\id ACT - Nggem \h Lakbogogi \toc1 Lukas en Lakbogogi Wene dirup watigi yi aro \toc2 Lakbogogi Wene \toc3 Lakbogogi Wene \mt1 Lakbogogi Wene \mt2 Lukas en Lakbogogi Wene dirup watigi yi aro \c 1 \p \v 1-2 Teyopilus wai. At Yesus en yi ogagek ndi ogagek ogagya, wene mamulirigya, ogarigiluk wagagi ako asinggigi hudi en Averiniki endawima dugwit, At aori denogo lakbogogi ako wene denggalinupu lagagirik, mbogot-vaga wolok inggigi hudi ogagya lagagi ako ovok at mbuku endak ako vaga dirup watigis. \v 3 At watu lagagwama, hombagagi ako iluk agya lagagirik, “It naori en An avyarat niluk agi, enelup arumwak o,” yiluk, sigam agagi, eke, Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi ako avema bininaup wene ako yugirigya, ogarit lagya hegek, ndugwis 40 hudi welagagi. \p \v 4-5 Ndugwis ambi vaga at aori inim erom nunggu dugwit, it yugirigya, “At Yohanes en ap akwa weyak ogasagwi ako mbo baguselok, ima wombabugu lagagi ovara, horok yi at Nenasin en Averiniki henovaga wombabigigya warisogon atma, hit o Yerusalem hekbaluk labuk. Nenasin en, ‘Avyarat wokherayogon o’, yiluk, yagagi An yukhirigya lagi ako, wokherapwak yiluk, sokhugu dogones,” yiluk, yugeragagi. \s1 Yesus mbogot-vaga wolok inggigi wene \p \v 6 It ako Yesus inim homakbaluk dugwit, At yugugu dugwit, “Nenasin wai. Endak nit Iserali menda en nenasin inis ombok Daut avema ninigik, nenendawi ugun seyalek welagagup hak, nit yogak anderogo ap Oroma menda sovabininiluk agarwik ako wibisiluk nit sek okbininaup a?” yiluk, yugogogwa. \p \v 7 Yugugu lagagwama, Yesus en wene onggo it yugirigya dugwit, “O ninggi-nanggi ogagu dogop Nasin Ala adigat andok dugwit, hit Iserali menda sek okbigigaup hologo bagagi andi, hit henelup arup dek. \v 8 Hit ako Averiniki henovaga wambu wagya dugwit, At anye okbugugu halok, o Yerusalem inim, o Yudeya ovok inim, o Samariya inim, yi awi ndi awi atok-atokma andoma ovok erogo inim, An ogarit nagu hinil neyagu lagagup wene ako yugeregek nagu dogop,” yiluk, yugeragagi. \p \v 9 Wene andi yugirigya lagagirik, inil iligik inigik, wolok inggya lagagimu, hena anggelekma hwilatigi. \p \v 10 At mbogot-vaga inggya hegek, it inil ao iligik werekma, ap mberen yum mudu yanggwi iris hak yirik supuk erogo enadema mendek yi wakluk, \v 11 yugurugu dugwit, “Hit ap Nggalileya menda yi wai. Nggarogo yiluk mbogot-vaga hinil iligik adigat agipik? At Yesus eyave hit hinigik mbogot-vaga wolok inggya hinil hegep andi, wane-wane hivis At eyave anderogo at wambu wagya hinil hagup,” yiluk, yugeragagwa. \s1 Yudas avoloma mondok okbagagwa wene \p \v 12 Yugurugu lagagwama, it lakbogogi ako o ndom Saitun vaga en o Yerusalem horok satu kilometer at eneyami vaga wambu wagagwa. \v 13 O kota Yerusalem nunggu wagu lagagwarik, it agarwikmu handimen akoma unggugwa. It unggugwa ako eneyave andi, Peterus, Yohanes, Yakubus, Andereyas, Pilipus, Tomas, Mbarotolomeyus, Matiyus inim. Alepiyus abut Yakubus ako inim, at Simon ap Selot menda inim,\f + \fr 1:13 \ft Ap Selot andi it ap Yakuri menda enadik dogop ogagu lagagwa menda. \f* Yakubus ambi abut Yudas inim, ako at. \v 14 It akwa nin inim, At Yesus isa Maria inim, Yesus aori ambetaga menda inim, andoma inim dambulik dugwit, enendawi ambiat akluk samban adigat ogagu lagagwa. \p \v 15 It andoma inigik, ndugwis ambi vaga it ap akwa Yesus Ala abut denek menda avyarat umbutugwa menda ako eneyave seratus dua puluh hudi homagagwa enanggelekma en, at Peterus ako mendek iri lagagirik, \v 16-17 yugirigya dugwit, “Nowa-nasin. At Yudas ako ninim Yesus ane wokbaluk, at eyavup ogagu dogosogon yiluk denogo mondok okbininggigi ovara, at Yudas ogarup wene ako o endak erogo Averiniki en Daut yugugu hegek yagagi Ala wene dirup warek ako, atma des yumwak yiluk, at Yudas en yugirigya lagagimu, Yesus eyave vagatugwa o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 18 (At Yudas weyak ogagagi onggo yoparip bago ako vaga wen onggo bagagirikmu andenam at ape samup yi wambigya lagagirik, agaum supulagya dugwit, alor ovok erogo hudilogo wulu wagagi. \v 19 Hudilogo wulu wagagi yagagwa ako, it Yerusalem menda ovok enaruk hunggugwarikmu wen onggo bagagi ako inis it enane vaga andi, “Akendama at,” yugu lagagwa. Eke nit nenane vaga andi, Amuya Wombagagirikmu, yagalagwi.) \p \v 20 At Peterus ako en wene andi yugirigya lagagirik, Ndawi Wene mbalek Ala wene ambi yugirigya dugwit, \q1 “At welagagirikmu ap akwa winggik-nonggegek yegetek werekma, \q2 o andi um dogopwak,” \f + \fr 1:20 \ft Mbuku Ndawi Wene 69:25. (Indonesia enane vaga Buku Mazmur yagalagwi andi adem Ndawi vaga Ala siyabelagwi menda, andi halok nit nenane andi Mbuku Ndawi Wene yugu dogosogon.)\f* \m yiluk, yagagi. Eke, ambi iri dugwit, \q1 “At avoloma ogagya dogopwak yiluk, ap adik ambi mondok okbapwak o,”\f + \fr 1:20 \ft Mbuku Ndawi Wene 109:8 \f* \m yiluk, mbuku Ndawi Wene ako vaga dirup warek agarik. \v 21-22 Agarik atma, ap ambi Yesus iluk akluk mendok yagagi il hagagi halok, ninim Yesus Ala abut hambigya lagagirik iluk akluk mendok yagagi wene ako vagalogo yugeregek nagu dogoguluk, denogo baup agarikmu, okbasogon o. Ap andi at Yohanes en ap akwa ima wombabugu lagagi hudi en Yesus nenanggelekma en mbogot-vaga wolok inggigi hudi ndugurek-ndagarek Nenasin Yesus ninim nagu lagagup ako menda ambi mondok okbasogon,” yiluk, yugeragagi. \p \v 23 Yugirigya lagagimu, ap ambi denogo basogon yiluk ap mberen endak miginipugwa. Ap ambi mitugwa andi inis Yusup. Yusup andi inis henggam, inis ambi Mbaresabas, inis ambi hivis salek andi Yutus. At ako mirogo bagwi, eke, ap ambi inis Matiyas mirogo bagwi, \v 24-25 okbugu lagagwarik, samban ogagu dugwit, “Nenasin o. At Yudas ninim hat heyavup ogarit nagu dogosogon yiluk denogo bininggigin ovara, hetbininiluk at laup mikedagirikmu akoma at lagagirikmu, yi ap akwa ndi ap akwa enendawi ombasagwi ovok helup atma, it ap mberen miginipup yi, at avoloma denogo baup hologo bagen ako, yuknerano,” yiluk, samban ogagagwa. \v 26 Samban okbagu lagagwarik, helep enggen vaga enavut mbanggu dugwit, ‘Avut endenogo lagya halok, Yusup mondok okbaup. Eke, avut endenogo lagatek halok, Matiyas mondok okbaup,’ yiluk, ogagu lagagwama, avut endenogo lagatek halok, it ap 11 lakbogogi ako inim dogopwak yiluk Matiyas at denogo mondok okbagagwa. \c 2 \s1 Averiniki wagagi wene \p \v 1 O Pendakota ogarup hudi agya lagagimu, it avyarat umbutugwa menda ako ovok erogo ambekma homakbaluk, \v 2 o ambekma akoma horaik werekma, havut adengga ane yagan landiga hak, mbikit supuk erogo mbogot-vaga en ane yagan umwa akoma hobo-hobo ari nonggagagi. \v 3 Nunggwigya lagagirik, hali abya ovagak mogologo it enadik-enadik enovaga ari wagya hagagwa. \v 4 Enovaga ari wagya hugusigik, ovok erogo Averiniki enendawima hobo-hobo ari nunggigya lagagirik, yugirigya hegek, it ap akwa enane unggut adik-adik menda mbikit inilup agya halok yugurugu lagagwa. \p \v 5 O andi hudi vaga, it ap Yakuri Ala enalon ombasagwi menda, o yi awi ndi awi ovok en o Yerusalem wagu lagagwarik werekma, \v 6 ane iris ako enaruk hobaluk, homari wagu lagagwarik, it andi enane dombok vaga yugwi ako enaruk hunggu dugwit, “Wi! Yi andi nggarogonggan aga u!” yiluk, enendawi obak agagi. \v 7 It ovok erogo enalon en, “Wi!” yiluk, vok yugu dugwit, “It ap Nggalileya menda en adigat enane adik-adik yagalagwi yi, dek a? It Nggalileya menda at ovara, \v 8 nit nenane vaga dombok yagalagwi hulisagwi yi, nggarogonggan wokbaluk yagalagwi embetep? \v 9 Nit Paratiya menda inim, Mediya menda inim, Elam menda inim, Mesopotamiya agarwik menda inim, o Yudeya en, Kapadokiya en, Pondus en, Asia en, \v 10 Virigiya en, Pambiliya en, Mesir en, o Libiya kota Kirene avilis ambot andoma en, it Oroma menda wagao inim, \v 11 nit Yakuri menda inim, it Yakuri menda dek ovara, Yakuri enawene wokbaluk it ogasagwi menda inim ogarit lagagwa inim, Kereta menda inim, Arap menda inim, nit ovok erogo Ala nggarogo ogarubuk menda ombok dombok ogaga ako nenane adik-adik vaga mbilinogo yuknirugwi ovok hulisagwi o,” yiluk, yagagwa. \v 12 It enalon en, “Yi nggarogo ogarup yiluk yagalagwi?” yiluk, at ambi yugigik ogagu lagagwama, \v 13 it nin en, “Dek o. Is anggur amburup nunggu lagarwik, nenek-nenek hak yagan nagwis yi hinil bigisenes,” yiluk enaganda yagagwa. \s1 Peterus en Ala wene yugeragagi wene \p \v 14 Enaganda yagu lagagwama, at Peterus aswi 11 inim mondok iri lagagirik, ane ombok vaga yugirigya dugwit, “Hit nowa-nasin Yakuri menda inim, hit o Yerusalem agipik menda ovok erogo inim, wene ambi yukherayogon yiluk, henaruk hunggu dugwit, dibagu dogwes.” \v 15 Yugirigya lagagirik, “Hutun mo ao daga wagya hegek, jam 9 vaga at yiluk, it yi, anggur amburup nelok nenek-nenek hak yagan nagwis embetep andi dek o. \v 16 Nit nenane adik-adik yagalagwi yi, at Navi Yoel Ala en yugugu hegek yagagi ako atma asiga yi aro: \q1 \v 17 ‘Ala en iri dugwit, \q1 O hivis ogarup hudi yi ap akwa ndi ap akwa ovok erogo Averiniki enovaga wombabisa warisogon. \q1 Henaburi ap inim akwa inim enendawima yugirigya neyagek, an iris ako yugeregek nagwis, \q1 Henaburi apsawe en yugirigya neyagek nogo heda enabi heda hugwi, \q1 Henasini enanggok en yugirigya neyagek enabi vaga hugwi, \q2 Ogarusogon o. \q1 \v 18 Hivis andi hudi vaga, it an nayeloman muni akwa inim, ap inim, \q2 it ogo ovok erogo Averiniki enovaga wombabisa warisogonma, \q2 an nane yugeregek nagu dogosogon. \q1 \v 19 Mbogot-vaga eloma en elose adik-adik menda ogagya, \q1 yagamu wen vaga en nggarogo ogarubuk menda ogagya, \q2 Ogagya dugwit, \q1 Enamuya inim, yivuk aveta inim, hali abya inim, ogarisogon o. \q1 \v 20 An Henasin Ninis Ombok warup ako vanggo yi wagya neyagek, \q2 mo il hup agya, saut andi muya ovagak agya, \q2 ogarimindikmu, \q1 An niris novangge dikduk ogakluk wagya neyalok, Wi! yiluk, siyabanusogon o. \q1 \v 21 Andi ogagya dogomima, ap ambi sa en, Nenasin Inis Ombok o, yiluk, an neyanggup iri dogomima, agap wendarisogon,\f + \fr 2:21 \ft Yoel 2:28-32 \f* \m yiluk, at Navi Yoel en yugeragagi ako ari wagya yi arat o. \p \v 22 Hit ap Iserali menda yi, wai. An yukheraliga yi, des erogo hunggu dogones. Ala en At Yesus Nasaret menda denogo lakba wagagi hit dibavovok yiluk, Ala en anye okbagya hegek, at hinim dugwit nggarogo ogarubuk menda ogagya, enalon werek menda ogagya, elose adik menda ogagya, ogagya lagagi ako henelup. \v 23 At Ala en hivis ogarup hologo bagagi musek Yesus ako vagogo hit Iserali menda wokhurugu lagagwama, hambupwak yiluk, it ap weyak ogasagwi menda hinim eyave yo vaga lobalogo bagagup ovara, \v 24 at hambisagwima andoma mondok sovalek dogop meyan atma, hambuluk lendagwima andoma yagan watya lagagi ako agap wendarogo Ala en iluk erogo mondok okbagagi,” yiluk, Peterus en yugeragagi. \v 25 Yugirigya lagagirik, it Yesus hambisagwima en iluk erogo mondok yagagi avyarat ombarupwak yiluk, Ndawi Wene ambi yugirigya dugwit, “O endak erogo at inis ombok Daut en Yesus vivis ogarup wene iri dugwit, \q1 ‘An Nasin Ala mondok-mondok nelosema agarik higi o. \q1 Nenasin ninim atma, an mondok wadok dek at agirik o. \q1 \v 26-27 Anderogo atma, an nendawi vaga adenggen imbitya, \q1 Nane vaga siyabagagya, \q2 Ogasiga o. \q1 An hambisagwima lagiluk hetbaninggya, \q1 Habut Endawi Sek Adigat Denek ako ogo, hambuluk, vidis agya neyagek, hetbaninggya, \q2 Ogarisogon dekma, \q1 An neyave hambisogon halok, \q1 nendawi dulik dugwit, nendawi seyalek at dogosogon o. \q1 \v 28 Niluk dogogiluk, sup yi o, yuknogogin, \q1 Hat ninim werekma nadenggen ombok dombok okbanugun o,’\f + \fr 2:28 \ft Mbuku Ndawi Wene 16:8-11 \f* \m yiluk, yagagi wene ako andi, eyave Yesus en ogarup yiluk avok vagalogo yagagi. \p \v 29 Nowa-nasin. Nit nenombao Daut ogagagi wene an vagalogo yukheraliga. At Daut ako hambigya lagagimu, wimu mabagagwarikmu akoma ninil helagwi o. \v 30 At Daut ako andi, Ala en yugugu hegek yugeraliga menda navi atma, Ala en wene hanum mbalogo Daut yugugu dugwit, ‘Daut wai. Hat hombawi ambi wene yugeraligama havoloma dogopwak yiluk anen mondok okbayogon o’, yiluk, yugogogi. Yugogogi wene ako elup dugwit, \v 31 At Ala denogo bagagi Keretus ako hambimima iluk erogo mondok okbayogon, Daut elup atma iri dugwit, \q1 An hambisagwima lagiluk hetbaninggya, \q1 An hambuluk, vidis agya neyagek, hetbaninggya, \q2 Ogarisogon dek o, \m yiluk, yagagi o. \p \v 32 Yesus warogo bagagup ako andi, Ala en iluk erogo mondok okbagagi nit ovok ninil hagagup atma, vagalogo yukherelagwi o. \v 33 Ala en iluk erogo mondok okbagya lagagirik, inggis amotkan dogopwak yiluk, siyabagagirikmu, Asin en, Averiniki wokherayogon o, yiluk, yagagi ako wigya lagagirik, woknera wagagi vaga nit ogasagwi hinil ninugwis, yugwi henaruk hunggwis, ogasagwi o. \v 34-35 At Daut ako mbogot-vaga enggetek ovara, aren iri dugwit, \q1 ‘At Nenasin Inis Ombok Ala en, an Nasin Inis Ombok yugugu dugwit, \q2 It ap ombok-ombok hinim ndup ogorek agindik menda, \q2 An havema sovalogo bigitek neyagek, \q2 ninggis amot vikit hora yima’\f + \fr 2:34-35 \ft Mbuku Ndawi Wene 110:1 \f* \m yiluk, yagagi. \p \v 36 Daut en anderogo yagagi atma, at yo winik vaga hit lobalogo bagagup Yesus ako andi, Ala en hit Henasin Inis Ombok dogopwak yiluk, okbagya, eke, An denogo bagagis Keretus yi aro, yiluk, yukhirigya, ogagagi ako, hit Iserali menda ovok en, Yi avyarat, henelup arovovok yiluk yukheraliga o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 37 Yugirigya ako hobaluk, “Yesus watugup andi, nit weyak ogagagup atma,” yiluk, enendawi wakidugu lagagwarik, Peterus inim, it lakbogogi nin inim, hemerinigu dugwit, “Ayai, nenaswei. Nit weyak ogagagurikmu, nit nggarogo ogaruk o?” \p \v 38 Yugurugu lagagwama, at Peterus ako en, “Henomaluk dek erogo bigigapwak yiluk, hit henadik-henadik weyak ogasagwi ako henendawi wenggebaluk mbo bagu dogomundik, Yesus ambetaga lagu dogwes. Mbo bagwi hiniselok, Yesus Keretus inis vaga ima wombabigigaup. Eke, andi ogagu hiniselok, Ala en Averiniki ako un onggo dek wokherayogon o. \v 39 Ala en, ‘Henendawi wenggelogo henomaluk mbo baluk, Yesus ambetaga lagu hiniselok, Averiniki wokherayogon o,’ yiluk, avyarat nggatuk erogo yukheragagi ako andi, hit inim, hit henaburi inim, it ap adumu menda inim, hivis Nenasin Ala en yanggup yukherayogon ako ovok henake at yukheragagi o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 40 Yugirigya lagagirik, wene nin wisane erogo yugirigya dugwit, “It ap Iserali o yogak endago menda weyak ogasagwi Yesus wegetek agarwik andi, hinim weyak okhinivugwi en yiluk, henagap wendak-hedavovok yiluk, hit Yesus welagwi menda inim mondok ogorek dogones o,” yiluk, ane avuput vaga enaruk watya dugwit yugeragagi. \p \v 41 Yugirigya lagagimu, it ap akwa en at ane wogogwa ako ima wombabogogwa. O andi vaga inim hondalari nonggagagwa ako, eneyave dambulik ap wisane tiga ribu hudi agagwa. \v 42 It andi en enendawi ambiat dambulik dugwit, it lakbogogi en wene mamulirugwi ako des erogo hunggwis, inim erom amburup nunggwi, samban ogagwi, anderogo adigat ogagu lagagwa. \s1 It avyarat umbutugwa menda en ogagu lagagwa wene \p \v 43 It lakbogogi ako en nggarogo ogarubuk menda ogagwi, inilup arup enalon werek menda ogagwi, ogaguselok, it ako ovok en, “Wi! Ninigut o,” yiluk, vok yugu lagagwa. \v 44 It avakwa Yesus Ala abut denek menda avyarat umbutugwa menda ako ovok erogo enendawi ambiat dambulik dugwit, yi menda ndi menda ako, “Nit ovok ninangge aro,” yiluk, \v 45 it ambi enangge dek halok, it enangge-enangge ako, onggo hubaluk, sumburirugu lagagwa. \v 46 It ako enendawi ambiat akluk, ndugerek-ndagarek Ala awi valekma mbumbumu homari nunggugwi, enendawi sagain vaga adenggen dugwit enamwa adik-adik dugwit erom ugurogo baluk nunggwi, \v 47 Ala siyabagwi, ogagusigik ap akwa Yesus ao avyarat embetetek menda ovok en it Ala aburi andi, enendawi adenggen umbutwi, ogagu lagagwa. Eke, Nenasin Inis Ombok ako en ndugerek-ndagarek it ap akwa enagap wendarogo ambi labok homakbugu lagagi. \c 3 \s1 Peterus Yohanes en ap isok sek ogagagwa wene \p \v 1 Ndugwis ambi vaga o howam jam 3 it samban ogasagwi vaga, samban ogarusogon yiluk, Peterus Yohanes Ala awi valekma ungguggwa. \v 2 Ala awi valekma sup mbanggutmu inis ‘Sup Sek’, sanggugwarikmu akoma, ap erambo yidugup endaklagagi ambi en, it ap akwa Ala awi valekma nunggugu-selok, ambenggino iri dogopwak yiluk, ndugerek-ndagarek wolok ba lagu lagagwa. O andi hudi vaga vage ba lagagwa andoma werekma, \v 3 it Peterus Yohanes Ala awi valekma nunggugwi il inugu lagagirik, “Yoparip wokneres,” yiluk, nggino yugeragagi. \v 4 Nggino yugirigya lagagimu, Peterus Yohanes en ap ako inil vurogo yokugu dugwit, Peterus en, “Hil bikninisin,” yugugu lagagimu, \v 5 “Nano woknirumwi?” yiluk, il yoginigigi. \p \v 6 Il yoginigu lagagimu, at Peterus ako en, “Ninayoparip mbusi perak inim, emas inim, mondok dek ovara, an nandok agarik andi, ambi werekma, wokhirisogon o,” yugugu lagagirik, “At Nasaret menda Yesus Keretus inis vaga mondok iri dogomindik lagya dogwen.” \v 7 Yugugu lagagirik, at Peterus ako en inggis amotkan vagogo ao mondok okbagya hegek, ap ako isok inim, erambo inim, mbikit anye agya lagagimu, \v 8 soklok erogo mondok iri lagagirik, akoma nagu-wagu ogarit lagya lagagi. Nagu-wagu ogarit lagya lagagirik, soklok-soklok enggek wambegek yagan Ala siyabagek ogarit lagya dugwit Peterus Yohanes inim Ala awi valekma nonggagagi. \v 9 Nunggwigya lagagimu, ap akwa ovok erogo ap ako isok vaga lagya dugwit, Ala inis siyabagek lagya, inil hugu lagagwarik, \v 10 “Ap yi, Ala awi valekma sup mbanggutmu inis Sup Sek sanggugwarikmu akoma dugwit, ambenggino iri laga ako sek aga yi, wi!” yiluk, vok yagagwa. \s1 Peterus en Ala awi valekma Ala wene yugeragagi wene \p \v 11 At ap ako en Peterus Yohanes ininggis vagogo werekma, it ap akwa ovok Ala awi ombok valek awi ambi adik ogarek ilim andoma inis Salomo sanggugwarikmua vupuk enadema ari lagu dugwit, “Wi!” yiluk, vok yagagwa. \v 12 Homari wagwi ako at Peterus il inugu lagagirik, it yugirigya dugwit, “Hit ap Iserali menda yi wai. Ap yi sek aga andi, nggarogo yiluk vok yagalagwi? Nit nenanye vaga sek ogagatek, ata, nit sek ogasagwi menda vaga sek ogagatek, halok, vok yuknerabuk! \v 13 Ninombawi Averaham inim, Isak inim, Yakup inim, Enasin Ala ayeloman Yesus ako, at Pilatus en hetbaup imbitya hegek, hit en, At yi, nenanggon o, yiluk, warupwak yiluk, wogoragagup ovara, Ala en vage siyabagagi o. \v 14 At Endawi Mot, Sek Adigat Denek Agarik ako, “Nenanggon o,” yiluk, aveloma ap enasiga menda ambi hetbaup yiluk yagagup ako, hit Iserali menda aro. \v 15 Niniluk okninivisiga menda adem ako arat hegek hirenen watugup ovara, Ala en hambisagwima en iluk erogo mondok okbagagi ako ninil hagagup atma, vagalogo yukherelagwi o. \v 16 Yesus en ogarup sek o, yiluk, nenendawi at ova vanggabaluk avyarat imbito ako vaga ap isok weyak hit hinilup hinil helagwi yi ako, sek erogo anye okbagas. Nenendawi Yesus avyarat imbito vaga at sek aga hinim agarik yi, hit ovok hinil hegep o. \p \v 17 Ai, nowa-nasin. Henasini ap ombok-ombok hinim ogagagup ako andi, hininggut dugwit ogagagup an nelup aro. \v 18 O muk Ala en iri dugwit, ‘An Henowa Inis Ombok denogo bagagis Keretus ako, idup-mbidup erogo yagan warisogon o,’ yiluk, yagagi ako, atma agatek hegek it ap navi-navi Ala yugirigya hegek yugu lagagwa ako, hit ogagagup vaga atma des yagagi. \v 19-20 Des iri lagagimu, Henasin Ala en hit henomaluk dek erogo bugugu vaga, henendawi adenggen ugun dogovovok yiluk, henendawi wenggebaluk henomaluk mbo bagu dogomundik Yesus ambetaga lagu dogwes. Andi ogagu hiniselok, henake denogo bagagi Keretus ako andi, Yesus atma, lakba wasogon o. \p \v 21 O muk erogo At Ala en, Anderogo ogarisogon o, yiluk, it navi-navi at ane yugurugu lagagwa menda mondok adik denek yugu lagagwa ako, atma des yumwak yiluk, At Ala en wen-mbogot, yi menda ndi menda, ovok erogo adik swi menda ogarup ao helan, At Yesus mbogot-vaga andoma dogosogon o. \v 22 At Musa en iri dugwit, \q1 ‘Henasin Ala en an lakbani wagagi hak, ap Ala en navi yugugu hegek yukheraliga menda ambi, hit menda at, henake henadema lakba warisogon o. Lakba warisogon ako en yi wene ndi wene yukhirigya halok, henaruk des erogo hunggu dogop o. \v 23 At yukheramima hit ambi en henaruk des erogo hunggitek dogosogon halok, henanggelekma en denogo baluk elose dek erogo bayogon o,’” \m yiluk, yugeragagi. \p \v 24 “It ap navi-navi Ala en yugirigya hegek yugu lagagwa menda, Samuel en yugirigya lagagi hudi en, at ambetaga wene yugurugu lagagwa hudi, it ako ovok erogo en yogak Yesus eyave vaga oklandiga yi,\f + \fr 3:24 \fq Yogak Yesus eyave vaga oklandiga yi\ft : Adem andi, Yesus wagagi hudi en, at vivis warisogon hudi ovok erogo oklandiga yi aro. \f* agatek hegek, yugu lagagwa. \v 25 It navi-navi Ala en yugirigya hegek yugu lagagwa ako, enombawi hit aro. Ala en at Averaham yugugu dugwit, ‘Yi ap akwa ndi ap akwa o wen vaga yoma ako ovok erogo hat endaginivisogon vaga enadenggen hugu dogosogon o’, yiluk, wene avyarat nggatuk erogo henombawi yugeragagi ako, hit menda mavorangge at yugeragagi o. \v 26 Andi halok, At Ala en at ayeloman mondok okbagya lagagarik, hit weyak ogasagwima en wokhiniviluk wagya dugwit, adenggen henovaga bigigapwak yiluk, endak hit at henadema lakba wagagi o,” yiluk, at Peterus en wene andi at yugeragagi. \c 4 \s1 Peterus Yohanes enanggadi watugwa wene \p \v 1 Peterus Yohanes en it ap akwa ao yugurugu-sigik, it ap imam-imam agama Yakuri vagago welagagwa menda inim, Ala awi valekma suwam watu lagagwa menda enowa inim, it Saduki menda inim, enadema wagagwa. \v 2 “At Yesus ap akwa hambisagwima en iluk erogo mondok okbagagi o,” yiluk, Peterus Yohanes en ap akwa Yesus vaga hambuguselok, iniluk erogo mondok okbisaup wene ako mamulirugu lagagwama, enaninis en \v 3 eneyave vaginipu lagagwarik, o hup agya lagagimu, hutun en yugeraguluk wogenombolok lagu lagagwarik lembaga mabogogwa. \v 4 Mabogogwa ovara, it wene ako yugurugu-sigik hunggugwa ako eneyave wisane Yesus Ala abut denek avyarat umbutugwa. It ap adigat avyarat umbutugwa andi eneyave ovok dambulik lima ribu hudi agagwa. \p \v 5-6 Nogo yiluk, hutun en it Yakuri enasini inim, ap ombok-ombok inim, it Musa wene mbalek mamulurugu lagagwa menda inim, homagagwa. At imam inis ombok winimen agarik Hanas inim, Kayapas inim, Yohanes inim, Alesander inim, at Hanas ako owa-aot nin inim, it ovok erogo o Yerusalem homakbaluk, \v 7 Peterus Yohanes enadema bisa wagu lagagwarik, yugurugu dugwit, “Hit en ap sek ogagep ako, sa inis vaga ogagep? Sa anye vaga ogagep?” yiluk, enaigwakma wogogwa. \p \v 8 Enaigwakma wugu lagagwama, Averiniki en anye okbagya hegek Peterus en yugirigya dugwit, “Hit ap akwa Yakuri enasini inim, ap ombok-ombok inim, wene ambi yukheraliga o. \v 9 Ap isok weyak abwa umbutu dugwit, sek ogagyo ako andi, nggarogonggan sek ogagep o? yiluk, hit yogwak nenaigwakma welagwi andi, \v 10 hit inim, ap akwa Iserali menda ovok inim, henelup arovovok yiluk adem des erogo yukheraliga o. At ap sek aga henadema mendek agarik yi, At Yesus Keretus Nasaret menda hit yo winik vaga lobalogo watu lagagupmu, Ala en hambuluk lendagwima en iluk erogo mondok okbagagi ako inis vaga mondok sek aga o, yiluk, yukheraliga o. \v 11 Ala en iri dugwit, \q1 ‘Hit o valisagwi menda en helep vaga vanggu dugwit, \q2 helep ambi mbo bagagwa ako, \q1 mondok-mondok helep owak ndalaga o,’ \f + \fr 4:11 \ft Mbuku Ndawi Wene 118:22 \f* \m yiluk, yagagi andi, At Yesus at yiluk yagagi o. \p \v 12 It ap akwa yi awi ndi awi o wen vaga yoma menda ovok erogo, ‘Ap yi en at henagap wendarisogon o’, yiluk, inis ambi adik yukneregetek. Ata, ‘At Yesus adik en at, henagap wendarisogon,’ yiluk, yukneragagi.” \p \v 13 Yugirigya lagagimu, it homagagwa en Peterus Yohanes ako, sekolah ogagetek un ap menda welagagwa ovara, enalon dek dugwit, yugurugwi yedok inigu lagagwarik, “Yesus inim nagu lagagwa yi at inigup o,” yiluk, vok yugeragagwa. \v 14 Ap sek aga ako Peterus Yohanes enadema mendek hugu lagagwarik, “Wene onggo nggarogo yuguruk?” yiluk, mbup yagagwa. \v 15 Mbup yugu lagagwarik, “Wene amburup mbalisagwima en weram wilitales,” yugurugu lagagwama, wunggu-sigik, enadik en wene mbanggu dugwit, \v 16 “Ap yi, nggarogonggan okbisamwi? Nggarogo ogarubuk menda iya ogagao ako it Yerusalem menda ovok erogo inilup agaorikmu, nit en, ap sek ogagetek, yup andi, meyan. \v 17 Ata, ombok vaga mbigalit lagup en, Ap andi inis vaga ambi inim yugeregek nagu dogop mondok moga. Ambi inim yugeregek nagu hiniselok, weyak erogo bigigasogon, yugerauk,” yiluk, yagagwa. \p \v 18 Yugu lagagwarik, yanggup yugeragagwa wagu lagagwama, yugurugu dugwit, “At Yesus inis ambi inim yugurugwi, mamulirugwi, ogarit laup mondok moga,” yiluk, mbereragagwa. \v 19 Mbererugu lagagwa ovara Peterus Yohanes en it yugurugu dugwit, “Nit Ala ane hulup a, hit henane hulup a? Ala ivaga hiren wene nggatuk hanes. \v 20 Nenaruk hunggwis, ninil hugwi, ogagyo wene andi, yugeregetek mbup yup meyan okninivisigama, yugurugu dogosogon o.” \p \v 21 Yugurugu lagagwama, ap ako sek aga halok, it ap akwa ovok en Ala siyabagwi inigu lagagwarik, enalon en, “Adem nano vaga yidilogo weyak okbisamwi o?” yiluk, we un enalon ombarupwak yiluk enane anye vaga mbererugu lagagwarik, heda visilogo wibogogwa. \v 22 At ap nggarogo ogarubuk menda vaga sek ogagagwa ako, endago hegek 40 tahun at ogagagi. \s1 Ala aburi en samban ogagagwa wene \p \v 23 Visilogo wibugu lagagwama, Peterus Yohanes ako enaswei werekma lagu lagagwarik, it ap imam-imam agama Yakuri vagago agarwik menda enasini inim, ap ombok-ombok inim, yugeragagwa wene ako mbilinogo enaswei yugeragagwa. \v 24 Yugurugwi ako it enaruk hunggu lagagwarik, it inim enendawi ambiat akluk samban ogagu dugwit, “Nenasin Ala wa. Wen-mbogot inim, is ombok yanggadek inim, yi menda ndi menda ovok harenen hadigat ogagagin o. \v 25 Ninombao Daut hat hayeloman ako Averiniki endawima des iri lagagimu, Hat Ala en yugugu heyagek, aren Yesus oklarisogon avok iri dugwit, \q1 It yi ap akwa ndi ap akwa naninis-haninis yagan lagu dugwit, weyak erogo bigik nagwis, \q1 Ap ininis unggul adik-adik menda wene enam warogo hwilak-hwilak mbalit nagwis, \q2 Ogagwi andi, \q1 Nggarogo yiluk ogasagwi? \q1 \v 26 At Nenasin Ala inim, \q2 At denogo bagagi ako inim \q3 weyak okbisaguluk, \q1 Ap ininis ombok yi awi ndi awi en dikduk ogagwi, \q1 Ap akwa enasini ap ombok-ombok homakbaluk, wene hologo bagwi, \q2 ogasagwi o.