\id LUK - Nchane New Testament \ide UTF-8 \h Luka \toc1 Saaka wù joŋe kune Jiso no Luka gɛ̀ saŋ \toc2 Luka \toc3 Luk \mt2 Saaka wù joŋe kune Jiso no \mt1 Luka \mt2 gɛ̀ saŋ \imt Fiɛɛ fì le a Ŋwa wu Luka wunɛ le \ip Ŋwa wu Luka wunɛ duunyi lɛ Jiso le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka bamii ba Ishwala yu, ka nyu Mbvusɛ wu kiŋgogɛ ki bamii bachii. Wu jɛme mwɛɛ mumu kune Jiso mù le a ŋwa wunɛ le maa. Wu jɛmɛ no ba gɛ̀ boyɛ Jiso banchɛndaa ba Nyo tu bo yɛɛne, bamii ba chiɛɛne shóŋ gɛɛŋ bo bijɛ mwa. Wu jɛmɛ tɛ no mwa wù Jiso gɛ̀ shɛshɛ yeh yi kintanyɛ le, wu jɛme ŋgaŋ wù Jiso gɛ̀ ma kune muh wù joŋe wu Samaliya bɛ wù kune mwa wù gɛ̀ lɛsɛ. Ŋwa wu Luka wunɛ jɛme baaŋ kune buunɛ, wu jɛme tɛ kune Kiyo ki Yuude mo kune bikɛse. Ŋwa wunɛ jɛme no Nyo lɛɛshi bimbefɛ bi bamii, nyu fi fì Jiso gɛ̀ to fɛkuu fɛnɛ nje fi. \iot Bikwɛɛ bi mwɛɛ mù le a Ŋwa wunɛ le \io 1:1-4 Fɛŋkɛɛ \io 1:5–2:52 No ba gɛ̀ boyɛ Joŋ Nlesɛajoo bɛ no ba gɛ̀ boyɛ Jiso bo tu bo kuu \io 3:1-20 Lɛme chi Joŋ Nlesɛajoo \io 3:21–4:13 No ba gɛ̀ leesɛ Jiso a joo bɛ no Sataŋ gɛ̀ mone wu \io 4:14–9:50 Kune lɛme chi Jiso Galalee \io 9:51–19:27 No Jiso gɛ̀ ja Galalee wu gɛɛne Yɛlusalɛm \io 19:28–23:56 Kune kimaa ki Jiso kì kimɛsɛ Yɛlusalɛm \io 24:1-53 No Jiso gɛ̀ bu yi kwe le, wu bunɛ a bamii jii, fɛ wu bɛɛŋ fɛwe \c 1 \s1 Fɛŋkɛɛ \p \v 1 Muh wù baaŋ Teofilus, bamii ba duude le bo moŋ wa ki bo saŋ kune mwɛɛ mu gɛ̀ kooshɛ a bee ntɛnɛɛ. \v 2 Ba gɛ̀ saŋ mwɛɛ munɛ gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bee gɛ̀ yu wa a bamii ba gɛ̀ yɛde bɛ ajii aboo, bo ka feeji saaka wɛɛ no mu gɛ̀ kɛ. \v 3 No nle njo wa kife ki ntaa mwɛɛ munɛ munchii kɛge fɛŋkɛɛ, mo n'yɛŋ lɛ, fi joŋe lɛ mbanyɛ nsaŋ tɛ fɛ wo le a je yì kooji le. \v 4 Ŋge finɛ lɛ wo kɛ̂ɛ kinchiɛɛŋ wu mwɛɛ mù ba gɛ̀ fejɛ wa wo le. \s1 Nchɛndaa wu Nyo tee lɛ ba lé ba boo Joŋ Nlesɛajoo \p \v 5 Sege Nfoŋ Hɛlod gɛ̀ sage woŋ wu Judia, chiji kintanyɛ wumu gɛ̀ bee jee che nyume lɛ Sakiya. Wu gɛ̀ lɛne a kinchvu ki bachiji kintanyɛ ba Abija le, kwɛɛ gɛ̀ bu tɛ a kfuu chi Aloŋ le, ba tɛŋe wu lɛ Alisabɛ. \v 6 Bamii ba bafɛɛ banɛ gɛ̀ bee bamii ba chaaŋ a Nyo jii, bo gɛɛde banchi ba Tada bachii, bo kɛme gɛ jialɛ gɛ. \v 7 Geenɛ, bo gɛ̀ kɛme gɛ mwa gɛ, nje Alisabɛ gɛ̀ bee kaa, bo bachii gɛ̀ bee bo juŋ wa. \p \v 8 Kife gɛ̀ to ki kojɛ, ki kinchvu ki Sakiya bo lɛne yeh yi kintanyɛ yi Tada le. Wu gɛ̀ bee chiji kintanyɛ a Nyo jii abvu, \v 9 bo gɛ̀ baa wu, bii no bo to bo baade bachiji kintanyɛ yi kinche kiboo le. Wu mo wu lee yeh yi kintanyɛ le, ki wu tôŋ jiiŋ. \v 10 Kife gɛ̀ kojɛ kì wu toŋ jiiŋ, bamii bachii ba gɛ̀ bee akfuuŋ, buune. \fig Kitana ki jiiŋ|alt="Altar of incense" src="lb00263c.tif" size="col" loc="Luk 1:10" copy="Louise Bass" ref="1:10"\fig* \p \v 11 Nchɛndaa wu Tada ja wu bunɛ a wu jii, wu lɛɛŋ kibo kinchiɛɛŋ ki kitana ki jiiŋ le. \v 12 Sege Sakiya gɛ̀ yɛŋ wu le, njaŋ koo wu, wu kɛmɛ nfaaŋ baaŋ. \v 13 Geenɛ, nchɛndaa wɛɛ jɛmɛ wu le lɛ, “Keefɛ wo fâane gɛ. Nyo le wu yu wa buunɛ chuŋ. Kwoo, wu Alisabɛ lé wu tô wu bôo mwa wù jwɛŋsɛ, wo nya jee che lɛ Joŋ. \v 14 Wu lé wu gê wu tô bɛ kinlaŋye fɛ wo le, bamii ba duude le bo yuge njoŋ nje boyɛ che. \v 15 Wu lé wu gê wù nyû muh wù baaŋ a Nyo jii. Keefɛ wu yu wu to wu muu mbvuuŋ gɛ, fɛ nyume mo ma tɛɛme gɛ. Kiyo ki Yuude lé ki gê ki yîsɛ ye ye le wu baaŋ a bwee shɛŋ.\f + \fr 1:15 \fr*\ft Kɛnɛ lɛ, “sege ba boo wu.”\ft*\f* \v 16 Wu lé wu gê bamii ba Ishwala ba duude bo kusɛ muntele muboo bo kaasɛ bo tu bɛ Tada wù Nyo wuboo. \v 17 Wu lé wu sâ fwe a Tada bɛ fitele mo bvuŋga bvu Alaja, ki wu kûsɛ muntele mu bachiji booŋ, mu nyu yi booŋ baboo le. Wu lé wu gê bamii ba tɛɛme bintuŋ chinɛ bintuŋ bi tɛmɛ le, bo kusɛ kinche kiboo, bo kɛme baŋkwajɛ nyu ba bamii ba chaaŋ. Wu lé wu gê noo, lɛ bamii nyû bo seesɛ bo chiɛɛne Tada.” \p \v 18 Sakiya biih nchɛndaa wu Nyo le lɛ, “Fiɛɛ fì yu fi ge ŋkɛɛ, besa kwaaŋ nyu bee juŋ wa nɛ, le la?” \p \v 19 Nchɛndaa Nyo wɛɛ chvuu lɛ, “Le mɛ wù Gabliya, nlɛme bvushi bvu Nyo le segechii, nyu wu wù tuŋ mɛ ki nto nsɛɛŋ wo saaka wù joŋe wunɛ. \v 20 Bîjɛ yɛ̂ŋ, no wo baaŋ bɛɛŋ gɛ̀ saaka wunɛ le gɛ, kife lé ki tô ki kojɛ kì fi kɛmɛ ki fi kooshɛ, wo lé wo tû kinchifɛ, wo gɛ ka wo jɛme gɛ, gɛɛŋ bu sege fiɛɛ finɛ lé fi kôoshɛ.” \p \v 21 No fi gɛ̀ kooshi noo, bamii ba gɛ̀ lɛme akfuuŋ bo chiɛɛne Sakiya bo kɛmɛ lo ŋgha laa le la fì ge wu she yu baaŋ nɛ lɛ. \v 22 Sege wu gɛ̀ bu yu, wu ka kee gɛ ki wu jɛ̂me bo le gɛ. Bo mo bo kɛɛ lɛ Nyo le wu dunyɛ fiɛɛ fì ghage wu le yu. Wu mo wu fege lo mwɛɛ bɛ chiaaŋ, wu ya jɛme gɛ. \v 23 Sakiya gɛ̀ mɛsɛ lɛme che yeh yi kintanyɛ le, wu mo wu kaasɛ wu tu jiŋ fɛ wu kfuuŋ. \v 24 Aju gɛ̀ fe, kwɛɛ wu Alisabɛ kɛmɛ fwe, wu mo wu nyume yeh yeh yi kii le yitɛŋ. \v 25 Alisabɛ mo wu jɛmɛ lɛ, “Mɛɛse Tada le wu koo wa yii fɛ mɛne, wu bvusɛ bvuya yi kikwɛɛ kaŋ le.” \s1 Nchɛndaa wu Nyo tee lɛ ba lé ba bôo Jiso \p \v 26 Fwe chi Alisabɛ gɛ̀ bu kii bvusoo, Nyo tuŋ nchɛndaa we wù Gabliya ntɛ wumu wu Galalee le jee nyume lɛ Nasalɛ.\fig Nchɛndaa wu Nyo la jigɛ a Mɛɛle le|alt="The angel visits Mary" src="hk00132c.tif" size="col" loc="Luk 1:26" copy="Horace Knowles" ref="1:26"\fig* \v 27 Wu gɛ̀ gɛɛŋ bɛ ntuŋ fɛ ŋgooŋ kwɛse wumu le jee che nyume lɛ Mɛɛle, wu baaŋ mwa wuchile. Wu ge bee ba seesɛ wa lɛ wu lé wu nyûme kwɛ Yosɛf wu a kfuu chi Nfoŋ Dabi le. \v 28 Nchɛndaa wu Nyo wɛɛ gɛɛŋ wu yɛŋ Mɛɛle le, wu jɛmɛ wu le lɛ, “N'yɛsɛ wo le! Tada le wu baa wo wu ka nyume bɛ wo.” \p \v 29 Mɛɛle yu fi ya wu baaŋ, wu tu wu maŋe laa kfuu chi wunɛ n'yɛsɛ le wu nɛɛ nɛ lɛ. \v 30 Geenɛ, nchɛndaa wu Nyo jɛmɛ wu le lɛ, “Mɛɛle fɛ wo fâane gɛ, Nyo le wu cha wo. \v 31 Bîjɛ yɛ̂ŋ, wo lé wo gê wo kɛ̂me fwe, wo boo mwa wù jwɛŋsɛ, wo nya jee lɛ Jiso. \v 32 Wu lé wu gê wu nyû muh wù baaŋ, ba lé ba tɛ̂ŋe wu lɛ Mwa Nyo, Nyo wu le Kikwɛɛ ki Mwɛɛ Munchii. Tada Nyo lé wu gê wu shîishɛ wu yi kala wu Nfoŋ Dabi wu chiji kfuu chiboo le. \v 33 Wu lé wu sâge kfuu chi Yakob segechii, gɛ bvunfoŋ bwe nyu bvu to bvu ka gɛ.” \v 34 Mɛɛle biih nchɛndaa wu Nyo le lɛ, “Finɛ lé fi fê nɛɛ, mbaaŋ mwa wuchile.” \v 35 Nchɛndaa wu Nyo chvuu wu le lɛ, “Kiyo ki Yuude lé ki tô yi ye yo le, bvuŋga bvu Nyo wu le Kikwɛɛ ki Mwɛɛ Munchii ki ge ki yisɛ yi ye yo le. Noo, mwa wu wo lé wo gê wo bôo le wu yuude, ba mo ba tɛŋe wu lɛ Mwa Nyo. \v 36 Bîjɛ wo yɛ̂ŋ, mwa bwee chijo wù Alisabɛ wu le wu nyuufɛ wa wu juŋ ba chi tɛŋe wu lɛ kaa, wu le mɛɛse bɛ fwe kii bvusoo, wu lé wu bôo mwa wù jwɛŋsɛ. \v 37 Gɛ fiɛɛ nyu yu fì taŋlo fi ya Nyo gɛ.” \v 38 Mɛɛle mo wu jɛmɛ lɛ, “Nɛ mɛ wunɛ fɛnɛ wu le mwa lɛme wu Nyo. Wu gê, fi kôoshɛ bɛ mɛ no wo jɛme.” No wu jɛme noo, nchɛndaa wu Nyo mo wu ja. \s1 Mɛɛle la jigɛ a Alisabɛ le \p \v 39 Gɛh aju ayu le, Mɛɛle seesɛ wu ja wu mo wu yaŋse wu gɛɛne ntɛ wumu wu woŋ wu mbegɛ wu Juda le, \v 40 wu gɛɛŋ wu bu yo, wu lee a Sakiya ye wu yɛsɛ kwɛɛ wù Alisabɛ le. \v 41 No Alisabɛ gɛ̀ yu n'yɛsɛ wu Mɛɛle, mwa jaŋɛ a wu shɛŋ baaŋ. Kiyo ki Yuude yisɛ yi ye ye le.\fig Mɛɛle la jigɛ a Alisabɛ le|alt="Mary visits Elizabeth" src="CN01609c.tif" size="col" loc="Luk 1:41" copy="David C. Cook" ref="1:41"\fig* \v 42 Wu mo wu wulɛ fɛwɛɛwe, wu jɛmɛ lɛ, “Kimbonɛ ki Nyo le yi ye yo le fede bikɛse bachii, kimbonɛ ke le yi mwa wu wo lé wo bôo le. \v 43 Finɛ fiɛɛ fì baaŋ jiɛnyi nɛɛ nɛ, lɛ bwe Tada waŋ le wu la jigɛ a mɛne? \v 44 Bîjɛ wo yɛ̂ŋ, sege mbe n'yu n'yɛsɛ wo, mwa mo wu jaŋɛ a mɛ shɛŋ bɛ kinlaŋye kì baaŋ. \v 45 Kinlaŋye kì baaŋ le fɛ wo le, nje wo le wo bɛɛŋ lɛ ŋka wù Nyo gɛ̀ ka wo lé wu tô wu kôjɛ.” \s1 Mɛɛle yuusɛ Nyo \p \v 46 Mɛɛle jɛmɛ lɛ, “Fitele fiaŋ yuuse Tada Nyo, \v 47 shɛ́ŋ yaŋ yuge njoŋ nje Nyo wu le Mbvusɛ waŋ. \v 48 Wu le wu kwajɛ mɛ, nle gɛh lo muh we wu lɛme wu nchɛ. Kɛge yi mɛɛse le gɛɛne lo, kiŋgogɛ kichii lé ki jɛ̂me lɛ, Nyo le wu noŋ kimbonɛ yi ye yaŋ le, \v 49 nje Nyo wu Bvuŋga Bvuchii le wu ge wa mwɛɛ mù baaŋ baaŋ fɛ mɛne. Gɛ jee che taŋlo ba beji bɛ chimi gɛ. \v 50 Wu koode yii fɛ bamii ba ŋgvuune wu le. Yii yinɛ le fɛ kiŋgogɛ le kichii. \v 51 Wu le wu dunyɛ bvuŋga bvu kibo ke, wu taashɛ bamii ba chiaase ye, bantaŋ baboo bo laayɛ. \v 52 Wu le wu shwa wa banfoŋ ba baaŋ baaŋ yi bakala le, wu bɛɛŋsɛ nyu bamii ba nchɛ nchɛ. \v 53 Wu le wu nyaŋɛ wa bamii ba jɛŋ yuu bo, bo fuu bɛ mwɛɛ mù joŋe, wu kuŋ ba kwa bo gɛɛŋ chiaaŋ chiaaŋ. \v 54-55 Wu le wu fi muh we wu lɛme wù Ishwala, wu kwajɛ ki wu kôo yii fɛ Ablaham bɛ kfuu che le, gɛɛne mɛɛse gɛh no wu gɛ̀ ka wa bɛ bachiji chiji besa.” \v 56 No Mɛɛle jɛmɛ noo, wu che bɛ Alisabɛ kii yi tɛdɛ fɛ wu kaasɛ wu tu jiŋ fɛ wu kfuuŋ. \s1 Alisabɛ boo Joŋ Nlesɛajoo \p \v 57 Kife ki Alisabɛ ki boyɛ gɛ̀ to ki kojɛ, wu boo mwa wu jwɛŋsɛ. \v 58 Kfuu che, bɛ bamii ba gɛ̀ chee kimbe kɛɛ le, yu lɛ Tada le wu koo yii fɛ wu le baaŋ, bɛ bo tu bo laŋeye. \v 59 Aju gɛ̀ to a bu nyaaŋ, ba to lɛ ba chvuu mwa yeh, bo mo bo goone ki bo chu jee lɛ Sakiya nyu jee chi chiji, \v 60 geenɛ bwee faŋ, wu jɛmɛ lɛ ba tɛ̂ŋe wu lɛ Joŋ. \v 61 Bo jɛmɛ wu le lɛ “Gɛ muh nyu yu a kfuu chena le bɛ jee chinɛ gɛ.” \v 62 Bo ja bo fege bɛ chiaaŋ chiji mwa le, ki bo kɛɛ laa wu be goone lɛ ba chu jee chi mwa lɛ yɛɛŋ la. \v 63 Wu mo wu fe tɛ, lɛ ba to bɛ fiɛɛ wu saŋ yu we. Lɛ ba to bɛ fi wu mo wu saŋ lɛ, “Jee che le Joŋ.” Bo yɛŋ noo jwe yuŋ bo. \v 64 Kimimia, jwe wu Sakiya mo wu gwenyɛ, lɛmɛ che yaafɛ, wu kaasɛ wu tu wu jɛme. Wu mo wu kɛ wu tume maŋkuŋ ma Nyo. \v 65 Bamii ba ntɛ wuyu le kɛmɛ ŋgha baaŋ. Saaka wu mwɛɛ munɛ munchii saaŋe wu gɛɛŋ woŋ wu mbegɛ wu Judia wuyu le wuchii. \v 66 Bamii bachii ba gɛ̀ yu mwɛɛ munɛ munchii bo kɛmɛ faaŋ bo biide laa wunɛ mwa lé wu yu wu tô wu nyume nɛɛ lɛ, nje fi gɛ duunyi lɛ kimbonɛ ki Nyo le yi ye ye le. \s1 Sakiya tee ntuŋ wu Nyo \p \v 67 Kiyo ki Yuude ja ki yisɛ ye yi Sakiya wu chiji Joŋ le, wu mo wu kɛ wu jɛme njɛ muh wu ntuŋ wu Nyo, wu duu lɛ, \v 68 “Besabɛŋ bɛ̂ɛŋse Tada Nyo wu bamii ba Ishwala. Wu le wu to wa ki wu sûuŋ bamii be yi ŋgɛ le. \v 69 Wu le wu gɛɛ wa muh we wu bvuŋga wù lé wu gê besabɛŋ bônɛ, wu bu kfuu chi muh we wu lɛme wù Nfoŋ Dabi le. \v 70 Finɛ le no wu gɛ̀ ka wa jwe wu bamii be ba ntuŋ ba yuude le baaŋ lo nchensɛŋ no wu gɛ̀ gɛlɛ, \v 71 lɛ wu lé wu bvûsɛ bee chiaaŋ yi bamii ba goone ki bo lɛɛshɛ bee le, mo bamii besa ba kimbanɛ. \v 72 Wu gɛ̀ ka lɛ wu lé wu kôo yii fɛ bachiji chiji besa le, wu mo wu chee wu kwaji maŋkaŋ mɛ mà wu gɛ̀ gwo bɛ Nyo. \v 73 Wu gɛ̀ ka fɛ Ablaham wù chiji bachiji besa wu ji leh lɛ, \v 74 wu lé wu gê wu bvûsɛ bee chiaaŋ yi bamii besa ba kimbanɛ le, lɛ besabɛŋ lɛ̂ne wu le bee ya faane gɛ, \v 75 besabɛŋ chêe kinche kì yuude bɛ kì chaaŋ a wu jii aju achii yi nshilɛ wese le. \v 76 Wo wù mwa yaŋ ba lé ba tɛ̂ŋe wo lɛ muh wu ntuŋ wu Nyo, Nyo wu le Kikwɛɛ ki Mwɛɛ Munchii, nje wo lé wo sâ fwe a Tada ki wo sêesɛ je ye. \v 77 Wo lé wo fêeji bamii be je yì taŋlo bo kɛmɛ mbvusɛ yu, fì le nlɛɛshɛ wù Nyo lé wu gê wu lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ biboo, \v 78 nje yii yì baaŋ yì wu kole fɛ bamii le. Wu lé wu chîiŋsɛ Mbvusɛ wu shiide wu too we gɛh njɛ juu fɛ chi le chi saaŋ. \v 79 Wu lé wu nyâ n'yuu bamii ba le yi kijibɛ le mo bamii ba le jwe wu kwe le, wu mo wu gɛɛ besabɛŋ je yì kimbonɛ le.” \v 80 Mwa Sakiya wɛɛ mo wu tu wu kuu yi nyaŋ yi ye le, wu kuu tɛ a kiyo le. Wu mo wu ja wu gɛɛŋ wu tu wu chee nyu nchvuuŋ, gɛɛŋ bu juu chì wu gɛ̀ bu ki wu dûnyɛ kikwɛɛ ke bamii ba Ishwala le. \c 2 \s1 Mɛɛle boo Jiso \r (Macho 1:18-25) \p \v 1 Gɛ̀ bee kife kɛɛ le, nchi bu lɛ ba saŋ maŋkuŋ ma bamii bachii ba le yi bituŋ bi woŋ wu Lum le. Wu gɛ̀ bu a Kaisa Augustu wù gɛ̀ bee Nfoŋ wù baaŋ wu yo le. \v 2 Kintaŋ kinɛ gɛ̀ bee kì fwe kife kì Kwelino gɛ̀ bee muh wù baaŋ wu Lum wù gɛ̀ sage kimbe ki woŋ ki Silia le. \v 3 Noo, bamii bachii mo bo kaase bo tuu jiŋ bantɛ baboo le, lɛ bo gɛɛŋ bo saŋ ajee aboo ki ba taŋ bo. \v 4 Yosɛf tɛ mo wu ja Nasalɛ ntɛ wumu wu Galalee le, wu bɛɛŋ wu gɛɛŋ Bɛtɛhɛm kimbe ki woŋ ki Judia le a ba gɛ̀ boyɛ Nfoŋ Dabi yo. Wu gɛ̀ gɛnɛ yo nje wù gɛ̀ bee muh wu a kfuu chi Nfoŋ Dabi le. \v 5 Yosɛf gɛ̀ gɛɛne bɛ Mɛɛle wù wu gɛ̀ lesɛ lɛ wu lé wu gê wù nyu kwɛɛ ki bo saŋ ajee, wù nyu bɛ fwe. \v 6 No bo gɛ̀ gɛnɛ bo bu yo, kife ke ki boyɛ to ki kojɛ. \v 7 Wu boo mwa ye wu bvuchile nyu mwa wù jwɛŋsɛ, wu kujɛ a nju le, wu giŋsɛ a ŋguh wu nyáŋ le, nje bo gɛ̀ kɛme gɛ kibuu ki kinche ki bamii ba jiɛnyi le gɛ.\fig Jiso a ŋguh wu nyáŋ le|alt="Jesus in the manger" src="CN01617c.tif" size="col" loc="Luk 2:7" copy="David C. Cook" ref="2:7"\fig* \s1 Nchɛndaa wu Tada sɛɛŋ boyɛ bamii ba chiɛɛne shóŋ le \p \v 8 Gɛ̀ bee kife kiyu le, bamii ba chiɛɛne kiji ki shóŋ bamu nyu mbebe ntɛ wɛɛ le, bo chiɛɛne shóŋ yiboo antaŋ. \v 9 Nchɛndaa wu Tada jâgɛ nɛ wu bu a bo jii, n'yuu wù Nyo baaŋ fɛ bo gɛ̀ bee fo, bo kɛmɛ nfaaŋ baaŋ. \v 10 Geenɛ, nchɛndaa wu Tada wuyu jɛmɛ bo le lɛ, “Keefɛ bɛŋ fâane gɛ. Bɛŋ yû, ntoo nyu bɛ saaka wù joŋe fɛ bɛŋ le, wu lé wu gê wu nyâ njoŋ wù baaŋ fɛ bamii le bachii. \v 11 Yi juu chi abɛŋ le ba le ba boo Mbvusɛ ntɛ wu Nfoŋ Dabi le wù le Kletu wù Tada. \v 12 Finɛ le nyu njiŋɛ ki wu dûnyɛ mwa wuyu bɛŋ le. Bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ yɛ̂ŋ wu le ba kujɛ a nju le ba giŋsɛ a ŋguh wu nyáŋ le.” \v 13 Gɛh noo, bo ja bo jaŋɛ bo yɛŋ nchɛndaa wu Nyo wɛɛ le bɛ kinchvu ki bamu ba duude le bo tume maŋkuŋ ma Nyo bo duu lɛ,\fig Kinchvu ki banchɛndaa|alt="A great company of heavenly beings" src="CN01621C.TIF" size="col" loc="Luk 2:13" copy="David C. Cook" ref="2:13"\fig* \q1 \v 14 “Mbɛɛŋsɛ nyûme fɛ Nyo wù le fɛwe le, \q1 kimbonɛ nyume fɛkuu fɛnɛ fɛ bamii ba Nyo yuge njoŋ bɛ bo le.” \p \v 15 Sege banchɛndaa ba Nyo baa gɛ̀ ja bo chinɛ bo le bo kaasɛ bo bɛɛŋ fɛwe, bamii ba chiɛɛne shóŋ bayu jɛmɛ ye yiboo le lɛ, “Bee gɛ̂ɛŋ mɛɛse wunɛ Bɛtɛhɛm, bee gɛ̂ɛŋ be yɛ̂ŋ fiɛɛ finɛ fi kooshi le fì Nyo le wu ge lɛ bee kɛɛ.” \p \v 16 Fo ki sege, bo mo bo ja bo gɛɛne chige chige, bo gɛɛŋ bo yɛŋ Yosɛf bɛ Mɛɛle mo mwa, wu gime a ŋguh wu nyáŋ le. \v 17 No bo yɛŋ noo, bo mo bo kɛ bo feeji mwɛɛ munchii mu nchɛndaa wu Nyo be sɛŋe bo le kune mwa wuyu. \v 18 Jwe yuŋ bamii bachii ba gɛ̀ yu mwɛɛ mù bamii ba chiɛɛne shóŋ baa gɛ̀ jɛme bo le. \v 19 Geenɛ, Mɛɛle yu wu gɛɛ fɛ fitele fie le wu tu wu kwaji segechii. \v 20 Bamii ba chiɛɛne shóŋ baa kaase bo tuu jiŋ bo yuuse Nyo bo tume maŋkuŋ mɛ nje bo gɛ̀ gɛɛŋ bo yɛŋ mwɛɛ munchii nyu gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no nchɛndaa wu Nyo gɛ̀ sɛŋe. \s1 Bo gɛɛŋ bo nya mwa wu Jiso yeh yi kintanyɛ ki Nyo le \p \v 21 Mwa wuyu bu aju nyaaŋ, ba chvuu wu yeh, ba mo ba chu wu jee lɛ Jiso, jee chinɛ nyu gɛh chi chì nchɛndaa wu Nyo gɛ̀ sɛŋe bwee le fɛ wu ge wu kɛmɛ fwe. \v 22 Kife gɛ̀ kojɛ kì ba ge kintanyɛ ki ba kfuŋ bikwɛɛ biboo no nchi wu Musɛ gɛ̀ goone. Bo mo bo jo mwa bo bɛɛŋ bɛ wu Yɛlusalɛm ki bo gɛɛŋ bo nya Tada le. \v 23 Finɛ le no ba gɛ̀ saŋ a ŋwa wu banchi ba Tada le lɛ, \q1 “Muh nɛ le wu boo mwa wu bvuchile nyume mwa wu jwɛŋsɛ, \q1 wu nya nyu Tada le.” \p \v 24 Bo gɛ̀ gɛɛŋ tɛ ki bo ge kintanyɛ kinɛ bɛ bimbɛmbɛ bifɛɛ, no nyu bɛ booŋ ba mundoŋɛ bafɛɛ bii no fi gɛ̀ bee a Ŋwa wu banchi ba Tada le. \p \v 25 Lɛ nyu kife kiyu le, chiji la wumu nyu Yɛlusalɛm ba tɛŋe lɛ Simuŋ. Wu gɛ̀ bee muh wù chaaŋ wù gee no Nyo goone, wu gɛ̀ chiɛɛne muh wù lé wu gê wu tô ki wu jîɛɛsɛ muntele mu bamii ba Ishwala. Kiyo ki Yuude gɛ̀ bee yi ye ye le, \v 26 Ki gɛ̀ ge wa wu kɛɛ lɛ gɛ kwe nyu yi jo wu, njɛ wu yɛŋ muh wu Mbvusɛ wù Tada gɛ̀ ka le gɛ. \v 27 Kiyo ki Yuude ja ki ge Simuŋ gɛɛŋ yeh yi kintanyɛ le. Yosɛf bɛ Mɛɛle gɛ̀ doo bo to bɛ mwa yeh yi kintanyɛ le ki bo ge no nchi gɛ̀ goone, \v 28 Simuŋ fi mwa wu kɛmɛ wu mo wu kɛ wu tu wu tume maŋkuŋ ma Nyo, wu duu lɛ, \q1 \v 29 “Tada, no wo le wo ge wa ŋka wo wu to wu kojɛ, \q1 jôo lɛ muh wo wu lɛme yi kimbonɛ le. \q1 \v 30 Ajii a waŋ le wo yɛŋ wa Mbvusɛ le, \v 31 wù wo le wo chiiŋsɛ le, bamii bachii lé bo gê bo yɛ̂ŋ wu le. \v 32 Wu lé wu gê wù nyû kin'yesɛ fɛ bamii ba kee gɛ Nyo gɛ, wu lɛ bo tɛ kee wo, wu gê bo bɛ̂ɛŋse jee chi bamii buŋ ba Ishwala we.” \p \v 33 Chiji mwa bɛ bwe mwa yu mwɛɛ mu Simuŋ jɛme kune mwa wunɛ, jwe yuŋ bo. \v 34 Wu mo wu gɛɛ kimbonɛ ye yiboo le, wu jɛmɛ Mɛɛle wu bwee le lɛ, “Nyo le wu cha wa mwa yo wunɛ, nto we lé wu gê bamii ba Ishwala ba duude bo gwêeyi, bamu jâde lo we. Wu le njiŋɛ wu fiɛɛ fì bamii lé bo gê bo jɛ̂me mwɛɛ yi ye ye le. \v 35 Noo, finɛ mo fi duunyi mwɛɛ mù bamii nyile a muntele muboo le. Mwɛɛ munɛ munchii lé mu gê fitele fiuŋ nyu njɛ ba le ba booŋ bɛ finyoo.” \p \v 36 Gɛ̀ bee gɛh kife kiyu le, kwɛse wumu nyu ba tɛŋe lɛ Ana, wù nyu muh wu ntuŋ wu Nyo. Wu gɛ̀ bee mwa Fanuel wu le muh wu a kfuu chi Ashɛl le. Kwɛse wɛɛ gɛ̀ bee wu juŋ wa baaŋ. Wu gɛ̀ bee bɛ jwɛɛŋ gɛh yi biluŋ le bvusooshwi maa, jwɛɛŋ mo wu kwe. \v 37 Wu tu wù nyu gɛh wa fie kwɛŋkfu, wu shee yeh yi kintanyɛ le wu yuuse Nyo antaŋ bɛ fɛnshe, wu banɛ mwɛɛ munjile, wu buune. Biluŋ bie gɛ̀ bee wa mbanyaaŋ ncho binɛh (84). \v 38 Gɛh kife kiyu le kì ba gɛ̀ to bɛ mwa yeh yi kintanyɛ le, kwɛse wɛɛ gɛ̀ yɛŋ bo le, wu mo wu nya kiyone fɛ Nyo le, wu jɛmɛ kune mwa wunɛ bamii bachii ba gɛ̀ chiɛɛne kife kì Nyo le wu suuŋ bamii ba Yɛlusalɛm chiaaŋ yi ŋgɛ le. \p \v 39 Sege Yosɛf bɛ Mɛɛle gɛ̀ mɛsɛ mwɛɛ munchii no nchi wù Nyo gɛ̀ goone, bo mo bo kaase bo tuu jiŋ ntɛ wuboo wu Nasalɛ le a kimbe ki woŋ kì Galalee le. \v 40 Mwa wuyu mo wu tu wu kuu wù kɛme bvuŋga, wu yisɛ bɛ bvufee bvu baaŋ, chiaaŋ yi Nyo nyume yi ye ye le. \s1 Jiso gɛɛŋ wu shɛɛ yeh yi kintanyɛ ki Nyo le \p \v 41 Chiji Jiso bɛ bwee gɛ̀ bɛɛne Yɛlusalɛm biluŋ bichii fɛ Ŋka wu Ndaŋfe le. \v 42 Jiso gɛ̀ bu biluŋ yuufe ncho bifɛɛ, bo ka bo bɛɛŋ fɛ ŋka wɛɛ le gɛh no bo gɛ̀ to bo bɛɛne. \v 43 No bo gɛ̀ ji wa Ŋka bo mɛsɛ, bo doo bo kaase bo tuu jiŋ, mwa wù Jiso shɛɛ ajiŋ Yɛlusalɛm, geenɛ chiji bɛ bwee gɛ̀ baaŋ kɛɛ gɛ. \v 44 Bo jiɛnyɛ juu chi chile, bo kwaji gɛh lɛ wu le antɛnɛɛ a ŋgoo yi bamii ba bɛ bo gɛ̀ jiɛnyi le. Bo mo bo kɛ bo goone wu antɛnɛɛ a kfuu chiboo bɛ nsáa yiboo, \v 45 lɛ bo gooŋ sɛɛŋ, bo mo bo kaasɛ bo tu jiŋ Yɛlusalɛm ki bo gooŋ wu yo. \v 46 Gɛh doo nyume ajiŋ a aju atade no bo gɛ̀ kɛ bo goone wu, bo yɛŋ wu le nyu yeh yi kintanyɛ le, wu shii yu bɛ bamii ba n'yɛyɛ, wu yege ba n'yɛyɛ, wu biide ba mbilɛ.\fig Mwa wu Jiso yeh yi kintanyɛ le|alt="The child Jesus in the Temple" src="DN00416b.tif" size="col" loc="Luk 2:46" copy="Darwin Dunham" ref="2:46"\fig* \v 47 Bamii bachii ba gɛ̀ yege mo bo kɛmɛ ŋgha baaŋ nje wu gɛ̀ kee mwɛɛ baaŋ wu ka chvuse bambilɛ chuule. \v 48 No bwee bɛ chiji yɛŋ wu le, de yuŋ bo. Bwee bɛɛŋ wu wu du lɛ, “Mwa wo jeese la bɛ bee nɛ? Bîjɛ yɛ̂ŋ, besa chijo le bɛ gooŋ wa wo bee tu be wɛɛse lo.” \p \v 49 Wu chvuu lɛ, \wj “Bɛŋ be goone mɛ nje la? Gɛ bɛŋ be kee lɛ ŋkɛmɛ ki nyûme a chii yeh fɛnɛ gɛ?”\wj* \v 50 Geenɛ, bo gɛ̀ baaŋ kɛɛ gɛ fiɛɛ fì wu gɛ̀ jɛme gɛ. \p \v 51 Wu mo wu ja bɛ bo boge Nasalɛ. Wu gɛɛŋ wu yuge bo le chuule. No mwɛɛ munɛ gɛ̀ kooshi nɛ, bwee gɛɛ fɛ fitele fie le wu kwaji segechii. \v 52 Jiso mo wu kuu, wù kɛme bvufee bvù baaŋ, Nyo koŋe wu, bamii tɛ koŋe wu. \c 3 \s1 N'yɛyɛ wu Joŋ Nleseajoo \r (Macho 3:1-12; Maliku 1:1-8; Joŋ 1:19-28) \p \v 1-2 Gɛ̀ bee kife kì Joŋ wù mwa Sakiya gɛ̀ bee nchvuuŋ, ntuŋ wu Nyo to fɛ wu le. Kiluŋ kɛɛ gɛ̀ bee Tabilu sage wa njɛ Nfoŋ wu baaŋ wu Lum yi biluŋ le yuufe ncho bitɛŋ. Bontu Balɛt gɛ̀ sage kimbe ki woŋ kì Judia le, Hɛlod sage Galalee. Filib wù mwa bwe Hɛlod sage kimbe kì Itula bɛ kì Talikona, Lasana sage Abilɛŋ. Gɛh bee tɛ kife kì Anas bɛ Kayfa gɛ̀ bee bikwɛɛ bi bachiji kintanyɛ. \v 3 No Joŋ yu ntuŋ wu Nyo wunɛ, wu mo wu ja wu gɛɛŋ bimbe bi woŋ wuchii wu mbebe Joo yì Jodaŋ le, wu tu wu feeji bamii le lɛ bo kusɛ muntele muboo, wu leesɛ bo a joo lɛ Nyo lɛɛshɛ bimbefɛ biboo. \v 4 Finɛ le no Yosaya wù muh wu ntuŋ wu Nyo gɛ̀ saŋ wa a Ŋwa we le lɛ, \q1 “Jɛ yi muh jaŋe nchvuuŋ lɛ, \q1 bɛŋ sêesɛ je yi Tada, \q1 bɛŋ nâjɛ yi nyu chaaŋ, \q1 \v 5 bɛŋ kêeshɛ bambegɛ ba baaŋ baaŋ bɛ ba shige shige bachii, \q1 bɛŋ yîsɛ biwolo bichii, \q1 bɛ jé yi ŋgoŋe yi nyu chaaŋ, \q1 bɛŋ yîsɛ bintuge a jé le yichii bi nyu nɛ nleŋeleŋe, \p \v 6 bamii bachii mô bo yɛ̂ŋ no Nyo fiih bamii.” \p \v 7 No Joŋ feeji noo, binchvu bi bamii mo bi too lɛ wu leesɛ bo a joo. Wu mo wu kɛ wu jɛme bo le lɛ, “Kiŋgogɛ ki yó lɛ, teefe yɛɛŋ bɛŋ lɛ bɛŋ lêge shɛ́ŋ yi Nyo yî bɛɛne wu, yi wu lé wu gê wu dûnyɛ bɛŋ le, fɛ bɛŋ too nɛ? \v 8 Bɛŋ gêe mwɛɛ mù duunyi lɛ bɛŋ le bɛŋ kusɛ wa muntele mwɛna. Keefɛ bɛŋ mo bɛŋ kɛ̂ bɛŋ dûu gɛh lo fɛ bikwɛɛ biɛna le lɛ Ablaham le chiji wene gɛ. Nsɛŋe bɛŋ le lɛ taŋlo Nyo fiisɛ ata kanɛ wo tu booŋ ba Ablaham. \v 9 Bɛŋ kêe lɛ ba le ba gɛɛ wa tɛmɛ fɛ binyi bi bite le. Kite kichii ki baaŋ yuŋ gɛ muntaŋ mù njoŋe gɛ, tu ba lé ba gwô nɛ ba lêe ba gɛ̂ɛŋ yi gɛŋ le, ba tôŋ lo.” \p \v 10 Binchvu bi bamii biɛɛ yu, bi biih Joŋ le lɛ, “Bee lé be gê nɛɛ mɛɛse?” \p \v 11 Wu chvuu lɛ, “Muh wù kɛme bikuŋ bifɛɛ wu nyâ kimi muh mu wù kɛme gɛ le, wù kɛme mwɛɛ munjile wu nyâ muh wù kɛme gɛ le.” \p \v 12 Bamii bamu ba gɛ̀ koode ŋwa to fɛ wu le lɛ wu leesɛ bo a joo, bo biih wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, bee lé be gê nɛɛ fiesa?” \p \v 13 Wu chvuu bo le lɛ, “Keefɛ bɛŋ fîi kwa wu ŋwa fede no nchi goone gɛ.” \p \v 14 Bamii ba nchi to tɛ fɛ wu le bo biih lɛ, “Fiesa fiɛɛ fì bee lé be gê le la?” \p Wu chvuu lɛ, “Bɛŋ yɛ̂ne keefɛ bɛŋ chûuse bamii bɛŋ lode bige, bɛŋ gôone mwɛɛ mù achiji a bamii le gɛ! Bɛŋ yûge njoŋ bɛ nlaŋe wene!” \p \v 15 No bamii gɛ̀ bee wa bo chiɛɛne Kletu wù Nyo gɛ̀ ka wa, bo tu bo ghaade mwɛɛ mu Joŋ, bo kwaji lɛ segemu wu le Mbvusɛ wɛɛ. \v 16 Joŋ mo wu kɛɛ wu jɛmɛ bo le lɛ, “Nleese bɛŋ nyu gɛh a joo maa, geenɛ muh wu kuge wu fede mɛ baaŋ wu too ajiŋ, ŋkooji gɛ ki ŋgvuumɛ nfaanyɛ jé ye gɛ. Wu lé wu lêese fie bɛŋ nyu chiaaŋ yi Kiyo ki Yuude le bɛ ŋgu le. \v 17 Wu kɛmɛ fiɛɛ fie abo fì wu fɛɛde agiŋ yu, wu yɛɛsɛ fɛ wu lé wu fɛ̂ɛde fo, wu bânyɛ agiŋ wu gɛɛ a ŋwaŋ le, wu mo wu koo munyi wu toŋ bɛ ŋgu wù fiee wu jime gɛ.”\fig Fɛɛde agiŋ|alt="Winnowing wheat" src="CN01655c.tif" size="col" loc="Luk 3:17" copy="David C. Cook" ref="3:17"\fig* \p \v 18 Le nɛ no Joŋ gɛ̀ feeji saaka wù joŋe wu Nyo bamii le wu ka nyaa bo bɛ nteefɛ jé le wesee. \v 19 Geenɛ, wu tu wu jɛme Hɛlod wu gɛ̀ sage kune kiŋge ke wu kaji lo, nje Hɛlod gɛ̀ jo Hɛlodia wù kwɛ mwa bwee kwɛɛ le! Wu ka wu jɛme kune mwɛɛ mù mbefe munchii mu Hɛlod gɛ̀ jialɛ. \v 20 Hɛlod gɛ̀ mɛsɛ wu doosɛ lo wu jɛmɛ lɛ ba koo Joŋ ba baŋ yeh yi ncha le. \s1 Joŋ leesɛ Jiso a joo \r (Macho 3:13-17; Maliku 1:9-11) \p \v 21 Sege Joŋ gɛ̀ baaŋ wu leese bamii a joo, wu leesɛ juu chimi lɛ wu mɛsɛ Jiso tɛ to wu leesɛ wu a joo. Jiso gɛh bunɛ, kibvulɛ gwenyɛ ye, \v 22 Kiyo ki Yuude shii ki to yi ye ye le fiɛɛnɛ kibɛmbɛ. Jɛ jɛmɛ fɛwe lɛ, “Wo le mwa yaŋ, wo le fitele fiaŋ, n'yuge njoŋ bɛ wo baaŋ.” \s1 Kfuu chi Jiso \p \v 23 Jiso gɛ̀ bee njɛ biluŋ mbaanshɛ sege wu gɛ̀ kɛ lɛme che. Bamii gɛ̀ kwaji lɛ wu le mwa Yosɛf wù mwa Ali. \v 24 Ali gɛ̀ bee mwa Mata, wù mwa Lɛwe, wù gɛ̀ bee mwa Malki wù mwa Jana, wù gɛ̀ bee mwa Yosɛf. \v 25 Yosɛf wunɛ gɛ̀ bee mwa Matatia, wù mwa Amo, wù gɛ̀ bee mwa Nahum, wù mwa Ɛsli, wù gɛ̀ bee mwa Naga. \v 26 Naga gɛ̀ bee mwa Maa wù mwa Matatia, wù gɛ̀ bee mwa Semeiŋ, wù mwa Yosek, wù gɛ̀ bee mwa Joda. \v 27 Joda gɛ̀ bee mwa Joanan, wù mwa Lesa, wù gɛ̀ bee mwa Sɛlubabe, wù mwa Shalta, wù gɛ̀ bee mwa Nɛli. \v 28 Nɛli gɛ̀ bee mwa Mɛlki wù mwa Adi, wù gɛ̀ bee mwa Kosam, wù mwa Ɛmadam, wù gɛ̀ bee mwa Ɛl. \v 29 Ɛl gɛ̀ bee mwa Joshwa wù mwa Ɛlisa, wù gɛ̀ bee mwa Yolim wù mwa Mata wù gɛ̀ bee mwa Lɛwe. \v 30 Lɛwe gɛ̀ bee mwa Semuŋ wù mwa Juda, wù gɛ̀ bee mwa Yosɛf, wù mwa Yonam, wù gɛ̀ bee mwa Ɛliakim. \v 31 Ɛliakim gɛ̀ bee mwa Melia wù mwa Mɛna, wù gɛ̀ bee mwa Matata wù mwa Nataŋ, wù gɛ̀ bee mwa Dabi. \v 32 Dabi gɛ̀ bee mwa Jɛsi, wù mwa Obɛ, wù gɛ̀ bee mwa Boa, wù mwa Sala wù gɛ̀ bee mwa Nasoŋ. \v 33 Nasoŋ gɛ̀ bee mwa Aminada, wù mwa Amiŋ, wù gɛ̀ bee mwa Ani, wù mwa Ɛsloŋ, wù gɛ̀ bee mwa Bɛlɛ wù mwa Juda. \v 34 Juda gɛ̀ bee mwa Yakob wù mwa Asik, wù gɛ̀ bee mwa Ablaham, wù mwa Tɛla, wù gɛ̀ bee mwa Nao. \v 35 Nao gɛ̀ bee mwa Sɛlug wù mwa Leu, wù gɛ̀ bee mwa Bɛlɛg wù mwa Ɛba, wù gɛ̀ bee mwa Shela. \v 36 Shela gɛ̀ bee mwa Kanan wù mwa Afasad, wù gɛ̀ bee mwa Shem wù mwa Nyua, wù gɛ̀ bee mwa Lamek. \v 37 Lamek gɛ̀ bee mwa Metusela wù mwa Ɛnok, wù gɛ̀ bee mwa Jalɛ wù mwa Malalɛl, wù gɛ̀ bee mwa Kenan. \v 38 Kenan wunɛ gɛ̀ bee mwa Ɛnosh wù mwa Sɛt, Sɛt gɛ̀ bee mwa Adam, Adam gɛ̀ bee mwa Nyo. \c 4 \s1 Sataŋ gɛ̀ moŋ Jiso \r (Macho 4:1-11; Maliku 1:12-13) \p \v 1 Jiso gɛ̀ ja fɛ Joo yì Jodaŋ le, wù nyu wu yisɛ bɛ Kiyo ki Yuude. Ki jo wu wu ja wu gɛɛŋ wu chee nchvuuŋ. \v 2 Wu nyu yo yi aju le mbaanyɛ, debele mone wu. Wu gɛ̀ bee yo noo wu jii gɛ mwɛɛ gɛ. Aju ayu gɛ̀ fe, jɛŋ mo yi yuu wu. \v 3 Debele mo wu jɛmɛ wu le lɛ, “Wo nɛ le Mwa Nyo, wo dû tɛdɛ chinɛ chi tu blɛd.” \v 4 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Ba le ba saŋ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Gɛ muh chee gɛh nje blɛd maa gɛ.’”