\id MAT - Nchane New Testament \ide UTF-8 \h Macho \toc1 Saaka wù joŋe kune Jiso no Macho gɛ̀ saŋ \toc2 Macho \toc3 Mch \mt2 Saaka wù joŋe kune Jiso no \mt1 Macho \mt2 gɛ̀ saŋ \imt Fiɛɛ fì le a Ŋwa wu Macho wunɛ le \ip Saaka wù joŋe wù le a Ŋwa wu Macho wunɛ le, jɛme lɛ Jiso le Mbvusɛ wu Nyo. gɛ̀ ka. Saaka wù joŋe wunɛ le fɛ bamii bachii ba le yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le. Ŋwa wunɛ duunyi lɛ Jiso le Muh wu N'yɛyɛ wù kooji wù kee ki wu nâjɛ chuule fiɛɛ fì banchi ba Nyo jɛme. N'yɛyɛ wu Jiso wuchii wu a ŋwa wunɛ le, le ba banyɛ yi bikwɛɛ le bitɛŋ. (1) No Jiso gɛ̀ bɛnɛ wu shii yi mbegɛ le wu yɛyi kune bamii ba bvunfoŋ bvù fɛwe le bvuboo. (2) No Jiso gɛ̀ nya nteefɛ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ le kune lɛme chì wu gɛ̀ tuŋ bo yu. (3) Baŋgaŋ ba Jiso gɛ̀ ma kune bvunfoŋ bvù fɛwe. (4) N'yɛyɛ kune fiɛɛ fì le muh wu ŋgoo wu Jiso. (5) N'yɛyɛ kune no woŋ kfunɛ le wu to wu ka bɛ no bvunfoŋ bvu Nyo lé bvu gê bvu tô \iot Bikwɛɛ bi mwɛɛ mù le a Ŋwa wunɛ le \io 1:1–2:23 Kfuu chi Jiso Kletu bɛ no ba gɛ̀ boyɛ wu \io 3:1-12 Lɛme chi Joŋ Nlesɛajoo \io 3:13–4:11 No ba gɛ̀ leesɛ Jiso a joo bɛ no Sataŋ gɛ̀ moŋ wu \io 4:12–18:35 Lɛme chi Jiso gɛ̀ jiɛnyi wù gee Galalee \io 19:1–20:34 Jiso ja Galalee, wu gɛɛŋ Yɛlusalɛm \io 21:1–27:66 Kimaa ki Jiso ki fɛkimɛsɛ Yɛlusalɛm bɛ mbebe yo le \io 28:1-20 No Tada Jiso gɛ̀ bu yi kwe le, wu dunyɛ kikwɛɛ ke bamii be le \c 1 \s1 Kfuu chi Jiso Kletu \r (Luka 3:23-38) \p \v 1 Manɛ le maŋkuŋ ma bachiji kfuu chi Jiso Kletu: Jiso gɛ̀ bee mwa wu a kfuu chi Nfoŋ Dabi wù gɛ̀ bee mwa wu a kfuu chi Ablaham le. \v 2 Ablaham gɛ̀ bee chiji Asik, Asik gɛ̀ bee chiji Yakob, Yakob gɛ̀ bee chiji Juda bɛ booŋ bachiji, \v 3 Juda gɛ̀ bee chiji Bɛlɛ bɛ Sɛla ba bwee bo gɛ̀ bee Tama. Bɛlɛ gɛ̀ bee chiji Ɛsloŋ, Ɛsloŋ gɛ̀ bee chiji Laŋ. \v 4 Laŋ gɛ̀ bee chiji Aminada, Aminada gɛ̀ bee chiji Nasoŋ, Nasoŋ gɛ̀ bee chiji Salimoŋ. \v 5 Salimoŋ gɛ̀ bee chiji Boa wù bwee gɛ̀ bee Lahab. Boa gɛ̀ bee chiji Obɛd wù bwee gɛ̀ bee Lu. Obɛd gɛ̀ bee chiji Jɛsi. \v 6 Jɛsi gɛ̀ bee chiji Nfoŋ Dabi. \p Nfoŋ Dabi gɛ̀ bee chiji Salamoŋ wù bwee gɛ̀ bee kwɛ Ulia. \v 7 Salamoŋ gɛ̀ bee chiji Luhobwaŋ, Luhobwaŋ gɛ̀ bee chiji Abija, Abija gɛ̀ bee chiji Asa. \v 8 Asa gɛ̀ bee chiji Jɛhoshɛfat, Jɛhoshɛfat gɛ̀ bee chiji Jolaŋ, Jolaŋ gɛ̀ bee chiji Yosaya. \v 9 Yosaya gɛ̀ bee chiji Jotaŋ, Jotaŋ gɛ̀ bee chiji Aha, Aha gɛ̀ bee chiji Hɛsikaya, \v 10 Hɛsikaya gɛ̀ bee chiji Manase, Manase gɛ̀ bee chiji Amoŋ,\f + \fr 1:10 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu kɛme jee chinɛ lɛ, “Amos”.\ft*\f* Amoŋ gɛ̀ bee chiji Yosaya. \v 11 Yosaya gɛ̀ bee chiji Jɛkonia bɛ booŋ ba bwee. Ba gɛ̀ boyi bo shɛshi shige nyu kife kì bamii ba Babiloŋ gɛ̀ kooyɛ bamii ba Ishwala bo gɛɛŋ bɛ bo woŋ wuboo wù Babiloŋ le. \p \v 12 Ajiŋ ayu, no bo gɛ̀ kooyɛ bamii ba Ishwala bo gɛɛŋ bɛ bo Babiloŋ, Jɛkonia gɛ̀ bee chiji Shalta, Shalta gɛ̀ bee chiji Sɛlubabe, \v 13 Sɛlubabe gɛ̀ bee chiji Abiud, Abiud gɛ̀ bee chiji Ɛliakim, Ɛliakim gɛ̀ bee chiji Aso, \v 14 Aso gɛ̀ bee chiji Sadok, Sadok gɛ̀ bee chiji Akim, Akim gɛ̀ bee chiji Ɛliud, \v 15 Ɛliud gɛ̀ bee chiji Ɛlisa, Ɛlisa gɛ̀ bee chiji Mataŋ, Mataŋ gɛ̀ bee chiji Yakob. \v 16 Yakob gɛ̀ bee chiji Yosɛf wù juma Mɛɛle, Mɛɛle nyu wu wù gɛ̀ boyɛ Jiso wù ba tɛŋe lɛ Kletu. \p \v 17 Noo, bachiji kfuu chi Jiso banɛ le yuufe ncho banɛh kɛge yi Ablaham le, too bude yi Nfoŋ Dabi le, ka nyu yuufe ncho banɛh kɛge yi Nfoŋ Dabi le too bude sege ba gɛ̀ kooyɛ bamii ba Ishwala ba gɛɛŋ bɛ bo Babiloŋ. Kɛge sege ba gɛ̀ kooyɛ bamii ba Ishwala too bude sege ba gɛ̀ boyɛ Kletu, bachiji kfuu chiboo tɛ nyu yuufe ncho banɛh. \s1 Kune no boyɛ chi Jiso gɛ̀ jiɛnyɛ \r (Luka 2:1-7) \p \v 18 Boyɛ chi Jiso Kletu gɛ̀ jiɛnyi a je yinɛ le. Bwee wù Mɛɛle gɛ̀ bee ba seesɛ wa lɛ wu lé wu gê wu nyûme kwɛ Yosɛf. Fɛ bo taashɛ bvuguu, fi gɛ̀ ja fi bu lɛ wu le wa bɛ fwe a bvuŋga bvu Kiyo ki Yuude le. \v 19 No fi gɛ̀ kooshɛ noo, Yosɛf wù jwɛɛŋ, no wù gɛ̀ bee muh wù chaaŋ wu koŋe gɛ ki wu chôosɛ wu gɛ, wu mo wu yɛŋ lɛ wu lé wu gâsɛ bɛ wu nyu ajiŋ ajiŋ. \v 20 No wu gɛ̀ baaŋ wu kwaji ki wu gê noo, fi kooshɛ lɛ nchɛndaa wu Tada gɛ̀ ja wu to fɛ wu le a kifilɛ le sege wu gɛ̀ lefe wu jɛmɛ wu le lɛ, “Yosɛf, mwa wù a kfuu chi Nfoŋ Dabi le, keefɛ wo fâŋ ki wo jô Mɛɛle bwee yeh wo le gɛ, nje fwe chinɛ chi wu le bɛ chi wù kɛme chi a bvuŋga bvu Kiyo ki Yuude le. \v 21 Wu lé wu gê wu boo mwa wu jwɛŋsɛ wo chû jee che lɛ Jiso,\f + \fr 1:21 \fr*\ft Jee chi Jiso chinɛ le lɛ, “Tada bvuuse lo”\ft*\f* nje wu lé wu gê wu bvûsɛ bamii be yi bimbefɛ biboo le.” \v 22 Mwɛɛ munɛ munchii gɛ̀ kooshɛ ki fi to fi kojɛ no Tada gɛ̀ jɛmɛ wa jwe wu muh we wu tuŋ le lɛ, \v 23 “Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, mwa wuchile wumu lé wu gê wu nyu bɛ fwe, wu boo mwa wu jwɛŋsɛ ba tɛ̂ŋe wu lɛ Ɛmaniwe.” Jee chinɛ le lɛ, “Nyo le bɛ bee.” \v 24 No kifilɛ kɛɛ gɛ̀ lanɛ Yosɛf noo, wu gɛ̀ kaŋsɛ wu mo wu ge gɛh no nchɛndaa wu Tada gɛ̀ jɛmɛ wu le. Wu gɛ̀ be wu jo Mɛɛle kwɛɛ le, \v 25 geenɛ gɛ wu gɛ chee bɛ wu njɛ no muh bɛ kwɛɛ to bo chee gɛ. Bɛ wu chee noo gɛɛŋ bu no Mɛɛle gɛ̀ jiɛnyɛ fɛ wu to wu boo. Yosɛf mo wu chu jee chi mwa wuyu lɛ Jiso. \c 2 \s1 Babvufee gɛɛŋ ki bo buuŋ Jiso \p \v 1 Ba gɛ̀ boyi Jiso ntɛ wù Bɛtɛhɛm le a kimbe ki woŋ ki Judia le. Gɛ̀ bee kife kiyu le Hɛlod nyu Nfoŋ wu Judia. Fi kooshɛ lɛ babvufee bamu gɛ̀ bee bo ja woŋ wumu le kimbe kì juu saane yo le, bo to Yɛlusalɛm bo biide lɛ, \v 2 “Nfoŋ wu Bajuu wù ba boyi wɛɛ le faaŋ? Bee biide nɛ nje bee le be yɛŋ joŋ ye le a kimbe kì juu saane yo le, bee mo be ja bee too ki be yuusɛ wu.” \v 3 Nfoŋ Hɛlod doo wu yu saaka wunɛ noo wu shiŋshɛ fitele fie, wu shiŋshɛ mo mu bamii ba Yɛlusalɛm bachii. \v 4 Wu tɛɛŋ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bachii bɛ bamii bachii ba duunyi banchi ba Nyo, bamii baa taashɛ. Wu biih bo le laa fɛ ba gɛ̀ bee ki ba boo Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka, le faane la? \v 5 Bochvuu lɛ, “Ba gɛ̀ bee boo wu ntɛ wù Bɛtɛhɛm le wu kimbe ki Judia le. Finɛ fiɛɛ le no muh wu ntuŋ wu Nyo gɛ̀ saŋ lɛ, \v 6 ‘Wo wù Bɛtɛhɛm wu woŋ wu Juda le, \q1 keefɛ wo kwâji lɛ wo le fintɛ fì shige baaŋ woŋ wu Juda le gɛ, \q1 wo kêe lɛ muh lé wu gê wu bu ntɛ wunɛ le, \q1 wu lé wu gê wu sage bamii baŋ ba Ishwala.’” \p \v 7 Nfoŋ Hɛlod mo wu tɛɛŋ tɛ babvufee baa ajiŋ ajiŋ wu biih ki wu yû a bo le chuule kife ki joŋ yiyu gɛ̀ bu. \v 8 No wu yu wu mo wu tuŋ bo Bɛtɛhɛm wu jɛmɛ lɛ, “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ tâa bɛŋ gôoŋ mwa wuyu chuule. Bɛŋ doo bɛŋ gooŋ bɛŋ yɛŋ, bɛŋ kaasɛ bɛŋ to bɛŋ sɛ̂ɛŋ mɛne, wu lɛ taŋlo ŋgɛɛŋ tɛ n'yuusɛ wu.” \v 9 Bamii bayu yu no Nfoŋ jɛmɛ noo, bo mo bo bu bo gɛɛne ŋgɛnɛ wuboo. Lɛ bo doo bo gɛɛŋ, fi kooshɛ lɛ joŋ yì bo gɛ̀ yɛŋ a kimbe kì juu saane yo yɛɛ le ka yi yɛnɛ yi tu yi jiɛnyi yi gɛɛne bo fwe yi duunyi bo je. Yi gɛɛŋ nɛ, yi gɛɛŋ yi bu fɛ mwa wuyu gɛ̀ bee fo, yi mo yi lɛɛŋ. \v 10 No bo yɛŋ joŋ yiyu le noo, bo yu njoŋ baaŋ, ye tu yi joŋe bo. \v 11 Bo gɛɛŋ bo lee yeh yi mwa gɛ̀ bee yu le, bo yɛŋ mwa bɛ bwee wù Mɛɛle le, bo mo bo gwe a mwa wuyu jii bo yuusɛ wu. No bo yuuse bo gwenyɛ bikɛɛ biboo bo bvusɛ mwɛɛ muboo mu n'yuusɛ nfoŋ, bo nya wu le. Mwɛɛ munɛ gɛ̀ bee kichwa ki bige kì yɛɛde, bɛ kfuu chi jiiŋ chimi ba tɛŋe lɛ flaŋkiŋsɛŋ, mo kfuu chi mɛɛ ma yefɛ mamu ba tɛŋe lɛ mɛɛl.\fig Flaŋkinsɛŋ, kfuu chi jiiŋ chimi|alt="Frankincense" src="hk00115c.tif" size="col" loc="Mch 2:11" copy="Horace Knowles" ref="2:11"\fig* \v 12 Nyo chiisɛ lo bo le a kifilɛ le lɛ keefɛ bo ka bo tu jiŋ bo gɛɛŋ bo yɛŋ Nfoŋ Hɛlod le gɛ. Bo mo bo tu jiŋ woŋ wuboo le a je yimi le yeye. \s1 Yosɛf jo mwa bɛ bo saŋ bo gɛɛŋ Ijib \p \v 13 No babvufee baa gɛ̀ ja wa bo gɛɛŋ, fi kooshɛ lɛ nchɛndaa wu Tada gɛ̀ ja wu to fɛ Yosɛf le a kifilɛ le wu jɛmɛ wu le lɛ, “Ja we wo jo mwa bɛ bwee bena bo fɛɛ bɛŋ gɛɛŋ woŋ wu Ijib le, bɛŋ nyume yo gɛɛŋ bu kife ki nle ŋge ndu lɛ bɛŋ kaasɛ. Njɛme nɛ nje Nfoŋ Hɛlod goone je ki wu yûuyɛ mwa wunɛ.” \v 14 Yosɛf mo wu ja we, wu jo mwa bɛ bwee antaŋ bo ja bo gɛɛŋ Ijib, \v 15 bo tu bo nyu yo gɛɛŋ bu kife ki Nfoŋ Hɛlod gɛ̀ lɛsɛ le. Fi gɛ̀ kooshɛ noo ki fi gê fi to fi kojɛ no Nyo gɛ̀ jɛmɛ jwe wu muh tuŋ we le lɛ, “Nle ntɛɛŋ mwa yaŋ wu bu woŋ wu Ijib le.” \s1 Nfoŋ Hɛlod yuuyɛ booŋ Bɛtɛhɛm \p \v 16 Hɛlod gɛ̀ doo wu yɛŋ lɛ babvufee baa le bo lɛɛ bɛ wu, fi fuuŋsɛ wu baaŋ. Wu mo wu tuŋ bamii lɛ bo gɛɛŋ Bɛtɛhɛm mo bimbe bi mbebe yo le bichii, bo yuuyɛ booŋ ba bilɛŋsɛ ba le kɛge biluŋ bifɛɛ tuu jiŋ. Wu gɛ̀ nya biluŋ binɛ wu bii no wu gɛ̀ bilɛ babvufee baa le wu yu chuule kife kì bo gɛ̀ yɛŋ joŋ yɛɛ le. \v 17 Bo gɛɛŋ bo yuuyɛ booŋ banɛ noo, fi mo fi kojɛ no muh wu ntuŋ wu Nyo wù Yɛlimia gɛ̀ jɛmɛ wa lɛ, \q1 \v 18 “Bo le bo yu kitada ntɛ wù Lama le, \q1 muh jaŋe kwe, wu beede wu fuude ye. \q1 Le Lashɛ wu beede booŋ be. \q1 Bo chiise wu bo chiise sɛŋ, \q1 nje booŋ be baaŋ gɛ yu gɛ.” \s1 Ba Yosɛf ja Ijib bo kaasɛ bo tu jiŋ \p \v 19 Nfoŋ Hɛlod gɛ̀ doo wu lɛsɛ, fi kooshɛ lɛ Nchɛndaa wu Tada gɛ̀ bu fɛ Yosɛf le a kifilɛ le woŋ wù Ijib le, wu jɛmɛ wu le lɛ, \v 20 “Ja we, wo jo mwa bɛ bwee bena bo kaasɛ bɛŋ tu jiŋ woŋ wù Ishwala le, nje bo baa bò gɛ̀ goone ki bo jo kinche ki mwa wunɛ le bo kweeyɛ wa.” \v 21 Noo, Yosɛf mo wu ja we wu jo mwa bɛ bwee bɛ bo tuu jiŋ woŋ wù Ishwala le. \v 22 Geenɛ, wu gɛ̀ doo wu to, wu yu lɛ mwa Nfoŋ Hɛlod wù Akɛliu le wu ji kinta ki chiji Judia, wu tu wu sage, wu mo wu faŋ ki wu gɛ̂ɛŋ yo. Bo ka bo kajɛ wu a kifilɛ le lɛ keefɛ wu gɛ̂ɛŋ yo gɛ. Wu mo wu bɛɛŋ wu gɛɛŋ nyu kimbe ki woŋ kì Galalee le, \v 23 wu gɛɛŋ wu tu wu chee ntɛ wu ba tɛŋe lɛ Nasalɛ le. Fi gɛ̀ kooshi noo ki fi kojɛ no muh wu ntuŋ wu Nyo gɛ̀ jɛmɛ wa lɛ, “Bo lé bo gê bo tɛŋe wu lɛ muh wu Nasalɛ.” \c 3 \s1 N'yɛyɛ wu Joŋ Nlesɛajoo \r (Maliku 1:1-8; Luka 3:1-18; Joŋ 1:19-28) \p \v 1 Gɛ̀ bee kife kɛɛ le, Joŋ Nlesɛajoo ja wu bunɛ wu gɛɛŋ kwa kimbe ki woŋ kì Judia le wu tu wu feeji bamii le lɛ, \v 2 “Bɛŋ kusɛ muntele mwɛna, nje bvunfoŋ bvù fɛwe le wa mbebe le.” \v 3 Joŋ wunɛ le muh wù Yosaya wù muh wu ntuŋ wu Nyo gɛ̀ jɛme kune wu sege wu gɛ̀ jɛmɛ lɛ, \q1 “Jɛ yi muh jaŋe nchvuuŋ lɛ, \q1 ‘Ba sêesɛ je yi Tada, \q1 ba nâjɛ yi nyû chaaŋ.’” \p \v 4 Joŋ gɛ̀ jiide njú yì ba kɛnyɛ bɛ yvú yi nyaŋ yimi yì ba tɛŋe lɛ kamɛɛ, wu kaane kicha chiŋ ba kɛnyɛ bɛ je yi nyaŋ, mwɛɛ mwe munjile gɛ̀ bee chuma bɛ bvutu bvu nchvuuŋ. \v 5 No wu gɛ̀ feeji noo, bamii tu bo bude Yɛlusalɛm bɛ bantɛ le bachii ba Judia mo bimbe bi mbebe Joo yì Jodaŋ le bichii, bo gɛɛne fɛ wu le. \v 6 No bo gɛɛne noo bo sɛŋe bimbefɛ biboo, wu mo wu leese bo a Joo yì Jodaŋ le. \p \v 7 Geenɛ, wu gɛ̀ doo wu yɛŋ Bafalashii bɛ Basadushii bamu le wesee bo too lɛ wu leesɛ bo a joo, wu jɛmɛ bo le lɛ, “Kiŋgogɛ ki yó lɛ, teefe yɛɛŋ bɛŋ lɛ bɛŋ lêge shɛ́ŋ yi Nyo yì bɛɛne wu yì wu lé wu gê wu dûnyɛ bɛŋ le, fɛ bɛŋ too nɛ? \v 8 Bɛŋ gêe mwɛɛ mù duunyi lɛ bɛŋ le bɛŋ kusɛ wa muntele mwɛna. \v 9 Keefɛ bɛŋ mo bɛŋ dûu gɛh fɛ bikwɛɛ biɛna le lɛ Ablaham le chiji wene gɛ. Nsɛŋe bɛŋ le lɛ taŋlo Nyo fiisɛ ata kanɛ wo tu booŋ ba Ablaham. \v 10 Bɛŋ kêe lɛ ba le ba gɛɛ wa tɛmɛ fɛ binyi bi bite le. Kite kichii kì baaŋ yuŋ gɛ muntaŋ mù njoŋe gɛ, tu ba lé ba gwô nɛ ba lee ba gɛɛŋ yi gɛŋ le, ba toŋ lo. \v 11 Nleese bɛŋ a joo nje bɛŋ le bɛŋ kusɛ wa muntele mwɛna. Geenɛ muh wù too a mɛ jiŋ kuge wu fede mɛ. Jé ye, gɛ ŋkooji ki ntuu gɛ. Wu lé wu gê wu leese fie bɛŋ nyu chiaaŋ yi Kiyo ki Yuude le, mo yi ŋgu le. \v 12 Wu kɛme fiɛɛ fie abo fì wu fɛɛde agiŋ yu, wu lé wu yɛ̂ɛsɛ fɛ wu fɛ̂ɛde, wu bânyɛ agiŋ wu gɛ̂ɛ a ŋwaŋ le, wu mo wu kôo munyi wu toŋ bɛ ŋgu wu fiee wu jime gɛ.” \s1 Joŋ leesɛ Jiso a joo \r (Maliku 1:9-11; Luka 3:21-22) \p \v 13 No Joŋ gɛ̀ leese bamii a joo noo, Jiso mo wu ja kimbe ki woŋ kì Galalee le wu to fɛ Joo yì Jodaŋ le lɛ Joŋ leesɛ tɛ wu a joo. \v 14 Geenɛ Joŋ tu wu faŋe wu duu lɛ, “Le wo wù be kɛme ki wo lêesɛ mɛ a joo, wo katu too fɛ mɛne nɛ nɛɛ?” \v 15 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Chînɛ fi nyume noo mɛɛse! Le yi yinɛ je le yì besa wo lé be gê fiɛɛ fichii fi nyu chaaŋ a Nyo jii.”\wj* Noo, Joŋ mo wu bɛɛŋ, wu leesɛ Jiso a joo. \v 16 Gɛh no Jiso gɛ̀ bude a joo, kibvulɛ gwenyɛ ye, Kiyo ki Nyo shii ki to ye ye le fiɛɛnɛ kibɛmbɛ. \v 17 Fi kooshɛ lɛ, jɛ gɛ̀ jɛmɛ fɛwe lɛ, “Wunɛ le Mwa yaŋ. Wu le fitele fiaŋ. N'yuge njoŋ bɛ wu baaŋ.” \c 4 \s1 Debele tu wu mone Jiso \r (Maliku 1:12-13; Luka 4:1-13) \p \v 1 Kiyo ki Yuude mo ki ja ki jo Jiso ki gɛɛŋ bɛ wu kwa lɛ debele moŋ wu. \v 2 Wu gɛɛŋ wù nyu yo wu shee wu too wu chee, wu jii gɛ fiɛɛ gɛ, yi aju le mbaanyɛ. Ajiŋ ayu jɛŋ ja yi yuu wu. \v 3 Wu wɛɛ wù mone bamii mo wu to wu jɛmɛ wu le lɛ, “Wo nɛ le Mwa Nyo, wo dû ata kanɛ tu bantu ba blɛd.” \v 4 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Ba le ba saŋ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Gɛ muh chee gɛh nje mwɛɛ munjile maa gɛ.\wj* \q1 \wj Muh chee tɛ nje jɛ yichii yì bude jwe wù Nyo le.’”\wj* \p \v 5 Noo, Sataŋ mo wu jo wu, wu gɛɛŋ bɛ wu a kinlaantɛŋ kì Yɛlusalɛm le, wu leesɛ wu fɛ kigo ki yeh yi kintanyɛ le, \v 6 wu jɛmɛ wu le lɛ, “Wo nɛ le Mwa Nyo, wo selɛ fɛkuu, nje fi le ba saŋ lɛ, \q1 ‘Nyo lé wu dû banchɛndaa be le lɛ bo chîɛɛŋ wo.’ \m Fi ka nyu ba saŋ lɛ, \q1 ‘Bo lé bo gê bo kaŋ lo wo, \q1 lɛ keefɛ wo kfuuŋ kikaa yi tɛdɛ le gɛ.’” \p \v 7 Jiso chvuu wu le lɛ \wj “Ba le ba saŋ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Keefɛ wo mône Tada wù Nyo wo gɛ.’”\wj* \p \v 8 Debele ka wu jo Jiso fo, wu gɛɛŋ nyu yi kikwɛɛ ki mbegɛ wumu wu ndefe fɛwe wesee le, wu mo wu chunyɛ bituŋ bi yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le bichii bɛ bvukugɛ bvuyu bvuchii. \v 9 No wu chunyi noo wu mo wu jɛmɛ lɛ, “Nlé nnyâ mwɛɛ munɛ munchii wo le, fɛ wo nɛ le wo gwe a mɛ jii wo ŋgvuuŋ mɛ.” \v 10 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Gɛnɛ yaga Sataŋ! Ba le ba saŋ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Wo ŋgvûune Tada wù Nyo wo,\wj* \q1 \wj wo lɛ̂ne nyu wu le maa.’”\wj* \m \v 11 Noo debele mo wu chinɛ Jiso le, wu gɛɛŋ. Fi kooshɛ lɛ banchɛndaa ba Nyo gɛ̀ ja bo to bo jiiŋe fɛ wu le. \s1 Jiso kɛ lɛme che Galalee \r (Maliku 1:14-15; Luka 4:14-15) \p \v 12 Jiso gɛ̀ ja wu yu lɛ ba le ba koo Joŋ Nlesɛajoo ba leesɛ wu yeh yi ncha le, wu mo wu ja wu kaasɛ wu tu jiŋ kimbe kì Galalee le. \v 13 Wu gɛɛŋ wu bu Nasalɛ, wu ja yo wu gɛɛŋ wu tu wu chee a kilaantɛŋ kì Kafanahum le. Kilaantɛŋ kinɛ gɛ̀ bee mbebe Mamasi wù Galalee le mo mbebe bimbe bi bamii ba Sɛbuluŋ bɛ ba Naftali le. \v 14 Finɛ fiɛɛ gɛ̀ kooshi nɛ lɛ fi kojɛ no muh wu ntuŋ wu Nyo wù Yosaya gɛ̀ jɛmɛ wa lɛ, \q1 \v 15 “Kimbe kì Sɛbuluŋ bɛ kì Naftali, \q1 bì le mbebe mamasi le Joo yì Jodaŋ le wuŋ kwege, \q1 nshɛŋ yi Galalee yì bamii ba le gɛ Bajuu gɛ, \q1 \v 16 bamii ba chi shee bo chee kijibɛ le, \q1 le bo yɛŋ wa n'yuu wù baaŋ le. \q1 Juu le chi saaŋ wa fɛ bamii banɛ, \q1 ba chi shee bo chee gwɛŋ wu kijibɛ ki kwe le.” \m \v 17 Kɛge kife kɛɛ le, Jiso mo wu kɛ wu feeji bamii le wu jɛme lɛ, \wj “Bɛŋ kûsɛ muntele mwɛna, nje bvunfoŋ bvù fɛwe le wa mbebe le!”\wj* \s1 Jiso tɛɛŋ bamii banɛh lɛ bo nyû booŋ be ba ŋgoo \r (Maliku 1:16-20; Luka 5:1-11) \p \v 18 Jiso gɛ̀ ja wu jiɛnyi mbebe Mamasi wù Galalee le, wu yɛŋ bamii bamu le bafɛɛ, nyu muh bɛ mwa bwee. Bamii banɛ gɛ̀ bee Samoŋ wù ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Bita, bɛ mwa bwee wù Andulu, bo nooŋ gii a mamasi le, no lɛme chiboo gɛ̀ bee bíɛŋ yi kolɛ. \v 19 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ bîi mɛne nlé nfɛ̂ bɛŋ bɛŋ koode wa nyume bamii!”\wj* \v 20 Kimimia bo mo bo chinɛ gii yiboo le bo bii wu le. \v 21 Jiso gɛ̀ doo wu ja fo wu kɛŋsɛ, wu ka wu yɛŋ bamii bamu le bafɛɛ nyu gɛh muh bɛ mwa bwee. Bamii banɛ gɛ̀ bee Jɛm bɛ mwa bwee wù Joŋ ba gɛ̀ bee booŋ ba Jɛbɛdi, bo nyu a ŋguh le bɛ chiji bo wù Jɛbɛdi bo chvuushi gii. Wu tɛɛŋ tɛ bo. \v 22 Kimimia bo mo bo chinɛ ŋguh le bɛ chiji bo, bo bii wu le.\fig Ŋgu|alt="Boat" src="hk00208c.tif" size="span" loc="Mch 4:21-22" copy="Horace Knowles" ref="4:22"\fig* \s1 Jiso tu wu yɛyi bamii wu ka fɛde ba binchɛŋ \r (Luka 6:17-19) \p \v 23 Jiso gɛ̀ ja wu jiɛnyi kimbe kì Galalee le kichii wu yɛyi bamii yéh yi buunɛ yiboo le wu feeji tɛ saaka wù joŋe kune bvunfoŋ bvu Nyo. Wu ka fɛde binchɛŋ bichii mo goŋ yichii yi bamii le. \v 24 Noo, saaka kune wu saaŋe wu gɛɛŋ woŋ wù Silia le wuchii. Bamii mo bo too bɛ bamii bachii ba gɛ̀ chɛne mo ba gɛ̀ bee yi manluŋ le fɛ wu le, kɛnɛ le ba banchɛndaa ba debele njiŋse bɛ bo, kɛnɛ bo gwee kika, kɛnɛ ba kwe wa kimbe kimimia. Bo too bɛ bo noo wu fɛde bo bachii. \v 25 Mo faaŋ fɛ wu gɛ̀ gɛɛne fo binchvu bi bamii bì baaŋ bi kfuune bi bii a wu jiŋ. Bamii banɛ gɛ̀ jade kimbe ki woŋ kì Galalee le, bamu jade a Bilaantɛŋ bi Yuufe le, bamu Yɛlusalɛm mo bantɛ ba Judia ba bamu le. Bamu jade a Joo yì Jodaŋ le wuŋ kwege. \c 5 \s1 Kinlaŋye kì baaŋ \r (Luka 6:20-23) \p \v 1 Jiso gɛ̀ doo wu yɛŋ kinchvu ki bamii le noo, wu mo wu ja wu bɛɛŋ wu gɛɛŋ wu shii yi mbegɛ le, booŋ be ba ŋgoo banyɛ bo to mbebe ye le. \v 2 Wu mo wu kɛ wu yɛyi bo wu duu lɛ, \v 3 \wj “Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba kee lɛ bo fuude yi kimbe ki Nyo le, nje bvunfoŋ bvù fɛwe le bvuboo.\wj* \v 4 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba beede le, nje Nyo lé wu gê wu chiisɛ bo.\wj* \v 5 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba jode bikwɛɛ biboo fɛkuu, nje bo lé bo gê bo ji kikwɛɛ ki nshɛŋ.\wj* \v 6 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba jɛŋ yuu bo le, kindoŋ yune bo kune kinche ki chaaŋ, nje Nyo lé wu gê bo fuu.\wj* \v 7 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba koode yii fɛ bamu le, nje Nyo lé wu gê wu koo tɛ yii fɛ bo le.\wj* \v 8 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba kɛme muntele mu yuude le, nje ba lé ba tɛ̂ŋe bo lɛ booŋ ba Nyo.\wj* \v 9 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba too bɛ nyiɛgee le nje Nyo lé wu tɛ̂ŋe bo lɛ booŋ be.\wj* \v 10 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ bamii ba bo boone bikaa a bo jiŋ nje bo chee kinche ki chaaŋ, nje bvunfoŋ bvù fɛwe le bvuboo.\wj* \v 11 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le kena, sege bamii naanyi bɛŋ, bo boone bikaa a bɛŋ jiŋ, bo jɛme kfuu chi mwɛɛ mù mbefe munchii kune bɛŋ yi achiji le, nje bɛŋ le bamii baŋ.\wj* \v 12 \wj Fi doo fi kooshi noo bɛŋ mo bɛŋ lâŋeye, nje maajɛ wene wu kuge le woŋ wù fɛwe le. Bɛŋ kêe lɛ, le gɛh noo no bamii gɛ̀ boone bikaa ajiŋ a bamii ba ntuŋ wu Nyo ba gɛ̀ to fwe a bɛŋ le.\wj* \s1 Bɛŋ le ŋka bɛ n'yuu wu yi woŋ kfunɛ le \r (Maliku 9:50; Luka 14:34-35) \p \v 13 \wj Le bɛŋ ba le ŋka yi yi nshɛŋ yinɛ le. Geenɛ ŋka ja lo yi chii, ba ka ba ge nɛɛ bɛ yi fɛ yi ka yi kaasɛ yi jɛŋɛ? Gɛ taŋlo ba ka ba ge fiɛɛ fì joŋe bɛ yi gɛ fede lɛ ba noŋ lo bamii fede bo jiɛnyi bɛ bikaa.\wj* \v 14 \wj Le bɛŋ tɛ ba le n'yuu wu yi woŋ kfunɛ le. Gɛ kilaantɛŋ kì ba jonɛ yi mbegɛ le, to ki nyiile gɛ.\wj* \v 15 \wj Gɛ muh to wu chu tɛ kin'yesɛ wu ka wu jo ŋkaa wu kfuusɛ yu gɛ. Wu to wu tome nyume yi fiɛɛ fì ba toome kin'yesɛ fo, ki mo ki yɛ̂ne muh wuchii wù le yeh le.\wj* \v 16 \wj Le gɛh tɛ yɛɛŋyɛɛŋ no n'yuu wene kɛme ki wu bâaŋ a bamii jii, lɛ bo yɛde lɛme chena chì joŋe le bo nyaa mbɛɛŋsɛ Chiji wene wù le fɛwe le.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune banchi ba Musɛ \p \v 17 \wj Keefɛ bɛŋ kwâji lɛ nto ki nchîijɛ mwɛɛ mù le a Ŋwa wu banchi ba Musɛ le gɛ, mo mù le a Baŋwa bamii ba ntuŋ wu Nyo le gɛ. Nto ki ŋge mu kojɛ lo. Gɛ nto ki nchiijɛ lo gɛ.\wj* \v 18 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛɛŋ bu no kibvulɛ bɛ nshɛŋ lé ki tô ki ka, gɛ fijise fi ŋwa a Ŋwa wu banchi le mo fi shige nɛɛ, nyume fi yu fi fe kuu njɛ fi kojɛ no fi chuunyi sɛŋ gɛ.\wj* \v 19 \wj Fi mo fi nyu lɛ nɛ le yɛɛŋ wù bwɛɛdɛ nchi wumu a banchi banɛ le, wuwɛɛ nchi mo nyu wù shige nɛɛ lɛ, wu tu wu yɛyi bamii lɛ bo bwɛ̂ɛyi tɛ noo, tu mwɛdɛ lé wu gê wù nyu muh wù shige antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvù fɛwe. Geenɛ muh wù gɛɛde banchi banɛ, wu ka yɛyi tɛ bamii lɛ bo gɛ̂ɛde, tu mwɛdɛ lé wu gê wù nyu muh wù baaŋ antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvù fɛwe.\wj* \v 20 \wj Noo, nsɛŋe bɛŋ le lɛ, nɛ gee chena chì chaaŋ fede gɛ chi bamii ba duunyi banchi ba Nyo gɛ, mo chi Bafalashii lɛ, bɛŋ gɛ yu bɛŋ lee fɛ bvunfoŋ bvù fɛwe le gɛ.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune shɛ́ŋ yì toonyɛ \p \v 21 \wj Bɛŋ gɛ̀ yu wa ba duu bamii ba fweele le lɛ, ‘Keefɛ wo yûuyɛ muh gɛ! Nɛ muh yuuyi lo muh, tu wù kɛme nsa.’\wj* \v 22 \wj Geenɛ njɛme bɛŋ le lɛ muh wuchii wù toonyi shɛ́ŋ bɛ mwa bwee, lé wù kɛ̂me tɛ nsa. Muh naŋ mwa bwee, wu kêe lɛ wu lé wu gê wu lɛɛŋ fwe a bamii ba sage bansa. Muh tɛŋe mwa bwee lɛ, ‘Kiyuŋ’ wu kee lɛ wu lé wu lêe ŋgu wù baaŋ le.\wj* \v 23 \wj Fi mo fi nyu lɛ, wo nɛ lɛme ki wo nyâ nnya yo fɛ kitana ki kintanyɛ le, wo kwajɛ lɛ mwa bwoo kɛme wo fɛ shɛŋ,\wj* \v 24 \wj wo chinɛ nya yo le mbebe kitana ki kintanyɛ le, wo gɛɛŋ bena wu ya bɛŋ tu jwe wu mumwaa, fɛ wo kaasɛ wo to wo nya nnya yo.\wj* \v 25 \wj Muh nɛ jo lo wo wu gɛɛne bɛ wo yeh yi nsa le, wo moŋ bena wu yaŋsɛ bɛŋ seesɛ baaŋ a je, fɛ wu nya wo chiaaŋ yi muh wù sage bansa le, wu feese wo chiaaŋ yi nchi le ba faa wo yeh yi ncha le.\wj* \v 26 \wj Nsɛŋe wo nchiɛɛŋ lɛ gɛ taŋlo wo bu yu njɛ wo mɛsɛ wo laŋɛ finini fichii fì ba goone sɛŋ gɛ.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune kinjaŋ \p \v 27 \wj Bɛŋ gɛ̀ yu wa ba duu lɛ, ‘Keefɛ wo jâŋ kwɛ muh gɛ!’\wj* \v 28 \wj Geenɛ njɛme bɛŋ le lɛ, muh wuchii wù jiiŋe kwɛse wù kɛme ŋkwajɛ wu kinjaŋ fɛ wu le, tu wu le wu jaŋ wa wu fɛ fitele le.\wj* \v 29 \wj Nɛ jise chuŋ chì nchiɛɛŋ gee wo gee kimbefɛ, wo bvusɛ jise chiyu wo noŋ. Fi joŋe lɛ wo lɛsɛ kimbe kuŋ ki ye kimimia, fede fɛ ba ge ba noŋ ye yo yichii ŋgu wù baaŋ le.\wj* \v 30 \wj Kibo kuŋ kinchiɛɛŋ nɛ gee tɛ wo gee kimbefɛ, wo suunɛ kibo kiyu wo noŋ. Fi joŋe lɛ wo lɛsɛ kimbe kuŋ ki ye kimimia, fede fɛ ye yo yichii gɛɛŋ ŋgu wù baaŋ le.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune ki muh kuŋ bɛ kwɛse \r (Maliku 10:11-12; Luka 16:18) \p \v 31 \wj Ba gɛ̀ jɛmɛ tɛ lɛ, ‘Nɛ muh kuŋ lo bɛ kwɛɛ, tu wù kɛme ki wu sâŋ ŋwa wu nya kwɛse wuyu le, wù duunyi lɛ gɛ wu baaŋ kwɛɛ gɛ.’\wj* \v 32 \wj Geenɛ njɛme bɛŋ le lɛ, muh kuŋ lo bɛ kwɛɛ, nyume gɛ lɛ kwɛse wuyu le wu ge kinjaŋ gɛ, tu wu le wu ge lɛ wu gɛɛŋ wu tu kwɛse wu kinjikuu. Muh jo kwɛse wù bu a jwɛŋsɛ yeh wu gɛɛ a wu yeh, tu wu le wu jo kwɛ muh.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune ki muh jɛmɛ fiɛɛ wu kaŋ \p \v 33 \wj Bɛŋ gɛ̀ yu wa tɛ no ba gɛ̀ jɛme bamii ba fweele le lɛ, ‘Sege wo jɛmɛ fiɛɛ wo kaŋ, keefɛ wo nyume njɛ wo ge fi sɛŋ gɛ. Wo kɛme ki wo gê fiɛɛ fì wo le wo jɛmɛ wo kaŋ a Tada fwe lɛ wo lé wo gê.’\wj* \v 34 \wj Geenɛ, njɛme bɛŋ le lɛ, keefɛ muh doo wu jɛme fiɛɛ wu kaŋ lo gɛ. Keefɛ wo kâŋ a jee chi fɛwe le gɛ, nje fɛwe le kala wu Nyo.\wj* \v 35 \wj Keefɛ wo kâŋ nshɛŋ gɛ, nje nshɛŋ le kitege ki bikaa bi Nyo. Keefɛ wo kâŋ Yɛlusalɛm gɛ, nje Yɛlusalɛm le kilaantɛŋ ki Nfoŋ wù baaŋ.