jise chiyu wo noŋ. Fi joŋe lɛ wo lee bvunfoŋ bvu Nyo le bɛ jise chimimia, fede ki wo kɛ̂me ajii achii, ba noŋ wo ŋgu wù baaŋ le.\wj* \v 48 \wj Kijusɛ kinɛ le fɛ baŋgvule jii bamii fo bo kwee gɛ, ŋgu jime gɛ fo gɛ.\wj* \v 49 \wj Bɛŋ kêe lɛ ŋgu le wu kuŋ muh wuchii le gɛh njɛ no ba to ba yefɛ fiɛɛ bɛ ŋka.\wj* \v 50 \wj Ŋka le fiɛɛ fì joŋe, geenɛ sege yi chii, wo ge nɛɛ fɛ yi ka yi kaasɛ yi jɛŋɛ? Bɛŋ nyûme njɛ ŋka yì jɛŋɛ, muh bɛ muh nyûme yi nyiɛgee le.”\wj* \c 10 \s1 Kune ki ba kuŋ bɛ kwɛse \r (Macho 19:1-12; Luka 16:18) \p \v 1 Jiso ja yo, wu gɛɛŋ kimbe ki woŋ kì Judia le, wu daŋ Joo yì Jodaŋ wu gɛɛŋ wuŋ kwege. Binchvu bi bamii ka bi taashi bi too fɛ wu le, wu tu wu yɛyi bo gɛh no wu gɛ̀ to wu yɛyi. \v 2 Bafalashii gɛ̀ ja bo to fɛ wu le ki bo moŋ wu, bo mo bo biih wu le lɛ, “Nchi le wu bɛɛŋ lɛ taŋlo muh kuŋ bɛ kwɛɛ?” \v 3 Jiso kaasɛ wu biih tɛ bo le lɛ, \wj “Musɛ gɛ̀ nya nchi lɛ bɛŋ gêe nɛɛ?”\wj* \v 4 Bo chvuu lɛ, “Musɛ gɛ̀ bee wu chinɛ lɛ taŋlo muh kuŋ bɛ kwɛɛ. Wu nɛ kuŋe bɛ wu, wu saŋ ŋwa wù duunyi lɛ wu le wu kuŋ wa wu, wu nya wu le.” \v 5 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Gɛ̀ bee nje bintuŋ biɛna bì tɛmɛ wù Musɛ gɛ̀ saŋ nchi wunɛ.\wj* \v 6 \wj Geenɛ, gɛ̀ bee fɛŋkɛɛ sege Nyo gɛ̀ fɛde mwɛɛ, wu fɛ jwɛŋsɛ bɛ kwɛse. No wu fɛ noo wu jɛmɛ lɛ,\wj* \v 7 \wj ‘Le nje finɛ fiɛɛ fì jwɛŋsɛ lé wu gê wu chinɛ chiji bɛ bwee le wu taashɛ bɛ kwɛɛ,\wj* \v 8 \wj bo bafɛɛ mo bo tu muh wu mumwaa.’ Noo, gɛ bo baaŋ bamii bafɛɛ gɛ, bo le wa muh wu mumwaa.\wj* \v 9 \wj Fi mo fì nyu lɛ, fiɛɛ fì Nyo le wu taashɛ wa, keefɛ muh moŋ ki wu gâsɛ gɛ.”\wj* \p \v 10 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ doo bo nyu yeh, bo ka bo biih wu le kune fiɛɛ fiyu. \v 11 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Mo yɛɛŋ wù kuŋ bɛ kwɛɛ wu jo wumu, le wu ge kimbefɛ gɛh njɛ ki wu jâŋ kwɛse wumu.\wj* \v 12 \wj Nɛ kwɛse bu a jwɛŋsɛ le, wu gɛɛŋ a jwɛŋsɛ wumu le, tu wu le wu ge kimbefɛ fɛ jwɛŋsɛ le ki wu gîiŋ bɛ jwɛŋsɛ wumu.”\wj* \s1 Jiso noŋ kimbonɛ yi booŋ ba shige shige le \r (Macho 19:13-15; Luka 18:15-17) \p \v 13 Bamii ja bo too bɛ booŋ fɛ Jiso le lɛ wu kuŋ bo le, booŋ be ba ŋgoo tu bo wame lo bo. \v 14 Jiso doo wu yɛŋ noo, shɛ́ŋ toonyɛ wu, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ chînɛ booŋ bayu too fɛ mɛne, fɛ bɛŋ jêese bo gɛ, nje bvunfoŋ bvu Nyo le nyu fɛ bamii ba le njɛ booŋ banɛ le.\wj* \v 15 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ muh wù baaŋ fi gɛ bvunfoŋ bvu Nyo njɛ mwa wù shige gɛ, tu gɛ wu lee bvunfoŋ bvuyu le gɛ.”\wj* \v 16 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu jode bo wu tuude, wu gɛɛde chiaaŋ yi bo le, wu nooŋ kimbonɛ yi bo le. \s1 Jiso bɛ muh wu kwa \r (Macho 19:16-30; Luka 18:18-30) \p \v 17 Jiso ja lɛ wu gɛɛne, muh mu legɛ wu to wu tuŋ anyuu a wu jii wu biih wu le lɛ, “Muh wù N'yɛyɛ, wo le muh wù joŋe, fiɛɛ fì ŋkɛme ki ŋge fɛ ŋkɛme kinche kì kage gɛ le la?” \v 18 Jiso biih wu le lɛ, \wj “Wo tɛŋe mɛ lɛ muh wù joŋe nje la? Gɛ muh nyu yu wù joŋe gɛ. Mɛ gɛh Nyo maa wù joŋe.\wj* \v 19 \wj Gɛ wo kee banchi ba duu lɛ, ‘Keefɛ wo yûuyɛ muh gɛ, keefɛ wo jâŋ kwɛ muh gɛ, keefɛ wo chôŋ bvuchoŋ gɛ, keefɛ wo bɛ̂ɛ jiŋ yi nsa wu chimbiaŋ gɛ, keefɛ wo fîge kinfi gɛ, bɛ lɛ wo ŋgvûune chijo bɛ bwoo gɛ?’”\wj* \v 20 Muh wuyu chvuu Jiso le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, banchi banɛ bachii le ŋgɛ̀ ŋkɛ wa ŋgɛɛde mbaaŋ chumu.” \v 21 Jiso bijɛ wu nɛ tuŋŋ, wu koŋ wu, wu mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Tu fiɛɛ le fi shɛɛ fimimia fì wo baaŋ wo ge. Gɛ̂nɛ wo gêsɛ mwɛɛ mwuŋ munchii mù wo kɛme, wo gâ bige biyu bamii ba fuude le, wo mo wo ge wo kɛme nchvu nyu yi woŋ wù fɛwe. Nɛ wo doo wo ge noo, wo mo wo kâasɛ wo tô wo bîi mɛne.”\wj* \v 22 No Jiso jɛmɛ noo, muh wuyu yu bvushi chvuu lo wu, wu kaasɛ ye wu tu wu gɛɛne wù nyu lo yii yii, nje wu gɛ̀ kɛme kwa baaŋ. \p \v 23 Jiso ja wu kaasɛ ye wu bijɛ booŋ be ba ŋgoo nɛɛ, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Fi lé fi gê fi tɛɛme baaŋ fɛ bamii ba kwa le, ki bo lee yi bvunfoŋ bvu Nyo le.”\wj* \v 24 Njɛmɛ wuyu fuuŋsɛ booŋ be ba ŋgoo. Jiso ka wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Booŋ baŋ, fi tɛɛme baaŋ fɛ muh le ki wu lêe yi bvunfoŋ bvu Nyo le.\wj* \f + \fr 10:24 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu kɛme fɛnɛ lɛ, “Fɛ muh wù gɛɛde bvufee yi kwa le…”\ft*\f* \v 25 \wj Fi le chige fɛ nyambala le ki yi lêe a jise chi nsala le fede fɛ muh wu kwa le ki wu lêe yi bvunfoŋ bvu Nyo le.”\wj* \v 26 Bo yu noo fi gha bo baaŋ, bo tu bo maŋe lɛ, “Nɛ finɛ le noo, yu to bonɛ yɛɛŋ?” \v 27 Jiso kaasɛ wu bijɛ bo nɛɛ, wu jɛmɛ lɛ, \wj “Finɛ fiɛɛ taŋlo fi gha muh wu wuŋ, geenɛ gɛ taŋlo fi gha Nyo gɛ, nje Nyo taŋlo wu ge fiɛɛ fichii.”\wj* \v 28 Bita mo wu ja wu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Bîjɛ yɛ̂ŋ, bee le be chinɛ wa fiɛɛ fichii le bee tu be bii wo le.” \v 29 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Nsɛŋe wo nchiɛɛŋ lɛ, gɛ muh nyu yu wu le wu chinɛ yeh ye le, kɛnɛ booŋ ba bwee le, kɛnɛ jɛ́me ye le, kɛnɛ bwee le, kɛnɛ chiji le, kɛnɛ booŋ le, kɛnɛ ŋɛɛ le, wu chine nje mɛ bɛ saaka wù joŋe wu Nyo,\wj* \v 30 \wj wù lé wu gê wù nyu njɛ wù kɛme yéh mo booŋ ba bwee, mo jɛ́me, mo babwee, mo booŋ, mo ŋɛɛ yi kinche ki mɛɛse le kiŋgane gwii gɛ. Bamii lé bo gê bo boone tɛ bikaa a wu jiŋ, ge doo nyume kife ki kinche kì too le, wù kɛme kinche kì kage gɛ.\wj* \v 31 \wj Geenɛ, bamii ba duude ba le fwe mɛɛse le bo tu ba ajiŋ, ba duude ba le ajiŋ mɛɛse le bo tu ba fwe.”\wj* \s1 Jiso ka wu jɛmɛ kiŋgane kintɛde kune kwe ye \r (Macho 20:17-19; Luka 18:31-34) \p \v 32 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ ja bo jo je, bo bɛɛne Yɛlusalɛm wu saa fwe. Booŋ be ba ŋgoo kɛme lo ŋgha. Bamii ba gɛ̀ bii tɛ tu bo kɛme nfaaŋ. Jiso ka wu jo booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ bɛ bo kɛŋsɛ yo wu tu wu sɛŋe bo fiɛɛ fì lé fi gê fi kooshɛ bɛ wu. \v 33 Wu jɛme bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bee bɛɛne wa bee gɛɛne Yɛlusalɛm, ba lé ba gɛ̂ɛŋ ba nya muh wù jee che le Mwamuh chiaaŋ yi bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ le mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo, ba sa wu ba suunɛ lɛ ba yuuyɛ wu, ba mo ba nya wu chiaaŋ yi bituŋ le,\wj* \v 34 \wj ba chwɛɛse wu, ba chuuyi wu bɛ nchwene ye ye le, ba taane wu bɛ munte, ba yuuyɛ wu, ge doo nyume aju atade, wu bu yi kwe le.”\wj* \s1 Jɛm bɛ Joŋ lɛgɛ binta bì baaŋ baaŋ a Jiso le \r (Macho 20:20-28) \p \v 35 Jɛm bɛ Joŋ ba gɛ̀ bee booŋ ba Jɛbɛdi ja bo kɛŋsɛ bo to a Jiso fwe bo jɛmɛ wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, fiɛɛ le yu fì bee goone lɛ wo ge fɛ bee le.” \v 36 Wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ goone lɛ ŋge la fɛ bɛŋ le?”