\wj* \p \v 5 Debele jo wu wù bɛɛŋ bɛ wu kijusɛ kimi le fɛwɛɛwe, wu dunyɛ wu bituŋ bi yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le bichii. Jiso yɛŋ nɛ ŋwaaŋ. \v 6 Debele mo wu jɛmɛ wu le lɛ, “Ba le ba nya wa kikwɛɛ ki nshɛŋ kinɛ mɛne kichii, taŋlo nnya mo nyu yɛɛŋ wù ŋkoŋe le. Nlé nnyâ wo le wo sâge, wo kɛ̂me bvukugɛ bɛ bvuŋga bvuyu bvuchii. \v 7 Fi le gɛh lɛ wo tûŋ anyuu wo ŋgvûuŋ mɛ, mɛ mo nnya fiɛɛ fichii wo le.” \p \v 8 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Ba le ba saŋ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Wo ŋgvûune Tada wu le Nyo wo,\wj* \q1 \wj wo lɛ̂ne gɛh nyu wu le maa.’”\wj* \m \v 9 Sataŋ mo wu jo wu wu gɛɛŋ bɛ wu a kinlaantɛŋ kì Yɛlusalɛm le, wu leesɛ wu fɛ kigo ki yeh yi kintanyɛ le, wu jɛmɛ wu le lɛ, “Wo nɛ le Mwa Nyo, wo selɛ fɛkuu, \v 10 nje fi le ba saŋ lɛ, \q1 ‘Nyo lé wu dû banchɛndaa be le lɛ bo chîɛɛŋ wo.’ \m \v 11 Fi ka nyu ba saŋ lɛ, \q1 ‘Bo lé bo gê bo kâŋ wo lɛ keefɛ wo kfûuŋ kikaa yi tɛdɛ le gɛ.’” \m \v 12 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Ŋwa wu Nyo duu tɛ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Keefɛ wo mône Tada wù Nyo wo gɛ.’”\wj* \p \v 13 Sege debele gɛ̀ mɛsɛ wa jé yichii yì wu gɛ taŋlo wu moŋ Jiso yu, wu mo wu ja wu gɛɛŋ wu chiɛɛne kife kimi. \s1 Jiso kɛ lɛme che Galalee \r (Macho 4:12-17; Maliku 1:14-15) \p \v 14 Jiso ja wu tu jiŋ Galalee, wù nyu wu yisɛ bɛ bvuŋga bvu Kiyo ki Yuude. Saaka kune wu mo wu saaŋe wu gɛɛŋ bimbe bi woŋ wu yo le bichii. \v 15 Wu tu wu yɛyi bamii yéh yi buunɛ le, bamii bachii bɛɛŋse wu. \s1 Ba faŋ Jiso ntɛ wuboo wu Nasalɛ le \r (Macho 13:53-58; Maliku 6:1-6) \p \v 16 Jiso mo wu ja wu gɛɛne ntɛ wu Nasalɛ a wu gɛ̀ ta yo. Lɛ to nyume juu chiboo chi yuuŋ, wu gɛɛŋ yeh yi buunɛ le gɛh no wu gɛ̀ shee wu gɛɛne. Wu gɛ̀ ja wu lɛɛŋ we ki wu tɛ̂ɛŋ Ŋwa wu Nyo. \v 17 Ba nya wu Ŋwa wù Yosaya wù muh wu ntuŋ wu Nyo gɛ̀ saŋ. Wu faanyɛ wu bijɛ kijusɛ kimi kì ba saŋ fo lɛ, \fig Ŋwa|alt="Scroll" src="hk00150c.tif" size="col" loc="Luk 4:17" copy="Horace Knowles" ref="4:17"\fig* \q1 \v 18 \wj “Kiyo ki Tada Nyo le ye yaŋ le,\wj* \q1 \wj nje wu le wu yefɛ wa mɛ lɛ nto,\wj* \q1 \wj nfejɛ saaka wù joŋe bamii ba kifufe le.\wj* \q1 \wj Wu lé wu tûŋ mɛ lɛ nto,\wj* \q1 \wj ntefɛ bamii ba le yeh yi ncha le lɛ ba lé ba bvusɛ bo,\wj* \q1 \wj ŋka ntefɛ binfeeŋ lɛ bo lé bo yɛ̂ŋ mwɛɛ le.\wj* \q1 \wj Wu tuŋ tɛ mɛ lɛ nto mbvûsɛ bamii ba ba nyiɛge bɛ bo yeh yi ncha le,\wj* \q1 \v 19 \wj ŋka nfêjɛ lɛ kiluŋ kinɛ, le kì Tada lé wu gê wu bvûsɛ bamii.”\wj* \p \v 20 No Jiso tɛŋe nɛ, wu kaasɛ wu kɛbɛ ŋwa wɛɛ wu nya muh wù to wu gɛɛde le wu mo wu shii fɛkuu. Bamii bachii ba gɛ̀ bee yeh yi buunɛ le bo tuŋ ajii ye ye le. \v 21 Wu mo wu kɛ wu naji bo le lɛ, \wj “Fiɛɛ finɛ fì bɛŋ yu a Ŋwa wu Nyo le, le fi to wa fi kojɛ abɛŋ.”\wj* \p \v 22 Bamii yegɛ fi joŋ bo le baaŋ, bo kɛme ŋgha yi njɛmɛ wù joŋe wù bude jwe we le. Bo mo bo ja bo maŋe, bo biide lɛ, “Wunɛ le gɛh mwa Yosɛf nɛ?” \p \v 23 Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Gɛ maŋe lɛ bɛŋ lé bɛŋ mâ ŋgaŋ mɛne lɛ, ‘Muh wu fɛde bamii, fɛ̂ɛ la kikwɛɛ kuŋ.’ Bɛŋ dûu lɛ ŋgê tɛ mwɛɛ fɛnɛ mu bɛŋ chi yuge lɛ nchi ŋgee Kafanahum.”\wj* \v 24 Jiso ka wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, gɛ taŋlo ba ŋgvuuŋ muh wu ntuŋ wu Nyo woŋ we le gɛ.\wj* \v 25 \wj Yi nchiɛɛŋ le, nsɛŋe bɛŋ le lɛ gɛ̀ bee kife ki muh wu ntuŋ wu Nyo wù Alaja le, jaŋ gɛ̀ she we yi biluŋ le bitɛde bɛ kii bvusoo, jɛŋ koo woŋ wuchii. Bakwɛŋkfu gɛ̀ bee woŋ wu Ishwala le kife kiyu le bo duude.\wj* \v 26 \wj Geenɛ, Nyo gɛ̀ baaŋ tuŋ gɛ Alaja fɛ muh le a bo ntɛnɛɛ gɛ, wu tuŋ fie nyu fɛ kwɛŋkfu wù gɛ̀ bee Salafa le, woŋ wu Sidoŋ le.\wj* \v 27 \wj Bɛŋ tane tɛ lɛ, gɛ̀ bee kife ki muh wu ntuŋ wu Nyo wù Ɛlisha le, bamii gɛ̀ bee Ishwala bo duude bo kɛme goŋ yì baaŋ, gɛ̀ muh lɛ bo le gɛ bonɛ gɛ. Gɛ̀ mɛ gɛh Nama wù woŋ wù Silia le wumaa wù ba gɛ̀ fɛ wu, wu yuu.”\wj* \p \v 28 No Jiso jɛme noo, bamii bachii ba gɛ̀ bee yeh yi buunɛ le yu, muntele bɛdɛ lo bo. \v 29 Bo ja we, bo doonɛ wu, bo bu bɛ wu a kinlaantɛŋ ki yu le, bo bɛɛŋ bo bu yi jwe wu kiŋkoŋ kì gɛ̀ bee yi mbegɛ le a ntɛ wuboo le, nje bo gɛ̀ goone ki bo doonɛ wu lɛ wu gwe yo. \v 30 Geenɛ, wu fe a bo ntɛnɛɛ wu gɛɛne fie. \s1 Jiso bvusɛ kiyo kì yiide yi muh le \r (Maliku 1:21-28) \p \v 31 Jiso mo wu ja wu boh Kafanahum, ntɛ wumu wu Galalee le. Doo nyu juu chi yuuŋ, wu gɛɛŋ wu yɛyi bamii yeh yi buunɛ le. \v 32 Bamii bayu bachii bo yuge bo kɛme lo ŋgha yi n'yɛyɛ we le, nje n'yɛyɛ we gɛ̀ kɛme bvuŋga. \v 33 Muh mu gɛ̀ bee yeh yi buunɛ yiyu le, kiyo kì yiide nyu yi ye ye le. Wu mo wu ja wu waŋ lɛ, \v 34 “Abaay Jiso wu Nasalɛ, wo goone la a bee le? Wo to ki wo lɛ̂ɛshɛ lo bee? Ŋkee wo chuule. Le wo wɛɛ wù le muh wù yuude wù ja fɛ Nyo le.” \p \v 35 Jiso waŋ kiyo kì yiide kiyu, wu jɛmɛ lɛ, \wj “Baŋ lo, wo bu yi muh wunɛ le.”\wj* Ki mo ki bɛ̂ɛŋsɛ muh wuyu ki tuŋ fɛkuu a bamii jii, ki mo ki bû ye ye le, geenɛ ki gɛ̀ baaŋ nya gɛ wu nfu gɛ. \p \v 36 Bamii bachii bijɛ, jwe yuŋ bo. Bo tu bo maŋe, bo biide lɛ, “Wunɛ njɛmɛ le wu nɛɛ wù muh wunɛ kɛme? Wu kɛme bvuŋga bvù baaŋ bvù wu wame biyo bì yiide bi bude ye yi bamii le.” \v 37 Saaka wu kune Jiso jiɛnyɛ bantɛ bachii ba le kimbe ki yo le. \s1 Jiso fɛ bamii ba duude \r (Macho 8:14-17; Maliku 1:29-39) \p \v 38 Jiso gɛ̀ ja wu bu yeh yi buunɛ yɛɛ le, wu gɛɛŋ wu lee a Samoŋ yeh. Gɛ̀ bee mwɛɛdɛ Samoŋ chɛne bɛ kin'ya. Bo lɛgɛ lɛ Jiso fih wu. \v 39 Wu gɛɛŋ fɛ wu gɛ̀ gime fo, wu lɛɛŋ a wu we, wu waŋ kin'ya kiyu, ki chinɛ wu le wu tɛmɛ. Kimimia, kwɛse wɛɛ mo wu ja we wu bijɛ fiɛɛ bo ji. \p \v 40 Juu gɛ̀ doo chi seele, bamii ba gɛ̀ kɛme bamii ba chɛne bɛ binchɛŋ yeye yeye bo mo jode bo bachii bo too bɛ bo fɛ Jiso le. Wu mo wu kune bo le bachii, bo tɛɛme. \v 41 Banchɛndaa ba Sataŋ gɛ̀ bude ye yi bamii bamu ba duude le tɛ bo wanɛ lɛ, “Wo le Mwa Nyo.” Geenɛ, Jiso lejɛ lɛ keefɛ bo jɛ̂me gɛ, nje bo gɛ̀ kee lɛ Jiso le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka. \p \v 42 Akfuuŋ gɛ̀ bu ayuu, Jiso bu wu gɛɛŋ kijusɛ kimi le wu maa. Bamii gɛ̀ shɛɛ bo kɛ bo goone wu. Bo doo bo to bo yɛŋ wu le, wu goone wa lɛ wu ja ntɛ wɛɛ le. Bo mo bo goone jé lɛ wu mɛ bɛ bo. \v 43 Geenɛ, wu faŋ wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Ŋkɛme ki nfêjɛ saaka wù joŋe kune bvunfoŋ bvu Nyo bantɛ bamu le tɛ, nje le fiɛɛ fì Nyo tuŋ mɛ lɛ nto ŋge.”\wj* \p \v 44 Wu mo wu ja wu gɛɛŋ wu jiɛnyi wu feeji saaka wɛɛ yéh yi buunɛ le, woŋ kwɛɛ le wuchii. \c 5 \s1 Jiso tɛɛŋ booŋ be ba kinchvu ba fwe \r (Macho 4:18-22; Maliku 1:16-20) \p \v 1 Gɛ̀ bee juu chimi, Jiso ja wu lɛme mbebe Mamasi wù Gɛnesalɛt le, gɛ̀ bee bamii tuŋ kiŋgaŋ bo faase wu bo yuge jɛ yi Nyo. \v 2 Wu ja wu yɛŋ baŋguh bafɛɛde june wu joo le, bamii ba gɛ̀ kɛme bo nyu bo bu wa yo bo chuge gii yiboo yi bíɛŋ. \v 3 Wu gɛɛŋ wu lee a ŋguh wumu le, nyu wu Samoŋ, wu jɛmɛ lɛ wu tooŋsɛ wu lee wù gɛɛŋ a joo shige. Wu tooŋsɛ, Jiso mo wu shii yo bamii nyu kwa wu yɛyi bo. \v 4 Wu gɛ̀ yɛyɛ wu mɛsɛ, wu mo wù jɛmɛ Samoŋ le lɛ, \wj “Tôoŋsɛ ŋguh wu lee wu gɛɛŋ fɛ joo njuume fo, bɛŋ noŋ gii yene bɛŋ koo bíɛŋ.”\wj* \p \v 5 Samoŋ chvuu lɛ, “Chiji kikwɛɛ, bee chi che lo we bee nooŋ gii bvu yuu, bee baaŋ fiɛɛ koo gɛ. Geenɛ, no jɛmɛ wo, nlé nôŋ gɛh lo.” \v 6 Bo gɛɛŋ bo noŋ, bo koo bíɛŋ yo wesee, bo doo bo bvuuse, gii yiboo goone ki yi sûumɛ. \v 7 Noo, bo ŋwalɛ bamii baboo ba kinchvu a ŋguh wumu le lɛ bo to bo fih bo. Bo to bo bvusɛ bíɛŋ yiyu yi yisɛ baŋguh baboo, baŋguh tu bo goone ki bo shiide a joo. \v 8 Samoŋ Bita yɛŋ fiɛɛ fì kooshi le, wu mo wu gɛɛŋ wu tuŋ anyuu wu ŋgvuumɛ a Jiso jii wu jɛmɛ lɛ, “Kii wo Tada, ja fiuŋ fɛnɛ wo chinɛ mɛne, nle fiaŋ muh wù befe.” \p \v 9 Wu gɛ̀ jɛme noo, nje wu bɛ bamii be ba kinchvu gɛ̀ yɛŋ bíɛŋ yì bo gɛ̀ kolɛ le, ye kuufɛ bo. \v 10 Ye kuufɛ tɛ Jɛm bɛ Joŋ booŋ ba Jɛbɛdi ba gɛh bee tɛ a kinchvu ki Samoŋ le. Jiso jɛmɛ Samoŋ le lɛ, \wj “Keefɛ wo fâane gɛ. Kɛge mɛɛse gɛɛne fwe, wo lé wo koode wa nyume bamii.”\wj* \p \v 11 Lɛ bo yu noo, bo mo bo bvusɛ baŋguh baboo kwa, bo chinɛ mwɛɛ munchii le bo mo bo bii Jiso le. \s1 Jiso fɛ muh wu goŋ yì baaŋ \r (Macho 8:1-4; Maliku 1:40-45) \p \v 12 Lɛ to nyume kife kimi le, Jiso nyu a kinlaantɛŋ kimi le, muh mu nyu yo goŋ yì baaŋ nyu yi ji wu. Muh wuyu yɛŋ Jiso le, wu to wu gwe a wu jii, wu lɛgɛ wu wu jɛmɛ lɛ, “Tada, wo taŋlo wo fɛ mɛ n'yuu, fɛ wo nɛ koŋe lo.” \v 13 Jiso mo wu nɛjɛ kibo wu kuŋ wu le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Ŋkoŋe lo, tɛ̂mɛ la wo yûude.”\wj* Kimimia, goŋ yì baaŋ yiyu mo yi chinɛ wu le. \v 14 Jiso chiisɛ wu le lɛ, \wj “Wo yɛ̂ne keefɛ wo sɛ̂ɛŋ muh le gɛ. Geenɛ, wo gɛ̂ɛŋ wo chûnyɛ ye yo chiji kintanyɛ le, wo mo wo nyâ nyaa yì Musɛ gɛ̀ jɛmɛ lɛ muh kɛmɛ ki wu nyâ ki wu chûnyɛ bamii le lɛ wu le wu tɛmɛ yi goŋ yinɛ le wu mo wu yuude.”\wj* \p \v 15 No Jiso gɛ̀ chiisɛ muh wɛɛ le noo, saaka wu kune Jiso ka wu jiɛnyɛ wu fe lo, binchvu bì baaŋ baaŋ bi bamii bi baanyi bi too ki bi yû n'yɛyɛ we, bɛ ki wu fɛ̂de binchɛŋ biboo. \v 16 Geenɛ, Jiso to wu chinɛ bo le wu gɛɛŋ wu buune nchvuuŋ. \s1 Jiso fɛ muh wu kwe kimbe kimimia \r (Macho 9:1-8; Maliku 2:1-12) \p \v 17 Gɛ̀ bee juu chimi Jiso yɛyi bamii, bvuŋga bvu Tada nyu yi ye ye le lɛ wu fɛde binchɛŋ yu. Bafalashii bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo shii fo, ba gɛ̀ bu bantɛ bachii ba Galalee le, mo bimbe bi Judia bɛ Yɛlusalɛm le. \v 18 Fi kooshɛ lɛ bamii bamu gɛ̀ bee bo ja bo too bo shumɛ muh yi bvuko le, wù nyu wu kwe kimbe kimimia. Bo gɛ̀ mone ki bo to bo lee bɛ wu yeh, bo giŋsɛ a Jiso fwe. \v 19 Geenɛ, bo gɛ̀ baaŋ kɛmɛ gɛ̀ je ki bo lee bɛ wu gɛ, nje bamii gɛ̀ fasɛ baaŋ. Bo mo bo bɛɛŋ nyu a yeh we, bo chiɛɛ kiyɛ, bo shiishɛ muh wuyu a bamii ntɛnɛɛ, a Jiso fwe, a fiɛɛ fì wu gɛ̀ gime yo le. \v 20 No Jiso gɛ̀ yɛŋ lɛ bamii baa le bo gɛɛ muntele muboo ye ye le, wu mo wu jɛmɛ muh wuyu le lɛ, \wj “Nsaa yaŋ, nle nlɛɛshɛ wa bimbefɛ biuŋ.”\wj* \p \v 21 Bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo bɛ kinchvu ki Bafalashii baa, mo bo kɛ bo fiɛge bo duu lɛ, “Wunɛ le yɛɛŋ wù jode kijusɛ ki Nyo? Le yɛɛŋ wù taŋlo wu lɛɛshɛ bimbefɛ, fuge Nyo sɛŋ?” \p \v 22 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo shuŋshi, wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme kfuu chi banɛ baŋkwajɛ a muntele mwɛna le nɛ nje la?\wj* \v 23 \wj Fi chige le fi la, ki njɛmɛ lɛ nle nlɛɛshɛ wa bimbefɛ bi muh wunɛ noo, lɛ wu ja we wu jiɛnyi le?\wj* \v 24 \wj Geenɛ, nlé ŋgê bɛŋ kɛ̂ɛ lɛ muh wù jee che le Mwamuh kɛme bvuŋga fɛkuu fɛnɛ ki wu lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ.”\wj* Wu mo wu jɛmɛ muh wu gɛ̀ kwe wa kimbe kimimia wuyu le lɛ, \wj “Jɛme mɛ wo le, jâ we, wo jô bvuko bwuŋ wo gɛ̂ɛne a wo yeh.”\wj* \p \v 25 Kimimia, wu mo wu ja we wu lɛɛŋ a bamii jii, wu mo wu jo fiɛɛ fì wu gɛ̀ gime yu wege wu mo wu ja wu gɛɛne fɛ wu kfuuŋ, wu tume maŋkuŋ ma Nyo. \v 26 Bamii yɛŋ noo, jwe yuŋ bo bo kɛmɛ kiŋgha, bo tume maŋkuŋ ma Nyo bo duu lɛ, “Bee le be yɛŋ biŋgha bi mwɛɛ le abɛŋ.” \s1 Jiso tɛɛŋ Lɛwe \r (Macho 9:9-13; Maliku 2:13-17) \p \v 27 Jiso gɛ̀ ja wu bu fo wu jiɛnyi. Wu doo wu gɛɛne, wu yɛŋ muh mu wu gɛ̀ koode ŋwa le ba tɛŋe lɛ Lɛwe, wu gɛ̀ shii kijusɛ ke ki lɛme le. Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo bîi mɛne!”\wj* \v 28 Lɛwe chinɛ mwɛɛ munchii le, wu ja we wu mo wu bii Jiso le. \v 29 Noo, Lɛwe mo wu ge ŋka wu baaŋ a wu yeh ki wu ŋgvûuŋ Jiso. Bamii ba gɛ̀ koode ŋwa ŋɛɛne lo fo, mo bamii bamu ba bɛ bo gɛ̀ jii mwɛɛ. \v 30 Bafalashii bɛ bamii baboo ba kinchvu ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo bo kɛ bo shuŋshi, bo biide booŋ ba ŋgoo ba Jiso le lɛ, “Le nje la fì bɛŋ jii bɛŋ muu mwɛɛ bɛ bamii ba koode ŋwa mo bamii bamu ba befe?” \p \v 31 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Gɛ bamii ba tɛɛme to bo goone muh wu nche gɛ. To goone nyu bamii ba chɛne.\wj* \v 32 \wj Gɛ nto ki ntɛɛŋ bamii ba chaaŋ gɛ. Nto ki ntɛɛŋ nyume bamii ba befe lɛ bo kusɛ muntele muboo.”\wj* \s1 Bo biih Jiso kune mbaŋ mwɛɛ munjile \r (Macho 9:14-17; Maliku 2:18-22) \p \v 33 Bo gɛ̀ ja bo ghaayi Jiso lɛ, “Booŋ ba ŋgoo ba Joŋ ja bo banɛ mwɛɛ munjile bo buune lɛfolɛfo, nyu gɛh no ba Bafalashii gee, geenɛ buŋ booŋ jii lo fiboo bo ka muu mwɛɛ.” \p \v 34 Jiso ma jɛ bo le lɛ, \wj “Taŋlo muh tɛɛŋ bamii fɛ bvuguu le bo to bo banɛ mwɛɛ munjile chiji bvuguu nyu bɛ bo?\wj* \v 35 \wj Geenɛ, kife lé ki tô ki kôjɛ ki ba lé ba fî chiji bvuguu wuyu, a bo le, le a bvu wu bo lé bo kɛ̂ bo bânɛ mwɛɛ munjile kife kɛɛ le.”\wj* \p \v 36 Wu ka wu ma ŋgaŋ wumu bo le lɛ, \wj “Gɛ muh taŋlo wu saayɛ nju yifiɛŋ wu chvuushɛ yì kege yu gɛ. Wu ge lo noo, tu wu le wu chɛŋɛ bɛ nju yifiɛŋ yɛɛ. Gɛ taŋlo fichaŋa fì fɛŋ fiɛɛ gɛɛŋ yɛɛŋyɛɛŋ bɛ nju yì kege yɛɛ gɛ.\wj* \v 37 \wj Gɛ taŋlo muh tɛ jo mbvuuŋ ma manfɛŋ, wu gɛɛ a kolo wu mbvuuŋ wù juŋ wa le gɛ. Wu ge lo noo, mbvuuŋ ma manfɛŋ maa ge mo koo, mo saayɛ lo kolo wù kege wɛɛ, mbvuuŋ bɛ kolo mu mo mu lɛsɛ achiji.\wj* \v 38 \wj Fi kooji le lɛ, ba kɛme ki ba gɛɛ mbvuuŋ ma manfɛŋ nyu a kolo wù fwɛŋ le.\wj* \v 39 \wj Bɛŋ kee tɛ lɛ gɛ muh nyu yu wù muu mbvuuŋ ma koo wa wù ka wu koŋe ma manfɛŋ gɛ. Wu to wu duu gɛh lɛ mà koo wa maa le mà joŋe.”\wj* \c 6 \s1 Jiso najɛ kune juu chi yuuŋ \r (Macho 12:1-8; Maliku 2:23-28) \p \v 1 Gɛ̀ bee juu chi yuuŋ chimi, Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo bo jiɛnyi bo fede mwɛ wu agiŋ wumu le. Booŋ be ba ŋgoo ja bo kɛ bo suume bichiɛɛ bo fise abo bo jii. \v 2 Bafalashii bamu yɛŋ noo, bo biih lɛ, “Le nje la fì bɛŋ gee fiɛɛ fì nchi baaŋ bɛɛŋ gɛ lɛ muh gee juu chi yuuŋ gɛ?” \p \v 3 Jiso biih tɛ bo le lɛ, \wj “Fi le lɛ bɛŋ baaŋ a tɛɛŋ gɛ a Ŋwa wu Nyo le no jɛŋ gɛ̀ yu Nfoŋ Dabi bɛ ŋgoo ye, wu ge gɛ?\wj* \v 4 \wj Wu gɛ̀ lee yeh yi Nyo le, wu jo blɛd wù ba le ba cha ba gɛɛ lɛ le wu Nyo, wu ji wu nya tɛ ŋgoo ye yu, gɛ̀ bee nchi fɛ muh ji blɛd wɛɛ fede bachiji kintanyɛ.”\wj* \v 5 Jiso mo wu mɛsɛ wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Muh wù jee che le Mwamuh le Chiji Kikwɛɛ ki yuuŋ.”\wj* \s1 Jiso fɛ muh juu chi yuuŋ \p \v 6 Gɛ̀ bee juu chi yuuŋ chimi, Jiso gɛɛŋ wu lee yeh yi buunɛ yimi le wu yɛyi bamii. Muh mu nyume yu bɛ kibo ke kinchiɛɛŋ ki kwe ka. \v 7 Bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo mo Bafalashii bo tu bo goone fiɛɛ fì bo kooyi yi Jiso le. Bo mo bo booŋ ajii ye ye le bo jiiŋe laa wu le wu fɛ muh juu chi yuuŋ la. \v 8 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo fiine bɛ fi, wu jɛmɛ muh wù kibo ke gɛ̀ kwe wɛɛ le lɛ, \wj “Jâ we, wo tô wo lɛ̂ɛŋ fɛnɛ.”\wj* Wu mo wu ja we wu lɛɛŋ fo. \v 9 Jiso biih bo le lɛ, \wj “Mbiide nyu bɛŋ le lɛ, fiɛɛ fì nchi bɛmɛ lɛ muh ge juu chi yuuŋ le fì la? Ki muh ge fiɛɛ fì joŋe, noo fì befe le? Ki muh fi muh, noo ki muh yuuyɛ lo muh le?”\wj* \v 10 Wu bijɛ bo ajii ajii wu kɛnɛ bo bachii, wu mo wu jɛmɛ muh wɛɛ le lɛ, \wj “Nɛ̂jɛ kibo kuŋ.”\wj* Wu nɛjɛ ki, ki mo ki tɛ̂mɛ. \p \v 11 Geenɛ, fi toonyɛ lo bamii baa baaŋ, bo mo bo kɛ bo chude bantaŋ no taŋlo bo ge bɛ Jiso. \s1 Jiso cha booŋ be ba ntuŋ ba yuufe ncho bafɛɛ \r (Macho 10:1-4; Maliku 3:13-19) \p \v 12 Gɛh aju ayu le, Jiso ja wu bɛɛŋ yi mbegɛ le wu gɛɛŋ wu buune, wu gɛ̀ che wu buune Nyo kintaŋ kichii. \v 13 Akfuuŋ bu ayuu, wu tɛɛŋ bamii ba gɛ̀ bii wu le, bo to. Wu cha bamu yuufe ncho bafɛɛ wu tɛɛŋ bo lɛ booŋ ba ntuŋ. \v 14 Ajee a bamii bayu gɛ̀ bee: Samoŋ, wù wu gɛ̀ nya jee che chimi lɛ Bita, bɛ Andulu wù mwa bwee Samoŋ wɛɛ. Bamu nyu Jɛm, Joŋ, Filib, Batolomiu, \v 15 Macho, Toma mo Jɛm wù mwa Alfayu, Samoŋ wù gɛ̀ bee muh wu ka yi Bajalot le,\f + \fr 6:15 \fr*\ft Sɛlot gɛ̀ bee Bajuu ba gɛ toone woŋ wuboo, bo juu ki bo bvusɛ woŋ wuyu yi ŋgɛ le chiaaŋ yi bamii ba Lum le.\ft*\f* \v 16 Juda wù mwa Jɛm mo Juda Ɛkaliot wù gɛ̀ kɛnɛ wu to wu gesɛ Jiso. \s1 Jiso ja wu yɛyi wu ka fɛde bamii \r (Macho 4:23-25) \p \v 17 No wu gɛ̀ cha bo noo, bɛ bo bachii mo bo ja bo boge. Lɛ bo boh, wu lɛɛŋ yi bale le, bamii be ba ŋgoo gɛ̀ bee wa fo wesee mo binchvu bi bamii bi ta lo ye fo bì gɛ̀ ja Judia bɛ Yɛlusalɛm. Bamii bamu gɛ̀ ja manjuu ma mbebe joo yì baaŋ le njɛ Taya bɛ Sidoŋ. \v 18 Bo gɛ̀ to ki bo yu n'yɛyɛ wu Jiso, wu ka wu fɛ binchɛŋ biboo. Bamii ba biyo bì yiide gɛ̀ njiŋse bɛ bo too tɛ wu bvuuse biyo biyu. \v 19 Bamii bachii mo bo goone ki bo kuŋ wu le, nje bvuŋga bvù gɛ̀ bude ye ye le gɛ fɛde bamii bachii ba gɛ kune wu le. \s1 Bvujoŋɛ bɛ ŋgɛ \r (Macho 5:1-12) \p \v 20 Jiso gɛ̀ ja wu bijɛ bamii be ba ŋgoo, wu jɛmɛ lɛ, \q1 \wj “Kinlaŋye kì baaŋ le kena, bɛŋ ba kɛme gɛ,\wj* \q2 \wj nje bvunfoŋ bvu Nyo le nyu fɛ bɛŋ le.\wj* \q1 \v 21 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le kena, bɛŋ ba beede jɛŋ mɛɛse,\wj* \q2 \wj nje Nyo lé wu gê lɛ bɛŋ fuu.\wj* \q1 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le kena, bɛŋ ba beede mɛɛse,\wj* \q2 \wj nje bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ kwâase chike.\wj* \p \v 22 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le kena, sege bɛŋ bii muh wù jee che le Mwamuh le, bamii bane bɛŋ, bo bvuuse bɛŋ a bo ntɛnɛɛ, bo naanyi bɛŋ, bo ka nyaa bɛŋ ajee a befe.\wj* \v 23 \wj Fi doo fi kooshi noo, bɛŋ mo bɛŋ lâŋeye, bɛŋ bînɛ, bɛŋ yûge njoŋ, nje maajɛ wene wù kuge le woŋ wù fɛwe le. Bɛŋ kêe lɛ le gɛh noo no bachiji chiji bamii baa gɛ̀ nyiɛge bɛ bamii ba ntuŋ wu Nyo ba fweele noo.\wj* \q1 \v 24 \wj Geenɛ, ŋgɛ wù baaŋ le wene, bɛŋ bamii ba bvukugɛ,\wj* \q2 \wj nje kinlaŋye kena ki kage nyu fɛnɛ.\wj* \q1 \v 25 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene, bɛŋ ba ate le a yisɛ mɛɛse,\wj* \q2 \wj nje bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ bêede jɛŋ.\wj* \q1 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene, bɛŋ ba keede mɛɛse,\wj* \q2 \wj nje bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ bêede bɛŋ sôge bikwɛɛ.\wj* \p \v 26 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene, sege bamii bachii bɛɛŋse bɛŋ. Bɛŋ kêe lɛ le gɛh noo no bachiji chiji bamii baa gɛ̀ bɛɛŋse bamii ba chimbiaŋ ba gɛ̀ mbiane lɛ bo le bamii ba ntuŋ ba Nyo.\wj* \s1 Muh kôŋe muh we wu kimbanɛ \r (Macho 5:38-48) \p \v 27 \wj Geenɛ, njɛme bɛŋ banɛ ba yuge fiɛɛ fì njɛme le, lɛ bɛŋ kôŋe bamii bena ba kimbanɛ, bɛŋ gêe nyu mwɛɛ mù njoŋe fɛ baa bò banɛ bɛŋ le.\wj* \v 28 \wj Bɛŋ lɛ̂ge lɛ Nyo nôŋ nyu kimbonɛ yi bamii ba buune lɛ loŋ tô fɛ bɛŋ le, bɛŋ ka bûune fɛ bamii ba nyuse bɛ bɛŋ le.\wj* \v 29 \wj Muh suŋ wo yi kilaŋɛ le, wo kaasɛ kimu wu mɛsɛ wu suŋ. Muh baa kikuŋ kuŋ ki akfuuŋ, wo chinɛ wu jo ki antɛŋ tɛ.\wj* \v 30 \wj Muh lɛgɛ fiɛɛ a wo le, wo nya wu yu. Muh nɛ jo lo mwɛɛ mwuŋ, keefɛ wo shê wo kâ wo bîide gɛ.\wj* \v 31 \wj Bɛŋ gêe bamii bamu le no bɛŋ koŋe lɛ ba gêe fɛ bɛŋ le.\wj* \p \v 32 \wj Bɛŋ nɛ koŋe gɛh nyu bamii ba koŋe bɛŋ, maajɛ wuyu nyume la fɛ bɛŋ le? Gɛ bamii ba befe gee gɛh noo gɛ? Bo koŋe gɛh tɛ nyu bamii ba koŋe bo.\wj* \v 33 \wj Bɛŋ nɛ gee mwɛɛ mù njoŋe nyu gɛh fɛ bamii ba gee tɛ fɛ bɛŋ le, maajɛ wuyu nyume la fɛ bɛŋ le? Gɛ bamii ba befe gee gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bɛŋ gee gɛ?\wj* \v 34 \wj Bɛŋ nɛ foose bamii bɛ mwɛɛ nyu gɛh baa ba bɛŋ jiiŋe lɛ taŋlo bo kaasɛ bo chvuu, fiɛɛ fì bo nya kiyone yi fi le nyu la? Gɛ bamii ba befe foose gɛ mwɛɛ nsáa yiboo le nje bo kee lɛ bo le bo ge bo kaasɛ bo chvuu fiɛɛ fichii gɛ?\wj* \v 35 \wj Fi kooji lɛ bɛŋ kôŋe bamii bena ba kimbanɛ, bɛŋ gêe nyu mwɛɛ mù njoŋe fɛ bo le, bɛŋ fôose bamii bɛ mwɛɛ bɛŋ jiiŋe gɛ lɛ bo lé bo gê bo kâasɛ bo chvûu gɛ. Noo, bɛŋ mo bɛŋ kɛmɛ maajɛ wù kuge, bɛŋ ka bɛŋ nyu booŋ ba Nyo, wu le Kikwɛɛ ki Mwɛɛ Munchii, nje le gɛh tɛ noo no wù gee mwɛɛ mù njoŋe fɛ bamii bachii ba yɛɛde ajii le mo ba kɛme muntele mù yiide.\wj* \v 36 \wj Bɛŋ kôode yii fɛ bamii le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no Chiji wene koode tɛ fɛ bɛŋ le.\wj* \s1 Keefɛ muh sâge muh mu gɛ \r (Macho 7:1-5) \p \v 37 \wj Keefɛ bɛŋ sâge bimbefɛ bi bamii bamu gɛ, noo Nyo gɛ̀ sa tɛ biɛna gɛ. Keefɛ bɛŋ bôone bikaa a bamii jiŋ lɛ bo lee ŋgɛ le gɛ, noo Nyo gɛ ka wu booŋ tɛ a bɛŋ jiŋ gɛ. Bɛŋ fôose bamii bamu, noo, Nyo to wu foose tɛ bɛŋ.\wj* \v 38 \wj Bɛŋ nyâa nnyaa bamii le, Nyo lé wu gê wu nyâ tɛ bɛŋ le. Sege wu lé wu nyâ, wu lé wu fê chuule wu shiiŋshɛ, wu chiiŋ fi yisɛ fi fuushi kuu. Fiɛɛ fi muh fege fiɛɛ yo fɛ wu nya muh le, le gɛh fi fì Nyo le wu fe yo fɛ wu nya mwɛdɛ le tɛ.”\wj* \p \v 39 Jiso ka wu ma ŋgaŋ wumu bo le lɛ, \wj “Gɛ taŋlo kinfeeŋ dunyɛ je kimi le gɛ. Wu moŋ lo, bo bachii gwe a kintuge le.\wj* \v 40 \wj Bɛŋ kee lɛ gɛ mwa ŋwa to wu fede muh wù yɛyi wu gɛ, le sege wu yɛyɛ wa wu mɛsɛ, wu kee njɛ muh wù gɛ̀ yɛyɛ wu.\wj* \p \v 41 \wj Le nje la fì wo jiiŋe nyu sese chi le a mwa bwoo jii, geenɛ wo yɛde gɛ kikesɛ kì le a chuŋ jise le gɛ?\wj* \v 42 \wj Taŋlo wo ge nɛɛ fɛ wo du mwa bwoo le lɛ, ‘Mwa bwɛɛŋ, gɛh lɛ̂ɛŋ mbvusɛ sese a wo jii’, geenɛ wo yɛde gɛ kikesɛ kì le a chuŋ jise le gɛ? Wo le muh wù chiaase ye! Yaŋsɛ wo bvusɛ kikesɛ kì le a chuŋ jise le fɛ wo yɛŋ sese chi le a jise chi mwa bwoo le chuule wo mo wo bvusɛ.”\wj* \s1 Ba to ba kee kite yi muntaŋ le \r (Macho 7:16-20) \p \v 43 \wj Jiso ka wu jɛmɛ lɛ, “Gɛ taŋlo kite kì joŋe yuŋ muntaŋ mù mbefe gɛ. Gɛ taŋlo tɛ kite kì befe yuŋ muntaŋ mù njoŋe gɛ.\wj* \v 44 \wj Ba kee kite nyu yi muntaŋ mù yune yi ki le. Gɛ taŋlo muh ke fimbi yi kite ki mbiaŋ le gɛ, gɛ taŋlo tɛ muh ke biŋgele yi kite ki jiaaŋ le gɛ.\wj* \v 45 \wj Muh nɛ kɛme nchvu yi mwɛɛ mù njoŋe a fitele fie le, tu wu lé wu bvûuse nyu mwɛɛ mù njoŋe. Muh wù nchvu ye le mwɛɛ mù mbefe a fitele fie le, bvuuse gɛh nyu mwɛɛ mù mbefe. Fi le noo nje fiɛɛ fì le fi yisɛ fɛ fitele fì muh le, le fi fì bude jwe we le.”\wj* \s1 Kinche ki joŋe bɛ kì befe \r (Macho 7:24-27) \p \v 46 Jiso mo wu biih lɛ, \wj “Le nje la fi bɛŋ tɛŋe mɛ lɛ, ‘Tada, Tada’, bɛŋ gee gɛ fiɛɛ fì njɛme bɛŋ le gɛ?\wj* \v 47 \wj Muh wuchii wù too wu yuge n'yɛyɛ waŋ wu mo wù gee gɛh no wu duu, nlé ndûnyɛ bɛŋ le mɛɛse no wuwɛɛ muh le.\wj* \v 48 \wj Wu le gɛh njɛ muh wu gɛ̀ jonɛ yeh, wu ya wu chiŋ wu shii, wu gɛɛŋ wu kuŋ kimbaaŋ le fɛ wu gɛɛ kichi, wu mo wu jooŋ. Joo gɛ̀ yisɛ, yi bu yi to yi kfuuŋ yeh yi yu, yi gɛ̀ shiiŋshɛ yi gɛ, nje wu gɛ̀ jooŋ yi chuule.\wj* \v 49 \wj Geenɛ, muh wù yuge n'yɛyɛ waŋ wù gee gɛ no wu jɛme gɛ, le njɛ muh wù gɛ̀ jonɛ yeh, wu taashɛ gɛh lo nshɛŋ wu mo wu jooŋ kichi sɛŋ. Joo gɛ̀ bu yi to yi kfuuŋ yeh yiyu, kiŋgane kimimia yi kesɛ nɛ wuuu, yi saaŋe lo.”