\f + \fr 4:26 \ft Mbuku Ndawi Wene 2:1,2 \f* \p \v 27 Yagagi ako, o kota yoma it Herodes inim, Pondiyus Pilatus inim, it weram Yakuri dek menda inim, it Iserali menda inim, iren hat hayeloman Endawi Sek Adik Denek Yesus, hat denogo mondok okbagagin ako, at warupwak yiluk avyarat o kota yoma homagagwa. \v 28 Hat hinggis anye vaga yi ogagek ndi ogagek ogarup endak hologo bagagin ako, ogarusogon yiluk ogagagwa. \v 29 Nenaruguluk ogasagwi andi hil bigisin o, Nenasin. Inugu dogomindik, nenalon dek dugwit hat hane yugurugu dogosogon yiluk, nit hayelomani nenendawi wadok dek erogo bininin o. \p \v 30 It aup warek andi iniselok, sek arupwak yiluk hinggis vakbisin. Eke, hayeloman Endawi Sek Adik Denek Yesus ako inis vaga nggarogo ogarubuk menda inim, inilup arup enalon werek menda inim, ogasiga menda ako, nit ogaruguluk okbininin o,” yiluk, samban ogagagwa. \p \v 31 Samban ogagu lagagwama, o it werekma ako wadok iri dugwit, Averiniki en anye okbugu lagagimu, inugutek dugwit, Ala wene yugeregek nagu lagagwa. \s1 Ala aburi enendawi dambulik dugwit ogagu lagagwa wene \p \v 32 It avakwa Yesus Ala abut denek menda avyarat umbutugwa menda ako ovok erogo enendawi ambiat dambulik dugwit, enangge-enangge ako, “Yi hat menda o. Yi an menda o,” yegetek ovara, we un, “Nit ovok ninangge o,” yugu lagagwa. \v 33 It lakbogogi ako en, “Nenasin Yesus hombagagirik iluk akluk mondok yagagi o,” yiluk, enalon embetetek enane anye vaga wene ako vagalogo yugeregek nagu lagagwa. Yugeregek lagu-sigik, Ala en adenggen wisane enovaga bugu lagagi. \v 34-35 It enawen werek halok, ata it enawi valek werek halok, onggo hubaluk, yoparip ako it lakbogogi enadema ba laguselok, it ambi enangge dek halok sumburirugu lagagwa vaga, it enangge dek ambi welagetek. \p \v 36 Anderogo ogagusim, ap Lewi menda ambi inis Yusup, awi adem Sipurus mendama, it lakbogogi en inis ambi Mbarenabas yugu lagagwa. Nit nenane vaga inis andi, “Enendawi Aik Wakbisaliga o,” yagalagwi. \v 37 At ap ako awen yavup yasigama ambi werekma, onggo hunggu lagagirik, yoparip ako wolok it lakbogogi enadema ba wagagi. \c 5 \s1 Ananiyas ogwa Savira inim ogagagwa wene \p \v 1 Ap ambi inis Ananiyas, at ogwa Savira inim it enawen ambi werekma, at Ananiyas en it enawen ako onggo hunggigi. \v 2 Onggo hunggu lagagirik, yoparip ako, at ogwa elup hegek, agun ako en nin higirogo it batugu lagagwarik, nin wolok lakbogogi ako enadema ba wagagi. \p \v 3 Ogagya lagagimu, at Peterus en, “Ananiyas wai. Hawen onggo wokhigao nin higirogo hekbategen ako andi, hat nggarogo yiluk Sile hendawima des yi nunggigya lagama, hat hane huluk yegen vaga Averiniki ambukmu enggen? \v 4 Hawen andi, onggo wokhigitek hegek, hat hawen at welaga ako dek a? Eke, yoparip wegen ako andi, hat hayoparip atma, Yoparip yi vaga nggarogo ogarik o, yiluk, hova dombok hulup sek ovara, hegek, venak vikit adigat wolok wagya dugwit, ovok ba waga nombarupwak yiluk, nggarogo yiluk nin adigat ba wagen? Nit ap akwa ninambukmu enggen dek o. Ata, Ala at ambukmu enggen,” yiluk, yugogogi. \p \v 5 Yugugu ako Ananiyas aruk hobaluk, wen vaga ndun iri lagagirik, andenam at hombagagi. Hombagas o, yugwi ako enaruk hunggugwarikmu it ovok en, “Wi!” yiluk, enalon wisane agagwa. \v 6 Eke, hombagagi ako it ap sawe wagu lagagwarik, eyave yum hain vaga dinggibaluk, wolok wunggu lagagwarik, wenma huvur okba lagagwa. \p \v 7 Huvur okba lagagwa inigik, mo il henggam welagagwarik, ogwa ako agun hombagagi unggut dugwit, ugun nunggu wagya lagagimu, \v 8 Peterus en hwa ako yugugu dugwit, “Savira wai. Hit henawen onggo hunditip ako, yoparip yerogo at wokheraga? Iru o.” \p Yugugu lagagimu, “E o. Anderogo at wokneraga,” ane huluk at yugogogi. \p \v 9 Yugugu lagagimu, Peterus en at yugugu dugwit, “Hagun hit mberen wene ambiat mbabagu lagipik, nggarogo yiluk Nenasin Averiniki ambukmu enggep? Hit mberen Averiniki ambukmu enggep atma, it ap hat hagun wen huvur okba lagao ako en yogak hat ogo wokombolok laguluk, sup mbanggutmu nunggu wendagwi yi yogisin o.” \p \v 10 Ao yugugu hegek, hwa ako Peterus adema andenam at ndun iri lagagirik, hombagagi. Hambigya lagagimu, it ap sawe ako en nunggugu lagagwarik, nggorak hagagwa. Nggorak hugu lagagwarik, eyave wolok, agun adema akonam wen huvur okba lagagwa. \v 11 Ala aburi inim, it anderogo aga yugwi hunggugwarikmu ako inim, it ovok erogo, “Wi!” yiluk, enalon wisane ogonipigi. \s1 Nggarogo ogarubuk menda ogarit nagu lagagwa wene \p \v 12 It lakbogogi ako en ap akwa wisane enanggelekma inilup arup enalon werek menda inim, nggarogo ogarubuk menda inim, wisane at ogagu lagagwa. Eke, it avakwa Yesus Ala abut denek menda avyarat umbutugwa menda ako ovok erogo Ala awi valekma awi ogarek inis Salomo sanggugwarikmu akoma, homari lagek ogagu dugwit, enendawi ambiat welagagwa. \v 13 It ap akwa nin ako en, “It yi andi sek at ogwasagwi o,” yiluk, enadenggen umbutu lagagwa ovara, enalon en inim homagetek at welagagwa. \v 14 Anderogo at ovara, it ap inim, akwa inim, Nenasin Yesus ovaga vanggabaluk avyarat umbutu lagagwarik, ambi labok nonggegek adik at ogagu dugwit, eneyave wisane agagwa. \p \v 15 It lakbogogi anderogo ogarit lagwima, Peterus wagya halok at agur-agut enovaga arupwak yiluk, ap akwa aup warek sup vaga wogonombolok wagu lagagwarik, nogo yilagwi menda vaga ndalogo bogogwa. \v 16 It kota Yerusalem avilis ambot en ap akwa wisane homakluk wagu dugwit, it aup warek inim, it madis enendawima nonggagagi inim, wogonombolok bisa wagu lagagwarikmu, ovok sek agu lagagwa. \s1 Lakbogogi anggin-mbanggin okbogogwa wene \p \v 17 Andi okbaluk, at ap imam inis ombok winimen agarik ako inim, aori ap Saduki menda ovok inim en, “A! It ap akwa en it Yesus ane welagwi menda vok yugurugu dugwit, nit ako vok yukneralagwi dek andi nenanggon!” yiluk, enaninis en \v 18 it lakbogogi ako vaginipu lagagwarik, lembaga mabogogwa. \v 19 Mabogogwarikmu o hup akoma werekma, Ala yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi wagya lagagirik, lembaga sogop hurogo wibisiluk yugirigya dugwit, \v 20 “Hit Ala awi valekma andoma lagu dogomundik, Yesus avyarat umbutu-hiniselok, mondok hiniluk dogop wene ako ap akwa ovok yugerano,” yiluk, yugeragagi. \p \v 21 Yugirigya lagagimu, o hutun en Ala awi valekma nunggugu lagagwarik, malaikat en wene yugeragagi wane-wane ap akwa wene mamulirigu lagagwa. \p Mamulirugusim, ap imam inis ombok ako inim, aori inim, it Iserali enasini wene amburup mbalisagwi menda ovok homari warupwak yiluk, yonggo lagagwa wagu lagagwama, it lakbogogi lembaga werekma ako wogonombolok warupwak yiluk, ap Ala awi valekma suwam agarwik ako lakbogogwa. \v 22 Lakbogogwa ako lagu lagagwarik, lembaga andoma belalinipugwa menda, eneyave dek agu lagagwama, wagu lagagwarik, yugurugu dugwit, \v 23 “O lembaga sogop mondok larik hugwi, eke, it ap sup suwam agarwik menda ogo, sup mbanggutmu mendek werekma inugwis, ogagyo ovara, sup hurugo yoginigu lagurik, eneyave dek at inugup o,” yiluk, it wene amburup mbalisagwi menda ako yugeragagwa. \p \v 24 Wene ako hunggu lagagwarik, At Ala awi valek suwam agarwik menda enowa inim, it imam-imam enasini ap ombok-ombok inim, enendawi obak dugwit, “Eneyave nggarogonggan winggao embetep?” yiluk, yugusim, \v 25 ap ambi wagya lagagirik, it yugirigya dugwit, “Avyak wai! Ap heda marogo lembaga mabigip ako, Ala awi valekma lagu lagaorik, wene mamulirugu-sigik, wagi o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 26 Yugirigya lagagimu, ap Ala awi valek suwam agarwik menda enowa aori inim en it lakbogogi ako wogonivi lagu lagagwarik, “Ap akwa en helep vaga ninitwis hawen,” yiluk, enalon en inititek enewogo at wogonombolok wagagwa. \p \v 27 Wogonombolok it wene amburup mbalisagwi menda enadema bisa wagu lagagwama, at ap imam inis ombok ako en hemerinipu dugwit, \v 28 “Ap andi inis vaga mamuliraup moga, yiluk, mbet yukhurugu ninigik, hit wene mamuleregep vaga o Yerusalem ovok hulit lagao andi, ap watugwa andi nit nenovaga dogopwak yiluk, yugeregek lendagwi yi?” \p \v 29 Yugirigya lagagimu, at Peterus inim, it lakbogogi nin ako inim, iren wene onggo yugurugu dugwit, “Nasini. Ap akwa en yuknirugwi andi, nit hulup dek o. Ala en yuknirigya halok adigat hulup o. \v 30 Hit Yesus yo vaga lobalogo watugup ako, nenombawi Enasin Ala en hambisagwima en, iluk erogo mondok okbagagi o. \v 31 Mondok okbagya lagagirik, nit Nenowa inis ombok, nit nenagap wendarisiga menda ako, At Ala inggis amotkan dogopwak yiluk siyabagagi. Nit ap akwa Iserali menda weyak ogasagwi ako, nenendawi wenggebaluk weyak ako mbo bagu dogomundik, Yesus ambetaga lagu niniselok, nenomaluk dek erogo bininaupwak yiluk siyabagagi o. \v 32 Ala en yuknirigya nit des erogo ogagu niniselok, Averiniki wokneragagi. At Averiniki ako ninim dugwit, nit wene yi ovok erogo vagalogo yukherelagwi o,” yiluk, yugeragagwa. \p \v 33 Wene andi hunggu lagagwarik, enendawi weyak en enaninis ane yugu dugwit, ‘Mondok inurusogon,’ umbutugwa. \v 34 Umbutugwa ovara, ap Parisi menda ambi Musa wene mamuleraliga menda, ap akwa ovok en agayuk wutu lagagwa, inis Nggamaliyel. Aren it ap wene amburup mbalisagwi menda inivaga mondok iri lagagirik, yugirigya dugwit, “It sidok dukluk nunggu warupwak yiluk, wulupwak.” \v 35 Yugirigya lagagimu, Peterus Yohanes wunggu-sigik, it wene amburup mbalisagwi menda ako yugirigya dugwit, “Hit ap Iserali menda yi, wene ambi yukherayogon o. Ap yi, okbisaup ako henendawi des erogo wenggenggu dogones. \p \v 36 O endak en ap Teudas ako mendek iri lagagirik, An iya atma, vok yuknirupwak, imbitya dugwit, yagan wagya lagagimu, ap eneyave empat ratus at ane waguluk musek lagagwa ovara, at ako watwis, eke, at musek lagagwa ako sak okbugwis, ogagu lagagwama, ane ako dek agagi. \p \v 37 Hivis, ap akwa ovok ininis dirup warupwak yiluk ogagusim, ap Nggalileya menda ambi inis Yudas, wagya lagagirik, ap nin at ane hulupwak yiluk nomalinipigi menda, watu lagagwama, at ane wogogwa ako hoda sak yagan lagagwa. \p \v 38 Anderogo atma, ap yogak mendek yagao yi, hetbisavovok yiluk, yukheraliga o. Enendawi hologo ogarit nagwis ako andi, we un ap akwa enendawi ombasagwi menda ogasagwi halok andi, mondok dek arisogon o. \v 39 Eke, Ala ombasiga menda ogasagwi halok andi, it enane sagalup meyan atma, Ala en, An ninim ogorek dugwit ogasagwi, hinimbitya hao en, hekbisenes o, yiluk, yukheraliga o,” yugeragagi. \p \v 40 Yugirigya lagagimu, it wene amburup mbalisagwi menda en, “Avyarat yagas,” yiluk, it lakbogogi ako, yanggup yugeragagwa wagu lagagwama, yugurugu dugwit, “Yesus inis ap akwa yugeregek laup mondok moga o,” yiluk, yo labirok initu lagagwarik, wibogogwa. \p \v 41 Wene amburup mbalisagwima akoma en wibugu lagagwama, lagu dugwit, “Nit at inis yagan nagwis vaga nenanggadi warogo bininggao andi, sek aro,” yiluk, enendawi adenggen wisane ombarit lagagwa. \v 42 Lagu lagagwarik, Ala awi valekma en, umwa en, ovok erogo ndugerek-ndagarek wene mamulirugwi, “Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi Keretus ako andi, Yesus aro,” yiluk, sek wene ako yugurugwi, ogarit nagu lagagwa. \c 6 \s1 Yonggaragak eneyave 7 miginipugwa wene \p \v 1 O andi hudi vaga Yesus ane wapwak yiluk ambi labok nonggegek adigat ogagu dugwit, it ap Yakuri menda ovara, Yunani enane yugu lagagwa en, “Ndugerek-ndagarek erom sumburirugu dugwit, nit ninisai akwa sogwa nggarogo yiluk erom wogeregetek hekbisalagwi?” yiluk, it Yakuri enawerek Iberani enane yugu lagagwa menda ako inim naburuk-haburuk yugu lagagwa. \v 2 Anderogo yugwi ako it ap 12 menda enaruk hobaluk, Yesus ane wogogwa menda ovok erogo homakbugu lagagwarik, yugurugu dugwit, “Naswei o. Nit Ala wene mamulherelagwi ako hekbaluk, erom sumbukirugu dogop meyan atma, \v 3 it ap Averiniki enendawima des yi nonggagagi, enendawi werek dugwit yagalagwi, henelup adigat, henanggelekma en ap eneyave 7 denogo mondok okbisines. Mondok okbisasogon yi, iren adigat ogagusigik, \v 4 nit andi, Ala wene adigat yugurugwi, samban adigat ogagwi, ogagu dogosogon o,” yiluk, yugeragagwa. \p \v 5 Yugeragagwa ako it ap akwa ovok homagagwa enaruk hobaluk, “Sek at yegep o,” yiluk, denogo mondok okbogogwa ako, ininis yi o: \q1 Ap ambi endawi avyarat imbitigi vaga yunggup yegetek, Averiniki endawima des yi nonggagagi Sepanus inim, \q1 Pilipus inim, \q1 Porokorus inim, \q1 Nikanor inim, \q1 Timon inim, \q1 Paremenas inim, \q1 ap ambi Yakuri menda dek, awi adem Andiyokiya welagagi ovara, it Yakuri enawene wokbaluk it ogasagwi menda inim ogarit lagagi, inis Nikolaus inim, \m \v 6 denogo bugu lagagwarik, it lakbogogi ako enadema bisa wagu lagagwama, inunggul ininggis vakbisiluk samban okbogogwa. \p \v 7 Eke, Ala wene ako ombok at mbigalit lagya hegek, o Yerusalem andoma it at ane wapwak yiluk ambi labok nonggegek adigat ogagu dugwit, wisane at agwi, eke, it ap imam-imam agama Yakuri vagago welagagwa menda ogo wisane at, “Wene wasogon o,” yiluk, Yesus Ala abut denek menda avyarat umbutwi, ogagagwa. \s1 Sepanus vagatugwa wene \p \v 8 At Sepanus ako Ala en adenggen eve wisane ovaga bagya, anye wisane okbagya, ogagya lagagimu, nggarogo ogarubuk menda ogagya, enelup arup enalon werek menda ogagya, ogarit lagagi. \v 9 Ogarit lagya hegek ovara, o it Yakuri samban ogasagwima ambi inis Heda Pisilogo Bigigigirikmu sanggugwarikmu akoma, it Yakuri menda o Kirene en, Alekandiriya en, Kilikiya en, Asia en, akoma homagu lagagwa. Ndugwis ambi vaga homari wagu lagagwarik, Sepanus inim wene watugwa. \v 10 Inim wene watugwa ovara, at Sepanus ako Averiniki en hologo yugugu hegek endawi werek dugwit, yugeragagi vaga iren onggo yugurup meyan agya lagagimu, mbup yagagwa. \p \v 11 Wene onggo yugurup meyan agya lagagimu, it andi en, “At Sepanus andi, Ala inim, Musa inim, wiyiknom-weyaknom erogo bagya higyo o,” yiluk, ako enane huluk yegek lagu dogopwak yiluk, ap nin onggo wogeragagwa. \p \v 12 Wogerugu lagagwama, wene andi yugwi it ap akwa inim, ap ombok-ombok inim, it Musa wene mbalek mamulurugu lagagwa menda inim, enendawima mali wagu lagagwama, enaninis en ap Sepanus ako vagakluk, ap wene amburup mbalisagwi menda enadema ba lagagwa. \v 13 Ba lagu lagagwama, it huluk wene molalogo yugerapwak yiluk, mondok okbogogwa ako en, ap wene amburup mbalisagwi menda yugurugu dugwit, “Ap yi, hutun-howam mbup yegetek Ala awi valek mogama inim, Ala wene yugup Musa en dirup watigi wene ako inim, weyak erogo bagya higyo o. \v 14 At ap yi en iri dugwit, Yesus Nasaret menda ako en Ala awi valek yi, masalogo bagya, eke, Musa wene yerogo ogarup nderogo ogarup yukneragagi ninitok hunik ogasagwi menda ako adik okbagya, ogarisogon o, yiluk, iri higyo o.” \p \v 15 Yugurugu lagagwama, it wene amburup mbalisagwima horaik welagagwa ako ovok en, at Sepanus eyave inil vurogo yokugu dugwit, at elose andi, malaikat elose ovagak hagagwa. \c 7 \s1 Sepanus en wene onggo yugeragagi wene \p \v 1 Eke at ap imam inis ombok ako en Sepanus yugugu dugwit, “Ap wene yagas andi, hat avyarat yegen yi?” \p Yugugu lagagimu, \v 2 at Sepanus ako en wene onggo yugirigya dugwit, “Nowa-nasin, henaruk holek dogones. Nenombao Averaham o Haran wagetek dugwit, ao o Mesopotamiya werekma, at mondok siyalek agarik Ala ako adema lagya lagagirik, Averaham yugugu dugwit, \v 3 ‘Hawen inim, howa-hasin inim, hekbugu dogomindik, hat dogopim ambi yukhugu neyalok, andoma at elalo o,’ yugogogi. \p \v 4 Yugugu lagagimu, at Averaham ako ap akwa o Kasim enamwa o Mesopotamiya akoma nggelabisiluk, o adumu Haran mbup yi wagagi. Mbup yi wagagirik werekma, asin hombagagi. Hambigya lagagimu, o Haran hekbaluk yogak nit Iserali werekma yoma Ala en o adumu en at lakba wagagi. \v 5 Lakba wagagirik werekma, At Ala en Averaham andok dogopwak yiluk wen ambi mbanggitek, we un maduk mbalek ambi dogopwak yiluk wogigitek, ogagetek at ovara, at aburi mondok dek inigik, yugugu dugwit, ‘Wen yi, hat inim, hat vaga wigalek inim, andok dogosogon o’, yiluk, wene avyarat nggatuk erogo yugogogi. \p \v 6 Yugugu lagagirik, Ala en ambi inim yugogogi ako yi aro. ‘Hat hombawi ako, o ap akwa hunogo enamwa andoma ap huru ovagak nagusim, it enayeloman okbisiluk, anggin-mbanggin enovaga bigik adigat okbugusigik, 400 tahun arisogon o. \v 7 Anderogo ogaruson ovara, it ap akwa hat hombawi en, it enayeloman ogonivusogon ako, anen enowak dilogo anggin-mbanggin okbugu neyalok, nin wisane enamwa akoma en wulu wagu dogomundik, o yoma wakluk, An siyabanunggu dogosogon o,’ yiluk, Ala en Averaham yugogogi. \p \v 8 Yugugu lagagirik, Ala en ‘Wen yi, hat inim, hat vaga wigalek inim, andok dogosogon o’, yiluk, wene avyarat nggatuk erogo Averaham yugogogi ako elup dogopwak yiluk, enagamut mbanggu dogop wene ako yugogogi. Yugogogi vaga Isak at endaklagya lagagimu, nogo 7 yikbaluk, hutun agamut mbanggigi. Andi okbaluk, hivis Isak en Yakup endagya, eke, at Yakup en nit nenombawi 12 ako endaginipu, ogagagwa. \p \v 9 Nit nenombawi en yugu dugwit, Nenasin en nenaot Yusup adigat sek okbagya yi, Nenanggon o! yiluk, it Mesir menda enayeloman arupwak yiluk, onggo hunggu lagagwama, o Mesir wolok lagagwa. Wolok lagu lagagwama, o andoma Ala inim werekma, \v 10 anggin-mbanggin higya ako Ala en dek erogo bagagi. Eke, at Yusup ako ap inis ombok o Mesir vagago welagagi Viraon ivaga sek adigat ogarit lagya hegek, Avyak yi, endawi werek atma, yiluk, Viraon adenggen ombarupwak yiluk, Ala en yonggathigya lagagi. Andi halok, at Yusup ako ap Viraon avema o Mesir vagogo welagya, eke, at Viraon awi ombok valek ako suwam welagya, ogagya dogopwak yiluk Viraon en Yusup ako mendok okbagagi. \p \v 11 Mendok okbagagi werekma, o Mesir yi awi ndi awi andoma inim, o Kanaan inim, o hivi adigat dugwit wen mbuk agya halok erom uvup en enovalenggen sigam erogo okbigik lagya lagagimu, it ap nenombawi ako en erom belanggugwa menda, mondok dek agya lagagimu, \v 12 at Yakup ako en o Mesir erom gandum werek aruk hunggu lagagirik, at aburi nit nenombawi ako erom hunupwak yiluk o Mesir andoma lakbogogi. \p \v 13 Eke, hivis ndugwis ambi vaga lakbogogi lagu lagagwama, Yusup ako en, Henaot ako an aro, yiluk, owai enelup okbugu lagagimu, at Viraon ako ogo, at Yusup owa-aot yi at inigis, imbitigi. \v 14 Andi ogagu lagagwarik, Yusup en at asin Yakup inim, at aburi ovok dambulik eneyave 75 atma, Woginivi elales o, yiluk, lakbisa lagagi. \v 15 Lakbisa lagagi ako wagu lagagwarik, at Yakup aburi inim o Mesir at lagagwa andoma dugwit, at inim, at aburi nenombawi inim, hambit lagagwa. \v 16 Hambit lagagwa ako enowak wolok, o Sikem wagu lagagwarik, ap Sikem menda ambi inis Hemor aburi enadema, Averaham ap hambuguselok wimu mabisalagwima, yoparip vaga onggo bagagirikmu akoma, mabisa wagagwa. \p \v 17 Andi okbaluk, Ala en Averaham wene avyarat nggatuk erogo yugogogi ako\f + \fr 7:17 \ft Wene avyarat nggatuk erogo yugogogi ako andi, ayat 5 bikanes.\f* ogarup hudi horok vanggo yi wagya hegek, nit nenasini ako o Mesir andoma dugwit, eneyave wisane wigalagagwa. \v 18 Wigalarit lagu-sigik, enasin inis ombok Viraon adik ambi Yusup ogagya lagagi ako unggut hegek, o Mesir andoma vagago dogogiluk mondok yagagi. \v 19 Mondok iri lagagirik, nenasini enambutmu inggya dugwit, nadok-hadok oginipu, avyak endaklagu iniselok, hambupwak yiluk, weram mbo bigik ogagu dogop o, yiluk, yugirigya, ogagya lagagi. \p \v 20 Ogarit lagya andi hudi vaga Musa endaklagagi, avyak ako mondok segedok endago hugu lagagwarik, asin amwa hwilago hegek saut henggam okbaluk, \v 21 weram belagagwarikmu, hwa ndugum Viraon abut ako en heyakbagya lagagirik, An neyak at okhedayogon o, yiluk, amwa ba wagya lagagirik, sawe okhedagagi. \v 22 Avyak ako sawe agya dugwit, it Mesir menda enendawi werek dugwit ogagu lagagwa ovok erogo mamulhedagagi atma, ane iri halok iya umbutwi, ogarit lagya halok, Wi, yugwi, ogagu lagagwa. \p \v 23 At \it umur\it* 40 tahun ogagya dugwit, ‘Nowa-nasin Iserali menda bigisa layogon o,’ yiluk, \v 24 biginisa lagya lagagirik, andoma inim werekma, ap Mesir menda ambi en at Musa it menda ambi we un watya higya lagagirik, avikit agya dugwit, ap Mesir menda ako mondok watigi. \v 25 At endawi imbitya dugwit, an Viraon inim agirik atma, it Iserali menda en an nowa-nasin enagap wendarupwak yiluk Ala en lakbani wagagi nombarumwi a? imbitigi ovara, anderogo embetetek at welagagwa. \p \v 26 Nogo ambi yikbaluk, hutun en at aori Iserali menda mberen yawi bagwi il inugu lagagirik, wendarinipu dugwit, ‘Naori o. Hit mberen naswe-haswe at ovara, nano yiluk yawi war-wat yagalagwi o?’ yiluk, yugirigya lagagimu, \v 27 it yawi bagwi ako ambi en at Musa vedalogo baluk, yugugu dugwit, ‘Hat nenaruwam dugwit, nit ogasagwi amburup mbanggya dogop, sa en mondok okbagagamu, yagaliga yi? \v 28 Hat son ap Mesir menda watin ako hak, an narigiluk yagaliga yi?’ \v 29 Yugugu ako aruk hunggu lagagirik, o Mesir hekbaluk, o Midiyan hoda winggigi. Hoda wunggu lagagirik, ap huru hak andoma dugwit, aburi mberen endaginipigi. \p \v 30 Akoma dugwit, 40 tahun at welagagi. Welagagirik, ndugwis ambi vaga harumu ndom Sinai akoma werekma, yo adok werek vaga, hali abya inggya anggelekma Ala yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi hagagi. \v 31 At Musa en hali abya inggya ako il higya lagagirik, Wi! Nano en ogagya hami? yiluk, bikkagiluk horok ari lagya lagagimu, Nenasin Ala ane iri dugwit, \v 32 ‘Hat hombawi Averaham inim, Isak inim, Yakup inim, Enasin Ala ako an aro,’ yugugu ako Musa aruk hunggu lagagirik, alon en owak wuruk iri dugwit, il bikaup mbup yagagi. \p \v 33 Mbup iri lagagimu, Nenasin Ala en, ‘Wen hat agindikmu andenam o mogama atma haropato heda visilogo bain. \v 34 An naburi o Mesir agarwik ako enarit lagwi nil inugu, yagan warit lagu dugwit enane yugwi ako naruk hunggu, ogasigama, enagap wendarogo bisagiluk wambu wagi o. Hat o Mesir lakbagagyama, elak o,’ yiluk, yugogogi. \p \v 35 Wene andi yugirigya lagagirik, Sepanus en adem vagalogo yugirigya dugwit, “It ap Iserali menda en, ‘Nenaruwam dugwit, nit nenawene amburup mbanggya dogop, sa en mondok okbagagas? yiluk, Nenanggon’, yugu lagagwa ako andi, at Musa at. It Iserali enowa enaruwam dugwit, enagap wendarupwak yiluk malaikat en yo adok werek adema yugogogi vaga Ala en lakba wagagi ako andi, at Musa aro. \v 36 At ako, ninombawi o Mesir akoma en wogonombolok wulu wagya dugwit, o Mesir inim, Is Yanggadek Merah embet vaga inim, o harumu andoma nagu dugwit 40 tahun ogagagi inim, nggarogo ogarubuk menda ogagya, enelup arup enalon werek menda ogagya, ogarit lagagi. \p \v 37 At ‘Henasin Ala en an lakbani wagagi hak, ap navi Ala en yugugu hegek yukheraliga menda ambi, hit menda at, henake henadema lakba warisogon o,’ yiluk, it Iserali menda yugeragagi ako andi, at Musa aro. \v 38 O harumu it Iserali homarek werekma enanggelekma welagagi inim, ndom Sinai vaga malaikat en wene yugogogi ako inim, nit nenombawi o andoma inim, welagagi ako andi, at Musa aro. Eke, nit yuknirigya dogopwak yiluk Ala wene mondok-mondok dogop wene wegegi ako andi, at Musa adigat. \p \v 39 Anderogo at ovara, nenombawi ako en, ‘At yukneraliga ako hulup nenanggon,’ yiluk, mbo bagu lagagwarik, eneyami vaga o Mesir laup enendawi wenggelek adigat dugwit, \v 40 at Musa ao ndom Sinai vaga andoma inggigi hegek at Harun yugugu dugwit, ‘At o Mesir en woknenombolok waga Musa ako, nggoma laga nininggut atma, nit woknenombolok lagya dogopwak yiluk, nenagavuwak ambi ogovak higitneneran o,’ yugogogwa. \v 41 Yugugu lagagwama, sapi eyak agur-amolok ogovak higitbaluk, anggom watu dugwit, it ininggi-vaga ogovak higitugwa ako agayuk wutwis, adenggen ogagwi, ogagagwa. \v 42 Ogagu lagagwama, At Ala endawi hologo baluk, mo il inim, saut inim, dadiwap inim, mbogot-vaga menda ovok at, siyabagek ogagu dogopwak yiluk hekbogogi. Andi ogagagwa ako andi, Ala en navi-navi yugirigya hegek yugu dugwit, \q1 Hit Iserali menda andi, o harumu wokhenombolok wagya dugwit, \q2 40 tahun ogagya hegek, \q2 henanggomi An nake warogo woknogogup, \q3 embetep yi! \q1 \v 43 Dek ovara, henagavuwak Molok awi valek inim, \q1 henomadis Erepan dadiwap agur-amolok ogovak higirik ako inim, \q1 Siyabagek wolok nagwis hinigigirikmu, \q1 An en wokhenombolok o Mbaben adumu andoma mbo bigiga layogon o, \m yiluk, yugeragagwa dirup watugwa ako wane-wane at haryogo lakbogogwa. \p \v 44 Ala ninim agarik umbutu dogop Ala awi valupwak yiluk, Ala en, ‘Agut wakhegek hil hegen ako wane-wane valup o’, yiluk, Musa yugogogi ako, wane-wane vabaluk, nenombawi o harumu wolok nagu dugwit, ya vabagek-nda vabagek ogarit nagu lagagwa. \v 45 Eke, awi valek ako nit nenombawi hivis andok agu lagagwarik, ap Yosua it inim Ala en ap weram Iserali dek menda haryogo wibigigirikmu yoma sovabigik nunggu wagu dugwit, o valek ako wolok ba nonggagagwa ao werek hegek at Daut inis ombok mondok okbagagwa. \v 46 Mondok okbagu lagagwama, at Daut ogarit lagya vaga Ala adenggen ovaga bagya lagagi atma, Daut en iri dugwit, ‘Yakup Asin Ala dogopim o valisogon o,’ yiluk, yugogogi ovara, \v 47 aren vanggitek, Salomo enat Ala awi vanggigi. \p \v 48 Ala awi vanggigi ovara, At Siyalek Dombok Agarik ako, ap akwa enawi valekma agarikbuk o. Ala en yugugu hegek at navi en it yugirigya dugwit, \q1 \v 49 Nenasin Ala en, \q1 Mbogot vaga andi, an nane denggalogo yugeraligama aro, \q2 Eke, wen vaga andi, navema bisaligama aro. \q1 An nawi nggarogonggan valup yiluk yagalagwi? \q2 Eke, an nambor sar yangganggya dogop, nggoma o? \q1 \v 50 Yi menda ndi menda ogovak higirik yi andi, anen adigat ogovak higitigis ako dek? \f + \fr 7:50 \ft Yesaya 66:1\f* \m yiluk, yugeragagi ako wane-wane, ap akwa enawi valekma agarikbuk o.” \p \v 51 Yugirigya lagagirik, Sepanus en it wene amburup mbalisagwi menda ako ambi yugirigya dugwit, “Henendawimbuk henendawi anye dugwit, Ala ane hunggitek hit at. Henombawi Ala ane saganggu lagagwa hak, Averiniki ane sagalisagwi hit aro. \v 52 Hit henombawi en it endak Ala yugirigya hegek yugu lagagwa navi-navi ako ambi wiyiknom-weyaknom okbigitek andi sa embetep? Dek o. Iren yugu dugwit, ‘At Endawi Mot Sek Adigat Agarik ako warisogon o,’ yiluk, wene avok vagalogo yugurugu lagagwa ako initu lagagwa. Eke, yogak hirenenat At wagagirikmu onggo mbabaluk watugup! \v 53 Ala wene yugup Musa en dirup watigi ako it malaikat enat yukhera wagagwa wogogup ovara, ogagetek agipik hit aro,” yiluk, Sepanus en it wene amburup mbalisagwi menda yugeragagi. \s1 Sepanus helep vaga watugwa wene \p \v 54 Yugeragagi it wene amburup mbalisagwi menda ako enaruk hunggu lagagwarik, enaninis ane yagan lagu dugwit, enabis mam hambubaluk inigik, \v 55 at Sepanus ako Averiniki endawima des iri lagagimu, elose mbogot-vaga ilik lagya dugwit, Ala siyalek agarikmu andoma Yesus inim inggis amotkan werek il inigigi. \v 56 Inugu lagagirik, yugirigya dugwit, “Hinil yokanes! Mbogot heyatas anggelekma at mbogot-vaga en ap at endaklarupwak yiluk lakba wambu wagagi ako Ala inggis amotkan agarik higi o,” yugeragagi. \p \v 57 Yugirigya lagagimu, it ako en enaruk nggedalhedelok enane ombok erogo yandyak-handyak yagan lagu dugwit, at Sepanus mbikit vagari lagagwarik, \v 58 o kota weram nggigilogo wibaluk, helep vaga watugwa. It enane at ovaga bagagwa ako en sogwes yum weram menda nggolalogo ap sawe ambi inis Saulus adema bagu lagagwarik, \v 59 helep vaga watu-sigik, at Sepanus ako en, “Nasin Yesus wai, an nendawi woman o,” \v 60 yiluk, erambo yunggubaluk ane ombok vaga iri dugwit, “It weyak ogasagwi yi, onggo okbisabuk! Hekbisin o, Nasin!” yiluk, yugugu lagagirik, hombagagi. \c 8 \p \v 1-2 At Saulus ogo Sepanus wasagwi andi sek imbitigi. \s1 Saulus en Ala aburi anggin-mbanggin ogonivit lagagi wene \p At Sepanus ako watu lagagwama, it ap Ala enalon ombasagwi menda en Sepanus warek wolok hambuguselok, bisa lendagwima ba lagu lagagwarik, abwa en, ayup ombok erogo yagagwa. Eke, at watugwa andi hudi vaga, it Ala aburi o Yerusalem welagagwa ako, inurusogon yiluk, iya erogo anggin-mbanggin ogonivit nagu lagagwama, it ovok o Yudeya Samariya avilis ambot andoma hoda sak yagan lagagwa ovara, it lakbogogi ako andi hoda winggitek at enamwa mbup yagagwa. \p \v 3 Ayup yagu-sigik ovara, at Saulus en andi, it Ala aburi ako ap inim akwa inim dek erogo bigik lagya dugwit, o ambima nunggwigya, nggigilogo wibisa wagya, ambima nunggwigya, nggigilogo wibisa wagya, ogarit wogonombolok heda marogo lembaga mabiselagwima akoma bisa lagya lagagi. \s1 Pilipus en o Samariya yugera lagagi wene \p \v 4 It Ala aburi hoda sak yagan lagagwa ako en, yi awi ndi awi sek wene yugeregek nagu lagagwa. \v 5 Eke at Pilipus ako o Samariya kota ambima lagya lagagirik, Ala en