\wj* \v 37 Bo chvuu lɛ, “Bee goone lɛ sege wo le yi kala wu bvukugɛ bwuŋ le, bee shii yi binta bì baaŋ baaŋ le, muh mu a kibo kuŋ kinchiɛɛŋ le, wumu a kibo kiŋkoŋo le.” \v 38 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Gɛ bɛŋ kee fiɛɛ fì bɛŋ biide gɛ. Taŋlo bɛŋ mu fiŋkoo fi ŋgɛ fì nlé ŋgê mmû, kɛnɛ bɛŋ lêe kfuu chi ŋgɛ wù baaŋ wù nlé ŋgê nlee wu le?”\wj* \v 39 Bo chvuu wu le lɛ, “Bee taŋlo be ge.” Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ taŋlo bɛŋ mu fiŋkoo fi ŋgɛ fì nlé ŋgê mu, bɛŋ lêe tɛ kfuu chi ŋgɛ wù baaŋ wù nlé ŋgê nlee le,\wj* \v 40 \wj geenɛ ki bɛŋ shîi a kibo kaŋ kinchiɛɛŋ le kɛnɛ kiŋkoŋo le gɛ nyume kijusɛ kaŋ ki nya muh le gɛ. Manjuu mayu le fɛ bamii ba ba le ba seesɛ wa fɛ bo le.”\wj* \v 41 Kimbɛge ki booŋ ba ŋgoo ba Jiso ba yuufe doo bo yu kune fiɛɛ fiyu bo tu bo toonyi shɛ́ŋ bɛ Jɛm mo Joŋ. \v 42 Jiso tɛɛŋ bo bachii bo to, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Gɛ bɛŋ kee lɛ bamii ba sage bituŋ to bo shiide lo yi bamii baboo le, bamii ba baaŋ baaŋ baboo duunyi bvuŋga bvuboo a bo we gɛ?\wj* \v 43 \wj Gɛ fifiɛɛ fiɛɛ kɛme ki fi nyume a bɛŋ ntɛnɛɛ gɛ. Muh wù goone ki wu nyûme muh wù baaŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ kɛme ki wu nyûme muh wù lɛne lo bɛŋ le.\wj* \v 44 \wj Muh nɛ goone ki wu nyûme muh wù fwe a bɛŋ ntɛnɛɛ, tu wù kɛme ki wù nyu nfwa wù muh wuchii.\wj* \v 45 \wj Bɛŋ kêe lɛ gɛ muh wù jee che le Mwamuh gɛ̀ to lɛ bamii lɛne lo wu le gɛ. Wu gɛ̀ to ki wu lɛ̂ŋ lo bamii le, wu nya kinche ke ki wu sûuŋ muh wù duude chiaaŋ yi kwe le.”\wj* \s1 Jiso gwenyɛ ajii a Batimayu \r (Macho 20:29-34; Luka 18:35-43) \p \v 46 Bo jiɛnyɛ bo to bo bu ntɛ wu Jɛliku le. Jiso gɛ̀ doo wu jade yo bɛ booŋ be ba ŋgoo mo kinchvu ki bamii kì baaŋ, kinfeeŋ kimi shii jwe wu je le ki lɛge mwɛɛ jee che nyu lɛ Batimayu, wù mwa Timayu. \v 47 Wu doo wu yu lɛ le Jiso wu Nasalɛ, wu mo wu kɛ wu tu wanɛ fɛwɛɛwe lɛ, “Jiso, Mwa Nfoŋ Dabi, koo yii fɛ mɛne.” \v 48 Bamii ba duude tu bo wanɛ bo duu lɛ wu baŋ lo. Geenɛ wu ka wu mɛsɛ wu waŋ lo fɛwɛɛwe lɛ, “Mwa Nfoŋ Dabi, koo yii fɛ mɛne.” \v 49 Jiso lɛɛŋ, wu jɛmɛ lɛ bo tɛɛŋ wu. Bo mo bo tɛɛŋ kinfeeŋ kiyu bo jɛmɛ lɛ, “Wo le wo kɛme kishi kì joŋe, ja we, wu tɛŋe wo.” \v 50 Kinfeeŋ kiyu mo ki noŋ nju ye fɛkuu, ki selɛ we ki gɛɛŋ fɛ Jiso le. \v 51 Jiso biih ki le lɛ, \wj “Wo goone lɛ ŋge la fɛ wo le?”\wj* Kinfeeŋ kiyu chvuu lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, ŋkoŋe kì n'yɛne mwɛɛ le.” \v 52 Jiso mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo gɛɛne fiuŋ. Fitele fì wo leese yi ye yaŋ le, le fi ge wa ajii awo gwenyɛ.”\wj* Kimimia noo ajii awe mo a yuu wu tu wu yɛne mwɛɛ le, wu tu wu bii Jiso le a wu gɛ̀ gɛɛne yo. \c 11 \s1 Ba fi Jiso Yɛlusalɛm njɛ Nfoŋ \r (Macho 21:1-11; Luka 19:28-40; Joŋ 12:12-19) \p \v 1 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo jiɛnyɛ bo gɛ̀ doo bo fɛɛse Yɛlusalɛm, mbebe yi ntɛ wu Bɛfash bɛ wu Bɛtani le, bo nyume mbebe yi Mbegɛ wu Bite bi Olif le, wu baa booŋ be ba ŋgoo bafɛɛ wu tuŋ, \v 2 wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ ntɛ wù fwe wege le. Bɛŋ lé bɛŋ lêese yo nɛ kimimia, bɛŋ yɛŋ mwa jaki le ba shuudɛ, muh baaŋ yu a bɛɛŋ gɛ, bɛŋ fâanyɛ bɛŋ tô bɛ wu.\wj* \v 3 \wj Nɛ muh le wu biih bɛŋ le laa bɛŋ faanyi nje la lɛ, bɛŋ chvuu lɛ chiji kikwɛɛ goone lo, wu lé wu kâasɛ wu chvuu jiŋ gɛh mɛɛ mɛɛ.”\wj* \v 4 Bo mo bo ja bo gɛɛŋ bo yɛŋ mwa jaki wuyu le ba shuudɛ a yeh yimi nfwɛɛŋ mbebe yi je le. Bo mo bo faanyɛ. \v 5 Bo doo bo faanyi bamii bamu ba gɛ̀ lɛme fo biih bo le lɛ, “Bɛŋ faanyi mwa jaki wɛɛ nje la?” \v 6 Bo mo bo sɛɛŋ bo fiɛɛ fì Jiso be jɛmɛ. Bo chinɛ bo gɛɛne bɛ wu. \v 7 Bo to bɛ wu fɛ Jiso le, bo dɛŋ njú yiboo yi nyaŋ yiyu le, Jiso mo wu bɛɛŋ yu. \v 8 Bamii ba duude tu bo dɛŋe njú a je, bamu shwage chɛ́ yi bite nchvuuŋ, bo dɛŋe tɛ a je. \v 9 Bamii ba gɛ̀ gɛɛne Jiso fwe mo ba gɛ̀ bii ajiŋ bo wuule lɛ, “Yilili Yilili,\f + \fr 11:9 \fr*\ft Biwule binɛ le a jɛ́ yi Glek le lɛ Hosana.\ft*\f* mbɛɛŋsɛ nyûme fɛ Nyo le lɛɛɛ! Nyo le wu noŋ kimbonɛ yi muh wù too a jee chi Tada le lɛɛɛ! \v 10 Nyo le wu noŋ kimbonɛ yi bvunfoŋ bvu chiji wese besabɛŋ wù Dabi le bvù too le! Yilili Yilili, mbɛɛŋsɛ nyûme fɛ Nyo wu fɛwe le lɛɛɛ!” \v 11 Jiso gɛɛŋ wu fɛsɛ Yɛlusalɛm, wu lee fɛ yeh yi kintanyɛ le, wu bijɛ no mwɛɛ munchii nyume. Wu doo wu mɛsɛ a kife gɛɛŋ wa, bɛ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ ja bo gɛɛŋ Bɛtani. \s1 Jiso njiŋ kite kimi \r (Macho 21:18-19) \p \v 12 Akfuuŋ bu ayuu Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo ja Bɛtani bo ka bo gɛɛne Yɛlusalɛm, jɛŋ tu yi yuu wu. \v 13 Wu yɛŋ kite kimi ki bojɛ je yì ndefe le kì ba to ba jii.\f + \fr 11:13 \fr*\ft Kite kinɛ le ki ba tɛŋe a jɛ yi bala le lɛ, “fig”.\ft*\f* Wu mo wu gɛɛŋ fo ki wu yɛ̂ŋ laa le no wu ke fiɛɛ yi ki le wu ji la. Wu doo wu gɛɛŋ wu bu fo wu gɛ yɛŋ fiɛɛ le yi ki le gɛ, wu yɛŋ gɛh nyu biŋkamɛ le maa, nje gɛ gɛ̀ bee kife kì ki to ki yune gɛ. \v 14 Wu mo wu jɛmɛ kite kiyu le lɛ, \wj “Gɛ muh baaŋ wu ka wu yu wu to wu ji fiɛɛ yi wo le gɛ!”\wj* No wu jɛmɛ noo booŋ be ba ŋgoo yu. \s1 Jiso kuŋ bamii ba waaŋ fɛ yeh yi kintanyɛ yi Nyo le \r (Macho 21:12-17; Luka 19:45-48; Joŋ 2:13-22) \p \v 15 Bo ja bo gɛɛŋ bo fɛsɛ Yɛlusalɛm, Jiso gɛɛŋ fɛ yeh yi kintanyɛ le wu kɛ wu kuŋe bamii ba gɛ̀ kamɛ waaŋ fo. Wu gɛ̀ kuŋe noo wu baaji bidaŋ bi bamii ba gɛ̀ kuse bige, mo binta bi bamii ba gɛ̀ gese bibɛmbɛ. \v 16 Wu faŋ lɛ keefɛ muh ka wu tuu fiɛɛ wu jiɛnyɛ wu daŋ bɛ fi fɛ yeh yi kintanyɛ le gɛ. \v 17 Wu tu wu yɛyi bo wu duu lɛ, \wj “Du ba gɛ̀ saŋ lɛ Nyo duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Yeh yaŋ ba lé ba tɛ̂ŋe lɛ yeh yi buunɛ yi bituŋ bichii?’\wj* \p \wj Geenɛ bɛŋ kaasɛ yi tu bvuta bvu bachoŋ.”\wj* \v 18 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi gɛ̀ yu, bo tu bo goone je yì bo yuuyɛ wu yu. Bo gɛ̀ kɛme nfaaŋ kune wu nje kinchvu ki bamii gɛ̀ yuge n'yɛyɛ we bo yuge njoŋ. \v 19 Lɛ doo nyume fɛnfu, Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo bu a kilaantɛŋ kiyu le. \s1 N'yɛyɛ wù jade yi kite kì Jiso gɛ̀ njiŋ kɛɛ le \r (Macho 21:20-22) \p \v 20 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ bu bo fede antaana, bo yɛŋ kite kɛɛ le ki bobɛ wa kichii ki shii ki bu yi gɛŋ le. \v 21 Bita kwajɛ fiɛɛ fì chi kooshɛ, wu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, yɛŋ no kite kɛɛ kì wo chi njiŋ le ki bobɛ wa.” \v 22 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Nɛ bɛŋ leese fitele yi Nyo le,\wj* \v 23 \wj nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, muh jɛme mbegɛ wunɛ le lɛ, ‘Mugɛ fɛnɛ wo gɛɛŋ wo gwe a joo yì baaŋ le’, wu duu noo wu maŋe gɛ a fitele le gɛ, wu bɛɛŋ lɛ fiɛɛ fì wu jɛme le fi kooshɛ, tu wu lé wu mûgɛ.