\id MAT - Naasioi NT [nas] -Papua New Guinea 1994 (web 2014) 
\h MAATIUꞌ 
\toc1 Maatiuꞌ Bakaang Tampara Doorenang Jiisuuꞌ Karistooꞌkoong 
\toc2 Maatiuꞌ 
\toc3 Mat 
\mt1 MAATIUꞌ  
\mt2 Bakaang Tampara Doorenang  
\mt2 Jiisuuꞌ Karistooꞌkoong  
\imt1 Kara Baavootunanka Aneꞌkooning  
\ip 1:1 Jiisuuꞌ Kansiꞌkoo Pouꞌnaꞌ  
\ip 4:17 Jiisuuꞌke Nantoong Kumponing-koo Tampaꞌ Doorevuruꞌnaꞌ Taare-antavurima  
\ip 9:35 Jiisuuꞌke Bakaning Barevare-nupoong Mintoong-koo Botovuruꞌnaꞌ  
\ip 11:1 Jiisuuꞌ Baa Masikung?  
\ip 16:21 Jiisuuꞌke Bakaang Aarumo Bare-antavuruꞌnaꞌ Boainaꞌmung Dueꞌuko  
\ip 21:1 Jiisuuꞌke Nantoong Asiꞌnooꞌ Nau-antavuruꞌnaꞌ Jerusalemaꞌ  
\ip 26:1 Jiisuuꞌ Sisikeera Toraꞌantavai Dupisiꞌaako Napoꞌ Domamparuꞌnaꞌ  
\c 1  
\ms1 Jiisuuꞌ Kansiꞌkoo Pouꞌnaꞌ  
\mr (1:1–4:16)  
\s1 Jiisuuꞌ Bakakatauro-koong Mirinanka  
\r (Luk 3:23-38)  
\p
\v 1 Aung aneꞌ tee Jiisuuꞌ Karistooꞌ bakanarempoꞌkoong mirinanka otoing, tee eeꞌnung Deevitaꞌ bakanaving-koong, tee Deevitaꞌ napoꞌ tee Eebaraamiꞌ bakanaving-koong.   
\m
\v 2 Eebaraamiꞌ tee Aisakeꞌ bauma.  
\m Aisakeꞌ napoꞌ tee Jeekopiꞌ bauma.  
\m Jeekopiꞌ tee Juda bauma batatakaampi eeꞌnoko baaraꞌmainkaang ninka nariꞌ.   
\m
\v 3 Juda tee Peeresi namainta Siira beuma. Beuko teni Teemaa.  
\m Peeresi tee Eesirong bauma.  
\m Eesirong napoꞌ tee Aramiꞌ bauma.   
\m
\v 4 Aramiꞌ tee Aminadapiꞌ bauma.  
\m Aminadapiꞌ tee Naasoni bauma.  
\m Naasoni tee Salamong bauma.   
\m
\v 5 Salamong tee Booasi bauma, bauko teni Reeap.  
\m Booasi tee Oobeteꞌ bauma, teie bauko teni Rut.  
\m Oobeteꞌ tee Jeeseꞌ bauma. Eeꞌnoko   
\m
\v 6 Jeeseꞌ tee Deevitaꞌ bauma, tee daurarong˜. Napoꞌ  
\m Deevitaꞌ tee Solomoniꞌ bauma, bauko teni eeꞌnani tutung Uraia baꞌaang.   
\m
\v 7 Solomoniꞌ tee Reaboam bauma.  
\m Reaboam tee Abaisiaꞌ bauma.  
\m Abaisiaꞌ tee Eesa bauma.   
\m
\v 8 Eesa tee Jeosapata bauma.  
\m Jeosapata tee Jooram bauma.  
\m Jooram tee Usaia bauma.   
\m
\v 9 Usaia tee Jootam bauma.  
\m Jootam tee Eeasi bauma.  
\m Eeasi tee Esekaia bauma.   
\m
\v 10 Esekaia tee Manase bauma.  
\m Manase tee Aamon bauma.  
\m Aamon tee Josaia bauma.   
\m
\v 11 Josaia tee Jekonaia bauma, eeꞌnoko baaraꞌmainkaang. Tekang ninka nariꞌ mmauꞌ Juꞌnupoong Babiloniꞌnameensiꞌaape berouꞌ kiimata-koo.  
\v 12 Babiloniꞌaape berouꞌnooꞌketa  
\m Jekonaia tee Sialeteale bauma deemparuꞌ.  
\m Sialeteale tee Serababele bauma.   
\m
\v 13 Serababele tee Abaiutuꞌ bauma.  
\m Abaiutuꞌ tee Elaiakim bauma.  
\m Elaiakim tee Eesoo bauma.   
\m
\v 14 Eesoo tee Siedoko bauma.  
\m Siedoko tee Eekim bauma.  
\m Eekim tee Elaituꞌ bauma.   
\m
\v 15 Elaituꞌ tee Eliesaꞌ bauma.  
\m Eliesaꞌ tee Mataaniꞌ bauma.  
\m Mataaniꞌ tee Jeekopiꞌ bauma.   
\m
\v 16 Jeekopiꞌ tee Josepaꞌ bauma.  
\m Josepaꞌ tee Meeriꞌ baꞌung, teni Jiisuuꞌ paravuuꞌnani, tee eeꞌnung Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌ tampaamaung, Karistooꞌ.   
\p
\v 17 Aing teing avantevaranooꞌ kivora-ita karenaumo-koo basi Eebaraamiꞌketa Deevitaꞌkoo basinooꞌ, eeꞌnoko teketa napoꞌ kivora-ita karenaumo-navarantu otorouꞌ Babiloniꞌke kiimatavariri otorouꞌnooꞌ basinooꞌkoo. Eeꞌnoko teketa napoꞌ kivora-ita karenaumo-navarantu depeto tee Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌkoo basinooꞌkoo.   
\s1 Jiisuuꞌ Meeriꞌke Paravuuꞌnaꞌ  
\r (Luk 2:1-7)  
\p
\v 18 Enang teeꞌ eeꞌ nkoarara Jiisuuꞌ Karistooꞌ pontoꞌaruꞌnaꞌ. Teni bauko Meeriꞌ teni Josepaꞌkoo miruꞌniiꞌnani, teka mmeꞌ nariꞌ otoreaꞌ teni tootoꞌpoꞌnani deemparuꞌ taꞌninaꞌ Tanuaang Meekung bakaang iriꞌke.  
\v 19 Teketa teie Josepaꞌke, teni-koo miruꞌniiꞌke teni tootoꞌpoꞌnani tasiꞌpura koontoꞌnaꞌ nko-koo noruꞌari beekaang navunavu totoꞌkoo mauꞌaruꞌ, teka makenge nko-koo piavouꞌ ookara-koo siraꞌpuko maiaꞌoꞌneeng-koo teni.   
\p
\v 20 Teka teeꞌ noruꞌarara otoko koosinung˜ narung Ovoring bakaang noone-koo tee-ankoi oroꞌparuꞌ eeꞌnoko aaꞌpuuꞌ, “Josepaꞌ, Deevitaꞌ bauring, aroreaukaꞌ Meeriꞌ boku-koo daꞌaang deemparaaꞌnaang, aiꞌ tee tootoꞌ teni-koo poontoaring˜ tee Tanuaang Meekung-etaing.  
\v 21 Tenie tee tootoꞌ donkaani paravuaing, eeꞌnoko dake tee miring Jiisuuꞌ\f + \fr 1:21 \ft Iiburu-nupoong biikaang kara-koo tee miring “Iesua” tee “Kumponing niikaang Domang-anta” miruꞌari otong; tee Jiisuuꞌ tampampimaung.\f* tampeaing, aiꞌ teie tee bakaning nantoong biikaning orara aarumonanka-ita mooꞌuriaing.”  
\v 22 Aing ookara kapooꞌnanka nkoaruꞌnooꞌ tee kapooꞌ Ovoringe tero nakaronara˜ karantavuma˜ nauvuuꞌnung masikaꞌparaaꞌnaang, eeꞌ oroꞌ:   
\q1
\v 23 “Teni kuukuma˜ teni tootoꞌpoꞌnani deemparara narung donkaani paravuai, eeꞌnoko teinge eeꞌpinaꞌ tampaavaing, ‘Iimanuelaꞌ,’ miruꞌnooꞌ tee ‘Kumponing niiꞌ ninka nariꞌ otong.’” \rq (Aisaiaꞌ 7:14)\rq*   
\p
\v 24 Tenang Josepaꞌ tantearara teeꞌ nariꞌ teie koosinunge Ovoring bakaange botovuuꞌnaꞌ bera Meeriꞌ bokuvuuꞌ baꞌaang deemparaaꞌnaang.  
\v 25 Teka teie tamung tanatavuuꞌ bera tenie tee tootoꞌ donkaani paravuuꞌnooꞌketa damaꞌke nampuuꞌ. Eeꞌnoko tee tootoꞌ miring Jiisuuꞌ tampuuꞌ.   
\c 2  
\s1 Norukasiꞌnukai Jiisuuꞌ Beeroꞌauꞌnaꞌ  
\p
\v 1 Teketa tee Jiisuuꞌ pontoꞌarioꞌ teke Beeteleemaꞌke Judiaꞌkoonooꞌke tenang tee daurarong˜ Eerotiꞌ otokoꞌnang niiꞌning norukasiꞌnuka duaaꞌ bakoaramanooꞌketa Jerusalemaꞌ porouꞌ. Porora niaꞌkaama aaꞌpaakoꞌ,  
\v 2 “Daurarong Juꞌnupoong biikaang pontoꞌaruꞌnung arerai? Niiꞌke bakaang beentoꞌ taꞌdaꞌpuioꞌ ooampira nanampikotaaꞌ enang moring tee-koo dootuuꞌmariiꞌnaang.”  
\v 3 Teketa tenang teie daurarong Eerotiꞌke teeꞌ taaravura tee bakei orakaꞌ mantomparuꞌ, teing Jerusalemaꞌnupoong tee ninka nariꞌ.  
\v 4 Teketa tenang teing ookara piristiꞌkoo pankenuka eeꞌnoko boto naunuka naroꞌ bokuvurira niaꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Nko tee Kumponinge teroita Pakoꞌpariꞌniiꞌ nantoong domampurira tarevuriainooꞌkoo areꞌke pontoꞌaravainge?”  
\v 5 Teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Beeteleemaꞌke, Judiaꞌkoonooꞌke, aiꞌ aung kara nakaronarai daarivuuꞌnung Daari Meekung-koo, aaꞌpuma,   
\q2
\v 6 ‘Daꞌ Beeteleemaꞌ, Judiaꞌkoonavuntuꞌ osi okiꞌnavuntuꞌ deeaꞌ teing-koo pankeng osi Judiaꞌnavaroi otoromaing-koo, aiꞌ daꞌketa tee narung tanata-nko tavoꞌkuaing nkanavitu Isireeli-nupoong sipisipiꞌnanka-pinaꞌ tanatavuriaing.’” \rq (Maika 5:2)\rq*   
\p
\v 7 Teketa teie Eerotiꞌke teing norukasiꞌnuka bakuꞌnooꞌ bokuvuruꞌ eeꞌnoko teing batei tee beentoꞌ oroꞌpari otouꞌning tampaꞌ noruꞌuuꞌnaang niaꞌuriko nauauꞌ.  
\v 8 Teketa botovurima teꞌ Beeteleemaꞌaape aaꞌpuruꞌ, “Berira tampaꞌ besiꞌeriai tee tootoꞌ, eeꞌnoko ooverira namuꞌke ning naumeriai, meraiꞌnang tee-koo dootuuꞌmaravainaꞌ.”  
\v 9 Teketa teinge tee daurarong taaravaara tenkenauꞌ, eeꞌnoko tee beentoꞌ duaaꞌ bakoaramanooꞌaapea tutung ooauꞌnung teing-koo napoꞌ oroꞌparara uroꞌkanooꞌke nanuuꞌ bera teꞌ tootoꞌ otouꞌnooꞌ dau datearuꞌ.  
\v 10 Tenang teinge tee beentoꞌ teka ooaara doturotue maantoꞌurira bakei aaꞌnaꞌ doꞌderoꞌdeꞌariruꞌ.  
\v 11 Teketa tenang pava-koo kuung porora teinge tee tootoꞌ ooauꞌ bauko ninka Meeriꞌ ninka otoreko. Eeꞌnoko teing teꞌ doonko miinge keemparira tee-koo dootuuꞌariruꞌ. Teketa biikaang bakurananka daateꞌaara kapooꞌ mooꞌ pankeng-kooninge bautaꞌauꞌ tee aaꞌninge: kooro, kapooꞌ betuꞌuko tampaꞌ nuuraaꞌ eeꞌnoko duuni tampaꞌ nuuraaꞌ miring meea.  
\v 12 Eeꞌnoko noone-koo koono-antavurioꞌ Eerotiꞌanko napoꞌ beroarooꞌnaang teing norukasiꞌnuka niiꞌnavunge biikanameensiꞌaape toroariruꞌ.   
\s1 Josepaꞌdaang Iisipiꞌaape Kooꞌariruꞌnaꞌ  
\p
\v 13 Teing beroioꞌ napoꞌ tee koosinung Ovoring bakaang Josepaꞌankoi oroꞌparuꞌ noone-koo, teketa aaꞌpuuꞌ, “Daaꞌdaravai. Tee tootoꞌ eeꞌnoko bauko bokuereta Iisipiꞌaape mmaririra bera teke otoriko ninge nauranko deekoꞌ tororariai, aiꞌ Eerotiꞌke tee besiꞌuuꞌnaang tee tootoꞌ dupisiꞌuuꞌnaang.”  
\v 14 Teketa iꞌamparara tee tootoꞌ eeꞌnoko bauko bokuvureta tenang muunga Iisipiꞌaape tenkenauꞌ.  
\v 15 Bera teke otorouꞌ Eerotiꞌ booꞌparuꞌnooꞌke basi. Teeꞌ nkoarioꞌ tee kara Ovoring bakaang makotuuꞌ nakaronara˜ karantavuma˜ aaꞌpuuꞌnaare:  
\q1 “Ninge bokuantuꞌ tee nnuring Iisipiꞌketa.” \rq (Osea 11:1)\rq*   
\s1 Eerotiꞌke Tampuioꞌ Toirekaaꞌ Tavaaruꞌnaꞌ  
\p
\v 16 Teketa tenang Eerotiꞌke noruꞌuraiꞌnange teinge norukasiꞌnukai tee tosiaara divuꞌauꞌnung tee, tee bakei aaꞌnaꞌ iiravouꞌ eeꞌnoko tee botoaruꞌ ookara toirekaaꞌ donkaang Beeteleemaꞌnavete-kooning dupisiꞌkoo biikaang mareꞌ beemareu-koo basiariaing\f + \fr 2:16 \ft Tee tootoꞌ Pakoꞌpariꞌniiꞌ tokoa otoko naroꞌka tavaavaꞌnaang piavora, mareꞌ beemareu-koo kuunge otoing-pinaꞌ noruꞌuma.\f* teing norukasiꞌnukai nauauꞌnooꞌka noruꞌ nkavura.  
\v 17 Teketa tenang eeꞌnang tee kapooꞌ tee-koo Daari Meekung-koo nakaronarai Jeremaiaꞌke tero minkuvuuꞌnung masikaꞌparuꞌ.  
\v 18 Aaꞌpuuꞌ,  
\q1 “Narung aurong teka Raama-nairu-koo taaravansing, aaꞌnaꞌ orarunsiari uiarama biromparako, teni Reesiel baurukaaꞌkoo biromparako, dunsirunsi-antavaako˜ piavoaruuꞌ baurukaaꞌ oparirioꞌ.” \rq (Jeremaia 31:15; Pupuꞌ 35:19)\rq*   
\s1 Josepaꞌdaang Iisipiꞌketa Toroariruꞌnaꞌ  
\p
\v 19 Teketa tenang Eerotiꞌ booꞌparioꞌ, tee koosinung Ovoring bakaang napoꞌ Josepaꞌankoi noone-koo oroꞌparuꞌ teke Iisipiꞌke.  