\wj* \v 36 \wj Keefɛ wo kaŋ kikwɛɛ kuŋ gɛ, nje gɛ wo taŋlo wo fɛ yvu yimimia yi tu chibvuu kɛnɛ yi yiide gɛ.\wj* \v 37 \wj Muh nɛ le wu bɛɛŋ fiɛɛ lɛ ‘Ɛɛŋ’, fi kojɛ noo. Wu tuŋ lɛ, ‘Aay’, fi kojɛ noo. Nɛ wu ka tale lo fiɛɛ fo, tu fiɛɛ fiyu ja fɛ muh wu kimbefɛ wɛɛ le.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune nchvusɛ kichvusɛ \r (Luka 6:29,30) \p \v 38 \wj Bɛŋ gɛ̀ yu wa tɛ lɛ ba gɛ̀ jɛmɛ lɛ, ‘Nɛ muh bvuse jise chi muh, ba bvusɛ tɛ che. Muh baa kige ki muh, ba baa tɛ ke.’\wj* \v 39 \wj Geenɛ, njɛme bɛŋ le lɛ, keefɛ muh nyîide fiɛɛ bɛ muh wù befe gɛ. Nɛ muh le wu suŋ kinlaŋɛ kuŋ kinchiɛɛŋ, wo kaasɛ kiŋkoŋo wu mɛsɛ wu suŋ.\wj* \v 40 \wj Muh some wo lɛ wu fi kikuŋ kuŋ kì antɛŋ, wo mɛsɛ wo nya mo kì akfuuŋ.\wj* \v 41 \wj Muh kane wo lɛ wo jiɛnyɛ wo gɛɛŋ ma wu mumwaa, wo jiɛnyɛ wo bu mo bama bafɛɛ bena wu.\wj* \v 42 \wj Muh lɛgɛ fiɛɛ a wo le, wo nya wu yu. Muh foo fiɛɛ a wo le, keefɛ wo fâŋ ki wo nyâ gɛ.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune no muh gêe bɛ muh we wu kimbanɛ \r (Luka 6:27-28,32-36) \p \v 43 \wj Bɛŋ gɛ̀ yu wa lɛ ba gɛ̀ jɛmɛ lɛ, ‘Wo kôŋe muh wù le mbebe yo le wo bâne muh wo wu kimbanɛ.’\wj* \v 44 \wj Geenɛ, ntu njɛme bɛŋ le lɛ, bɛŋ kôŋe bamii bena ba kimbanɛ, bɛŋ bûune fɛ ba boone bikaa a bɛŋ jiŋ le.\wj* \v 45 \wj Noo, bɛŋ mo bɛŋ nyu booŋ ba Chiji wene wù le fɛwe. Le wu wù gee juu saane fɛ bamii ba befe le mo fɛ ba joŋe le. Wu gee tɛ jaŋ too fɛ bamii ba gee mwɛɛ mù chaaŋ le, mo fɛ bamii ba befe le.\wj* \v 46 \wj Bɛŋ kwaji lɛ bɛŋ nɛ koŋe gɛh nyu bamii ba koŋe bɛŋ, maajɛ wuyu nyume la fɛ bɛŋ le? Gɛ bamii ba koode ŋwa gee tɛ noo gɛ?\wj* \f + \fr 5:46 \fr*\ft Bamii ba fii kwa ba gɛ̀ yɛde lɛ le bamii ba befe.\ft*\f* \v 47 \wj Bɛŋ nɛ yɛɛse gɛh nyu booŋ ba bwee bena le, tu fiɛɛ fì bɛŋ gee fì bamii bamu gee gɛ le la? Gɛ bamii ba befe gee gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bɛŋ gee gɛ?\wj* \v 48 \wj Fi mo fi nyu lɛ bɛŋ kɛme ki bɛŋ jôŋe bɛŋ gɛɛne bɛŋ mɛɛse no Chiji wene wu fɛwe joŋe wu gɛɛne wu mɛɛse.”\wj* \c 6 \s1 N'yɛyɛ kune nnya \p \v 1 \wj “Bɛŋ yɛ̂ne lɛ keefɛ bɛŋ doo bɛŋ gee mwɛɛ mù njoŋe, bɛŋ gêe a bamii fwe ki bo yɛ̂ne gɛ. Nɛ bɛŋ gee noo, chiji wene wù le fɛwe gɛ ka wu mâajɛ bɛŋ gɛ.\wj* \v 2 \wj Noo, sege wo nyaa fiɛɛ muh wù fuude le, keefɛ wo mo wo tôŋe soŋ njɛ bamii ba jɛme yeye bo gee yeye to bo gee yéh yi buunɛ le mo jé le, lɛ bamii shânɛ bo gɛ. Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ bo le bo kɛmɛ wa maajɛ wuboo.\wj* \v 3 \wj Geenɛ, sege wo nyaa fiɛɛ muh wù fuude le, keefɛ wo gê kibo kuŋ kiŋkoŋo kɛɛ fiɛɛ fì kinchiɛɛŋ gee gɛ.\wj* \v 4 \wj Noo, nnya yo nyû nyilɛ le, Chijo wù yɛde mwɛɛ mu ba gee nyilɛ le, lé wu gê wu maajɛ wo.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune buunɛ \r (Luka 11:2-4) \p \v 5 \wj Sege bɛŋ buune, keefɛ bɛŋ gêe njɛ no bamii ba jɛme yeye bo gee yeye to bo gee gɛ. Bo to bo koŋe ki bo lɛme yéh yi buunɛ le, mo ntasɛ yi jé le bo buune, lɛ bamii yɛ̂ne bo le. Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ bo le bo kɛmɛ wa maajɛ wuboo.\wj* \v 6 \wj Geenɛ sege wo goone ki wo bûunɛ, wo lee wo gɛɛŋ yeh, wo faa kimbuŋ fɛ wo buune fɛ Chijo wù le nyilɛ le. Chijo wù yɛde mwɛɛ mù ba gee nyilɛ le, lé wu mâajɛ wo.\wj* \v 7 \wj Bɛŋ doo bɛŋ buune, keefɛ bɛŋ shê bɛŋ laane njɛ no bamii ba maa Nyo to bo gee gɛ. Bo gee noo bo kwaji lɛ ba le ba yu buunɛ chiboo nje jɛ́ yì bo jɛme wesee.\wj* \v 8 \wj Keefɛ bɛŋ nyûme njɛ no bo le gɛ. Bɛŋ kêe lɛ Chiji wene kee wa fiɛɛ fì bɛŋ goone fɛ bɛŋ biide.\wj* \v 9 \wj Le nɛ no taŋlo bɛŋ bûune: ‘Chiji wese wù le fɛwe, gêe lɛ bamii ŋgvûune jee chuŋ,\wj* \v 10 \wj wo gê lɛ bvunfoŋ bwuŋ to, wo gê fiɛɛ fì wo goone fɛkuu fɛnɛ fi nyûme no fi le fɛwe.\wj* \v 11 \wj Nya bee bɛ mwɛɛ munjile mu abɛŋ.\wj* \v 12 \wj Lɛɛshɛ bimbefɛ biɛsa, no bee tɛ lɛɛshi bimbefɛ bì bamii bamu gee fɛ bee le.\wj* \v 13 \wj Keefɛ wo chînɛ bee lee moŋ wù ya bee le gɛ. Fi bee chiaaŋ yi muh wu kimbefɛ wɛɛ le.’\wj* \f + \fr 6:13 \fr*\ft Baŋwa bamu ba kege jɛme fɛnɛ lɛ, “Bvusɛ bee a kimbefɛ ntɛnɛɛ.”\ft*\f* \wj [Bvunfoŋ le bwuŋ, bvuŋga nyu bwuŋ, bvukugɛ nyu bwuŋ segechii bvu kage gɛ. Fi nyûme noo.]\wj* \v 14 \wj Bɛŋ kêe lɛ nɛ bɛŋ lɛɛshi bimbefɛ bi bamii bamu gee fɛ bɛŋ le, Chiji wene wù le fɛwe lɛɛshɛ tɛ biɛna.\wj* \v 15 \wj Geenɛ, nɛ bɛŋ le njɛ bɛŋ lɛɛshi bimbefɛ bì bamii bamu gee fɛ bɛŋ le sɛŋ, Chiji wene gɛ lɛɛshɛ tɛ biɛna gɛ.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune mbaŋ mwɛɛ munjile \p \v 16 \wj Sege bɛŋ bane mwɛɛ munjile, keefɛ bɛŋ jîiŋe nɛ yulaa njɛ no bamii ba chiaase ye gee gɛ. Bo kusɛ manshi maboo lɛ segeyu, wu lɛ bamii yɛ̂ne lɛ bo banɛ mwɛɛ munjile. Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ bo le bo kɛmɛ wa maajɛ wuboo.\wj* \v 17 \wj Geenɛ, sege wo banɛ mwɛɛ munjile, wo yefɛ kikwɛɛ kuŋ, wo chugɛ bvushi bwuŋ,\wj* \v 18 \wj wu lɛ keefɛ bamii yɛ̂ne lɛ wo banɛ mwɛɛ munjile gɛ, le yɛde gɛh Chijo wù le nyilɛ le. Le Chijo wù yɛde mwɛɛ mù bamii gee nyilɛ le wu lé wu gê wu mâajɛ wo.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune nchvu \r (Luka 12:33-34) \p \v 19 \wj Keefɛ bɛŋ gɛ̂ɛde nchvu yene fɛkuu fɛnɛ fɛ taŋlo shé kaaŋ, taŋlo tɛ ŋga koo, bachoŋ taŋlo bo ŋgode bo lee bo choŋ gɛ.\wj* \v 20 \wj Bɛŋ gɛ̂ɛde nchvu yene nyu yi woŋ wù Nyo le, fɛ taŋlo shé gɛ kaaŋ gɛ, taŋlo tɛ ŋga gɛ koo gɛ, bachoŋ taŋlo tɛ bo gɛ ŋgode bo lee bo choŋ gɛ.\wj* \v 21 \wj Bɛŋ kêe lɛ fɛ muh gɛɛde nchvu ye fo le fɛ fitele fie le fo.\wj* \s1 Kin'yesɛ ki ye yi muh le \r (Luka 11:34-36) \p \v 22 \wj Ajii a muh le kin'yesɛ yi ye ye le. Noo, ajii a wo nɛ yuude lo, tu ye yo yichii le yi yisɛ bɛ n'yuu.\wj* \v 23 \wj Geenɛ, ajii a wo nɛ jime lo, tu ye yo yichii le yi yisɛ bɛ kijibɛ. Nɛ n'yuu wu muh le wu ja wu tu kijibɛ, kijibɛ kiyu jime wa nɛɛ?\wj* \s1 Nyo jiiŋe fɛ bamii be le \r (Luka 16:13; 12:22-31) \p \v 24 \wj Gɛ nfwa taŋlo wu lɛ̂ne bachiji kikwɛɛ le bafɛɛ gɛ. Wu nɛ lɛne noo, wu bânɛ wumu, wu koŋe wumu, kɛnɛ wu yuge wumu le chuule wu jode wumu fɛkuu. Gɛ taŋlo bɛŋ lɛ̂ne Nyo le bɛŋ ka lɛne bige le gɛ.\wj* \p \v 25 \wj Noo, njɛme bɛŋ le lɛ keefɛ bɛŋ lûume kune kinche kena le laa bɛŋ lé bɛŋ jî la lɛ, kɛnɛ bɛŋ mu la lɛ, kɛnɛ kune ye yene laa bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ jii la lɛ. Gɛ kiyo ki muh fede mwɛɛ munjile gɛ? Gɛ ye yi muh fede tɛ njú gɛ?\wj* \v 26 \wj Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ no munyii mù fuune we le. Gɛ mu to mu boone gɛ, kɛnɛ mu gweji ŋgu mu banyi mu gɛɛde a basaŋkwa le gɛ. Geenɛ, Chiji wene wù le fɛwe nyaŋe gɛh mu. Gɛ bɛŋ yage munyii gɛ?\wj* \v 27 \wj Le yɛɛŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ wù fuuŋse, wù taŋlo wu bisɛ gɛh kife shige yi kinche ke le?\wj* \v 28 \wj Bɛŋ luume kune njú nje la? Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ no nfudɛ kuu kwa wù nyu. Gɛ nfudɛ to wu lɛne gɛ kɛnɛ wu shiŋe njú gɛ.\wj* \v 29 \wj Geenɛ, nsɛŋe bɛŋ le lɛ gɛh Nfoŋ Salamoŋ bɛ bvukugɛ bvuchii bvù wu gɛ̀ kɛme gɛ̀ susɛ ye wu bu fɛ nfudɛ wumu le gɛ.\wj* \v 30 \wj Nyo nɛ suse agaaŋ a nchvuuŋ nɛ, agaaŋ a kuu abɛŋ, bu antaana ba fwɛɛ lo fɛtaŋ, tu gɛ taŋlo wu susɛ bɛŋ wu fe lo noo gɛ? O oo bamii ba mbɛmɛ wù shige!\wj* \v 31 \wj Noo, keefɛ fi fûuŋse bɛŋ, bɛŋ dûu laa bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ ji la lɛ, bɛŋ mu la lɛ, kɛnɛ lɛ bɛŋ jii la ye le lɛ.\wj* \v 32 \wj Mwɛɛ munɛ munchii le mù bamii ba kee gɛ Nyo gɛ to bo gɛɛde bvufee yi mu le. Bɛŋ le fiena Chiji wene wù le fɛwe kee lɛ bɛŋ goone mwɛɛ munɛ munchii.\wj* \v 33 \wj Bɛŋ ya bɛŋ gɛ̂ɛ bvufee bwena nyu yi bvunfoŋ bvu Nyo le bɛ yi fiɛɛ fì le chaaŋ a wu jii le, wu mo wu nyaa tɛ mwɛɛ munɛ munchii bɛŋ le.\wj* \v 34 \wj Fi mo fi nyu lɛ, keefɛ bɛŋ wɛ̂se kune fɛwɛge gɛ. Ba lé ba bû ba wɛse yi fiɛɛ fì fɛwɛge le, nyu fɛwɛge. Ŋgɛ wu yi juu le kooji gɛh yi juu chiyu chiɛɛ le.”\wj* \c 7 \s1 Keefɛ muh sâge gee chi muh mu gɛ \r (Luka 6:37-38,41-42) \p \v 1 \wj “Keefɛ bɛŋ sâge gee chi bamii bamu gɛ, noo, Nyo gɛ sa tɛ chena gɛ.\wj* \v 2 \wj Bɛŋ kêe lɛ je yì bɛŋ sage gee chi muh mu lɛ yu, le gɛh yi yì Nyo lé wu gê wu sa tɛ chena yu. Fiɛɛ fì muh fege fiɛɛ yo fɛ wu nya muh le, le gɛh fi fì Nyo lé wu gê wu fe yo fɛ wu nya mwɛdɛ le.\wj* \v 3 \wj Le nje la fì wo jiiŋe nyu sese chì le a mwa bwoo jii, geenɛ wo yɛde gɛ kikesɛ kì le a chuŋ jise le gɛ?\wj* \v 4 \wj Taŋlo wo ge nɛɛ fɛ wo du mwa bwoo le lɛ, ‘Gɛh lɛ̂ɛŋ mbvusɛ sese chi a wo jii’, geenɛ wo yɛde gɛ kikesɛ kì le a chuŋ jise le gɛ?\wj* \v 5 \wj Wo le muh wù chiaase ye! Ya bvusɛ kikesɛ kì le a chuŋ jise le fɛ wo yɛŋ sese chì le a jise chi mwa bwoo le chuule, wo mo wo bvûsɛ.\wj* \p \v 6 \wj Keefɛ bɛŋ jô fiɛɛ fì Nyo bɛŋ nyâ bvú le gɛ. Nɛ bɛŋ ge noo, yi kaasɛ ye yi lumɛ lo bɛŋ. Keefɛ bɛŋ jô tɛ mbele bɛŋ nya munyuŋa le gɛ. Nɛ bɛŋ ge lo noo, mu jiɛnyɛ lo bɛ bikaa.\wj* \s1 Bɛŋ bîide, bɛŋ ŋgôone, bɛŋ kûne \r (Luka 11:9-13) \p \v 7 \wj Bɛŋ bîide, Nyo lé wu nyâ bɛŋ le. Bɛŋ ŋgôone, Nyo lé wu gê bɛŋ yɛŋ. Bɛŋ kûne kimbuŋ, Nyo lé wu gwênyɛ bɛŋ le.\wj* \v 8 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wuchii wù biide, wu lé wu kɛ̂mɛ, muh wuchii wù goone, lé wu gê wu yɛŋ, muh wuchii wù kune kimbuŋ lé ba nyû ba gwenyɛ wu le.\wj* \p \v 9 \wj Le yɛɛŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ wù mwa ye biide bvulɛɛŋ, wu nyâ wu nyu tɛdɛ?\wj* \v 10 \wj Kɛnɛ wu biide biɛŋ, wu nya wu nyu yo?\wj* \v 11 \wj Nɛ bɛŋ bamii ba befe bɛŋ kee ki bɛŋ nyâ mwɛɛ mù njoŋe booŋ bena le, tu gɛ Chiji wene wù le fɛwe taŋlo wu nya mwɛɛ mù njoŋe bamii ba biide wu le fede noo gɛ?\wj* \v 12 \wj Fi mo fi nyume lɛ, nɛ le la fì bɛŋ goone lɛ bamii gêe fɛ bɛŋ le, nyume fi, fì bɛŋ gêe tɛ fɛ bo le, nje finɛ fiɛɛ le fiɛɛ fichii fì Ŋwa wu banchi ba Musɛ mo Baŋwa ba bamii ba ntuŋ ba Nyo yɛyi.\wj* \s1 Jwe wu kitaŋ wù fasaa bɛ wù bwuu \r (Luka 13:24) \p \v 13 \wj Bɛŋ lêe a kitaŋ le nyu fɛ jwe wù fasaa le, nje jwe wù buuu bɛ je yì chige gɛɛne nyu fɛ ba lé ba lɛ̂ɛshɛ lo nlɛɛshɛ le, bamii leese fɛ wu kwɛɛ le wesee.\wj* \v 14 \wj Bɛŋ kêe lɛ jwe wu kitaŋ wù fasaa, bɛ je yì tɛɛme gɛɛne nyu fɛ kinche kì kage gɛ le. Bamii ba yɛde yi le bo le shige.\wj* \s1 No taŋlo muh kɛɛ bamii ba ntuŋ ba Nyo ba chimbiaŋ \r (Luka 6:43-44) \p \v 15 \wj Bɛŋ jôde kife bɛ bamii ba mbiane lɛ bo le bamii ba ntuŋ ba Nyo. Bo too fɛ bɛŋ le bo duunyi lɛ bo le shóŋ, geenɛ antɛŋ nyu bakfuula bo taŋlo bo yɛɛsɛ lo shóŋ.\wj* \v 16 \wj Bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ kɛɛ bo nyu yi gee chiboo le, gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no ba to ba kee kite yi muntaŋ mù yune yi ki le. Taŋlo ba ke muntaŋ mu glɛb yi bifafɛ le, kɛnɛ ba ke muntaŋ mu fig yi kite ki mbíaŋ le?\wj* \v 17 \wj Fi nyu lɛ kite kì joŋe kichii to ki yune gɛh nyu muntaŋ mù njoŋe, kite kì befe yune gɛh nyu muntaŋ mù mbefe.\wj* \v 18 \wj Gɛ kite kì joŋe taŋlo ki yuŋ muntaŋ mù mbefe gɛ. Gɛ taŋlo tɛ kite kì befe yuŋ muntaŋ mù njoŋe gɛ.\wj* \v 19 \wj Kite kichii kì yune gɛ muntaŋ mù njoŋe gɛ le ba nyu ba gwo ba toŋ lo.\wj* \v 20 \wj Noo, bɛŋ lé bɛŋ kɛ̂ɛ bamii ba chimbiaŋ bayu nyu yi gee chiboo le.\wj* \p \v 21 \wj Gɛ nyu muh wuchii wu tɛŋe mɛ lɛ, ‘Tada, Tada’, nyu wu lee fɛ bvunfoŋ bvù fɛwe le gɛ. Lé lêe gɛh muh wù gee fiɛɛ fì Chii wù le fɛwe goone.\wj* \v 22 \wj Lé tô nyu abvu bvu nsa wu fɛkimɛsɛ, bamii ba duude biide mɛne lɛ, ‘Tada, Tada, bee gɛ̀ teede gɛ̀ bantuŋ ba Nyo a jee chuŋ le, bee gɛ̀ bvuuse banchɛndaa ba debele yi bamii le a jee chuŋ le, bee ka gee biŋgha bi mwɛɛ a jee chuŋ le?’\wj* \v 23 \wj Mɛ mo ndu bo le lɛ, ‘Gɛ ŋkee bɛŋ gɛ. Bɛŋ ja lo a mɛ jii bamii ba gɛɛde nchi fɛkuu.’\wj* \s1 Muh wu njonɛ wù kɛme bvufee bɛ wù le kiyuŋ \r (Luka 6:47-49) \p \v 24 \wj Noo, muh wuchii wù too wu yuge n'yɛyɛ waŋ, wu mo wu gee gɛh no wu duu, wu le gɛh njɛ muh wu bvufee wù gɛ̀ jonɛ yeh ye yi kimbaaŋ le.\wj* \v 25 \wj Jaŋ gwe, jóo yisɛ yi bu, fii fe yi chi yeh yiyu, geenɛ yi gɛ gwe gɛ, nje wu gɛ̀ jooŋ kichi kiyu yi kimbaaŋ le.\wj* \v 26 \wj Geenɛ, muh wù yuge n'yɛyɛ waŋ wù gee gɛ no wu jɛme gɛ, le njɛ kiyuŋ ki muh wù gɛ̀ jonɛ ye yeh nyu yi munshɛɛŋ le.\wj* \v 27 \wj Jaŋ gwe, jóo yisɛ yi bu, fii fe yi chi yeh yiyu, yi kesɛ, yi shii fɛkuu yichii nɛ wuuu.”\wj* \s1 Bvuŋga bvu n'yɛyɛ bvù Jiso kɛme \p \v 28 Jiso gɛ̀ jɛmɛ mwɛɛ munɛ munchii wu mɛsɛ, kinchvu ki bamii kiyu kɛmɛ lo kiŋgha yi n'yɛyɛ we le, \v 29 nje wu gɛ̀ yɛyi njɛ muh wù kɛmɛ bvuŋga bvu n'yɛyɛ. Gɛ wu gɛ̀ yɛyi njɛ no bamii baboo ba duunyi banchi ba Nyo gɛ̀ to bo yɛyi gɛ. \c 8 \s1 Jiso fɛ muh goŋ yì baaŋ \r (Maliku 1:40-45; Luka 5:12-16) \p \v 1 Sege Jiso gɛ̀ ja yi mbegɛ le wu boh, kinchvu ki bamii kì baaŋ banyɛ ki bii wu le. \v 2 Fi kooshɛ lɛ muh wumu wù gɛ̀ chɛne bɛ goŋ yì baaŋ, gɛ̀ ja wu to wu tuŋ anyuu a Jiso fwe wu jɛmɛ wu le lɛ, “Tada, taŋlo wo fɛ mɛ n'yuude, fɛ wo nɛ koŋe lo.” \v 3 Jiso mo wu nɛjɛ kibo wu kuŋ wu le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Ŋkoŋe lo, tɛ̂mɛ la wo yûude.”\wj* Kimimia, goŋ yì baaŋ yiyu mo yi ka ye ye le, wu mo wu tu wu yuude. \v 4 Jiso chiisɛ wu le lɛ, \wj “Wo yɛ̂ne, keefɛ wo sɛ̂ɛŋ muh le gɛ. Geenɛ, gɛnɛ wo chûnyɛ kikwɛɛ kuŋ chiji kintanyɛ le, wo mo wo nya nnyaa yì Musɛ gɛ̀ jɛmɛ lɛ muh kɛmɛ ki wu nyâ ki wu chûnyɛ bamii le lɛ wu le wu tɛmɛ wa yi goŋ yinɛ le wu tu wu yûude.”\wj* \s1 Jiso fɛ mwa lɛme wu kikwɛɛ ki bamii ba nchi \r (Luka 7:1-10) \p \v 5 Jiso gɛ̀ ja wu gɛɛŋ wu lee a kilaantɛŋ kì Kafanahum le, kikwɛɛ ki bamii ba nchi kimi gɛ̀ to ki yɛŋ wu le ki ku chiaaŋ wu le ki du lɛ, \v 6 “Tada, mwa yaŋ wu lɛme gime yeh wu ŋgɛɛse lo, wu le wu kwe wa kimbe kimimia.” \v 7 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nlé ntô nfɛ̂ wu?”\wj* \v 8 Geenɛ, kikwɛɛ ki bamii ba nchi kɛɛ chvuu Jiso le lɛ, “Tada, gɛ ŋkooji muh wù taŋlo wo to a wu yeh gɛ. Jɛmɛ gɛh nyu jɛ mwa yaŋ wu lɛme mo wu tɛmɛ. \v 9 Nle a bvuŋga bvu muh mu kuu, bamii ba nchi nyu tɛ a mɛ kuu. Njɛme muh le lɛ, ‘Gɛ̂nɛ’, wu mo wu gɛɛne lo, ndu muh le lɛ, ‘Tô’, wu mo wu too lo. Ndu tɛ nfwa waŋ le lɛ, ‘Gêe nɛ’, wu mo wu gee lo.” \v 10 Jiso doo wu yu fiɛɛ fì wu jɛme, jwe yuŋ lo wu. Wu jɛmɛ bamii ba gɛ̀ bii wu le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, ŋge mbaaŋ a n'yɛŋ gɛ muh le Ishwala wù lese kfuu chi finɛ fitele yi ye yaŋ le nɛ gɛ.\wj* \v 11 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ bamii wesee le bo ja bimbe le bichii, kɛge a juu saane yo gɛɛne bude a chi seele yo, bo to bo shii bo jii mwɛɛ bɛ bachiji bena wù Ablaham mo Asik mo Yakob woŋ wu Nyo wu fɛwe le,\wj* \v 12 \wj geenɛ, booŋ ba woŋ wuyu le wuboo le ba noŋ bo yi kijibɛ le akfuuŋ fɛ bamii lé bo gê bo beede bo ŋgeji bige.”\wj* \v 13 No Jiso jɛmɛ noo wu mo wu du kikwɛɛ ki bamii ba nchi kɛɛ le lɛ, \wj “Wo gɛɛne la, fi lé fi gê noo no wo le wo leesɛ fitele ye yaŋ le.”\wj* Mwa lɛme wu kikwɛɛ ki bamii ba nchi wuyu mo wu tɛmɛ lo gɛh ki sege. \s1 Jiso fɛ bamii ba binchɛŋ wesee \r (Maliku 1:29-34; Luka 4:38-41) \p \v 14 Jiso gɛ̀ ja wu gɛɛŋ wu lee a Bita yeh, wu yɛŋ mwɛɛdɛ Bita gime wu chɛne bɛ kin'ya. \v 15 Jiso kuŋ kibo ke le, kin'ya kiyu mo ki chinɛ wu le, wu mo wu ja we wu bijɛ fiɛɛ Jiso ji. \p \v 16 Lɛ nyu fɛnfu, bamii tu bo too bɛ bamii wesee ba banchɛndaa ba debele gɛ̀ njiiŋse bɛ bo. Jiso tu wu bvuuse biyo biyu nyu gɛh bɛ jɛ maa. Wu ka fɛde tɛ bamii bachii ba gɛ̀ chɛne. \v 17 Finɛ fiɛɛ gɛ̀ kooshi ki fi gê fi kojɛ no muh wu ntuŋ wu Nyo wù Yosaya gɛ̀ jɛmɛ wa lɛ, “Wu le wu jo wa goŋ yese besabɛŋ, wu tuu binchɛŋ biɛsa.” \s1 Baŋgɛ ba muh wù bii Jiso le \r (Luka 9:57-62) \p \v 18 Jiso gɛ̀ doo wu yɛŋ kinchvu ki bamii kì baaŋ taashɛ mbebe ye le, wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bee daŋ mamasi bee gɛɛŋ wuŋ kwege.” \wj* \v 19 Muh wumu wù gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo mo wu kɛŋsɛ wu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Muh n'yɛyɛ, nlé mbîi wo le mo nyu faaŋ fɛ wo gɛɛne fo.” \v 20 Jiso chvuu wu le lɛ,\wj “Binchombiaŋ kɛme bintuge biboo, munyii mù fuune we kɛme yéh yiboo, geenɛ gɛ muh wù jee che le Mwamuh kɛme lo fɛ wu giŋsɛ kikwɛɛ ke fo gɛ.” \wj* \v 21 Muh we wu ŋgoo wumu jɛmɛ wu le lɛ, “Tada, chinɛ ŋgɛɛŋ njiiyɛ chijaŋ fɛ nto mbii.” \v 22 Geenɛ Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Wo bîi mɛne, chinɛ bamii ba kweeyɛ wa bo jiiyi bamii baboo ba kweeyɛ wa.”\wj* \s1 Jiso waŋ nfuŋ \r (Maliku 4:35-41; Luka 8:22-25) \p \v 23 Jiso gɛ̀ gɛɛŋ wu lee a ŋguh le, booŋ be ba ŋgoo bi tɛ wu le yo. \v 24 Fi kooshɛ lɛ nfuŋ wumu wù baaŋ ja gɛh wu jaŋɛ wu kɛ a mamasi wuyu le wu shiŋshi joo yi bɛɛne yi lese a ŋguh le, yi goone ki yi yîsɛ a ŋguh le. Gɛ̀ bee Jiso lefe lo fie.\fig Kiŋkede ki joo lee a ŋguh le|alt="Wave enter the boat" src="lb00213c.tif" size="span" loc="Mch 8:24" copy="Louise Bass" ref="8:24"\fig* \v 25 Booŋ be ba ŋgoo gɛɛŋ bo kaŋsɛ wu bo du lɛ, “Tada, fi bee, bee lé be kwêeyɛ.” \v 26 Wu kaŋsɛ wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Ooo bamii ba mbɛmɛ wù shige. Bɛŋ faane la?”\wj* No wu jɛmɛ noo wu mo wu ja we wu waŋ nfuŋ wuyu mo joo yì baaŋ, mu lu, manjuu chii nɛ nshiiŋŋ. \v 27 Jwe yuŋ bamii bayu nɛ kah. Bo ghaade lɛ, “Kfuu chi wunɛ muh le wu nɛɛ wù nfuŋ bɛ joo yuge wu le?” \s1 Jiso bvusɛ banchɛndaa ba debele yi bamii le bafɛɛ \r (Maliku 5:1-20; Luka 8:26-39) \p \v 28 Jiso gɛ̀ daŋ wu bu wuŋ kwege kimbe ki bamii ba Gadala le.\f + \fr 8:28 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu tɛŋe lɛ, “Gadalɛŋ, bamu lɛ Gɛlgɛseŋ.”\ft*\f* Bɛ bamii bafɛɛ tasɛ banchɛndaa ba debele nyu yi bo le. Bamii bayu gɛ̀ bu afuuŋ yì ba gɛ̀ jiiyi bamii yo le, bo gɛ̀ ŋase baaŋ taŋlo muh gɛ fe lo je yo gɛ. \v 29 Fi kooshɛ lɛ bo gɛ̀ kɛ bo tu bo wane fɛwɛɛwe bo biide lɛ, “Mwa Nyo, wo fii la a bee le? Wo to fɛnɛ ki wo nyâ ŋgɛ bee le kife baaŋ a kojɛ gɛ?” \v 30 Gɛ̀ bee ŋgoo yi munyuŋa jii kimbe kiyu le mu duude lo. \v 31 Banchɛndaa ba debele bayu mo bo lɛgɛ Jiso lɛ, “Kii wo, wo nɛ le wo bvusɛ bee, wo chiiŋsɛ bee yi munyuŋa mwege le.” \v 32 Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ lo!”\wj* Bo mo bo bu, bo gɛɛŋ bo lee yi munyuŋa muyu le. Fi kooshɛ lɛ ŋgoo yi munyuŋa yiyu yichii gɛ̀ kɛŋ yi boh a kiŋkoŋ le, mu shii a mamasi le mu kweeyɛ yo. \v 33 Bamii ba gɛ̀ chiɛɛne munyuŋa muyu fɛɛ lo, bo gɛɛŋ a kilaantɛŋ le, bo sɛɛŋ fiɛɛ fichii nchensɛŋ fì gɛ̀ kooshɛ bɛ bamii ba banchɛndaa ba debele gɛ̀ bee yi bo le. \v 34 Fi kooshɛ lɛ kilaantɛŋ kiyu kichii gɛ̀ bu lo ki to ki yɛŋ Jiso le. No bo gɛ̀ yɛŋ wu le, bo lɛgɛ lɛ wu ja gwɛŋ wuboo le. \c 9 \s1 Jiso fɛ muh wù kwe wa kimbe kimimia \r (Maliku 2:1-12; Luka 5:17-26) \p \v 1 Jiso lee a ŋguh le, wu kaasɛ wu daŋ wu gɛɛŋ a kilaantɛŋ ke le. \v 2 Fi kooshɛ lɛ bamii bamu gɛ̀ too bɛ muh mu fɛ wu le a wu kwe wa kimbe kimimia, bo tuu a kidaŋ le. Jiso yɛŋ lɛ bamii bayu le bo leesɛ muntele muboo ye ye le, wu jɛmɛ muh wù gɛ̀ kwe kimbe kimimia wɛɛ le lɛ, \wj “Nsaa yaŋ, jijɛ fitele le. Nle nlɛɛshɛ wa bimbefɛ biuŋ.”\wj* \v 3 Fi kooshɛ lɛ bamii bamu ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo gɛ̀ kɛ bo tu bo shuŋshi lɛbolɛbo bo duu lɛ, “Muh wunɛ jode kijusɛ ki Nyo.” \v 4 Jiso kɛɛ baŋkwajɛ baboo wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme baŋkwajɛ ba befe a muntele mwɛna le nɛ nje la?\wj* \v 5 \wj Fi chige fì njɛmɛ le fì la? Ki njɛmɛ muh wunɛ le lɛ nle nlɛɛshɛ wa bimbefɛ bie noo, lɛ wu jâ we wu jîɛnyi le?\wj* \v 6 \wj Geenɛ, nlé ŋgê bɛŋ kɛ̂ɛ lɛ muh wu jee che le Mwamuh kɛme bvuŋga fɛkuu fɛnɛ ki wu lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ.”\wj* No wu jɛmɛ noo wu mo wu du muh wù gɛ̀ kwe kimbe kimimia wɛɛ le lɛ, \wj “Ja we, wo jo bvuko bwuŋ wo gɛ̂ɛne fɛ yeh le.”\wj* \v 7 Wu mo wu ja we wu gɛɛne fɛ yeh le. \v 8 Kinchvu ki bamii yɛŋ fiɛɛ fì kooshi le, nfaaŋ koo bo, bo tu bo tume maŋkuŋ ma Nyo wù le wu nya kfuu chi bvunɛ bvuŋga muh wu wuŋ le.\fig Muh wu kwe kimbe kimimia|alt="The paralyzed man" src="Parlyse on Roof 01.tif" size="col" loc="Mch 9:1-8" copy="Mbanji Bawe Ernest" ref="9:8"\fig* \s1 Jiso tɛɛŋ Macho \r (Maliku 2:13-17; Luka 5:27-32) \p \v 9 Jiso gɛ̀ ja fo wu doo wu jiɛnyi wu gɛɛne wu yɛŋ muh mu le ba tɛŋe lɛ Macho, nyu muh wù gɛ̀ koode ŋwa, wu shii fɛ kijusɛ ke ki lɛme le. Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo bîi mɛne!”\wj* Wu mo wu ja we wu bii wu le. \p \v 10 Jiso gɛ̀ ja wu gɛɛŋ wu shii wu jii mwɛɛ a Macho yeh, fi kooshɛ lɛ bamii bamu wesee ba gɛ̀ koode ŋwa, mo bamii ba befe bamu tɛ gɛ̀ to bo shii bo jii mwɛɛ bɛ ba Jiso mo booŋ be ba ŋgoo. \v 11 Bafalashii doo bo yɛŋ no bɛ bo jii mwɛɛ noo bo biih booŋ be ba ŋgoo le lɛ, “Le nje la wù muh wene wu n'yɛyɛ jii mwɛɛ bɛ bamii ba koode ŋwa mo bamii ba befe bamu?” \v 12 Jiso yu no bo biide, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Gɛ bamii ba tɛɛme to bo goone muh wu nche gɛ. To goone nyu bamii ba chɛne.\wj* \v 13 \wj Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ kwâjɛ, bɛŋ yɛ̂ŋ laa kinyi ki fiɛɛ fì ba saŋ finɛ Nyo jɛme lɛ, ‘Ŋgoone lɛ bamii kôode nyu yii fɛ bamii le, gɛ ŋgoone lɛ bo gêe nyu kintanyɛ fɛ mɛne gɛ’, le lɛ la lɛ? Bɛŋ kêe lɛ gɛ nto ki ntɛɛŋ nyu bamii ba chaaŋ gɛ. Nto ki ntɛɛŋ nyume bamii ba befe.”\wj* \s1 Bamii biih kune mbaŋ mwɛɛ munjile \r (Maliku 2:18-22; Luka 5:33-39) \p \v 14 Booŋ ba ŋgoo ba Joŋ gɛ̀ ja bo to bo biih Jiso le lɛ, “Le nje la wù besa Bafalashii banɛ mwɛɛ munjile, buŋ booŋ ba ŋgoo banɛ gɛ?” \v 15 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kwaji lɛ taŋlo ba tɛɛŋ bamii ba bvuguu, bo gɛɛŋ bo nyu yii yii chiji bvuguu nyu bɛ bo? Geenɛ, aju too lo a ba lé ba fî chiji bvuguu wuyu a bo le, bo mo bo kɛ bo banɛ mwɛɛ munjile.\wj* \v 16 \wj Gɛ muh taŋlo wu jo finchaŋa fi nju fifɛŋ, wu chvuushɛ nju yì kege yu gɛ. Nɛ wu ge lo noo, finchaŋa fi nju fiyu kfunyɛ fi saayɛ nju yì kege yiyu, kintuge kì le fo ki mɛsɛ ki kugɛ lo ki fe no ki chi shee ki nyume.\wj* \v 17 \wj Gɛ taŋlo tɛ muh jo mbvuuŋ manfɛŋ wu gɛɛ a kolo wu mbvuuŋ wù kege le gɛ, wu ge lo noo, mbvuuŋ manfɛŋ maa ge mo koo, mo saayɛ lo kolo wù kege wɛɛ, mbvuuŋ bɛ kolo mo mu lɛsɛ achiji. Fi kooji le lɛ ba kɛme ki ba gɛɛ mbvuuŋ manfɛŋ nyume a kolo wù fwɛŋ le. Noo, mbvuuŋ bɛ kolo mo, mo nyume.”\wj* \s1 Kwɛse wumu kuŋ Jiso le wu tɛmɛ, // Jiso fɛ mwa muh wù baaŋ yɛmɛ \r (Maliku 5:21-43; Luka 8:40-56) \p \v 18 Gɛh no Jiso gɛ̀ baaŋ wu jɛme bo le noo, fi kooshɛ lɛ muh wù baaŋ wumu gɛ̀ to wu lee wu tuŋ anyuu a wu jii wu lɛgɛ lɛ, “Mwa yaŋ wù kwɛse le wu kwe gɛh mɛɛse nɛ, geenɛ, to wo kuŋ wu le bɛ kibo kuŋ wu kaasɛ wu tu yu.” \v 19 Jiso mo wu ja we bɛ wu tu bo gɛɛne, booŋ be ba ŋgoo bii tɛ wu le. \p \v 20 Fi kooshɛ lɛ kwɛse wumu wù gɛ̀ bee wu chɛŋ wa bɛ kinchɛŋ ki bikɛse lɛ biluŋ le yuufe ncho bifɛɛ gɛ̀ to a Jiso jiŋ wu kuŋ jwe wù nju ye le. \v 21 Fɛ wu kuŋ noo, gɛ̀ bee wu jɛmɛ wa fɛ fitele fie le lɛ, “Nɛ mɛ moŋ nlo ŋkuŋ gɛh nyu nju ye le, tu nle ntɛmɛ wa.” \v 22 No wu kuŋ noo, Jiso kaasɛ ye wu yɛŋ wu le, wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Mwa yaŋ, keefɛ wo fâane gɛ. Fitele fiuŋ fì wo lese yi ye yaŋ le, le fi ge wa wo tɛmɛ.”\wj* Gɛh sege yu, kwɛse wuyu mo wu tɛmɛ lo. \p \v 23 Jiso gɛɛŋ wu fɛsɛ fɛ muh wù baaŋ wɛɛ yeh le, wu yɛŋ bamii ba gɛ̀ toŋe bandoŋ ba kwe mo kinchvu ki bamii. Ki gɛ̀ bee fo bo fuge lo bɛ kwe. \v 24 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ sâaŋe, mwa wuyu baaŋ a kwe gɛ, wu lefe lo.”