denogo bagagi Keretus avok it ap akwa andoma menda vagalogo yugeragagi. \v 6 Yugirigyama, ap akwa wisane homagu lagagwarik, Pilipus en yugirigya ako enaruk hunggwis, enelup arup enalon werek menda ogagya ako inil hugwi, ogagu lagagwarik, wene yugeragagi ako enendawi sek erogo dibagagwa. \v 7 It madis agoda werek menda enendawima nonggagagi ako, na hunik yugusigik nggigilogo wibugu, ininggis-inisok yidugup menda inim, enerambo weyak inim sek okbugu, ogagya halok, \v 8 it o kota andoma menda enendawi adenggen wisane agagi. \p \v 9 Eke, o kota andoma ap ambi inis Simon, o endak en madis inis vaga oginivit lagya halok, it Samariya menda ako en, “Ap ogasiga yi, wi!” yiluk, vok yugu lagagwa. “An nadigat iya,” yiluk, okhidigya halok, \v 10 it ap akwa ovok ininis werek ininis dek iren at ogagya dibaluk yugu dugwit, “At Ala Anye Wisane Agarik yagalagwi ako andi ap yi atma, wi!” yiluk, vok yugu lagagwa. \v 11 O muk en madis inis vaga oginivit lagya halok, vok yugu dugwit at ane adigat hunggu lagagwa ovara, \v 12 at Pilipus ako en Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi ako avema bisaup sek wene ako inim, Yesus Keretus wene inim, yugeragagi ako enendawi avyarat umbutu lagagwama, ap inim, akwa inim ima wombabigigi. \v 13 At Simon ogo endawi avyarat imbitigi halok, ima wombabagya lagagimu, at Pilipus inim lagya dugwit, Pilipus en enelup arup enalon werek menda ogagya, nggarogo ogarubuk menda ogagya, ogarit lagya il higya lagagirik, “Wi!” yiluk, vok yagagi. \p \v 14 Eke, “It Samariya menda en Ala wene avyarat ombakluk wagao o,” yiluk, yugwi ako, it lakbogogi menda o Yerusalem agarwik ako enaruk hunggu lagagwarik, Peterus Yohanes it mberen enadema lakbogogwa. \v 15 Lakbogogwa ako lagu lagagwarik, it ap akwa Samariya menda ako Averiniki wapwak yiluk, enake samban ogagagwa. \v 16 It ako Nenasin Yesus inis vaga adigat ima wombabogogwa ovara, Averiniki ao enovaga wombabisa wagetekma, \v 17 inunggul ininggis vakbugu-sigik Averiniki wogeragagi. \p \v 18 It lakbogogi en ap akwa ininggul ininggis vakbugu-sigik Averiniki wogorigya, at Simon ako inugu lagagirik, onggo yoparip wogeraup ogagya dugwit, \v 19 “Ninggis inunggul vakbisiluk Averiniki wogorigya dogogiluk, an hit ogasagwi anderogo wane-wane ogagya dogoik en henawene andi, an ambi yukneres o,” yiluk, nggino yugeragagi. \p \v 20 Nggino yugirigya lagagimu, Peterus ako en at yugugu dugwit, “Ala en onggo dek un wokneraliga menda hegek, hayoparip vaga onggo baup, yiluk, hat yagaliga yi? Hayoparip andi, hedelok hali hunikmu lagya dogwen. \v 21 Ala en hendawi eve sek dek heyagas atma, wene yi menda ambi hat andok arisogon mondok dek aro. \v 22 Hat weyak ogarup embeten andi mbo baluk, hendawi embeten Hasin Ala en dek erogo bagapwak yiluk yuguru. \v 23 Homaluk hova durik-marek werek hegek, wam amumudi eda ovagak hane weyak iri heyagi o.” \p \v 24 Yiluk, mberugu lagagimu, at Simon en, “Ai! Hit yegep ako an oknitya hawen, Henasin Ala yugugu dogones o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 25 It Peterus Yohanes ako en, Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi Yesus ako vagalogo yugurugwi, Ala wene yugurugwi, ogagu lagagwarik, enamwa Yerusalem eneyami vaga wagu dugwit, o Samariya o asoragoma wisane akoma sek wene yugeregek ya nonggegek nda nonggegek wagagwa. \s1 Ap Etiyopiya menda ima wombabagagi wene \p \v 26 Yugeregek wagusim, Nenasin Ala yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi en at Pilipus ako yugugu dugwit, “Sup o Yerusalem en o Nggasa lendagwima o selatan vikit, ap akwa dekma andoma elak,” yiluk, yugogogi. \p \v 27 Andi yugugu lagagimu, lagyama, ap \it pegawai\it* ambi owadi wogo Etiyopiya menda inim avuk agagi. O \it negara\it* Etiopiya akoma it ovok inisa inis ombok inis Handake avema welagagwa, eke, ap ako hwa Handake ayoparip vagago welagagi. At o Yerusalem Ala siyaba wagya lagagirik,\f + \fr 8:27 \ft It ap Yakuri menda inim, eke it ap Yakuri dek ovara Ala enalon umbutu lagagwa menda inim, Ala awi valekma o Yerusalem akoma Ala ake bagwis, Ala siyabagwis, ogagu lagagwa. Andi halok, at ap Etiyopiya menda ako o adumu wen Etiyopiya en o Yerusalem Ala siyabagiluk wagagirik umwa lagyama Pilipus ako inim avuk agagi.\f* \v 28 andi okbaluk amwa eyami vaga wunggu lagagimu, \it kuda kereta\it* vaga horaik dugwit, mbuku navi Yesaya en dirup watigi ako dombalit lagyama, Pilipus inim avuk agagi. \v 29 Avuk agya lagagimu, Averiniki ako en Pilipus yugugu dugwit, \it Kuda kereta\it* andi adema lagya dogomindik hinim elak. \fig Ap Etiyopiya menda kuda kereta vaga lagyama, Pilpus avuk agagi.|src="LB00331B.jpg" size="col" loc="ACT 8:29" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lakbogogi Wene 8:29" \fig* \p \v 30 Yugugu lagagimu, Pilipus ako en at adema vupuk lagya lagagimu, navi Yesaya dirup watigi ako dombanggu dugwit iris aruk hunggu lagagirik, “Nasin wai. Hat mbuku warek dombalit lagya yi, dibaliga a, dek a?” \p \v 31 Yugugu lagagimu, “Ap en sek erogo mamulurugwi iselok adigat dibelagwi atma an nadik nggarogonggan dibaup. Dek atma, yuknirinok yiluk nadema horayi dagama o,” yugogogi. \p \v 32-33 Dirup warek dombanggigi ako eyave yi aro: \q1 ‘Ndomba waruguluk wolok lagu-sigik, mbup erek agarik hak, \q2 Eke ndomba eyak iris mbanggusigik, \q2 Ane dek mbauk agarik andi hak, \q2 At ane dek mbauk at welagagi o. \q1 At anggadi warogo bagu dugwit, ogaga wane-wane okbagetek enane yimbu-dambuk erogo wolok lagagwa. \q1 Eke at vaga wigalek ako dek atma, \q2 at awene mbanggitek aro. \q2 Ap akwa agarwikmu o wen vaga yoma eloke dek at aga o,’\f + \fr 8:32-33 \ft Yesaya 53:7,8 \f* \m yiluk dirup warek ako mamungguma, horayi inggigi. \p \v 34 Inggya lagagimu ap ako en Pilipus yugugu dugwit, “Ala en yugugu hegek navi yugirigya ako en yagagi yi, aren ogagagirikmu yagaliga a, ata ap adik en ogagagirikmu yagaliga a? Iru o,” \v 35 yiluk, yugugu lagagimu, at Pilipus en “Yukirisogon o,” yugugu lagagirik, wene dirup warek andi vaga At Yesus avok sek wene ako mbilinogo yugogogi. \p \v 36 Yugurit it mberen sup vaga lagu dugwit, inamut yanggadekma ari lagu lagagwarik, ap ako en, “Inamut yi hil yokanen! An ima wombabanup meyan embeten a?” \v 37 [Yugugu lagagimu, Pilipus en, “Hat hendawi nggatuk erogo Yesus avyarat embeten halok ima wombabagaup sek aro.” Yugugu lagagimu, at ap Etiyopiya menda ako en, “Yesus Keretus andi Ala abut avyarat ombasiga o,” yiluk, yugogogi.]\f + \fr 8:37 \ft Ayat yi andi bahasa Yunani enane vaga nin andi werek, nin andi dek.\f* \v 38 Yugugu lagagirik, kuda ako mbup yupwak yiluk yogogogi, mbup iri lagagimu, it mberen ima nunggugu lagagwarik, Pilipus en ap ako ima wombabagagi. \v 39 Wombabagya lagagirik, wulu wagyama, at Pilipus ako Averiniki en supuk erogo wolok wunggu lagagimu, ap ako en Pilipus ako ambi inim il hegetek ovara, endawi adenggen embetek amwa lagagi. \v 40 Eke, at Pilipus ako o Asotus akoma sigam ari lagya lagagirik, yi awi ndi awi o kota dombok andoma sek wene yugeregek o Kaisareya lagagi. \c 9 \s1 At Saulus weyak mbo bagagi wene \p \v 1 Andi ogagya hegek, at Saulus en it Nenasin Yesus ane wogogwa menda ako enarigiluk aninis ane yagan lagya lagagimu, at imam inis ombok winimen agarik ako adema lagya lagagirik, \v 2 yugugu dugwit, “Nasin wai. O kota Ndamasik it Yakuri samban ogasagwima enasini en inil hapwak yiluk, haren it ap akwa Yesus ane musek laguselok, vagogo heda magenombolok Yerusalem warigiluk, dirup ambi mbaniru o.” \p \v 3 Yugogogi ako, wogugu lagagimu, lagya lagagirik, o kota Ndamasik vanggo yi lagya lagagimu, supuk erogo mbogot-vaga en abya yovalogo at adema wombaba wagagi. \v 4 Wombaba wagya lagagimu, at Saulus ako wema ndun yi wambigya hegek, ane ambi yugugu dugwit, “Saulus wai, Saulus wai. Hat nggarogo yiluk anggin-mbanggin erogo narit landiga?” \p Yugugu ako aruk hunggu lagagirik, \v 5 “Ai, Nasin, hat sa o?” \p Yugugu lagagimu, “Dek o. Hat anggin-mbanggin erogo narit landiga ako an Yesus aro. \v 6 An atma, hat mondok iri dogomindik o kota ombokma andoma lagya heyalok ogarup wene yukhirisogonma, andoma elak o,” yiluk yugogogi. \p \v 7 At aswei inim lagagwa ako en ap eyave hegetek ovara, un ane iris adigat hunggu lagagwarik, enane dek mbuperek welagagwama, \v 8 at Saulus ako mondok iri lagagirik, il venggenek ovara, yi menda ndi menda il haup meyan atma inggis vagakluk wolok o kota Ndamasik balagagwa. \v 9 Balagagwa akoma dugwit, il mbuk agagi hegek, erom inim, is inim, nenggetek we un at nogo henggam yigigi. \p \v 10 O kota Ndamasik andoma ap Yesus ane wogogi menda ambi inis Ananiyas. At ako en abi higya dugwit, At Nenasin Yesus en, “Ananiyas wai.” \p Yugugu lagagimu Ananiyas en “Yukniru o, Nasin.” \p \v 11 Yugugu lagagimu, At Nenasin ako en at yugugu dugwit, “Mondok yiluk, sup inis Mot-Mot yagalagwima ap Yudas amwa andoma ap ambi inis Saulus awi Tarusus menda belalit elak. Aren samban ogagyama, \v 12 hat Ananiyas en at adema nunggigya dogomindik, unggul hinggis vakbaluk, il mbuk aga ako sek ogagya abi vaga higyama, andoma elak o.” \p \v 13 Yugugu lagagimu, at Ananiyas ako en, “Nasin. At ap ako o Yerusalem hat haburi adik denek weyak ogonavit lagya yugwi ako an naruk hunggwis. \v 14 Eke, yogak it hinis vaga samban ogasagwi menda ovok erogo vaginivit laik o, yiluk, it imam-imam enasini yugirigya lagama, E o, yagaorikmu, waga o.” \p \v 15 Yugogogi ovara, Nenasin en at Ananiyas yugugu dugwit, “Elak! Ap andi it weram Yakuri dek menda inim, it enasini ap ombok ininis werek menda inim, it Iserali ovok erogo inim, An ninis enelup erogo yugirigya dogopwak yiluk, nayeloman denogo bagirikmu, yugirilak. \v 16 Eke, at Saulus ako, an navikit agyama, anggin-mbanggin okbagu dogop ako anen yugugu dogosogon o,” yiluk, abi vaga yugugu hagagi. \p \v 17 Yugugu higya lagagimu, o andoma lagagi. Lagya lagagirik, ap ako amwa nunggigya lagagirik, inggis Saulus unggul vakbaluk, yugugu dugwit, “Naswe Saulus wai. Hat hil sek agya, Averiniki hendawima des yi nunggwigya, ogagya hanok yiluk, hat sup vaga yoma wagyama At Nenasin Yesus hegen ako en, lakbani waga o,” yugogogi. \v 18 Ao yugugu hegek, il agut agagi lobalek ako bonggo erogo wambigya dugwit, il sek agagi. Il sek agya lagagirik, mondok iri lagagimu, ima wombabagagi. \v 19 Ima wombabagya lagagimu, erom ninggya lagagirik anye agagi. \s1 Saulus en o Ndamasik Ala wene yugeragagi wene \p Saulus ako it Yesus ane wogogwa menda o Ndamasik welagagwa ako ndugwis maren hudi inim welagagi. \v 20 Inim dugwit ‘Yesus andi Ala abut aro,’ yiluk, it ap Yakuri samban ogasagwima wene ako yugeregek lagya lagagi. \v 21 Yugeragagi enaruk hunggugwarikmu, it ovok erogo “Wi,” yiluk vok yugu dugwit, “Avyak! O Yerusalem it Yesus inis vaga samban ogasagwi menda ovok enarit lagya laga andi, yogak o yoma it anderogo menda hawen, heda maginiviluk it ap imam-imam enasini enadema bisa lagiluk waga ako en yagaliga yi dek a?” yiluk, yugu lagagwa. \p \v 22 Anderogo at yugu lagagwa ovara, at Saulus ako en, wene yugirigya dugwit, ‘Yesus andi Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi Keretus aro’, yiluk, avyarat ombarupwak yiluk, ‘Anderogo ogagya lagagi o,’ yiluk, yagan lagya ako adigat mbigalit lagu dugwit, it Yakuri menda o Ndamasik welagagwa ako enane nggarogo yubuk erogo okbogogi. \p \v 23 Andi halok, hivis it Yakuri menda en, ‘Saulus warusogon o,’ yiluk, hologo bagagwa. \v 24 Hologo bagagwa ako at Saulus aruk hobaluk werekma, ndugwis ambi vaga waruguluk, o kota nunggwisagwima o hup dingga hanjalek welagagwa. \v 25 Welagagwa ovara, at Saulus aori en o hup mburin yum yugup vaga yedogo baluk, heda yidilogo leget ovasugorok weram wibagagwa. \fig |alt="Paul being let down in basket — LB00333b or HK00332b" src="LB00333B.jpg" size="col" loc="ACT.9.25" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lakbogogi Wene 9:25" \fig* \s1 Saulus o Yerusalem lagagi wene \p \v 26 Wibagu lagagwama, o Yerusalem lagya lagagirik, it Yesus ane wogogwa menda ako inim dambuligiluk ogagagi ovara, it ovok en at Yesus ane waliga menda dek atma yiluk, enalon en, ‘Oma,’ yugigitek mbup yagagwa. \v 27 Mbup yugu lagagwama, at Mbarenabas ako en wolok it lakbogogi ako enadema lagya lagagirik, at Saulus sup vaga lagya dugwit, Nenasin Yesus il hagagi wene inim, At Nenasin en yugogogi wene inim, eke, Ndamasik andoma alon dek dugwit Yesus inis vaga yugirigya lagagi wene inim, mbilinogo yugeragagi. \v 28 Yugirigya lagagimu at inim dambulik dugwit, at mondok alon dek, Nenasin Yesus inis vaga o Yerusalem wene vagalogo yugeregek lagya lagagi. \v 29 Yugeregek lagya dugwit, it ap Yakuri menda ovara, Yunani enane yagalagwi menda ako inim enane yugu dugwit, wene onggo-onggo yugu-selok, it ako en at warup umbutugwa. \v 30 ‘Warusogon o,’ yugwi ako, it nenaswei Ala aburi enaruk hunggu lagagwarik, Saulus wolok, Kaisareya lakluk, andoma en o Tarusus lakbagagwa. \p \v 31 Lakbagu lagagwarik, it Ala aburi o Yudeya menda inim, o Nggalileya menda inim, o Samariya menda inim, nadok-kadok ogonivit lagatek iniselok, enendawi ugun dugwit, enendawi hoda agwi, Averiniki en yonggarinipu hegek Enasin Yesus enalon umbutu dugwit, eneyave wisane wigalagwi, ogagagwa. \s1 Peterus o Lida o Yope dugwit ogagagi wene \p \v 32 Wigalagu-sigik, at Peterus ako yi awi ndi awi andoma yogonigik lagya dugwit, Ala aburi adik denek o Lida agarwik ako bigisa lagagi. \v 33 Bigisa lagya lagagirik, andoma dugwit, ap ambi inis Eneas inggis-isok yidugup menda nggilik hegek 8 tahun ogagagi werekma, il hagagi. \v 34 Higya lagagirik, Peterus en at yugugu dugwit, “Eneas wai. Yesus Keretus en sek okhetarikmu, mondok iri dogomindik, ndalek nogo yiliga menda andi yunggul hedoman o,” yiluk, ao yugugu hegek, mondok yagagi. \v 35 At mondok yagagi ako, it o Lida menda inim, o Saron menda inim, ovok erogo inil hugu lagagwarik, it weyak ogagu lagagwa mbo baluk, Nenasin Yesus ane wogogwa. \p \v 36 Eke, hwa Yesus ane wogogi ambi inis Tabita o Yope welagagi. (Hwa inis andi Yunani enane vaga, Ndorokas.) At hwa ako ap akwa sek adigat ogarit lagya, ininggis dek iniselok yonggarinipu, ogagya lagagi. \v 37 Ogagya werekma, eyave aup edup agya lagagirik hombagagi. Hambigya lagagimu, nggamo warogo handimen kamar ogorekma hombalogo bagagwa. \v 38 O Lida en Yope horok atma, “Peterus waga o Lida agarik,” yiluk, yugwi it Yesus ane wogogwa enaruk hunggu lagagwarik, at ako hodorogo warupwak yiluk ap mberen yonggo lakbogogwa. \p \v 39 Lakbogogwa yugiri lagu lagagwama, at Peterus inim wagu lagagwarik, wolok handimen kamar ogorek ap nggorakma akoma unggugwa. Akoma it akwa sogwa ako en, “Hwa yi, ninim dugwit, yum ilim inim, weram inim manggatu laga yi hil o,” yiluk likugu dugwit, yup yagagwa. \p \v 40 Yup yagusim Peterus en, “Hit ovok erogo wilitales,” yugirigya lagagirik, erambo yunggubaluk, samban ogagagi. Samban okbaluk, at hombagagi ako avikit bikhigya dugwit, “Tabita wai. Mondok iru,” yugugu lagagimu, il huvunik ako venggenogo Peterus il higya lagagirik, nggilik ako mondok yagagi. \v 41 Mondok iri lagagimu, at Peterus ako en inggis vagogo mondok okbagya lagagirik, it akwa sogwa ako inim, it avyarat umbutugwa ako inim, “Omanes,” yugeragagi wagu lagagwama, “Iluk aga yi, bikkanes,” yugeragagi. \p \v 42 At Peterus hwa iluk erogo mendok okbagagi wene o Yope andoma ovok erogo wigalarit lagya lagagimu, ap akwa wisane enendawi Nenasin Yesus ovaga vanggabaluk avyarat umbutugwa. \v 43 Eke, at Peterus ako, o Yope andoma ap sapi agamut bunggulik sek ogagya lagagi menda inis Simon inim dugwit, ndugwis wisane welagagi. \c 10 \s1 At Peterus Korenelius it mberen ogagagwa wene \p \v 1 O Kaisareya ap enayegen werek menda ambi homago “Italiya menda,” yugu lagagwa enasin inis Korenelius o andoma welagagi. \v 2 At ap ako aburi inim [it weram Yakuri dek menda ovara] ovok erogo Ala enalon umbutu dugwit, Ala wene Musa inim, it navi-navi inim dirup watugwa ako dibaluk ogagu lagagwa. Aren it Yakuri menda wisane erogo enangge dek halok, yonggarinipu, samban adigat ogagya, ogagya lagagi. \v 3 Ndugwis ambi vaga o howam mo il yam 3 ari wagya hegek, nogo heda abi vaga sigam hagagi. Higya dugwit, Ala yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi at adema wagya lagagirik, yugugu dugwit, “Korenelius wai.” \p \v 4 Yugugu lagagimu, at Korenelius anggela wunggu lagagirik, alon en il vurek yugugu dugwit, “Nasin. Nggarogo yiluk wagen?” \p Yugugu lagagimu, at malaikat en “Dek o. Ap akwa ininggidek halok yonggarinipu, samban ogagya, ogasiga ako vaga At Ala il heyakbagagirikmu, endawi hovaga wenggelek agarik. \v 5-6 Hovaga wenggelek werekma, yogak ap ambi inis Simon, inis ambi Peterus yagalagwi ako, ap ambi adik inis Simon sapi agamut bunggulogo sek ogasiga menda awi inamut yanggadek amban vaga valekma, it mberen andoma werekma, warupwak yiluk, harwi yonggo o Yope lakbisin,” yiluk, abi vaga yugugu hagagi. \p \v 7 At malaikat wene yugogogi ako lagya hegek, at Korenelius ayeloman mberen inim, at aot yegen werek menda Ala wene dibaluk ogasiga ambi inim, “Warupwak o,” yiluk, yanggup yugeragagi wagu lagagwama, \v 8 abi vaga yugogogi wene ovok mbilinogo yugirigya lagagirik, yonggo o Yope lakbogogi. \fig |alt="picture LB/HK 00232-5" src="HK00232B.jpg" size="col" loc="ACT.10.8" copy="Horace Knowles © The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972." ref="Lakbogogi Wene 10:8" \fig* \p \v 9 Lakbogogi ako, nogo yiluk suvaga o Yope horok vanggo yi lagu-sigik, at Peterus ako, o dingga mo il yam 12 vaga samban ogarigiluk, o helep vaga valek viril vaga andoma inggigi. \v 10 Andoma inggya lagagirik samban ogagya dugwit, erom uvup agya lagagimu, “Nano nami?” imbitya lagagirik, erom isagu-sigik, nogo heda abi vaga hagagi. \v 11-12 Abi higyaim, mbogot heyakbaluk yum obak atok venak-venak vakbagu lagagwarik, swa-bagas inim, ndimbu-nggusa inim, mindom-mbolom inim, ovok erogo yum ndalek vaga bagao ako wen vaga wombaba wagya hagagi. \v 13 Higyama, ane ambi at yugugu dugwit, “Peterus wai. Mondok yiluk, yi ambi warogo namin,” yiluk, yugugu aruk hunggigi. \p \v 14 Aruk hunggu lagagirik, “A, Nasin. Nelagwidek menda inim, naup moga yugup hegek inim, an mondok naligadekma naup nanggon.”\f + \fr 10:14 \fq Naup moga yugup hegek \ft yagagi ako, it Yakuri menda en Musa en yagagi ako vaga swa-bagas, ndimbu-nggusa, mindom-mbolom nin andi naup sek, nin andi naup moga, yugu lagagwa ovara Ala en Peterus yugogogi ako vaga ovok naup andi moga dek yugogogi. (Imamat pasal 11 yokanes.) Eke, it Yakuri menda en ap weram Yakuri dek menda inim dogop andi moga, yugu lagagwa ako, abi yi vaga Ala en 'Inim dogop sek at,' Peterus yogogogi.\f* \p \v 15 Yugugu lagagimu, ambi inim at yugugu dugwit, “Dek o. At Ala en we ugun nunggu dogop bagagi hegek, haren ‘Naup moga’ yubuk,” yiluk, \v 16 abi henggam vaga higya lagagirik, yum obak ako mbikit mbogot-vaga wolok inggya hagagi. \p \v 17 At Peterus ako, ‘Nabi higi yi, eyave nggarogonggan higi,’ yiluk, endawi ao wenggengguma it Korenelius lakbisa wagagi ako “Simon awi ngga agarik?” yiluk, hemerinivit sup mbanggut vaga ari wagu lagagwarik, enane ombok vaga yugu dugwit, \v 18 “Ap yoma, wai. Ap huru Simon inis Peterus yagalagwi ako, o yoma werek a dek a?” \p \v 19 Yiluk, yugu-sigik, at Peterus ako en, “Nabi andi nggarogo higi o?” yiluk, endawi ao wenggengguma, Averiniki en at yugugu dugwit, “Simon wai, ap henggam belalhetek wagao wasim agarwik atma, \v 20 hat mondok yiluk wambigya dogomindik, ap andi anen at lakbisa wagima, [it weram Yakuri dek menda ovara,] hendawi yunggup yegetek hinim elalo.” \p \v 21 Yugugu lagagimu, it enadema wambigya lagagirik, yugirigya dugwit, “Belalnetek wagep ako an atma, nggarogo ogarup yiluk, nadema wagep?” \p \v 22 Yugirigya lagagimu, it ako en “Dek o. Ap yegen werek menda enasin Korenelius en, lakbinina waga o. At ako endawi mot Ala alon ombasiga halok, it Yakuri menda ovok erogo at andogon sek yugwi atma, Ala ayonggo malaikat adik denek menda ambi wagya lagarik, at Korenelius ako yugugu dugwit, ‘Peterus en wene yukhiri warupwak yiluk yonggo lakbisin o,’ yiluk, yugigas. Yugugu lagama yonggo lakbinina wagarikmu belalhetek wendagwi o,” yiluk, yugogogwa. \v 23 Yugugu lagagwama, “Andi halok nunggumanes,” yugirigya lagagimu nunggugu lagagwarik, inim nogo yogogwa. \p Nogo yiluk, iluk agya lagagirik, Peterus it wagagwa ako inim at aswei Yope menda nin maren inim lagagwa. \v 24 Lagu dugwit, suvaga nogo ambi yiluk o Kaisareya nonggagagwa. At Korenelius ako at owa-aot inim, aswei inim, it wagusawen, homakbaluk inil werekma \v 25 Peterus o mbumbumu nunggu wagya lagagimu, at Korenelius ako en at adema lagya lagagirik, agayuk wutu dugwit, avema seve yi lagya lagagimu, \v 26 at Peterus ako en “An ogo un ap atma, mondok iru,” yiluk, inggis vagogo mondok okbagagi. \p \v 27 Mondok okbigya lagagirik, it mberen wene mbanggwis umwa nunggugu lagagwarik, at Peterus ako ap akwa wisane homago inugu lagagirik, \v 28 yugirigya dugwit, “Nit Yakuri hit weram Yakuri dek menda ako ninim dambunggwis, bikhinisa wagwi, ogarup moga yagalagwi ako henelup ovara, Ala en ‘“It ap akwa weram menda andi, inim avuk arubuk,” yup andi moga,’ yiluk, yuknigarikmu, \v 29 an belalnetek wagep ako nanggon yegetek, mbikit at wagi. Nggarogo yiluk, belalnetek wagep?” \p \v 30 Yugugu lagagimu, at Korenelius ako en “Dek o. O inikak howam mo il yam 3 yerogo vaga wane-wane an namwa samban ogagya lagima, nabi higya lagi ako yukhirisogon o. Nabi higya neyagek mbikit supuk erogo ap ambi yum mudu abya amumulip abigal werek an nadema mondok yi wagya lagarik, yuknugu dugwit, \v 31 ‘Korenelius wai. Hat samban ogagen ako Ala aruk hunggu, eke, ap akwa ininggidek menda yonggarinipu lagen ako Ala il heyakbagagya, ogagya lagarikmu, \v 32 ap Simon inis ambi Peterus ako o Yope werekma, warupwak yiluk, yonggo lakbisin o. At ako ap Simon ap sapi agamut bunggulik sek ogasiga menda awi inamut yanggadek omban vaga valekma, inim andoma agarik o,’ yiluk, \v 33 yuknugu lagama, mbikit yonggo lakbigis yukhiri lagu lagaoma, neya wagenma, naswe wa. Neya wagenma, yogak Hasin Ala en, ‘Anderogo yugerano’ yukhigas ako ovok yukneranok yiluk, Ala ivaga homagyo o,” yiluk, yugogogi. \s1 Peterus en yugeragagi wene \p \v 34 Yugugu lagagimu, at Peterus ako en yugirigya dugwit, “Naswei o, At Ala en, ap ambi anggon, eke, ap ambi endawi hunik ombasigadek, andi avyarat imbiti o. \v 35 Nit yi ap akwa ndi ap akwa ovok en at vaga nenalon umbutu dugwit, sek adigat ogagu niniselok, At Ala endawi hunik ninombarisiga. \v 36 Yi ap akwa ndi ap akwa ovok Nenasin ako andi, Yesus Keretus ako, At vaga Ala ninim dambulogo bininaliga o, yiluk, sek wene ako nit Iserali menda nenelup arupwak yiluk, lakba wagagi ako henelup aro. \v 37 At Yohanes ima wombabisaup wene yugeregek lagya lagagimu, o Nggalileya en Yudeya yi awi ndi awi ovok oklagagi ako ogo henelup aro. \v 38 At Ala en Yesus Nasaret menda Averiniki ovaga wombaba wagya dugwit, denogo bugu, anye wogugu, ogagya lagagirik, Ala inim atma, sek ogarit lagya, it madis sile ap akwa enendawima dugwit, molok-molok okbisilin landiga menda ako haryogo wibisa wagya, ogarit lagya lagagi. \p \v 39 Eke, it ap akwa Yakuri enamwa andoma inim, o Yerusalem inim, ogonavit lagya lagagi ako ovok at ninil helok, yukherelagwi o. At Yesus ako yo winik vaga lobalogo watugwa hombagagi ovara, \v 40 nogo mberen yikbaluk, hutun, Ala en iluk erogo mendok okbagagi ako eyave ninil hapwak yiluk inuk neragagi. \v 41 It ap akwa ugun inil hapwak yiluk, inuk eregetek. Ata, at iluk akluk mondok iri lagagirik, nit endak denogo bininggigi ako ninim erom nunggwi, is nunggwi, ogagagup ako adigat ninil helok yugurugu dogosogon yiluk, inuk neragagi. \v 42 Iluk agya lagagimu, ‘It iniluk agarwik inim, hombagagwa inim, enowak dilinivup Ala en denogo mondok okbagagi ako andi Yesus aro, yiluk, des erogo vagalogo yugeregek nagu dogones o,' yukneragagi. \v 43 It ap \it navi-navi\it* Ala en yugirigya hegek yugu lagagwa ako ovok erogo at avok adigat vaganggu dugwit, ‘Henendawi at ovaga vanggabaluk avyarat umbutu hiniselok, At Yesus anye vaga henomaluk dek erogo bigigayogon o,’ yiluk, yugurugu lagagwa o,” yugeragagi. \s1 It weram Yakuri dek menda Averiniki wogeragagi wene \p \v 44 At Peterus ao anderogo yugirigya hegek, it wene hunggugwarikmu ako ovok erogo Averiniki enovaga agagi. \v 45-46 Averiniki enovaga agya lagagimu, it ap enagamut mbalek avyarat umbutugwa menda Peterus inim lagagwa ako en, it ap akwa enane unggut adik-adik menda yugwi, Ala inis siyabagwi, ogagagwa ako enaruk hobaluk, it ap weram Yakuri dek menda hegek, Ala en it ogo Averiniki wane-wane wogeraga yiluk, “Wi,” yiluk, vok yagagwa. \p Vok yugu lagagwarik, at Peterus ako en it yugirigya dugwit, \v 47 “Ala en Averiniki nit wokneragagi hak it wogeragarikmu, ima wombabisaup andi, moga embetep? \v 48 Dek o. Yesus Keretus inis vaga ima wombabisenes,” yiluk, yugirigya lagagimu, “Ninim ambukum dogomundik lanok o,” yiluk, Peterus yugogogwa. \c 11 \s1 Peterus en Ala aburi o Yerusalem yugeragagi wene \p \v 1 It lakbogogi inim, enaswei o Yudeya andoma menda inim, iren ap weram Yakuri dek menda ogo Ala wene welagwi enaruk hunggugwarikmu, \v 2 at Peterus o Yerusalem inggya lagagimu, it enagamut mbalek menda nin en at Peterus enane weyak yugugu dugwit, \v 3 “Hat nggarogo yiluk it enagamut mbalek dek menda enamwa isa nunggwigya lagindik, hinim dambulik erom nenggen?” yiluk, yugogogwa. \p \v 4 Enane weyak yugugu lagagwama, at Peterus ako en wene eyave adem oklagagi ako ovok des erogo mbilinogo yugirigya dugwit, \v 5 “Dek o, nasini. An o kota Yope akoma samban ogagya lagima, nogo heda nabi vaga higya dugwit, yum obak atok venak-venak vakbaluk mbogot-vaga en nadema wombaba wagya nil higi. \v 6 Nil higya lagirik, swa-bagas inim, ndimbu-nggusa inim, mindom-mbolom inim, ovok erogo yidik higi. \v 7 Higya lagima, ane yuknugu dugwit, ‘Peterus wai. Mondok iri dogomindik, yi ambi warogo namin,’ yuknugu naruk hunggis.” \p \v 8 “Yuknugu naruk hunggis ovara, ‘A, dek o, Nasin. Nelagwi dek menda inim, naup moga yugup hegek inim, an mondok naligadekma, naup nanggon o,’ yugugu lagima, \v 9 mbogot-vaga en ane ambi inim yuknugu dugwit, ‘Dek o. At Ala en we ugun nunggu dogop bagagi hegek, haren “Naup moga” yubuk,’ yuknugu higi. \v 10 Abi henggam vaga higya lagirik, yum obak ako mbogot-vaga wolok inggya higi.” \p \v 11 “Wolok inggya higya lagirik, an umwa andoma werekma ap henggam o Kaisareya en an belalnetek lakbisa waga wasim ari wagao inigik, \v 12 Averiniki en an yuknugu dugwit, ‘Hendawi yunggup yegetek, ap andi hinim at elalo,’ yuknugu lagama, naswei eneyave 6 yi, ninim lagu lagurik, ap Korenelius amwa nunggwigyo. \v 13 Nunggugu lagyoma, at Korenelius ako en wene mbilinogo yuknirigya dugwit, ‘Malaikat ambi an namwa nonggagagi mendek werekma nil higya lagima, yuknugu dugwit, “Ap Simon inis ambi salek Peterus ako warupwak yiluk belalit o Yope lakbisin. Lakbisamima yugiri lagu iniselok, wagya dogomindik, \v 14 hat haburi hinim henagap wendarupwak yiluk, wene yukhera wasogon o,” ’ yiluk, malaikat en yugigas wene ako Korenelius en an yuknigas.” \p \v 15 “Yuknugu lagama, an it yugeragiluk ogagya neyagek, endak Averiniki nenovaga wombabinina wagagi hak, it ogo enovaga wombabisa waga. \v 16 Wombabisa wagya lagama, Nenasin Yesus en iri dugwit, ‘At Yohanes ima wombabugu lagagi ovara, hivis anen Averiniki henovaga wombabigiga wasogon,’ yagagi wene ako at, nendawi wenggelaga o. \v 17 Anderogo atma, nenendawi Nenasin Yesus Keretus ovaga vanggabaluk avyarat umbutu lagagupmu, Averiniki we un at wokneragagi hak, it weram Yakuri dek menda ako wogeragarikmu, Ala en ogarup imbitirikmu, an ogarubuk yup meyan atma, mbup yigi o,” yiluk, Peterus en enagamut mbalek menda yugeragagi. \p \v 18 Yugirigya ako enaruk hobaluk, it ogo enane dek mbup yagagwa. Mbup yugu lagagwarik, “Andi halok, Ala en it weram Yakuri dek menda ako ogo, it weyak ogwasagwi menda enendawi wenggelogo mbo baluk Yesus ambetaga lagu-selok, mondok iniluk dogop hologo bogogi higyo o,” yiluk, Ala siyabagagwa. \s1 Ala aburi o Andiyokiya ogagu lagagwa wene \p \v 19 At Sepanus helep vaga watu lagagwarik, it nin inurusogon yiluk anggin-mbanggin ogonivit lagu lagagwama, enugut en hoda sak yagan wunggu lagagwarik, o adumu andoma yanonggegek yagan lagu dugwit, o Venisiya inim, Sipurus inim, Andiyokiya inim, it Yakuri menda adigat wene enaruk hulupwak yiluk, yugeregek nagu lagagwa ovara, \v 20 it nin o Sipurus menda inim, o Kirene menda inim, o Andiyokiya nunggugu lagagwarik, it ap akwa Yunani menda\f + \fr 11:20 \ft It ap Yunani menda andi ap Yakuri menda dek, it weram menda.