\wj* \c 7 \s1 Chiji kikwɛɛ ki bamii ba nchi leesɛ fitele yi Jiso le \r (Macho 8:5-13) \p \v 1 No Jiso gɛ̀ mɛsɛ wa wu yɛyɛ bamii bɛ mwɛɛ munchii, wu mo wu ja wu gɛɛŋ a kinlaantɛŋ kì Kafanahum le. \v 2 Kikwɛɛ ki ŋgoo yimi yi bamii ba nchi ba Lum gɛ̀ bee yo, wù kɛme nfwa we wumu, wu koŋe wù baaŋ. Nfwa wɛɛ chɛne, wù nyu wa jwe wu kwe le. \v 3 Kikwɛɛ kiyu doo ki yu kune Jiso, wu mo wu tuŋ bamii ba gɛ̀ sage woŋ wu Bajuu lɛ bo gɛɛŋ bo lɛgɛ Jiso lɛ wu boh wu to wu fɛ nfwa we. \v 4 Bo mo bo gɛɛŋ bo yɛŋ Jiso le bo ku chiaaŋ wu le, bo jɛmɛ lɛ, “Kee kee, to wo gɛɛŋ wo fi muh wese wunɛ, le muh wù taŋlo wo fi wu. \v 5 Wu koŋe woŋ wese baaŋ, le wu wù gɛ̀ jonɛ yeh yese yi buunɛ.” \p \v 6 Jiso mo wu ja bɛ bo gɛɛne. Bo doo bo fɛɛse fɛ yeh yi chiji kikwɛɛ ki bamii ba nchi kɛɛ le, wu tuŋ nsáa ye yimi lɛ yi gɛɛŋ yi chi Jiso. Yi gɛɛŋ, yi tasɛ bɛ wu, yi jɛmɛ wu le lɛ, “Tada, kikwɛɛ ki bamii ba nchi duu lɛ keefɛ wo ka wo shê wo yɛ̂ne ŋgɛ wo tôo gɛ. Lɛ wu baaŋ kojɛ gɛ muh wù taŋlo wo lee a wu yeh gɛ. \v 7 Le fiɛɛ fì be ge tɛ lɛ keefɛ wu to bɛ bikaa bie lɛ wu yɛŋ wo le gɛ. Geenɛ, lɛ wo jɛ̂mɛ gɛh nyu jɛ mwa ye wu lɛme mo wu tɛmɛ. \v 8 Lɛ wu tɛ le muh a bvuŋga bvu muh mu kuu, bamii ba nchi tɛ nyume a wu kuu. Wu to wu du muh le lɛ, ‘Gɛ̂nɛ’, wu mo wu gɛ̂ɛne lo, wu du muh le lɛ, ‘Tô’, wu mo wu too lo. Wu du tɛ nfwa we le lɛ, ‘Gêe nɛ’, wu mo wù gee lo.” \p \v 9 Lɛ Jiso yu ntuŋ wɛɛ noo, jwe yuŋ lo wu, wu kaasɛ ye wu jɛmɛ kinchvu ki bamii kì gɛ̀ biih wu le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ le lɛ mbaaŋ n'yɛŋ gɛ muh le Ishwala wu lese kfuu chi finɛ fitele yi ye yaŋ le nɛ gɛ.”\wj* \v 10 Bamii baa bachiji kikwɛɛ ki bamii ba nchi gɛ̀ tuŋ doo bo kaasɛ bo tu yeh, bo yɛŋ nfwa wɛɛ nyu wu tɛmɛ wa. \s1 Jiso bvusɛ chumu yi kwe le \p \v 11 Ajiŋ a yu, Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo ja bo gɛɛne ntɛ wumu le ba tɛŋe lɛ Nayiŋ, kinchvu ki bamii kfuunɛ ki bii a wu jiŋ. \v 12 No bo gɛ̀ gɛɛne, bo doo bo bu jwe wu kitaŋ wu gɛ̀ lese ntɛ wɛɛ le, bo bijɛ bo yɛŋ no bo tuu gvunɛ chi muh bo bude bɛ chi. Muh wuyu gɛ̀ bee gɛh wu maa chiaaŋ yi bwee le. Bwee gɛ̀ bee kwɛŋkfu. Ba gɛ̀ bude yu noo, kinchvu ki bamii ba duude ntɛ wɛɛ le bii bwe mwa wɛɛ le nɛ mamama. \v 13 Lɛ Tada doo wu yɛŋ kwɛse wɛɛ le, wu koo yii, wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Keefɛ wo bêede gɛ.”\wj* \v 14 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu fe wu gɛɛŋ wu kuŋ bvuko bvù ba gɛ̀ tulɛ gvunɛ chiɛɛ yu. Bamii ba gɛ̀ tuude mo bo lɛɛŋ. Wu jɛmɛ lɛ, \wj “Chumu, njɛme wo le, jâ we!”\wj* \v 15 Wu mo wu ja we wu shii, wu kɛ wu jɛme. Jiso jijɛ wu le wu nya bwee le. \p \v 16 Bamii bachii yɛŋ noo, jwe yuŋ bo. Bo kɛ bo tume maŋkuŋ ma Nyo bo duu lɛ, “Muh wu ntuŋ wu Nyo wù baaŋ le wu bunɛ a bee ntɛnɛɛ. Nyo le wu to wa ki wu fîh bamii be.” \p \v 17 Saaka wu kune Jiso mo wu jiɛnyɛ wu gɛɛŋ woŋ wu Judia le wuchii bɛ bituŋ bi mbebe yo le. \s1 Joŋ Nlesɛajoo tuŋ booŋ be ba ŋgoo fɛ Jiso le \r (Macho 11:2-19) \p \v 18 Booŋ ba ŋgoo ba Joŋ yu tɛ mwɛɛ munɛ munchii, bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ wu le. Wu tɛɛŋ bamu bafɛɛ, \v 19 wu tuŋ bo fɛ Tada le lɛ bo gɛɛŋ bo biih wu le laa lé wu wù gɛ̀ bee ki wu gê wu to noo, bo chîɛɛne muh mu la. \p \v 20 Bo gɛɛŋ bo yɛŋ Jiso le, bo jɛmɛ wu le lɛ, “Joŋ Nlesɛajoo le wu tuŋ bee ki bee to be biih wo le laa le wo wù gɛ̀ bee ki wo tô noo, bo chîɛɛne muh mu la?” \p \v 21 Bo gɛ̀ biide noo, Jiso le kife kiyu wu fɛde binchɛŋ bì duude bɛ goŋ yi baaŋ baaŋ, wu ka bvuuse biyo bì befe ye yi bamii le, wu gwenyi ajii a binfeeŋ bì duude. \v 22 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kâasɛ bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ sɛ̂ɛŋ Joŋ mwɛɛ mù bɛŋ yɛŋ mo mù bɛŋ yu. Binfeeŋ yɛde wa mwɛɛ le, batɛŋlaase jiɛnyi chaaŋ, bamii ba chɛne bɛ goŋ yì baaŋ bo tɛmɛ wa bo yuude. Binchifɛ yuge wa mwɛɛ, bamii kaase bo bude yi kwe le, bo ka feeji tɛ saaka wù joŋe wu Nyo bamii ba kifufe le.\wj* \v 23 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le kì muh wù baaŋ mɛ maŋɛ gɛ.”\wj* \p \v 24 Bamii ba Joŋ gɛ̀ tuŋ baa ja, Jiso mo wu kɛ wu jɛme kinchvu ki bamii le kune Joŋ, wu biide lɛ, \wj “Bɛŋ chi bude bɛŋ gɛɛne nchvuuŋ ki bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ yɛŋ nyu la le? Gane chì fii fede chi shiŋshi le?\wj* \v 25 \wj No gɛ nyu noo gɛ, bɛŋ chi bude bɛŋ gɛɛne bɛŋ yɛde nyu la le? Muh wù susɛ ye bɛ njú yì bonɛ ye le? Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bamii ba suse ye bɛ njú yì tɛɛme kwa bo jii bikwɛɛ biboo bo to bo nyu gɛh nyu anto.\wj* \v 26 \wj Bɛŋ chi gɛɛne noo ki bɛŋ yɛ̂ŋ nyu la le? Muh wu ntuŋ wu Nyo le noo? Ɛɛŋ, tu bɛŋ chi bɛŋ yɛŋ. Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, wu fede muh wu ntuŋ wu Nyo.\wj* \v 27 \wj Le wu wù ba gɛ̀ saŋ kune wù Nyo duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Yêgɛ yû, nlé ŋgê nchiiŋsɛ muh waŋ wu ntuŋ wu sa wo fwe,\wj* \q1 \wj wu lé wu gɛ̂ɛŋ wu sêesɛ je yo fɛ wo too.’\wj* \m \v 28 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ antɛnɛɛ a bamii ba le wa yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le too bude mɛɛse, gɛ muh nyu yu wù kuge wu fede Joŋ gɛ. Geenɛ, muh wu le muh wù shige antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Nyo, le wu wù kuge wu fede wu.”\wj* \p \v 29 Bamii bachii mo bamii ba gɛ̀ koode ŋwa yu no Jiso jɛme lɛ Joŋ gɛ̀ bee muh wu ntuŋ wu Nyo bo bɛɛŋse lɛ bvunfoŋ bvu Nyo le bvù chaaŋ, nje bo tɛ gɛ̀ bɛɛŋ Joŋ leesɛ bo a joo \v 30 Geenɛ, Bafalashii mo bamii ba gɛ̀ kee banchi ba Nyo chuule gɛ̀ faŋ fiboo ntaŋ wù Nyo gɛ̀ too bɛ wu nje bo gɛ̀ faŋ lɛ keefɛ Joŋ leesɛ bo a joo tɛ gɛ. \p \v 31 Jiso ja wu gha lɛ, \wj “Fiɛɛ fì taŋlo mbege kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ yu le la? Bo le njɛ la?\wj* \v 32 \wj Nlé nsɛ̂ɛŋ bɛŋ fiɛɛ fì bo le njɛ fi. Bo le gɛh njɛ booŋ ba shige shige bo le bo shiiyɛ manjuu ma waaŋ le, bamu tɛŋe bamu bo biide lɛ, ‘Bee toŋe ndoŋ fɛ bɛŋ bine sɛŋ? Bee nyaa ŋkee wu kwe bɛŋ mbɛmɛ gɛ?’\wj* \v 33 \wj Le gɛh no Joŋ Nlesɛajoo gɛ to, wu shee jɛŋ wu muu gɛ mbvuuŋ gɛ, bɛŋ lɛ wu kɛmɛ nyu nchɛndaa wu debele ye ye le.\wj* \v 34 \wj Muh wù jee che le Mwamuh doo wu to, wu jii wu muu, bɛŋ lɛ ba bijɛ ba yɛŋ, wu jiɛnyi wu wuude mwɛɛ munjile wu yaane mbvuuŋ, wu ka nyu nsaŋ yi bamii ba koode ŋwa mo bamii ba befe bamu.\wj* \v 35 \wj Geenɛ, bamii bachii ba toone bvufee bvu Nyo duunyi lɛ le bvù kooji.”\wj* \s1 Jiso lɛɛshɛ bimbefɛ bi kinjikuu \p \v 36 Muh wu Bafalashii wumu tɛɛŋ Jiso lɛ wu to wu ji mwɛɛ a wu yeh. Jiso bɛɛŋ wu gɛɛŋ bo shii bo mo bo jii mwɛɛ.\f + \fr 7:36 \fr*\ft Bo to bo shii bo yɛɛŋ lo kimbe kimimia fɛ bo jii.\ft*\f* \v 37 Fi kooshɛ lɛ kinjikuu kimu gɛ̀ bee tɛ ntɛ wɛɛ le. Wu yu lɛ Jiso jii mwɛɛ a muh Bafalashii wɛɛ yeh, wu mo wu jo fiŋkaaŋ \f + \fr 7:37 \fr*\ft Fiŋkaaŋ finɛ le fi bo gɛ̀ kɛnyɛ bɛ tɛdɛ chimi chi ba tɛŋe a jɛ yi bala le lɛ, “alabasta”.\ft*\f* fi mɛɛ ma yefɛ ma gwee wuŋ wu gɛɛŋ bɛ mo fo. \v 38 Wu gɛɛŋ wu lee wu lɛɛŋ mbebe yi Jiso le, wu kɛ wu beede, ajoo chiɛɛnyi yi bikaa bi Jiso le. Wu mo wu ŋgvuumɛ, wu ŋgvuusɛ kikwɛɛ ke wu shode bikaa bi Jiso bɛ yvu ye yi kikwɛɛ, wu shiŋe wu, wu mo wu yefɛ bɛ mɛɛ maa. \v 39 Muh Bafalashii wɛɛ wù gɛ̀ tɛŋɛ Jiso lɛ wu to wu ji mwɛɛ, lɛ wu yɛŋ noo, wu kwajɛ a fitele fie le “Be bee lɛ muh wunɛ nyume muh wu ntuŋ wu Nyo tu wu bee wu kɛɛ fiɛɛ fì le kwɛse wunɛ wù kune wu le, lɛ le kinjikuu.” \p \v 40 Jiso ja wu jɛmɛ muh Bafalashii wɛɛ le lɛ, \wj “Samoŋ, ŋkɛme fiɛɛ fì njɛmɛ wo le.”\wj* \p Wu chvuu lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, jɛ̂mɛ.” \p \v 41 Jiso mo wu kɛ lɛ, \wj “Muh mu gɛ̀ be wu foosɛ bamii bafɛɛ bige, wu foosɛ muh mu bɛ badanale gii yitɛŋ, wu foosɛ muh mu badanale Mbaanshɛŋ.\wj* \v 42 \wj Bi gɛ̀ ya bo bachii ki bo kaasɛ bo laŋɛ, wu mo wu chinɛ bige biyu bo le. Mɛɛse wo yɛne lɛ antɛnɛɛ a bamii ba bafɛɛ banɛ muh wù taŋlo wu koŋe wu wesee le wù la?”\wj* \p \v 43 Samoŋ chvuu lɛ, “Le muh wù ba gɛ̀ chinɛ ye fioo yi duude le.” Jiso bɛɛŋ lɛ, \wj “Wo le wo chvuu chuule.”\wj* \p \v 44 No wu mbɛmɛ noo, wu kaasɛ ye wu bijɛ kwɛse wɛɛ, wu mo wu jɛmɛ Samoŋ le lɛ, \wj “Wo le wo yɛŋ kwɛse wunɛ le? No mbe nto a wo yeh, wo be baaŋ nya gɛ mɛ mo bɛ joo ki nchugɛ bikaa yu gɛ. Geenɛ, kwɛse wunɛ le wu chugɛ wa bikaa biaŋ nyu bɛ ajoo, wu sho bɛ yvu ye yi kikwɛɛ.\wj* \v 45 \wj Wo be baaŋ yɛsɛ gɛ mɛne wo shiŋe mɛ gɛ. Geenɛ kɛge no mbe to fɛnɛ, le no kwɛse wunɛ shiŋe bikaa biaŋ.\wj* \v 46 \wj Wo be baaŋ yefɛ gɛ kikwɛɛ kaŋ gɛ mo nyu bɛ mɛɛ gɛ mbɛŋ. Geenɛ, kwɛse wunɛ le wu yefɛ wa bikaa biaŋ nyu bɛ mɛɛ ma gwee wuŋ.\wj* \v 47 \wj Noo, nsɛŋe wo le lɛ, kwɛse wunɛ le wu dunyɛ kiŋkoŋɛ kì baaŋ nje ba le ba lɛɛshɛ wa bimbefɛ bie bì duude baaŋ. Geenɛ, muh wù ba lɛɛshɛ bimbefɛ bie bì le shige duunyi kiŋkoŋɛ kì shige.”\wj* \p \v 48 Jiso mo wu jɛmɛ kwɛse wɛɛ le lɛ, \wj “Ba le ba lɛɛshɛ wa bimbefɛ biuŋ.”\wj* \p \v 49 Bamii ba bɛ bo gɛ̀ jii mwɛɛ mo bo kɛ bo tu bo shuŋshi lɛbolɛbo bo duu lɛ, “Le yɛɛŋ wunɛ mbɛŋ wu mo lɛɛshi lo bimbefɛ bi bamii?” \p \v 50 Jiso mo wu mɛsɛ wu jɛmɛ kwɛse wɛɛ le lɛ, \wj “Wo gɛ̂ɛne fiuŋ chuule fitele fì wo lese ye yaŋ le le fi ge fia wo bonɛ.”\wj* \c 8 \s1 Bikɛse ba gɛ̀ jiɛnyi bɛ Jiso bo fii wu \r (Macho 13:1-9; Maliku 4:1-9) \p \v 1 Ajiŋ a yu, Jiso ja wu jiɛnyi a bilaantɛŋ bɛ bantɛ le wu feeji saaka wù joŋe kune bvunfoŋ bvu Nyo. Booŋ be ba ŋgoo lɛ ba yuufe ncho bafɛɛ gɛ̀ bii wu le, \v 2 noo bikɛse bamu ba wu gɛ̀ fɛ binchɛŋ biboo bɛ bamu ba wu gɛ̀ bvusɛ biyo bì befe ye yiboo le. Bikɛse banɛ gɛ̀ bee Mɛɛle wù bo gɛ̀ tɛŋe lɛ Madaleŋ, wù wu gɛ̀ bvusɛ banchɛndaa ba debele yi ye ye le bvusooshwi. \v 3 Nyume Joana wù jwɛɛŋ gɛ̀ bee Chusa wù gɛ̀ lɛne Hɛlod le, mo Susana bɛ bikɛse bamu wesee. Bo gɛ̀ jiɛnyi noo, bo bvuse mwɛɛ a bikɛɛ biboo le, bo fii Jiso yu bɛ booŋ be ba ŋgoo lɛ. \s1 Ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ nooŋ muntaŋ \p \v 4 Bamii gɛ̀ ja bantɛ le bantɛ le bo too fɛ Jiso le. Kinchvu ki bamii gɛ̀ yisɛ fo, wu ma ŋgaŋ bo le lɛ. \p \v 5 \wj “Muh gɛ̀ la ki wu gɛ̂ɛŋ wu noŋ muntaŋ. Wu gɛ̀ doo wu nooŋ, mumu gweeyɛ a je, bamii fede bo jiɛnyi bɛ bikaa, munyii mù fuune we gɛ̀ tajɛ mu ji.\wj* \v 6 \wj Mumu gwe fɛ kijusɛ ki ata le, lɛ mu doo mu buujɛ mu mo mu yunɛ nje kijusɛ kɛɛ gɛ̀ bee ki yɛŋe.\wj* \v 7 \wj Mumu muntaŋ gwe yi mbiaŋ le, lɛ mu doo mu buujɛ mu kuu bɛ mbiaŋ yiyu, yi mo yi baŋe muntaŋ mwɛɛ lɛ fɛ mu kuu gɛ.\wj* \v 8 \wj Mumu gwe nyu yi nshɛŋ yì joŋe le, lɛ mu buujɛ, mu kuu, ba gɛ̀ gwejɛ mu bu kiŋgane gwii fede no ba gɛ̀ noŋ.”\wj* No Jiso ma noo, wu mo wu jaŋ lɛ, \wj “Muh wù kɛme bintuŋ, wu yu.”\wj* \s1 Fiɛɛ fì Jiso jɛme nyu a baŋgaŋ le \r (Macho 13:10-17; Maliku 4:10-12) \p \v 9 Booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ ja bo biih wu le laa ŋgaŋ wɛɛ duunyi lɛ la lɛ? \v 10 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Le bɛŋ ba Nyo le wu ge lɛ taŋlo bɛŋ kee mwɛɛ mu bvunfoŋ bwe mù le nyilɛ le. Geenɛ, bamii bamu yuge fiboo nyume a baŋgaŋ le. Fi le noo no fi gɛ̀ bee wa lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Bo lé bo gê bo jîiŋe gɛh lo mwɛɛ bo yɛde gɛ,\wj* \q1 \wj Bo yege gɛh lo bo yuge gɛ fiɛɛ gɛ.’\wj* \s1 Fiɛɛ fì ŋgaŋ kune muh wù gɛ̀ nooŋ muntaŋ duunyi \r (Macho 13:18-23; Maliku 4:13-20) \p \v 11 \wj Bɛŋ yu la fiɛɛ fì ŋgaŋ wɛɛ duunyi. Muntaŋ mwɛɛ le jɛ yi Nyo.\wj* \v 12 \wj Muntaŋ mù gɛ̀ gwe a je, le bamii ba yuge jɛ yi Nyo debele mo wu to wu bvusɛ saaka wɛɛ a muntele muboo le, lɛ keefɛ bo bɛ̂ɛŋ bo tô bo lûŋ gɛ.\wj* \v 13 \wj Muntaŋ mù gɛ̀ gwe fɛ kijusɛ ki ata le, le bamii ba yuge jɛ yi Nyo bo mo bo fi lo bɛ njoŋ, geenɛ yi baaŋ a chimɛ gɛ gɛŋ fɛ muntele muboo le gɛ, bo bɛmɛ gɛh nyu fɛmu fɛmu. Moŋ nɛ le wu to, wu mo wu chii bikaa.\wj* \v 14 \wj Muntaŋ mù gɛ̀ gwe yi mbiaŋ le, le bamii ba yuge jɛ yi Nyo, bo doo bo gɛɛne, nfuuŋsɛ bɛ bvukugɛ mo njoŋ wu mwɛɛ mu yi kikfuuŋ le mo mu to mu yigɛ jɛ yiyu yi laayɛ lo yi ka kuu gɛ.\wj* \v 15 \wj Muntaŋ mù gɛ̀ gwe yi nshɛŋ yì joŋe le, mu le bamii ba kɛme muntele mù njoŋe, ba yuge jɛ yi Nyo, bo mo bo lee lo muntele muboo yi le, bo mo bo kaane shɛ́ŋ, bo gee no yi goone bo gɛɛne lo fwe fwe.\wj* \s1 Kin'yesɛ kì ba kfuusɛ bɛ ŋkaa \r (Maliku 4:21-25) \p \v 16 \wj Gɛ muh to wu chu kin'yesɛ wu ka wu jo ŋkaa wu kfuusɛ yu gɛ. Gɛ taŋlo wu ka wu leesɛ tɛ agaguu gɛ. Wu to wu chu, kinʼyesɛ wu tome nyu yi fiɛɛ fì ba to ba toome kin'yesɛ fo, lɛ bamii doo bo lese yeh bo yɛde n'yuu le.\wj* \p \v 17 \wj Fiɛɛ fichii fì le nyilɛ le, le fi nyu fi yɛne, mwɛɛ mù ajiŋ ajiŋ le mu bu n'yuu le.\wj* \p \v 18 \wj Noo, bɛŋ doo bɛŋ yege jɛ yi Nyo bɛŋ mo bɛŋ yege yi chuule bɛŋ kêe lɛ muh wù kɛme fiɛɛ lé ba nyû ba bîsɛ lo. Muh wù kɛme gɛ fiɛɛ gɛ mo nyu fì shige fì wu kwaji lɛ wù kɛme lo ba lé ba fî lo a wu le.”\wj* \s1 Bamii ba le kfuu chi Jiso \r (Macho 12:46-50; Maliku 3:31-35) \p \v 19 No Jiso gɛ̀ yɛyi bamii noo, bwe Jiso bɛ booŋ ba bwe Jiso ja bo to lɛ bo yɛŋ wu le. Fi ya bo no bo lee nje kinchvu ki bamii gɛ̀ duude baaŋ. \v 20 Muh mu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Bwoo bɛ booŋ ba bwoo lɛme akfuuŋ bo goone ki bo yɛŋ wo le.” \p \v 21 Wu chvuu fie lɛ, \wj “Bwɛɛŋ bɛ booŋ ba bwɛɛŋ le bamii ba yuge jɛ yi Nyo bo gee no yi goone.”\wj* \s1 Jiso kɛme bvuŋga a we a nfuŋ bɛ joo \r (Macho 8:23-27; Maliku 4:35-41) \p \v 22 Lɛ ka nyu juu chimi, Jiso jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bee daŋ mamasi bee gɛɛŋ wuŋ kwege.”\wj* Bo mo bo lee a ŋguh le bo daŋe. \v 23 No bo gɛ̀ daŋe, Jiso kɛ wu lefe. Nfuŋ ja wu kɛ wu shii, wu fuge joo bɛ bvuŋga joo lese a ŋguh le yi goone ki yi yîsɛ yo, bo nyu wa lo jwe wu kwe le. \v 24 Bo gɛɛŋ bo kaŋsɛ Jiso bo du lɛ, “Chiji Kikwɛɛ, Chiji Kikwɛɛ, bee le be kweeyɛ.” Jiso kaŋsɛ wu waŋ nfuŋ bɛ joo yì gɛ̀ fuge yiyu, nfuŋ wuyu lu, joo mo yi chii nɛ shiiŋŋ. \v 25 Wu biih bo le laa, \wj “Bɛŋ leese fitele nyu yi yɛɛŋ le mbɛŋ?”\wj* Ye kuufɛ bo, bo kɛmɛ nfaaŋ bo ghaade lɛ, “Wunɛ le muh wù nɛɛ wù wanɛ nfuŋ bɛ joo mu yuge wu le?” \s1 Jiso kɛme bvuŋga a we a banchɛndaa ba debele \r (Macho 8:28-34; Maliku 5:1-20) \p \v 26 Bo daŋ mamasi wɛɛ bo bu wuŋ kwege kimbe ki Gɛlasɛŋ le,\f + \fr 8:26 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu tɛŋe lɛ Gadalɛŋ, bamu lɛ Gelegesɛŋ.\ft*\f* bo chinɛ wa kimbe ki woŋ kì Galalee le. \v 27 Jiso doo wu bude a ŋguh le, lɛ wu fɛsɛ kwa, bɛ muh mu wu a kinlaantɛŋ ki yu le tasɛ bɛ banchɛndaa ba debele bo fuuŋse wu. Bo che wa ye ye le baaŋ wu jiɛnyi kichinɛ kiyɛse, wu chee nyu afuuŋ yì ba gɛ̀ jiiyi bamii yo le. Wu ka chee gɛ fɛ yeh le gɛ. \v 28 No wu yɛŋ Jiso le, wu mo wu saa wu chinɛ kitada, wu gɛɛŋ wu gwe a wu jii, wu waŋ bɛ bvuŋga lɛ, “Jiso, Mwa Nyo, Nyo wu le Kikwɛɛ ki Mwɛɛ Munchii lɛ, wo goone la a mɛne? Kii kii, keefɛ wo nyâ mɛ ŋgɛ le gɛ.” \v 29 Wu gɛ̀ jɛme noo nje Jiso gɛ̀ bee wu waŋ wa kiyo ki debele kiyu lɛ ki bû yi muh wuyu le. Ki to ki tu ki chuufe wù kiŋgane le kiŋgane le ba koode lo wu, ki ba koo ba kaaŋ chiaaŋ mo bikaa bɛ ncha fɛ ba tu ba chiɛɛne. Bo gɛ̀ kaaŋ noo, wu suume gɛh lo, kiyo kiyu mo ki chuufe wu, wu mo wu tu wu lege wu gɛɛne nchvuuŋ. \p \v 30 Jiso mo wu biih muh wɛɛ le lɛ, \wj “Jee chuŋ le yɛɛŋ?”\wj* Wu chvuu lɛ, “Jee chaŋ le kinchvu.” Wu gɛ̀ chvuse noo nje banchɛndaa ba debele gɛ̀ bee bo chiiŋ lo yi ye ye le. \v 31 Banchɛndaa bayu lɛgɛ Jiso lɛ keefɛ wu chiiŋsɛ bo nyu a kintuge kì shiide nɛ ŋooŋŋ le gɛ. \v 32 Gɛ̀ bee ŋgoo yi munyuŋa yimi jii mwɛɛ yi mbɛɛsɛ le fo, banchɛndaa ba debele bayu mo bo lɛgɛ Jiso lɛ wu chiiŋsɛ bo bo boh bo gɛɛŋ bo lee nyu yi munyuŋa muyu le. Wu bɛɛŋ. \v 33 Bo mo bo bu ye yi muh wuyu le, bo daŋsɛ bo gɛɛŋ bo lee yi munyuŋa muyu le. Mu sɛŋ mu boh a kiŋkoŋ le, mu shii a mamasi wɛɛ le, mu kweeyɛ yo. \p \v 34 Bamii ba gɛ̀ chiɛɛne munyuŋa muyu yɛŋ fiɛɛ fì gɛ̀ kooshɛ le, bo ja fo, bo baa lo legɛ, bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ saaka wuyu a kilaantɛŋ bɛ bantɛ ba yo le. \v 35 Bamii tu bo yuge, bo bude bo gɛɛne ki bo yɛŋ tɛ fiɛɛ fì kooshi le. Bo to fɛ Jiso be bee fo, bo yɛŋ muh wɛɛ le, banchɛndaa ba debele baa chinɛ wa wu le, wu shii mbebe Jiso le, wu jii njú, bvufee bwe kaasɛ wa bvu tu fo. Bo faŋ baaŋ. \v 36 Bamii ba gɛ̀ yɛŋ fiɛɛ fì gɛ̀ kooshɛ le kɛ bo sɛŋe bo no fi gɛ̀ jiɛnyɛ bɛ muh wɛɛ wu gɛ̀ kɛme banchɛndaa ba debele fɛ wu tɛmɛ. \v 37 Bamii bachii ba bimbe bì Gɛlasɛŋ le kɛmɛ faaŋ, bo mo bo chooŋɛ Jiso lɛ wu gɛ̂ɛne. Jiso mo wu ja fie, wu lee a ŋguh le lɛ wu gɛɛne, \v 38 muh wɛɛ wu banchɛndaa ba debele gɛ̀ bu yi ye ye le mo wu lɛgɛ Jiso lɛ bɛ wu gɛɛne. Jiso faŋ, wu chvuu wu jiŋ wu jɛmɛ lɛ, \v 39 \wj “Wo gɛ̂ɛne nyu fɛ wo kfuuŋ, wo gɛ̂ɛŋ wo sɛɛŋ bamii buŋ fiɛɛ fì Nyo ge fɛ wo le.”\wj* Noo, muh wɛɛ mo wu tu jiŋ wu gɛɛŋ wu jiɛnyi kinlaantɛŋ kɛɛ le kichii, wu sɛŋe kiŋgha ki fiɛɛ fì Jiso ge fɛ wu le. \s1 Jiso kɛme bvuŋga awe a binchɛŋ bɛ kwe \r (Macho 9:18-26; Maliku 5:21-43) \p \v 40 Jiso daŋ mamasi, wu kaasɛ wu tu jiŋ kimbe kɛge le. Kinchvu ki bamii kì be shɛshɛ ki chiɛɛne wu fo fi wu. \v 41 Jwɛŋsɛ wumu gɛ̀ to fo ba tɛŋe lɛ Jailu, nyu chiji kikwɛɛ ki yeh yi buunɛ yi yo le. No wu to, wu fe wu gɛɛŋ wu tuŋ anyuu wu ŋgvuumɛ a Jiso jii, wu ku chiaaŋ lɛ wu to gɛh a wu yeh, \v 42 lɛ mwa ye kwee lo. Wu gɛ̀ kɛme mwa, ka gɛh wu maa, nyu mwa wù kwɛse wù nyu biluŋ yuufe ncho bifɛɛ. Bɛ Jiso ja bo gɛɛne kinchvu ki bamii faase Jiso. \v 43 Kwɛse wumu nyu a bo ntɛnɛɛ wù nyu wu chɛŋ wa bɛ kinchɛŋ ki bikɛse yi biluŋ le yuufe ncho bifɛɛ. Wu lɛsɛ wa fiɛɛ fichii fì wu gɛ̀ kɛme chiaaŋ yi bamii ba bifudɛ le, ki gɛ̀ ya bo ki bo fɛ. \v 44 Wu kɛŋsɛ wu to a Jiso jiŋ, wu kuŋ jwe wù nju yi Jiso le. Kimimia kinchɛŋ ke mo ki suunɛ. \v 45 Jiso biih lɛ, \wj “Kuŋ yɛɛŋ mɛne?”\wj* Bamii bachii maŋe lo. Bita ja wu biih lɛ, “Chiji Kikwɛɛ, gɛ wo yɛde lɛ kinchvu ki bamii faase wo gɛ?” \v 46 Jiso duu gɛh lɛ, \wj “Muh le wu kuŋ mɛne. Nle yu no bvuŋga le bvu bu ye yaŋ le.”\wj* \v 47 Kwɛse wɛɛ yɛŋ lɛ gɛ je nyu yu yì taŋlo wu nyilɛ gɛ, njaŋ mo yi koo wu wu gɛɛŋ wu tuŋ anyuu a Jiso jii wu mo wu sɛɛŋ bamii bachii yu fiɛɛ fì be ge wu fɛ wu kuŋ Jiso le, wu ka wu sɛɛŋ no wu be kuŋ noo kinchɛŋ ke suunɛ lo kimimia. \v 48 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Mwa yaŋ, fitele fiuŋ fì wo lese yi ye yaŋ le, le fi ge wa wo tɛmɛ. Wo gɛ̂ɛne la chuule.”\wj* \p \v 49 Gɛh no Jiso gɛ̀ baaŋ wu jɛme kwɛse wɛɛ le noo, muh mu fɛsɛ fo wu ja fɛ la chi Jailu wù chiji kikwɛɛ ki yeh yi buunɛ yɛɛ le, wu jɛmɛ wu le lɛ, “Mwa yo le wu mɛsɛ wa. Keefɛ wo ka wo shê wo nyâa ŋgɛ Muh wu N'yɛyɛ le gɛ.” \v 50 Wu doo wu jɛmɛ noo, Jiso yu, wu jɛmɛ Jailu le lɛ, \wj “Keefɛ wo fâane gɛ, lêesɛ gɛh nyu fitele fiuŋ yi ye yaŋ le maa, mwa yo lé wu tɛ̂mɛ.”\wj* \v 51 Bo mo bo ja bo gɛɛne fɛ Jailu kfuuŋ, lɛ wu doo wu gɛɛŋ wu fɛsɛ fo, Jiso faŋ lɛ muh yeh lee gɛ. Wu jo gɛh nyu Bita bɛ Jɛm mo Joŋ mo chiji mwa bɛ bwe mwa bɛ bo lee. \v 52 Gɛ̀ bee bamii yode lo fo, kwe fiee lo fo. Jiso jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ lû bɛ kwe, mwa wunɛ baaŋ kwe gɛ, wu lefe lo.”\wj* \v 53 Bamii ja bo tu bo keede lo wu fo, nje bo gɛ̀ kee chuule lɛ mwa wuyu le wu kwe wa. \v 54 Wu gɛɛŋ fɛ mwa wuyu gɛ̀ gime fo, wu jijɛ wu yi kibo le wu tɛɛŋ lɛ, “Mwa wù kwɛse, ja we!” \v 55 Wu mo wu kaasɛ wu tu yu, wu mo wu ja we kimimia. Jiso jɛmɛ lɛ ba jiŋɛ fiɛɛ ba nya wu wu ji. \v 56 Bwee bɛ chiji yɛŋ fiɛɛ fì kooshi le, jwe yuŋ bo. Jiso leh lo lɛ keefɛ bo sɛ̂ɛŋ muh fiɛɛ fì kooshi gɛ. \c 9 \s1 Jiso tuŋ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ \r (Macho 10:1-15; Maliku 6:7-13) \p \v 1 Jiso gɛ̀ ja wu tɛɛŋ booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ, bo taashɛ bo to. Wu nya bo bvuŋga bɛ je yì bo bvuuse banchɛndaa ba debele ye yi bamii le bo ka fɛde binchɛŋ, \v 2 wu mo wu tuŋ bo lɛ bo gɛ̂ɛŋ bo fêeji bamii kune bvunfoŋ bvu Nyo bo ka fɛde bamii ba binchɛŋ. \v 3 Wu ka wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne, keefɛ muh jô fiɛɛ gɛ. Keefɛ muh jô kimbaŋ gɛ, mo nyume kikɛɛ gɛ, mo nyume fiɛɛ fijile gɛ, mo nyu bige gɛ. Keefɛ muh jô bikuŋ bifɛɛ gɛ.\wj* \v 4 \wj Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne bɛŋ lee ntɛ le, yeh yì ba gɛɛ bɛŋ yu, bɛŋ mo bɛŋ chêe gɛh nyu yu gɛɛŋ bu sege bɛŋ lé bɛŋ jâ ntɛ wɛɛ le.\wj* \v 5 \wj Nɛ ntɛ wumu le wu faŋ ki wu fî bɛŋ, bɛŋ ja yo, sege bɛŋ bude bɛŋ kaajɛ bibvunɛ bi yi bikaa biɛna le, fi ge fi nyume njiŋɛ yi fiɛɛ fì bo moŋ le.”\wj* \p \v 6 Bo mo bo ja bo gɛɛne, bo gɛɛŋ bo tu bo jiɛnyi bantɛ le bantɛ le, bo feeji saaka wù joŋe wu kune bvunfoŋ bvu Nyo, bo mo bo fɛde bamii ba binchɛŋ bachii. \s1 Saaka kune Jiso fuuŋsɛ Hɛlod \r (Macho 14:1-12; Maliku 6:14-29) \p \v 7 Hɛlod wù gɛ̀ sage kimbe ki woŋ kì Galalee yu mwɛɛ munchii mù gɛ̀ kooshi, mu fuuŋsɛ wu nje bamii bamu gɛ̀ jade bo duu lɛ Jiso wunɛ le Joŋ Nlesɛajoo wu kaase wu bu. \v 8 Bamu duu lɛ le Alaja wu kaase wu to. Bamu duu fiboo lɛ le muh wu ntuŋ wu Nyo wu fweele wumu wu kaase wu bu yi kwe le. \v 9 Hɛlod mo wu ghaa lɛ, “Joŋ le nche mbvusɛ wa kikwɛɛ ke. Wunɛ muh ka nyume yɛɛŋ mɛɛse wù mɛ n'yuge kfuu chi munɛ mwɛɛ kune wu?” Wu mo wu goone lɛ wu bee wu yɛŋ Jiso wɛɛ le. \s1 Jiso nyaŋe bamii banchvuge batɛŋ \r (Macho 14:13-21; Maliku 6:30-44; Joŋ 6:1-14) \p \v 10 Booŋ ba ntuŋ ba Jiso gɛ̀ jiɛnyɛ bo kaasɛ bo tu jiŋ, bo sɛɛŋ mwɛɛ munchii mù bo ge fɛ wu le. Wu mo wu ja wu jo bo bɛ bo kɛŋsɛ yo, bo bu bo gɛɛne je yi a kinlaantɛŋ kì Bɛsada le. \v 11 Geenɛ, kinchvu ki bamii kɛɛ ki kuŋe ki bii wu le, wu fi bo wu mo wu kɛ wu feeji kune bvunfoŋ bvu Nyo wu ka fɛde bamii ba chɛne. \p \v 12 Lɛ juu doo chi gɛɛne ki chi selɛ, booŋ ba Jiso ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ bo kɛŋsɛ bo to bo jɛmɛ wu le lɛ, “Dû lɛ bamii banɛ le lɛ bo gɛ̂ɛŋ bantɛ bɛ ala a mbebe le, bo gû mwɛɛ muboo munjile bɛ fɛ bo lé bo chê fo, nje fɛnɛ le nchvuuŋ.” \p \v 13 Jiso chvuu fie lɛ, \wj “Le bɛŋ, bɛŋ lé bɛŋ nyâ bo fiɛɛ fì bo lé bo jî.”\wj* Bo jɛmɛ lɛ, “Fiɛɛ fì bee kɛme le gɛh chefe yi blɛd yishɛŋ bɛ bíɛŋ yifiɛɛ. Fuge noo sɛŋ tu wo goone lɛ bee gɛɛŋ be gu lo mwɛɛ munjile ŋguu le fɛ bee to be nya bamii banɛ le bachii.” \v 14 Bo gɛ̀ duu noo nje bamii gɛ̀ bee fo wesee, bilɛŋsɛ maa gɛ̀ bee njɛ banchvuge batɛŋ. Jiso mo wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bɛŋ du bamii baa shiiyɛ fɛkuu manjuu le manjuu le, njɛ mbaanshɛŋ, mbaanshɛŋ.”\wj* \v 15 Bo jɛmɛ, bo mo bo shiiyɛ bo bachii. \v 16 Jiso jo chefe yi blɛd yi yishɛŋ chiɛɛ bɛ bíɛŋ yi yifiɛɛ chiɛɛ, wu bijɛ we, wu nya kiyone Nyo le, wu mo wu bwɛɛyɛ wu nya booŋ be ba ŋgoo le lɛ bo gâ binchvu bi bamii baa le. \v 17 Bo gajɛ, bamii bachii ji bo fuu, booŋ ba Jiso ba ŋgoo baanyɛ bimbɛge bì gɛ̀ gweeyɛ, bi yisɛ ŋkaa yuufe ncho yifiɛɛ. \s1 Bita chiɛɛ lɛ Jiso le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka \r (Macho 16:13-20; Maliku 8:27-30) \p \v 18 Lɛ nyu juu chimi, Jiso buune wu maa, booŋ be ba ŋgoo nyu mbebe ye le. Wu ja wu biih bo le lɛ, \wj “Bamii duu lɛ nle yɛɛŋ?”\wj* \v 19 Bo chvuu lɛ, “Bamii bamu duu lɛ wo le Joŋ Nlesɛajoo, bamu lɛ Alaja, bamu duu lɛ wo le muh wu ntuŋ wu Nyo wu fweele wumu wu kaase wu bu yi kwe le.” \v 20 Wu mo wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ duu finɛ lɛ nle yɛɛŋ?”\wj* Bita chvuu lɛ, “Wo le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka.” \v 21 Jiso mo wu chiisɛ bo le lɛ keefɛ bo ka bo môŋ lo bo sɛ̂ɛŋ finɛ muh le gɛ. \s1 Jiso jɛmɛ kune baŋgɛ bɛ kwe ye \r (Macho 16:21-23; Maliku 8:31-33) \p \v 22 Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Muh wù jee che le Mwamuh kɛme ki wu gê wu yɛŋ baŋgɛ ba duude, bamii ba sage woŋ bɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo faŋ wu. Bo mo bo yuuyɛ wu, aju fe atade, wu kaasɛ wu bu yi kwe le.”\wj* \s1 Kintaaŋ ki muh wù bii Jiso le \r (Macho 16:24-28; Maliku 8:34-38) \p \v 23 Jiso mo wu jɛmɛ bamii le bachii lɛ, \wj “Muh nɛ goone ki wù nyu muh waŋ, tu wù kɛme ki wu fâŋ kikwɛɛ ke, wu tûude kintaaŋ ke aju achii wu bii mɛne.\wj* \v 24 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wù baji kinche ke, tu wu lé wu gê wu lɛsɛ gɛh lo ki. Geenɛ, muh wù lɛsɛ kinche ke nje mɛ, tu wu baji lo kinche ke.\wj* \v 25 \wj Ba banyi woŋ kfunɛ wuchii ba nya muh le, wu ji, ki wu lɛ̂sɛ kɛnɛ ki wu jîŋ kinche ke, mbe we nyu la?\wj* \v 26 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh kɛme bvuya ki wu bîi mɛne mo jɛ yaŋ le, wu mo wu kee lɛ muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu kɛ̂me tɛ bvuya fɛ mwɛdɛ le sege wu kaasɛ wu to antɛnɛɛ a bvukugɛ bwe, bvù ka nyume tɛ bvu Nyo wù le chiji banchɛndaa be ba yuude.\wj* \v 27 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, bamii bamu lɛme fɛnɛ bo nyu gɛ bo to bo yu wuŋ wu kwe gɛ fɛ bo yɛŋ mo fɛ Nyo sage bvunfoŋ bwe fo gɛ.”