\wj* Bamii bayu tu bo keede lo wu. \v 25 Bo doo bo bvusɛ bamii bayu akfuuŋ, wu mo wu lee wu gɛɛŋ yeh, wu jijɛ mwa wuyu yi kibo le, wu mo wu ja we. \v 26 Saaka wù kune fiɛɛ fiyu jiɛnyɛ fi gɛɛŋ a kimbe ki woŋ wuyu le kichii. \s1 Jiso gwenyɛ ajii a binfeeŋ bifɛɛ \p \v 27 Jiso ja fɛ yeh yɛɛ le, wu doo wu jiɛnyi wu gɛɛne, binfeeŋ bimi bifɛɛ, nyu bilɛŋsɛ bi kuŋe bi bii wu le bi wanɛ fɛwɛɛwe bi duu lɛ, “Mwa Nfoŋ Dabi, koo yii fɛ bee le.” \v 28 Jiso gɛɛŋ wu lee yeh, binfeeŋ biyu bi wu le, wu biih bi le lɛ, \wj “Bɛŋ le bɛŋ bɛɛŋ lɛ taŋlo ŋge fiɛɛ fì bɛŋ beede finɛ?”\wj* Bi bɛɛŋ lɛ, “Ɛɛŋ Tada.” \v 29 Jiso mo wu kuŋ ajii aboo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bii yi fitele fì bɛŋ leese yi ye yaŋ le, fi ge ye noo fɛ bɛŋ le.”\wj* \v 30 Ajii aboo mo wo gwenyɛ. Jiso mo wu lejɛ lo fi tɛmɛ bo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂ne keefɛ bɛŋ môŋ bɛŋ gê muh kɛ̂ɛ gɛ.”\wj* \v 31 Geenɛ, bo ka bo gɛɛŋ bo saŋsɛ lo saaka kune lɛme chi Jiso kimbe ki woŋ wuyu le wuchii. \s1 Jiso fɛ kinchifɛ \p \v 32 No bamii bayu gɛ̀ ja wa bo gɛɛne, fi kooshɛ lɛ bamii gɛ̀ ja bo to bɛ kinchifɛ kimi fɛ Jiso le, nchɛndaa wu debele nyu yi wu le. \v 33 Jiso doo wu bvusɛ nchɛndaa wu debele wuyu ye yi muh wuyu le, wu mo wu kɛ wu jɛme. Kinchvu ki bamii yɛŋ noo jwe yuŋ bo, bo tu bo maŋe bo duu lɛ, “Gɛ bo gɛ̀ yu wa bo yɛŋ fiɛɛ njɛ finɛ le woŋ wù Ishwala le gɛ.” \v 34 Geenɛ, Bafalashii jɛme fiboo lɛ, “Wu bvuuse banchɛndaa ba debele banɛ nyu bɛ bvuŋga bvu nfoŋ banchɛndaa ba debele.” \s1 Ŋgwejɛ duude baaŋ bamii ba ŋgwejɛ nyu shige \p \v 35 Jiso ja wu jiɛnyi a bilaantɛŋ le bichii mo bantɛ le wu yɛyi bamii yéh yi buunɛ yiboo le, wu ka feeji tɛ saaka wù joŋe kune bvunfoŋ bvu Nyo. Wu gɛ̀ jiɛnyi noo wu fɛde tɛ binchɛŋ bichii mo goŋ yì baaŋ. \v 36 Wu gɛ̀ yɛŋ binchvu bi bamii le, yii koo wu bɛ bo nje bo gɛ̀ bee yi manluŋ le, muh nyume gɛ yu wù fii bo gɛ, njɛ shóŋ yì le gɛ bɛ muh wù chiɛɛne yi gɛ. \v 37 Wu mo wu ja wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Ŋgwejɛ duude baaŋ, geenɛ bamii ba ŋgwejɛ nyu shige.\wj* \v 38 \wj Noo, bɛŋ bûune lɛ Tada wù Chiji mwɛ chiiŋsɛ bamii ba ŋgwejɛ a wu mwɛne.”\wj* \c 10 \s1 Jiso tuŋ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ \r (Maliku 3:13-19; Luka 6:12-16) \p \v 1 Jiso ja wu tɛɛŋ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ bo to. Wu nya bo bvuŋga ki bo bvûuse biyo bì yiide yi bamii le bo ka fɛ̂de binchɛŋ bichii mo goŋ yichii. \v 2 Kanɛ le a jee a booŋ ba ntuŋ ba Jiso ba yuufe ncho bafɛɛ: Wù fwe gɛ̀ bee Samoŋ wù ba ka tɛŋe lɛ Bita, bɛ Andulu wù mwa bwee. Bamu nyu Jɛm wù mwa Jɛbɛdi bɛ mwa bwee wù Joŋ, \v 3 mo Filib, Batolomiu, Toma bɛ Macho wù gɛ̀ koode ŋwa, Jɛm wù mwa Alfayu, Tadio, \v 4 bɛ Samoŋ wù gɛ̀ bee ŋgoo yi Bajalot le,\f + \fr 10:4 \fr*\ft Bajalot gɛ̀ bee Bajuu ba gɛ̀ toone woŋ, bo juu ki bo bvusɛ bo yi ŋgɛ le chiaaŋ yi bamii ba Lum le.\ft*\f* bɛ Juda Ɛkaliot wù gɛ̀ gesɛ Jiso. \r (Maliku 6:7-13; Luka 9:1-6) \p \v 5 Jiso tuŋ bamii ba yuufe ncho bafɛɛ banɛ, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne, keefɛ bɛŋ gɛ̂ɛŋ kijusɛ le njɛ le ki bamii ba le gɛ Bajuu gɛ. Keefɛ bɛŋ gɛ̂ɛŋ bilaantɛŋ bì le bi bamii ba Samaliya le gɛ.\wj* \v 6 \wj Bɛŋ gɛ̂ɛŋ nyu fɛ booŋ ba Ishwala le ba le ba lɛsɛ wa njɛ shóŋ.\wj* \v 7 \wj Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne bɛŋ mo bɛŋ fêeji bɛŋ dûu lɛ, ‘Bvunfoŋ bvu fɛwe le wa mbebe le.’\wj* \v 8 \wj Bɛŋ fɛ̂de tɛ bamii ba chɛne, bɛŋ gêe bamii ba kweeyɛ wa bo tuu yu, bɛŋ fɛ̂de bamii ba kɛme goŋ yì baaŋ, bɛŋ bvûuse banchɛndaa ba debele yi bamii le. Nle nnya bvuŋga bɛŋ le achiji. Bɛŋ gɛ̂ɛŋ tɛ bɛŋ fîih bamii yu achiji.\wj* \v 9 \wj Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne, keefɛ muh jô bige wu shûu yi kicha le gɛ, kɛnɛ nyu bì kuge, kɛnɛ nyu bì shige, kɛnɛ nyu bì shige shige nɛɛ lɛ.\wj* \v 10 \wj Keefɛ muh jô kikɛɛ gɛ! Keefɛ muh jo bikuŋ bifɛɛ kɛnɛ jé yimi gɛ, mo nyu kimbaŋ gɛ. Bɛŋ kêe lɛ nɛ muh lɛne lɛme, tu le fo fɛ wù kɛme ki wu jîi fo.\wj* \v 11 \wj Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛŋ bɛŋ lee a laantɛŋ, kɛnɛ ntɛ le, bɛŋ gooŋ bɛŋ yɛŋ muh wù le wu kojɛ le, bena bo chêe gɛɛŋ bu kife kì bɛŋ le bɛŋ ja yo.\wj* \v 12 \wj Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛŋ, bɛŋ doo bɛŋ lese a muh yeh, bɛŋ yɛsɛ yeh yiyu le.\wj* \v 13 \wj Yeh yiyu nɛ le yi kojɛ, kimbonɛ kena to yu yeh. Nɛ yeh yiyu baaŋ kojɛ gɛ, kimbonɛ kena kaasɛ ki tu a bɛŋ le.\wj* \v 14 \wj Nɛ muh le wu faŋ ki wu fî bɛŋ kɛnɛ ki wu yû fiɛɛ fì bɛŋ jɛme, bɛŋ doo bɛŋ bude yeh yiyu le kɛnɛ a kilaantɛŋ kiyu le bɛŋ kaajɛ bibvunɛ biboo yi bikaa biɛna le.\wj* \v 15 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ lé gê doo nyume juu chi nsa wù fɛkimɛsɛ, mwɛɛ bonɛ fɛ kilaantɛŋ ki Sodom bɛ ki Gomola le, fe kilaantɛŋ ki kɛɛ.\wj* \s1 Baŋgɛ ba booŋ ba ntuŋ ba Jiso \r (Maliku 13:9-13; Luka 21:12-17) \p \v 16 \wj Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, ntune bɛŋ, bɛŋ lé bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ nyû njɛ shóŋ antɛnɛɛ a baŋgvufe. Noo, bɛŋ doo bɛŋ jiɛnyi bɛŋ fêefe njɛ yó, bɛŋ nyû tɛ nyiɛgee njɛ bibɛmbɛ.\wj* \v 17 \wj Bɛŋ doo bɛŋ jiɛnyi bɛŋ jôde kife kune bamii. Bɛŋ kêe lɛ ba lé ba gê ba nya bɛŋ chiaaŋ yi bamii ba sage bansa le. Bo lé bo gê bo suŋe bɛŋ yéh yi buunɛ yiboo le.\wj* \v 18 \wj Bo lé bo gê bo chii bɛŋ bo gɛɛŋ bɛ bɛŋ fwe fɛ bamii ba sage bimbe bi woŋ le, mo fwe a banfoŋ nje mɛ, wu lɛ bɛŋ mo bɛŋ jɛme bo le mo bamii ba le gɛ Bajuu le gɛ kune mɛ.\wj* \v 19 \wj Ba doo ba nya bɛŋ bo le noo, keefɛ kikwɛɛ fûuŋse bɛŋ laa bɛŋ lé bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ jɛmɛ lɛ la lɛ, je yì nɛɛ le la, nje Nyo lé wu gê wu nya fiɛɛ fì bɛŋ le bɛŋ jɛmɛ kife kiyu le.\wj* \v 20 \wj Bɛŋ kêe lɛ gɛ ka jɛme bɛŋ gɛ. Lé gê jɛ̂me Kiyo ki Chiji wene jwe wene le.\wj* \v 21 \wj Muh lé wu gê wu ja wu jô mwa bwee wu nyâ ba yuuyɛ, chiji mwa jô mwa ye wu nyâ ba yuuyɛ. Booŋ lé bo gê bo ja bo boone bikaa a bachiji baboo jiŋ, bo gee ba yuuyi bo.\wj* \v 22 \wj Bamii bachii lé bo gê bo banɛ bɛŋ nje jee chaŋ. Geenɛ muh wu lé wu kâaŋ shɛ́ŋ gɛɛŋ bu fɛkimɛsɛ, lé wu gê wu bonɛ.\wj* \v 23 \wj Sege bamii booŋ bikaa a bɛŋ jiŋ a kilaantɛŋ kimi le, bɛŋ fɛ̂ɛ bɛŋ gɛ̂ɛŋ a kimi le. Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, gɛ bɛŋ nyu bɛŋ jiɛnyɛ bilaantɛŋ bi Ishwala le bichii muh wù jee che le Mwamuh baaŋ to gɛ.\wj* \p \v 24 \wj Bɛŋ kee lɛ gɛ mwa ŋwa to wu fede muh wù yɛyi wu gɛ, gɛ mwa lɛme to wù fede tɛ chiji kikwɛɛ ke gɛ.\wj* \v 25 \wj Fi le fi kojɛ lɛ mwa ŋwa taŋlo wù nyu njɛ muh wù yɛyi wu, mwa lɛme nyu tɛ njɛ chiji kikwɛɛ ke. Ba nɛ tɛŋe chiji yeh lɛ wu le Bɛsebu, ba gɛ tɛɛŋ booŋ ba yeh bɛ jee chi kuufe ye chi fede chi chiɛɛ gɛ?\wj* \r (Luka 12:2-7) \p \v 26 \wj Noo, keefɛ bɛŋ fâane muh gɛ. Bɛŋ kêe lɛ gɛ fiɛɛ fì ba le ba baŋe fi nyu njɛ fi lé fi tô fi bu fɛ waaŋ sɛŋ gɛ. Gɛ fiɛɛ nyu yu tɛ fì ba nyile fì nyu njɛ ba kɛɛ sɛŋ gɛ.\wj* \v 27 \wj Fiɛɛ fì nsɛŋe bɛŋ le antaŋ, bɛŋ lé bɛŋ jɛ̂mɛ bamii le fɛnshe. Fì nchvuune bɛŋ le, bɛŋ é bɛŋ jâŋ nyu fɛ kigo ki yeh le. \wj* \fig A yeh we|alt="House top" src="lb00234c.tif" size="col" loc="Mch 10:27" copy="Louise Bass" ref="10:27"\fig* \v 28 \wj Keefɛ bɛŋ fâane bamii ba taŋlo bo yuuyɛ gɛh nyume nyaŋ yi ye maa, njɛ taŋlo bo yuuyɛ tɛ kiyo sɛŋ gɛ. Bɛŋ fâane nyu Nyo wù taŋlo wu lɛɛshɛ kiyo ki muh bɛ ye ye yi ŋgu wù baaŋ le.\wj* \v 29 \wj Gɛ ba gese munsɛŋ munfɛɛ yi finini le maa gɛ? Geenɛ, gɛ fimimia gwee fɛkuu njɛ Chiji wene le wu bɛɛŋ sɛŋ gɛ.\wj* \v 30 \wj Fiena le lɛ Nyo kee yvú yichii yì le a bɛŋ fwa.\wj* \v 31 \wj Noo, keefɛ bɛŋ fâane gɛ. Bɛŋ fede munsɛŋ mù duude. \wj* \r (Luka 12:8-9) \p \v 32 \wj Nɛ muh bɛmɛ mɛ a bamii fwe lɛ wu kee mɛ, tu nlé ŋgê mbɛɛŋ tɛ mwɛdɛ fwe a Chijaŋ wù fɛwe.\wj* \v 33 \wj Geenɛ le yɛɛŋ wù faŋ mɛ a bamii fwe, nlé ŋgê nfaŋ tɛ wù fwe a Chii wù fɛwe.\wj* \s1 Jiso to bɛ kiŋgaye \r (Luka 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 \wj Keefɛ bɛŋ kwâji lɛ nto nyu bɛ nyiɛgee yi nshɛŋ le fɛnɛ gɛ. Gɛ nyu fiɛɛ fì nto nje fi gɛ. Nto nyu bɛ jɛŋ.\wj* \v 35 \wj Bɛŋ kêe lɛ nto ki ŋge mwa wù jwɛŋsɛ juu bɛ chiji, mwa wù kwɛse juu bɛ bwee, kwɛ mwa juu bɛ bwe jwɛɛŋ.\wj* \v 36 \wj Bamii ba kimbanɛ ba muh lé bo gê bo nyu bamii ba a wu yeh.\wj* \v 37 \wj Nɛ muh koŋe chiji kɛnɛ bwee wu fede mɛ, tu wu baaŋ kojɛ gɛ ki wù nyu muh waŋ gɛ. Muh koŋe tɛ mwa ye wu jwɛŋsɛ kɛnɛ wù kwɛse wu fede mɛ, tu wu baaŋ kojɛ gɛ ki wù nyu muh waŋ gɛ.\wj* \v 38 \wj Nɛ muh baaŋ tuu gɛ kintaaŋ ke wu bii mɛne gɛ, tu wu baaŋ kojɛ gɛ ki wù nyu muh waŋ gɛ.\wj* \v 39 \wj Nɛ muh baji kinche ke, tu wu lé wu gê wu lɛsɛ kinche kiyu. Geenɛ muh wu lɛsɛ kinche ke nje mɛ, tu wu lé wu gê wù kɛme kinche kì kage gɛ.\wj* \r (Maliku 9:4) \p \v 40 \wj Nɛ muh fii bɛŋ, tu wu fii nyu mɛ. Muh fii mɛ, tu wu fii nyume muh wu tuŋ mɛ.\wj* \v 41 \wj Nɛ muh fii muh wu ntuŋ wu Nyo nje wu kee lɛ le Nyo wù tuŋ wu, tu wu lé wu gê wù kɛme maajɛ wù Nyo maaji bamii be ba ntuŋ yu. Nɛ muh fii muh wù chaaŋ nje wu kee lɛ mwɛdɛ le muh wù chaaŋ, tu wu lé wu gê wù kɛme maajɛ wù Nyo maaji bamii ba chaaŋ yu.\wj* \v 42 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, muh wù nya fiŋkoo fi joo yi jiɛɛ muh wu mumwaa a ŋgoo yi bamii ba shige shige banɛ le nje wu kee lɛ le muh waŋ wu ŋgoo, tu gɛ mwɛdɛ nyu wu to wu fu maajɛ we gɛ.”\wj* \c 11 \s1 Joŋ Nlesɛajoo tuŋ booŋ be ba ŋgoo fɛ Jiso le \r (Luka 7:18-35) \p \v 1 Jiso mɛsɛ wu tefɛ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ wu mo wu ja fo wu jiɛnyi a bilaantɛŋ bi yo le wu yɛyi bamii wu ka feeji saaka wù joŋe. \v 2 Gɛ̀ bee kife kiyu le, Joŋ Nlesɛajoo nyu yeh yi ncha le. Wu ja wu yu kune mwɛɛ mu Kletu gɛ̀ gee, wu mo wu tuŋ booŋ be ba ŋgoo bo gɛɛŋ, \v 3 bo biih wu le laa le wu wù gɛ̀ bee ki wu gê wu to noo, bo chîɛɛne muh mu la. \v 4 Bo gɛɛŋ bo biih, Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kâasɛ bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ sɛ̂ɛŋ Joŋ mwɛɛ mù bɛŋ yu mo mù bɛŋ yɛŋ.\wj* \v 5 \wj Binfeeŋ yɛde wa mwɛɛ le, batɛŋlaase jiɛnyi chaaŋ, bamii ba chɛne bɛ goŋ yì baaŋ tɛmɛ wa bo yuude, binchifɛ yuge wa mwɛɛ, bamii ba kweeyɛ kaase bo tuu yu, bo ka feeji tɛ saaka wù joŋe wu Nyo bamii ba kifufe le.\wj* \v 6 \wj Noo, kinlaŋye kì baaŋ le kì muh wù baaŋ mɛ maŋɛ gɛ.”\wj* \p \v 7 Booŋ ba Joŋ ba ŋgoo baa ja, Jiso mo wu kɛ wu jɛme kinchvu ki bamii le kune Joŋ wu biide lɛ, \wj “Bɛŋ chi shee bɛŋ bude bɛŋ gɛɛne kwa ki bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ yɛŋ nyu la le? Gane chì fii fede chi shiŋshi le noo?\wj* \v 8 \wj Nɛ ya noo gɛ, bɛŋ chi bude bɛŋ gɛɛne yo nje la? Bɛŋ chi gɛɛne ki bɛŋ yɛ̂ŋ muh le wù susɛ ye bɛ njú yì bonɛ? Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bamii ba suse ye bɛ njú yì bonɛ to bo nyu a banto le.\wj* \v 9 \wj Nɛ ya noo gɛ, bɛŋ chi bude bɛŋ gɛɛne yo nje la? Ki bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ yɛŋ muh wu ntuŋ wu Nyo le noo? Ɛɛŋ, nsɛŋe bɛŋ le lɛ wu fede muh wu ntuŋ wu Nyo.\wj* \v 10 \wj Le wu wù ba gɛ̀ saŋ kune wù Nyo duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Yêgɛ yû, nlé ŋgê nchîiŋsɛ muh waŋ wu ntuŋ wu sâ wo fwe,\wj* \q1 \wj wu sêesɛ je yo fɛ wo tôo.’\wj* \p \v 11 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, antɛnɛɛ a bamii ba bikɛse le bo boo wa, ba baaŋ a boo gɛ muh wù kuge wu fede Joŋ Nlesɛajoo gɛ. Geenɛ, muh wù shige antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvù fɛwe kuge wu fede wu.\wj* \v 12 \wj Kɛge yi kife kì Joŋ Nlesɛajoo gɛ̀ kɛ lɛme che too bude mɛɛse, gɛ̀ bee bamii taŋe bvunfoŋ bvù fɛwe, bamii ba bvuŋga lode bɛ bvuŋga.\wj* \v 13 \wj Bamii ba ntuŋ wu Nyo bachii mo banchi ba Musɛ gɛ̀ jɛme kune bvunfoŋ bvù fɛwe to bu kife ki Joŋ Nlesɛajoo le.\wj* \v 14 \wj Nɛ bɛŋ le bɛŋ yɛŋ lɛ bɛŋ taŋlo bɛŋ bɛɛŋ, bɛŋ bɛɛŋ lɛ Joŋ wunɛ le Alaja wù gɛ̀ bee ki wu gê wu to.\wj* \v 15 \wj Muh wù kɛme bintuŋ wu yu.”\wj* \p \v 16 Jiso ja wu gha lɛ, \wj “Fiɛɛ fì taŋlo mbege kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ yu le la? Bo le gɛh lo njɛ booŋ ba shige shige ba shiiyɛ manjuu ma waaŋ le, bamu tɛŋe bamu bo biide lɛ,\wj* \v 17 \wj ‘Bee toŋe ndoŋ bɛŋ bine gɛ? Bee nyaa ŋkee wu kwe, bɛŋ bɛmɛ gɛ?’\wj* \v 18 \wj Njɛme noo nje Joŋ gɛ̀ bee wu to wu faŋ ki wu jîi mwɛɛ kɛnɛ ki wu mûu, bɛŋ tu bɛŋ jɛme lɛ wu kɛme nchɛndaa wu debele yi wu le.\wj* \v 19 \wj Muh wù jee che le Mwamuh doo wu to, wu jii mwɛɛ wu ka muu, bɛŋ lɛ ba jiŋɛ ba yɛŋ, wu jiɛnyi wu wuude lo mwɛɛ munjile wu yaane lo mbvuuŋ, wu ka nyume nsaa yi bamii ba koode ŋwa mo bamii ba befe bamu. Bɛŋ kêe lɛ bvufee to bvu duunyi ye nyu yi fiɛɛ fì bvu lɛne le.”\wj* \s1 Jiso tu wu kɛnɛ ye yi gee chi bilaantɛŋ bimi le \r (Luka 10:13-15) \p \v 20 Jiso mo wu ja wu kɛ wu kɛnɛ ye yi gee chi bilaantɛŋ bimi bì wu gɛ̀ ge biŋgha bi mwɛɛ bì duude bi le, nje wu gɛ̀ ge noo, bamii ba yo faŋ ki bo kusɛ kinche kiboo. \v 21 Wu gɛ̀ kɛnɛ noo, wu jɛme lɛ, \wj “Ŋgɛ wù baaŋ le wene bamii ba Kolasiŋ, ŋgɛ wù baaŋ le tɛ wene bɛŋ bamii ba Bɛsada. Bɛŋ kêe lɛ, nɛ ŋgɛ̀ ŋge biŋgha bi mwɛɛ bì ŋgɛ̀ ŋge bɛŋ le, nyume Taya bɛ Sidoŋ, tu bo gɛ̀ bee bo jii wa bimbaŋkwe, bo kfuuŋ taaŋ ye le nchensɛŋ ki bo dunyɛ lɛ bo le bo kusɛ wa muntele muboo.\wj* \v 22 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, lé gê doo nyume juu chi nsa wù fɛkimɛsɛ, mwɛɛ bonɛ fɛ bamii ba Taya le mo ba Sidoŋ le fe fɛ bɛŋ le.\wj* \v 23 \wj Mo bɛŋ bamii ba Kafanahum, bɛŋ kwaji lɛ ba lé ba gê ba bɛɛŋsɛ bɛŋ, bɛŋ bɛɛŋ fɛwe? Aay! Ba lé ba gê ba shiishɛ lo bɛŋ, bɛŋ shii bɛŋ gɛɛŋ woŋ wu baŋkfu le. Bɛŋ kêe lɛ, nɛ ŋgɛ̀ ŋge biŋgha bi mwɛɛ bì ŋgɛ̀ ŋge bɛŋ le nyu Sodom, tu kilaantɛŋ kiyu be baaŋ yu, too bude abɛŋ.\wj* \v 24 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, lé gê doo nyume juu chi nsa wu fɛkimɛsɛ, mwɛɛ bonɛ fɛ bamii ba woŋ wu Sodom le fe fɛ bɛŋ le.”\wj* \s1 Kimbuŋ ki Jiso yaafe lo \r (Luka 10:21-22) \p \v 25 Gɛh kife kiyu le, Jiso ja wu jɛmɛ lɛ, \wj “Nnyaa kiyone wo le Chii Nfoŋ kibvulɛ bɛ nshɛŋ, no wo le wo nyilɛ mwɛɛ munɛ babvufee le mo baŋkɛɛ fiɛɛ le, wo dunyɛ nyu mumwone mu bwele le.\wj* \v 26 \wj Le no fi le Chii, nje le no wo gɛ̀ goone lɛ fi nyume.\wj* \p \v 27 \wj Chii le wu nya wa mwɛɛ munchii mɛne. Gɛ muh nyu yu wù kee Mwa fuge Chiji gɛ. Gɛ muh nyu yu wù kee Chiji fuge Mwa ye gɛ, mo bamii ba Mwa le wu cha wa ki wu dûnyɛ Chiji bo le.\wj* \p \v 28 \wj Bɛŋ bachii ba le akuu a bvujijɛ bvu yage bɛŋ, bɛŋ to fɛ mɛne, ŋge bɛŋ fufɛ shɛ́ŋ.\wj* \v 29 \wj Bɛŋ jo nyu kimbuŋ kaŋ bɛŋ shumɛ, bɛŋ bîi n'yɛyɛ waŋ le, nje nle fiaŋ muh wù nyiɛgee, ŋkɛme fitele fì jiɛɛ, bɛŋ lé bɛŋ kɛ̂mɛ nfufɛ shɛ́ŋ fɛ muntele mwɛna le.\wj* \v 30 \wj Gɛ kimbuŋ kaŋ yage shumɛ le gɛ, gɛ bvujijɛ bwaŋ jiji gɛ.”\wj* \c 12 \s1 Jiso najɛ saaka kune juu chi yuuŋ \r (Maliku 2:23-28; Luka 6:1-5) \p \v 1 Gɛ̀ bee kife kiyu le, Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo jiɛnyi bo fede mwɛ wu agiŋ wumu le, nyu juu chi yuuŋ. Gɛ̀ bee jɛŋ yuu booŋ be ba ŋgoo, bo mo bo ja bo kɛ bo suume bichiɛɛ bo jii. \v 2 Bafalashii yɛŋ, bo jɛmɛ Jiso le lɛ, “Bîjɛ wo yɛ̂ŋ, booŋ buŋ ba ŋgoo gee fiɛɛ fì nchi baaŋ bɛɛŋ gɛ lɛ muh gê juu chi yuuŋ gɛ.” \v 3 Wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ baaŋ a tɛɛŋ gɛ a Ŋwa wu Nyo le no jɛŋ gɛ̀ yuu Dabi bɛ ŋgoo ye, no wu gɛ̀ ge gɛ?\wj* \v 4 \wj Wu gɛ̀ lee yeh yi Nyo le, wu ji blɛd wù ba le ba cha ba gɛɛ lɛ le wu Nyo, gɛ̀ bee nchi fɛ wu le kɛnɛ bamii ba gɛ̀ bee bɛ wu ki bo ji. Taŋlo ji gɛh nyu bachiji kintanyɛ.\wj* \v 5 \wj Noo, lɛ bɛŋ baaŋ a tɛɛŋ gɛ tɛ a banchi ba Musɛ le, lɛ ge doo nyume juu chi yuuŋ, bachiji kintanyɛ ŋgode nchi wu yuuŋ bo ge lɛme chiboo yeh yi kintanyɛ le, geenɛ, nsa nyu gɛ?\wj* \v 6 \wj Nsɛɛŋ bɛŋ le lɛ fiɛɛ le yu fɛnɛ mɛɛse fi kuge fì fede yeh yi kintanyɛ.\wj* \v 7 \wj Ba le ba saŋ a Ŋwa wu Nyo le lɛ Nyo jɛme lɛ, ‘Ŋgoone lɛ bamii kôode nyu yii fɛ bamii le, gɛ ŋgoone lɛ bo gêe nyu bintanyɛ fɛ mɛne gɛ.’ Nɛ bɛŋ fɛnɛ bee bɛŋ kee fiɛɛ fì kijusɛ kiyu kinɛ duu, bɛŋ gɛ ka bɛŋ sage bamii ba kɛme jialɛ gɛ.\wj* \v 8 \wj Fi le lɛ muh wù jee che le Mwamuh le Chiji kikwɛɛ ki yuuŋ.”\wj* \s1 Jiso fɛ muh juu chi yuuŋ kibo nyu ki kwe \r (Maliku 3:1-6; Luka 6:6-11) \p \v 9 Jiso ja fo, wu gɛɛŋ wu lee yeh yi buunɛ yiboo le. \v 10 Fi kooshɛ lɛ muh mu gɛ̀ bee yu a kibo ke kimi nyume ki kwe wa. Bamii bamu ja bo biih Jiso le lɛ, “Nchi le wu bɛɛŋ lɛ taŋlo ba fɛ muh juu chi yuuŋ?” Bo gɛ̀ biide noo bo goone nyu fiɛɛ fì bo kooyi yi ye ye le. \v 11 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Le yɛɛŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ wù kɛme shóŋ, yimi gwe a kintuge le juu chi yuuŋ, wu gɛ jijɛ wu chii wu bvusɛ gɛ?\wj* \v 12 \wj Gɛ muh wu wuŋ fede shoŋ gɛ? Noo, tu nchi le wu bɛɛŋ lɛ muh ge lɛme chi joŋe juu chi yuuŋ.”\wj* \v 13 Wu mo wu jɛmɛ muh wù gɛ̀ bee kibo nyu ki kwe wɛɛ le lɛ, \wj “Nɛ̂jɛ kibo kuŋ!”\wj* Muh wuyu nɛjɛ ki, ki mo ki tɛ̂mɛ ki tu ki nyu gɛh njɛ kimi kɛɛ. \v 14 Geenɛ Bafalashii bu bo gɛɛŋ bo mo bo chu ntaŋ no bo lé bo gê fɛ bo yuuyɛ Jiso. \s1 Jiso le muh wu lɛme wù Nyo le wu cha \p \v 15 Jiso kɛɛ kune ntaŋ wu ba chu, wu mo wu ja fo. Bamii ba duude bi wu le. Wu fɛ bo bachii ba gɛ̀ kɛme binchɛŋ, \v 16 wu chiisɛ bo le lɛ keefɛ bo gê bamii kɛɛ wu gɛ. \v 17 Fi gɛ̀ bee noo ki fi gê fi kojɛ no muh wu ntuŋ wu Nyo wù Yosaya gɛ̀ jɛme lɛ, \q1 \v 18 “Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, wunɛ le mwa yaŋ wu lɛme wù nle ncha. \q1 Ŋkoŋe wu, fitele fiaŋ yuge njoŋ bɛ wu. \q1 Nlé ŋgê nnyâ Kiyo kaŋ wu le, \q2 wu fêeji bamii ba le gɛ Bajuu le gɛ kune je yì chaaŋ yì wu suune bansa yu. \q1 \v 19 Gɛ wu nyu wu wâade bɛ bamii gɛ, kɛnɛ wu kune jwe gɛ. \q1 Gɛ muh nyu wu yu jɛ ye yi bifiaŋ bi jé le gɛ. \q1 \v 20 Gɛ wu nyu wu mɛ̂sɛ wu ŋgode gane chì ŋgvuusɛ wa gɛ. \q1 Gɛ wu nyu wu jîŋsɛ kin'yesɛ kì bɛde jibejibe gɛ. \q1 Fi lé fi nyû noo gɛɛŋ bu no wu lé wu fɛ̂ je yì chaaŋ, \q2 yì wu suume bansa yu lé yi sô. \q1 \v 21 Bamii ba le gɛ Bajuu gɛ bachii lé bo gê bo jîiŋe fwe bo gɛɛ bvufee yi wu le.” \s1 Bvuŋga bvu Jiso jade faaŋ? \r (Maliku 3:20-30; Luka 11:14-23) \p \v 22 Bamii bamu ja bo to bɛ muh mu wu feeŋ, wu nyu kinchifɛ, nchɛndaa wu debele nyu yi wu le. Jiso fɛ wu, wu jɛme wu ka yɛde mwɛɛ le. \v 23 Jwe yuŋ bamii ba gɛ̀ bee fo bachii, bo tu bo biide lɛ, “Taŋlo muh wunɛ nyu mwa Nfoŋ Dabi?” \v 24 Geenɛ Bafalashii doo bo yu no bo biide noo bo duu lɛ, “Muh wunɛ bvuuse banchɛndaa ba debele banɛ nyu bɛ bvuŋga bvu Bɛsebu wù le nfoŋ wu banchɛndaa ba debele.” \v 25 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo kwaji wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nɛ kituŋ ja ki ga ki tu ki juu lɛkilɛki, tu ki lé ki jâ ki tu binfu. Kilaantɛŋ kɛnɛ yeh ja yi gasɛ yi tu juu lɛyilɛyi, yi gɛ ka yi lɛɛŋ gɛ.\wj* \v 26 \wj Nɛ, Sataŋ bvuse ye ye yi muh le, tu wu le wu gasɛ wa ye ye. Nɛ fi le noo, bvunfoŋ bwe gɛ ka bvu lɛɛŋ gɛ.\wj* \v 27 \wj Fi nɛ le lɛ mbvuuse banchɛndaa ba debele nyu bɛ bvuŋga bvu Bɛsebu, tu bena booŋ bvuuse nyu bɛ bvu yɛɛŋ? Fiɛɛ fì booŋ bena bayu gee duunyi lɛ bɛŋ le bɛŋ gwe wa nsa.\wj* \v 28 \wj Geenɛ nɛ mbvuuse banchɛndaa bayu nyu bɛ bvuŋga bvu Kiyo ki Nyo, tu bvunfoŋ bvu Nyo le bvu to wa fɛ bɛŋ le.\wj* \v 29 \wj Bɛŋ kwaji lɛ taŋlo muh lee a muh wu bvuŋga yeh, wu kudɛ mwɛɛ mwe wu bu bɛ mu, njɛ wu ya wu koo muh wu bvuŋga wuyu wu kaaŋ sɛŋ? Sege wu le wu kaaŋ noo fɛ wu kudɛ mwɛɛ mwe wu bu bɛ mu.\wj* \v 30 \wj Nɛ muh baaŋ nyu gɛ kimbe kaŋ le gɛ, tu wu banɛ mɛ. Muh le njɛ wu fii mɛ ki be baanyi lo sɛŋ, tu wu saayi lo.\wj* \v 31 \wj Noo, nsɛŋe bɛŋ le lɛ Nyo taŋlo wu lɛɛshɛ mwɛɛ mù mbefe mo jɛ́ yì befe yichii yì bamii jɛme. Geenɛ muh wù jɛme jɛ yì befe kune Kiyo ki Yuude, tu gɛ taŋlo Nyo lɛɛshɛ gɛ.\wj* \v 32 \wj Nɛ muh jɛme jɛ́ yì befe kune muh wu jee che le Mwamuh, tu taŋlo Nyo lɛɛshɛ jɛ́ yiyu. Geenɛ muh jɛme jɛ yì befe kune Kiyo ki Yuude, tu gɛ taŋlo Nyo yu wu lɛɛshɛ gɛ kɛnɛ nyu kife kinɛ le kɛnɛ kife ki too le.\wj* \s1 Ba kee kite yi muntaŋ mwe le \r (Luka 6:43-45) \p \v 33 \wj Nɛ muh kɛme kite kì joŋe, tu wù kɛme muntaŋ mù njoŋe mù yune yi ki le. Muh nɛ kɛme kite kì befe, tu wù kɛme tɛ muntaŋ mù mbefe mù yune yi ki le. Ba kee kite nyu yi muntaŋ mù yune yi ki le.\wj* \v 34 \wj Kiŋgogɛ ki yó lɛ kinɛ, bɛŋ taŋlo bɛŋ ge nɛɛ fɛ bɛŋ jɛme njɛmɛ wù joŋe bɛŋ nyume bamii ba befe? Bɛŋ kêe lɛ fiɛɛ fì le fi yisɛ a fitele fì muh le, le fi fì bude jwe we le.\wj* \v 35 \wj Muh wù kɛme nchvu yi mwɛɛ mù njoŋe a fitele fie le, tu wu lé wu bvûuse mwɛɛ mù njoŋe. Nɛ le muh wù kɛme nyu nchvu yi mwɛɛ mù mbefe, tu wu lé wu bvûuse nyu mwɛɛ mù mbefe.\wj* \p \v 36 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ lé tô nyume juu chi nsa wù fɛkimɛsɛ, muh kɛme ki wu tânyɛ jwe yi jɛ́ yì achiji yì wu gɛ̀ jɛme le.\wj* \v 37 \wj Bɛŋ kêe lɛ sege ba sage muh, lé jɛ́ yì bûde jwe we le yì lé yi gê wu yuu, le gɛh tɛ jɛ́ yì bude jwe we le, lé yi gê wu gwe sa.”\wj* \s1 Bamii bamu tu bo goone lɛ Jiso dunyɛ kiŋgha ki fiɛɛ \r (Maliku 8:11-12; Luka 11:29-32) \p \v 38 Bamii bamu ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo bɛ Bafalashii mo bo ja bo jɛmɛ Jiso le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, bee goone lɛ wo ge fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bwuŋ bee yɛŋ.” \v 39 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Kiŋgogɛ kì befe kì chinɛ wa Nyo le njɛ kwɛse wu kinjikuu, ki goone ki yɛŋ fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bwaŋ le! Gɛ taŋlo ndunyɛ fiɛɛ kiŋgogɛ kinɛ le fede fi muh wu ntuŋ wu Nyo wù Jona gɛ.\wj* \v 40 \wj No Jona gɛ̀ che a biɛŋ yì kuge shɛŋ yi aju le atade bɛ bintaŋ bitɛde, le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no muh wù jee che le Mwamuh lé wù nyû antɛnɛɛ a nshɛŋ yi aju le atade bɛ bintaŋ bitɛde.\wj* \v 41 \wj Lé doo nyûme juu chi nsa wù fɛkimɛsɛ, bamii ba Ninibɛ lɛɛŋ bɛ kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ ki ge ba leesɛ ki yi ŋgɛ le, nje bo, bamii ba Ninibɛ gɛ̀ yu fiɛɛ fì Jona feeji, bo kusɛ kinche kiboo. Geenɛ bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, muh le fɛnɛ bɛ fiɛɛ fì kuge fi fede fi Jona.\wj* \v 42 \wj Lé tô nyu juu chì fɛkimɛsɛ Yaa wù gɛ̀ sage kituŋ kì Shɛba wu lɛɛŋ bɛ kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ wu leesɛ ki ŋgɛ le, nje wu gɛ̀ ja a kituŋ ke le a woŋ juuse yo ki wu tô wu yu bvufee bvu Nfoŋ Salamoŋ. Geenɛ bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, muh mu le fɛnɛ bɛ fiɛɛ fì kuge fi fede fi Salamoŋ.\wj* \p \v 43 \wj Kiyo kì yiide to ki bu ye yi muh le ki gɛɛŋ nchvuuŋ ki tu ki goone fɛ ki lé ki chêe fo. Geenɛ ki doo ki gooŋ sɛŋ,\wj* \v 44 \wj ki mo ki jɛ̂mɛ kikwɛɛ ke le lɛ, ‘Nlé ŋkâasɛ ntû a mɛ yeh fɛ nchi mbu fo.’ Sege ki kaasɛ ki tu jiŋ ki yɛŋ yeh le fiɛɛ nyu gɛ yu gɛ, ba yɛɛsɛ ba seesɛ yi yuude,\wj* \v 45 \wj noo ki mo ki kâasɛ ki gɛɛŋ, ki to bɛ biyo bimi bvusooshwi bì befe bì fede ki, bɛ bi mo bi to bi lee bi chee fo. Mwɛɛ mo mu mɛsɛ mu fo lo fɛ mwɛdɛ le segeyu fede no mu chi shee mu nyume. Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fi lé fi nyû fɛ kiŋgogɛ kì befe ki mɛɛse kinɛ le.”