\wj* \v 24 \wj Noo, nsɛŋe bɛŋ le lɛ, mo nyume la fì bɛŋ lɛge a buunɛ le, bɛŋ bɛɛŋ lɛ bɛŋ le bɛŋ kɛme wa, tu bɛŋ lé bɛŋ kɛ̂mɛ.\wj* \v 25 \wj Bɛŋ doo bɛŋ lɛɛŋ tɛ ki bɛŋ bûune, fi nyume lɛ muh kɛme muh mu fɛ fitele le, wu lɛɛshɛ fiɛɛ fiyu. Bɛŋ gêe noo lɛ Chiji wene wù le fɛwe lɛɛshɛ tɛ biɛna bimbefɛ.\wj* [ \v 26 \wj Nɛ bɛŋ baaŋ lɛɛshɛ gɛ bimbefɛ bi bamii bamu gɛ, Chiji wene wù le fɛwe gɛ lɛɛshɛ tɛ biɛna gɛ.”]\wj*\f + \fr 11:26 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu ba ba gɛ̀ ya saŋ jɛ yi Nyo yo kɛme kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \s1 Bo biih fɛ bvuŋga bvu Jiso gɛ̀ ja fo \r (Macho 21:23-27; Luka 20:1-8) \p \v 27 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo ka bo gɛɛŋ bo lee Yɛlusalɛm. Wu gɛ̀ doo wu jiɛnyi fɛ yeh yi kintanyɛ le, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba duunyi banchi ba Nyo mo bamii ba sage woŋ ja bo to bo yɛŋ wu le, \v 28 bo biih wu le lɛ, “Wo jo faaŋ bvuŋga ki wo gêe mwɛɛ munɛ? Nya yɛɛŋ bvuŋga bvuyu wo le ki wo gêe mwɛɛ munɛ?” \v 29 Jiso nchvuu bo le lɛ, \wj “Nle mbiih fiɛɛ bɛŋ le fimimia, bɛŋ nɛ le bɛŋ chvuu, mɛ mo nsɛɛŋ bɛŋ muh wu nya bvuŋga lɛ ŋgêe mwɛɛ munɛ yu.\wj* \v 30 \wj Gɛ̀ nya yɛɛŋ bvuŋga Joŋ le ki wu lêese bamii a joo? Bvu gɛ̀ ja fɛwe noo gɛ̀ nya muh wu wuŋ le? Bɛŋ chvuu mɛne n'yu!”\wj* \v 31 Bo ja bo tu bo tɛɛnyi lɛbolɛbo lɛ, “Nɛ bee chvuse lɛ bvu gɛ̀ ja fɛwe, wu biih bee le laa gɛ̀ ge la lɛ keefɛ bee bɛɛŋ Joŋ le gɛ? \v 32 Bee chvuse lɛ gɛ̀ nya muh wu wuŋ, fi chiɛɛŋ yo?” Bo gɛ̀ faane bamii, nje bamii bachii gɛ̀ bɛɛŋ lɛ Joŋ gɛ̀ bee muh wu ntuŋ wu Nyo. \v 33 Noo, bo mo bo chvuu Jiso le lɛ, “Gɛ bee kee gɛ.” Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Tu gɛ nyu nsɛ̂ɛŋ tɛ bɛŋ muh wù nya bvuŋga mɛne lɛ ŋgêe mwɛɛ munɛ yu gɛ.”\wj* \c 12 \s1 Ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ gɛlɛ bamii mwɛne \r (Macho 21:33-46; Luka 20:9-19) \p \v 1 Jiso mo wu ja wu tu wu jɛme bo le a baŋgaŋ le lɛ, \wj “Muh mu gɛ̀ bee wu lɛŋ mwɛ wu muntaŋ mù ba fɛde mbvuuŋ yu, wu tuŋ kitaŋ ki kɛnɛ, wu fɛ kiso kì ba lé ba sôone muntaŋ fo mbvuuŋ bude, wu tuŋ kitale ki muh wu chiɛɛne mwɛ kwɛɛ, wu mo wu nya mwɛ kwɛɛ chiaaŋ yi bamii le, wu mo wu ja wu gɛɛŋ kituŋ kimi le.\wj*\fig Mwɛ wu muntaŋ mu mbvuuŋ|alt="Vineyard" src="lb00103c.tif" size="span" loc="Mlk 12:1" copy="Louise Bass" ref="12:1"\fig* \v 2 \wj Kife kì ba kege muntaŋ to ki kojɛ, wu tuŋ mwa lɛme fɛ bamii ba wù gɛ̀ nya mwɛ bo le lɛ wu fi mwe muntaŋ wu to bɛ mu.\wj* \v 3 \wj Wu gɛɛŋ bo koo lo wu bo suŋ, bo kuŋ wu tu jiŋ chiaaŋ chiaaŋ.\wj* \v 4 \wj Muh mwɛ kwɛɛ ka wu tuŋ mwa lɛme wumu, wu gɛɛŋ, bo ka bo suŋ wu bo chiɛɛ kikwɛɛ, bo choosɛ wu.\wj* \v 5 \wj Wu ka wu tuŋ wumu, bo yuuyɛ wɛɛ. Wu ka wu tuŋ bamu wu mumwaa wu mumwaa bo duude lo, ba suŋ bamu, ba yuuyɛ bamu.\wj* \v 6 \wj Wu gɛ̀ tuŋ bo, to shɛɛ wa gɛh muh wu mumwaa, muh wunɛ nyume mwa ye, wu le fitele fie. Wu mɛsɛ wu tuŋ wu fɛ bo le wu kwaji lɛ bo lé bo gɛ̂ɛŋ bo ŋgvuuŋ mwa ye wunɛ.\wj* \v 7 \wj Geenɛ, bamii bayu jɛmɛ lɛbolɛbo lɛ, ‘Wunɛ le nji bvushɛ bvu muh wu mwɛ kfunɛ, bɛŋ to bee yuuyɛ wu bvushɛ bvuyu tu bwesa besabɛŋ.’\wj* \v 8 \wj Bo mo bo koo wu, bo yuuyɛ, bo bvusɛ bo noŋ akfuuŋ a kitaŋ.”\wj* \v 9 No Jiso jɛmɛ nɛ, wu mo wu biih lɛ, \wj “Fiɛɛ fì taŋlo chiji kikwɛɛ wu mwɛ kfunɛ ge le la? Wu lé wu gê wu tô wu lɛɛshɛ lo bamii bayu, wu nya mwɛ kwɛɛ nyu wa bamii bamu le.\wj* \v 10 \wj Bɛŋ gɛ̀ baaŋ a tɛɛŋ gɛ kijusɛ kinɛ a Ŋwa wu Nyo le gɛ? Ba le ba saŋ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Tɛdɛ chiyu chiɛɛ chì bamii ba joone gɛ̀ faŋ, gɛ̀ ja chi kaasɛ chi tu tɛdɛ chi buu chi yeh.\wj* \q1 \v 11 \wj Finɛ gɛ̀ ge Tada, bee jiiŋe bee kɛme ŋgha.’”\wj* \p \v 12 Bamii banɛ yu ŋgaŋ wunɛ, bo mo bo kɛɛ lɛ Jiso ma nyu bo le. Bo tu bo goone ki bo koo wu, bo faŋ kinchvu ki bamii ki gɛ̀ bee fo. Bo mo bo chinɛ wu le wu ja wu gɛɛne. \s1 Ba telɛ Jiso kune ŋkolɛ ŋwa \r (Macho 22:15-22; Luka 20:20-26) \p \v 13 Bikwɛɛ bi woŋ gɛ̀ ja bi tuŋ Bafalashii mo bamii bamu ba ŋgoo yi Nfoŋ Hɛlod le lɛ bo gɛɛŋ bo telɛ Jiso lɛ bo koo wu yi njɛmɛ we le. \v 14 Bo to, bo jɛmɛ Jiso le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, bee kee lɛ wo to wo jɛme gɛh nyu nchiɛɛŋ, nje gɛ wo faane jise chi muh gɛ, kɛnɛ fiɛɛ fì le mwɛdɛ gɛ. Wo yɛyi nchiɛɛŋ nyu jɛ yi Nyo. Gɛh sɛɛŋ bee laa nchi le wu bɛɛŋ lɛ bee lâaŋe ŋwa Kaisa Nfoŋ wù Lum le, noo wu baaŋ bɛɛŋ gɛ le? \v 15 Bee lâaŋe, noo keefɛ be lâaŋe gɛ la?” Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo gɛ̀ wɛɛne bɛ fi, wu chvuu lɛ, \wj “Bɛŋ tele mɛ nje la? Bɛŋ to bɛ danale n'yɛŋ.”\wj* \v 16 Bo to bɛ wu, wu fi, wu biih lɛ, \wj “Kikwɛɛ kinɛ kì le yu, le ki yɛɛŋ lɛ, jee chinɛ le chi yɛɛŋ lɛ?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Le ki Kaisa lɛ, jee le gɛh tɛ che.” \v 17 Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ nyâa fiɛɛ fì le fi Kaisa wu le, bɛŋ nyâa fi Nyo Nyo le.”\wj* Bo yu noo, jwe yuŋ lo bo kune wu. \s1 Ba telɛ Jiso kune kintaashɛ ki kwɛse bɛ jwɛŋsɛ sege bo bu yi kwe le \r (Macho 22:23-33; Luka 20:27-40) \p \v 18 Basadushii bamu gɛ̀ ja bo to ki bo biih fiɛɛ Jiso le. Basadushii gɛ̀ bee bamii ba gɛ̀ duu lɛ gɛ bamii nyu bo ge bo bu yi kwe le gɛ. \v 19 No bo to, bo biih wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, Musɛ gɛ̀ saŋ a banchi besa le lɛ, \q1 ‘Nɛ muh jo kwɛse wu kwe mwa sɛŋ, tu mwa bwee kɛme ki wu gɛ̂ɛ kwɛse wuyu bɛ wu boo booŋ a jee chi ŋkfu mwa bwee le.’ \m \v 20 Noo, muh mu gɛ̀ kɛme booŋ ba bilɛŋsɛ bvusooshwi, wù ŋgamu gɛ̀ jo kwɛse, wu kwe mwa sɛŋ. \v 21 Wù bii wu le, gɛɛ kwɛse wuyu, wu kwe tɛ mwa sɛŋ. Fi gɛ̀ kooshɛ gɛh tɛ yɛɛŋyɛɛŋ bɛ wù gɛ bii wuwɛɛ le. \v 22 Bo gɛ̀ gɛɛ wu bachii, muh gɛ̀ baaŋ nyu gɛ yu antɛnɛɛ a bamii ba bvusooshwi wù boo mwa bɛ kwɛse wɛɛ gɛ. Ajiŋ ayu kwɛse wɛɛ kwe tɛ. \v 23 No bamii ba bvusooshwi bayu gɛ̀ jo kwɛse wɛɛ bachii, sege bamii bude yi kwe le, wu le wù nyu kwɛ yɛɛŋ?” \v 24 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ jɛme nɛ bɛŋ jiaade lo nje gɛ bɛŋ kee fiɛɛ fì ba saŋ a Ŋwa wu Nyo le gɛ, gɛ bɛŋ kee tɛ bvuŋga bvu Nyo gɛ?\wj* \v 25 \wj Fiɛɛ fì le, le lɛ lé gê nyu sege bamii bude yi kwe le, gɛ bilɛŋsɛ bɛ bikɛse baaŋ bo ka bo taashi bvuguu gɛ, bamii baaŋ gɛ bo ka bo nyaa booŋ bo taashi bvuguu gɛ. Bo lé bo tô bo nyume wa njɛ banchɛndaa ba Nyo fɛwe.\wj* \v 26 \wj Fiɛɛ fì kune no bamii lé bo gê bo bude yi kwe le, bɛŋ gɛ̀ baaŋ a tɛɛŋ gɛ kijusɛ a Ŋwa wu Musɛ le kune kite ki mbiaŋ kì wu gɛ̀ yɛŋ ki bɛde, Nyo jɛmɛ Musɛ le, wu duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Le mɛ wù Nyo wu Ablaham bɛ Nyo wu Asik mo Nyo wu Yakob?’