\id MRK - Iyo NT [nca] -Papua New Guinea 2009 (web 2014) \h Mak \toc1 Miti Mande Makiko Nakayáŋaró Mu \toc2 Mak \toc3 Mak \mt1 Miti Mande Makiko \mt1 Nakayáŋaró Mu \imt1 Mande Kembé \ip Sokome ŋako Yesuko \bd Mesaiya \bd* tero maheró koro sowo mande ka. Komo suki uni kato sokome ŋa \bd Grik \bd* mandewore nakayáŋaró, quko eneŋo owí kama nakayáŋaró. Komo \bd Anutu koro huru-huru \bd* koro tapá unindo soso ŋande yaŋgurí, ko uni ka, owí Jon Mak, ŋundo nakayáŋaró. Tapá uni komo qu kato sokome kano ŋande nakayáŋaró, “Makiko Pita koro maŋgó rero mande soso yesowaró ŋu okeyá ta nakayáŋaró.” Ŋundiro naŋge nore sokome ŋaro yeteto, Miti Mande Mak Nakayáŋaró Mu, dokoro \bd Mesaiya \bd* maheró koro piŋa mande ŋuko \bd miti mande \bd* ŋundiro. Itaka iŋo-iŋo uni kumimbo ŋande yeyoteŋgo, 50AD koya 60AD keweroko ŋuno nakayáŋaró, peka. (Asa “50AD” murí muko ŋandiro, Yesu pisiyaró, yate kumima naru 50 ŋunde rotaró. Nore kumima naru 2,000 ŋunde rotoro yate itaka yoteto.) \ip Uni qambu qundo ŋande ye iŋoyoteŋgo, ko Makiko sokome ŋa \bd Rom \bd* yendémo ŋuno nakayáŋaró. \bd Huru-huru \bd* koro tapá uni komo qundo Pita \bd Rom \bd* ŋuno uri khumaró ŋunde yaŋgurí. Asa ko \bd Rom \bd* ŋuno Pita Yesu koro sowo mande soso yiní Mak iŋoro nakayáŋaró. Enendo \bd uni wini meyowo \bd* koro nakayáŋoro Juda muríye wisiyo yunaró. Ŋuya Juda koro mandeye kumi nakayáŋoro ŋu mande ŋuro murí wisiyaró. \ip Ŋu naruko ŋuno Israel mirako ŋuno Juda unipareto eneŋo miraye kama sopoyaŋgurí. Hamó, eneŋo uni kembéyembo sopo yereŋgurí, quko wiri yerete uni meyowombo uni kembé ŋu wiri yereyara. Wiri yerete uni parámi ŋuko \bd Rom \bd* uni ka, ko eneŋo kuma unindo unipare soso mirane-mirane kondé yondowoyaŋgurí. \ip Asa nimímbo Yesu pisiyoní parámi tero hurí tero kho tero \bd Anutuko unipareyó wiri yereweya naruyó \bd* ŋuro yesowoyaró. Yate-yate Juda koro uni kembé-kembémbo Yesu koro mandí ŋuro piyimiŋoro saŋgirí tero rero \bd Rom \bd* koro sopo-sopo unindoro kandímo raŋgurí. Ŋunde ri Yesu uroní khumaró. Khumoní Anutuko riní pitu ko otoqaró. Ko enendo itaka samboko yote. \c 1 \s1 Jonko Yesu koro roŋgaruwaró \r (Matyu 3:1-12; Luk 3:1-9,15-17; Jon 1:19-28) \p \v 1 Yesu Kristo,\f + \fr 1:1 \ft “Yesu \fk Kristo\ft ” - komo suki \fk ye-ye unindo \ft Anutuko uni ka rokóŋoní mahero wiri yerete uni psarámi horé tunoqeweya qu karo yaŋgurí. Juda unipareto uni maheweya ŋu, “Kristo,” ma, \fk “Mesaiya\ft ,” ye nekaŋgurí. Asa Yesu mahiní eneŋo unipareyó, “Kristo Yesu,” ma, “Yesu Kristo,” naŋge ye nekaŋgurí.\f* Anutu koro Naŋuní, ŋuro miti mande ŋuko ŋandiro. \p \v 2 Komo suki, Aisaia, ye-ye uni ŋundo,\f + \fr 1:2 \ft “\fk ye-ye uni\ft ” ŋuko Anutuko mandí yunoní unipare yunaŋgurí.\f* mande ka ŋande nakayáŋaró, \b \q1 “Iŋo, nondo uni ka mande yesowo yimitoyoweya qu asáŋowe \q2 koretero uro keŋo khe qu roŋgaruwoweya. \q1 \v 3 Enendo mira wimbímo\f + \fr 1:3 \ft “mira wimbí” ŋunde quko te moré kini, ko uni kumimbo ŋuno kama kunditeyoteŋgo.\f* neko yerero ŋande yimiroweya, \q1 ‘Uni Parámimboro khe roŋgaruwoya, \q2 eneŋomboro ore roneneŋoyi qembe.’” \m \v 4 Asa ŋundiro Jon, sono re-re uni ŋundo, mira wimbímo\f + \fr 1:4 \ft “mira wimbí” ŋuko Judia mirako Yerusalem andusina ŋuno yora.\f* mahero unipare sono re yunoro\f + \fr 1:4 \fk Grik \ft mandewore “\fk sono rewero murí\ft ” muko ŋandiro, oka sono quroko rero pito ko ri areweya.\f* mande ka yesowo yimitoyara. Mande ŋuko ŋandiro, “Ye quhuríyemboro newonde surumí teya quhurí ŋu se rotoya sono rika Anutuko quhuríye soso se rotoweya.” \v 5 Unipare qambu Judia mira koŋgo qu ko Yerusalem yendé moŋgo qu ŋuno uyaro quhuríye tunomo yi Jotan Sono quroko sono re yunaró. \v 6 Jonko tuwi kamel huímbo toworo kowí punuwaró. Ko makao kowímbo utóŋo toworo weheŋo newondí kusiyaró.\f + \fr 1:6 \ft Juda unipareto ŋande ye iŋaŋgurí, ko koretero \fk ye-ye \ft uni komo qu ka, owí \fk Elaija\ft , pitu ko mahero kho ka tiníkata \fk Kristo \ft ŋuko maheweya (Malakai 4:5 weyo qembe). Asa Jonko kowe punu-punuyó Elaija qembe punuwoyaró (2 Wiri yerete Uni 1:8 weyo qembe).\f* Muŋa katu koya siso mindiyómboya neyara. \p \v 7 Unipare mira wimbímo uyari ŋande yesowo yimitoyara, “Imemoŋgo uni ka wimbímboko nene wimbune takate qundo nohowe maheweya. Nondo eneŋo khe punu-punuyómboro utó orosoyewero owé moré kini.\f + \fr 1:7 \ft Jonko ŋande iŋaró, ko uni huwómo maheweya ŋu (Yesu), eneŋo owí ŋuko Jon koro owí ŋu hamó takaró.\f* \v 8 Nondo kina sono re yunoteno. Quko enendo Yuqa Surumí sono qembe re yunoweya.” \s1 Jonko Yesu sono re inaró \r (Matyu 3:13-17; Luk 3:21-22) \p \v 9 Ŋu naruko ŋuno Yesu Galili mira koro yendé ka, owí Nasaret, rotoro uyariní Jotan Sonono Jonko sono re inaró.\f + \fr 1:9 \fk Grik \ft mandewore “\fk sono rewero murí\ft ” muko ŋandiro, oka sono quroko rero pito ko ri areweya.\f* \v 10 Re inoní sono noŋgo arero koreko toŋetiní sambo kosaŋiní Yuqako\f + \fr 1:10 \ft “Yuqa” ŋuko \fk Yuqa Surumí \ft naŋge, Anutu koro Yuqa.\f* nú tero saŋanímo umburó. \v 11 Umbuní maŋgo ka sambo koŋgo ŋande yaró, “Keko neneŋo naŋone, keŋo surumí iŋoyoteno. Keŋo meté kereyoteno.” \p \v 12 Ŋunde yiníqo, Yuqa ŋundo Yesu re mira wimbímo\f + \fr 1:12 \ft “mira wimbí” ŋunde quko te moré kini, ko uni kumimbo ŋuno kama kunditeyoteŋgo.\f* asáŋaró. \v 13 Asáŋoní naru 40 ŋunde rotoro mira ŋuno yoní Monimbuko towoŋoyaró. Mira wimbímo ŋuno Yesu númbowe koro mirako yoní sambo simómbo\f + \fr 1:13 \ft “\fk sambo simó\ft ” ŋuko komo suki-suki Anutuko unipare kama yoriní tunoqi sambo simó yondowaró. Ko itaka eneŋo sunará teyoteŋgo.\f* samakaŋoyaŋgurí. \s1 Yesuko iŋo-iŋo rewero uni neko yereró \r (Matyu 4:12-22; Luk 4:14–5:11) \p \v 14 Tukú uni kumimbo Jon\f + \fr 1:14 \ft “Jon” ŋuko sono re-re uni ŋu naŋge (Mak 6:14-29 weyo qembe).\f* rero kusi-kusi yano raŋgurí. Imemoŋgo Yesuko Galili mirako ŋuno uyaro Anutu koro miti mande yesowaró. \v 15 Yesoworo ŋande yimitoyaró, “Itaka naŋge Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó\f + \fr 1:15 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋu tunoqewero tete. Ye quhuríyemboro newonde surumí teya quhurí ŋu se rotoya miti mande ŋa iŋoya iŋondutu ti qembe,” yaró. \p \v 16 Asa Yesuko Galili Sono Towo\f + \fr 1:16 \ft “Galili Sono Towo” ŋuko parámi ta. Tapésinaŋgo anduwore qenewero mepémo kini, kapiyamo. Piruyó muko kilomita 20, ko papareyó muko kilomita 9.\f* tapéwore uyareyate yerepasa ka khoyari tero sono qare siyoyori yiyaró. Yerepasa ŋu, owéyari Saimon, Andru, ŋundo tirí-tirí\f + \fr 1:16 \ft “tirí-tirí” ŋuko sono qare siyowero qu ka. Ŋuko kutá, ko o quhurí kumi tapéwore kusiyaŋgurí. Uni kato kaŋe raŋoní sonono uro sono qare kusi yiriní wosoro siyaŋgurí.\f* ka re sono towoko raŋoro wosoyariyó. \v 17 Asa yiyoro ŋande yimiraró, “Mahe nohowiri. Nondo kho ka yunowe unipare Anutusina yowosowari,” yaró. \v 18 Yiní waka ta tirí-tiríyari ŋu rotoro howariyó. \p \v 19 Soŋga ta uyaro Sepeti simó naŋuní irisa yiyaró. Yerepasa ŋu, owéyari Jems, koneyó Jon, ŋundo waŋgo tomó ta quno ŋuno tirí-tirí se roŋgaruwoyariyó. \v 20 Yiyoro ŋande yimiraró, “Mahe nohowiri,” yiní awayari, kho uniyari waŋgo tomó ta ŋuno yorotoro howariyó. \s1 Yesuko yuqa piyimi ka uni quroko yora qu howaró \r (Luk 4:31-37) \p \v 21 Asa Kaperneam yendémo\f + \fr 1:21 \ft “Kaperneam yendé” ŋuko Galili Sono Towo tapémo yora.\f* uyareŋgurí. Sapat naruko ŋuno Yesuko huru-huru yano\f + \fr 1:21 \ft “\fk huru-huru ya\ft ” ŋuko Juda uniparetoro ya parámi mu. \fk Sapat naruko \ft ŋuno hu-hariri tero Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí.\f* oro Anutu koro mandí rondaqe unipare yunaró. \v 22 Ŋunde yunoní unipare iŋoro kondé yukuwaŋgurí. Dokoro mande yaró ŋuko wimbí moré, hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoro\f + \fr 1:22 \ft Ŋu naruko ŋuno “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo eneŋo iŋo-iŋoye moŋgo kama yaŋgurí. Kini, rondaqe-rondaqe unindo meyowomboro iŋo-iŋoyewore yaŋgurí. Quko Yesu koro mandí wimbí moré. Enendo Anutu koro iŋo-iŋoyó iŋoro yaró.\f* mandeye ŋunde qembe kini. \p \v 23 Ŋu naruko ŋuno uni ka huru-huru yano areró muko yuqa pusú\f + \fr 1:23 \ft “\fk yuqa pusú\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* ka quroko yaró. \v 24 Asa ŋundo kiwero ŋande yaró, “Aine, Yesu Nasaret noŋgo, do nereweya? Kepe nore rowore nerewero mahetepe? No iŋo kunoteno, keko Anutu koro uni meté horé ŋu.” \p \v 25 Yiní Yesuko ŋande qene yaró, “Ke maŋgoke kusiyoya uni ŋu roto toŋe!” \v 26 Ŋunde yiní yuqa pusú ŋundo uni ŋu riní khí kandí yukuwoní ki parámi tero uni ŋu roto toŋeró. \v 27 Ŋunde tiní unipare soso ŋu newondeye yukuwoní niŋgu-niŋgu tero epe mito-mito taŋgurí, “Ŋa do ka? Mande keta ka wimbí moré yete! Ko enendo yuqa pusú yimironíqo, maŋgó howero waka ta roto toŋete!” \v 28 Ŋunde yiqo, imemoŋgo unipare soso Galili mirako ŋuno waka ta Yesuko o taró ŋuro piŋa mande iŋaŋgurí. \s1 Yesuko Saimon koro koŋgí riní meté taró \r (Matyu 8:14-15; Luk 4:38-39) \p \v 29 Asa Yesuko huru-huru ya\f + \fr 1:29 \ft “\fk huru-huru ya\ft ” ŋuko Juda uniparetoro ya parámi mu. \fk Sapat naruko \ft ŋuno hu-hariri tero Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí.\f* noŋgo uro Saimon, Andru koro yayarimo oró. Oro Jems, Jon, Saimon, Andru ŋu soso ŋuya oŋgurí. \v 30 Ŋuno Saimon koro koŋgí kowí tiwi riní se khumo tero eteyaró. Asa yano arero pare ŋuro miraŋgurí. \v 31 Miroyi oro kandí toworo samakaŋoní otoqaró. Otoqoní kowí tiwi kini tiní pare ŋundo o qoyemboro roŋgaruwaró. \p \v 32 Kosa pusuŋiní suwo tiníqo, uni se khumo piyimiye moré mu soso ŋuya uni yuqa piyimi quroyemo yaŋgurí mu,\f + \fr 1:32 \ft “\fk yuqa piyimi\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* ŋu ŋuya yore Yesuko maheŋgurí. \v 33 Ŋunde ti yendé unipare soso makono kaŋaŋgurí. \v 34 Kaŋi Yesuko unipare qambu se khumo piyimi kate-kate taŋgurí ŋu roŋgaru yiriní meté taŋgurí. Ko yuqa piyimi wata unipare quroko qu yohowiní toŋeŋgurí. Yuqa piyimi ŋundo Yesu qene iŋaŋgurí. Ŋunde ŋuroko mande yewero ŋuro soré yereró. \s1 Yesuko yendé kano uyareyara \r (Luk 4:42-44) \p \v 35 Asa ita saraŋowero tiníqo, Yesuko otoqo toŋero mira uni kinimo hariri teyaró. \v 36 Ŋunde tiní Saimon koya topé-topémboya seqayate \v 37 qenero ŋande miraŋgurí, “Uni soso seqa kereteŋgo,” yaŋgurí. \p \v 38 Yiqo, ŋande yaró, “Nondo unipare qambu mande yesowo yimirowero ŋuro iŋoyoteno. Ŋunde ŋuroko yendé meyowo kutaqe quno ŋuno uyato.” \v 39 Asa ko Galili mira soso ŋuno yendéne-yendéne huru-huru yayemo\f + \fr 1:39 \ft “\fk huru-huru ya\ft ” ŋuko Juda uniparetoro ya parámi mu. \fk Sapat naruko \ft ŋuno hu-hariri tero Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí.\f* oro mande yesoworo yuqa piyimi unipare quroko qu\f + \fr 1:39 \ft “\fk yuqa piyimi\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* yohowaró. \s1 Yesuko kowí piyimi khumo uni ka riní meté taró \r (Matyu 8:1-4; Luk 5:12-16) \p \v 40 Naru kano kowí piyimi khumo\f + \fr 1:40 \ft “kowí piyimi khumo” ŋuko nore do se khumo ka horé kama iŋoyoteto. Ŋande iŋoyoteto, ko Juda unindo se khumo uni ŋunde qu qenero, Anutu toŋímo pusú yote, ye iŋoyaŋgurí. Ko Juda uni kato uni ŋunde qu towowero mepémo kini, dokoro ene ŋuya Anutu toŋímo pusú tunoqeweya, ye iŋoyaŋgurí. Se khumo uni ŋunde qundo sikuno naŋge yoraŋgurí, yendémo yorowero mepémo kini.\f* uni kato mahero Yesu nekoro potoruku te inoro ŋande kirayaró, “Keto ŋu iŋi mepémo tiníqo, no nori sara tewano,” yaró. \p \v 41 Ŋunde yiní Yesuko sikí te inoro kandí saŋanímo rero miraró, “No ŋuro iŋoteno. Ke sara teweya.” \v 42 Yiní waka ta se khumo ŋuno qu roto toŋiní sara taró. \p \v 43 Ŋunde tiní Yesuko asáŋoro mande kondé yaró, \v 44 “O ŋa keno tunoqete ŋaro uni ka ma yimirowero. Hutuŋo mande Mosesko yimiraró ŋu howeya o qa-qa uni koweke re witú yereya keto sara tunoqete quro oka Anutu te ino qembe. Ŋunde tiqo, se khumoke kini tete, ye iŋowaŋgo.” \f + \fr 1:44 \ft Hutuŋo mandeko ŋande yaró, ko se khumo uni ka meté tunoqaró ŋunde qundo nú irisa Anutu inoweya yaró; ka uroní khumoní \fk o qa-qa \ft te inoweya, ka rotoní toŋeweya. Ŋunde tero uni ŋunde qundo yendémo meté yoweya. (O Qa-qa Uni 14:1-7 weyo qembe.)\f* \v 45 Yiníqo, uni ŋu toŋero mondó ta kama yora. Kini, sowo mande ŋu yendé soso ŋuno yesowoyaró. Ŋunde ŋuroko ŋu naruko ŋu noŋgo Yesuko yendémo tunomo uyarewero mepémo kini, mira uni kinimo naŋge yoraró. Asa unipareto Yesu koro murí iŋowero quro ŋuno maheŋgurí. \c 2 \s1 Yesuko uni ka khí piyimi mu riní meté taró \r (Matyu 9:1-8; Luk 5:17-26) \p \v 1 Tukú, Yesu pitu ko Kaperneam uyaro yayómo oníqo, unipareto ŋuro iŋaŋgurí. \v 2 Iŋoro mahe kopoyi ya maŋgoriní mako ŋuya wisumuŋoyi Yesuko mande yesowaró. \v 3 Ŋunde tiní uni se khumo uni ka, khí irisa-irisa ukumi, ŋundo Yesu qenewano, yero iŋaró. Asa topé-topé nimí kini pitikiwore koroworo maheŋgurí. \v 4 Mahi unipare qambu ya maŋgoriní ŋu quroko owero rukusuworo ya umómo oŋgurí.\f + \fr 2:4 \ft Ŋu naruko ŋuno “ya umó” soso ŋuko suruŋo kini, papare naŋge, ko unipare meté owero kunditeyaŋgo.\f* Oro witu rero yakutí ŋu utómbo kusiyoro mondó ta rotoyi yakutímo umburó. \v 5 Uni kandeka ŋundo Yesuko roŋgaruwoweya, yero iŋaŋgurí. Ŋunde iŋoro uni ŋu rotoro umbuyi Yesuko yiyoro iŋondutuye\f + \fr 2:5 \ft “\fk iŋondutu\ft ” ŋuko ŋandiro, asa unipareto ŋande kondé ye iŋoyoteŋgo, ko Anutuko meté sopo yereweya.\f* qene iŋoro ŋande yaró, “Naŋone, quhuríŋge se rotoní,” yaró. \fig Witu rero yakutí ŋu utómbo kusiyoro mondó ta rotoyi yakutímo umburó.|alt="Paralyzed man lowered through roof to Jesus" src="LB00305B" size="col" copy="Illustrations by Louise Bass (c) The British & Foreign Bible Society 1994" ref="MRK 2:4" \fig* \p \v 6 Yano ŋuno hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\f + \fr 2:6 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* kumimbo ŋuno kunditero o soso qenero newondeyemo ŋande yero iŋaŋgurí, \v 7 “Do ka yete? Mande ŋuko Anutu yesaráŋoyote. Anutuko naŋge quhurí se rotowero wimbí tete.” \p \v 8 Ŋunde yero iŋoyi Yesuko newondeyemo osese-osese taŋgurí ŋu qene iŋoro ŋande yimiraró, “Dokoro newondeyemo osese ŋunde qu ye iŋoyoteŋgo? \v 9 Nondo se khumo uni ŋa, ‘Quhuríŋge se rotoní,’ ye mirowano tiníqo, ŋuko wuruwara mande peka, ye eŋgé qenewero mepémo kini. Quko, ‘Ke otoqoya pitiki ŋu khete-khete uyare,’ yero miroweqo, mande ŋuro eŋgé qenewaŋgo. \v 10 Quko ŋande iŋi. Unindoro Naŋuní\f + \fr 2:10 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* ŋundo nokono ŋano unindoro quhuríye se rotowero quro wimbí tete.” \v 11 Ŋunde yero uni khí piyimi ŋu ŋande miraró, “Nondo kimirowe, ke otoqoya pitiki re korowoya yakemo u,” yaró. \v 12 Yiníqo, unipare soso toŋeyemo otoqoro waka ta pitiki rero toŋeró. Ŋunde tiní unipare soso qenero newondeye uroní niŋgu-niŋgu tero Anutu seré te inaŋgurí. Kowe ŋande yaŋgurí, “Oka ŋundiro kama qenetowó ŋu,” yaŋgurí. \s1 Yesuko Liwai nekoní howaró \r (Matyu 9:9-13; Luk 5:27-32) \p \v 13 Asa imemoŋgo Yesuko pitu ko Galili Sono Towo tapémo uyariní unipare qambu ŋuya ŋuno uyari Anutu koro mandí rondaqe yunoyaró. \v 14 Uyareyate, Alipeus naŋuní, owí Liwai, ŋu takis rewero paseno\f + \fr 2:14 \ft Uni ŋunde qundo khe tapémo pase ŋuno kunditero situwi koro mone siyoro wiri yerete uni inoyara.\f* kunditiní qenero ŋande miraró, “Otoqoya nohowe,” yiní otoqo howaró. \p \v 15 Tukú Yesu koya iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 2:15 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* Liwaiko yano etero o naŋgurí. Ŋu naruko ŋuno takis re-re unindoya quhurí unindoya\f + \fr 2:15 \ft “quhurí uni” ŋundo Juda koro muríye okeyá ta kama howeyaŋgurí.\f* eneya yano o naŋgurí. Dokoro uni ŋu ŋuya Yesu iŋo inoro howeyaŋgurí. \v 16 Asa Farisi winindoro\f + \fr 2:16 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Enendo Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howero uniparetoro toŋeyemo owéye parámi taŋgurí.\f* hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\f + \fr 2:16 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* kumimbo Yesu qenero iŋo-iŋo rewero uniyó ŋu ŋande osese yereŋgurí, “Dokoro takis re-re unindoya quhurí unindoya o neyote?” yaŋgurí. \p \v 17 Ŋunde yi Yesuko iŋoro ŋande yimiraró, “Se khumo unindo naŋge dota ŋuno uyareyoteŋgo. Uni meté qu ŋuno kama uyareyoteŋgo. Nondo uni roneneŋowímboro\f + \fr 2:17 \ft “\fk uni roneneŋowí\ft ” ŋuko Anutuko qenero potó moré kini tiní eneŋo uniyó tunoqete.\f* kama mahenowó. Quhurí unindoro naŋge mahenowó.” \s1 Uni kumimbo kundiŋi ŋuro Yesu oseseyaŋgurí \r (Matyu 9:14-17; Luk 5:33-39) \p \v 18 Naru kano Jon\f + \fr 2:18 \ft “Jon” ŋuko sono re-re uni ŋu naŋge.\f* koro iŋo-iŋo rewero uniyómboya Farisi unindoya\f + \fr 2:18 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Enendo Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howero uniparetoro toŋeyemo owéye parámi taŋgurí.\f* Anutu potoruku re inoro o newero ŋuro kundiŋi\f + \fr 2:18 \ft Unipareto “\fk o newero ŋuro kundiŋi\ft ” teyaŋgurí qunoko Anutu iŋoro eneŋo ri umbuní naru kanata, irisa ŋundiro o kama naŋgurí.\f* teyaŋgurí. Asa naru kano uni kumimbo uyaro Yesu oseseyaŋgurí, “Jon koro iŋo-iŋo rewero uniyómboya Farisi unindoro iŋo-iŋo rewero uniyemboya o newero ŋuro kundiŋi teyoteŋgo. Quko dokoro keŋo iŋo-iŋo rewero unike ŋundiro kama teyoteŋgo?” \p \v 19 Ŋunde yiqo, ŋande yimiraró, “Ko uni kato epe re-re tewero o ne-ne naruko ŋuno topé-topémbo kundiŋi tewero mepémo kini, hamómbe? Iyo, ŋuno yoníqo, kundiŋi kama tewaŋgo. \v 20 Quko imemoŋgo uni kato uni ŋu ri toŋeweya. Ŋu naruko ŋuno topé-topémbo newonde surumí tero o newero ŋuro kundiŋi tewaŋgo. \p \v 21 “Uni kato tuwi sombé keta qu rero tuwi komo qu wituyó mu kama tiŋiyoweya. Kini. Imemoŋgo kowe punu-punu sonowoníqo, tuwi keta ŋu wosoníqota piyimi horé wuriweya. \v 22 Ko uni kato wain keta qu re meme kowí puŋge komo quno ŋuno kama puŋgeyoweya. Kini, wain keta ŋuro yuqayómbo puŋge komo ŋu umboroŋoní wain ŋu hausuworo nokono umbuní puŋge ŋuya piyo teweya.