\wj* \s1 Bamii ba le kfuu chi Jiso le \r (Maliku 3:31-35; Luka 8:19-21) \p \v 46 Gɛh no Jiso gɛ̀ baaŋ wu yɛyi bamii noo, fi kooshɛ lɛ bwe Jiso bɛ booŋ ba bwe Jiso gɛ̀ to bo lɛɛŋ akfuuŋ bo goone lɛ bɛ bo jɛmɛ. \v 47 Muh mu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Bwoo bɛ booŋ ba bwoo lɛme akfuuŋ bo goone lɛ bena bo jɛmɛ.”\f + \fr 12:47 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu ba bo gɛ̀ ya saŋ jɛ Nyo yo kɛme kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \v 48 Wu biih wu le lɛ, \wj “Bwɛɛŋ le yɛɛŋ, booŋ ba bwɛɛŋ le baaŋ?”\wj* \v 49 No wu bile noo, wu mo wu looŋ bamii be ba ŋgoo, wu du lɛ, \wj “Bwɛɛŋ bɛ booŋ ba bwɛɛŋ le banɛ.\wj* \v 50 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wuchii wù gee fiɛɛ fì Chii wu fɛwe goone le wu wù le mwa bwaaŋ bɛ jɛme yaŋ mo bwɛɛŋ.”\wj* \c 13 \ms Baŋgaŋ kune bvunfoŋ bvù fɛwe \mr (13:1-50) \s1 Ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ nooŋ muntaŋ \r (Maliku 4:1-9; Luka 8:4-8) \p \v 1 Gɛh abvu, Jiso ja wu bu yeh, wu gɛɛŋ wu shii mbebe mamasi le. \v 2 Kinchvu ki bamii kì baaŋ taashɛ mbebe ye le nɛ gɛmm. Wu mo wu ja wu lee wu shii nyu a ŋguh le a joo, kinchvu kiyu lɛme kwa ŋgɛɛme yi joo le. \v 3 Wu jɛme mwɛɛ wesee a baŋgaŋ le bo le. Wu gɛ̀ jɛmɛ lɛ, \wj “Muh gɛ̀ la ki wu gɛ̂ɛŋ wu noŋ muntaŋ.\wj* \v 4 \wj Wu gɛ̀ doo wu nooŋ, mumu gwe a je, munyii to mu tajɛ mu ji.\wj* \v 5 \wj Muntaŋ mumu gwe fɛ kijusɛ ki ata le nshɛŋ nyu gɛ fo chuule gɛ, mu mo mu yaŋsɛ mu bu nje gɛ nshɛŋ gɛ̀ bee fo chuule gɛ.\wj* \v 6 \wj Muu gɛ̀ doo wu kɛ wu baaŋ wu suŋ muntaŋ muyu. No mu baaŋ a chimɛ gɛ gɛŋ chuule gɛ, mu mo mu yunɛ.\wj* \v 7 \wj Mumu muntaŋ gwe yi mbiaŋ le. Mbiaŋ yiyu kuu yi mo yi baŋɛ muntaŋ muyu.\wj* \v 8 \wj Muntaŋ mumu gwe nyu yi nshɛŋ yì joŋe le, mu buujɛ, mu ku mu yuŋ chuule. Binyi bimi nyu ajii gwii, bimi mbambvusoo, bimi mbanshɛ.\wj* \v 9 \wj Muh wù kɛme bintuŋ, wu yu.”\wj* \s1 Fi ge fɛ Jiso jɛme a baŋgaŋ le \r (Maliku 4:10-12; Luka 8:9-10) \p \v 10 Booŋ be ba ŋgoo ja bo kɛŋsɛ bo gɛɛŋ bo biih wu le lɛ, “Le nje la wù wo jɛme bamii banɛ le nyu a baŋgaŋ le?” \v 11 Wu chvuu bo le lɛ,\wj “Le bɛŋ ba Nyo le wu ge lɛ taŋlo bɛŋ kee mwɛɛ mu bvunfoŋ bvù fɛwe mù le nyilɛ le. Geenɛ wu baaŋ ge gɛ lɛ taŋlo bamii banɛ kɛɛ gɛ.\wj* \v 12 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wù kɛme fiɛɛ lé ba nyû ba ge ba bisɛ wu kɛme fi duude. Muh wù kɛme gɛ mo fiɛɛ fì shige fì wù kɛme ba lé ba fî lo a wu le.\wj* \v 13 \wj Nɛ fiɛɛ fì njɛme bo le nyu a baŋgaŋ le, nje bo jiiŋe gɛh lo mwɛɛ bo yɛde gɛ, bo yege gɛh lo mwɛɛ, bo yuge gɛ, kɛnɛ bo kee gɛ mu gɛ.\wj* \v 14 \wj Fiɛɛ fi muh wu ntuŋ wu Nyo wù Yosaya gɛ̀ jɛme le fi kojɛ chuule bɛ fiɛɛ fì bamii banɛ gee. Wu gɛ̀ jɛme lɛ, ‘Bɛŋ lé bɛŋ yêge mwɛɛ, geenɛ bɛŋ yuge gɛ. Bɛŋ lé bɛŋ jîiŋe mwɛɛ, geenɛ bɛŋ yɛde gɛ.\wj* \v 15 \wj Nje muntele mu bamii banɛ le mu jiɛ wa, bintuŋ biboo le bi chiinyɛ wa, bo le bo baŋɛ wa ajii aboo. Bo ge noo lɛ fɛ bo yɛ̂ne mwɛɛ le bɛ ajii aboo gɛ, bo yuge mwɛɛ bɛ bintuŋ biboo gɛ, muntele muboo kee gɛ, bo mo bo kaasɛ bo tu jiŋ fɛ mɛne, nfɛ bo.’\wj* \p \v 16 \wj Geenɛ, njoŋ wù baaŋ le wene nje ajii a wene yɛde mwɛɛ le, bintuŋ biɛna yuge mwɛɛ.\wj* \v 17 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, bamii ba ntuŋ wu Nyo wesee bɛ bamii ba chaaŋ bamu gɛ̀ shee bo beede ki bo yɛŋ mwɛɛ mù bɛŋ yɛne le, bo gɛ baaŋ yɛŋ gɛ. Bo tu bo beede tɛ ki bo yu mwɛɛ mù bɛŋ yuge, bo gɛ baaŋ yu gɛ.\wj* \s1 Fiɛɛ fì ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ nooŋ muntaŋ duunyi \r (Maliku 4:13-20; Luka 8:11-15) \p \v 18 \wj Bɛŋ yu la fiɛɛ fì ŋgaŋ wɛɛ wù kune muh wù gɛ̀ nooŋ muntaŋ duunyi.\wj* \v 19 \wj Muh wù yuge fiɛɛ kune bvunfoŋ bvù fɛwe wu ya kee gɛ kinyi kiyu gɛ, Sataŋ wu muh wu kimbefɛ mo wu to wu chufɛ jɛ yì ba bonɛ fɛ fitele fie le yi bu. Finɛ fiɛɛ le muntaŋ mù ba gɛ̀ doo ba nooŋ mu gwe a je.\wj* \v 20 \wj Muntaŋ mù gɛ̀ gwe fɛ kijusɛ ki ata le, le bamii ba yuge jɛ yi Nyo bo mo bo fi lo kimimia bɛ njoŋ.\wj* \v 21 \wj Geenɛ, yi baaŋ a chimɛ gɛ gɛŋ fɛ muntele muboo le gɛ. Yi lɛme gɛh nɛ shige. Nɛ ŋgɛ le wu to kɛnɛ bamii boone nyu bikaa a wu jiŋ nje jɛ yiyu, wu mo wu chii bikaa kimimia.\wj* \v 22 \wj Muntaŋ mù ba gɛ̀ noŋ mu gwe yi mbiaŋ le, le muh wù yuge jɛ yi Nyo, nfuuŋsɛ wu mwɛɛ mu yi woŋ kfunɛ le, mo bɛ kiŋkoŋɛ ki bvukugɛ taashɛ mu baŋɛ jɛ yiyu yi laayɛ lo achiji.\wj* \v 23 \wj Muntaŋ mù ba gɛ̀ noŋ yì nshɛŋ yi joŋe le, le muh wù yuge jɛ yiyu, wu yuge chuule wù gee no yi goone njɛ muntaŋ mù yuŋ mumu nya ajii gwii, mumu ajii mbambvusoo, mumu mbaanshɛ.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune muntaŋ mu agiŋ bɛ mu agaaŋ \p \v 24 Jiso ka wu ma ŋgaŋ wumu bo le lɛ, \wj “Bvunfoŋ bvu fɛwe taŋlo ba beji bɛ muh mu wù gɛ̀ gɛnɛ wu noŋ muntaŋ mù njoŋe mù le mu agiŋ a wù mwɛne.\wj* \v 25 \wj Bamii doo bo leefɛ, muh we wu kimbanɛ gɛɛŋ wu noŋ muntaŋ mu agaaŋ yo mù fiɛɛnɛ mu agiŋ, wu mo wu ja.\wj* \f + \fr 13:25 \fr*\ft Agaaŋ kanɛ le a ba tɛŋe a jɛ yi bala le lɛ “darnel” ŋgo yiyu nyume nlo.\ft*\f* \v 26 \wj Agiŋ ayu gɛ̀ doo wo ku wo kɛ wo fuuse, muntaŋ mu agaaŋ mwɛɛ mo mu yɛɛŋ tɛ.\wj* \v 27 \wj Bamii ba lɛme ba muh mwɛ kwɛɛ bo to bo biih wu le lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, wo gɛ̀ doo wo noŋ muntaŋ mwɛne nyu mu agiŋ, mu agaaŋ kanɛ jiɛnyi nɛɛ fɛ mu nyu yu ntɛŋ?’\wj* \v 28 \wj Wu chvuu bo le lɛ, ‘Ge gɛh muh waŋ wu kimbanɛ fiɛɛ fiyu fiɛɛ.’ Bamii ba lɛme bayu biih wu le lɛ, ‘Wo goone lɛ bee gɛɛŋ be juumɛ?’\wj* \v 29 \wj Chiji kikwɛɛ wuboo faŋ wu jɛme bo le lɛ, ‘Taŋlo bɛŋ doo bɛŋ juume bɛŋ ja bɛŋ baayi tɛ agiŋ yu ntɛŋ.\wj* \v 30 \wj Bɛŋ chînɛ mu ku munchii gɛɛŋ bu kife ki ŋgwejɛ. Nɛ doo nyume kife ki ŋgwejɛ le, ndu bamii ba gweji le lɛ bo ya bo juumɛ agaaŋ ayu bo banyɛ bo yilɛ bo gɛɛ bibi le bibi le, bo ge bo toŋ, bo mo bo banyɛ agiŋ bo gɛɛ a ŋwaŋ waŋ le.’”\wj*\fig Agiŋ|alt="Wheat harvest" src="lb00098c.tif" size="col" loc="Mch 13:30" copy="Louise Bass" ref="13:30"\fig* \s1 Ŋgaŋ kune jise chi fintaŋ fimi \r (Maliku 4:30-32; Luka 13:18-19) \p \v 31 Jiso ka wu ma ŋgaŋ wumu bo le lɛ, \wj “Bvunfoŋ bvu fɛwe le njɛ ŋgo yi fintaŋ fimi, fì muh gɛ̀ jo wu noŋ a wu mwɛne.\wj* \v 32 \wj Fintaŋ finɛ fi nyoonyi ajii baaŋ fi fede muntaŋ munchii. Geenɛ, sege fi bu, fi ku fi kugɛ fi fe munte munchii, fi mo fi ja fi tu kite kì munyii mù fuune we to mu joone yi chɛ́ yiyu le.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune kinshilɛ \r (Luka 13:20-21) \p \v 33 Wu ka wu ma ŋgaŋ wumu bo le lɛ, \wj “Bvunfoŋ bvu fɛwe le njɛ kinshilɛ kì kwɛse gɛ̀ fe mune bintee bì baaŋ baaŋ bitɛde, wu jo wu fiiŋsɛ yu, wu tojɛ wu gɛɛ, fi mo fi ge mune chiyu bɛɛnyɛ.”\wj* \p \v 34 Jiso gɛ̀ jɛme mwɛɛ munɛ munchii kinchvu ki bamii le nyu a baŋgaŋ le. Nchiɛɛŋ, gɛ wù gɛ̀ bee ki wu jɛ̂me fiɛɛ bo le fuge a ŋgaŋ le sɛŋ gɛ. \v 35 Wu gɛ̀ gee noo, ki fi gê fi kojɛ no muh wu ntuŋ wu Nyo wumu gɛ̀ jɛmɛ wa lɛ, “Sege nlé ŋgwênyɛ jwe waŋ bûde gɛh nyu baŋgaŋ. Nlé ŋgê mbwaashɛ mwɛɛ mù gɛ̀ bee nyilɛ le kɛge no ba gɛ̀ fɛ woŋ.” \s1 Fiɛɛ fì ŋgaŋ kune muntaŋ mu agiŋ bɛ mu agaaŋ duunyi \p \v 36 Jiso ja wu chinɛ kinchvu ki bamii le wu lee wu gɛɛŋ yeh. Booŋ be ba ŋgoo bi bo biih wu le lɛ, “Gɛh yuusɛ bee fiɛɛ fì ŋgaŋ kune agaaŋ a mwɛne ayu duunyi.” \v 37 Wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Muh wù nooŋ muntaŋ mù njoŋe le muh wù jee che le Mwamuh.\wj* \v 38 \wj Mwɛ le woŋ kfunɛ. Muntaŋ mù njoŋe duunyi booŋ ba le bɛ bvunfoŋ bvu Nyo. Agaaŋ nyu booŋ ba le ba muh wu kimbefɛ wɛɛ.\wj* \v 39 \wj Muh wu kimbanɛ wù gɛ̀ noŋ muntaŋ muyu nyu debele. Kife ki ŋgwejɛ le kife ki woŋ kfunɛ lé wu gê wu ka. Bamii ba ŋgwejɛ le banchɛndaa ba Nyo.\wj* \v 40 \wj Gɛh no bo gɛ̀ juumɛ agaaŋ bo baanyi bo tone bɛ ŋgu, le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fi lé fi nyûme yi kife kì woŋ lé wu ka.\wj* \v 41 \wj Muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu chiiŋsɛ banchɛndaa be, bo jiɛnyɛ bo baanyɛ mwɛɛ munchii mù too bɛ kimbefɛ mo bamii ba gee bimbefɛ bachii wu bvusɛ a bvunfoŋ bwe le,\wj* \v 42 \wj wu noŋ fɛ kimbvulɛ ki ŋgu le. Lé fɛ̂ bamii lé bo gê bo beede bo ŋgeji bige fo.\wj* \v 43 \wj Noo, bamii ba chaaŋ bâaŋ njɛ juu a bvunfoŋ bvu Chiji bo le. Muh wù kɛme bintuŋ wu yû.\wj* \s1 Ŋgaŋ kune nchvu mo mbele \p \v 44 \wj Bvunfoŋ bvu fɛwe le njɛ nchvu yì muh gɛ̀ jo wu gɛɛŋ wu nyilɛ mwɛne. Muh mu gɛ̀ to wu yɛŋ wu mo wu kaasɛ wu baŋɛ, wu kwɛɛde njoŋ yuu lo wu. Wu mo wu gɛɛŋ wu gesɛ mwɛɛ mwe munchii mù wu gɛ̀ kɛme, wu gɛɛŋ wu gu mwɛ kwɛɛ yu.\wj* \p \v 45 \wj Bvunfoŋ bvu fɛwe ka nyume njɛ muh wu waaŋ wumu wù gɛ̀ jiɛnyi wu goone ajii a mbele a joŋe nɛ chuule.\wj* \v 46 \wj Wu gɛ̀ doo wu goone, wu gɛɛŋ wu yɛŋ wumu le nyu wu tɛɛme kwa. Wu mo wu gɛɛŋ wu gesɛ mwɛɛ mwe munchii mu wù gɛ̀ kɛme wu gɛɛŋ wu gu jise chi mbele chiyu.\wj* \s1 Ŋgaŋ kune gwii wu bíɛŋ \p \v 47 \wj Bvunfoŋ bvu fɛwe ka nyume gɛh njɛ gwii wù ba gɛ̀ nooŋ a joo, kfuu chi bíɛŋ yichii taashɛ yu,\wj* \v 48 \wj wu yisɛ. Bamii mo bo chii bo bvusɛ kwa, bo shii fɛkuu, bo cha bíɛŋ yì joŋe bo gɛɛ a ŋkáa le, bo noŋ yì befe.\wj* \v 49 \wj Lé gɛh no lé tô nyume kife kì woŋ lé wu ka. Banchɛndaa ba Nyo bu bo to bo gasɛ bamii ba befe a ba chaaŋ le,\wj* \v 50 \wj wu noŋ fɛ kimbvulɛ ki ŋgu le, Lé fɛ̂ bamii lé bo gê bo beede bo ŋgeji bige fo.”\wj* \p \v 51 Jiso mo wu biih booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bɛŋ le bɛŋ yu mwɛɛ munɛ munchii chuule?”\wj* Bo bɛɛŋ lɛ, “Ɛɛŋ.” \v 52 Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Fi mo fi nyume lɛ, muh wuchii wù duunyi banchi ba Nyo le wù ba le ba yɛyɛ wa wu kune bvunfoŋ bvù fɛwe le njɛ chiji yeh wù kɛme nchvu, wu taŋlo wu bvusɛ mwɛɛ mwe munfɛŋ kɛnɛ mù kege yo.”\wj* \s1 Ba faŋ Jiso ntɛ we le \r (Maliku 6:1-6; Luka 4:16-30) \p \v 53 Jiso mɛsɛ wu ma baŋgaŋ banɛ, wu mo wu ja yo, \v 54 wu gɛɛŋ ntɛ we le, wu gɛɛŋ wu lee wu tu wu yɛyi bamii yeh yiboo yi buunɛ le. Bo yuge n'yɛyɛ we bo kɛme lo ŋgha, bo mo bo kɛ bo tu bo maŋe lɛ, “Muh wunɛ jo faaŋ bvunɛ bvufee bvù baaŋ bɛ bvuŋga bvù wu gee biŋgha bi mwɛɛ yu nɛ? \v 55 Le gɛ mwa chiji la wunɛ wu kaane bite? Gɛ bwee nyu Mɛɛle gɛ? Gɛ booŋ ba bwee nyu Jɛm bɛ Yosɛf mo Samoŋ bɛ Juda gɛ? \v 56 Gɛ jɛ́me ye yichii nyume besa bo fɛnɛ gɛ? Muh wunɛ ja faaŋ bɛ mwɛɛ munɛ munchii nɛ?” \v 57 No bo ghaade noo bo mo bo faŋ lo wu. Noo Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Ba to ba ŋgvuune muh wu ntuŋ wu Nyo manjuu le manchii, fuge gɛh woŋ we le, bɛ a kfuu che le.”\wj* \v 58 Jiso faŋ ki wu ka wu ge biŋgha bi mwɛɛ yo wesee, nje bo gɛ̀ baaŋ leesɛ gɛ muntele yi wu le gɛ. \c 14 \s1 Kune kwe yi Joŋ Nlesɛajoo \r (Maliku 6:14-29; Luka 9:7-9) \p \v 1 Gɛ̀ bee kife kiyu le, Nfoŋ Hɛlod wù gɛ̀ sage kimbe ki woŋ kì Galalee le, yu kune lɛme chi Jiso. \v 2 Wu jɛmɛ bachiji woŋ be le lɛ, muh wunɛ le Joŋ Nlesɛajoo wu kaase wu bu yi kwe le. Nɛ fiɛɛ fì ge fɛ wu kɛ̂me bvuŋga ki wu gêe biŋgha bi mwɛɛ munɛ nɛ. \p \v 3 Fi le lɛ, Hɛlod gɛ̀ jɛmɛ lɛ ba koo Joŋ, ba kaaŋ, ba faa yeh yi ncha le, nje Hɛlodia wù kwɛ Filib wù mwa bwe Hɛlod, Hɛlod gɛ̀ jo kwɛɛ le. \v 4 Joŋ faŋ wu du lɛ nchi baaŋ bɛɛŋ gɛ lɛ wu jo wu kwɛɛ le gɛ. \v 5 Hɛlod mo wu goone je yì wu yuuyɛ Joŋ yu, geenɛ wu faane bamii, njɛ bamii gɛ̀ kɛme Joŋ njɛ muh wu ntuŋ wu Nyo. \p \v 6 Lɛ to nyu juu chi Nfoŋ Hɛlod gɛ̀ gee ŋka ki wu kwâjɛ juu chì ba gɛ̀ boyɛ wu, mwa Hɛlodia wù kwɛse lee wu chɛŋ bine a bamii ba gɛ̀ bee fɛ ŋka wɛɛ le, Hɛlod yɛŋ nɛ ye yufɛ wu. \v 7 Wu mo wu ka mwa wɛɛ, wu ji leh lɛ wu lé wu fâyɛ wu mo nyu bɛ la fì wu lé wu bîih lɛ wu fayɛ wu yu. \v 8 Bwe mwa wɛɛ mo wu nyiisɛ mwa wu dû lɛ wu nyâ kikwɛɛ ki Joŋ Nlesɛajoo a kidɛŋ le, wu le. \v 9 Wu jɛmɛ, Nfoŋ Hɛlod yu noo, ye wooŋ lo wu. Geenɛ nje leh wù wu gɛ̀ ji wa fwe a bamii ba gɛ̀ bee fɛ ŋka wɛɛ le, wu mo wu jɛmɛ lɛ ba ge no mwa ye jɛme. \v 10 Wu mo wu tuŋ bamii bo gɛɛŋ yeh yi ncha le, bo bvusɛ kikwɛɛ ki Joŋ, \v 11 bo to bɛ ki a kidɛŋ le bo nya mwa wù kwɛse wɛɛ le, wu mo wu gɛɛŋ wu nya bwee le. \v 12 Booŋ ba ŋgoo ba Joŋ gɛɛŋ bo jo gvunɛ chi Joŋ bo jiiyɛ, bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ saaka wuyu Jiso le. \s1 Jiso nyaŋɛ bamii banchvuge batɛŋ \r (Maliku 6:30-44; Luka 9:10-17; Joŋ 6:1-14) \p \v 13 Jiso doo wu yu fiɛɛ fì kooshi bɛ Joŋ, wu mo wu lee a ŋguh le wu kɛŋsɛ yo wu gɛɛŋ fɛ bamii gɛ̀ bee gɛ fo gɛ. Geenɛ binchvu bi bamii yu, bo mo bo bu a bilaantɛŋ le bo jiɛnyi bɛ bikaa bo bii wu le. \v 14 Wu bu a ŋguh le wu doo wu fɛsɛ kwa, wu yɛŋ kinchvu ki bamii le nɛ mamama. Yii koo wu bɛ bo, wu mo wu tu wu fɛde bamii ba gɛ̀ chɛne. \v 15 Lɛ doo nyume fɛnfu, booŋ be ba ŋgoo kɛŋsɛ bo jɛmɛ wu le lɛ, “Fɛnɛ le kwa, juu gɛɛŋ wa, du lɛ bamii banɛ gɛɛŋ bantɛ le bo gu mwɛɛ muboo munjile.” \v 16 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Gɛ fi nyu lɛ bo ja gɛ. Le bɛŋ, bɛŋ lé bɛŋ nyâ bo fiɛɛ fì bo lé bo jî.”\wj* \v 17 Bo chvuu wu le lɛ, “Bee kɛme gɛh nyu chefe yi blɛd yishɛŋ bɛ bíɛŋ yifiɛɛ maa.” \v 18 Wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ to bɛŋ nya mɛne.”\wj* \v 19 Wu mo wu du kinchvu ki bamii kiyu le lɛ ki shiiyɛ fɛkuu yi agaaŋ le. Wu jo chefe yi yishɛŋ chiɛɛ bɛ bíɛŋ yi yifiɛɛ, wu bijɛ we, wu nya kiyone Nyo le, wu mo wu bwɛɛyɛ wu nya chefe yiyu booŋ be ba ŋgoo le, bo gajɛ kinchvu kiyu le. \v 20 Bamii bachii ji bo fuu. Booŋ ba Jiso ba ŋgoo baanyɛ bimbɛge bì gɛ̀ shɛshɛ bi yisɛ ŋkáa yuufe ncho yifiɛɛ. \v 21 Bamii ba gɛ̀ ji mwɛɛ munjile muyu gɛ̀ bee bilɛŋsɛ njɛ banchvuge batɛŋ, fɛ nyu bikɛse bɛ booŋ. \s1 Jiso jiɛnyɛ yi joo le \r (Maliku 6:45-52; Joŋ 6:15-21) \p \v 22 Jiso mo wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ bo lee a ŋguh le bo sa fwe wuŋ kwege, wu shɛ̂ɛ wu yɛsɛ kinchvu ki bamii le lɛ ki kwɛɛde. \v 23 Wu gɛ̀ shɛɛ wu yɛsɛ bo, wu mo wu ja wu bɛɛŋ yi mbegɛ le wu maa ki wu gɛ̂ɛŋ wu buunɛ. Akfuuŋ gɛ̀ jiiŋ wù nyu gɛh fo wu maa. \v 24 Geenɛ kife kiyu le, ŋguh gɛ̀ bee wa fɛ joo ntɛnɛɛ je yì ndefe le kwa, joo kɛde bɛ wu, nje fii gɛ̀ too je fwe yi chide wu. \v 25 Lɛ to nyume wa an'yule, Jiso ja wu too fɛ bo le wu jiɛnyi yi joo le. \v 26 Booŋ be ba ŋgoo doo bo yɛŋ no wu jiɛnyi yi joo le, njaŋ koo bo. Bo tu bo duu lɛ, “Le kiyi kimu.” Bo tu bo wanɛ fɛwɛɛwe bɛ nfaaŋ. \v 27 Kimimia Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ jîjɛ muntele mwɛna le, le mɛ. Keefɛ bɛŋ fâane gɛ.”\wj* \p \v 28 Bita jɛmɛ wu le lɛ, “Tada nɛ le wo, wo jɛmɛ njiɛnyɛ tɛ yi joo le nto fɛ wo le.” \v 29 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo, tôo la!”\wj* Noo, Bita mo wu bu a ŋguh le wu tu wu jiɛnyi yi joo le wu gɛɛne fɛ Jiso le. \v 30 No wu gɛ̀ jiɛnyi wu gɛɛne, wu doo wu yɛŋ no fii gee, wu tu wu faane, wu kɛ wu tu wu shiide a joo. No wu shiide wu mo wu bee lɛ, “Tada fi mɛ!” \v 31 Kimimia Jiso noŋ kibo wu jijɛ wu le, wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “O oo, mbɛmɛ wo baaŋ shige! Wo be kɛme kimaŋɛ nje la?”\wj* \v 32 Bɛ wu mo bo bɛɛŋ bo lee a ŋguh le, fii yiyu mo yi lu. \v 33 Booŋ be ba ŋgoo ba gɛ̀ bee a ŋguh le bo mo bo nya ŋgvunɛ wu le bo jɛmɛ lɛ, “Nchiɛɛŋ, wo le Mwa Nyo.” \s1 Jiso fɛ bamii ba binchɛŋ Gɛnesalɛt \r (Maliku 6:53-56) \p \v 34 Bo daŋ mamasi bo bu kimbe ki Gɛnesalɛt le kwa. \v 35 Bamii ba yo yɛŋ wu le, bo kɛɛ wu, bo mo bo chiiŋsɛ ntuŋ kimbe kiyu le kichii, bamii tu bo too bɛ bamii ba binchɛŋ bachii fɛ Jiso le, \v 36 bo lɛge lɛ wu chînɛ bo kuŋ gɛh nyu jwe wù nju ye le. Muh wuchii wù gɛ̀ kune, mo wu tɛmɛ. \c 15 \s1 Kune kinche ki woŋ bɛ jɛ yi Nyo \r (Maliku 7:1-13) \p \v 1 Bafalashii bɛ bamii bamu ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo gɛ̀ ja Yɛlusalɛm bo to fɛ Jiso le bo biih wu le lɛ, \v 2 “Le nje la wù booŋ buŋ ba ŋgoo chɛŋe bɛ kinche ki woŋ ki bachiji besa ba fweele? Gɛ bo chuge chiaaŋ a je yì nchi goone le, fɛ bo jii mwɛɛ gɛ.” \v 3 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Le nje la wù bɛŋ ŋgode fiena banchi ba Nyo, bɛŋ bii nyu kinche kena ki woŋ le?\wj* \v 4 \wj Njɛme nɛ, nje Nyo le wu du lɛ, ‘Ŋgvuuŋ chijo bɛ bwoo.’ Wu ka wu du tɛ lɛ, ‘Nɛ muh naŋ lo chiji kɛnɛ bwee, ba yuuyɛ lo mwɛdɛ.’\wj* \v 5 \wj Geenɛ, bɛŋ tu bɛŋ duu fiena lɛ, ‘Nɛ muh ja wu jɛme chiji le kɛnɛ bwee le lɛ, “Fiɛɛ fì wo bee wo kɛme chiaaŋ yaŋ le nnya wa Nyo le”, tu gɛ taŋlo bɛŋ ka bɛŋ jo fiɛɛ fiyu bɛŋ fih chiji wene yu kɛnɛ bwee wene yu gɛ.’\wj* \v 6 \wj Le nɛ no bɛŋ bii kinche kena ki woŋ le bɛŋ gee jɛ yi Nyo tuu fiɛɛ fì achiji.\wj* \v 7 \wj Bamii ba jɛme yeye bo gee yeye banɛ. Fiɛɛ fì muh wu ntuŋ wu Nyo wù Yosaya gɛ̀ jɛme kune bɛŋ le nchiɛɛŋ, no wu gɛ̀ jɛmɛ lɛ,\wj* \q1 \v 8 \wj ‘Bamii banɛ ŋgvuune mɛ gɛh fɛmu fɛmu,\wj* \q1 \wj muntele muboo nyu je yì ndefe le fɛ mɛne.\wj* \q1 \v 9 \wj Bo yuuse mɛ nyu achiji,\wj* \q1 \wj nje bo jode mwɛɛ mù bamii kwaji bo yɛyi lɛ le jɛ yaŋ.’”\wj* \s1 Fiɛɛ fì taŋlo fi chɛŋɛ bɛ muh \r (Maliku 7:14-23) \p \v 10 Jiso ja wu tɛɛŋ bamii bo to. Wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bɛŋ kɛ̂ɛ chuule. \wj* \v 11 \wj Gɛ fiɛɛ fì lese a muh mu taŋlo fi yiisɛ wu gɛ. Le fiɛɛ fì bude lo a muh mu fì taŋlo fi yiisɛ wu.”\wj* \p \v 12 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo ja bo to bo jɛmɛ wu le lɛ, “Wo kee gɛ lɛ Bafalashii be bo yu fiɛɛ fì wo be jɛme fiɛɛ fì gwe fɛ fitele fiboo le?” \v 13 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Kite kichii kì le njɛ yile chii wù le fɛwe sɛŋ ba lé ba bâa.\wj* \v 14 \wj Bɛŋ daayɛ a bo le, le binfeeŋ bì duunyi je bamii le. Nɛ kinfeeŋ duunyi je kimi le, tu bo bachii lé bo gɛ̂ɛŋ bo gwe a kintuge le.”\wj* \v 15 Bita jɛmɛ Jiso le lɛ, “Gɛh yuusɛ bee fiɛɛ fì ŋgaŋ wɛɛ jɛme.” \v 16 Jiso biih lɛ, \wj “Gɛ bɛŋ tɛ kee mwɛɛ gɛ?\wj* \v 17 \wj Gɛ bɛŋ kee lɛ fiɛɛ fichii fì lese a muh mu boge a shɛŋ fi ge fi fe fi bu lo gɛ?\wj* \v 18 \wj Geenɛ, fiɛɛ fì bude jwe wu muh le jade nyu fɛ fitele le. Le fi fì yiise muh.\wj* \v 19 \wj Fi jade nyu fɛ fitele le fɛ muh kɛme ŋkwajɛ wù befe, ki muh yu muh, ki muh jo kwɛ muh kɛnɛ juma muh, muh jaŋ kinjaŋ, ki muh choŋ bvuchoŋ, ki muh bɛɛ jiŋ yi nsa wu chimbiaŋ, kɛnɛ ki muh chɛŋɛ bɛ jee chi muh.\wj* \v 20 \wj Munɛ le mwɛɛ mù taŋlo mu yiisɛ muh. Gɛ ki muh ji bɛ chiaaŋ njɛ wu chugɛ sɛŋ taŋlo fi yiisɛ muh gɛ.”\wj* \s1 Kwɛse wumu wù gɛ̀ bee ntolo leesɛ fitele yi Jiso le \r (Maliku 7:24-30) \p \v 21 Jiso ja fo wu kɛŋsɛ yo wu gɛɛŋ kimbe ki Taya bɛ Sidoŋ le. \v 22 Fi kooshɛ lɛ kwɛse wumu wu Kanan wù gɛ̀ bee yo gɛ̀ ja wu to wu yɛŋ Jiso le, wu bee fɛ wu le lɛ, “O Tada, mwa Nfoŋ Dabi, koo yii fɛ mɛne. Mwa yaŋ wù kwɛse le nchɛndaa wu debele fiinɛ bɛ wu baaŋ.” \v 23 Geenɛ Jiso yu wu gɛ ghaa lo gɛ. Booŋ be ba ŋgoo kɛŋsɛ bo to bo lɛgɛ wu bo jɛmɛ lɛ, “Du kwɛse wunɛ le lɛ wu gɛ̂ɛne. Wu bii wu nyaa njiɛɛsɛ bee le.” \v 24 Jiso chvuu lɛ, \wj “Ba gɛ̀ tuŋ mɛ nyu fɛ bamii ba Ishwala le maa ba le njɛ shóŋ yi ja wa yi lɛsɛ lo.”\wj* \v 25 Geenɛ kwɛse wɛɛ ja gɛh wu to wu tuŋ anyuu a Jiso jii wu jɛmɛ lɛ, “Tada, fih gɛh mɛ.” \v 26 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Gɛ fi nyu chuule ki jo ŋgu yi booŋ noŋ bvú le gɛ.”\wj* \v 27 Kwɛse wuyu jɛmɛ lɛ, “Le nchiɛɛŋ chii. Geenɛ bvú to yi boonyi munchvuge mu chiji bo sege wu jii mu gweeyi.” \v 28 Jiso mo wu chvuu wu le lɛ, \wj “O kwɛse wunɛ, mbɛmɛ wo tɛɛme lo. Fi kooshɛ fɛ wo le no wo goone.”\wj* Gɛh noo mwa ye mo wu tɛmɛ. \s1 Jiso nyaŋɛ bamii banchvuge banɛh \p \v 29 Jiso gɛ̀ ja fo wu gɛɛne, wu fede mbebe Mamasi wu Galalee le, bo bɛɛŋ bo gɛɛŋ yi mbegɛ le, wu shii fo. \v 30 Kinchvu kì bamii ki baaŋ to fɛ wu le nɛ gɛmm. Bamu gɛ̀ too bɛ bamii ba le batɛŋlaase, mo ba le biŋkɛlɛ, mo ba le binfeeŋ, mo ba le binchifɛ, mo bamu ba chɛne wesee. No bo too bɛ bo, bo gɛɛde a wu jii wu fɛde bo. \v 31 Kinchvu kiyu tu ki kɛme lo kimaŋe no bo gɛ̀ yɛde binchifɛ jɛme, bamii ba le biŋkɛlɛ tɛɛme, batɛŋlaase jiɛnyi tɛ chaaŋ, binfeeŋ yɛde mwɛɛ le. Bo tu bo tume maŋkuŋ ma Nyo wu bamii ba Ishwala. \r (Maliku 8:1-10) \p \v 32 Jiso tɛɛŋ booŋ be ba ŋgoo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Ŋkɛme yii fɛ kinchvu kinɛ le, nje bo le wa besa bo aju atade, fiɛɛ fì bo ji nyume gɛ yu gɛ. Gɛ ŋkoŋe lɛ nchinɛ bo le bo gɛɛne jɛŋ gɛ, nje taŋlo bo gɛɛŋ bo gwe jɛŋ aje.”\wj* \v 33 Booŋ be ba ŋgoo jɛmɛ wu le lɛ, “Taŋlo besabɛŋ jo faaŋ mwɛɛ munjile nchvuuŋ kfunɛ mù kojɛ ki ba nyaŋɛ kfuu chi kinchvu ki bamii kinɛ yu?” \v 34 Jiso biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme chefe yi blɛd yimiɛɛ?” \wj* Bo chvuu lɛ, “Le bvusooshwi bɛ bíɛŋ nɛ shige.” \v 35 Jiso mo wu du lɛ kinchvu ki bamii kiyu shii fɛkuu \v 36 Bo shiiyɛ, wu jo chefe yi blɛd yi bvusooshwi chiɛɛ mo bíɛŋ chiɛɛ, wu nya kiyone Nyo le, wu bwɛɛyɛ wu nya booŋ be ba ŋgoo le, bo gajɛ bamii bayu le. \v 37 Muh wuchii ji, wu fuu. Bo baanyɛ bimbɛge bì gɛ̀ shɛshɛ, bi yisɛ ŋkáa bvusooshwi. \v 38 Bamii ba gɛ̀ ji gɛ̀ bee bilɛŋsɛ banchvuge banɛh, fɛ nyu bikɛse bɛ booŋ. \v 39 Wu mo wu chinɛ kinchvu kiyu le ki kwɛɛde. Wu lee a ŋguh le wu gɛɛŋ kimbe ki Magadaŋ le. \c 16 \s1 Bamii bamu goone lɛ Jiso ge kiŋgha ki fiɛɛ \r (Maliku 8:11-13; Luka 12:54-56) \p \v 1 Bafalashii bɛ Basadushii ja bo to fɛ Jiso le ki bo moŋ wu, bo mo bo jɛmɛ lɛ wu ge fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bvù ja fɛwe. \v 2 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Ge doo nyume sege juu seele kibvulɛ yɛɛde lo, bɛŋ du lɛ, ‘Akfuuŋ bude wo joŋ’, nje bɛŋ le bɛŋ yɛŋ lɛ kibvulɛ yɛɛde lo.\wj* \v 3 \wj Ge doo nyume sege juu saane, kibvulɛ yɛɛde, kimbɛ shugɛ, bɛŋ du lɛ, ‘Nfuŋ lé wu fê abɛŋ’, nje bɛŋ le bɛŋ yɛŋ kibvulɛ yɛɛde kimbɛ shugɛ. Bɛŋ kee ki bɛŋ jîŋɛ kibvulɛ bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ no akfuuŋ lé a nyûme, geenɛ bɛŋ ya kee gɛ banjiŋɛ ba mwɛɛ mù kooshi yi kife kinɛ le duunyi gɛ nje la?\wj* \v 4 \wj Kiŋgogɛ kì befe kinɛ kì le ki chinɛ wa Nyo le ki tu njɛ kwɛse wu kinjikuu, ki goone fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bvu jade fɛwe. Gɛ taŋlo ndunyɛ fiɛɛ ki le, fede fi muh wu ntuŋ wu Nyo wù Jona gɛ.”\wj* No wu jɛmɛ noo wu mo wu chinɛ bo le wu ja wu gɛɛne. \s1 Jiso teefɛ booŋ be lɛ bo yɛ̂ne kune gee chi Bafalashii bɛ Basadushii \r (Maliku 8:14-21) \p \v 5 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo doo bo fɛsɛ wuŋ kwege bo yɛŋ lɛ bo le bo daayɛ ki bo jo blɛd. \v 6 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂ne, bɛŋ ka jode kife yi kinshilɛ ki Bafalashii mo ki Basadushii le.”\wj* \v 7 Booŋ be ba ŋgoo mo bo kɛ bo jɛme lɛbolɛbo kune fiɛɛ fiyu, bo duu lɛ, “Wu jɛme kinshilɛ kinɛ nɛ nje besabɛŋ baaŋ to gɛ bɛ blɛd gɛ.” \v 8 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo jɛme kune fi wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “O oo bamii ba mbɛmɛ wù shige banɛ! Bɛŋ jɛme lɛbɛŋlɛbɛŋ kune blɛd wù bɛŋ baaŋ kɛme gɛ nje la?\wj* \v 9 \wj Bɛŋ baaŋ mwɛɛ le a yɛŋ gɛ? Gɛ bɛŋ kwaji chefe yi blɛd yishɛŋ yì bamii chi ji banchvuge batɛŋ gɛ? Bimbɛge bì bɛŋ chi baanyɛ chi bee ŋkáa yimiɛɛ?\wj* \v 10 \wj Gɛ bɛŋ ka kwaji tɛ chefe yi blɛd yì bvusooshwi yì bamii chi ji banchvuge banɛh gɛ? Bɛŋ chi bɛŋ baanyɛ bimbɛge bu ŋkáa yimiɛɛ?\wj* \v 11 \wj Ge la lɛ bɛŋ baaŋ kɛɛ gɛ lɛ njɛme nyu kune blɛd gɛ? Ŋka njɛme gɛh lɛ bɛŋ jôde kife kune kinshilɛ ki Bafalashii bɛ Basadushii.”