\wj* \p \v 27 \wj Wu lɛ gɛ Nyo nyume Nyo wu baŋkfu gɛ, le Nyo wu bamii ba baaŋ yu. Bɛŋ le bɛŋ jiaa baaŋ.”\wj* \s1 Nchi wù fede banchi bachii \r (Macho 22:34-40; Luka 10:25-28) \p \v 28 Muh mu wù gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo gɛ̀ ja wu to, wu doo wu yu no Jiso bɛ bamii baa tɛɛnyi kintɛɛnyɛ, wu ka wu yɛŋ no wu chvuu fiɛɛ fì bo biide wu le a je yì joŋe le, wu mo wu biih tɛ Jiso le lɛ, “Nchi wù fede banchi bachii le wù la?” \v 29 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Nchi wù fede banchi bachii le wunɛ wu duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘O bamii ba Ishwala bɛŋ yû,\wj* \q1 \wj Tada Nyo, wù Nyo wese besabɛŋ, \wj* \q1 \wj Tada Nyo wuyu le gɛh wu mumwaa.\wj* \q1 \v 30 \wj Wo kôŋe Tada Nyo wo bɛ fitele fiuŋ fichii, wo nya kikwɛɛ kuŋ wu le kichii, wo gɛ̂ɛde bvufee bwuŋ ye ye le bvuchii, wo lɛ̂ne fɛ wu le bɛ bvuŋga bwuŋ bvuchii.’\wj* \m \v 31 \wj Nchi wù bii wunɛ le le lɛ, ‘Wo kôŋe muh wù le mbebe yo le no wo koŋe kikwɛɛ kuŋ.’\wj* \m \wj Gɛ nchi wumu ka nyu yu wù fede banɛ gɛ.”\wj* \v 32 Muh wù gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo wɛɛ jɛmɛ Jiso le lɛ, “Muh N'yɛyɛ, wo le wo chvuu chuule. Wo jɛme nyu nchiɛɛŋ lɛ Nyo le gɛh wu mumwaa gɛ wumu ka nyume yu wù fede wu gɛ. \v 33 Ki wo kôŋe wu bɛ fitele fichii, wo gɛ̂ɛde bvufee ye ye le bvuchii, wo lɛ̂ne fɛ wu le bɛ bvuŋga bvuchii, bɛ kì wo kôŋe muh wu le mbebe yo le no wo koŋe kikwɛɛ kuŋ, fi fede lo ki ba gee bintanyɛ bɛ nyáŋ yì tonɛ mo bintanyɛ bimi.” \v 34 Jiso doo wu yɛŋ no wu chvuu njɛ muh bvufee, wu mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Gɛ wo nyu je yì ndefe le ki wo lêe bvunfoŋ bvù Nyo le gɛ.”\wj* Ajiŋ ayu, muh gɛ̀ baaŋ ka moŋ gɛ, ki wu tô wu biih fiɛɛ wu le gɛ. \s1 Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka le mwa yɛɛŋ \r (Macho 22:41-46; Luka 20:41-44) \p \v 35 Jiso tu wu yɛyi bamii fɛ yeh yi kintanyɛ le, wu gɛ̀ ja wu biih bo le lɛ, \wj “Bamii ba duunyi banchi jiɛnyi nɛɛ fɛ bo tu bo duu lɛ Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka le mwa Nfoŋ Dabi le?\wj* \v 36 \wj Kiyo ki Yuude gɛ̀ ge wa Nfoŋ Dabi wunɛ jɛmɛ kune Mbvusɛ wuyu wu duu lɛ,\wj* \q1 \wj Tada Nyo gɛ̀ jɛmɛ Tada waŋ le lɛ, ‘Wu shii a kibo ke kinchiɛɛŋ le, gɛɛŋ bu sege wu lé wu gê wu giiŋsɛ bamii be ba kimbanɛ wu tomɛ bikaa bie yi bo le.’\wj* \p \v 37 \wj Nɛ Dabi kibɛɛ tɛŋe wu lɛ Tada we, fi ka fì jiɛnyɛ nɛɛ fɛ wu tu wù nyu mwa ye?”\wj* No Jiso jɛme mwɛɛ munɛ nɛ, kinchvu ki bamii kì gɛ̀ bee fo, tu ki yege, njoŋ yuu lo bo. \s1 Jiso choojɛ gee chi bamii ba duunyi banchi ba Nyo \r (Macho 23:1-36; Luka 20:45-47) \p \v 38 Wu doo wu yɛyi bamii wu ja wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂ne kune bamii ba duunyi banchi ba Nyo. Bo koŋe ki bo nooŋ nyu bikuŋ bì ndefe bo jiɛnyi bɛ bi manjuu ma ba kame chiwaaŋ fo lɛ bamii yɛ̂ɛse bo le bɛ ŋgvunɛ.\wj* \v 39 \wj Bo koŋe ki bo shiide nyu fwe yéh yi buunɛ le. Sege bo le bo gɛɛŋ fɛ ŋka le, bo shiide nyu binta bì baaŋ baaŋ le.\wj* \v 40 \wj Bo shiishi bakwɛŋkfu bo lɛɛde bɛ bo, bo fii yéh bɛ mwɛɛ muboo, bo buuse bo bɛ chibuunɛ chì ndefe. Wuboo ŋgɛ lé wu gê wu ya lo.”\wj* \s1 Nnya yi kwɛŋkfu \r (Luka 21:1-4) \p \v 41 Jiso ja wu gɛɛŋ wu shii kimbe kege le fɛ ŋku wu nnya le fɛ yeh yi kintanyɛ le, wu jiiŋe no bamii too bo gɛɛde bige a ŋku wuyu le. Bamii ba kwa ba duude tu bo too bo gɛɛde bige yo wesee. \v 42 Kwɛŋkfu wumu gɛ̀ ja wu to nyu muh wu kifufe, wu gɛɛ munini yo munfɛɛ mù le jise chi bige chi le gɛ fiɛɛ gɛ. \v 43 Jiso bɛɛŋ booŋ be ba ŋgoo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ kwɛŋkfu wunɛ wu le muh kifufe nɛ, le wu nya wu fe bamii bachii ba gɛɛde fiɛɛ a ŋku wu yeh yi kintanyɛ le.\wj* \v 44 \wj Bamii bachii ba be nyaa, be too nyu bɛ bimbɛge bi bvukugɛ bvuboo bvù le bvu yisɛ wa bvu tu bvu fuushi kuu. Geenɛ kwɛse wunɛ wu le kifufe kifufe nɛ le wu nya fiɛɛ fichii fì wu gɛɛde kikwɛɛ yu, nyu fi fì wu bee ki wu chêe yi fi le.”\wj* \c 13 \s1 Biŋgha bi mwɛɛ bì lé bi gê bi kooshi kife kì too le \r (Macho 24:1-2; Luka 21:5-6) \p \v 1 Jiso gɛ̀ doo wu jade fɛ yeh yi kintanyɛ le, mwa ye wu ŋgoo wumu jɛmɛ wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ bîjɛ yɛ̂ŋ bibwee bi ata bì le yi yéh chinɛ le. Le lo biŋgha bi yéh!” \v 2 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Wo yɛde biŋgha bi yéh chinɛ le? Gɛ tɛdɛ chimimia nyu chi ge chi shɛɛ yi chimi le njɛ ba kɛsɛ fɛkuu sɛŋ gɛ.”\wj* \p \v 3 Jiso gɛɛŋ wu bɛɛŋ wu shii yi Mbegɛ wu Bite bi Olif le a kimbe kì jiiŋe yeh yi kintanyɛ le, Bita bɛ Jɛm mo Joŋ mo Andulu gɛɛŋ lɛbolɛbo bo biih wu le lɛ, \v 4 “Gɛh sɛɛŋ bee kife kì finɛ lé fi gê fì kooshɛ, wo ka wo sɛɛŋ njiŋɛ wù lé wu gê wu dûnyɛ kife ki mwɛɛ muyu munɛ munchii lé mu gê mu kôoshɛ.” \v 5 Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂ne keefɛ muh to wu lɛɛ bɛ bɛŋ, bɛŋ jiaa je gɛ.\wj* \v 6 \wj Bamii ba duude lé bo gê bo too bo jode jee chaŋ bo tɛyi fɛ jii, muh duu lɛ, ‘Le mɛ wuyu.’ \wj* \f + \fr 13:6 \fr*\ft “…Mɛ wuyu”, njɛme nyu kune Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka.\ft*\f* \wj Sege bo doo bo gee noo bo lɛɛde bɛ bamii wesee bo jiaade je.\wj* \v 7 \wj Bɛŋ doo bɛŋ yu lɛ ba tune jɛŋ kɛnɛ lɛ jɛŋ le yi nyume, keefɛ fitele gûde bɛŋ gɛ. Munɛ le mwɛɛ mù kɛme ki mu gê mu kooshɛ. Geenɛ gɛ mu mo duunyi lɛ woŋ kage wa lo gɛ.\wj* \v 8 \wj Kituŋ lé ki gê ki tune jɛŋ bɛ kimi, Nfoŋ wumu tune jɛŋ bɛ wumu. Nshɛŋ lé yi gê yi shîiŋshi manjuu le manjuu le, jɛŋ lé yi gê yi kôode. Mwɛɛ munɛ munchii baaŋ gɛh lo nsasɛ njɛ sege kwɛse kɛ lume.\wj* \p \v 9 \wj Bɛŋ doo bɛŋ nyume bɛŋ yɛ̂ne. Bɛŋ kêe lɛ ba lé ba gê ba nyâ bɛŋ chiaaŋ yi bamii ba sage bansa le. Bo lé bo gê bo sûŋe bɛŋ yéh yi buunɛ le. Bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ lɛ̂ɛŋ fwe a bamii ba sage bimbe bi woŋ le, mo fwe a banfoŋ nje mɛ, wu lɛ bɛŋ jɛmɛ bo le kune mɛ.\wj* \v 10 \wj Geenɛ bo kɛme ki bo ya bo fejɛ saaka wù joŋe wu Nyo bituŋ le bichii.\wj* \v 11 \wj Sege ba koo bɛŋ ba gɛɛŋ ba nya bɛŋ yeh yi nsa le, keefɛ kikwɛɛ saaŋe bɛŋ laa bɛŋ lé bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ tâanyi jwe lɛ la lɛ. Sege bɛŋ gɛɛŋ, bɛŋ jɛme gɛh nyu fiɛɛ fì bude jwe wene le kife kɛɛ le, nje gɛ baaŋ jɛme bɛŋ gɛ. Lé ge nyâ Kiyo ki Yuude njɛme jwe wene le.\wj* \v 12 \wj Muh lé wu jâ wu jo mwa bwee wu nya ba yuuyɛ, chiji mwa jo mwa ye wu nya ba yuuyɛ. Booŋ lé bo gê bo jâ bo bôone bikaa a bachiji baboo bɛ babwee baboo jiŋ, bo gee ba yuuyi bo.\wj* \v 13 \wj Bamii bachii lé bo gê bo bânɛ bɛŋ nje jee chaŋ. Geenɛ, muh wu lé wu gê wu kâaŋ shɛ́ŋ gɛɛŋ bu fɛkimɛsɛ lé wu gê wu bônɛ.\wj* \s1 Kune mwɛɛ mù kuufe ye mù lé mu kôoshi \r (Macho 24:15-28; Luka 21:20-24) \p \v 14 \wj (Muh wù tɛŋe ŋwa wunɛ wu yû finɛ chuule). Sege bɛŋ yɛŋ kiŋgha ki fiɛɛ le kì taŋlo ki chɛŋe bɛ kijusɛ ki lɛme wa fo fɛ ki kɛme gɛ ki ki nyume fo gɛ, bamii ba le Judia mo bo fɛɛ lo bo bɛɛŋ yi bambegɛ le.