\v 20 Eeꞌnoko aaꞌpuuꞌ, “Tanterarara tee tootoꞌ eeꞌnoko bauko bokuereta teꞌ Isireeli-nameensiꞌaape beriai, aiꞌ teing tee tootoꞌ dupisiꞌkoo piavorokoꞌning teing booꞌpariruꞌning.”  
\v 21 Teketa tantearara tee tootoꞌ eeꞌnoko bauko bokuvureta Isireeli-nameensiꞌaape berouꞌ.  
\v 22 Teka tee Akeleasi Judiaꞌnavete tarevuko bauma tee Eerotiꞌ pariꞌantavura tee Josepaꞌ avorouꞌ teꞌ beꞌkoo. Eeꞌnoko noone-koo napoꞌ koono-antavuioꞌ Kumponinge Kaaleliꞌnavete-koo berouꞌ.  
\v 23 Eeꞌnoko berora narung osi miring Nasaretiꞌnamono-koo otorouꞌ. Teeꞌ nkoarako tee kara nakaronara karantavuma Ovoringe minkuvuuꞌnung masikaꞌparuꞌ, aaꞌpuuꞌnung,  
\q1 “Nasaretiꞌnung tampaamaatoaing.” \rq (Aisaiaꞌ 11:1; 53:2)\rq*   
\c 3  
\s1 Jooni Minkinara Daankiarakoꞌnaꞌ  
\r (Mak 1:2-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28)  
\p
\v 1 Tenang Jiisuuꞌ Nasaretiꞌ otokoꞌnang eeꞌnang Jooni Minkinara sirakuraꞌ tavoꞌarara daankinang tutumpuuꞌ meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo Judiaꞌnavete-koonooꞌke.  
\v 2 Aaꞌpuma daankiaruꞌ, “Bereꞌdariai paninung muuꞌkoo tuntariainaꞌ, aiꞌ tee muuꞌ tee enang dueꞌ poing.”  
\v 3 Aung Jooni tee teie nakaronara Aisaiaꞌke urikamuꞌ minkuvuuꞌnung Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnooꞌka,  
\q1 “Aurong narung naning-koong meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo bokuma aaꞌpumaang, ‘Maamu-antaveriaing tee taung Ovoring bakaang. Koompevuriai poainavung.’” \rq (Aisaiaꞌ 40:3)\rq*   
\p
\v 4 Tee Jooni Minkinara tee tamung mononopaꞌ kaameliꞌkoong dapo-koo nkoniiꞌ kurumparakoꞌ, eeꞌnoko dopaꞌnooꞌke tokoarakoꞌ.\f + \fr 3:4 \ft Teing nakaro-nupoong urikupoong teeꞌ kurumparikoꞌ Eliasi kurumparakoꞌnaꞌ, aarumo baka kirokai kontevoma. Ooveai 2 Dauraronanka 1:8.\f* Eeꞌnoko bakaang taamang teing aaꞌning maaꞌurikoꞌ: ntaaꞌnanka eeꞌnoko davainta poraꞌkooning.   
\p
\v 5 Eeꞌnoko mmauꞌ nantoonanka Jerusalemaꞌketa tee-anko berouꞌ, ookara Judiaꞌnameng-nupoong nariꞌ, bera ookara Jooꞌdani-nari-nupoong-koo basi.  
\v 6 Eeꞌnoko biikaning orakaꞌ nkonanka siraꞌpariko ntong-koo minkivurima meekaꞌantavurikoꞌ teie Jooꞌdani-nari-koo.  
\v 7 Eeꞌnoko tenang eeꞌnang tevitu Moosesi bakaang Boto Keperuuꞌnavitu miring Paarisi-navitu eeꞌnoko Noruꞌ Pitunavitu miring Saadiusi-navitu nariꞌ ntong-koo minkivurira meekaꞌantavuriiꞌnaang porouꞌ. Teka Jooni Minkinarai oovurira aaꞌpurikoꞌ,  
\p “Diiꞌ borukoporonuka, baie aaꞌduri diiꞌ tamung minkirarira kooꞌdariaining Kumponing bakaang iira tavoꞌkuaing-eta?  
\v 8 Masikaꞌ bereꞌdariaing tee-koo sinang oroꞌparavainaꞌ.  
\v 9 Tamung diiꞌka aaꞌperiaukaꞌ, ‘Eebaraamiꞌ tee niiꞌke niuma otong,’ aiꞌ masikung ninge naurampimang Kumponinge tee Eebaraamiꞌ baurukaaꞌ aing-eta kapananka-ita nkovuripeuꞌ diiꞌ pariꞌanta-koo, domang ivekaꞌdariko deekoꞌ.  
\v 10 Teriꞌ marekenariꞌ teriꞌ maamuari otong koiꞌkoo okoraꞌ. Diiꞌ teing koiꞌ makosinuka. Diiꞌkoo ookara sinang tampara nkaveriaukaꞌning tee nokiraarira ntaꞌkoo duaꞌdaariaining.  
\v 11 Ninge tee tamung ntong-koo minkirampima meekaꞌantarampimaang domang bereꞌdariko, nka tee ning aaꞌnaꞌ apooꞌmui otoing iirakuta mmeꞌ pomaang, doonge-taara˜. Tee eeꞌnara poko aaꞌnaꞌ tampaꞌ taaraveriai, aiꞌ teie tee meekaꞌantaruriaing diiꞌ Tanuaang Meekung eeꞌnoko ntaꞌ ninka.  
\v 12 Teie, tee simpeꞌnkoi˜ teing makosinuka bakaang muuꞌkoo kuunga onkeonkeꞌuriaing, eeꞌnoko teing makosinuka deeaing tee-koo ntaꞌkoo siriꞌpaaꞌkoo tai-antavuriaing.”   
\s1 Joonie Jiisuuꞌ Ntong-koo Minkivura Meekaꞌantavuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22)  
\p
\v 13 Teketa tenang tee Jiisuuꞌ Kaaleliꞌnameensiꞌketa Jooꞌdani-nari-aape pouꞌ Joonie ntong-koo minkivura meekaꞌantavuuꞌnaang.  
\v 14 Teka Joonie orokovuma aaꞌpuuꞌ, “Ning dake ntong-koo minkimera meekaꞌanta-koo makosi eeꞌnoko daꞌ arekeeꞌkoo ning-anko poi?”  
\v 15 Teka Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Emuꞌ nkomeaing. Makosi neeꞌke teeꞌ nkoampema dupe-antavampeaing ookara aarumo koontoꞌnanka.” Tenang teeꞌ minkuvuioꞌ Joonie arooꞌuuꞌ.  
\v 16 Teketa tenang Joonie Jiisuuꞌ ntong-koo minkivura meekaꞌantavuioꞌ doompeto daaꞌarioꞌ ntong-eta tontaꞌarako tee-koo batei-koo paning daateꞌaruꞌ eeꞌnoko tenang teie tee Tanuaang Meekung Kumponing bakaang, kuukuuꞌpinaꞌ siarara Jiisuuꞌkoo pantoko oovuuꞌ.  
\v 17 Eeꞌnoko kara auromparuꞌ paning-eta aaꞌpuma, “Aung tee nnuring ninge piaavamaung. Ning aung-koo aaꞌnaꞌ dotumaramaung.”   
\c 4  
\s1 Sietaniꞌke Jiisuuꞌ Paaravuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13)  
\p
\v 1 Teketa teie Tanuaang Meekunge tee Jiisuuꞌ meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo beꞌantavuuꞌ Sietaniꞌke dauaꞌuuꞌnaang teka.  
\v 2 Teke taamanuaꞌ otouꞌ karenaumo kivora doong eeꞌnoko karenaumo kivora muung-koo. Eeꞌnoko teing doong oparuꞌnooꞌke tee peeravouꞌ.  
\v 3 Eeꞌnoko teie dauaꞌbaukoi pora aaꞌpuuꞌ tee Jiisuuꞌ, “Daꞌ Kumponing Bauring deekoꞌ aing kapananka naueriko taamananka deempariaing.”   
\p
\v 4 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “A, tee Daari Meekung-koo eeꞌ daariari otong,  
\q1 ‘Naning taamang narunge domampari otoaung, teka ookara kara Kumponing-etaning siompui domampari otomaung.’” \rq (Boto 8:3)\rq*   
\p
\v 5 Teketa napoꞌ Sietaniꞌke Jerusalemaꞌaape, teꞌ Meekamono-koo beꞌantavuuꞌ tee Jiisuuꞌ, eeꞌnoko aꞌdeiꞌ pava dootuuꞌnava pankava-koo miiraka-koo panteꞌantavura aaꞌpuuꞌ,  
\v 6 “Daꞌ Kumponing bauring deekoꞌ doonko toꞌdiꞌdaravaing, tampaꞌ duaꞌdarako masikaꞌantaraavainaꞌ, aiꞌ Daari Meekung-koo eeꞌ daariari otong,  
\q1 ‘Teie bakaning koosinunanka botovuriaing daꞌ paku-koo. Teinge biikaning birenge deto doontaavaing kapang-koo kauꞌ naapuraraꞌneeng-koo.’” \rq (Kena 91:11-12)\rq*   
\p
\v 7 Teka Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “A, Daari Meekung-koo napoꞌ eeꞌ daariari otong,  
\q1 ‘Diiꞌke tee Ovoring diikaang Kumponing parapaara-koo siperiaukaꞌ.’” \rq (Boto 6:16)\rq*   
\p
\v 8 Teketa napoꞌ Sietaniꞌke Jiisuuꞌ aꞌdeiꞌ iuꞌkoo isikung-koo koing-antavura ookara muuꞌnanka kansiꞌkoo tampaꞌ oroꞌnanka oo-antavuuꞌ.  
\v 9 Eeꞌnoko Sietaniꞌke aaꞌpuuꞌ, “Aing ookara ninge oko-antarampeuꞌ daꞌ ning-koo miinge keentarara dootuuꞌmei dei.”   
\p
\v 10 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Tokoi tenkeniai daꞌ Sietaniꞌ ning-ankoita, aiꞌ Daari Meekung-koo eeꞌ daariari otong,  
\q1 ‘Diiꞌke Ovoring diikaang Kumponing narung dootuuꞌeriaing, eeꞌnoko niiꞌnung siomperiaꞌ otoriai.’” \rq (Boto 6:13)\rq*   
\m
\v 11 Teketa tenang Sietaniꞌke sipura beko tee, koosinunankai porora puring-antavauꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Bakaang Nko-nko Kaaleliꞌke Tutumpuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15)  
\p
\v 12 Tenang batei-koo Eerotiꞌke Jooni Minkinarai kiimatanava-koo daiꞌura sipuuꞌ. Eeꞌnoko Jiisuuꞌke tee taaravura tee Kaaleliꞌnameng-aape\f + \fr 4:12 \ft Temeng Eerotiꞌ tarevukoꞌnameng.\f* toroaruꞌ.  
\v 13 Teka Nasaretiꞌ sipura Kapaneumeꞌnavuntuꞌkoo otouꞌ teꞌ eeꞌnooꞌ teꞌ nuaruꞌ dueꞌ Sebulon-namuuꞌ eeꞌnoko Napitalai-namuuꞌ biikanameng-koonooꞌ.  
\v 14 Teeꞌ biikanameng-koo beioꞌ tee kara teie nakaronara temuꞌnunge Aisaiaꞌke minkuvuuꞌnung dupearuꞌ Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnooꞌka,   
\q1
\v 15 “Teinge nantoonge mutaananooꞌ otoromainge pankaing araka ooaavaing teinge Sebulon eeꞌnoko Napitalai beekanavaro-kooninge, teꞌ ookamenta-koo otoromanooꞌ aaꞌnoko pirung-aape danto eeꞌnoko Jooꞌdani-nari-eta eeꞌdaanto, teꞌ eeꞌnooꞌ Kaaleliꞌ, Juꞌdeeaing Biikanooꞌ.   
\q1
\v 16 Teing eeꞌning teꞌ booꞌke anivumanameng-koo otoromaing arakai taneꞌpuriaing.” \rq (Aisaiaꞌ 9:1-2)\rq*   
\ms1 Jiisuuꞌke Nantoong Kumponing-koo Tampaꞌ Doorevuruꞌnaꞌ Taare-antavurima  
\mr (4:17–9:34)  
\s1 Jiisuuꞌke Bakaning-koo Tutunaꞌning Karenaumo Bokuvuruꞌnaꞌ  
\r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11)  
\p
\v 17 Eeꞌnoko tenang-eta deto Jiisuuꞌke daankinang tutumpuuꞌ aaꞌpuma, “Bereꞌdariai paninung muuꞌkoo tuntariainaꞌ, aiꞌ tee muuꞌ tee enang dueꞌ poing.”   
\p
\v 18 Eeꞌnoko teketa Jiisuuꞌ Kaaleliꞌnaruꞌkoo miiringe nanuma teie kemaintara teka oovuretuꞌ aaꞌnoko Saimoniꞌ tee niiꞌnooꞌke Piita, eeꞌnoko tee Aanduruꞌ, baaraꞌmaꞌnung, sionung duaꞌureko teruꞌkoo, aiꞌ temainta tee taviꞌ baranka.  
\v 19 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuretuꞌ, “Poreta ning siomereai, nantoong baranka deeng-antarampeainaꞌ.”  
\v 20 Eeꞌnoko namuꞌke tee beekaang sionung sipureta Jiisuuꞌ siompuretuꞌ.   
\p
\v 21 Teketa napoꞌ nanuma niiꞌnamainta oovuretuꞌ miring Jeemisi namainta Jooni, Siebedi baurinketa, bakaasi-koo beuma ninka otoroko, Siebedi ninka, biikaang sionung pateꞌaama. Teketa Jiisuuꞌke temainta bokuvuretuꞌ.  
\v 22 Eeꞌnoko namuꞌke temaintai biikaang bakaasi eeꞌnoko tee beuma sipureta Jiisuuꞌ siompuretuꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Aining Nkovukoꞌnaꞌ Daankinang Eeꞌnoko Taare-anta  
\r (Luk 6:17-19)  
\p
\v 23 Jiisuuꞌke tee ootukunairue Kaaleliꞌke nanuma nau-antavuruꞌ nantoong pava dootuuꞌnanka biikaning-koo. Nau-antavurima daankivukoꞌ tee doorenang tampara Kumponing bakaang muuꞌkoong, eeꞌnoko taare-antavurikoꞌ nantoong siipa amutemuriiꞌpoꞌnupoong.  
\v 24 Eeꞌnoko doorenang tee-koong Siiria-namenge nanuꞌantavauꞌ, eeꞌnoko teketa ookara siipa amutemuriiꞌpoꞌnupoong tavoꞌaaruꞌ tee-anko, sisikeerai toraꞌantavurikoꞌning, maꞌnarie koriaarikoꞌning, kookoko˜poꞌnupoong, eeꞌnoko dootanuka, eeꞌnoko teꞌ poꞌantavaariko taare-antavurikoꞌ.  
\v 25 Eeꞌnoko nantoong karingai aaꞌning-eta Jiisuuꞌ siompai nanaakoꞌ, Kaaleliꞌnupoong, Dekapolis-navete-nupoong, Jerusalemaꞌnupoong, Judiaꞌnavete-nupoong, eeꞌnoko ookara Jooꞌdani-nari-koo aveteraang-nupoong.   
\c 5  
\s1 Jiisuuꞌ Mii-koo Daue Daankiaruꞌnaꞌ  
\p
\v 1 Tenang teinge nantoong karingai Jiisuuꞌ siompaioꞌ oovurira tee mii-koo deto koinura baꞌnamparuꞌ. Eeꞌnoko bakaning barevare-nupoong tee-anko porouꞌ.   
\s1 Teing Biraankenanka  
\r (Luk 6:20-23)  
\p
\v 2 Eeꞌnoko teie nau-anta tutumpuma aaꞌpuuꞌ,   
\m
\v 3 “Biraanke-nupoong teing nantoong biikaang tanuaang ataataꞌkoo otoko tasiꞌpariaining, aiꞌ muuꞌ paninung tee teing okovoroaing.   