\wj* \v 12 No wu jɛme noo bo mo bo kɛɛ lɛ gɛ wu jɛme lɛ bo jode kife nyu kune kinshilɛ kì ba toji blɛd yu gɛ, lɛ wu jɛme nyu kune n'yɛyɛ wu Bafalashii bɛ Basadushii. \s1 Bita chiɛɛyɛ lɛ Jiso le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka \r (Maliku 8:27-30; Luka 9:18-21) \p \v 13 Jiso gɛ̀ gɛɛŋ wu bu kimbe ki woŋ wù Kasalia wu Filibi le, wu ja wu biih booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bamii duu lɛ muh wù jee che le Mwamuh le yɛɛŋ?”\wj* \v 14 Bo chvuu wu le lɛ, “Bamii bamu duu lɛ wo le Joŋ Nlesɛajoo, bamu lɛ le Alaja, bamu duu lɛ wo le Yɛlimia kɛnɛ muh wu ntuŋ wu Nyo wumu.” \v 15 \wj Wu biih bo le lɛ, “Bɛŋ duu fiena lɛ nle yɛɛŋ?”\wj* \v 16 Samoŋ Bita chvuu lɛ, “Wo le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka wu le Mwa Nyo, Nyo wù kɛme kinche.” \v 17 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Samoŋ mwa Jona, Nyo le wu buu wo, nje gɛ finɛ sɛŋe muh wu wuŋ wo le gɛ, sɛŋe chii wù le fɛwe wo le.\wj* \v 18 \wj Ntu jɛme wo le lɛ wo le Bita,\wj* \f + \fr 16:18 \fr*\ft Jee chi Bita chinɛ le lɛ, “Tɛdɛ”.\ft*\f*\wj le yi kimbaaŋ kinɛ le kì nlé ŋgê njooŋ kintaashɛ kaŋ ki bamii ba mbɛmɛ yu. Gɛ bvuŋga bvu woŋ wu baŋkfu taŋlo bvu yu bvu ya kintaashɛ kiyu gɛ.\wj* \v 19 \wj Nlé nnyâ biŋgwenyɛ bi bvunfoŋ bvù fɛwe wo le. Fiɛɛ fì wo le wo kaaŋ fɛkuu fɛnɛ, tu ba le ba kaaŋ wa fɛwe. Fiɛɛ fì wo le wo faanyɛ fɛkuu fɛnɛ, tu ba le ba faanyɛ wa fɛwe.”\wj* \v 20 No Jiso jɛmɛ noo, wu mo wu chiisɛ lo booŋ be ba ŋgoo le lɛ keefɛ bo môŋ bo sɛ̂ɛŋ muh le lɛ wu le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka gɛ. \s1 Jiso jɛmɛ kune kfuu chi kwe yì wu le wu ge wu kwe \r (Maliku 8:31–9:1; Luka 9:22-27) \p \v 21 Kɛge yi kife kɛɛ le, Jiso mo wu kɛ wu duunyi booŋ be ba ŋgoo le lɛ wu kɛme ki wu gɛ̂ɛŋ gɛh Yɛlusalɛm. Wu gɛɛŋ wu yɛŋ baŋgɛ ba duude chiaaŋ yi bamii ba sage woŋ bɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo. Bo mo bo yuuyɛ wu, aju atade wu kaasɛ wu bu yi kwe le. \v 22 Bita mo wu jo wu bɛ wu kɛŋsɛ. Wu mo wu kɛ wu wame wu yi fiɛɛ fiyu le, wu duu lɛ, “Tada, Nyo ŋgaŋsɛ. Gɛ finɛ fiɛɛ nyu fi yu fi kooshɛ bɛ wo gɛ.” \v 23 Jiso kaasɛ ye wu jɛmɛ Bita le lɛ, \wj “Ja a mɛ jiŋ Sataŋ! Wo jeese lo mɛ nje gɛ wo lɛme yi kimbe ki Nyo le gɛ. Wo lɛme nyu yi ki muh wu wuŋ le.”\wj* \v 24 No Jiso jɛme noo, wu mo wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Muh nɛ goone ki wù nyu muh waŋ wu ŋgoo, tu wù kɛme ki wu fâŋ kikwɛɛ ke, wu tuu kintaaŋ ke wu bii mɛne.\wj* \v 25 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wu baji kinche ke lé wu lɛ̂sɛ lo ki. Geenɛ muh wu le wu lɛsɛ kinche ke nje mɛ, lé wu gê wù kɛme kinche.\wj* \v 26 \wj Nɛ ba banyi woŋ kfunɛ wuchii, ba nya muh le lɛ wu ji, wu to wu lɛsɛ kinche ke, mbe we nyume la? Noo, fiɛɛ le yu fì taŋlo muh suuŋ kiyo ke yu le?\wj* \v 27 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu tô bɛ banchɛndaa be a bvukugɛ bvu chiji le, wu mo wu laŋɛ muh wuchii yi fiɛɛ fì muh le wu ge le.\wj* \v 28 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ bamii bamu lɛme fɛnɛ gɛ bo nyu bo to bo yu wuŋ wu kwe gɛ, fuge njɛ bo yɛŋ muh wu jee che le Mwamuh too bɛ bvunfoŋ bwe gɛ.”\wj* \c 17 \s1 Jiso dunyɛ bvukugɛ bwe bvù wu gɛ̀ kɛme fɛwe \r (Maliku 9:2-13; Luka 9:28-36) \p \v 1 Aju fe bvusoo, Jiso jo Bita bɛ Jɛm mo Joŋ wù mwa bwe Jɛm, bɛ bo bɛɛŋ yi mbegɛ wumu wù ndefe fɛwe le, bo tu bo nyu fo lɛbolɛbo. \v 2 Bo ja bo yɛŋ nfiɛɛnɛ ye kusɛ a bo jii, bvushi bwe tu bvu baaŋ bvu lale njɛ juu, njú ye baaŋ tɛ yi lale nɛ mwamwamwa. \v 3 Fi kooshɛ lɛ Musɛ bɛ Alaja gɛ̀ ja bo bunɛ fɛ bo le, bo tu bo jɛme bɛ Jiso. \v 4 Bita mo wu ja gɛh nɛ wu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Tada, fi joŋe no bee le fɛnɛ. Nɛ wo koŋe lo njooŋ chúŋ fɛnɛ yishɛde, yimi nyu yo, yimi yi Musɛ, yimi yi Alaja.” \v 5 Gɛh no wu baaŋ wu jɛme, fi kooshɛ lɛ kimbɛ kì baaŋ nɛ bvuuu ja ki to ki baŋɛ bo, jɛ jɛmɛ a kimbɛ kiyu le lɛ, “Wunɛ le mwa yaŋ, wu le fitele fiaŋ. N'yuge njoŋ bɛ wu baaŋ. Bɛŋ yûge nyu wu le.” \v 6 Booŋ be ba ŋgoo doo bo yu jɛ yiyu njaŋ koo bo, bo gwe fɛkuu bo tuŋ manshi fɛkuu. \v 7 Geenɛ Jiso gɛɛŋ wu kuŋ bo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ jâ we! Keefɛ bɛŋ fâane gɛ!”\wj* \v 8 Bo doo bo chiaasɛ ajii we bo gɛ ka bo yɛŋ muh mu le gɛ nyu gɛh Jiso. \p \v 9 Bo ja yi mbegɛ wɛɛ le bo doo bo boge, Jiso lejɛ bo le lɛ, \wj “Keefɛ bɛŋ môŋ bɛŋ sɛ̂ɛŋ fiɛɛ fì ajii a wene be yɛŋ le njɛ muh wù jee che le Mwamuh le wu bu wa yi kwe le sɛŋ gɛ.”\wj* \v 10 Booŋ be ba ŋgoo biih wu le lɛ, “Le nje la wu bamii ba duunyi banchi duu lɛ Alaja kɛme ki wu yâ wu to fɛ Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka ge wu to?” \v 11 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Le nchiɛɛŋ lɛ Alaja kɛme ki wu yâ wu to wu kɛnyɛ mwɛɛ munchii.\wj* \v 12 \wj Geenɛ nsɛŋe bɛŋ le lɛ Alaja le wu to wa bo baaŋ wu kɛɛ gɛ, bo mo bo ge fiɛɛ fì bo koŋe bɛ wu. Nyu gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu yɛŋ ŋgɛ chiaaŋ yiboo le.”\wj* \v 13 No wu jɛmɛ noo, booŋ be ba ŋgoo mo bo kɛɛ lɛ wu jɛme nyu kune Joŋ Nlesɛajoo. \s1 Jiso fɛ mwa wumu wù gɛ̀ gwee kika \r (Maliku 9:14-29; Luka 9:37-43a) \p \v 14 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ boh bo fɛsɛ fɛ kinchvu ki bamii gɛ̀ bee fo. Muh mu ja wu to wu tuŋ anyuu a Jiso fwe, wu jɛmɛ wu le lɛ, \v 15 “Tada, koo yii fɛ mwa yaŋ le. Wu gwee kika, wu yɛne ŋgɛ baaŋ. Wu jade wu gwe fɛntaŋ, wu ja wu gwe a joo le. \v 16 Mbe nto bɛ wu fɛ booŋ buŋ ba ŋgoo le bo moŋ sɛŋ ki bo fɛ wu.” \v 17 Jiso jɛmɛ lɛ, \wj “O oo! Kiŋgogɛ kì achiji kì baaŋ lee gɛ fitele yi Nyo le gɛ. Nlé ŋgê nyûme bɛ bɛŋ ŋgɛ̂ɛŋ mbû nɛɛ? Nlé ŋkâaŋ shɛ́ŋ bɛ bɛŋ ŋgɛ̂ɛŋ mbû nɛɛ? Bɛŋ to bɛ mwa wuyu fɛnɛ bɛŋ nya mɛne.”\wj* \v 18 Bo gɛɛŋ bɛ wu, Jiso waŋ nchɛndaa wu debele wù gɛ̀ bee yi mwa wɛɛ le wu bu, wu mo wu tɛmɛ lo kimimia. \p \v 19 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo gɛ̀ gɛɛŋ fɛ wu le ajiŋ ajiŋ, bo biih wu le lɛ, “Le nje la wù bee be moŋ sɛŋ ki be bvusɛ nchɛndaa wu debele wɛɛ?” \v 20 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Le nje mbɛmɛ wene le shige. Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, bɛŋ nɛ be kɛme mbɛmɛ wù le gɛh njɛ shaŋ yi nsuu,\wj* \f + \fr 17:20 \fr*\ft Nsuu wunɛ le a jɛ yi bala le lɛ, “mustard”.\ft*\f*\wj taŋlo bɛŋ du mbegɛ wunɛ le lɛ wu mugɛ fɛnɛ wu gɛɛŋ wu lɛɛŋ fɛge, wu mugɛ, fiɛɛ gɛ ya fi nyu yu fì taŋlo fi ya bɛŋ gɛ.\wj* \v 21 \wj [Geenɛ, gɛ kfuu chi wunɛ nchɛndaa wu debele taŋlo wu bu njɛ muh buune wu shee yuuŋ chi mwɛɛ munjile sɛŋ gɛ.]”\wj*\f + \fr 17:21 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu ba ba gɛ̀ ya saŋ jɛ yi Nyo yo kɛme kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \s1 Jiso ka wu jɛmɛ kune kfuu chi kwe yì wu le wu ge wu kwe \r (Maliku 9:30-32; Luka 9:43b-45) \p \v 22 No Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ taashɛ Galalee, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Muh wù jee che le Mwamuh lé ba nyû ba ge ba nyâ wu chiaaŋ yi bamii le,\wj* \v 23 \wj ba yûuyɛ wu, doo nyume aju atade, wu bû yi kwe le.”\wj* Lɛ bo yu noo, ye wooŋ bo baaŋ. \s1 Kune ŋkolɛ wu ŋwa wu yeh yi kintanyɛ le \p \v 24 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛɛŋ bo bu Kafanahum, bamii ba gɛ̀ koode ŋwa wu yeh yi kintanyɛ le gɛ̀ to bo yɛŋ Bita le bo soge wu le lɛ, “Muh wene wu n'yɛyɛ too gɛh wu nooŋ ŋwa wu yeh yi kintanyɛ le?”\f + \fr 17:24 \fr*\ft Kwa kfunɛ gɛ̀ bee njɛ nlaŋe wu kiŋgade ki juu lɛ chi mu wu lɛme.\ft*\f* \v 25 Wu bɛɛŋ lɛ, “Ɛɛŋ.” Bita gɛ̀ doo wu tu fɛ yeh le, yaŋsɛ Jiso wu giŋsɛ fiɛɛ fiyu fɛkuu, wu biih wu le lɛ, \wj “Samoŋ, wo yɛde fiuŋ lɛ la? Banfoŋ ba fɛkuu fɛnɛ to bo koode ŋwa, bo ka bo fii kinsu nyu a baaŋ le? Bo to bo fii a booŋ baboo le noo, a bantolo le le?”\wj* \v 26 Bita chvuu lɛ, “Bo to bo fii nyu a bantolo le.” Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Tu gɛ booŋ baboo kɛme ki bo laaŋe gɛ.\wj* \v 27 \wj Geenɛ, fi le lɛ keefɛ besa wo tɛnɛ muntele mu bamii banɛ gɛ, gɛnɛ wo noŋ ŋgwe a mamasi le, biɛŋ yì wo le wo ya wo koo, wo gwênyɛ jwe wuyu, wo yɛŋ jise chi bige le yo, wo mo wo bvusɛ wo gɛɛŋ wo nya bo le ki wo lâŋɛ ŋwa wese besa wo yu.”\wj* \c 18 \s1 Muh wù kuge antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvù fɛwe \r (Maliku 9:33-37; Luka 9:46-48) \p \v 1 Kife kiyu le, booŋ ba Jiso ba ŋgoo biih wu le lɛ, “Muh wù kuge wu fede muh wuchii antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvù fɛwe le, le wù la?” \v 2 Jiso mo wu tɛɛŋ mwa wu shige wu leesɛ a bo ntɛnɛɛ, \v 3 wu jɛmɛ lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, bɛŋ baaŋ kusɛ gɛ bɛŋ tu njɛ booŋ ba shige shige gɛ, tu gɛ bɛŋ nyu bɛŋ to bɛŋ lee fɛ bvunfoŋ bvù fɛwe le gɛ.\wj* \v 4 \wj Nɛ le yɛɛŋ wu le wu jo kikwɛɛ ke fɛkuu wu tu njɛ mwa wunɛ, tu wu le muh wù kuge antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvù fɛwe\wj* \v 5 \wj Nɛ muh fii mwa njɛ wunɛ a jee chaŋ le, tu wu fii nyume mɛ.\wj* \r (Maliku 9:42-48; Luka 17:1-2) \p \v 6 \wj Geenɛ, kɛnɛ nyume yɛɛŋ wù ge mwa wù shige wù lese fitele ye yaŋ le, wu ge kimbefɛ, fi joŋe fɛ wuwɛɛ muh le lɛ ba shɛŋshɛ kibwee ki jɛnɛ a kindoŋ ke le, ba tooŋsɛ wu wu shii wu gɛɛŋ a joo yì baaŋ le.\wj* \v 7 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le fɛ bamii ba yi woŋ kfunɛ le. Mwɛɛ mù tele bamii fɛ bo gee bimbefɛ kɛme gɛh ki mu nyûme yu. Geenɛ, ŋgɛ wù baaŋ le fɛ muh wù too bɛ mu le.\wj* \v 8 \wj Nɛ kibo kuŋ kɛnɛ kikaa kuŋ gee wo gee kimbefɛ, wo suunɛ kibo kiyu kɛnɛ kikaa kiyu wo noŋ. Fi joŋe lɛ wo ge wo lee kinche kì kage gɛ le bɛ kibo kɛnɛ kikaa kiŋkfunɛ, fede ki wo kɛ̂me chiaaŋ yichii kɛnɛ bikaa bichii ba to ba jo wo ba noŋ yi ŋgu wù kage gɛ le.\wj* \v 9 \wj Nɛ jise chuŋ gêe wo gee kimbefɛ, wo bvûsɛ jise chiyu wo noŋ. Fi joŋe lɛ wo lee kinche kì kage gɛ le bɛ jise chimimia, fede ki wo kɛ̂me ajii achii, ba noŋ wo ŋgu wù baaŋ le.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune shoŋ yì gɛ̀ lɛsɛ \r (Luka 15:3-7) \p \v 10 \wj “Bɛŋ yɛ̂ne lɛ keefɛ bɛŋ jôde booŋ ba shige shige banɛ fɛkuu gɛ. Nsɛŋe bɛŋ le lɛ fɛwe banchɛndaa ba Nyo ba shee bɛ bo, bo nyu segechii fwe a Chii wu fɛwe le.\wj* \v 11 \wj [Muh wù jee che le Mwamuh gɛ̀ to ki wu bvûsɛ bamii ba lɛsɛ wa.]\wj* \f + \fr 18:11 \fr*\ft Gɛ baŋwa kege bamu ba ba gɛ̀ ya saŋ jɛ yi Nyo yo kɛme kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \p \v 12 \wj Bɛŋ kwaji lɛ la? Nɛ muh kɛme shóŋ gwii, yimimia nɛ le yi lɛsɛ a yi ntɛnɛɛ, wu gɛ ya wu chinɛ yi mbaŋbvuugɛ ncho bvuugɛ le, mbegɛ le, wu gɛɛŋ wu gooŋ shoŋ yi yimimia yì lɛsɛ yɛɛ sɛŋ gɛ?\wj* \v 13 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, nɛ wu le wu gooŋ wu yɛŋ, wu yuge njoŋ bɛ shoŋ yi yimimia yɛɛ fede yi mbaŋbvuugɛ ncho bvuugɛ yì be baaŋ lɛsɛ gɛ.\wj* \v 14 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ tɛ no Chijaŋ wù le fɛwe goone gɛ lɛ muh wu mumwaa ŋgoo yi booŋ ba shige shige banɛ le wu lɛsɛ gɛ.\wj* \s1 No taŋlo muh najɛ mwɛɛ bɛ mwa bwee \p \v 15 \wj Nɛ mwa bwoo le wu ge fiɛɛ fì befe fɛ wo le, wo gɛɛŋ wo yɛŋ wu le wo dunyɛ jialɛ che wu le gɛh bena wu bafɛɛ. Wu nɛ le wu yu fiɛɛ fì wo jɛme, tu wo le wo kaasɛ wa wo kɛme mwa bwoo jiŋ.\wj* \v 16 \wj Wu nɛ baaŋ yu gɛ fiɛɛ fì wo jɛme gɛ, wo jo muh wu mumwaa kɛnɛ bafɛɛ bena bo kaasɛ bɛŋ gɛɛŋ fɛ wu le, fi le lɛ njɛmɛ wuchii kɛ̂me bamii bafɛɛ kɛnɛ batɛde bo bɛɛ jiŋ yi nsa wuyu.\wj* \v 17 \wj Wu nɛ le wu gɛɛŋ wu faŋ ki wu yû fiɛɛ fì bo jɛme, wo jo wu mɛɛse wo gɛɛŋ fɛ kintaashɛ ki bamii ba mbɛmɛ le. Wu faŋ ki wu yû mo fɛ kintaashɛ ki bamii ba mbɛmɛ le, wo jo wu njɛ muh wù kee gɛ Nyo gɛ kɛnɛ njɛ muh wù koode ŋwa.\wj* \p \v 18 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ fiɛɛ fì bɛŋ le bɛŋ kaaŋ fɛkuu fɛnɛ, tu ba le ba kaaŋ wa fɛwe, fiɛɛ fì bɛŋ le bɛŋ faanyɛ fɛkuu fɛnɛ, tu ba le ba faanyɛ wa fɛwe.\wj* \v 19 \wj Ŋka njɛme bɛŋ le lɛ, nɛ bamii bafɛɛ a bɛŋ ntɛnɛɛ nɛ bɛme yi fiɛɛ le fɛkuu fɛnɛ, bo lɛgɛ a buunɛ le, tu Chii wù le fɛwe lé wu gê fiɛɛ fiyu fɛ bo le.\wj* \v 20 \wj Bɛŋ kêe lɛ fɛ bamii bafɛɛ kɛnɛ batɛde le bo taashɛ fo a jee chaŋ le, tu nle a bo ntɛnɛɛ.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune muh wu fioo wù koode gɛ yii gɛ \p \v 21 Bita mo wu kɛŋsɛ wu biih Jiso le lɛ, “Tada, le kiŋgane kimɛɛ kì mwa bwɛɛŋ gee mwɛɛ mù mbefe mɛne, nlɛɛshɛ gɛh lo? Taŋlo wu ge, gɛɛŋ bu kiŋgane kinsooshwi?” \v 22 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Gɛ taŋlo ndu wo le lɛ, taŋlo nyu gɛh kiŋgane kinsooshwi maa gɛ. Taŋlo nyu kiŋgane mbaŋbvusooshwi chikɛ bvusooshwi.\wj* \v 23 \wj Nɛ fiɛɛ fì ba taŋlo ba fe bvunfoŋ bvù fɛwe bɛ Nfoŋ wumu wù gɛ̀ goone ki wu sêesɛ bɛ bamii be ba lɛme ba kwa we gɛ̀ bee chiaaŋ yiboo le.\wj* \v 24 \wj No wu gɛ̀ kɛ ki wu tâade, bo to bɛ muh mu, ye fioo gɛ̀ bee bikɛɛ bi bige banchvuge yuufe.\wj* \v 25 \wj No bi gɛ̀ ya wu ki wu lâŋɛ, Nfoŋ wɛɛ mo wu jɛme lɛ ba jo wu bɛ kwɛɛ mo booŋ mo mwɛɛ mwe munchii ba gesɛ ba to bɛ bige biyu ba laŋɛ fioo ye yu.\wj* \v 26 \wj No Nfoŋ wɛɛ jɛme noo, muh wɛɛ gwe a wu jii wu ku chiaaŋ wu le, wu jɛmɛ lɛ, ‘Tada, koo gɛh yii bɛ mɛ, nlé ŋgê nlâŋɛ fiɛɛ fichii.’\wj* \v 27 \wj Yii koo chiji kikwɛɛ wɛɛ wu chinɛ wu le wu daayɛ lo a fioo yɛɛ le.\wj* \v 28 \wj Geenɛ, muh wɛɛ kibɛɛ bu wu doo wu gɛɛne, wu bu yi muh mu le wù bɛ bo gɛ̀ lɛne Nfoŋ wɛɛ le, wu gɛ̀ kɛme wu fioo kikɛɛ ki bige kimimia.\wj* \f + \fr 18:28 \fr*\ft Kikɛɛ ki bige kinɛ le a jɛ́ Glek le njɛ badanale gwii.\ft*\f*\wj Wu mo wu jijɛ wu yi finse le wu jɛmɛ lɛ, ‘Laŋɛ fioo yo.’\wj* \v 29 \wj Muh wu lɛme wɛɛ mo wu gwe tɛ a wu jii, wu lɛgɛ wu, wu jɛmɛ lɛ, ‘Koo gɛh yii bɛ mɛ, nlé ŋgê nlâŋɛ wo.’\wj* \v 30 \wj Wu faŋ, wu jo wu wù gɛɛŋ wu faa wu yeh yi ncha le, lɛ wu nyûme yu gɛɛŋ bu sege wu laŋɛ fioo ye yɛɛ.\wj* \v 31 \wj Bamii bamu ba bɛ bo gɛ̀ lɛne doo bo yɛŋ fiɛɛ fì kooshi le, fi lujɛ bo baaŋ. Bo mo bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ fiɛɛ fichii fì kooshi Nfoŋ wɛɛ le.\wj* \v 32 \wj Nfoŋ tɛɛŋ wu wu to, wu jɛmɛ wu le lɛ, ‘Wo le fiɛɛ fì achiji. Mbe ndaayɛ a yo fioo le yichii nje wo be wo ku chiaaŋ mɛne.\wj* \v 33 \wj Gɛ be taŋlo tɛ wo koo yii fɛ muh wù bena bo lɛne le no mbe ŋkolɛ tɛ fɛ wo le gɛ?’\wj* \v 34 \wj Nfoŋ wɛɛ toonyɛ shɛ́ŋ, wu nya wu lɛ ba fâa wu yeh yi ncha le, ba nyîɛge bɛ wu, gɛɛŋ bu sege wu lé wu gê wu laŋe fioo ye yɛɛ yichii.\wj* \v 35 \wj Noo, le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no Chijaŋ wù le fɛwe lé wu gê bɛ muh wu mumwaa wu mumwaa bɛŋ le, nɛ muh baaŋ lɛɛshɛ gɛ bɛ fitele fie fichii fiɛɛ fì befe fì mwa bwee le wu ge fɛ wu le gɛ.”\wj* \c 19 \s1 N'yɛyɛ kune ki muh kuŋ bɛ kwɛse \r (Maliku 10:1-12) \p \v 1 Jiso jɛmɛ mwɛɛ munɛ wu mɛsɛ, wu mo wu ja kimbe ki woŋ kì Galalee le, wu gɛɛŋ a kì Judia le, Joo yì Jodaŋ le wuŋ kwege. \v 2 No wu gɛnɛ, binchvu bi bamii baanyi bi bi wu le, wu fɛ bo bachii ba gɛ̀ chɛne yo. \r (Maliku 10:13-16; Luka 18:15-17) \p \v 3 Bafalashii ja bo to fɛ wu le ki bo moŋ wu, bo mo bo biih wu le lɛ, “Nchi le wu bɛɛŋ lɛ taŋlo muh kuŋ bɛ kwɛɛ yi fiɛɛ le kɛnɛ nyu fì la lɛ?” \v 4 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ baaŋ a tɛɛŋ gɛ fiɛɛ fì ba gɛ̀ saŋ wa lɛ, ‘Gɛ̀ bee fɛŋkɛɛ muh wù gɛ̀ fɛ bamii, wu gɛ̀ fɛ bo nyu jwɛŋsɛ bɛ kwɛse gɛ?’\wj* \v 5 \wj Wu gɛ̀ fɛ noo, wu mo wu jɛmɛ lɛ, ‘Le nje finɛ fì jwɛŋsɛ lé wu gê wu chinɛ chiji bɛ bwee le, wu taashɛ bɛ kwɛɛ, bo bafɛɛ mo bo tu wa muh wu mumwaa.’\wj* \v 6 \wj Noo, gɛ bo baaŋ bamii bafɛɛ gɛ, bo le wa muh wu mumwaa. Fi mo fi nyu lɛ, fiɛɛ fì Nyo le wu taashɛ wa, keefɛ muh moŋ ki wu gâsɛ gɛ.”\wj* \p \v 7 Bamii baa mo bo biih Jiso le lɛ, “Tu le nje la fì Musɛ gɛ̀ duu lɛ muh taŋlo wu saŋ ŋwa wu nya kwɛɛ le wù duunyi lɛ wu le wu kuŋ wa bɛ wu, wu mo wu kuŋ bɛ wu?” \v 8 Jiso chvuu lɛ, \wj “Gɛ̀ bee nje bintuŋ biɛna bì tɛmɛ wù Musɛ gɛ̀ chinɛ lɛ muh taŋlo wu kuŋ bɛ kwɛɛ. Geenɛ, gɛ nyu no fi gɛ̀ bee fɛŋkɛɛ gɛ.\wj* \v 9 \wj Njɛme fiaŋ bɛŋ le lɛ, muh ja wu kuŋ bɛ kwɛɛ wu jo wumu, baaŋ nyu gɛ lɛ kwɛse wɛɛ le wu ja wu tu wu jiɛnyi wu jaŋe kinjaŋ sɛŋ gɛ, tu wu le wu ge kimbefɛ njɛ ki wu jâŋ kwɛse wumu.”\wj* \p \v 10 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo yu wunɛ njɛme bo mo bo du wu le lɛ, “Nɛ fi le noo kune jwɛŋsɛ bɛ kwɛse, tu fi be joŋe lɛ muh mɛ fie noo fɛ wu taashɛ bvuguu gɛ.” \v 11 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Gɛ nyu muh wuchii wù taŋlo wu bɛɛŋ fiɛɛ finɛ gɛ. Taŋlo bɛɛŋ gɛh bamii ba Nyo le wu ge lɛ bo bɛɛŋ.\wj* \v 12 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii bamu le yu bo goone gɛ bikɛse gɛ, le no ba gɛ̀ boyɛ bo, bo nyume noo. Bamu nyu noo ge bamii bɛ chiaaŋ lɛ bo nyume noo. Bamu nyu fiboo noo ge bo bɛ bikwɛɛ biboo lɛ bo nyume noo nje bvunfoŋ bvù fɛwe. Muh wù taŋlo wu bɛ̂ɛŋ finɛ, wu bɛ̂ɛŋ.”\wj* \s1 Jiso noŋ kimbonɛ yi booŋ ba shige shige le \p \v 13 Bamii ja bo too bɛ booŋ fɛ Jiso le lɛ wu kuŋ bo le, wu buunɛ fɛ bo le, booŋ be ba ŋgoo tu bo wame lo bamii baa. \v 14 Jiso jɛmɛ fie lɛ, \wj “Bɛŋ chinɛ booŋ bayu too fɛ mɛne. Keefɛ bɛŋ jêese bo gɛ, nje bvunfoŋ bvù fɛwe le nyu fɛ bamii ba le njɛ booŋ banɛ le.”\wj* \v 15 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu gɛɛ chiaaŋ yi bo le, wu mo wu ja wu gɛɛne. \s1 Jiso bɛ muh wu kwa \r (Maliku 10:17-31; Luka 18:18-30) \p \v 16 Fi kooshɛ lɛ muh wu kwa wumu gɛ̀ ja wu to fɛ Jiso le, wu biih wu le lɛ, “Muh wù N'yɛyɛ, fiɛɛ fì joŋe fì ŋkɛme ki ŋge fɛ ŋkɛmɛ kinche kì kage gɛ le la?” \v 17 Jiso biih wu le lɛ, \wj “Wo biide nyu mɛne kune fiɛɛ fì joŋe nje la? Muh wù joŋe mɛ gɛh wu wù maa. Nɛ wo goone ki wo gê wo kɛmɛ kinche kì kage gɛ, wo mo wo gɛɛde banchi ba Nyo.”\wj* \v 18 Muh wuyu biih Jiso le lɛ, “Banchi ba Nyo le ba la?” Jiso chvuu lɛ, \wj “Keefɛ wo yûuyɛ muh gɛ, keefɛ wo jâŋ kwɛ muh gɛ, keefɛ wo chôŋ bvuchoŋ gɛ, keefɛ wo bɛ̂ɛ jiŋ yi nsa wu chimbiaŋ gɛ,\wj* \v 19 \wj wo ŋgvûune chijo bɛ bwoo, bɛ lɛ wo kôŋe muh wù mbebe yo le.”\wj* \v 20 Chumu wɛɛ mo wu jɛmɛ wu le lɛ, “Banchi banɛ bachii nchi gɛɛde wa lo. Ka shɛshi la?” \v 21 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Nɛ wo fɛnɛ goone ki wo nyûme muh wù joŋe wu gɛɛne wu mɛɛse, wo gɛɛŋ wo gesɛ mwɛɛ mu wo kɛme, wo ga bige biyu ba fuude le, wo mo wo ge wo kɛ̂me nchvu yo nyu yi fɛwe. Wo nɛ lé wo gê noo wo mo wo to wo bîi mɛne.”\wj* \v 22 Sege chumu wuyu yu noo, wu mo wu ja wu gɛɛne wu nyume lo yii yii, nje wu gɛ̀ kɛme kwa baaŋ. \p \v 23 Jiso mo wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, fi tɛɛme fɛ muh wu kwa lee fɛ bvunfoŋ bvù fɛwe le.\wj* \v 24 \wj Ŋka nsɛŋe bɛŋ le lɛ, fi le chige fɛ nyambala lee a jise chi nsala le, fede fɛ muh wu kwa lee fɛ bvunfoŋ bvu Nyo le.”\wj* \f + \fr 19:24 \fr*\ft Nyambala yinɛ le ba tɛŋe a jɛ́ yi bala le lɛ “camel”.\ft*\f* \v 25 Sege booŋ ba Jiso ba ŋgoo yu finɛ fiɛɛ, jwe yuŋ bo baaŋ. Bo biih lɛ, “Nɛ finɛ le noo, yu to bonɛ yɛɛŋ?” \v 26 Jiso bijɛ bo nɛɛ, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nɛ le fɛ muh wu wuŋ le, tu fi taŋlo fi ya. Geenɛ fɛ Nyo le gɛ fiɛɛ taŋlo fi ya wu gɛ.”\wj* \v 27 Bita jɛmɛ wu le lɛ, “Bîjɛ yɛ̂ŋ, bee le be chinɛ wa fiɛɛ fichii, be bii wo le. Bee lé be gê be kɛme la?” \v 28 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ sege muh wu jee che le Mwamuh le wu shii wa yi kala we wu bvukugɛ bvu yi woŋ wu fwɛŋ le, bɛŋ banɛ ba gɛ̀ bii mɛne, bɛŋ shiiyɛ tɛ yi bakala le yuufe ncho bafɛɛ bɛŋ sâge chikfuu chi Ishwala chi yuufe ncho chifɛɛ.\wj* \v 29 \wj Muh wuchii wù le wu chinɛ la che le, kɛnɛ booŋ ba bwee le, kɛnɛ jɛ́me ye le, kɛnɛ chiji le, kɛnɛ bwee le, kɛnɛ booŋ le, kɛnɛ ŋɛɛ le, wu chinɛ nje mɛ, tu wu lé wu kɛ̂mɛ bamii bɛ mwɛɛ kiŋgane gwii fede no wu gɛ̀ kɛme. Wu lé wu kɛ̂mɛ tɛ kinche kì kage gɛ.\wj* \v 30 \wj Geenɛ, bamii ba duude ba le fwe mɛɛse lé bo gê bo tu ajiŋ, ba duude ba le ajiŋ mɛɛse lé bo gê bo nyu fwe.”\wj* \c 20 \s1 Ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ jo bamii ba lɛme wu leesɛ mwɛne \p \v 1 Jiso ka wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bvunfoŋ bvu fɛwe le njɛ chiji la wumu wù gɛ̀ bu wu ja antaana wu gɛɛŋ ki wu jô bamii ba lɛme wu leesɛ a wu mwɛne.\wj* \v 2 \wj No wu gɛ̀ gɛnɛ wu yɛŋ bo le, bɛ bo mo bo kamɛ lɛ wu lé wu gê wu laŋɛ bo nchvuge nchvuge yi juu le.\wj*\f + \fr 20:2 \fr*\ft Danali wu mumwaa le jise chi bige chi ba to ba laŋɛ muh yu yi lɛme chi yi juu le.\ft*\f*\wj Wu mo wu chiiŋsɛ bo, bo gɛɛŋ bo lɛne a wu mwɛne.\wj* \v 3 \wj Gɛh njɛ juu bikaa bvuugɛ, wu bu wu gɛɛŋ wu yɛŋ bamii bamu le bo lɛme fɛ waaŋ bo laame.\wj* \v 4 \wj Wu jɛmɛ bo le lɛ, ‘Bɛŋ gɛ̂ɛŋ tɛ bɛŋ lɛ̂ŋ a mɛ mwɛne, nlé nlâŋɛ bɛŋ bɛ nlaŋɛ wù kooji.’ Bo mo bo gɛɛŋ.\wj* \v 5 \wj Wu ka wu bu njɛ fɛnshɛ fɛ ntɛnɛɛ, wu ka wu kaasɛ wu bu njɛ juu bikaa bitɛde, wu jode gɛh bamii ba lɛme.\wj* \v 6 \wj Lɛ nyu njɛ juu bikaa bitɛŋ fɛnfu, wu ka wu bu wu gɛɛŋ wu yɛŋ bamii ba lɛme bamu le. Wu bii bo le lɛ, ‘Le nje la fi bɛŋ to bɛŋ she bɛŋ lɛme fɛnɛ juu chi chile achiji?’\wj* \v 7 \wj Bo chvuu lɛ, ‘Le nje muh baaŋ jo gɛ̀ bee lɛme le gɛ.’ Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, ‘Bɛŋ gɛ̂ɛŋ tɛ bɛŋ lɛ̂ŋ a mɛ mwɛne.’\wj* \p \v 8 \wj Lɛ to nyume fɛnfu, chiji mwɛ kwɛɛ mo wu to wu du chiji kikwɛɛ ki bamii be ba lɛme le lɛ, wu tɛɛŋ bamii ba lɛme, wu nya nlaŋɛ wuboo, wu kɛ fɛ bamii ba be to ajiŋ le, wu gɛɛŋ wu mɛsɛ fɛ ba be to fwe le.\wj* \v 9 \wj Wu mo wu kɛ wu laaŋe. Bamii ba wù gɛ̀ jo bo yi lɛme le juu bikaa bitɛŋ to wu laŋɛ bo nchvuge nchvuge.\wj* \v 10 \wj Bamii ba wu gɛ̀ ya jo bo doo bo too bo mo bo kwaji lɛ ba lé ba lâŋɛ bo ba fe bamu baa. Geenɛ, ba laŋɛ tɛ bo danale danale.\wj* \v 11 \wj No bo fi nlaŋɛ wuboo bo mo bo kɛ bo tu bo shuŋshi, chiji la wɛɛ,\wj* \v 12 \wj bo duu lɛ, ‘Bamii banɛ ba wo be jo ajiŋ bo le bo lɛŋ gɛh ntaŋ wu kife kimimia maa, geenɛ wo laŋɛ besa bo yɛɛŋyɛɛŋ bee le be shɛ bee gose ye bɛ lɛme juu chi chile muu suŋe bee.’\wj* \v 13 \wj Chiji mwɛ wuyu chvuu muh mu bo le lɛ, ‘Nsaa yaŋ, mbaaŋ njiaa gɛ fiɛɛ besa wo gɛ. Besa wo be kamɛ gɛ lɛme chinɛ yi nchvuge le?\wj* \v 14 \wj Joo nlaŋe wo wo gɛ̂ɛne. Koŋ mɛ lɛ nlaŋɛ muh wu ajiŋ yɛɛŋyɛɛŋ njɛ no nlaŋɛ wo.\wj* \v 15 \wj Gɛ ŋkɛme bvuŋga ki ŋge fiɛɛ fì ŋkoŋe bɛ fiɛɛ fì le fiaŋ gɛ? Noo wo bɛɛne kindoŋ nje nle ŋgwenyɛ chiaaŋ yaŋ fɛ bamii le?’”\wj* \v 16 No Jiso jɛmɛ nɛ, wu mo wu mɛsɛ lɛ, \wj “Le gɛh no bamii ba le ajiŋ mɛɛse lé bo gê bo tu ba fwe, ba fwe tu ba ajiŋ.”\wj* \s1 Jiso ka wu jɛmɛ kune kfuu chi kwe yì wu le wu ge wu kwe \r (Maliku 10:32-34; Luka 18:31-34) \p \v 17 Jiso gɛ̀ bɛɛne Yɛlusalɛm bɛ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ bo bu a je, wu tɛɛŋ bo bɛ bo kɛŋsɛ yo, wu jɛmɛ bo le lɛ, \v 18 \wj “Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bee bɛɛne wa bee gɛɛne Yɛlusalɛm, ba lé ba gɛ̂ɛŋ ba nya muh wù jee che le Mwamuh chiaaŋ yi bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ le mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo, ba sa wu ba suunɛ lɛ ba yuuyɛ wu,\wj* \v 19 \wj ba mo ba nya wu chiaaŋ yi bituŋ le, ba chwɛɛse wu, ba taane wu bɛ munte, ba mo ba ta wu yi kintaaŋ le, doo nyume aju atade Nyo kaasɛ wu bvusɛ wu yi kwe le.”\wj* \s1 Bwe Joŋ bɛ Jɛm lɛgɛ binta bi booŋ be a Jiso le \r (Maliku 10:35-45) \p \v 20 Bwe booŋ ba Jɛbɛdi gɛ̀ ja wu to fɛ Jiso le bɛ booŋ be, wu tuŋ anyuu a wu jii ki wu lɛ̂gɛ fiɛɛ. \v 21 Jiso bii wu le lɛ, \wj “Wo be goone lɛ la?”