\wj* \s1 Nfiɛɛnɛ yi Jiso kusɛ \r (Macho 17:1-8; Maliku 9:2-8) \p \v 28 Gɛ̀ bee gɛh njɛ aju nyaaŋ, no Jiso jɛme mwɛɛ munɛ, wu jo Bita bɛ Joŋ mo Jɛm bɛ bo bɛɛŋ yi mbegɛ wumu le lɛ wu gɛɛŋ wu buunɛ. \v 29 Wu gɛɛŋ wu doo wu buune, nfiɛɛnɛ ye ja yi kusɛ, nju ye tɛ kusɛ yi tu yi baaŋ yi lale nɛ mwawmwawmwaw. \v 30 Fi kooshɛ lɛ bamii bafɛɛ, nyu Musɛ bɛ Alaja gɛ̀ bee bo ja bo bunɛ bo tu bo jɛme bɛ Jiso. \v 31 N'yulɛ wù Nyo baaŋ yi bo le. Bɛ bo jɛme kune kwe yi Jiso gɛ̀ kɛme ki wu gɛ̂ɛŋ wu kwe Yɛlusalɛm ki fi gê fi to fi kojɛ no Nyo gɛ̀ gɛlɛ. \v 32 Bo gɛ̀ jɛme noo, Bita bɛ Joŋ mo Jɛm lefɛ goge lo bo. Bo doo bo kaŋsɛ, bo yɛŋ no n'yulɛ wù Nyo baaŋ ye yi Jiso le, bo ka bo yɛŋ bamii bafɛɛ baa le bo lɛme bɛ wu. \v 33 Bamii ba bafɛɛ bayu doo bo baa bikaa, Bita ja wu bunɛ wu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Chiji Kikwɛɛ, fi joŋe no bee le fɛnɛ. Chinɛ bee jooŋ chúŋ yishɛde, yimi nyu yo, yimi nyu yi Musɛ, yimi nyu yi Alaja.” Wu gɛ̀ jɛme noo, wu kee gɛ mo fiɛɛ fì wu jɛme gɛ. \p \v 34 Gɛh no wu baaŋ wu jɛme noo, kimbɛ ja ki to a bo we ki baŋɛ bo. Bo tu bo kɛmɛ nfaaŋ no bo gɛ̀ bee a kimbɛ ntɛnɛɛ. \v 35 Jɛ bu a kimbɛ kiyu le yi jɛmɛ lɛ, “Wunɛ le Mwa yaŋ wu nle ncha. Bɛŋ yûge wu le.” \v 36 No jɛ yɛɛ jɛme noo yi mɛsɛ, bo ja bo yɛŋ Jiso lɛme fo wumaa. Bo gɛ ka bo sɛɛŋ muh fiɛɛ fì bo yɛŋ yi mbegɛ wɛɛ le kife kiyu le gɛ. \s1 Jiso bvusɛ nchɛndaa debele yi mwa wù jwɛŋsɛ le \r (Macho 17:14-21; Maliku 9:14-29) \p \v 37 Akfuuŋ gɛ̀ bu a yuu, bɛ ba Jiso ja yi mbegɛ le bo tu bo bohge. Bo doo bo bohge, bo tasɛ bɛ kinchvu ki bamii kì duude. \v 38 Lɛ bo bijɛ bo yɛŋ muh mu wu ja wu tu wu wanɛ a kinchvu kɛɛ ntɛnɛɛ lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, kii wo bijɛ gɛh fɛ mwa yaŋ le. Kagɛ mwa yaŋ wunɛ nɛ. \v 39 Kiyo kimi jade kichufɛ wu ki noŋ, wu tage, wu funɛ, bifuu bude a wu mu. Ki gɛɛne lo bɛ wu, gɛ ki bɛme lɛ wu yɛnɛ gɛ. \v 40 Mbe nlɛgɛ wa booŋ buŋ ba ŋgoo lɛ bo bvusɛ kiyo kiyu bo moŋ sɛŋ.” \p \v 41 Jiso yu noo, wu jɛmɛ lɛ, \wj “O oo! Kiŋgogɛ kì achiji kì baaŋ lee gɛ fitele yi Nyo le gɛ. Nlé nyû bɛ bɛŋ ŋgɛ̂ɛŋ mbû nɛɛ, nlé ŋkâaŋ shɛ́ŋ bɛ bɛŋ ŋgɛ̂ɛŋ mbû nɛɛ?”\wj* Wu mo wu jɛmɛ chiji mwa wɛɛ le lɛ, \wj “Tô bɛ mwa yo fɛnɛ!”\wj* \v 42 Wu jo wu doo wu too bɛ wu, nchɛndaa debele wɛɛ ka wu chiaasɛ mwa wɛɛ wu noŋ fɛkuu, wu tage. Jiso waŋ kiyo kì yiide kiyu ki bu yi mwa wɛɛ le, wu mo wu tɛmɛ. Jiso mo wu nya wu chiji le. \v 43 Bamii bachii yɛŋ bvuŋga bvù le bvu Nyo le, jwe yuŋ bo. \s1 Jiso ka wu jɛmɛ kune baŋgɛ be bɛ kwe ye \r (Macho 17:22-23; Maliku 9:30-32) \p No bo gɛ̀ baaŋ bo kɛme kiŋgha ki mwɛɛ munchii mù Jiso gɛ̀ gee le, wu ja wu jɛmɛ booŋ bɛ ba ŋgoo le lɛ, \v 44 \wj “Bɛŋ yêgɛ chuule fiɛɛ fì nle njɛme bɛŋ le. Muh wù jee che le Mwamuh lé ba nyû ba gê ba nyâ wu chiaaŋ yi bamii le.”\wj* \v 45 Lɛ wu jɛmɛ noo, bo gɛ kɛɛ fiɛɛ fì wu jɛme gɛ, nje fiɛɛ fimi gɛ̀ baŋe lɛ keefɛ bo kɛ̂ɛ gɛ, geenɛ bo gɛ̀ faŋ ki bo biih kune njɛmɛ wuyu. \s1 Le yɛɛŋ wu le muh wù baaŋ? \r (Macho 18:1-5; Maliku 9:33-37) \p \v 46 Bo gɛ̀ ja bo kɛ kintɛɛnyɛ lɛbolɛbo laa bo le nɛ muh wù baaŋ a bo ntɛnɛɛ le yɛɛŋ la. \v 47 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo gɛ̀ kwaji fɛ muntele muboo le, wu mo wu jo mwa wù shige wu gɛɛ mbebe ye le, \v 48 wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Muh nɛ fii mwa njɛ wunɛ a jee chaŋ le, tu wu fii nyu mɛ. Muh fii mɛ, tu wu fii nyume muh wù tuŋ mɛ. Fi mo fi nyu lɛ, muh wù jode kikwɛɛ ke njɛ mwa wù shige a bɛŋ ntɛnɛɛ le wu, wu le muh wù baaŋ.”\wj* \s1 Muh wù baaŋ baa gɛ jiŋ wo le gɛ, tu wu toone wo \r (Maliku 9:38-40) \p \v 49 Joŋ biih wu le lɛ, “Chiji kikwɛɛ, bee le be yɛŋ muh mu le wu tɛŋe jee chuŋ fɛ wu bvuuse banchɛndaa ba debele yi bamii le, be faŋ, nje gɛ wu nyu muh ŋgoo yese le gɛ.” \v 50 Jiso chvuu fie lɛ, \wj “Keefɛ bɛŋ chîde kfuu chi wɛɛ muh gɛ, nje muh wù baaŋ baa gɛ jiŋ bɛŋ le gɛ, tu wu toone lo bɛŋ.”\wj* \s1 Jiso soge gɛh ki wu gɛ̂ɛŋ Yɛlusalɛm, // bamii ba Samaliya faŋ ki bo fi wu \p \v 51 Kife kì Nyo gɛ̀ bee ki wu jô Jiso wu bɛɛŋ bɛ wu we lɛ ki to ki kojɛ, Jiso soge gɛh ki wu gɛ̂ɛŋ Yɛlusalɛm, wu mo wu ja wu gɛɛne. \v 52 Wu doo wu ja, wu tuŋ bamii bamu fwe. Bo gɛɛŋ bo lee ntɛ wumu wu Samaliya le lɛ bo seesɛ kijusɛ yo wu le. \v 53 Bamii ba yo kuŋ wu bɛ kijusɛ bo faŋ ki bo fi wu, nje bo gɛ̀ kee lo lɛ wu fede wu gɛɛne nyu Yɛlusalɛm. \v 54 Jɛm bɛ Joŋ ba le booŋ ba Jiso ba ŋgoo gɛ̀ yu fiɛɛ fiyu, bo biih lɛ, “Tada, bee tɛɛŋ ŋgu we wu shii wu to wu lɛɛshɛ bamii bayu?”\f + \fr 9:54 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu le bo taa fo fɛnɛ lɛ, “Le no Alaja gɛ̀ tɛŋe nɛɛ?”\ft*\f* \v 55 Jiso kaasɛ ye wu waŋ bo, \f + \fr 9:55 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu le bo taa fo fɛnɛ lɛ, “Lɛ gɛ bɛŋ kee kfuu chi muntele mù bɛŋ kɛme gɛ. Bɛŋ kɛɛ lɛ gɛ muh wù jee che le Mwamuh gɛ̀ to ki wu yûuyɛ lo bamii gɛ. Wu gɛ̀ to ki wu fî lo bo.”\ft*\f* \v 56 wu mo wu ja bɛ booŋ be ba ŋgoo bo mo bo tu bo gɛɛne wa je yi ntɛ wumu le yeye. \s1 Keefɛ muh wu ŋgoo wu Jiso jîiŋe jiŋ gɛ \r (Macho 8:19-22) \p \v 57 Bɛ bo doo bo gɛɛne, muh mu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Nlé mbîi wo le manjuu manchii ma wo gɛɛne fo.” \v 58 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Binchombiaŋ kɛme bintuge biboo, munyii mù fuune we kɛme yéh yiboo, geenɛ gɛ̀ muh wù jee che le Mwamuh kɛme lo fɛ wu giŋsɛ kikwɛɛ ke fo gɛ.”\wj* \p \v 59 Jiso ja wu jɛmɛ muh mu le lɛ, \wj “Wo bîi mɛne!”\wj* Muh wɛɛ chvuu lɛ, “Tada, chinɛ mɛne n'ya ŋgɛɛŋ jiiyɛ chijaŋ fɛ mbii wo le.” \v 60 Geenɛ Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Chînɛ bamii ba kweeyɛ wa jîiyi biŋkwe biboo, wo gɛ̂ɛŋ fiuŋ wo fêeji kune bvunfoŋ bvu Nyo.”\wj* \p \v 61 Muh mu ka wu jɛmɛ lɛ, “Tada, nlé mbîi wo le, geenɛ ya chinɛ ŋgɛɛŋ n'yɛsɛ kfuu chaŋ le fɛ mbii wo le.” \v 62 Jiso chvuu muh wɛɛ le lɛ, \wj “Muh ŋgvuumɛ bɛ ji ki wu lɛ̂ŋ lɛme, wu ka lɛne wu jiiŋe jiŋ, tu mwɛdɛ baaŋ kojɛ gɛ ki wù nyu antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Nyo le gɛ.”\wj* \c 10 \s1 Jiso tuŋ bamii mbaŋbvusooshwi ncho bafɛɛ \p \v 1 Ajiŋ ayu, Tada baayɛ bamii bamu mbaŋbvusooshwi ncho bafɛɛ. \f + \fr 10:1 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu tɛŋe lɛ mbaŋbvusooshwi (70).\ft*\f* Wu tuŋ fwe, bafɛɛ bafɛɛ lɛ bo gɛɛŋ bantɛ le yeye yeye, bo gɛɛŋ bo jiɛnyi manjuu ma wu lé gê wu fê mo le manchii. \v 2 Wu doo wu tune bo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Ŋgwejɛ duude baaŋ geenɛ bamii ba gwejɛ nyu shige. Noo, bɛŋ bûune lɛ Tada wù Chiji mwɛ, chîiŋsɛ bamii ba ŋgwejɛ a wu mwɛne.\wj* \v 3 \wj Bɛŋ gɛ̂ɛne le. Bîjɛ yɛ̂ŋ bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne bɛŋ kee lɛ ntune bɛŋ lɛ bɛŋ gɛɛŋ bɛŋ nyu njɛ booŋ ba shóŋ antɛnɛɛ a baŋgvufe.\wj* \v 4 \wj Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne, keefɛ muh jô kikɛɛ kɛnɛ bige mo jé yimi gɛ. Bɛŋ doo bɛŋ bu a je, keefɛ bɛŋ lɛ̂mɛ bɛŋ yɛɛse bamii le gɛ.\wj* \v 5 \wj Bɛŋ doo bɛŋ gɛɛne bɛŋ lee yeh yì bɛŋ lé bɛŋ lêe yu, bɛŋ ya bɛŋ jɛmɛ yeh yɛɛ le lɛ, ‘Kimbonɛ nyûme yeh kfunɛ.’\wj* \v 6 \wj Muh wù koŋe kimbonɛ nɛ le yu, kimbonɛ kena mɛ yeh kwɛɛ. Muh nɛ yu gɛ, kimbonɛ kɛɛ kaasɛ ki tu jiŋ a bɛŋ le.\wj* \v 7 \wj Sege bɛŋ lee yeh, bɛŋ mo bɛŋ mɛ gɛh bɛŋ chee gɛh nyu yu. Keefɛ bɛŋ kûse yéh gɛ. Fiɛɛ fijile fichii fi ba nya bɛŋ le, bɛŋ jii, kɛnɛ nyu fimule, bɛŋ muu, nje muh wu lɛne lɛme, kɛme ki wù kɛme nlaŋɛ we.\wj* \v 8 \wj Bɛŋ lee ntɛ le, ba fi bɛŋ, ba nya mo la lɛ bɛŋ ji, bɛŋ mo bɛŋ jii lo.\wj* \v 9 \wj Bɛŋ doo bɛŋ nyume yo, bɛŋ mo bɛŋ fɛ̂de bamii ba chɛne, bɛŋ ka bɛŋ feeji bamii le bachii lɛ bvunfoŋ bvu Nyo le wa mbebe yiboo le.\wj* \v 10 \wj Geenɛ, bɛŋ lee ntɛ le, ba faŋ ki ba fi bɛŋ, bɛŋ bu bɛŋ gɛɛŋ bifiaŋ bi jé le bɛŋ jaŋ lɛ,\wj* \v 11 \wj ‘Mo kibvunɛ ki ntɛ wunɛ le ki bee jo yi bikaa biɛsa le nɛ ki kinɛ fɛnɛ no bee kaaji, fiɛɛ fichii kaasɛ fi tu yi bikwɛɛ biɛna le. Geenɛ, bɛŋ kêe lɛ bvunfoŋ bvu Nyo le wa mbebe le.’\wj* \v 12 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, lé tô nyûme juu chi nsa wu fɛkimɛsɛ, mwɛɛ bonɛ fɛ kilaantɛŋ ki Sodom le fede kilaantɛŋ kɛɛ le.”\wj* \s1 Ŋgɛ wu bantɛ ba faŋe ki bo kusɛ muntele muboo le \r (Macho 11:20-24) \p \v 13 \wj Jiso ja wu jɛmɛ lɛ, “Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba Kolasiŋ, ŋgɛ wù baaŋ le tɛ wene bɛŋ bamii ba Bɛsada. Bɛŋ kêe lɛ, nɛ ŋgɛ̀ ŋge biŋgha bi mwɛɛ bì ŋgɛ̀ ŋge bɛŋ le nyume Taya bɛ Sidoŋ, tu bo gɛ̀ bee bo jii wa bimbaŋkwe, bo kfuuŋ taaŋ ye le nchensɛŋ ki bo dunyɛ lɛ bo le bo kusɛ wa muntele muboo.\wj* \v 14 \wj Bɛŋ kêe lɛ lé tô nyûme juu chi nsa wù fɛkimɛsɛ, mwɛɛ bonɛ fɛ bamii ba Taya le mo ba Sidoŋ le fede fɛ bɛŋ le.\wj* \v 15 \wj Mo bɛŋ bamii ba Kafanahum, bɛŋ kwaji lɛ ba lé ba gê ba bɛ̂ɛŋsɛ bɛŋ, bɛŋ bɛɛŋ fɛwe? Aay! Ba lé ba shîishɛ lo bɛŋ bɛŋ shii bɛŋ gɛɛŋ woŋ wu baŋkfu le.”\wj* \v 16 \wj Jiso mo wu jɛmɛ bamii ba wu gɛ̀ tuŋ baa le lɛ, “Muh nɛ yûge bɛŋ le, tu mwɛdɛ yuge nyume mɛne, muh faŋ bɛŋ, tu wu faŋ nyume mɛ. Muh faŋ mɛ, tu mwɛdɛ faŋ nyu muh wu tuŋ mɛ.”\wj* \s1 Fiɛɛ fì muh ŋgoo wu Jiso yûge njoŋ yi fi le \p \v 17 Bamii ba mbaŋbvusooshwi ncho bafɛɛ baa jiɛnyɛ bo tu jiŋ bo yuge njoŋ, bo mo bo duu Jiso le lɛ, “Tada, bee chi tɛŋe jee chuŋ, mo banchɛndaa ba debele, bo yuge bee le.” \p \v 18 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Nchi n'yɛŋ debele gwe njɛ jaŋ fɛ yi lalɛ we yi lee fɛkuu\wj* \v 19 \wj Nle nya wa bvuŋga bɛŋ le bvù taŋlo bɛŋ jiɛnyi yó bɛ baŋgaŋ yu. Mo ŋka nya bɛŋ bvuŋga bvù bɛŋ yage bvuŋga bvu debele wu muh wu kimbanɛ yu bvuchii. Gɛ taŋlo fiɛɛ shiŋshɛ bɛŋ gɛ.\wj* \fig Ŋgaŋ|alt="Scorpion" src="bk00058c.tif" size="col" loc="Luk 10:19" copy="Horace Knowles" ref="10:19"\fig* \v 20 \wj Geenɛ, keefɛ bɛŋ yûge njoŋ lɛ banchɛndaa ba debele yuge bɛŋ le gɛ. Bɛŋ yûge njoŋ nyu lɛ ajee a wene le ba saŋ wa a Ŋwa wu Nyo le fɛwe.”\wj* \s1 Jiso yu njoŋ \r (Macho 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Gɛh kife kiyu le, Kiyo ki Yuude ge njoŋ yuu lo Jiso. Wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Nnyaa kiyone wo le Chii Nfoŋ kibvulɛ bɛ nshɛŋ no wo le wo nyilɛ mwɛɛ munɛ ba bvufee le mo baŋkɛɛ fiɛɛ le, wo dunyɛ nyu mumwone mù bwele le. Le no fi le Chii, nje le no wo gɛ̀ goone lɛ fi nyume.”\wj* \p \v 22 \wj Jiso ka wu jɛmɛ lɛ, “Chii le wu nya wa mwɛɛ munchii mɛne. Gɛ muh nyu yu wu kee Mwa wu le mɛ gɛ, le gɛh Chii maa wu kee. Gɛ muh nyu yu wu kee Chii gɛ, le gɛh mɛ wù Mwa ye mo bamii ba Mwa le wu cha wa ki wu dûnyɛ Chii bo le.”\wj* \p \v 23 Wu ja wu kaasɛ ye wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛbolɛbo lɛ \wj “Njoŋ wù baaŋ le wene lɛ ajii a wene yɛne mwɛɛ munɛ le.\wj* \v 24 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii ba ntuŋ wu Nyo ba duude bɛ banfoŋ gɛ̀ shee bo beede ki bo yɛŋ mwɛɛ mù bɛŋ yɛne le, bo gɛ baaŋ yɛŋ gɛ. Bo tu bo beede tɛ ki bo yu mwɛɛ mù bɛŋ yuge, bo gɛ baaŋ yu gɛ.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune muh wù joŋe wu Samaliya \p \v 25 Fi ja fi kooshɛ lɛ, muh mu wù gɛ̀ kee banchi ba Nyo chuule, gɛ̀ ja wu to ki wu môŋ Jiso, wu mo wu biih wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, fiɛɛ fì ŋkɛme ki ŋge fɛ ŋkɛmɛ kinche kì kage gɛ le la?” \p \v 26 Jiso biih wu le lɛ, \wj “Ba le ba saŋ a Ŋwa wu banchi ba Nyo le lɛ muh gêe nyu nɛɛ? Wo tɛŋe wo yuge lɛ la?”\wj* \p \v 27 Wu chvuu lɛ, “Ba le ba saŋ lɛ, \q1 ‘Wo kôŋe Tada Nyo wo bɛ fitele fiuŋ fichii, \q1 wo nyâ kikwɛɛ kuŋ wu le kichii, \q1 wo lɛ̂ne wu le bɛ bvuŋga bwuŋ bvuchii, \q1 wo gɛ̂ɛde bvufee bwuŋ bvuchii ye ye le, \q1 wo ka wo kôŋe muh wù le mbebe yo le gɛh no wo koŋe kikwɛɛ kuŋ.’” \p \v 28 Jiso jɛmɛ lɛ, \wj “Wo le wo chvuu chuule. Wo gêe noo wo mo wo kɛme kinche kì kage gɛ.”\wj* \p \v 29 Muh wɛɛ mo wu ja wu lɛɛŋ wu goone ki wu chûnyɛ lɛ wu le muh, wu mo wu biih Jiso le lɛ, “Muh wù le mbebe yaŋ le le yɛɛ?” \v 30 Jiso tu wu chvuu nyu a ŋgaŋ le lɛ, \wj “Muh mu gɛ̀ ja Yɛlusalɛm wu bohge Jɛliku, wu doo wu gɛɛne wu gwe chiaaŋ yi bachoŋ le. Bo suŋ wu, wu chidɛ, bo baayɛ njú ye bo jo bɛ mwɛɛ mwe munchii, bo mo bo noŋ wu fo bo legɛ bo gɛɛŋ.\wj* \v 31 \wj Fi gɛ̀ ja fi kooshɛ lɛ muh mu gɛ̀ boge je yiyu le, nyu chiji kintanyɛ, wu yɛŋ muh wuyu le, wu wɛɛŋ lo wu fe.\wj* \v 32 \wj Muh mu tɛ gɛ̀ ja wu too, nyu muh wu kfuu chi Lɛwe le, lɛ wu to wu bu fo, wu yɛŋ wu le, wu wɛɛŋ lo tɛ wu fe.\wj* \v 33 \wj Geenɛ, muh mu gɛ̀ ja wu jiɛnyi tɛ wu too, nyu muh wu Samaliya. Wu gɛ̀ to wu bu fo, wu yɛŋ wu le wu koo yii fɛ wu le.\wj* \v 34 \wj Wu gɛɛŋ mbebe ye le, wu fuushɛ mbvuuŋ bɛ mɛɛ fɛ banfu be le, wu kaaŋ bɛ nju, wu mo wu tuu wu yi nyaŋ ye yi wu gɛ̀ jiɛnyi yu wege le, wu gɛɛŋ bɛ wu yeh yì bamii ba jiɛnyɛ gɛ̀ too bo chee yu wu jiiŋe fɛ wu le.\wj* \v 35 \wj Bɛ wu che, bvu bu bvu yuu, wu bvusɛ badanale bafɛɛ wu nya muh yeh yiyu le, wu jɛmɛ wu le lɛ, ‘Shɛɛ wo jîiŋe fɛ muh wunɛ le. Wo nɛ le wo shɛɛ wo lɛsɛ bige bi fesɛ, ndoo ŋkaasɛ nchvuu wo le.’”\wj* \p \v 36 No Jiso ma noo, wu mo wu biih muh wɛɛ wù gɛ̀ kee nchi le lɛ, \wj “Antɛnɛɛ a bamii ba batɛde banɛ, wo yɛne lɛ le muh wù la wù gɛ̀ dunyɛ lɛ wu le muh wù mbebe muh wɛɛ wù bachoŋ gɛ̀ suŋ le?”\wj* \p \v 37 Wu chvuu lɛ, “Le muh wù gɛ̀ kolɛ yii fɛ muh wuyu le.” Jiso mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo gɛ̂ɛne, wo gɛɛŋ wo gêe tɛ noo.” \wj* \s1 Jiso ya fɛ Mata bɛ Mɛɛle kfuuŋ \p \v 38 Jiso bɛ booŋ be ba ŋgoo gɛ̀ ja bo tu bo gɛɛne, bo gɛɛŋ bo lee ntɛ wumu le, kwɛse wumu nyu yo ba tɛŋe lɛ Mata. Wu fi Jiso a wu yeh. \v 39 Wu gɛ̀ kɛme jɛme yimi ba tɛŋe lɛ Mɛɛle. No Jiso gɛ gɛnɛ wu lee yu, Mɛɛle mo wu gɛɛŋ wu shii mbebe ye le wu yege fiɛɛ fì wu yɛyi. \v 40 Mata nyu fie wu luume nyu bɛ ntɛ. Wu gɛ̀ ja wu to wu biih Jiso le lɛ, “Tada, wo yɛde gɛh no jɛme yaŋ le yi chinɛ mɛne mbuge mɛ maa, wo ghade gɛ? Du gɛh lɛ wu to wu fih mɛ.” \p \v 41 Tada chvuu wu le lɛ, \wj “Mata, Mata, wo buge, wo nyaa ŋgɛ kikwɛɛ kuŋ le yi mwɛɛ mù duude le,\wj* \v 42 \wj fiɛɛ fì fishaŋ le gɛh fimimia. Mɛɛle le wu cha wa fiɛɛ fì fishaŋ, gɛ muh nyu yu wu ka wu fi a wu le gɛ.”\wj* \c 11 \s1 Jiso yɛyɛ no taŋlo ba bûune \r (Macho 6:5-15) \p \v 1 Gɛ̀ bee juu chimi, Jiso buune kijusɛ kimi le, wu bûunɛ wu mɛsɛ, mwa ye wu ŋgoo wumu du wu le lɛ, “Tada, yɛyɛ bee no be buune, gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no Joŋ tɛ gɛ̀ yɛyɛ bamii be ba ŋgoo no bo buune.” \p \v 2 Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ doo bɛŋ buune bɛŋ mo bɛŋ jɛ̂me lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Chiji wese,\wj* \q1 \wj gêe bamii ŋgvûune jee chuŋ,\wj* \q1 \wj wo gê lɛ bvunfoŋ bwuŋ to.\wj* \q1 \v 3 \wj Wo nyâ bee mwɛɛ munjile aju achii,\wj* \q1 \v 4 \wj lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ biɛsa,\wj* \q1 \wj no bee tɛ lɛɛshi bimbefɛ bì bamii bamu gee fɛ bee le.\wj* \q1 \wj Keefɛ wo chînɛ bee lee moŋ wù ya bee le gɛ.’”\wj* \p \v 5 No wu jɛmɛ noo wu mo wu be bo le lɛ, \wj “Bɛŋ jô lɛ, muh mu bɛŋ le wu ja wu gɛɛŋ wu kuŋ yeh yi nsaa ye antaŋ antɛnɛɛ wu jɛmɛ lɛ, ‘Nsaa yaŋ, ja gɛh we wo foosɛ mɛ bɛ chefe yi bvulɛɛŋ yi shɛde.\wj* \v 6 \wj Nsaa yaŋ yimi le yi ja yi bunɛ yi la mɛ jigɛ, n'ya ŋkɛme gɛ fiɛɛ fì nlé ntɛ̂ wu yu gɛ.’\wj* \v 7 \wj Ba jo lɛ nsaa yo yi wo be kuŋ yɛɛ kaasɛ yi chvuu fie yeh wo le lɛ, ‘Keefɛ wo fûuŋse mɛ gɛ. Besa booŋ baŋ le be giiŋ wa be faa kimbuŋ. Gɛ taŋlo ŋka nja we lɛ ŋgoone fiɛɛ fì nnya wo le gɛ.’”\wj* \v 8 No Jiso be noo, wu ka wu jɛmɛ lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ le lɛ wu nɛ baaŋ ja gɛh we wu nya wo bvulɛɛŋ bvù wo biide nje wu le nsaa yo sɛŋ, tu wu lé wu gê wu jâ gɛh we wu nya wo fiɛɛ fichii fì wo goone sege wo mɛ gɛh fo wo kune.\wj* \v 9 \wj Njɛme bɛŋ le lɛ, bɛŋ bîide, Nyo lé wu nyâ bɛŋ le. Bɛŋ ŋgôone, Nyo lé wu gê bɛŋ yɛ̂ŋ. Bɛŋ kûne kimbuŋ, Nyo lé wu gwênyɛ bɛŋ le.\wj* \v 10 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wuchii wu biide, wu lé wu gê wu kɛ̂mɛ, muh wuchii wu goone, lé wu gê wu yɛ̂ŋ, muh wu kune kimbuŋ lé ba nyû ba gwênyɛ wu le.\wj* \p \v 11 \wj Le chiji mwa wu la a bɛŋ ntɛnɛɛ wù mwa ye biide biɛŋ, wu nya wù nyu yo?\wj* \v 12 \wj Noo lɛ mwa be biide nyu gine wo nya wù nyu ŋgaŋ le?\wj* \v 13 \wj No bɛŋ le bamii ba befe bɛŋ kee ki bɛŋ nya mwɛɛ mù njoŋe booŋ bena le, tu gɛ taŋlo Chiji wene wù le fɛwe nya tɛ Kiyo ki Yuude bamii ba biide wu le fede noo gɛ?”\wj* \s1 Jiso bɛ Bɛsebu \r (Macho 12:22-30,43-45; Maliku 3:20-27) \p \v 14 Jiso gɛ̀ bvusɛ banchɛndaa ba debele yi muh mu le nyu kinchifɛ. No nchɛndaa wu debele wuyu gɛ̀ bu, muh wuyu mo wu kɛ wu jɛme. Kinchvu ki bamii yɛŋ noo bo kɛmɛ lo kiŋgha baaŋ. \v 15 Geenɛ bamii bamu tu bo duu lɛ, “Wu bvuuse banchɛndaa ba debele nɛ nyu bɛ bvuŋga bvu Bɛsebu wu Nfoŋ banchɛndaa ba debele.” \p \v 16 Bamii bamu tu bo lɛge ki bo koo wu bo duu lɛ wu gê fiɛɛ fì duunyi lɛ bvuŋga bvunɛ ja fɛwe. \v 17 Jiso kɛɛ baŋkwajɛ baboo wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Kituŋ nɛ ja ki gade, ki tu ki juu lɛkilɛki, tu gɛ ki nyu ki lɛɛŋ gɛ. Kfuu ja chi gade chi juu lɛchilɛchi tu chi le chi gwe.\wj* \v 18 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no Sataŋ bɛ ŋgoo ye ja bo gade bo tu juu lɛbolɛbo, bvunfoŋ bwe gɛ ka bvu lɛɛŋ gɛ. Njɛme noo nje bɛŋ duu lɛ mbvuuse banchɛndaa ba debele nyu bɛ bvuŋga bvu Bɛsebu.\wj* \v 19 \wj Fi nɛ le lɛ mbvuuse banchɛndaa ba debele nyu bɛ bvuŋga bvu Bɛsebu, tu bena booŋ bvuuse nyu bɛ bvu yɛɛŋ? Fiɛɛ fì booŋ bena bayu gee, duunyi lɛ bɛŋ le bɛŋ gwe wa nsa.\wj* \v 20 \wj Geenɛ nɛ mbvuuse banchɛndaa bayu nyu bɛ kibo ki Nyo, tu bvunfoŋ bvu Nyo bvu yu le bvu to wa fɛ bɛŋ le.\wj* \p \v 21 \wj Bɛŋ kêe lɛ sege muh wu tɛɛme seesɛ wa mwɛɛ mwe mu jɛŋ wu shii wu tu wu chiɛɛne la che yu, muh gɛ ka wu shiŋshɛ fiɛɛ fie gɛ.\wj* \v 22 \wj Geenɛ, ŋga wumu wu fede wu ja lo wu to wu juu bɛ wu, wu suŋ wu, wu mo wu lo mwɛɛ mwe mu jɛŋ munchii mù wu gɛɛde kikwɛɛ ke yu, wu ka wu banyɛ mwɛɛ mwe munchii wu gɛɛŋ bɛ nsáa ye ga.\wj* \p \v 23 \wj Nɛ muh baaŋ nyu gɛ kimbe kaŋ le gɛ, tu wu banɛ mɛ. Muh le njɛ wu fiih mɛ ki be baanyi lo sɛŋ, tu wu saayi lo.\wj* \p \v 24 \wj Sege kiyo kì yiide le ki bu ye yi muh le ki mo ki gɛ̂ɛŋ nchvuuŋ ki goone fɛ ki lé ki chêe fo. Geenɛ ki doo ki gooŋ sɛŋ, ki mo ki jɛ̂mɛ kikwɛɛ ke le lɛ, ‘Nlé ŋkâasɛ ntû a mɛ yeh fɛ nchi mbu fo.’\wj* \v 25 \wj Sege ki kaasɛ ki tu jiŋ ki yɛŋ yeh yiyu nyu ba yɛɛsɛ, ba seesɛ yi tu yi yuude,\wj* \v 26 \wj ki mo ki kâasɛ ki gɛɛŋ, ki to bɛ biyo bimi bvusooshwi bì befe bì fede ki, bɛ bi mo bi to bi lee bi chee fo. Mwɛɛ mo mu mɛsɛ mu fo lo fɛ mwɛdɛ le segeyu fede no mu gɛ̀ shee mu nyume.”\wj* \s1 Kilaŋye kì baaŋ le ki yɛɛŋ? \p \v 27 No Jiso gɛ̀ baaŋ wu jɛme mwɛɛ munɛ nɛ, kwɛse wumu ja wu jaŋe a kinchvu ki bamii kɛɛ ntɛnɛɛ wu jɛme lɛ, “Kinlaŋye kì baaŋ le ki kwɛse wu gɛ̀ boyɛ wo, wu ka wu yaŋsɛ wo.” \p \v 28 Jiso chvuu fie lɛ, \wj “Kinlaŋye kì baaŋ le nyu ki bamii ba yuge jɛ yi Nyo bo gee no yi goone.”\wj* \s1 Bamii goone ki bo yɛŋ kiŋgha ki fiɛɛ kì duunyi fɛ bvuŋga bvu Jiso jade fo \r (Macho 12:38-42; Maliku 8:12) \p \v 29 No binchvu bi bamii gɛ̀ taashi bi too mbebe ye le, wu ja wu jɛmɛ lɛ, \wj “Kiŋgogo kì mɛɛse kinɛ le kì befe. Ki goone kì ki yɛŋ kiŋgha ki fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bwaŋ le, gɛ taŋlo ndunyɛ ki le gɛ. Geenɛ, kiŋgha ki fiɛɛ baaŋ ya gɛ njiŋɛ wu muh wu ntuŋ wu Nyo wù Jona gɛ.\wj* \v 30 \wj No fiɛɛ fì Jona gɛ̀ ge, gɛ̀ bee kiŋgha ki fiɛɛ fɛ bamii ba Ninibɛ le, le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fiɛɛ fì muh wù jee che le Mwamuh gee lé gê nyûme kiŋgha ki fiɛɛ fɛ kiŋgogo kì mɛɛse kinɛ le.\wj* \v 31 \wj Lé tô nyu juu chì fɛkimɛsɛ Yaa wù gɛ̀ sage kituŋ kì Shɛba wu lɛɛŋ bɛ kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ wu leesɛ ki ŋgɛ le, nje wu gɛ̀ ja a kituŋ ke le a woŋ juuse yo, ki wu tô wu yu bvufee bvu Nfoŋ Salamoŋ. Geenɛ bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, muh mu le fɛnɛ bɛ fiɛɛ fì kuge fi fede fi Salamoŋ.\wj* \v 32 \wj Bamii ba Ninibɛ lé bo gê bo lôoŋ tɛ kiŋgoge ki mɛɛse kinɛ abvu bwɛɛ lɛ ki gɛ̀ jiaa baaŋ, nje bo gɛ̀ yu fiɛɛ fì Jona gɛ feeji, bo kusɛ muntele muboo. Geenɛ nɛ muh mu wunɛ fɛnɛ bɛ fiɛɛ fì fede fi Jona, bɛŋ kuse gɛ muntele mwɛna gɛ.\wj* \s1 Kin'yesɛ ki ye \r (Macho 5:15) \p \v 33 \wj Gɛ muh to wu chu kin'yesɛ wu lee agaaguu gɛ. Gɛ taŋlo tɛ muh ka wu jo ŋkaa wu kfuusɛ yu gɛ. Wu to wu chude kin'yesɛ, wu toome nyu yi fiɛɛ fì ba to ba toome kin'yesɛ fo, lɛ bamii doo bo lese yeh bo yɛde n'yulɛ le.\wj* \v 34 \wj Ajii a wo le kin'yesɛ kì le yi ye yo le. Jise chuŋ nɛ yuude lo, tu ye yo yichii le yi yisɛ bɛ n'yuu. Geenɛ, jise chuŋ nɛ yuude gɛ, tu ye yo yichii le yi yisɛ lo bɛ kijibɛ.\wj* \v 35 \wj Fi mo fi tu fi nyu lɛ, wo jîiŋe laa wo jiɛnyi nyu antɛnɛɛ a n'yuu noo, antɛnɛɛ a kijibɛ le lɛ.\wj* \v 36 \wj Nɛ ye yo le yi yisɛ bɛ n'yuu kimbe kimi nyu gɛ yi kijibɛ le gɛ, tu mwɛɛ munchii le mu mo mu yuude gɛh njɛ no kin'yesɛ to ki baaŋ ki nyaa n'yulɛ ye yo le.”\wj* \s1 Jiso chiɛɛyɛ Bafalashii bɛ bamii ba duunyi banchi \r (Macho 23:1-36; Maliku 12:38-40) \p \v 37 Jiso gɛ̀ mɛsɛ njɛmɛ we, muh wu Bafalashii wumu tɛɛŋ wu lɛ wu to bɛ wu gɛɛŋ bo ji mwɛɛ. Jiso mo wu gɛɛŋ, wu lee, wu shii bɛ wu mo bo jii mwɛɛ, \v 38 wu gɛ̀ baaŋ chiaaŋ chugɛ gɛ.\f + \fr 11:38 \fr*\ft Wu gɛ̀ kɛme ki wu chûgɛ chiaaŋ ye a je yi kinche kiboo le.\ft*\f* Muh Bafalashii wɛɛ bijɛ fi ya wu. \v 39 Tada kɛɛ fiɛɛ fì wu kwaji wu mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Bɛŋ Bafalashii chuge muŋkoo bɛ shú ye le, geenɛ mwɛɛ mù mbefe bɛ kin'yɛlɛ ajii yisɛ lo fɛ muntele mwɛna le.\wj* \v 40 \wj Biyuŋ binɛ! Gɛ Nyo wù gɛ̀ fɛ akfuuŋ, nyu wu wù ka fɛ antɛŋ tɛ gɛ?\wj* \v 41 \wj Fiɛɛ fì bɛŋ bee ki bɛŋ gêe le lɛ, bɛŋ nyâa mwɛɛ mù bɛŋ kɛme a mwɛɛ mwɛɛ le bamii ba kifufe le, mwɛɛ munchii mo mu yuude fɛ bɛŋ le.\wj* \p \v 42 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene Bafalashii. Bɛŋ nyaa kimbe kimimia Nyo le antɛnɛɛ a bimbe yuufe bi mbaa yì bɛŋ kege mo mwɛɛ mu bɛŋ gɛɛde a mbaa le lɛ yi yege, geenɛ bɛŋ ka chine ki bɛŋ gêe mwɛɛ mù kooji fɛ bamii le, bɛ ki kɛme kiŋkoŋɛ ki Nyo. Bɛŋ be kɛme ki bɛŋ gêe mwɛɛ munɛ munchii bɛŋ chinɛ gɛ fimi le gɛ.\wj* \p \v 43 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene Bafalashii. Bɛŋ to bɛŋ koŋe ki bɛŋ shîide nyu fwe yéh yi buunɛ le, bɛŋ ka koŋe lɛ ba yɛ̂ɛse bɛŋ le fɛ waaŋ bɛ ŋgvunɛ.\wj* \v 44 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene, nje bɛŋ le gɛh njɛ jɛ́ŋ yi ba yɛne gɛ, bamii jiɛnyi yi le bo kee gɛ.”\wj* \p \v 45 No Jiso gɛ̀ jɛme nɛ, muh mu wu gɛ̀ kee banchi ba Nyo chuule jɛmɛ wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, wo kee gɛ̀ lɛ mwɛɛ mù wo jɛme le mu kuŋ bee le tɛ!” \p \v 46 Jiso chvuu lɛ, \wj “Ŋgɛ wù baaŋ le tɛ wene bɛŋ bamii ba kee banchi ba Nyo chuule. Bɛŋ yige bamii bɛ mwɛɛ mujiji mù fede bvuŋga bvuboo njɛ taŋlo bɛŋ la gɛ lo nyi yi kwaaŋ yi kibo ki bɛŋ fîh bo yu sɛŋ.\wj* \v 47 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene. Bɛŋ ba joone jɛ́ŋ yi bamii ba ntuŋ wu Nyo ba bachiji chiji bena gɛ̀ yuuyɛ wa.\wj* \v 48 \wj Finɛ duunyi lɛ bɛŋ toone kiŋge ki bachiji chiji bena. Ba gɛ̀ yuuyɛ bamii ba ntuŋ wu Nyo, bɛŋ mo bɛŋ shɛɛ bɛŋ kɛɛnyi bɛŋ joone jɛ́ŋ yiboo.\wj* \v 49 \wj Le fiɛɛ fì gɛ̀ ge Nyo bɛ bvufee bwe fɛ wu jɛmɛ lɛ, ‘Nlé ŋgê nchîiŋsɛ bamii baŋ ba ntuŋ bɛ booŋ baŋ ba ntuŋ fɛ bo le, bo lé bo yûuyɛ bamu bo boone bikaa a bamu jiŋ.’\wj* \v 50 \wj Noo, Nyo lé wu gê wu bîih kiŋgogo ki mɛɛse kinɛ le kune kilɛmɛ ki bamii be ba ntuŋ bachii ba bo gɛ̀ yuuyɛ kɛge no woŋ gɛ̀ kɛ.\wj* \v 51 \wj Wu lé wu gê wu bîihde kɛge yi kilɛmɛ ki Abɛ le gɛɛne bude yi ki Sakiya wù ba gɛ̀ yuuyɛ antɛnɛɛ a kitana ki kintanyɛ bɛ yeh yi kintanyɛ le. Nsɛŋe lo bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ Nyo lé wu gê wu bîih kiŋgogo ki mɛɛse kinɛ le kune kwe yi bamii bayu bachii.\wj* \p \v 52 \wj Ŋgɛ wù baaŋ le wene bɛŋ bamii ba kee banchi ba Nyo wesee. Bɛŋ le bɛŋ nyilɛ kiŋgwenyɛ ki jwe wu fwese wù taŋlo muh lee yu fɛ wu kɛɛ fiɛɛ fì kooji. Bɛŋ le bɛŋ faŋ ki bɛŋ lêe, bɛŋ tu bɛŋ baŋe bamii ba goone ki bo lee lɛ keefɛ bo lêe gɛ.”\wj* \p \v 53 Jiso gɛ̀ ja fo ki wu gɛ̂ɛne, Bafalashii bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo bo kɛ bo tu bo leeshi lo wu bɛ jɛ́ bo biide mwɛɛ wu le wesee wesee, \v 54 bo gɛ̀ gee noo bo lɛge lo wu ki bo yu fiɛɛ jwe we le, bo mo bo koo wu. \c 12 \s1 Keefɛ muh jɛ̂me yeye wù gee yeye gɛ \p \v 1 No Jiso gɛ̀ jɛmɛ, binchvu bi bamii mo bi taashi bi too fo banchvuge le banchvuge le bo faase wu. Bamu jiɛnyi bikaa bi bamu. Jiso ja wu kɛ wu tu wu jɛme nyu booŋ be ba ŋgoo le wu duu lɛ, \wj “Bɛŋ jôde kife bɛ kinshilɛ ki Bafalashii ki le gee chiboo chì bo jɛme yeye, bo gee yeye.