\m
\v 4 Biraanke-nupoong teing nantoong orarunsiarimaing, aiꞌ teing teing eeꞌning Ovoringe dunsirunsi˜antavuriaining.   
\m
\v 5 Biraanke-nupoong teing Kumponing-koo arooꞌariri banainge otoromaing, aiꞌ biikaang barenku okovoroaing tee ookara kansiꞌ tare-koong.   
\m
\v 6 Biraanke-nupoong teing nantoong peeravoroma nukaaꞌoromaing tee-koo aarumo koontoꞌ siong-koo, aiꞌ teing teing poovuriaining.   
\m
\v 7 Biraanke-nupoong teing nantoong piaa-baukonuka, aiꞌ Kumponinge teing piaavuriaing.   
\m
\v 8 Biraanke-nupoong teing nantoong domang kiiroraaꞌnuka, aiꞌ teing teing Kumponing ooaavaining.   
\m
\v 9 Biraanke-nupoong teing mooa nkonuka, aiꞌ teing teing Kumponinge baurukaaꞌ tampuriaining.   
\m
\v 10 Biraanke-nupoong napoꞌ teing nantoonge mankiꞌantavaarimaatoaining  
\m aarumo koontoꞌ siompaioꞌ, aiꞌ tee Muuꞌ Paninung tee teing biikaang.   
\m
\v 11 Biraanke-nupoong napoꞌ diiꞌ tenang nantoonge deuꞌdaarima mankiꞌantaraariko eeꞌnoko daanaꞌ avutevuꞌai orakaꞌ minkuraariko ning diiꞌke siomerimaung-koo.  
\v 12 Doturarima doꞌderoꞌdeꞌdariai eeꞌ noruꞌerima, ‘Niikaang mooꞌ pankaing otong teke paning-koo.’ Aiꞌ tee teeꞌ nariꞌ nantoonge teing nakaro-nupoong tee diiꞌpinaꞌ nariꞌ mankiꞌantavaarikoꞌ, diiꞌkoo uroꞌnupoong.”   
\s1 Devaꞌ Eeꞌnoko Araka  
\r (Mak 9:50; Luk 14:34-35)  
\p
\v 13 “Diiꞌ teing devaꞌnuka ookara kansiꞌkoo, teka tee devaꞌ tariiꞌnooꞌ paaꞌarapeuꞌnung arekeeꞌ napoꞌ tariiꞌantavupeuꞌ? Tee aaꞌ tee tamunsiꞌnung deemparing. Tamung doonko duaꞌuma nantoonge mmemmeꞌkoo makosi.  
\v 14 Napoꞌ diiꞌ teing arakanuka ookara kansiꞌkoo. Narung osi iuꞌkoo dau kaniaapeuꞌnung tee bakuꞌkoo makosi deeaꞌ.  
\v 15 Nantoonge tee araka paroꞌaara antonaꞌkoo boong sipaavarupeuꞌ, teka sirang batanang-koo panteꞌaapeuꞌ bakanooꞌ, eeꞌnoko teketa araka-antavuripeuꞌ ookara nantoong pava-koo kuunge otoromaing.  
\v 16 Teeꞌ nariꞌ diikaang araka araka-antaveriaing nantoong-koo uroꞌkanooꞌke diikaang nko-nko tampara ooaara Diuma tee paning-koong daangampaavainaꞌ.”   
\s1 Boto Dupe-anta-koonaare  
\p
\v 17 “Ning diiꞌke tee boto Moosesi-nung eeꞌnoko nakaro-nupoong biikaang kara kui-koo mouꞌnung-pinaꞌ noruꞌmeriaukaꞌ. Ning teing kui-koo moaꞌ, teka teing dupe-anta-koo mouꞌnung.  
\v 18 Masikaꞌ naurampimang, tenang paning eeꞌnoko kansiꞌ opareainooꞌke basinooꞌkoo okiꞌnaare niiꞌnooꞌ namooraꞌnooꞌ daari-koo kuiaravaꞌ tee boto tee bakei teeꞌ nariꞌ otoaing bera ookara kapooꞌnanka dupearavainooꞌke basi.  
\v 19 Baa tee naning aung-koo botonanka-koo okiꞌnarekaꞌ masikeng-koo narung totoꞌpura niiꞌning nariꞌ nau-antavuriaing tee tee okiꞌnung masikung tang-koong teka muuꞌ paninung-koo. Eeꞌnoko baa tee naning siompuma nau-antavuriaing tee botonanka tee eeꞌnung pankaing tang-koong teka muuꞌ paninung-koo.  
\v 20 Aiꞌ ninge diiꞌ eeꞌ naurampimang, diikaang aarumo tamparai teꞌ kuung masipoꞌ teing boto keperuuꞌnavitu tamparimaing eeꞌnoko boto naunuka biikaang puruꞌuaukaꞌnung deekoꞌ diiꞌ muuꞌ paninung-koo bakei tuntariaukaꞌnung.”   
\s1 Turang Tampaꞌ Bake-anta-koonaare  
\r (Luk 12:57-59)  
\p
\v 21 “Diiꞌke taaraverimaung uripoꞌketa aaꞌpui otoing, ‘Naninge niiꞌnung dupisiꞌeaukaꞌ, eeꞌnoko baa tee dupisiꞌ nkovuaing tee tuutunang˜koong.’  
\v 22 Teka napoꞌ ninge eeꞌ naurampimang, baa tee naning baꞌmarang-koo narung iiraevuaing tee teeꞌ nariꞌ tuutunang-koonge. Napoꞌ baa tee naning niiꞌnung baꞌmarang-koong noruꞌ otoaung tampuaing tee tee koompaaraꞌnavitu-anko beꞌanta-koo makosi. Teka baa tee naning niiꞌnung barakosiꞌuma aaꞌpuaing, ‘Daꞌ kanuꞌ!’ tee tee mosianung-aape nanuꞌkoo makosi, teꞌ ntaꞌpoꞌnooꞌ.  
\v 23 Teeꞌkoo dake avuavuꞌ darimpeeꞌnaang nkorarama teke boonturomai eeꞌnoko teke niiꞌnung daꞌmarang-koong daꞌ ninka iira otoing noruꞌera deekoꞌ,  
\v 24 ioꞌ teka boonturoma uroꞌkanooꞌke sipera tee dakaang avuavuꞌ, tutung bera tee ninka mooa-antareereai, eeꞌnoko teketa tororarara tee dakaang avuavuꞌ darimpeai.   
\p
\v 25 “Naninge karenunge daꞌ tuutunang-koo barantuko iriꞌnarung koompeai tee kara, mmeꞌ taung naniresitaaꞌ simpeꞌnko˜anko tavoꞌduaruko. Teie napoꞌ piatooro˜anko beꞌantaruko kiimataroma siꞌduꞌneenga.  
\v 26 Masikaꞌ naurampimang, diiꞌ kiimatanavaꞌketa tenkeniriarupeuꞌ mooniꞌkoo asiꞌnu duaꞌkiriaꞌ deekoꞌ tuutunang mooꞌkoo.”   
\s1 Nampeesi Orari-anta-koonaare  
\r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18)  
\p
\v 27 “Diiꞌke taaraverimaung uripoꞌketa aaꞌpui otoing, ‘Nampeesi orarieriaukaꞌ.’  
\v 28 Teka ninge aaꞌdampimang, baa tee naning nani manikuma karaaꞌui oovuaing teie tee nampeesi tero orarivuing teni ninka bakaang domange.  
\v 29 Dakaang duta tampavine-koonge duaꞌantaruko deekoꞌ orara aarumo-koo tee kaꞌbampera taapoꞌ duaꞌeai. Tampaꞌnaꞌ daꞌkoo navioꞌ paaꞌaravaing dakaang ootukunung mono mosianung-koo duaꞌduꞌneenga.  
\v 30 Eeꞌnoko napoꞌ dakaang birenge tampavine-aapenunge duaꞌantaruko deekoꞌ orara aarumo-koo, tenaang napuꞌdarara taapoꞌ duaꞌeaing. Tampaꞌnaꞌ daꞌkoo mono-koo navioꞌ paaꞌaravaing dakaang ootukunung mono mosianung-koo naniꞌneenga.   
\p
\v 31 “Uripoꞌketa aaꞌpari otong, ‘Baa tee naning baꞌaang sipuma teie narung karavoto˜ daarivuaing nampeesi totoꞌpuing tasiꞌanta-koo.’  
\v 32 Teka ninge aaꞌdampimang, baa tee naning baꞌaange tutung kaukauro nkovuaruko bataꞌura deekoꞌ teie tee teni tuuꞌumaang niiꞌnarai nampuko nampeesi orarivuuꞌnaang. Eeꞌnoko baa tee naning teni bataꞌniiꞌ nampuaing teie tee nampeesi orarivuing.”   
\s1 Masikaꞌ Deto Minku-koonaare  
\p
\v 33 “Napoꞌ diiꞌke taaraverimaung uripoꞌketa aaꞌpui otoing, ‘Diikaning masikaꞌdetonanka totoꞌperiaꞌ otoai, nka tampaꞌ siomperimatoai Ovoring-koo nkoverira.’  
\v 34 Teka ninge eeꞌ naurampimang, bakei masikaꞌ deto tamperiaꞌ otoai. Paning tang-koo makotuaꞌ, aiꞌ teꞌ teꞌ Kumponing bakanooꞌ meepoꞌ baꞌnaniꞌdoma.  
\v 35 Kansiꞌ tang-koo makotuaꞌ, aiꞌ teꞌ teꞌ Kumponing bakanooꞌ kauꞌ patuꞌdoma. Napoꞌ Jerusalemaꞌ tang-koo makotuaꞌ, aiꞌ teꞌ teꞌ Daurarong˜ Pankaing bakanooꞌ osi.  
\v 36 Eeꞌnoko napoꞌ masikaꞌ deto dakaang boreꞌ tampema minkueaukaꞌ, aiꞌ dake tee-koong daponaviꞌ niiꞌnaꞌ duꞌantavearupeuꞌ kakaara-antavema deekoꞌ eeꞌnoko mutaanuꞌantavema deekoꞌ.  
\v 37 Teka ‘Eeꞌ’ miruꞌema ‘Eeꞌ’ narung tampeai. ‘A’ miruꞌema, ‘A’ narung tampeai. Aing-koo taapoꞌning, teing masikaꞌ deto dovang, kara teieta naning orara-ita pomaing.”   
\s1 Meroꞌ Nkonaare  
\r (Luk 6:29-30)  
\p
\v 38 “Diiꞌke taaraverimaung uripoꞌketa aaꞌpui otoing, ‘Naninge dakaang duta kaꞌbampuko, makosi bakaang duta kaꞌbampaavaing makuꞌkoo,’ eeꞌnoko ‘Naninge dakaang siꞌdaꞌ nakiꞌuko, makosi bakaang siꞌdaꞌ nakiꞌaavai makuꞌkoo.’   
\p
\v 39 Teka ninge aaꞌdampimang, naninge orakaꞌ nkoruko tankaꞌniꞌpeaukaꞌ tee. Naninge tampavine-koo amoꞌkoo tankoꞌduko napoꞌ bereꞌdarako asiꞌnameng tauraꞌpeko tankoꞌduai.  
\v 40 Eeꞌnoko napoꞌ niiꞌnunge naninge daang koosiruma mononopaꞌke makuꞌkoo eentavarako deekoꞌ, makosi tee avema napoꞌ niiꞌnaaꞌ nariꞌ aveai.  
\v 41 Napoꞌ niiꞌnung naninge niiꞌnooꞌ basinooꞌ nanireeꞌnaang eturuko napoꞌ bonoꞌ divuꞌei niiꞌnooꞌ basinooꞌ nariꞌ nanireai.  
\v 42 Naninge eentaruko kapooꞌ aveai eeꞌnoko dakaang kapooꞌ kong-koo niaꞌduko orokoveaukaꞌ.”   
\s1 Kare-nupoong Piaanaare  
\r (Luk 6:27-28,32-36)  
\p
\v 43 “Diiꞌke taaraverimaung uripoꞌketa aaꞌpui otoing, ‘Daꞌmaikoꞌ daꞌkoo miirinung piaavema eeꞌnoko daꞌkoo karenung munteꞌeai.’  
\v 44 Teka ninge eeꞌ naurampimang, teing diikaning kare-nupoong piaaverererimaatoaing. Teing diiꞌ barakosiꞌdaariaining biraankevereriai. Teing diiꞌ munteꞌdaariaining tampaꞌ nkovereriai. Eeꞌnoko teing diiꞌ orakaꞌ nkoraarima mankiꞌantaraariaining kunsi-koo pakuereriai.  
\v 45 Diiꞌke teeꞌ nkoverima Diuma tee paning-koong baurukaaꞌ deentariainaꞌ. Tee eeꞌnung tee bakaang duaaꞌ ookeng-koo araka-antavumaung tampeng-koo eeꞌnoko oreng-koo, eeꞌnoko apoꞌ teeꞌ nariꞌ botovukooꞌ aaꞌning-koo koontoꞌnuka-koo eeꞌnoko koontoꞌnuka deeaing-koo.  
\v 46 Eeꞌnoko diiꞌke teing nantoong diiꞌ piaaraarimaing naing piaaverererira deekoꞌ mooꞌ aremuriiꞌ nkaveripeuꞌ Kumponing-eta? Teeꞌ ee deeaꞌ nariꞌ teing oreng taakisi nkanuka nkoarimanaꞌ?  
\v 47 Eeꞌnoko diiꞌke teing daꞌmarang naing onkeonkeꞌereriaing deekoꞌ aming kapooꞌ dau basi niiꞌning nkoaamaing-koo nkoveripeuꞌ? Bakei katuaꞌ. Mutaanang-nupoonge ee teeꞌ nkoaavaung?  
\v 48 Teeꞌkoo tampaꞌ nariꞌ nkoverimatoaing teeꞌ Diuma paning-koong tampaꞌ nariꞌ otomanaꞌ.”   
\c 6  
\s1 Avuavuꞌkoonaare  
\p
\v 1 “Tanatarariaing diiꞌ. Dootuuꞌkoong aarumo tampara nkoverima nantoong-koo dutakanooꞌke nkoveriaukaꞌ teinge ooraariiꞌnaang. Teeꞌ nkoveriaing deekoꞌ tee, teie Diumai paning-koonge mooꞌ aruriaukaꞌnung.  
\v 2 Aaꞌnomaatoai tenang teing ataꞌoinku averererima deekoꞌ tee-koo tuuviri puumperiaꞌ otoai teinge ampirinunukai nkoaamanaꞌ pava dootuuꞌnanka-koo eeꞌnoko napoꞌ taung sionairu-koo maroita nantoonge pankaing-antavaariiꞌnaang. Ninge masikaꞌ naurampimang, teinge tee biikaang mooꞌ ookara teka nkavaamaung.  
\v 3 Teka tenang diiꞌke teing ataꞌoinku averererima bakuꞌeri nkoveriai kapooꞌ tampanaange nkovuaing mareꞌanaange noruꞌuaukaꞌ;  
\v 4 Eeꞌnoko teie Diumai kapooꞌ bakuꞌniiꞌ oovumaunge sirapoꞌke mooꞌduriai diiꞌ tee-koo.”   
\s1 Kunsi-koonaare  
\r (Luk 11:2-4)  
\p
\v 5 “Tenang kunsirarima teing-pinaꞌ ampirinunuka-pinaꞌ nkorariaꞌ otoai. Pava dootuuꞌnairu-koo eeꞌnoko taung sionairue donkonai kunsi-koo aaꞌnaꞌ piavoromaing-pinaꞌ nantoonge ooaariiꞌnaang. Ninge masikaꞌ naurampimang, teinge tee biikaang mooꞌ ookara teka nkavaamaung.  