\wj* Wu jɛmɛ wu le lɛ, “Kaa lɛ lé gê doo nyume sege wo sage bvunfoŋ bwuŋ, booŋ baŋ ba bafɛɛ banɛ shii mbebe yo le, wumu a kibo kuŋ kinchiɛɛŋ le, wumu a kiŋkoŋo le.” \v 22 Jiso chvuu lɛ, \wj “Gɛ bɛŋ kee fiɛɛ fì bɛŋ biide gɛ. Taŋlo bɛŋ mu fiŋkoo fi ŋgɛ fi nlé ŋgê mu?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Bee taŋlo be mu.” \v 23 Wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ lé bɛŋ mû fiŋkoo fiaŋ nchiɛɛŋ. Geenɛ ki bɛŋ shîi a kibo kaŋ kinchiɛɛŋ le bɛ kiŋkoŋo le, gɛ nyume kijusɛ kaŋ ki nya bɛŋ le gɛ. Manjuu mayu le fɛ bamii ba Chii le wu seesɛ wa wu gɛɛ bo le.”\wj* \v 24 Kimbɛge ki booŋ ba ŋgoo ba Jiso ba yuufe doo bo yu kune fiɛɛ fiyu, shɛ́ŋ toonyɛ bo bɛ booŋ ba bafɛɛ bayu. \v 25 Geenɛ Jiso tɛɛŋ bo bachii, bo to wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kee lɛ bamii ba sage bituŋ to bo shiide lo yi bamii baboo le, bamii ba baaŋ baaŋ baboo duunyi bvuŋga bvuboo a bo we.\wj* \v 26 \wj Gɛ fifiɛɛ kɛme ki fi nyume a bɛŋ ntɛnɛɛ gɛ. Muh wu goone ki wu nyûme muh wù baaŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ wù kɛme ki wu nyûme muh wù lɛne lo bɛŋ le.\wj* \v 27 \wj Muh nɛ goone ki wu nyûme muh wù fwe a bɛŋ ntɛnɛɛ, tu wù kɛme ki wu nyûme nfwa wene.\wj* \v 28 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no muh wù jee che le Mwamuh gɛ̀ baaŋ to gɛ lɛ bamii lɛ̂ne lo wu le gɛ. Wu gɛ̀ to ki wu lɛ̂ŋ lo bamii le, wu nyâ kinche ke ki wu sûuŋ muh wù duude yi kwe le.”\wj* \s1 Jiso gwenyɛ ajii a binfeeŋ bifɛɛ \r (Maliku 10:46-52; Luka 18:35-43) \p \v 29 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ gɛɛŋ bo doo bo fede Jɛliku, kinchvu ki bamii tu ki kfuunɛ ki bii a wu ajiŋ. \v 30 Fi kooshɛ lɛ binfeeŋ bimi bifɛɛ, nyu bilɛŋsɛ bì gɛ̀ too gɛh bi shiide jwe wu je le, bi doo bi yu lɛ Jiso fede lo, bi mo bi tu bi wanɛ bi duu lɛ, “Tada, Mwa Nfoŋ Dabi, koo yii fɛ bee le.” \v 31 Kinchvu ki bamii tu ki wanɛ ki duu lɛ bo baŋ lo. Geenɛ bo ka bo waŋ lo bo gɛɛŋ fwe fwe lɛ, “Tada, Mwa Nfoŋ Dabi koo yii fɛ bee le.” \v 32 Jiso mo wu lɛɛŋ, wu tɛɛŋ bo, bo to, wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ goone lɛ ŋgê la fɛ bɛŋ le?”\wj* \v 33 Bo chvuu lɛ, “Tada, fɛɛ lɛ ajii a wese gwenyɛ.” \v 34 Yii koo Jiso, wu kuŋ ajii aboo le. Kimimia bo mo bo tu bo yɛde mwɛɛ le, bo mo bo ja bo bii Jiso le. \c 21 \s1 Jiso lee Yɛlusalɛm njɛ Nfoŋ \r (Maliku 11:1-11; Luka 19:28-40; Joŋ 12:12-19) \p \v 1 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ doo bo fɛɛse Yɛlusalɛm, bo nyu wa ntɛ wù Bɛfash le, bo nyume mbebe yi mbegɛ wu Bite bi Olif le, wu mo wu tuŋ booŋ be ba ŋgoo bamu bafɛɛ, \v 2 wu jɛme bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛɛŋ ntɛ wù fwe wege le. Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛŋ, bɛŋ yɛŋ bwe jaki le ba shuudɛ mwa ye nyume mbebe ye le, bɛŋ faanyɛ, bɛŋ to bɛ bo fɛ mɛne.\wj* \v 3 \wj Nɛ muh lé wu jɛ̂mɛ fiɛɛ bɛŋ le, bɛŋ chvuu lɛ Chiji Kikwɛɛ gôone lo, wu mo wu chînɛ lo kimimia bɛŋ to yu.”\wj* \v 4 Finɛ fiɛɛ gɛ̀ kooshɛ noo ki fi gê fi to fi kojɛ no muh wu ntuŋ wu Nyo wumu gɛ̀ jɛmɛ, wu du lɛ, \q1 \v 5 “Muh du kilaantɛŋ kì Sayoŋ\f + \fr 21:5 \fr*\ft Sayoŋ le jee chi Yɛlusalɛm chimi.\ft*\f* le lɛ, \q1 ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, Nfoŋ wene too fɛ bɛŋ le. \q1 Wu le wu shiishɛ kikwɛɛ ke, \q1 wu bɛɛŋ yi jaki le, nyu mwa jaki, \q1 jaki wu baaŋ shige.’” \p \v 6 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo baa gɛɛŋ, bo ge gɛh no wu be jɛmɛ. \v 7 Bo to bɛ jaki wɛɛ mo mwa, bo nooŋ bikuŋ biboo yu wege, Jiso bɛɛŋ wu shii yu we, wu tu wu gɛɛne. \v 8 Kinchvu ki bamii ki duude tu ki dɛŋe tɛ bikuŋ biboo a je, bamu shwage chɛ́ yi bite bo dɛŋe. \v 9 Kinchvu kì gɛ̀ gɛɛne Jiso fwe bɛ kì gɛ̀ bii ajiŋ tu ki wuule lɛ, “Yilili Yilili, \f + \fr 21:9 \fr*\ft Biwule binɛ le a jɛ́ yi Glek le lɛ Hosana.\ft*\f* mbɛɛŋsɛ nyûme fɛ mwa Nfoŋ Dabi le lɛɛɛ! Nyo le wu noŋ kimbonɛ yi muh wu too a jee chi Tada le lɛɛɛ! Yilili Yilili, mbɛɛŋsɛ nyûme fɛ Nyo wu fɛwe le lɛɛɛ!” \p \v 10 Jiso gɛɛŋ wu fɛsɛ Yɛlusalɛm, kilaantɛŋ kɛɛ ki shiŋshɛ kichii. Bamii tu bo maŋe, bo biide lɛ, “Wunɛ le yɛɛŋ?” \v 11 kinchvu kɛɛ chvuu lɛ, “Le muh wu ntuŋ wu Nyo wù Jiso wù ja ntɛ wu Nasalɛ le, Galalee.” \fig Jiso lee Yɛlusalɛm|alt="Jesus enter Jerusalem" src="CN01782C.TIF" size="span" loc="Mch 21:1-11" copy="David C Cook" ref="21:11"\fig* \s1 Jiso kuŋ bamii ba kame waaŋ fɛ yeh yi kintanyɛ ki Nyo le \r (Maliku 11:15-19; Luka 19:45-48; Joŋ 2:13-22) \p \v 12 Jiso gɛ̀ gɛɛŋ fɛ yeh yi kintanyɛ ki Nyo le, wu kuŋ bamii bachii ba gɛ̀ gese bɛ ba gɛ̀ gude mwɛɛ fo, wu baaji bidaŋ bi bamii ba gɛ̀ kuse bige, bɛ binta bi bamii ba gɛ̀ gese bibɛmbɛ. \v 13 Wu gɛ̀ kuŋe wu duu lɛ, \wj “Fi le ba saŋ lɛ Nyo duu lɛ, ‘Ba lé ba tɛ̂ŋe yeh yaŋ lɛ yeh yi buunɛ.’ Bɛŋ kaasɛ yi tu bvuta bvu bachoŋ.”\wj* \p \v 14 Jiso tu wù nyu fɛ yeh yi kintanyɛ le, binfeeŋ bɛ bantɛŋelase too wu fɛde bo. \v 15 Geenɛ, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo gɛ̀ doo bo yɛŋ biŋgha bi mwɛɛ bì wu gɛ̀ gee le, bɛ no booŋ ba shige shige gɛ̀ wuule fɛ yeh yi kintanyɛ le, bo duu lɛ, “Yilili Yilili, mbɛɛŋsɛ nyûme fɛ mwa Nfoŋ Dabi le lɛɛɛ”, fi tu fi toonyi lo bo. \v 16 Bo mo bo waŋ lo Jiso lɛ, “Gɛ wo yuge fiɛɛ fì booŋ banɛ duu gɛ?” Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Ɛɛŋ, n'yuge lo. Fi le lɛ bɛŋ gɛ̀ baaŋ a tɛɛŋ gɛ wa fiɛɛ fì ba gɛ̀ saŋ lɛ, ‘Nyo lé wu gê mbɛɛŋsɛ wù joŋe wu gɛɛne wu mɛɛse wu tu wu bude de yi booŋ ba shige shige le, bɛ de yi booŋ bo baaŋ bo yaane ambɛŋ le gɛ?’”\wj* \v 17 Jiso gɛ̀ ja wu chinɛ bo le, wu bu a kilaantɛŋ kɛɛ le, wu gɛɛŋ ntɛ wu Bɛtani le, wu che yo. \s1 Jiso noŋ loŋ kite kimi le \r (Maliku 11:12-14,20-24) \p \v 18 Lɛ to nyume antaana, no Jiso gɛ̀ kaase wu tuu jiŋ a kilaantɛŋ ki Yɛlusalɛm le, jɛŋ tu yi yuu wu. \v 19 Wu yɛŋ kite kimi le mbebe yi je le ba to ba jii,\f + \fr 21:19 \fr*\ft Kite kinɛ gɛ̀ bee ba tɛŋe a jɛ́ yi bala le lɛ, “fig”.\ft*\f* wu mo wu gɛɛŋ fo, geenɛ wu gɛ̀ baaŋ yɛŋ gɛ fiɛɛ le yi ki le gɛ, wu yɛŋ gɛh nyu biŋkamɛ le maa. Wu mo wu noŋ loŋ kite kɛɛ le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Keefɛ fintaŋ ka fi yuŋ yi wo le gɛ!”\wj* Kimimia, kite kɛɛ mo ki bobɛ lo. \v 20 Booŋ ba ŋgoo ba Jiso doo bo yɛŋ noo, jwe yuŋ bo. Bo tu bo ghaade lɛ, “Kite kinɛ jiɛnyi nɛɛ fɛ ki bobɛ lo kimimia nɛ?” \v 21 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, nɛ bɛŋ leese fitele yi Nyo le, bɛŋ maŋe gɛ, bɛŋ gɛ ge gɛh nyu fiɛɛ fì ŋge bɛ kite kinɛ le maa gɛ. Nɛ bɛŋ jɛme mbegɛ wunɛ le lɛ, ‘Mugɛ ye fɛnɛ wo gɛɛŋ wo gwe a joo yì baaŋ le’, fi kooshɛ gɛh noo.\wj* \v 22 \wj Mo nyume la fì bɛŋ lɛge a buunɛ le, bɛŋ lé bɛŋ kɛ̂mɛ nɛ bɛŋ le bɛŋ leesɛ fitele yi Nyo le.”\wj* \s1 Bo biih fɛ bvuŋga bvu Jiso ja fo \r (Maliku 11:27-33; Luka 20:1-8) \p \v 23 Jiso gɛ̀ kaasɛ wu lee fɛ yeh yi kintanyɛ le, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ wu Bajuu gɛ̀ to bo yɛŋ no wu yɛyi bamii, bo mo bo biih wu le lɛ, “Wo jo faaŋ bvuŋga fɛ wo gee mwɛɛ munɛ? Nya yɛɛŋ bvuŋga bvuyu wo le?” \v 24 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Mɛ tɛ nlé mbîih bɛŋ fiɛɛ. Nɛ bɛŋ chvuse lo, mɛ mo nsɛɛŋ bɛŋ muh wù nya mɛ bvuŋga ki ŋgee mwɛɛ munɛ.\wj* \v 25 \wj Joŋ gɛ̀ leese bamii a joo bvuŋga bvuyu ja faaŋ? Bvu gɛ̀ ja fɛwe noo gɛ̀ nya muh wu wuŋ le?”\wj* No wu bile noo, bo tu bo tɛɛnyi lɛbolɛbo lɛ, “Nɛ bee chvuse lɛ gɛ̀ nya Nyo, wu biih bee le laa gɛ̀ ge la lɛ keefɛ bee bɛɛŋ Joŋ le gɛ? \v 26 Geenɛ, gɛ nyu no bee chvuu lɛ, ‘Gɛ̀ nya muh wu wuŋ gɛ’, nje bee faane kinchvu ki bamii, no bo bachii le bo bɛɛŋ lɛ Joŋ gɛ̀ bee muh wu ntuŋ wu Nyo.” \v 27 Noo, bo mo bo chvuu Jiso le lɛ, “Gɛ bee kee gɛ.” Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Tu gɛ mɛ nyu nsɛɛŋ tɛ bɛŋ muh wù nya mɛ bvuŋga lɛ ŋgêe mwɛɛ munɛ gɛ.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune booŋ ba bilɛŋsɛ bafɛɛ \p \v 28 Jiso gɛɛŋ fwe wu biih lɛ, \wj “Bɛŋ kwaji lɛ la kune finɛ? Muh mu gɛ̀ kɛme booŋ ba bilɛŋsɛ bafɛɛ. Wu gɛ̀ ja wu gɛɛŋ fɛ mwa wù ŋgamu le, wu jɛmɛ wu le lɛ, ‘Mwa yaŋ, gɛnɛ wo she wo lɛ̂ne mwɛne abɛŋ.’\wj* \v 29 \wj Wu chvuu lɛ, ‘Gɛ mɛ nyu ŋgɛɛŋ gɛ.’ Geenɛ wu ja wu kaasɛ wu kusɛ fitele fie wu mo wu gɛɛŋ mwɛne kwɛɛ.\wj* \v 30 \wj Muh wɛɛ gɛɛŋ fɛ wù ajiŋ le wu jɛmɛ gɛh fiɛɛ fì wu be jɛmɛ wa wu ŋgamu le. Wu chvuu wu le lɛ, ‘Nlé ŋgɛ̂ɛŋ chii.’ Geenɛ, wu faŋ ki wu gɛ̂ɛŋ.\wj* \v 31 \wj Antɛnɛɛ a booŋ bafɛɛ banɛ, le wu la wù gɛ̀ ge fiɛɛ fì chiji goone?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Le wù ŋgamu.” Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nsɛɛŋ bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, bamii ba koode ŋwa mo bikɛse ba jiikuu bo leese wa fɛ bvunfoŋ bvu Nyo le fwe a bɛŋ le.\wj* \v 32 \wj Njɛme nɛ nje Joŋ Nlesɛajoo gɛ̀ to ki wu dûnyɛ je yì chaaŋ bɛŋ le, bɛŋ faŋ ki bɛŋ bɛ̂ɛŋ wu le, geenɛ bamii ba koode ŋwa bɛ bikɛse ba jiikuu bo bɛɛŋ wu le. Bɛŋ gɛ̀ doo bɛŋ yɛŋ no bo bɛmɛ noo, bɛŋ baaŋ kusɛ gɛ muntele mwɛna lɛ bɛŋ bɛɛŋ tɛ wu le gɛ.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ gɛlɛ bamii mwɛne \r (Maliku 12:1-12; Luka 20:9-19) \p \v 33 Jiso mo wu ja wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ yû ŋgaŋ wumu. Muh mu gɛ̀ bee wu lɛŋ mwɛ wu muntaŋ mù ba fɛde mbvuuŋ yu, wu tuŋ kitaŋ ki kɛnɛ, wu fɛ kiso kì ba lé ba sôone mbvuuŋ bude yo, wu tuŋ kitale ki muh wu chiɛɛne mwɛ kwɛɛ, wu mo wu gɛɛ mwɛ kwɛɛ bamii le, wu ja wu gɛɛŋ kituŋ kimi le.\wj* \v 34 \wj Kife kì ba to ba kege muntaŋ gɛ̀ to ki kojɛ, wu tuŋ booŋ be ba lɛme fɛ bamii ba wu gɛ̀ gɛlɛ mwɛ kwɛɛ bo le, lɛ bo gɛɛŋ bo fi mwe muntaŋ.\wj* \v 35 \wj Bo gɛɛŋ, bamii ba wu gɛ̀ gɛlɛ mwɛ kwɛɛ bo le, bo koo bo, bo suŋ wumu, bo yuuyɛ wumu, bo tumɛ wumu bɛ ata.\wj* \v 36 \wj Wu ka wu tuŋ bamii bamu ba lɛme ba duude bo fede ba fwe baa, bamii baa ka bo ge gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bo gɛ̀ ge bɛ ba fwe baa.\wj* \v 37 \wj Ajiŋ ayu wu tuŋ wa nyume mwa ye, wu kwaji lɛ bo lé bo gɛ̂ɛŋ bo ŋgvuuŋ mwa ye wunɛ.\wj* \v 38 \wj Geenɛ, wu gɛɛŋ, bamii bayu doo bo yɛŋ wu le, bo jɛmɛ lɛbolɛbo lɛ, ‘Wunɛ le njibvushɛ bvu muh wu mwɛ kfunɛ. Bɛŋ to bee yuuyɛ wu bee mo be jo bvushɛ bvunɛ.’\wj* \v 39 \wj Bo mo bo koo wu bo bvusɛ mwɛne kwɛɛ, bo yuuyɛ.”\wj* \p \v 40 No Jiso ma nɛ, wu mo wu biih lɛ, \wj “Muh mwɛ kfunɛ ge doo wu to wu ge nɛɛ bɛ bamii banɛ?”\wj* \v 41 Bo chvuu lɛ, “Wu lé wu tô wu lɛ̂ɛshɛ lo munyamɛ muyu, wu gɛ̂ɛ mwɛ kwɛɛ bamii bamu bo lé bo gê bo nyaa mwe muntaŋ sege bo kege.” \v 42 Jiso biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̀ baaŋ a tɛɛŋ gɛ a Ŋwa wu Nyo le lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Tɛdɛ chiɛɛ chì bamii ba njonɛ gɛ̀ faŋ,\wj* \q1 \wj gɛ̀ kaasɛ chi tu tɛdɛ chi buu chi yeh.\wj* \q1 \wj Finɛ gɛ̀ ge Tada,\wj* \q1 \wj bamii jîiŋe bo kɛme ŋgha?’\wj* \p \v 43 \wj Mɛ mo nsɛŋe bɛŋ le lɛ, Nyo le wu fi bvunfoŋ bwe chiaaŋ yene le, wu nya nyu kituŋ ki lé ki gêe no wu goone le.”\wj* \v 44 \wj [“Tɛdɛ chiyu chinɛ muh gwe yi chì le, wu chiaafɛ lo, chi gwe yi muh le, chi baajɛ lo mwɛdɛ.]”\wj* \f + \fr 21:44 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu ba ba gɛ̀ ya saŋ jɛ yi Nyo yo kɛme kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \p \v 45 No Jiso ma ŋgaŋ wunɛ nɛ, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo Bafalashii doo bo yu, bo mo bo kɛɛ lɛ wu ma nyu kune bo. \v 46 Bo tu bo goone ki bo koo wu, geenɛ, bo kaasɛ bo faŋ kinchvu ki bamii, nje kinchvu kɛɛ gɛ̀ kɛme Jiso njɛ muh wu ntuŋ wu Nyo. \fig Kite ki Olif|alt="Olive tree" src="hk00111c.tif" size="col" loc="Mch 21:33-46" copy="Horace Knowles" ref="21:46"\fig* \c 22 \s1 Ŋgaŋ kune ŋka wu bvuguu \r (Luka 14:15-24) \p \v 1 Jiso ka wu jɛmɛ bo le a baŋgaŋ le, wumu nyu lɛ, \v 2 \wj “Bvunfoŋ bvu fɛwe taŋlo ba beji bɛ nfoŋ wumu wù gɛ̀ seesɛ ŋka wu bvuguu bvu mwa ye wù jwɛŋsɛ.\wj* \v 3 \wj Wu tuŋ booŋ be ba lɛme lɛ bo gɛɛŋ bo tɛɛŋ bamii ba wu chi be bo fɛ ŋka wu bvuguu le lɛ bo tôo. Geenɛ, booŋ bayu gɛɛŋ bamii bayu faŋ lɛ gɛ bo to gɛ.\wj* \v 4 \wj Wu tuŋ banchɛndaa bamu wu jɛmɛ bo le lɛ, ‘Bɛŋ gɛɛŋ bɛŋ jɛmɛ bamii ba nchi ntɛŋe fɛ ŋka wu bvuguu wunɛ le lɛ bo yegɛ bo yu, nle seesɛ wa mwɛɛ munjile, nsɛɛyɛ nyáŋ yì ba bvuushɛ bɛ booŋ ba banaa ba faŋ. Nle nseesɛ wa mwɛɛ munchii, lɛ bo tôo fɛ ŋka le.’\wj* \v 5 \wj Geenɛ, bo gɛɛŋ bamii bayu chiaasɛ lo, bo ja fiboo bo gɛɛne. Muh mu la a wu mwɛne, muh mu la waaŋ we.\wj* \v 6 \wj Kimbɛge ki bamii koo booŋ bayu bo nyiɛ bɛ bo, bo mo bo yuuyɛ bo.\wj* \v 7 \wj Fitele bɛdɛ nfoŋ wɛɛ, wu tuŋ bamii be ba jɛŋ, bo gɛɛŋ bo lɛɛshɛ lo bamii ba yuuyi booŋ be ba lɛme baa, bo mo bo toŋ kilaantɛŋ kiboo.\wj* \v 8 \wj No wu ge noo wu mo wu jɛmɛ booŋ be ba lɛme bamu le lɛ, ‘Nle nseesɛ wa ŋka wu bvuguu. Geenɛ bamii ba nchi mbe chi bee gɛ bamii gɛ.\wj* \v 9 \wj Bɛŋ gɛɛŋ ntasɛ yi jé le yichii, bɛŋ tɛɛŋ bamii bachii ba bɛŋ le bɛŋ yɛŋ, lɛ bo to fɛ ŋka wu bvuguu wunɛ le.’\wj* \v 10 \wj Banchɛndaa baa mo bo gɛɛŋ jé le yichii bo kuŋ bamii bachii ba bo gɛ̀ yɛŋ le bamii ba joŋe bɛ ba befe bo to. Yeh yi bvuguu mo yi yisɛ bɛ bamii.\wj* \p \v 11 \wj Nfoŋ ja wu lee yeh yi bvuguu yiyu le ki wu yɛ̂ŋ bamii ba to fɛ ŋka le, wu mo wu yɛŋ muh mu le yu wu baaŋ jii gɛ njú yi ŋka wu bvuguu gɛ.\wj* \v 12 \wj Wu biih wu le lɛ, ‘Nsaa yaŋ, wo jiɛnyi nɛɛ fɛ wo lee yeh kfunɛ njɛ wo le bɛ njú yi ŋka sɛŋ?’ Muh wɛɛ mɛ jwe wu chile.\wj* \v 13 \wj Noo, nfoŋ mo wu jɛmɛ banchɛndaa be le lɛ, ‘Bɛŋ kaaŋ chiaaŋ ye mo bikaa, bɛŋ noŋ wu kijibɛ le akfuuŋ, yo bamii lé bo gê bo beede bo ŋgeji bige.’”\wj* \v 14 No Jiso jɛme noo, wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ kêe lɛ Nyo le wu tɛɛŋ bamii ba duude, geenɛ wu cha gɛh nyu ba shige.”\wj* \s1 Bo telɛ Jiso kune ŋwa wu laŋɛ \r (Maliku 12:13-17; Luka 20:20-26) \p \v 15 Bafalashii mo bo ja bo gɛɛŋ bo seesɛ no bo lé bo gê fɛ Jiso loŋsɛ njɛme bo koo wu. \v 16 Bo mo bo tuŋ booŋ baboo ba ŋgoo mo ŋgoo yi bamii ba Nfoŋ Hɛlod fɛ Jiso le. Bo gɛɛŋ bo jɛmɛ wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, bee kee lɛ wo le muh wù nchiɛɛŋ, wo yɛyi bamii bɛ jɛ yi Nyo a je yì nchiɛɛŋ le. Gɛ wo jode lɛ muh mu le yeye gɛ, nje gɛ wo jiiŋe muh yi fiɛɛ fì wu le fi le gɛ. \v 17 Gɛh sɛɛŋ bee wo ŋkwajɛ. Nchi le wu bɛɛŋ lɛ bee lâaŋe ŋwa Kaisa Nfoŋ wu Lum le, noo keefɛ bee lâaŋe gɛ le?” \p \v 18 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo wɛɛne bɛ fi, wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye banɛ, bɛŋ tele mɛ nje la?\wj* \v 19 \wj Bɛŋ to bɛ bige bì bɛŋ to bɛŋ laaŋe ŋwa yu n'yɛŋ.”\wj* Bo to bɛ danale bo nya wu le. \v 20 Jiso biih bo le lɛ, \wj “Kikwɛɛ kinɛ kì le yu le ki yɛɛŋ? Jee chinɛ chì le yu le chi yɛɛŋ?”\wj* \v 21 Bo chvuu lɛ, “Le ki Kaisa lɛ, jee le tɛ che.” Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ nyâa Kaisa le fiɛɛ fì le fi Kaisa, bɛŋ nyâa Nyo le fì le fi Nyo.”\wj* \v 22 Bo yu noo, jwe yuŋ lo bo. Bo mo bo chinɛ wu le bo ja bo gɛɛne. \s1 Ba telɛ Jiso kune mbu yi kwe le \r (Maliku 12:18-27; Luka 20:27-40) \p \v 23 Gɛh abvu, Basadushii ja bo to fɛ Jiso le. Basadushii banɛ gɛ̀ bee ŋgoo yi bamii ba gɛ̀ duu lɛ gɛ bamii nyu bo ge bo bu yi kwe le gɛ. No bo to, bo biih wu le lɛ, \v 24 “Muh wu N'yɛyɛ, Musɛ gɛ̀ saŋ lɛ, ‘Nɛ muh kwe lo mwa sɛŋ, tu mwa bwee kɛme ki wu gɛ̂ɛ kwɛse wuyu bɛ wu boo booŋ a jee chi ŋkfu mwa bwee le.’ \v 25 Mɛɛse, booŋ ba muh mu gɛ̀ chee besa bo yanɛ bvusooshwi. Wù ŋgamu gɛ̀ jo kwɛse, wu jiɛnyɛ wu kwe bɛ wu baaŋ kɛme gɛ mwa gɛ, wu chinɛ kwɛse wuyu wù bii wu le. \v 26 Fi kooshɛ gɛh noo bɛ wù ka bii wɛɛ le mo wù bii wu wɛɛ le, gɛɛŋ bu fɛ wu bvusooshwi le. \v 27 Ajiŋ ayu, kwɛse wɛɛ kwe tɛ. \v 28 Noo, mɛɛse no bo bachii bvusooshwi gɛ̀ jo kwɛse wɛɛ, lé gê doo nyume sege bamii bude yi kwe le, kwɛse wɛɛ nyû kwɛ yɛɛŋ?” \p \v 29 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ le bɛŋ jiaa, nje gɛ bɛŋ kee fiɛɛ fì ba saŋ a Ŋwa wu Nyo le gɛ. Gɛ bɛŋ kee tɛ bvuŋga bvu Nyo gɛ.\wj* \v 30 \wj Bɛŋ kêe lɛ lé tô nyume sege bamii bude yi kwe le, gɛ bilɛŋsɛ bɛ bikɛse baaŋ bo ka bo taashi bvuguu gɛ, gɛ bamii baaŋ bo ka bo nyaa booŋ bo taashi bvuguu gɛ. Bo lé bo tô bo nyume wa njɛ banchɛndaa ba Nyo fɛwe\wj* \v 31 \wj Doo nyume kune mbu wu bamii lé bo gê bo bude yi kwe le, bɛŋ gɛ̀ baaŋ a tɛɛŋ gɛ a Ŋwa wu Nyo le bɛŋ yu fiɛɛ fì wu jɛme bɛŋ le gɛ? Nyo gɛ̀ jɛmɛ lɛ,\wj* \v 32 \wj ‘Le mɛ wù Nyo wu Ablaham bɛ Nyo wu Asik mo Nyo wu Yakob.’ Fi le lɛ gɛ Nyo nyume Nyo wu baŋkfu gɛ, le Nyo wu bamii ba baaŋ yu.”\wj* \v 33 Kinchvu ki gɛ̀ lɛme fo yu nchvusɛ wù Jiso chvuse, jwe yuŋ lo bo bɛ n'yɛyɛ we. \s1 Nchi wù fede banchi bachii \r (Maliku 12:28-34; Luka 10:25-28) \p \v 34 Bafalashii gɛ̀ doo bo yu lɛ Jiso le wu baŋɛ lo jwe wu Basadushii, bo mo bo banyɛ ye bo to fɛ wu le. \v 35 Muh mu bo le wù gɛ̀ kee banchi ba Nyo chuule wu mo wu telɛ wu bɛ mbilɛ wumu lɛ, \v 36 “Muh wù n'yɛyɛ, nchi wù kuge wu fede banchi bachii le wù la?” \v 37 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Nchi wù kuge le wù duu lɛ, ‘Wo kôŋe Tada wù Nyo wo bɛ fitele fiuŋ fichii, wo nyâ ye yo wu le yichii, wo gɛ̂ɛ bvufee bwuŋ yi wu le bvuchii.’\wj* \v 38 \wj Wunɛ le nchi wù fwe wù kuge wù fede banchi bachii.\wj* \v 39 \wj Wù bii wu le nyume njɛ wunɛ. Fì le lɛ, ‘Wo kôŋe muh wu le mbebe yo le no wo koŋe kikwɛɛ kuŋ.’\wj* \v 40 \wj Mwɛɛ munchii mù le a Ŋwa wu banchi le, mo mù le a Baŋwa ba bamii ba ntuŋ wu Nyo le, mu lɛme nyu yi banchi ba bafɛɛ banɛ le.”\wj* \s1 Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka le mwa yɛɛŋ? \r (Maliku 12:35-37; Luka 20:41-44) \p \v 41 No Bafalashii gɛ̀ taashɛ fo, Jiso mo wu ja wu biih mbilɛ wumu bo le lɛ, \v 42 \wj “Bɛŋ kwaji lɛ la kune Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka? Bɛŋ kwaji lɛ le mwa yɛɛŋ?”\wj* Bo chvuu wu le lɛ, “Le mwa Nfoŋ Dabi.” \v 43 Jiso kaasɛ wu biih bo le lɛ, \wj “No le mwa Nfoŋ Dabi, fi jiɛnyi nɛɛ fɛ Kiyo ki Yuude ge Dabi tu wu tɛŋe wu lɛ Tada we? Dabi gɛ̀ jɛmɛ lɛ,\wj* \q1 \v 44 \wj ‘Tada Nyo gɛ̀ be wu jɛmɛ Tada waŋ le lɛ,\wj* \q1 \wj wu shîi a kibo ke kinchiɛɛŋ le,\wj* \q1 \wj gɛ̂ɛŋ bû sege wu lé wu gê wu gîiŋsɛ bamii be ba kimbanɛ,\wj* \q2 \wj wu tomɛ bikaa bie yi bo le.’\wj* \m \v 45 \wj Nɛ Dabi tɛŋe wu lɛ Tada we, fi ka fi jiɛnyɛ nɛɛ fɛ wu tu wù nyu mwa ye?”\wj* \v 46 No Jiso jɛmɛ nɛ, muh gɛ ka wù nyu yu wu mumwaa wu chvuu fiɛɛ wu le gɛ. Kɛge tɛ abvu, muh gɛ ka wu moŋ lo wu biih fiɛɛ wu le gɛ. \c 23 \s1 Jiso chiɛɛnyɛ kinyi ki bamii ba duunyi banchi mo ki Bafalashii \r (Maliku 12:38-39; Luka 11:43-46; 20:45-46) \p \v 1 Jiso mo wu ja wu jɛmɛ kinchvu ki bamii le bɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \v 2 \wj “Bamii ba duunyi banchi bɛ Bafalashii le bamii ba le ba jo kinta ki Musɛ.\wj* \v 3 \wj Fi mo fi nyu lɛ, bɛŋ yûge fiɛɛ fichii fì ba sɛŋe bɛŋ le, bɛŋ mo bɛŋ gêe. Geenɛ, keefɛ bɛŋ gêe fiɛɛ fì bo gee gɛ, nje bo feeji yeye, bo gee yeye.\wj* \v 4 \wj Bo jade bo yilɛ bvujijɛ bvù fede bvuŋga bvu bamii bo yigɛ bamii yu, ta bo kibɛɛ moŋ ki bo la nyi yi kwaaŋ bo fi bo yu gɛ.\wj* \v 5 \wj Mwɛɛ mù bo gee munchii le gɛh ki bo ge lɛ bamii yɛ̂ne bo le. Muŋku muboo mu Ŋwa wu Nyo le lo mù kuge.\wj* \f + \fr 23:5 \fr*\ft Muŋku munɛ le mù bo gɛ̀ gɛɛde banchi ba Nyo bamu yo, bo jiide manshi le bɛ ŋkɛŋe le.\ft*\f* \wj Munchaŋa mu de yi njú yiboo le lo mù ndefe.\wj*\fig Falashii|alt="Pharisee" src="hk00274c.tif" size="col" loc="Mch 23:5" copy="Horace Knowles" ref="23:5"\fig* \v 6 \wj Bo to bo gɛɛne fɛ ŋka le bo koŋe ki bo shiide nyu fɛ bamii ŋgvuune bo fo, bo ka gɛɛne yéh yi buunɛ le bo koŋe ki bo shiide nyu yi binta bì fwe le.\wj* \v 7 \wj Bo ka koŋe tɛ njiɛnyɛ wu fɛ waaŋ lɛ bamii yɛ̂ɛse bo le, bo ka koŋe lɛ bamii tɛ̂ŋe bo lɛ Balabai.\wj* \v 8 \wj Geenɛ, keefɛ muh bɛɛŋ lɛ bamii tɛ̂ŋe wu lɛ Labai gɛ, nje bɛŋ kɛme Muh wu N'yɛyɛ gɛh wu mumwaa maa, bɛŋ bachii nyu booŋ ba bwe mwa lɛ.\wj* \v 9 \wj Keefɛ bɛŋ tɛ̂ŋe muh mu yi nshɛŋ le fɛnɛ lɛ le chiji wene gɛ, nje bɛŋ kɛme Chiji wene wu mumwaa wù le fɛwe.\wj* \v 10 \wj Keefɛ muh bɛɛŋ lɛ ba tɛŋe wu lɛ Chiji Kikwɛɛ gɛ, nje Chiji Kikwɛɛ wene le gɛh wu mumwaa wù le Kletu.\wj* \v 11 \wj Muh wù baaŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ kɛme ki wu nyû muh wù lɛne lo bɛŋ le.\wj* \v 12 \wj Mo yɛɛŋ wù bɛɛŋse kikwɛɛ ke, tu Nyo lé wu shîishɛ lo wu, mo yɛɛŋ wù shiishi kikwɛɛ ke, Nyo lé wu bɛ̂ɛŋsɛ lo wu.\wj* \s1 Jiso choojɛ bamii ba duunyi banchi mo Bafalashii \r (Maliku 12:40; Luka 11:39-42,44-52; 20:47) \p \v 13 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba duunyi banchi mo bɛŋ Bafalashii. Bɛŋ le bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye! Bɛŋ lɛme a bamii jii bɛŋ baŋe je yì leese fɛ bvunfoŋ bvù fɛwe le. Gɛ bɛŋ koŋe ki bɛŋ lêe bvu le gɛ, bɛŋ ka baŋe je lɛ keefɛ bamii ba koŋe bo lee fo gɛ.\wj* \p \v 14 \wj [Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba duunyi banchi mo bɛŋ Bafalashii. Bɛŋ shiishi lo bakwɛŋkfu, bɛŋ gee chibuunɛ chì ndefe chi kinchiaasɛ ye. Bɛŋ kêe lɛ wene ŋgɛ lé wu fô lo.]\wj* \f + \fr 23:14 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba ba kege bamu ba bo gɛ̀ ya saŋ jɛ yi Nyo yo kɛme kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \v 15 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba duunyi banchi mo bɛŋ Bafalashii. Bɛŋ le bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye! Bɛŋ jade bɛŋ jiɛnyɛ woŋ wuchii bɛŋ daŋe jóo yì baaŋ baaŋ lɛ bɛŋ goone muh wu mumwaa wù bɛŋ fiisɛ wu tu muh wene wu mbɛmɛ. Nɛ wu le wu tu wa muh wene wu mbɛmɛ, bɛŋ kaasɛ bɛŋ ge fie mɛsɛ fi fo lo, wu tu wu nyu wa muh wu ŋgu wù baaŋ gɛh njɛ bɛŋ.\wj* \p \v 16 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene. Bɛŋ le binfeeŋ bɛŋ duu lɛ bɛŋ duunyi je bamii le! Bɛŋ nyu bamii ba duu lɛ, ‘Nɛ muh jɛme fiɛɛ, wu kaŋ jee chi yeh yi kintanyɛ, tu gɛ nyu fiɛɛ gɛ. Geenɛ, muh nɛ jɛme fiɛɛ wu kaŋ nyu jee chi kichwa ki bige kì yɛɛde ki yeh yi kintanyɛ le, tu wù kɛme ki wu gê no wu jɛme wu kaŋ.’\wj* \v 17 \wj Binfeeŋ binɛ! Bɛŋ le biyuŋ! Fiɛɛ fì kuge fì fede fimi le fì la? Baaŋ kuge kichwa ki bige kì yɛɛde noo, yeh yi kintanyɛ yì gee kichwa kiyu fɛ ki nyu fiɛɛ fì le fi Nyo le?\wj* \v 18 \wj Bɛŋ jɛme tɛ lɛ, ‘Nɛ muh jɛme fiɛɛ wu kaŋ jee chi kitana ki kintanyɛ, tu gɛ nyu fiɛɛ gɛ. Geenɛ muh jɛme fiɛɛ wu kaŋ nyu jee chi fiɛɛ fì muh nya kintanyɛ yu, tu wù kɛme ki wu gê no wu jɛme wu kaŋ.’\wj* \v 19 \wj Binfeeŋ binɛ! Fiɛɛ fì kuge fì fede fimi le fì la? Baaŋ le nnya yì kuge noo, kitana ki kintanyɛ kì gee nnya yiyu nyume fiɛɛ fì le fi Nyo le?\wj* \v 20 \wj Fiɛɛ fì le, le lɛ nɛ muh kaŋ jee chi kitana ki kintanyɛ, tu wu kaŋ noo wu kaŋ mo mwɛɛ munchii mù nyume yu.\wj* \v 21 \wj Nɛ muh kaŋ jee chi yeh yi kintanyɛ, tu wu kaŋ noo wu kaŋ mo Nyo wù chee yu.\wj* \v 22 \wj Nɛ muh kaŋ woŋ wu we, tu wu kaŋ nyu kala wù Nyo mo wu wù Nyo wù shiide yì wu le.\wj* \p \v 23 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba duunyi banchi mo bɛŋ Bafalashii. Bɛŋ le bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye! Bɛŋ to bɛŋ nyaa kimbe kimimia Nyo le a ntɛnɛɛ a bimbe yuufe bi mwɛɛ yeye yeye mù bɛŋ kege bɛŋ gɛɛde a mbáa le lɛ yi yege, geenɛ bɛŋ nooŋe fiɛɛ fì jiji fì nchi jɛme kune fi lɛ bɛŋ gêe, fì le ki bɛŋ gêe mwɛɛ mù kooji fɛ bamii le, bɛŋ kôode yii fɛ bamii le mo ki bɛŋ lêese fitele yi Nyo le. Bɛŋ be kɛme ki bɛŋ gêe mwɛɛ munɛ munchii bɛŋ chinɛ gɛ fimi le gɛ.