\f* ako inim enaruk hulupwak yiluk, Nenasin Yesus sek wene ako yugurugu lagagwa. \v 21 Nenasin Ala anye okbugu hegek yugurugu lagagwama, ap akwa wisane enendawi hobaluk, avyarat umbutu lagagwarik, Nenasin Yesus ane wugu lagagwa. \p \v 22 It Ala aburi o Yerusalem homago ako en wene it Yunani menda o Andiyokiya avyarat umbutu lagagwa ako enaruk hunggu lagagwarik, at Mbarenabas o Andiyokiya lakbagagwa. \v 23-24 At Mbarenabas ako endawi sek, Yesus ovaga vanggabaluk mondok avyarat imbitigi vaga Averiniki endawima des yagagi atma lakbagagwa. Lakbagagwa lagya lagagirik, At Ala enabwa en okbugu ako il higya lagagirik, endawi adenggen wisane akluk, “Hit henendawi mondok wadok dek dugwit, Nenowa inis ombok Yesus ovaga vanggabaluk dogones o,” yiluk, enendawi aik wakbugu lagagi. Enendawi aik wakbugwiam, ambi labok nonggegek adigat ogagu dugwit, Ala aburi wisane agagwa. \p \v 25 Eke, hivis, at Mbarenabas ako en Saulus belaligiluk o Tarusus lagya lagagirik, \v 26 havedogo o Andiyokiya wolok wagagi. Wolok wagya lagagirik, it mberen tahun ambiat ogagu dugwit, Ala aburi inim homagwi, ap akwa wisane wene mamulirugwi, ogagagwa. It Yesus ane welagwi menda ako, ‘Avakwa Kerisen menda’ yagalagwi ako andi, endak o Andiyokiya enat yugu lagagwa. \p \v 27 Andoma mamulirugu-sigik, it navi Ala en yugirigya hegek yugerelagwi menda nin o Yerusalem en o Andiyokiya unggugwa. \v 28 It unggugwa ako ap ambi inis Agabus mendek iri lagagirik, yugirigya dugwit, “It ap yi awi ndi awi o Oroma avema agarwik menda ovok erogo erom uvup wisane arisogon o,” yiluk, Averiniki en endawi hologo yugugu hegek, yugeragagi. (Andi arisogon yugeragagi ako andi, at Kaisar Kolaudiyus inis ombok dugwit \bd wene denggalogo\bd* yugirigya hegek, atma agagi.) \v 29 Yugeragagi ako erom uvup agya lagagimu, it Yesus ane wogogwa menda o Andiyokiya ako en enendawi hologo bugugu dugwit, “Nit nenadik ninangge agarik bikegek, wonggabaluk, nenaswei Ala aburi o Yudeya agarwik ako enake lakbisasogon o,” \v 30 yiluk, wonggalogo baluk, Mbarenabas Saulus inim lakbugu lagagwama, iren wolok, Ala aburi enasini o Yerusalem ako wogora lagagwa. \c 12 \s1 Anggin-mbanggin erogo enarit lagagwa wene \p \v 1 Wogora wagu lagagwarik akoma werekma, ap inis ombok o Yudeya vagago welagagi Herodes ako en it Ala aburi nin edup-mbedup erogo bisagiluk vaginivit lagu dugwit, \v 2 “At Yohanes owa Yakubus ako, yaga vaga wares,” yiluk, yugeragagi ako vaga watu lagagwama, hombagagi. \v 3 Yakubus watugwa andi vaga it Yakuri enendawi adenggen agya inugu lagagirik, at Peterus ogo, heda marigiluk lakbegegi. (It Erom Roti Virisigadek Menda ako isogo ogagu-sigik ogagagi.)\f + \fr 12:3 \fq Isogo Pasika\ft inim, \fq Isogo Erom Roti Virisigadek Menda \ft ako inim, saut Maret a, April a, minggu ambiat vaga ogagu lagagwa. Ndugwis endak andi Isogo Pasika, eke ndugwis nin andi Isogo Erom Roti Virisigadek menda ogagu lagagwa. Isogo Pasika ogagu dugwit, wam ndomba eyak warogo nunggu lagagwa, eke Isogo Erom Roti Virisigadek menda ako ogagu dugwit erom roti ragi dek ogarek nunggu lagagwa. It ogagagwa andi, it enombawi o muk Ala en o Mesir en visilogo wogenombolok wulu wagagi ako inilup dogoguluk adenggen ogagu lagagwa. \ft Keluaran 12:17-20 yokanes. Eke it nin en, inis Isogo Pasika yugu dugwit, adem isogo mberen yi yugu lagagwa. (Wakhegek ambi ayat 4 yokanes.)\f* \v 4 Lakbisa lagya lagagirik, heda marogo lembaga mabaluk, isogo ombok Pasika nelok, selekma avakwa inivaga owak dilup imbitya dugwit, it ap enayegen werek menda 4 homago eneyave 4 denek adigat aruwam dogopwak yiluk bogogi. \p \v 5 At Peterus ako lembaga akoma aruwam inigik ovara, it Ala aburi en enendawi hora yiluk, at ake samban adigat ogagu lagagwa. \s1 Peterus lembaga en wulu wagagi wene \p \v 6 At Herodes en hutun owak diluguluk at Peterus o hup mbusi heda vaga inggis venak-venak mago nogo yugu hegek, it ap enayegen werek menda eneyave mberen venak-venak inigik, it nin sup mbanggut vaga aruwam werekma, \v 7 Ala yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi, it kamar ilim akoma werekma, yukdekma mondok yi nunggwigya lagagirik, abya yevedogo bagya lagagirik, ombandu vaga inggis yogovot-yogovot ogagya dugwit, “Peterus wai. Hodorogo mondok iru,” yiluk, ao yugugu hegek, inggis mbusi heda vaga mago ako endagen visilogo wombagagi. \p \v 8 Visilogo wambigya lagagimu, malaikat ako en at yugugu dugwit, “Hayum yikidgya, haropato yikhidigya, ogaru,” yugugu lagagimu, yikedagagi. Yikhidigya lagagimu, “Sogwes yum weram yikhidigya dogomindik, ninim lasogon yiluk oma,” yugogogi. \p \v 9 Yugugu lagagimu, wunggu lagagirik, it mberen lagagwa. At malaikat ako en avyarat okbagya hegek, Peterus endawi en, “Un nabi haliga ai?” embetek it mberen lagagwa. \v 10 Ilim-weram suwam watu-sigik wulu wagu lagagwarik, o kota nunggwisagwima sogop mbusi vaga larik ako andenam ari lagusigik, endagen hutlagya lagagimu, it ako wunggu lagagwarik, sup atokma ari lagu lagagwarik, at malaikat ako andenam en hekbaluk winggigi. \p \v 11 Wunggu lagagimu, at Peterus ako endawi anggat agya lagagirik, “Wi! yiluk, “It Yakuri menda inim, Herodes ako inim, okbanup embetao ako ovok erogo ao ogagetek inigik, At Ala yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi lakba wagya lagarik, nagap wendatnetas avyarat higi o,” yiluk, imbitigi. \p \v 12 Imbitya lagagirik, at Yohanes inis ambi salek Marakus ako, isa Maria amwa ap akwa wisane homakbaluk, samban ogagusim enadema lagagi. \v 13 Enadema lagya lagagirik, sogop weram vikit larik ako inggi-vaga suvupuk ogagya lagagimu, hwavyak enayeloman inis Orode en, “Sa wagya lagarik, ogasiga?” yiluk, bika winggigi. \v 14 Bika wunggu lagagirik, “Peterus ane iri higi,” yiluk, endawi adenggen en sogop huthegetek, “Peterus ako wasim agarik o,” yiluk, yugera nonggagagi. \p \v 15 Yugera nunggwigya lagagimu, it ako en, “Hwavyak yi nenek hovaga danggup yagarik yagaliga?” yiluk, yugugu lagagwama, at hwavyak ako en, “Dek o. Avyarat waga higi!” yiluk, ane avuput vaga yugirigya lagagimu, “Andi halok, malaikat ambi at aruwam dogopwak yiluk lakba waga hegen a?” \p \v 16 Yugusigik, at Peterus ako suvupuk hunik adigat ogagya lagagimu, sogop huthugu lagagwama, at eyave at halok, “Wi!” yiluk, vok yagagwa. \v 17 Vok yugu lagagwama, at ako inggis lap-lap iri dugwit, “Mbauk dogones,” yugirigya lagagirik, Asin Ala en lembaga akoma en wolok wulu waga ako mbilinogo yugeragagi. Yugurigya lagagirik, “At Yakubus\f + \fr 12:17 \fq Yakubus \ft ako Ala aburi o Yerusalem vagago welagagi. At Yesus aot ambetaga menda.\f* inim, nenaswei nin inim, wene andi yugeregek elales,” yugirigya lagagirik, hekbisiluk, o adikmu lagagi. \p \v 18 Hutun o yanggo iri lagagimu, it ap yegen werek menda ako en, “Peterus nggarogonggan winggas?” yiluk, nane-hane yugu dugwit belalit nagu lagagwa. \v 19 At Herodes en, “Des erogo belalit elales,” yugirigya lagagimu, belalit lagagwa menda, dek halok, we un wagu lagagwama, “Hit nano ogagu hinigik, winggas?” yiluk, yugirigya lagagirik ap en it aruwam welagagwa ako inurupwak yiluk yugeragagi. \s1 At Herodes hombagagi wene \p Andi okbaluk at Herodes o Yudeya en o Kaisareya lagya lagagirik, andoma welagagi. \p \v 20 Andoma dugwit, it ap akwa o Tirus menda inim, Sidon menda inim, mbet irigya dugwit, inim ogorek welagagwa. Welagagwa ovara, it ako enendawi ambiat agu lagagwarik, Herodes inim dambuluguluk, homari wagu lagagwarik, at Herodes yugiri nungguguluk, ap ambi Herodes eyavup ogasiga menda endawi hunik inis Belatus ako yugogogwa. Yugugu dugwit, “Nit erom nelagwi ako andi, Herodes andok agarikmu, ogorek dogop andi weyak atma, ninim dambuluguluk wagyoma, yuguru,” yiluk, yugugu lagagwama, “Eo! Yugirisogon o,” yugeragagi. \p \v 21 “Wene andi o yi vaga ogarusogon o,” yiluk, iri lagagirik, o andi vaga at Herodes ako yum ap ininis ombok yikedelagwi menda yikhidigya lagagirik, wene amburup mbalisigama akoma hora inggya lagagirik, avakwa andoma wene yugeragagi. \v 22 Yugurigya lagagimu, it ap akwa ako en, “Wi! Yi ap en yagaliga dek. Madis ane vaga yagaliga,” yiluk, enane naik-naik yugu dugwit siyabagagwa. \v 23 Siyabagu lagagwama, aren Ala siyabagetek, ‘An iya neyalok, yagao’ yiluk, siyabatiga lagagimu, Ala yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi mbikit wagya lagagirik, warogo bagagi. Warogo bagya lagagimu, wanggo en endawi libinggu-sigik, hombagagi. \p \v 24 Nenasin Ala wene Yesus avok ako ombok at mbigalit lagya hegek, it ap akwa wisane avyarat umbutu dugwit, wugu lagagwa. \p \v 25 Eke, at Mbarenabas Saulus it mberen o Yerusalem ogaruguluk lakbogogwa ako, mondok at ogagu lagagwarik, at Yohanes inis ambi salek Marakus ako wolok eneyami vaga o Andiyokiya lagagwa. \c 13 \s1 Mbarenabas Saulus it mberen lakbogogwa wene \p \v 1 O Andiyokiya andoma it Ala aburi homagu lagagwa enanggelekma it nin en \it navi-navi\it* Ala en yugirigya hegek yugurugwi, nin en wene mamulirugwi, ogagu lagagwa ininis andi, Mbarenabas inim; Simion inis ambi salek 'Mudis' inim; ap awi Kirene menda Lukiyus inim; ap ambi ap inis ombok Herodes ako inim dugwit sawe agagi inis Manahem inim; Saulus inim; it ako enat ogagu lagagwa. \v 2 It ako erom nenggetek dugwit Nenasin Ala siyabagusigik,\f + \fr 13:2 \ft Ap Yakuri menda \fq erom nenggetek \ft ogagu lagagwa ako adem andi yi o: It Ala siyabagwis, Ala en yonggat ninisaupwak en yiluk nggino yugugwis; “Ai nenomaluk yi o,” yiluk, Ala yugugwis; ap ambi hambigya halok, ayup yagwis; enendawima ilim en dibaluk, Ai, yiluk, Ala wene mamulhedugwi, samban ogagwi; ogagu dugwit erom nenggetek wulugu lagagwa.\f* at Averiniki en yugirigya dugwit, “Mbarenabas Saulus it mberen an neyavup ogagu dogop hologo bogogis ako, ogagu dogopwak yiluk denogo mondok okbisines o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 3 Yugirigya lagagimu, it ovok erogo erom nenggetek dugwit, inunggul ininggis vakbisiluk, samban okbugu lagagwarik, lakbogogwa. \s1 O Sipurus lagagwa wene \p \v 4 It Mbarenabas Saulus it mberen Averiniki en lakbugu lagagimu, o Seleukiya wambugu lagagwarik, andoma en, mburis ombok vaga o is enggema Sipurus andoma lagagwa. \fig Mburis ombok havut en wolok landiga menda|src="LB00217B.jpg" size="col" loc="ACT.13.4" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lakbogogi Wene 13:4" \fig* \p \v 5 Lagu lagagwarik, o kota Salamis nonggagagwa. Andoma dugwit, it Yakuri samban ogasagwima adigat Ala wene yugeregek nagu lagagwa. Yugeregek nagusim, at Yohanes Marakus ako inim yonggarinigik lagya lagagi. \p \v 6 O is enggema akoma en ambima nonggegek ogarit o Papos nonggagagwa. Nunggugu lagagwarik, ap Yakuri menda ambi inis Mbareyesus madis inis vaga ogagya dugwit, ‘An \it navi\it* Ala wene yagaliga menda’ yiluk, ane huluk molalit landiga ako inim avuk agagwa. \v 7 At aswe andi ap endawi anggat menda inis Seregiyus Paulus, at o is enggema andoma Gubenur welagagi. At ako en Mbarenabas Saulus it mberen Ala wene yuknerapwak yiluk enayonggo bagagi. \v 8 Enayonggo bagagi ovara, at madis inis vaga ogasiga ako, inis it Yunani enane vaga Elimas, eke, nit nenane vaga ‘Madis Inis vaga Ogasiga’ yagalagwi ako en, Mbarenabas Saulus inim ogorek dugwit, Ala wene avyarat ombarugwi en yiluk, ap Gubenur ako wene adik menda endawima mabagiluk yugigik adigat ogagagi. \p \v 9 Ap Elimas ako en wene adik menda ap Gubernur endawima yugigik adigat ogagya lagagimu, at Saulus inis ambi salek Paulus ako Averiniki endawima des iri lagagimu, ap Elimas ako il vurek dugwit, \v 10 “Ee! Hat sile abut yi, hane huluk wisane erogo yugeregek naliga, eke sek ogarup hanggon dugwit weyak ogarup adigat ombasiga andi, hat aro. Hat Ala arup mot ova mbirik ogasiga ako mera hudi mbup yimi? \v 11 Yogak hat hil dogop! At Nenasin Ala en anggin hovaga bagasogon! Hil mbuk akluk, o awiya hil hegetek heyagek, ndugwis maren hudi dogogun o,” yiluk, ao yugugu hegek, il agut agya lagagirik, hwis agagi. Il hwis agya lagagimu, “An ninggis vakbanupwak o,” yiluk, inggirenden ogagagi. \p \v 12 Enowa Gubernur ako en ap il mbuk agagi higya lagagirik, Enasin Yesus wene mamulirugwi andi “Wi” yiluk vok iri dugwit, Yesus Ala abut denek menda avyarat imbitigi. \s1 O Pisidiya, Andiyokiya lagagwa wene \p \v 13 At Paulus aswei inim o Papos hekbaluk, mburi-vaga nunggugu lagagwarik, inamut ombok \it laut\it* yanggadek vaga o Pambiliya wunggu lagagwarik, o \it kota\it* Peraga andoma lagagwa. Andoma inigik, at Yohanes Marakus ako it hekbisiluk, o Yerusalem eyami vaga lagagi. \v 14 O \it kota\it* Peraga andoma en lagagwa, lagagwa, o Pisidiya Andiyokiya\f + \fr 13:14 \ft O inis \fq Andiyokiya \ft mberen werek. Ambi o Siriya (Lakbogogi Wene 11, 13:1-3) ambi o Pisidiya. Aguramolok mbuku Lakbogogi Wene yi atokma andoma yokhanes. \f* lagu lagagwarik, it Yakuri samban ogasagwi vaga it samban ogasagwima nunggugu lagagwarik hora yagagwa. \v 15 Hora yiluk werekma, it samban ogasagwima vagago agarwik menda ako en Ala wene yugup Musa en dirup watigi wene\f + \fr 13:15 \fq Ala wene yugup Musa en dirup watigi wene\ft andi Indonesia enane vaga ‘Lima Kitab Taurat’ yagalagwi.\f* inim, \it navi-navi\it* wene dirup warek inim, bikegek yugurugu lagagwarik, “Nit nenendawi aik wakbininaup wene ambi werek halok yuknerapwak yiluk, nenaswei andi, hemerisenes o,” yiluk, yagagwa. \v 16 Yagagwa ako hemerinigu lagagwama, at Paulus ako mondok iri lagagirik, inggis lap-lap ogagya dugwit “Mbauk dogones,” yugeragagi. \p Yugirigya lagagirik, “Hit ap Iserali menda inim, hit Yakuri dek menda ovara Ala henalon ombasagwi andi inim, henaruk holek dogwes o, naswei. \v 17 Nit Iserali menda Nenasin Ala en nenombawi miginipu lagagirik, o Mesir andoma huru hak inigik, ininis unggul ombok arupwak yiluk, enaruwam welagagirik, Ala en anye ombok vaga o andoma en wogonombolok wulu wagagi. \v 18 O harumu ap akwa dekma akoma 40 tahun ogagu dugwit, enandogon weyak ogarit lagu-sigik ovara, Ala endawi seve yiluk welagagi. \v 19 Eke, it ap akwa o Kanaan menda ininis unggul 7 ako dek erogo bisiluk, enavoloma at aburi nenombawi ako andok dogopwak yiluk mavorangge hak it enawen mbalogo bogogi. \v 20 Yakup aburi o Mesir lagagwa hudi en, Ala en wogenombolok wulu wagya hegek o Kanaan nonggagagwa hudi andi, ara-dek a 450 tahun ogagagwa. \p Ogagu lagagwama, vivis, yi wene ndi wene yugurugu dogopwak yiluk, wene ambi agya halok enowak dilisagwi menda ambi avoloma, ambi mondok okbagek, ogarit lagu dugwit hivis atok vaga Ala en yugugu hegek yugirigya lagagi navi Samuel ako at yi wene ndi wene yugirigya dogopwak yiluk, mendok okbagagi. \v 21 Mendok okbagya lagagimu, vivis, it ap akwa en, 'Nit at avema dogop nenowa inis ombok ambi mondok okbininin o,' yiluk, yugugu lagagwama, At Ala en Kis abut Saul inis unggul Mbenyamin menda ako, mondok okbagya lagagimu, \bd wene denggalogo\bd* yugirigya hegek, 40 tahun at ogagagi. \v 22 Eke, at Saul ako hekbaluk, avoloma, ‘At Isai abut Daut ako an nendawi ombasiga ndatak, wane-wane ombasiga menda atma, an nendawi ombasiga adigat ogagya dogosogon higi o,’ yiluk, enowa inis ombok Daut at mendok okbagagi. \v 23 Ala en avyarat nggatuk erogo yagagi wane-wane Daut ombawi wigalek ambi vaga en ap akwa Iserali enagap wendarisiga menda, At Yesus at endaklagagi. \p \v 24 At Yesus ako ao warigiluk ogagya hegek, at Yohanes en it Iserali menda ovok erogo yugirigya dugwit, ‘Hit henomaluk andi, henendawi wenggebaluk mbo bagu hiniselok, ima wombabigigayogon o,’ yiluk, yugirigya lagagi. \v 25 Yugirigya lagagirik, vivis, at ogagya lagagi ako mondok atok mbup yup agya hegek, at Yohanes en iri dugwit, ‘An sa, nombasagwi o? At warup sokhelagwi ako, an dek o. Andi an dek ovara, at an nambetaga warisogon ako, wagya halok, at ap ombok atma, anen arepato nggolalogo baup meyan,’ yugirigya lagagi o,” Paulus en yugeragagi. \p \v 26 Yugirigya lagagirik, “Naswei. Hit Averaham ombawi inim, hit Yakuri dek ovara Ala henalon ombasagwi menda ogo inim, hit ninim nenagap wendarupwak yiluk, nenake wene yi at lakba wagagi o! \v 27 Anderogo at ovara, it ap akwa Yerusalem menda enasini ap ombok-ombok inim ako en, 'At Yesus andi, nenagap wendarisiga menda aro,' yiluk, yedok hegetek ovara, ndugurek-ndagarek it Yakuri samban ogasagwi vaga, it ap \it navi-navi\it* wene dirup warek bikegek yagalagwi ako, at warup hobaluk, warogo bagagwa vaga, wene andi atma at agagi. \v 28 'At ngga ogaga vaga waruk?' yiluk, adem belanggugwa menda, adem dek at hegek ovara, waruguluk, at Pilatus yugogogwa. \v 29 Eke, 'Anderogo okbasogon o,' yiluk, yugu lagagwa dirup watugwa ako wane-wane okbagu lagagwama, yo winik vaga lobalogo bagagwa ako visilogo wombaba wagu lagagwarik, hambuguselok wimu mabiselagwima akoma mabagagwa. \v 30 Wimu mabagagwa ovara, Ala en hambuluk lendagwima en iluk erogo mendok okbagagi. \v 31 At ao watitek hegek, at inim Nggalileya en Yerusalem lagagwa ako, at mendok okbagya lagagimu, eyave inil neyapwak yiluk inugirigya dugwit, ndugwis wisane welagagi. Eke, it inil hagagwa ako en yogak nit ap akwa Iserali menda vagalogo yukneregek lendagwi o. \p \v 32-33 Ala en nit nenombawi avyarat nggatuk erogo yugeragagi ako, Yesus hambuluk lendagwima en iluk erogo mendok okbagagi ako vaga, it enombawi nit nenake atma des iri lagagimu, sek wene yi at yukheralagwi. Anderogo atma, At Ala en iri dugwit, \q1 O yogak hat An nabut agya, \q1 Eke, An hat Hasin agya, \q2 Ogagyo o, \m yiluk, Mbuku Ndawi Wene\f + \fr 13:32-33 \ft Mbuku Ndawi Wene 2:2 \f* pasal 2 vaga dirup watigi. \p \v 34 Ala en ‘At hambuluk lendagwima en iluk erogo mondok okbagya neyalok, hivis vidis arisogon dek o,’ yiluk, iluk erogo mendok okbagagi ako andi, At Ala en iri dugwit, \q1 An sek okbayogon o, yiluk, \q1 Wene eve adik denek mondok avyarat ombarup menda Daut yugogogis ako, hit at okbigigayogon o,\f + \fr 13:34 \ft Yesaya 55:3. Eke 1 Tawarikh 17:7-14 yokanes. Ala en Daut yugugu dugwit, “Hat vaga wigalek menda ambi, adigat, mondok-mondok yerogo ogarup, nderogo ogarup, yugirigya dogopwak yiluk, Anen mondok okbayogon o,” yiluk, yugogogi.\f* \m yiluk, yagagi. \v 35 Eke, Daut en ambi inim iri dugwit, \q1 Habut Endawi Sek Adigat Denek ako, \q1 Eyave hambuluk, vidis agya hawen, hekbayogon dek o,\f + \fr 13:35 \ft Mbuku Ndawi Wene 16:10\f* \m yiluk, yagagi ako dirup warek agarik. \p \v 36 Ala en at Daut ogagya dogopwak yiluk vulogo bagagi ako, wane-wane at ogagya lagagirik, hombagagi. Hambigya lagagimu, ombawi hombagagwa inim saba lagagwa vidis agagi ovara, \v 37 At Ala en iluk erogo mendok okbagagi ako andi, vidis agetek. \v 38 Vidis agetek, iluk at werekma, hit weyak ogasagwi andi, At Yesus vaga Ala en dek erogo bigigaup hinilup arovovok yiluk, yukheraliga o, naswei. \p \v 39 Ala wene yugup Musa en dirup watigi ako vaga nenendawi mot okbininaliga dek. Ata, Yesus ovaga vanggabaluk avyarat ombasagwi vaga andi, Ala en nenendawi mot okbininaliga, yiluk, yukheraliga. \v 40-41 Anderogo atma, Ala en yugirigya hegek yugurugu lagagwa \it navi-navi\it* ako en yugu dugwit, \q1 Hit Ala weyak-edok erogo belagwi yi, \q1 Hit agipik yi hudi vaga an ambi okbigigaup ako, \q1 Hit yukheraup ovara, avyarat ombarusogon dek menda ogarisogon atma, \q1 Hit vok yugu dugwit, mondok dek at arusogon o, \m yiluk, yugeragagwa ako, hit anderogo at okbugugu hao en, henendawi suwam watu dogones o,” yiluk, at Paulus ako en yugeragagi. \p \v 42 Yugirigya lagagimu, Paulus Mbarenabas it mberen it Yakuri samban ogasagwima akoma wunggu-sigik, it ap akwa en, “Wene yukneregep ako, nin hivis samban vaga yukneravovok,” yiluk, yugurugu lagagwama, wunggugwa. \v 43 It ap akwa samban okbaluk wunggu lagagwarik, it Yakuri menda inim, it weram Yakuri dek menda Ala enalon umbutu dugwit Yakuri wene wugu lagagwa inim, wisane erogo Paulus Mbarenabas inim lagu dugwit, “Ala henabwa en Yesus vaga henomaluk dek okbigigiluk henagap wendarisiga ako, henendawi dibaluk, ogarit lagu dogones,” yiluk, wene mamulirugwi, enendawi aik wakbugwis, ogagagwa. \p \v 44 Hivis samban ogasagwi vaga o kota andoma ap akwa ovok erogo Nenasin Yesus wene huluguluk, homagagwa. \v 45 Homagwi ako vaga it Yakuri menda inil inigu lagagwarik, “A! Nit nenane hulup ova hera, it enane adigat hulup, nenanggon!” yiluk, enaninis en at Paulus ane iris ako saganggu dugwit, wiyiknom-weyaknom yagagwa. \p \v 46 Wiyiknom-weyaknom yugu-sigik, it Paulus Mbarenabas enalon dek yugurugu dugwit, “Ala wene hit Yakuri menda henendak yukheraup ovara, ‘Nit \bd niniluk dogop\bd* wene andi, waup ndak dek o, yiluk, nenanggon,’ yegep atma, hit hekbigiluk, it weram Yakuri dek menda ako at yugeregek nagu dogosogon. \v 47 Nenasin Ala en iri dugwit, \q1 ‘Ap akwa enagap wendarogo bisaup wene hologo bogogis ako, \q1 It ap akwa ininis unggul adik-adik o atok-atokma andoma \q2 enanggelekma awiya erogo bugu dogonyok yiluk, \q3 anenen denogo bagagigis o,’\f + \fr 13:47 \ft Yesaya 49:6\f* \m yiluk, yagagi ako, yogak yukneraliga atma, it weram Yakuri dek menda yugeregek lendagwi o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 48 Yugeragagi ako, it weram Yakuri dek menda ako en enaruk hobaluk, enendawi adenggen wisane umbutu dugwit, “Nenasin Ala wene yi andi, iya!” yiluk, siyabagagwa. Eke, it ap akwa iniluk mondok-mondok dogop denogo bogogi ako en wene andi vaga enendawi vanggabaluk Yesus ako avyarat umbutugwa. \p \v 49 Nenasin wene ako, o andoma ovok at wigak yagagi ovara, \v 50 Paulus Mbarenabas it mberen anggin-mbanggin okbisapwak yiluk, it Yakuri menda ako en akwa ininis werek menda Ala enalon umbutu lagagwa inim, it o kota andoma menda enasini ap ombok-ombok inim, enendawima mali wagu lagagwama, o andoma en haryogo wibogogwa. \v 51 Haryogo wibugu lagagwama, it ako en, “Hirenen” yiluk, inisok vaga mupwak hak horogo mbo bisiluk, o Ikoniyum lagagwa. \v 52 Lagu lagagwama, it o Andiyokiya andoma Yesus ane wogogwa ako, Averiniki enendawima des yi nunggwigya lagagimu, enendawi adenggen wisane agagwa. \c 14 \s1 O Ikoniyum dugwit, ogagu lagagwa wene \p \v 1 O Ikoniyum andoma o Andiyokiya ogagagwa ako wane-wane ogagagwa. Paulus, Mbarenabas ogo, it Yakuri samban ogasagwima nunggugu lagagwarik, wene eve des erogo yugeragagwa vaga it Yakuri menda inim, Yunani menda inim, wisane enendawi Yesus Ala abut denek menda ako avyarat umbutugwa. \v 2 Avyarat umbutu lagagwama, it Yakuri nin 'Yesus andi Ala abut dek atma, nenanggon,' umbutugwa ako en it weram Yakuri dek menda ako enaninis okbugu dogomundik, Yesus aburi inim ogot larupwak yiluk enendawima mali lagu lagagwama, \v 3 at Paulus Mbarenabas it mberen andoma ipi erogo dugwit, enalon dek Nenasin Yesus avok vagalogo yugurugu lagagwa. Eke, vagalogo yugurugu dugwit, Ala enabwa en okbisaliga wene avyarat ombarupwak yiluk, Paulus Mbarenabas it mberen Ala anye wogoragagi vaga, enelup arup enalon werek menda ogagwi, nggarogo ogarubuk menda ogagwi, ogagu lagagwa. \v 4 It o kota andoma menda ako ogot lagu dugwit, it nin Yakuri enane wugwi, eke, it nin lakbogogi ako enane wugwi, ogagagwa. \p \v 5 Ogagu dugwit, it weram Yakuri dek menda ako inim, it ap Yakuri menda inim, it enasini ap ombok-ombok inim, enendawi ambiat okbaluk, Paulus Mbarenabas it mberen nadok-hadok erogo helep vaga inurusogon yiluk, hologo bagagwa. \v 6 Hologo bagagwa ovara, it okbisaup hologo bagagwa wene ako Paulus Mbarenabas it mberen enaruk hobaluk, hoda o Likawoniya lagu lagagwarik, o kota Lisera inim, o kota Nderebe inim, o andoma avilis ambot yanonggegek lagu dugwit, \v 7 sek wene andoma yugeregek nagu lagagwa. \s1 O Lisera, Nderebe dugwit, ogagagwa wene \p \v 8 O Lisera andoma ap ambi isok weyak endaklagagirikmu, isok anye dek en sup mondok lagatek welagagi. \v 9 Ap ako at Paulus wene yugirigya aruk hunggwiyam, Paulus en il vurek dugwit, “Ap yi Ala ova vanggabaluk avyarat imbitya dugwit sek okbanup ombasiga,” yedok higya lagagirik, \v 10 at yugugu dugwit, “Hisok ngges erogo mondok iru,” yiluk, ane ombok vaga yugugu lagagimu, at ako soklok erogo mondok iri lagagirik, sup lagagi. \p \v 11 At Paulus ogagagi ako, it ap akwa homagagwa ako inil hugu lagagwarik, it Likawoniya enane vaga, “Madis ap ova hak agu lagaruk, ninisa wambu wagao o,” yiluk, enamitmit yagagwa. \v 12 Enamitmit yugu lagagwarik, enomadis inis ako at Mbarenabas inis Seus sanggwis, eke, Paulus wene wisane yagaliga menda halok, inis Heremes sanggwis, ogagagwa. \p \v 13 Ogagu lagagwama, ap madis Seus moga awi valek o kota weram vikit vagago welagagi ako en, “Ap akwa ninim en it lakbogogi ako enanggom warogo wogorasogon o,” yiluk, sapi nggulok inim, mbungga mudi-mudu mendago inim, sup o kota nunggwisagwima andenam wolok wagagi. \v 14 “Wogoraguluk ogasagwi” ako it lakbogogi Mbarenabas Paulus it mberen enaruk hunggu lagagwarik, enasum yirik libilogo baluk, ap wisane homarek werekma vupuk nunggugu lagagwarik, enane ombok vaga yugurugu dugwit, \v 15 “Avyak wai. Nit eve ap at, hit ndatak atma, hit nggarogo yiluk yerogo ogasagwi? Hit yi ogagek ndi ogagek enam warogo ogwasagwi menda yi, mbo baluk, at mbogot inim, wen inim, inamut yanggadek inim, yi menda ndi menda ovok Ala iluk agarik ako en bagagi at awene wavovok yiluk, sek wene wolok yukhera wagyo hegek ovara, ogasagwi o. \p \v 16 O muk en, yogak yi hudi vaga yi ap akwa ndi ap akwa enendawi ombakluk ogarit lagu-sigik, Ala en hekbisaliga ovara, \v 17 at ako yedok havovok yiluk, okbigigaliga. Henabwa en sek okbugugu dugwit, mbogot-vaga en musu wokhirigya, yi menda ndi menda enggen yupwak yiluk, ogagya, erom wisane erogo wokhirigya, henendawi adenggen okbugugu, ogasiga o,” yiluk, \v 18 enane anderogo yugeragagwa ovara, hegek, enanggom warogo wogeraguluk ogagagwa menda, moga hunik adigat yugurugu lagagwama, hetbagagwa. \p \v 19 Yugu lagagwama, it ap Yakuri menda o Andiyokiya inim, o Ikoniyum inim, wagu lagagwarik, nit ninim aruguluk, ap akwa enendawima manggu lagagwama, Paulus helep vaga wakbagu lagagwarik, “Mondok hombagas,” yiluk, nggigilogo o kota weram vikit mbo ha wunggugwa. \v 20 Mbo ha wunggu lagagwama, it Yesus ane wogogwa ako en at eyave ilim hegek, walinbaluk welagagwama mondok iri lagagirik, o kota akoma nonggagagi. Nunggwigya lagagirik, nogo yiluk, hutun Mbarenabas im o Nderebe lagagwa. \s1 Eneyami vaga o Andiyokiya lagagwa wene \p \v 21 Ap akwa o kota Nderebe andoma sek wene yugeragagwa vaga ap akwa wisane avyarat ombakluk Yesus ane wogogwa. Wugu lagagwama, eneyami vaga lagu dugwit, o Lisera nunggugwi, Ikoniyum