\v 6 Tenang diiꞌ kunsirarima diikanavaro-koo avoꞌniiꞌnavaro-koo tuntarima karanaang daꞌperima kunsirarimatoai tee-koo Diuma-koo naninge oo-paaꞌkoo, eeꞌnoko teie Diumai kapooꞌ bakuꞌniiꞌ oovumaunge sirapoꞌke mooꞌduriai diiꞌ tee-koo.  
\v 7 Eeꞌnoko tenang kunsirarima kara putuꞌeriaꞌ otoai teinge mutaanang-koo-nupoonge nkoaamanaꞌ aaꞌpaama, ‘Mmauꞌ kara-koo taaramuriainaꞌ.’  
\v 8 Koontoꞌ teing-pinaꞌ nkorariaukaꞌ, aiꞌ teie Diumai tee noruꞌumaung teing kapooꞌ diiꞌ apukaꞌdarimaing tutung eentaveriaruko tee.   
\p
\v 9 “Kunsirarima eeꞌ kunsirarimatoai, ‘Niuma paning-koo otomaung, dakaang miring meekaꞌantavari otoaing.  
\v 10 Dakaang muuꞌ poꞌantaveai. Dakaang pia nkoaravaing anke kansiꞌkoo paning-koo nkoaramanaꞌ nariꞌ.  
\v 11 Eꞌmung-koo makosinaꞌ ameriai tee taamang doong kante amerimaung.  
\v 12 Tontaꞌantameriai niikaning orarananka niiꞌ orakaꞌ nkomaarimaing tontaꞌantaevorompimanaꞌ.  
\v 13 Eeꞌnoko parapaara-koo siꞌmeriaukaꞌ, teka tontaꞌantameriai teieta naning orara bakaang purintoꞌketa; aiꞌ daꞌ tee ookara-koo okorui tarenumpoꞌ, purintoꞌpoꞌnung, eeꞌnoko meenaꞌdoi otomaung ookara doong-koo. Teeꞌ eeꞌnaꞌ.’   
\p
\v 14 “Aiꞌ diiꞌke nantoong tontaꞌantavereriko teing diiꞌ orakaꞌ nkoraarimaing teie Diumai paning-koonge diiꞌ teeꞌ nariꞌ tontaꞌantaruriainge.  
\v 15 Teka diiꞌke tontaꞌantavereriaruko nantoong teing biikaning orakaꞌ nkonanka-koo teie Diumai tee tontaꞌantaruriaukaꞌnung diikaning orarananka-koo.”   
\s1 Unkumonaare  
\p
\v 16 “Tenang diiꞌ unkumorarima munteꞌdorining-pinaꞌ oroꞌdariaꞌ otoai teing ampirinunuka nkoarimanaꞌ, aiꞌ teing teing oing orakaꞌ oroꞌantavarimaing maroita unkumoaririning taaꞌniꞌantavarima. Ninge masikaꞌ naurampimang, teinge tee biikaang mooꞌ ookara teka nkavaamaung.  
\v 17 Teka tenang diiꞌ unkumorarima oing duuꞌdarimatoai boreꞌ duunie sisiꞌdarima nantoong-koo diiꞌ unkumoraririning-pinaꞌ oroꞌdariaukaꞌnaꞌ;  
\v 18 Teka tee narung-koo Diuma-koo naninge oo-paaꞌkoo deekoꞌ siraꞌdariri otoriai eeꞌnoko teie Diumai kapooꞌ bakuꞌniiꞌ oovumaunge sirapoꞌke mooꞌduriai diiꞌ tee-koo.”   
\s1 Kapooꞌ Tampeng Paning-koo Oosi-koonaare  
\r (Luk 11:34-36; 12:21-34; 16:13)  
\p
\v 19 “Aꞌ kansiꞌkoo kapooꞌ tampeng kavonanka oosieriaꞌ otoai teꞌ pumpuꞌ dovange eeꞌnoko takarauꞌ aaꞌninge orariaamanooꞌ, napoꞌ bakisipunankai pesiꞌaama bakiaaꞌaamanooꞌke.  
\v 20 Teka paning-koo mooꞌ tampeng oosierimaatoai teꞌ eeꞌnooꞌ pumpuꞌ dovange eeꞌnoko takarauꞌke orariaavarupeuꞌ, napoꞌ bakisipunankai pesiꞌaama bakiaaꞌaavaꞌnooꞌke.  
\v 21 Aiꞌ teꞌ tokoo naning bakaang muuninava˜ otoainooꞌ bakaang pankaruntoonge noruꞌ tee teꞌ otoaing.   
\p
\v 22 “Domang tee duta pinaꞌ, tee diikaang mono bakaang puu. Tenang diikaang duta tampara deempari otoko diikaang mono ootukunairu arakai maantoꞌui otopeuꞌ.  
\v 23 Teka duta tampara deeaung deempari otoko diikaang mono mutaanange maantoꞌui otopeuꞌ. Teeꞌkoo tee diikaang domang mutaanang-nameng-koo otoko deekoꞌ bakei aaꞌnaꞌ masikaꞌ mutaanantoriaining.   
\p
\v 24 Narunge kenaanka ovontura siompurearupeuꞌ, aiꞌ teie tee narung munteꞌuma niiꞌnung piaavumatopeuꞌ, niiꞌnooꞌ narung siompuma niiꞌnung siompuarupeuꞌ. Teeꞌkoo diiꞌke Kumponing eeꞌnoko kavokavoro ookeng deto deeng-antaveriarupeuꞌ.   
\p
\v 25 “Teeꞌkoo ninge naurampimang diiꞌ, noruꞌ mankiꞌdoriaꞌ otoai aaꞌning-koo taamang tovang ntong domanturiaining eeꞌnoko mononopaꞌnanka. Aming-koo, nnaꞌ, domaang tee taamang-koo biꞌari otoaꞌ eeꞌnoko mono tee baarong-koo ioꞌaravaꞌ.  
\v 26 Oovereriai teing barennanka auviꞌau-kooning. Teing teing kapooꞌ keeng noruꞌaavaꞌ, kavaama oosi noruꞌaavaꞌ, koreꞌ noruꞌaavaꞌ pava-koo, teka teing teing Diumai paning-koonge bauꞌurimaing. Enang arekeeꞌ, diiꞌ ee teing-koo dau basinanka deeaꞌ bakaang norunoruꞌkoo?  
\v 27 Eeꞌnoko diiꞌkoo baie noruꞌ mankiꞌoma doong naraangaꞌnooꞌ deto beꞌnuꞌantavura teꞌkoo domampari otopeuꞌ? Otoaꞌ.  
\v 28 Eeꞌnoko aming-koo napoꞌ diiꞌ baarong tovang-koo noruꞌ mankiꞌdorikooꞌ? Oovereriai teing iiooꞌnanka tamung dupurimanaꞌ, baarong tuaꞌkoo poreꞌoroainge.  
\v 29 Teka ninge eeꞌ naurampimang, aaꞌnaꞌ tampaꞌ nerampurimaung nantoong biikaang meenasi puruꞌuitaaꞌ, bane dauraronanka Solomoniꞌpinaꞌ.  
\v 30 Teka Kumponinge baaꞌnanka teeꞌ nerampurimaung deekoꞌ, teing aaꞌnomaing naꞌmung doong-koo domamparara daunaꞌmung maraꞌoko tai-antavaakooꞌ, tee tee teeꞌ nariꞌ tasiꞌperiaing diiꞌke, masikaꞌanta okiꞌnaa otoꞌderurininge, aiꞌ diiꞌ teing deto basinooꞌ noruꞌduri duaanaruriaining.   
\p
\v 31 Teeꞌkoo enang tee noruꞌ mankiꞌdoriaꞌ otoaing aaꞌperima, ‘Aming naiampiiꞌnaang?’ eeꞌnoko ‘Arenaaꞌ kurumariiꞌnaang?’  
\v 32 Aing eeꞌ oroꞌ kapooꞌ mutaanang-nupoonge kariaamaing, teka diiꞌ teeꞌ deeaꞌ, aiꞌ diiꞌ Diumai Paning-etaing noruꞌui otong aing ookara kapooꞌ diiꞌ apukaꞌdarimaing.  
\v 33 Teeꞌkoo ainkato noruꞌeriaꞌ Kumponing bakaang muuꞌ deto pankaruntoonge noruꞌerimatoai tee ninka bakaang aarumo koompari otoꞌ ninka nariꞌ eeꞌnoko teing aing kapooꞌ apukaꞌdarimaing nariꞌ aruriainge.  
\v 34 Teeꞌkoo taneꞌnung doong-koo noruꞌ mankiꞌdoriaukaꞌ. Taneꞌ teꞌmung baka noruꞌaravainaꞌmung. Aiꞌ ookara mankiꞌnanka naꞌmung doong-koo makosinaꞌ bireꞌari otong.”   
\c 7  
\s1 Nantoong Birevireꞌ Pote-koonaare  
\r (Luk 6:37-38)  
\p
\v 1 “Nantoong koong-anta-koo oioiꞌdariaꞌ otoai Kumponinge nariꞌ koong-antaruꞌneenga.  
\v 2 Aiꞌ diiꞌke koong-antavererimaung-koo teeꞌ nariꞌ Kumponinge diiꞌ koong-antaruriaing. Tee paaranang kompei nantoong koong-antaverimanarong Kumponinge kompui daꞌ koong-antaruuꞌnaang.  
\v 3 Aming-koo dake nankiꞌ daaraꞌmaꞌnung-koo duta-koo oovemaunge teka daka noruꞌdaravaꞌ daꞌkoo duta-koo konkinarong otoing?  
\v 4 Arekeeꞌ dake aaꞌpepeuꞌ tee daaraꞌmaꞌnung, ‘Ioꞌ nankiꞌ mooꞌdampai daꞌkoo duta-koo otoing,’ tenang daka ooraravaꞌ tee konking daꞌkoo duta-koo otoing.  
\v 5 Daꞌ ampirinung˜, iroꞌ tutung daka-koo mooꞌdaravaing tee konking duta-koo eeꞌnoko tenang daaraꞌmaꞌnung-koo sirakaꞌpei oovera mooꞌeai tee nankiꞌ daaraꞌmaꞌnung-koo duta-koo otoing.”   
\p
\v 6 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke mirumiruꞌ nauvurima aaꞌpuuꞌ, “Kapooꞌ meekung mosiꞌnanka averereriaꞌ otoai bereꞌarima okiꞌnooꞌnaꞌ tairaarima busivusiriraariꞌneenga. Eeꞌnoko napoꞌ diikaang dukuꞌ pooroꞌanko duaꞌeriaꞌ otoai. Teeꞌ nkoveriko metoꞌ ninka nariꞌ meeꞌaama moreꞌaaꞌneenga.”   
\s1 Kunsimarimatoainaꞌ  
\r (Luk 11:9-13)  
\p
\v 7 “Eentarariai aruriainaꞌ. Besiꞌeriai daaꞌeriainaꞌ. Kopikopiꞌeriai karanaang daateꞌderuriainaꞌ.  
\v 8 Aiꞌ ookara nantoonge eentavarimainge tee nkavaamaung, eeꞌnoko besiꞌaamainge tee daaꞌaamaunge, eeꞌnoko karanaang kopikopiꞌaamaing teinge daateꞌevurimaunge.  
\v 9 Diiꞌkoo baie bauring taamang-koo eentavuko kapang avupeuꞌ?  
\v 10 Niiꞌnooꞌ taviꞌkoo eentavuko ee boruꞌ avupeuꞌ tee? Otoaꞌ.  
\v 11 Tee tee diiꞌke orenge diurukaaꞌ tampaꞌ averererimaung deekoꞌ noruꞌeriaing teie Diumai paning-koo otomaunge bakei tampaꞌ masikaꞌ avuriaing teing tee-koo eentavarimaing.  
\v 12 Teeꞌ nantoonge diiꞌ tampaꞌ nkoraariiꞌnaang piarorimanaꞌ teeꞌ nariꞌ nkovererimaatoaing teing diiꞌke, aiꞌ teie aunge aarumoi tee boto Moosesi-nung eeꞌnoko nakaro-nupoong urikupoong biikaang naroꞌka dupeantavuri otong.”   
\s1 Karanaang Kevaronta-koonaare  
\r (Luk 13:24)  
\p
\v 13 “Muuꞌ paninung-koo tuntoma teꞌ ito-navarong. Teke tevaronge tuntariaing avutevuꞌdariaꞌ, aiꞌ tee karanaang pankaing, eeꞌnoko taung tee beetaꞌniiꞌ tee mosianung-aape bei otong, eeꞌnoko mmauꞌ tevaronge tumparimaung.  
\v 14 Teka tevarong ito-navarong kaponavunge danto tee domaang isikung-anta-aape bei otong, eeꞌnoko mmauꞌ nantoonge dekopiꞌaamaung tevung.”   
\s1 Koiꞌnavari Eeꞌnoko Bakaning Sinananka  
\r (Luk 6:43-44; 13:25-27)  
\p
\v 15 “Tanatarariaing teing-koo nakaro-nupoong daang Kumponing-etaning tamparimaing-koo. Teing teing diiꞌanko sipisipiꞌkoong dopaꞌ kurumpariri poroaing, teka kuunooꞌ teing teing nkaunanka makosi-nanka tairoꞌnanka.  
\v 16 Teka tee-koo biikaang sinananka-koo diiꞌke tasiꞌpereriaing. Aiꞌ nantoonge ee karikauꞌ tooꞌmurintaaꞌpoꞌnavari-koo kavaapeuꞌ? Aiꞌ kiring ee nantong-koo kavaapeuꞌ? Otoaꞌ!  
\v 17 Teeꞌ nariꞌ ookara koiꞌ tampenanka-koo tee sinang tamparananka biꞌumaung. Eeꞌnoko tee-koo koiꞌ orara-koo sinang orara biꞌumaung.  
\v 18 Tee-koo koiꞌ tampara-koo orara sinang biꞌuarupeuꞌ, eeꞌnoko orara koiꞌkoo sinang tampara biꞌuarupeuꞌ.  
\v 19 Eeꞌnoko ookara koiꞌnanka sinang tampara biꞌuaukaꞌning teing nokiaarima ntaꞌkoo duaꞌaariaining.  
\v 20 Teeꞌkoo biikaning sinananka-koo diiꞌke tasiꞌpereriaing teing nakaro-nupoong Kumponing-etaning deekoꞌ.   
\p
\v 21 “Mmauꞌke tee aaꞌmaamaung, ‘Ovoring, niikaang Ovoring,’ nka teing ookara nariꞌ tumpariaukaꞌnung teꞌ muuꞌ paninung-koo, teka teing naing deekoꞌ tee Mmaꞌ paning-koong bakaang pia siompaavaining tumpariaing.  
\v 22 Napoꞌ nantoong karingai aaꞌmaavainge ning teꞌmung, ‘Ovoring, Ovoring, niiꞌ ee dakaang miring-koo tarampeemariaruuꞌning˜ napoꞌ dakaang miring-koo maꞌnari bataꞌarampiaruuꞌninge taaꞌniꞌantananka mmauꞌ nkoampima?’  
\v 23 Teka ninge eeꞌ nauarampaing teing siraꞌpansi, ‘Temuꞌketa diiꞌ nkaning pinaꞌ noruꞌdampiaung. Tokoi beriai ning-ankoita diiꞌ orara aarumo nkonuka.’”   
\s1 Mataunaꞌ Eeꞌnoko Kanuꞌnaꞌ Pava Kani-koo  
\r (Luk 6:47-49)  
\p
\v 24 “Teeꞌkoo ookara nantoong aung nkaang kara taaravaama nkoaakooꞌ teing teing tee-pinaꞌ naning norukasiꞌ tee bakaang pava boiaꞌkoo dau kanivuuꞌnung.  
\v 25 Teketa aing aaꞌning pouꞌ: apoꞌ duaꞌaruꞌ, doua tuuvuuꞌ, eeꞌnoko dovinge aaꞌnaꞌ duparara dankampuuꞌ tee pava, teka teva pesiꞌaravaꞌ, kapang-koo boiaꞌkoo eꞌmaniiꞌnava deemparako.  