\f + \fr 2:22 \ft Ŋu naruko ŋuno unindo meme koro kowí rero khí kandí kusiyoro wain ŋuno kusíŋoyaŋgurí. Kusíŋoyoyi wain ŋuko yuqa moré, ko yuqako kowe puŋge ŋu riní koŋeweya. Koŋiní kowe puŋge komo qu ka wuriweya, dokoro koŋewero mepémo kini.\f* Asa ko wain keta qu puŋge keta quno naŋge puŋgeyoyi qembe.” \s1 Yesuko Sapat naru ŋu sopoyote \r (Matyu 12:1-8; Luk 6:1-5) \p \v 23 Asa Sapat naru\f + \fr 2:23 \ft “\fk Sapat naru\ft ” ŋuko sonda naru weŋa ŋu. Ŋu naruko ŋuno Juda unipareto \fk huru-huru yayemo \ft huruworo Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí. Ŋu naruko ŋuno kho ka tewero mepémo kini (Toŋeŋgurí 20:8-11 weyo qembe).\f* kanoko Yesu koya iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 2:23 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* wit koro kho keweroko uyaro iŋo-iŋo rewero uniyómbo wit simó kumi siyaŋgurí. \v 24 Ŋunde tiqo, Farisi unindo\f + \fr 2:24 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Enendo Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howero uniparetoro toŋeyemo owéye parámi taŋgurí.\f* Yesu ŋande miraŋgurí, “Hutuŋo mande ŋundo otete ŋu soréŋoro, Sapat naruko ŋuno ŋu ma tewero, yete. Ye do karo ŋunde teteŋgo?” \f + \fr 2:24 \fk Hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindo \ft ŋande yaŋgurí, ko \fk Sapat naruko \ft ŋuno uni kato kho kumi tewero mepémo kini. Enendo kho sewero mepémo kini, o yuwoyó rimiwero mepémo kini, eŋgé siyowero mepémo kini, ko kho kumi meyowo ŋuya tewero mepémo kini. Anutu koro \fk hutuŋo mandeko \ft ore mande ŋunde qu kama yaró, iŋo-iŋo uni ŋu naŋge ŋunde kondé yero unipare soré yereŋgurí.\f* \p \v 25 Ŋunde yiqo, mande topé yaró, “Yembe komo Dewit\f + \fr 2:25 \ft “\fk Dewit\ft ” - komo suki Dewitko Israel uniparetoro wiri yerete uni taró. Anutuko Dewit kondé iŋo inaró, ko yate-yate Israel unipare ŋuyako Dewit kondé iŋo inaŋgurí.\f* koya topé-topémboya o qoyemboro khumoro o taŋgurí ŋuro sowo mande ŋumbe kama weyo iŋaŋgurí, peka?\f + \fr 2:25 \ft 1 Samuel 21:1-6 weyo qembe.\f* \v 26 Asa Apiatar o qa-qa unindoro tapá uniyómboro kho taró quno ŋuno Dewitko Anutu koro yano oro bret ŋu Anutu toŋímo yara ŋu re umburo nero topé-topé yunoní naŋgurí. Quko bret ŋuro, hutuŋo mandeko ŋande yete, o qa-qa uni ŋundo naŋge bret ŋu newaŋgo.” \f + \fr 2:26 \fk O qa-qa uni \ft ŋundo bret toworo \fk Sapat naru \ft kano Anutu koro toŋímo yakutímo rotaŋgurí. Sonda kanata quroko ŋuno roti kini tiní \fk o qa-qa unindo \ft naŋgurí. (O Qa-qa Uni 24:5-9 weyo qembe.)\f* \p \v 27 “Ŋundiro naŋge Anutuko unipare samaka yerewero quro Sapat naru rokóŋaró. Mande ŋu howewero quro unipare kama yondowaró. \v 28 Asa ko Unindoro Naŋuní ŋundo\f + \fr 2:28 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* Sapat naru ŋuya sopoyote.” \c 3 \s1 Sapat naruko ŋuno Yesuko uni ka kandí piyimi mu riní meté taró \r (Matyu 12:9-14; Luk 6:6-11) \p \v 1 Asa Sapat naru kano,\f + \fr 3:1 \ft “\fk Sapat naru\ft ” ŋuko sonda naru weŋa ŋu. Ŋu naruko ŋuno Juda unipareto \fk huru-huru yayemo \ft huruworo Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí. Ŋu naruko ŋuno kho ka tewero mepémo kini (Toŋeŋgurí 20:8-11 weyo qembe).\f* Yesuko Juda koro huru-huru yano oró. Oní uni ka kandí piyimi mu ŋuno yoraró. \v 2 Yoní Farisi unindo\f + \fr 3:2 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Enendo Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howero uniparetoro toŋeyemo owéye parámi taŋgurí.\f* Yesuko uni ŋu roŋgaruwoní sopo qeneŋgurí. Ŋunde roŋgaruworo Sapat naru ŋuro hutuŋo mande wendaqiníqo, mande kho Yesu inowato, ye iŋaŋgurí. \v 3 Asa Yesuko uni kandí piyimi ŋu ŋande miraró, “Otoqo, keweroko ŋano kaŋe,” yaró. \p \v 4 Ŋunde yero Farisi uni ŋande osese yereró, “Sapat naru ŋa do otete ka hutuŋo mande wendaqeweya? O meté tewatope ma o piyimi te inowato, asa uni ka roŋgaruwowatope ma urato khumoweya?” Ŋunde yiní mondó ta kunditaŋgurí. \p \v 5 Ŋunde ti toŋete yiyoro saŋgirí taró. Farisi uni ŋundo newondeye kondé kusiyaŋgurí. Ŋunde ŋuro Yesuko newonde surumí parámi tero uni kandí piyimi ŋu ŋande miraró, “Kandeke raŋo.” Yiní kandí raŋoní meté taró. \v 6 Ŋunde tiní Farisi unindo ya rotoro Herot koro topé-topémboya\f + \fr 3:6 \ft “\fk Herot\ft ,” owí kako “Antipas,” ŋundo Galili mira sopo yereró.\f* epe mito-mito tero Yesu urowero kheyó seqaŋgurí. \s1 Yesuko se khumo uni qambu yoriní meté taŋgurí \r (Luk 6:17-19) \p \v 7 Asa Yesu koya iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 3:7 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* Galili Sono Towoko ŋuno uŋgurí. Uyi unipare qambu parámi Galili noŋgo, Judia noŋgo ŋundo howaŋgurí. \v 8 Ŋuya unipare Yerusalem yendé moŋgo, Itumea mira koŋgo, mira Jotan Sono karóŋo andusinaŋgo, yendé irisa Tair koya Saiton\f + \fr 3:8 \ft “Tair koya Saiton” ŋuko \fk kape unindoro \ft yendéye, Juda koro miraye sumeyoro windi tapémo ŋuno yorariyó.\f* noŋgo ŋu, soso Yesuko kho taró ŋuro piŋa mandeyó iŋoro Yesu qenewero uyareŋgurí. \v 9-10 Uyari Yesuko se khumo uni qambu ŋuno roŋgaru yiriní meté tiqo, se khumo uni qambu Yesu pekáŋowero epe pito-pito taŋgurí. Ŋunde ŋuroko Yesuko iŋo-iŋo rewero uniyó ŋande yimiraró, “Waŋgo tomó ta ka roŋgaruwoyika kondé pito nerewaŋgo tiníqo, waŋgowore toŋewano, peka,” yaró. \p \v 11 Kowe yuqa pusúmbo\f + \fr 3:11 \ft “\fk yuqa pusú\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* Yesu qeneroqo nokono umburo ŋande nekoyaŋgurí, “Keko Anutu koro Naŋuní,” yaŋgurí. \v 12 Quko ŋande yiyo yaró, “Nenemboro ma yewero,” yaró. \s1 Yesuko asá yerewí uni 12 rokó yereró \r (Matyu 10:1-4; Luk 6:12-16) \p \v 13 Asa Yesuko mira purímo oro iŋo-iŋo rewero uni\f + \fr 3:13 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* kumi neko yiriní ŋuya oŋgurí. \v 14-15 Oro iŋo-iŋo rewero uniyó khe saŋiyoro irisa rokó yerero owé ka “asá yerewí uni” re yunaró. Ŋunde rokó yiriní eneya taŋgímo yowaŋgo, ye iŋaró, ko miti yesowowero, Anutu wimbímo yuqa piyimi yohowewero quro asá yereró. \v 16 Asa uni khe saŋiyoro irisa rokó yereró ŋuro owéye muko ŋandiro: Saimon (asa Yesuko owé kaŋuya Pita yaró). \v 17 Kowe Sepeti naŋuní irisa ŋu Jems, Jon (asa Yesuko owéyari kaŋuya Boanerikes yaró. Owé ŋu murí muko ŋandiro: Kusiroko Ŋuri Tete ŋundiro.) \v 18 Kowe Andru, Filip, Bartolomeyu, Matyu, Tomas, Jems Alipeus naŋuní, Tatius, Saimon, ŋuko Selot koro wini ka,\f + \fr 3:18 \ft “Selot koro wini” ŋuko saŋgirí uni. Enendo \fk Rom \ft unindoya kuma teyaŋgurí, dokoro Rom koro wiri yerete uni parámimbo ene sopo yerewero quro piyimiŋaŋgurí.\f* \v 19 Jutas Isikariot. Uni weŋa ŋundo imemoŋgo Yesu re uni piyimi kandeyemo rotoweya. \s1 Yuqa piyimi kato Yesu wimbu inotepe ma kini? \r (Matyu 12:24-32; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Asa Yesuko ya kano oró. Oní unipare qambu kopoyi Yesu koya iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 3:20 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* o newero mepémo kini taŋgurí. \v 21 Ŋu naruko ŋuno unipareto ŋande yaŋgurí, “Yesuko kape-kape hamó teyote, peka.” Ŋunde yi eneŋo suwisawiyómbo iŋoro o soso taró ŋuro iŋoro, sopoya towato, yero iŋoro uyareŋgurí. \p \v 22 Kowe hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindo\f + \fr 3:22 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* Yerusalem roto uro ŋande yaŋgurí, “Belisipuluko\f + \fr 3:22 \ft “\fk Belisipulu\ft ” ŋuko Monimbu naŋge, owí kako “Satan”.\f* Yesu sopoyote,” yero “Yuqa piyimimboro\f + \fr 3:22 \ft “\fk yuqa piyimi\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* uni kembéyemboro wimbímo yuqa piyimi uni quroko yote ŋu yohowiní toŋeyoteŋgo,” ŋunde yaŋgurí. \p \v 23 Asa Yesuko unipare kopo yerero tapara mande\f + \fr 3:23 \ft “\fk tapara mande\ft ” ŋuko sowo mande naŋge. Yesuko sowo mande ŋunde qu yero oka witú yereró.\f* rondaqe yunoro ŋande yaró, “Monimbuko eneŋo topé-topé yohowewero rukusuwote. \v 24 Wiri yerete unindoro mira qu kato usoworo uni soso wini irisa tero kuma tewaŋgo tiníqo, mira ŋuko piyo teweya. \v 25 Ko sowe-sowe ka epe uto-uto teyoteŋgo tiníqo, sowe-sowe ŋu usoworo piyo teweya. \v 26 Ko Monimbu koya topé-topémboya epe uto-uto teyoteŋgo tiníqo, Monimbu ŋu kini teweya. \v 27 Uni kato uni kondémboro\f + \fr 3:27 \f* situwiyó siyowero yayómo kinaŋge kama oweya. Kini. Koretero uni ŋuko uni kondé ŋu khe kandí kusiyoro imemoŋgo situwiyó soso siyoweya. \v 28 Nondo hamó yimiroteno. Unipareto quhurí parámi teyoteŋgo, ko Anutu yesaráŋoyoteŋgo. Anutuko quhurí ŋu soso meté se rotoweya. \v 29 Quko unipare kato Anutu koro Yuqa Surumí ŋu yesaráŋoyiqo, Anutuko quhurí ŋu kama re rotoweya. Suki-suki quhurí ŋu korowoyoweya.” \v 30 Ŋunde yaró, dokoro uni kumimbo yeyaŋgurí, “Yuqa pusúmbo Yesu sopoyote,” yaŋgurí. \s1 Yesu koro nimí-topé horé ŋu dani? \r (Matyu 12:46-50; Luk 8:19-21) \p \v 31 Asa Yesu koro nimímboya kone-topémboya yano mahero mirako kaŋero mande ri Yesuko oró. \v 32 Oní unipare qambu Yesu wuririyoro kunditaŋgurí ŋundo ŋande miraŋgurí, “Qeno, náŋge, kone-topoke, kaŋero ke kiyowero yeteŋgo amu,” yaŋgurí. \p \v 33 Quko mande topé ŋande yaró, “Dani náme, one-topone ka?” yaró. \p \v 34 Yero unipare wuririyoro kunditaŋgurí mu yiyoro ŋande yimiraró, “Qeni, ŋano unipare yoteŋgo ŋando ta neneŋo náme, one-topone. \v 35 Dokoro unipareto Anutu koro iŋo-iŋoyó howeyoteŋgo ŋuko neneŋo náme, one-topone horé.” \c 4 \s1 Uni kato wit musiyó khono kuriyaró ŋuro tapara mande qu \r (Matyu 13:1-23; Luk 8:4-15) \p \v 1 Asa pitu ko Galili Sono Towo tapémo ŋuno mande rondaqe yunaró. Ŋunde tiní unipare qambu parámi horé wuririyoyi waŋgo tomó ta quroko uro sono saŋano kunditero mande yimiraró. Yimironí unipare qambu ŋu sono towo tapémo kaŋaŋgurí. \v 2 Ŋuno kaŋeyuri tapara mande\f + \fr 4:2 \ft “\fk tapara mande\ft ” ŋuko sowo mande naŋge. Yesuko sowo mande ŋunde qu yero oka witú yereró.\f* qambu yimitoyoro ŋande yaró, \fig Waŋgo tomó ta quroko uro sono saŋano kunditero mande yimiraró.|alt="Jesus teaching crowd from boat" src="LB0299B" size="col" copy="Illustrations by Louise Bass (c) The British & Foreign Bible Society 1994" ref="MRK 4:1" \fig* \p \v 3 “Iŋoyi, naru kano uni kato o yuwoyó khono se kuriyaró. \v 4 Kuriyoní kumi kheko umbuyi númbo mahero nemukaŋgurí. \v 5 Kumi noko wondo seqemo yote ŋuno umburó, ko waka ta toŋí raŋoro wotaŋgurí, dokoro noko parámi moré kini. \v 6 Quko hurí meté kama uró. Ŋunde ŋuroko wotiqo, kosa kondé qeniní asáqe khumaŋgurí. \v 7 Kumi kakari keweroko umburo wotaŋgurí, ko kakari muko noko kiruwó wosoro kosa saki riní eŋgé kama taŋgurí. \v 8 Kumi noko meté muno umburo wotero parámi taŋgurí, ko kumi eŋgé 30 tero, kumi eŋgé 60 tero, kumi 100 ŋunde taŋgurí. \p \v 9 “Uni ka kusumbí moré tiníqo, mande ŋa iŋoní.” \p \v 10 Tukúko, unipare qambu ŋu roto toŋiqo, iŋo-iŋo rewero uni\f + \fr 4:10 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* khe saŋiyoro irisa ŋuya iŋo-iŋo rewero uni kumimboya tapara mande ŋuro iŋi tondaŋewero quro oseseyaŋgurí. \v 11 Oseseyiqo, mande topé ŋande yaró, “Komoko, Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó\f + \fr 4:11 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋuro mande ŋuko mande tapuŋowí mu.\f + \fr 4:11 \ft “\fk mande tapuŋowí\ft ” ŋunde quko iŋo-iŋo ka Anutuko komo tapuŋoro itaka naŋge wisiyo yunoyote.\f* Itaka yepa naŋge mande ŋu tunomo rondaqe yunoyoteno, quko uni kinaŋge koro tapara mande yimiroteno. \v 12 Ŋundiro Anutu koro mande ŋa hamó tunoqeweya: \b \q1 “‘Qeneyowaŋgo, quko iŋondutuye kama hiyóqiní, \q2 Iŋoyowaŋgo, quko kama iŋoyi tondaŋiní, \q1 Yate quhurí moŋgo rohoréŋo mahi quhuríye se rotowano koro.’” \p \v 13 Yero ŋande yaró, “Tapara mande ŋa kama iŋoyi tondaŋete tiníqo, tapara mande soso kama iŋoyi tondaŋeweya. \v 14 Tapara mande ŋuro murí muko ŋandiro: o yuwoyó kuriyaró muko Anutu koro mande ŋu naŋge. \v 15 O yuwoyó kheko umbuŋgurí ŋuko ŋandiro: unipareto mande iŋoyiqo, waka ta Monimbuko mahero mande ŋu newondeyemo se ta yere rotoyote. \v 16 O yuwoyó noko wondo seqemo yote ŋuno umbuŋgurí ŋuko ŋandiro: unipareto mande iŋoro ŋuro niŋgu-niŋgu teyoteŋgo. \v 17 Quko hurí noko quroko uyote ŋunde kini. Asa ko quhurí korowoyoteŋgope ma unindo ŋu mande ŋuro o piyimi te yunoyoteŋgo quno ŋuno waka ta rotoyoteŋgo. \v 18 O yuwoyó kakari keweroko umbuŋgurí ŋuko ŋandiro: unipareto mande ŋu iŋoteŋgo. \v 19 Quko naru kano noko koro o quro iŋaŋawí teyote, ko mone parámi siyowero ŋuro murí koya o meyowo siyowero murí ŋuko kanáŋoyote. O enesó ŋundo Anutu koro mande ŋu weheŋoní eŋgé moré kini. \v 20 O yuwoyó noko meté muno umbuŋgurí ŋuko ŋandiro: unipareto mande iŋoro kondé towoyoteŋgo, ko kumi eŋgé 30 tero, kumi eŋgé 60 tero, kumi eŋgé 100 ŋunde teyoteŋgo.” \s1 Hiyómbe re tunomo rewerope ma kini? \r (Luk 8:16-18) \p \v 21 Ŋunde yero Yesuko iŋo-iŋo rewero uniyó ŋande osese yereró, “Unindo hiyó rero kondó kusuŋoyómo tapuŋowaŋgope ma ya kusuŋoyómo rewaŋgo, peka? Kini, ya quroko pikowaŋgo. \v 22 Dokoro o tapuŋowí ŋu soso tunomo reweya. Ko o pokamowí ŋu soso wisiyoweya. \v 23 Ye soso iŋo-iŋoye moré tiníqo, mande ŋa iŋi.” \p \v 24 Ŋunde yero ŋande yaró, “Ye kondé iŋoya howi qembe. Ye date unipare o te yunoyoteŋgo ŋuro rokóŋo ŋuwore naŋge Anutuko meté te yunoweya. Te yunoro kaŋuya saŋanímo te yunoweya. \v 25 Uni ka o kumi towote tiníqo, Anutuko o kumi kaŋuya saŋanímo rero inoweya. Ko uni oyó moré kini ŋuko, Anutuko o tomó ta qu towoyote ŋu siyoní kini teweya.” \s1 Musiyó wotewero quro tapara mande ka yaró \p \v 26 Kowe ŋande yaró, “Asa, Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó\f + \fr 4:26 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋuko ŋandiro naŋge. Uni kato wit musiyó nokono rimiró. \v 27 Suwonope ma kosano uni ŋu eteyonímbe ma otoqoyoní, o yuwoyó ŋu woteyara. Quko uni ŋundo o yuwoyó woteyara ŋuro murí kama iŋaró. \v 28 Nokopo naŋge tiní toŋí raŋoroqota wotero, yate suwómo ŋuno taŋgurí raró. \v 29 Asa naru kini tiníqo, taŋgurí mando tiní waka ta uni ŋundo eŋgé toŋo siyaró.” \f + \fr 4:29 \ft “wit” ŋuko komó ka, unindo taŋgurí siyoro rumuniŋoyi plaua tiní plaua, sono, yis soso rohoréŋoro bret qayoteŋgo.\f* \s1 Musiyó tomó ta ka ŋuro tapara mande ka yaró \r (Matyu 13:31-32; Luk 13:18-19) \p \v 30 Kowe ŋande yaró, “Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó\f + \fr 4:30 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋuro date yewe? Ŋuro do tapara mande\f + \fr 4:30 \ft “\fk tapara mande\ft ” ŋuko sowo mande naŋge. Yesuko sowo mande ŋunde qu yero oka witú yereró.\f* ka yewe? \v 31 Asa ŋuko mastet koro musiyó\f + \fr 4:31 \ft “mastet” ŋuro musiyó ŋuko tambi koro musiyó ŋunde qembe.\f* ŋunde qembe. Musiyó ŋuko tomó ta horé, musiyó kumi nokono rimiwero qu ŋu taka yereyote. \v 32 Quko mastet rimiyiqo, kunzi qembe parámi wotero kambiní parámi reweya. Ŋundiro riní nú meté yoŋoyómo paseye rewaŋgo.” \p \v 33 Asa Yesuko unipare meté iŋi tondaŋewero quro wimbuye qene rondaŋero tapara mande ŋunde qu naŋge rondaqe yunoyara. \v 34 Tapara mande naŋge yimitoyaró. Yimironí unipare toŋiqo, tapara mande ŋuro murí ŋu iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 4:34 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* naŋge yunoyaró. \s1 Yesuko yiní matú parámi imaqaró \r (Matyu 13:34-35) \p \v 35 Asa ŋu naruko ŋuno mande yeyate suwo tiníqo, Yesuko iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 4:35 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* ŋande yimiraró, “Nore sono towo karóŋoro andusina uyato.” \v 36 Ŋunde yiní Yesu rero unipare qambu yorotoro waŋgowore uyareŋgurí. Uyariqo, uni kumimbo waŋgo kumiwore eneya uyareŋgurí. \v 37 Uyari yate-yate matú parámi horé arero sono howiní sono waŋgo quroko uro rambaruru yerewero taró.\f + \fr 4:37 \ft “Galili Sono Towo” ŋuko parámi ta. Tapésinaŋgo anduwore qenewero mepémo kini, kapiyamo. Piruyó muko kilomita 20, ko papareyó muko kilomita 9.\f* \v 38 Yesuko waŋgo koro kundósina kemba tutu saŋano eteyaró. Asa okokoworo ŋande yaŋgurí, “Awa, matú ŋando rowore nerewero tete. Noreŋo date iŋote?” yaŋgurí. \p \v 39 Ŋunde yiqo, Yesuko otoqoro matú ŋuya sono ŋuya ŋande qene yaró, “Roto, imaqiri!” yiní matú kini tiní sono towo ŋuya imaqaró. \p \v 40 Imaqiní ŋande osese yereró, “Dokoro sasaro teteŋgo? Ye neneŋo wimbunemboro watí kama iŋoteŋgo ŋu!” \p \v 41 Yiní sasaro parámi tero epe mito-mito taŋgurí, “Ŋu dani? Enendo yiníqo, matú koya sono towo koya mandí howero imaqetiri!” yaŋgurí. \c 5 \s1 Yesuko yuqa qambu uni quroko yohowiní toŋeŋgurí \r (Matyu 8:28-34; Luk 8:26-39) \p \v 1 Asa Yesu koya uniyómboya uyareyate Galili Sono Towo tapémo mira ka owí Gerasa ŋuno uyareŋgurí. \v 2 Uyaro waŋgo rotoro mahiqo, uni ka yuqa pusú\f + \fr 5:2 \ft “\fk yuqa pusú\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* quroko yaró ŋundo uni tapu\f + \fr 5:2 \ft “uni tapu” ŋuko wondo yayó naŋge. Juda unindo uni khumaró ŋu rero wondo yayó huwósina rotoyaŋgo. Asa ko uni ŋundo wondo yayómboro maŋgó ŋuno meté eteyaró.