\wj* \v 2 \wj Bɛŋ kêe lɛ fiɛɛ fì ba nyile fi kɛme ki fi to fi bu fɛ waaŋ. Gɛ fiɛɛ nyu yu tɛ fì ba nyile fì lé fi gê njɛ ba kɛ̂ɛ sɛŋ gɛ.\wj* \v 3 \wj Bɛŋ kêe lɛ fiɛɛ fichii fì bɛŋ jɛme antaŋ lé ba nyû ba yû fɛnshɛ. Fiɛɛ fichii fì bɛŋ fale yeh bɛŋ chvuune lo lé ba nyû ba tô ba jaŋ lo fɛ kigo ki yeh le.\wj* \s1 Muh wù ba fâne \r (Macho 10:28-31) \p \v 4 \wj Nsáa yaŋ, njɛme bɛŋ le lɛ keefɛ bɛŋ fâane bamii ba taŋlo bo yuuyɛ gɛh nyume nyaŋ yi ye maa, njɛ taŋlo bo ka bo ge fiɛɛ fimi sɛŋ gɛ.\wj* \v 5 \wj Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû muh wù bɛŋ fâane, bɛŋ fâne nyu Nyo nje le wu wù kɛme bvuŋga ki wu yûuyɛ muh, wu ka wu leesɛ mwɛdɛ yi ŋgu wù baaŋ le. Ŋka njɛme bɛŋ le lɛ bɛŋ fâane gɛh nyu wu maa.\wj* \v 6 \wj Gɛ bɛŋ kee lɛ ba to ba gese munsɛŋ muntɛŋ yi munini le munfɛɛ maa gɛ? Geenɛ, gɛ finsɛŋ fimi nyu yu fimimia fì Nyo to wu daayi a fi le gɛ.\wj* \v 7 \wj Fiena le lɛ Nyo kee yvú yichii yì le a bɛŋ fwa. Keefɛ bɛŋ fâane gɛ. Bɛŋ fede munsɛŋ mù duude.\wj* \s1 Muh wu mbɛmɛ bɛ muh wù faaŋe Jiso \r (Macho 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 \wj Nsɛŋe tɛ bɛŋ le lɛ, muh bɛmɛ mɛ a bamii fwe lɛ wu kee mɛ, tu muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu bɛ̂ɛŋ tɛ mwɛdɛ a banchɛndaa ba Nyo fwe lɛ wu kee wu.\wj* \v 9 \wj Geenɛ muh ma lo mɛ a bamii fwe tu mɛ tɛ nlé mmâ mwɛdɛ a banchɛndaa ba Nyo jii.\wj* \p \v 10 \wj Fi ka nyume lɛ, Nyo lé wu gê wu lɛ̂ɛshɛ jɛ́ yì befe yì muh jɛme kune muh wù jee che le lɛ Mwamuh, geenɛ gɛ Nyo nyu wu yu wu to wu lɛɛshɛ jɛ́ yì befe yì muh jɛme kune Kiyo ki Yuude gɛ.\wj* \p \v 11 \wj Sege ba koo bɛŋ ba gɛɛŋ bɛ bɛŋ yéh yi buunɛ le, kɛnɛ nyu fwe a bamii ba sage woŋ, kɛnɛ nyu fwe a bamii ba kɛme bvuŋga bvù bo sage tɛ, lɛ bo gɛɛŋ bo sa bɛŋ, keefɛ kikwɛɛ fûuŋse bɛŋ laa bɛŋ le bɛŋ gɛɛŋ bɛŋ taanyi jwe bɛŋ duu lɛ la lɛ, kɛnɛ bɛŋ jɛme nɛɛ lɛ.\wj* \v 12 \wj Lé gê nyume kife kiyu le, Kiyo ki Yuude sɛɛŋ bɛŋ fiɛɛ fì bɛŋ lé bɛŋ jɛ̂mɛ.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune kiyuŋ ki muh kwa \p \v 13 No Jiso gɛ̀ teede booŋ be ba ŋgoo le noo, muh mu ja wu jɛmɛ antɛnɛɛ a kinchvu ki bamii le, wu du wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, du Mwa bwɛɛŋ le lɛ wu ga bvushɛ bwesa wu nya bwaŋ.” \p \v 14 Jiso biih wu le lɛ, \wj “Jwɛŋsɛ, gɛle yɛɛŋ mɛ lɛ nsûune bansa bena, ŋka ŋgâde bvushɛ bwena?”\wj* \v 15 No wu biide noo wu mo wu jɛmɛ muh wuchii le lɛ, \wj “Bɛŋ jôde kife bɛŋ yɛ̂ne keefɛ bɛŋ yɛ̂ɛde ajii yi mwɛɛ le gɛ, nje gɛ kinche kimu nyu njɛ mwɛɛ mu wù kɛme gɛ, mo mwɛdɛ tu wù kɛme bvukugɛ nɛɛ la.”\wj* \p \v 16 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu ma ŋgaŋ lɛ, \wj “Muh wu kwa wumu gɛ̀ kɛme mwɛ we, mwɛɛ joŋ yu baaŋ.\wj* \v 17 \wj Wu mo wu kɛ wu kwaji lɛ laa wu lé wu gê nɛɛ la? Wu lé wu gɛ̂ɛ ŋgu ye yɛɛ faaŋ la?\wj* \v 18 \wj Wu mo wu ja wu chu ntaŋ lɛ, ‘Fiɛɛ fì nlé ŋgê le finɛ. Nlé nsâ basaŋkwa baŋ, ŋkâasɛ njôoŋ ba kuge, mo ŋgɛ̂ɛ ŋgu bɛ mwɛɛ mwaŋ yu munchii.\wj* \v 19 \wj Ndoo ŋge noo, mɛ mo ndu kikwɛɛ kaŋ le lɛ nle muh wu kishi. Ŋkɛme mwɛɛ mù nlé ŋgê njîi biluŋ bì duude le. Gɛ mbaaŋ ntu mbuge gɛ. Nlé njîi gɛh wa lo, ŋka mmuu n'yuge njoŋ.’\wj* \v 20 \wj No wu seese noo, Nyo mo wu tɛɛŋ wu lɛ, ‘Kiyuŋ kinɛ! Kintaŋ ki abɛŋ le nlé ŋkâasɛ njô kiyo kuŋ. N'yɛŋ laa mwɛɛ munɛ munchii mù wo seese wo gɛɛ lé gê nyû mu yɛɛŋ la?’”\wj* \p \v 21 No Jiso jɛme nɛ wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fì lé fi gê fi nyû fɛ muh wu banyi bvukugɛ fɛ kikwɛɛ ke le wù kɛme gɛ bvukugɛ kimbe ki Nyo le gɛ.”\wj* \s1 Ba gɛ̂ɛde muntele nyu yi Nyo le \r (Macho 6:25-34–19:21) \p \v 22 Wu ka wu ja wu jɛme wa nyu booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Keefɛ bɛŋ lûume kune kinche kena lɛ laa bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ jî la lɛ, kɛnɛ kune ye yene lɛ laa bɛŋ lé bɛŋ jîi la lɛ.\wj* \v 23 \wj Bɛŋ kêe lɛ kiyo ki muh fede mwɛɛ munjile, ye yi muh fede njú.\wj* \v 24 \wj Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛŋ biŋaŋa, gɛ bi to bi lɛne gɛ, gɛ bi to bi gweji ŋgu gɛ. Gɛ bi kɛme basaŋkwa kɛnɛ baŋwaŋ gɛ. Geenɛ Nyo nyaŋe gɛh bi bichii. Gɛ bɛŋ kee lɛ bɛŋ yage munyii gɛ?\wj* \v 25 \wj Le yɛɛŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ wù fuuŋse, wù taŋlo wu bisɛ gɛh kife shige yi kinche ke le?\wj* \v 26 \wj No gɛ taŋlo bɛŋ ge mo fì shige finɛ gɛ, gee la fì bɛŋ soge bikwɛɛ kune mwɛɛ munɛ?\wj* \v 27 \wj Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ no nfudɛ to wu kuu wù nyu. Gɛ nfudɛ to wu lɛne gɛ, gɛ wu shiŋe njú gɛ. Geenɛ, nsɛŋe bɛŋ le lɛ gɛh Nfoŋ Salamoŋ bɛ bvukugɛ bwe bvuchii bvù wu gɛ̀ kɛme wu gɛ̀ suse ye wu bu fɛ nfudɛ le gɛ.\wj* \v 28 \wj No Nyo suse agaaŋ a nchvuuŋ nɛ, agaaŋ a kuu abɛŋ, bu antaana ba fwɛɛ lo fɛtaŋ, tu gɛ taŋlo wu susɛ bɛŋ wu fe lo noo gɛ? O oo bamii ba mbɛmɛ wù shige lɛ!\wj* \p \v 29 \wj Fi mo fi nyu lɛ keefɛ fi fûuŋse bɛŋ gɛ, keefɛ bɛŋ kwâji laa bɛŋ lé bɛŋ jî la bɛŋ tu bɛŋ mû la lɛ,\wj* \v 30 \wj nje munɛ mwɛɛ to kwaji gɛh bamii ba bituŋ bi yi nshɛŋ yinɛ le. Bɛŋ kêe lɛ Chiji wene kee lo lɛ bɛŋ koŋe mwɛɛ munɛ munchii.\wj* \v 31 \wj Bɛŋ gɛ̂ɛ bvufee bwena nyu yi bvunfoŋ bvu Nyo le, wu mo wu nyaa tɛ mwɛɛ munɛ munchii bɛŋ le.\wj* \p \v 32 \wj Ŋgoo yaŋ, no bɛŋ le shige nɛ, keefɛ bɛŋ fâane gɛ, nje Chiji wene le wu koŋ wa ki wu nyâ bvunfoŋ bɛŋ le.\wj* \v 33 \wj Bɛŋ gesɛ mwɛɛ mu bɛŋ kɛmɛ, bɛŋ ga bige biyu bamii ba fuude le, bɛŋ gôone bikɛɛ nyu bì taŋlo bi gɛ suumɛ gɛ. Bɛŋ gɛ̂ɛde kwa wene nyu yi woŋ wù Nyo le, fɛ taŋlo wu gɛ ka gɛ, fɛ choŋ taŋlo wu gɛ fe fo gɛ, fɛ shé taŋlo yi gɛ kaaŋ gɛ.\wj* \v 34 \wj Bɛŋ kêe lɛ fɛ muh gɛɛde nchvu ye fo le fɛ fitele fie le fo.\wj* \s1 Bamii ba Jiso chîɛɛne wu \r (Macho 24:45-51) \p \v 35 \wj Bɛŋ kaaŋ bicha biɛna, bɛŋ chu bin'yesɛ bɛŋ chîɛɛne lɛme,\wj* \v 36 \wj gɛh njɛ booŋ ba lɛme to bo chiɛɛne kikwɛɛ kiboo wù nyu kijusɛ ki bvuguu le. Wu doo wu kaasɛ wu to wu kuŋ kimbuŋ ba gwenyɛ lo wu lee.\wj* \v 37 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le ki nyu fɛ booŋ ba lɛme le sege kikwɛɛ kiboo fɛsɛ wu yɛŋ bo nyu we bo chiɛɛne wu. Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ wu lé wu gê wu chɛ̂mɛ nju ye wu kaaŋ, bo shiiyɛ fɛkuu wu to bɛ mwɛɛ munjile wu gajɛ bo le.\wj* \v 38 \wj Kinlaŋye kì baaŋ le ki nyu ki booŋ ba lɛme ba wu lé wu gê wu fɛ̂sɛ wu yɛ̂ŋ bo nyu bo chiɛɛne wu. Kɛnɛ wu lé wu gê wu tô antaŋ antɛnɛɛ, kɛnɛ sege nyishii to yi toŋe.\wj* \v 39 \wj Bɛŋ kêe lɛ chiji yeh nɛ kee kife ki choŋ le wu to, tu wu lé wu chîɛɛne. Wu gɛ̀ chinɛ lɛ ba ŋgode yeh ye gɛ.\wj* \p \v 40 \wj Bɛŋ tɛ kɛme ki bɛŋ chîɛɛne, nje muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu kâasɛ wu to kife kì bɛŋ kee gɛ le.”\wj* \v 41 Bita mo wu ja wu biih wu le lɛ, “Tada, wo ma ŋgaŋ wunɛ nyu bee le, noo bamii bachii le lɛ?” \v 42 Tada chvuu lɛ, \wj “Mwa lɛme wu le wù nchiɛɛŋ wù ka kɛme bvufee le wù la? Gɛ nyume muh wɛɛ wù chiji kikwɛɛ ke le wu gɛɛ wu lɛ wu jîiŋe fɛ yeh ye le, sege kife doo ki kojɛ wu nya mwɛɛ munjile booŋ be ba lɛme le gɛ?\wj* \v 43 \wj Kinlaŋye kì baaŋ lé ki gê ki nyûme ki mwa lɛme wù chiji kikwɛɛ ke, sege wu doo wu too wu yɛŋ wù gee lɛme gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no wu bee ki wù gee.\wj* \v 44 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ chiji kikwɛɛ ke lé wu gê wu bɛ̂ɛŋsɛ wu, wu jiiŋe fɛ mwɛɛ mwe le munchii.\wj* \v 45 \wj Geenɛ, nɛ mwa lɛme wɛɛ ja wu jɛmɛ kikwɛɛ ke le lɛ, ‘Gɛ chiji kikwɛɛ kaŋ nyu wu yaŋsɛ wu kaasɛ gɛ’, wu mo wu kɛ wu suŋe booŋ ba lɛme ba bilɛŋsɛ mo ba bikɛse, wu jii wu ka muu mbvuuŋ mo koode wu,\wj* \v 46 \wj chiji kikwɛɛ ke lé wu gê wu jâ gɛh wu bûnɛ juu chimi chì wu be kwaji gɛ bɛ kife kì wu be kee gɛ le. Wu doo wu ge wu bu noo, wu mo wu gwoojɛ lo mwa ye wu lɛme wɛɛ, wu chiiŋsɛ wu wu gɛɛŋ wù nyu bɛ bamii ba lɛme gɛ jɛ yi boo le gɛ.\wj* \p \v 47 \wj Mwa lɛme wù kee fiɛɛ fì chiji kikwɛɛ ke goone lɛ wu gêe, wu baaŋ seesɛ gɛ ye ki wu gêe gɛ, tu ba lé ba tâaŋ wu bɛ munte wesee.\wj* \v 48 \wj Mwa lɛme wɛɛ wu kee gɛ fiɛɛ fì chiji kikwɛɛ ke goone lɛ wu gêe gɛ, wu fɛ fiɛɛ fì taŋlo ba taaŋ wu bɛ munte wesee, lé ba nyû ba wêjɛ gɛh lo wuwɛɛ shige. Muh wù ba nya mwɛɛ wu le wesee le wu wù ba lé ba gôone mwɛɛ wu le wesee. Muh wù ba le ba gɛɛ mwɛɛ chiaaŋ ye le wesee lé ba nyû ba bîih mwɛɛ wu le wesee.”\wj* \s1 Jiso to bɛ kiŋgaye \r (Macho 10:34-36) \p \v 49 Jiso ka wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Nto ki nfwɛɛ nyu ŋgu yi nshɛŋ le. Muh jo lɛ wu be bɛde wa lo.\wj* \v 50 \wj Ŋkɛme kfuu chi ŋgɛ wù baaŋ wumu ki nlee wu le, fitele fiaŋ lé fi jɛ̂de gɛh sege nlé nlêe wa wu le.\wj* \v 51 \wj Bɛŋ kwaji lɛ nto nyu bɛ kimbonɛ yi nshɛŋ le fɛnɛ? Ŋgaŋ! Bɛŋ kêe lɛ nto nyu bɛ kiŋgaye.\wj* \v 52 \wj Kɛge yi mɛɛse le gɛɛne fwe, yeh yì le bɛ bamii batɛŋ lé yi gê yi gâ ye. Bamii batɛde lé bo gê bo gâ ye bɛ ba bafɛɛ, ba bafɛɛ ga ye bɛ ba batɛde.\wj* \v 53 \wj Chiji mwa lé wu gê wu gâ ye bɛ mwa ye wù jwɛŋsɛ, mwa wù jwɛŋsɛ juu bɛ chiji. Bwe mwa lé wu gê wu jûu bɛ mwa ye wù kwɛse, mwa wù kwɛse juu bɛ bwee. Bwe jwɛŋsɛ lé wu gê wu jûu bɛ kwɛ mwa ye, kwɛ mwa juu bɛ bwe jwɛɛŋ.”\wj* \s1 Bamii kɛɛ kife \r (Macho 16:2-3) \p \v 54 Jiso gɛ̀ du kinchvu ki bamii le lɛ, \wj “Bɛŋ to bɛŋ yɛde sege kimbɛ bɛɛne je ajuu seele yo, bɛŋ mo bɛŋ duu lɛ, ‘Jaŋ lé yi gwê.’ Yi ge yi mo yi gwe.\wj* \v 55 \wj Sege bɛŋ yɛde tɛ nfuŋ bɛɛne je akuu akuu, bɛŋ mo bɛŋ tu bɛŋ duu lɛ, ‘Kiyufɛ kì baaŋ lé ki nyû yu.’ Ki mo ki nyûme yu.\wj* \v 56 \wj Bɛŋ bamii ba jɛme yeye, bɛŋ tu bɛŋ gee yeye banɛ, no bɛŋ jiiŋe kibvulɛ bɛ nshɛŋ bɛŋ mo bɛŋ sɛŋe no akfuuŋ le wo nyume, gɛ taŋlo bɛŋ tɛ kɛɛ mwɛɛ mù Nyo duunyi yi kife kinɛ le gɛ nje la?\wj* \p \v 57 \wj Gɛ taŋlo bɛŋ tɛ kwaji fiɛɛ fì chaaŋ fi taŋlo bɛŋ gêe gɛ?\wj* \v 58 \wj Nɛ muh lé wu jô wo wu gɛɛne bɛ wo yeh yi nsa le, wo mo wo moŋ ki wo bɛ̂ɛŋ ki bɛŋ sêesɛ baaŋ a je, keefɛ wo gê wu chîi wo wu gɛ̂ɛŋ wu nyâ wo chiaaŋ yi muh wù sage bansa le gɛ, wu fêese lo wo chiaaŋ yi bamii ba nchi le tu ba lé ba fâa wo yeh yi cha le.\wj* \v 59 \wj Nsɛŋe wo le lɛ gɛ taŋlo wo bu yu njɛ wo mɛsɛ wo laŋɛ finini fichii fì ba goone sɛŋ gɛ.”\wj* \c 13 \s1 Muh wuchii kusɛ fitele fie lɛ keefɛ wu ge wu kwe gɛ \p \v 1 Gɛ̀ bee kife kiyu le, bamii bamu ja bo sɛɛŋ Jiso kune bamii ba Galalee bamu ba gɛ̀ gɛnɛ ki bo ge kintanyɛ fɛ Nyo le, Balɛt tuŋ bamii bo gɛɛŋ bo gwoojɛ bo, bilɛmɛ biboo taashɛ bɛ bi nyáŋ yì bo gɛ gee kintanyɛ kɛɛ yu. \v 2 Jiso yege nɛɛ, wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kwaji lɛ bamii bayu gɛ kwe kfuu chi yɛɛ kwe noo nje bimbefɛ biboo gɛ̀ fede bi bamii ba Galalee bamu noo?\wj* \v 3 \wj Gɛ nyu noo gɛ. Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, bɛŋ baaŋ kûsɛ gɛ muntele mwɛna gɛ, bɛŋ bachii lé bɛŋ kwêeyɛ gɛh noo.\wj* \v 4 \wj Bɛŋ tane gɛh bamii ba yuufe ncho nyaaŋ baa ba yeh yì ndefe gɛ̀ kesɛ Siloŋ yi yuuyɛ bo? Bɛŋ kwaji lɛ bamii bayu gɛ̀ kweeyi noo nje bimbefɛ biboo gɛ̀ fede bi bamii ba Yɛlusalɛm bamu noo?\wj* \v 5 \wj Gɛ nyu noo gɛ. Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, bɛŋ baaŋ kûsɛ gɛ muntele mwɛna gɛ, bɛŋ bachii lé bɛŋ gê bɛŋ kwêeyɛ gɛh noo.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune kite kì gɛ̀ yune gɛ muntaŋ gɛ \p \v 6 Jiso mo wu ma ŋgaŋ wumu bo le lɛ, \wj “Gɛ bee kife kimi le, muh mu yii kite ki muntaŋ a wu mwɛne.\wj* \f + \fr 13:6 \fr*\ft Kite kiyu le ba tɛŋe a jɛ yi bala le lɛ, “Fig”. \ft*\f*\wj Lɛ kife kojɛ, wu to ki wu kê, wu gɛ yɛŋ muntaŋ yuŋ yi ki le gɛ.\wj* \v 7 \wj Wu mo wu jɛmɛ muh wù gɛ̀ jiiŋe fɛ mwɛ we le lɛ, ‘Bîjɛ yɛ̂ŋ, le wa biluŋ bitɛde mɛɛse no ntoo ki ŋke muntaŋ yi kite kinɛ le, n'yɛde gɛ fiɛɛ le yi ki le gɛ. Gwôo lo. Ki baŋe nshɛŋ yinɛ achiji.’\wj* \v 8 \wj Muh we wu lɛme wɛɛ chvuu lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, ka chinɛ gɛh yu kiluŋ kinɛ, nɛ ki baaŋ yuŋ gɛ, mɛ mo nchiŋ kinyi kiyu ŋgɛɛ chvune fo.\wj* \v 9 \wj Sege bu kiluŋ kì too le ki yuŋ, fi joŋ, ki nɛ baaŋ yuŋ gɛ, mɛ mo ŋgwo lo.’”\wj* \s1 Jiso fɛ kwɛse wumu juu chi yuuŋ \p \v 10 Gɛ̀ bee juu chi yuuŋ chimi, Jiso yɛyi bamii yeh yi buunɛ yimi le. \v 11 Kwɛse wumu nyu yu kiyo kì befe kimi nyu ye ye le, kì to ki ge muh tu muh wu chigoŋ. Ki gɛ ge wa wu chɛŋ yi biluŋ le yuufe ncho nyaaŋ jiŋ ŋgvuusɛ wu, taŋlo wu gɛ ka wu lɛɛŋ we chaaŋ gɛ. \v 12 Jiso yɛŋ kwɛse wuyu le wu tɛɛŋ wu wu to wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Bwaaŋ, wo le wo bonɛ wa chiaaŋ yi goŋ yo yinɛ le.”\wj* \v 13 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu chiaasɛ kibo wu kuŋ wu le. Kimimia, jiŋ yɛɛ kaasɛ yi nɛjɛ ye, wu lɛɛŋ we chaaŋ, wu mo wu tu wu tume maŋkuŋ ma Nyo. \p \v 14 Chiji kikwɛɛ wu yeh yi buunɛ yiyu yɛŋ lɛ Jiso le wu fɛ kwɛse wuyu nyu juu chi yuuŋ, fiɛɛ fiyu toonyɛ lo wu baaŋ. Wu mo wu tu wu sage bamii le wu duu lɛ, “Aju a lɛme le bvusoo. Bɛŋ tôo ba fɛde binchɛŋ biɛna nyu ajuu kaa le. Keefɛ muh ka wu môŋ wu to juu chi yuuŋ lɛ gɛ.” \p \v 15 Tada chvuu wu le lɛ, \wj “Bɛŋ bamii ba jɛme yeye, bɛŋ gee yeye banɛ. Nɛ le juu chi yuuŋ, muh wu mumwaa mumwaa abɛŋ ntɛnɛɛ gɛ ka wu jo kɛnɛ jaki fɛ wu chee fo wu gɛɛŋ wu nya wu joo gɛ?\wj* \v 16 \wj Kwɛse wunɛ le nyu mwa Ablaham, debele nyu wu lee wa wu yeh yi ncha le biluŋ yuufe ncho nyaaŋ, fi baaŋ joŋ gɛ no ba bvusɛ wu yi ŋgɛ le juu chi yuuŋ gɛ?”\wj* \v 17 No Jiso jɛmɛ noo, bvuya koo bamii be ba kimbanɛ, bamii ba duude tu bo laŋe lo ye fiboo nje biŋgha bi mwɛɛ bichii bì Jiso gɛ̀ gee. \s1 Ŋgaŋ kune fintaŋ fimi \r (Macho 13:31-32; Maliku 4:30-32) \p \v 18 Jiso ja wu ghaa lɛ \wj “Bvunfoŋ bvu Nyo le njɛ la? Fiɛɛ fì taŋlo mbege yu le la?\wj* \v 19 \wj Ka nyu gɛh njɛ ŋgo yi fintaŋ fimi fì muh gɛ̀ noŋ a wu mwɛne, yi gɛ̀ bu, yi ku yi yɛɛŋ yi tu kite kì munyii mu fuune we to mu joone yi chɛ́ yiyu le.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune kinshilɛ \r (Macho 13:33) \p \v 20 Wu ka wu jɛmɛ lɛ, \wj “Taŋlo ŋka mbege bvunfoŋ bvu Nyo bɛ la?\wj* \v 21 \wj Ka nyu gɛh njɛ kinshilɛ kì kwɛse gɛ̀ fe mune bintee bì baaŋ baaŋ bitɛde wu jo wu fiiŋsɛ yu, wu tojɛ wu gɛɛ, fi mo fi ge mune chiyu bɛɛnyɛ.”\wj* \s1 Jwe wu fwese wù fasaa \r (Macho 7:13-14,21-23) \p \v 22 Jiso gɛ ja wu gɛɛne Yɛlusalɛm. No wu gɛ gɛɛne wu fede bilaantɛŋ bɛ bantɛ le wu yɛyi bamii. \v 23 Muh mu ja wu biih wu le lɛ, “Tada, le bamii ba shige bo lé bo gê bo bônɛ?” Jiso mo wu chvuu wa nyu bamii le bachii lɛ, \v 24 \wj “Bɛŋ lûumɛ chuule ki bɛŋ lêe nyu fɛ jwe wu fwese kwɛɛ wu le fasaa le. Nje nsɛŋe bɛŋ le lɛ bamii ba duude lé bo gê bo gôone ki bo lee bo gɛ kɛmɛ je gɛ.\wj* \v 25 \wj Kife lé ki kôjɛ, kì chiji yeh lé wu jâ we wu faa kimbuŋ. Wu doo wu faa, bɛŋ mɛ akfuuŋ bɛŋ kune kimbuŋ bɛŋ lɛge lɛ, ‘Chiji Kikwɛɛ, gwenyɛ kimbuŋ be lee.’ Wu mo wu chvuu bɛŋ le lɛ, ‘Gɛ ŋkee a bɛŋ ja yo gɛ.’\wj* \v 26 \wj Bɛŋ mo bɛŋ kɛ bɛŋ taanyi lɛ, ‘Le bee ba chi jii mwɛɛ bee ka muu mwɛɛ. Wo gɛ jiɛnyi wo yɛyi bamii bantɛ besa le.’\wj* \v 27 \wj Wu ka wu kaasɛ wu chvuu lɛ, ‘Nsɛŋe lo bɛŋ le lɛ gɛ ŋkee a bɛŋ ja yo gɛ. Bɛŋ ja lo a mɛ fwɛɛŋ bɛŋ banɛ bɛŋ jiɛnyi bɛŋ fige mwɛɛ.’\wj* \v 28 \wj Bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ yɛ̂ŋ Ablaham bɛ Asik mo Yakob mo bamii ba ntuŋ wu Nyo bachii antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Nyo, bɛŋ nyu ba baŋ bɛŋ akfuuŋ, bɛŋ mo bɛŋ beede bɛŋ ŋgeji bige.\wj* \v 29 \wj Bamii lé bo jâ bimbe le bichii, kɛge a juu saane yo gɛɛne bude a chi seele yo mo aweawe bɛ akuuakuu a woŋ, bo to bo shii bo jii antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Nyo.\wj* \v 30 \wj Bɛŋ kêe lɛ bamii bamu ba le ajiŋ mɛɛse lé bo gê bo nyû fwe, bamu ba le fwe mɛɛse lé bo gê bo nyû ajiŋ.”\wj* \s1 Jiso kɛŋ ye bɛ Yɛlusalɛm \r (Macho 23:37-39) \p \v 31 Lɛ nyu gɛh kife kiyu le, Bafalashii jɛmɛ Jiso le lɛ, “Bu fiuŋ wo ja wo gɛɛne kimbe kimi le nje Nfoŋ Hɛlod goone ki wu yû wo.” \p \v 32 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ du nchombiaŋ wuyu le lɛ mbvuuse banchɛndaa ba debele ye yi bamii le abɛŋ, ŋka nfɛde binchɛŋ, nyu gɛh no nlé mbû ŋge fɛwɛge, doo nyume fɛ bu shɛ ataana, mɛ mo mmɛsɛ lɛme chaŋ.\wj* \v 33 \wj Geenɛ, nle ŋkɛ jiɛnyɛ waŋ wu Yɛlusalɛm abɛŋ, ŋka mbu njiɛnyɛ fɛwɛge gɛɛne bude fɛ bu she fɛwɛge. Fi baaŋ kojɛ gɛ lɛ ba yuuyɛ muh wu ntuŋ wu Nyo kijusɛ kimi le fede Yɛlusalɛm gɛ.”\wj* \p \v 34 No Jiso jɛmɛ nɛ, wu mo wu kɛŋ ye lɛ, \wj “Yɛɛbɛɛ Yɛlusalɛm! Yɛɛbɛɛ Yɛlusalɛm! Wo wù yuuyi bamii ba ntuŋ ba Nyo, wo ka tume bamii ba Nyo tuŋ fɛ wo le bɛ ata. Le wa kiŋgane kimɛɛ no mɛ moŋ ki mbanyɛ booŋ buŋ njɛ no bweshii to wu banyɛ booŋ be yi kfugɛ, a bibɛɛ bie le, wo faŋ? \wj* \v 35 \wj Bîjɛ yɛ̂ŋ, yeh yo lé yi gê yi tu binfu. Nsɛŋe bɛŋ le lɛ gɛ bɛŋ baaŋ bɛŋ ka bɛŋ yɛŋ mɛne gɛ, gɛɛne bude kife ki bɛŋ lé bɛŋ dû lɛ, ‘Nyo le wu noŋ kimbonɛ yi muh wu too a jee chi Tada Nyo le.’”\wj* \c 14 \s1 Jiso ka wu fɛ muh juu chi yuuŋ \p \v 1 Gɛ bee juu chi yuuŋ chimi, Jiso gɛɛŋ ki wu jî mwɛɛ a muh wù baaŋ wumu yeh. Muh wɛɛ gɛ̀ bee muh wu Bafalashii. Bamii ba gɛ̀ bee fo tu bo weede Jiso ki bo yɛŋ fiɛɛ fì wu lé wu gê. \v 2 Gɛ bee muh mu lɛme fo a Jiso jii wu chɛne bɛ chi goŋ chi ge wa chiaaŋ bɛ bikaa muji. \v 3 Jiso biih Bafalashii bɛ bamii ba gɛ̀ kee banchi ba Nyo ba gɛ̀ bee fo le lɛ, \wj “Nchi wese le wu bɛɛŋ lɛ taŋlo ba fɛ muh juu chi yuuŋ noo wu baaŋ bɛɛŋ gɛ le?”\wj* \p \v 4 Bo gɛ chvuu fiɛɛ gɛ. Jiso jijɛ muh wɛɛ le, wu fɛ wu wu tɛmɛ, wu mo wu jɛmɛ lɛ wu gɛ̂ɛne. \v 5 Jiso biih bo le lɛ, \wj “Le yɛɛŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ wù kɛme mwa\wj* \f + \fr 14:5 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu tɛŋe lɛ, “Jaki.”\ft*\f* \wj kɛnɛ naa wu gwe a fwɛŋ le juu chi yuuŋ mwɛdɛ gɛ bvusɛ lo kimimia gɛ?”\wj* \p \v 6 Bo ma fiɛɛ fì bo chvuu. \s1 Muh jôde ye ye fɛkuu \p \v 7 Jiso gɛ̀ bijɛ wu yɛŋ no bamii too bo chage gɛh nyu manjuu ma fwe fɛ bo shiide fo, wu ma ŋgaŋ bo le lɛ, \v 8 \wj “Sege muh ka bvuguu, ba tɛɛŋ wo fo wo gɛɛŋ, keefɛ wo shîi nyu fɛ kijusɛ kì fwe le gɛ, nje taŋlo nyu ba sɛɛŋ tɛ muh mu wù baaŋ wù fede wo le.\wj* \v 9 \wj Chiji bvuguu wù chi tɛŋe bɛŋ bachii nɛ lé wu jâ wu tô wu mo wu dû wo le lɛ, ‘Jâ we wo nyâ kijusɛ kuŋ muh wù baaŋ wunɛ le.’ Wo mo wo ja bɛ bvuya wo gɛɛŋ wo shii nyu wa ajiŋ.\wj* \v 10 \wj Sege ba sɛɛŋ wo ŋka wu bvuguu, wo gɛɛŋ fo, wo shii nyu ajiŋ, wu lɛ chiji bvuguu lé wu jâ wu tô wu dû lo wo le lɛ, ‘Nsaa yaŋ, ja we fɛnɛ wo gɛɛŋ wo shii nyu fwe.’ Noo, wo mo wo kɛme mbɛɛŋsɛ fwe a bamii bachii ba le fo.\wj* \v 11 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no muh wuchii wu bɛɛŋse kikwɛɛ ke lé ba nyû ba gê ba shîishɛ lo wu. Muh wu shiishi kikwɛɛ ke ba lé ba bɛ̂ɛŋsɛ lo wu.”\wj* \s1 Muh jîiŋe nyu fɛ bamii ba ŋgɛ le \p \v 12 Jiso mo wu ja wu kaasɛ wu jɛme chiji yeh wu gɛ tɛŋe wu a wu yeh le lɛ, \wj “Sege wo goone ki wo tɛ̂ɛŋ bamii lɛ bo to bo ji mwɛɛ, keefɛ wo tɛ̂ɛŋ nyume nsáa yo kɛnɛ booŋ ba bwoo kɛnɛ kfuu chuŋ gɛ, mo nyu bamii ba kwa bo le ntɛ wo le gɛ. Wo nɛ tɛŋe nyu bobaa bamii, tu bo lé bo gê bo kâasɛ bo tɛɛŋ tɛ wo a bo yeh, fi mo fi nyume lɛ bo le bo chvuu wa kibo kuŋ.\wj* \v 13 \wj Sege wo gee ŋka, wo tɛɛŋ nyu bamii ba kifufe, biŋkelɛ bɛ ba tɛŋlaase mo binfeeŋ.\wj* \v 14 \wj Wo ge noo, wo mo wo kɛmɛ kimbonɛ, nje gɛ bo baa bamii kɛme fiɛɛ fì taŋlo bo kaasɛ bo chvuu wo le gɛ. Le gɛh Nyo wu lé wu lâŋɛ wo juu chi bamii ba chaaŋ lé bo gê bo bûde yi kwe le.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune ŋka wù baaŋ \r (Macho 22:1-10) \p \v 15 No Jiso jɛme noo, muh mu wu bɛ bo gɛ jii mwɛɛ mo wu jɛmɛ wu le lɛ, “Kinlaŋye kì baaŋ le ki muh wù lé wu gê wu jîi mwɛɛ antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Nyo.” \p \v 16 Jiso mo wu chvuu wu le lɛ, \wj “Gɛ bee kife kimi le, muh mu seesɛ ŋka wù baaŋ, wu tɛɛŋ bamii ba duude.\wj* \v 17 \wj Juu gɛ̀ to chi kojɛ, wu tuŋ mwa ye wu lɛme lɛ wu jiɛnyɛ wu sɛɛŋ bamii le bachii ba gɛ̀ bee ki bo to le, lɛ mwɛɛ munchii le ba seesɛ wa.\wj* \v 18 \wj Mwa ye wu lɛme wɛɛ mo wu gɛɛŋ wu yɛŋ bo le, bo kɛ bo beeyi ye wu mumwaa wu mumwaa, muh wù fwe gɛ̀ ja wu jɛmɛ wu le lɛ, ‘Nchi ŋgu mwɛ waŋ wù fwɛŋ, ŋkɛme ki ŋgɛɛŋ njiŋɛ. Kii wo, keefɛ bɛŋ chîɛɛne mɛ gɛ.’\wj* \v 19 \wj Wu ka wu yɛŋ muh mu le, mwɛdɛ jɛmɛ lɛ, ‘Nchi ŋgu banaa baŋ ba lɛme yuufe, ŋgɛɛne mɛɛse ki mɛ mmoŋ bo. Kii wo, keefɛ bɛŋ chîɛɛne mɛ gɛ.’\wj* \fig Banaa ba lɛne mwɛ|alt="Oxen ploughing the field" src="hk00019c.tif" size="col" loc="Luk 14:19" copy="Horace Knowles" ref="14:19"\fig* \v 20 \wj Wu yɛŋ muh mu le, wu jɛmɛ fie lɛ, ‘Nchi njo kwɛse, gɛ kife nyume yu kì taŋlo nto gɛ.’\wj* \v 21 \wj Lɛ bo chvuu noo, mwa muh wu lɛme wɛɛ mo wu tu jiŋ wu gɛɛŋ wu sɛɛŋ fiɛɛ fichii chiji kikwɛɛ ke le. Chiji ŋka wɛɛ yu, fitele lujɛ lo wu. Wu mo wu kaasɛ wu tuŋ mwa ye wu lɛme wɛɛ wu jɛmɛ lɛ, ‘Bû chige, wo gɛ̂ɛŋ alaantɛŋ wo jîɛnyɛ ntasɛ yi jé le bɛ bifiaŋ bi jé le bichii, wo kûŋ bamii ba kifufe, batɛŋlaase, bɛ binfeeŋ mo biŋkɛlɛ, lɛ bo to.’\wj* \v 22 \wj Wu gɛɛŋ wu kaasɛ wu to wu jɛmɛ lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, nle ŋge wa no wo be jɛmɛ, geenɛ, yeh baaŋ yisɛ gɛ.’\wj* \v 23 \wj Chiji wɛɛ jɛmɛ wu le lɛ, ‘Bu mɛɛse wo gɛɛŋ wo jiɛnyi a jé le bɛ bifiaŋ bi jé le bichii, wo kuŋ lo bamii bo to, yeh yaŋ yisɛ.\wj* \v 24 \wj Kɛɛ lɛ gɛ muh wu mumwaa antɛnɛɛ a bamii banɛ ba nchi n'ya mbe bo, nyu bo ge bo moŋ lo fiɛɛ fiaŋ fijile a bo mu gɛ.’”\wj* \s1 No Taŋlo muh seesɛ fɛ wu lee ŋgoo yi Jiso le \r (Macho 10:37-38; 5:13; Maliku 9:50) \p \v 25 Jiso ka wu ja wu gɛɛne, binchvu bi bamii bì duude bii wu le. Wu ja wu kaasɛ ye wu jɛmɛ bo le lɛ, \v 26 \wj “Gɛ taŋlo muh nyu muh waŋ wu ŋgoo njɛ wu koŋe mɛ wù yage bwee bɛ chiji sɛŋ gɛ, wu ka koŋe mɛ wù fede kwɛɛ bɛ booŋ be mo booŋ ba bwee mo jɛ́me ye gɛ. Wu kɛmɛ tɛ ki wu kôŋe mɛ wù fede no wu koŋe kikwɛɛ ke.\wj* \v 27 \wj Gɛ taŋlo muh tɛ nyu muh waŋ wu ŋgoo njɛ wu le wu tuu ke kintaaŋ wu bii mɛne sɛŋ gɛ.\wj* \v 28 \wj Le yɛɛŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ wu goone ki wu jôoŋ yeh yì ndefe fɛwe, wu gɛ ya wu shii fɛkuu wu kwajɛ laa wù kɛme gɛ bige bi kooji bì taŋlo wu jooŋ yeh yinɛ yu wu mɛsɛ la?\wj* \v 29 \wj Wu nɛ baaŋ noo ge gɛ tu wu lé wu gê wu jâ wu gɛ̂ɛ kinfu ki yeh, yeh ya wu ki wu mɛ̂sɛ. Sege bamii fede bo mo bo buu wu bo duu lɛ,\wj* \v 30 \wj ‘Mbwɛ wunɛ chi wu kɛ yeh yi ya wu ki wu mɛ̂sɛ.’\wj* \v 31 \wj Gɛh yɛɛŋyɛɛŋ tɛ, le nfoŋ wu la wu goone ki wu tûŋ jɛŋ bɛ nfoŋ wumu wu gɛ ya wu shii fɛkuu bɛ bamii be wu kwajɛ laa taŋlo wu bɛ bamii be ba jɛŋ ba banchvuge yuufe tuŋ jɛŋ bɛ nfoŋ wumu wu le bɛ bamii be ba jɛŋ banchvuge mbanfiɛɛ gɛ?\wj* \v 32 \wj Wu nɛ le wu kwajɛ wu yɛŋ lɛ fi lé fi gê fi ghâ wu, wu mo wu tuŋ bamii be bamu bo gɛɛŋ bo yɛŋ nfoŋ wumu wɛɛ le wu baaŋ je yì ndefe le bo lɛgɛ wu lɛ nyiɛgee nyu a bo ntɛnɛɛ.\wj* \v 33 \wj Fi mo fi nyu lɛ, muh wù baaŋ chinɛ gɛ mwɛɛ mwe le munchii gɛ, wu gɛ nyu muh waŋ wu ŋgoo gɛ.\wj* \v 34 \wj Ŋka le fiɛɛ fì joŋe. Geenɛ, sege yi chii, wo ge nɛɛ bɛ yi fɛ yi ka yi kaasɛ yi jɛŋɛ?\wj* \v 35 \wj Tu yi le yi lɛsɛ wa achiji. Gɛ yi baaŋ no ba noŋ mwɛne njɛ chvune gɛ. Yi le wa gɛh lɛ ba noŋ lo. Muh wù kɛme bintuŋ ki wu yû, wu yu.”\wj* \c 15 \s1 Ŋgaŋ kune shoŋ yì gɛ̀ lɛsɛ \r (Macho 18:10-14) \p \v 1 Bamii ba gɛ̀ koode ŋwa mo bamii ba befe bamu gɛ̀ too fɛ Jiso le ki bo yegɛ fiɛɛ fì wu gɛ̀ yɛyi. \v 2 Bafalashii bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo kɛ bo tu bo shuŋshi, bo duu lɛ, “Muh wunɛ fii bamii ba befe wu ka jii mwɛɛ bɛ bo.” \p \v 3 Noo, Jiso mo wu ma ŋgaŋ wunɛ bo le lɛ, \v 4 \wj “Le muh wù la wu kɛmɛ shóŋ gwee, wu nɛ le wu lɛsɛ yimimia. Wu gɛ chinɛ yi baŋbvuugɛ ncho bvuugɛ le nchvuuŋ wu gɛɛŋ wu gooŋ yimimia yɛɛ yi lɛse, gɛɛne bude sege wu yɛŋ yi le sɛŋ?\wj*\fig Shoŋ yi gɛ̀ lɛsɛ|alt="The lost sheep" src="bk00005c.tif" size="col" loc="Luk 15:4" copy="Louise Bass & Horace Knowles" ref="15:4"\fig* \v 5 \wj Nɛ wu le wu gooŋ wu yɛŋ, wu yu njoŋ, wu tuu yi fɛgbwe,\wj* \v 6 \wj wu kwɛɛde bɛ yi fɛ yeh le. Wu doo wu kwɛɛ bɛ yi, wu mo wu tɛɛŋ nsáa ye bɛ bamii ba chee mbebe ye le wu du lɛ, ‘Bɛŋ tô bee laŋye nje shoŋ yaŋ yì be lɛsɛ, ŋkaasɛ n'yɛŋ yi le.’