\v 26 Teka teing ookara nantoong nkaang kara tamung taaravaama siompaavarukooꞌ teing teing tee-pinaꞌ naning kanuꞌ tee bakaang pava tamung piisiꞌkoo dau kanivuuꞌnung-pinaꞌ, eꞌmang-antavuaꞌ.  
\v 27 Eeꞌnoko tenang teing aing aaꞌning pora apoꞌ duaꞌaruꞌ, doua tuuvuuꞌ, eeꞌnoko dovinge aaꞌnaꞌ duparara dankampuuꞌ tee pava, eeꞌnoko bakei pesiꞌarara tuung tanuuꞌ tee pava.”   
\p
\v 28-29 Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌke teeꞌ minkuvura bakearioꞌ nantoong karinga bakei aaꞌnaꞌ taꞌnimpariruꞌ tee-koo bakaang nau-anta-koo kara bakaang purintoꞌ deemparioꞌ, teing-pinaꞌ biikaning boto naunuka-pinaꞌ deeaꞌ.   
\c 8  
\s1 Naning Oramuuꞌpoꞌnung  
\r (Mak 1:40-44; Luk 5:12-14)  
\p
\v 1 Tenang Jiisuuꞌ mii-eta nau-antavurira depeto siarioꞌ nantoong karingai siompauꞌ tee.  
\v 2 Eeꞌnoko narung oramuuꞌpoꞌnung pora Jiisuuꞌkoo uroꞌkanooꞌ kinkinui eentavarama aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, daꞌ piarora deekoꞌ dake ning aung oramuuꞌ kuimepeuꞌnung.”  
\v 3 Teketa Jiisuuꞌke bireng tovoroꞌarara kompuuꞌ tee, aaꞌpuma, “Piamoi otong. Enang kuiraring!” Eeꞌnoko namuꞌke tee tee bakaang oramuuꞌ kuiaruꞌ.  
\v 4 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Tarerari naning naueaukaꞌ, teka namuꞌke Moosesi bakaang boto siompei piristiꞌkoo siraꞌantararavai, eeꞌnoko tampaꞌ ooruko Kumponing-koo boontunang nkoveai nantoonge tee taaꞌniꞌanta ooaara daꞌ teing ninka nariꞌ otoꞌkoo tauraꞌniiꞌ tasiꞌdaavainaꞌ, teeꞌ Moosesi bakaang botoi minkuvumanaꞌ.”   
\s1 Piatooronuka˜ Narung Daakuꞌ Tanata  
\r (Luk 7:1-10)  
\p
\v 5 Tenang Jiisuuꞌ teꞌ Kapaneumeꞌnavuntuꞌkoo tumparara otoko narung Juꞌdeeaung piatooronuka narung daakuꞌ tarenara tee-anko pora pakupaku-koo eentavaruꞌ aaꞌpuma,  
\v 6 “Ovoring, nkaang bautara osie bempari otong siipai sisikeera ninka doota-antavuioꞌ.”  
\v 7 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Meraiꞌnang taare-antavamaꞌnaang tee.”  
\v 8 Eeꞌnoko teie piatooronuka daakuꞌ tarenarai makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, ning tee makosi deeaꞌ daꞌ nkanooꞌ pava-koo kuung poꞌkoo;  
\v 9 Ninge daꞌ pankaing tasiꞌdamira teeꞌ minkuamaang, aiꞌ ning tee napoꞌ niiꞌnooꞌ basi-koo iriꞌkoo kuung oꞌnong piatooronuka tare-koong-koo. Eeꞌnoko niiꞌnung aaꞌpanko dei, ‘Beai,’ tee bepeuꞌ. Eeꞌnoko niiꞌnung aaꞌpanko dei, ‘Poai,’ tee popeuꞌ. Eeꞌnoko nkaang bautara aaꞌpanko, ‘Aung nkoveai,’ teie nkovupeuꞌ tee. Teeꞌkoo dake tamung karai minkueko nkaang botovotonaaꞌ taarevoaing.”  
\v 10 Tenang Jiisuuꞌke teeꞌ taaravura taꞌninuuꞌ, eeꞌnoko teing siompaakoꞌning nauvurima aaꞌpuuꞌ, “Ninge masikaꞌ naurampimang diiꞌ: Temuꞌketa aung amuriiꞌ baito pankaing ooampaung bane Isireeli-nupoong ninka nariꞌ oꞌnorimaunge.  
\v 11 Eeꞌnoko ninge aaꞌdampimang, karinga nantoong duaaꞌ pomanooꞌketa eeꞌnoko tumparamanooꞌ tenairu-eta poroaining nariꞌ taaman-aavaing Eebaraamiꞌ, Aisakeꞌ eeꞌnoko Jeekopiꞌ ninka tee muuꞌ paninung taaꞌniꞌpoainaꞌmung.  
\v 12 Teka teing muuꞌkoo temuꞌ miruꞌniiꞌnuka\f + \fr 8:12 \ft Teing miruꞌniiꞌnuka teing Juꞌnupoong eeꞌning.\f* teing aꞌdang damaꞌdu duaꞌuriaining mutaananooꞌ, teꞌ eeꞌnooꞌ nantoong biromparima siꞌdaꞌ dovang kakirinkuarimatoainooꞌ sisikeera-koo otoroi.”  
\v 13 Teketa Jiisuuꞌke tee piatooronuka daakuꞌ tarenara aaꞌpuuꞌ, “Naniai. Tee tee teeꞌ nariꞌ dake masikaꞌantaveinaꞌ nkoaravaing.” Eeꞌnoko tee bakaang bautara tee tenang tee-koo batei-koo taarevouꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Piita Baꞌdoraa Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 1:29-31; Luk 4:38-39)  
\p
\v 14 Tenang Jiisuuꞌ Piita bakanava-koo pora teie Piita baꞌdoraa teke batanang-koo bemparioꞌ oovuuꞌ uipaariiꞌ ninka siipavora.  
\v 15 Eeꞌnoko teie teni bakaang bireng-koo kompuioꞌ tee uipaariiꞌ namuꞌke boimpuuꞌ, eeꞌnoko tenie deto iꞌamparara bauꞌuruꞌ teing.  
\v 16 Teketa duaaꞌ tumparioꞌ nantoong mmauꞌ maꞌnarie koriaarikoꞌning Jiisuuꞌanko tavoꞌaaruꞌ, eeꞌnoko teie maꞌnari kara nanaarei bataꞌuruꞌ, napoꞌ siipa-nupoong taare-antavuruꞌ ookara.  
\v 17 Jiisuuꞌke teeꞌ nkovuma tee kara dupe-antavuuꞌ teie Aisaiaꞌke nakaronunge urikunge minkuvuuꞌnung Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnooꞌka,  
\q1 “Teie niikaning siipananka eeꞌnoko aruaruꞌnanka nkamemurira duaꞌuaing.” \rq (Aisaiaꞌ 53:4)\rq*   
\s1 Jiisuuꞌ Siong-koo Makotuaꞌnaꞌ Noruꞌarekoꞌnaanka  
\r (Luk 9:57-60)  
\p
\v 18 Tenang Jiisuuꞌke nantoong karingai tee koroai otoroko oovurira bakaning ninka nariꞌ pakoꞌariiꞌnaang botoaruꞌ nuaruꞌka amenkaꞌkoo karinga teꞌ otoroko.  
\v 19 Teketa narunge boto naunuka-koonge tee-anko pora aaꞌpuuꞌ, “Pankaing ee, ninge tee daꞌ siontampaing areꞌ tokoo daꞌ beainooꞌ.”  
\v 20 Teketa Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Nkaunanka biikaning kumpenanka otoꞌevoromaung, eeꞌnoko barennanka auviꞌau-kooning biikaning bitonanka, teka ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing˜ tokoo boreꞌ patuꞌmaravainooꞌ otoꞌmemuaꞌ.”   
\p
\v 21 Teketa napoꞌ teing siompaakoꞌning-koong narung pora aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, ioꞌ tauraꞌmeko mmaꞌ dakoꞌampainooꞌ basinooꞌ mmaꞌ ninka oꞌnoreaing, eeꞌnoko mmaꞌ dakoꞌamiraiꞌnange daꞌ siontampai.”\f + \fr 8:21 \ft Eeꞌ oroꞌpari otong: Tee naning kapooꞌ baumai deing nka-koo noruꞌuitaaꞌ Jiisuuꞌ teeꞌ minkuvuuꞌ.\f*  
\v 22 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Siperiko booꞌnukai biiꞌka booꞌnuka dakoꞌaariaing, teka daꞌ aaꞌdamaang: Bera daankieaing tee Kumponing bakaang muuꞌ.”\f + \fr 8:22 \ft Nantoong Jiisuuꞌ domaang okoraꞌ tasiꞌpaarimainge tee siompaama domaang isikung otoꞌevoromaung, teka kansiꞌkoong kapooꞌ domange daiꞌaamaing teing domaang okoraꞌketa taapoꞌnupoong, booꞌnuka Kumponing-ankoi.\f*   
\s1 Jiisuuꞌke Piong Pankaing Bake-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 4:36-41; Luk 8:22-25)  
\p
\v 23 Teketa tee Jiisuuꞌ bakaasi-nareng-koo aaꞌearako teing bakaning barevare-nupoong tee siompai nariꞌ aaꞌeariruꞌ.  
\v 24 Teketa tenkenaara nanaako namuꞌke taꞌninaꞌ piong pankaing pouꞌ teke nuaruꞌkoo daue. Teketa tee booꞌa bakaasi-nareng-koo daue taꞌdaꞌparama nanuuꞌ, teka Jiisuuꞌ teke aatui otoko.  
\v 25 Teketa teinge bakaning barevare-nupoonge berora tanteaama aaꞌpauꞌ Jiisuuꞌ, “Ovoring, pakumeriai, niiꞌ enang keꞌnuruꞌmariiꞌnaang!”  
\v 26 Teketa teie makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Diiꞌ bakei diikaang baito okiꞌnaa. Aming-koo teeꞌ arorerimang?” Teketa deto iꞌamparara teie tee piong eeꞌnoko tee eemaaruꞌ ntong-koong akaꞌpuioꞌ bakei aaꞌnaꞌ tarorovuuꞌ.  
\v 27 Eeꞌnoko teing taꞌninaara niaꞌkaama aaꞌpaakoꞌ, “Aung naning aremuriiꞌ aaꞌnung piong tovange eemaaruꞌ dovange taaravaakooꞌ?”   
\s1 Jiisuuꞌke Maꞌnari Naninka Kenaankara-ita Bataꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mak 5:1-17; Luk 8:26-37)  
\p
\v 28 Teketa teing Jiisuuꞌninka Kadaraꞌnavete-koo tavoꞌariko kenaankarai naninkai maꞌnarie koriaarekoꞌnaankai kuvi dakoꞌdoma-ita poreta Jiisuuꞌ kuneꞌuretuꞌ. Bakei avoꞌavoroꞌka. Naning teke tankinuarupeuꞌ tenaanka-ankoi.  
\v 29 Poreta aaꞌpuretuꞌ, “Jiisuuꞌ ee, dake Kumponing Bauringe niiꞌ arekeeꞌ nkomeriiꞌnaang? Aiꞌ niiꞌ toraꞌanta-koo poinge niikaang batei mmeꞌ makotuaruko?”  
\v 30 Teketa eeꞌnooꞌketa duerueꞌke mmauꞌ pooroꞌnavontu meruꞌarima otorokoꞌ.  
\v 31 Eeꞌnoko teinge maꞌnari orenge eentavarima Jiisuuꞌ aaꞌpauꞌ, “Dake bataꞌmerima deekoꞌ pooroꞌnavontu-koo kuung tung-koo tauraꞌmeriai.”  
\v 32 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ, “Beriaing.” Tee tee tenang maꞌnari bakoarira pooroꞌnanka-koo tumpariruꞌ, eeꞌnoko tevontu ootukunavontu pemue doonko kooꞌariruꞌ nuaruꞌkoo bera keꞌnuruꞌariruꞌ teke.  
\v 33 Eeꞌnoko teing pooroꞌ bauꞌaarikoꞌning mmariauꞌ. Teketa osi-aape kuaꞌparira dooreaaruꞌ tee ookara kapooꞌnanka teke nkoaruꞌning napoꞌ maꞌnarie koriaarekoꞌnaanka-koo nkoaruꞌnaꞌkoo.  
\v 34 Teketa ookara nantoong temono-nupoong berouꞌ Jiisuuꞌ kuneꞌkoo, eeꞌnoko Jiisuuꞌ ooaara teing aaꞌnaꞌ eentavariruꞌ Jiisuuꞌ teketa temeng-eta biikanameng-eta tenkenuuꞌnaang.   
\c 9  
\s1 Jiisuuꞌke Naning Doota Tamparuꞌantavuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26)  
\p
\v 1 Teketa Jiisuuꞌ bakaning ninka bakaasi-koo aaꞌearira pakoꞌarira bakanooꞌ osi masipoꞌ tavoꞌariruꞌ.  
\v 2 Teka niiꞌninge nantoonge naning doota tee-anko tavoꞌauꞌ batanang-koo bemparioꞌ. Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌke teing tee tavoꞌauꞌning biikaang baito oovura aaꞌpuuꞌ tee naning doota, “Domang mankiꞌdoaukaꞌ, ee aung, dakaning orarananka tontaꞌderonsing.”  
\v 3 Teeꞌ nkovuko ooaara niiꞌninge boto naunukai biiꞌka kareaama aaꞌpaakoꞌ, “Aunge bakei naninge Kumponing bauvaupaaꞌumaang.”  
\v 4 Teketa Jiisuuꞌke biikaang noruꞌ noruꞌura aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌ aming-koo diikaang domang-koo kuunge teeꞌ munkururarimaang?  
\v 5 Arera kara masikaꞌpoaruko ooverira ning makosi deeaung tammeripeuꞌ aaꞌning-koo eeꞌ minku-koo, ‘Dakaning orarananka tontaꞌderonsing,’ niiꞌnaꞌ eeꞌ minku-koo, ‘Daaꞌdarara naniai.’?  
\v 6 Teka diiꞌke iroꞌ noruꞌkoo makosi ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee tauraꞌ oꞌnong anke kansiꞌkoo oꞌnoi orarananka tontaꞌkoo makosi...” Teeꞌpura tee naning doota aaꞌpuuꞌ, “Daaꞌdarara dakaang taniꞌ nkavei naniai dakanava-koo.”  
\v 7 Eeꞌnoko tee naning deto donkonura bakanava-koo beuꞌ.  
\v 8 Eeꞌnoko ookara nantoong karingai ooaara tee aung karang kamaankiai datavorouꞌ. Eeꞌnoko teinge Kumponing daangampauꞌ tee temuriiꞌ tauraꞌ nantoong avuruꞌnung-koo.   
\s1 Jiisuuꞌke Maatiuꞌ Bokuvuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32)  
\p
\v 9 Eeꞌnoko teketa Jiisuuꞌke nanuma narung naning oovuuꞌ miring Maatiuꞌ, taakisi nkavaakoꞌnava-koo baꞌnanuioꞌ bakanavaro-koo. Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Ning siomeai.” Eeꞌnoko Maatiuꞌke deto donkonura tenang-eta deto tee siompui nanuuꞌnung.  
\v 10 Teketa taamang nkovuuꞌnung-koo Jiisuuꞌ baꞌnanuuꞌ bakaning barevare-nupoong ninka eeꞌnoko nantoong mmauꞌ niiꞌning orenanka aaꞌning taakisi nkanuka porora baꞌnaniaara tee ninka nariꞌ taamanauꞌ teke Maatiuꞌ bakanava-koo.  
\v 11 Eeꞌnoko teinge Boto Keperuuꞌnavitue teeꞌ ooaarira teing bakaning tee siompaakoꞌning niaꞌaarima aaꞌpauꞌ, “Diikaang pankaing aming-koo taakisi nkanuka ninka eeꞌnoko nantoong orenanka nariꞌ taamanaamaang?”  
\v 12 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke teeꞌ taaravura aaꞌpuuꞌ, “Teing nantoong tampaꞌ otoroining naninge nankaiꞌuriiꞌnaang piavoroaꞌ, teka teing siipavoromaing naing piavoromaung.  