\f* yendé moŋgo eneno maheró. \v 3 Uni ŋu uni tapu yendémo ŋuno yotoro o saŋgirí teyara. Teyoní ya yendé unindo utó kondéwore kusiyowero mepémo kini. \v 4 Naru rokóŋo khe kandí kondé kusiyoyiqo, utó ŋu romboŋeyara. Ŋunde ŋuro yendé unindo uni ŋu ri imaqewero mepémo kini. \v 5 Naru rokóŋo, kosa suwo uni tapu yendémo ŋuno yotoro mira purí suruŋono neko kiwero eneŋombo wondo siyoro kowí uroní piyo teyara. \p \v 6 Asa Yesu kapiya moŋgo qenero kheŋgeŋo mahero potoruku taró. \v 7-8 Tiní Yesuko ŋande yaró, “Yuqa pusú, ke uni ŋa roto toŋe!” yaró. Ŋunde yiní mande parámi ŋande yaró, “Yesu, Anutu Koreko Horé yote ŋuro Naŋuní, ke do nereweya? Ke Anutu owímo mande ŋande kondé yeka, keto kama rambaruru nereweya!” yaró. \p \v 9 Yiní ŋande miraró, “Owéŋge neko.” \p Yiní mande topé ŋande yaró, “No owéne Lekiyon, dokoro nore qambu quroko ŋano yoteto,” yaró. \v 10 Yero osese kondé taró, “Ke nore mira ŋa noŋgo ma nore raŋowero,” yaró. \p \v 11 Ŋu naruko ŋuno purí kutaqemo saŋano po qambu o neyaŋgurí. \v 12 Asa yuqa piyimi ŋundo ŋande oseseyaŋgurí, “Asá nereka nore po quroyemo uwato,” yaŋgurí. \v 13 Ŋunde yiqo, Yesuko “Meté,” yiní yuqa pusú ŋu uni rotoro po quroyemo uŋgurí. Uyiqo, po 2,000 ŋunde qundo purí titiní moŋgo kheŋgeŋoro Sono Towo quroko uro khumaŋgurí. \p \v 14 Khumoyiqo, po sopo-sopo unindo qenero sore toŋero unipare yendé parámimo ŋuya mira soso ŋuno yimiroyi qenewero maheŋgurí. \v 15 Mahero Yesuko mahi uni yuqa piyimi qambu komo quroko yoraŋgo qu ŋundo tuwi kowí punuworo iŋo-iŋoyó hiyóqiní kunditeyaró. Kunditeyoní unipare qene sasaro parámi taŋgurí. \v 16 Pitu ko po sopo-sopoko o soso tunoqaró ŋuro yimiraŋgurí. \v 17 Yimiroyi iŋoro Yesu kondé miraŋgurí, ko miraye ŋu rotoro meyowomo toŋeweya, yaŋgurí. \p \v 18 Ŋunde miroyi Yesuko waŋgo tomó ta quno uníqo, uni yuqa piyimi komo quroko yoraŋgo ŋundo Yesu koya toŋewero koro kondé oseseyaró. \v 19 Yiní mande topé ŋande yaró, “Kini, keto yano uya suwisawike yiyoro Uni Parámimbo o soso te kunoro sikíŋge te kunote ŋuro yimito qembe.” \v 20 Ŋunde yiníqo, uni ŋu roto toŋero Dekapolis mirako\f + \fr 5:20 \ft “Dekapolis mira” ŋuko \fk kape unindoya \ft Juda uniparetoya mirako ŋuno kunditeyaŋgurí, ko \fk Herot \ft koro naŋuní Filipko sopo yereró. Owé murí muko ŋandiro: Yendé Parámi mu Kande Irisa.\f* ŋuno Yesuko o soso te inaró ŋuro unipare yesoworo yimironí iŋondata parámi taŋgurí. \s1 Yesuko pare parámi kaya, pare keta kaya yoriní meté tariyó \r (Matyu 9:18-26; Luk 8:40-56) \p \v 21 Yesuko mira ŋu rotoro pitu ko waŋgowore Sono Towo saŋawore uyaró. Andusina tapémo uyaro waŋgo rotoro nokono ariní unipare qambu parámi eneno kopaŋgurí. \v 22 Kopoyi uni ka, owí muko Jairus, Juda koro huru-huru ya\f + \fr 5:22 \ft “\fk huru-huru ya\ft ” ŋuko Juda uniparetoro ya parámi mu. \fk Sapat naruko \ft ŋuno hu-hariri tero Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí.\f* sopoyara qundo mahero Yesu qenero khímo rokaraŋo umburo \v 23 newondí surumímboro ŋande yaró, “Nambone khumowero tete. Keto ŋuno uyareya kandekepo reka meté yoní,” yaró. \v 24 Yiní uyaririyó. \p Uyariri unipare qambu mahero kutaqe-kutaqe wuriri yereŋgurí. \v 25 Ŋuno se khumo pare parámi ka yaró. Pare ŋu kumima naru 12 ŋunde rotoro naru rokóŋo kombo khumo tero sitú raŋoyara. \v 26 Dota qambu ŋunde osese yerero marasin qambu reyara. Quko se khumoyó ŋu kama kini tero parámi taró. Kowe marasin kimowero quro situwiyó soso kini taró. \v 27-28 Asa Yesu koro iŋoro mahero ŋande ye iŋaró, “Tuwiyó pekáŋoweka pitu ko meté tewano.” Ŋunde yero iŋoro unipare qambu quwore huwósina mahero tuwiyó piru ŋu pekáŋaró. \v 29 Pekáŋoní ŋu naruko naŋge se khumo piyimi ŋu kini tiní kowí meté tiní, “Esone, meté teteno,” ye iŋaró. \fig Unipare qambu quwore huwósina mahero tuwiyó piru ŋu pekáŋaró.|alt="Woman touching Jesus’ hem" src="LB00310B" size="col" copy="Illustrations by Louise Bass (c) The British & Foreign Bible Society 1994" ref="MRK 5:27" \fig* \p \v 30 Ŋu naruko naŋge Yesuko yero iŋaró, “Wimbu ka norotote,” ye iŋoro rohoréŋoro unipare ŋande osese yereró, “Danimbo tuwine pekáŋote?” yero yaró. \p \v 31 Ŋunde yiní iŋo-iŋo rewero uniyómbo\f + \fr 5:31 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* mande topé ŋande yaŋgurí, “Do ka yete? Qeno, unipareto kutaqe-kutaqe koporo qambu horé peká kereteŋgo,” yaŋgurí. \p \v 32 Quko “Danimbo peká nerete?” ye iŋoro toŋete yiyoro wuririyaró. \v 33 Asa pare ŋu meté tero iŋoro sasaro tero yukuworo khímo umbu raŋoro mande hamó soso ŋu ye miraró. \v 34 Mironí ŋande yaró, “Nambone, keŋo iŋondutukepo\f + \fr 5:34 \ft “\fk iŋondutu\ft ” ŋuko ŋandiro, asa unipareto ŋande kondé ye iŋoyoteŋgo, ko Anutuko meté sopo yereweya.\f* koriní meté tete. Imemoŋgo toŋeka se khumo ŋu kini temukoweya,” yaró. \p \v 35 Ŋunde yeyoníqo, uni kato mahero sopo-sopo uni ŋu ŋande miraró, “Namboke khuma. Rondaqe-rondaqe uni ŋu rotoka quhurí watí ma inowero.” \p \v 36 Ŋunde yi Yesuko iŋoro Jairus ŋande miraró, “Ma sorewero, iŋondutu hamó qu naŋge te,” yaró. \p \v 37 Yeroqo unipare soso howewero quro soré yerero Jairus, Pita, Jems, koneyó Jon yorero \v 38 sopo-sopo unindoro yano uyareŋgurí. Ŋuno unipare qambu tendo mukuru taŋgurí. \v 39 Ŋunde tiqo, yano oro ŋande yimiraró, “Dokoro ŋandiro tendoyoteŋgo? Simó ŋu kama khuma. Eteyote,” yaró. \v 40 Ŋunde yiní iŋoro yomaŋgurí. \p Yomoyi Yesuko ya noŋgo yohowero pare khumaró ŋuro iwí-nimímboya uni Yesu koya uyareŋgurí ŋuya yorero yakutímo oŋgurí. \v 41 Ŋuno oro pare khumaró ŋu kandí toworo ŋande miraró, “Talita kum,” yaró. (Mande ŋu murí muko ŋandiro: “Pare ta otoqo, yeteno.”) \v 42 Ŋunde yiní waka ta pare ŋu otoqoro uyare mahe taró. Dokoro pare ŋu tomó ta horé kini, ene kumima naruyó khe saŋiyoro irisa ŋunde qundo taró. Asa unipare soso ŋuno iŋondutuye enesó-enesó taŋgurí. \v 43 Quko Yesuko mande kondé ka ŋande yimiraró, “Ŋaro ma yewero.” Ŋunde yero ŋande yaró, “O inorika niní,” yaró. \c 6 \s1 Nasaret unipareto Yesu koro piyimiŋaŋgurí \r (Matyu 13:53-58; Luk 4:16-30) \p \v 1 Asa Yesu koya iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 6:1 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* ŋu noŋgo toŋero eneŋo yendémo uyareŋgurí. \v 2 Sapat naruko\f + \fr 6:2 \ft “\fk Sapat naru\ft ” ŋuko sonda naru weŋa ŋu. Ŋu naruko ŋuno Juda unipareto \fk huru-huru yayemo \ft huruworo Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí.\f* ŋuno huru-huru yano oro mande rondaqe yunaró. Ŋuno huru-huru yano oro mande rondaqe yunaró. \p Yunoní kondé yukuworo ŋande yaŋgurí, “Ŋu date tero iŋote? Dani kato iŋo-iŋo ŋu inaró? O wimbí moré ŋu date teyote?” yaŋgurí. \v 3 Ŋunde yero ŋande yaŋgurí, “Uni ŋuko kewá koro o murí-murí ŋu towoyara naŋge. Ŋuko Maria naŋuní, ko Jems, Joses, Jutas, Saimon koro paye, ko siwo-kuwí ŋano yoteŋgo, hamómbe?” Ŋundiro yero owí ri umbuní eneŋo piyimiŋaŋgurí. \p \v 4 Ŋunde yiqo, Yesu mande topé ŋande yaró, “Yendé soso quno ŋuno unipareto ye-ye uni ka\f + \fr 6:4 \ft “\fk ye-ye uni\ft ” ŋuko Anutuko mandí yunoní unipare yunaŋgurí.\f* ará te inoyoteŋgo. Quko eneŋo mirayómo, yayó horémoko ará kama te inoyoteŋgo,” yaró. \v 5 Ŋunde ŋuro Yesuko mira ŋuno o wimbí moré ka tewero mepémo kini. O tomó ta-ta naŋge taró. Asa, se khumo uni kumi saŋayemo kandí riní meté taŋgurí. \v 6 Kowe uniparetoro iŋondutuye piyimi ŋuro iŋondata parámi taró. \s1 Yesuko iŋo-iŋo rewero uni 12 ŋu kho yunoro asá yereró \r (Matyu 10:5-15; Luk 9:1-6) \p Asa imemoŋgo yate yendé kumi kutaqewore ŋuno uyaro mande rondaqe yunoyaró. \v 7 Ŋu naruko ŋuno iŋo-iŋo rewero uniyó 12 ŋu\f + \fr 6:7 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* neko yerero irisa-irisa yorero asá yereró. Ŋunde tero yuqa pusú\f + \fr 6:7 \ft “\fk yuqa pusú\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* yohowewero quro wimbu kondé yunaró. \p \v 8-9 Asá yerero mande kondé ŋande yimiraró, “Ye uyari qembe, quko yeŋo o qoyemboro, puŋgeye, wondo musiyó kumi ma siyowero. Usú ka, khe punu-punu ko kowe punu-punu kanata ŋunde naŋge siyoyi qembe. \v 10 Yendé kano oro koretero ya kano owaŋgo tiníqo, ya ŋuno naŋge eteyuri qembe. \v 11 Ko yendé kano unipareto mandeye iŋoro niŋgu-niŋgu kama tiqo, yorotoro yendé sumeyoro ŋuno noko murutómi kheyemo ŋu siyoyi umbuweya. Rokó ŋunde tiqo, unipare ŋundo ŋande qene iŋowaŋgo, ‘Anutuko noreya saŋgirí tete,’ ye iŋowaŋgo,” yaró. \p \v 12 Yiní toŋero yendé kano-kano mande ŋande yesowo yimiraŋgurí, “Ye quhuríyemboro newonde surumí teya quhurí ŋu se roti.” \v 13 Ŋunde yimitoro yuqa piyimi qambu\f + \fr 6:13 \ft “\fk yuqa piyimi\ft ” ŋuko \ft sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* uni quro koŋgo yohowi toŋi, kiruwó sonoyó se khumo uni qambu kembayemo hausuwoyi meté taŋgurí. \s1 Herotko Jon uroní khumaró \r (Matyu 14:1-12; Luk 3:19-20; 9:7-9) \p \v 14 Asa ŋu naruko ŋuno wiri yerete uni ka, owí muko Herot,\f + \fr 6:14 \ft “\fk Herot\ft ,” owí kako “Antipas,” ŋundo Galili mira sopo yereró, quko enendo \fk Rom \ft koro wiri yerete uni parámi kasirayómo yora. Wiri yerete uni parámi ŋundo owé parámi ka Herot inaró. Komo Herot koro iwímbo Juda unipare soso wiri yiriníqo, Mariako Yesu pisiyaró.\f* ŋundo Yesu koro piŋayó iŋaró. Uni kumimbo Yesu ŋuro ŋande miraŋgurí, “Jon, sono re-re uni ŋundo uni tapu koŋgo pitu ko otoqaró. Ŋu murí ŋuro wimbu ka enewore kho teyote,” yaŋgurí. \p \v 15 Kumimbo ŋande miraŋgurí, “Uni ŋuko Elaija\f + \fr 6:15 \ft “\fk Elaija\ft ” ŋuko Anutu koro \fk ye-ye uni \ft komo qu ka, komo suki kama khumoní Anutuko kina riní samboko oró (2 Wiri yerete Uni 2:11 weyo qembe). Malakai 4:5-6 ŋande yete, ko Elaija pitu ko mahero o ka roŋgaruwoníkata Anutuko unipare soso ronda yereweya.\f* naŋge,” yaŋgurí. \p Ko kumimbo ŋande miraŋgurí, “Uni ŋuko ye-ye uni komo yoraŋgo ŋunde qembe,” yaŋgurí. \p \v 16 Herotko mande soso ŋu iŋoro ŋande rondaŋaró, “Uni ŋuko Jon naŋge, uni urowe khumaró qu ŋundo pitu ko yote,” yaró. \p \v 17-18 Ŋunde yaró, dokoro komo Herot koya Herotias koya epe re-re tariyó. Quko Herotias ŋuko Herot koro payó Filip ŋuro parí. Ŋunde ŋuroko Jonko Herot ŋande mito yaró, “Keto pare ŋu raró ŋundo hutuŋo mande wendaqeyote.” Ŋunde mironí uni parámi ŋundo Jon rero kusi-kusi yano rotaró. \v 19 Asa pare ŋu, owí muko Herotias, Jon ŋuro saŋgirí taró, quko urowero kheyó moré kini. \v 20 Dokoro kamímbo Jon ŋuro sasaro tero ŋande ye iŋaró, ko uni ŋuko uni roneneŋowí, uni meté horé qu ka. Ŋunde ye iŋoro Jon soporo naru rokóŋoro mandí iŋoro iŋondata teyara, quko iŋowero quro metéŋoyara. \p \v 21 Yate-yate Herotiasko Jon urowero naruyó sopoyara. Sopoyoní naru kano Herotko naru nimímbo pisiyaró ŋuro o ne-ne taró. O ne-ne naruko ŋuno Herot koro kho uni pará-parámboya kuma unindoro uni kembémboya\f + \fr 6:21 \ft “kuma unindoro uni kembé” ŋunde qundo kuma uni 1,000 wiri yereyara. \fk Rom \ft koro wiri yerete uni parámi ŋundo Judia mira ŋuya wiri yereró. Asa ko eneŋo kuma uniyómbo Yerusalem ŋuno kunditero unipare sopo yereyaŋgurí.\f* Galili koro uni pará-parámboya maheŋgurí. \v 22 Soso mahero o niqo, Herotias nambuní ŋuno uyaro qunoraró. \p Qunoroní Herot koya topé-topémboya qenero niŋgu-niŋgu parámi tero ŋande miraró, “Quno ŋuro kimoyómbe tomó tape kunowanope ma parámimbe kunowano. Kimoyó date? \v 23 Mande kondé yeteno. Nondo mira parámi karo simburí. Keto kira niriqo, mira rondaŋero topé kunowano,” yaró. \p \v 24 Ŋunde yiní pare keta ŋundo roto toŋero nimí ŋande oseseyaró, “Ná, qunoroteno ŋuro kimoyó date yewano?” \p Yiní mande topé ŋande yaró, “Meté ŋande kirayo. Jon, sono re-re uni ŋuro puŋí toŋoya kembé re mahe kunoní qeneweya kirayo,” yaró. \p \v 25 Yiní rohoréŋoro kheŋgeŋo uyaro wiri yerete uni ŋande miraró, “Itaka naŋge Jon, sono re-re uni ŋuro puŋí toŋoya kembé kondómo re mahe nuno,” yaró. \p \v 26 Ŋunde yiní Herotko newonde surumí parámi taró, quko uni o kopo naŋgurí ŋuro toŋeyemo mande kondé kusiyoro rotowero mepémo kini. \v 27 Ŋunde ŋuro kuma uni ka ŋande miraró, “Uya Jon puŋí toŋoya kembé re mahe,” yiní kusi-kusi yano uro puŋí toŋoro \v 28 kembé kondómo re mahero pare keta ŋu inoní re uyare nimí inaró. \v 29 Kowe Jon koro iŋo-iŋo rewero uniyó ŋundo o tunoqaró ŋuro iŋoro mahero ukúŋo rero tapuŋaŋgurí. Sowo mande ŋunde naŋge. \s1 Yesuko uni 5,000 o qoyemboro yunaró \r (Matyu 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13) \p \v 30 Asa asá yerewí uni ŋundo\f + \fr 6:30 \ft Uni ŋu Yesuko yorero asá yiriní yendéne-yendéne kho taŋgurí. (Mak 6:7-13 weyo qembe.)\f* khoye ti kini tiní maheŋgurí. Mahero Yesu koya koporo o soso taŋgurí ko mande soso rondaqe yunaŋgurí ŋuro piŋayó miraŋgurí. \v 31 Ŋu naruko ŋuno unipare qambu naru rokóŋo uyare mahe wuriri yereŋgurí. Ŋunde tiqo, Yesu koya uni ŋuya o newero mepémo kini taŋgurí. Ŋunde ŋuroko uniyó ŋande yimiraró, “Noremata uyareya mira uni kinimo ŋuno imaqato,” yaró. \p \v 32 Ŋunde yero mira uni kinimo uyarewero waŋgowore toŋeŋgurí. \v 33 Toŋiqo, unipare yendé kutaqemo qu yiyo iŋoro koporo khewore mira ŋuno kheŋgeŋo uyaro taka yereŋgurí. \v 34 Tukú Yesuko waŋgo rotoro mahero unipare qambu ŋu yiyaró. Yiyoro ŋande ye iŋaró, “Unipare ŋu sipsip qembe mu sopo-sopoye moré kini teteŋgo.” \f + \fr 6:34 \ft Mandímboro murí ŋuro Qambuye 27:17 koya Esekiel 34:5 weyo qembe.\f* Ŋunde yero iŋoro sikíye te yunoro mande qambu rondaqe yunaró. \p \v 35 Yate suwo tiníqo, iŋo-iŋo rewero uniyómbo\f + \fr 6:35 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* Yesu ŋande miraŋgurí, “Nore mira uni kinimo yorato suwo tete. \v 36 Unipare ŋa asá yereka meté yendéne-yendéne o qoyemboro kimowero toŋi.” \p \v 37 Ŋunde yiqo, ŋande yimiraró, “Yendo o qoyemboro yunoyi.” \p Yiní ŋande yaŋgurí, “Unipare qambu ŋu o qoyemboro kimoyó parámi naŋge, denarius 200 peka! Nore mepémo kini,” yaŋgurí. \p \v 38 Yi mande topé ŋande yaró, “Uya bret date yote ye qeni.” \p Yiní uro qenero rohoréŋoro ŋande miraŋgurí, “Bret kandeka ko sono qare irisa ŋunde yotiri,” yaŋgurí. \p \v 39 Ŋunde yiqo, ŋande yimiraró, “Unipare soso yika huru-huru enesó-enesó koporo komó saŋano kunditi,” yaró. \v 40 Huru-huru ŋuko unipare kumi 100 ko kumi 50 ŋunde ronda yere yoroti kunditaŋgurí. \v 41 Kunditiqo, Yesuko bret koya sono qare ŋu siyoro samboko toŋetero o qoyemboro ŋuro Anutu yuŋgunaŋaró. Ŋunde tero bret rondaqero, sono qare rondaqero, iŋo-iŋo rewero uniyó yunoní se unipare yunaŋgurí. \v 42 Se yunoyi ni qahuye tinditaró. \v 43 Ni kini tiní bret sombé-sombé ŋuya sono qare sombé-sombé ŋu se toŋgo kome puŋge tomó ta-ta khe saŋiyoro irisa ŋunde siriyaŋgurí. \v 44 Asa ŋu naruko ŋuno uni 5,000 ŋundiro o naŋgurí.\f + \fr 6:44 \ft Asa urumuni ŋuro qambuye muko 5,000, ŋundiro naŋge uni, pare, simóye soso ŋuro qambuye muko parámi horé, 20,000 peka.\f* \s1 Yesuko sono saŋano khete uyaró \r (Matyu 14:22-23; Jon 6:16-21) \p \v 45 Asa waka ta Yesuko iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 6:45 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* yimironí waŋgowore sono towo andusina Betisaita yendémo uyari unipare qambu ŋu “Ye toŋi,” yimiraró. \v 46 Ŋunde yimitoro yorotoro enemata purímo oro hariri teyaró. \v 47 Teyoní suwo tiníqo, iŋo-iŋo rewero uniyó ŋundo waŋgowore sono towo karóŋoro keweroko naŋge yuri Yesu enemata nokono yaró.\f + \fr 6:47 \ft “Galili Sono Towo” ŋuko parámi ta. Tapésinaŋgo anduwore qenewero mepémo kini, kapiyamo. Piruyó muko kilomita 20, ko papareyó muko kilomita 9.\f* \p \v 48 Yate-yate suwo keweroko horé sono towoko matú parámi mahero waŋgo ŋu kikíŋoní tesaŋgapo sono kiriyoro uyarewero rukusuwaŋgurí. Saraŋowero teyoní Yesu sono towo saŋawore khete-khete maheró. Mahero, waŋgo takawero, ye iŋaró. \v 49 Quko sono saŋano khetiníqo, qenero ŋande ye iŋaŋgurí, “Ŋu kapo ka,” ye iŋoro kiweyaŋgurí. \v 50 Dokoro uni soso ŋundo qenero sasaro parámi taŋgurí. \p Quko waka ta enendo neko yerero ŋande yaró, “Newondeye kondé yoní. Ma sorewero. Ŋako no.” \v 51 Ŋunde yero waŋgo saŋano oní, matú parámi ŋu imaqaró. Imaqiní newondeye uraró. \v 52 Dokoro, komo enendo unipare qambu o qoyemboro yunaró ŋuro murí kama iŋoyi tondaŋiní newondeye kusiyaró. \s1 Yesuko se khumo uni qambu Genesaret ŋuno yoriní meté taŋgurí \r (Matyu 14:34-36) \p \v 53 Asa Galili Sono Towo ŋu karóŋoro tapémo, mira Genesaret ŋuno, waŋgo kusiyaŋgurí. \v 54 Uyaro waŋgo rotoro mahi unipareto Yesu qene iŋaŋgurí. \v 55 Ŋunde tero mira soso ŋuno kheŋgeŋo uyare maheŋgurí. Yesu yendé kano yote, yi iŋoroqo se khumo uni pitikiwore yore koro yerero ŋuno uyareŋgurí. \v 56 Asa Yesuko yendéne-yendéne uyaró quno ŋuno topoyembo se khumo uni ŋu yorero yendémo ŋuno yorotaŋgurí. Yoroti Yesu mahiní ŋande kirayaŋgurí, “Meté tuwike toworo meté tewano,” yaŋgurí. Ko towaŋgurí muko meté taŋgurí. \c 7 \s1 Anutu koro hutuŋo mande ŋundo usisambatoro hutuŋo mandeye takate \r (Matyu 15:1-9) \p \v 1 Naru kano Farisi unindoya\f + \fr 7:1 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋundo, nore Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howeyoteto, ye iŋaŋgurí.\f* hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni kumimboya\f + \fr 7:1 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* Yerusalem yendé rotoro Yesuko uŋgurí. \v 2 Uro Yesu koro iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 7:2 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* yiyoyi kandeye Anutu toŋímo pusú tiní o qoyemboro neyaŋgurí. (Ŋuro murí muko ŋandiro, kandeye kama sonoworo neyaŋgurí.) \v 3 Qeni, Farisi unindoya Juda unipare soso ŋuya usisambapukoyemboro hutuŋo mandeye howero sono tomó tapo kandeyemo kama kuriyoroqo o kama neyaŋgo. \v 4 Ko o newero qu maketino kimoro kama sonoworoqo kama neyaŋgurí. Hutuŋo mande qambu ŋunde qu howero kusí, kondó ko yakutí etewero qu ŋuya soso sonowoyaŋgo.\f + \fr 7:4 \ft Komo suki Anutuko \fk hutuŋo mande \ft ŋu \fk Moses \ft inoní Israel unipare yunaró. Yate-yate eneŋo usi-siye hutuŋo mande horé ŋu qene iŋoro hutuŋo mande kaŋuya sowe taŋgurí. Asa Yesu koro naruyómo ŋuno Juda unindo ŋande ye iŋaŋgurí, ko hutuŋo mande soso ŋunde qu wimbí moré.\f* \p \v 5 Asa Farisi unindoya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya Yesu ŋande oseseyaŋgurí, “Do karo keŋo iŋo-iŋo rewero unikepo kandeye Anutu toŋímo pusú tiní bret kinaŋge neyoteŋgo? Ŋunde tero usisambananimboro hutuŋo mandeye ŋu wendaqeyoteŋgo,” yaŋgurí. \p \v 6 Ŋunde yiqo, ŋande yimiraró, “Komo suki Aisaiako ye maŋgoye irisa ŋuro hamó ye-ye mande ka ŋande nakayáŋaró, \b \q1 “‘Unipare ŋako maŋgoyembo ará te nunoyoteŋgo, \q2 quko newondeye muko piyimi horé teyote. \q1 \v 7 Enendo unindoro hutuŋo mandeye naŋge rondaqe yunoro \q2 potoruku kota qu re nunoyoteŋgo.’ \m \v 8 Ŋunde nakayáŋoní asa yendo Anutu koro mande kondé ŋu rotoro unindoro hutuŋo mande qu howeyoteŋgo. \p \v 9 “Ye Anutu koro mande kondé ŋu rotoro yeŋo muríye howeyoteŋgo. \v 10 Dokoro Mosesko ŋande yaró, ‘Awa-náŋgeporo ará te yuno qembe,’ \f + \fr 7:10 \ft Toŋeŋgurí 20:12; Hutuŋo Mande 5:16\f* ko, ‘Uni kato iwí-nimí yesará yereweya ŋu urika khumoní,’ \f + \fr 7:10 \ft Toŋeŋgurí 21:17; O Qa-qa Uni 20:9\f* yaró. \v 11 Quko yendo ŋande yeyoteŋgo, ko uni kato ŋande yeweya, ‘Awa-náme, no samaka yerewano, quko komo o yunowano quro “Koripan” yanowó. Asa ko no yunowero mepémo kini.’ (Asa “Koripan” ŋuro murí muko ŋandiro, “Anutu inowano naŋge.”) \v 12 Ŋunde yeweya tiníqo, yendo uni ŋu iwí-nimí samaka yerewero soréŋoyoteŋgo. \v 13 Ye Anutu koro mande ŋu rotoro yeŋo hutuŋo mande qu howeyoteŋgo. Ko o qambu ŋunde qu ŋuya teyoteŋgo.” \s1 Do ka uni riní Anutu toŋímo pusú teweya? \r (Matyu 15:10-20) \p \v 14 Yesuko ŋunde yero unipare qambu ŋu neko yerero ŋande yimiraró, “Ye soso iŋika tondaŋiní. \v 15 Oka kato uni quroko uyote qundo uni ŋu riní Anutu toŋímo pusú tewero mepémo kini.\f + \fr 7:15 \ft Anutu koro sokomeko ŋande yaró, ko o kate-kate Anutu toŋímo pusú yora, ko uni ka murí kate-kate taró qundo pusú tunoqaró. Asa ko Juda unindo ŋande yaŋgurí, ko uni ka murí pusú ŋunde qu tarómbe ma o pusú ka towaró qundo Anutuko kutaqe ŋuno uyarewero mepémo kini. Koretero enendo \fk o qa-qa \ft tero sara tunoqeroqota kutaqe ŋuno meté uyareweya.\f* Kini. Oka newondí quro koŋgo areyote ŋundo ta Anutu toŋímo uni ŋu riní pusú teyote.” \v 16 (-)\f + \fr 7:16 \ft Komo suki Makiko mande soso ŋa nakayáŋaró, ko imemoŋgo uni meyowo peka mande kaŋuya ŋano sowe taró. Mande ŋuko ŋandiro: \fv \ft 16 \+fv*\ft “Ye soso iŋo-iŋoye moré tiníqo, mande ŋa iŋi.” \f* \p \v 17 Ŋunde yero unipare qambu yorotoro yano oro iŋo-iŋo rewero uniyómbo mande ŋuro murímboro oseseyaŋgurí. \v 18 Yiqo, ŋande osese yereró, “Do ka? Ye ŋuya kama iŋoyi tondaŋeyote, peka? O soso uni quroko uyote ŋundo Anutu toŋímo uni kama riní pusú teyote. \v 19 Dokoro uni ka o niníqo, newondímo kama uyote. Kini. Qahímo naŋge uro, yate qosimbino uyote.” (Yesuko mande yaró ŋuwore o soso ŋuro, “O meté newero qu,” yaró.) \p \v 20 Asa ŋunde yero ŋande yaró, “O piyimi uni newondeye moŋgo areyote ŋundo ta uni ŋu yoriní Anutu toŋímo pusú teyoteŋgo. \v 21 Dokoro o piyimi ŋande qu newondeye moŋgo areyote: iŋo-iŋo piyimi, se simbururu tewero murí, momo tewero murí, uni yurowero murí, \v 22 meyowomboro parímboya etewero murí, wondo situwi rewero murí, o piyimi naŋge tewero murí, uni kaná yerewero murí, otete piyimi ŋuro kowi piyo kama tewero murí, unindoro onoŋoyó ŋuro piyimiŋowero murí, yesará yerewero murí, mira windu-windu tewero murí, kape-kape tewero murí. \v 23 Ŋundo ta uni newondeye quro koŋgo areyote ŋundoko uni ŋu yoriní Anutu toŋímo pusú teyoteŋgo.” \s1 Ponisia pare kato mande meté yaró \r (Matyu 15:21-28) \p \v 24 Asa Yesuko mira ŋu roto toŋero mira kutaqe ŋu, owí Tair,\f + \fr 7:24 \ft “Tair” ŋuko \fk kape unindoro \ft yendéye, Juda koro miraye sumeyoro windi tapémo ŋuno yora.\f* ŋuno uyaró. Uyaro sóqero imaqewe yero ya kano oró. Quko sóqewero mepémo kini. \v 25-26 Pare kato Yesu mahete yi iŋoro waka ta ŋuno uyaró. Pare ŋuko Grik pare ka, Ponisia mira ŋu noŋgo qu. Komo, yuqa pusú kato nambuní quroko uró. Ŋunde ŋuroko pare ŋundo mahero nokono potoruku re inoro ŋande kirayaró, “Metémbe yuqa piyimi nambonemo yote ŋu howi toŋeweya?” yaró. \p \v 27 Yiní Yesuko ŋande miraró, “Koretero simó o qoyemboro ni qahuye tinditeweya. Uni kato o qoyemboro ŋu supiyoro opiŋo simó yunoyote, ŋuko piyimi,” yaró. \p \v 28 Yiní mande topé ŋande yaró, “Awa, simó ŋu o nero kimboŋero roti umbuní opiŋombo newaŋgo,” yaró. \p \v 29 Yiní ŋande yaró, “Keto mande meté yete. Ŋunde ŋuroko yuqa piyimi ŋu namboke moŋgo roto toŋete.” \p \v 30 Ŋunde yiní yano toŋero nambuní qeniní yuqa piyimi ŋu roto toŋiní imaqero etaró. \s1 Yesuko uni ka maŋgó, kusumbí piyimi mu riní meté taró \p \v 31 Asa Tair mira roto toŋero Saiton mirawore\f + \fr 7:31 \ft “Tair koya Saiton” ŋuko \fk kape unindoro \ft yendéye, Juda koro miraye sumeyoro windi tapémo ŋuno yorariyó.\f* uyaro Galili Sono Towo tapéwore uro Dekapolis mirako\f + \fr 7:31 \ft “Dekapolis mira” ŋuko \fk kape unindoya \ft Juda uniparetoya mirako ŋuno kunditeyaŋgurí, ko \fk Herot \ft koro naŋuní Filipko sopo yereró. Owé murí muko ŋandiro: Yendé Parámi mu Kande Irisa.\f* ŋuno uyaro. \v 32 Uyariní unipareto uni ka kusumbí tuwo ko mande meté kama yeyara qu re Yesuko maheŋgurí. Mahero, “Uni ŋambe meté ri meté teweya?” yero kirayaŋgurí. \p \v 33 Ŋunde yi Yesuko uni ŋu rero soŋga woso uyaro kandí pusirí re kusumbímo saŋgaworo, tute tero, uni ŋuro mipímo raró. \v 34 Rero samboko toŋetero newonde surumí tero yuqa raŋoro ŋande yaró, “Epata.” (Mande ŋu, “Epata,” ŋuro murí muko ŋandiro, “Koso.”) \v 35 Waka ta kusumbí hiyóqaró. Ko maŋgó taŋo tiní mande meté yaró. \p \v 36 Ŋunde tiní Yesuko mande kondé unipare ŋande yimiraró, “Ŋaro ma yewero,” yaró. Ŋunde watí yeyaró, quko wendaqero yendé kano-kano o ŋuro yesowo yimitoyaŋgurí. \v 37 Ŋunde yimitoyuriqo, unipareto iŋoro kondé yukuwoní epe mito-mito taŋgurí, “Yesuko o soso meté teyote. Asa ŋundiro uni kusumboye tuwo mu yoriní kusumboye hiyóqeyote. Ko uni maŋgoye kakayiwí mu yoriní mande meté yeyoteŋgo.” \c 8 \s1 Yesuko uni 4,000 o qoyemboro yunaró \r (Matyu 15:32-39) \p \v 1 Ŋu naruko ŋuno unipare qambu pitu ko Yesuko mahero kopaŋgurí. Quko o qoyemboro newero qu moré kini. Ŋunde ŋuroko Yesuko iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 8:1 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* neko yerero ŋande yaró, \v 2 “No unipare qambu ŋaro sikíye teteno. Enendo kosa naru kapusa noya ŋano yotoro o qoyemboro khumoyoteŋgo. \v 3 Ko, ‘Yano toŋi,’ yero asá yerewano tiníqo, kheko wimbuye kini teweya, peka. Dokoro kumimboro yaye sewemo naŋge.” \p \v 4 Ŋunde yiní mande topé ŋande yaŋgurí, “Uni kato unipare qambu ŋande qu mira uni kinimo ŋandiro quno ŋuno date o qoyemboro yunoweya?” \p \v 5 Yiqo, ŋande osese yereró, “Yendo bret date towoteŋgo?” \p Yiní ŋande yaŋgurí, “Bret kande saŋiyoro irisa,” yaŋgurí. \p \v 6 Asa Yesuko unipare yimironí nokono kunditaŋgurí. Kunditi bret kande saŋiyo irisa ŋu siyoro Anutu yuŋgunaŋoro romboŋero iŋo-iŋo rewero uniyó se yunoní se unipare yunaŋgurí. \v 7 Ŋuya sono qare tomó ta-ta kumi siyoro Anutu yuŋgunaŋoní unipare se yunaŋgurí. \v 8 Se yunoyi ni qahuye tinditaró. Tinditiní sombé-sombé kumi yoní toŋgo kome puŋge parámi kande saŋiyoro irisa ŋunde siriyaŋgurí. \v 9 Uni 4,000 ŋundiro o naŋgurí.\f + \fr 8:9 \ft Asa urumuni ŋuro qambuye muko 4,000, ŋundiro naŋge uni, pare, simóye soso ŋuro qambuye muko parámi horé, 16,000 peka. \f* Asa ni kini tiní asá yiriní toŋeŋgurí. \v 10 Asá yerero eneya, iŋo-iŋo rewero uniyómboya waŋgo tomó ta quwore mira ka owí muko Dalamanuta ŋuno uyareŋgurí. \s1 Farisi unindoro muríye muko piyimi \r (Matyu 16:1-12) \p \v 11 Uyari Farisi uni\f + \fr 8:11 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Enendo Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howero uniparetoro toŋeyemo owéye parámi taŋgurí.\f* kumimbo mahero Yesu koya mandeto kuma tero towoŋowero quro ŋande yaŋgurí, “Sambo koro rokó\f + \fr 8:11 \ft “sambo koro rokó” ŋuro murí muko ŋandiro: naru rokóŋo Juda unindo Anutu koro owí hamó ŋu kama ye nekaŋgurí. Kini, mande meyowo rohoréŋo yeyaŋgurí. Ŋundiro, “sambo,” ye nekaŋgurí. “Rokó” ŋuko \fk o wimbí moré \ft ka peka.\f* ka teka nore qene iŋato, keko Anutu koro kho qu teyote.” \v 12 Ŋunde yiqo, newonde surumí tero yuqa raŋoro ŋande yimiraró, “Do karo unipare itaka nokono yoteŋgo qundo rokó qenewero ŋuro ye iŋoyoteŋgo? Ye hamó yimiroteno, rokó ka kama tewano.” \v 13 Ŋunde yimitoro toŋero waŋgo tomó ta quwore Sono Towo karóŋoro andusina uyarewero toŋeŋgurí. \p \v 14 Waŋgowore toŋeŋgurí, quko uniyómbo bret koro kape tero kama siyaŋgurí. Kini, bret kanata naŋge raŋgurí. \v 15 Asa Yesuko mande kondé ŋande yimiraró, “Qeni, Farisi koro yis ko Herot\f + \fr 8:15 \ft “\fk Herot\ft ,” owí kako “Antipas,” ŋundo Galili mira sopo yereró, quko enendo \fk Rom \ft koro wiri yerete uni parámi kasirayómo yora. Wiri yerete uni parámi ŋundo owé parámi ka Herot inaró. Komo Herot koro iwímbo Juda unipare soso wiri yiriníqo, Mariako Yesu pisiyaró.\f* koro yis ŋuko rambaruru yereweya,” yaró. \p \v 16 Ŋunde yiní epe mito-mito tero ŋande yaŋgurí, “Nore bret kape tato ŋuro yete,” yaŋgurí.\f + \fr 8:16 \ft Yesuko “yis” ŋuro yaró, ko pareto yis koya plaua, sono rohoréŋoyi yis ŋuko plaua riní koŋiní qayiqo, bret tunoqaró. Ŋundiro naŋge \fk iŋo-iŋo rewero uniyómbo \ft “yis” iŋoro, “bret” ŋuro yete, ye iŋaŋgurí.\f* \p \v 17 Yiqo, iŋoro ŋande yimiraró, “Do murí karo bret koro kape taŋgo ŋuro epe mito-mito teyoteŋgo? Yembe watí kama iŋoyi tondaŋete? Iŋo-iŋoye muko kama hiyóqete? \v 18 Toŋeyembope kama qeneyoteŋgo? Ko kusumboyembope kama iŋoyoteŋgo? O soso kape teyoteŋgo, peka? \v 19 Qeni, komo nondo bret kandeka romboŋero uni 5,000 yunowe ni bret sombé-sombé kumi yoní siriyoyi, toŋgo kome puŋge datiro maŋgoraró?” \p Yiní mande topé ŋande yaŋgurí, “12 ŋunde maŋgoraró.” \p \v 20 Yi ŋande osese yereró, “Kowe bret kande saŋiyoro irisa rondaqe uni 4,000 yunowe ni bret sombé-sombé kumi yoní siriyoyi, toŋgo kome puŋge parámi datiro maŋgoraró?” \p Yiní mande topé ŋande yaŋgurí, “Kande saŋiyoro irisa maŋgoraró.” \p \v 21 Yi ŋande osese yereró, “Iŋi tondaŋetepe ma kini?” yaró. \s1 Yesuko uni ka toŋí piyimi mu riní meté taró \p \v 22 Asa Yesu koya iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 8:22 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* uyareyate Betisaita yendémo ŋuno uyareŋgurí. Ŋuno unipareto, uni ka toŋí piyimi mu Yesuko roŋgaruwoweya, yero re maheŋgurí. \v 23 Yesuko uni ŋu kandímo toworo re yendé tapémo uyaro toŋímo tute tero pekáŋoro ŋande oseseyaró, “Do ka qenete?” \p \v 24 Ŋunde yiníqo, toŋetero ŋande yaró, “Nondo uni kumi yiyoro te qembe tero uyare mahe teyoteŋgo ŋu yiyoteno,” yaró. \p \v 25 Yiní naru kaŋuya Yesuko toŋí pekáŋoní meté toŋetero toŋí soso hiyóqaró. \v 26 Hiyóqiní mande kondé ŋande miraró, “Yano oyo yendémo ma umbuwero,” ye soréŋaró. \s1 Pitako Yesu koro mande meté yaró \r (Matyu 16:13-20; Luk 9:18-21) \p \v 27 Tukú Yesu koya iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 8:27 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* Sisaria Filipai yendé sumeyoro yendé tomó-tomó ŋuno oŋgurí. Oro kheko ŋande osese yereró, “Unipareto, no dani, yero yeyoteŋgo?” \p \v 28 Yiní ŋande yimiraŋgurí, “Kumimbo keko sono re-re uni ŋu, Jon, yeyoteŋgo. Kowe kumimboko, Elaija,\f + \fr 8:28 \ft “\fk Elaija\ft ” ŋuko Anutu koro \fk ye-ye uni \ft komo qu ka, komo suki kama khumoní Anutuko kina riní samboko oró (2 Wiri yerete Uni 2:11 weyo qembe). Malakai 4:5-6 ŋande yete, ko Elaija pitu ko mahero o ka roŋgaruwoníkata Anutuko unipare soso ronda yereweya.\f* yeyoteŋgo. Kowe kumimboko, ye-ye uni\f + \fr 8:28 \ft “\fk ye-ye uni\ft ” ŋuko Anutuko mandí yunoní unipare yunaŋgurí.\f* meyowo ka, yeyoteŋgo.” \p \v 29 Ŋunde yiqo, ŋande osese yereró, “Ko yeŋomboko, nenemboro date yeyoteŋgo?” Ŋunde yiní Pitako mande topé ŋande yaró, “Keko Kristo\f + \fr 8:29 \ft “\fk Kristo\ft ” - komo suki \fk ye-ye unindo \ft Anutuko uni ka rokóŋoní mahero wiri yerete uni parámi horé tunoqeweya qu karo yaŋgurí. Juda unipareto uni maheweya ŋu, “Kristo,” ma, “\fk Mesaiya\ft ,” ye nekaŋgurí. Mande irisa ŋuro murí muko “uni rokóŋowí” naŋge.\f* ŋu,” yaró. \p \v 30 Yiníqo, ŋande yiyo yaró, “Uni ka neneŋo ma yimirowero,” yero soré yereró. \s1 Yesuko ene khumoro pitu ko otoqoweya ŋuro yimiraró \r (Matyu 16:21-28; Luk 9:22-27) \p \v 31 Asa Yesuko hurí rero mande ka rondaqe yunoro ŋande yaró, “Unindoro Naŋuní\f + \fr 8:31 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* kowe surumí parámi korowoní, uni kembé-kembémboya o qa-qa unindoro tapá unindoya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindo\f + \fr 8:31 \ft Uni soso ŋundo Juda koro huru-huru parámi ka, owí \fk Sanedrin\ft , taŋgurí. Enendo Juda unipare ronda yereyaŋgurí.\f* ene huwóŋoro uri khumoweya. Ko naru kapusayómo ŋuno pitu ko otoqoweya.” \v 32 Ŋunde yero Yesuko mandí tunomo yaró. Yiníqo, Pitako Yesu taŋgímo uyaro, “Ŋunde ma yewero,” ye qene yaró. \p \v 33 Yiní Yesuko rohoréŋoro iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 8:33 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* yiyoro Pita ŋande qene yaró, “Monimbu, ke tupunesina uyare! Ketope khene kusiyowero yete. Keto Anutu iŋo-iŋoyó kama howete. Kini. Unindoro iŋo-iŋoye naŋge howete.” \p \v 34 Ŋunde yero unipare qambu ŋu neko yerero ŋande yimiraró, “Uni ka no nohoweweroqo, ene eneŋo re umburoqota, tipiririyó\f + \fr 8:34 \ft “\fk tipiriri\ft ” ŋunde quko tatá suruŋo nokono raŋoro piŋo papare ka koreko kusiyoro uni ŋuno porowoyaŋgurí. Naru rokóŋoro uni tipiririko ŋuno khumoweya ŋuko papareyó re koroworo khumowero quro mirayómo ŋuno uyareŋgurí.\f* re koroworo no nohowiní. \v 35 Dokoro dani kato eneŋo yoto-yotoyó kondé towowero ye iŋote qu, yoto-yotoyó ŋu piyo teweya. Quko dani kato no iŋo nunoro miti mande\f + \fr 8:35 \ft “\fk miti mande\ft ” ŋuko Anutuko \fk Kristo \ft asáŋoní khumoro quhurínanimboro kimo tiní Anutu koya newonde kanata tewero ŋuro mande meté mu naŋge.\f* koro iŋoro yoto-yotoyó rotoweya tiníqo, ene yoto-yotoyó ŋu reweya. \v 36 Asa qeni, ko uni ka noko koro o soso ŋu reweya, quko ene piyo tero kini teweya, asa o soso ŋundo date samakaŋoweya. \v 37 Uni kato khumoro o ŋunde quwore yoto-yoto suki-suki meté kimo teweyape ma kini? \v 38 Uni kato itaka ŋano, naru piyimi ŋano, nenemborope ma mandenemboro kowi piyo teweya quko, asa tukú Unindoro Naŋuní ŋundo iwímboro sine parámimo sambo simó surumí ŋuya mahewaŋgo quno ŋuno uni ŋunde qu kowi piyo teweya.” \c 9 \m \v 1 Ŋunde yero ŋande yimiraró, “Mande hamó yeteno. Uni kumi ŋano kaŋeteŋgo qundo kama khumoyuri Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó\f + \fr 9:1 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋundo wimbu parámi tero maheweya ŋu qenewaŋgo.” \s1 Yesu kowí rohoréŋo enesó taró \r (Matyu 17:1-13; Luk 9:28-36) \p \v 2 Tukú, naru kande saŋiyoro kanata ŋunde rotoro Yesuko Pita, Jems, Jon yorero enemata mira purímo oŋgurí. Toŋeyemo ŋuno Yesu kiraró enesó horé taró. \v 3 Tero tuwiyó tindeŋiwí tero sara-sara meté horé tunoqaró. Nokono ŋano uni kato tuwi riní sara ŋunde qu tunoqewero mepémo kini. \v 4 Asa Elaija koya Moses koya\f + \fr 9:4 \ft Komo suki “\fk Mosesko\ft ” Israel unipare yorero \fk Isip \ft mira rotoro eneŋo mirayemo ŋuno uyareŋgurí. Ŋu naruko ŋuno Anutuko Moses \fk hutuŋo mande \ft inoní unipare yunaró. Imemoŋgo ta “\fk Elaijako\ft ” Anutu koro \fk ye-ye uni \ft parámi taró. Komoko uni irisa ŋundo Yesu kama tunoqeyoní khumariyó.\f* ŋuno tunoqiri yiyoyi Yesu koya mande taŋgurí. \fig Elaija koya Moses koya tunoqiri Yesu koya mande taŋgurí.|alt="Jesus transfigured with Moses, Elijah and disciples" src="LB00317B" size="col" copy="Illustrations by Louise Bass (c) The British & Foreign Bible Society 1994" ref="MRK 9:4" \fig* \p \v 5 Ŋunde ti Pitako Yesu ŋande miraró, “Rapi,\f + \fr 9:5 \ft “\fk Rapi\ft ” ŋuro murí muko ŋandiro, “Rondaqe-rondaqe Uni.” \f* noya topo-toponemboya ŋano yoteto, ŋuko meté. Asa ko yamaru kapusa rewato: ka keŋo qu, ka Moses koro, ka Elaija koro.” \v 6 Ŋunde yaró, quko mandí murí ŋuro kama iŋoní tondaŋaró. Dokoro sasaro parámi taŋgurí. \p \v 7 Asa koporéko uni pará-pará ŋu poka yiriní koporé quro koŋgo mande ka ŋande yaró, “Ŋuko neneŋo naŋone, eneŋo surumí iŋoyoteno. Maŋgó howeyuri qembe.” \p \v 8 Ŋunde yiníqo, waka ta toŋetero uni pará-pará irisa ŋu kama yiyaŋgurí. Yesu naŋge ŋuno qeneŋgurí. \p \v 9 Asa mira purí rotoro umbuyate Yesuko kondé ŋande yimiraró, “O qeneteŋgo ŋuro unipare ma yimirowero. Imemoŋgo Unindoro Naŋuní\f + \fr 9:9 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* uni tapu koŋgo otoqoníqota meté yimiroyi qembe,” yaró. \v 10 Imemoŋgo yate mandí kama wendaqaŋgurí. Quko epe mito-mito taŋgurí, “Ŋu ‘uni tapu koŋgo otoqoweya,’ ŋu do ka?” \p \v 11 Asa umbuyate ŋande oseseyaŋgurí, “Do murí karo hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindo\f + \fr 9:11 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* ŋande yeyoteŋgo, ‘Koretero, Elaija ŋuko korete maheweya?’” \p \v 12 Yi ŋande yimiraró, “Hamó, koretero Elaija mahero o soso piyo taró mu roŋgaruwote.\f + \fr 9:12 \ft Malakai 4:5-6 weyo qembe.\f* Quko ye date iŋoteŋgo, do murí karo Anutu koro mande ŋande yete, ko Unindoro Naŋuní o quhurí parámi riní unipare huwóŋowaŋgo?\f + \fr 9:12 \ft Aisaia 53:3 weyo qembe.\f* \v 13 Ŋunde quko ŋande yimiroteno, komo Elaija pitu ko maheró. Mahiní unindo eneŋo iŋo-iŋoye howero murí piyimi te inaŋgurí. O tunoqaró ŋuro uni kato Anutu koro sokome quno ŋuno nakayáŋaró.” \f + \fr 9:13 \ft Yesuko Jon, sono re-re uni ŋuro yaró. Jonko Yesu koro kheyó roŋgaruwoní uroyi khumaró.\f* \s1 Yesuko yuqa piyimi simó quroko qu howiní toŋeró \r (Matyu 17:14-21; Luk 9:37-43) \p \v 14 Asa mira purí rotoro umbuyiqo, amuno ŋuno unipare qambu iŋo-iŋo rewero uni kumi\f + \fr 9:14 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* wuriri yereŋgurí. Kowe hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya\f + \fr 9:14 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* iŋo-iŋo rewero uniyómboya kiro mande yaŋgurí. \v 15 Asa unipare qambu ŋundo Yesu qeni newondeye yukuwoní kheŋgeŋoro, “Umbute ŋu,” yeyaŋgurí. \p \v 16 Ŋunde yi Yesuko hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni ŋande osese yereró, “Do murí karo iŋo-iŋo rewero uninemboya mande parámi yeteŋgo?” yaró. \p \v 17 Yiní uni kato unipare qambu keweroye moŋgo mande topé ŋande yaró, “Rondaqe-rondaqe uni, nondo naŋone re mahero ke seqa kereteno. Yuqa piyimi ka\f + \fr 9:17 \ft “\fk yuqa piyimi\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* naŋone quroko yoní mande yewero mepémo kini. \v 18 Naru rokóŋoro yuqa piyimi ŋundo naŋone kondé re uroní khe kandí yukuwoní siŋiworere ka umbuyote, mití kindotoyote, khe kandí soso tinditeyote. Nondo iŋo-iŋo rewero unike kira yerero, yuqa ŋu howi toŋeweya, yanowó. Quko enendo mepémo kini.” \p \v 19 Ŋunde yiní mande topé ŋande yaró, “Ye unipare itaka nokono yoteŋgo qundo iŋondutu\f + \fr 9:19 \ft “\fk iŋondutu\ft ” ŋuko ŋandiro, asa unipareto ŋande kondé ye iŋoyoteŋgo, ko Anutuko meté sopo yereweya.