\wj* \v 7 \wj Gɛh noo nsɛŋe bɛŋ le lɛ le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no kinlaŋye kì baaŋ lé ki nyû woŋ wù fɛwe le, nje muh wu kimbefɛ wu mumwaa wu le wu kusɛ fitele fie. Bo lé bo lâŋeye fɛ wuwɛɛ muh le fede bamii ba mbaŋbvuugɛ ncho bvuugɛ ba le chaaŋ ba baaŋ gɛ bo goone ŋkusɛ gɛ.\wj* \s1 Ŋgaŋ kune jise chi bige chì gɛ̀ lɛsɛ \p \v 8 \wj Noo, laa le kwɛse wu la wù kɛmɛ bige yuufe, jise nɛ le chi lɛsɛ fo wu tu wu laame? Wu gɛ chu kin'yesɛ wu yɛsɛ, wu yɛɛsɛ yeh, wu gooŋ chuule gɛɛŋ bu sege wu yɛŋ gɛ?\wj* \v 9 \wj Wu nɛ le wu gooŋ wu yɛŋ, wu mo wu banyɛ nsáa ye bɛ bamii ba chee mbebe ye le wu du lɛ, ‘Bɛŋ tô be laŋye, jise chaŋ chi bige, chi be lɛsɛ, ŋka ŋkaasɛ n'yɛŋ chi le.’\wj* \v 10 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no banchɛndaa ba Nyo lé bo laŋeye nje muh wu kimbefɛ wu mumwaa wu le wu kusɛ fitele fie.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune mwa wù gɛ̀ lɛsɛ \p \v 11 Jiso ka wu jɛme lɛ, \wj “Muh mu gɛ̀ kɛmɛ booŋ ba bilɛŋsɛ bafɛɛ.\wj* \v 12 \wj Wù ajiŋ mo wu ja wu jɛmɛ wu le lɛ, ‘Chii, gaa bwaŋ bvushɛ wo nya mɛne mɛɛse.’ Noo, chiji mo wu ga bvushɛ bwɛɛ bo le.\wj* \v 13 \wj Mwa wù ajiŋ wɛɛ fi bwe bvushɛ, lɛ doo nyu ajiŋ a aju shige, wu baanyɛ bwe bvushɛ wu gesɛ wu mo wu la bala woŋ wumu wù je yì ndefe le, wu mo wu gɛɛŋ wu tu wu jii kiŋgaŋ wu chɛŋe bɛ bige biyu yi kinche ki achiji le.\wj* \v 14 \wj Wu gɛ̀ doo wu buŋ bi ka, jɛŋ yi tɛɛme ja yi koo woŋ kwɛɛ le, wu tu wu fuge fiɛɛ fijile.\wj* \v 15 \wj Noo, wu mo wu gɛɛŋ wu gooŋ lɛme muh mu wu woŋ kwɛɛ le. Muh wɛɛ mo wu tuŋ wu wu gɛɛŋ wu chiɛɛne munyuŋa mwe.\wj* \v 16 \wj Wu mo wu ja wu koŋe ki wu jîi mwɛɛ munjile mu munyuŋa to mu jii. Geenɛ muh gɛ nyaa gɛ wu bɛ fiɛɛ fì wu ji gɛ.\wj* \v 17 \wj Wu mo wu kɛ wu tu wu kwaji mwɛɛ, lɛ wu doo wu tɛɛŋ bvufee bwe jiŋ, wu mo wu du lɛ, ‘Bamii ba lɛne chii le bo kɛmɛ mwɛɛ munjile wesee mu yage bo, nɛ mɛ fɛnɛ ŋkwee bɛ jɛŋ.\wj* \v 18 \wj Nlé njâ we, ŋgɛ̂ɛŋ fɛ chii le, ndu wu le lɛ, “Chii, nle ŋge kimbefɛ fɛ Nyo le mo fɛ wo le.\wj* \v 19 \wj Gɛ mbaaŋ ŋka ŋkooji lɛ ba ka ba tɛŋe mɛ lɛ mwa yo gɛ. Jôo gɛh lo mɛ mɛɛse njɛ muh wo wu lɛme.”’\wj* \p \v 20 \wj Noo, wu mo wu ja wu tuu jiŋ fɛ chiji le. Wu doo wu too wu bude wa mbebe la le, chiji noŋ ajii wu yɛŋ wu le. Wu koo yii bɛ mwa ye, wu ja we, wu legɛ wu gɛɛŋ, wu kfugɛ wu, wu mo wu shiŋɛ wu.\wj* \v 21 \wj Mwa wɛɛ mo wu jɛmɛ wu le lɛ, ‘Chii, nle ŋge kimbefɛ fɛ Nyo wu fɛwe le mo fɛ wo le. Mbaaŋ gɛ ŋka ŋkooji lɛ ba ka ba tɛŋe mɛ lɛ mwa yo gɛ.’\wj* \v 22 \wj Geenɛ, chiji ka wu tɛɛŋ lo bamii be ba lɛme wu jɛmɛ lɛ, ‘Bɛŋ gɛ̂ɛŋ chige, bɛŋ gooŋ kikuŋ kì joŋe chuule bɛŋ to bɛŋ noŋ wu ye le bɛŋ ka bɛŋ leesɛ wu fincha kwaaŋ le mo jé bikaa bie le.\wj* \v 23 \wj Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ kòo kijunɛ ki naa wù faŋ bɛŋ sɛ̂ɛ besabɛŋ jîi be lâŋeye,\wj* \v 24 \wj nje mwa yaŋ wunɛ chi bee wu kwe wa wu kaasɛ wu tu yu. Wu chi bee wu lɛsɛ wa, wu kaasɛ wu yɛnɛ.’ Noo, bo mo bo kɛ bo laŋeye.\wj* \p \v 25 \wj Fiɛɛ finɛ gɛ̀ kooshi noo, mwa wu ŋgamu gɛ̀ bee nchvuuŋ. Lɛ wu doo wu kwɛɛde, lɛ wu to wu bu mbebe la le, wu yu no ba kude bine ba bine.\wj* \v 26 \wj Wu tɛɛŋ muh wu lɛme wumu wu biih laa ba bine nyu la lɛ.\wj* \v 27 \wj Wu chvuu wu le lɛ, ‘Mwa bwoo le wu tu jiŋ abɛŋ. Noo, chiji wene sɛɛ kijunɛ ki naa wù faŋ, nje wu bee wu yɛŋ mwa bwoo le wù nyu yu, wu tɛɛme.’\wj* \v 28 \wj Wu yu noo shɛ́ŋ ka yi toonyɛ lo wu, wu mo wu faŋ ki wu lêe yeh. Chiji bu wu gɛɛŋ wu tu wu chooŋe wu lɛ wu lee ye.\wj* \v 29 \wj Geenɛ, wu tu wu chvuu chiji le lɛ, ‘Bîjɛ yɛ̂ŋ, nchi nlɛne wo le njɛ nfwa yi biluŋ binɛ le bichii, ŋgɛ mbaaŋ a nfaŋ gɛ ki ŋge fiɛɛ fiuŋ fimi gɛ. Wo gɛ mbaaŋ a nya gɛ mɛ mo bu mwa bi lɛ nlaŋye yu besa nsáa yaŋ gɛ.\wj* \v 30 \wj Mwa yo wunɛ wù chi gɛnɛ wu buŋ bvushɛ bɛ bikɛse ba le binjikuu, doo wu to, wo mo wo koo lo kijunɛ ki naa wù faŋ wo sɛɛ nje wu.’\wj* \v 31 \wj Chiji chvuu wu le lɛ, ‘Mwa yaŋ, besa wo le gɛh fɛnɛ segechii, fiɛɛ fichii fì ŋkɛmɛ le gɛ fiuŋ.\wj* \v 32 \wj Geenɛ, fi bee joŋe lɛ bee laŋeye nje mwa bwoo wunɛ chi bee wu kwe wa, wu kaasɛ wu tu yu, wu chi bee wu lɛsɛ wa, wu kaasɛ wu yɛnɛ.’ ” \wj* \c 16 \s1 Mwa lɛme wù gɛ̀ ge kinfi \p \v 1 Jiso ka wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Muh wu kwa wumu gɛ̀ kɛme mwa ye wu lɛme wù wu gɛ̀ gɛlɛ lɛ wu jîiŋe fɛ kwa we le. Wu ja wu yu lɛ mwa ye wu lɛme wɛɛ bunɛ lo bige bie.\wj* \v 2 \wj Wu mo wu tɛɛŋ mwa ye wu lɛme wɛɛ wu biih wu le lɛ, ‘Finɛ fi n'yuge kune wo le la? Bânyɛ baŋwa bachii ba wo chi saŋe kwa waŋ yo wo tô wo chvûu mɛne. Gɛ wo baaŋ wo ka wo lɛne mɛne gɛ.’\wj* \v 3 \wj Mwa ye wu lɛme wɛɛ gɛɛŋ wu shii wu kwajɛ lɛ, ‘No chiji kikwɛɛ kaŋ kuŋe wa bɛ mɛ fɛ lɛme le, nlé ŋgê nɛɛ? No nle njɛ ŋkɛme bvuŋga bvu nlɛne bɛ ji sɛŋ, ŋkɛme bvuya ki nlɛge kilɛgɛ.’\wj* \v 4 \wj Wu mo wu ja wu kwajɛ lɛ, ‘Nle ŋkɛɛ wa fiɛɛ fì nlé ŋgê, fi le lɛ sege ba kuŋ bɛ mɛ fɛ lɛme le, ŋka ŋkɛme nsáŋ yì taŋlo yi fii mɛ yéh yiboo le.’\wj* \v 5 \wj Noo, wu mo wu tɛɛŋ bamii ba gɛ̀ kɛme fioo yi chiji kikwɛɛ ke wu mumwaa wu mumwaa. Wu fwe to wu biih wu le lɛ, ‘Wo laaŋe chiji kikwɛɛ kaŋ nɛɛ?’\wj* \v 6 \wj Wu chvuu lɛ, ‘Le muŋkaaŋ mu mɛɛ mù baaŋ baaŋ gwii.’ Wu jɛmɛ lɛ, ‘Kô ŋwa wo wu fioo wunɛ wo shîi fɛkuu chige, wo kûsɛ wo sâŋ lɛ le muŋkaaŋ mbaanshɛŋ.’\wj* \v 7 \wj Wu kaasɛ wu biih muh mu le lɛ, ‘Wo laaŋe yo, nɛɛ?’ Wu chvuu lɛ, ‘Le bikɛɛ bi agiŋ gwii.’ Wu jɛmɛ lɛ, ‘Kô ŋwa wo wu fioo wunɛ wo kûsɛ wo sâŋ lɛ le bikɛɛ mbanyaaŋ.’\wj* \v 8 \wj Chiji kikwɛɛ wù mwa lɛme wɛɛ gɛ̀ yɛŋ no wu gɛ̀ fige wu noo, wu ka wu bɛɛŋsɛ lo wu lɛ wu le wu feefɛ baaŋ.”\wj* Jiso mo wu mɛsɛ lɛ, \wj “Bamii ba kiŋkfuuŋ kinɛ le feefe yi mwɛɛ mu bo gee le fede no bamii ba n'yuu feefe yi muboo mu le n'yuu le.\wj* \p \v 9 \wj Noo, njɛme bɛŋ le lɛ, bɛŋ jôde kwa wene wu fɛkuu fɛnɛ bɛŋ koode nsáŋ yu, fi le lɛ, sege wu ka, Nyo fi bɛŋ a wu yeh fɛ bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ nyûme fo segechii.\wj* \v 10 \wj Muh wù taŋlo wu kɛɛ ki wu bîjɛ fɛ fiɛɛ fì shige le chuule taŋlo wu kɛɛ ki wu bîjɛ tɛ fɛ fì kuge le. Muh wù fɛde kinfi yi fiɛɛ fì shige le, tu taŋlo wu fige tɛ yi fì kuge le.\wj* \v 11 \wj Nɛ bɛŋ le njɛ bɛŋ taŋlo bɛŋ kɛɛ ki bɛŋ bîjɛ fɛ bvukugɛ bvu fɛkuu fɛnɛ le sɛŋ, lé nya yɛɛŋ bɛŋ kwa wù nchiɛɛŋ?\wj* \v 12 \wj Bɛŋ le njɛ bɛŋ taŋlo bɛŋ kɛɛ ki bɛŋ bîji fɛ fiɛɛ fì muh mu le chuule sɛŋ, ge nya yɛɛŋ bɛŋ fiena?\wj* \p \v 13 \wj Gɛ nfwa taŋlo wu lɛ̂ne bachiji kikwɛɛ le bafɛɛ gɛ. Wu nɛ lɛne noo, wu bâne wumu, wu koŋe wumu, kɛnɛ wu yuge wumu le chuule wu jode wumu fɛkuu. Gɛ taŋlo bɛŋ lɛ̂ne Nyo le bɛŋ ka lɛne bige le gɛ.”\wj* \p \v 14 No Jiso jɛme noo, Bafalashii yu mwɛɛ munchii bo ja bo tu bo buu lo wu, nje bo gɛ̀ koŋe bige baaŋ. \v 15 Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Le bɛŋ banɛ ba duunyi ye lɛ bɛŋ lé bamii ba joŋe a bamii fwe, geenɛ Nyo kee mwɛɛ munchii mu le muntele mwɛna le. Bɛŋ kêe lɛ mwɛɛ mù bamii bɛɛŋse, le mwɛɛ mù Nyo jiiŋe mu kuufe ye fɛ wu le.”\wj* \s1 Nchi bɛ bvunfoŋ bvu Nyo \p \v 16 Jiso ka wu jɛmɛ lɛ, \wj “Gɛ̀ bee fweele ba feeji nyu banchi ba Musɛ bɛ mwɛɛ mu bamii ba ntuŋ ba Nyo gɛ̀ saŋ. Geenɛ, kɛge no Joŋ gɛ̀ to, bo tu bo feeji wa nyu saaka wù joŋe wù kune bvunfoŋ bvu Nyo. Muh wuchii mo wu tu wu taŋe ki wu lêe antɛnɛɛ a bvunfoŋ bvu Nyo bvuyu le.\wj* \v 17 \wj Fi le chige fɛ kibvulɛ bɛ nshɛŋ ka, fede fɛ jise chi ŋwa lɛsɛ achiji a ŋwa wu banchi le.\wj* \p \v 18 \wj Fi nyume lɛ, muh kuŋe bɛ kwɛɛ, wu jo wumu, tu wu le wu ge kimbefɛ bvushi bvu Nyo le njɛ kinjaŋ. Muh jo kwɛse wu bu wa a muh yeh, tu mwɛdɛ le wu jo kwɛ muh.”\wj* \s1 Lasulo bɛ muh kwa \p \v 19 Jiso ka wu ja wu jɛmɛ lɛ, \wj “Muh kwa wumu gɛ̀ bee yu, wu susɛ ye bɛ njú yì joŋe yi kwa, wu jii ki kfuuŋ ke aju achii.\wj* \v 20 \wj Muh kifufe wumu nyu tɛ yu, jee che nyu Lasulo. Biŋkogo gɛ̀ koo wu ye yichii. Ba gɛ̀ gɛɛ wu wu shee wu gime jwe wu fwese wu muh wu kwa wɛɛ le,\wj* \v 21 \wj wu chiɛɛne laa sege wu jii mwɛɛ fiɛɛ shɛɛ wu boŋ wu ji la. No wu gɛ̀ gime fo noo, bvú mɛɛse yi too yi laaji biŋkogo bie.\wj* \v 22 \wj Yi kife kimi le, muh kifufe wɛɛ kwe, banchɛndaa ba Nyo gɛ̀ tuu wu bo gɛɛŋ bo gɛɛ wu kijusɛ ki joŋe le mbebe Ablaham le. Muh wu kwa wɛɛ gɛ̀ kwe tɛ ba jiiyɛ wu.\wj* \v 23 \wj Wu gɛɛŋ wù nyu woŋ wu baŋkfu le wu tu wù nyu fo yi ŋgɛ wù baaŋ le. Wu gɛ̀ ja wu noŋ ajii, wu yɛŋ Ablaham le je yì ndefe le bɛ Lasulo mbebe ye le.\wj* \v 24 \wj Wu tɛɛŋ lɛ, ‘Chii Ablaham, kôo yii fɛ mɛne wo chîiŋsɛ Lasulo lɛ wu lêesɛ nyi yi kwaaŋ yi kibo ke a joo le wu tô wu jîɛɛsɛ lɛmɛ chaŋ yu. Nle lo yi manluŋ mà baaŋ le yi ŋgu kfunɛ le.’\wj* \v 25 \wj Ablaham chvuu fie lɛ, ‘Mwa yaŋ, kwajɛ sege wo gɛ̀ baaŋ wo chee yi nshɛŋ le. Wo gɛ̀ kɛme mwɛɛ mù joŋe munchii sege kɛɛ, Lasulo yɛne fie nyu ŋgɛ. Mɛɛse Lasulo le yi bvujoŋɛ le, wo nyu yi maluŋ le.\wj* \v 26 \wj Gɛ mɛ gɛh finɛ fiɛɛ maa gɛ. Wo kêe tɛ lɛ mɛɛse kiŋkoŋ ki baaŋ le ba seesɛ lɛ gɛ taŋlo muh ja fɛnɛ wu daŋsɛ wu to fɛ wo le gɛ, gɛ taŋlo tɛ muh ja fɛ wo le wu daŋ wu to tɛ fɛnɛ gɛ.’\wj* \v 27 \wj Muh kwa wɛɛ ka wu lɛgɛ lɛ, ‘Kii wo chii, tûŋ gɛh Lasulo fɛ bee kfuuŋ.\wj* \v 28 \wj Ŋkɛme booŋ ba bwɛɛŋ batɛŋ, wu gɛ̂ɛŋ wu chîisɛ bo le lɛ bo yɛ̂nɛ keefɛ bo tô tɛ fɛ kijusɛ ki ŋgɛ kinɛ le gɛ.’\wj* \v 29 \wj Ablaham chvuu fie lɛ, ‘Booŋ ba bwoo kɛme baŋwa ba Musɛ gɛ̀ saŋ bɛ baŋwa ba bamii ba ntuŋ wu Nyo gɛ̀ saŋ, bo nyu bo yûge mwɛɛ mu bo duu.’\wj* \v 30 \wj Muh kwa wɛɛ faŋ wu jɛmɛ lɛ, ‘Aay chii Ablaham, be bee nyu muh mu wù bu yi kwe le wu gɛɛŋ wu fejɛ bo le, tu bo bee bo yu bo kusɛ muntele muboo.’\wj* \v 31 \wj Ablaham chvuu wu le lɛ, ‘Bo faŋ ki bo yu fiɛɛ fì Musɛ bɛ bamii ba ntuŋ wu Nyo duu, tu gɛ taŋlo bo yu tɛ mo fiɛɛ fì muh wu bu yi kwe le jɛme gɛ.’”\wj* \c 17 \s1 N'yɛyɛ wu Jiso kune kimbefɛ bɛ mbɛmɛ mo lɛme \p \v 1 Jiso jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Gɛ mwɛɛ mù tele bamii fɛ bo gêe kimbefɛ nyu njɛ mu lé mu nyû yu sɛŋ gɛ. Geenɛ, ŋgɛ wù baaŋ le fɛ muh wù tele lɛ bamii gêe bimbefɛ le.\wj* \v 2 \wj Fi joŋe fɛ wu wɛɛ muh le lɛ ba shɛŋshɛ ki bwee ki jɛnɛ a kindoŋ ke le, ba tooŋsɛ wu a joo yì baaŋ le, fede fɛ wù gee booŋ banɛ gêe bimbefɛ.\wj* \v 3 \wj Bɛŋ doo bɛŋ nyume bɛŋ yɛ̂ne. Mwa bwoo nɛ le wu ge fiɛɛ fì befe, wo jɛmɛ wu le. Wu nɛ le wu kusɛ, wo foosɛ wu.\wj* \v 4 \wj Wu nɛ le wu ge mwɛɛ mù mbefe fɛ wo le, kiŋgane kinsooshwi yi juu le, wu kaasɛ wu to wu ku chiaaŋ lɛ wu le wu jiaa, tu wo kɛmɛ ki wo fôosɛ wu.”\wj* \p \v 5 Booŋ ba Tada ba ntuŋ ja bo jɛmɛ wu le lɛ, “Gee lɛ mbɛmɛ wese tɛɛme chuule.” \v 6 Tada chvuu bo le lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, bɛŋ nɛ be kɛme mbɛmɛ wu le gɛh njɛ shaŋ yì nsuu, tu taŋlo bɛŋ du kite kì baaŋ kinɛ le lɛ ki mugɛ ye, fɛnɛ ki gɛɛŋ ki lɛɛŋ a joo yì baaŋ le, tu ki lé ki mo ki yû lo bɛŋ le.\wj* \p \v 7 \wj Bɛŋ jo lɛ muh wu ŋgoo yɛne kɛmɛ mwa ye wu lɛme, wu she wu lɛne mwɛne, kɛnɛ wu be jiiŋe nyu fɛ shóŋ le, wu doo wu kwɛɛ, taŋlo wu mo wu du lɛ mwa ye wu lɛme wɛɛ gɛɛŋ lo wu jo mwɛɛ mwe munjile wu shii wu jii?\wj* \v 8 \wj Gɛ taŋlo fi nyu noo gɛ. Fiɛɛ fì wu taŋlo wu du le gɛ lɛ wu gɛ̂ɛŋ wu kûsɛ njú, wu sêesɛ mwɛɛ munjile mwe wu tô bɛ mu, wu mo wu chîɛɛne, wu doo wu jî mwɛɛ, wu muu, wu bânyɛ shú fɛ wu gɛ̂ɛŋ wu jîi mwe.\wj* \v 9 \wj Mwa ye wu lɛme wɛɛ ge mwɛɛ munɛ munchii, wu she wu nyaa wu kiyone?\wj* \v 10 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fiena le. Bɛŋ doo bɛŋ ge wa lɛme chì ba gɛ̀ nya bɛŋ le chi ka, bɛŋ du lɛ, ‘Bee le gɛh lo fiesa booŋ ba lɛme, bee le be ge wa lɛme chesa.’”\wj* \s1 Jiso fɛ bamii ba goŋ yì baaŋ yuufe \p \v 11 Jiso gɛ̀ gɛɛne Yɛlusalɛm, wu fede a kijwe ki woŋ wu Samaliya bɛ ki Galalee le. \v 12 Wu gɛ̀ gɛɛne wu doo wu leese ntɛ wumu le, bilɛŋsɛ bamu yuufe ba gɛ̀ chɛne bɛ goŋ yì baaŋ yɛŋ wu le bo nyu je yì ndefe le, \v 13 bo mo bo tɛɛŋ bɛ jɛ yi tɛɛme lɛ, “Jiso chiji kikwɛɛ, koo gɛh yii fɛ bee le.” \p \v 14 No Jiso yɛŋ bo le, wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ dûnyɛ ye yene bachiji kintanyɛ le.”\wj* No bo ja bo gɛɛne bo mo bo tɛmɛ bo yuu bo baaŋ a je. \v 15 Muh mu a bo antɛnɛɛ yɛŋ lɛ wu le wu tɛmɛ wa, wu kaasɛ wu tu jiŋ fɛ Jiso le wu yuuse Nyo fɛwɛɛwe. \v 16 Noo, wu gɛɛŋ wu mo wu gwe a Jiso jii, wu nya wu kiyone. Muh wuyu gɛ̀ bee muh wu Samaliya. \v 17 Jiso jɛmɛ lɛ, \wj “Bamii bee yuufe ba mbe nfɛ bo mo bo yuu, ba bvuugɛ le faane?\wj* \v 18 \wj Fi le lɛ muh baaŋ nyu gɛ yu, wù yɛŋ lɛ wu lé wu kâasɛ wu tu jiŋ wu nya mbɛɛŋsɛ Nyo le fede ntolo wunɛ gɛ?”\wj* \v 19 Jiso mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Ja we wo gɛ̂ɛne fiuŋ. Fitele fì wo lese yi ye yaŋ le, le fi ge wa wo tɛmɛ.”\wj* \s1 Bvunfoŋ bvu Nyo bvu mɛɛse bɛ bvu too \r (Macho 24:23-28,37-41) \p \v 20 Bafalashii gɛ ja bo biih Jiso le laa bvunfoŋ bvu Nyo bvunɛ le bvu to sege la lɛ. Wu chvuu lɛ, \wj “Gɛ njiŋɛ nyu yu wù lé wu gê wu dûnyɛ sege Nyo lé wu gê wu kɛ̂ wu sâge bvunfoŋ bwe bvunɛ gɛ.\wj* \v 21 \wj Gɛ muh nyu yu wù lé wu gê wu dû lɛ, ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, nɛ Nyo wunɛ wu sage fɛnɛ’, kɛnɛ lɛ, ‘Nɛ wu wege wu sage fɛge gɛ.’ Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bvunfoŋ bvu Nyo le nyu a bɛŋ ntɛnɛɛ.”\wj* \f + \fr 17:21 \fr*\ft Kɛnɛ lɛ, “Bvunfoŋ bvu Nyo le nyu a muntele mu bamii le.”\ft*\f* \p \v 22 Wu mo wu kaasɛ wu jɛmɛ wa nyu booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Kife too lo kì bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ gôone ki bɛŋ yɛ̂ŋ muh wù jee che le Mwamuh le gɛh yi juu le chimimia, bɛŋ gɛ yɛŋ gɛ.\wj* \v 23 \wj Lé gê nyû kife kɛɛ le bamii bamu duu lɛ, ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, nɛ muh wege fɛge’, kɛnɛ lɛ, ‘Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ, nɛ muh wunɛ fɛnɛ.’ Bo doo bo jɛme noo, keefɛ bɛŋ bîi bo le gɛ. Keefɛ bɛŋ gɛ̂ɛne bɛŋ biji gɛ.\wj* \v 24 \wj Bɛŋ kee no jaŋ to yi lale we nɛ mwamwamwa, abu a woŋ a ana le achii yuu nɛ mwaaŋ, bamii bachii yɛŋ. Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bamii bachii lé bo tô bo yɛ̂ŋ muh wù jee che le Mwamuh le juu chì wu kaase wu too.\wj* \v 25 \wj Geenɛ, no wu lé wu gê wu gɛ̂ɛne, fɛ wu kaasɛ wu to, lé wu kɛ̂me ki wu yâ wu yɛ̂ŋ baŋgɛ ba duude kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ faŋ wu.\wj* \v 26 \wj Gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fi gɛ̀ bee kife kì Nyua le, nyu gɛh no fi lé fi gê fi nyûme kife kì muh wù jee che le Mwamuh.\wj* \v 27 \wj Bo gɛ̀ jii mwɛɛ, bo ka muu, bikɛse bɛ bilɛŋsɛ taashɛ bvuguu, bamii nyaa booŋ ba taashi bvuguu bɛ bo, gɛɛŋ bu juu chì Nyua gɛ̀ lesɛ a ŋguh le, joo gɛ̀ bu yi to yi lɛɛshɛ bo bachii.\wj* \v 28 \wj Fi lé fi gê fi nyû tɛ gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no fi gɛ̀ bee kife ki Lod le. Bamii gɛ̀ jii mwɛɛ, bo muu, bo kame waaŋ, bo lɛne ŋɛ, bo ka joone yéh.\wj* \v 29 \wj Juu chi Lod gɛ̀ bu Sodom, Nyo mo wu shiishɛ ŋgu we wu shiide wu bɛde nje muŋkaŋ, wu shii wu mo wu lɛɛshɛ bamii ba Sodom bachii.\wj* \v 30 \wj Le gɛh no fi lé fi gê fi nyûme juu chi muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu jâgɛ wu bunɛ.\wj* \p \v 31 \wj Lé tô nyû abvu bwɛɛ, keefɛ muh wu le kigo ki yeh le, mwɛɛ mwe nyume yeh, ka wu shii ki wu lêe yeh lɛ wu jo fiɛɛ fì le yeh gɛ. Yɛɛŋyɛɛŋ tɛ, keefɛ muh wu le nchvuuŋ ka wu kwɛɛde ki wu tô wu jo fiɛɛ gɛ.\wj* \v 32 \wj Bɛŋ kwâji fiɛɛ fì gɛ̀ kooshɛ bɛ kwɛ Lod.\wj* \v 33 \wj Muh wù goone ki wu bâji kinche ke lɛ keefɛ wu lɛsɛ gɛ, tu wu lé wu lɛ̂sɛ lo. Muh wù lɛsɛ kinche ke tu wu lé wu bâji lo kinche ke.\wj* \v 34 \wj Nduu bɛŋ le lɛ, lé gê nyû kintaŋ kɛɛ le, bamii lé bo gê bo gîme fɛnta bafɛɛ, ba jo wu mumwaa wu mumwaa shɛɛ.\wj* \v 35 \wj Bikɛse bafɛɛ lé bo gê bo gôge bvulɛɛŋ fɛ jɛɛŋ, ba jo wu mumwaa wu mumwaa shɛɛ.\wj* \v 36 \wj [Bilɛŋsɛ bafɛɛ lé bo gê bo nyû mwɛne, ba jo wu mumwaa wumu shɛɛ.”]\wj* \f + \fr 17:36 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu kɛme kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \v 37 Booŋ be ba ŋgoo biih wu le lɛ, “Tada, fiɛɛ fiyu lé fi gê fi kôoshɛ nyu faaŋ?” Wu chvuu nyu a ŋgaŋ le lɛ, \wj “Fɛ gvunɛ chi fiɛɛ to chi nyume fo le gɛh fo fɛ baŋgvuluŋ to bo taashi fo.”\wj* \c 18 \s1 Ŋgaŋ kune kwɛŋkfu bɛ muh wù sage bansa \p \v 1 Jiso mo wu ma ŋgaŋ wumu ki wu yɛ̂yɛ booŋ be ba ŋgoo, lɛ bo kɛme ki bo bûunɛ segechii bo ya fwɛɛne gɛ. \v 2 Wu jɛmɛ lɛ, \wj “Muh wù sage bansa wumu gɛ̀ bee a kinlaantɛŋ kimi le, wu faane gɛ Nyo gɛ, wu yɛde gɛ jise chi muh le gɛ.\wj* \v 3 \wj Kwɛŋkfu wumu gɛ̀ bee tɛ a kinlaantɛŋ kɛɛ le. Wu gɛ̀ gɛɛne segechii wu kude chiaaŋ muh wù sage bansa wɛɛ le lɛ wu fîh wu ki wu sûunɛ nsa we bɛ muh we wu kimbanɛ.\wj* \v 4 \wj Muh wɛɛ leese gɛ gvune atunu gɛ, kwɛŋkfu wɛɛ mɛ gɛh wu gɛɛne fo. Ajiŋ ayu muh wɛɛ jɛmɛ kikwɛɛ ke le lɛ, ‘No nle fɛnɛ gɛ nfane Nyo gɛ, gɛ muh kooji fiɛɛ a mɛ jii gɛ,\wj* \v 5 \wj geenɛ no kwɛŋkfu wunɛ too gɛh wu fuuŋse mɛ nɛ, nlé n'yɛ̂ŋ lɛ nlé nsûunɛ nsa we no wu goone, fuge noo sɛŋ, tu wu lé wu mɛ gɛh wu tôo wu jêese mɛ nɛ, muh lé wu jâ wu kwê lo a wu bo.’”\wj* \v 6 No Tada ma noo, wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ yu fiɛɛ fì muh wu gɛ̀ sage bansa ba kinfi, wunɛ gɛ jɛme.\wj* \v 7 \wj No wu gɛ fi kwɛŋkfu wɛɛ nɛ, gɛ taŋlo Nyo fi tɛ bamii be ba wu le wu cha wa ba beede fɛ wu le antaŋ bɛ fɛnshɛ gɛ? Taŋlo wu tu wu chiide lo ye?\wj* \v 8 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ Nyo lé wu sûunɛ lo nsa wuboo chige. Geenɛ muh wù jee che le Mwamuh doo wu kaase wu too, wu lé wu yɛ̂ŋ bamii nyu yu ba leese muntele yi Nyo le fɛkuu fɛnɛ noo?”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune muh wu Bafalashii bɛ muh wù koode ŋwa \p \v 9 Jiso ja wu ka wu ma ŋgaŋ wumu, nyu bamii ba gɛ̀ yɛde ye yiboo le, lɛ bo le bamii ba chaaŋ, bo mo bo tu bo nyiɛŋse lo bamii bamu. \v 10 \wj Wu jɛmɛ lɛ, “Bamii bamu bafɛɛ gɛ̀ bee bo bɛɛŋ bo gɛɛŋ yeh yi kintanyɛ le, ki bo buunɛ. Muh mu gɛ̀ bee muh Bafalashii, wumu nyu muh wù koode ŋwa.\wj* \v 11 \wj Bo gɛɛŋ bo lee yeh yi kintanyɛ le, muh wu Bafalashii wɛɛ gɛɛŋ wu lɛɛŋ fie wu mo wu buunɛ lɛ, ‘Nyo, nnyaa wo kiyone njɛ gɛ mɛ nyume nje bamii bamu gɛ. Gɛ n'yɛɛde ajii yi mwɛɛ le gɛ. Gɛ nfige kinfi gɛ. Gɛ njaŋe bikɛɛ bamii lɛ gɛ, gɛ mɛ nyume tɛ njɛ muh wù koode ŋwa wege gɛ.\wj* \v 12 \wj Nto mbane mwɛɛ munjile aju afaa yi kimaa le. Nto nnyaa kimbe kimimia wo le a ntɛnɛɛ a bimbe yuufe bi mwɛɛ munchii mu ŋkɛme.’\wj* \v 13 \wj Geenɛ, muh wù gɛ̀ koode ŋwa wɛɛ gɛ̀ lɛɛŋ fie je yì ndefe le, wu gɛ bijɛ mo we gɛ, wu so kikwɛɛ, wu koo yii, wu mo wu buunɛ lɛ, ‘O Nyo, nle fiaŋ muh wù befe, kôo yii fɛ mɛne.’”\wj* \v 14 No Jiso ma nɛ, wu mo wu du lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ le lɛ muh wù gɛ̀ koode ŋwa wɛɛ gɛ̀ bu wu bohge a wu yeh, wù nyu chaaŋ a Nyo jii fede muh wu Bafalashii wɛɛ. Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no muh wuchii wù bɛɛŋse ye ye, lé ba nyû ba gê ba shiishɛ lo wu, muh wuchii wù shiishi kikwɛɛ ke, ba lé ba gê ba bɛ̂ɛŋsɛ lo wu.”\wj* \s1 Jiso koŋe booŋ ba shige shige \r (Macho 19:13-15; Maliku 10:13-16) \p \v 15 Bamii gɛ̀ ja bo too bɛ booŋ ba shige shige fɛ Jiso le lɛ wu kuŋ bo le. Booŋ be ba ŋgoo yɛŋ noo, bo tu bo leese lo bo. \v 16 Geenɛ, Jiso tɛɛŋ booŋ bayu lɛ bo tôo, wu mo wu jɛmɛ booŋ be ba ŋgoo le lɛ, \wj “Bɛŋ chînɛ booŋ ba shige shige too fɛ mɛne. Keefɛ bɛŋ jêese bo gɛ, nje bvunfoŋ bvu Nyo, le nyu fɛ bamii ba le nje booŋ banɛ le.\wj* \v 17 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, muh wù baaŋ fi gɛ bvunfoŋ bvu Nyo njɛ mwa wù shige gɛ, tu gɛ wu nyu wu ge wu lee fɛ bvunfoŋ bvuyu le gɛ.”\wj* \s1 Jiso bɛ muh kwa \r (Macho 19:16-30; Maliku 10:17-31) \p \v 18 Muh wù baaŋ wumu biih Jiso le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, wo wù muh wù joŋe, fiɛɛ fì ŋkɛme ki ŋge fɛ ŋkɛmɛ kinche kì kage gɛ, le la?” \v 19 Jiso biih wu le lɛ, \wj “Wo tɛŋe mɛ lɛ muh wù joŋe nje la? Gɛ muh nyu yu wù joŋe gɛ. Mɛ gɛh Nyo maa wù joŋe.\wj* \v 20 \wj Geenɛ, ki ntu jiŋ yi fiɛɛ fì wo be bilɛ le, wo kee gɛ banchi ba duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Keefɛ wo jâŋ kwɛ muh gɛ,\wj* \q1 \wj keefɛ wo yûuyɛ muh gɛ,\wj* \q1 \wj keefɛ wo chôŋ bvuchoŋ gɛ,\wj* \q1 \wj keefɛ wo bɛ̂ɛ jiŋ yi nsa wu chimbiaŋ gɛ’,\wj* \m \wj bɛ lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Wo ŋgvûune chijo bɛ bwoo’ gɛ?”\wj* \m \v 21 Wu chvuu lɛ, “Banchi banɛ bachii ŋgɛ ŋkɛ wa ŋgɛɛde mbaaŋ chumu.” \v 22 Jiso yu noo, wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Tu fiɛɛ le fi shɛɛ fimimia fì wo baaŋ wo ge. Gɛnɛ, wo gesɛ mwɛɛ mwuŋ munchii, wo ga bige biyu bamii ba fuude le, wo mo wo kɛme nchvu nyu woŋ wù fɛwe. Wo doo wo ge noo, wo mo wo tô wo bîi mɛne.”\wj* \v 23 Geenɛ lɛ wu yu noo, ye mo yi wooŋ lo wu, nje wu gɛ̀ kɛme kwa baaŋ. \v 24 Jiso biji wu nɛ, wu jɛmɛ lɛ, \wj “Fi tɛɛme baaŋ fɛ muh wu kwa lee fɛ bvunfoŋ bvu Nyo le.\wj* \v 25 \wj Fi le chige fɛ nyambala le\wj* \f + \fr 18:25 \fr*\ft Nyambala yinɛ le a jɛ yi bala le lɛ, “kamɛl.”\ft*\f* \wj ki yi lêe a jise chi nsala le fede fɛ muh wu kwa ki wu lêe yi bvunfoŋ bvu Nyo le.”\wj* \v 26 Bamii ba gɛ̀ bee fo yu noo, bo biih lɛ, “Finɛ le noo, yu to bonɛ yɛɛŋ?” \v 27 Geenɛ Jiso chvuu lɛ, \wj “Gɛ fiɛɛ fì ghage bamii ki bo ge taŋlo fi gha Nyo no wu ge gɛ.”\wj* \p \v 28 Bita jɛmɛ wu le lɛ, “Bîjɛ yɛ̂ŋ, bee le be chinɛ wa mwɛɛ mwesa le, bee tu be bii wo le.” \v 29 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Nsɛɛŋ bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ, gɛ muh nyume yu wù le wu chinɛ la che le, kɛnɛ kwɛɛ le, kɛnɛ booŋ ba bwee le, kɛnɛ chiji le bɛ bwee le, kɛnɛ booŋ be le, nje bvunfoŋ bvu Nyo,\wj* \v 30 \wj wu ge wu nyu wu nyume njɛ wu kɛmɛ bamii bɛ mwɛɛ wesee yi kiŋkfuuŋ kinɛ le yage mù wu chinɛ le gɛ. Lé tô nyûme yi kife ki kiŋkfuuŋ kì too le, wu kɛ̂me kinche kì kage gɛ.”\wj* \s1 Jiso ka wu jɛmɛ kune kwe ye \r (Macho 20:17-19; Maliku 10:32-34) \p \v 31 Jiso ja wu jo booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho bafɛɛ bɛ bo kɛŋsɛ yo. Wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, bee bɛɛne wa bee gɛɛne Yɛlusalɛm, sege bee bɛɛŋ be bu yo, fiɛɛ fichii fì bamii ba ntuŋ wu Nyo gɛ̀ saŋ kune muh wù jee che le Mwamuh lé fi tô fi kojɛ.\wj* \v 32 \wj Fi mo fi tu fi nyu lɛ ba lé ba nyâ wu chiaaŋ yi bituŋ le, ba chwɛɛse wu, ba naanyi wu, ba chuuyi wu bɛ nchwene ye ye le.\wj* \v 33 \wj Ba taane wu bɛ munte, ba yuuyɛ wu, ge doo nyume aju atade, wu bu yi kwe le.”\wj* \p \v 34 Jiso jɛmɛ noo, fi fuuŋsɛ bo, bo baaŋ kɛɛ gɛ laa wu jɛme lɛ la lɛ, nje fiɛɛ fimi gɛ̀ ge lɛ fɛ bo kɛɛ gɛ. \s1 Jiso gwenyɛ ajii a kinfeeŋ \p \v 35 Jiso gɛ̀ doo wu fede a kinlaantɛŋ ki Jɛliku le, kinfeeŋ kimi shii jwe wu je le, ki lɛge mwɛɛ. \v 36 Wu yu no kinchvu ki bamii kfuunɛ ki fede, wu mo wu biih laa le la lɛ? \p \v 37 Bo chvuu wu le lɛ, le Jiso wu Nasalɛ wu fede. \v 38 Wu mo wu kɛ wu tu wu wanɛ lɛ, “Jiso, Mwa Nfoŋ Dabi, kôo yii fɛ mɛne.” \p \v 39 Bamii ba gɛ̀ saa fwe, waŋ wu bo jɛmɛ lɛ wu baŋ lo. Geenɛ wu ka wu mɛsɛ lo wu waŋ fɛwɛɛwe lɛ, “Mwa Nfoŋ Dabi, kôo yii fɛ mɛne.” \p \v 40 Jiso yu, wu lɛɛŋ wu jɛmɛ lɛ bo to bɛ wu. Bo to bɛ wu, Jiso biih wu le lɛ, \v 41 \wj “Wo goone lɛ ŋge la fɛ wo le?”\wj* Wu chvuu lɛ, “Tada, gêe lɛ ŋka yɛnɛ mwɛɛ le.” \p \v 42 Jiso mo wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Wo yɛ̂ne la mwɛɛ le. Fitele fiuŋ fì wo lese yi ye yaŋ le, le fi ge wa ajii awo gwenyɛ.”\wj* \p \v 43 Kimimia noo, wu mo wu kaasɛ wu tu wu yɛde mwɛɛ le. Wu mo wu ja wu tu wu bii Jiso le wu tume maŋkuŋ ma Nyo. Bamii bachii ba gɛ̀ bee fo yɛŋ, bo nya mbɛɛŋsɛ Nyo le. \c 19 \s1 Jiso bɛ Sakio \p \v 1 Jiso gɛɛŋ wu lee a kinlaantɛŋ ki Jɛliku le, wu fede. \v 2 Muh mu gɛ̀ bee yo jee che nyu lɛ Sakio, nyu chiji kikwɛɛ ki bamii ba koode ŋwa, nyu tɛ muh wu kwa. \v 3 Wu gɛ̀ goone ki wu yɛ̂ŋ Jiso le no wu fede. Geenɛ, fi ya wu nje wu gɛ̀ kfufe lo, kinchvu ki bamii baŋe wu. \v 4 Wu mo wu legɛ wu gɛɛŋ fwe, wu gɛɛŋ wu bɛɛŋ yi kite kimi le lɛ Jiso ge doo wu fede wu yɛŋ wu le. Nje wu gɛ̀ bee ki wu fê je yo. \v 5 Jiso gɛɛŋ wu bu fo, wu noŋ ajii wu yɛŋ wù le fɛwe, wu tɛɛŋ wu lɛ, \wj “Sakio, shîlɛ chige wo tô, nje ŋkɛme ki nche a wo yeh a bɛŋ.”