\v 13 Berira ioꞌ tee kara daari meekung-koong-koo tampaꞌ barerariaing aaꞌpumanaare,  
\q1 ‘Ninge tee aarumo piaa unaa-anta-poꞌnung piamoi oꞌnong, tee boontunang deeaꞌ.’ \rq (Osea 6:6)\rq*  
\m Aiꞌ ning nantoong tampenanka-anko moaꞌ. Ning orenanka-koo mouꞌnung nauaranko bereꞌariaꞌnaang.”   
\s1 Jiisuuꞌ Unkumo-koo Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39)  
\p
\v 14 Napoꞌ Jooni bakaninge barevare-nupoonge porora Jiisuuꞌ niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Daꞌ dakaning daꞌ ninka nanirimaing arekeeꞌkoo dootuuꞌkoong aarumo siompai unkumuariaung? Eeꞌnoko niiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu ninka unkumumarikooꞌ.”  
\v 15 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Teing nantoong baraneeꞌnavitu nampeesi-koo poromaing naning nampeesinara ninka nariꞌ otoroi arekeeꞌ napoꞌ orarunsiaripeuꞌ tee nampeesinara teke otoko? Batei tee otong tee naning nampeesinara teing-eta tontaꞌaravainaꞌmung, eeꞌnoko tenang teing doong-koo unkumoariaing.  
\v 16 Naninge tee baarong nerakaraꞌ urikaraꞌ ninka naroꞌka pateꞌuarupeuꞌ, aiꞌ nerakaraꞌke teraꞌ urikaraꞌ beetoꞌuko dereꞌarara oraruꞌkupeuꞌ.  
\v 17 Napoꞌ nantoonge nerakaruꞌ uaininaruꞌ urikaroꞌkoo pareꞌaavarupeuꞌ. Teeꞌ nkoaako deekoꞌ tee, teroꞌ nakaꞌarako teruꞌ uaininaruꞌ dakoarapeuꞌ eeꞌnoko teroꞌ tenang oraruꞌkupeuꞌ. Teruꞌ nerakaruꞌ uaininaruꞌ nerakaroꞌkoo deekoꞌ pareꞌkoo makosi, teeꞌkoo ookeng tampaꞌ otorepeuꞌ.”   
\s1 Teni Neraiꞌnaꞌ Booꞌ Eeꞌnoko Napoꞌ Manikuma Siipa-poꞌnani Taarevoretuꞌnaꞌ  
\r (Mak 5:22-43; Luk 8:41-56)  
\p
\v 18 Tenang teeꞌ minkuvuma teke otoko narung pava dootuuꞌnava tanatanuka-koong narung tavoꞌarara tee-koo uroꞌkanooꞌ kinkinui eentavarama aaꞌpuuꞌ, “Nnorang bakei enang okiꞌnaruuꞌkuing. Poraiꞌnange teni-koo bireng panteꞌeko teni domamparavai.”  
\v 19 Teketa Jiisuuꞌ donkonura tee ninka nariꞌ beretuꞌ eeꞌnoko teing bakaning barevare-nupoong nariꞌ.  
\v 20-21 Teketa tenang niiꞌnani naning manikuma kivora-ita kemareꞌka-koo tarumatearakoꞌnani tee-koo damaꞌdu pora bakaang mononopaꞌkoo kainuꞌ kompuuꞌ, eeꞌ noruꞌarara, “Bane okiꞌnooꞌ kompamira bakaang mononopaꞌkoo, ning teni taaremoainani.”  
\v 22 Teketa Jiisuuꞌke bereꞌarara teni oovura aaꞌpuuꞌ, “Ani ee, daꞌ doturaravaing. Dakaang baitoi taareroinani.” Eeꞌnoko teni manikuma tenang eeꞌnang taarevouꞌ.  
\v 23 Eeꞌnoko tenang tee Jiisuuꞌ tee naning pava dootuuꞌnava tanatanuka-koong bakanava-koo koinura nantoonge patuaiarima, biromparima naampavaako oovuruꞌ bakei karingai.  
\v 24 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Oko sirariai, ani neraiꞌnaꞌ booaꞌ, teka tamung aatumaang.” Eeꞌnoko teinge benkempauꞌ tee.  
\v 25 Teketa teing nantoong karinga damaꞌdu etuvurira teni neraiꞌnaꞌ otouꞌnavaro-koo tumparara teie bakaang bireng kompui deto iꞌampuko teni daaꞌaruꞌ.  
\v 26 Eeꞌnoko tee-koong aung-koong doorenang tee ootukunairu-koo beremparuꞌnung.   
\s1 Jiisuuꞌke Kaputuꞌka Bantang-antavureta Naning-koo Maꞌnaang Amako Bataꞌuuꞌnaꞌ  
\p
\v 27 Eeꞌnoko teketa nanuko Jiisuuꞌ kenaankai naninkai kaputuꞌkai bokurema siompuretuꞌ aaꞌpurema, “Pankaing, Deevitaꞌ bakanaving-koong, Piaamereaing neeꞌ!”  
\v 28 Eeꞌnoko teketa niiꞌnava-koo tumparako tenaanka kaputuꞌka tee-anko poretuꞌ, eeꞌnoko Jiisuuꞌke niaꞌurema aaꞌpuretuꞌ tenaanka, “Deeꞌke ee ning makosi masikaꞌantameresi otong ninge piaroresinaꞌ nkorampeeꞌnaang?” Makuꞌurema aaꞌpuretuꞌ, “Eeꞌ, Ovoring.”  
\v 29 Eeꞌnoko tenang teie beekaang duta kompurema aaꞌpuretuꞌ, “Deekaang baito-koo makosinaꞌ nkoaravaing deeꞌkoo.”  
\v 30 Eeꞌnoko beekaang duta tenang bantouꞌ. Eeꞌnoko aaꞌnaꞌ orokovuretuꞌ aaꞌpurema, “Teka aung naninge noruꞌuaukaꞌ, makempereaing.”  
\v 31 Teka tenaankai tee bereta Jiisuuꞌkoong doorenang bereng-antavuretuꞌ ootukunairu-koo temeensiꞌkooning-koo.   
\p
\v 32 Teketa napoꞌ tenkenaako niiꞌnung naning maꞌnaange korivuko karoarukoꞌnung Jiisuuꞌanko tavoꞌauꞌ.  
\v 33 Eeꞌnoko tenang tee maꞌnaang bataꞌuioꞌ tee karoarukoꞌnung karouꞌ, eeꞌnoko nantoong karingai ooaara taꞌninaara aaꞌpauꞌ, “Kapooꞌ eeꞌ oroꞌ ooampiaruuꞌnung teroita niiꞌkoo Isireeli-nupoong-koo meuꞌka.”  
\v 34 Teka teinge boto keperuuꞌnavitue aaꞌpauꞌ, “Tee aaꞌ maꞌnari biikaang pankaing bakaang iriꞌke teeꞌ bataꞌurimang maꞌnari.”   
\ms1 Jiisuuꞌke Bakaning Barevare-nupoong Mintoong-koo Botovuruꞌnaꞌ  
\mr (9:35–10:42)  
\s1 Nantoong Mintoong-nupoong Okiꞌning  
\p
\v 35 Jiisuuꞌ tee teeꞌ nariꞌ osinankai pankenge eeꞌnoko okiꞌnarekaꞌke nanuuꞌ nau-antavurima biikaning pava dootuuꞌnanka-koo daankiarama, aaꞌnoma, tampara doorenang daankivuma tee muuꞌ paninung-koong eeꞌnoko siipananka amutemuriiꞌ taare-antavurima.  
\v 36 Eeꞌnoko tenang teie teing nantoong karinga oovurira bakaang domang aaꞌnaꞌ piaavouꞌ teing ereananuka eeꞌnoko aruaruꞌnuka deempariri otorokoꞌnung-koo, teing-pinaꞌ sipisipiꞌ tanatanungropanuka-pinaꞌ oroꞌpariko.  
\v 37 Teketa teing bakaning barevare-nupoong aaꞌpurikoꞌ, “Sinang tee bakei aaꞌnaꞌ meuraꞌpuing, teka kavuꞌnupoong okiꞌning.  
\v 38 Teeꞌkoo kunsirariaing sinang kavuꞌkoo Ovoringe kavuꞌnupoong botovuriainaꞌ tee-koo bakaang mintoong-koo.”   
\c 10  
\s1 Aing Mirinanka Nanaiꞌketa Kenaankara-koong Kara Okovuri Nkanuka  
\r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16)  
\p
\v 1 Jiisuuꞌke teing nanaiꞌketa kenaankara bakaning barevare-nupoong tee-anko bokuvurira tauraꞌ avuruꞌ makosi-antavurima maꞌnari oreng bataꞌkoong eeꞌnoko napoꞌ siipananka amutemuriiꞌ taare-anta-koonge.   
\p
\v 2 Aing teing mirinanka teing nanaiꞌketa kenaankara kara okovuri nkanuka biikaning: Tutunaꞌnung Saimoniꞌ, niiꞌnooꞌ Piita, eeꞌnoko teie baaraꞌmaꞌnung Aanduruꞌ; napoꞌ Jeemisi, tee Siebedi bauring; eeꞌnoko baaraꞌmaꞌnung tee Jooni.  
\v 3 Napoꞌ narung Pilipiꞌ, eeꞌnoko narung Baatolomiuꞌ, napoꞌ niiꞌnung Toomasi eeꞌnoko Maatiuꞌ, tee eeꞌnung taakisi nkanuka-koong; napoꞌ niiꞌnung Jeemisi, tee Alopeasi bauring; eeꞌnoko narung Taꞌdeasi.  
\v 4 Napoꞌ niiꞌnung Saimoniꞌ, Juꞌ biiꞌka donkong-koo pia-navitu-koong; eeꞌnoko narung Judasi Kerioꞌnara, tee tooka kompui Jiisuuꞌ tauraꞌpuuꞌnung bakaning kare-nupoong-koo.   
\s1 Jiisuuꞌke Teing Nanaiꞌketa Kenaankara Nko-nko Nkoaavaꞌnaang Botovuruꞌnaꞌ  
\r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-5)  
\p
\v 5 Teing aing nanaiꞌketa kenaankara Jiisuuꞌke botovuruꞌ kara aung ninka tautauvurima, “Juꞌdeeaing biikanooꞌ beriaukaꞌ, napoꞌ Sameriaꞌkooning-koo osi-koo beriaukaꞌ.  
\v 6 Teka teing Isireeli-nupoong sipisipiꞌpinaꞌ pooariruꞌning biikanairu-koo beriai.  
\v 7 Berira kara aung anaare daankieriai, ‘Tee muuꞌ paninung tee enang dueꞌ poing!’  
\v 8 Eeꞌnoko siipa-nupoong taare-antaverereriai. Napoꞌ booꞌnuka domampereriai. Oramuuꞌpoꞌnupoong kiiroraaꞌantaverereriai. Eeꞌnoko maꞌnari bataꞌereriai. Aung amuriiꞌ iriꞌ tamung arompiring eeꞌnoko diiꞌke napoꞌ teeꞌ tamung pakuereriai tee ninka.  
\v 9-10 Aing aaꞌning kapooꞌnanka nkaveriaukaꞌ: mooniꞌnanka kereka-koo kuunga, miku taamang-poꞌnung, niiꞌnooꞌ mononopaꞌ paripariꞌ, eeꞌnoko boonamante˜, napoꞌ donsiꞌ nkaveriaukaꞌ, aiꞌ tee tee pakuereriko diiꞌ napoꞌ teinge pakuraariaing.  
\v 11 Aremono-koo diiꞌ beriainamono-koo pankamono-koo deekoꞌ niiꞌnooꞌ osi okiꞌnamono-koo deekoꞌ naning makosi besiꞌeriaing teka, eeꞌnoko tee ninka otoriai bakanava-koo bera tenkeniriainooꞌke basi.  
\v 12 Tenang teva-koo tuntarima mooa-antaveriai tee naning.  
\v 13 Eeꞌnoko teie tevaꞌkoonge nkaang kara taara-koo arooꞌuaing deekoꞌ tee mooa teke teva-koo otoaing tee ninka, eeꞌnoko arooꞌuaukaꞌnung deekoꞌ tee napoꞌ diikaang mooa diiꞌkoo napoꞌ toroaravaing makosi.  
\v 14 Naninge onkeonkeꞌduriaukaꞌnung deekoꞌ eeꞌnoko diikaang kara taaravuaukaꞌ teketa teva-ita, niiꞌnooꞌ osi-eta, tenkenirima temono-koong daꞌmong tankaveriaing diikaang peꞌnaaꞌketa temono Kumponing-koo maarekusiꞌnamono taaꞌniꞌantaveri.  
\v 15 Masikaꞌ naurampimang ninge, teꞌmung simpeꞌ nkonaꞌmung kiimata temono-nupoong biikaang koontoꞌ bakei dau basi deemparavaing teing-koo temuꞌnupoong oreng-koo biikaang osi Kumponinge paroꞌuuꞌning-koo, aaꞌnoko Sodom eeꞌnoko Komoraꞌ.”   
\s1 Mankimankiꞌ Amutemuriiꞌ Tavoꞌkuaing  
\r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17)  
\p
\v 16 “Aing ee, ninge tee diiꞌ sipisipiꞌnanka-pinaꞌ botorampimang nkaunanka-koo meuꞌke botorampipeuꞌnaꞌ.  
\v 17 Teeꞌkoo dontaꞌperi naniriai, aiꞌ diiꞌ teinge nantoonge koompaaraꞌnavitu-koo tavoꞌdaariaing, niiꞌnooꞌ muraꞌdaariainge dootuuꞌarimanairu-koo.  
\v 18 Diiꞌ teing ning-koo daiꞌdaarira donkong-antaraariaing ovoꞌmaꞌnuka-koo eeꞌnoko dauraronanka-koo uroꞌkanooꞌ. Teeꞌ nkoaravaing diiꞌ nkaang kara siraꞌkoo miruꞌniiꞌnuka deentariko, teing-koo eeꞌnoko ookara Juꞌdeeaing-koo.  
\v 19 Teka teinge teeꞌ tuutunang˜koo beꞌantaraariko kapooꞌ minkueriaining eeꞌnoko minkueriainaꞌ noruꞌerima avitoitoi noruꞌ mankiꞌdoriaukaꞌ. Aiꞌ tenang eeꞌnang niaꞌdaariko Kumponinge naururiaing kapooꞌ minkueriaining.  
\v 20 Diiꞌ diiꞌka tee kareriaukaꞌnung, teka tee Tanuaang Meekung Diuma-itaing diiꞌkoo kuunge karoaing.   
\p
\v 21 “Napoꞌ aaꞌnoainge: bataatai tooka kompui baaraꞌmaꞌnung tauraꞌpuaing dupisiꞌaavaꞌnaang, eeꞌnoko baumai bauring teeꞌ nariꞌ nkovuai. Napoꞌ biurukaaꞌke biumaraang turampaarima dupisiꞌaari-ainge.  
\v 22 Diiꞌ teing ookara nantoonge munteꞌdaariaining ning nkaang miring-poꞌnupoong deentariko, eeꞌnoko naning purimparioꞌ bera asiranaꞌmung basiaravaing deekoꞌ domamparavaing.  
\v 23 Tenang diiꞌ mankiꞌantaraariko niiꞌnamono-koo teketa niiꞌnooꞌ napoꞌ kooꞌdariai. Masikaꞌ naurampimang ninge, diiꞌke teing osinanka Isireeli-nupoong otoromaing nanirima operiaruko tee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing moaing.   
\p
\v 24 “Tee naning barevare-nung bakaang nau-anta-koo dau basi deeaꞌ. Napoꞌ teie botovotonaaꞌ bakaang pankaing-koo dau basi deeaꞌ.  