\f* kama reyoteŋgo! Naru date yeya yowano? Naru date quhuríye korowoyowano? Simó ŋu re nono mahi.” \p \v 20 Ŋunde yiní re mahiqo, yuqa piyimi ŋundo Yesu qenero waka ta simó uroní khe kandí yukuwoní nokono umburo keré-keré tero siŋiworere ka umburó. \p \v 21 Ŋunde tiní Yesuko iwí ŋande oseseyaró, “Naru datiro ŋunde teyote?” \p Yiní ŋande yaró, “Simó tomó ta quno teyate. \v 22 Naru kumimo yuqa piyimi ŋundo rambaruruwowero quro re nombono raŋoyara ko sonono ŋuya raŋoyara. Quko ke wimbuke moré tiníqo, sikínani te nunoya nore samaka nere.” \p \v 23 Ŋunde yiní ŋande yaró, “Wimbune ŋuro yete. Asa uni kato iŋondutu kondé tiníqo, o meté soso tunoqeweya.” \p \v 24 Asa simó ŋuro iwímbo kondé ŋande yaró, “Iŋondutu hamó teteno! Quko iŋondutune kondé kini, ime. Enina, samaka nere.” \p \v 25 Ŋunde yiní Yesuko unipare qambu kheŋgeŋo maheŋgurí ŋuro yiyo iŋoro yuqa pusú ŋu ŋande qene yaró, “Ke maŋgó piyimi kusumbí piyimi quro yuqa, ke ŋande kimiroteno, simó ŋa roto toŋeya naru kano ŋu quroko ŋuno ma uwero.” \p \v 26 Ŋunde yiníqo, simó ŋu kondé kiwero khe kandí yukuwoní yuqa piyimi ŋu roto toŋeró. Toŋiní umburo khumo inaró. Khumo inoní unipare qenero, “Khumote,” yaŋgurí. \v 27 Quko Yesuko kandí toworo hokoní otoqo kaŋaró. \p \v 28 Tukú enemata yano oro iŋo-iŋo rewero uniyómbo Yesu ŋande oseseyaŋgurí, “Date koro norendo yuqa piyimi ŋu howewero mepémo kini?” \p \v 29 Yiqo, ŋande yaró, “Yendo hariripo naŋge yuqa ŋunde qu howewaŋgo,” yaró. \s1 Yesuko ene khumoro otoqoweya ŋuro pitu ko yaró \r (Matyu 17:22-23; Luk 9:43-45) \p \v 30 Asa Yesuko ŋu noŋgo uro unipareto niyowaŋgo yero enemata Galili Sono Towo tapémo uyareŋgurí. \v 31 Dokoro mande ka iŋo-iŋo rewero uniyó rondaqe yunoro ŋande yeyaró, “Kumimbo Unindoro Naŋuní\f + \fr 9:31 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* re saŋgirí uni kandeyemo rotowe teteŋgo. Enendo uroyi khumoweya, quko naru kapusa kini tiníqo, otoqoweya.” \v 32 Ŋunde yiníqo, mande ŋuro murí kama iŋoyi tondaŋaró. Ko murí ŋuro oseseyowero quro soraŋgurí. \s1 Uni parámi tewero quro murí ŋuro yaró \r (Matyu 18:1-5; Luk 9:46-48) \p \v 33-34 Uyareyate iŋo-iŋo rewero unindo dani keweroyemo kato imemoŋgo topé-topé taka yereweya ŋuro mandeto epe uto-uto taŋgurí. Asa Kaperneam yendémo ya kano oro Yesuko ŋande osese yereró, “Do murí karo kheko ŋuno mande kondé yero epe mito-mito taŋgo?” yaró. Quko mande topé kama yaŋgurí. \p \v 35 Asa ko kunditero iŋo-iŋo rewero uni khe saŋiyoro irisa ŋu neko yerero ŋande yimiraró, “Uni kato owé parámi rewero quro iŋote tiníqo, koretero uni soso koro sunará simó teweya.” \p \v 36 Ŋunde yeroqo simó ta ka rero keweroyemo rero towo pisiyoro ŋande yimiraró, \v 37 “Uni kato neneŋo iŋoro simó ta ka ŋande quya topo teweya ŋuko noya topo teweya. Uni noya topo teweya ŋuko Awanembo asá nereró ŋuya topo teweya. Dokoro Anutuko no asá nereró.” \s1 Uni ŋambe uni saŋgirí kape ma toponani ka? \r (Luk 9:49-50) \p \v 38 Asa Jonko ŋande yaró, “Rondaqe-rondaqe uni, norendo uni ka owéŋgemo yuqa piyimi\f + \fr 9:38 \ft “\fk yuqa piyimi\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* yohowiní toŋeŋgurí ŋu qenetowó. Uni ŋu noreŋo sowe-sowe qu kini. Ŋuroko yuqa piyimi ma yohowewero, yero soréŋatowó.” \p \v 39 Ŋunde yiníqo, Yesuko ŋande yaró, “Ma soréŋowero. Uni kato no owénemo o wimbí moré\f + \fr 9:39 \ft “\fk o wimbí moré\ft ” ŋuko o enesó-enesó tunoqiní Anutu koro wimbí ŋunde tunomo yoweya.\f* ŋundiro teroqo waka ta owéne kama re umbuweya. \v 40 Dokoro uni noreya saŋgirí kama te nunoteŋgo ŋuko noreŋo toponani. \v 41 Uni kato kiyoro, keko Kristo\f + \fr 9:41 \ft “\fk Kristo\ft ” ŋuko Yesu naŋge, asa Anutuko rokóŋoní mahero wiri yerete uni parámi horé tunoqaró ŋu.\f* ŋuro uni ka, yero iŋoro sono kiŋo kunoweya quko, imemoŋgo Anutuko puriŋo ka uni ŋu inoweya. Ŋu hamó. \s1 Uni ka otete piyimimo ma wosowero \r (Matyu 18:6-9; Luk 17:1-2) \p \v 42 “Uni kato tomó ta qu ka no iŋondutu nereyote qu\f + \fr 9:42 \ft “\fk iŋondutu\ft ” ŋuko ŋandiro, asa unipareto ŋande kondé ye iŋoyoteŋgo, ko Anutuko meté sopo yereweya.\f* wosoní o piyimi teweya tiníqo, unindo simó wosote ŋu topé piyimi horé reweya. Meté koretero unindo wondo parámi ka eneŋo puŋímo kusiyoro re windi quroko raŋi khumoroqota o kama teweya. \v 43 Ko kandekepo kowosoní o piyimi teroqo kandeke toŋo raŋo qembe. Ke soŋga ta ŋundiro piyo tero samboko oweya, ŋuko meté. Koweke soso meté yotoro kandeke irisa-irisa yote quko kewá piyimimo\f + \fr 9:43 \ft “\fk kewá piyimi\ft ” ŋuko \fk naru weŋako \ft ŋuno quhurí unipareto topé piyimi rero kewáko ŋuno naru suki-suki yoqaweya.\f* ŋuno raŋoní uweya, ŋuko piyimi horé. \v 44 (-)\f + \fr 9:44 \ft Komo suki Makiko mande soso ŋa nakayáŋaró, ko imemoŋgo uni meyowo peka mande kaŋuya ŋano sowe taró. Mande ŋuko ŋandiro: \fv \ft 44 \+fv*\ft “Ŋuno punipo uni koweye naru suki-suki neyoteŋgo. Ko kewá ŋuno naru suki-suki qaro kama winzumoweya.” \f* \v 45 Ko kheŋgepo kowosoní o piyimi teroqo kheŋge toŋo raŋo qembe. Ke soŋga ta ŋundiro piyo tero samboko oweya, ŋuko meté. Koweke soso meté yotoro kheŋge irisa-irisa yote quko kewá piyimimo ŋuno raŋoní uweya, ŋuko piyimi horé. \v 46 (-)\f + \fr 9:46 \ft Komo suki Makiko mande soso ŋa nakayáŋaró, ko imemoŋgo uni meyowo peka mande kaŋuya ŋano sowe taró. Mande ŋuko ŋandiro: \fv \ft 46 \+fv*\ft “Ŋuno punipo uni koweye naru suki-suki neyoteŋgo. Ko kewá ŋuno naru suki-suki qaro kama winzumoweya.” \f* \v 47 Ko toŋeŋgepo kowosoní o piyimi teroqo toŋeŋge tumo raŋo qembe. Ke soŋga ta ŋundiro piyo tero Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo oweya, ŋuko meté. Koweke soso meté yotoro toŋeŋge irisa-irisa yote quko kewá piyimimo ŋuno raŋoní uweya, ŋuko piyimi horé. \v 48 Ŋuno \b \q1 “‘naru suki-suki punipo unindoro koweye neyoteŋgo. \q1 Ko kewá ŋuno naru suki-suki qaro kama khumoyote.’ \m \v 49 Pare kato nembo re o newero qu saŋano reyote. Ŋundiro naŋge Anutuko kewá re unipare soso saŋayemo reweya. \p \v 50 “Nembo ŋuko o meté mu. Quko nembo ŋuro nuŋgurí ŋu kini tiníqo, khoyó kini teweya. Ye soso nembo ŋundiro naŋge ti qembe. Newonde ime epe ino-ino ti qembe.” \c 10 \s1 Parí, kamí rotowero murí ŋuro yaró \r (Matyu 19:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Asa Yesuko mira ŋu rotoro Jotan Sono andusina Judia mirako uyaró. Ŋunde tiní unipare qambu soso pitu ko eneno kopoyaŋgurí. Kopoyi eneŋo murí howero mande rondaqe yunoyaró. \p \v 2 Ŋu naruko ŋuno Farisi uni\f + \fr 10:2 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Enendo Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howero uniparetoro toŋeyemo owéye parámi taŋgurí.\f* kumimbo mahero Yesu towoŋowero ŋande oseseyaŋgurí, “Uni kato parí meté rotoweya ŋuko hutuŋo mande wendaqeweyape ma kini?” yaŋgurí. \p \v 3 Ŋunde yi ŋande osese yereró, “Mosesko\f + \fr 10:3 \ft Komo suki “\fk Mosesko\ft ” uni parámi tero Israel unipare sopo yereró. Anutuko \fk Sainai \ft purímo \fk hutuŋo mande \ft inoní mande ŋu rondaqe unipare yunaró.\f* sokomeko ŋuno osese ŋuro date nakayáŋaró?” yaró. \p \v 4 Yiní ŋande yaŋgurí, “Mosesko ŋande nakayáŋaró, ko unindo sokome ka epe re-re toŋowero qu nakayáŋoro pare inoro howi toŋeweya,” \f + \fr 10:4 \ft Hutuŋo Mande 24:1-4 \f* yaŋgurí. \p \v 5 Yiqo, Yesuko ŋande yimiraró, “Yendo newondeye kusiyoyoteŋgo. Ŋunde ŋuroko mande kondé ŋunde qu nakayáŋaró. \v 6 Komo suki Anutuko o soso towaró quno enendo ‘urumuni kaya, pare kaya yondowaró.’ \f + \fr 10:6 \ft Murí Tero 1:27\f* \v 7 ‘Ŋunde ŋuroko uni iwí-nimí yorotoro parímboya womowari, \v 8 ko irisa ŋundo kowe kanata tewari.’ \f + \fr 10:8 \ft Murí Tero 2:24\f* Asa Anutuko mande ŋunde yiní kowe irisa kama yorari. Kini. Irisa ŋu kowe kanata tariyó. \v 9 Ŋunde ŋuroko Anutuko o irisa siyoro kopo yiriníqo, ye ŋu ma usowowero.” \p \v 10 Tukú yano oro iŋo-iŋo rewero uni ŋundo mandímboro murí ŋuro oseseyaŋgurí. \v 11 Ŋunde yi ŋande yimiraró, “Uni kato eneŋo parí rotoro pare meyowo rete, ŋuko se simbururu tete. \v 12 Ko pare kato kamí rotoro uni meyowo reweya, ŋuko se simbururu teyoweya.” \s1 Ye simó ta-ta qembe ti qembe \r (Matyu 19:13-15; Luk 18:15-17) \p \v 13 Asa unipareto simó ta-ta yorero Yesuko kandí kembayemo rewero quro eneno maheŋgurí. Quko iŋo-iŋo rewero uniyómbo\f + \fr 10:13 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* yiyo yaŋgurí. \v 14 Ŋunde tiqo, Yesuko yiyoro saŋgirí tero ŋande yaró, “Ye simó ta-ta tomó ta-ta ŋu yorotika nono mahe, ma soré yerewero. Dokoro Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó\f + \fr 10:14 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋuko simó ŋunde quro na. \v 15 Nondo ye hamó yimiroteno, uni kato simó qembe tero Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó ŋuro kama metéŋoweya tiníqo, ŋundo naru ŋuro quroko ŋuno kama oweya.” \v 16 Ŋunde yeroqo simó ta-ta ŋu yondowo pisi yerero kandí kembayemo rero puriŋo re yunaró. \s1 Onoŋo uni kato Yesu mande ka oseseyaró \r (Matyu 19:16-30; Luk 18:18-30) \p \v 17 Asa Yesu toŋewero tiníqo, uni kato waka ta kheŋgeŋo mahe potoruku re inoro ŋande oseseyaró, “Rondaqe-rondaqe uni meté, no date tero yoto-yoto suki-suki ŋu rewano?” \p \v 18 Yiní ŋande yaró, “Ke do karo, no meté, yero neko nerete? Anutu kanata ŋu naŋgeko meté. \v 19 Mande kondé enesó-enesó\f + \fr 10:19 \ft “mande kondé enesó-enesó” ŋuko \fk hutuŋo mande \ft naŋge, komo suki Anutuko \fk Sainai \ft purímo \fk Moses \ft inoní Israel unipare yunaró. Mande ŋuko Juda uniparetoro yoto-yotoye soso sopoyaró.\f* ŋu qene iŋomukote: uni ma yuri khumowero, se simbururu ma tewero, momo ma tewero, mande khono ŋuno kota mande ma yewero, uni ka kanáŋoro situwiyó ma rewero, awa-náŋge ará te yuno qembe.” \f + \fr 10:19 \ft Toŋeŋgurí 20:12-16; Hutuŋo Mande 5:16-20\f* \p \v 20 Yiní ŋande yaró, “Rondaqe-rondaqe uni, nondo simó tomó ta quno hutuŋo mande soso ŋu howeyate itaka uni parámi teteno,” yaró. \p \v 21 Yiní kondé qenero newonde meté inoro ŋande yaró, “O kanata ka yote. Keŋo situwi soso soweyoya mone ŋu rondaŋe uni oye moré kini ŋu yuno. Ke ŋunde teroqo, o meté samboko reweya. Asa ŋunde teya ke mahe nohowe.” \p \v 22 Yiníqo, newonde surumí tero umu-kembé piyo tiní roto toŋeró, dokoro, ene onoŋoyó qambu taró. \p \v 23 Asa toŋiní Yesuko iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 10:23 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* yiyoro ŋande yimiraró, “Onoŋo unipare kato Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\f + \fr 10:23 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋuno owero ŋuko taŋo kini, quhurí.” \p \v 24 Ŋunde yiníqo, newondeye yukuwaró. Quko Yesuko pitu ko ŋande yimiraró, “Simóne iŋi, naruyómo ŋuno owero ŋuko taŋo kini, quhurí. \v 25 Kamel kato tisi wituyówore uyarewero rukusuwoyote.\f + \fr 10:25 \ft “\fk kamel\ft ” ŋuko númbowe parámi ka, ko tuwi tiŋiyowero tisi wituyó ŋuko tomó horé.\f* Ŋu hamó. Quko onoŋo uni kato Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo ŋuno owero quro parámi horé rukusuwoyoteŋgo.” \p \v 26 Ŋunde yiníqo, kondé yukuworo epe mito-mito taŋgurí, “Ŋu hamó tiníqo, ŋu danimboko rambaruru takaweya?” \p \v 27 Yiqo, kondé toŋetero ŋande yaró, “Unindoko tewero mepémo kini. Quko Anutuko kama rukusuwoyote. Enendo o soso meté teweya.” \p \v 28 Ŋunde yiní Pitako ŋande yaró, “Qeno, norendo onani soso rotoro ke kohowatowó.” \p \v 29 Yiní ŋande yaró, “Nondo mande hamó yeteno. Uni kato no owéne iŋoro miti mande\f + \fr 10:29 \ft “\fk miti mande\ft ” ŋuko Anutuko \fk Kristo \ft asáŋoní khumoro quhurínanimboro kimo tiní Anutu koya newonde kanata tewero ŋuro mande meté mu naŋge.\f* iŋoro yayó, kumuní, kuwí, iwí, nimí, simó, khoyó ŋu rotoweya quko \v 30 itaka naŋge o qambu ŋu siyoweya: ya, kumuní, kuwí, nimí, simó, khoyó siyoweya. Ŋuya unindo saŋgirí te inowaŋgo. Quko naru maheweya qunoko yoto-yoto suki-suki reweya. \v 31 Quko uni qambu itaka korete yoteŋgo, ŋuko tukú tewaŋgo. Ko uni qambu itaka weŋa yoteŋgo, ŋuko koretewaŋgo.” \s1 Yesuko eneŋo khumoro otoqoweya ŋuro pitu ko yimiraró \r (Matyu 20:17-19; Luk 18:31-34) \p \v 32 Asa khewore Yerusalem yendémo oŋgurí. Oro Yesuko koretero oní iŋo-iŋo rewero uni newondeye yukuwaró, ko unipare yohowaŋgurí qu sasaro taŋgurí. Asa Yesuko iŋo-iŋo rewero uni 12 ŋu\f + \fr 10:32 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni \ft 12” ŋuko Yesu rokó yiriní topé-topé horé tunoqaŋgurí.\f* yorero o soso Yerusalem ŋuno tunoqeweya ŋuro naru kaŋuya yimiraró. \v 33 Yimitoro ŋande yaró, “Iŋoyi, itaka nore Yerusalem owé teteto. Ko unindo Unindoro Naŋuní\f + \fr 10:33 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* ŋu rero o qa-qa unindoro tapá uni kandeyemo ko hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni kandeyemo\f + \fr 10:33 \ft Uni soso ŋundo Juda koro huru-huru parámi ka, owí \fk Sanedrin\ft , taŋgurí. Enendo Juda unipare ronda yereyaŋgurí.\f* rotowaŋgo. Ŋunde riqo, topé piyimi rero, uratoka khumoní, ye iŋoro uni wini meyowomboro kandeyemo re rotowaŋgo. \v 34 Re rotoyi uni ŋundo rero huwó mande yero tuteworo utómbo haususuworo uri khumoweya. Uroyi khumoníqo, naru kapusa kini tiníqo, pitu ko otoqoweya.” \s1 Jems koya Jon koya owé parámi rewero kirayariyó \r (Matyu 20:20-28) \p \v 35 Asa yerepasa ŋu, Jems koya Jon koya, Sepeti simó irisa ŋundo, mahero Yesu ŋande kirayariyó, “Rondaqe-rondaqe uni, o karo ke kira kerewe tetero, quko keto nore o meté te nuno qembe.” \p \v 36 Ŋunde yiri ŋande yaró, “Do ka te yunowero tewe kira neretiri?” \p \v 37 Yiní mande topé ŋande yariyó, “Ŋako. Keto owé parámi rero uni parámi horé tunoqeweya quno metémbe nore irisa ŋuya uni parámi tunoqewaro. Asa keko korete qu, nore kato owé irisayó qu reweya ko kato owé kapusayó qu reweya.” \p \v 38 Yiri ŋande yaró, “Yariko kira ŋuro kama iŋori tondaŋete. Nondo o quhurí ka rewano ŋuko sono piyimi newano ŋunde qembe. O quhurí ŋu weyo nereweya. Yarimbeka o piyimi ŋu newaripe, quhurí kusuŋoyómo yowaripe?” \p \v 39 Yiní mande topé ŋande yariyó, “Kini, nore irisa meté ŋundiro tewaro.” \p Yiri ŋande yaró, “Hamó, sono ŋu newari. Ko quhurí ŋundo weyo yereweya. \v 40 Quko uni parámi tewari ŋuko nondo yunowero mepémo kini. Anutuko naŋge owé parámi irisa ŋu uni kumi yunoweya.” \p \v 41 Asa iŋo-iŋo rewero uni kande irisa qundo yerepasa ŋu Yesu kirayariyó ŋuro iŋoro eneya saŋgirí taŋgurí. \v 42 Ŋunde tiqo, Yesuko neko yiriní mahiqo, ŋande yaró, “Ye iŋoteŋgo, ko uni wini meyowomboro sopo-sopoyembo piyimi sopo yereyoteŋgo. Kowe uni parámiyembo eneŋombo owé parámi rewero quro iŋoyoteŋgo. \v 43 Quko ye ŋunde ma tewero. Kini, ye keweroye moŋgo uni kato uni parámi tewero ye iŋoyote tiníqo, sunará simó ŋunde teweya. \v 44 Ko uni kato owé parámi rewero ye iŋoyote tiníqo, uni soso koro kho simóye ŋunde yoweya. \v 45 Dokoro Unindoro Naŋuní\f + \fr 10:45 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* ŋundo unipareto eneŋo sunará tewero quro kama maheró. Kini, enendo uniparetoro sunará tewero maheró, ko yoto-yotoyó rotoro kimo yerewero\f + \fr 10:45 \ft “\fk kimowero\ft ” ŋuro murí muko ŋandiro: unipareto o piyimi kusuŋoyómo kusiyowí yoteŋgo. Ŋundiro naŋge Anutuko kimo tero yoriní kina yowaŋgo.\f* quro maheró.” \s1 Yesuko uni ka toŋí piyimi mu, owí Bar-Timeus, riní meté taró \r (Matyu 20:29-34; Luk 18:35-43) \p \v 46 Asa Yesu koya iŋo-iŋo rewero unindoya\f + \fr 10:46 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* uyareyate Jeriko yendémo ŋuno uyareŋgurí. Asa Jeriko rotoro Yerusalem oro unipare qambu ŋuya oyi uni ka toŋí kiré mu, owí Bar-Timeus, khe tapémo ŋuno kunditero wondo koro unipare kira yereyara. (Owé ŋu Bar-Timeus murí muko “Timeus naŋuní.”) \v 47 Kunditeyoní unipareto ŋande yaŋgurí, “Yesu, Nasaret noŋgo uni ŋu, mahete,” yi iŋoro kiwero ŋande watí-watí nekoyaró, “Yesu, Dewit koro naŋuní,\f + \fr 10:47 \ft Komo suki “\fk Dewitko\ft ” Juda unipare wiri yereró. Ŋu naruko ŋuno Anutuko Dewit ŋande miraró, imemoŋgo keŋo sowe qu ka mahero naru suki-suki unipare wiri yereweya yaró (2 Samuel 7:11-16 weyo qembe). Asa yate Juda unipare soso ŋundo Dewit koro naŋuní sopaŋgurí, ko uni ŋuro sopaŋgurí ŋu, “\fk Mesaiya\ft ,” ma, “\fk Kristo\ft ,” ye nekoyaŋgurí.\f* sikíne te nuno,” yeyaró. \p \v 48 Unipare kutaqe ŋundo qene yero ŋande yaŋgurí, “Ŋunde roto!” yaŋgurí. Quko kondé watí-watí nekoro ŋande yaró, “Dewit koro naŋuní, sikíne te nuno.” \p \v 49 Ŋunde watí-watí yeyoní Yesuko iŋoro kaŋero ŋande yimiraró, “Nekoyika mahiní.” Yiníqo, unipareto uni toŋí kiré ŋu ŋande miraŋgurí, “Newondeke kondé yoní, otoqo. Yesuko neko kerete.” \v 50 Ŋunde miroyi kowe punu-punu piru qu\f + \fr 10:50 \ft “kowe punu-punu piru” ŋunde qu unipareto kowe punu-punuye meyowo weheŋoyaŋgurí.\f* rotoro otoqoro waka ta maheró. \p \v 51 Mahiní Yesuko ŋande oseseyaró, “Nondo do ka te kunowano?” Yiní mande topé ŋande yaró, “Raponi,\f + \fr 10:51 \ft “Raponi” ŋuro murí muko ŋandiro, “Rondaqe-rondaqe Uni.” \f* toŋetero o qenewero ye iŋoteno,” yaró. \p \v 52 Yesuko ŋande miraró, “Meté u. Keŋo iŋondutukepo\f + \fr 10:52 \ft “\fk iŋondutu\ft ” ŋuko ŋandiro, asa unipareto ŋande kondé ye iŋoyoteŋgo, ko Anutuko meté sopo yereweya.\f* koriní meté tete.” Yiníqo, waka ta toŋí hiyóqiní pitu ko toŋetero Yesu khewore howaró. \c 11 \s1 Yesuko wiri yerete uni ŋunde qembe Yerusalem ŋuno oró \r (Matyu 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Asa yate-yate Yesuko Yerusalem owero oró. Oro mira purí Oliv ŋuno, asa Betipake yendé ko Betani yendé kutaqemo ŋuno, iŋo-iŋo rewero uni irisa\f + \fr 11:1 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* neko yerero \v 2 ŋande yimiraró, “Yendé andusina ŋuno uyareya dóki\f + \fr 11:2 \ft “dóki” ŋuko númbowe parámi ta, \fk hosi \ft ŋunde qembe uni kato meté saŋano kunditiní uyareweya.