\wj* \v 24 \wj Binfeeŋ bì duunyi je bamii le! Bɛŋ kuuji munyinyi bɛŋ bvuuse a mbvuuŋ le, geenɛ bɛŋ ka mii nyaŋ yì baaŋ ashɛŋ!\wj* \p \v 25 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba duunyi banchi mo bɛŋ Bafalashii. Bɛŋ le bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye! Bɛŋ chuge muŋkoo bɛ shú ye le, geenɛ mwɛɛ mù yisɛ yo le mù bɛŋ lode a bamii le mo mù bɛŋ yɛɛde ajii yu.\wj* \v 26 \wj Binfeeŋ bi Bafalashii, bɛŋ ya bɛŋ chugɛ muŋkoo bɛ shú nyu antɛŋ, mu mo mu yuude tɛ ye le.\wj* \p \v 27 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba duunyi banchi mo bɛŋ Bafalashii. Bɛŋ le bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye! Bɛŋ le njɛ jɛ́ŋ yì ba le ba seesɛ ba yefɛ yi tu yi baaŋ yi chuunyi ajii yi joŋe, geenɛ antɛŋ ayu nyu a yisɛ bɛ biŋkufɛ bi biŋkwe bi bamii mo mwɛɛ munchii mù yiide.\wj* \v 28 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bɛŋ chuunyi ajii lɛ bɛŋ le bamii ba chaaŋ, geenɛ antɛŋ nyu bɛŋ yisɛ bɛ kinlɛlɛ mo gee chì befe.\wj* \r (Luka 11:47-51) \p \v 29 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba duunyi banchi mo bɛŋ Bafalashii. Bɛŋ le bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye! Bɛŋ ba joone jɛ́ŋ yi bamii ba ntuŋ wu Nyo, bɛŋ yeefe tɛ jɛ́ŋ yi bamii ba gɛ̀ kɛme kinche kì chaaŋ bɛŋ seese yi joŋe.\wj* \v 30 \wj Bɛŋ gee noo bɛŋ duu lɛ, ‘Nɛ gɛ̀ bee bee nyu wa yu kife ki bachiji chiji le, tu bee gɛ̀ baaŋ lɛɛŋ gɛ fiesa fɛ fiɛɛ fì bo gɛ̀ ge fɛ ba yuuyɛ bamii ba ntuŋ wu Nyo gɛ.’\wj* \v 31 \wj Bɛŋ jɛme noo, bɛŋ jɛme nyu kune bikwɛɛ biɛna bɛŋ mo toone bɛ de yene lɛ bɛŋ le booŋ ba bamii ba gɛ̀ yuuyi bamii ba ntuŋ wu Nyo.\wj* \v 32 \wj Bɛŋ mo bɛŋ gɛɛŋ lo fwe bɛŋ mɛsɛ bɛ lɛme chì bachiji chiji bena gɛ̀ kɛ!\wj* \v 33 \wj Yó chinɛ! Kiŋgogɛ ki yó lɛ kinɛ! Bɛŋ kwaji lɛ bɛŋ lé bɛŋ nyûme njɛ ba leesɛ bɛŋ yi ŋgu wu baaŋ le sɛŋ?\wj* \p \v 34 \wj No fi le noo, mɛ mo ntune bamii ba ntuŋ wu Nyo fɛ bɛŋ le mo bamii ba bvufee bɛ bamii ba duunyi banchi. Bɛŋ lé bɛŋ yûuyi bamu, bɛŋ taayi bamu yi bintaaŋ le, bɛŋ suŋe bamu yéh yene yi buunɛ le, bɛŋ boone bikaa a bamu jiŋ a bilaantɛŋ le bichii bì bo gɛɛne bi le.\wj* \v 35 \wj Bɛŋ lé bɛŋ gêe noo lɛ kilɛmɛ ki bamii bachii ba gɛ̀ chee kinche kì chaaŋ yi nshɛŋ yinɛ le ba bo gɛ̀ yuuyɛ ki nyû fɛ bɛŋ fwa. Kilɛmɛ kinɛ lé ki nyû fɛ bɛŋ fwa kɛge yi ki Abɛ wù ba gɛ̀ yuuyɛ njɛ wù kɛme jialɛ sɛŋ, to bu yi ki Sakiya wù mwa Belekaya wù bɛŋ gɛ̀ yuuyɛ antɛnɛɛ a yeh yi kintanyɛ bɛ kitana ki kintanyɛ le.\wj* \v 36 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, loŋ wu mwɛɛ munɛ munchii lé wu gê wu koo kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ.”\wj* \s1 Jiso kɛŋ ye fɛ bamii ba Yɛlusalɛm le \r (Luka 13:34-35) \p \v 37 No Jiso jɛmɛ nɛ, wu mo wu kɛŋ ye lɛ, \wj “Yɛɛbɛɛ Yɛlusalɛm! Yɛɛbɛɛ Yɛlusalɛm! Wo wù yuuyi bamii ba ntuŋ wu Nyo, wo ka tume bamii ba Nyo tuŋ fɛ wo le bɛ ata! Le wa kiŋgane kimɛɛ no mɛ moŋ ki mbanyɛ booŋ buŋ njɛ no bweshii to wu banyɛ booŋ be yi kfugɛ a bibɛɛ bie le, wo faŋ?\wj* \v 38 \wj Bîjɛ yɛ̂ŋ yeh yo lé yi gê yi tu kinfu.\wj* \v 39 \wj Nsɛŋe lo wo le lɛ gɛ wo baaŋ wo ka wo yɛŋ mɛne gɛ, gɛɛŋ bu kife kì wo le wo du lɛ, ‘Nyo le wu noŋ kimbonɛ yi muh wù too a jee chi Tada Nyo le.’”\wj* \c 24 \s1 Jiso sɛɛŋ lɛ ba lé ba gê ba sa yeh yi kintanyɛ \r (Maliku 13:1-2; Luka 21:5-6) \p \v 1 Jiso bu yeh yi kintanyɛ le, wu doo wu gɛɛne, booŋ be ba ŋgoo kɛŋsɛ bo to mbebe ye le bo duunyi yéh yi fɛ yeh yi kintanyɛ le wu le. \v 2 Geenɛ, Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yɛde yéh chinɛ le? Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛ tɛdɛ chimimia nyu chi shɛɛ yi chimi le njɛ ba kɛsɛ chi fɛkuu sɛŋ gɛ.”\wj* \p \v 3 Jiso doo wu gɛɛŋ wu bɛɛŋ wu shii yi Mbegɛ wu Bite bi Olif le, booŋ be ba ŋgoo kɛŋsɛ bo to lɛbolɛbo fɛ wu le bo biih lɛ, “Gɛh sɛɛŋ bee kife kì fiɛɛ fiyu finɛ lé fi gê fì kooshɛ, mo njiŋɛ wù lé wu gê wu dûnyɛ kife kì wo lé wo gê wo kaasɛ wo to mo no lɛ woŋ kage wa lo?” \v 4 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂ne keefɛ muh to wu lɛɛ bɛ bɛŋ, bɛŋ jiaa je gɛ.\wj* \v 5 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii ba duude lé bo gê bo too bo jode jee chaŋ bo tɛyi fɛ jii, muh duu lɛ wu le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka. Bo doo bo gee noo bo lɛɛde bɛ bamii ba duude bo jiaade je.\wj* \v 6 \wj Bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ yuge lɛ ba tune jɛŋ, bɛŋ ka yuge tɛ basaaka lɛ jɛŋ le yi nyume. Bɛŋ doo bɛŋ yuge noo, keefɛ fitele gûde bɛŋ gɛ. Munɛ lé mwɛɛ mù kɛme ki mu gê mu kooshɛ. Geenɛ gɛ mu mo duunyi lɛ woŋ kage wa lo gɛ.\wj* \v 7 \wj Kituŋ lé ki gê ki tune jɛŋ bɛ kimi, nfoŋ wumu tune jɛŋ bɛ wumu. Jɛŋ lé yi gê yi koode, nshɛŋ lé yi gê yi shîiŋshi manjuu le manjuu le.\wj* \v 8 \wj Mwɛɛ munɛ munchii baaŋ gɛh lo nsasɛ njɛ sege kwɛse kɛ lume.\wj* \p \v 9 \wj Bamii lé bo gê bo nya bɛŋ ba nyiɛge bɛ bɛŋ, ba yuuyɛ bɛŋ. Bituŋ bichii lé bi gê bi banɛ bɛŋ nje jee chaŋ.\wj* \v 10 \wj Noo, bamii ba duude mo bo chii bikaa a mɛ jiŋ, bo banɛ bikwɛɛ biboo, bo gese bikwɛɛ biboo.\wj* \v 11 \wj Bamii ba duude ba mbiane lɛ tuŋ Nyo bo, bo lé bo jâ bo bunɛ bo lɛɛde bɛ bamii wesee.\wj* \v 12 \wj No kimbefɛ lé ki gê ki duude ki gɛɛne lo fwe, ki ge kiŋkoŋɛ ki bamii ba duude mo ki tu wɛɛ.\wj* \v 13 \wj Geenɛ, muh wù lé wu gê wu kaaŋ shɛ́ŋ gɛɛŋ bu fɛkimɛsɛ lé wù gê wu bonɛ.\wj* \v 14 \wj Bo kɛme gɛh ki bo ge bo fêjɛ saaka wù joŋe wunɛ wù kune bvunfoŋ bvu Nyo gɛɛŋ bu yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le kichii bituŋ bichii yu, noo, fɛ woŋ ge wu ka.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune kife ki ŋgɛ wù baaŋ \r (Maliku 13:14-23; Luka 21:20-24) \p \v 15 \wj Noo sege bɛŋ yɛŋ kiŋgha ki fiɛɛ kì taŋlo ki chɛŋɛ bɛ kijusɛ kì muh wu ntuŋ wu Nyo wù Danyɛ gɛ̀ jɛme kune ki, ki lɛme wa yeh yi kintanyɛ le, muh wù tɛŋe ŋwa wunɛ yu finɛ chuule,\wj* \v 16 \wj bamii ba le Judia mo bo fɛɛ lo bo bɛɛŋ yi bambegɛ le.\wj* \v 17 \wj Keefɛ muh wù le kigo ki yeh le ka wu shii wu lee ki wu jô fiɛɛ fì le yeh gɛ.\wj* \v 18 \wj Keefɛ muh wu le mwɛne ka wu kaase wu kwɛɛde lɛ wu to ki wu jô kikuŋ wu noŋ ye le gɛ.\wj* \v 19 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le yi aju kaa le, lé wu gê wù nyu wu bikɛse ba le bɛ chifwe, mo ba yaŋse booŋ.\wj* \v 20 \wj Bɛŋ bûune lɛ keefɛ kinlegɛ kinɛ ki nyû yi kife ki nfuŋ le, kɛnɛ juu chi yuuŋ gɛ,\wj* \v 21 \wj nje ŋgɛ wù baaŋ lé wu gê wu nyûme kife kɛɛ le, kfuu chi wu wɛɛ ŋgɛ gɛ̀ baaŋ a nyu gɛ yu gɛ, kɛge no woŋ gɛ̀ kɛ too bude mɛɛse, gɛ kfuu chi wu wɛɛ baaŋ wu ka wu yu wù nyu yu gɛ.\wj* \v 22 \wj Nɛ Nyo gɛ̀ baaŋ gade gɛ aju a ŋgɛ ayu gɛ, tu muh wu wuŋ wu mumwaa bee gɛ wu bonɛ gɛ. Geenɛ wu gɛ̀ gade aju ayu nje bamii be ba wu gɛ̀ cha.\wj* \v 23 \wj Lé doo nyûme sege kɛɛ nɛ muh lé wu jɛ̂mɛ bɛŋ le lɛ, ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka nɛ wu wunɛ fɛnɛ!’ Kɛnɛ lɛ, ‘Nɛ wu wege fege!’ Keefɛ bɛŋ bɛ̂ɛŋ gɛ.\wj* \v 24 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii lé bo gê bo too bo mbiane lɛ bo le bambvusɛ ba Nyo gɛ̀ ka, bamu duu lɛ bo le bamii ba ntuŋ wu Nyo, bo mo bo gee mwɛɛ mù tɛɛme mù duunyi bvuŋga bvuboo, bo gee tɛ mwɛɛ mù jwe yune, ki bo lɛ̂ɛde bɛ bamii bo jiaade je, bo lɛ̂ɛde mo tɛ bɛ bamii ba Nyo gɛ̀ cha wa, nɛ je le yu.\wj* \v 25 \wj Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, nle nsɛɛŋ wa mwɛɛ munɛ bɛŋ le fɛ mu ge mu kooshi.\wj* \v 26 \wj Noo, bamii ja bo duu bɛŋ le lɛ, ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka nɛ wu wege chvuuŋ’, keefɛ bɛŋ gɛ̂ɛŋ fo gɛ. Kɛnɛ lɛ, ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, nɛ wu wunɛ yeh antɛŋ’, keefɛ bɛŋ bɛ̂ɛŋ bo le gɛ.\wj* \v 27 \wj Bɛŋ kêe lɛ no jaŋ to yi lale we kimbe kì juu saane le, yi baaŋ yi gɛɛŋ yi bu a juu seele yo, le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no nto wu muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu nyûme.\wj* \v 28 \wj ‘Mo nyu faaŋ fɛ gvunɛ chi fiɛɛ to chi nyume fo, le gɛh fo fɛ baŋgvuluŋ to bo taashi fo.’\wj* \s1 Kune no Jiso lé wu gê wu tô \r (Maliku 13:24-27; Luka 21:25-28) \p \v 29 \wj Kimimia, sege kife ki ŋgɛ wù baaŋ wunɛ to wa ki fe, juu ja gɛh nɛ chi jimɛ, kwii gɛ ka wu baaŋ gɛ, jóŋ jade fɛwe yi gweeyi, mwɛɛ mù fɛwe munchii mù kɛme bvuŋga shiiŋshi.\wj* \v 30 \wj Njiŋɛ wu muh wù jee che le Mwamuh mo wu bunɛ yi kibvulɛ le. Bituŋ bichii bi yi nshɛŋ le mo bi kɛ bi fuge lo bɛ kwe. Bamii lé bo gê bo yɛŋ no muh wù jee che le Mwamuh too yi kimbɛ le fɛwe bɛ bvuŋga mo bvukugɛ bvù baaŋ.\wj* \v 31 \wj Sege soŋ yì baaŋ ge doo yi jɛmɛ fɛwɛɛwe, wu mo wu chiiŋsɛ banchɛndaa be bo gɛɛŋ abu a woŋ le ana mo fɛwe, bo banyɛ bamii be ba wu le wu cha wa.\wj* \r (Maliku 13:28-31; Luka 21:29-33) \p \v 32 \wj Bɛŋ yɛ̂yɛ fiɛɛ yi kiŋgvuŋ le. Chɛ́ too yi boji, biŋkamɛ kɛ bi choone yi chɛ́ yiyu le, bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ lɛ akfuuŋ kuse wa.\wj* \v 33 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bɛŋ ge doo bɛŋ yɛne mwɛɛ munɛ le munchii, bɛŋ mo bɛŋ kêe lɛ wu le wa mbebe le, mo a yeh fwɛɛŋ.\wj* \v 34 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛ kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ nyu ki to ki ka, njɛ mwɛɛ munɛ munchii kooshɛ sɛŋ gɛ.\wj* \v 35 \wj Kibvulɛ bɛ nshɛŋ lé ki tô ki ka, geenɛ gɛ̀ jɛ yaŋ nyu yi to yi shiiŋshɛ gɛ.\wj* \s1 Gɛ muh nyu yu wù kee juu chì Jiso lé wu gê wu tô gɛ \r (Maliku 13:32-37; Luka 17:26-30,34-36) \p \v 36 \wj Geenɛ gɛ muh nyu yu wù kee juu chiyu kɛnɛ kife kiyu gɛ. Gɛ banchɛndaa ba Nyo ba fɛwe kɛnɛ Mwa Nyo kee tɛ gɛ. Kee gɛh Nyo wù Chiji maa.\wj* \v 37 \wj Gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fi gɛ̀ bee kife ki Nyua le, nyu gɛh no fi lé fi gê fi nyume kife kì muh wù jee che le Mwamuh kaase wu too.\wj* \v 38 \wj Gɛ̀ bee joo baaŋ a yisɛ gɛ yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le gɛ, bamii nyu fiboo bo jii mwɛɛ bo ka muu, bikɛse bɛ bilɛŋsɛ taashi bvuguu, bamii nyaa booŋ ba bilɛŋsɛ bo taashi bvuguu bɛ bo, gɛɛŋ bu juu chì Nyua gɛ̀ lesɛ a ŋguh le,\wj* \v 39 \wj bamii bayu gɛ̀ baaŋ kɛɛ gɛ fiɛɛ fì lé fi kôoshɛ gɛ̀, gɛɛŋ bu sege joo gɛ̀ yisɛ yi nshɛŋ le, yi kudɛ bo bachii yi gɛɛŋ bɛ bo. Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fi lé fi gê fi nyume juu chì muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu tô.\wj* \v 40 \wj Bilɛŋsɛ bafɛɛ lé bo nyû mwɛne, ba jô wu mumwaa wu mumwaa shɛ̂ɛ.\wj* \v 41 \wj Bikɛse bafɛɛ lé bo gê bo goge bvulɛɛŋ fɛ jɛɛŋ, ba jô wu mumwaa wu mumwaa shɛ̂ɛ.\wj* \v 42 \wj Noo, bɛŋ mo bɛŋ chîɛɛne nje gɛ bɛŋ kee juu chì Tada wene lé wu gê wu tô gɛ.\wj* \v 43 \wj Bɛŋ kêe lɛ chiji yeh nɛ kee kife kì choŋ lé wu gê wu tô antaŋ, wu chîɛɛne, wu gɛ ka wu chinɛ lɛ wu to wu ŋgode yeh ye gɛ.\wj* \v 44 \wj Fi mo fi nyu lɛ, bɛŋ tɛ kɛme ki bɛŋ chîɛɛne nje muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu kaasɛ wu to kife kì bɛŋ kee gɛ le.\wj* \s1 N'yɛyɛ kune mwa lɛme wù nchiɛɛŋ mo wù le gɛ wù nchiɛɛŋ gɛ \r (Luka 12:41-48) \p \v 45 \wj Mwa lɛme wù le wù nchiɛɛŋ wù ka kɛme bvufee le wù la? Gɛ nyume muh wɛɛ wù chiji kikwɛɛ ke le wu gɛɛ wu lɛ wu jîiŋe fɛ yeh ye le, sege kife doo ki kojɛ, wu nya mwɛɛ munjile booŋ be ba lɛme le gɛ?\wj* \v 46 \wj Kinlaŋye kì baaŋ lé ki gê ki nyume ki mwa lɛme wù chiji kikwɛɛ ke, sege wu doo wu too wu yɛŋ wù gee lɛme gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no wu bee ki wù gee.\wj* \v 47 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ chiji kikwɛɛ ke lé wu gê wu bɛɛŋsɛ wu, wu jiiŋe fɛ mwɛɛ mwe le munchii.\wj* \v 48 \wj Geenɛ, nɛ mwa lɛme wɛɛ ja wù kɛme kiŋge kì befe, wu jɛmɛ kikwɛɛ ke le lɛ, ‘Gɛ chiji kikwɛɛ kaŋ nyu wu yaŋsɛ wu kaasɛ wu to gɛ’,\wj* \v 49 \wj wu mo wu kɛ wu suŋe booŋ ba lɛme bamu ba bɛ bo lɛne, wu jii mwɛɛ wu ka muu bɛ bamii ba yaane mbvuuŋ,\wj* \v 50 \wj tu chiji kikwɛɛ ke lé wu gê wu ja gɛh wu bunɛ juu chimi chì wu be kwaji gɛ, bɛ kife kì wu be kee gɛ le.\wj* \v 51 \wj Wu doo wu bu noo, wu mo wu gwoojɛ lo mwa ye wu lɛme wɛɛ, wu chiiŋsɛ wu wu gɛɛŋ wù nyu bɛ bamii ba jɛme yeye, bo gee yeye le, nyu fo fɛ bamii lé bo gê bo beede bo ŋgeji bige.”\wj* \c 25 \s1 Ŋgaŋ kune ŋgóoŋ yi bikɛse yimi yuufe \p \v 1 \wj “Lé tô nyû kife kɛɛ le taŋlo ba beji bvunfoŋ bvù fɛwe bɛ ŋgóoŋ yi bikɛse yimi yuufe ba gɛ̀ jo bin'yesɛ biboo, bo bu ki bo gɛɛŋ bo fi chiji bvuguu wumu.\wj* \v 2 \wj Bo gɛ̀ bee noo batɛŋ nyu biyuŋ, batɛŋ nyu bafeefe.\wj* \v 3 \wj Fì le lɛ ba gɛ̀ bee biyuŋ gɛ̀ jo bin'yesɛ biboo bo gɛ ka bo jo mɛɛ mamu mbebe le gɛ,\wj* \v 4 \wj geenɛ ba gɛ̀ feefe baa jo biboo bin'yesɛ bo ka bo jo mɛɛ mamu mbebe le.\wj* \v 5 \wj Bo gɛɛŋ bo chiɛɛne chiji bvuguu wɛɛ, wu she yo wesee fɛ wu to, lefɛ mo chi kɛ chi jode bo, bo mo bo lee.\wj* \v 6 \wj Lɛ nyume antaŋ antɛnɛɛ, bo ja bo yu muh wuule lɛ, ‘Yilili Yilili, bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, chiji bvuguu wunɛ lɛɛɛ! Bɛŋ bû bɛŋ tô bɛŋ fî wu lɛɛɛ.’\wj* \v 7 \wj Ŋgóoŋ yi bikɛse baa bachii mo bo ja we bo bɛɛŋsɛ bin'yesɛ biboo.\wj* \v 8 \wj Ŋgóoŋ yi bikɛse ba gɛ̀ bee biyuŋ baa bo jɛmɛ ba gɛ̀ feefe baa le lɛ, ‘Kii bɛŋ, bɛŋ nya bee bɛ mɛɛ mɛna mamu. Bin'yesɛ biɛsa shiide wa lo.’\wj*\fig Kin'yesɛ|alt="Lamp" src="hk00151c.tif" size="col" loc="Mch 25:8" copy="Horace Knowles" ref="25:8"\fig* \v 9 \wj Geenɛ, ba gɛ̀ feefe baa chvuu lɛ, ‘Gɛ mo nyu mo kojɛ fɛ bee le bachii gɛ. Bɛŋ gɛɛŋ nyu fɛ bamii ba gese le, bɛŋ gu mɛna.’\wj* \v 10 \wj No bo gɛ̀ gɛɛne ki bo gu, chiji bvuguu mo wu shɛɛ wu fɛsɛ. Baa ba gɛ̀ bee bo seesɛ wa ye yiboo bo chiɛɛne, bo mo bo gɛɛŋ bo lee bɛ wu yeh yi ŋka wu bvuguu le, bo mo bo faa kimbuŋ.\wj* \v 11 \wj Ajiŋ ayu ŋgóoŋ yi bikɛse yimi chiɛɛ bo gɛ̀ gɛnɛ ki bo gu mɛɛ fɛsɛ tɛ, bo lɛɛŋ a nfwɛɛŋ bo tu bo duu lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, chiji kikwɛɛ, gwenyɛ kimbuŋ bee lee.’\wj* \v 12 \wj Geenɛ, wu chvuu bo le lɛ, ‘Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛh ŋkee bɛŋ gɛ.’\wj* \v 13 \wj Fi mo fi nyu lɛ, bɛŋ sêesɛ ye, bɛŋ chîɛɛne, nje gɛ bɛŋ kee juu kɛnɛ kife kiyu gɛ.\wj* \s1 Ŋgaŋ kune booŋ ba lɛme batɛde \r (Luka 19:11-27) \p \v 14 \wj Kife kiyu le fi lé fi gê fi nyu njɛ muh mu wù gɛ̀ gɛɛne njiɛnyɛ, wu tɛɛŋ booŋ be ba lɛme lɛ wu gɛɛ kwa we chiaaŋ yiboo le.\wj* \v 15 \wj Wu gɛ̀ nya mwa wu lɛme wumu bikɛɛ bi bige bitɛŋ, wu nya wumu bikɛɛ bifɛɛ, wu nya wumu kikɛɛ ki bige kimimia. Wu gɛ̀ nyaa wu bii no bvuŋga bvu muh le. No wu gɛ̀ nya noo, wu mo wu la njiɛnyɛ we.\wj* \v 16 \wj Mwa wu lɛme wù gɛ̀ fi bikɛɛ bi bige bitɛŋ mo wu gɛɛŋ kimimia wu ge waaŋ yu, wu ji mbe bikɛɛ bitɛŋ.\wj* \v 17 \wj Wù gɛ̀ fi bikɛɛ bifɛɛ wu ge tɛ waaŋ, wu ji mbe bikɛɛ bifɛɛ.\wj* \v 18 \wj Geenɛ, mwa lɛme wù gɛ̀ fi kikɛɛ kimimia wɛɛ, gɛɛŋ fie wu chiŋ fɛkuu wu nyilɛ bige bi chiji kikwɛɛ wɛɛ fo.\wj* \p \v 19 \wj Chiji kikwɛɛ wu booŋ ba lɛme baa gɛ̀ la njiɛnyɛ we, wu gɛɛŋ wu che yo wesee. Wu gɛ̀ doo wu kaasɛ wu to, wu mo wu tɛɛŋ booŋ be ba lɛme lɛ bɛ bo najɛ mwɛɛ.\wj* \v 20 \wj Mwa lɛme wù gɛ̀ fi bikɛɛ bi bige bitɛŋ mo wu to nyu bɛ bikɛɛ yuufe, wu jɛmɛ lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, wo gɛ̀ nya mɛ bikɛɛ bi bige bitɛŋ, bîjɛ yɛ̂ŋ, nle nshɛɛ ŋge waaŋ yu, ŋkɛme bimi bikɛɛ bitɛŋ yu we.’\wj* \v 21 \wj Chiji kikwɛɛ wɛɛ jɛmɛ wu le lɛ, ‘Kiyone baaŋ. Wo le mwa lɛme wù joŋe wo ka nyume wù nchiɛɛŋ! Wo le wo shɛɛ wo kɛɛ ki wo bîjɛ fɛ fiɛɛ fì shige le. Noo, nlé ŋgɛ̂ɛ wo mɛɛse wo jîiŋe nyu fɛ fì kuge le. Lêe antɛnɛɛ a bvujoŋɛ bvu chiji kikwɛɛ kuŋ.’\wj* \v 22 \wj Mwa lɛme wù bie bige gɛ̀ bee bikɛɛ bifɛɛ to tɛ, wu jɛmɛ lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, wo gɛ̀ nya mɛ bikɛɛ bi bige bifɛɛ. Bîjɛ yɛ̂ŋ, nle nshɛɛ ŋge waaŋ yu, ŋkɛme bimi bikɛɛ bi bige bifɛɛ yu we.’\wj* \v 23 \wj Chiji kikwɛɛ wɛɛ jɛmɛ wu le lɛ, ‘Kiyone baaŋ wo le mwa lɛme wù joŋe wo ka nyume wù nchiɛɛŋ! Wo le wo shɛɛ wo kɛɛ ki wo bîjɛ fɛ fiɛɛ fì shige le. Noo, nlé ŋgɛ̂ɛ wo mɛɛse wo jîiŋe nyu fɛ fì kuge le. Lee antɛnɛɛ a bvujoŋɛ bvu chiji kikwɛɛ kuŋ.’\wj* \v 24 \wj Mwa lɛme wumu wɛɛ wù gɛ̀ fi kikɛɛ ki bige kimimia to tɛ, wu jɛmɛ lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, ŋkee lɛ wo le muh wù tɛɛme ajiŋ. Wo to wo gweji wo baaŋ booŋ gɛ, wo gwode agiŋ wo baaŋ a noŋ gɛ.\wj* \v 25 \wj Noo, mɛ mo nfaaŋ ŋgɛɛŋ nyilɛ bige biuŋ fɛkuu. Bîjɛ wo yɛŋ, nɛ bige biuŋ binɛ, kô.’\wj* \v 26 \wj Geenɛ chiji kikwɛɛ wɛɛ chvuu wu le lɛ, ‘Wo le mwa lɛme wù befe, wo le kiŋkwɛŋ! Wo gɛ̀ kee lɛ nto ŋgweji mbaaŋ mbooŋ gɛ, mbaanyi agiŋ mbaaŋ noŋ gɛ.\wj* \v 27 \wj No wo gɛ̀ kee noo, tu wo gɛ̀ bee wo gɛɛ bige biaŋ a chvu le lɛ sege ŋkaasɛ nfi bige biaŋ biyu bɛ mbe yu we.’\wj* \v 28 \wj No wu jɛme noo, wu mo wu jɛmɛ lɛ ba fî kikɛɛ ki bige kiyu a wu le, ba nyâ wù gɛ̀ kɛme bikɛɛ bi bige yuufe le.\wj* \v 29 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wù kɛme ba lé ba bîsɛ lo wu kɛme fi duude. Geenɛ muh wù kɛme gɛ, lé ba nyû ba fî mo fiɛɛ fì shige fì wu kɛme.\wj* \v 30 \wj No wu jɛme noo wu mo wu jɛmɛ lɛ, ‘Bɛŋ nôŋ kinɛnɛ ki mwa lɛme kinɛ kijibɛ le akfuuŋ, fɛ bamii lé bo gê bo beede fo bo ŋgeji bige.’\wj* \s1 N'yɛyɛ kune nsa wù fɛkimɛsɛ \p \v 31 \wj Doo nyume kife ki muh wù jee che le Mwamuh kaase wu too bɛ bvukugɛ bwe, wu too bɛ banchɛndaa ba Nyo bachii, wu mo wu shii yi kala we wu bvukugɛ le.\wj* \v 32 \wj Bituŋ bichii bi yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le banyɛ a wù fwe, wu mo wu ga bo njɛ no muh wu chiɛɛne to wu ga shóŋ wu bvusɛ yi a bí ntɛnɛɛ.\wj* \v 33 \wj Wu lé wu gɛ̀ɛ shóŋ kibo kinchiɛɛŋ le, wu gɛɛ bí kibo kiŋkoŋo le.\wj* \v 34 \wj Wu wù Nfoŋ mo wu du baa bo le kibo kinchiɛɛŋ le lɛ, ‘Bamii ba chii le wu noŋ kimbonɛ yi bo le, bɛŋ to bɛŋ kɛme kijusɛ antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu wu gɛ̀ seesɛ fɛ bɛŋ le kɛge no ba gɛ̀ fɛ woŋ,\wj* \v 35 \wj nje jɛŋ gɛ̀ yuu mɛ, bɛŋ nya mɛ bɛ mwɛɛ munjile. Kindoŋ gɛ̀ yune mɛ, bɛŋ nya mɛ bɛ fiɛɛ fì mɛ muu. Ŋgɛ̀ bee ntolo, bɛŋ fi mɛ.\wj* \v 36 \wj Ŋgɛ̀ bee kichinɛ kiyɛse, bɛŋ jii nju ye yaŋ le. Ŋgɛ̀ chɛne bɛŋ to bɛŋ yɛsɛ mɛne. Ŋgɛ̀ bee yeh yi ncha le, bɛŋ to bɛŋ yɛsɛ mɛne.’\wj* \v 37 \wj Wu doo wu ge wu jɛme noo, bamii ba chaaŋ bayu mo bo biih wu le lɛ, ‘Tada, le sege la wù bee gɛ̀ yɛŋ wo le jɛŋ yuu wo, bee nya wo mwɛɛ munjile, kɛnɛ sege la wù kindoŋ gɛ̀ yune wo bee nya fiɛɛ fì wo mu?\wj* \v 38 \wj Le sege la wù bee gɛ̀ yɛŋ wo le wo nyu ntolo, bee fi wo, kɛnɛ kichinɛ kiyɛse, bee jii nju ye yo le?\wj* \v 39 \wj Le sege la wù bee gɛ̀ yɛŋ wo le wo chɛne kɛnɛ wo nyu yeh yi ncha le, bee to be yɛsɛ wo le?’\wj* \v 40 \wj Nfoŋ mo wu chvûu bo le lɛ, ‘Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ no bɛŋ gɛ̀ gee mwɛɛ munɛ, fɛ muh wù shige le fɛ booŋ ba bwɛɛŋ banɛ le, tu bɛŋ gɛ̀ ge nyu fɛ mɛne.’\wj* \v 41 \wj Noo, wu mo wu du baa bò le a kibo kiŋkoŋo le lɛ, ‘Bɛŋ ba loŋ le wu koo, bɛŋ jâ lo a mɛ jii, bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ lêe yi ŋgu wù kage gɛ le, wù ba gɛ̀ seesɛ fɛ debele le bɛ banchɛndaa be,\wj* \v 42 \wj nje jɛŋ gɛ̀ yuu mɛ, bɛŋ gɛ nya mɛ bɛ fiɛɛ fijile gɛ. Kindoŋ gɛ̀ yune mɛ, bɛŋ gɛ nya mɛ bɛ fiɛɛ lɛ mɛ mu gɛ.\wj* \v 43 \wj Ŋgɛ̀ bee ntolo, bɛŋ gɛ fi mɛ gɛ. Ŋgɛ̀ bee kichinɛ kiyɛse, bɛŋ gɛ jii mɛ nju gɛ. Ŋgɛ̀ nchɛne, ŋka nyu yeh yi ncha le, bɛŋ gɛ to bɛŋ yɛsɛ mɛne gɛ.’\wj* \v 44 \wj Bo tɛ mo bo ge bo biih wu le lɛ, ‘Tada, le sege la wù bee gɛ̀ yɛŋ wo le jɛŋ yuu wo, kɛnɛ kindoŋ yune wo, kɛnɛ wo nyu ntolo, kɛnɛ kichinɛ kiyɛse, kɛnɛ wo chɛne, kɛnɛ yeh yi ncha le, bee gɛ fih wo gɛ?’\wj* \v 45 \wj Wu mo wu chvuu bo le lɛ, ‘Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, no bɛŋ gɛ̀ baaŋ ge gɛ mwɛɛ munɛ, fɛ muh wù shige le fɛ booŋ ba bwɛɛŋ banɛ le gɛ, tu bɛŋ gɛ̀ baaŋ ge gɛ nyu fɛ mɛne gɛ.’\wj* \v 46 \wj Bobaa bamii mo bo gɛ̂ɛŋ bo lêe ŋgɛ wù kage gɛ le. Geenɛ, baa bò le chaaŋ gɛ̂ɛŋ bo lêe fiboo nyu kinche kì kage gɛ le.”\wj* \c 26 \s1 Bo ka munaŋ a Jiso jiŋ \r (Maliku 14:1-2; Luka 22:1-2; Joŋ 11:45-53) \p \v 1 Jiso jɛmɛ mwɛɛ munɛ munchii wu mɛsɛ, wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \v 2 \wj “Bɛŋ kêe lɛ shɛge wa aju afaa, mo nyume Ŋka wu Ndaŋfe, ba lé ba nyâ muh wù jee che le Mwamuh chiaaŋ yi bamii le ba ta wu yi kintaaŋ le.”\wj* \v 3 Gɛh kife kiyu le, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ mo bo gɛɛŋ bo banyɛ ye a nto wu Kayfa wù gɛ̀ bee kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ le, \v 4 bo chu ntaŋ no bo lé bo gê bo wɛɛnɛ fɛ bo koo Jiso, bo yuuyɛ. \v 5 Bo doo bo chude ntaŋ noo, bo jɛmɛ lɛ, “Keefɛ bee moŋ fiɛɛ finɛ kife ki Ŋka wunɛ le gɛ, nje bee moŋ lo, fi to bɛ jwe a bamii ntɛnɛɛ.” \s1 Kwɛse wumu yefɛ Jiso bɛ mɛɛ mà gwee wuŋ Bɛtani \r (Maliku 14:3-9; Joŋ 12:1-8) \p \v 6 Jiso gɛ̀ bee ntɛ wù Bɛtani le, a Samoŋ yeh wù gɛ̀ bee muh goŋ yì baaŋ. \v 7 Bo shii bo jii mwɛɛ, kwɛse wumu ja wu lee bɛ fikaaŋ fimi ba kɛnyi bɛ tɛdɛ \f + \fr 26:7 \fr*\ft Fikaaŋ finɛ le ba gɛ̀ kɛnyi bɛ tɛdɛ chi ba tɛŋe lɛ, “alabasta”.\ft*\f* nyu fi mɛɛ mamu mà gwee wuŋ, mò tɛɛme kwa baaŋ, wu mo wu fuushɛ yi kikwɛɛ ki Jiso le. \v 8 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo yɛŋ noo fiɛɛ fiyu toonyɛ lo bo. Bo jɛmɛ lɛ, “Wu chɛŋe bɛ mɛɛ mayu nɛ nje la? \v 9 Bee taŋlo ba gesɛ mɛɛ manɛ yi bige le wesee, ba nya bige biyu bamii ba fuude le.” \v 10 Geenɛ, Jiso kɛɛ ŋkwajɛ wuboo, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ nyaa ŋgɛ kwɛse wunɛ le nɛ nje la? Wu le wu ge nyu fiɛɛ fì joŋe fɛ mɛne.\wj* \v 11 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii ba fuude lé bo gê bo nyu bena bo segechii, geenɛ gɛ mɛ nyu ŋge nyume bɛ bɛŋ segechii gɛ.\wj* \v 12 \wj Wu fuushi mɛɛ manɛ ye yaŋ le nɛ wu seese nyu njiiyɛ waŋ.\wj* \v 13 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ mo nyu faaŋ fɛ ba lé ba gê ba feeji saaka wù joŋe wunɛ yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le kichii fiɛɛ fì kwɛse wunɛ ge ba lé ba sɛ̂ŋe tɛ ki ba kwaji wu.”\wj* \s1 Juda gesɛ Jiso \r (Maliku 14:3-9; Joŋ 12:1-8) \p \v 14 Muh mu ŋgoo yi booŋ ba ŋgoo ba Jiso ba yuufe ncho bafɛɛ le, wù ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Juda Ɛkaliot mo wu ja wu gɛɛŋ fɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ le, \v 15 wu biih bo le lɛ, “Mɛ nɛ nyâ Jiso chiaaŋ yene le, bɛŋ nyâ mɛ la?” Bo mo bo taŋ bige mbanshɛ bì ba kɛnyi bɛ kichwa kì baaŋ, bo nya wu le. \v 16 Kɛge sege kɛɛ le, wu mo wu kɛ wu goone je yì wu lé wu nyâ Jiso chiaaŋ yiboo le. \s1 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo ji Ŋka wu Ndaŋfe \r (Maliku 14:12-21; Luka 22:7-13,21-23; Joŋ 13:30) \p \v 17 Lɛ doo nyume juu chi fwe chi Ŋka wu Blɛd wù ba baaŋ gɛɛ gɛ Kinshilɛ yo gɛ, booŋ ba ŋgoo ba Jiso to fɛ wu le, bo biih wu le lɛ, “Wo goone lɛ bee gɛɛŋ be seesɛ fɛ wo lé wo jî Ŋka wu Ndaŋfe fo nyu faaŋ?” \v 18 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ alaantɛŋ, bɛŋ lé bɛŋ yɛ̂ŋ muh mu le, bɛŋ du wu le lɛ, ‘Muh wu N'yɛyɛ duu lɛ kife ke le ki kojɛ ka. Wu lé wu ji Ŋka wu Ndaŋfe bɛ booŋ be ba ŋgoo nyu a wo yeh.’”