\v 25 Teka tee tee naning barevare-nung bakaang nau-anta-pinaꞌ nariꞌ nkoaavaing. Napoꞌ tee botovotonaaꞌ teeꞌ nariꞌ tee-pinaꞌ bakaang pankaing-pinaꞌ nkoaavainge. Ning tee nkanavitu-koo boreꞌ Kopeu tammaama pooreꞌmaamaung deemarako diiꞌ teing nkanavitu baruꞌ aaꞌnooꞌ pooreꞌdaariaining.  
\v 26 Teing-koo aroreriaꞌ otoriai, aiꞌ ookara kapooꞌnanka nopaꞌari otoining teing siraꞌparavaining. Eeꞌnoko ookara kara bakuꞌniiꞌ nantoonge ookarai taaravaavainge.  
\v 27 Kapooꞌ ninge mutaananooꞌke naurampimaing doonaaꞌ nau-antavereriaing. Kapooꞌ iaantampiko taaraverira deto karerima daankieriaing.”   
\s1 Kumponing Narung-koo Amorompiai  
\r (Luk 12:2-9)  
\p
\v 28 “Aroreriaukaꞌ teing-koo nkaang kara avoꞌaama diikaang mono dupisiꞌaavaining-koo teka diikaang tanuaang dupisiꞌaavarupeuꞌ. Teka Kumponing-koo aroreriai aaꞌnung-koo: baitoveriaruko mono eeꞌnoko tanuaang ookeng duaꞌureai mosianung-koo.   
\p
\v 29 “Noruꞌeri otong nantoonge keura barenning okiꞌnarekaꞌ baaveaamaung nau mooniꞌnu-koo, teka bane okiꞌninge, Diumai tauraꞌpuaruko kansiꞌkoo teing-koo nau duaꞌaravarupeuꞌ.  
\v 30 Napoꞌ teeꞌke ookara daponanka diikaang boreꞌkoo tee deeruniiꞌnanka otorong.  
\v 31 Teeꞌkoo diiꞌ aroreriaukaꞌ, aiꞌ diiꞌ teing baruꞌ deto basinooꞌ noruꞌduri otong bareng okiꞌnarekaꞌkoo.  
\v 32 Ookara teing nantoong-koo uroꞌkanooꞌke ning arooꞌmai otoing siraꞌpariko ninge teeꞌke tee Mmaꞌkoo uroꞌkanooꞌke teke paning-koo nkaning tamparampaing.  
\v 33 Teka baa tee naning ning penkemuaing nantoong-koo uroꞌkanooꞌke ninge tee teeꞌ penkempampaing Mmaꞌkoo uroꞌkanooꞌke teke paning-koo.”   
\s1 Jiisuuꞌ Dau Basinaꞌ Noruꞌampiai Eeꞌnoko Bakaning Pakuarampiai  
\r (Luk 12:51-53; 14:26-27; Mak 9:41)  
\p
\v 34 “Eeꞌ noruꞌeriaukaꞌ ning kansiꞌkoo mouꞌnung turanturang bake-anta-koo. Turanturang bake-anta-koo moaꞌ, teka siivenkeꞌ nkoaraaꞌnaang mouꞌnung. Aaꞌnoaing, narionge ning masikaꞌantamaavai eeꞌnoko niiꞌnarionge masikaꞌantamaavaukaꞌ.  
\v 35 Eeꞌnoko teeꞌ nkoarama naning bauma-koo turaniꞌ deemparavai eeꞌnoko baurang napoꞌ bauko-koo turaniꞌ deempaaravaing, eeꞌnoko napoꞌ baampuruꞌnaang bakaampo-koo.  
\v 36 Naning bakaning kare-nupoong teing eeꞌning bakanava-kooning.  
\v 37 Eeꞌnoko baa tee naning baumararing aaꞌnaꞌ piaavuremaung ning divuꞌmui ning siong-koo makotuaꞌ. Eeꞌnoko napoꞌ baa tee naning baurukaaꞌ aaꞌnaꞌ piaavurimaung ning divuꞌmui tee tee ning nkaang naning deempari otoꞌkoo makotuaꞌ.  
\v 38 Eeꞌnoko baa tee naning ning siong-koo baike aaꞌbarataꞌkoo˜ kuneꞌkoo tauraꞌparavarupeuꞌnung tee makotuaꞌ nkaang naning deempari otoꞌkoo.  
\v 39 Baa tee naning bakaang domaang baka tarearamaung tee bakaang domaang tee paaꞌaravaing, eeꞌnoko baa tee naning ning siomuma bakaang domaang duaꞌuaing tee teie napoꞌ daaꞌuaing tee domaang.   
\p
\v 40 “Baa tee naning diiꞌ onkeonkeꞌduriaing teie tee ning onkeonkeꞌmuaing, eeꞌnoko baa tee naning ning onkeonkeꞌmuainge teie tee Naning onkeonkeꞌuaing ning botomuuꞌnung.  
\v 41 Eeꞌnoko baa tee naning tee Kumponing bakaang nakaronung onkeonkeꞌuaing tee Kumponing bakaang deemparako teie tee bakaang nakaronung-pinaꞌ nariꞌ Kumponinge mooꞌuaing. Eeꞌnoko baa tee naning tee naning koontoꞌ onkeonkeꞌuaing koontoꞌ deemparako, teie tee tee-pinaꞌ koontoꞌpinaꞌ nariꞌ mooꞌ nkavuaing.  
\v 42 Eeꞌnoko ninge masikaꞌ naurampimang, baa tee naning aing okiꞌnarekaꞌkoo narung ntonaruꞌ avuaing kaꞌmatonaruꞌ tee eeꞌnung nkaang barevare-nung deemparako teie tee koontoꞌ divuꞌuaukaꞌ tee bakaang mooꞌ; nkavuaing.”   
\c 11  
\ms1 Jiisuuꞌ Baa Masikung?  
\mr (11:1–16:20)  
\s1 Tee Jooni Minkinara Jiisuuꞌkoo Niaꞌkuuꞌnaꞌ  
\r (Luk 7:18-23)  
\p
\v 1 Teketa Jiisuuꞌke teing bakaning nanaiꞌketa kenaanka barevare-nupoong tautauvurikotaaꞌ bakearako osinanka-koo Kaaleliꞌnameng-kooning-koo dueꞌke daankinamparama nau-antavuriiꞌnaang beuꞌ.   
\p
\v 2-3 Eeꞌnoko Jooni Minkinara kiimata-navaꞌkoo otoi teing kapooꞌnanka Karistooꞌke nkovukoꞌning taaravura teie kenaankara bakaning barevare-nupoong-koo botovuretuꞌ tee Jiisuuꞌanko tee niaꞌurema aaꞌpureeꞌnaang, “Daꞌ ee tee tavoꞌkuaing-koong, aiꞌ mmeꞌ niiꞌnung nempampiainge?”  
\v 4 Eeꞌnoko teie aaꞌpuretuꞌnung tenaanka, “Bereta nauereai tee Jooni Minkinara kapooꞌ deeꞌke ooveresining eeꞌnoko taaraveresining;  
\v 5 Aaꞌnoining: kaputuꞌnuka banteaama ookai, kauꞌ deꞌdoonuka nanai, oramuuꞌpoꞌnupoong kiiroraaꞌariri eeꞌnoko kipaunuka taareai, booꞌnuka daaꞌariri, ataꞌoinku tampara doorenang daankianko taaravai. \rq (Aisaiaꞌ 29:18-19; 35:5-6; 61:1)\rq*   
\m
\v 6 Eeꞌnoko biraankearavaing tee naning ning-koo dateꞌpari baitoaravaing, eeꞌnoko nkaang nko-nko akoveeꞌ mareꞌuaukaꞌ.”   
\s1 Jiisuuꞌke Tee Jooni Minkinara Minkuvuma Nauvuruꞌnaꞌ  
\r (Luk 7:24-35)  
\p
\v 7 Teketa Jooni Minkinara bakanaanka kara-nkara toroareko Jiisuuꞌke kara-nau tutumpuruꞌ nantoong karinga Jooni minkuvuma, eeꞌnoko aaꞌpuuꞌ, “Diiꞌke aremuriiꞌ naning doore taaraverira meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo ooveriiꞌnaang berikoꞌ karikaꞌduri? Naning tunsi-paaka onou avitoitoi eeari otoꞌ oo-koo teꞌ beriarupeuꞌ, apeꞌ?  
\v 8 Napoꞌ naning nepuꞌarama kirokaiari otomaung oo-koo beriaꞌ, apeꞌ aing? Aiꞌ teing nantoong baarong tampenge nopaꞌarimaing dauraronanka biikaning-koo pava-koo oovereripeuꞌ, meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo deeaꞌ.  
\v 9 Teka arekeeꞌ masikaꞌ oroꞌ oo-koo berikoꞌ diiꞌ, aiꞌ narung nakaronara? Eeꞌ, tee bakei nakaronara masikung Kumponing-etaing emuꞌ ninge naurampimang diiꞌ. Tee tee aaꞌnung ookara nakaronuka-koo dau basie tee.  
\v 10 Aiꞌ aung eeꞌnung miruꞌui Daari Meekung-koo eeꞌ minkuari otong Kumponinge bauring Karistooꞌ temuꞌ nauvuuꞌnooꞌka aaꞌpuma,  
\q1 ‘Ee aung, ninge botoampaing nkaang kara-nka daꞌkoo uroꞌke tee taung maamu-antareruaing uroitaaꞌ.’ \rq (Malakai 3:1)\rq*   
\m
\v 11 Masikaꞌ naurampimang diiꞌ, Jooni tee ookara nantoong tee-koo uroꞌke pontoꞌariruꞌning-koo tee deto basi pankaing, teka ninge eeꞌ naurampimang, enang-eta deto baata teing ninge tare-koo arooꞌariaining, bane Kumponing bakaang muuꞌkoo miring okiꞌnarekaꞌ, teinge tee Jooni puruꞌai otoroaing.  
\v 12 Teketa Jooni Minkinarai daankinang tutumpuuꞌnooꞌketa bera doong eꞌmunung-koo basi-nooꞌkoo tee paninung muuꞌ tee iriꞌoi daaꞌaramang, eeꞌnoko teing teꞌ muuꞌkoo kuung poromaing teing iriꞌoroi tee-koo pinkaꞌarimaing.  
\v 13 Aiꞌ tee tee uripoꞌketa nakaro-nupoonge eeꞌnoko Moosesi-nung botoi paninung muuꞌ tavoꞌaravainaꞌ tarampeearima˜ minkuauꞌ bera Jooni bakaang batei-koo basi.  
\v 14 Diiꞌke masika-antaveriaing deekoꞌ tee Jooni tee eeꞌnung Eliasi miruꞌari otong Kumponinge uroꞌke pooꞌnaang tampuuꞌnung teinge nakaro-nupoonge minkuauꞌnaꞌ.  
\v 15 Diiꞌ punkang-poꞌnupoong deekoꞌ enang taaraveriai!”   
\p
\v 16 Teketa Jiisuuꞌke napoꞌ aaꞌpuuꞌ, “Diiꞌ nantoong emuꞌnavarang ninge aminge pa miruꞌdampipeuꞌ? Diiꞌ teing toireꞌpinaꞌ oroꞌnanka baaveroma baꞌnaniai turampeemaing biiꞌka aaꞌpeema,  
\v 17 ‘Kovi puunterorompiko konterorima neekarariarukooꞌ. Aiꞌnontuꞌmariko diiꞌ birontariarukooꞌ.’ Teeꞌ nariꞌ oorarampimaung neeꞌ tokomererimaing.  
\v 18 Jooni Minkinara poraiꞌnange taamang tovang uaini kerempuko konterorima aaꞌperikoꞌ, ‘Tee maꞌnaang-poꞌnung.’  
\v 19 Eeꞌnoko ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing mora taamanama tuaamarako napoꞌ konterorima aaꞌmerimaung, ‘Aung ooveriai taamang eeꞌnoko uaini nai bauko, taakisi nkanuka eeꞌnoko niiꞌning orenge biiꞌmaikoꞌke!’ Teka Kumponinge avutevuꞌmuresi botomuresinaꞌ sinampuko diiꞌke bakaang matau tasiꞌperiaing.”   
\s1 Piaaruꞌnanka Bakei Teing Osi Pankeng Bereꞌariaing.  
\r (Luk 10:13-15)  
\p
\v 20 Teketa tenang Jiisuuꞌke teing osi pankenanka taaꞌniꞌantananka nkovuko ooauꞌning daankiarama turampuruꞌnung bereꞌariaruko oovurira.  
\v 21 Aaꞌpuruꞌ, “Bakaꞌe piaaruꞌnuka diiꞌ Korasin-nupoong, toraꞌkiriaining. Piaaruꞌnuka diiꞌ Besaida-nupoong, diiꞌ toraꞌkiriaininge, aiꞌ diiꞌ teing kapooꞌnanka iriꞌpoꞌning taꞌnimpaariiꞌnanka diiꞌkoo nkoaruꞌning ooverima bereꞌdariaruuꞌ. Teinge Juꞌdeeaing Saidoniꞌnupoong eeꞌnoko Taiaꞌnupoonge ooaara dei namuꞌke bereꞌaripeuꞌ sipunge pooꞌarima mononopaꞌ orarunsi-koong kurumparipeuꞌ bereꞌariruꞌnung-koo taaꞌniꞌantavarima.  
\v 22 Teka aaꞌdampimang, teꞌmung Kumponinge nantoong simpeꞌurima kiimatavuriainaꞌmung diiꞌke dau basinooꞌ toraꞌperiaing Taiaꞌ naankai Saidoniꞌ toraꞌpureainooꞌketa.  
\v 23 Eeꞌnoko diiꞌ Kapaneumeꞌnupoong deto paning-koo basirariaining-pinaꞌ daang noruꞌdarimaing. Diiꞌ doonko mosianung-koo sing-antaruriaining. Teing taaꞌniꞌantananka diiꞌkoo nkoantuꞌning Sodom-namono-koo nkoantuꞌnung dei temono tee teeꞌ nariꞌ otopeuꞌ eꞌmung-koo basinooꞌkoo.  
\v 24 Teka ninge eeꞌ naurampimang teꞌmung simpeꞌ nkonaꞌmung kiimata bakei aaꞌnaꞌ toraꞌperiaining diiꞌ, teing-koo temuꞌnupoong oreng-koo dau basinooꞌ, biikaang osi Sodom Kumponinge paroꞌuuꞌning-koo.”   
\s1 Mankiꞌpoꞌnupoonge Uaa Kompaavainaꞌ  
\r (Luk 10:21-22)  
\p
\v 25 Tenang eeꞌnang Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Mmaꞌ ee, tampara tantamang daꞌ Ovoring paning-koong eeꞌnoko kansiꞌkoonge, dake aaꞌnouꞌnung-koo: Dake tee doorenang tampara bakuꞌeuꞌnung-koo teing-koo matau-poꞌnupoong eeꞌnoko noruꞌpoꞌnupoong tamparimaing-koo eeꞌnoko siraꞌpeuꞌ teing-koo tootoia-pinaꞌ otoromaing-koo.  
\v 26 Teing nantoong piaaveri piarouꞌnaꞌ teeꞌ. Eeꞌ, Mmaꞌ.”   
\p
\v 27 Eeꞌnoko nantoong karavurima aaꞌpuruꞌ, “Ookutunung kapooꞌnanka tee Mmaꞌke pareꞌmuuꞌnung, eeꞌnoko naning otoaꞌ ning Tee Bauring noruꞌmui otoing, Mmaꞌke deekoꞌ noruꞌmui otong. Eeꞌnoko napoꞌ naning otoaꞌ Mmaꞌ noruꞌui otoing, teka ninge Bauringe deekoꞌ noruꞌansi oꞌnong. Eeꞌnoko nantoong teing naing ninge Bauringe miruꞌarampaining-koo oroꞌantavanko noruꞌaavaing tee.   
\p
\v 28 “Ning-koo poriai diiꞌ ookara iriꞌ oꞌdarima mankiꞌdorimaing avutevuꞌ matau siomperima poreꞌdorimaing, eeꞌnoko ninge uaa-antarampiaing diikaang tanuaang.  