\wj* \p \v 6 Wu mo wu tɛɛshɛ lo wu shii yi kite kɛɛ le, wu fi Jiso bɛ kinlaŋye. \v 7 Bamii bachii ba gɛ̀ yɛŋ no Jiso gɛ̀ gɛɛne bɛ wu, bo mo bo kɛ bo tu bo shuŋshi bo duu lɛ, “Muh wunɛ gɛɛne wa ki wu gɛ̂ɛŋ wu che bɛ muh wù befe wunɛ.” \p \v 8 Lɛ bo doo bo gɛɛŋ bo nyume Sakio ja wu lɛɛŋ we wu jɛmɛ Jiso le lɛ, “Tada, bîjɛ yɛ̂ŋ, nlé ŋgâ mwɛɛ mwaŋ antɛnɛɛ nya bamii ba kifufe le. Nɛ ŋgɛ̀ mbee nfi wa muh, tu nlé ŋkâasɛ nchvuu kiŋgane kinɛh, mwɛdɛ le.” \p \v 9 No Jiso yu noo, wu jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Yi abɛŋ le, nfi le wu to wa yeh kfunɛ, no chiji la chinɛ le tɛ mwa Ablaham.\wj* \v 10 \wj Muh wù jee che le Mwamuh gɛ̀ to ki wu gôoŋ bamii ba le bo lɛsɛ wa, wu bvusɛ bo.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune bige \r (Macho 25:14-30) \p \v 11 No bamii gɛ̀ yege no Jiso jɛme mwɛɛ munɛ, wu ja wu mo wu gɛɛŋ fwe wu ma ŋgaŋ wumu bo le, nje gɛ̀ shɛshi wa shige wu lee Yɛlusalɛm, bamii kwaji lɛ segemu Nyo le wa ki wu kɛ̂ wu sage bvunfoŋ bwe. \v 12 Wu jɛmɛ lɛ, \wj “Gɛ̀ bee kife kimu, mwa nfoŋ wumu ja woŋ wuboo le wu gɛɛŋ woŋ wumu le, je yì ndefe le, lɛ ba gɛɛŋ ba ghaa wu nfoŋ le, fɛ wu kaasɛ wu to wu sage bvunfoŋ bwe.\wj* \v 13 \wj Wu gɛ̀ doo wu jade, wu tɛɛŋ booŋ be ba lɛme ba yuufe, wu ga bige bo le kikɛɛ kikɛɛ, wu jɛmɛ lɛ, ‘Bɛŋ kô, bɛŋ shɛ̂ɛ bɛŋ gêe waaŋ yu fɛ ntoo.’\wj* \v 14 \wj Wu mo wu ja, bamii ba woŋ kwɛɛ le gɛ̀ bane wu baaŋ. Bo mo bo shɛɛ bo tuŋ bamii a wu jiŋ lɛ, bo gɛɛŋ bo du lɛ gɛ bo koŋe muh wɛɛ lɛ wu nyume nfoŋ wuboo gɛ.\wj* \p \v 15 \wj Ba gɛ̀ gɛɛŋ gɛh ba ghaa wu. Sege wu gɛ̀ tu jiŋ wu nyu wu fi wa bvunfoŋ, wu du ba tɛɛŋ booŋ be ba lɛme baa ba wu gɛ̀ ga bige bo le, ki wu yɛ̂ŋ laa bo gɛ̀ shɛɛ bo ge waaŋ bo kɛmɛ mbe la.\wj* \v 16 \wj Wù fwe to wu jɛmɛ lɛ, ‘Chiji wese, kikɛɛ kuŋ ki bige kì wo gɛ nya mɛne, nle nshɛɛ ŋkɛme mbe yo bikɛɛ yuufe.’\wj* \v 17 \wj Wu yu joŋ, wu chooŋe wu, wu jɛmɛ lɛ, ‘Wo le mwa lɛme wù joŋe. No wo le wo shɛɛ wo kɛɛ ki wo bîjɛ fɛ fiɛɛ fì shige le. Noo, nlé ŋgɛ̂ɛ wo wo sâge bantɛ yuufe.’\wj* \v 18 \wj Wù bii fo tɛ to wu jɛmɛ lɛ, ‘Chiji wese, kikɛɛ kuŋ ki bige kì wo gɛ̀ nya mɛne nle nshɛɛ ŋkɛme mbe yo bikɛɛ bitɛŋ.’\wj* \v 19 \wj Wu jɛmɛ wu le lɛ, ‘Nlé ŋgɛ̂ɛ wo wo sâge bantɛ batɛŋ.’\wj* \v 20 \wj Mwa lɛme wumu to wu jɛmɛ fie lɛ, ‘Chiji wese, kikɛɛ kuŋ ki bige kinɛ nle nshɛɛ kaaŋ a nchaŋa yi nju le ŋgɛɛ.\wj* \v 21 \wj Nchi gɛɛde nje wo tɛɛme ajiŋ, nfane wo. Wo gɛ̀ bee njɛ wo le wo gɛɛ sɛŋ, wo mo wo to wo jo lo. Doo nyume njɛ wo le wo mbooŋ fiɛɛ sɛŋ, wo mo wo to wo gweji lo.’\wj* \v 22 \wj Chiji kikwɛɛ we jɛmɛ wu le lɛ, ‘Wo le mwa wù befe. Njɛmɛ wù bu jwe wo le le wu, wù nlé njo nsa wo yu. Wo gɛ̀ kee lɛ ntɛɛme ajiŋ, njode fiɛɛ njɛ nle ŋgɛɛ sɛŋ, nle njɛ mbooŋ fiɛɛ sɛŋ mo nto gweji lo.\wj* \v 23 \wj Wo gɛ̀ doo wo kee noo, gɛ̀ ge la fɛ wo jo bige biaŋ wo gɛɛŋ wo gɛɛ a nchvu le sɛŋ, wu lɛ sege ŋkaasɛ nto nfi bɛ mbe?’\wj* \v 24 \wj Wu mo wu jɛme bamii ba gɛ̀ lɛme mbebe ye le lɛ, ‘Bɛŋ fì kikɛɛ ki bige kiyu a wu le, bɛŋ nyâ muh wù kɛme bikɛɛ bi bige yuufe le.’\wj* \v 25 \wj Bo kajɛ lo, bo jɛmɛ lɛ, ‘Chiji kikwɛɛ, wù kɛme wa bikɛɛ bi bige yuufe.’\wj* \v 26 \wj Wu jɛmɛ lɛ, ‘Nsɛŋe bɛŋ le lɛ muh wù kɛme fiɛɛ lé ba nyû ba bîsɛ. Geenɛ muh wù kɛme gɛ, fì shige fì wù kɛme lé ba nyû ba fî lo a wu le.\wj* \v 27 \wj Yi mɛɛse le, bamii baa ba gɛ̀ banɛ mɛ, bo faŋe lɛ keefɛ mɛ nyû nfoŋ wuboo gɛ, bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ tô bɛ bo bɛŋ yûuyɛ a mɛ jii.’”\wj* \s1 Ba fi Jiso Yɛlusalɛm njɛ Nfoŋ \r (Macho 21:1-11; Maliku 11:1-11; Joŋ 12:12-19) \p \v 28 Ajiŋ ayu no Jiso gɛ̀ jɛmɛ mwɛɛ munɛ, wu mo wu ja wu tu wu saa fwe wu bɛɛne wu gɛɛne Yɛlusalɛm. \v 29 Sege wu gɛ̀ doo wu fɛɛse ntɛ wù Bɛfash bɛ wù Bɛtani le, bo nyume mbebe yi mbegɛ wu Bite bi Olif le, wu mo wu baa booŋ be ba ŋgoo bamu bafɛɛ wu tuŋ bo, \v 30 wu jɛme lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ ntɛ wù fwe wege le. Bɛŋ doo bɛŋ lese yo, bɛŋ yɛŋ mwa jaki le, ba shuudɛ wù muh gɛ baaŋ yu we a bɛɛŋ gɛ, bɛŋ faanyɛ bɛŋ to bɛ wu fɛnɛ.\wj*\fig Mwa jaki wù ba shuudɛ|alt="Tied colt" src="hk00033c.tif" size="col" loc="Luk 19:30" copy="Horace Knowles" ref="19:30"\fig* \v 31 \wj Bɛŋ doo bɛŋ faanyɛ, muh nɛ le wu biih laa bɛŋ faanyi nje la lɛ, bɛŋ chvuu lɛ Chiji Kikwɛɛ goone lo.”\wj* \p \v 32 Booŋ ba ŋgoo baa gɛ̀ gɛɛŋ bo yɛŋ fiɛɛ fichii nyu gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no wu be jɛme. \v 33 Bo gɛ̀ doo bo faanyi mwa jaki wɛɛ, bamii ba gɛ̀ kɛme biih lɛ, “Bɛŋ faanyi mwa jaki wɛɛ nje la?” \p \v 34 Bo chvuu lɛ, “Chiji Kikwɛɛ goone ki wu bɛ̂ɛŋ yu.” \v 35 Bo mo bo jo bo to bɛ wu fɛ Jiso le, bo dɛŋ bikuŋ biboo yi jaki wuyu wɛɛ le, bo mo bo bɛɛŋsɛ Jiso yu we. \v 36 Wu ja wu gɛɛne, bamii dɛŋe bikuŋ biboo a je, wu fede yu. \p \v 37 Wu gɛɛŋ, lɛ wu fɛsɛ fɛ je yì bohge a mbegɛ wu Bite bi Olif le, kinchvu ki bamii be ba ŋgoo bachii jaŋɛ, bo tu bo wuule bo yuuse Nyo fɛwɛɛwe, nje biŋgha bi mwɛɛ bichii bì bo gɛ̀ yɛne le. \v 38 Bo tu bo wuule bo duu lɛ, “Nyo le wu noŋ kimbonɛ yi Nfoŋ wù too a jee chi Tada le. Nyiɛgee le fɛwe, bvukugɛ nyu bvu Nyo wù fɛwe le.” \p \v 39 Bafalashii bamu ba gɛ̀ bee a kinchvu kɛɛ ntɛnɛɛ mo bo ja bo jɛmɛ Jiso le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, dû lɛ bamii buŋ ba ŋgoo banɛ bâŋ lo.” \p \v 40 Jiso chvuu lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ le lɛ bo be baŋ lo, ata kanɛ wuule gɛh lo.”\wj* \p \v 41 Jiso doo wu bu mbebe Yɛlusalɛm le, wu bijɛ yo nɛɛ, wu kesɛ bɛ kwe, \v 42 wu tu taanyi lɛ, \wj “O Yɛlusalɛm, nɛ bɛŋ banɛ be kee fiɛɛ fì taŋlo fi to bɛ kimbonɛ fɛ bɛŋ le yi juu chi abɛŋ le! Geenɛ mɛɛse gɛ taŋlo bɛŋ kɛɛ gɛ.\wj* \v 43 \wj Noo, bɛŋ kêe lɛ kife too lo ki bamii bena ba kimbanɛ lé bo nyû bo gê bo tô bo jôoŋ kitaŋ bo gɛŋ bɛŋ bo kɛnɛ, bo baŋ bɛŋ antɛŋ bimbe bichii.\wj* \v 44 \wj Bo lé bo gê bo lêe bo lɛ̂ɛshɛ lo bɛŋ mo booŋ bena, bo sa yeh yene, tɛdɛ gɛ shɛɛ yi chimi le gɛ. Fi lé fi gê fi kôoshɛ noo, nje bɛŋ baaŋ kɛɛ gɛ kife kì Nyo gɛ̀ to fɛ bɛŋ le gɛ.”\wj* \s1 Jiso kuŋ bamii ba waaŋ fɛ yeh yi kintanyɛ ki Nyo le \r (Macho 21:12-17; Maliku 11:15-19; Joŋ 2:13-22) \p \v 45 Jiso gɛɛŋ fɛ yeh yi kintanyɛ le, wu kɛ wu kuŋe bamii ba gɛ̀ gese mwɛɛ fo, \v 46 wu duu bo le lɛ, \wj “Fi le ba saŋ lɛ Nyo duu lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Yeh yaŋ le yeh yi buunɛ.’\wj* \m \wj Geenɛ bɛŋ kaasɛ yi tu ‘Bvuta bvu bachoŋ.’”\wj* \p \v 47 Jiso shee wu yɛyi bamii fɛ yeh yi kintanyɛ le aju achii. Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo, mo bamii ba baaŋ baaŋ ba yo tu bo weede ki bo yuuyɛ wu. \v 48 Geenɛ bo gɛ kɛmɛ je gɛ, nje bamii bachii gɛ̀ shee gɛh lo mbebe Jiso le, bo goone gɛ ki bo sho lo fiɛɛ fimimia fɛ mwɛɛ mù wu gɛ̀ yɛyi le gɛ. \c 20 \s1 Bamii ba woŋ biih fɛ Jiso jo bvuŋga fo \r (Macho 21:23-27; Maliku 11:27-33) \p \v 1 Lɛ nyu juu chimi Jiso yɛyi bamii, wu ka feeji saaka wù joŋe wu Nyo bo le fɛ yeh yi kintanyɛ le. Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba duunyi banchi ba Nyo, mo bamii ba sage woŋ to, \v 2 bo biih wu le lɛ, “Gɛh sɛ̂ɛŋ bee mu wù nya wo bvuŋga lɛ wo gêe mwɛɛ munɛ? Nya yɛɛŋ bvuŋga bvuyu wo le?” \p \v 3 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Mɛ tɛ nlé mbîi bɛŋ fiɛɛ. Bɛŋ sɛɛŋ mɛne mɛɛse.\wj* \v 4 \wj Bvuŋga bvù Joŋ gɛ̀ leese bamii yu a joo gɛ̀ ja fɛwe noo gɛ̀ nya muh wu wuŋ le?”\wj* \p \v 5 Bo mo bo koo nchvuuŋ lɛbolɛbo lɛ, “Bee chvuse lɛ gɛ̀ nya Nyo, wu biih bee le laa gɛ̀ ge la lɛ fɛ bee bɛɛŋ Joŋ le la? \v 6 Bee chvuse lɛ gɛ̀ nya muh wu wuŋ, bamii bachii tume bee bɛ ata, nje bo gɛ̀ bɛɛŋ lɛ le nchiɛɛŋ lɛ Joŋ gɛ̀ bee muh wu ntuŋ wu Nyo.” \v 7 Noo, bo mo bo chvuu lɛ, “Gɛ bee kee muh wu gɛ̀ nya gɛ.” \p \v 8 Jiso mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Tu gɛ mɛ nyu nsɛɛŋ tɛ bɛŋ muh wù nya bvuŋga mɛne lɛ ŋgêe mwɛɛ munɛ yu gɛ.”\wj* \s1 Ŋgaŋ kune bamii ba bo gɛ̀ gɛlɛ mwɛne \r (Macho 21:33-46; Maliku 12:1-12) \p \v 9 Jiso mo wu ja wu ma ŋgaŋ bamii le lɛ, \wj “Muh mu gɛ̀ lɛŋ mwɛ wu muntaŋ mu mbvuuŋ. Wu gɛɛ mwɛ kwɛɛ bamii le, wu mo wu ja wu gɛɛŋ kituŋ kimi le, wu gɛɛŋ wu che yo wesee.\wj* \v 10 \wj Kife kì ba to ba kege muntaŋ gɛ̀ to ki kojɛ, wu tuŋ mwa ye wu lɛme lɛ wu gɛɛŋ wu fi mwe muntaŋ. Wu gɛɛŋ, bamii baa ba wu gɛ̀ gɛlɛ mwɛ wu muntaŋ kwɛɛ bo le, bo suŋ lo wu, bo kuŋ bɛ wu, wu tu jiŋ chiaaŋ chiaaŋ.\wj* \v 11 \wj Muh wɛɛ ka wu tuŋ mwa ye wu lɛme wumu, bo ka bo suŋ wuwɛɛ, bo choosɛ lo wu, bo kuŋ wu, wu tu jiŋ chiaaŋ chiaaŋ.\wj* \v 12 \wj Wu ka wu tuŋ wumu kintɛde, bo juŋsɛ wu, bo noŋ wu akfuuŋ.\wj* \v 13 \wj Muh wu mwɛ wu muntaŋ kwɛɛ kwajɛ lɛ, ‘Nlé ŋgê nɛɛ? Nlé ntuŋ wa mɛɛse nyume mwa yaŋ wu le fitele fiaŋ. Segemu bo gɛɛŋ bo gvuuŋ wu.’\wj* \v 14 \wj Geenɛ bamii baa ba wu gɛ̀ gɛlɛ mwɛ kwɛɛ bo le bo yɛŋ wu le, bo nchvuuŋ nchvuuŋ lɛbolɛbo lɛ, ‘Wunɛ le njibvushɛ bvu muh wu mwɛ kfunɛ. Bee yuuyɛ wu bee mo be jo mwɛ kfunɛ.’\wj* \v 15 \wj Bo mo bo koo wu, bo bvusɛ mwɛne kwɛɛ bo yuuyɛ.”\wj* \p No Jiso ma noo, wu mo wu biih lɛ, \wj “Bɛŋ kwaji lɛ muh wu mwɛ kwɛɛ le wu to wu ge nɛɛ bɛ bamii baa?\wj* \v 16 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ wu lé wu gê wu tô wu lɛ̂ɛshɛ lo bamii bayu, wu gɛɛ mwɛ kwɛɛ nyu wa bamii bamu le.”\wj* No bamii yu noo, bo kajɛ lo lɛ, “Nyo lôŋsɛ lo.” \p \v 17 Jiso bijɛ bo nɛɛ, wu biih lɛ, \wj “Tu finɛ fì ba saŋ a Ŋwa wu Nyo le jɛme lɛ la, fi le lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Tɛdɛ chiyu chiɛɛ chì bamii ba joone gɛ̀ faŋ,\wj* \q1 \wj gɛ̀ kaasɛ chi tu tɛdɛ chi buu chi yeh?’\wj* \m \v 18 \wj Tɛdɛ chiyu chinɛ le chi chì muh gwe yu wu chiaafɛ lo, chi gwe yi muh le, chi baajɛ lo mwɛdɛ.”\wj* \s1 Mbilɛ kune nooŋ ŋwa \r (Macho 22:15-22; Maliku 12:13-17) \p \v 19 No Jiso ma ŋgaŋ wunɛ nɛ, bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo bɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bo goone lɛ bo koo wu kife kɛɛ le. Bo gɛ̀ goone ki bo koo wu nje bo gɛ̀ kee lɛ wu gɛ̀ ma ŋgaŋ wɛɛ nyu bo le, geenɛ bo faane bamii. \v 20 Bo tu bo bii bikaa bie le, bo ke bamii, bo tuŋ bo gɛɛŋ bo keeyi wu, bo buuse lɛ bo le bamii ba chaaŋ. Bo gɛ̀ gee noo ki bo yu fiɛɛ jwe we le, bo mo bo koo wu bo nya chiaaŋ yi muh wù sage kimbe kì Lum kɛɛ le. \v 21 Bamii bayu mo bo ja bo biih wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, bee kee lɛ mwɛɛ munɛ mù wo jɛme mo mù wo yɛyi le mu kooji, gɛ wo jiiŋe jise chi muh gɛ. Wo yɛyi nchiɛɛŋ nyu fiɛɛ fì Nyo goone lɛ bamii gêe. \v 22 Bee mo bee biide lɛ laa, nchi le wu bɛɛŋ lɛ bee laaŋe ŋwa Kaisa Nfoŋ wu Lum le?” \p \v 23 Jiso kɛɛ fiɛɛ fì bo wɛɛne bɛ fi, wu jɛmɛ lɛ, \v 24 \wj “Bɛŋ tô bɛ danale wu mumwaa n'yɛŋ.\wj*” Bo to bɛ wu, wu biih lɛ, \wj “Kikwɛɛ kinɛ kì le yu le ki yɛɛŋ, jee chinɛ le chi yɛɛŋ lɛ?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Le ki Kaisa, jee le tɛ che.” \v 25 Jiso mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ nyâa Kaisa le fiɛɛ fì le fi Kaisa, bɛŋ nyâa Nyo le fì le fi Nyo.”\wj* \p \v 26 Bamii baa yu fi fuuŋsɛ bo, bo mɛ gɛh jwe wuchile bo ka kɛme gɛ fiɛɛ fì bo koo wu yu a bamii jii gɛ, antɛnɛɛ a mwɛɛ mù wu gɛ̀ jɛme le. \s1 Mbilɛ kune bu yi kwe le \r (Macho 22:23-33; Maliku 12:18-27) \p \v 27 Bamii bamu ŋgoo yi Basadushii le gɛ̀ ja bo to fɛ Jiso le. Basadushii banɛ gɛ̀ bee bamii ba gɛ̀ duu lɛ gɛ bamii nyu bo ge bo bu yi kwe le gɛ. \v 28 Bo biih wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, Musɛ gɛ̀ saŋ a nchi wese le lɛ, \q1 ‘Nɛ muh kɛme kwɛse wu kwe njɛ bɛ wu le bo boo mwa sɛŋ, \q1 tu mwa bwee kɛme ki wu gɛ̂ɛ kwɛse wuyu, \q1 bɛ wu boo booŋ a jee chi ŋkfu mwa bwee le.’ \m \v 29 Mɛɛse, booŋ ba muh mu gɛ̀ bee bvusooshwi, mwa wù ŋgamu gɛ̀ kɛme kwɛse, wu kwe bɛ kwɛɛ kɛme gɛ mwa gɛ. \v 30 Mwa wù gɛ̀ bii wu le gɛɛ kwɛse wɛɛ, wu kwe tɛ mwa sɛŋ. \v 31 Wù gɛ̀ ka bii wu le, ka wu gɛɛ tɛ kwɛse wɛɛ, wu kwe tɛ mwa sɛŋ. Fi gɛ̀ kooshɛ noo bɛ booŋ ba bvusooshwi baa bachii, muh bo le baaŋ boo gɛ mwa bɛ kwɛse wɛɛ gɛ. \v 32 Ajiŋ ayu kwɛse wɛɛ kwe tɛ. \v 33 No bamii ba bvusooshwi bayu gɛ̀ jo kwɛse wɛɛ bachii, lé gê doo nyûme sege bamii bude yi kwe le, wù nyu kwɛ yɛɛŋ?” \p \v 34 Jiso chvuu bo le lɛ, \wj “Yi kiŋkfuuŋ ki abɛŋ le, bilɛŋsɛ bɛ bikɛse le bo taashi bvuguu, bamii ka nyaa booŋ bamii taashi bvuguu bɛ bo.\wj* \v 35 \wj Geenɛ, bamii ba le ba kojɛ ki bo kɛme kijusɛ yi woŋ wu too le sege bo kaasɛ bo bu yi kwe le, gɛ bo nyu bo ka bo taashi bvuguu gɛ, bamii baaŋ gɛ bo ka bo nyaa booŋ bo taashi bvuguu gɛ.\wj* \v 36 \wj Gɛ bo baaŋ bo ka bo kweeyɛ gɛ, nje bo lé bo gê bo nyû wa njɛ banchɛndaa ba Nyo. Bo lé bo tô bo nyûme wa booŋ ba Nyo, nje bo lé bo kâasɛ wa bo bu yi kwe le.\wj* \v 37 \wj Nchiɛɛŋ wɛɛ le lɛ Musɛ kibɛɛ gɛ̀ yuusɛ wa bamii, no bo lé bo gê bo kâasɛ bo bu yi kwe le, no wu gɛ̀ saŋ wa kune kite ki mbiaŋ kì wu gɛ̀ yɛŋ ki bɛde. Wu tɛŋe Tada kijusɛ ki ŋwa kiyu le lɛ wu le Nyo wu Ablaham, bɛ Nyo wu Asik mo Nyo wu Yakob.\wj* \v 38 \wj Wu nɛ tɛŋe noo, tu baŋkfu banɛ le bamii ba baaŋ yu, gɛ Nyo nyume Nyo wu baŋkfu gɛ, wu le Nyo wu bamii ba baaŋ yu, nje fɛ Nyo le, bamii bachii ba le fo le ba wuŋe.”\wj* \p \v 39 No Jiso jɛmɛ noo, bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo, bo bɛɛŋsɛ wu bo jɛmɛ lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, wo le wo chvuu chuule.” \v 40 Gɛh noo, muh ka wu moŋ lo wu biih wu fiɛɛ gɛ. \s1 Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka, le mwa yɛɛŋ \r (Macho 22:41-46; Maliku 12:35-37) \p \v 41 Jiso mo wu ja wu biih fie bo le lɛ, \wj “Bamii jiɛnyi nɛɛ fɛ bo tu bo duu lɛ, Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka le mwa Nfoŋ Dabi? \wj* \v 42 \wj Gɛ bɛŋ kee lɛ Dabi kibɛɛ gɛ̀ bee wu saŋ a Ŋwa wu Yuusɛ le lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Tada Nyo gɛ̀ jɛmɛ Tada waŋ le lɛ,\wj* \q1 \wj wu shii a kibo ke kinchiɛɛŋ le,\wj* \q1 \v 43 \wj gɛɛŋ bu sege nlé ŋgê ŋgiiŋsɛ bamii be ba kimbanɛ,\wj* \q1 \wj wu tomɛ bikaa bie yi bo le, njɛ kitege ki bikaa.’\wj* \m \v 44 \wj Nɛ Dabi tɛŋe wu lɛ Tada we, fi ka fi jiɛnyɛ nɛɛ fɛ wu tu wù nyu mwa ye?”\wj* \s1 Jiso jɛmɛ lɛ bamii yɛ̂ne kune bamii ba duunyi banchi \r (Macho 23:1-36; Maliku 12:38-40) \p \v 45 Jiso mo wu ja wu tu wu jɛme wa nyu booŋ be ba ŋgoo le, bamii bachii yuge. Wu jɛmɛ bo le lɛ, \v 46 \wj “Bɛŋ yɛ̂ne kune bamii ba duunyi banchi ba Nyo. Bo koŋe ki bo nooŋ nyu bikuŋ bì ndefe bo jiɛnyi bɛ bi, bo koŋe lɛ bamii yɛ̂ɛse bo le manjuu ma ba kame chi waaŋ bɛ ŋgvunɛ. Bo koŋe ki bo shiide binta bì baaŋ baaŋ yéh yi buunɛ le. Sege bo lé bo gɛ̂ɛŋ fɛ ŋka le, bo koŋe ki bo shiide nyu fwe.\wj* \v 47 \wj Bo shiishi bakwɛŋkfu, bo lɛɛde bɛ bo, bo fii yéh bɛ mwɛɛ muboo, bo buuse bo bɛ chibuunɛ chì ndefe. Wuboo ŋgɛ lé wu gê wu yâ lo.”\wj* \c 21 \s1 Nnya yi kwɛŋkfu wu muh kifufe \r (Maliku 12:41-44) \p \v 1 Jiso ja wu noŋ jise, wu yɛŋ no bamii ba kwa gɛɛde nnya yiboo a ŋku wu nnya le fɛ yeh yi kintanyɛ le. \v 2 Wu yɛŋ tɛ kwɛŋkfu wumu nyu muh wu kifufe, no wu gɛ̀ gɛlɛ munini munfɛɛ a ŋku wuyu le. \v 3 Wu mo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ kwɛŋkfu wunɛ wu le muh kifufe nɛ, le wu nya wu fe bamii bachii ba be nya.\wj* \v 4 \wj Bamii bachii ba be nyaa, be too nyu bɛ bimbɛge bi bvukugɛ bvuboo bvù gɛ̀ bee bvu yisɛ wa bvu tu bvu fuushi kuu. Geenɛ kwɛse wunɛ wu le kifufe kifufe nɛ le wu nya fiɛɛ fichii fi wu gɛɛde kikwɛɛ ke yu le.”\wj* \s1 Jiso sɛɛŋ lɛ ba leh ba sa yeh yi kintanyɛ \r (Macho 24:1-2; Maliku 13:1-2) \p \v 5 Booŋ ba Jiso ba ŋgoo bamu gɛ̀ ja bo kune kitada kune yeh yi kintanyɛ, bo bɛɛŋse ata a joŋe a ba gɛ̀ joone yu, bɛ mwɛɛ mù bamii gɛ̀ nyaa ki ba kɛnyi yu. Wu jɛmɛ bo le lɛ, \v 6 \wj “Bɛŋ yɛne mwɛɛ munɛ le? Juu too lo chì gɛ tɛdɛ chimimia nyu chi ge chi shɛɛ yi chimi le gɛ njɛ ba kɛsɛ fɛkuu sɛŋ gɛ.”\wj* \s1 Baŋgɛ bɛ kimbanɛ \r (Macho 24:3-14; Maliku 13:3-13) \p \v 7 Bo biih wu le lɛ, “Muh wu N'yɛyɛ, finɛ lé fi gê fi kôoshɛ sege la? Njiŋɛ wu lé wu gê wu dûnyɛ kife kì fi lé fi gê fì kôoshɛ le nyu la?” \p \v 8 Jiso chvuu lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂ne keefɛ muh to wu lɛɛ bɛ bɛŋ, bɛŋ jiaa je gɛ. Bɛŋ kêe lɛ bamii lé bo gê bo tôo wesee, bo jode jee chaŋ bo tɛyi fɛ jii, muh mo wu duu lɛ, le mɛ wù le Mbvusɛ, kife too wa mbebe le. Bo doo bo gee noo, keefɛ bɛŋ yêge gɛ.\wj* \v 9 \wj Sege bɛŋ yu ba tune jɛŋ manjuu le manjuu le, baŋgɛ nyu woŋ le, Keefɛ bɛŋ fâane gɛ. Mwɛɛ munɛ kɛme ki mu yâ mu kooshɛ. Geenɛ, gɛ fi duunyi lɛ woŋ lé wu kâ sege yu gɛ.”\wj* \p \v 10 Jiso ka wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Kituŋ lé ki tûne jɛŋ bɛ kimi, nfoŋ wumu tune jɛŋ bɛ wumu.\wj* \v 11 \wj Biŋgha bi mwɛɛ lé bi gê bi kôoshi manjuu le manjuu le. Nshɛŋ lé yi gê yi shîiŋshi bɛ bvuŋga. Jɛŋ lé yi gê yi kôode, binchɛŋ lé bi gê bi nyû manjuu le manchii. Banjiŋɛ ba kuufe ye lé bo gê bo dûunyi ye yi kibvulɛ le bo nyaa nfaaŋ bamii le.\wj* \v 12 \wj Bɛŋ kêe lɛ mwɛɛ muyu fɛ mu ge mu kooshi, ba lé ba gê ba kôoyi bɛŋ ba nyiɛge bɛ bɛŋ. Ba lé ba gɛ̂ɛŋ bɛ bɛŋ, ba sa yéh yi buunɛ le, ba chiiŋsɛ bɛŋ yeh yi ncha le. Ba ka ba jo bɛŋ nje jee chaŋ ba gɛɛŋ bɛ bɛŋ fwe a ba nfoŋ bɛ bamii ba sage bimbe bi woŋ lɛ,\wj* \v 13 \wj sege kɛɛ mo nyume kife fɛ bɛŋ le kì bɛŋ jɛme kune mɛ bo le.\wj* \v 14 \wj Sege ba koo bɛŋ noo, bɛŋ gɛɛ lɛ gɛ nyume bɛŋ buge laa bɛŋ lé bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ tâanyi jwe lɛ la lɛ,\wj* \v 15 \wj nje nlé ŋgê nnyâ njɛme jwe wene le, mo bvufee bɛŋ le. Gɛ bamii bena ba kimbanɛ nyu bo lɛɛŋ ki bo tɛɛnyi bɛ bɛŋ gɛ.\wj* \v 16 \wj Bamii ba lé bo gêsɛ bɛŋ lé nyû bachiji bena, bɛ ba bwe bena, mo booŋ ba bwee bena, mo kfuu chena bɛ nsáa yene. Lé nyâ gɛh bo bɛŋ fɛ ba yuuyɛ bɛŋ bamu.\wj* \v 17 \wj Bamii bachii lé bo gê bo bânɛ bɛŋ, nje jee chaŋ.\wj* \v 18 \wj Geenɛ, mo nyu yvu yimimia gɛ yi nyu yi lɛsɛ a bɛŋ fwa gɛ.\wj* \v 19 \wj Bɛŋ kâaŋ shɛ́ŋ, bɛŋ lé bɛŋ gê bɛŋ kɛ̂me kinche.\wj* \s1 Jiso sɛɛŋ lɛ ba lé ba fîsɛ Yɛlusalɛm \r (Macho 24:15-21; Maliku 13:14-19) \p \v 20 \wj Sege bɛŋ yɛŋ bamii ba jɛŋ tuŋ kiŋgaŋ bo kɛnɛ kinlaantɛŋ kì Yɛlusalɛm bo tasɛ, bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ lɛ kife le ki kojɛ ka ki ba lé ba lɛ̂ɛshɛ ki.\wj* \v 21 \wj Sege fi doo fi kooshɛ noo, bamii ba le Judia mo bo fɛɛ lo bo bɛɛŋ yi bambegɛ le, bo le a kilaantɛŋ kiyu le bu. Keefɛ muh wù le nchvuuŋ wu ka wu too ki wu lêe yo gɛ.\wj* \v 22 \wj Aju kaa le, le wo a Nyo le wu noŋ ŋgɛ Yɛlusalɛm nje kiŋge kiboo, ki fi gê fi to fi kojɛ no ba gɛ̀ saŋ wa a Ŋwa wu Nyo le.\wj* \v 23 \wj Ŋgɛ wù baaŋ, yi aju kaa le, lé wu gê nyu wu bikɛse ba le bɛ chifwe, mo ba yaŋse booŋ. Nyo lé wu gê wu tôonyɛ shɛ́ŋ bɛ bamii banɛ, wu noŋ ŋgɛ wù baaŋ yi woŋ kfunɛ le.\wj* \v 24 \wj Ba lé ba gwôojɛ lo bamii bamu, ba kooyɛ bamu ba gajɛ bo gɛɛŋ bo nyu nfa yi bituŋ le bichii. Bamii ba kee gɛ Nyo gɛ lé bo gê bo yîgɛ lo Yɛlusalɛm, bo gɛɛŋ bo bu no kife kiboo le ki kojɛ.\wj* \s1 Jiso sɛɛŋ banjiŋɛ ba lé ba nyû sege wu kâase wu tôo \r (Macho 24:29-35; Maliku 13:24-31) \p \v 25 \wj Banjiŋɛ ba kuufe ye lé bo gê bo dûunyi ye yi juu le bɛ yi kwii le mo yi jóŋ le. Fi yi nshɛŋ le, le nyu lɛ bituŋ lé bi gê bi nyû yi maluŋ le, bi ŋgɛɛse no joo yì baaŋ lé gê yi kfûune yi yode.\wj* \v 26 \wj Nfaaŋ lé wu gê bamii gûde, bo shiŋshi nɛ kikikiki. Bo lé bo gê bo kwâji mwɛɛ mu kuufe ye mù lé mu ge mu kôoshi yi nshɛŋ le, mwɛɛ mù fɛwe munchii mù kɛme bvuŋga shiiŋshi.\wj* \v 27 \wj Noo bamii mo bo yɛŋ no muh wù jee che le Mwamuh shiide wu too kimbɛ le wù kɛme bvuŋga mo bvukugɛ bvù baaŋ.\wj* \v 28 \wj Sege mwɛɛ munɛ kɛ mu kooshi, bɛŋ lɛ̂ɛŋ we, bɛŋ kɛme bikwɛɛ we, nje kife kì Nyo le wu bvusɛ bɛŋ le wa a bo.”\wj* \p \v 29 No Jiso jɛmɛ noo, wu mo wu be lɛ, \wj “Bɛŋ yɛ̂yɛ fiɛɛ yi kiŋgvuŋ bɛ bite bimi bì kalɛ le.\wj* \v 30 \wj Bi kɛge ki bi chôone, bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ lɛ akfuuŋ kusɛ wa.\wj* \v 31 \wj Le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bɛŋ ge doo bɛŋ yɛne mwɛɛ munɛ kooshi, bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ lɛ bvunfoŋ bvu Nyo le wa a yeh fwɛɛŋ.\wj* \p \v 32 \wj Nsɛŋe bɛŋ nchiɛɛŋ lɛ gɛ kiŋgogɛ ki mɛɛse kinɛ, nyu ki to ki ka njɛ mwɛɛ munɛ munchii jo kijusɛ sɛŋ gɛ.\wj* \v 33 \wj Kibvulɛ bɛ nshɛŋ lé ki kâ, geenɛ gɛ jɛ yaŋ nyu yi to yi shiiŋshɛ gɛ.\wj* \p \v 34 \wj Bɛŋ yɛ̂ne keefɛ bɛŋ jîɛnyi bɛŋ jii nyu bikwɛɛ biɛna gɛ, bɛŋ muu bɛŋ jede gɛ! Keefɛ bɛŋ gɛ̂ɛde bvufee nyu yi kinche ki kiŋgaŋ le gɛ, juu chiyu lé chi gê chi jâ chi jâŋɛ chi kôo bɛŋ gɛ njɛ kintase.\wj* \v 35 \wj Fiɛɛ fi yi juu chiyu chinɛ le, lé fi gê fi tô yi bamii le bachii ba le yi kikwɛɛ ki nshɛŋ le.\wj* \v 36 \wj Bɛŋ mo bɛŋ lɛ̂me bɛŋ tɛɛme, bɛŋ bûune Nyo segechii, lɛ munɛ mwɛɛ ge doo mu kooshi, wu nya bɛŋ bɛ je yì bɛŋ lé bɛŋ wɛ̂ɛŋ bɛŋ fe yo fɛ bɛŋ lɛɛŋ fwe a muh wù jee che le Mwamuh.”\wj* \p \v 37 Jiso mo wu shee wu yɛyi bamii yeh yi kintanyɛ le aju ayu le achii. Yi binfu le bichii, wu bɛɛne wu gɛɛne wu chee yi Mbegɛ wu Bite bi Olif le. \v 38 Bamii bachii gɛ̀ bude bo gɛɛne fɛ yeh yi kintanyɛ le, bo yuge yɛyɛ we. \c 22 \s1 Juda bɛɛŋ ki wu gêsɛ Jiso \r (Macho 26:1-5,14-16; Maliku 14:1-2,10-11) \p \v 1 Kife ki Ŋka wu Blɛd wù ba baaŋ kinshilɛ yo gɛɛ gɛ, wù ba tɛŋe lɛ Ŋka wu Ndaŋfe, gɛ̀ bee wu too wa mbebe le. \v 2 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo, bo gɛ̀ goone je yì bo yuuyɛ Jiso nyu nyilɛ le, nje bo gɛ̀ faane bamii. \p \v 3 Sataŋ lee a fitele fì Juda wù ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Ɛkaliot le, nyu muh wu ŋgoo yi booŋ ba Jiso ba yuufe ncho bafɛɛ. \v 4 Wu ja wu gɛɛŋ fɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ le, bɛ bikwɛɛ bi nchi bì gɛ̀ chiɛɛne yeh yi kintanyɛ. Bɛ bo mo bo seesɛ no wu lé wu gê fɛ wu gêsɛ Jiso bo le. \v 5 Bo yu njoŋ bo mo bo bɛɛŋ ki bo laŋɛ wu bɛ bige. \v 6 Wu bɛɛŋ, wu mo wu gɛɛŋ wu kɛ wu goone je yì wu lé wu nyâ Jiso chiaaŋ yiboo le, sege bamii ba duude ya fo gɛ. \s1 Nseesɛ wu Ŋka wu Ndaŋfe \r (Macho 26:17-25; Maliku 14:12-21) \p \v 7 Juu chi Ŋka wu Blɛd wù ba baaŋ Kinshilɛ yo gɛɛ gɛ, chi ba lé ba sɛ̂ɛ mwa kiya wu Ŋka wu Ndaŋfe wɛɛ gɛ̀ to chi kojɛ, \v 8 Jiso mo wu tuŋ Bita bɛ Joŋ wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ gɛ̂ɛŋ bɛŋ sêesɛ mwɛɛ mù bee lé be gê be jî Ŋka wunɛ yu.”\wj* \v 9 Bo biih wu le lɛ, “Wo goone lɛ bee gɛɛŋ be seesɛ nyu faane?” \p \v 10 Wu chvuu bo le lɛ, \wj “Bɛŋ yû, sege bɛŋ lese bɛŋ gɛɛne alaantɛŋ, bɛŋ lé bɛŋ yɛ̂ŋ muh mu le wu tuu joo a shaaŋ le, bɛŋ bî wu le, yeh yì wu gɛɛŋ wu lee yu.\wj* \v 11 \wj Bɛŋ doo bɛŋ bi, bɛŋ jɛ̂mɛ chiji yeh yɛɛ le lɛ Muh wu N'yɛyɛ biide laa kibuu ki bamii ba njiɛnyɛ kɛɛ kì bɛ booŋ be ba ŋgoo le bo ji Ŋka wu Ndaŋfe yu le faane la?\wj* \v 12 \wj Wu mo wu dunyɛ kibuu ki yeh ki awe, ba nyu ba seesɛ wa ba kɛnyɛ, bɛŋ mo bɛŋ sêesɛ mwɛɛ munjile yu.”\wj* \v 13 \wj Noo, bo gɛɛŋ bo yɛŋ mwɛɛ gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no Jiso gɛ̀ jɛmɛ bo le. Bo mo bo seesɛ mwɛɛ munjile mu Ŋka wu Ndaŋfe wuyu fo.\wj* \s1 Jiso bɛ booŋ be gɛ̀ ji ntɛ wu Tada Jiso \r (Macho 26:26-30; Maliku 14:22-26) \p \v 14 Lɛ kife to ki kojɛ, Jiso bɛ booŋ be ba ntuŋ to bo shii bo jii mwɛɛ. \v 15 Wu ja wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Nchi ŋkoŋe lo baaŋ ki nji Ŋka wu Ndaŋfe wunɛ bɛ bɛŋ fɛ ŋge yɛŋ ŋgɛ wù too le.\wj* \v 16 \wj Bɛŋ kêe lɛ gɛ mbaaŋ ŋka ŋge nji ŋka wunɛ gɛ, gɛɛne bude no fi lé fi gê fi tô fi kôjɛ sege Nyo lé wu gê wu sâge bvunfoŋ bwe.”\wj* \p \v 17 Wu jo fiŋkoo, wu nya kiyone Nyo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Bɛŋ kô bɛŋ mù bɛŋ bachii bɛŋ kɛnɛ.\wj*\fig Ntɛ wu Tada|alt="The Lordʼs supper" src="CN01803C.TIF" size="span" loc="Luk 22:14-17" copy="David C. Cook" ref="22:17"\fig* \v 18 \wj Nsɛŋe bɛŋ le lɛ, kɛge mɛɛse gɛɛne, gɛ mbaaŋ ŋka mu mbvuuŋ ma nchwɛŋ wu kite ki laane manɛ gɛ, gɛɛne bude sege bvunfoŋ bvu Nyo lé bvu gê bvu tô”\wj* \p \v 19 Wu jo blɛd, wu nya kiyone Nyo le, wu bwɛɛyɛ wu nya bo le wu jɛmɛ lɛ, \wj “Finɛ le ye yaŋ yi nnya nje bɛŋ. Bɛŋ gêe finɛ noo ki bɛŋ kwâji mɛ.”\wj* \v 20 Gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bo mɛɛse mwɛɛ munjile, wu jo fiŋkoo wu jɛmɛ lɛ, \wj “Fiŋkoo finɛ le maŋkaŋ ma manfɛŋ ma Nyo gwo bɛ kilɛmɛ kaŋ ki bu nje bɛŋ.