\wj* \v 15 \wj Keefɛ muh wù le kigo ki yeh le ka wu shîi ki wu lêe yeh lɛ wu jo fiɛɛ lɛ wu legɛ bɛ fi gɛ.\wj* \v 16 \wj Keefɛ muh wù le mwɛne ka wu kwɛ̂ɛdɛ lɛ wu to wu jo nju ye yi bulɛ gɛ.\wj* \v 17 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le yi aju kaa le, lé wu gê nyû wu bikɛse ba le bɛ chifwe, mo ba yaŋse booŋ.\wj* \v 18 \wj Bɛŋ bûune lɛ keefɛ fiɛɛ finɛ ge fi kooshɛ nyu kife ki nfuŋ le gɛ.\wj* \v 19 \wj Bamii lé bo gê bo yɛ̂ŋ ŋgɛ aju ayu le, kfuu chi wuwɛɛ ŋgɛ gɛ̀ baaŋ a nyu gɛ yu gɛ kɛge no Nyo gɛ̀ fɛ woŋ too bude mɛɛse. Gɛ kfuu chi wuwɛɛ baaŋ wu ka wu yu wù nyu yu gɛ.\wj* \v 20 \wj Nɛ Tada gɛ̀ baaŋ gade gɛ aju a ŋgɛ ayu gɛ, tu gɛ muh wu wuŋ wu mumwaa bee wu bonɛ gɛ. Geenɛ wu gɛ̀ gade aju ayu nje bamii be ba wu gɛ̀ cha.\wj* \v 21 \wj Muh nɛ lé wu dû bɛŋ le aju ayu le lɛ, ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka wunɛ fɛnɛ!’ Kɛnɛ lɛ, ‘Bɛŋ yɛŋ nɛ wu wege fege!’ Keefɛ bɛŋ bɛ̂ɛŋ gɛ.\wj* \v 22 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii lé bo gê bo tôo bo mbîane lɛ bo le bambvusɛ ba Nyo gɛ̀ ka, bamu duu lɛ bo le bamii ba ntuŋ wu Nyo, bo mo bo gee mwɛɛ mù duunyi bvuŋga bvuboo, bo gee tɛ mwɛɛ mu jwe yune, ki bo lɛ̂ɛde bɛ bamii ba Nyo gɛ̀ cha wa lɛ bo jiaade je, nɛ je le yu.\wj* \v 23 \wj Bɛŋ yɛ̂ne! Nle nsɛɛŋ wa mwɛɛ munɛ bɛŋ le munchii le fɛ mu ge mu kooshi.\wj* \s1 No fi lé fi gê fi nyûme sege muh wù jee che le Mwamuh kaase wu too \r (Macho 24:29-31; Luka 21:25-28) \p \v 24 \wj Lé ge doo nyûme aju ayu kaa le sege baŋgɛ bayu fe wa, juu ja nɛ chi jime, kwii gɛ ka wu baaŋ tɛ gɛ,\wj* \v 25 \wj jóŋ jade fɛwe yi gweeyi, mwɛɛ mù fɛwe munchii mù kɛme bvuŋga, shiiŋshi.\wj* \v 26 \wj Noo, bamii mo bo yɛŋ no muh wù jee che le Mwamuh shiide wu too yi kimbɛ le wù kɛme bvuŋga bvù baaŋ mo bvukugɛ.\wj* \v 27 \wj Wu mo wu chîiŋsɛ banchɛndaa be bo gɛ̂ɛŋ abu a woŋ a ana a yi nshɛŋ le mo fɛwe, bo banyɛ bamii be ba wu le wu cha.\wj* \r (Macho 24:32-35; Luka 21:29-33) \p \v 28 \wj Bɛŋ yɛ̂yɛ fiɛɛ yi kiŋgvuŋ le. Chɛ́ ye ge doo yi boji, biŋkamɛ kɛ bi choone yi ki le, bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ lɛ akfuuŋ kusɛ wa.\wj* \v 29 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bɛŋ ge doo bɛŋ yɛne mwɛɛ munɛ kooshi, bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ lɛ wu le wa mbebe le, mo a yeh fwɛɛŋ.\wj* \v 30 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛ kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ nyu ki to ki ka, njɛ mwɛɛ munɛ munchii kooshɛ sɛŋ gɛ.\wj* \v 31 \wj Kibvulɛ bɛ nshɛŋ lé ki tô ki ka, geenɛ gɛ jɛ yaŋ nyu yi to yi shiiŋshɛ gɛ.\wj* \p \v 32 \wj Geenɛ gɛ muh nyu yu wù kee juu chiyu kɛnɛ kife kiyu gɛ. Gɛ banchɛndaa ba Nyo ba fɛwe kɛnɛ Mwa Nyo kee tɛ gɛ. Kee gɛh Nyo wù Chiji maa.\wj* \v 33 \wj Noo bɛŋ yɛ̂ne bɛŋ ka chîɛɛne nje gɛ bɛŋ kee kife kiyu gɛ.\wj* \v 34 \wj Fi lé fi gê fi nyû njɛ fɛ muh mu wu gɛ̀ gɛɛne njiɛnyɛ, wu doo wu jade, wu gɛɛ yeh ye chiaaŋ yi booŋ be ba lɛme le, muh bɛ che lɛme, muh bɛ che lɛme, wu du muh wù chiɛɛne jwe wu kitaŋ le lɛ wu shɛɛ wu chîɛɛne chuule.\wj* \v 35 \wj Noo, bɛŋ mo bɛŋ chîɛɛne, nje gɛ bɛŋ kee kife kì chiji kikwɛɛ lé wu gê wu tô gɛ. Nɛ taŋlo wu ge wu to fɛnfu, kɛnɛ antaŋ antɛnɛɛ, kɛnɛ yi nyishii yi fwe le, kɛnɛ antaana.\wj* \v 36 \wj Keefɛ wu ge wu ja wu bunɛ wu yɛŋ bɛŋ lefe gɛ.\wj* \v 37 \wj Fiɛɛ fì njɛme bɛŋ le finɛ le njɛme tɛ muh le wuchii, ‘Muh wuchii chîɛɛne.’”\wj* \c 14 \s1 Bamii chu ntaŋ ki bo koo Jiso bo yuuyɛ \r (Macho 26:1-5; Luka 22:1-2; Joŋ 11:45-53) \p \v 1 Gɛ̀ shɛge aju afaa mo nyume Ŋka wu Ndaŋfe mo Ŋka wu Blɛd wù ba baaŋ gɛɛ gɛ kinshilɛ yo gɛ. Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo mo bo goone je yì bo koo Jiso yu nyilɛ le, bo yuuyɛ. \v 2 Bo chu ntaŋ lɛbolɛbo lɛ, “Keefɛ besabɛŋ moŋ fiɛɛ finɛ kife kì ba gee Ŋka le gɛ, nje besabɛŋ moŋ lo, fi to bɛ jwe a bamii ntɛnɛɛ.” \s1 Kwɛse wumu yefɛ Jiso bɛ mɛɛ mà gwee wuŋ \r (Macho 26:6-13; Joŋ 12:1-8) \p \v 3 Jiso gɛ̀ bee ntɛ wù Bɛtani le, a Samoŋ yeh wù gɛ̀ shɛɛ wù nyu muh goŋ yì baaŋ, bo shii bo jii mwɛɛ, kwɛse wumu ja wu lee bɛ fikaaŋ \f + \fr 14:3 \fr*\ft Fikaaŋ finɛ le ba gɛ̀ kɛnyi fi bɛ tɛdɛ chimi chì ba tɛŋe a jɛ yi bala le lɛ “alabasta”.\ft*\f* fi mɛɛ mà gwee wuŋ. Mɛɛ mayu gɛ̀ tɛɛme kwa, ba kɛnyi bɛ nad lɛwulɛwu. No wu leese, wu mo wu gwenyɛ jwe wu fikaaŋ fiyu wu fuushɛ mɛɛ mayu yi kikwɛɛ ki Jiso le. \v 4 Bamii bamu ja bo tu bo shuŋshi lɛbolɛbo bo duu lɛ, “Wu chɛŋe bɛ mɛɛ mayu nɛ nje la? \v 5 Ba taŋlo ba gesɛ mɛɛ mayu fe bige banchvuge gii yitɛde, ba nya bige biyu bamii ba kifufe le.” Bo tu bo ŋase lo bɛ wu. \v 6 Geenɛ, Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ chînɛ wu le. Bɛŋ nyaa ŋgɛ wu le nɛ nje la? Wu le wu ge nyu fiɛɛ fì joŋe fɛ mɛne.\wj* \v 7 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii ba fuude lé bo gê bo nyûme bɛ bɛŋ segechii. Bɛŋ taŋlo bɛŋ fiih bo sege bɛŋ koŋe. Geenɛ, gɛ mɛ nyu ŋge nyume besabɛŋ segechii gɛ.\wj* \v 8 \wj Kwɛse wunɛ le wu ge nyu fiɛɛ fì taŋlo wu ge. Wu yefɛ mɛ bɛ mɛɛ manɛ nɛ nyu wu seese nyu ye yaŋ baaŋ lo no ba lé ba gê ba jîiyɛ mɛ.\wj* \v 9 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, mo nyu faaŋ fɛ ba lé ba gê ba fêeji saaka wù joŋe wunɛ yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le kichii, fiɛɛ fì kwɛse wunɛ ge ba lé ba sɛ̂ŋe tɛ, ki ba kwaji wu.”\wj* \s1 Juda gɛɛŋ ki wu gêsɛ Jiso \r (Macho 26:14-16; Luka 22:3-6) \p \v 10 Juda Ɛkaliot wù gɛ̀ bee muh a ŋgoo yi booŋ ba ŋgoo ba Jiso ba yuufe ncho bafɛɛ le, mo wu ja wu gɛɛŋ fɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ le lɛ wu gesɛ Jiso bo le. \v 11 Bo doo bo yu noo bo yu njoŋ baaŋ, bo mo bo ka lɛ bo lé bo nyâ wu bige. Wu mo wu kɛ wu goone je yì wu lé wu nyâ Jiso chiaaŋ yiboo le. \s1 Jiso bɛ booŋ be ji mwɛɛ mù fɛkimɛsɛ \r (Macho 26:17-25; Luka 22:7-14,21-23; Joŋ 13:21-30) \p \v 12 Juu chì fwe chi Ŋka wu Blɛd wù ba baaŋ gɛɛ gɛ kinshilɛ yo gɛ, gɛ̀ to chi kojɛ chì bo to bo sɛɛyi mwa kiya wu Ŋka wu Ndaŋfe, booŋ ba Jiso ba ŋgoo biih wu le lɛ, “Wo goone lɛ bee gɛɛŋ bee seesɛ nyu faaŋ fɛ wo lé wo jî Ŋka wu Ndaŋfe fo?” \v 13 Wu mo wu tuŋ booŋ be ba ŋgoo bamu bafɛɛ, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ alaantɛŋ, bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne, bɛŋ yɛ̂ŋ muh le wu tuu joo a shaaŋ le, bɛŋ bi wu le.\wj* \v 14 \wj Sege wu gɛɛŋ wu lee yeh yì wu le wu lee yu, bɛŋ jɛ̂mɛ muh wù kɛme yeh yiyu le lɛ, Muh wu N'yɛyɛ biide laa kibuu ki yeh yi bamii ba njiɛnyɛ kɛɛ kì bɛ booŋ be ba ŋgoo lé bo jî Ŋka wu Ndaŋfe yu le faane la?