nunggugwi, ogarit o Andiyokiya nonggagagwa. \v 22 O akoma yanonggegek lagu dugwit, “At Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi ako avema nunggup andi, anggin-mbanggin wisane nenovaga ari wagya hegek nunggusogon,” yiluk, it Yesus ane wogogwa ako, enendawi hoda okbugwis, “Wene avyarat embetep ako hekbaup moga o. Ata, henendawi wadok dek okbaluk dogones,” yiluk, mbilape yugurugwi, ogarit lagagwa. \p \v 23 Ap akwa Ala wene homarisagwima adik-adik akoma enasini dogopwak yiluk, Paulus Mbarenabas it mberen en ap denogo mondok okbugu lagagwarik, erom nenggetek samban ogagu dugwit, “Nenasin o. It ap yi, enendawi hovaga vanggabaluk avyarat embetao atma, ogarit nagu-sigik, des erogo enengge dogenyok,” yiluk, enake samban ogagagwa. \p \v 24 Enake samban okbaluk, o Pisidiya nonggegek, o Pambiliya nonggagagwa. \v 25 O kota Peraga akoma wene yugurugu lagagwarik, o Ataliya wombagagwa. \v 26 Andoma en mburi-vaga o Andiyokiya nonggagagwa. “Ala eyavup ogarit lavovok yiluk, Ala henabwa en okbugugu dogosogon o,” yiluk, lakbogogwa ako ogarit lagu lagagwarik, mondok nggabup erogo okbaluk, lakbogogwarikmu akoma at wagagwa. \p \v 27 O Andiyokiya nunggu wagu lagagwarik, Ala aburi ako homakbisiluk, Ala okbugu hegek ogonivit lagu lagagwa ako inim, eke, Ala en it weram Yakuri dek menda Nenasin Yesus ane avyarat ombarupwak yiluk, sup hurogo bogogi ako inim, wene mbilinogo yugurugu lagagwarik, \v 28 it o Andiyokiya Yesus ane wogogwa menda ako inim dugwit, ndugwis wisane welagagwa. \c 15 \s1 Yerusalem homagagwa wene \p \v 1 Akoma werekma, ap ambetap o Yudeya en o Andiyokiya unggu lagagwarik, nenaswei Ala aburi andoma mamulurugu dugwit, “At Musa en, Ap enagamut mbalup wene yukneragagi ako andi, wane-wane hit okbigitek halok, henagap wendarisogon dek,” yiluk, mamulurugu lagagwama, \v 2 it Paulus Mbarenabas ako en, it Yudeya en unggugwa ako inim wenemuk ombok erogo onggo-onggo yagagwa. Yugu lagagwama it mberen inim, it Andiyokiya menda avyarat umbutugwa ambetap inim, denogo bisiluk, yugurugu dugwit, “Hit Yerusalem lagu dogomundik, it lakbogogi ako inim, Ala aburi enasini ako inim, wene andi hinim mbali lales,” yiluk yugeragagwa. \p \v 3 Yugurugu lagagwarik, it Ala aburi andoma homago ako en lakbugu lagagwama, o Venisiya, Samariya inim, ya nonggegek lagu dugwit, it weram Yakuri dek menda enomaluk mbo baluk Ala wene wogogwa ako, mbilinogo yugeregek lagu dugwit, nenaswei Ala aburi andoma agarwik ako enendawi adenggen wisane okbogogwa. \v 4 Okbisilin it ako o Yerusalem nunggugu lagagwama, it Ala aburi o Yerusalem homago inim, it lakbogogi inim, it Ala aburi enasini inim, ako en heyaga wakbugu lagagwama, “Ala en okbininggu hegek anderogo at ogagyo,” yiluk, ovok erogo mbilinogo yugeragagwa. \p \v 5 Mbilinogo yugeragagwa ovara, it Parisi menda Yesus Ala abut denek menda avyarat umbutugwa nin ako en mendok yugu lagagwarik, “Dek o. It weram menda ogo, enagamut mbabaluk, Ala wene yugup Musa dirup watigi ako ogagu dogopwak yiluk yugeraup,” yiluk, yugeragagwa. \p \v 6 Yugurugu lagagwama, it lakbogogi inim, it Ala aburi enasini inim, wene andi mbaluguluk, homagagwa. \v 7 Wene ako wisane erogo mbanggugwarikmu, at Peterus mendek iri lagagirik, yugirigya dugwit, “Naswei. O muk erogo Ala en, it weram Yakuri dek menda sek wene hobaluk avyarat ombarupwak en yiluk, yugeregek lagya dogogiluk, denogo baninggigi ako henelup o. \v 8 Ap akwa enendawi Ala ovok elup atma, it ap weram menda ogo, Averiniki nit wokneragagi ako hak, it wogeragagi. Andi vaga, Ala en it ap weram Yakuri dek menda at aburi okbigas ako yedok helagwi. \v 9 Ala en, it yi iya, it andi meyan, nenombasigadek, nit ovok ndatak nenombasiga atma, irogo, enendawi Yesus avyarat ombasagwi vaga enomaluk dek erogo bisaliga. \p \v 10 Anderogo atma, nit ninim, nenasini-nenombawi inim, Musa wene anggin nenovaga durik hegek ogarup mondok meyan hugu lagagup ako, hit yogak nggarogo yiluk wene andi, it Yesus ane welagwi menda anggin enovaga durogo bisiluk, Ala nggarogo okbugu hamwi? yiluk, avut mbaluguluk yagalagwi? \v 11 Enagap wendarup andi, anderogo dek! Nit Nenasin Yesus nenabwa en okbininaliga andi vaga, nit avyarat umbutu niniselok, nenagap wendakninivisiga hak, it anderogo avyarat umbutu-selok, enagap wendaginivisiga, yiluk, avyarat ombasagwi o,” yugeragagi. \p \v 12 Yugirigya lagagimu, it ap homagagwa ako ovok enane dek mbup yugu lagagwarik, enaruk hunggu-sigik, Mbarenabas Paulus en yugurugu dugwit, Ala en okbugu hegek, it weram Yakuri dek menda ova, enanggelekma enelup arup enalon werek menda ogagwi, nggarogo ogarubuk menda ogagwi, ogagagwa wene mbilinogo yugeragagwa. \v 13 Wene andi, enaruk hunggu lagagwarik, Yakubus en it lakbogogi menda inim, it Ala aburi enasini inim, yugirigya dugwit, “Nowa-nasin. An nane yukheraliga yi, henaruk holes. \v 14 Ala en endak it ap akwa weram Yakuri dek menda enanggelekma en nin At aburi denek belalogo miginipigi wene ako Simon en mbilinogo yukneraga. \p \v 15 Wene Simon yukneraga andi, it \it navi-navi\it* Ala yugirigya hegek yagagwa en dirup watugwa ako wane-wane at yukneraga o. Dirup watugwa ako andi ambi yi: \q1 \v 16-18 Eke, hivis an wagya dogomindik, \q1 It Iserali agako higirek, avakwa enanggelekma agarwik ako inim, \q1 Eke, it ap akwa weram Yakuri dek menda An naburi denek dogopwak yiluk yanggup yugeragagis ovok erogo inim, it ako en \q1 Enasin Ala An namusek wagu dogopwak yiluk, \q1 Daut awi valek masalagagi ako\f + \fr 15:16-18 \ft Adem \fq Daut awi valek masalagagi ako\ft andi, at Daut inis ombok werek hegek, it avakwa Iserali menda at avema sek welagagwa ovara, Daut hambigya hegek ap ambi vivis avoloma mondok iri hegek adik-adik sak yagagwa. Andi vaga, o danggop agagi halok, it navi-navi en wene wakhegek Daut awi valek masalagagi yagagwa.\f* avoloma vanggya, \q1 O danggop avoloma vanggya dugwit, endak valek welagagi hak ogarogo bagya, \q1 Ogarisogon. \q1 At anderogo ogasiga menda o muk yagagi ako Henasin Ala enat yagagima, yukheraliga o,\f + \fr 15:16-18 \ft Amos 9:11-12\f* \m yiluk, yugeragagi wene dirup watugwa atma, yukheraliga. \p \v 19 Yakubus en ambi yugirigya dugwit, “Dirup anderogo watugwarikmu, an ombasiga andi, it weram Yakuri dek menda enendawi wenggebaluk Ala wene welagwi ako, enendawi anggin erogo okbisaup dek ovara, \v 20 nit un surat vaga dirup watu dugwit, ‘Wam madis anggom warek naup moga. Wanggi waup moga. Yi menda ndi menda honak warek amuya winggitek halok naup moga. Amuya naup moga,’ yiluk, dirup warogo wogorasogom o. \v 21 Musa wene ako\f + \fr 15:21 \ft Imamat 17:10-18:30\f* o muk endak en yogwak yi hudi yi awi ndi awi ndugerek-ndagarek Yakuri samban ogasagwi vaga it samban ogasagwima bikegek yugerelagwi atma, dirup anderogo warogo wogeraup sek ombasiga,” yiluk, yugeragagi. \s1 Ap akwa weram Yakuri dek menda enake dirup watugwa wene \p \v 22 Yugirigya lagagimu, it lakbogogi inim, it Ala aburi enasini inim, Ala aburi andoma homagu lagagwa ovok erogo inim, “Paulus Mbarenabas it mberen nit yoma menda inim denogo o Andiyokiya lakbisasogom o,” yiluk, Ala aburi enasini ap ombok-ombok ambi Yudas, inis ambi Mbaresabas inim, ap ambi Silas inim, denogo bogogwa. \v 23 Denogo bisiluk, dirup watu dugwit, \p “Nenaswei wa. \pi1 Henaswei nit Yesus en lakbininggigi inim, Ala aburi enasini inim, ako en nenaswei hit Yakuri dek menda avyarat ombasagwi o Andiyokiya, Siriya inim, o Kilikiya inim, hit andoma agipik ovok erogo wa yukherelagwi o. \pi1 \v 24 It nin ninim welagagup ako, niren yugeregetek hegek, henadema wagu lagarwik, yukhurugu dugwit, “At Musa en, Ap enagamut mbalup wene yukneragagi ako andi, wane-wane hit okbigitek halok, henagap wendarisogon dek,” yiluk, yukheragao ako vaga, henendawi weyak okbugugu lagaoma, henendawi anggin agipik ako, nenaruk hunggup. \v 25-26 Nenaruk hunggurikmu, yogak nit homagu dugwit nenendawi ambi at okbaluk, ap ambetap denogo bisiluk henadema lak bigiga wendagwi. It ako nenaswei nenendawi hunik Paulus Mbarenabas ako, Nenowa Yesus Keretus ake yiluk enalon dek hambup sek at umbutu dugwit Ala wene yugeregek nelagwi menda inim lakbisa wendagwi. \v 27 Anderogoma, it ap Yudas Silas en dirup warek yi wane-wane mbilinogo yukheramwak yiluk wolok lakbigiga wendagwi. \v 28 Averiniki ninim en hit ogagu dogop imbito ako andi, nit Yakuri nenombawi ogagu lagagwa mamulik menda ako anggin menda ambi inim henovaga durogo bigigitek, we un, ogarup menda halok adigat ogagu dogop imbito ako yi aro: \v 29 Madis anggom warek nunggwi, amuya nunggwi, yi menda ndi menda honak warek amuya winggitek halok, ugun nunggwi, wanggi wugwi, ogasagwi ako, mondok ogarubuk. Mondok ogagatek halok andi, hit mondok sek at ogagu dogosogon o. \p Wene andi at yukhirigyo o, nenaswei wa.” \m yiluk, dirup warogo, it ap 4 ako inim lakbogogwa. \p \v 30 Lakbugu lagagwama, o Andiyokiya nunggugu lagagwarik, it Ala aburi andoma ako homakbisiluk, dirup warek andi wogeragagwa. \v 31 Wogurugu lagagwama, bikugu dugwit, wene enendawi aik warogo dirup warek hugu lagagwarik, enendawi adenggen wisane agagwa. \v 32 It Yudas Silas ogo, \it navi-navi\it* Ala en yugirigya hegek yagalagwi menda atma, it enaswei Ala aburi andoma ako yi wene ndi wene wisane yugurugu dugwit, enendawi aik wakbugwis, enendawi hoda okbugwis, ogagagwa. \v 33 Andoma maren hudi welagagwarik, it enaswei Ala aburi andoma en “Yogo, hit sek erogo elalo,” yiluk, it Ala aburi enasini lakbisa wagagwa ako enadema eneyami vaga lakbogogwa. [ \v 34 Lakbogogwa ako wagagwa ovara, at Silas andi, “Mbup yisogon,” yiluk, andoma at mbup yagagi.]\f + \fr 15:34 \ft Ala wene Bahasa Yunani mondok endak menda ayat 34 yi dek. It ap Ala wene inilup menda en “Ayat 34 ako andi ap Lukas ako dirup watitek. Ap adik en hivis dirup watigi,” yiluk, yagalagwi.\f* \p \v 35 It Paulus Mbarenabas it mberen o hunogoma lagetek, o Andiyokiya andoma dugwit, it inim, ap nin wisane inim, Nenasin Yesus ogagya lagagi wene ako mamulirugwi, yugurugwi, ogagu lagagwa. \s1 Paulus Mbarenabas it mberen ogot-hedagagwa wene \p \v 36 Akoma welagagwarik, hivis Paulus en Mbarenabas yugugu dugwit, “Yi awi ndi awi Nenasin Yesus wene ako yugeregek nagu lagagurikmu akoma, nenaswei Ala aburi ako, Nggarogo agarwik inisamwi? yiluk, biginigik lasogom o,” yiluk, yugogogi. \v 37 Yugugu lagagimu, at Mbarenabas en, Yohanes inis ambi salek Marakus ako ninim lasogom, yagagi ovara, \v 38 Paulus en, “At ninim laup meyan,” yiluk, yugugu dugwit, “Nit o Pambiliya dugwit, ninim wene yugeregek laup ovara hekbiniluk winggigirikmu,\f + \fr 15:38 \ft Lakbogogi Wene 13:13 bikanes. \f* yogak ninim laup dek,” yugogogi. \p \v 39 Yugugu lagagimu, it wenemuk yugu lagagwarik, it mberen ogot-hidugu lagagwarik, at Mbarenabas en Marakus wolok mburi-vaga o Sipurus lagagwa. \v 40 Eke, at Paulus ako andi, Silas migitu lagagimu, it nenaswei Ala aburi en, “Nenasin Ala henabwa ombasigama, hinim lasogon,” yiluk, yugurugu lagagwama, lagu lagagwarik, \v 41 o Siriya inim, Kilikiya inim, yi awi ndi awi ya nonggegek nagu dugwit, at Paulus ako en it Ala aburi homago ako enendawi wadok dek dogopwak yiluk, yugeregek nagu lagagi. \c 16 \s1 Timotius ako Paulus Silas inim lagagwa wene \p \v 1 Yugeregek nagu dugwit, o Nderebe lagya lagagirik, o Lisera lagagi. O Lisera andoma ap ambi Yesus ane wogogi inis Timotius. At isa andi, Yakuri menda ovara, avyarat imbitigi, eke, asin andi, Yunani menda. \v 2 It nenaswei Ala aburi o Lisera menda inim, o Ikoniyum menda inim, Timotius andi endawi sagain hugu lagagwarikmu, \v 3 Paulus en, “Timotius nit mberen nagu dogosogon,” imbitya lagagirik, it Yakuri o andoma menda ovok erogo Timotius asin andi, ap Yunani menda enelup atma, Paulus en agamut mbalupwak yiluk yugeragagi. \p \v 4 It Paulus Timotius it mberen yi awi ndi awi o kota adik-adik nagu dugwit, wene o Yerusalem it lakbogogi inim, Ala aburi enasini inim, o Yerusalem nggatuk erogo mbanggugwa ako, it dibaluk ogagu dogopwak yiluk yugeregek nagu lagagwa. \v 5 Anderogo yugeregek nagu lagagwa vaga, it Ala aburi o adik-adik homagu lagagwa andoma it Yesus avyarat ombasagwi ako enendawi wadok dek agya lagagimu, ndugerek-ndagarek ambi labok, ambi labok, ogagu dugwit, Ala aburi wisane agagwa. \s1 O Terowas en Paulus abi hagagi wene \p \v 6 Eke, at Averiniki en, “O Asia andoma Ala wene yugeregek labuk,” yugirigya lagagimu, Paulus eyaganggom inim lagwi ako, o Virigiya en o Nggalatiya nagu lagagwarik, \v 7 o Misiya nungguguluk hudi mbalekma vanggo yi lagu lagagwarik, o Mbitiniya nungguguluk ogagagwa menda, At Yesus Averiniki en, “Nunggup,” yugeregetekma, \v 8 o Misiya hegek mbikit o Terowas nonggagagwa. \v 9 O Terowas nunggugu lagagwarik, andoma nogo yugu dugwit, at Paulus abi vaga ap Makedoniya menda ambi mendek dugwit, “Nit yonggatninisanok yiluk, o Makedoniya yoma oma,” yiluk, nggino yugugu hagagi. \v 10 Higya lagagirik, “Ala en nit sek wene ap Makedoniya menda yugeregek laguluk, ninayonggo bagas higyo,” yiluk, Paulus, Silas, Timotiyus, an Lukas ninim, nit mbikit laguluk vipuk ogagagup. \s1 O Pilipi hwa Lidiya avyarat imbitigi wene \p \v 11 O Terowas en mburi vaga nunggugu lagagurik, mbikit o Samotarake wunggu lagagurik, hutun en, o Neyapolis lagagup. \v 12 Lagu lagagurik, o Makedoniya kota eve iya inis Pilipi, it ap Oroma menda en vagago welagagwarikmu akoma, nunggugu lagagurik, andoma dugwit, ndugwis maren hudi welagagup. \p \v 13 It Yakuri samban ogasagwi vaga o kota sup nunggwisagwima en wunggu lagagurik, “Is amban vaga samban ogasagwima andoma werek,” yiluk, lagu lagagurik, it akwa homago werekma ninim hora yiluk, wene yugeragagup. \v 14 Yugeragagup hunggugwarikmu ako, hwa o kota Tiyatira menda ambi yum mudu heda ndimbup-ndimbup enggen hak sek adigat onggo hundutu lagagi menda inis Lidiya ako en Ala inis siyabaligama, at Paulus yugeragagi wene ako wapwak yiluk Nenasin Ala en endawi sup hurugo bagagi. Endawi sup hurugo bagagi vaga wene wigya lagagimu, \v 15 hwa ako at amwa agarwik menda inim ima wombabogogi. Ima wombabugu lagagimu, at hwa ako en, “Hiren, Hwa yi, Nenasin Yesus avyarat embetas o, nembetep halok, an namwa ninim dogoguluk omanes,” yiluk, hunik adigat yuknirigya lagagimu, “E o,” yiluk, amwa nonggagagup. \s1 O Pilipi en heda magago mabogogwa wene \p \v 16 Ndugwis ambi vaga samban ogasagwima lagusim, hwavyak ap enayeloman ambi madis endawima nonggagagirikmu, madis inis vaga wene enunggut vivis arup menda yugirigya halok yoparip wisane erogo lugurogo asini wogoraligama, suvaga ninim avuk agu lagagurik, lagusim, \v 17 hwavyak ako en, “At Siyalek Adigat Agarik Ala ayeloman henagap wendarup wene yukhera wendagwi yi, yogisenes o,” yiluk, hwidyak hunik yagan Paulus ninim nenambetaga wagagi. \v 18 Anderogo adigat iri hegek, ndugwis wisane ogagya lagagimu, ndugwis ambi vaga at Paulus anggon imbitya lagagirik, hwavyak avikit elose nomalogo madis ako yugugu dugwit, “Yesus Keretus inis vaga hwavyak yi endawima en wilinyok yiluk, yukhisiga,” ao yugugu hegek, madis ako nggigilogo winggigi. \p \v 19 Wunggu lagagimu, hwavyak ako asini en, “Ai! Yoparip lugurogo woknirigya dogop nenape wenggelek agurik ako dek aga o,” umbutu lagagwarik, at Paulus Silas it mberen vakbisiluk, liginiviluk, o pasar hunisagwima ambi agya halok wene mbalisagwima akoma enasini ap ombok-ombok enadema bisa lagagwa. \v 20-21 It enasini ap ombok-ombok o kota andok ako enadema bisa lagu lagagwarik, yugurugu dugwit, “Nit ap Oroma menda en ogagu dogop moga yugup hegek, ap Yakuri yi, it ogwasagwi menda mamulnirugu dugwit, nit nenawi o kota yoma nadok-kadok erogo bagwi inigup,” yiluk, yugeragagwa. \v 22 Yugurugu lagagwarik, ap apik homarek mondok yugu dugwit, inurusogon yiluk ogagu lagagwama, enasini ap ombok-ombok o kota vagogo ako en, “Enasum yirik andi libilogo bisiluk, yo enares,” yugeragagwa. \v 23 Yugurugu lagagwama, yo sagalogo initu lagagwarik, nggigilogo o heda marogo mabiselagwima mabugu lagagwarik, ap enaruwam welagagi ako, “Mondok des erogo enaruwam watya dogwen,” yiluk, yugogogwa. \v 24 Yugogogwa ako hobaluk, o kamar ogorek o ilim akma andoma mabugu lagagirik, inisok yo vaga silup okbisiluk sovalogo bogogi. \pc \fig Paul, Silas inim inisok yo vaga silup okbisiluk sovalogo|alt="LB 000337b" src="LB00337B.jpg" size="col" loc="ACT.16.24" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lakbogogi Wene 16:24" \fig* bogogi. \p \v 25 Sovalogo bogogi andoma welagagwa ovara, o hup agako vaga it nin heda mago andoma enaruk hunggusigik, it Paulus Silas it mberen samban ogagwi, Ala inis siyabagu dugwit ndawi watwis, ogagusim, \v 26 mbikit supuk erogo o wadok ombok iri dugwit, o valek heda marogo mabiselagwima akoma o owak ngguvulik ovok wadok yagagi. Iri lagagimu mbikit sogop ovok erogo hut lagya, mbusi heda mago ovok erogo visilogo lagya, ogagagi. \v 27 Ogagya lagagimu, at ap heda mago enaruwam welagagi ako en iluk akluk, heda marogo mabiselagwima sogop hutlagagi il higya lagagirik, “It heda mago ako mondok winggyao higi,” imbitya lagagirik, yaga varam nggigis erogo wakedagiluk ogagyama, \v 28 at Paulus en, “Nasin! Hat wakedabuk! Nit ovok erogo yoma agurik,” yiluk, ane ombok vaga yugogogi. \p \v 29 Yugugu lagagimu, at heda mago enaruwam welagagi ako en, “Yunda yividiluk wolok omanes,” yugirigya lagagirik, alon en owak dede yagan vupuk Paulus Silas it mberen enavema hora yi lagagi. \v 30 Hora yi lagya lagagirik, it mberen wogonombolok weram wibugu lagagirik, “Ai nasini, an nagap wendak-hedagiluk, nggarogo ogarik?” \p \v 31 Yugirigya lagagimu, it ako en, “Dek o. Hendawi Nenasin Yesus ovaga vanggabaluk avyarat imbitya heyalok, hat hinim, hat hamwa agipik inim, henagap wendarisogon o,” yugogogwa. \v 32 Yugugu lagagwarik, at inim, it ap akwa at amwa agarwik inim, it ovok erogo Ala wene yugeragagwa. \v 33 O hup andi vaga at heda mago enaruwam welagagi ako en it wogonombolok lagya lagagirik, heda mago dugwit enagamut mbalarit lagagi ako horinipu lagagimu, at inim, at amwa agarwik inim, ima wombabogogwa. \v 34 Ima wombabugu lagagwama, wogonombolok at amwa nunggugu lagagwarik erom wogoragagi. At inim, at aburi inim, enendawi Ala ovaga vanggabaluk avyarat umbutugwa vaga enendawi adenggen wisane agagwa. \p \v 35 O yanggo iri lagagimu, it enasini ap ombok-ombok o kota andok ako en, “Ap heda mago enaruwam agarik en it ap mberen heda marek ako heda visilogo wibisapwak yiluk, yugiri elales,” yiluk, it inarwi yegen werek menda lakbisa lagagwa. \p \v 36 Lakbisa lagagwa yugiri lagu lagagwama, ap heda marek mabiselagwima aruwam welagagi en Paulus yugugu dugwit, “Nasini o kota vagogo agarwik ako en hit mberen heda visilogo wibisaup, yagao, yukniri wagaoma, wunggu dogomundik, henendawi ugun at elales o.” \p \v 37 Yugeragagi ovara, at Paulus en it yegen werek menda yugirigya dugwit, “Dek o. Nit Oroma menda arovara,\f + \fr 16:37 \ft Ap Oroma menda halok, wene hudi bago werekma, enanggadi watu dugwit enowak dilup andi moga. Eke, yawi initwis, yo vaga lobalogo bugwis ogarup and moga. It ap nin Oroma dek menda enanggadi watu dugwit enowak dilup andi sek at. Eke yawi initwis, yo vaga lobalogo bugwis, ogarup andi moga dek. At Paulus ako ap Yakuri menda ovara o kota Tarusus endaklagagirikmu, ap Oroma menda at yugu lagagwa. Andi halok at yawi warup andi moga.\f* adem sek erogo yenaga wokbaluk nenowak dinggitek dugwit, ombok vaga yo yawi nenakbaluk lembaga mabininggaoma, nit yogak yonggo yegetek mbauk erogo wibininaup yiluk yagaoma, yagalagwi yi? Dek! It enadigat en nit woknenombolok wulupwak yiluk warupwak.” \p \v 38 Yugeragagi ako, it yegen werek menda en it o kota vagogo agarwik enasini ap ombok-ombok ako enadema lagu lagagwarik, “Paulus Silas ako it Oroma menda hegek oginivup,” yugeragagwa ako enaruk hunggu lagagwarik, “Nit ogagyo wi,” yiluk, enalon agagwa. \v 39 Enalon agu dugwit, it ako enadema wagu lagagwarik, “Ai, nenaswei! Weyak okbugugup atma,” yiluk, it ako lembaga en mo bisa lagu lagagwarik, “O kota yoma dogop dek. Elales o,” yugurugu lagagwama, \v 40 akoma en, wulu wagu lagagwarik, hwa Lidiya amwa akoma nonggagagwa. Nunggugu lagagwarik, andoma enaswei nin inim dambunggu lagagwarik, enendawi aik wakbisiluk, lagagwa. \c 17 \s1 O Setalonika dugwit, ogagagwa wene \p \v 1 Lagu lagagwarik, o Ambipolis nunggugwi, Apoloniya nunggugwi, ogarit o Setalonika nonggagagwa. Nunggugu lagagwarik, it Yakuri samban ogasagwima andoma werekma, \v 2 at Paulus itok it Yakuri samban ogasagwi vaga inim samban ogasigama, nonggagagi. Ndugwis henggam it samban ogasagwi vaga aren Ala wene dirup warek vaga at inim it inim wene amburup mbalogo yugu lagagwa. \v 3 Yugirigya dugwit, “At Ala en Nenowa Inis Ombok denogo bagagi Keretus ako, edup yagan wakbaluk, hambuluk lendagwima en iluk akluk mondok yup mirik welagagirikmu, mondok yagagi o,” yiluk, yedok hapwak yiluk des erogo yugirigya lagagirik, “An Paulus en Yesus avok yukheraliga yi, Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi Mesias\f + \fr 17:3 \ft Inis ‘\fq Keretus\ft ’ inim, inis ‘\fq Mesias\ft ’ inim adem ambiat. Andi, ‘Ala en Daut ombao inis ombok ambi nit at avema ninigik nenagap wendarigiluk denogo bagagi'. Eke Keretus andi Yunani enane vaga yugu lagagwa, Mesias andi, Iberani enane vaga yugu lagagwa. 1 Tawarikh 17:11-14, Yesaya 9:6-7, Yeremia 23:5, Daniel 9:25, Lukas 1:30-32 yokanes.\f* ako, araro,” yiluk, mbilinogo yugeragagi. \v 4 Yugeragagi ako, wene andi avyarat enendawima ndun yi nunggwigya lagagirik, it Yakuri menda nin inim, it Yunani menda Ala enalon umbutu lagagwa nin wisane inim, akwa ininis werek eneyave wisane inim, Paulus Silas inim hondo yi lagagwa. \p \v 5 Hondo yi lagu lagagwama, it ap Yakuri en, “Nit hekbininiluk it inim hondo yi lagao andi, nit nenanggon!” yiluk, enendawi weyak yugu dugwit, ap enendawi weyak vasat dagalek agarwik menda homakbisiluk, it avakwa o kota andoma nadok-kadok okbisapwak yiluk, enendawima manggugwa. Manggu lagagwama, iren avakwa andoma agarwik ako enendawima malit lagu lagagwama, avakwa wisane nadok-hadok yagan, at Paulus Silas it mberen ombokma enawene mbaluguluk, ap Yason awi enda mbanggugwa menda, \v 6 it mberen eneyave dek iniselok, at Yason inim, nenaswei nin inim, ligenombolok enasini ap ombok-ombok o kota vagogo agarwik menda enadema bisa lagagwa. Bisa lagu lagagwarik, it yugurugu dugwit, “O yi awi ndi awi ovok erogo weyak ogarit lendagwi menda ako, eneyave yoma wagaoma, \v 7 at Yason en wogonipas. It ap andi, at Kaisar en wene yugup ako weyak erogo bagu dugwit, Nenasin inis ombok adik ambi Kaisar hak agarik ako andi, inis Yesus aro, yiluk, yagalagwi o,” yugeragagwa. \v 8 Yugeragagwa ako it enasini ap ombok-ombok o kota vagogo agarwik menda inim, avakwa homagagwa ako inim, enaruk hunggu lagagwarik, nane-hane yagagwa. \v 9 Eke, at Yason aswei inim en heda marek onggo bagu lagagwama, visilogo hekbogogwa. \s1 O Mbereya dugwit, ogagagwa wene \p \v 10 O hup agya lagagimu, it nenaswei Ala aburi andoma en Paulus Silas it mberen o Mbereya lakbogogwa. Lakbugu lagagwama, o hup lagu lagagwarik, it Yakuri samban ogasagwima nonggagagwa. \v 11 It avakwa Setalonika menda andi, enendawi mbuk ovara, it Mbereya menda andi, enendawi mondok sekma, Ala wene yugeragagwa ako, enendawi adenggen vaga wugu lagagwarik, “At Paulus en wene yukneraliga yi, avyarat a, dek a,” yiluk, hutun-howam Ala wene dirup warek bikugu lagagwa. \v 12 Bikugu dugwit, it Yakuri menda wisane avyarat umbutugwa. It Yunani menda akwa ininis werek inim, ap inim, it ogo, wisane at avyarat umbutugwa. \p \v 13 Avyarat umbutu lagagwama, it Yakuri menda o Setalonika ako en at Paulus o Mbereya Ala wene yugeraliga yugwi ako enaruk hunggu lagagwarik, ap akwa o Mbereya menda enendawi burup yupwak yiluk wene enendawima mali wagu lagagwama, \v 14 it nenaswei Ala aburi o Mbereya menda ako en Silas Timotius it mberen andoma inigik, Paulus inamut ombok yanggadek embet vaga wolok balagagwa. \v 15 It ap Paulus wolok balagagwa ako en o Atena balagu lagagwama, Paulus en, “Timotius Silas it mberen hodo erogo warupwak yiluk, lakbisa omano,” yiluk, wene sadi erogo lakbogogi. \s1 Paulus o Atena dugwit, ogagagi wene \p \v 16 At Paulus ako it Timotius Silas it mberen wagusawen, o Atena enabyam dugwit, o kota andoma huvuwak moga-moga ap ininggi-vaga ogarek wisane umwa-wasim werek higya lagagirik, endawima en mondok anggon imbitigi. \v 17 Anggon imbitya lagagirik, it Yakuri menda inim, it avakwa Yunani Ala enalon ombasagwi menda inim, it Yakuri samban ogasagwima andoma, “Wene yi avyarat higi,” ombarupwak yiluk, wene mbanggwis, hutun-howam erom hunisagwima andoma inim avuk agya lagagirik, wene yugirigya, ogagya lagagi. \p \v 18 Ogagyama, o akoma it ap yi wene ndi wene adem hivilisagwi menda Epikuros wene vagago welagagwa inim, Setoa wene vagago welagagwa inim, yagan nagu lagagwa ako, werekma, iren, Paulus inim wene onggo-onggo yugu dugwit, “Wene yugwi ako eke hambok yagan landiga menda yi, nggarogonggan wokbaluk yagan landiga embetep?” yugwi, eke, at Paulus en At Yesus avok sek wene ako inim, at iluk akluk mondok yagagi wene inim, yugirigya halok, it nin en, “Dek o. Avakwa adik enomadis awene wolok wagya lagarik, iri higyo o,” yiluk, yugwi, ogagu lagagwa. \p \v 19 Yugu lagagwarik, Paulus wolok, o Areyopagus wene amburup mbalisagwi menda enadema ba wagu lagagwarik, yugu dugwit, “Hat wene adik swi menda mamuleraliga andi, nit ninelup aruguluk yukneran. \v 20 Hat wene adik hak yagan lagya hunggurikmu, 'Wene eyave adem yi at yagaliga,' ombaruguluk, iru o,” yugogogwa. \v 21 (Andi, yugogogwa ako, enawerek Atena menda inim, huru inisa wagagwa welagagwa inim, it ako en wene adik swi menda adigat hunggwis, yugwi, ogagu dugwit, yi ogagek ndi ogagek ogagatek at welagagwa.) \p \v 22 “Iru o,” yugu lagagwama, Paulus ako en o Areyopagus it wene amburup mbalisagwi menda enanggelekma mendek yiluk, yugirigya dugwit, “Hit naswei o Atena menda yi wai. Hit huvuwak amuli hubaluk, henendawi andi vaga adigat vanggabaluk musek lagu hinigis o. \v 23 O kota yoma hit huvuwak awi valek nil hegek lagya dugwit, huvuwak awi valek ambi, inis ‘Nenasin Inis Nininggut’ salek dirup warek nil higi. Hit hininggut dugwit, inis siyabelagwi ako andi anen yukheraliga o.” \p \v 24 Yugirigya lagagirik, “At wen inim, yi menda ndi menda wen vaga menda ovok inim, ogagagi Ala ako andi, wen-mbogot vagogo aratma, at huvuwak awi ap en vanggugwarikmu akoma agarikbuk o. \v 25 At adigat en yi ap akwa ndi ap akwa iniluk oginipu, enelagap agavuk wogirigya, yi menda ndi menda wogirigya, ogasigama, At angge ambi dek halok, avakwa enangge ambi At wogorup andi mondok dek o. \v 26 Ala en adem ap ambiat vaga yi ap akwa ndi ap akwa ininis unggul adik-adik dombok yi awi ndi awi wigalarupwak yiluk ogagya, o ndugerek-ndagarek ogarit nagu dogopwak yiluk, hologo bagya, eke o yi awi ndi awi dogop hudi ogorogo bugu, ogagagi. \v 27 At ogagagi ako andi, At Ala adumu dek horok-korok ninim at agarik hegek, belalit lagu dogomundik, 'Avyarat ai,' yiluk enendawima yedok hapwak yiluk ogagagi o. \v 28 Eke, ap hit menda ambi ndawi bagya dugwit, \q1 ‘Nit ogo at vaga wigalek aro,’ \m yiluk, yagagi ako wane-wane, niniluk agurik inim, o wen vaga nagwis inim, nit agurik inim, andi, at vanggabaluk dugwit ogasagwi o. \p \v 29 Andi halok, nit Ala vaga wigalek agurik atma, at eyave adem andi, avakwa enendawi hologo baluk mbusi emas vaga, mbusi perak vaga, helep vaga, huvuwak ogovak higirik andi hak, ombarubuk o. \v 30 O muk en nininggut dugwit ogagu ninigik, Ala en ugun welagagi ovara, yogak