\wj* \v 21 \wj Geenɛ, bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû! Muh wù lé wu gêsɛ mɛ jii mwɛɛ fɛnɛ besa wu.\wj* \v 22 \wj Bɛŋ kêe lɛ muh wù jee che le Mwamuh lé wu gɛ̂ɛŋ gɛh no Nyo gɛ̀ seesɛ. Geenɛ, ŋgɛ wù baaŋ le fɛ muh wù lé wu gêsɛ wu le.”\wj* \v 23 Bo mo bo kɛ bo biide ye yi biboo le laa muh wù taŋlo wu ge noo a bo ntɛnɛɛ le yɛɛŋ. \s1 Jiso yɛyɛ no bamii be kɛme ki bo jôde bikwɛɛ biboo \p \v 24 Bo gɛ̀ ja bo kɛ kintɛɛnyɛ lɛbolɛbo laa bo le nɛ muh wù baaŋ a bo ntɛnɛɛ le yɛɛŋ? \v 25 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Banfoŋ ba bituŋ kɛme bvuŋga a bamii baboo we, bamii ba sage woŋ bo duu lɛ ba tɛ̂ŋe bo lɛ bitooŋ bi bamii.\wj* \v 26 \wj Geenɛ, gɛ taŋlo fi nyûme noo bɛ bɛŋ gɛ. Muh wù baaŋ a bɛŋ ntɛnɛɛ jôde lɛ wu le mwa wù shige, muh wu le kikwɛɛ le njɛ muh wù lɛne bɛŋ le bachii.\wj* \v 27 \wj Muh wù baaŋ le wù la, muh wù yɛmɛ wu jii lo nji le noo, muh wù dɛɛde le? Gɛ nyu muh wù yɛmɛ wu jii lo gɛ? Geenɛ nle a bɛŋ ntɛnɛɛ njɛ muh wù lɛne bɛŋ le.\wj* \p \v 28 \wj No nshee n'yɛde baŋgɛ segechii, le gɛh bɛŋ banɛ ba to ba nyume besabɛŋ.\wj* \v 29 \wj Fi mo fi nyu lɛ, gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no Chii le wu nya mɛ bvunfoŋ lɛ nsâge, nnya tɛ bɛŋ bvuŋga lɛ bɛŋ sâge.\wj* \v 30 \wj Nnya wu lɛ besabɛŋ ge be jii mwɛɛ, be muu mwɛɛ kijusɛ kimimia a nto waŋ le, bɛŋ shiiyɛ yi bakala le, bɛŋ sage chikfuu chi Ishwala chi yuufe ncho chifɛɛ.”\wj* \s1 Jiso sɛɛŋ no Bita lé wu gê wu fâŋ wu \r (Macho 26:31-35; Maliku 14:27-31; Joŋ 13:35-38) \p \v 31 \wj Jiso mo wu ja wu tɛɛŋ Bita lɛ, “Samoŋ, Samoŋ yegɛ yu wo kêe lɛ Sataŋ le wu fi bvuŋga ki wu chɛ̂gɛ bɛŋ bachii wu bvusɛ bamu gɛh njɛ no muh to wu fɛɛde agiŋ wu bvusɛ munyi.\wj* \v 32 \wj Geenɛ nle mbuunɛ fɛ wo le, lɛ keefɛ fitele fiuŋ mo fi bu lo yi ye yaŋ le gɛ. Sege wo kaasɛ wo tɛɛŋ bvufee bwuŋ jiŋ, wo nya bvuŋga booŋ ba bwoo le.”\wj* \p \v 33 Bita du lɛ, “Tada, mo nyu ki ŋgɛɛŋ ncha, no nyu kɛnɛ ki ŋkwe lo, tu nle gɛh besa wo.” \p \v 34 Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Bita, yû nsɛŋe wo le, nyishii lé yi gê yi tôŋ abɛŋ, wo nyu wo faŋ wa mɛ kiŋgane kintɛde, lɛ gɛ wo kee mɛ gɛ.”\wj* \s1 Jiso tefɛ no booŋ be ba ŋgoo bo seesɛ muntele \p \v 35 Wu ja wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kwaji kife kì ŋgɛ ntuŋ bɛŋ bige sɛŋ, kikɛɛ sɛŋ, jé sɛŋ, no bɛŋ gɛ̀ gɛnɛ bɛŋ jiɛnyi, bɛŋ gɛ̀ bee bɛŋ fu fiɛɛ?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Ayɛɛ, bee gɛ̀ baaŋ fiɛɛ fu gɛ.” \v 36 Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Yi mɛɛse le, muh nɛ kɛme bige, mo nyu kikɛɛ, wu jo. Muh nɛ kɛme gɛ nyo yi jɛŋ gɛ, wu gesɛ kikuŋ ke wu gu nyo yu.\wj* \v 37 \wj Njɛme finɛ nje fiɛɛ fì ba gɛ̀ saŋ a Ŋwa wu Nyo le lɛ,\wj* \q1 \wj ‘Ba gɛ̀ taŋ wu bɛ bamii ba befe’,\wj* \m \wj fi kɛme ki fi kooshɛ bɛ mɛ mɛɛse. Bɛŋ kêe lɛ mwɛɛ mù ba gɛ̀ saŋ kune mɛ lé mu tôo wa ki mu kôjɛ munchii.”\wj* \v 38 Bo mo bo jaŋɛ lɛ, “Tada, bîjɛ yɛ̂ŋ bee kɛme nyó yi jɛŋ yifiɛɛ.” Wu chvuu lɛ, \wj “Bɛŋ lû noo!”\wj* \s1 Jiso buunɛ yi mbegɛ wu Bite bi Olif le \r (Macho 26:36-46; Maliku 14:32-42) \p \v 39 Jiso gɛ̀ ja wu bu alaantɛŋ bɛ booŋ be ba ŋgoo, bo mo bo kɛ bo bɛɛne mbegɛ wu Bite bi Olif, nyu no wu to wù gee. \v 40 Bo bɛɛŋ bo bu fɛ bo gɛ̀ gɛɛne fo, wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bɛŋ bûune lɛ keefɛ moŋ to fɛ bɛŋ le, wu ya bɛŋ gɛ.”\wj* \p \v 41 No wu jɛmɛ noo, wu mo wu kɛŋsɛ wu gɛɛŋ wu bu fɛ taŋlo muh noŋ tɛdɛ chi gɛɛŋ chi bu fo, wu mo wu ŋgvuumɛ fɛkuu wu buunɛ lɛ, \v 42 \wj “Chii, fi nɛ le fi kojɛ fɛ wo le, wo chiaasɛ fiŋkoo fi ŋgɛ finɛ lɛ keefɛ mmu gɛ. Geenɛ gêe gɛh no wo koŋe, keefɛ wo gê no ŋkoŋe gɛ.”\wj* [ \v 43 No wu buunɛ noo, nchɛndaa Nyo shii we wu to fɛ wu le, wu nya wu bvuŋga. \v 44 Jiso nyu fitele fie suume wu baaŋ nɛ wɛɛmm wɛɛmm. Wu buunɛ lo chi shaŋ chiɛɛ, mbunyɛ chiɛɛnyi yi nshɛŋ le njɛ bitɛde bi kilɛmɛ.]\f + \fr 22:44 \fr*\ft Gɛ baŋwa ba kege bamu ba bo gɛ̀ ya saŋ jɛ yi Nyo yo kɛme binchiŋ binɛ gɛ 43-44.\ft*\f* \p \v 45 Wu buunɛ wu mɛsɛ, wu tu jiŋ fɛ booŋ be ba ŋgoo le, wu yɛŋ lefɛ ge wa bo fwɛɛŋ bo tu bo lefe. \v 46 Wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ ka lefe lo? Bɛŋ jâ we bɛŋ bûune fɛ moŋ ge wu to fɛ bɛŋ le, wu ya bɛŋ gɛ.”\wj* \s1 Bamii ba woŋ koo Jiso \r (Macho 26:47-56; Maliku 14:43-50; Joŋ 18:3-11) \p \v 47 Gɛh no wu gɛ̀ baaŋ wu jɛme, kinchvu ki bamii bunɛ bo tu bo too, nyume gɛh Juda wù gɛ̀ bee muh wu ŋgoo yi booŋ ba Jiso ba yuufe ncho bafɛɛ le, wu gɛ̀ too bo fwe. Wu to mbebe Jiso le wu ŋkfugɛ wu. \v 48 Geenɛ, Jiso biih Juda le lɛ, \wj “Wo nɛ goone ki wo kfûgɛ Muh wù jee che le Mwamuh nɛ ki wo dûnyɛ lɛ ba koo wu?”\wj* \v 49 Booŋ be ba ŋgoo ba gɛ̀ bee mbebe ye le yɛŋ fiɛɛ fì gɛ̀ kooshi le, bo biih lɛ, “Tada, bee gwôojɛ bamii banɛ?” \v 50 Muh mu bo le gɛ̀ goone ki wu gwô, wu mo wu chuŋ nyu kintuŋ kinchiɛɛŋ ki fwa wu kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ. \v 51 Jiso kaŋ lɛ, \wj “Keefɛ muh ka wu môŋ gɛ!”\wj* Wu mo wu kuŋ kintuŋ ki muh wuyu le ki mo ki kâasɛ ki tu fo. \p \v 52 Bamii ba gɛ̀ too ki bo koo Jiso gɛ̀ bee bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bikwɛɛ bi nchi bì gɛ̀ chiɛɛne yeh yi kintanyɛ mo bamii ba gɛ̀ sage woŋ. Wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ to ki bɛŋ kôo mɛ, bɛŋ mo bɛŋ too bɛ nyó yi jɛŋ mo bimbuge njɛ bɛŋ too ki bɛŋ kôo nyume choŋ?\wj* \v 53 \wj Nchi nshee lɛ juu lɛ juu mo fɛ yeh yi kintanyɛ le, fɛ bɛŋ koo mɛ sɛŋ nje la? Geenɛ, mɛɛse le kife kena ki taŋlo bɛŋ ge fiɛɛ, nyume kife ki bvuŋga bvu ki kijibɛ.”\wj* \s1 Bita faŋ Jiso \r (Macho 26:57-58,69-75; Maliku 14:53-54,66-72; Joŋ 18:12-18,25-27) \p \v 54 Bamii bayu mo bo koo Jiso bo gɛɛne bɛ wu fɛ la chi kikwɛɛ ki bachiji kintanyɛ le, Bita bii ajiŋ je yì ndefe le. \v 55 Bo gɛɛŋ bo fwɛɛ ŋgu lakfulɛ fɛ ntɛnɛɛ, lɛ bo shii bo yɛse. Bita mo wu to wu shii bɛ bo. \v 56 No ŋgu kwɛɛ gɛ̀ bɛde noo, mwa wù kwɛse wumu wù gɛ̀ lɛne fɛ la chiyu le ja wu yɛŋ Bita le no wu shii. Wu bijɛ wu nɛ tuŋŋ wu jɛmɛ lɛ, “Muh wunɛ be bee bɛ muh wege.” \v 57 Bita mo wu kajɛ lo ye, wu jɛmɛ lɛ, “Kwɛse wunɛ, gɛ ŋkee wu gɛ.” \v 58 Kife doo ki kɛŋsɛ gɛ nɛ shige, muh mu ka wu yɛŋ wu le, wu mo wu jɛmɛ lɛ, “Wo tɛ le muh ŋgoo yiboo le.” Geenɛ Bita jɛmɛ lɛ, “Jwɛŋsɛ, gɛ mɛ nyume muh mu a bo ntɛnɛɛ gɛ.” \p \v 59 Kife gɛɛŋ ki bu njɛ ntaŋ wu kife kimimia, muh mu ka wu taŋ lɛ, “Nchiɛɛŋ, muh wunɛ be bee bɛ wu, nje wu le tɛ muh wu Galalee.” \v 60 Bita mo wu faŋ wu jɛmɛ lɛ, “Jwɛŋsɛ wunɛ, gɛ ŋkee fiɛɛ fì wo jɛme gɛ.” Gɛ no wu gɛh baaŋ wu jɛme, kimimia nyishii mo yi toŋ. \v 61 Tada kaasɛ ye ajii a we tasɛ bɛ a Bita. Bita kwajɛ njɛmɛ wù Tada be jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nyishii lé yi tôŋ abɛŋ, wo nyu wo faŋ wa mɛ kiŋgane kintɛde.”\wj* \v 62 Wu ja fo wu bu akfuuŋ, wu bee kwe baaŋ. \s1 Bo buu Jiso bo ka suŋe wu \r (Macho 26:67-68; Maliku 14:65) \p \v 63 Bamii ba gɛ jiji Jiso le bo mo bo kɛ bo buu wu, bo suŋe wu, \v 64 bo baŋe bvushi bwe bɛ nju, bo duu wu le lɛ, “Gɛ gee la muh wu ntuŋ wu Nyo kuŋ. Gɛh sɛɛŋ muh wu suŋ wo.” \v 65 Bo ka bo baade lo wu bɛ bachuŋ wesee. \s1 Bo sa nsa wu Jiso \r (Macho 26:59-66; Maliku 14:55-64; Joŋ 18:19-24) \p \v 66 Akfuuŋ gɛ̀ doo a yuude a too, bamii ba sage woŋ bɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bamii ba duunyi banchi ba Nyo banyɛ ye bachii. No bo banyi noo, bo mo bo jo Jiso bo gɛɛŋ bɛ wu fɛ bo gɛ̀ sage bansa fo. \v 67 No bo gɛnɛ bɛ wu noo, bo biih wu le lɛ, “Nɛ le wo wu le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka, wo sɛ̂ɛŋ bee le?” Wu chvuu lɛ, \wj “Nsɛŋe lo bɛŋ le, bɛŋ gɛ bɛɛŋ gɛ.\wj* \v 68 \wj Mbiide fiɛɛ bɛŋ le, bɛŋ gɛ chvuu gɛ.\wj* \v 69 \wj Geenɛ, kɛge yi mɛɛse le, muh wù jee che le Mwamuh lé wu gê wu shîi a kibo kinchiɛɛŋ ki Nyo wu bvuŋga le.”\wj* \v 70 Bo mo bo jaŋɛ bo bachii lɛ, “Fi nɛ le lɛ, le wo wu le Mwa Nyo?” Wu chvuu lɛ, \wj “Fi le no bɛŋ jɛme.”\wj* \v 71 Bo mo bo jɛmɛ lɛ, “Taŋlo bo ka bo goone lo muh mu ki wu sɛ̂ɛŋ lɛ la? Bee le be yu wa fiɛɛ fì wu jɛme bɛ jwe we.” \c 23 \s1 Balɛt bɛ Hɛlod biih mwɛɛ Jiso le \r (Macho 27:1-2,11-14; Maliku 15:1-5; Joŋ 18:28-38) \p \v 1 No ŋgoo yi bamii ba sage bansa jɛmɛ noo, bo mo bo ja bo bachii bo jo Jiso bo gɛɛne bɛ wu fɛ Balɛt le. \v 2 No bo gɛnɛ bo bu fo, bo kɛ bo tu bo chuuyi mwɛɛ ye ye le, bo duu lɛ, “Muh wunɛ jiɛnyi wu chɛŋe bɛ woŋ wese, wu faŋe lɛ keefɛ bamii laaŋe ŋwa Kaisa wù Nfoŋ wu Lum le gɛ, wu ka jɛmɛ lɛ wu le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka, fi duunyi lɛ wu le Nfoŋ wumu tɛ.” \p \v 3 Balɛt biih Jiso le lɛ, “Le wo wu le Nfoŋ Bajuu?” Jiso chvuu wu le lɛ, \wj “Le no wo jɛme.”\wj* \v 4 Balɛt mo wu ja wu jɛmɛ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ kinchvu ki bamii ki gɛ̀ bee fo le lɛ, “Mbaaŋ yɛŋ gɛ fiɛɛ fì muh wunɛ jiale le gɛ.” \p \v 5 Bo bachii tu bo nyiide gɛh lɛ, “Muh wunɛ jiɛnyi wu yɛyi bamii woŋ wu Judia le wuchii wu nyiise lɛ bo tɛɛme bikwɛɛ. Wu gɛ̀ kɛ Galalee, wu le wu to wa wu fɛsɛ mɛɛse a kinlaantɛŋ kinɛ le.” \p \v 6 No Balɛt yu finɛ noo, wu mo wu biih wu le lɛ, “Muh wunɛ le muh wu Galalee?” \v 7 Bo bɛɛŋ, wu mo wu tuŋ Jiso fɛ Nfoŋ Hɛlod le, nje le wu wù gɛ̀ sage kimbe ki woŋ kwɛɛ le, wu gɛ̀ bee tɛ Yɛlusalɛm kife kiyu le. \p \v 8 Bo gɛɛŋ bɛ Jiso, Nfoŋ Hɛlod yɛŋ wu le wu yu njoŋ baaŋ, nje wu gɛ̀ shee wu yuge kune wu, wù kɛme kiŋkoŋɛ ki wu yɛ̂ŋ wu le, wu jiiŋe tɛ lɛ segemu Jiso lé wu gê fiɛɛ fì duunyi bvuŋga bvu Nyo wu yɛŋ. \v 9 Wu she wu biih mwɛɛ Jiso le wesee, geenɛ wu gɛ chvuu fiɛɛ gɛ. \v 10 Wu gɛ̀ biide bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba gɛ̀ duunyi banchi ba Nyo lɛme tɛ fo bo chuunyi mwɛɛ mù tɛɛme ye yi Jiso le. \v 11 Nfoŋ Hɛlod bɛ bamii be banchi ja bo mo bo kɛ bo keede wu, bo sɛɛse wu, bo susɛ wu bɛ njú yi woŋ, bo chwɛɛsɛ wu bo chvuu wu tu jiŋ fɛ Balɛt le. \v 12 Gɛ̀ bee Balɛt bɛ Nfoŋ Hɛlod banɛ. Abvubwɛɛ, bo tu nsaŋ. \s1 Balɛt suunɛ nsa no bamii gɛh koŋe \r (Macho 27:15-26; Maliku 15:6-15; Joŋ 18:39–19:16) \p \v 13 No bo chvuse Jiso jiŋ, Balɛt kuŋ bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ mo bamii ba gɛ̀ sage woŋ, wu ka wu kuŋ bamii bachii. \v 14 Bo taashɛ, wu du bo le lɛ, “Bɛŋ be too bɛ muh wunɛ fɛnɛ lɛ wù gee bamii tɛɛme bikwɛɛ, ndoo ntaa mwɛɛ mu bɛŋ nyiide bɛ mu a bɛŋ jii, bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, mbaaŋ yɛŋ gɛ mwɛɛ mù bɛŋ chuunyi ye ye le lɛ wu le wu ge fiɛɛ fimi gɛ, \v 15 Nfoŋ Hɛlod tɛ be baaŋ yɛŋ gɛ. Le fiɛɛ fì be ge fɛ wu kaasɛ wu chvuu muh wunɛ jiŋ besabɛŋ le. Bɛŋ yɛŋ tɛ lɛ muh wunɛ baaŋ jiaa gɛ fiɛɛ fì taŋlo ba yuuyɛ lo wu gɛ. \v 16 Noo, nlé ntâaŋ gɛh lo wu, nchînɛ wu le, wu gɛ̂ɛne.” \v 17 [To nyume kife ki Ŋka wu Ndaŋfe wunɛ, tu Balɛt kɛme ki wu bvûsɛ muh wu mumwaa yeh yi cha le wu nya bamii le.] \v 18 Bamii bachii mo bo ja bo kɛ bo wanɛ lo bo gɛɛne yu lɛ, “Wo lɛ̂ɛshɛ lo muh wunɛ, wo bvûse Balaba yeh yi cha le wo nyâ bee le!” \v 19 Balaba wunɛ gɛ̀ bee yeh yi cha le nje wu gɛ̀ kɛ ŋgɛ alaantɛŋ wu yu muh. \p \v 20 Balɛt yu noo wu ka wu jɛmɛ bamii bachii le nje wu gɛ̀ goone ki wu chînɛ Jiso le. \v 21 Geenɛ, bo tu bo wanɛ gɛh lɛ, “Ba tâ lo wu yi kintaaŋ le, ba tâ lo wu yi kintaaŋ le!” \v 22 Balɛt ka wu jɛmɛ bamii le kiŋgane kintɛde lɛ, “Ba tâ wu nje la? Fiɛɛ fì befe fi wu ge le la? Mbaaŋ n'yɛŋ gɛ jialɛ chì wu ge le, ki ba yuuyɛ lo wu gɛ. Nlé ntaaŋ lo wu, nchinɛ wu le.” \p \v 23 Bo mo bo mɛ gɛh bo wanɛ lo bɛ bvuŋga lɛ, “Ba tâ lo wu yi kintaaŋ le.” Ŋ'waŋ wuboo ya Balɛt. \v 24 Noo, Balɛt suunɛ nsa wu chinɛ wu le, lɛ bo ge bɛ wu no bo koŋe. \v 25 Wu mo wu bvusɛ muh wɛɛ yeh yi ncha le, nyu wu wù bo gɛ̀ biide, wù gɛ̀ kɛ ŋgɛ alaantɛŋ wu ka wu yuuyɛ muh. No wu bvuse, wu mo wu nya Jiso no bo gɛ̀ goone. \s1 Bo ta Jiso yi kintaaŋ le \r (Macho 27:32-34; Maliku 15:21-32; Joŋ 19:17-27) \p \v 26 Bo mo bo jo Jiso bo gɛɛne bɛ wu. No bo gɛɛne, bo tasɛ bɛ muh mu wu kwɛɛde nchvuuŋ, jee che nyu lɛ Samoŋ, nyu muh wu Sɛliŋ. Bo tooŋsɛ wu bo mo bo gɛɛ kintaaŋ ki Jiso fɛ wu gbwe, wu mo wu tuu wu bii Jiso le. \v 27 Bɛ bo mo bo gɛɛne, kinchvu ki bamii ki duude bii bo le. Bamu nyu bikɛse bo gɛ̀ beede, bo taanyi baŋgɛ be. \v 28 Jiso ja wu kaasɛ ye wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Bikɛse ba Yɛlusalɛm, keefɛ bɛŋ bêede fɛ mɛne gɛ. Bɛŋ bêede nyu fɛ bikwɛɛ biɛna le, mo fɛ booŋ bena le.\wj* \v 29 \wj Bɛŋ kêe lɛ kife too lo kì ba lé ba gê ba jɛ̂me lɛ, njoŋ wù baaŋ le wù bikɛse ba le kaa bo baaŋ mwa boo gɛ, bo gɛ baaŋ mwa a yaŋse gɛ.\wj* \v 30 \wj Lé gê nyû kife kiyu le, bamii wanɛ lɛ bambegɛ ba baaŋ baaŋ le lɛ, ‘Bɛŋ gwêeyɛ ye yese le’, bo wanɛ bambegɛ ba shige shige le lɛ, ‘Bɛŋ bâŋɛ bee’.\wj* \v 31 \wj Bo lé bo gê bo wânɛ noo nje bamii gee kfuu chi finɛ fiɛɛ bɛ kite kì baaŋ ki jiɛɛ, bo ge nɛɛ bɛ kì le ki yunɛ ka.”\wj* \p \v 32 No bo gɛ̀ gɛɛne bɛ Jiso noo, bo gɛ̀ kɛme bamii bancha bafɛɛ ba bɛ bo gɛ̀ gɛɛne ki bo yuuyɛ bo tɛ. \v 33 Bo gɛɛŋ bo bu kijusɛ kimu ki ba tɛŋe lɛ Ŋgboge wu Kikwɛɛ, bo mo bo ta Jiso yi kintaaŋ le, bo ta tɛ bamii bancha bafɛɛ baa yi bintaaŋ le, wu mumwaa a kibo ki Jiso kinchiɛɛŋ le, wumu a kibo kiŋkoŋo le. \v 34 Jiso ja wu jɛmɛ lɛ, \wj “Chii, lɛ̂ɛshɛ bimbefɛ bi bamii banɛ, nje gɛ bo kee fiɛɛ fì bo gee gɛ.”\wj* Bamii bayu jo njú yi Jiso bo tuŋ kaŋ yu ki bo ga bikwɛɛ biboo le. \f + \fr 23:34 \fr*\ft Baŋwa ba kege bamu kɛme gɛ kinchiŋ kinɛ gɛ.\ft*\f* \p \v 35 Mwɛɛ munɛ munchii gɛ̀ kooshi bɛ Jiso noo, bamii lɛme fo bo jiiŋe. Bamii ba gɛ̀ sage woŋ ka bo ja fiboo bo buu lo wu bo duu lɛ, “Wu chi fii bamii bamu, wu fi lɛ kikwɛɛ ke mɛɛse, wu nɛ le Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka, wu cha.” \v 36 Bamii ba nchi tɛ tu bo chwɛɛse wu, bo nya wu mbvuuŋ ma ŋgbwamɛ, \v 37 bo jɛmɛ lɛ, “Wo fɛnɛ le Nfoŋ wu Bajuu, fîh kikwɛɛ kuŋ.” \v 38 Bo saŋ ŋwa bo ta a kikwɛɛ ki Jiso we lɛ, “Wunɛ le Nfoŋ wu Bajuu.” \p \v 39 Muh wu ncha wumu wù bɛ bo gɛ̀ shɛnɛ yi bintaaŋ le fo, wu ja wu tu wu naanyi Jiso, wu duu lɛ, “Le gɛh wo wù Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka? Fîh kikwɛɛ kuŋ, wo fîh tɛ bee.” \v 40 Muh mu wɛɛ yu fiɛɛ fì wu jɛme, wu wamɛ wu bii lɛ, “Gɛ wo faane Nyo gɛ? Wo le yi ŋgɛ le yɛɛŋ nje no wu le. \v 41 Besa wo kwee nchiɛɛŋ nchiɛɛŋ nyu nlaŋe wu mwɛɛ mù mbefe mu besa wo ge le, geenɛ muh wunɛ kwe fie wu baaŋ jiaa gɛ fiɛɛ gɛ.” \v 42 Muh ncha wunɛ mo wu jɛmɛ lɛ, “Jiso, wo ge wo tâne mɛ sege wo lé wo sâge bvunfoŋ bwuŋ.” \v 43 Jiso jɛmɛ wu le lɛ, \wj “Nsɛŋe wo nchiɛɛŋ lɛ abɛŋ le nyu besa wo kijusɛ ki njoŋ ki Nyo le.”\wj* \s1 Jiso kwe \r (Macho 27:45-56; Maliku 15:33-41; Joŋ 19:28-30) \p \v 44 Juu gɛ̀ bɛɛŋ chi leesɛ, akfuuŋ ja ajiiŋ, woŋ wuchii gɛɛne bude juu bikaa bitɛde fɛnshɛ, \v 45 Nju yì gɛ̀ gade yeh yi kintanyɛ yi mo yi suunɛ antɛnɛɛ yi tu bimbe bifɛɛ.\fig Nju yì gade yeh yi kintanyɛ badɛ|alt="The temple curtain torn" src="lb00265c.tif" size="col" loc="Luk 23:44-45" copy="Louise Bass" ref="23:45"\fig* \v 46 Jiso gɛ̀ bee yi kintaaŋ le, wu ja wu waŋ fɛwɛɛwe lɛ, \wj “Chii, nnyaa kiyo kaŋ chiaaŋ yo le.”\wj* No wu jɛmɛ noo, wu mo wu yɛnɛ n'yɛnɛ wu kimaga. \v 47 Chiji kikwɛɛ ki bamii ba nchi wù gɛ̀ lɛme fo, wu doo wu yɛŋ fiɛɛ fì kooshi le, wu nya mbɛɛŋsɛ Nyo le wu jɛmɛ lɛ, “Nchiɛɛŋ nchiɛɛŋ, muh wunɛ chi bee gɛ bɛ jialɛ gɛ.” \v 48 Bamii bachii ba gɛ̀ taashɛ fo ki bo yɛŋ fiɛɛ fì kooshi le, bo yɛŋ noo bo mo bo ja bo kaase bo kwɛɛde ala aboo le, bo soge bikwɛɛ. \v 49 Nsáa yi Jiso yichii gɛ̀ to fiboo yi lɛɛŋ nyu je yì ndefe le bo tu bo yɛde fiɛɛ fì kooshi le. Bamu gɛ̀ bee bikɛse ba gɛ̀ ja Galalee bo bi wu le. \s1 Ba jiiyɛ Jiso \r (Macho 27:57-61; Maliku 15:42-47; Joŋ 19:38-42) \p \v 50-51 Muh mu gɛ̀ bee kife kiyu le ba tɛŋe lɛ Yosɛf, gɛ̀ bee muh wu a kinlaantɛŋ ki Bajuu kimi kì ba gɛ̀ tɛŋe lɛ Alimatia. Wu gɛ̀ bee muh wù joŋe, ka nyume muh wù chaaŋ a Nyo jii, wu chiɛɛne tɛ kife kì Nyo lé wu gê wu tô wu sâge bvunfoŋ bwe. Wu gɛ̀ bee tɛ muh wu ŋgoo yi bamii ba gɛ̀ sage bansa le. Geenɛ, wu gɛ̀ baaŋ bɛɛŋ gɛ fie fiɛɛ fì bo gɛ̀ seesɛ ki bo ge bɛ Jiso gɛ. \v 52 Wu gɛɛŋ fɛ Balɛt le, wu lɛgɛ ki wu gɛ̂ɛŋ wu jo gvunɛ chi Jiso. \v 53 Balɛt bɛɛŋ, wu mo wu gɛɛŋ wu shiishɛ gvunɛ chiyu, wu baŋɛ a nju le wu tuu, wu gɛɛŋ wu giŋsɛ a jɛŋ yi ba gɛ̀ cho yi kimbaaŋ le, ba baaŋ muh yo a jiiyɛ gɛ. \v 54 Gɛ̀ bee Juu chi nseesɛ ki bo lee juu chi yuuŋ le, shɛge wa shige yuuŋ chiyu kɛ. \p \v 55 Bikɛse baa ba gɛ̀ ja Galalee bo bi Jiso le, bo bi Yosɛf le fɛ jɛŋ, ki bo gɛɛŋ bo yɛŋ no wu giŋse gvunɛ chi Jiso a jɛŋ. \v 56 Bo gɛ̀ ja fo, bo mo bo tuu jiŋ ala aboo le, bo gɛɛŋ bo seesɛ mɛɛ mà joŋe mà yefɛ mà gwee wuŋ mà bo gɛ̀ yeefe agvuuŋ yu. Gɛ̀ bee juu chi yuuŋ, bo she yuuŋ no nchi wuboo gɛ̀ goone. \c 24 \s1 Jiso bu yi kwe le \r (Macho 28:1-10; Maliku 16:1-8; Joŋ 20:1-10) \p \v 1 Juu chi yuuŋ gɛ̀ fe, bvuyuu juu chì fwe yi kimaa le. Bikɛse baa bu bo yaŋsɛ lo an'yule, bo jo mɛɛ mà gwee wuŋ mà bo gɛ̀ seesɛ bo mo bo gɛɛne bɛ mo fɛ jɛŋ. \v 2 Lɛ bo doo bo gɛɛŋ bo bu fo, bo yɛŋ ba biŋsɛ wa tɛdɛ chì ba gɛ̀ baŋɛ jwe wu jɛŋ yɛɛ yu.\fig Bikɛse gɛɛŋ fɛ jɛŋ|alt="Women visit the tomb" src="cn01850C.tif" size="col" loc="Luk 24:1-2" copy="David C. Cook" ref="24:2"\fig* \v 3 Lɛ bo lee bo gɛɛŋ a jɛŋ bo gɛ yɛŋ gvunɛ chi Tada Jiso le gɛ. \v 4 Bo gɛ̀ lɛɛŋ fo bo ŋgɛsɛ lo. Fi kooshɛ lɛ bilɛŋsɛ bafɛɛ gɛ̀ bee bo ja bo to bo lɛɛŋ mbebe yiboo le, bo noŋ njú yì baaŋ yi lale. \v 5 Bikɛse baa gɛ̀ faaŋ baaŋ, bo mo bo tuŋ bikwɛɛ fɛkuu. Bilɛŋsɛ baa biih bo le lɛ, “Le nje la wù bɛŋ goone muh wù baaŋ yu antɛnɛɛ a baŋkfu? \v 6 Gɛ wu nyu fɛnɛ gɛ, wu le wu bu wa yi kwe le. Bɛŋ kwâjɛ fiɛɛ fì wu gɛ̀ jɛmɛ bɛŋ le sege bena bo gɛ̀ bee Galalee. \v 7 Wu gɛ̀ bee wu jɛmɛ lɛ, \wj ‘Muh wù jee che le Mwamuh lé ba kɛ̂me ki ba nyâ wu chiaaŋ yi bamii ba befe le, ba ge ba ta wu yi kintaaŋ le, doo bu aju atade, wu bu yi kwe le.’”\wj* \p \v 8 Bo mo bo kwajɛ fiɛɛ fì Jiso gɛ̀ jɛmɛ bo le. \v 9 Bo gɛ̀ ja fɛ jɛŋ, bo kaasɛ bo tu jiŋ bo gɛɛŋ bo sɛɛŋ mwɛɛ munɛ munchii booŋ be ba ŋgoo ba yuufe ncho wu mumwaa le mo bamii bachii ba gɛ̀ bii wu le. \v 10 Bikɛse ba gɛ̀ sɛŋe fiɛɛ fì gɛ̀ kooshɛ fiyu booŋ ba ntuŋ ba Jiso le gɛ̀ bee Mɛɛle Madaleŋ, Joana mo Mɛɛle wu bwe Jɛm bɛ bikɛse bamu. \v 11 Bo yu njɛmɛ wuyu gɛh njɛ le njɛmɛ wu achiji, bo gɛ bɛɛŋ gɛ. \v 12 Geenɛ, Bita ja we, wu legɛ wu gɛɛŋ wu bu fɛ jɛŋ, wu ŋgvuumɛ wu bijɛ a jɛŋ wu yɛŋ gɛh nyu njú yì ba gɛ̀ giŋsɛ Jiso yu le. Wu mo wu ja wu tuu jiŋ fɛ yeh le wù kɛme kiŋgha yi fiɛɛ fì kooshi le. \s1 Bamii bamu yɛŋ Jiso le je yi Imayu le \r (Maliku 16:12-13) \p \v 13 Fi gɛ̀ kooshɛ gɛh abvu lɛ, bamii bamu bafɛɛ bo gɛ̀ bii Jiso le bo gɛ̀ ja Yɛlusalɛm bo gɛɛne ntɛ wù ba tɛŋe lɛ Imayu le, gɛ̀ bee njɛ bama bvusooshwi ki wo gɛ̂ɛŋ wo bu yo.\f + \fr 24:13 \fr*\ft Ma wu mumwaaŋ le bataŋ ba jiɛnyɛ lɛ nchvuge bɛ gii bvusooshwi (1,700).\ft*\f* \fig Je yi Imayu le|alt="On the way to Emmaus" src="cn01859C.tif" size="col" loc="Luk 24:13" copy="David C. Cook" ref="24:13"\fig* \v 14 Bo tu bo gɛɛne bo jɛme lɛbolɛbo kune mwɛɛ mù gɛ̀ kooshɛ munchii. \v 15 No bo gɛ̀ jiɛnyi bo jɛme bo tuu fo noo, Jiso gɛ̀ bee wu kɛŋsɛ wu to mbebe yiboo le wu tu wu jiɛnyi bɛ bo. \v 16 Fiɛɛ fimi ge lɛ keefɛ bo kɛ̂ɛ muh wuyu gɛ. \v 17 Jiso mo wu ja wu biih bo le lɛ, \wj “Le fiɛɛ fì la fì bɛŋ jiɛnyi bɛŋ jɛme kune fi?”\wj* No wu biide noo, bo lɛɛmɛ bɛ yii yi manshi maboo le. \v 18 Muh lɛ bo le wu jee che gɛ̀ bee lɛ Kleofa wu biih wu le lɛ, “Mɛ gɛh wo maa wu le ntolo Yɛlusalɛm wù baaŋ kɛɛ gɛ mwɛɛ mu chi kooshɛ yo aju kane le gɛ?” \p \v 19 Wu biih lɛ, \wj “Mwɛɛ mù la?”\wj* Bo chvuu lɛ, “Mwɛɛ mù chi kooshɛ bɛ Jiso wu Nasalɛ. Muh wunɛ chi bee muh wu ntuŋ wu Nyo. Mwɛɛ mù wu chi gee mo mù wu chi jɛme chi bee mù ghage. Chi bee muh wù kuge baaŋ a Nyo fwe bɛ bamii bachii. \v 20 Bachiji kintanyɛ ba baaŋ baaŋ bɛ bamii ba sage woŋ wese chi bo nya wu lɛ ba yuuyɛ. Bo chi bo mo bo ta wu yi kintaaŋ le. \v 21 Bee chi be gɛɛ wa bvufee yi ye ye le, lɛ le wu wù lé wu gê wu sûuŋ bamii ba Ishwala chiaaŋ yi ŋgɛ le. Geenɛ le ge wa aju atade no mwɛɛ muyu chi kooshɛ. \v 22 Fimi nyu bikɛse bamu ŋgoo yese le, bo be bo jɛmɛ fi fuuŋsɛ lo bee, lɛ bo le bo bu bo gɛɛŋ fɛ jɛŋ ataana, \v 23 bo baaŋ yɛŋ gɛ gvunɛ che le gɛ. Bo doo bo kaase bo tuu jiŋ, bo sɛɛŋ lɛ bo bee bo yɛŋ banchɛndaa ba Nyo le njɛ bo yɛŋ a kifilɛ le, bo jɛmɛ bo le lɛ Jiso le yu. \v 24 Bamii bamu ŋgoo yese le, le bo gɛɛŋ fɛ jɛŋ fɛ yu bo yɛŋ yi le gɛh yɛɛŋyɛɛŋ no bikɛse bayu be jɛmɛ, geenɛ, bo baaŋ yɛŋ gɛ Jiso le gɛ.” \p \v 25 Jiso jɛmɛ bo le lɛ, \wj “O oo, biyuŋ binɛ, muntele mwɛna jiɛɛ baaŋ ki bɛŋ bɛ̂ɛŋ mwɛɛ mù bamii ba ntuŋ wu Nyo gɛ̀ jɛme.\wj* \v 26 \wj Gɛ bɛŋ kee lɛ Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka gɛ̀ kɛme ki wu yɛ̂ŋ baŋgɛ fɛ wu lee yi bvukugɛ bwe le gɛ?”\wj* \v 27 Jiso mo wu kɛ wu naji bo mwɛɛ munchii mù ba gɛ̀ saŋ a Ŋwa wu Nyo le kune wu kɛge yi mù Musɛ gɛ̀ saŋ le, gɛɛŋ bu tɛ yi mu bamii ba ntuŋ wu Nyo le. \v 28 No bo gɛ̀ too wa bo bude mbebe ntɛ wu bo gɛ̀ gɛɛne yo le, Jiso ja wu tu wù gee njɛ wu fede lo. \v 29 Bo lɛgɛ wu wesee bo jɛmɛ lɛ, “Bee gɛ̂ɛŋ be chê, kife le ki gɛɛŋ ka baaŋ, akfuuŋ kɛ wa a jimɛ.” Noo, wu bɛɛŋ ki wu gɛ̂ɛŋ wu che bɛ bo. \v 30 Bo gɛɛŋ, bo doo bo jii mwɛɛ, wu jo chefe yi blɛd, wu nya kiyone Nyo le, wu bwɛɛyɛ wu nya bo le. \v 31 Kimimia noo, ajii aboo yuu, bo mo bo kɛɛ wu. Wu jaŋɛ wu lɛsɛ a bo jii. \v 32 Bo shɛɛ bo tu bo maŋe lɛbolɛbo lɛ, “Gɛ muntele mwesa besa wo be yuufe sege wu be jɛme besa wo le a je, wu naji mwɛɛ mu a Ŋwa wu Nyo le gɛ?” \p \v 33 Bo mo bo ja kimimia kinfu kɛɛ le juu chi yu bo mo bo tuu jiŋ Yɛlusalɛm. Bo doo bo gɛɛŋ, bo yɛŋ booŋ ba Jiso ba ŋgoo ba yuufe ncho wu mumwaa le bo banyɛ ye kijusɛ ki mumwaa bɛ bamii bamu bo gɛ̀ kɛ bo bii wu le. \v 34 Bo jɛme lɛ, “Nchiɛɛŋ nchiɛɛŋ, Tada wese le wu bu yi kwe le. Wu bee wu jagɛ wu bunɛ a Samoŋ jii.” \v 35 Bo mo bo sɛɛŋ tɛ bo fiɛɛ fì be kooshɛ bɛ bo a je, bo mo bo najɛ tɛ no bo be kɛlɛ lɛ le wu, sege wu be bwɛɛyɛ blɛd. \s1 Jiso bunɛ a booŋ be ba ŋgoo ntɛnɛɛ \r (Macho 28:16-20; Maliku 16:14-18; Joŋ 20:19-23) \p \v 36 Gɛh no bo gɛ̀ baaŋ bo jɛme noo, Jiso jagɛ wu bunɛ a bo antɛnɛɛ wu mo wu yɛsɛ bo le lɛ, \wj “Kimbonɛ nyûme fɛ bɛŋ le.”\wj* \v 37 Njaŋ koo bo, bo tu bo faane, bo kwaji lɛ bo le bo yɛŋ nyu kiyi kimi le. \v 38 Wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ faane la? Ge la fɛ bɛŋ maŋɛ mɛ?\wj* \v 39 \wj Bɛŋ jîŋɛ bɛŋ yɛ̂ŋ chiaaŋ yaŋ bɛ bikaa biaŋ, bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ lɛ le mɛ kibɛɛ. Bɛŋ monyɛ ye yaŋ bɛŋ mo bɛŋ kɛɛ, nje gɛ kiyi to ki kɛme nyaŋ yi ye bɛ biŋkufɛ no bɛŋ yɛde ŋkɛme nɛ gɛ.”\wj* \v 40 No wu jɛme noo, wu mo wu dunyɛ chiaaŋ ye bɛ bikaa bie bo le. \v 41 Bo bijɛ Jiso, njoŋ yuuyɛ lo bo, bo mo bo ŋgɛsɛ lo. Fi ya bo ki bo bɛɛŋ lɛ le wu. Wu ja wu biih bo le lɛ, \wj “Bɛŋ kɛme fiɛɛ fijile fɛnɛ?”\wj* \v 42 Bo jo kinchiŋ ki biɛŋ yi ba yoŋ wa, bo nya wu le. \v 43 Wu fi wu ji a bo jii. \p \v 44 Wu mo wu jɛmɛ bo le lɛ, \wj “Mwɛɛ munɛ mu bɛŋ yɛŋ abɛŋ le mu mù ŋgɛ̀ njɛme bɛŋ le kune mu mbaaŋ besabɛŋ. Ŋgɛ̀ ndu lɛ mwɛɛ munchii mù ba gɛ̀ saŋ kune mɛ a Ŋwa wu Musɛ le, bɛ a Baŋwa ba bamii ba ntuŋ wu Nyo le mo a Ŋwa wu Mbɛɛŋsɛ le, mu kɛme ki mu tô mu kojɛ.”\wj* \v 45 Wu mo wu gwenyɛ bvufee bvuboo, bo kɛɛ mwɛɛ mu le a Ŋwa wu Nyo le. \v 46 Wu jɛmɛ lɛ, \wj “Ba le ba saŋ lɛ Mbvusɛ wù Nyo gɛ̀ ka kɛme ki wu yɛ̂ŋ ŋgɛ wu kwe, doo ge aju atade, wu bu yi kwe le.\wj* \v 47 \wj Fi mo fi nyu tɛ lɛ bo lé bo kɛ̂ Yɛlusalɛm, bo fêeji bituŋ le bichii kune jee che lɛ bamii bachii kusɛ muntele muboo, fɛ Nyo lɛɛshɛ bimbefɛ biboo.\wj* \v 48 \wj Lé ge fêeji bɛŋ banɛ ba yɛŋ mwɛɛ munɛ le.\wj* \v 49 \wj Bɛŋ yêgɛ bɛŋ yû, nlé ŋgê nchîiŋsɛ nnya yì Chii gɛ̀ ka wa bɛŋ yu. Noo, bɛŋ mɛ gɛh alaantɛŋ yanɛ bɛŋ chîɛɛne bvuŋga bvù lé bvu gê bvu shîi fɛwe bvu tô fɛ bɛŋ le.”\wj* \s1 Jiso bɛɛŋ we \r (Maliku 16:19) \p \v 50 Wu jo bo wu bu bɛ bo a kinlaantɛŋ kiyu le, bɛ bo gɛɛŋ bo bu mbebe ntɛ wù Bɛtani le, wu chiaasɛ chiaaŋ ye we, wu noŋ kimbonɛ ye yiboo le. \v 51 Gɛ no wu gɛ̀ baaŋ wu nooŋ kimbonɛ ye yiboo le noo, wu mo wu ja wu tu wu bɛɛne we, wu mo wu bɛɛŋ wu lɛsɛ. \v 52 Bo nya mbɛɛŋsɛ wù baaŋ wu le, bo mo bo ja fo bo tuu jiŋ Yɛlusalɛm bɛ kinlaŋye fɛ muntele muboo le. \v 53 Bo gɛɛŋ bo mo bo shee yeh yi kintanyɛ le, bo bɛɛŋse Nyo bo yuuse wu segechii.