\wj* \v 15 \wj Wu lé wu dûnyɛ kibuu ki yeh ki awe ba nyu ba seesɛ wa ba kɛnyɛ, bɛŋ mo bɛŋ seesɛ mwɛɛ munjile yu.”\wj* \v 16 Booŋ ba ŋgoo bayu mo bo ja bo gɛɛŋ a kilaantɛŋ kiyu le, bo gɛɛŋ bo yɛŋ mwɛɛ nyu gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no Jiso gɛ̀ jɛme bo le. Bo mo bo seesɛ mwɛɛ munjile mu Ŋka wu Ndaŋfe wuyu fo. \v 17 Lɛ to nyume fɛnfu, Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ taashɛ yu. \v 18 Bo shii bo tu bo jii mwɛɛ, Jiso ja wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ muh mu bɛŋ le, lé wu gê wu gêsɛ mɛ, muh wunɛ jii mwɛɛ besa wu.”\wj* \v 19 Bo yu noo, bo ja bo tu bo nyume yii yii, bo jɛme wu le, wu mumwaa wu mumwaa lɛ, “Le mɛ?” \v 20 Wu chvuu lɛ, \wj “Le gɛh muh mu bɛŋ ba yuufe ncho bafɛɛ le wù besa wu chude blɛd a shu le.\wj* \v 21 \wj Muh wù jee che le Mwamuh le wu gɛɛŋ gɛh no ba gɛ̀ saŋ kune wu. Geenɛ, ŋgɛ wù baaŋ le fɛ muh wù gesɛ muh wù jee che le Mwamuh. Fi be joŋe fɛ wuwɛɛ muh le lɛ keefɛ ba bôo wu gɛ.”\wj* \s1 Jiso bɛ booŋ be ji ntɛ \r (Macho 26:26-30; Luka 22:14-20) \p \v 22 No bo gɛ̀ jii mwɛɛ, Jiso ja wu jo blɛd, wu nya kiyone Nyo le, wu bweeyɛ, wu nya booŋ be ba ŋgoo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ ko, finɛ le ye yaŋ.”\wj* \v 23 Wu mo wu jo tɛ fiŋkoo, wu nya kiyone Nyo le, wu mo wu nya fiŋkoo fiyu bo le, lɛ bo mu bo bachii. \v 24 Wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Finɛ le kilɛmɛ kaŋ kì Nyo gwo maŋkaŋ yu ki bu njɛ muh wù duude.\wj* \v 25 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛ̀ mbaaŋ ŋka mu mbvuuŋ ma nchwɛŋ wu kite ki laane manɛ gɛ, gɛɛŋ bu juu chì nlé ŋgê mmû ma manfɛŋ antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Nyo.”\wj* \v 26 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ mɛsɛ, bo yɛɛŋ ŋkee wu mbɛɛŋsɛ, bo mo bo bu bo bɛɛŋ bo gɛɛŋ yi Mbegɛ wu Bite bi Olif le. \s1 Jiso jɛmɛ lɛ Bita lé wu gê wu fâŋ wu \r (Macho 26:31-35; Luka 22:31-34; Joŋ 13:36-38) \p \v 27 Jiso gɛ̀ ja wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ bachii lé bɛŋ gê bɛŋ chîi bikaa a mɛ jiŋ. Le no ba le ba saŋ lɛ Nyo duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Nlé ŋgê n'yu nchiɛnɛ shóŋ, shóŋ saaŋɛ.’\wj* \p \v 28 \wj Geenɛ, sege Nyo bvusɛ mɛ yi kwe le, nsa bɛŋ fwe Galalee.”\wj* \v 29 Bita chvuu Jiso le lɛ, “Nɛ bamii bachii chile bikaa a wo jiŋ, tu gɛ taŋlo nchii biaŋ gɛ.” \v 30 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nsɛŋe wo nchiɛɛŋ lɛ kintaŋ ki abɛŋ kinɛ le, nyishii lé yi gê yi tôŋ kiŋgane kinfɛɛ, nyu wo faŋ wa mɛ kiŋgane kintɛde.”\wj* \v 31 Bita jɛmɛ fi tɛmɛ lo wu du lɛ, “Mo fi nyume lɛ nlé ŋkwê lo besa wo, tu gɛ taŋlo n'yu nfaŋ wo gɛ.” No wu jɛmɛ noo, bo bachii jɛmɛ gɛh tɛ noo. \s1 Jiso buunɛ Gɛsɛmani \r (Macho 26:36-46; Luka 22:39-46) \p \v 32 Bo gɛɛŋ bo lee fɛ mwɛ wu kitaŋ kimi le, ba tɛŋe lɛ Gɛsɛmani, Jiso jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bɛŋ shîi fɛnɛ, ŋgɛɛŋ mbuunɛ.”\wj* \v 33 Wu mo wu jo Bita bɛ Jɛm mo Joŋ, bɛ bo ja fo. Wu ja wu tu wu kwaji mwɛɛ wu nyume yi maluŋ le. \v 34 Wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Fitele fiaŋ le yii yii baaŋ njɛ ŋkwe lo. Bɛŋ shɛ̂ɛ fɛnɛ bɛŋ chîɛɛne.”\wj* \v 35 Jiso ja fo wu kɛŋsɛ wu gɛɛŋ fwe shige, wu gwe fɛkuu, wu buunɛ lɛ nɛ je be bee yu, kife ki ŋgɛ kinɛ ki fe lo. \v 36 Wu buunɛ lɛ, \wj “Aba, Chii, wo taŋlo wo ge fiɛɛ fichii. Wo chîaasɛ fiŋkoo fi ŋgɛ finɛ lɛ keefɛ mɛ mu gɛ. Geenɛ, gee gɛh no wo koŋe. Keefɛ wo gê no ŋkoŋe gɛ.”\wj* \v 37 Jiso kaasɛ wu tu jiŋ fɛ bo le, wu yɛŋ bo lefe. Wu biih Bita le lɛ, \wj “Samoŋ, wo lefe lo? Gɛ taŋlo wo chiɛɛŋ, gɛɛŋ bu yi ntaŋ wu kife le kimimia gɛ?\wj* \v 38 \wj Bɛŋ nyûme we bɛŋ bûune lɛ keefɛ moŋ ge wu to fɛ bɛŋ le gɛ. Le nchiɛɛŋ lɛ fitele koŋe lo, geenɛ nyaŋ yi ye wɛɛyi.”\wj* \v 39 No wu jɛmɛ noo wu ka wu kaasɛ wu gɛɛŋ wu buunɛ gɛh no wu be buunɛ wa. \v 40 Wu doo wu kaasɛ wu tu jiŋ wu ka wu yɛŋ booŋ be ba ŋgoo lefe nje lefɛ gɛ̀ bee bo ajii baaŋ. Bo gɛ kɛɛ fiɛɛ fì bo chvuu wu le gɛ. \v 41 Wu kaasɛ wu tu jiŋ kiŋgane kintɛde, wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ baaŋ gɛh bɛŋ lefe bɛŋ fufe shɛŋ? Chi le chi kojɛ. Le wa kife. Ba le ba gesɛ wa muh wù jee che le Mwamuh bamii ba befe le.\wj* \v 42 \wj Bɛŋ jâ we besabɛŋ gɛ̂ɛne. Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, nɛ muh wù gesɛ mɛ wunɛ, wu too wa.”\wj* \s1 Ba koo Jiso \r (Macho 26:47-56; Luka 22:47-53; Joŋ 18:3-12) \p \v 43 Gɛh no Jiso gɛ̀ baaŋ wu jɛme noo, kimimia Juda wù gɛ̀ bee muh ŋgoo yi booŋ ba Jiso ba yuufe ncho bafɛɛ le mo wu bunɛ. Wu gɛ̀ too bɛ kinchvu ki bamii bo kɛme nyó bɛ bimbuge, gɛ̀ tuŋ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba duunyi banchi mo bamii ba sage woŋ. \v 44 Gɛ̀ bee muh wù gɛ̀ gesɛ Jiso wu seesɛ wa njiŋɛ bɛ bamii bayu wu jɛmɛ lɛ, “Muh wù nlé ŋgê ŋkfugɛ nshiŋɛ, tu le wu, bɛŋ mo bɛŋ koo, bɛŋ jô bɛŋ gɛ̂ɛne bɛ wu bɛŋ jîiŋe lɛ keefɛ wu legɛ gɛ.” \v 45 No Juda to noo, wu mo wu gɛɛŋ lo fɛ Jiso le kimimia, wu yɛsɛ wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ.” No wu jɛmɛ noo, wu mo wu kfugɛ wu wu shiŋɛ. \v 46 Bamii baa mo bo koo Jiso, bo fajɛ wu le. \v 47 Muh mu wù gɛ̀ lɛme bɛ ba Jiso mo wu bvusɛ nyo yi jɛŋ, wu chuŋ kintuŋ ki nfwa wu kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ yu, ki suunɛ. \v 48 Jiso biih bamii bayu le lɛ, \wj “Bɛŋ to ki bɛŋ kôo mɛ bɛŋ tu bɛŋ too bɛ nyó yi jɛŋ mo bimbuge njɛ bɛŋ too ki bɛŋ kôo nyûme chôŋ?\wj* \v 49 \wj Nchi nshee lɛ juu lɛ juu nshiide fɛ yeh yi kintanyɛ le, n'yɛyi bamii jɛ yi Nyo fo fɛ bɛŋ koo mɛ sɛŋ nje la? Geenɛ, finɛ fichii jo kijusɛ ki fi to fi kojɛ no bamii ba ntuŋ wu Nyo gɛ̀ saŋ.”\wj* \v 50 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo bachii mo bo noŋ wu fo, bo fɛɛ lo. \v 51 Chumu wumu bi wu le, wu baaŋ noŋ gɛ fiɛɛ ye le gɛ, wu buu gɛh nyu mwa nju ye le. Bo gɛɛŋ lɛ bo koo tɛ wu, \v 52 nju yiyu faanyɛ, wu chinɛ yu wu legɛ kichinɛ kiyɛsɛ. \s1 Ba sa nsa wu Jiso \r (Macho 26:57-68; Luka 22:54-55,63-71; Joŋ 18:13-14,19-24) \p \v 53 Bo mo bo jo Jiso, bo gɛɛŋ bɛ wu fɛ kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ le. Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ mo bamii ba duunyi banchi taashɛ fo. \v 54 Bo gɛ̀ gɛɛne bɛ Jiso, Bita bii lo ajiŋ je yì ndefe le. Wu gɛɛŋ wu bu fɛ lakfulɛ chi kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ le, wu shii bɛ bamii ba gɛ̀ chiɛɛne la chiyu bo tu bo yɛse ŋgu. \v 55 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii bachii ba gɛ̀ sage bansa tu bo goone mwɛɛ mu bo kooyi yi Jiso le mu lé no mû ge ba yûuyɛ lo wu. Geenɛ, bo gɛ̀ baaŋ yɛŋ gɛ fiɛɛ le gɛ. \v 56 Bamii ba duude bɛɛ jiŋ yi nsa wu chimbiaŋ kune Jiso. Geenɛ, muh jɛme gɛ fiɛɛ fì too fi kooji bɛ fi muh mu gɛ. \v 57 Bamii bamu gɛ̀ ja bo lɛɛŋ we, bo chu chiboo chimbiaŋ ye ye le bo jɛmɛ lɛ, \v 58 “Bee chi be yu wu duu lɛ wu lé wu gê wu sâ yeh yi kintanyɛ yinɛ yì jonɛ muh wu wuŋ, wu jo aju atade, wu kaasɛ wu jooŋ yimi, jonɛ gɛ muh wu wuŋ gɛ.” \v 59 Mo no bo gɛ̀ jɛme noo, njɛmɛ wuboo too gɛ wù kooji gɛ. \v 60 Kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ mo ki ja ki lɛɛŋ we a bamii fwe, ki biih Jiso le lɛ, “Gɛ wo kɛme fiɛɛ fì wo chvuu gɛ? Wo yuge gɛ̀ mwɛɛ mù bamii banɛ kooyi ye yo le?” \v 61 Jiso mɛ gɛh jwe wuchile, wu gɛ chvuu fiɛɛ gɛ. Kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ ka ki biih Jiso le lɛ, “Le wo wu le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka wu le Mwa Nyo, Nyo wù ba yuuse?” \v 62 Jiso chvuu lɛ, \wj “Le mɛ. Bɛŋ lé bɛŋ yɛ̂ŋ no muh wù jee che le Mwamuh shii a kibo kinchiɛɛŋ ki Muh wù Kɛme Bvuŋga, bɛŋ ka bɛŋ yɛŋ no wu too yi kimbɛ le fɛwe.”\wj* \v 63 Kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ yu noo, wu saayɛ njú ye,\f + \fr 14:63 \fr*\ft Wu gɛ̀ saayi nju ye noo, nje fi gɛ̀ saasɛ wu.\ft*\f* wu biih lɛ, “Fiɛɛ baaŋ yu fì besabɛŋ ka be goone lɛ muh lɛɛŋ fɛnɛ wu jɛmɛ, lɛ la? \v 64 Gɛ bɛŋ yu no wu jode kijusɛ ki Nyo gɛ? Bɛŋ jɛme lɛ la?” Bamii bachii mo bo suunɛ lɛ wu le muh wu ba yuuyɛ lo. \v 65 Bamii bamu kɛ bo chuuyi nchwɛne yi Jiso le, bo kaaŋ ajii awe, bo tu bo kfuunyi wu bɛ muŋko, bo duu lɛ, “Gɛh gêe la muh wu ntuŋ wu Nyo kuŋ mɛɛse.” Bamii ba nchi gɛ̀ ja bo jo Jiso bo kɛ bo suŋe. \s1 Bita faŋ Jiso \r (Macho 26:69-75; Luka 22:56-62; Joŋ 18:15-18,25-27) \p \v 66 No Bita gɛ̀ bee je akuu akuu fɛ lakfulɛ, mwa wù kwɛse wu gɛ̀ lɛne fɛ la chi kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ le ja wu to mbebe ye le. \v 67 No wu yɛŋ Bita le wu yɛse ŋgu, wu bijɛ wu nɛ tuŋŋ, wu jɛmɛ lɛ, “Wo tɛ be bee bena Jiso muh wu Nasalɛ wege.” \v 68 Bita faŋ, wu jɛmɛ lɛ, “Gɛ ŋkee fiɛɛ fì wo jɛme finɛ gɛ. Gɛ ŋkee gɛ.” No wu jɛmɛ noo, wu mo wu ja fo wu gɛɛne fɛ jwe wu kitaŋ le, nyishii mo yi toŋ.\f + \fr 14:68 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu kɛme jɛme wu le lɛ, “Nyishii mo yi toŋ” gɛ.\ft*\f* \v 69 Mwa wù kwɛse wɛɛ ka wu yɛŋ wu le, wu jɛmɛ bamii ba gɛ̀ lɛme fo le lɛ, “Muh wunɛ le muh mu a bo ntɛnɛɛ.” \v 70 Bita ka wu faŋ. Kife gɛ̀ doo ki kɛŋsɛ shige, bamii ba gɛ̀ lɛme fo ka bo jɛmɛ Bita le lɛ, “Le nchiɛɛŋ lɛ wo le muh wuboo, nje wo le tɛ muh wu Galalee.” \v 71 Bita mo wu kaŋ, wu tɛɛŋ loŋ yi kikwɛɛ ke le wu jɛmɛ lɛ, “Gɛ ŋkee muh wunɛ wu bɛŋ jɛme kune wu gɛ.” \v 72 Kimimia nyishii mo yi toŋ kiŋgane kinfɛɛ. Wu mo wu kwajɛ njɛmɛ wù Jiso be jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nyishii lé yi gê yi tôŋ kiŋgane kinfɛɛ, a wo faŋ wa mɛ kiŋgane kintɛde.”\wj* Wu mo wu kɛsɛ kwe wu tu wu beede. \c 15 \s1 Ba nya Jiso chiaaŋ yi Balɛt muh wù sage Lum \r (Macho 27:1-2,11-14; Luka 23:1-5; Joŋ 18:28-38) \p \v 1 No bvu gɛ̀ yuude bvu too nɛ, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo, bɛ bamii bamu bachii ba sage bansa mo bo shii bo chu ntaŋ, bo kaaŋ Jiso, bo jo wu bo gɛɛŋ bo nya chiaaŋ yi Balɛt le. \v 2 Balɛt biih Jiso le lɛ, “Le wo wu le Nfoŋ Bajuu?” Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Le no wo jɛme.”\wj* \v 3 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ kɛ bo tu bo chuunyi mwɛɛ ye yi Jiso le wesee. \v 4 Noo, Balɛt ka wu biih Jiso le lɛ, “Gɛ wo kɛme fiɛɛ fì wo chvuu gɛ? Wo yuge gɛh mwɛɛ mù ba chuunyi yi ye yo le?” \v 5 Geenɛ Jiso gɛ chvuu lo fiɛɛ wu le gɛ. Jwe yuŋ Balɛt. \r (Macho 27:15-26; Luka 23:13-25; Joŋ 18:39–19:16) \p \v 6 Ge to nyume kife ki Ŋka wu Ndaŋfe wunɛ le, Balɛt bvusɛ muh wu ncha wù mumwaa yeh yi ncha le wù bamii le bo lɛgɛ. \v 7 Gɛ̀ bee kife kiyu le, muh mu nyu yeh yi ncha le jee che nyu lɛ Balaba, wu nyu ŋgoo yi bamii ba gɛ̀ bee yeh yi ncha le ba gɛ̀ kɛ ŋgɛ alaantɛŋ bo yuuyɛ bamii. \v 8 Kinchvu ki bamii mo ki to ki kɛ ki biide lɛ Balɛt ge gɛh no wu to wù gee fɛ bo le. \v 9 Balɛt biih bo le lɛ, “Bɛŋ goone lɛ mbvusɛ nyu Nfoŋ wu Bajuu?” \v 10 Wu gɛ̀ biide noo nje wu gɛ̀ kee lɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ le bo nya Jiso chiaaŋ ye le nje bo gɛ̀ bɛɛne kindoŋ bɛ wu. \v 11 Geenɛ, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛɛsɛ kinchvu ki bamii lɛ bo du lɛ wu bvusɛ nyu Balaba. \v 12 Balɛt ka wu biih bo le lɛ, “Ndoo mbvusɛ noo, ŋge nɛɛ bɛ muh wunɛ wù bɛŋ tɛŋe lɛ Nfoŋ wu Bajuu?” \v 13 Bo mo bo waŋ lo fɛwɛɛwe lɛ, “Ba tâ lo wu yi kintaaŋ le.” \v 14 Balɛt biih bo le lɛ, “Ba ta wu nje la? Fiɛɛ fì befe fì wu ge le la?” Bo ka bo wanɛ bo gɛɛne gɛh lo fwe lɛ, “Ba tâ wu yi kintaaŋ le.” \v 15 Noo, Balɛt mo wu bvusɛ Balaba nje wu gɛ̀ goone ki wu gê no kinchvu goone. Wu jɛmɛ ba taaŋ Jiso, bo mo bo nya lɛ ba gɛɛŋ ba ta yi kintaaŋ le. \s1 Bamii ba nchi ba Balɛt tu bo chwɛɛse Jiso \r (Macho 27:27-31; Joŋ 19:2-3) \p \v 16 Bamii ba nchi baa mo bo jo Jiso bo lee bo gɛɛŋ bɛ wu a nto fɛ ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Bletoliuŋ. Lɛ bo lee, bo mo bo kuŋ kimbɛge ki ŋgoo yi bamii ba nchi bachii bo taashɛ. \fig Bamii ba nchi ba Lum|alt="Roman soldiers" src="hk00197c.tif" size="col" loc="Mlk 15:16" copy="Horace Knowles" ref="15:16"\fig* \v 17 Bo mo bo jo nju yi bvunfoŋ bo susɛ wu ye le, bo ka bo lu kifo ki bvunfoŋ ki nyu mbiaŋmbiaŋ bo booŋ a wu fwa. \v 18 Bo kɛ bo buune wu bo duu lɛ, “Biaa yi bimbaaŋ. Nfoŋ Bajuu.” \v 19 No bo gee noo bo tu bo suŋe wu bɛ kimbaŋ yi kikwɛɛ le, bo chuuyi wu bɛ chwɛne ye ye le, bo too bo tumɛ anyuu a wu jii, bo buune wu. \v 20 Bo gɛ̀ chwɛɛsɛ wu noo bo mɛsɛ, bo kaasɛ bo baa nju yi bvunfoŋ chiɛɛ, bo jii njú ye, ye ye le, bo mo bo jo wu bo gɛɛne bɛ wu ki bo gɛɛŋ bo ta yi kintaaŋ le. \s1 Ba ta Jiso yi kintaaŋ le \r (Macho 27:32-44; Luka 23:26-43; Joŋ 19:17-27) \p \v 21 Bo doo bo gɛɛne, bo tasɛ bɛ muh mu wu kwɛɛde nchvuuŋ jee che nyu lɛ Samoŋ, gɛ̀ bee muh wu Sɛliŋ. Wu gɛ̀ bee chiji Alɛksanda bɛ Lufu. Bo mo bo tooŋsɛ wu lɛ wu tuu kintaaŋ ki Jiso.\fig Bamii ba nchi tooŋsɛ Samoŋ ki wu tûu kintaaŋ|alt="Soldiers forced Simon to carry the cross" src="DN00491b.tif" size="col" loc="Mlk15:21" copy="Darwin Dunham" ref="15:21"\fig* \v 22 Bo tu bo gɛɛne bɛ Jiso bo gɛɛŋ bo bu kijusɛ kimu ki ba tɛŋe lɛ Golgota le, (Jee chinɛ le lɛ Ŋgboge wu Kikwɛɛ), \v 23 bo mo bo nya mbvuuŋ ma ba fiiŋsɛ bɛ nche yimi ba tɛŋe lɛ mɛɛl. Geenɛ Jiso gɛ mu gɛ.\f + \fr 15:23 \fr*\ft Mbvuuŋ manɛ gɛ̀ bee ki mo gê lɛ wu kaane shɛ́ŋ lɛ keefɛ wu ka wu yuge nsasɛ gɛ.\ft*\f* \v 24 Bo mo bo ta wu yi kintaaŋ le. Ba jo njú ye ki bo ga bikwɛɛ biboo le, bo tuŋ kaŋ bɛ njú yiyu ki bo kɛɛ muh wu jo. \v 25 Kife ki ba gɛ̀ ta Jiso yi kintaaŋ le gɛ̀ bee juu bikaa bvuugɛ ataana. \v 26 Bo saŋ ŋwa wu duunyi fiɛɛ fì bo ta wu yi kintaaŋ le nje fi lɛ, wu le, “Nfoŋ wu Bajuu.” \v 27 Ba gɛ̀ ta tɛ bachoŋ bafɛɛ yi bintaaŋ le, wumu a kibo ki Jiso kinchiɛɛŋ le, wumu a kibo ke kiŋkoŋo le. [ \v 28 Fi mo fi kojɛ no ba gɛ̀ saŋ a Ŋwa wu Nyo le lɛ, \q1 “Ba gɛ̀ ta wu bɛ bamii ba befe.]”