andi, nit yi ap akwa ndi ap akwa ovok erogo nenomaluk mondok mbo baluk Yesus ambetaga lagu dogop yiluk yukneraliga. \p \v 31 Ap ambi denogo mondok okbagagi en avakwa ovok ogasagwi wane-wane enowak dilinivup ndugwis ambi hologo bagagi o. Eke, nenowak dilninivisogon ako, nit avakwa ovok nenelup dogoguluk, At ako andi, hambuluk lendagwima en iluk erogo mendok okbagagi o, yiluk, yukheraliga o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 32 At Paulus en hambuluk iniluk arup wene ako iri hugu lagagwarik, it nin ako en Paulus wiyiknom-weyaknom erogo agonda yagagwa ovara, it nin en andi, “Wene andi, vivis ambi inim yukneranok,” yiluk, yugu lagagwama, \v 33 at Paulus ako it wene amburup mbalisagwi menda enanggelekma en winggigi. \v 34 Wunggu lagagimu, ap ambetap andoma Paulus inim dambunggu lagagwarik, avyarat umbutugwa. Ambi andi ap wene amburup mbalisiga menda inis Dionisius. Ambi andi hwa ambi inis Damaris, eke it nin inim, avyarat umbutugwa. \c 18 \s1 O Korendus dugwit, ogagagi wene \p \v 1 Andi ogagya lagagirik, at Paulus ako o Atena hekbaluk, o Korendus lagagi. \v 2 O Korendus lagya lagagirik, andoma dugwit, ap Yakuri menda ambi o Pondus endaklagagi inis Akwila, eke, ogwa inis Pirikila it mberen inim avuk agagwa. Ap inis ombok \it Kaisar\it* Kolaudiyus en, “It Yakuri menda o Oroma yoma dogop dek o,” yiluk, wene yugeragagi vaga, ap andi ogwaim ao swi at o Italiya hekbaluk, o Korendus wagagwa. Wagu lagagwarik, andoma inigik, Paulus biginisa lagagi. \v 3 It yum \it tenda\it* eravo valuguluk monggadisagwi menda halok, at Paulus ogo ilup atma, inim dugwit, inim yum \it tenda\it* eravo valumenda monggatu lagagwa. \v 4 Ogagu dugwit, at Paulus ako ndugurek-ndagarek it Yakuri samban ogasagwi vaga it samban ogasagwima nonggegek iri dugwit, it Yakuri inim, it Yunani menda inim, it enendawi Yesus avyarat ombarupwak yiluk, Ala wene amburup mbalogo yugirigya lagagi. \p \v 5 Andenam werekma, Silas, Timotius inim, o Makedoniya en wagu lagagwarik, inim dugwit, at Paulus ako yavup adik ambi ogagya lagetek, Ala wene andi adigat yugirigya lagagi. Yugirigya dugwit, “Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi Keretus ako andi, Yesus aro,” yiluk, it Yakuri menda yugirigya lagagi. \v 6 Yugirigyama, it ako inim ogot-hidugu dugwit, wiyiknom-weyaknom erogo bagu lagagwama, Paulus en, “Hit dek erogo bigigaup andi, an novavut vaga dek o. Hit henovadombok okhedasogom vaga dek erogo bigigayogon. Eke, an yogwak en it ap weram Yakuri dek menda yugeregek nagu dogosogon,” yiluk, it dibapwak yiluk, yum mupwak davulagagi ako yumbulogo enovaga lakbalagagi. \p \v 7 Andi ogagya lagagirik, it Yakuri samban ogasagwima akoma en wulukluk, ap Ala inis siyabaliga menda inis Titiyus Yutus amwa it Yakuri samban ogasagwima horok andenam werekma adema lagagi. \v 8 It Yakuri samban ogasagwima enasin Kiripus ako inim, at abut ogwa at amwa agarwik menda inim, enendawi Nenasin Yesus ovaga vanggabaluk avyarat umbutugwa. Eke, it Korendus menda wisane at Paulus en yugeragagi ako hobaluk, avyarat umbutu lagagwama, ivaga wombabogogwa. \p \v 9-10 Andi okbaluk, ndugwis ambi vaga o hup Nenasin Yesus en at Paulus abi vaga yugugu dugwit, “An hinim werekma, ap akwa en vakbagaluk harusogom dekma, halon en mbauk dogobuk. O kota yoma an naburi wisane agarwikmu, yugirigya dogwen,” yiluk, \v 11 yugogogirikmu, Ala wene mamulirigya hegek saut 18 hudi ogagagi. \p \v 12 Ala wene mamulirigya werekma, ap inis Nggaliyo avakwa Akaya menda enowa gubernur mendek hegek, it Yakuri menda ovok dambubaluk ambivaga mendek yugu lagagwarik, Paulus vakbaluk eyave wolok, wene amburup mbalisagwima ba lagagwa. \v 13 Balagu lagagwarik, “At ap yi, Musa wene yugup ako hegek, Ala siyabagu dogop adik ogagu dogopwak yiluk, avakwa enendawi nomalinivit lagya halok, wolok wagyo o.” \p \v 14 Yugurugu lagagwama, Paulus ako yugeragiluk ogagya hegek, Nggaliyo en it Yakuri ako yugirigya dugwit, “At weyak ambi ombok ogagya, ata it o Oroma menda en wene yugup hegek, mondok adik ogagya, ogaklipmu en, hit ap Yakuri en yuknisagwi andi, naruk des erogo hulili ovara, \v 15 hit Yakuri wene yugup ogagu dugwit maduk-maduk ogasagwi ako vaga yidibaluk wene wasagwima, anen wene amburup mbalogo yukheraup nanggon. Hit henadik henovadombok hologo bugu dogones,” yiluk, \v 16 wene amburup mbalisagwima andoma en haryogo wibisapwak yiluk yugeragagi. \v 17 Yugirigya lagagimu, wibugu lagagwama, it ovok en it Yakuri samban ogasagwima enasin at Sotenes ako, vagogo, wene amburup mbalisagwima andenam en watu-sigik, at Nggaliyo en, “It inovadombok,” yiluk, at asuk, mbup yagagi. \s1 Paulus eyami vaga o Andiyokiya lagagi wene \p \v 18 At Paulus o Korendus andoma dugwit, ndugwis wisane welagagirik, nenaswei Ala aburi andoma inigik, at Akwila ogwa Pirikila it mberen inim mburi-vaga o Siriya laguluk, ogagu dugwit, at Paulus en ambi ogarup Ala ivaga yugogogi atma, ovok ogagya lagagirik, o Kanggereya andenam en iris mbanggigi.\f + \fr 18:18 \ft Paulus iris mbanggigi ako, it Yakuri menda en ambi ogarup Ala ivaga yuguselok, ovok ogagu lagagwarik iniris mbanggu lagagwa. Mbanggu lagagwarik, Ala ake inim, iniris mbalek ako inim, Ala awi valekma akoma Ala ake yiluk bagu lagagwa. \ft Bilangan 6:1-21 \ft bikanes.\f* \v 19 Iris mbanggya lagagirik, o Epesus lagagwa. Lagu lagagwarik, Paulus en Pirikila Akwila it mberen andoma bisiluk, at adigat it Yakuri samban ogasagwima nunggwigya lagagirik, it Yakuri menda andoma en hemetugwi, onggo yugirigya, ogagagwa. \p \v 20 Yugirigya lagagimu, “Ninim yoma ambi inim dogosogom o,” yugogogwa ovara, “Dek o,” yugirigya lagagirik, \v 21 lagiluk ogagya dugwit, “Ala en, 'Warup,' imbitya halok, hivis henadema wasogon o,” yiluk, heyaga wakbisiluk, o Epesus andoma en mburi-vaga \v 22 o Kaisareya lagagi. Lagya lagagirik, akoma en at Paulus o Yerusalem wagya lagagirik, it Ala aburi andoma homagwi ako heyaga wakbisiluk, o Andiyokiya lagagi. \p \v 23 Andoma ndugwis wisane welagagirik, hivis o andoma hekbaluk, yi awi ndi awi o Nggalatiya, o Virigiya inim, yanonggegek lagya dugwit, Yesus ane wogogwa menda ako enendawi wadok dek dogopwak yiluk, yugeregek lagya lagagi. \s1 Apolos en o Epesus, Korendus ogagagi wene \p \v 24 Andi yugeregek lagya hegek, ap Yakuri menda ambi awi adem Alesandiriya inis Apolos ako en, Ala wene dirup mbalek\f + \fr 18:24 \ft O andi hudi Ala wene dirup mbalek andi Perjanjian Lama adigat werekma, Perjanjian Baru ao dirup watusigik ogagu lagagwa.\f* ovok elup dugwit, wene enendawi ndin yagaliga menda o Epesus lagagi. \v 25 Endak At Nenasin Yesus wene at yugugu iniselok, des erogo wogogima, o Epesus lagya lagagirik, Yesus wene avyarat mamulirigya, endawi adenggen vaga yugirigya, ogagya lagagi ovara, Averiniki wambu wagagi inggut atma, we un Yohanes ima wombabugu lagagi wene ako adigat elupma yugirigya lagagi. \v 26 At alon dek dugwit, it Yakuri samban ogasagwima akoma wene yugirigya lagagi. Yugirigyama, it Pirikila Akwila it mberen enaruk hunggu lagagwarik, at Apolos wolok, enamwa lagu lagagwarik, Ala ap akwa enapwa en enagap wendarinivisiga wene ako des erogo mbiluk-mbaluk yugogogwa. \p \v 27 Hivis at Apolos en o Akaya lagiluk ogagya lagagimu, it nenaswei Ala aburi o Epesus menda andoma en, at laup sek yiluk, Yesus ane wogogwa menda o Akaya agarwik en at heyaga warogo wapwak yiluk, dirup mbalogo lakbagagwa. Lakbagu lagagwama, wolok lagya lagagirik, Ala enabwa en okbogogi vaga Yesus avyarat umbutugwa ako inim dugwit, mondok iya dombok yonggarinipu lagagi. \v 28 It Yakuri menda at inim ombokma wene onggo-onggo yugu dugwit, at Apolos en Ala wene dirup mbalek vaga, “Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi Keretus ako andi, Yesus aro,” yiluk, onggo yugurup dek mondok ane hunik yugirigya lagagi. \c 19 \s1 At Paulus Epesus dugwit, ogagagi wene \p \v 1 At Apolos o Korendus hegek, Paulus ako o Nggalatiya-Virigiya o ndom vaga andoma lagya lagagirik, o Epesus nonggagagi. Nunggwigya lagagirik, Ala wene wogogwa menda nin andoma avuk agu lagagwarik, \v 2 it yugirigya dugwit, “Hit avyarat umbutu lagagupmu, Averiniki wogogup a, dek a?” \p Yugirigya lagagimu, iren, “Dek o. Averiniki andi werek a, dek a? Nit ao ninunggut at agurik o.” \p \v 3 Yugugu lagagwama, “Andi halok, nano wene hunggu lagagupmu, ima wombabigigagwa?” \p Yugirigya lagagimu, iren, “Dek o. At Yohanes yagagi wene hunggugup ako vaga ima wombabininggugwa,” yugogogwa. \p \v 4 Yugugu lagagwama, at Paulus en, “At Yohanes ima wombabugu lagagi andi, enomaluk mbo bagu-selok, ima wombabugu lagagi. Aren avakwa wisane yugirigya dugwit, ‘At an nambetaga warisogon andi, henendawi ovaga vanggabaluk avyarat umbutu dogones,’ yugirigya lagagi andi, eyave Yesus aro.” \p \v 5 Yiluk yugeragagi ako enaruk hunggu lagagwama, Nenasin Yesus inis vaga ima wombabogogwa. \v 6 Ima wombabugu lagagwama, Paulus inggis inunggul vakbugu hegek, Averiniki enovaga wambu wagya lagagimu, it ap akwa enane unggut adik-adik menda yugwi, Ala en enendawima yugirigya hegek, yugurugwi, ogagagwa. \v 7 It ap Averiniki enovaga wambu wagagi ako andi, eneyave dambulik, 12 hudi agagwa. \p \v 8 Andi okbaluk, at Paulus en it Yakuri samban ogasagwima nunggwigya lagagirik, alon dek dugwit, Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi ako avema bininaup wene andi, “Avyarat yagaliga,” ombarupwak yiluk, wene mbilinogo yugeregek adigat ogagya hegek, saut henggam ogagagi. \v 9 Yugirigya lagagi ovara, it nin enendawi lakot dugwit, “Avyarat ombarup, nenanggon,” yiluk, ombok vaga Sup Yesus Ambetaga Lagu Dugwit Iniluk Mondok Dogop Wene ako, wiyiknom-weyaknom erogo bagu lagagwama, at Paulus en it hekbisiluk, Yesus ane wogogwa menda ako enadigat wogonombolok, ap Tiranus \it sekolah\it* awi vanggigirikmu andoma nunggwigya lagagirik, ndugerek-ndagarek inim wene yugirigya, iren hemetugwi, ogagu lagagwa. \v 10 Ala wene yugirigya hegek, tahun mberen ogagagirikmu, it Yakuri menda inim, it Yunani menda inim, o Asia welagagwa ako ovok erogo Nenasin Yesus wene enaruk hunggu lagagwa. \s1 At Sekewa aburi en ogagagwa wene \p \v 11 Ala en okbagya hegek, Paulus en nggarogo ogarubuk menda mondok iya erogo ogagya lagagi. \v 12 Nggarogo ogarubuk menda iya erogo ogagya lagagi andi, at adigakot inim, asum mudis arugwi en yiluk yirik welagagi menda inim, wolok lagu lagagwarik, it ap akwa aup edup ako, enovaga bugusigik, aup edup ako dek agwi, madis enendawima nonggagagi ako nggigilogo wibugu, ogagya lagagi. \p \v 13 Ogagusigik, ap Yakuri madis ap akwa enendawima nggigilogo wikbigik nagu lagagwa menda en, avakwa madis enendawima nonggagagi halok, Nenasin Yesus inis vaga, madis nggigilogo wibisaguluk yugurugu dugwit, “Paulus yugeraliga menda Yesus ako inis vaga wilin,” yiluk, ogagagwa. \v 14 Ogagagwa ako andi, it ap imam Yakuri menda enasin Sekewa aburi eneyave 7 en, anderogo at ogagagwa. \p \v 15 Anderogo ogagagwa ovara, madis ako en, “Yesus andi nelup, eke, Paulus ogasiga menda ogo, an nelup ovara, hit yi andi, sani?” \v 16 Yugirigya lagagirik, ap madis alon edok erek endawima welagagi ako en soklok erogo enovaga ndan iri lagagirik, sovalogo bisiluk, inita lagagimu, it ako umwa akoma en enagap sigam enamuya ndek yagan, hoda sak yagan lagagwa. \p \v 17 Ogagao yugwi ako, it ap akwa o Epesus agarwik Yakuri menda inim, Yunani menda inim, ovok erogo enaruk hobaluk enalon agu lagagwarik, Nenasin Yesus inis siyabagagwa. \v 18 Avakwa avyarat umbutugwa menda wisane wagu lagagwarik, “Nit ogo weyak ogagu lagyo o,” yiluk, ombok vaga enomaluk vaganggu lagagwa. \v 19 It madis vagogo nin ogo, madis inis vaga ogwaruguluk mbuku mbalek bikegek ogagu lagagwa ako, wolok ap akwa ovok inivaga hali hunggugwa. Eke, enambuku hali hunggugwa ako onggo ininggis dingginggu dugwit, yoparip wisane, \it satu milyar\it* wane-wane hagagwa ovara, hegek hali hunggugwa. \v 20 Nenasin inis ombok Yesus ane wokbaluk anderogo ogagu lagagwa vaga, Ala wene andi wigalit lagya halok, avakwa en wene andi, dibagwi, wugwi, ogarit lagagwa. \s1 O Epesus en nane-hane yugu lagagwa wene \p \v 21 O Epesus andoma anderogo ogagu lagagwama, at Paulus ako o Makedoniya inim, o Akaya inim, yanonggegek ogarit o Yerusalem lagiluk, endawi imbitigirikmu, “O andoma lagya dogomindik, o Oroma akoma ogo layogon aro,” yagagi. \v 22 Iri lagagirik, at yonggat hegek eneyave mberen Timotius Eratus enendak o Makedoniya lakbugu lagagirik, lagusigik, at o Asia ambukum dogogiluk mbup yagagi. \p \v 23 O andi hudi Sup Yesus Ambetaga Lagu Dugwit Iniluk Mondok Dogop Wene ako vaga nane-hane ombok yagagwa. \v 24 Ap mbusi perak ogasiga menda ambi inis Ndemeteriyus en enomadis Aretimis awi mbusi perak agut ogovak higirisiga mendama, onggo lugut hedaguluk arwi wisane yugirigya hegek ogovak higitwis selok, onggo ombok wogirigya lagagi. \v 25 At arwi ako inim, it ap nin yavup andi menda ogagu lagagwa inim, homakbisiluk, yugirigya dugwit, “Narwi o, nit ogasagwi yi vaga onggo ombok hedelagwi henelup ovara, \v 26 ap inis Paulus ako en, ‘Huvuwak avakwa en yi ininggi-vaga ogovak higirik andi, eve menda dek,’ yagaliga ako, o Epesus yoma en adigat dek. Ata, o Asia yi awi ndi awi andoma ovok erogo avakwa wisane enendawima malit lagya dugwit, nomalinivit lagya hinil hugwi, henaruk hunggwis, ogasagwi o. \p \v 27 Anderogo atma, nit onggo hedelagwi yi adigat inis dek arisogon dek ovara, nit o Asia yoma ovok agurik inim, it yi awi ndi awi ovok agarwik inim, nenomadis hwa ombok Aretimis nit ovok erogo ninisa siyabelagwi ako, at awi valek meyan umbutu dugwit, at agayuk dek, anye werek ako dek aga higyo, yugusawen yiluk, nenalon aga o,” yiluk, yugeragagi. \p \v 28 Yugeragagi ako enaruk hunggu lagagwarik, enaninis ane yagan lagu dugwit, “Nit Epesus menda nenomadis Aretimis ombok aro,” yiluk, yanjak-hanjak yagagwa. \v 29 Yanjak-hanjak yugu lagagwama, o kota andoma en ovok nane-hane yugu dugwit, it ap o Makedoniya menda Paulus inim nagu lagagwa, Nggayus Aritakus it mberen vaginiviluk, wene homarisagwima ambi homago hoda vupuk bisa nonggagagwa. \v 30 Bisa nonggagagwarik werekma, at Paulus ako, ap wisane homari lagagwa ako enanggelekma nunggwigiluk ogagagi ovara, it Yesus ane wogogwa menda ako en, “Vuk,” yiluk, sovabaluk werekma, \v 31 it o Asia menda enasini ap ombok-ombok at Paulus inim hunik welagagwa ako en, o wene homarisagwima akoma nunggwigya hawen, Moga, yugurupwak yiluk, enarwi lakbisa lagagwa. \p \v 32 Yugusigik, it homagagwa nin wisane ako en, 'Nggarogo yiluk homagyo' ininggutmu, wene ambi yegek, ambi yegek, yugu dugwit, nadok-kadok yugusim, \v 33 it Yakuri menda en ap inis Alesander ako vagago vokal hegek enelesema mendok okba nonggagagwarikmu, it avakwa nin en, “Yukneran o,” yugugu lagagwama, wene sigam erogo yugeragiluk inggi-vaga, “Mbauk dogones,” yugeragagi ovara, \v 34 at Alesander ako ap Yakuri menda yedok hugu lagagwarik, “Nit Epesus menda nenomadis Aretimis ombok aro,” yiluk, enane ombok vaga hunik adigat yugusigik, mo il mberen agagi. \p \v 35 Mo il mberen agya lagagimu, ap sekerataris kota Epesus en, “Henane moga o,” yugirigya lagagimu, mbup erek inigik, yugirigya dugwit, “Hit ap Epesus menda yi, wene ambi yukheraliga o. At nenomadis inis ombok Aretimis awi valek inim, helep mbogot-vaga en wambu wagagi, “Nenomadis yi aro,” yiluk, agut vagogo agurik ako inim, andok ako nit Epesus menda atma, yi ap akwa ndi ap akwa ininggutmu, yagalagwi? \v 36 Dek o. Wene yi huluk dek, avyaratma, hit henendawi dek ovagak akluk yi ogagek ndi ogagek ogarubuk. Mbauk dogones o. \v 37 It ap yi, nenomadis awi valekma yi menda ndi menda agarik ako wugwi, eyave miyuk-meyak erogo bagwi, ogagetek inigik, wogonombolok wagepma, \v 38 it wene amburup mbalisagwi menda inim, it nenasini \it pemerintah\it* menda inim, agarwik atma, at Ndemeteriyus inim, aori mbusi perak ogovak higirisagwi menda inim, ako en, 'Ninawene amburup mbalupwak o,' umbutwi selok, it enadema andoma yugera lapwak o. \v 39 Eke, wene ambi adik werek umbutu hiniselok, hivis nenasini inim ovok homakbaluk amburup mbalusogom o. \v 40 Wene yogak avok yagalagwi yi, iren ‘Nggarogo yiluk nane-hane yugu dugwit, weyak ogagep o?’ yuknirugwi selok, adem dek hegek, ap yi wogonombolok wagyoma, nit onggo nggarogo yugerabuk erek,” yiluk, \v 41 yugirigya lagagirik, it ap akwa homago ako “Wilitales o,” yugeragagi. \c 20 \s1 Paulus o Makedoniya, Yunani, lagagi wene \p \v 1 Wene nane-hane yugu lagagwa ako dek agya lagagimu, Paulus en Yesus ane wogogwa menda ako warupwak yiluk, eneyanggup yugeragagi, wagu lagagwama, enendawi aik wakbugu lagagirik, “Yogo,” yugerelok, o Makedoniya lagagi. \p \v 2 Lagya lagagirik, o yi awi ndi awi andoma ya nonggegek lagya dugwit, enendawi aik wakbigik lagagi-lagagi o Yunani ari lagagi. \p \v 3 Andoma hegek saut henggam nggao iri lagagimu, o Siriya mburi-vaga lagiluk ogagya lagagimu, it Yakuri en enendawi ambi okbaluk, “Warup,” hunggu lagagwama, “Sup neyami vaga o Makedoniya laup,” imbitigi. \v 4 At inim lagagwa ako andi, ap Mbereya menda Pirus abut Sopater inim, o Setalonika menda Aritakus, Sekundus inim, o Nderebe menda Nggayus, Timotius inim, eke, o Asia menda Tikikus, Toropimus inim, lagagwa. \v 5 It andi, ovok enendak o Terowas lagu lagagwarik, nenabyam welagagwa. \v 6 Eke, nit ako isogo \it Roti\it* Virisigadek Menda ako nelok, o Pilipi en mburi vaga lagu dugwit, ndugwis 5 hudi welagagurik, o Terowas nenaswei nenabyam werekma avuk agagup. O Terowas andoma ndugwis 7 hudi welagagup. \s1 Apsawe nggedek wombagagi wene \p \v 7 O hari minggu vaga erom ugurogo naguluk homagagurikmu, at Paulus hutun lagiluk ogagya dugwit, wene adup yugurigya hegek, o hup ilikis agagi. \v 8 Eke, nit homagagup o \it tingkat\it* winimen akoma hali undwa wisane yevetbaluk, \v 9 at ako wene adup likelok lagya dugwit, apsawe ambi inis Eyotikus yendela mbalek vaga horaik werekma, nggungguk nogo yugu lagagimu, nogo agako agya dugwit \it tingkat tiga\it* en nggedek wombagagi. Nggedek wombagagirikmu, hombagagi. Hambigya lagagimu, lekugu lagagwama, \v 10 Paulus ako wambigya lagagirik, ambor seve yiluk, elola wigya lagagirik, “Henendawi mbigya yubuk. Eyave iluk agarik,” yiluk, yugeragagi. \v 11 Yugerelok, eyami vaga inggya lagagirik, roti ugurogo nelok, at inim wene mbanggu-sigik, o yanggo yigiluk het lagatu hegek, hekbisiluk winggigi. \v 12 Wunggu hegek, it avakwa en avyak ako iluk wolok lagu lagagwarik, enendawi sek adenggen wisane hagagwa. \s1 O Terowas en Miletus lagagwa wene \p \v 13 Eke, Paulus en, “An wen vaga o Asos laup imbitirikmu, hit henendak o Asos andoma nabyam ari lales,” yuknirigya lagagimu, at wen vaga lagya hegek, nit nenendak mburi-vaga o Asos abyam ari lagagup. \v 14 O Asos andoma avuk agya lagagimu, Paulus mburi-vaga nunggwigya lagagirik, ninim o Metilene wagagup. \v 15 Andoma en wagu lagagurik, heveret o \it laut \it* is enggema inis Kios malhegek, dogovit o Samos ari wagagup. Eke, dogovikak o Miletus ari wagagup. \v 16 Ari wakluk, at Paulus en, “Hari Pendakota o Yerusalem neyagek ogarup atma, o Asia adigat arabu neyagek horok vanggo iri hawen, o Epesus nonggegetek mbikit o Yerusalem hodo erogo lasogom,” yiluk, yugeragagi. \s1 Paulus Ala aburi o Epesus hekbisiluk, lagiluk, yugeragagi wene \p \v 17 Anderogo, imbita lagagirik, Miletus nunggugu lagagurik, andoma en at Paulus ako, it Ala aburi enasini ako warupwak yiluk, o Epesus enayonggo lakbogogi. \v 18 Enayonggo lakbugu lagagwarik, at adema wagu lagagwama, yugurigya dugwit, “An o Asia yoma henadema wagagis hudi en ninim dugwit ogagya lagagis ako henelup. \v 19 It Yakuri en enendawi ambiat okbaluk, an naruguluk hologo baluk anggin novaga banunggu-sigik ovara, Nasin ayeloman dugwit, nendawi seve yiluk, henayup yagya dugwit, yonggat hinipu lagagis. \v 20 Sek okbigigaup wene ako, nin yup nalon en hekbagya, nin yukhirigya, ogagya lagetek. Ombok vaga inim, henamwa vaga inim, mamulheregek lagya lagagis henelup. \v 21 Mamulhirigya lagagis ako andi, hit Yakuri menda inim, hit Yunani menda inim, hit weyak ogasagwi henendawi wenggelogo, mbo bagu dogomundik, Ala adema wagwi, henendawi Nenasin Yesus Keretus ovaga vanggabaluk avyarat umbutwi, ogarovovok yiluk, des erogo yukhirigya lagagis.” \p \v 22 “Eke, yogak andi, Averiniki en nomalik-nomalek yuknugu halok, o Yerusalem en okneraup ninggut hegek ovara, layogon. \v 23 Ndugwis ambi vaga o ambima yugirigya, ndugwis ambi vaga o ambima yugirigya, ogarit lagyama, ‘Heda makitwis, anggin-mbanggin hovaga bagagwi, ogarusogom,’ yiluk, Averiniki en vagalogo yuknisiga nelup aro. \v 24 Anderogo ovara, An neyave niluk dogop iya dek. Ata, Ala nenabwa en we un okbininaliga menda sek wene yugurigya dogogiluk, Nasin Yesus en yavup andok okbaninggigi ako, hekbagetek weralogo ogarup andi adigat iya ombasigama, ogarit landiga.” \p \v 25 “Eke, yogak andi, an ako Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi ako avema bigigaup wene yukhirigya lagagis hit yi, hivis ambi yukheregek wagya hinil neyagupuk andi, an nelup. \v 26-27 Ala endawi hologo bagagi wene ako nin hekbagetek, ovok yukhirigya lagagisma, hit ambi dek erogo bigigaup halok andi, an novadombok dek. Hit henovadombok okhedasogom vaga dek erogo bigigayogon, yiluk, o yogak yi vaga avyarat yukheraliga.” \p \v 28 “At Nenasin Yesus amuya vaga Ala aburi homago enonggo bagagi ako andi, at andomba ovagak atma, enaruwam dogovovok yiluk, Averiniki en mikkinipigima, hit henendawi suwam wakidugu dugwit, it inim des erogo yugurugu dogones. \v 29 An hekbigiluk lagya neyagek, yangge do henanggelekma nunggu wagu dogomundik, hekbigigasogom dek hivit hinivusogom andi, an nelup aro. \v 30 Hit menda en ogo, henanggelekma en mendok yiluk, hit Yesus ane welagwi menda henendawi nomalhinivuguluk, huluk wene ako andi sek wene heda yukhurugu dogosogom. \v 31 Anderogo atma, henendawi suwam wakidugu dogones! O hup dingga mbup yegetek henayup yagya dugwit, henadik-henadik hurimbis yukhirigya neyagek, tiga tahun ogagagis ako henendawi wenggenggu dogones. \p \v 32 Eke, yogwak andi, At Ala henabwa en okbigigaup wene andi vaga, henendawi hoda erogo bigigiluk at aburi at ake denek halok, mavorangge hak enake vulogo bogogi ako hinim andok arovovok yiluk, Ala avema bigigigis o. \v 33 Hit henayoparip mbusi \it perak emas\it* inim, henasum inim, an hogop imbitya lagibuk o. \v 34 Ninangge dek halok, 'Wokneres,' andi yukhirigya lagibuk. Ata, an nake inim, it ninim lagya lagagis enake inim, andi, an ninggis anye vaga en adigat ogarogo hidigya lagagis henelup aro. \v 35 At Nenasin Yesus en iri dugwit, 'Hedelagwi vaga enadenggen maduk hugwi, eke, wogorugwi vaga andi, enadenggen wisane hugwi, ogasagwi o,' yagagi ako, imbitya dugwit, an ovok erogo ogagya lagagis ako andi, yavup sadida-mbakdida ogagu dugwit, it enanye dek menda yonggarinipu dogop, higyo, yiluk, ombarovovok yiluk, ogagya lagagis,” yugeragagi. \p \v 36 Wene andi mondok yugirigya lagagirik, it ovok inim enerambo yunggubaluk hora yiluk, samban ogagagi. \v 37 Samban okbugu lagagirik, Paulus eyave enelola okbaluk, ayup yagwi, heyaga warogo dinggik-hambuk okbagwi, ogagek adigat ogagagwa. \v 38 At Paulus en, “An hivis nelose ambi neyagup dek,” yugeragagi andi vaga enendawi mondok mburup yugu lagagwarik, ayup yagwi, heyaga wakbagwi, okbagu lagagwarik, wolok mburis is amban vaga werekma andenam ba lagagwa. \c 21 \s1 At Paulus o Yerusalem lagagi wene \p \v 1 Nenendawi it vaga ngges iri hegek, hekbisiluk, mburi-vaga nunggugu lagagurik, andoma en mbikit o is enggema Kos lagu lagagurik, hutun en o Orodos nunggugwi, andi okbaluk, o Patara nunggugwi, ogagagup. \v 2 O Vatara akoma werekma, mburis adik o Venisiya laguluk ogagu lagagwama, ninim nunggugu lagagurik, lagagup. \p \v 3 Lagu lagagurik, o Sipurus neneyave hwarenggan ninil malhegek lagu dugwit, yi menda ndi menda mburi-vaga yidik ako o Tirus hudilogo womba bagek laguluk, o Siriya nonggagagup. \v 4 Andoma nunggugu lagagurik, Yesus ane wogogwa menda andoma haverinipu lagagurik, ninim dugwit, ndugwis 7 welagagup. It andoma menda ako Averiniki en yugurigya hegek Paulus yugugu dugwit, “Hat Yerusalem labuk o,” yugogogwa ovara, \v 5 andoma dukluk laup ako ndatak agya lagagimu, it Yesus ane wogogwa menda ako enabur-enogwa inim ovok erogo o kota en woknenombolok is omban vaga binani lagu lagagwama, nenerambo yunggubaluk samban ogagagup. \v 6 Samban okbaluk, it ninim deden war-wat yugu lagagurik, enamwa lagusigik, nit mburi vaga nonggagagup. \p \v 7 O Tirus andoma en wagu lagagurik, o Votolemais nunggu wakluk, andoma nenaswei Ala aburi heyaga wakbisiluk, ninim ndugwis ambi welagagup. \v 8 Ndugwis ambi welagagurik, heveret wunggu lagagurik o Kaisareya nonggagagup. Nunggugu lagagurik, o Yerusalem en it ap 7 erom sumburerapwak yiluk miginipugwa menda ako ambi sek wene yugeregek landiga menda Pilipus ako amwa nunggu lagagurik, ninim welagagup. \v 9 At aburi hwavyak ndugum eneyave 4 Ala en enendawima yugurigya hegek yugurugu lagagwa. \p \v 10 Ninim dugwit, ndugwis maren hudi welagagurikmu, ap navi Ala en yugugu hegek yugirigya lagagi menda ambi inis Agabus o Yudeya en nenadema wambu wagagi. \v 11 Nenadema wambu wagya lagagirik, at Paulus amboranis visilogo inggis-isok heda makidiga lagagirik, iri dugwit, “An hamboranis vaga makidigi yi hak, it Yakuri o Yerusalem menda en ap amboranis werek ako, anderogo at heda marogo it weram Yakuri dek menda wogorasogom, yiluk, at Averiniki en yuknugu halok, yukheraliga o,” yukneragagi. \v 12 Yukneragagi ako nenaruk hobaluk, it andoma menda ninim en Paulus yugugu dugwit, “O Yerusalem andoma dagabuk,” yiluk, nenabwa edok dugwit, yugugu lagagumu, \v 13 at Paulus en, “Hit an nayup yagwi vaga nendawi anggin arupwak yiluk, nggarogo yiluk yagalagwi? An Yerusalem dagasogon atma, andoma neyagek Nasin Yesus ake heda maknitu-selok andi, sek aro ombasiga. Eke, narusogom halok ogo, sek atma, hit nggarogo yiluk yagalagwi?” yukneragagi. \v 14 Yuknirigya lagagimu, yugigik adigat ogagagup ovara, hunggitek welagagimu, “Ala endawi ombasiga adigat arumwak,” yiluk, mbup yagagup. \p \v 15 Andoma welagagurik, nenayum yubetaup mbalogo hedelok Yerusalem unggugup. \v 16 It Kaisareya menda Yesus ane wogogwa menda nin ako en ap Sipurus menda ambi o endak Yesus ane wogogi inis Manason amwa akoma ninim dogoguluk, woknenombolok binani unggugwa. \s1 At Paulus Yakubus adema lagagi wene \p \v 17 O Yerusalem nunggu lagagumu, nenaswei Ala aburi ako en enendawi adenggen vaga wokninipugwa. \v 18 Wokninipu lagagwama, nogo yiluk, hutun at Paulus ninim it Ala aburi enasini ovok erogo werekma Yakubus bika lagagup. \v 19 Bikugu lagagurik, at Paulus ako en heyaga wakbisiluk, Ala en okbagya hegek, it weram Yakuri dek menda ogonivit lagya lagagi ako ovok erogo mbilinogo yugeragagi. \p \v 20 Mbilinogo yugeragagi ako enaruk hunggu lagagwarik, Ala siyabagagwa. Siyabagu lagagwarik, it Ala aburi enasini ako Paulus yugugu dugwit, “Nenaswe, Paulus wai. It Yakuri menda yi ap ndi ap ovok Yesus avyarat umbutugwa ovara, it ovok Ala wene Musa dirup watigi ako enendawi andi adigat wenggelek dugwit, ogarit lagwi yi, inisaliga? \v 21 Ap en yugurugu dugwit, ‘At Paulus en, it Yakuri menda ap-akwa weram menda enanggelekma agarwik ako mamulirigya dugwit, “Ala wene Musa dirup watigi ako mbo bas,” iri dugwit, “Hit henaburi enagamut mbanggwis, it ap Yakuri ogasagwi menda ako ogagwi, ogarubuk,” yugeraliga,’ yiluk, yugeregek nagwis ako it enaruk honggao. \v 22 Eke, hat wagen enaruk hulusogom atma, nit nggarogo ogaruk? \v 23 yiluk, wene mbanggup yukhisagwi yi ogaru.” \p “Ap eneyave 4 en ambi ogarup hologo Ala yugigao ninim werekma, \v 24 yogak hat hinim lagya dogomindik, nit Yakuri nenandogon it ap imam en neneyave ‘horek’ hak arupwak yiluk is ndilisagwi andi, it eneyave is ndibugwis, hat ogo heyave anderogo is ndibagagwi,\f + \fr 21:24 \ft It ap Yakuri menda en, ap weram Yakuri dek menda inim welagagwarikmu enendawi inim eneyave inim ‘horek dek’ hak agwi umbutu lagagwa. Andi halok, enendawi inim, eneyave inim ‘horek’ hak arupwak yiluk, ap imam en is ambukumat enovaga ndibugu lagagwa, enandogon anderogo ogagu lagagwa. At Paulus ako ap weram Yakuri dek menda inim welagagarikmu it Yakuri menda enendawi sek arupwak yiluk at ogo anderogo ogarupwak yiluk yugogogwa.