\f* simó ka kusiyaŋgurí qu qenewari. Komo uni kato dókiko ŋuno kama kunditaró. Asa utó orosoyero re mahiri. \v 3 Ŋunde tiri uni kato ŋuro osese yiriníqo, ŋande mirori qembe, ‘Uni Parámimbo ŋuya kho ka teweya. Ko imemoŋgo pitu ko re mahewaro.’” \p \v 4 Yesuko ŋunde yiníqo, yendémo uyaro dóki simó ŋu ya kimbino mako sumeyoro kusiyaró mu qenero orosoyariyó. \v 5 Ŋunde tiriqo, uni ŋuno kaŋaŋgurí qundo ŋande osese yereŋgurí, “Do murí karo dóki simó ŋu orosoyitiri?” \v 6 Yiqo, iŋo-iŋo rewero uni irisa ŋundo Yesuko mande yimiraró ŋu yimirori kama soré yereŋgurí. \fig Unipare kumi tuwi piruye ŋu wendaŋero khewore raŋgurí.|alt="Jesus riding donkey" src="LB00315B" size="col" copy="Illustrations by Louise Bass (c) The British & Foreign Bible Society 1994" ref="MRK 11:1" \fig* \p \v 7 Asa dóki simó ŋu Yesuko re mahero tuwi piruyari se dóki saŋano rero Yesu re ŋuno rotori kunditaró. \v 8 Unipare kumi tuwi piruye ŋu wendaŋero se khewore ri, kumi te kambiní kome soso qu rondaqero khewore raŋgurí. \v 9 Ŋunde tero kumi koretero uyari, kumi tukú uyaro soso mande parámi ŋande yaŋgurí, \b \q1 “Anutu owí hokoyi!” \q1 “Uni Parámimboro owímo mahete ŋundo puriŋo riní!” \q1 \v 10 “Usinani Dewit\f + \fr 11:10 \ft Komo suki “\fk Dewitko\ft ” Juda unipare wiri yereró. Ŋu naruko ŋuno Anutuko Dewit ŋande miraró, imemoŋgo keŋo sowe qu ka mahero naru suki-suki unipare wiri yereweya yaró (2 Samuel 7:11-16 weyo qembe).\f* ŋuro sowe qundo nore wiri nereweya. Anutuko naru ŋu puriŋo te inoyote!” \q1 “Anutu owí koreko horé hokoyi!” \p \v 11 Ŋundiro Yesuko Yerusalem oro Anutu koro Ya Surumímboro\f + \fr 11:11 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí.\f* yendémo ŋuno oro o soso ŋuno toŋetero qeneró. Qeniní suwo tiníqo, roto toŋero iŋo-iŋo rewero uni khe saŋiyoro irisa ŋuya Betani uŋgurí. \s1 Yesuko takuni ka yiní te fik ka saŋano yora \r (Matyu 21:18-19) \p \v 12 Asa ita saraŋoní, Betani rotoro arero o qímboro khumaró. \v 13 Khumoro kewá fik ka komiri taró qu sewemo qenero, taŋgurí moré peka, yero uyaró. Quko kutaqe uyare qeniní taŋgurí ka ŋuno kama yora, komiri naŋge. Dokoro naru ŋuko taŋgurí rewero naruyó kini. \v 14 Asa qenero kewá ŋu ŋande miraró, “Imemoŋgo uni kato ke taŋguríŋge kama neweya,” yiní iŋo-iŋo rewero uniyómbo\f + \fr 11:14 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* iŋaŋgurí. \s1 Yesuko kimo rewero uni Ya Surumí moŋgo yohowaró \r (Matyu 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 15 Asa Yerusalem ŋuno oro Ya Surumímboro\f + \fr 11:15 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí. Hoŋgo ka yendé parámi ta wuririyoro \fk Ya Surumí \ft keweroko ŋuno yora.\f* ŋuro hoŋgo quroko oro uni soso mone rewero kho teyaŋgo ŋuno qu\f + \fr 11:15 \ft Ŋu naruko ŋuno Juda uni mira kapiya moŋgo \fk Ya Surumí \ft ŋuno mahero yambo hariri tero \fk o qa-qa \ft teyaŋgurí. Asa ko mone rewero uni kumi mira meyowomboro moneye ŋu rohoréŋoro Judia mira koro moneye teyaŋgurí, ko kumi nú-qare o qa-qa tewero quro soweyaŋgurí.\f* yohowaró. Yohowero uni moneye rohoréŋoyaŋgo ŋuro wasa-wasaye koya uni nú soweyaŋgo ŋuro yakutíye soso se windoroŋaró. \v 16 Ŋuya uni kumimbo oka kina re koroworo Anutu koro Ya Surumímboro yendémo ŋuno uyarewero quro soré yereró. \v 17 Ŋunde tero unipare soso ŋande yimiraró, “Sokomeko ŋuno ŋande nakayáŋaró, ‘Neneŋo yane muko hariri koro ya qu.’ \f + \fr 11:17 \ft Aisaia 56:7\f* Quko yendo ri ‘kuma tero momo teyoteŋgo unindoro ya qu teyote.’” \f + \fr 11:17 \ft Jeremaia 7:11\f* \p \v 18 Unipare qambu ŋundo mandí iŋoro kondé yukuwaŋgurí. Ŋunde ŋuroko o qa-qa unindoro tapá unindoya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya sasaro tero uri khumowero khe qu seqayaŋgurí. \v 19 Asa suwo tiníqo, Yesu yendé roto toŋeró. \s1 Kewá takuni saŋanímo raró ŋu qeneŋgurí \r (Matyu 21:20-22) \p \v 20 Ita saraŋoní Yerusalem khewore uyareyate kewá fik\f + \fr 11:20 \ft “te fik” ŋuro Mak 11:12-14 ameno weyo qembe.\f* ŋu qeneŋgurí. Ko kewá ŋuko piyo tero asáqemukaró. \v 21 Qenero Pitako ŋande miraró, “Rapi, keto kewá fik takuni saŋanímo suwono ya, ŋuko asáqete.” \p \v 22 Yiní mande topé ŋande yaró, “Ŋuro Anutu iŋondutuwoyi qembe. \v 23 Nondo hamó ye yimiroteno, uni kato mira purí ŋa, ‘Otoqo windi quroko u,’ ŋunde yeweya, quko newonde irisa kama tero iŋoní hamó tiníqo, ŋundiro tunoqeweya. \v 24 Ŋunde ŋuroko yendo, hariri tero oka rewato, yero iŋoro o ŋu rewaŋgo. \v 25 Ko kaŋero hariri tewaŋgo quno ŋuno uni karo newonde saŋgirí ŋu rotoya eneŋo quhuríye roto yunoyi qembe. Ŋunde tiqo, awaye samboko yote ŋundo, yeŋo quhuríye ŋu se rotoweya.” \v 26 (-)\f + \fr 11:26 \ft Iŋo-iŋo uni kumimbo, wini 26 ŋuya yote, ŋunde ye iŋoyoteŋgo. Wini ŋuko ŋande yete, “Quko keto uni karo newonde saŋgirí kama roto tiqo, awaŋge samboko yorote ŋundo keŋo quhuríŋge kama se rotoweya.” Ko kumimboko ŋande ye iŋoyoteŋgo, ko Makiko mande ŋu kama nakayáŋaró, tukú uni kato nakayáŋaró.\f* \s1 Yesuko danimboro wimbímboro o soso ŋu teyara? \r (Matyu 21:23-27; Luk 20:1-8) \p \v 27 Asa Yesu Yerusalem oro Ya Surumímboro\f + \fr 11:27 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí.\f* hoŋgo quroyómo kinaŋge uyaró. Uyariní o qa-qa unindoro tapá unindoya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya uni kembé-kembéyemboya\f + \fr 11:27 \ft Uni soso ŋundo Juda koro huru-huru parámi ka, owí \fk Sanedrin\ft , taŋgurí. Enendo Juda unipare ronda yereyaŋgurí.\f* kopo mahero \v 28 ŋande oseseyaŋgurí, “Do owé ka moré o soso ŋa mepémo teyote? Danimbo owé ŋu re kunaró?” \p \v 29 Ŋunde yi ŋande yaró, “Nondo o karo osese yerewe teteno. Osese ŋuro mande topé yiqota do owé ka moré o soso ŋa mepémo teyoteno ŋuro yimirowano. \v 30 Jonko unipare sono re yunaró. Asa eneŋo kho qu tewero ŋuro owé ŋu, sambo koŋgo rarómbe ma uni noŋgo raró? Ye do ka yeteŋgo?” \p \v 31 Ŋunde yiní keweroyemo epe mito-mito ŋande taŋgurí, “Ko norendo, ‘Ŋuko sambo koro qu,’ yewato tiníqo, ŋande osese nereweya, ‘Asa ye date koro mandí iŋoro iŋondutu\f + \fr 11:31 \ft Ŋu iŋondutu ŋuko ŋandiro, asa unipareto mande ka iŋoro, ŋu hamó, ye iŋoro howewaŋgo.\f* kama taŋgurí?’ yeweya. \v 32 Quko, ‘Owí ŋu uni kato inaró,’ yewero mepémo kini,” yaŋgurí. (Unipare qambu ŋundo Jon ŋuro ŋande yaŋgo, “Uni ŋuko ye-ye uni\f + \fr 11:32 \ft “\fk ye-ye uni\ft ” ŋuko Anutuko mandí yunoní unipare yunaŋgurí.\f* hamó qu ka.” Ŋunde ŋuroko uni pará-parámbo Jon yesaráŋowero sasaro taŋgurí.) \p \v 33 Asa ko mande topé ŋande yaŋgurí, “Nore kama iŋoteto.” \p Yiqo, ŋande yimiraró, “Asa ko no ŋuya da noŋgo owé ŋa rero o soso teyoteno ŋuro ye kama yimirowano.” \c 12 \s1 Kho unindo wain koro kho ka sopoyaŋgurí ŋuro tapara mande qu \r (Matyu 21:33-46; Luk 20:9-19) \p \v 1 Asa Yesuko tapara mande\f + \fr 12:1 \ft “\fk tapara mande\ft ” ŋuko sowo mande naŋge. Yesuko sowo mande ŋunde qu yero oka witú yereró.\f* ka ŋande yimiraró, “Naru kano uni kato wain kho ka tero hoŋgo rero wuririyoro ŋu quroko ŋuno wain eŋgémboro sonoyó rewero quro meré parámi ka sero rotoro ya piru kho qene sopoyowero qu ka towaró. Ŋu soso toworo kho ŋu rero kho sopo-sopo uni kumi kandeyemo rotoro\f + \fr 12:1 \ft Kho simburímbo ŋande ye iŋaró, ko uni ŋundo kho soporo eŋgé kumi simburí inoro kumi towowaŋgo.\f* mira kapiyamo ŋuno toŋeró. \v 2 Yate-yate kho simburí ŋundo eŋgé kumi siyowero quro sunará simó ka ŋuno asáŋoní uyareró. \v 3 Ŋuno uyariní sopo-sopo uni ŋundo haususuwo howi kina toŋeró. \v 4 Imemoŋgo simburímbo sunará simó kaŋuya asáŋoní uyariní utoro kembé usoworo o piyimi horé te inaŋgurí. \v 5 Ŋunde tero meyowo ŋuya asáŋoní uyariní kho sopo-sopo ŋundo simó ŋu haususuwoyi khumaró. Qambu asá yiriní uyariqota kumi uraŋgurí, kumi woŋga yuroyi khumaŋgurí. \p \v 6 “Asa simburímboro naŋuní surumí iŋoyara qu yora. Iwímbo ŋande yaró, ‘Kho sopo-sopo ŋundo naŋone ŋu ará te inowaŋgo.’ Ŋunde yero naru weŋa quno naŋuní asáŋoní ŋuno uyareró. \p \v 7 “Quko kho sopo-sopo ŋundo simó ŋu qenero keweroyemo ŋande yaŋgurí, ‘Simó ŋundo iwímboro o soso ŋako imemoŋgo siyoweya. Uratoka khumoníka o ŋa soso norendo siyowato.’ \v 8 Ŋunde yero simó ŋu rero uroyi khumoní re hoŋgo sumeyoro raŋaŋgurí.” \p \v 9 Yesuko ŋande osese yereró, “Iŋi, kho simburí ŋundo do ka teweya? Ŋandiro naŋge, ene uyaro sopo-sopo uni ŋu rambaruru yerero wain koro kho ŋu uni meyowo yunoweya. \v 10 Yendo mande sokomeko ŋuno nakayáŋaró ŋu qeneŋgurímbe ma kini? Mande ŋuko ŋandiro: \b \q1 “‘Ya re-re unindo wondo ka rero piyimi, yero iŋoro re rotaŋgurí, \q2 quko itakako wondo ŋundo ya soso riní kondérewero wondo ka tunoqete. \q1 \v 11 Uni Parámi eneŋombo o ŋu riní ŋunde tunoqiní \q2 qenero niŋgu-niŋgu parámi teteto.’” \p \v 12 Yesuko ŋunde yiníqo, uni pará-parámbo iŋoro, enendo nore yesará nereyote, yero iŋomukaŋgurí. Ŋunde ŋuroko saŋgirí tero urowero khe ka seqaŋgurí. Quko unipare qambu ŋuro sasaro taŋgurí. Asa ko ene roto toŋeŋgurí. \s1 Juda unipareto Sisa takis inowero ŋuro yaró \r (Matyu 22:15-22; Luk 20:20-26) \p \v 13 Asa uni pará-parámbo, Yesu mande piyimi yiní towowato, ye iŋoro Farisi\f + \fr 12:13 \ft “\fk Farisi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Enendo Anutu koro \fk hutuŋo mande \ft ŋuro okeyá ta howero uniparetoro toŋeyemo owéye parámi taŋgurí.\f* kumimboya Herot koro topé kumimboya\f + \fr 12:13 \ft “\fk Herot\ft ,” owí kako “Antipas,” ŋundo Galili mira sopo yereró.\f* asá yiri maheŋgurí. \v 14 Mahero ŋande oseseyaŋgurí, “Rondaqe-rondaqe uni, nore ŋande iŋoyoteto, ko keto uni karo owé morémbe ma kini ŋuro kama iŋoyote. Kini, Anutu koro kheyó hamó moŋgo naŋge rondaqe yunoyote. Ŋunde ŋuroko yeka iŋowato. Norendo Sisa\f + \fr 12:14 \ft “\fk Sisa\ft ” ŋuko \fk Rom \ft koro wiri yerete uni parámi ŋu. Rom unindo mirane-mirane wini soso sopo yerero ene moŋgo takis siyaŋgurí. Juda uni kumimbo takis ŋuro hamó piyimiŋoyaŋgurí, dokoro Sisa kasirayómo yowero ŋuro piyimiŋoyaŋgurí.\f* takis re inowato ŋuko hutuŋo mande wendaqeyotepe ma kini?” \p \v 15 Ŋunde yiqo, Yesuko eneŋo maŋgoye irisawore yewero murí ŋu qene iŋoro mande topé ŋande yaró, “Ye date towo nereteŋgo? Denarius\f + \fr 12:15 \ft “\fk denarius\ft ” ŋuko \fk Rom \ft koro wondo musiyó ka, asa Rom koro takis tewero wondo qu.\f* ka re mahika qenewe.” \v 16 Ŋunde yiníqo, ŋu re mahi ŋande osese yereró, “Wondo musiyó ŋano kapo-kapo ŋaya owí ŋako daniro qu?” \fig |alt="Various coins" src="ABS-031" size="col" copy="Illustrations by John Lear (c) American Bible Society 1960" ref="MRK 12:15" \fig* \p Yiníqo, “Sisa koro qu,” yaŋgurí. \p \v 17 Ko Yesuko ŋande yimiraró, “O kumi Sisa koro qu, ŋu Sisa se inoyi qembe. Ko o kumi Anutu koro qu, ŋu Anutu se inoyi qembe.” \p Ŋunde yiníqo, iŋoro ene newondeye yukuwaró. \s1 Sadyusi unindo Yesu towoŋowero osese taŋgurí \r (Matyu 22:23-33; Luk 20:27-40) \p \v 18 Asa Sadyusi uni\f + \fr 12:18 \ft “\fk Sadyusi uni\ft ” ŋuko unindoro huru-huru ka Israel mirako ŋuno yaŋgurí. Eneko wondo uni kumi owéye parámi tero unipare soso sopo yereyaŋgurí.\f* kumi maheŋgurí. Uni ŋundo ŋande yeyaŋgurí, ko unipare khumaŋgurí qundo pitu ko kama otoqowaŋgo. Asa mahero Yesu ŋande oseseyaŋgurí, \v 19 “Rondaqe-rondaqe uni, komo Mosesko\f + \fr 12:19 \ft Komo suki “\fk Mosesko\ft ” uni parámi tero Israel unipare sopo yereró. Anutuko \fk Sainai \ft purímo \fk hutuŋo mande \ft inoní mande ŋu rondaqe unipare yunaró.\f* noreŋo mande ŋande nakayáŋaró, ‘Uni kato pare rero simó moré kini yate khumoníqo, eneŋo koneyómbo pare ŋu riní simó pisiyoníqota payómboro sowe qu tunoqiní.’ \f + \fr 12:19 \ft Hutuŋo Mande 25:5-6\f* \v 20 Asa iŋo. Naru kano uni kato naŋo-simó kande saŋiyoro irisa pisi yereró. Simó korete ŋundo pare rero, yate-yate simóyari moré kini tero khumaró. \v 21 Khumoní simó irisayó ŋundo payómboro parí qu raró. Quko ene ŋuya simó moré kini khumaró. Khumoní simó kapusayó ŋuya ŋunde naŋge taró. \v 22 Ŋundiro naŋge simó kande saŋiyoro irisa ŋu soso pare ŋu rero simóye moré kini tero khumoyiqo, imemoŋgo pare ŋuya khumaró. \v 23 Asa yeka iŋowato, unipare khumaŋgurí qundo pitu ko otoqowaŋgo quro naruyómo ŋuno, pare ŋu, danimboro yoweya? Dokoro uni kande saŋiyoro irisa qundo pare kanata ŋu raŋgurí.” \p \v 24 Ŋunde yiqo, Yesuko ŋande yimiraró, “Yendo mande sokomeko ŋuno nakayáŋaŋgurí ŋuya Anutu koro wimbí ŋuya kama iŋoyi tondaŋete. Ŋunde ŋuroko ye mande koroqe yeteŋgo. \v 25 Unipare khumaŋgurí qundo uni tapu koŋgo pitu ko otoqowaŋgo quno ŋuno epe re-re kama tewaŋgo. Kini, eneko sambo simó\f + \fr 12:25 \ft “\fk sambo simó\ft ” ŋuko komo suki-suki Anutuko unipare kama yoriní tunoqi sambo simó yondowoní sunará teyoteŋgo.\f* ŋunde qembe yowaŋgo. \v 26 Quko unipare khumaŋgurí qundo pitu ko otoqowaŋgo quro yeweka iŋoyi. Moses koro sokomeko ŋuno ŋande yaró, ko enepa naŋge te kunzi qayara quno ŋuno kaŋiní Anutuko te suru qayara ŋu noŋgo ŋande miraró, ‘Nondo Abraham koro Anutuyó, Aisak koro Anutuyó, Yakop koro Anutuyó.’ \v 27 Asa qeni, Anutu ŋuko uni kindo khumaŋgurí ŋuro Anutuye kini. Uni yoto-yotoye moré ŋuro Anutuye.” \f + \fr 12:27 \f* Yendo mande koroqe qu yeteŋgo. \s1 Hutuŋo mande parámi karo yaró \r (Matyu 22:34-40; Luk 10:25-28) \p \v 28 Asa Yesu koya Sadyusi unindoya epe mito-mito teyoyiqo, hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\f + \fr 12:28 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* kato iŋaró. Iŋoro Yesu koro mande topé ŋuro niŋgu-niŋgu tero ŋande oseseyaró, “Mande kondé enesó-enesó\f + \fr 12:28 \ft “mande kondé enesó-enesó” ŋuko \fk hutuŋo mande \ft naŋge, komo suki Anutuko \fk Sainai \ft purímo \fk Moses \ft inoní Israel unipare yunaró. Mande ŋuko Juda uniparetoro yoto-yotoye soso sopoyaró.\f* ŋuro osese kereteno. Mande kondé kato mande kondé enesó-enesó ŋu taka yereyotepe ma kini?” \p \v 29 Yiní Yesuko mande topé ŋande yaró, “Iyo, ŋako. ‘Ye Israel iŋi, Uni Parámi, Anutunani ŋuko kanata na, enesó kama yote. \v 30 Keto Uni Parámi ŋu, Anutuke, newondekepo, yuqakepo, iŋo-iŋokepo, wimbukepo hamó surumí iŋo inoyoto qembe.’ \f + \fr 12:30 \ft Hutuŋo Mande 6:4,5\f* \v 31 Asa mande kondé irisayó ŋuko ŋandiro: ‘Keŋomboro iŋoyote ŋunde naŋge topokeporo ŋunde na iŋoyoto.’ \f + \fr 12:31 \ft O Qa-qa Uni 19:18\f* Mande kondé irisa ŋundo mande kondé enesó-enesó taka yerete.” \p \v 32 Yiní ŋande yaró, “Rondaqe-rondaqe uni, hamó yete. Anutu ŋuko kanata na, enesó kama yote. \v 33 Kowe uni kato newondí, iŋo-iŋoyó, wimbí soso Anutu inoyote tiníqo, ŋu meté horé. Kowe eneŋomboro iŋoyote ŋunde naŋge topémboro iŋoyote ŋu meté horé. Hutuŋo mande irisa ŋundo o meté horé mu, ŋuko o qa-qa qamukaŋgurí quya oka te inaŋgurí ŋuya soso taka yerete.” \p \v 34 Ŋunde yiní Yesuko uni ŋuro iŋoní tondaŋiní mande topé meté mu yiní ŋande miraró, “Keto Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\f + \fr 12:34 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* waka ta owero tete.” Ŋunde yiníqo, uni meyowo wimbuye umbuní osese ka kama taŋgurí. \s1 Kristo ŋuko Dewit koro naŋunímbe ma kini? \r (Matyu 22:41-46; Luk 20:41-44) \p \v 35 Asa Yesuko Ya Surumímboro\f + \fr 12:35 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí.\f* hoŋgo quroyómo ŋuno mande rondaqe unipare yunoro ŋande yaró, “Do murí karo hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni ŋundo\f + \fr 12:35 \ft “\fk hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo uni\ft ” ŋundo Anutu koro mande ŋu unipare rondaqe yunoyaŋgurí.\f* ŋande yeyoteŋgo, ‘Kristo ŋuko Dewit koro naŋuní,’ \f + \fr 12:35 \ft Komo suki “\fk Dewitko\ft ” Juda unipare wiri yereró. Ŋu naruko ŋuno Anutuko Dewit ŋande miraró, imemoŋgo keŋo sowe qu ka mahero naru suki-suki unipare wiri yereweya yaró (2 Samuel 7:11-16 weyo qembe). Asa yate Juda unipare soso ŋundo Dewit koro naŋuní sopaŋgurí, ko uni ŋuro sopaŋgurí ŋu, “\fk Mesaiya\ft ,” ma, “\fk Kristo\ft ,” ye nekoyaŋgurí. \f* ŋunde yeyoteŋgo? \v 36 Dewit eneŋombo Yuqa Surumíwore ŋande yete, \b \q1 “‘Uni Parámi ŋundo uni parámine ŋu ŋande miraró, \q2 “Kandene kondésina kunditeka \q1 nondo saŋgiríŋge soso yorewe \q2 keŋo kusuŋokemo yowaŋgo.”’ \m \v 37 Dewitko uni ŋuro ‘Uni parámine,’ ŋunde yaró. Asa date tero uni ŋuko Dewit koro naŋuní?” \p Yesu ŋunde yiníqo, unipare qambu kutaqe yaŋgurí qundo iŋoro niŋgu-niŋgu taŋgurí. \p \v 38 Asa Yesuko mande rondaqe yunoro ŋande yaró, “Hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoro murí piyimiye ma howewero. Uni ŋundo owéye hokowero iŋoyoteŋgo. Asa ko tuwiye sara-sara piru saŋga qu punuworo maketino uyare mahe teyoteŋgo, ko enendo unipareto eneya naru meté yewaŋgo ŋuro hamó iŋoyoteŋgo. \v 39 Ko huru-huru yano\f + \fr 12:39 \ft “\fk huru-huru ya\ft ” ŋuko Juda uniparetoro ya parámi mu. \fk Sapat naruko \ft ŋuno hu-hariri tero Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí.\f* kundite-kundite korete quno ŋuno kunditeyoteŋgo. Ko o ne-ne tero yakutí metémo kunditeyoteŋgo. \v 40 Ko wapu koro ya qu siyoteŋgo. Ko owé rewero quro hariri piru saŋga teyoteŋgo. Imemoŋgo o soso ŋuro topé piyimi rewaŋgo.” \s1 Wapu kato wondo Anutu te inaró \r (Luk 21:1-4) \p \v 41 Asa Anutu koro Ya Surumímo\f + \fr 12:41 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí.\f* ŋuno sosoko toŋomboroŋowí ka yaró. Unipare qambu qundo Anutu te inowero quro mone se mahero ŋuno raŋgurí. Asa Yesuko kutaqe ŋuno kunditero unipare qambu ŋundo mone ŋu raŋoyi uní yiyoyaró. Yiyoní onoŋo uni qambu wondo parámi reyaŋgo. \v 42 Ko wapu onoŋoyó moré kini qu kato mahero wondo musiyó tomó ta irisa ŋuno se raró. \p \v 43 Yesuko ŋu qenero iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 12:43 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* neko yerero ŋande yimiraró, “No hamó horé yimiroteno, oka wapu onoŋoyó moré kini ŋundo te inote ŋundo uni meyowo ŋu taka yerete. \v 44 Dokoro meyowo ŋundo oye parámi moŋgo mone raŋoteŋgo. Quko wapu ŋuko oyó parámi kini qundo oyó soso ŋuno raŋote.” \c 13 \s1 Yesuko naru weŋa quro rokó ŋuro yaró \r (Matyu 24:1-14; Luk 5–19) \p \v 1 Asa Yesu Ya Surumímboro\f + \fr 13:1 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí.\f* hoŋgo ŋu roto toŋiní eneŋo iŋo-iŋo rewero uni kato\f + \fr 13:1 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* rohoréŋoro Ya Surumí qenero ŋande yaró, “Rondaqe-rondaqe uni, qeno, wondo pará-parámbo Ya Surumí towaŋgurí muko parámi horé, ko Ya Surumímboro pase tomó-tomó ŋu kekere horé.” \fig Ya Surumí|alt="Herod's temple" src="LB00250B" size="col" copy="Illustrations by Louise Bass (c) The British & Foreign Bible Society 1994" ref="MRK 13:1" \fig* \p \v 2 Yiní Yesuko ŋande yaró, “Ya pará-pará soso ŋumbe yiyote? Imemoŋgo wondo itaka epe saŋa-saŋa rero towaŋgurí mu soso raŋi umukoweya.” \p \v 3 Ŋunde yero andusina toŋero mira purí Oliv ŋuno kunditero Ya Surumí ŋu qeneŋgurí. Qenero Pita, Jems, Jon, Andru mahero mondó ta mande ŋuro murí iŋowero oseseyaŋgurí. \v 4 Ŋande yaŋgurí, “Do naruko tunoqeweya? Ko tunoqewe tete ŋuro do rokó ka teweya?” \p \v 5 Ŋunde yi Yesuko ŋande yimiraró, “Ye kondé toŋeteyuri. Kota uni kato mahero ye kaná yereweya koro. \v 6 Imemoŋgo uni qambu mahero owéne nekoro ŋande yewaŋgo, ‘Uni maheweya ŋuko no naŋge!’ yero unipare qambu kaná yerewaŋgo. \v 7 Yeko kuma parámi teyoteŋgo ŋuro piŋa mande iŋowaŋgo, ko kuma parámi tunoqeweya ŋuro piŋa mande iŋowaŋgo. Asa ye kondé toŋeteyuri qembe. Ma yukuwowero. O soso ŋuko hamó maheweya, takawero mepémo kini. Quko naru maheweya ŋuko naru weŋa qu kini. \v 8 Uni wini kato asa uni wini enesó-enesó kaya kuma ri otoqoweya. Asa wiri yerete unindoro kuma uni qundo otoqoro wiri yerete uni enesó-enesómboro kuma uni quya kuma tewaŋgo. Mirane-mirane kunduru raŋoníqo, korare parámi tunoqeweya. Quko o soso tunoqeweya ŋuko pareto simó pisiyowero tete ŋuro kowe surumí ŋunde qembe. \p \v 9 “Ye qene iŋoyi qembe. Unindo yorero mande kho yunoro huru-huru yano\f + \fr 13:9 \ft “\fk huru-huru ya\ft ” ŋuko Juda uniparetoro ya parámi mu. \fk Sapat naruko \ft ŋuno hu-hariri tero Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí.\f* haususu yerewaŋgo. Yeko owéne towoyoteŋgo, ŋu murí ŋuro uni ŋundo yorero wiri yerete uni parámi toŋeyemo ko uni kembé-kembé toŋeyemo yoroti kaŋero mande meté yimirowaŋgo. \v 10 Quko yendo koretero miti mande\f + \fr 13:10 \ft “\fk miti mande\ft ” ŋuko Anutuko \fk Kristo \ft asáŋoní khumoro quhurínanimboro kimo tiní Anutu koya newonde kanata tewero ŋuro mande meté mu naŋge.\f* uni wini soso keweroyemo yesowoyi iŋowaŋgo. \v 11 Asa uni kumimbo ye yorero ronda yiriqo, ye do ka yewato ŋuro iŋaŋawí ma tewero. Dokoro ŋu naruko ŋuno Yuqa Surumímbo mande yewero qu ye yunoweya. \p \v 12 “Ŋu naruko ŋuno payómbo koneyó mande piyimi ye inoníqo, uroyi khumoweya. Kowe iwímbo simómboya ŋunde naŋge teweya. Kowe simómbo iwí-nimímboya ŋunde naŋge ti khumowari. \v 13 Ko uni wini soso ŋundo yeŋo kondé piyimiŋo yunowaŋgo, dokoro yendo neneŋo owéne nekoyoteŋgo. Quko dani kato kondé kaŋeyate rambaruru takaweya. \s1 Imemoŋgo o piyimi horé mu tunoqeweya \r (Matyu 24:15-28; Luk 21:20-24) \p \v 14 “Imemoŋgo ‘o piyimi horé ka’ tunoqiní qenewaŋgo. O piyimi horé ŋu yendé meté horé muno ŋuno yoweya.\f + \fr 13:14 \ft Daniel 9:27; 11:31; 12:11 weyo qembe.\f* (Ye sokome ŋa weyoteŋgo qu, weyo iŋika tondaŋiní.) Ŋu naruko ŋuno ye soso Judia mirako ŋuno yoteŋgo tiníqo, roto sorero mira purímo oyi qembe. \v 15 Uni ka ya umómo\f + \fr 13:15 \ft Ŋu naruko ŋuno “ya umó” soso ŋuko suruŋo kini, papare naŋge, ko unipare meté owero kunditeyaŋgo.\f* yoweya quko oyó siyowero quro ya quroko ma uwero. \v 16 Ko uni ka khono yote tiníqo, tuwi ka tapémo rota ŋu ŋuya ma rewero. \v 17 Ŋu naruko ŋuno ye pare qahu tete, ko simó susu yunoyoteŋgo qu, ininiyaqe, quhurí piyimi korowowaŋgo. \p \v 18 “Yeko ŋande hariri ti qembe, asa naru piyimi ŋuko seno kutiti naruyómo ŋuno kama tunoqeweya. \v 19 Dokoro ŋu naruko ŋuno o quhurí parámi horé qu tunoqeweya. Hamó, Anutuko noko towaró ŋu noŋgo yate arero naru ŋanoko, o quhurí ka ŋunde qu komo kama tunoqaró. Kowe imemoŋgo o quhurí ka ŋunde qu pitu ko kama tunoqeweya. \v 20 Quko Anutuko unipareyó rokó yereró ŋuro iŋoro naru ŋu riní tukuni teweya. Ŋunde kama teweya tiníqo, unipare soso khumowaŋgo. \p \v 21 “Ŋu naruko ŋuno naŋge, ko uni kato yeya ŋande yeweya, ‘Qeni, Kristo\f + \fr 13:21 \ft “\fk Kristo\ft ” ŋuko Anutuko rokóŋoní maheweya ŋu.\f* ŋuko ŋana!’ yeweyape ‘Qeni, andu yote anduqe,’ yewaŋgo ŋuro iŋondutu ma tewero. \v 22 Dokoro, Kristo kota-kota koya ye-ye uni kota-kota koya mahero Anutuko unipare rokó yereró ŋu kaná yerewero o parámi wimbí moré qu tewaŋgo. \v 23 Quko ye toŋete sopoyuri qembe. Itaka naŋge o soso ŋuro rondaqe yunoteno. \s1 Unindoro Naŋuní ŋundo pitu ko maheweya \r (Matyu 24:29-35; Luk 21:25-33) \p \v 24 “Quko ŋu naruko ŋuno, asa naru piyimi ŋu kini tiníqo, \b \q1 “‘kosa ŋuko huriri tiní \q2 kombo ŋuko kama hiyóqiní \q1 \v 25 tutu soso ŋuko sambo koŋgo umbuyi \q2 o soso wimbí moré mu samboko yote qu yukuwowaŋgo.’ \p \v 26 “Ŋu naruko ŋuno Unindoro Naŋuní\f + \fr 13:26 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* koporé kewerowore wimbí parámi horé tero sine parámimo mahiní unipare soso qenewaŋgo. \v 27 Mahero sambo simó\f + \fr 13:27 \ft “\fk sambo simó\ft ” ŋuko komo suki-suki Anutuko unipare kama yoriní tunoqi sambo simó yondowaró. Ko itaka eneŋo sunará teyoteŋgo.\f* asá yiriní toŋero unipare rokó yereró qu soso ta roŋgopo yerewaŋgo. Sambo simó ŋundo mira kawore-kawore noŋgo roŋgopo yereyate uro mira weŋawore qu yore mahemukowaŋgo. \p \v 28 “Yeŋombo naŋge kewá fik ŋu qenero iŋondutu rero qeni qembe. Naru kano kambinímbo sono woso remukoní komiri keta qu woti qeneroqo, yeŋombo, kosa naru meté tewe tete, ye iŋowaŋgo. \v 29 Ŋundiro naŋge o soso yeteno ŋako tunoqiníqo, ŋande iŋowaŋgo, Unindoro Naŋuní ŋuko woso kutaqemo mahete, mako rorowo ŋano kaŋete, ye iŋi qembe. \v 30 Nondo hamó horé ye yimiroteno, unipare itaka yoroteŋgo quko toŋeye watí yoníqo, o soso ŋa tunoqeweya. \v 31 Sambo koya noko koya kini tewari, quko mande yeteno ŋako kama kini teweya. \s1 Do naru kano Yesuko maheweya ŋuro uni kato kama iŋoteŋgo \r (Matyu 24:36-44) \p \v 32 “Uni kato o ŋu tunoqeweya naruyó ŋu kama iŋote. Hamó, sambo simó\f + \fr 13:32 \ft “\fk sambo simó\ft ” ŋuko komo suki-suki Anutuko unipare kama yoriní tunoqi sambo simó yondowoní sunará teyoteŋgo.\f* ŋuya Naŋuní\f + \fr 13:32 \ft “Naŋuní” ŋuko \fk Anutu koro Naŋuní\ft , asa Yesu naŋge.\f* ŋuya kama iŋoteŋgo. Iwímbo\f + \fr 13:32 \ft “Iwí” ŋuko Anutu naŋge.\f* enesó naŋge naruyó ŋu iŋote. \p \v 33 “Ye toŋete sopoyuri qembe. Ye naru ŋuro kama iŋoteŋgo. \v 34 Qeni, uni parámi kato, yendé roto toŋewano, ye iŋoro sunará simóŋo kho yunoní ya sopoyoteŋgo. Toŋiní sunará simó kato makono kaŋero uni parámi rohoréŋo maheweya ŋuro toŋetero sopoyote. \p \v 35 “Ye ŋuya toŋete sopoyuri qembe. Uni Parámi rohoréŋo maheweya naruyó ŋu ye kama iŋoteŋgo. Ita suwo tinímbe ma suwo kewerokope ma kotori yeyonímbe ma ita saraŋoní maheweya. \v 36 Ene maheweya quno ye eteyoteŋgo tiníqo, ye piyo tewaŋgo. \v 37 Mande ŋa ye yimitoro unipare soso yimiroteno, ‘Toŋete sopoyuri qembe.’” \c 14 \s1 Uni pará-parámbo Yesu urowero khe ka seqaŋgurí \r (Matyu 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Ŋu naruko ŋuno o ne-ne naru irisa-irisa, owéyari muko Taka yereró, Bret Yisiyó Moré Kini, ŋuko wambaka tunoqariyó.\f + \fr 14:1 \ft O ne-ne naru irisa-irisa ŋu naru kanata quno hurí tariyó. \fk Taka yereró quro o ne-ne \ft ŋu kosa naru kanata kano taŋgurí. Ŋu kini tiníqo, \fk Bret Yisiyó Moré Kini quro o ne-ne \ft ŋu sonda kanata quroko taŋgurí.\f* Naru ŋu yaŋini naŋge tero o qa-qa unindoro tapá unindoya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya\f + \fr 14:1 \ft Uni soso ŋundo Juda koro huru-huru parámi ka, owí \fk Sanedrin\ft , taŋgurí. Enendo Juda unipare ronda yereyaŋgurí.\f* Yesu towo uroyi khumowero quro kota-kota kheyó ŋu seqaŋgurí. Quko tunomo urowero mepémo kini. \v 2 Ene ŋande epe mito-mito taŋgurí, “Norendo o ne-ne naruko ŋuno unipare toŋeyemo towowato tiníqo, saŋgirí tero kuma tewaŋgo.” \s1 Pare kato Yesu kembémo sono ka hausuwaró \r (Matyu 26:6-13; Jon 12:1-8) \p \v 3 Asa Yesuko Betani yendémo kowí piyimi khumo uni ka, owí muko Saimon koro yayómo ŋuno o naró. O niní pare ka mahero noko kumbe tomó ta ka rero rondaŋe sono risá nuŋgurí meté mu Yesu kembémo hausuwaró. Sono ŋu owí “nart,” ŋuro kimoyó parámi horé. \p \v 4 Asa ŋunde tiní uni kumimbo ŋuno kunditero saŋgirí tero ŋande yaŋgurí, “Dokoro ŋunde tiní sono risá nuŋgurí meté ŋu kinaŋge kini tete? \v 5 Sono ŋu soweyoroqo denarius 300\f + \fr 14:5 \ft “\fk denarius\ft ” ŋuko wondo musiyó ka, asa uni kato kosa naru kanatako kho teweya quno wondo musiyó kanata ŋunde qu reweya. Asa ko denarius 300 ŋuko wondo parámi horé.\f* siyoro uni onoŋoye moré kini qu meté se yunowato.” Ŋunde yero mande saŋgirí pare ŋu miraŋgurí. \p \v 6 Ŋunde yiqo, Yesuko ŋande yaró, “Ŋunde roti. Date koro pare ŋa quhurí inoteŋgo? Enendo o meté nunote. \v 7 Naru rokóŋoro uni onoŋoye moré kini ŋuko yeya yowaŋgo. Ko naru rokóŋo meté samaka yerewaŋgo. Quko no yeya naru piru kama yowano. \v 8 Pare ŋando oka meté horé mu nunote. Imemoŋgo tapu nerewaŋgo. Asa ko enendo koretero kowene roŋgaruwote. \v 9 Hamó ye yimiroteno, unindo mira soso ŋuno miti mande\f + \fr 14:9 \ft “\fk miti mande\ft ” ŋuko Anutuko \fk Kristo \ft asáŋoní khumoro quhurínanimboro kimo tiní Anutu koya newonde kanata tewero ŋuro mande meté mu naŋge.\f* ŋu yesowoyowaŋgo quno ŋuno pare ŋando o tete ŋuro ŋuya yewaŋgo, ko pare ŋuro iŋowaŋgo.” \s1 Jutasko Yesu re uni kandeyemo rotowero mande kusiyaró \r (Matyu 26:14-16; Luk 22:3-6) \p \v 10 Ŋu naruko ŋuno Jutas Isikariot, iŋo-iŋo rewero uni 12\f + \fr 14:10 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni \ft 12” ŋuko Yesu rokó yiriní topé-topé horé tunoqaŋgurí.\f* qu kato, Yesu kandeyemo re rotowero quro o qa-qa unindoro tapá unino\f + \fr 14:10 \ft “\fk o qa-qa unindoro tapá uni\ft ” ŋundo \fk Ya Surumímo \ft hu-hariri sopoyaŋgurí.\f* uyaró. \v 11 Uyaro yimironí niŋgu-niŋgu tero eneŋo khoyó kimowero quro miraŋgurí. Ŋunde miroyi eneŋo kandeyemo re rotowero quro naru meté seqaró. \s1 Yesu koya iŋo-iŋo rewero unindoya Taka yereró koro o naŋgurí. \r (Matyu 26:17-25; Luk 22:7-14,21-23; Jon 13:21-30) \p \v 12 Asa Bret Yisiyó Moré Kini quro o ne-ne\f + \fr 14:12 \ft “\fk Bret Yisiyó Moré Kini quro o ne-ne\ft ” ŋuko naru parámi ka, asa Israel unipareto sonda kanata soso ŋuno bret yisiyó moré kini naŋgurí. Komo suki Anutuko unipare ŋu \fk Isip \ft noŋgo yoriní areŋgurí. Arewero taŋgurí quno ŋuno bret hamó qawero mepémo kini. Kini, bret yisiyó moré kini naŋge, asa plaua, sono naŋge qaŋgurí. Ŋunde ŋuroko kumima naru rokóŋoro o tunoqaró ŋuro iŋoro o ne-ne ŋu teyaŋgo.\f* koro kosa naru korete quno Juda unipareto sipsip simó ka, owí, “Taka yereró,” yero nekoyaŋgurí ŋu uroyi khumoní qaro naŋgurí. Asa ŋu naruko ŋuno iŋo-iŋo rewero unindo\f + \fr 14:12 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* Yesu ŋande oseseyaŋgurí, “Dano nore Taka yereró quro o ne-ne\f + \fr 14:12 \ft “\fk Taka yereró quro o ne-ne\ft ” ŋuko naru parámi ka. Komo suki Anutuko Israel unipare \fk Isip \ft noŋgo yoriní areŋgurí. Ŋu naruko ŋuno \fk sambo simó \ft saŋgirí kato Isip koro simó urumuni korete qu soso yuri khumaŋgurí. Quko Israel unipareto Anutu koro mandí howero \fk sipsip \ft simó yutoro sitú makoyemo sonowoyi sambo simómbo eneŋo simóye taka yiriní kama khumaŋgurí. Ŋunde ŋuroko kumima naru rokóŋoro sipsip simó yutoro o ne-ne teyaŋgurí.\f* ŋu roŋgaruwato ke o ŋu neweya?” \p \v 13 Ŋunde yi Yesuko iŋo-iŋo rewero uni irisa neko yerero ŋande yimiraró, “Yendé parámimo ŋuno uyaririqo, uni kato sono kumbe ka re kheko ŋuno mahe wisumu yereweya ŋu. Yari ŋu howiri \v 14 ya kano oníqo, ya simburí ŋande mirori qembe, ‘Rondaqe-rondaqe uni ŋundo ŋande osese kerete: No iŋo-iŋo rewero uninemboya Taka yereró quro o ne-ne ŋu newato. Ŋuro yakutí ŋu dana?’ \v 15 Ŋunde yiriqo, ya simburímbo yakutí parámi roŋgaruwaró mu witú yereweya. Asa yakutí ŋuno o newero ŋu roŋgaruwori qembe.” \p \v 16 Ŋunde yimironí uni irisa ŋu yendé parámimo ŋuno oro o soso Yesuko yaró ŋuko ŋunde naŋge tunoqaró. Asa ko yakutímo ŋuno Taka yereró quro o ne-ne ŋu roŋgaruwariyó. \p \v 17 Asa suwo tiníqo, Yesu koya iŋo-iŋo rewero uni khe saŋiyoro irisa ŋuya Yerusalem oŋgurí. \v 18 Ya quroko oro o nero Yesuko ŋande yaró, “No hamó yeteno. Ye keweroyemo kato itaka noya o neyotero ŋuko no norero uni saŋgirí kandeyemo norotoweya.” \p \v 19 Ŋunde yiníqo, iŋo-iŋo rewero uni soso newonde surumí tero kato-kato oseseyaŋgurí, “Uni ŋu nondope?” \p \v 20 Yiqo, ŋande yaró, “Uni ŋuko iŋo-iŋo rewero uni khe saŋiyoro irisa qu ka. Ene noya kondó ŋano kopo neyotero. \v 21 Unindoro Naŋuní\f + \fr 14:21 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* ŋuko mande sokomeko\f + \fr 14:21 \ft “sokome” ŋuko Anutu koro mande korete qu, asa Murí Tero yate Malakai kini tete.\f* nakayáŋgurí ŋu naŋge howero khumoweya. Quko uni ŋundo Unindoro Naŋuní ŋu re rotoweya quko, o iniyaqe, quhurí piyimi korowoweya. Námbo koretero uni ŋu kama pisiyaró tiníqo, meté.” \s1 Yesuko bret, wain iŋo-iŋo rewero uni ŋu re yunaró \r (Matyu 26:26-30; Luk 22:15-20; 1 Korin 11:23-25) \p \v 22 Asa o neyate Yesuko bret ka rero Anutu yuŋgunaŋoro romboŋero iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 14:22 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* yunoro ŋande yimiraró, “Ri. Ŋako neneŋo kowene na,” yaró. \p \v 23 Niqo, kusí ka rero Anutu yuŋgunaŋoro yunoní kanata-kanata naŋgurí. \p \v 24 Ni ŋande yimiraró, “Ŋako neneŋo sitúne na, mande kondé\f + \fr 14:24 \ft “\fk mande kondé\ft ” ŋuko Anutuko unipareyómboya kusiyaró.\f* ŋu reweya. Sitúne ŋu unipare qambu koro windoroŋowe teteno. \v 25 No hamó yeteno. Wain kaŋuya kama newano, yate Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\f + \fr 14:25 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋunoqota, wain keta newano.” \p \v 26 Ŋunde yiní yambo ka yi kini tiní mirako uro mira purí Oliv ŋuno oŋgurí. \s1 Yesuko Pitako eneŋo huwóŋoweya quro miraró \r (Matyu 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 27 Yesuko ŋande yimiraró, “Imemoŋgo, iŋondutuye\f + \fr 14:27 \ft “\fk iŋondutu\ft ” ŋuko ŋandiro, asa unipareto ŋande kondé ye iŋoyoteŋgo, ko Anutuko meté sopo yereweya.\f* muko piyo tero ye soso norotowaŋgo. Dokoro sokomeko ŋuno ŋande nakayáŋaró, \b \q1 “‘Nondo sipsip sopo-sopo uroweqo \q2 sipsip soso wisikaraŋowaŋgo.’ \m \v 28 Quko nondo khumoro otoqoroqota ye taka yerero Galili mirako uwano.” \p \v 29 Ŋunde yiní Pitako ŋande miraró, “Uni soso iŋondutuye muko piyo tewaŋgo, peka, quko nondo ŋunde kama tewano.” \p \v 30 Yiní ŋande yaró, “No hamó kimiroteno, itaka suwonoko kotori naru irisayómo kama yeyoníqota keto naru kapusako neneŋo wawa yeweya.” \p \v 31 Quko Pitako kondé ŋande yaró, “No keya koporo nuri khumowaro, quko no keŋo wawa kama yewano,” yiní iŋo-iŋo rewero uni soso ŋuyako ŋundiro yaŋgurí. \s1 Yesuko Getsemani mirako ŋuno hariri taró \r (Matyu 26:36-46; Luk 22:39-46) \p \v 32 Asa yendé ŋu rotoro mira ka owé Getsemani ŋuno oro Yesuko iŋo-iŋo rewero uniyó\f + \fr 14:32 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* ŋande yimiraró, “Ŋano kunditeyurika no hariri tewe.” \v 33 Ŋunde yero Pita, Jems, Jon yorero oroqo newondeye yukuwoní \v 34 ŋande yimiraró, “Newondenembo quhurí horé tiní no khumowe teteno. Ye ŋano yotoya toŋete sopoyuri.” \p \v 35-36 Ŋunde yero soŋga ta kapiyamo oro nokono umbu etero hariri tero Anutu ŋande miraró, “O awane horé, keto o soso koro wimbí teyote. Ke iŋo nunoyaqo, topa newano ŋa rika toŋiní. Quko iŋo-iŋone mu ma howewero. Kini, keŋombo na ti qembe.” \p \v 37 Hariri tiní kini tiní mahiní uni kapusa ŋu eteyuri Yesuko Pita ŋande miraró, “Saimon, kepe eteyote? Naru piru kini, tukuni ta toŋetewero mepémo kini. \v 38 Ye kondé toŋeteya hariri ti qembe. Yate ye osese kano umbuwaŋgo koro. Hamó, yuqaye muko o meté tewero nuŋgurí tete, quko koweye saŋaní ŋuko kondé kini.” \p \v 39 Ŋunde yero roto toŋero hariri ŋu pitu ko taró. \v 40 Tiní kini tiní pitu ko eneno mahero yiyoníqo, eteyaŋgurí, dokoro kupo tero toŋeye quhurí taró. Eteyuri okoko yiriní mande topé tewero mepémo kini taŋgurí. \p \v 41 Naru kapusayómo quno mahero ŋande yimiraró, “Yembe watí ete kapeyoteŋgope? Koro ŋu! Qeni, naru tete, unindo Unindoro Naŋuní\f + \fr 14:41 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* ŋu re quhurí uni kandeyemo rota. \v 42 Ye otoqoyika uyato. Qeni, uni nore uni piyimi kandeyemo norotoweya ŋundo kutaqemo mahete.” \s1 Jutasko Yesu re uni piyimi kandeyemo rotaró \r (Matyu 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 43 Asa waka ta Yesu mande yeyoní naŋge, Jutas, iŋo-iŋo rewero uni 12\f + \fr 14:43 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni \ft 12” ŋuko Yesu rokó yiriní topé-topé horé tunoqaŋgurí.\f* qu ka, ŋundo maheró. Mahero uni wini parámi horé suke parámimboya usú ŋuya se towo eneya maheŋgurí. O qa-qa unindoro tapá uni ŋuya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya uniparetoro uni kembé-kembéyemboya\f + \fr 14:43 \ft Uni soso ŋundo Juda koro huru-huru parámi ka, owí \fk Sanedrin\ft , taŋgurí. Enendo Juda unipare ronda yereyaŋgurí.\f* uni ŋu asá yiri maheŋgurí. \p \v 44 Komo Jutasko rokó karo ŋande yimiraró, “Nondo uni ka mutó inowano. Uni ŋuko Yesu, towoya toŋi qembe.” \v 45 Asa Jutasko mahero Yesu taŋgímo mahero ŋande yaró, “Rapi,” \f + \fr 14:45 \ft “\fk Rapi\ft ” ŋuro murí muko ŋandiro, “Rondaqe-rondaqe Uni.” \f* yero mutó naró. \v 46 Mutó riní uni mahero Yesu toworo kondé towaŋgurí. \v 47 Towoyi uni sume yerero kaŋaŋgurí qu kato suke parámiyó rero tapá unindoro sunará simó qu ka utoro kusumbí takaní kusumbí nokono umburó. \p \v 48 Ŋunde tiní Yesuko ŋande yimiraró, “Yendo no wiri yerete unindoya kuma teyoteno ŋundiro suke parámi, usú siyoro kondé nondowowero maheteŋgo, peka? \v 49 Naru rokóŋo Ya Surumímo ŋuno nondo yeya kaŋero mande rondaqe yunoyanowó. Quko ŋu naruko ŋuno kama nondowaŋgurí. Asa meté, ŋandiro mande sokomeko\f + \fr 14:49 \ft “sokome” ŋuko Anutu koro mande korete qu, asa Murí Tero yate Malakai kini tete.