\f + \fr 15:28 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu kɛme kinchiŋ ki 28 gɛ.\ft*\f* \p \v 29 Bamii tu bo fede bo yɛde Jiso le bo bɛme bɛ bikwɛɛ, bo baade wu bɛ banchuŋ bo duu lɛ, “Ahaaa! Wo wù chi bee ki wo sâ yeh yi kintanyɛ wo kaasɛ wo jooŋ yi aju le atade, \v 30 gɛh fi la kikwɛɛ kuŋ wo shii yi kintaaŋ kɛɛ le.” \v 31 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba duunyi banchi ba Nyo tu bo buu tɛ wu lɛbolɛbo bo duu lɛ, “Wu chi fii bamii bamu njɛ wu taŋlo wu fi kikwɛɛ ke sɛŋ. \v 32 Wu, wu le Mbvusɛ wu Nyo gɛ̀ ka, wù le Nfoŋ wu bamii ba Ishwala, wu shîi la yi kintaaŋ le mɛɛse bee yɛŋ bee mo be bɛɛŋ wu le.” Bamii baa ba bo gɛ̀ ta yi bintaaŋ le bɛ Jiso tu bo baade tɛ wu bɛ banchuŋ. \s1 Jiso kwe \r (Macho 27:45-56; Luka 23:44-49; Joŋ 19:28-30) \p \v 33 Juu gɛ̀ bɛɛŋ chi leesɛ, akfuuŋ ja ajiiŋ woŋ wuchii gɛɛne bude juu bikaa bitɛde fɛnshɛ. \v 34 Lɛ to nyume juu bikaa bitɛde, Jiso ja wu jaŋ fɛwɛɛwe lɛ, \wj “Ɛloy, Ɛloy lama sabatani.” \wj* Fì le lɛ, \wj “Nyo waŋ, Nyo waŋ, wo noŋ mɛ nɛ nje la?”\wj* \p \v 35 Bamii bamu ba gɛ̀ lɛme fo doo bo yu, bo jɛmɛ lɛ, “Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, wu tɛŋe Alaja.” \v 36 Muh mu bo le ja wu legɛ wu jo kfusha, wu fuuŋ a mbvuuŋ ma ŋgbwamɛ le, wu booŋ yi finte le wu chiaasɛ lɛ wu mu, bo mo bo jɛmɛ lɛ, “Gɛh lɛ̂ɛŋ nɛ besabɛŋ yɛŋ laa Alaja le wu to wu shiishɛ wu yi kintaaŋ kinɛ le lɛ.” \v 37 Jiso ja wu waŋ fɛwɛɛwe wu mo wu yɛnɛ n'yɛnɛ wu kimaga. \v 38 Nju yì gɛ̀ gade yeh yi kintanyɛ antɛŋ badɛ antɛnɛɛ kɛge fɛwe boge bude fɛkuu bimbe bifɛɛ. \v 39 Chiji kikwɛɛ ki bamii ba nchi wù gɛ̀ lɛme a Jiso fwe doo wu yɛŋ je yì Jiso kwe yi le, wu mo wu jɛmɛ lɛ, “Nchiɛɛŋ nchiɛɛŋ, muh wunɛ chi bee Mwa Nyo.” \p \v 40 Bikɛse bamu gɛ̀ lɛme fo je yì ndefe le bo jiiŋe. Ŋgoo yiboo gɛ̀ bee Mɛɛle Madaleŋ bɛ Mɛɛle wù bwe Jɛm wù shige bɛ Yosɛf, wumu nyu Salome. \v 41 Bikɛse banɛ le ba gɛ̀ bii Jiso le Galalee bo fii wu. Bo gɛ̀ bee fo bɛ bikɛse bamu tɛ wesee ba gɛ̀ bi Jiso le bɛ bo to Yɛlusalɛm. \s1 Ba jiiyɛ Jiso \r (Macho 27:57-61; Luka 23:50-56; Joŋ 19:38-42) \p \v 42 Gɛ̀ bee wa fɛnfu abvu, no gɛ̀ bee Juu chi Nseesɛ ki bo lee yi juu chi yuuŋ le, \v 43 muh mu wu Alimatia wù ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Yosɛf, kaaŋ fitele wu gɛɛŋ wu yɛŋ Balɛt le ki wu lɛ̂gɛ gvunɛ chi Jiso wu gɛɛŋ wu jiiyɛ. Yosɛf wunɛ gɛ̀ bee ŋgoo yi bamii ba sage woŋ, bamii gɛ̀ ŋgvuune wu chuule. Wu kibɛɛ gɛ̀ chiɛɛne tɛ kife kì bvunfoŋ bvu Nyo lé bvu gê bvu tô \v 44 Balɛt yu, jwe yuŋ lo wu lɛ Jiso be wu kwe wa. Wu tɛɛŋ kikwɛɛ ki bamii ba nchi kɛɛ ki to, wu biih wu le laa Jiso be wu kwe wa lɛ. \v 45 Wu doo wu yu a kikwɛɛ ki bamii ba nchi kiyu le lɛ Jiso be wu kwe wa, wu mo wu nya gvunɛ chiyu Yosɛf le. \v 46 Yosɛf mo wu ja wu gɛɛŋ wu gu nju yì joŋe, wu gɛɛŋ wu shiishɛ gvunɛ chi Jiso, wu baŋɛ a nju le, wu gɛɛŋ wu giŋsɛ a jɛŋ yì ba cho yi kimbaaŋ le, wu biŋsɛ kibwee ki tɛdɛ wu baŋɛ jwe wu jɛŋ yɛɛ yu. \v 47 Mɛɛle Madaleŋ bɛ Mɛɛle wù bwe Yosɛf yɛŋ kijusɛ ki ba jiiyɛ Jiso fo. \c 16 \s1 Jiso bu yi kwe le \r (Macho 28:1-8; Luka 24:1-12; Joŋ 20:1-10) \p \v 1 Juu chi yuuŋ gɛ̀ fe, Mɛɛle Madaleŋ bɛ Mɛɛle wu bwe Jɛm, mo Salome gu mɛɛ mà gwee wuŋ ki bo gɛɛŋ bo yefɛ gvunɛ chi Jiso yu. \v 2 Gɛ̀ bee baaŋ lo ataana gɛh no nshwa muu ta yi juu chi fwe chi kimaa le, bo ja bo gɛɛne fɛ jɛŋ. \v 3 Bo doo bo gɛɛne noo bo mo bo jɛme lɛbolɛbo lɛ laa le biŋsɛ yɛɛŋ tɛdɛ chì ba chi baŋɛ jwe wu jɛŋ yu fɛ bo lee la? \v 4 Geenɛ bo doo bo noŋ ajii, bo yɛŋ a ba biŋsɛ wa tɛdɛ chiyu. Tɛdɛ chinɛ gɛ̀ bee lo kibwee ki tɛdɛ. \v 5 Bo doo bo lee bo gɛɛŋ a jɛŋ, bo yɛŋ chumu wumu le wù nyu wu shii kibo kinchiɛɛŋ le wu noŋ nju yì ndefe, yi baaŋ. Ye kuufɛ bo nɛ wuuu.\fig Chumu susɛ ye bɛ nju yì baaŋ|alt="A young man dressed in white" src="cn01851c.tif" size="col" loc="Mlk16:5" copy="David C. Cook" ref="16:5"\fig* \v 6 Chumu wuyu jɛmɛ bo le lɛ, “Keefɛ jwe yûŋ bɛŋ gɛ. Ŋkee lo lɛ bɛŋ goone nyu Jiso wu Nasalɛ wù ba chi ta yi kintaaŋ le. Gɛ wu baaŋ fɛnɛ gɛ. Wu le wu bu wa yi kwe le. Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ fɛ ba chi giŋsɛ wu fo. \v 7 Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ sɛ̂ɛŋ booŋ be ba ŋgoo le, mo Bita lɛ wu le wu sa wa bɛŋ fwe Galalee. Bɛŋ lé bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ yɛ̂ŋ wu le yo no wu gɛ̀ jɛmɛ wa bɛŋ le.” \v 8 Bikɛse baa bu a jɛŋ bo shiŋshi nɛ kikikiki, bo ja bo fɛɛ lo nje jwe gɛ̀ yuŋ bo nɛ kah. Bo gɛ̀ jɛmɛ fiɛɛ muh le gɛ, nje bo gɛ faane lo.\f + \fr 16:8 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu kɛme binchiŋ bi 16:9-20 gɛ.\ft*\f* \s1 Jiso dunyɛ ye ye bamii le \r (Macho 28:9-10; Joŋ 20:11-18) \p [ \v 9 Jiso gɛ̀ bu yi kwe le juu chi fwe chi kimaa le baaŋ kibilebile le, wu ya wu bunɛ nyu fɛ Mɛɛle Madaleŋ wù wu gɛ̀ bvusɛ banchɛndaa ba debele ye ye le bvusooshwi. \v 10 Mɛɛle mo wu gɛɛŋ wu sɛɛŋ bamii ba bɛ ba Jiso gɛ̀ kɛ bo nyume le. Bamii banɛ gɛ̀ shii bo beede bo soge bikwɛɛ. \v 11 Bo doo bo yu no kwɛse wɛɛ duu lɛ wu be wu yɛŋ Jiso le, lɛ wu le yu, bo gɛ bɛɛŋ gɛ mbɛŋ. \r (Luka 24:13-35) \p \v 12 Ajiŋ ayu Jiso ka wu dunyɛ ye ye bamii be bamu ba ŋgoo le bafɛɛ bo gɛɛne ntɛ wumu le, nfiɛɛnɛ ye nyu yi kusɛ wa. \v 13 Bo tu jiŋ, bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ kimbɛge ki bamii ba ŋgoo le, bo faŋ ki bo bɛɛŋ bo le. \r (Macho 28:16-20; Luka 24:36-49; Joŋ 20:19-23) \p \v 14 Ajiŋ ayu Jiso dunyɛ ye ye nyu wa booŋ be ba yuufe ncho wu mumwaa le kibɛɛ bɛ bo jii mwɛɛ. Wu sa bo, nje bo gɛ̀ kɛme gɛ mbɛmɛ gɛ, bo tɛɛme bikwɛɛ ki bo bɛɛŋ bamii ba gɛ̀ yɛŋ wu le sege wù gɛ̀ bu yi kwe le. \v 15 Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ woŋ le wuchii, bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ fêeji saaka wù joŋe wù le wu Nyo bamii le bachii.\wj* \v 16 \wj Muh wù bɛɛŋ saaka wuyu le, ba leesɛ wu a joo, lé wu gê wu bônɛ. Muh wù baaŋ bɛɛŋ gɛ, lé wu gê wu gwê nsa.\wj* \v 17 \wj Bamii ba bɛɛŋ lé bo gê bo gêe mwɛɛ mù duunyi bvuŋga bvu Nyo njɛ munɛ: Bo lé bo gê bo bvûuse banchɛndaa ba debele yi bamii le, a jee chaŋ le. Bo lé bo gê bo jɛ̂me jɛ́ yì fiɛŋ.\wj* \v 18 \wj Bo lé bo jîji yó le bɛ chiaaŋ. Nɛ bo mu nlo, wu gɛ ge fiɛɛ bɛ bo gɛ. Bo lé bo gɛ̂ɛde chiaaŋ yi bamii ba chɛne le, bo tɛɛme.”\wj* \s1 Jiso bɛɛŋ we \r (Luka 24:50-53) \p \v 19 Tada Jiso jɛmɛ bo le noo wu mɛsɛ, Nyo mo wu jo wu, wu bɛɛŋ we wu shii a kibo ki Nyo kinchiɛɛŋ le. \v 20 Booŋ be ba ŋgoo mo bo bu bo tu bo jiɛnyi bo feeji saaka wù joŋe manjuu le manchii. Tada lɛne bɛ bo wu toone fiɛɛ fì bo gɛ̀ feeji lɛ le nchiɛɛŋ bɛ mwɛɛ mù duunyi bvuŋga bvu Nyo, mù bo gɛ̀ gee.]