\f* ogagu dogomundik, it iniris mbalupwak yiluk, Ala ake belagwi ako haren belalo. Andi ogarimi vaga Ala wene yugup Musa dirup mbanggigi ako hat ogo ogagya heyalok, Paulus ogasiga hunggup ako, adem dek hegek yagalagwi inigup, ombarusugom atma, anderogo ogarit elalo. \v 25 Eke, it weram Yakuri dek menda en Yesus ane avyarat ombasagwi ako andi, nit un surat vaga watu dugwit: Wam madis anggom warek naup moga. Amuya naup moga. Yi menda ndi menda honak warek amuya winggitek halok naup moga. Wanggis waup moga, yiluk, hologo bagagup ako vage dirup mbalogo lakbogogup,” yiluk, yugogogwa. \v 26 Yugugu lagagwama, nogo yiluk, hutun, Paulus en ap eneyave 4 ako wogonombolok lagya lagagirik, it inim is enovaga ndibogogwa. Ndibugu lagagwama, Ala awi valekma nunggugu lagagwarik, it is enovaga ndibisiluk dogop hudi andi, o ngga vaga atma akluk enadik-enadik Ala ake baup ako yugeragagi. \s1 At Paulus vagatugwa wene \p \v 27 Ndugwis 7 hudi agya hegek, it Yakuri o Asia menda Paulus eyave Ala awi valekma andoma inil hugu lagagwarik, it avakwa ombok homago ovok enendawima manggu dugwit, eyave vakbaluk, \v 28 “Ap Iserali menda wai! Hodo erogo vagarimanes! Ap yi en, yi awi ndi awi mamuleregek lagya dugwit, nit nenavok mbalit lagya, Ala wene yugup Musa dirup mbanggigi ako inim, Ala awi valek yi inim, weyak erogo baik lagya, ogasiga menda yi vakneranes. Eke at ako en ap Yunani menda wogonombolok, Ala awi valekma nunggu wagu lagarwik, o mogama weyak erogo bagas,”\f + \fr 21:28 \ft Ap Yunani menda andi ap Yakuri dek menda halok, Ala awi valekma nunggup moga. Nunggugu-selok, o mogama ako weyak erogo bagas yugu lagagwa. Paulus en ap Yunani menda wogenombolok nonggegetek ovara, enane huluk wolok nonggwagas yagagwa.\f* yiluk, enane yanjak-hanjak yugeragagwa. \v 29 (At Toropimus o Epesus menda Paulus it mberen o kota Yerusalem nagwis inigu lagagwarik, Paulus en wolok, Ala awi valekma nonggagao ai, ombakluk, yagagwa.) \p \v 30 Yugurugu lagagwama, o kota akoma avakwa ovok mendok yiluk, vupuk homari wagu lagagwarik, Paulus ininggis vakbaluk, Ala awi valekma en nggigilogo wibaluk, sogop latugwa. \v 31 Nggigilogo wibagu lagagwarik, waruguluk ogagusigik, “O kota Yerusalem ovok nadok-kadok ogasagwi,” yiluk, it yegen werek Oroma menda enasin ako yugiri lagu lagagwama, \v 32 at ako en arwi yegen werek menda inim, it enowai enaruwam agarwik inim, wogonombolok, vupuk it avakwa homago ako enadema lagagwa. Avakwa en it yegen werek menda enasin inim wagwi inil inigu lagagwarik, it Paulus watwis ako mbup yagagwa. \p \v 33 Mbup yugu lagagwama, at yegen werek menda enasin ako wagya lagagirik, Paulus inggis vagogo, “Mbusi heda mberen vaga mares,” yiluk, yugirigya lagagirik, “Ap yi sa? Eke, at ngga ogaga halok yagalagwi? Eres,” yiluk, hemerinipigi. \v 34 Hemerinipu lagagimu, it avakwa wisane homago ako enane ombok vaga ambi yegek, ambi yegek, yugu dugwit, enane nadok-kadok yugu-selok, adem belalup meyan agya lagagimu, “Wolok o nit yegen werek menda nenamwa akoma elales,” yugeragagi. \v 35 Yugeragagi wolok ndanggi vaga ari wagusim, it avakwa wisane homago ako waruguluk linggililuk lagu lagagwama, it yegen werek menda ako en Paulus eyave legogo o it enamwa maba laguluk, wolok lagusigik, \v 36 it avakwa wisane homago ako musek yanjak-hanjak yagan wagu dugwit, “Mondok elese dek erogo basogom!” yagan lagagwa. \s1 Paulus wene sigam erogo yugeragagi wene \p \v 37 O yegen werek menda enamwa mabaguluk ogagusigik, Paulus en it ap yegen werek menda enasin ako yugugu dugwit, “Nasin o. An wene ambi yukhisogon.” \p Yugugu lagagimu, Paulus yugugu dugwit, “Hat Yunani enane helup a?” \v 38 Yugugu lagagirik, “O endak, ap Mesir menda ambi en, 'Nenadik dogop,' yiluk, avakwa enendawi nggaganggu dugwit, sale-vale ogonetek lagya lagagirik, ap enedup enayegen werek menda wisane empat ribu wogonombolok, harumu avakwa dekma bisa lagao ako andi, hat a dek a?” \p \v 39 Yugugu lagagimu, Paulus en, “Andi an dek o. An ap Yakuri menda aro. Eke, o Kilikiya kota Tarusus akoma, 'Ai, andoma dukli ale,' ombasagwima endaklagagis nawerek atma, it avakwa an wene ambi yugeraup sek a?” \p \v 40 Yugugu lagagimu, it yegen werek menda enasin ako en, “E o. Yugeran,” yugugu lagagimu, Paulus ndanggi vaga mendek dugwit, inggi-vaga, “Mbauk dogones,” yugurigya lagagirik, enane mbup yugu lagagwama, Iberani enane vaga yugurigya dugwit: \c 22 \p \v 1 “Nowa-nasin o. Hit wene novaga lobalogo bagep ako adem mbilinogo yukherayogon, henaruk holek dogwes,” yiluk, \v 2 Iberani enane vaga yugirigya enaruk hunggu lagagwarik, enane ovok mbup yugu lagagwama, at Paulus en yugurigya dugwit \v 3 “An yi, ap Yakuri menda. Eke, o Kilikiya kota Tarusus endaklagagis ovara, o kota yoma dugwit sawe agagis. Ap Nggamaliyel en wene des erogo mamulnugu dugwit, Musa wene yugup nenasini nenombawi ogagu lagagwa ako inim yuknugu lagagi. Yuknugu lagagi andi vaga hit yogak henendawi henanggon dek dugwit Ala ake yiluk ogasagwi hak, an ogo anderogo at Ala ake yiluk, nendawi nanggon dek dugwit ogagya lagagis. \p \v 4 Ogagya dugwit, it avakwa Sup Iniluk Dogop Wene musek lagwi ako, enarigiluk anggin-mbanggin oginipu dugwit, ap inim, akwa inim, heda magago lembaga mabugu lagagis. \v 5 An ogagya lagagis andi, at imam inis ombok winimen agarik ako inim, nenasini wene amburup mbalisagwi menda inim, inil neyagu lagagwama, iren yukheramwak. Eke, it ako en enaswei o Ndamasik agarwik ako inil hapwak yiluk, dirup warogo woknugu lagagwama, wolok, it ap Sup Iniluk Dogop Wene musek lendagwi ako heda magogo o Yerusalem o yoma en anggin-mbanggin okbisauguluk, enamusek o Ndamasik lagagis,” yiluk, yugeragagi. \s1 Paulus avyarat imbitigi ako yugeragagi wene \r (Nap 9:1-19; 26:12-18) \p \v 6 Yugirigya lagagi ambi inim yugirigya dugwit, “O Ndamasik horok vanggo yi lagya lagagimu, o dingga supuk erogo mbogot-vaga en abya yovalevet higya lagagimu nil amumwis igya dugwit nadema wombaba wagagi. \v 7 Wombaba wagya lagagimu, an wema ndun yi wombagagirik werekma, ane ambi iri dugwit, ‘Saulus. Saulus. Hat nggarogo yiluk anggin-mbanggin erogo narit landiga?’ yiluk, ane iris naruk hunggigis. \p \v 8 Iris naruk hunggu lagagirik, ‘Ai, Nasin. Hat sa o?’ Yugugu lagagimu, ‘Dek o. Hat anggin-mbanggin erogo narit landiga Yesus Nasaret menda an aro,’ yiluk, yuknogogi. \v 9 An ninim lagagup ako abya adigat hagagwa ovara, at ane yuknogogi ako andi, dibagatek at welagagwa. \p \v 10 Yuknugu lagagimu, ‘Nasin o. An nggarogo ogarik?’ yugugu lagagimu, At Nasin en, ‘Mendok yiluk, o Ndamasik andoma elak. Andoma nunggwigya heyalok, hat yi ogagek ndi ogagek ogagya dogop hologo bagagi ako yukhirisogon.’ \v 11 Yuknugu lagagimu, abya yevedogo mo inggis-anggangga hak ogagagi vaga nil mbuk agya lagagimu, an ninim wagagis ako en ninggis vaknombolok Ndamasik bani lagagwa. \p \v 12 Bani lagagwa, o Ndamasik andoma werekma ap ambi inis Ananiyas nadoma wagagi. Ap andi, Ala alon imbitya dugwit, Ala wene yugup Musa en dirup watigi ako des erogo ogagya lagagi, it ap Yakuri andoma ovok erogo agayuk wutu lagagwa. \v 13 At ako an nadoma mendek yi wagya lagagirik, ‘Naswe Saulus wai, hil awiya akluk yokanen,’ yiluk, ao yuknugu hegek nil awiya agya lagagirik, eyave hagagis. \p \v 14 Higya lagagimu, aren yuknugu dugwit, ‘Nenombawi Enasin Ala endawi ombasiga menda helup agya, At Endawi Mot Sek Adigat Agarik ako hil higya, eke, At ane iris ako haruk hunggu, ogagya dogonyok yiluk denogo bagagagi o. \v 15 Hil higya, iris haruk hunggu, ogagen ako vagalogo yi avakwa ndi avakwa ovok yugeregek lagya dogonyok yiluk, denogo bagagagi. \v 16 Eke, yogwak andi, hendawi yunggup yegek ogarubuk. Mendok yiluk, ima wombabagasogon. Homaluk ako Hasin Inis Ombok Yesus en hotheramwak yiluk, hodo erogo nggino yuguru,’ yiluk, yuknogogi o” yugeragagi. \s1 It weram Yakuri dek menda yugerapwak yiluk ayonggo bagagi wene \p \v 17 Yugurigya lagagirik, Paulus en ambi inim yugurigya dugwit, “Andi okbaluk, neyami vaga o Yerusalem yoma wagya lagagirik, Ala awi valekma samban ogagyama nogo heda nabi vaga higya dugwit, \v 18 Nasin en yuknugu dugwit, ‘An navok vagalogo yugerami ako hulusogom dekma, o Yerusalem hekbaluk, hodo erogo o adikmu hunogoma elak.’ \p \v 19 Yuknugu lagagimu, ‘Nasin o. Avakwa Yakuri samban ogasagwima dombok it ap enendawi hovaga vanggabaluk avyarat umbutugwa ako, heda marogo lembaga mabugu, yawi inita, ogagya lagagis ako, enelup o. \v 20 Eke, Hat havok yugirigya lagagi Sepanus ako, watu-sigik, an andenam dugwit, “At ogo Warup”, ombakluk, sogwes yum weram menda nggolalek andenam vagogo welagagis,' yiluk, yugogogis. \p \v 21 Yugugu lagagimu, Nasin en an yuknugu dugwit, ‘It ap weram Yakuri dek menda agarwikmu o adumu andoma lakbagaup, imbitirikmu, elak,’ yuknugu hagagis,” yiluk, yugeragagi. \p \v 22 It avakwa homago ako at Paulus ap weram Yakuri dek menda Yesus wene ako yugeregek laup wene andi iris enaruk hobaluk, “Ap yerogo menda yi, iluk dogop dek. Mondok elese dek erogo basogom,” yiluk, enane yanjak-kanjak yagagwa. \p \v 23 Enane yanjak-kanjak yugu dugwit, sogwes yum nggolalogo mbo bagwi, wen mupwak havedogo lisilogo lakbagwi, ogagusigik, \v 24 it ap yegen werek menda enasin ako en, “Ap yi, o nit yegen werek menda nenamwa mabagu dogomundik, mbup yawi watu dugwit, adem ngga ogaga vaga warupwak yiluk yanjak-kanjak yagalagwi ako, aigwakma womanes!” \v 25 Aori yugurigya lagagimu, wolok lagu lagagwarik, yawi warupwak yiluk heda magu lagagwama, it ap yegen werek menda enasin avema menda ambi o andenam werekma, Paulus en at yugugu dugwit, “Hiren ap Oroma menda sek ogaga weyak ogaga owak dibagetek dugwit, yawi initu dogop wene yugup ambi werek a, dek a?”\f + \fr 22:25 \ft Ap Oroma menda halok, wene yugup werekma, enanggadi watu dugwit enowak dilup andi moga. Eke, yawi initwis\ft , yo vaga lobalogo bugwis ogarup and moga. It ap nin Oroma dek menda enanggadi watu dugwit enowak dilup andi sek at. Eke yawi initwis, yo vaga lobalogo bugwis, ogarup andi moga dek. At Paulus ako ap Yakuri menda ovara o kota Tarusus endaklagagirikmu, ap Oroma menda at yugu lagagwa. Andi halok at yawi warup andi moga.\f* \p \v 26 Yugugu ako aruk hobaluk, at yegen werek menda ako owa adema lagya lagagirik, yugugu dugwit, “At ap andi, Oroma menda atma, hat nggarogo ogarup yiluk yagaliga?” Yugugu lagagimu, \v 27 Paulus adema lagya lagagirik, yugugu dugwit, “Hat Oroma menda avyarat a? Yukniru o.” \p Yiluk, hemet higya lagagimu, “Avyarat,” yugogogi. \p \v 28 Yugugu lagagimu, it yegen werek enasin ako en, “Ninis unggul Oroma menda arigiluk onggo ombok bagagis o.” \p Yugugu lagagimu, at Paulus ako en, “Hat Oroma menda arigiluk onggo bagagin ovara, an andi, an nasin-nisa Oroma menda atma, an ogo Oroma menda endaklagagis,” yugogogi. \p \v 29 It at aigwakma waguluk yiluk ogagagwa menda, yugogogi ako enaruk hunggu lagagwarik, “Avyak! Hekbasogom,” yiluk, mbup yi lagagwa. Eke, at yegen werek menda enasin ako en ogo, “Paulus o Oroma menda hegek, heda magima, wi!” yiluk, alon wisane agagi. \s1 It wene amburup mbalisagwi menda yugeragagi wene \p \v 30 Nogo yiluk, hutun ap yegen werek menda enasin ako en, “It Yakuri nggarogo yiluk enane ovaga lobalogo bagao des erogo nelup arisogon,” imbita dugwit, Paulus visilogo hekbagya lagagirik, it ap imam-imam enasini inim, it wene amburup mbalisagwi menda inim, homari warupwak yiluk enayonggo bagya lagagimu, homari wagagwama, Paulus ako wolok, enadema ilim mendok okbagagi. \c 23 \p \v 1 At Paulus ako wolok, ilim mendok okbagya lagagimu, it wene amburup mbalisagwi menda ako il vurek dugwit, “Naswei o. An Ala avema dugwit, o muk en yogak hudi ogarit lagya dugwit an ogagya lagi ako ambi weyak ogagatek nendawi ugun seyalek at agirik o.” \v 2 Yugeragagi andi vaga, at imam inis ombok winimen agarik Ananiyas en it ap Paulus adema mendek welagagwa ako yugirigya dugwit, “Abis sagalogo wares,” \v 3 yugirigya lagagimu, Paulus ako en at yugugu dugwit, “Yo weyak hegek agamut adigat amburup warek sek agarik hak, hagamut adigat sek agindik yi, Ala en mondok harisogon aro. 'At Ala wene yugup Musa dirup mbanggigi ako wane-wane ogaga a, dek a?' yiluk, nawene amburup des erogo mbaluguluk horaik agindik ovara, an narupwak yiluk ap yugeregen andi vaga haren wene yugup ako weyak erogo bagya heyagi o,” yugogogi. \p \v 4 Yugugu lagagimu, Paulus adema welagagwa ako en at Paulus yugugu dugwit, “Hat Ala ayeloman ap imam nenasin inis ombok yi meyan imbitya dugwit, yagaliga yi?” \p \v 5 Yugugu lagagwama, at Paulus en, “At imam inis ombok winimen agarik ako andi, ninggutma yigi o, naswei. Ap akwa enasin hinim agarik ako, henane weyak at ovaga babuk, yiluk, dirup mbalek agarik ako an nelup aro,” yugeragagi. \p \v 6 Yugirigya lagagirik, at Paulus ako en it wene amburup mbalisagwi menda nin andi, Saduki menda, it nin andi, Parisi menda inim, werek yedok inugu lagagirik, “Naswei. An ap Parisi menda aro. Eke, nasini ogo Parisi menda adigat. Nit hambuluk niniluk erogo mendok yup wene andi, avyarat arugwi atma yiluk, nape wenggelek neyalok, nawene amburup mbaluguluk agipik hinigis,” yiluk, ane ombok vaga yugeragagi. \p \v 7 Yugirigya lagagimu, it Parisi menda inim, Saduki menda inim, wenemuk yugu lagagwarik, it homagagwa ako, ir-it ogot-hedagagwa. \v 8 (It Saduki menda ako en, “Ap akwa hambuluk iniluk erogo mendok yusogonbuk. Malaikat inim, ap akwa enanggela inim, andi ogo agarwik mondok dek o,” yagalagwi ovara, it Parisi menda en andi, “Andi ovok erogo agarwik, eke ap akwa hambuluk iniluk erogo mendok yusogon,” yugu dugwit, inim ogot-hedagagwa.) \p \v 9 Ogotbaluk, enane yanjak-hanjak yugu dugwit, it Parisi menda Musa wene mbalek mamulurugu lagagwa menda nin en, mendek yiluk yugurugu dugwit, “At yi, weyak ambi ogagetek higyo o. Ap akwa enanggela ambi en yugogogi vaga yagaliga a, malaikat ambi en yugogogi vaga yagaliga a?” yiluk, enane winimuk ombok yagagwa. \p \v 10 Enane winimuk yugu dugwit, it wene ombok alelo watu-selok, it ap yegen werek menda enasin en Paulus liriluk-mariluk ogagu-sawen, at aori ako yugirigya dugwit, “It homago enanggelekma wa nunggugu dogomundik, eyave wolok o nit nenamwa akoma mabelales,” yiluk, yugirigya lagagimu, ndatak ogagagwa. \p \v 11 Nogo yiluk, heveret hup akoma werekma, Nenasin Yesus at Paulus adema wagya lagagirik, mendek dugwit, “An Yesus Henowa Inis Ombok dogogiluk Ala en denogo baninggigi wene ako o Yerusalem des erogo yugirigya lagen ako wane-wane, hivis o Oroma andoma yugeregek laupma, hendawi wadok dek dogwen,” yugogogi. \s1 Paulus waruguluk avok mbanggugwa wene \p \v 12 Hutun o yanggo iri lagagimu, it Yakuri menda homakbaluk wene mbauk erogo mbanggu dugwit, “At Paulus watitek dugwit, nit erom inim, is inim, andi naup mondok dek,” yiluk, Ala inis vaga hanum mbanggugwa. \v 13 It eneyave dambulik 40 nin inim homakbaluk, eyave warup yiluk wene mbauk erogo mbanggugwa. \p \v 14 Wene mbabaluk, it ap imam-imam enasini ap ombok-ombok ako inim, it Yakuri enasini inim, it werekma, enadema lagu lagagwarik, yugurugu dugwit, “At Paulus watitek dugwit, nit yi menda ndi menda naup mondok dek o, yiluk, Ala inis vaga mondok hanum mbanggup. \v 15 Andi atma, yogak hit inim, it wene amburup mbalisagwi menda inim, un huluk Paulus ambi inim des erogo aigwakma wapwak yiluk, at yegen werek menda enasin ako en wolok warupwak yiluk, yonggo lakbisamima yuguri lagusigik, nit sup vaga hanjalek werekma, wolok yoma ari wagetekma, sup vaga andenam wakbasogom aro,” yiluk, yugeragagwa. \p \v 16 At Paulus waruguluk sup vaga hanjali laup yagagwa ako ambonggo en aruk hunggu lagagirik, at Paulus it yegen werek menda enamwa werekma nunggwigya lagagirik, hurimbis yugogogi. \p \v 17 Hurimbis yugugu lagagimu, at Paulus ako en it yegen werek menda enasin avema menda ambi, yanggup yugogogi wagya lagagimu, yugugu dugwit, “At apsawe yi en, henasin wene ambi yugurupwak yiluk wagarikmu, wolok elak.” \p \v 18 Yugugu lagagimu, apsawe ako wolok it enasin adema balagya lagagirik, yugugu dugwit, “At Paulus heda mago ako, neyanggup yuknugu lagama, lagya lagirik, ‘Apsawe yi en, henasin wene ambi yugurupwak yiluk wagama, wolok elak,’ yuknugu lagama, yukhurupwak yiluk wolok wagi.” \p \v 19 Yugugu lagagimu, enasin ako en apsawe ako inggis vagakluk, enadikmu lagu lagagwarik, mbauk erogo yugugu dugwit, “Hat wene yuknirigiluk wagen ako iru o.” \p \v 20 Yugugu lagagimu, at apsawe ako en, “It ap Yakuri en un huluk hutun hat Paulus wolok, it wene amburup mbalisagwi menda en ambi inim des erogo aigwakma waup wolok lanok yiluk yukhiri warup hologo bagaorikmu, \v 21 yukhiri waguselok, enane hulup mondok dek. It Yakuri menda eneyave dambulik 40 nin inim en, ‘At Paulus watitek dugwit, erom inim, is inim, nit naup mondok dek,’ yiluk, Ala inis vaga hanum mbabaluk hanjalek dugwit, hat iri heyao adigat enaruk agarwik,” yugogogi. \p \v 22 Yugugu lagagimu, enasin ako en apsawe yugugu dugwit, “Hat yuknigin andi, ap hunogo ambi mondok yugerabuk,” yiluk, aruk wakbaluk, “Elak,” yugogogi. \s1 Paulus Gubernur Velikis adema ba lagagwa wene \p \v 23 Yugugu lagagirik, it yegen werek menda enasin at avema menda mberen eneyanggup yugirigya lagagirik, wagu lagagwama, yugirigya dugwit, “O hup jam 9 vaga o Kaisareya laguluk ap yegen werek menda eneyave 200 inim, ap yegen werek kuda ambot-vaga horaik lendagwi menda eneyave 70 inim, eke, ap enaregowa werek eneyave 200 inim, mondok dikduk ogagu dogomundik, \v 24 at Paulus ako, kuda ambot-vaga horabaluk, enewogogo ap nenowa gubernur Velikis adema balapwak yiluk yugeranes,” yiluk, yugurigya lagagirik, \v 25 vipuk ogagusigik, surat-vaga dirup mbanggya dugwit, yerogo yagagi: \pi1 \v 26 “Hinis mondok siyalek agindik nenasin Gubernur Velikis wa. An Kolaudiyus Lisiyas en wene ambi yukhisogon. \pi1 \v 27 Ap yi, it Yakuri menda en vakbaluk, mondok waruguluk ogagao menda, 'An Oroma menda,' iris ako naruk hobaluk, naori yegen werek menda ninim agap wendari lagu lagurik, \v 28 Adem ngga vaga warup yugu-samwi? yiluk, wolok it wene amburup mbalisagwi menda enadema lagi. \v 29 Enadema lagya lagimu, iren yugu dugwit, ‘At ako nit Yakuri wene yugup dirup mbalek yerogo-nderogo ogarup wene saganggas’, yiluk, yugu-sigik ovara, ‘Mondok warup. Heda marogo lembaga mabaup’, yagao andi, adem dek hegek yagao higi. \v 30 Eke, 'Warup, wene mbauk erogo mbanggao,' yiluk, yuknugu naruk hunggu lagirik, mbikit hat hadema lakba wagya, eke, it enane ovaga lobalogo bagao ako, vagalogo yukhurupwak yiluk, Yuguri elales, yiluk, yugurigya, ogagi o, yiluk, an Kolaudiyus Lisiyas en yukhisiga, nasin wa,” \m yiluk, dirup mbanggigi. \pc \fig Ap yegen werek kuda|alt="LB00198B" src="LB00198B.jpg" size="col" loc="ACT.23.30" copy="Horace Knowles revised by Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lakbogogi Wene 23:30" \fig* ambot-vaga horaik lendagwi menda. \p \v 31 Dirup mbanggya lagagirik, “Wolok elales,” yugeragagi wane-wane it yegen werek menda ako o hup Paulus wolok, o Andipatiris hudi balagagwa. \v 32 Eke, nogo yiluk, hutun en it yegen werek kuda ambot-vaga nelagwi menda ako en Paulus ba lapwak yiluk, lakbugu lagagwarik, wolok lagusigik, it yegen werek menda ako en eneyami-vaga enamwa lagagwa. \v 33 It kuda ambot-vaga lendagwi menda en Paulus wolok o Kaisareya nunggugu lagagwarik, ap enowa gubernur ako dirup mbalek ako wogugu dugwit, Paulus eyave ako at inggimu bagagwa. \v 34 Dirup warek ako bikhigya lagagirik, “Hat hawi ngga menda?” yiluk, hemetigya lagagimu, “Dek! An nawi Kilikiya aro,” yugugu lagagimu, \v 35 “Enane hovaga lobalogo bagao ako, waguselok, adem belalusogom,” yugugu lagagirik, “Herodes awi ombok valekma wolok lagu dogomundik, aruwam dogones,” yiluk, aburi yugeragagi. \c 24 \s1 Enane Paulus ovaga bagagwa wene \p \v 1 Ndugwis 5 nogo yiluk, ap imam inis ombok Ananiyas inim, it Yakuri enasini ap ombok-ombok inim, ap Oroma wene yugup ilup it Yakuri enavikit agagi menda inis Terutulus inim, ako en enowa gubernur ako adema lagu lagagwarik, “Paulus weyak ogagagi ako yi o,” yiluk, wene yugogogwa. \p \v 2 Yugugu lagagwama, Paulus warupwak yiluk ayonggo bagagi wagya lagagimu, at Terutulus en, “Paulus ogagagi ako yi o,” yiluk, gubernur yugugu dugwit, \p “Ai wa! Nenasin Velikis hat nenengge heyagek o muk en yogak hudi nenendawi ugun adenggen vaga agurik. Hat wene sek hulisiga vaga, o yoma ovok nenake sek erogo bininggigin. \v 3 Yi awi ndi awi yi ogagek ndi ogagek mot-mot adigat ogagya heyalok, Nenasin, wa! yukhisagwi. \v 4 An wene adup yagan lagya neyalok, hanggon okhita hao en, dul erogo iri neyagek, hendawi sagain vaga haruk hunggu dogonyok yiluk, Yu, yukniru.” \p \v 5-7 Iri lagagirik, “Ap yi, avakwa nadok-hadok ogonivit lagya dugwit, it Yakuri yi awi ndi awi ovok enendawima malit lagya higyo. Ap Nasaret menda ane welagwi ako enasin araro. Eke, Ala awi valekma weyak erogo bagiluk ogagyama vagatup. \v 8 At yerogo ogaga, nderogo ogaga, yiluk, ovaga bagyo ako, ovok erogo hat des erogo adem senggu dogomindik, ‘Avyarat weyak ogaga,’ ombarugun.” \v 9 Yugugu lagagimu, it Yakuri homagagwa ako en ogo, “At wene ovaga bagas andi, avyarat higyo,” yiluk, yugogogwa. \s1 Paulus en Velikis yugogogi wene \p \v 10 Yugu lagagwama, it enasin gubernur ako inggi wene vaga, “Hat iru,” yugugu lagagimu, Paulus ako en yugugu dugwit, “Nit avakwa Yakuri menda ovok haren ninawene amburup mbanggya heyagek, yi tahun ndi tahun oklaga an nelupma, nalon dek dugwit, an novaga lobalogo bagao wene ako vagalogo yukhisogon.” \p \v 11 Yugugu lagagirik, “An ndugwis 12 hudi endak vaga o Yerusalem samban ogarigiluk lagagis andi, haren, 'Yi avyarat yuknigas,' embetetek halok, it avakwa hemet inisaup sek aro. \v 12 An andoma dugwit, Ala awi valekma ninim wene watya, eke, it Yakuri samban ogasagwima inim, o kota Yerusalem inim, andoma ap homago nane-hane yagan lagu dogopwak yiluk enendawima molanggu, ogagya ambi neyagetek. \v 13 Eke, yogak wene an novaga banilagwi andi ogo, adem dekma, it yugwi hat avyarat ombarinyok yiluk yukhirup andi, dek hayogon o, nasin. \p \v 14 Ala wene yugup Musa dirup mbanggigi inim, buku navi-navi dirup warek ako inim, ovok avyarat ombasigama, Sup Yesus Ambetaga Lagu Dugwit Iniluk Mondok Dogop Wene ako musek landiga andi, it Yakuri menda ako en, ‘Wene andi huluk wene aro,’ yiluk, yagalagwi ovara, an wene andi ndatak musek lagya dugwit, nenombawi Enasin Ala siyabaliga, andi avyarat vagalogo yukhisiga, nasin. \v 15 It weyak ogasagwi menda inim, sek ogasagwi menda inim, hambuluk lendagwima Ala en iniluk erogo mendok okbisaup, nape wenggelek agirik andi, irogo enape wenggelek agarwik. \v 16 Anderogoma, Ala inim, avakwa inim, inivaga an okbisayogon vaga nendawi ugun seyalek ogagya dogogiluk dibaluk ogasiga. \p \v 17 Eke, tahun maren hudi o hunogoma welagagirik, an naswei Yakuri menda enabwa en un wogeraup inim, Ala ake bago inim, wolok neyami vaga o Yerusalem wogora lagi. \v 18 Wogora lagya lagirik, Ala awi valekma avakwa wisane ninim homagwi, nadok-kadok ogagya, ogagetek, ugun horek hak neyagek, \v 19 it ap Yakuri Asia menda nin andenam werek inigis ako en an ambi ogagya neyagao hawen, iren hat hivaga enane novaga banup sek ovara, nanggadi wakbani wagaobuk! \v 20-21 Yi wene ndi wene yugirigi vaga dek. Ata, it wisane inivaga, ‘Nit hambuluk niniluk erogo mendok yup andi, nendawi wenggelek halok, nawene mbaluguluk wagu hinigis,’ yiluk, wene maduk andi nane ombok vaga yugirigi andi\f + \fr 24:20-21 \ft Lakbogogi Wene 23:6-8 Paulus en Saduki menda inim, Parisi menda inim, yugeragagi ako yokanes.\f* nelup ovara, ambi inim ogagya neyagao hawen, iren adigat vagalogo yukhurupwak,” yugeragagi. \p \v 22 Yugirigya lagagimu, Velikis ako en Sup Yesus Ambetaga Lagu Dugwit Iniluk Mondok Dogop Wene yugwi ako, des erogo elup werekma, “Hivis it yegen werek menda wisane homago enasin Lisiyas ako wagya halok, awene an amburup mbalisogonma, wilitales.” \v 23 Yugirigya lagagirik, at yegen werek menda enowa ako yugugu dugwit, “Paulus andi, heda mago hak enewogogo vagogo werekma, aswei en ake wogori waguselok andi, sek, yugerano,” yiluk, yugogogi. \s1 Ap Velikis ogwa inigik, yugeragagi wene \p \v 24 Ndugwis maren hudi welagagwarikmu, Velikis ogwa Ndurusila hwa Yakuri menda it mberen wagagwa. Wagu lagagwarik, Paulus warupwak yiluk ayonggo bagya lagagimu, wagya lagagirik, Yesus Keretus avyarat ombasagwi wene iris enaruk hunggugwa. \v 25 Eke, Paulus en sek adigat ogagu dogop wene inim, enendawi en ogarup oginivisiga ovara, sovalogo baup wene inim, hivis owak dilinivup wene ako inim, yugirigya lagagimu, at Velikis ako alon agya lagagirik, “Ovok yugurikmu, elak. Ndugwis ambi vaga yup nanonggal werek agya halok, warinyok yiluk yanggup yukhisogon,” yiluk, yugogogi. \v 26 Andi yugogogi ako, “Heda mago ako visilup onggo woknirumwak,” ombakluk, ape wenggelek dugwit, Paulus eyanggup yimi wagya halok, it mberen wene mbanggwis ogagu lagagwa. \p \v 27 Anderogo ogagya lagagimu, tahun mberen okbaluk, at Velikis aveloma Perikiyus Vetus mondok okbagagwa. Eke, at Velikis en, “It Yakuri enendawi hunik nombarupwak o,” yiluk, Paulus heda mago ako visilogo wibagetek winggigi. \c 25 \s1 Kaisar en nawene amburup mbalupwak, yagagi wene \p \v 1 At Vetus ako mondok okbagu lagagwama, o \tl provinsi \tl*andoma wagya lagagirik, ndugwis henggam nogo yiluk, o Kaisareya en o Yerusalem inggigi. \v 2 Yerusalem inggya lagagirik, werekma, it imam-imam enasini inim, it Yakuri enasini ap ombok-ombok inim, ako en Vetus adema wakluk, Paulus wene ovaga bagagwa ako mbilinogo yugogogwa. \v 3 Sup vaga wagyama, hanjabaluk, Paulus waruguluk wene mbanggu lagagwarik, at Vetus en, “E o,” yumwak yiluk, ambukmu unggu dugwit, “Nasin. Hendawi hunik okninipu dugwit, Paulus o Yerusalem warupwak yiluk, ayonggo bain,” yiluk, enane hunik adigat yugugu lagagwama, \v 4 “Dek o. Paulus ako, o Kaisareya vagogo agarwik atma, an vage dogomindik andoma layogon halok, \v 5 henasini ap ombok-ombok wene hulisagwi menda nin ninim lagu dogomindik, avyarat weyak ogagagi halok, andoma en adigat yugurupwak,” yiluk, yugeragagi. \p \v 6 It inim dugwit, ndugwis 8 vaga a, 10 vaga a, inim welagagirik, o Kaisareya eyami vaga wambigya lagagirik, hutun en wene owak dilupma, owak dilisagwima nunggwigya lagagirik, Paulus wolok warupwak yiluk yugeragagi. \v 7 Wolok wagu lagagwama, at eyave ilim hegek, it Yakuri Yerusalem en wagagwa ako, walibaluk, adem dek hegek, “Yerogo ogagagi, nderogo ogagagi,” yiluk, wene iya erogo adik ovaga bagagwa. \p \v 8 Ovaga bagu lagagwama, Paulus ako sek-sek okhidiga dugwit, “Dek o, naswei. Ala wene yugup Musa wene mbalek it Yakuri ogasagwi ako saganggya; Ala awi valekma weyak erogo bagya; eke, nenasin Kaisar inis weyak erogo bagya; ogagagi, yuknisagwi yi, an ambiat mondok weyak ogagetek aro,” yiluk, yugeragagi. \p \v 9 Yugurigya lagagimu, at Vetus ako en it Yakuri enendawi hunik ombarupwak yiluk, Paulus ako yugugu dugwit, “Hat anderogo ogagagin, yukhisagwi yi, Yerusalem lagya dogomindik, an nivaga andoma howak dili laup sek a?” \p \v 10 Yugugu lagagimu, Paulus en, “At nenasin inis ombok Kaisar owak dilisagwima yi atma, an novaga bagao yi, yoma en nowak dineraup. Anen it ap Yakuri menda ambi weyak okbugu lagetek andi, hat mondok helup aro. \v 11 Weyak ogaguselok, enasagwi ako menda ambi avyarat ogagagis halok andi, narup sek ovara, wene adem dek hegek yuknuguma, it narupwak yiluk, neyave wogeraup hiren ambi yup mondok dek aro. At Kaisar o Oroma agarik ako en nawene amburup mbalupwak,” yugogogi. \p \v 12 Yugugu lagagimu, Vetus ako en at arwi wene amburup mbalisagwi menda ako inim wene mbabagu lagagwarik, at Paulus yugugu dugwit, “'Kaisar en adigat nawene amburup mbalupwak o,' yiluk, yegenma, Kaisar werekma at labagasogon o,” yiluk, yugogogi. \s1 Agiripa Mberenike it mberen yugeragagi wene \p \v 13 Andi okbaluk, ndugwis maren hudi welagagirik, it Yakuri enasin inis ombok Agiripa arup hwa Mberenike it mberen en at Vetus heyaga waruguluk, o Kaisareya wagagwa. \v 14 Wagu lagagwarik, it andoma ndugwis maren hudi dukluk eneyami vaga laup umbutugwarikmu, Vetus ako en, “At Velikis wunggu dugwit, ap ambi heda mago hekbagas yoma agarik,” yiluk, Paulus avok mbilinogo it Yakuri enasin inis ombok ako yugogogi. \v 15 Yugugu dugwit, “An o Yerusalem lagya lagirik, werekma, it ap imam-imam enasini inim, ap ombok-ombok inim, ako en, ‘Anderogo ogagagi o,’ yiluk, enane ovaga lobalogo baluk, waruguluk, ‘Haren owak dilu,’ yuknigao.” \p \v 16 “Yuknugu lagaoma, anen it yugirigya dugwit, ‘Nit Oroma menda ninitok andi, ap ambi en it nin en wene ovaga lobalogo bagao halok andi, aren it at ovaga bagao ako enadema “Wene novaga bagep yuknires o,” yugeregetek hegek, eyave weyak okbapwak yiluk wogerelagudek,’ yugirigya lagima, \v 17 it ovok ninim yoma homari wagu lagarwik, werekma, an arabu dek, heveret hutun wene owak dilisagwima nunggwigya lagirik, eyave wolok warupwak yiluk yugirigi. \v 18 Yugirigya lagima wolok wagao, it ovaga bagagwa ako en mendok yiluk, ‘Weyak anderogo ogagagi o,’ yusogon imbiti andi, ndatak yegetek inigis. \v 19 Ata, un, it Yakuri en Ala inim hunik dogoguluk ogasagwi menda inim, eke, ap ambi inis Yesus mondok hombagagi ovara, Paulus en, ‘Iluk agarik,’ yagan landiga wene inim, yugu dugwit, nawene-hawene yagaoma, \v 20 wene andi menda, an dibagetek halok, nggarogonggan adem belalimi, imbitya lagirik, ‘Hat hovaga bagao yagalagwi andi, o Yerusalem en hawene mbalupwak yiluk lakbagaup sek a?’ \v 21 Yugugu lagima, Paulus ako en, ‘At Kaisar enat nawene mbalupwak yiluk, heda marogo mabiselagwima yoma dogosogon,' yuknugu lagama, anen, hivis Kaisar adema lakbaup atma, vagogo dogones, yugirigi,” yiluk, mbilinogo yugeragagi. \v 22 Mbilinogo yugugu lagagimu, Agiripa ako en Vetus yugugu dugwit, “At ap andi, wene iris ako an ogo hulup hogop ai, ombasiga,” yugugu lagagimu, Vetus ako en, “Heveret aren iri halok, hulisogon,” yugogogi. \p \v 23 Yugugu lagagimu, heveret hutun en Agiripa Mberenike it mberen inim, it yegen werek menda enasini ininis werek inim, it o kota andoma menda enasini ap ombok-ombok inim, mondok iniris inovagangge yirik, ap akwa enagayuk wutusigik o wene mbalisagwima akoma nunggugu lagagwarik, Vetus ako en, “Paulus wolok ba omanes,” yugirigya lagagimu, bawagagwa. \v 24 Bawagu lagagwama, Vetus ako en, “Nenasin hinis ombok Agiripa inim, hit yoma homagyo inim, hit ovok, Wa! yukheraliga. It Yakuri o Yerusalem en, o Kaisareya yoma en, yanjak-hanjak yugu dugwit, ‘Ap yi iluk dogop dek. Wares’, yuknigao ako eyave yi bikhanes. \v 25 Wares, yuknigao ovara, weyak ogaguselok, enasagwi andi menda ndatak ambi ogagetek higi ovara, at ako en, Inis ombok Kaisar en adigat nawene mbalupwak, yuknugu lagama, o Oroma andoma Kaisar werekma lakbaup imbiti. \v 26 Anderogo imbiti ovara, at ogaga ambi an dirup mbalogo nasin Kaisar ake lakbaup dek atma, at ogaga ambi adem des erogo yuknugu hiniselok, dirup Kaisar ake mbalogo lakbaup yiluk, at eyave wolok hit ovok henadema wagi. Wene adem des erogo andi, hat nenasin Agiripa en belalinyok yiluk hadema wolok wagi. \v 27 Wene ovaga bagao ako adem des erogo belanggitek hegek, inggis heda marogo lakbaup andi, meyan higi,” yiluk, yugeragagi. \c 26 \s1 Agiripa ivaga yugeragagi wene \p \v 1 Yugirigya lagagimu, at Agiripa en Paulus yugugu dugwit, “Hat ogagagin ako iru,” yiluk, yugugu lagagimu, Paulus agap wendak-hedagiluk wene adem sigam erogo avyarat yugeragiluk, inggi-vaga en, “Mbauk dogones,” yugirigya lagagirik, \v 2 “Ai, nasin \it Raja\it*\f + \fr 26:2 \ft Inis \fq Raja \ft adem andi, ap ombok negara ambi vagago welagagi halok, inis Raja yugu lagagwa. Ap Agiripa ako andi negara maduk ambi o Palestina akoma vagago welagagi.\f*Agiripa wa. It Yakuri en, 'Yerogo ogagagi, nderogo ogagagi,' novaga belagwi andi, o yogak hat hivaga vagalogo yukhirisogon andi, nendawi adenggen agirik o. \v 3 Nit Yakuri ogasagwi menda inim, wene ngga menda yidibaluk yagalagwi inim, hat ovok helup atma, yegek lagya neyagek, 'Hanggon,' nombarubuk, nasin.” \p \v 4 “O muk avyak maduk nawi adem vaga dugwit, ogarit lagya, andi okbaluk, o Yerusalem dugwit ogagya, ogagya lagagis ako, it Yakuri menda ovok enelup aro. \v 5 Nit Yakuri wene yugup wokbaluk ogasagwi menda andi, it nin enane anye vaga yagan nagu lagagwa Parisi menda ako, an ogo it ninim yagan lagya lagagis ako, o muk en enelupma, vagalogo yukheraup embetao halok andi, yukheramwak.” \p \v 6 “Eke, yogak Ala en nenasini avyarat nggatuk erogo yugeragagi ako\f + \fr 26:6 \ft Buku \ft Daniel 12:2 yokanes.\f* wene nape wenggelek agirik andi vaga woknombolok nawene diluguluk, bani wagao inigis. \v 7 Avyarat nggatuk erogo yugeragagi ako nit Yakup aburi nininis unggul 12 suku ako en, ‘Atma arisogon, ai!’ yiluk, umbutu dugwit, o hup-dingga, nenendawi eve vaga, Ala siyabelagwi. An ogo wene andi, nape wenggelek agirik andi vaga it Yakuri en naruguluk, wene novaga bagaoma, nasin! \v 8 Anderogoma, hit nggarogo yiluk At Ala en avakwa hambisagwima en iniluk erogo mondok okbisaup andi meyan ombasagwi?” \p \v 9 “Eke an ogo endak At Yesus Nasaret menda andi, inis wiyiknom-weyaknom erogo bayogon imbitya lagagirik, \v 10 o Yerusalem dugwit, anderogo ogagya lagagis. Ogagya dugwit, it ap imam-imam enasini ako en yuknogogwa vaga it Ala aburi adik denek eneyave wisane heda marogo lembaga mabisa lagya, eke, 'Enarup a, dek a?' yugu-selok, anen, 'Enarup aro,' yugirigya, ogagya lagagis. \v 11 It Yakuri samban ogasagwima dombok edup-mbedup okbugu, eke, 'At Yesus inis wiyiknom-weyaknom erogo bas o,' yiluk, nane anye vaga yugirigya, ogagya lagagis. It avyarat ombasagwi andi, mondok nanggon inimbita dugwit, naninis ane yagan lagya neyalok, avakwa nin wisane enamwa o adumu andoma at enarigiluk, enamusek-enamusek lagya lagagis,” yiluk, yugeragagi. \p \v 12 Yugirigya lagagirik, “Anderogo ogarit lagyama, o ambi vaga it imam-imam enasini en, 'Anderogo ogwarup o,' yiluk, lakbanunggu lagagwama, o Ndamasik sup vaga lagya dugwit, \v 13 dingga naswei ninim lagusim, mbogot-vaga en abinak yevedogo nit nenadema wambu wagagi. Mo il abya andi horok maduk, nasin. Eke, andi ogagagi ako andi, abya mondok eve iya erogo higya lagagirik, \v 14 nit ovok wen vaga ndun yugu lagagumu, Iberani enane vaga yuknugu dugwit, ‘Saulus wai. Saulus wai. Hat nggarogo yiluk an anggin-mbanggin erogo nasiga? Hat ninim ogorek dogosogon halok, hat hivis hilup arisogon atma, hat nggarogo yiluk anderogo ogarit landiga yi?’ yiluk, iris naruk hunggu lagagirik, \v 15 ‘Ai, Nasin. Hat sa o?’ \p Yugugu lagagimu, ‘Dek o. Haren anggin-mbanggin erogo narit landiga ako An Yesus aro. \v 16 Hat nayeloman akluk, yogak ogagya neyagen inim, hivis ogarit lagya dogop yukhirisogon ako inim, wene andi menda yugeregek lagya dogop denogo bagagiluk, yukhiri wagima, mendek iru. \v 17 It ap Yakuri inim, it weram Yakuri dek menda inim, enadema lakbagamima, iren andoma weyak okbagagu-selok, hagap wendatya dogosogon. \v 18 It o hup ovagak agarwik ako, inil venggenogo bisiluk, awiyama nunggu wagwi, eke, at ibilis avema bogogirikmu en wulukluk, Ala avema nunggu wagwi, ogarusogom, yumwak yiluk, lakbagasogon. It ako enendawi novaga vanggabaluk avyarat numbutwi-selok, enomaluk Ala en dek erogo bisiluk, at aburi denogo bogogirikmu inim lobalogo bisamwak yiluk, lakbagasogon,’ yiluk, yuknogogi,” yugeragagi. \s1 Paulus ogagya lagagi mbilinogo yugeragagi wene \p \v 19 Yugirigya lagagirik, ambi inim yugirigya dugwit, Nasin Agiripa. Mbogot vaga en an nogo heda nabi heda yuknugu sigam hagagis ako, an ogagetek agirik andi dek. \v 20 Yuknogogi ako endak erogo it o Ndamasik agarwik ako yugirigya, o Yerusalem agarwik ako yugirigya, andi okbaluk, o Yudeya avilis ambot inim, it weram Yakuri dek menda inim, yugeregek lagya, ogagya dugwit, Hit ovok henendawi wenggebaluk, henomaluk vagalogo mbo bagu dogones. Eke, henomaluk mbo baluk, Ala musek lagwi avyarat henombarupwak yiluk, yi ogagek ndi ogagek eyave adigat ogarit lagu dogones, yiluk, yugirigya lagagis. \p \v 21 “Anderogo yugeregek lagya lagagis andi vaga it Yakuri en Ala awi valekma andoma vakbaniluk, naruguluk ogagagwa menda, \v 22 o endak en yogak hudi, Ala en yonggatnita hegek niluk dugwit, it ap ininis werek inim, ininis dek inim, yugeraliga. Yugeraliga andi, wene adik menda ambi yugeregetek. Ata, ap Ala en yugirigya hegek yugurugu lagagwa navi-navi ako inim, at Musa inim, 'Anderogo ogarisogon o,' yiluk, avok yugurugu lagagwa wene ako vagalogo yugeraliga. \v 23 At Ala en denogo mekbagagi Keretus ako, nit Yakuri menda inim, it weram Yakuri dek menda inim, o awiya erogo bugu dogogiluk,\f + \fr 26:23 \ft Adem ap akwa awiya erogo bisaup ako andi, Ala wene vaga nit Ala endawi ombasiga menda inim, Ala en nenagap wendarisiga inim, Yesus avyarat umbutu niniselok mondok-mondok niniluk dogop inim, ninilup asagwi. \ft Lakbogogi Wene 13:47 yokanes.\f* yagan warogo hambigya dogomindik, hambuluk lendagwima en endak iluk akluk mendok yisogon o, yiluk, yugu lagagwa ako yugeraliga,” yiluk, yugeragagi. \p \v 24 Paulus en wene andi ao yugirigya hegek, at Vetus ako ane ombok vaga iri dugwit, “Paulus wai. Hat nenek heyagi! Yi wene ndi wene mamulhedegek lagya vaga nenek hak yagan lagya heyagi.” \p \v 25 Yugugu lagagimu, Paulus en, “Hinis mondok siyalek agindik nasin Vetus wai. An nenek dek o. An nendawi sek en avyarat yukhisiga. \v 26 Nasin Agiripa wai. An wene yugeraliga andi, mbauk hwilago yugirigya lagibuk o. Wene an yugeraliga ako andi, hat nasin Agiripa ogo, hinggut andi dek, mondok helup imbiti. Wene andi ovok helupma, nalon dek dugwit, yukhisiga. \v 27 Nenasin Agiripa. It ap navi-navi Ala en yugirigya hegek yugurugu lagagwa wene ako, hat avyarat ombasiga a, dek a? Avyarat ombasiga an nelup.” \p \v 28 Yugugu lagagimu, at Agiripa en Paulus yugugu dugwit, “O yogak yi vaga at un mbikit an ap Kerisen menda okbanup embeten?” \p \v 29 Yugugu lagagimu, at Paulus en, “Nasin o. Hat hadigat wanok yiluk yukhisigadek. Hat inim, it yogak hulisagwi ovok inim, an heda maknetao hak makinivup dek ovara, an Keretus wene wagagis hak, yogak waup halok, yogak at wugwi, eke, hivis waup halok, hivis at wugwi, ogarovovok yiluk, an henake Ala yugisiga,” yiluk, yugogogi. \p \v 30 Yugugu lagagimu, enasin inis ombok ako inim, enasin gubernur ako inim, hwa Mberenike inim, it avakwa horaik welagagwa ako inim, ovok mendok yiluk, \v 31 wunggu lagagwarik, “Weyak ogaguselok, heda marogo mabiselagwima mabugwis, initwis, ogasagwi menda anderogo ambi ogagetek higyo,” yiluk, ambi yugigik ogagu lagagwarik, \v 32 at Agiripa en Vetus ako yugugu dugwit, “At ap andi, nasin Kaisar nawene amburup mbalupwak o, yilipuk en, yogak heda mago agarik ako visilogo balip,” yiluk, yugogogi. \c 27 \s1 Mburi-vaga lagagwa wene \p \v 1 O Italiya woknenombolok laup yiluk wene mbabaluk, Paulus inim, ap nin heda mago inim, at Kaisar avema menda yegen werek enowa inis Yulius en wogonombolok lapwak yiluk, yugogogwa. \v 2 Yugu lagagwama, mburis ombok o Adaramitiyum en wagya lagagirik, andoma werekma, o Asia inamut ombok yanggadek laut amban vaga kota andoma ya nonggegek ogagyama, nonggagagup. Ap Aritakus o Makedoniya awi Setalonika menda ninim nunggugu lagagurik, lagu dugwit, \v 3 hutun en nogo yiluk, o Sidon ari lagagup. Ari lagu lagagurik, at Yulius ako en Paulus abwa imbitya dugwit, “Haswei yi menda ndi menda wokhirupwak en biginigik lagya dogomindik, warup sek,” yugogogi. \fig O Sidon|alt="Picture HK00372 Picture with boats." src="HK00372B.jpg" size="col" loc="ACT.27.3" copy="Horace Knowles © The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972." ref="Lakbogogi Wene 27:3" \fig* \p \v 4 Mburi-vaga nungguluk, andoma en lagusim havut en mburis abi nomalhegek iri dugwit, nomaliluk lagya lagagimu, o Sipurus nenena malegek alilis o havut dekma, andoma lagagup. \v 5 Lagu lagagurik, o Kilikiya, Pambiliya inim, nenena malegek lagu dugwit, o Likiya kota Mira andoma ari lagagup. \v 6 Andoma ari lagagurik, werekma, ap yegen werek menda enowa ako en mburis Alekandiriya menda ambi, o Italiya lagiluk ogagya higya lagagirik, mburis andi vaga mabininggu lagagimu, lagagup. \p \v 7 Lagu dugwit, mburis ako havut en nomaliluk lagek ogagya dugwit, mondok meyan okninipu hegek, nogo wisane yigik, o Kinidus vanggo yi lagagup. O havut ako hunik anderogo adigat ogagya halok, dilwarit lagu dugwit, o Kereta alilis andoma o Salomone nenena malegek lagagup. \v 8 Lagu lagagurik, mondok meyan okninipu hegek, o inis Avolok Dek Sek Agarikmu o, yagalagwima o kota Laseya horok andoma ari lagagup. \p \v 9 Sup vaga ya nogo yigik lagu ninigik, it Yakuri \it Hari Puasa\it* adenggen ogagu lagagwarikmu o havut endengga ogasigama, mburi-vaga laup alon edok werek agya halok, Paulus en enelup arupwak yiluk yugirigya dugwit, \v 10 “Naswei o. Nit lasogom halok, mondok weyak okninivisogon higi. Nenangge inim, mburis inim, ako adigat dek arisogon andi dek. Ata, neneyave inim dek okninivisogon higi,” yugeragagi menda, \v 11 at yegen werek Yulius ako en Paulus iris ako meyan imbita lagagirik, at mburis eyave wolok naliga menda ako inim, at amburis werek inim, it yugwi adigat musek lagagi. \v 12 Lagya lagagimu, o sogwes ogagyama,\f + \fr 27:12 \ft O andoma sogwes ogagya mbeda saut henggam vaga ogasiga.\f* mburis andoma dogop meyan agya lagagimu, it nin wisane mbikit andoma en lakluk o Venikis dogop, umbutugwa. O is enggema Kereta o Venikis mburis nunggwisigama andi, mo huruk yagaligama amot vikit inim, hware vikit inim, ogarekma o sogwes hegek dogop sek o, umbutugwa. \p \v 13 Anderogo umbutugwa ovara, o selatan vikit en havut anye dek mbauk-mbauk wagya lagagimu, “Nit yerogo ogagya hegek laup imbitoma, lauk en,” yiluk, mburis is en wolok lagwi en yiluk mbusi wombalek agarik ako nggolalogo mburi-vaga baluk lagu lagagurik, o Kereta horok is amban vaga andoma nenena wombalhegek lagagup. \s1 Mburis inim sopal ninivup ogagagi wene \p \v 14 Lagusim, iya erogo lagatekma, ndom is enggema mo il daga wandigama amot vikit en havut endengga ombok ogakluk wagya hegek, \v 15 laguluk ogagagup menda, mburis ako abi nomaliluk lagek adigat ogagya lagagimu, “Woknenombolok lapwak aro,” yiluk, yugu lagagurik mburis ako lek-yamuk ogarit wolok lagya hegek, mbauk mbup yagagup. \v 16 Woknenombolok, wen ilim is enggema maduk ambi inis Kauda alilimu andoma lagu lagagurik, havut en meyan okninipu hegek, mburis ombok ako en maduk ambi heda likelok lagyama, libilogo lagya hawen, \v 17 viyalogo mburis ombok vaga mabagagup. Mabagu lagagurik, mburis ombok ako eyave yanggo iri hawen, heda anye erogo makbaluk, o Siritis alilimu andoma en mburis abi yinggi-vaga denggwes yilagya hawen yiluk, enalon en yum havut wolok landiga menda sivinik ako owatu lagagumu, havut en adigat woknenombolok lagagi. \v 18 Havut endengga en mburis ako mondok lek-yamuk okninipu lagagimu, ndugwis ambi nogo yiluk, hutun en yi menda ndi menda yidik ako hudilogo ima mbo wombabagagwa. \v 19 Andi okbaluk, ndugwis henggam vaga, mburis sek ogasagwi ako menda nin andi bagu dugwit, nin andi anggin halok ininggi-vaga wogogo ima mbo wombabagagwa. \v 20 Ndugwis wisane ninigik, mo il inim, dwadiwap inim, wulu wagetek hegek, havut adigat ogagya lagagimu, “Ai, nit is en ndokalninivisogon atma, nenagap wendak-hedaup meyan higyo o,” yiluk, umbutugup. \p \v 21 It ovok erom nenggetek ndugwis wisane welagagwama, Paulus ilim mendek iri lagagirik, yugirigya dugwit, “Naswei o. O Kereta en laup dek yukheragagis ako hulilipmu en nenangge dek agya, weyak okninipu, anderogo okbininelapuk enewogo duklu ovara, \v 22 heneyave ambi is mondok-mondok wambusogom dek. Mburis adigat weyak asogonma, henendawi wadok dek dogovovok yiluk, yukheraliga. \v 23 An Ala abutma, avema dugwit, at eyavup ogasiga ako en yonggo lakbisa wandiga menda malaikat ambi hup ilikis nadoma lakba waga ako, yuknugu dugwit, \v 24 'Paulus wai. Halon habuk. Hat Kaisar adema mendek yisogonma, Ala habwa en hinim mburis vaga agipik yi, hat vaga ovok enagap wendarisogon', yiluk, yuknigasma, \v 25-26 wen is enggema ambi vaga mburis abi denggwes yimi ovara, Ala en yuknigas andi avyarat arisogon ombasigama, henendawi wadok dek dogones, naswei,” yiluk, yugeragagi. \p \v 27 Is ombok yanggadek \it laut\it* inis Adiriya o havut en lek-yamuk okninivit lagya hegek, ndugwis 14 welagagurikmu, eke, o hup ilikis agya hegek, it mburis wolok nelagwi menda ako, enendawi en, “Is amban vaga mondok vanggo yi wagyo,” yiluk, umbutu lagagwarik, \v 28 helep heda magogo, “Is agurukmu ngga hudi hamwi?” yiluk, wakhegek ako wombabagu lagagwarik, agurukmu 37 meter hudi agya hagagwa. Andi okbaluk, ambukum dukluk wakugu lagagwarik, agurukmu 27 meter hudi agya hagagwa. \v 29 Hugu lagagwarik, helep vaga vanggo iri dugwit, abi denggwes iri hawen, enalon en mburis mbup yupwak yiluk, mbusi anggin werek menda 4 hudi mburis elakamu heda magogo is endawima wombabagu lagagwarik, “O hodo erogo yanggo yupwak dek, ai,” umbutugwa. \v 30 Umbutwi dugwit, it mburis wolok nelagwi menda ako enagap wendak-hedaguluk hoda wulup umbutu dugwit, huluk at mbusi anggin \it werek\it* menda sivinik ako mburis abima en is endawima wombabaup yagagwa ovara, wuluguluk mburis maduk ako ima wombabaguluk ogaguselok, Paulus en yedok inugu lagagirik, \v 31 “It mburis wolok nelagwi menda yi, mburis elola dogop dek halok andi, nenagap wendak-hedasogom dek,” yiluk, at yegen werek arwi inim yugeragagi. \v 32 Yugirigya lagagimu, it yegen werek ako en mburis maduk ako is wolok lapwak yiluk, heda mbalogo wombabagagwa. \p \v 33 O yanggo yigiluk ogagya hegek, Paulus en it ako erom napwak yiluk ane hunik yugirigya dugwit, “Erom nenggetek henendawi virik hinigik, ndugwis 14 hudi nogo yigik wagepma, erom nanes. \v 34 Erom nelok, henanye vaga henagap wendak-hedelok wolovovok yiluk, erom yi nanes. Hiniris ambiat ambi dek asogon dek.” \v 35 Yugirigya lagagirik, erom ambi wogogo it inivaga, “Ala wa,” yiluk, ugurogo ninggya lagagimu, \v 36 it enendawi hora yiluk, ovok erogo inim erom nunggugwa. \v 37 Nit avakwa mburis vaga lendagwi ako, neneyave dambulik 276 hudi. \v 38 Eke, erom enagaum erogo nunggu lagagwarik, mburis so arupwak yiluk, erom gandum awi yidik ako hudilogo ima mbo wombabagagwa. \s1 Mburis yinggima dililup yi lagagi wene \p \v 39 O yanggo iri lagagimu, o andoma ininggut ovara, wen is yinggi leyalek inil hugu lagagwarik, “Mburis vaga andoma duk erogo lasogom,” yiluk, \v 40 mbusi heda mago ako mbalogo hekbagwi, mburis abi amot ogasiga menda elakas vokot sivinik ako visinggwis, ogagagwa. Okbaluk, havut en woknenombolok yinggi leyalekma lapwak yiluk, yum sivinik abima ilikbagu lagagwama, lagagup menda, \v 41 is anye en mburis ako yinggima aguruk dekma dililup yi lagya lagagimu, is ombak en elakamu ndino-ndano yegek ogagya dugwit, mburis elakas ako yanggalagya hegek, \v 42 it yegen werek menda ako en, “It ap heda mago ako sambu vaga wunggu-sawen, ovok inarusogom,” umbutugwa menda,\f + \fr 27:42 \ft It ap Oroma menda ako, ap heda mago werekma hoda wunggu-selok, it enayegen werek menda enaruwam welagagwa ako, it enasini en initu lagagwa. Andi halok, it yegen werek menda ako enalon en ap heda mago ako enarusogom umbutugwa.\f* \v 43 it yegen werek menda enasin ako en, “Paulus agap wendarisogon,” imbita dugwit, “Enarubuk,” yugeragagi. Yugirigya lagagirik, “Hit sambu wasagwi henelup halok, henendak is endawima andoma soklok-soklok wambuluk, sambu vaga, is amban vaga andoma wilitales. \v 44 Eke, hit nin sambu wasagwi hininggut halok andi, mburis hobat masalek inim, yo masalek inim, andi vaga hininggis vakbaluk, enambutmu elales,” yiluk, yugirigya lagagimu, nit ovok sek is amban vaga wunggugup. \c 28 \s1 Paulus o Malata welagagi wene \p \v 1 Is amban vaga sek wunggu lagagurik, “Wen is enggema yi inis Malata at higyo,” yiluk, nenelup agagup. \v 2 Wunggugurik werekma, musu wagya dugwit, sogwes wisane okninipigirikmu, it avakwa enawerek andoma menda en nenabwa wisane hugu lagagwarik, hali monggalbaluk, heyaga warogo sogwes werakninipugwa. \v 3 Eke, Paulus hali erasak havedogo wolok wagya lagagirik, hubagyama, hali edup en mbas avakwa enasiga menda nggigis erogo wulu wagya dugwit, Paulus inggis mbas en aik hivitigi. \v 4 It avakwa enawerek andoma menda ako en, Paulus inggis mbas hivitigi ako ao aik hunik inil hugu lagagwarik, ambi yugigik yugu dugwit, “Ap yi, ima en sek wulu waga ovara, mbas edup watas yi vaga ap enasiga menda sigam higyoma, madis inis ‘Enowak Dilisiga menda’ ako at iluk dogop dek imbitirikmu, avyarat hambisogon o,” yagagwa ovara, \v 5 mbas ako inggis weralogo hali hunikmu mabagagi. Hali ninggya hegek, edup yagan watitek sek welagagi. \v 6 It ako en, “Inggis virimi a, ata supuk erogo ndun yiluk, hambimi a,” yiluk, inil welagagwa menda, ugun sek at welagagimu, “Ap yi, madis higyo,” yiluk, yagagwa. \p \v 7 Wen is enggema andok enasin ombok inis Pupiliyus ako eyavup adumu dek horok atma, helagu lagagumu, heyage wakninipu lagagirik, enendawi adenggen vaga erom menaknerelok, ninim sek ninigik, ndugwis henggam welagagup. \v 8 Ako hudi vaga at Pupiliyus asin amwa dugwit, sogwes-sogwes ogagya, irut inim ogagya lagagimu, Paulus ako adema nunggigya lagagirik, unggul inggis vakbaluk ake samban ogagya lagagimu, sek agagi. \v 9 Sek agya lagagimu, it avakwa wen is enggema edup welagagwa menda Paulus adema wagu lagagwama, sek okbogogi. \v 10 Okbugu lagagimu, it avakwa ako en, “Sek okbininggas,” yiluk, enadenggen en, yi menda ndi menda woknera wagek yagagwa, eke hivis nit mburi-vaga laguluk ogagu lagagumu, yi menda ndi menda dek menda, wolok woknera wagagwa. \s1 O Malata en Oroma lagagwa wene \p \v 11 Mburis Alekandiriya menda enomadis embeklabwa inis Diyosikuri abi vaga agur-agut ogovak higirogo bagoma, wagya lagagirik, o sogwes ogagya halok, wen is enggema andoma abyam werekma, nit ako saut henggam welagagup. Welagagurik, mburis ako vaga nungguluk, lagu lagagurik, \v 12 o Sirakusa ari lagagurik, andoma ndugwis henggam welagagup. \v 13 Ndugwis henggam welagagurik, mburis vaga nunggugu lagagurik, o kota Eregiyum ari lagagup. Lagu lagagurik, hutun o selatan vikit en havut lavuliluk ogagya halok, nogo ambi yiluk, o Putioli ari lagagup. \v 14 Ari lagu lagagurik, nenaswei it Ala aburi andoma menda ninim avuk agu lagagurik, “Ninim dogosogom,” yiluk, yuknurugu lagagwama, ninim samban ambiat welagagup. Anderogo ogarit o Oroma nonggagagup. \p \v 15 It nenaswei Ala aburi Oroma menda ako nit wendagwi enaruk hunggu lagagwarik, o vasat Apiyus, sup vaga lagu dugwit nogo yilagwima inis O Henggam Valek, andenam en wokninivi wagu lagagwama, Paulus il inugu lagagirik, “Nasin Ala wa,” yiluk, endawi adenggen agagi. \s1 O Oroma dugwit, ogagagi wene \p \v 16 O Oroma nunggugu lagagumu, at Paulus ako o adikmu dogop sek yagagwa ovara ap ayegen werek menda ambi aruwam dogopwak yiluk bagagwa. \p \v 17 Ndugwis henggam nogo yiluk, Paulus en it Yakuri enasini ap ombok-ombok andoma menda enayonggo bogogi homari wagu lagagwama, yugirigya dugwit, “Nowa-nasin. An nowa-nasin Yakuri menda sovalogo bugu, nenasini-nenombawi ogagu lagagwa ninitok hunik ogasagwi ako, sale-vale erogo bagya, ogagya lagagibuk ovara, o Yerusalem andoma en neyave vagogo heda maknitu lagagwarik, it ap Oroma menda en nawene mbalupwak yiluk, neyave wogeragagwa. \v 18 An ogagagis adem belanggu lagagwarik, weyak ogaguselok, enasagwi ako menda novaga agagi ambi dek halok, visilogo banup yiluk ogagagwa ovara, \v 19 it Yakuri ako en, ‘Heda visilogo hekbaup moga,’ yiluk, hunik adigat yugu lagagwama, 'Kaisar en adigat nawene mbalupwak,' yugeragagis. Yugeragagis ako andi, it nowa-nasin en weyak okbanunggugwa, yiluk, yugirigiluk, yugeregetek. We un, nawene amburup mbalupwak yiluk, yugeragagis. \v 20 Wene andi yukheragiluk, wagya lagirik, 'Warupwak,' yiluk, henayonggo bagi. Eke, nit Iserali nenape wenggelek agurik nenagap wendarisiga menda ako vaga mbusi heda maknitugwa wene yukheragiluk henayonggo bagi,” yiluk, yugeragagi. \p \v 21 Yugirigya lagagimu, it ako en, “Hat ogagagin wene Yudeya en dirup mbalogo lakba waga ambi hegetek. Eke, nit nenaswei andoma en wagu lagarwik, Paulus weyak anderogo ogaga, yiluk, yuknera wagetek ovara, \v 22 avakwa yi awi ndi awi ovok en hit wene yugup musek lendagwi menda andi enanggon henombasagwi ninelupma, hat hendawi nggarogo yiluk yagaliga ako, iri heyaguluk wagyo,” yiluk, yugogogwa. \p \v 23 Eke, “O andi vaga ambi inim yuknerapwak,” yiluk, hologo bagagwa hudi ari wagya lagagimu, Paulus werekma eneyave wisane homari wagu lagagwama, Paulus ako o hutun en Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi avema dogop wene ako sigam erogo yugirigya, eke, Yesus wene ako des erogo enelup arupwak yiluk, Ala wene yugup Musa dirup mbanggigi wene inim, navi-navi wene inim, mbilinogo yugirigya, wisane ogagya hegek, o hup agagi. \p \v 24 Yugeragagi ako it nin en, “Avyarat ai?” umbutugwa ovara, it nin en andi, avyarat embetetek dugwit, \v 25 wene visibaik-danggabaik yugu lagagwarik, wuluguluk ogagusigik, Paulus en atok vaga yugeragagi ako yi: \p “Averiniki en navi Yesaya yugugu hegek hit henombawi yugeragagi ako andi, avyarat yugogogi. Andi, \q1 \v 26-27 ‘It avakwa yi, inil hugwi, enaruk hunggwis, \q1 Enomaluk mbo baluk, namusek wagwis, \q2 Ogaguselok, \q1 An en sek okbugu neyawen, \q1 ‘Nenendawimbuk agwi, nenaruk nggulup agwi, \q1 Ninil huvulagwi, \q2 Ogarup andi it mikedagagwarikmu, \q1 Enaruk hunggik adigat ogarusogom ovara, dibasogom dek. \q1 Eke, inil hegek adigat ogarusogom ovara, yedok hasogom dek, \q1 Yiluk, yugeregek elak.’ \m yiluk, Yesaya wene ako yugirigya lagagirik, ambi inim yugirigya dugwit, \v 28 “Anderogoma, Ala en nenagap wendarup wene yi ako andi, it weram Yakuri dek menda hulupwak yiluk yugeregek lasogom atma, it andi, hulusogom hinilup arovovok yiluk yukheraliga,” yiluk, yugeragagi. \p [ \v 29 Wene andi, yugirigya lagagimu, it Yakuri menda ako wenemuk yagan wunggugwa.] \p \v 30 Tahun mberen elola en, o sidok dogop onggo bagek ogagya akoma werekma, at adema wagu-selok, ovok erogo endawi sek vaga woginipu lagagirik, \v 31 alon dek dugwit Nenowa Inis Ombok Ala en denogo bagagi avema dogop wene ako yugirigya, Nenowa inis ombok Yesus Keretus wene mamulirigya, vagalogo yugirigya hegek, yeok-teok okbagatek welagagwa. \p Amin \p Lakbogogi wene ako andi, ovok yi hudi belagwi o.