\wj* \v 19 Booŋ ba ŋgoo bayu gɛɛŋ bo ge gɛh no Jiso be jɛmɛ bo le, bo mo bo seesɛ mwɛɛ munjile mu Ŋka wu Ndaŋfe wuyu fo. \v 20 Lɛ to nyume fɛnfu, wu shii bɛ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ ki bo jii. \v 21 Lɛ bo doo bo jii mwɛɛ, wu ja wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, muh mu bɛŋ le, lé wu gê wu gêsɛ mɛ.”\wj* \v 22 No wu jɛmɛ noo, booŋ be ba ŋgoo tu bo nyume yii yii, bo kɛ bo biide wu le wu mumwaa wu mumwaa lɛ, “Le mɛ Tada?” \v 23 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Muh wù lé wu gêsɛ mɛ le wù leesɛ kibo a shu le besa wu.\wj* \v 24 \wj Muh wù jee che le Mwamuh lé wu gɛ̂ɛŋ gɛh no ba gɛ̀ saŋ kune wu. Geenɛ, ŋgɛ wù baaŋ le fɛ muh wu le wu gesɛ muh wù jee che le Mwamuh le. Fi be joŋe fɛ wuwɛɛ muh le lɛ keefɛ ba bôo wu gɛ.”\wj* \v 25 Juda wù gɛ̀ bee ki wu gêsɛ Jiso biih tɛ wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ le mɛ?” Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo le wo jɛmɛ bɛ jwe wo.”\wj* \s1 Jiso bɛ booŋ be ji ntɛ \r (Maliku 14:22-26; Luka 22:14-20; 1 Kolɛŋ 11:23-25) \p \v 26 No bo jii mwɛɛ, Jiso ja wu jo blɛd, wu nya kiyone Nyo le, wu bweeyɛ wu nya booŋ be ba ŋgoo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ ko bɛŋ ji, finɛ le ye yaŋ.”\wj* \v 27 Wu ka wu jo tɛ fiŋkoo, wu nya kiyone Nyo le wu mo wu nya fiŋkoo fiyu bo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ mu bɛŋ bachii.\wj* \v 28 \wj Finɛ le kilɛmɛ kaŋ kì Nyo le wu gwo maŋkaŋ yu ki bu nje bamii ba duude, wu lɛ wu lé wu lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ biboo.\wj* \v 29 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ gɛ mbaaŋ ŋka mu mbvuuŋ ma nchwɛŋ wu kite kì laane manɛ gɛ, kɛge mɛɛse gɛɛne bude juu chì nlé ŋgê mû manfɛŋ besabɛŋ antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Chii gɛ.”\wj* \v 30 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ mɛsɛ, bo yɛɛŋ ŋkee wu mbɛɛŋsɛ, bo mo bo bu bo bɛɛŋ bo gɛɛŋ yi Mbegɛ wu Bite bi Olif le. \s1 Jiso jɛmɛ lɛ Bita lé wu gê wu faŋ wu \r (Maliku 14:27-31; Luka 22:31-34; Joŋ 13:36-38) \p \v 31 No Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ gɛɛne, wu ja wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Kintaŋ ki abɛŋ kinɛ le bɛŋ bachii lé bɛŋ gê bɛŋ chii bikaa a mɛ jiŋ nje fiɛɛ fì lé fi gê fi kooshɛ bɛ mɛ. Le no ba le ba saŋ lɛ Nyo duu lɛ, ‘Nlé ŋgê n'yûuyɛ nchiɛnɛ shóŋ, ŋgoo yi shóŋ saaŋɛ.’\wj* \v 32 \wj Geenɛ, sege Nyo bvusɛ mɛ yi kwe le, nsa bɛŋ fwe Galalee.”\wj* \v 33 Bita mo wu jɛmɛ lo fie wu le lɛ, “Nɛ bamii bachii nɛ chile lo bikaa a wo jiŋ nje fiɛɛ fì lé fi gê fi kooshɛ bɛ wo, tu gɛ taŋlo n'yu nto nchii bikaa a wo jiŋ gɛ.” \v 34 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nsɛŋe wo nchiɛɛŋ lɛ kintaŋ ki abɛŋ kinɛ le, nyishii lé yi gê yi toŋ, wo nyu wo faŋ wa mɛ kiŋgane kintɛde.”\wj* \v 35 Bita jɛmɛ wu le lɛ, “Mo fi nyume lɛ nlé ŋkwê lo besa wo, tu gɛ taŋlo n'yu nfaŋ wo gɛ.” No wu jɛmɛ noo, booŋ ba ŋgoo ba Jiso bamu baa bachii jɛmɛ gɛh tɛ noo. \s1 Jiso buunɛ Gɛsɛmani \r (Maliku 14:32-42; Luka 22:39-46) \p \v 36 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ gɛɛŋ bo lee Gɛsɛmani fɛ mwɛ wu muntaŋ wumu le, Jiso jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bɛŋ shii fɛnɛ ŋkɛŋsɛ fege mbuunɛ.”\wj* \v 37 Wu jo Bita bɛ booŋ ba Jɛbɛdi ba bafɛɛ, bɛ bo gɛɛŋ. Wu kɛ wu tu wù nyu yii yii, fitele fie fuuŋse wu. \v 38 Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Fitele fiaŋ le yii yii baaŋ njɛ ŋkwe lo. Bɛŋ shɛ̂ɛ fɛnɛ bɛŋ chîɛɛne!”\wj* \v 39 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu kɛŋsɛ wu gɛɛŋ fwe shige, wu gwe wu tuŋ bvushi fɛkuu wu mo wu buunɛ lɛ, \wj “Chii, nɛ je bee yu yì taŋlo wo ge fiŋkoo fi ŋgɛ finɛ fe lɛ keefɛ mɛ mu gɛ, wo ge. Geenɛ, keefɛ wo gê no ŋgoone gɛ, gêe no wo goone.”\wj* \v 40 Wu gɛ̀ ja wu kaasɛ wu tu jiŋ fɛ booŋ be ba ŋgoo le, wu yɛŋ bo lefe. Wu biih Bita le lɛ, \wj “Fi le lɛ gɛ taŋlo bɛŋ shii bɛ mɛ we gɛɛŋ bu ntaŋ wu kife wu mumwaa gɛ?\wj* \v 41 \wj Bɛŋ nyûme we, bɛŋ bûune lɛ keefɛ moŋ ge wu to fɛ bɛŋ le gɛ. Le nchiɛɛŋ lɛ fitele koŋe lo, geenɛ nyaŋ yi ye wɛɛyi.”\wj* \v 42 Wu ka wu kaasɛ wu gɛɛŋ kiŋgane kinfɛɛ wu buunɛ lɛ, \wj “Chii, nɛ fi le lɛ gɛ fiŋkoo finɛ taŋlo fi fe lɛ keefɛ mɛ mu gɛ, wo ge gɛh no wo koŋe.”\wj* \v 43 Wu doo wu kaasɛ wu tu jiŋ wu ka wu yɛŋ booŋ be ba ŋgoo lefe nje lefɛ gɛ̀ bee bo ajii baaŋ. \v 44 Wu ka wu chinɛ bo le, wu kaasɛ wu gɛɛŋ wu ka wu buunɛ kiŋgane kintɛde, wu buune wu jɛme gɛh nyu fiɛɛ fì wu be jɛmɛ wa. \v 45 Wu ka wu kaasɛ wu tu jiŋ fɛ booŋ be ba ŋgoo le wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ baaŋ gɛh bɛŋ lefe bɛŋ fufe shɛŋ? Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, kife le ki kojɛ ka. Ba lé ba gêsɛ muh wù jee che le Mwamuh bamii ba befe le.\wj* \v 46 \wj Bɛŋ jâ we besabɛŋ gɛ̂ɛne. Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, nɛ muh wù gesɛ mɛ wunɛ wu too wa.”\wj* \s1 Bo koo Jiso \r (Maliku 14:43-50; Luka 22:47-53; Joŋ 18:3-12) \p \v 47 Gɛh no Jiso gɛ̀ baaŋ wu jɛme noo, Juda wù gɛ̀ bee muh wu ŋgoo yi booŋ ba Jiso ba yuufe ncho bafɛɛ mo wu bu. Wu gɛ̀ too bɛ kinchvu ki bamii kì baaŋ, bo kɛme nyó bɛ bimbuge, gɛ̀ tuŋ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bamii ba sage woŋ. \v 48 Gɛ̀ bee muh wù gɛ̀ gesɛ Jiso wu seesɛ wa njiŋɛ bɛ bamii bayu, wu jɛmɛ lɛ, “Muh wù nlé ŋgê, ŋkfugɛ nshiŋɛ, tu le wu, bɛŋ mo bɛŋ koo.” \v 49 No bɛ bo to, wu mo wu gɛɛŋ lo fɛ Jiso le kimimia wu jɛmɛ wu le lɛ, “N'yɛɛse wo le Muh wu N'yɛyɛ.” No wu jɛmɛ noo, wu mo wu kfugɛ wu wu shiŋɛ. \v 50 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nsaa yaŋ, gee lo fiɛɛ fì wo to ki wo gê.”\wj*\f + \fr 26:50 \fr*\ft Kɛnɛ le, “Nsaa yaŋ, wo ge fì wo bee ki ge la.” \ft*\f* Bamii baa mo bo gɛɛŋ lo fɛ Jiso le bo koo wu, bo fajɛ. \v 51 Fi kooshɛ lɛ muh mu wù gɛ̀ bee bɛ Jiso wu mo wu bvusɛ nyo yi jɛŋ, wu chuŋ kintuŋ ki nfwa wu kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ yu, ki suunɛ. \v 52 Jiso jɛmɛ muh wuyu le lɛ, \wj “Kaasɛ chvuu nyo yo fɛ kijusɛ ke le. Wo kêe lɛ muh wuchii wù chiaase nyo we, lé wu gê, wu kwe yi nyo le.\wj* \v 53 \wj Wo kwaji lɛ gɛ taŋlo ndu Chii chiiŋsɛ banchɛndaa be fɛnɛ kimimia banchvuge le, bo fede ŋgoo yuufe ncho yifiɛɛ gɛ?\wj* \v 54 \wj Geenɛ, nja ŋge noo, fi ge fi jiɛnyɛ nɛɛ fɛ fi kooshɛ no ba gɛ̀ saŋ a Ŋwa wu Nyo le, no fi kɛme ki fi nyume?”\wj* \p \v 55 Sege kɛɛ, Jiso mo wu biih kinchvu kɛɛ le lɛ, \wj “Bɛŋ to ki bɛŋ kôo mɛ, bɛŋ tu too nyu bɛ nyó yi jɛŋ mo bimbuge njɛ bɛŋ too ki bɛŋ kôo nyume muh wu too bɛ ŋgɛ woŋ le? Nchi nshee lɛ juu lɛ juu nshiide yeh yi kintanyɛ le n'yɛyi bamii fo, fɛ bɛŋ koo mɛ sɛŋ, nje la?\wj* \v 56 \wj Geenɛ, finɛ fichii jo kijusɛ ki fi to fi kojɛ no bamii ba ntuŋ wu Nyo gɛ̀ saŋ.”\wj* Booŋ ba Jiso ba ŋgoo bachii mo bo noŋ wu fo, bo fɛɛ lo. \s1 Jiso lɛɛŋ yeh yi nsa le \r (Maliku 14:53-65; Luka 22:54-55,63-71; Joŋ 18:13-14,19-24) \p \v 57 Bamii ba gɛ̀ kolɛ Jiso mo bo jo wu bo gɛɛŋ bɛ wu fɛ Kayfa wù gɛ̀ bee chiji kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ. Bamii ba duunyi banchi ba Nyo bɛ bamii ba sage woŋ gɛ̀ taashɛ wa fo. \v 58 Bo gɛ̀ gɛɛne bɛ Jiso, Bita bii lo ajiŋ je yì ndefe le. Wu gɛɛŋ wu bu fɛ lakfulɛ chi kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ le, wu lee wu gɛɛŋ wu shii bɛ bamii ba gɛ̀ chiɛɛne la chiyu ki wu yɛ̂ŋ no fi lé fi gê fi jiɛnyɛ fi lɛɛŋ. \v 59 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii bachii ba gɛ̀ sage bansa tu bo goone mwɛɛ mu chimbiaŋ mù bo kooyi yi Jiso le mù lé no mû ge ba yuuyɛ lo wu. \v 60 Geenɛ, bo gɛ̀ baaŋ kɛme gɛ fiɛɛ gɛ, mo no bamii ba duude gɛ̀ too fwe bo bɛɛyi jiŋ yi nsa wu chimbiaŋ. Fi gɛ̀ jiɛnyɛ nɛ, bamii bamu bafɛɛ to bo lɛɛŋ fwe, \v 61 bo jɛmɛ lɛ, “Fimbwɛ finɛ chi fi du lɛ fi taŋlo fi sa yeh yi kintanyɛ yi Nyo fi kaasɛ fi jooŋ yi aju le atade.” \v 62 Kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ mo ki ja we ki biih Jiso le lɛ, “Gɛ wo kɛme fiɛɛ fì wo chvuu gɛ? Wo yuge gɛ̀ mwɛɛ mù bamii banɛ kooyi ye yo le?” \v 63 Jiso mɛ gɛh jwe wu chile. Kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ kaasɛ ki jɛmɛ wu le lɛ, “A jee chi Nyo wù kɛme kinche le, nɛ wo fɛnɛ le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka wu le Mwa Nyo, wo sɛɛŋ bee le.” \v 64 Jiso chvuu lɛ, \wj “Fi le no wo jɛme. Geenɛ nsɛŋe bɛŋ le lɛ, ajiŋ a kife kinɛ bɛŋ lé bɛŋ yɛ̂ŋ muh wù jee che le Mwamuh, wu shii a kibo kinchiɛɛŋ ki Muh wù kɛme Bvuŋga, bɛŋ ka bɛŋ yɛŋ no wu too yi kimbɛ le fɛwe”\wj* \v 65 Kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ yu noo, wu mo wu saayɛ njú ye, wu jɛmɛ lɛ, “Wu jode kijusɛ ki Nyo. Bee ka goone muh lɛ wu lɛɛŋ fɛnɛ wu jɛmɛ lɛ la? Bɛŋ le bɛŋ yu wa no wu jode kijusɛ ki Nyo. \v 66 Bɛŋ le bɛŋ suunɛ lɛ la?” Bo chvuu lɛ, “Le muh wù ba yuuyɛ lo.” \v 67 Bo mo bo kɛ bo chuuyi nchwene yi bvushi bvu Jiso le, bo kfuunyi wu bɛ muŋko, bo suŋe wu bɛ chiaaŋ bo duu wu le lɛ, \v 68 “Wo le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka, gɛh gêe la muh wu ntuŋ wu Nyo kuŋ bee le mɛɛse. Gɛh sɛ̂ɛŋ muh wù suŋ wo.” \s1 Bita faŋ Jiso \r (Maliku 14:66-72; Luka 22:56-62; Joŋ 18:15-18,25-27) \p \v 69 Gɛ̀ bee Bita shii akfuuŋ fɛ lakfulɛ. Mwa wù kwɛse wumu wù gɛ̀ lɛne fɛ la chiyu le, ja wu to mbebe ye le wu jɛmɛ wu le lɛ, “Wo tɛ be bee bena Jiso wu Galalee wege.” \v 70 Geenɛ, Bita faŋ a bamii bachii fwe wu jɛmɛ lɛ, “Gɛ ŋkee fiɛɛ fì wo jɛme gɛ.” \v 71 Bita mo wu ja wu bu wu gɛɛŋ wu tu wù nyu jwe wu kitaŋ le. Mwa wù kwɛse wumu wù gɛ̀ lɛne tɛ fo, wu yɛŋ wu le, wu mo wu jɛmɛ bamii ba gɛ̀ lɛme fo le lɛ, “Muh wunɛ bee bɛ Jiso wu Nasalɛ.” \v 72 Bita ka wu faŋ, wu lejɛ lo wu jɛmɛ lɛ, “Gɛ ŋkee muh wuyu gɛ.” \v 73 Lɛ kife kɛŋsɛ shige, bamii ba gɛ̀ lɛme fo kɛŋsɛ bo gɛɛŋ mbebe Bita le bo jɛmɛ wu le lɛ, “Yi nchiɛɛŋ le, wo le tɛ muh mu bo le, nje njɛmɛ wo gɛɛne njɛ wuboo.” \v 74 Bita mo wu kaŋ, wu tɛɛŋ loŋ yi kikwɛɛ ke le wu jɛmɛ lɛ, “Gɛ ŋkee muh wunɛ gɛ.” Kimimia nyishii mo yi toŋ. \v 75 Bita kwajɛ njɛme wù Jiso be jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nyishii lé yi gê yi toŋ, wo nyu wo faŋ wa mɛ kiŋgane kintɛde.” Wu ja fo wu bu akfuuŋ, wu bee kwe baaŋ.\wj* \c 27 \s1 Juda shɛɛŋ \r (Maliku 15:1; Luka 23:1-2; Joŋ 18:28-32) \p \v 1 Akfuuŋ gɛ̀ doo a yuude a too, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ, bo shii bo chu ntaŋ kune Jiso ki bo yuuyɛ wu. \v 2 Bo mo bo kaaŋ wu, bo jo wu bo gɛɛŋ bo nya chiaaŋ yi Balɛt le wù gɛ̀ bee muh wù sage kimbe kiyu le. \p \v 3 Juda wù gɛ̀ gesɛ Jiso gɛ̀ doo wu yɛŋ lɛ ba le ba suunɛ wa lɛ ba le ba yuuyɛ wu, shɛ́ŋ tu yi sage wu yi fiɛɛ fì wu ge le wu mo wu jo bige bi mbaanshɛ biɛɛ wu kaasɛ wu gɛɛŋ bɛ bi ki wu chvûu bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ le. \v 4 Lɛ wu gɛɛŋ, wu jɛmɛ bo le lɛ, “Nle ŋge kimbefɛ ki ŋgesɛ muh wù kɛme gɛ jialɛ gɛ.” Bo chvuu wu le lɛ, “Fifiɛɛ kɛme la ki fi gê bɛ bee? Kee wo fiɛɛ fiyu.” \v 5 Juda bwaŋ bige biyu fɛkuu yeh yi kintanyɛ le, wu mo wu bu, wu gɛɛŋ wu shɛɛŋ. \v 6 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ tajɛ bige biyu bo jɛmɛ lɛ, “Binɛ le bige bi kilɛmɛ, nchi baaŋ bɛɛŋ gɛ lɛ ba gɛɛ binɛ a nchvu wu yeh yi kintanyɛ le gɛ.” \v 7 Bo shii bo chu ntaŋ, bo gɛɛŋ bo gu gwɛŋ wu muh wù maa sháaŋ ki bo jiiyi bantolo fo. \v 8 Le fiɛɛ fì ba tɛŋe gwɛŋ wuyu bude abɛŋ lɛ, “Gwɛŋ wu Kilɛmɛ.” \v 9 Fi gɛ̀ kooshɛ noo lɛ fiɛɛ fì muh wu ntuŋ wu Tada Nyo wù Yɛlimia gɛ̀ jɛmɛ mo fi to fi kojɛ no wu gɛ̀ jɛmɛ lɛ, “Bo gɛ̀ jo bige bi mbaanshɛ bì gɛ̀ bee ŋgesɛ we no booŋ ba Ishwala gɛ̀ kamɛ kikwɛɛ ke le, \v 10 bo gu gwɛŋ wu muh wù maa shíaaŋ le yu, gɛh no Tada Nyo gɛ̀ jɛme mɛne.” \s1 Jiso lɛɛŋ a Balɛt fwe muh wù sage bala wu Lum \r (Maliku 15:2-5; Luka 23:3-5; Joŋ 18:33-38) \p \v 11 No Jiso gɛ̀ lɛme a Balɛt muh wù sage fwe, Balɛt biih wu le lɛ “Le wo wu le Nfoŋ wu Bajuu?” Jiso chvuu lɛ, \wj “Le no wo jɛme.”\wj* \v 12 Geenɛ, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ gɛ̀ doo bo kɛ bo chuunyi mwɛɛ yi wu le, wu gɛ ka wu chvuu lo fiɛɛ gɛ. \v 13 Balɛt mo wu biih wu le lɛ, “Gɛ wo yuge kfuu chi mwɛɛ munɛ mù ba chuunyi wo le gɛ?” \v 14 Geenɛ, Jiso gɛ chvuu lo fiɛɛ wu le mo fimimia fi bo kooyi wu le gɛ. Muh wù sage wuyu bijɛ nɛɛ jwe yuŋ wu baaŋ. \p \v 15 To nyume kife ki Ŋka wu Ndaŋfe, muh wù sage wunɛ bvusɛ muh wu mumwaa yeh yi ncha le, nyu wu wù bamii goone lɛ wu bvusɛ. \v 16 Gɛ̀ bee kife kiyu le, muh mu gɛ̀ bee yeh yi ncha le, ba gɛ̀ kee lo wu yi gee che chì befe le, jee che nyu lɛ Balaba. \v 17 Bamii gɛ̀ doo bo taashɛ, Balɛt biih bo le lɛ, “Bɛŋ goone lɛ mbvusɛ nyu yɛɛŋ yeh yi ncha le? Bɛŋ goone lɛ mbvusɛ Balaba noo, Jiso wù ba tɛŋe lɛ le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka la?” \v 18 Wu gɛ̀ biide noo nje wu gɛ̀ kee lo lɛ ba gɛ̀ nya Jiso chiaaŋ ye le, nyu nje bo gɛ̀ bɛɛne kindoŋ bɛ wu. \v 19 Fì taade fo le sege wu gɛ̀ shilɛ fɛ ba gɛ̀ sage bansa fo, kwɛɛ tuŋ ntuŋ fɛ wu le wu jɛmɛ lɛ, “Keefɛ wo gê fiɛɛ bɛ muh wɛɛ gɛ. Le muh wù chaaŋ. Njɛme nɛ nje kifilɛ le ki njiiŋsɛ bɛ mɛ kintaŋ ki abɛŋ le baaŋ kune wu.” \v 20 No Balɛt biide noo, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ bɛɛse bamii lɛ bo du lɛ wu bvusɛ nyu Balaba, ba lɛɛshɛ lo Jiso. \v 21 Muh wù sage ka wu ja wu biih bo le lɛ, “Muh wù bɛŋ goone lɛ nchinɛ antɛnɛɛ a bamii ba bafɛɛ banɛ le, le wù la?” Bo chvuu lɛ, “Balaba!” \v 22 Balɛt ka wu biih bo le lɛ, “Nɛ ndoo nchinɛ noo, ŋge nɛɛ bɛ Jiso wù ba tɛŋe lɛ Kletu?” Bo bachii jɛmɛ lɛ, “Ba ta lo wu yi kintaaŋ le.” \v 23 Wu ka wu biih lɛ, “Ba ta wu nje la? Fiɛɛ fì befe fì wu ge le la?” Bo ka bo wanɛ bo gɛɛne gɛh lo fwe fwe lɛ, “Ba ta lo wu yi kintaaŋ le.” \p \v 24 Balɛt gɛ̀ doo wu yɛŋ lɛ gɛ je nyu yu gɛ, lɛ wu luume bɛ fiɛɛ finɛ, jwe ja wu bu. Wu fi joo, wu chugɛ chiaaŋ ye yu a kinchvu ki bamii fwe wu jɛmɛ lɛ, “Gɛ chiaaŋ yaŋ nyu fɛ kwe yi muh wunɛ le gɛ. Kee bɛŋ bɛ fi.” \v 25 Bamii bachii chvuu wu le lɛ, “Ɛɛŋ, chinɛ kilɛmɛ ke nyûme yi bikwɛɛ biɛsa le mo yi booŋ besa le.” \v 26 Balɛt mo wu bvusɛ Balaba no bo gɛ̀ goone, wu jɛmɛ ba taaŋ Jiso, bo mo bo nya lɛ ba gɛɛŋ ba ta yi kintaaŋ le. \s1 Bamii ba nchi tu bo chwɛɛse Jiso \r (Maliku 15:16-20; Joŋ 19:2-3) \p \v 27 Bamii ba nchi ba muh wù sage wɛɛ mo bo jo Jiso bo lee bɛ wu a nto we le fɛ ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Bletoliuŋ, bo mo bo kuŋ kimbɛge ki ŋgoo yi bamii ba nchi bachii bo taashɛ bo tuŋkigaŋ bo kɛnɛ Jiso. \v 28 Bo baayɛ njú ye, bo jo njú yi bvunfoŋ yì yɛɛde lo bo susɛ ye ye le, \v 29 bo lu kifo ki bvunfoŋ ki nyu mbiaŋmbiaŋ bo booŋ a wu fwa, bo nya kimbaŋ a kibo ke kinchiɛɛŋ le, lɛ le kitoomi. Bo mo bo too bo ŋgvuume a wù fwe bo chwɛɛse wu bo duu lɛ, “Biaa bimbaaŋ! Nfoŋ Bajuu!” \v 30 No bo gee noo, bo chuuyi chwɛne ye ye le, bo fii kimbaŋ bo shɛde wu yu a fwa. \v 31 Bo chwɛɛsɛ bo mɛsɛ, bo baa nju yi bvunfoŋ yɛɛ, bo kaasɛ bo jii wa nyu njú ye ye ye le, bo mo bo jo wu bo gɛɛne bɛ wu ki bo gɛɛŋ bo ta yi kintaaŋ le. \s1 Ba ta Jiso yi kintaaŋ le \r (Maliku 15:21-32; Luka 23:26-43; Joŋ 19:17-27) \p \v 32 No bo gɛ̀ gɛɛne, bo bu yi muh mu wu a kilaantɛŋ kì Sɛliŋ le jee che nyu lɛ Samoŋ. Bo tooŋsɛ muh wɛɛ wu tuu kintaaŋ ki Jiso. \v 33 Bo gɛɛŋ bo bu kijusɛ kimu ki ba tɛŋe lɛ Golgota, jee chi kijusɛ kinɛ nyu lɛ Ŋgboge wu Kikwɛɛ, \v 34 bo mo bo nya mbvuuŋ ma ba fiiŋsɛ bɛ fiɛɛ fimi fì luji njɛ lele lɛ Jiso mu. Geenɛ wu doo wu moŋ, wu faŋ ki wu mû. \v 35 Bo mo bo ta wu yi kintaaŋ le, bo jo njú ye bo tuŋ kaŋ yu ki bo ga bikwɛɛ biboo le. \v 36 No bo ge noo bo mo bo shii fo bo tu bo chiɛɛne wu. \v 37 Bo saŋ ŋwa wù duunyi fiɛɛ fì bo ta wu yi kintaaŋ le nje fi, bo mo bo ta yi kintaaŋ le a kikwɛɛ ke we lɛ, “Wunɛ le Jiso, Nfoŋ Bajuu.” \v 38 Bo ta tɛ bachoŋ bafɛɛ yi bintaaŋ le bɛ Jiso, wumu a kibo kinchiɛɛŋ ki Jiso le, wumu a kiŋkoŋo le.\fig Jiso yi kintaaŋ le|alt="Jesus on the cross" src="lb00328c.tif" size="span" loc="Mch 27:38" copy="Louis Bass" ref="27:38"\fig* \v 39 Bamii tu bo fede bo yɛde Jiso le bo bɛme bɛ bikwɛɛ, bo baade wu bɛ banchuŋ, \v 40 bo duu lɛ, “Wo wù chi bee ki wo sâ yeh yi kintanyɛ wo kaasɛ wo jooŋ yi aju le atade, gɛh fi la kikwɛɛ kuŋ! Nɛ wo fɛnɛ le Mwa Nyo, wo shii la yi kintaaŋ kɛɛ le.” \v 41 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba duunyi banchi mo bamii ba sage woŋ tu bo chwɛɛse tɛ wu bo duu lɛ, \v 42 “Wu chi fii bamii bamu njɛ taŋlo wu fi kikwɛɛ ke sɛŋ. Gɛ wu nyu Nfoŋ wu bamii ba Ishwala gɛ? Wu shii la yi kintaaŋ le mɛɛse bee mo be bɛɛŋ wu le. \v 43 Wu chi gɛɛde kikwɛɛ yi Nyo le. Nɛ Nyo fɛnɛ koŋe wu, wu fi la wu mɛɛse no wu chi duu lɛ wu le Mwa Nyo.” \v 44 Bachoŋ baa tɛ ba bo gɛ̀ ta yi bintaaŋ le bɛ Jiso, bo tu bo baade tɛ wu bɛ banchuŋ gɛh noo. \s1 Jiso kwe \r (Maliku 15:33-41; Luka 23:44-49; Joŋ 19:28-30) \p \v 45 Juu gɛ̀ bɛɛŋ chi leesɛ, akfuuŋ ja ajiiŋ woŋ wuchii gɛɛne bude juu bikaa bitɛde fɛnshɛ. \v 46 Lɛ nyu njɛ juu bikaa bitɛde, Jiso ja wu jaŋ fɛwɛɛwe lɛ, \wj “Ɛli, Ɛli, lama sabatani.\wj*” Fì le lɛ, \wj “Nyo waŋ, Nyo waŋ, wo noŋ mɛ nɛ nje la?”\wj* \v 47 Bamii bamu ba gɛ̀ lɛme fo doo bo yu, bo jɛmɛ lɛ, “Muh wuyu tɛŋe Alaja.” \v 48 Muh mu bo le mo wu legɛ lo kimimia wu jo kfusha, wu fuuŋ a mbvuuŋ ma ŋgbwamɛ le, wu booŋ yi finte le wu chiaasɛ lɛ wu mu. \v 49 Geenɛ bamii bamu jɛmɛ lɛ “Gɛh lɛɛŋ nɛ, besabɛŋ yɛŋ laa Alaja le wu to wu fi wu la.” \p \v 50 Jiso ka wu waŋ fɛwɛɛwe, wu mo wu nya kiyo ke Nyo le. \v 51 Fi ja fi kooshɛ lɛ, nju yì gɛ̀ gade yeh yi kintanyɛ antɛŋ gɛ̀ badɛ antɛnɛɛ kɛge fɛwe boge bude fɛkuu bimbe bifɛɛ. Nshɛŋ shiŋshɛ, ata baajɛ, \v 52 jɛ́ŋ tɛ gwenyɛ bamii ba gɛ̀ bee ba Nyo ba duude ba gɛ̀ kweeyɛ wa mo bo kaasɛ bo bu yi kwe le. \v 53 Jiso gɛ̀ doo wu bu yi kwe le, bamii bayu ja bo gɛɛŋ a kilaantɛŋ kì yuude le Yɛlusalɛm, bamii wesee yɛŋ bo le. \v 54 Chiji kikwɛɛ ki bamii ba nchi bɛ bamii ba bɛ bo gɛ̀ bee fo bo chiɛɛne Jiso, gɛ̀ doo bo yɛŋ no nshɛŋ shiŋshɛ, bɛ fiɛɛ fì kooshi le, nfaaŋ koo bo baaŋ. Bo jɛmɛ lɛ, “Yi nchiɛɛŋ nchiɛɛŋ le, muh wunɛ chi bee Mwa Nyo.” \v 55 Bikɛse ba duude gɛ̀ lɛme tɛ fo je yì ndefe le bo jiiŋe. Bikɛse banɛ le ba gɛ̀ ja Galalee bo bii Jiso le bo fii wu. \v 56 Ŋgoo yiboo gɛ̀ bee Mɛɛle Madaleŋ mo Mɛɛle wù bwe Jɛm bɛ Yosɛf, mo bwe booŋ ba Jɛbɛdi. \s1 Ba jiiyɛ Jiso \r (Maliku 15:42-47; Luka 23:50-56; Joŋ 19:38-42) \p \v 57 Lɛ nyu fɛnfu, muh wu kwa wumu wu Alimatia ja wu to, jee che nyu lɛ Yosɛf. Wu tɛ gɛ̀ bee muh wu ŋgoo yi Jiso le. \v 58 Wu gɛɛŋ wu yɛŋ Balɛt le wu lɛgɛ lɛ wu nyâ gvunɛ chi Jiso wu le wu gɛ̂ɛŋ wu jîiyɛ. Noo, Balɛt mo wu jɛmɛ lɛ bo gɛ̂ɛŋ bo nyâ wu le. \v 59 Yosɛf fi gvunɛ chiyu wu kujɛ a nju yì yuude le, \v 60 wu mo wu gɛɛŋ wu giŋsɛ a jɛŋ ye yì baaŋ yifiɛŋ le. Wu gɛ̀ cho jɛŋ yiyu yi kimbaaŋ le, wu mo wu biŋsɛ kibwee ki tɛdɛ wu baŋɛ jwe wu jɛŋ yɛɛ yu, wu mo wu ja. \v 61 Mɛɛle Madaleŋ bɛ Mɛɛle wumu wɛɛ gɛ̀ bee fo, bo shii mbebe jɛŋ yiyu le, kimbe kege le. \s1 Bo tu bo chiɛɛne jɛŋ yi Jiso \p \v 62 Akfuuŋ bu ayuu, juu chi bo to bo seese mwɛɛ mu yuuŋ chiboo gɛ̀ fe wa, bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ Bafalashii gɛɛŋ bo yɛŋ Balɛt le, \v 63 bo jɛmɛ wu le lɛ, “Muh wù baaŋ, bee be kwaji fiɛɛ fì muh wu chimbiaŋ wɛɛ gɛ̀ jɛme sege wu gɛ̀ baaŋ yu. Wu gɛ̀ bee wu jɛmɛ lɛ, le to bu aju atade wu kaasɛ wu bu yi kwe le. \v 64 No fi le noo, wo du bamii gɛɛŋ bo chîɛɛne jɛŋ yɛɛ gɛɛŋ bu aju atade, nje bee faane lɛ taŋlo booŋ be ba ŋgoo bo ja bo gɛɛŋ bo choŋ gvunɛ che bo ja bɛ chi bo mo bo sɛŋe bamii le lɛ, ‘Wu le wu bu yi kwe le.’ Nɛ bo ge noo, chimbiaŋ chi mɛɛse chinɛ mo chi fo chi fe lo chi fwe.” \v 65 Balɛt du bo le lɛ, “Bɛŋ jô bamii ba nchi bena bo gɛɛŋ, bɛŋ du bo chiɛɛne jɛŋ yɛɛ chuule no taŋlo bo chiɛɛne.” \v 66 Noo bo mo bo gɛɛŋ bo baŋɛ jwe wu jɛŋ yiyu chuule bo gɛɛ njiŋɛ yi tɛdɛ chì bo gɛ̀ baŋɛ jwe wu jɛŋ yɛɛ yu, bo mo bo gɛɛ bamii ba nchi bo chîɛɛne.\f + \fr 27:66 \fr*\ft Njiŋɛ wunɛ gɛ̀ bee ki bo ge lɛ keefɛ muh fe lo fo gɛ.\ft*\f* \c 28 \s1 Jiso bu yi kwe le \r (Maliku 16:1-10; Luka 24:1-12; Joŋ 20:1-10) \p \v 1 Juu chi yuuŋ gɛ̀ fe, akfuuŋ yuude atoo, nyu juu chi fwe yi kimaa le, Mɛɛle Madaleŋ bɛ Mɛɛle wumu wɛɛ gɛɛŋ ki bo bijɛ jɛŋ. \v 2 Fi kooshɛ lɛ, nshɛŋ gɛ̀ be yi ja yi shiŋshɛ bɛ bvuŋga, nje nchɛndaa Tada gɛ̀ shii we wu to wu biŋsɛ kibwee ki tɛdɛ chiɛɛ chì ba gɛ̀ baŋɛ jwe wu jɛŋ yɛɛ yu wu mo wu shii yu. \v 3 Nchɛndaa wuyu le bvushi bwe gɛ̀ lale njɛ jaŋ, njú ye baaŋ nɛ bvuuu. \v 4 Bamii ba gɛ̀ chiɛɛne jɛŋ baa yɛŋ wu le bo faaŋ baaŋ, bo koge nɛ kikikiki, bo gweeyɛ fɛkuu bo leefɛ njɛ biŋkwe bi bamii. \v 5 Nchɛndaa wu Nyo wuyu jɛmɛ bikɛse baa le lɛ, “Keefɛ bɛŋ fâane gɛ. Ŋkee lo lɛ bɛŋ goone nyu Jiso wù ba chi ta yi kintaaŋ le. \v 6 Gɛ wu baaŋ fɛnɛ gɛ, wu le wu bu wa yi kwe le, no wu gɛ̀ jɛme. Bɛŋ to bɛŋ yɛŋ fɛ wu chi gime fo. \v 7 Bɛŋ mo bɛŋ gɛ̂ɛŋ chige bɛŋ sɛɛŋ booŋ be ba ŋgoo le lɛ wu le wu bu wa yi kwe le, lɛ wu le wu sa wa bɛŋ fwe Galalee. Bɛŋ lé bɛŋ yɛ̂ŋ wu le yo. Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bɛŋ le bɛŋ yu wa no nsɛŋe bɛŋ le.” \v 8 Bikɛse baa mo bo ja fɛ jɛŋ chige chige bɛ nfaaŋ, geenɛ bo kɛme tɛ njoŋ wù baaŋ, bo tu bo lege bo gɛɛne ki bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ booŋ ba Jiso ba ŋgoo le. \v 9 No bo gɛ̀ gɛɛne, fi kooshɛ lɛ bɛ ba Jiso gɛ̀ tasɛ, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “N'yɛɛse bɛŋ le.”\wj* Bo mo bo to mbebe ye le, bo gwe bo kfugɛ bikaa bie, bo ŋgvuuŋ wu. \v 10 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Keefɛ bɛŋ fâane gɛ. Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ dû booŋ ba bwɛɛŋ le lɛ bo gɛ̂ɛne Galalee bo lé bo yɛ̂ŋ mɛne yo.”\wj* \s1 Bamii bo gɛ̀ chiɛɛne jɛŋ sɛɛŋ fiɛɛ fì gɛ kooshɛ \p \v 11 Sege bikɛse baa gɛ̀ ja bo doo bo gɛɛne, fi kooshɛ lɛ bamii ba nchi ba gɛ̀ chiɛɛne jɛŋ bamu gɛ̀ ja bo gɛɛne alaantɛŋ bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ fiɛɛ fichii fì kooshi bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ le. \v 12 Bachiji kintanyɛ bayu mo bo kuŋ bamii ba sage woŋ bɛ bo shii bo chu ntaŋ, bo mo bo baŋɛ jwe wu bamii ba nchi baa bɛ bige bì duude, \v 13 bo jɛmɛ bo le lɛ, “Bɛŋ sɛ̂ŋe bamii le lɛ bɛŋ chi lefe lo booŋ be ba ŋgoo to bo choŋ gvunɛ che bo gɛɛŋ bɛ chi. \v 14 Nɛ bɛŋ sɛŋe noo, fi lee bintuŋ bi muh wù sage le, wu nɛ goone ki wu nyâ bɛŋ ŋgɛ le, bee seesɛ bɛ wu, wu gɛ ka wu nya bɛŋ ŋgɛ gɛ.” \v 15 Noo bo mo bo fi bige biyu bo tu bo sɛŋe gɛh no ba be jɛmɛ bo le. Kinfɛ kiyu kinɛ mo ki laaŋ antɛnɛɛ a Bajuu too bude abɛŋ lɛ ba gɛ̀ choŋ lo gvunɛ chi Jiso. \s1 Jiso tuŋ bamii be yi woŋ le wuchii \r (Maliku 16:14-18; Luka 24:36-49; Joŋ 20:19-23; Lɛme 1:6-8) \p \v 16 Booŋ ba ŋgoo ba Jiso ba yuufe ncho wu mumwaa mo bo ja bo gɛɛŋ Galalee, bo bɛɛŋ bo gɛɛŋ yi mbegɛ wù Jiso gɛ̀ jɛmɛ bo le. \v 17 Bo doo bo yɛŋ wu le, bo ŋgvuuŋ wu. Geenɛ bamu tu bo maŋe wu. \v 18 Jiso ja wu kɛŋsɛ wu to wu du bo le lɛ, \wj “Chii le wu nya wa bvuŋga bvuchii bvu fɛwe mo bvu fɛkuu mɛne.\wj* \v 19 \wj Noo, bɛŋ gɛ̂ɛŋ woŋ le wuchii, bɛŋ gêe bamii nyu bamii baŋ ba ŋgoo, bɛŋ lêese bo a joo a jee chi Nyo wu Chii le, bɛ chi Mwa mo a chi Kiyo ki Yuude le.\wj* \v 20 \wj Bɛŋ yɛ̂yi bo lɛ bo gêe fiɛɛ fichii fì nle n'yɛyɛ bɛŋ yu. Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, nlé nyûme besabɛŋ segechii gɛɛne bude kife kì woŋ lé wu gê wu ka.”\wj*