\f* ŋuno nakayáŋaŋgurí ŋu hamó tunoqeweya.” \v 50 Ŋunde yiníqo, iŋo-iŋo rewero uniyó soso Yesu rotoro soraŋgurí. \p \v 51 Asa simó keta kato Yesu howeyaró qu tuwi meté mu kinaŋge punuworo ŋuno kaŋaró. Kaŋiní kuma unindo towoyiqo, \v 52 simó keta ŋu soriní tuwi ŋu wendaŋiní umbuní birimbiri soraró. \s1 Juda koro uni kembé-kembémbo Yesu mande kho inaŋgurí \r (Matyu 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Jon 18:13-14,19-24) \p \v 53 Asa uni ŋundo Yesu toworo o qa-qa unindoro tapá unindoro\f + \fr 14:53 \ft “\fk o qa-qa unindoro tapá uni\ft ” ŋundo \fk Ya Surumímo \ft hu-hariri sopoyaŋgurí.\f* yano oŋgurí. Ŋuno uni tapá ŋuya uni kembé-kembémboya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya ŋuno kopaŋgurí.\f + \fr 14:53 \ft Uni soso ŋundo Juda koro huru-huru parámi ka, owí \fk Sanedrin\ft , taŋgurí. Enendo Juda unipare ronda yereyaŋgurí.\f* \v 54 Pita ŋuya yohowe uyaró. Uyariní tapá uni ŋuro pase quro hoŋgo quroko ŋuno sopo-sopo unindo kunditero kewá qaro rokoyaŋgurí. Rokoyuri Pita ŋuya ŋuno oro kaŋe rokaró. \p \v 55 Asa ya quroko O qa-qa unindoro tapá uni ŋuya uni kembé-kembé soso ŋundo Yesu uri khumowero khe ka seqaŋgurí. Ŋunde ŋuro o piyimi ka taró ŋuro mande ka seqayate kama iŋaŋgurí. \v 56 Uni kumi mande kota-kota yaŋgurí, quko mande enesó-enesó yaŋgurí. Ŋunde ŋuroko mande ŋuro uroyi khumowero mepémo kini. \p \v 57 Kumi kaŋero mande kota ŋandiro yaŋgurí, \v 58 “Uni ŋundo ŋande yaró, ‘Ya Surumí\f + \fr 14:58 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí.\f* ŋu rambaruruwano. Ko naru kapusa ŋunde rotoro keta qu towowano. Quko keta ŋuko kandeto kama towowano.’ Ŋunde yiní iŋatowó,” yaŋgurí. \v 59 Quko uni meyowo-meyowombo mande enesó-enesó yaŋgurí. Ŋunde ŋuroko mande ŋuro uroyi khumowero mepémo kini. \p \v 60 Ŋunde yiriqo, tapá uni ŋundo keweroyemo kaŋero Yesu ŋande oseseyaró, “Uni ŋando mandeyari saŋga kerete. Ketope mande topé ka yeweyape ma kini?” \v 61 Quko Yesuko mondó ta kunditero mande topé ka kama yaró. \p Pitu ko ŋande oseseyaró, “Kepe Kristo ŋu, Anutu koro Naŋunímbe, ma kini?” \p \v 62 Ŋunde yiní Yesuko ŋande yaró, “Iyo. Ko yendo Unindoro Naŋuní\f + \fr 14:62 \ft “\fk Unindoro Naŋuní\ft ” ŋuko Yesu naŋge.\f* qeniqo, Anutu wimbí moré ŋuro kandí kondésina kunditiní qenewaŋgo, ko sambo koro koporéwore maheweya ŋu qenewaŋgo.” \f + \fr 14:62 \ft Daniel 7:13 weyo qembe.\f* \p \v 63 Ŋunde yiníqo, o qa-qa unindoro tapá uni ŋundo newonde piyimi tero eneŋo tuwiyó romboŋero ŋande yaró, “Do karo uni kaŋuya neko yereto quhuríŋo ŋuro yesowowaŋgo! \v 64 Ye soso mande piyimi ŋa iŋoyoteŋgo. Date tewato?” \p Ŋunde yiní uni kembé-kembé soso ŋande yaŋgurí, “Meté urato khumoweya,” yaŋgurí. \v 65 Ŋunde yiqo, uni kumimbo tuteworo toŋí pokamoro kandeto utoro ŋande oseseyaŋgurí, “Dani kato kurote?” yaŋgurí. Ŋunde ti sopo-sopo unindo kandeto uraŋgurí. \s1 Pitako wawa mande yaró \r (Matyu 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18,25-27) \p \v 66-67 Asa Pita ya kimbino kaŋero te rokoyoní o qa-qa unindoro tapá unindoro sunará pare ka mahero kondé-kondé qenero ŋande yaró, “Keya Nasaret noŋgo uni Yesu ŋuya yotiri,” yaró. \p \v 68 Quko Pitako wawa yero ŋande yaró, “Kini, keŋo mandeke ŋu kama iŋowe tondaŋete,” yero roto toŋero hoŋgo makono uyareró. Ŋuno uyariní kotori kato yaró. \p \v 69 Ko pare ŋundo uni kaŋeyaŋgo qu ŋande yimiraró, “Uni ŋuya uni ŋuro wini qu ka.” \p \v 70 Ŋunde yiníqo, pitu ko Pitako wawa yero ŋande yaró, “Kini,” yaró. \p Imemoŋgo, naru tukuni naŋge, uni kaŋeyaŋgo ŋundo ŋande yaŋgurí, “Iyo, keko Galili uni ka. Asa keko iŋo-iŋo rewero uniyó ka,” yaŋgurí. \p \v 71 Ŋunde yiqo, mande kondé ŋande yaró, “Uni yeteŋgo ŋu no kama iŋo inoteno! Ko no hamó kama yeweqo, asa Anutuko no rambaruru nereweya,” yaró. \p \v 72 Yiníqo, waka ta kotori kato pitu ko yaró. Komo Yesuko mande ka ŋande miraró, “Itaka suwonoko kotori naru irisayómo kama yeyoníqota keto naru kapusako neneŋo wawa yeweya,” yaró. Asa ŋuro iŋoro newonde surumí tero tendaró. \c 15 \s1 Pailatko Yesu rondaŋaró \r (Matyu 27:1-2,11-14; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Ita saraŋoníqo, o qa-qa unindoro tapá unindoya Juda koro uni kembé-kembémboya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya ronda-ronda uni soso koya kopaŋgurí.\f + \fr 15:1 \ft Uni soso ŋundo Juda koro huru-huru parámi ka, owí \fk Sanedrin\ft , taŋgurí. Enendo Juda unipare ronda yereyaŋgurí.\f* Koporo mande ka yero Yesu kusiyoro re uyaro Pailat\f + \fr 15:1 \ft “Pailat” ŋuko \fk Rom \ft uni ka. Rom koro wiri yerete uni parámi ŋundo Pailat owé parámi inoní enendo Judia mira sopoyaró.\f* ŋuro kandímo rotaŋgurí. \fig Yesu Pailat toŋímo kaŋaró.|alt="Jesus before Pilate" src="UBScl-20a" size="col" copy="UBS New Reader Series (c) United Bible Societies" ref="MRK 15:1" \fig* \p \v 2 Re uyari Pailatko ŋande oseseyaró, “Kepe Juda uniparetoro wiri yerete uni ŋumbe, ma kini?” \p Yiní mande topé ŋande yaró, “Keŋombo ŋunde naŋge yete,” yaró. \p \v 3 Yiníqo, o qa-qa unindoro tapá uni ŋundo Yesu ŋuro mande piyimi qambu Pailat miraŋgurí. \v 4 Ŋunde miroyi pitu ko oseseyaró, “Do mande topé ka yewero? Mande piyimi qambu yeyoteŋgo,” yaró. \p \v 5 Quko mande topé ka kama yaró. Ŋunde ŋuro Pailat iŋondata parámi taró. \p \v 6 Kumima naru kanata-kanata Taka yereró quro o ne-ne naruyómo\f + \fr 15:6 \ft “\fk Taka yereró quro o ne-ne\ft ” ŋuko naru parámi ka. Komo suki Anutuko Israel unipare \fk Isip \ft noŋgo yoriní areŋgurí. Ŋu naruko ŋuno \fk sambo simó \ft saŋgirí kato Isip koro simó urumuni korete qu soso yuri khumaŋgurí. Quko Israel unipareto Anutu koro mandí howero \fk sipsip \ft simó yutoro sitú makoyemo sonowoyi sambo simómbo eneŋo simóye taka yiriní kama khumaŋgurí. Ŋunde ŋuroko kumima naru rokóŋoro sipsip simó yutoro o ne-ne teyaŋgurí.\f* ŋuno, murí ka howeyara. Murí ŋuko ŋandiro, unipare qambu ŋundo uni kanata ka kusi-kusi yano yaró ŋu owí nekoyiqo, Pailatko uni ŋu rotoní eneno uyaró. \v 7 Juda uni ka, owí muko Barapas, ŋuya topé-topémboya kusi-kusi yano yaŋgurí. Uni ŋundo Rom koro wiri yerete unindoro mande qu wendaqero, kuma tero, unipare kumi yuroyi khumaŋgurí. \p \v 8 Asa unipare qambu ŋundo Barapas rotowero quro oseseyowero areŋgurí. \v 9 Ari Pailatko ŋande osese yereró, “Metémbe Juda uniparetoro wiri yerete uni ŋa re rotowanope ma kini?” yaró. \v 10 Pailatko ŋande iŋomukaró, ko o qa-qa unindoro tapá uni ŋundo Yesu koya newonde tutu tero re towo kusiyoro maheŋgurí. Ŋunde ŋuroko unipare ŋundiro osese yereró. \v 11 Ŋunde quko uni tapá ŋundo unipare mande yimiroyi unipareto Pailat ŋande miraŋgurí, “Barapas naŋge re roto,” yaŋgurí. \p \v 12 Pitu ko ŋande osese yereró, “Juda uniparetoro wiri yerete uni ŋu, no date te inowe?” \p \v 13 Yiní mande kondé yaŋgurí, “Re tipiririko\f + \fr 15:13 \ft “\fk tipiriri\ft ” ŋunde quko wiri yerete uni kumimbo eneŋo uni saŋgiríye yorero ŋuno uroyi khumoyaŋgurí.\f* uroyi!” \p \v 14 Ŋande osese yereró, “Do piyimi ka tiní ŋuro?” \p Yiní mande kondé parámi yaŋgurí, “Re tipiririko uroyi!” \p \v 15 Ŋunde ŋuroko Pailatko unipare qambu ŋu meté yerewero Barapas rotoní eneno uyaró, ko Yesu riní kuma unindo uŋguru-gurumoro tipiririko urowero re uyareŋgurí. \s1 Kuma unindo huwó mande yero Yesu towaŋgurí \r (Matyu 27:27-31; Jon 19:2-3) \p \v 16 Asa kuma uni ŋundo Yesu rero Rom koro uni kembémboro yano oro topo-topoye soso neko yereŋgurí. \v 17 Ŋundo mahero wiri yerete unindoro tuwi mandumi huririyó\f + \fr 15:17 \ft “tuwi mandumi huririyó” ŋuko wiri yerete unindoro kowe punu-punu ka ŋunde qembe.\f* re kowí punuworo utó kami moré ka re wakaro wiri yerete unindoro takapu ŋunde qembe kembémo raŋgurí. \v 18 Ŋunde tero ŋande yaŋgurí, “Juda uniparetoro wiri yerete uni ŋu, ke mahete ŋu,” yaŋgurí. \v 19 Ŋunde yero satémbo kembémo utoro tuteworo potoruku kota-kota re inaŋgurí. \v 20 Ŋunde tero huwó mande yi kini tiní tuwi mandumi ŋu re rotoro eneŋo kowe punu-punuyó re inaŋgurí. Ŋunde tero rero tipiririko urowero re uyareŋgurí. \s1 Yesu re tipiririko uraŋgurí \r (Matyu 27:32-44; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 21 Asa kuma unindo Yesu re uyaroqo, uni ka ŋuya towaŋgurí. Uni ŋu Sairin yendé moŋgo, owí muko Saimon, eneko Aleksanda, Rupus koro awayari. Enendo siku noŋgo mahero yendémo owero taró. Asa uni ŋu toworo tipiriri re inoyi korowaró.\f + \fr 15:21 \ft “\fk tipiriri\ft ” ŋunde quko tatá suruŋo nokono raŋoro piŋo papare ka koreko kusiyoro uni ŋuno porowoyaŋgurí. Naru rokóŋoro uni tipiririko ŋuno khumoweya ŋuko papareyó re koroworo khumowero quro mirayómo ŋuno uyareŋgurí. Ŋunde quko Yesuko kowe surumí parámi tero korowowero mepémo kini.\f* \v 22 Uyareyate mira ka, owí muko Golgota, ŋuno oŋgurí. (Owé ŋu “Golgota” murí muko “Kembémboro Wimbí ŋuro mira ŋu.”) \v 23 Ŋuno sono kondé ne kape tiní, yero re inaŋgurí. Quko kama naró. \v 24 Re mahero kowe punu-punu wendaŋero tipiririko utoro kowe punu-punuyó rewero kundo ka taŋgurí. \p \v 25 Ita saraŋoní 9 kilok ŋuno tipiririko uraŋgurí. \v 26 Ko tipiriri sombémo ŋuno o piyimi taró muro mande ka ŋande nakayáŋaŋgurí, “Juda Uniparetoro Wiri Yerete Uni ŋa.” \v 27 Uni irisa ŋuya yorero ka kandí kondésinawore tipiriri kano porowaŋgurí, ko ka kandí tesinawore tipiriri kano porowaŋgurí. Uni ŋundo Rom koro mandeye wendaqero kuma teyari. \v 28 (-)\f + \fr 15:28 \ft Komo suki Makiko mande soso ŋa nakayáŋaró, ko imemoŋgo uni meyowo peka mande kaŋuya ŋano sowe taró. Mande ŋuko ŋandiro: \fv \ft 28 \+fv*\ft “Ŋunde tero Anutu koro mande qu ka hamó taró. Mande ŋuko ŋandiro: ‘Ŋundo uni piyimi ka naŋge rokóŋaŋgurí.’” \f* \v 29 Asa unipare uyaro yesaráŋoro kembaye ituqero ŋande yaŋgurí, “Keto, Ya Surumí\f + \fr 15:29 \ft “\fk Ya Surumí\ft ” ŋuko Anutu koro ya qu, ŋunoko Juda unipareto Anutu koya huruwowero quro hu-hariri teyaŋgurí.\f* rambaruruworo kosa naru kapusa quno ŋuno keta rewano, yaró! \v 30 Asa keŋombo naŋge rambaruru ŋa takaya tipiriri roto umbu,” yaŋgurí. \p \v 31 Ŋundiro naŋge o qa-qa unindoro tapá unindoya hutuŋo mande ŋuro iŋo-iŋo unindoya huwó mande yero epe mito-mito taŋgurí, “Uni ŋundo uni kumi rambaruru koŋgo yorewero taró. Quko rambaruru ŋa takawero mepémo kini. \v 32 Kristo ŋundo, Israel uniparetoro wiri yerete uni ŋundo, tipiriri roto umbuníqo, nore qenero iŋondutuwowato.” Ŋunde yi uni irisa kawore-kawore poro yereŋgurí ŋundo mande piyimi ye mirariyó. \s1 Yesu khumaró \r (Matyu 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 33 Asa kosa keweroko mira soso huriri teyate suwoya 3 kilok ŋunde taró. \v 34 3 kilok ŋundiro Yesu kondé ŋande kiwaró, “Eloi, Eloi, lama sapaktani?” yaró.\f + \fr 15:34 \ft Hariri Yambo 22:1 weyo qembe.\f* (Mande ŋuro murí muko, “Anutune, Anutune, do karo norotote?”) \p \v 35 Uni kumi kutaqe kaŋaŋgurí ŋundo mande ŋu iŋoro ŋande yaŋgurí, “Iŋoyi, enendo Elaija nekote.” \p \v 36 Ŋunde yi uni kato kheŋgeŋoro o piwo qembe ka rero wain oŋgomi quroko riní maŋgoriní satémbo kusiyoro hokoro Yesu maŋgómo re inoro ŋande yaró, “Elaijako\f + \fr 15:36 \ft “\fk Elaija\ft ” ŋuko Anutu koro \fk ye-ye uni \ft komo qu ka, komo suki kama khumoní Anutuko kina riní samboko oró (2 Wiri yerete Uni 2:11 weyo qembe).\f* mahe tipiriri koŋgo re rotoníka qeneto,” yaró. \p \v 37 Quko Yesuko ki parámi tero yuqayó rotoro khumaró. \p \v 38 Khumoníqo, Ya Surumímo tuwi parámi ka ŋuno pikaŋgurí mu\f + \fr 15:38 \ft “tuwi” ŋuko \fk Ya Surumí \ft quroyómo Wembó Surumí koya Wembó Surumí Horé keweroyarimo yora (Toŋeŋgurí 26:31-33; 40:21 weyo qembe). Juda unindo ŋande ye iŋaŋgurí, ko Wembó Surumí Horé muno ŋuno Anutuko kunditeyara, quko tuwi ŋuko wisumuŋaró, unipareto owero mepémo kini.\f* kore koŋgo kosaŋe kusuŋono umburó. \v 39 Asa kuma unindoro sopo-sopo kato tipiriri taŋgímo kaŋero Yesu khumaró ŋuro murí qenero ŋande yaró, “Hamó horé, ŋuko Anutu koro naŋuní,” yaró. \p \v 40 Asa pare kumi kapiyamo kaŋero qeneŋgurí. Keweroyemo ŋuno kumi muko ŋandiro: Maria, Maktala yendé moŋgo quya Maria kako, Jems, Joses koro náyari, koya Salome. \v 41 Komo pare soso ŋundo Galili mirako Yesu howero samakaŋoyaŋgurí. Asa pare kumi qambu Yesu koya Yerusalem oŋgurí mu ŋuno kaŋero Yesu qeneŋgurí. \s1 Yesu re tapuŋaró \r (Matyu 27:57-61; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42) \p \v 42 Yesu khumaró naru ŋuko Sapat koro roŋgaruwowero naru.\f + \fr 15:42 \ft Juda unindo naruye muko ŋandiro: kosa pusuŋiníqota naru keta qu tunoqaró. Asa suwo tiní yate-yate ita saraŋoní yate-yate suwo pitu ko taró, ŋuko naru kanata ka. Asa koretero “roŋgaruwowero naru” ŋu tunoqiní, yate \fk Sapat naru \ft taró.\f* Ŋunde ŋuroko kosa pusuŋewero tiníqo, \v 43 uni pará-parámboro huru-huru koro uni ka Arimatea yendé moŋgo, owí Josep, ŋu maheró. Enepa naŋge Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyó\f + \fr 15:43 \ft “\fk Anutuko unipareyó wiri yereyote naruyómo\ft ” ŋuno iŋondutu unipareko hamó Anutu kusuŋoyómo yowaŋgo.\f* ŋuro sopoyara. Asa sasaro kama tero Pailat Yesu koro ukúŋo rewero kirayaró. \v 44 Ŋunde yiní Pailatko Yesu khumaró ŋuro iŋondata parámi tero kuma unindoro sopo-sopo ŋu nekoro, komo khumape ma kini, ye oseseyaró. \v 45 Oseseyoní, “Khuma,” yiníqo, Josepko ukúŋo meté rewero ŋunde yaró. \v 46 Asa ko Josepko uyare tipiriri koŋgo ukú re rotoro tuwi kekere sara-sara qundo pokamoro uni tapu wondo yayó\f + \fr 15:46 \ft “uni tapu” ŋuko wondo yayó naŋge. Juda unindo uni khumaró ŋu rero wondo yayó huwósina rotoyaŋgo.\f* quroko rero wondo parámi ka rero mako tuŋaró. \v 47 Ko Maria Maktala noŋgo quya Maria, Joses koro nimí ŋuyako dano tapuŋaró ŋu qeneriyó. \c 16 \s1 Yesu otoqaró \r (Matyu 28:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10) \p \v 1 Asa Sapat naru\f + \fr 16:1 \ft “\fk Sapat naru\ft ” ŋuko sonda naru weŋa ŋu. Ŋu naruko ŋuno Juda unipareto \fk huru-huru yayemo \ft huruworo Anutu koro mandí weyoyi iŋoro hariri teyaŋgurí. Ŋu naruko ŋuno kho ka tewero mepémo kini (Toŋeŋgurí 20:8-11 weyo qembe).\f* ŋu kini tiníqo, pare kapusa ŋu, Maria Maktala noŋgo quya Maria, Jems koro nimí ŋuya Salome koya Yesu ukúŋo saŋano rewero quro o nuŋgurí mu kimaŋgurí. \v 2 Kimoro sonda naru korete quno, ita saraŋoní uni tapuko\f + \fr 16:2 \ft “uni tapu” ŋuko wondo yayó naŋge. Juda unindo uni khumaró ŋu rero wondo yayó huwósina rotoyaŋgo.\f* ŋuno uyareŋgurí. \v 3-4 Uyareyate wondo parámi uni tapu wisumuŋaró ŋuro yero iŋoro epe mito-mito taŋgurí, “Dani kato samaka nerero wondo parámi ŋu rohoré-rohoréŋoweya?” yaŋgurí. Yero kutaqe mahero toŋetiqo, wondo parámi ŋuno qu kikíŋoní tapémo uró. \p \v 5 Asa wondo yayómo oro simó keta ka qeneŋgurí. Simó keta ŋu tuwi piru sara-sara ka punuworo kande kondésina kunditeyaró. Kunditiní qenero newondeye yukuwaró. \p \v 6 Quko ene ŋande yimiraró, “Ma yukuwowero. Yembe Yesu Nasaret noŋgo qu re tipiririko\f + \fr 16:6 \ft “\fk tipiriri\ft ” ŋunde quko wiri yerete uni kumimbo eneŋo uni saŋgiríye yorero ŋuno uroyi khumoyaŋgurí.\f* uraŋgurí mu ŋumbe seqateŋgo? Ŋuko komo otoqoro toŋe, ŋano kama yote. Dano ri etaró ŋu qeni. \v 7 Asa ko ye uyika iŋo-iŋo rewero uniyómboya\f + \fr 16:7 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* Pita ŋuya piŋa mande ŋa yimiri, ‘Yesu koretero Galili mirako uní ŋuno qenewaŋgo. Ŋundiro naŋge komo yimiraró.’” \p \v 8 Ŋunde yiníqo, pare ŋu iŋondutuye enesó-enesó tiní soraŋgurí. Sorero sasaro parámi tero uni ka kama miraŋgurí. \s1 Mande weŋa qu \p \v 9 Asa sonda naru korete quno, ita saraŋoní, Yesu otoqoro tunoqiní koretero Maria Maktala noŋgo ŋundo qeneró. Komo, Yesuko Maria newondímo yuqa piyimi kande saŋiyoro irisa\f + \fr 16:9 \ft “\fk yuqa piyimi\ft ” ŋuko \fk sambo simó \ft ŋunde qembe, quko Anutu koro saŋgirí tero unipare rowore yereyoteŋgo.\f* yohowaró. \v 10 Yesu otoqaró quno iŋo-iŋo rewero uniyó ŋundo\f + \fr 16:10 \ft “\fk iŋo-iŋo rewero uni\ft ” ŋundo Yesu koya uyaro iŋo-iŋo rondaqe yunoyaró.\f* ya kano Yesu khumaró ŋuro newonde surumí tero tendoyaŋgurí. Asa pare ŋundo ŋuno uyaro Yesu otoqaró ŋuro yimiraró. \v 11 Quko piŋa mande ŋu iŋoro, hamó kini, yero iŋaŋgurí. \p \v 12 Imemoŋgo iŋo-iŋo rewero uni irisa Yerusalem yendé rotoro khewore uyareyori Yesu ŋuno tunoqiní qeneriyó. Quko koretero kama qene iŋariyó. \v 13 Yate iŋomukoro iŋo-iŋo rewero uniyó meyowo ŋu Yesu ŋuro yimirariyó. Quko mande ŋu hamó kini yaŋgurí. \p \v 14 Tukú iŋo-iŋo rewero uni khe saŋiyoro kanata ŋundo o qoyemboro neyuri Yesu keweroyemo tunoqiní qeneŋgurí. Qeni Yesuko kiro mande yimiraró. Dokoro Yesu otoqaró ŋuro piŋa mande qambu iŋoro, hamó kini, ye iŋoro kama iŋondutuwoyaŋgurí. \p \v 15 Yero ŋande yimiraró, “Mira soso ŋuno uya miti mande ŋa yesowoyi qembe. \v 16 Ŋunde yimiri unipare kato iŋi hamó tiní sono riqo, rambaruru koŋgo yoreweya. Quko kato iŋi hamó kini tiníqo, ŋuko quhuríyemboro topé rewaŋgo. \v 17 Unipare soso iŋondutuworo o wimbí moré\f + \fr 16:17 \ft “\fk o wimbí moré\ft ” ŋuko o enesó-enesó tunoqiní Anutu koro wimbí ŋunde tunomo yoweya.\f* ŋande tewaŋgo: owénemo uni quro koŋgo yuqa piyimi mu yohowewaŋgo, mande enesó-enesó yewaŋgo, \v 18 kandeto sire yondowowaŋgo, sono saŋgirí nero kama khumowaŋgo, kandeye se khumo uni saŋano ri meté tewaŋgo.” \p \v 19 Asa Yesu, Uni Parámi ŋundo, yiní kini tiníqo, riní samboko oro Anutu koro kandí kondésina\f + \fr 16:19 \ft Uni owé parámi moré ŋu naŋge wiri yerete uni kandí kondésina ŋunde kunditaŋgurí.\f* kunditaró. \v 20 Iŋo-iŋo rewero uniyó ŋuno rotoro mira soso uyare miti mande yimiraŋgurí. Ŋunde ti Uni Parámimbo samaka yerero mandeye wimbu inowero koro o wimbí moré qambu taró.