\v 29 Ning nkaang tare-koo kuung porira ning-koo barerariai, aiꞌ ning tee banainge otoꞌ, eeꞌnoko domang boonko noruꞌmari otoꞌke. Eeꞌnoko ning-koo tee diikaang tanuaang uaa-anta komperiaing.  
\v 30 Ninge tare-koo diiꞌ arooꞌdariri dei mankiꞌdoriaꞌ kuaaꞌdoripeuꞌ ning siomeritaaꞌ.”   
\c 12  
\s1 Tee Nianiaꞌ Doong Uaanaꞌmung-koong  
\r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5)  
\p
\v 1 Teketa dueꞌka niiꞌnaꞌmung Doong Uaanaꞌmung Jiisuuꞌ uiteꞌnaue˜ tankinuko bakaninge barevare-nupoonge tee siompaama peeravorora niiꞌning biiꞌdaꞌpauꞌnung uiteꞌkoong sinang-koo untuꞌnooꞌ, eeꞌnoko naakoꞌpaama maaꞌauꞌ tamung tankinaama, Juꞌnupoong biikaang aarumo-koo tauraꞌpari otoinaꞌ.  
\v 2 Teka teinge Boto Keperuuꞌnavitue˜ teeꞌ ooaarira aaꞌpauꞌ tee Jiisuuꞌ, “Ooveko, dakaning barevare-nupoong mintoomparimaang boto totoꞌpaitaaꞌ Doong Uaanaꞌmung-koong.”  
\v 3 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌke aming-koo teeꞌ tuumpimerimaang? Tampaꞌ noruꞌeri otong tee kapooꞌ Deevitaꞌke nkovuuꞌnung tenang tee peeravora, tee Deevitaꞌ eeꞌnoko teing nariꞌ otorokoꞌning ninka.  
\v 4 Kumponing bakanava-koo Deevitaꞌ koinura nkavura naiauꞌ tee taamang meekung, niiꞌninge nai-koo tauraꞌparavaꞌ, teka piristiꞌnuka nainge deekoꞌ nai-koo makosi. Eeꞌnoko teie Deevitaꞌke teing nariꞌ otorokoꞌning avurioꞌ boto totoꞌkoo tuumpiaavaꞌ.  
\v 5 Napoꞌ ee ampankeenaꞌdoring Moosesi-nung botoi tampuioꞌ teing piristiꞌnuka dootuuꞌnava pankava-koo pareka nkoaamaung bane tee Doong Uaanaꞌmung-koong boto otoi otoko, eeꞌnoko tuumpi-koo otoroaꞌ dootuuꞌnava pankava bakaang mintoong dau basi deempari otoko.  
\v 6 Teka ninge eeꞌ naurampimang, naning dootuuꞌnava pankava-koo dau basi aung anke otong.  
\v 7 Aung anaare kara Kumponinge aaꞌpuuꞌnung,  
\q1 ‘Ninge tee aarumo piaa unaa-anta-poꞌnung piamoi oꞌnong, tee boontunang deeaꞌ.’ \rq (Osea 6:6)\rq*  
\m Tenaare tasiꞌperi noruꞌering deekoꞌ diiꞌke ning tee tuumpiropa napoꞌ tuumpimeriarupeuꞌ.  
\v 8 Aiꞌ tee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee Ovoring Doong Uaanaꞌmung-koo eeꞌnoko tauraꞌ avorompeuꞌ nantoonge kapooꞌ nko-koo.”   
\s1 Jiisuuꞌke Doong Uaanaꞌmung Taare-anta Nkovuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11)  
\p
\v 9 Eeꞌnoko teketa tenkenura biikaang pava dootuuꞌnava-koo tumparara Jiisuuꞌke nau-antavurikoꞌ narung naning teke otoko bireng duuaiꞌ.  
\v 10 Eeꞌnoko teinge Boto Keperuuꞌnavitue turang-koong taung besiꞌaama niaꞌaama aaꞌpauꞌ tee, “Arekeeꞌ, Doong Uaanaꞌmung ee taare-anta nko-koo tauraꞌpari otong?”  
\v 11 Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌkoo niiꞌnung sipisipiꞌnavoroꞌ otoꞌevuing eeꞌnoko tevoroꞌ dinkung-koo duaꞌarapeuꞌ Doong Uaanaꞌmung, eeꞌnoko teie tevoroꞌ teꞌmung kompura ee taaruꞌuarupeuꞌ? Tee aaꞌ taaruꞌupeuꞌ.  
\v 12 Eeꞌnoko naning ee sipisipiꞌkoo dau basi deeaꞌ? Tee aaꞌ naning tee sipisipiꞌkoo dau basi. Teeꞌkoo botoi tauraꞌmurimaung Doong Uaanaꞌmung naning tampaꞌ nko-nko.”  
\v 13 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee naning, “Bireng tovoroꞌdaravai.” Eeꞌnoko tovoroꞌarara koontoꞌ bakei tamparuꞌkuuꞌ niiꞌnaang-pinaꞌ baꞌmaikoꞌnaang-pinaꞌ nariꞌ.  
\v 14 Teka teing Boto Keperuuꞌnavitu-koo-nupoong teketa siarira mumunsiariruꞌ Jiisuuꞌ dupisiꞌaavainaꞌ minkuaama.   
\s1 Jiisuuꞌ Tee Botovotonaaꞌ Kumponinge Miruꞌniiꞌ  
\p
\v 15 Teinge tavaavaꞌnaang mumunsiariko noruꞌuitaaꞌ Jiisuuꞌ teketa tenkenuko nantoong karingai siompauꞌ tee, eeꞌnoko teie taare-antavuruꞌ teing ookara biikaning siipananka.  
\v 16 Eeꞌnoko teie orokovuruꞌ teing tee Kumponing bauring siraꞌpaavarooꞌnaang.  
\v 17 Teeꞌ nkoarara tee dupe-antavuuꞌ tee kara Kumponinge tero tee nakaronung Aisaiaꞌ karantavuma˜ minkuvuuꞌnung aaꞌpuuꞌnooꞌka,   
\q1
\v 18 “Aung tee nkaang muuꞌ tanatanara ninge miruꞌantuꞌnung. Tee eeꞌnung ninge piaavamaung, eeꞌnoko ning dotumaramaung tee-koo. Ninge tee nkaang Tanuaang tee-koo sipampaing eeꞌnoko teie teing Juꞌdeeaing koontoꞌnaꞌ aarumo nau-antavuriaing.   
\q1
\v 19 Tee tee nantoong ninka tatariꞌeeaukaꞌ, napoꞌ bokuaukaꞌ. Naninge taung pankenanka-koo bokuko bakaang aurong taaravuaukaꞌ.   
\q1
\v 20 Nantoong aruaruꞌnuka doonko mmeꞌuriaukaꞌ. Noruꞌ okiꞌnung sirivaaꞌuaukaꞌ, bera tee koontoꞌnung aarumo iriꞌantavui dau basi-antavuainooꞌke basi.   
\q1
\v 21 Eeꞌnoko tee-koo bakaang miring-koo ookara nantoonge noruꞌ sipaavai.” \rq (Aisaiaꞌ 42:1-4)\rq*   
\s1 Jiisuuꞌ Orakaꞌ Minkuauꞌnaꞌ Tee Kopeu Baꞌmaikoꞌ Daang Tampaama  
\r (Mak 3:20-30; Luk 6:43-45; 11:14-23; 12:10)  
\p
\v 22 Teketa tee-anko naning maꞌnaang-poꞌnung kaputuꞌ karoaung tavoꞌauꞌ. Eeꞌnoko Jiisuuꞌke taare-antavuioꞌ karouꞌ, duta bantouꞌ.  
\v 23 Eeꞌnoko ookara nantoonge taꞌninaara aaꞌpauꞌ, “Aung pa tee Deevitaꞌ bauring, Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌ.”  
\v 24 Teka tenang teinge Boto Keperuuꞌnavitue teeꞌ taaravaara aaꞌpauꞌ, “Tee aaꞌ Kopeu bakaang purintoꞌke maꞌnari bataꞌurimaung, tee maꞌnari biikaang pankaing.”   
\p
\v 25 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke biikaang onou tasiꞌpura aaꞌpuruꞌ teing, “Ookara muuꞌnanka biiꞌka siivenkeꞌarimaing kare-nupoonge pini daakoꞌaarimaung. Eeꞌnoko napoꞌ tee puataꞌ niiꞌnooꞌ osi siivenkeꞌeemaing teie duaꞌarimainge.  
\v 26 Eeꞌnoko napoꞌ teie Sietaniꞌke bakanamuiaang bataꞌurira tee tee baka siivenkeꞌarapeuꞌ eeꞌnoko teeꞌkoo arekeeꞌ bakaang muuꞌ donkonui nariꞌ otopeuꞌ?  
\v 27 Eeꞌnoko ooveriko diiꞌ siontaarimaing-koo niiꞌning maꞌnari bataꞌaarimaing otorong. Eeꞌnoko ninge Kopeu ninka maꞌnari bataꞌaramaung tamperima deekoꞌ teing siontaarimainge baa ninka bataꞌaarimaung tamperikooꞌ? Arekeeꞌ, teing napoꞌ ning-pinaꞌ nariꞌ Kopeu bakaang purintoꞌke bataꞌaarimaing tamperererimaang ee? Teeꞌ taararaarira teinge tuutunantaariaing diiꞌ, aiꞌ teing teeꞌke niꞌninka nariꞌ nkomarimaing.  
\v 28 Teka Kumponing bakaang Tanuaang Meekunge maꞌnari bataꞌaramaung deekoꞌ tee muuꞌ Kumponing bakaang tee diiꞌanko taaꞌniꞌpoi poing.   
\p
\v 29 “Aiꞌ naninge naning purintoꞌ bakanava-koo arekeeꞌ koinura ookara kapooꞌ bakaning nkavupeuꞌ tee naning purintoꞌ tutung daiꞌuaꞌ? Daiꞌura deekoꞌ pariꞌupeuꞌ bakanava-kooning kapooꞌnanka.\f + \fr 12:29 \ft Jiisuuꞌ teeꞌke, Sietaniꞌ puruꞌuitaaꞌ pariꞌumaung teing pinkaꞌurimaing.\f*  
\v 30 Eeꞌnoko diiꞌke tasiꞌmeriarura diiꞌ teing ning-koo kare-nupoong, eeꞌnoko diiꞌ niꞌninka nariꞌ nantoong oosiarampiarura diiꞌ purarenkaꞌ nkonuka Kumponing bakaang muuꞌketa.  
\v 31 Teeꞌkoo eeꞌ naurampimang, tee aung diikaang orakaꞌnko tontaꞌaravaukaꞌnung, aiꞌ ookara orakaꞌ nkonanka eeꞌnoko orakaꞌ minkunanka nantoong biikaning teing tontaꞌaravaining, teka naning Tanuaang Meekung Kopeu dovang tampuma orakaꞌ minkuvumaung tontaꞌanta kompuaukaꞌnung.  
\v 32 Eeꞌnoko baa tee naning tee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing orakaꞌ minkumuaing tee Kumponinge tontaꞌanta-koo makosi. Teka tee naning Tanuaang Meekung mintoomparako orakaꞌ minkuvuaing tee tee tontaꞌanta-koo makosi deeaꞌ, enang anke aung batei-koo napoꞌ damaꞌke damaꞌnung batei-koo.  
\v 33 Sinang tampara tamperiaing deekoꞌ tevari koiꞌnavari teeꞌ nariꞌ tampavari tamperiaing. Sinang orara deemparako deekoꞌ tee koiꞌ tevari oravari tang-koo makosi, aiꞌ ookara koiꞌnanka tee sinang-koo tasiꞌparampimaung. Enang arekeeꞌkoo kapooꞌ tampeng nkoanko Kopeu-etaing tamperimaunge?  
\v 34 Diiꞌ borukoporonuka doparopa-poꞌning, diiꞌ teing oreng masikeng siraꞌdarimaing kapooꞌ koontoꞌnaꞌ minku paaꞌerima! Aiꞌ kapooꞌ tee domang-koo otoing piamparako karange minkuerimaung.  
\v 35 Teie naning tamparai tee teieta tampara domang-koong koreꞌnang-eta tampara tavoꞌantavumaung eeꞌnoko teie naning orarai tee teieta orarananka domang-koong koreꞌnang-eta orara tavoꞌantavumaung. Eeꞌnoko naning orarai orananka kapooꞌnanka tavoꞌantavukooꞌ bakaang domang-koo oreng koreꞌnang otoꞌevumaing-eta.  
\v 36 Teka ninge eeꞌ naurampimang, teꞌmung simpeꞌ nkonaꞌmung tee ookara karananka anutua minkuerimaing siraꞌderuriko makuꞌeriaing.  
\v 37 Teie eeꞌnunge diikaang karanankai simpeꞌduriaining diiꞌ koontoꞌnuka niiꞌnooꞌ koontoꞌnuka deeaing tanturiaing deekoꞌ.”   
\s1 Taaꞌniꞌanta Oo-koo Niiꞌninge Piavorouꞌnaꞌ  
\r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32)  
\p
\v 38 Teketa tenang teinge Boto Keperuuꞌnavitue eeꞌnoko napoꞌ teing boto nau-antanukai aaꞌpauꞌ tee, “Nau-anta, niiꞌ taaꞌniꞌanta dake nkoveko oo-koo piamorimang.”  
\v 39 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌ enanavarang bakei oreng, nampeesi orarinuka-pinaꞌ diikaang Ovoring siperima, tosirarima aaꞌmerimaing, ‘Taaꞌniꞌanta paning-etaing iroꞌ naumeriko deekoꞌ taararampiaing.’ Bakei Kumponinge diiꞌ taaꞌniꞌanta nau-koo kasivuarura narung masikung aruriiꞌnaang, aaꞌnoaing: Teie ning taaꞌniꞌanta deeng-antamuaing temuꞌ tee nakaronara Joonaꞌ taaꞌniꞌanta deeng-antavuuꞌnaꞌ.  
\v 40 Eeꞌ, teeꞌ nariꞌ nkoaravaing tee taviꞌ pankaing-koo keꞌde-koo kuunge Joonaꞌ beenang doong eeꞌnoko muung beenang otokotaaꞌ taaꞌniꞌantavari daaꞌaruꞌnaꞌ napoꞌ teeꞌ nariꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing beenang doong eeꞌnoko napoꞌ muung beenang kansiꞌkoo kuunge oꞌnokotaaꞌ daaꞌmaravaing taaꞌniꞌantamari.  
\v 41 Teꞌmung simpeꞌ nkonaꞌmung teing Nineva-nupoong teinge daaꞌariaininge diiꞌ ninka enanavarang ninka nariꞌ eeꞌnoko napoꞌ diiꞌ kiimata-koo makosinuka tantaariaining Joonaꞌ daankiarako temuꞌ bereꞌariruꞌning deemparima, eeꞌnoko ee aing, naning aaꞌnaꞌ pankaing Joonaꞌ puruꞌui otoing aung anke daankiarako diiꞌ bereꞌdariaung.  
\v 42 Napoꞌ teꞌmung simpeꞌ nkonaꞌmung teni ovorinaang\x + \xo 12:42 \xt 1 Dauraronanka 10:1-10\x* amenteiꞌketa depeto pouꞌnanie nariꞌ diiꞌ emuꞌnavarang ninka daaꞌarara diiꞌ kiimata-koo makosinuka tanturiaing, teni kansiꞌkoo basi-aapeita pouꞌnani deemparama Solomoniꞌ bakaang norukasiꞌkoo baroromparaaꞌnaang, eeꞌnoko ee aing Solomoniꞌkoo dau basi aung anke otoko oomeri barorontariaꞌ otong.”   
\s1 Maꞌnari Bataꞌniiꞌnanka Toroaripeuꞌnaꞌ  
\r (Luk 11:24-26)  
\p
\v 43 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke kato nau-antavurima aaꞌpuruꞌ, “Tenang maꞌnaang orara tamung bataꞌnisi naning-eta tenkenura avitoitoi nanupeuꞌnung ntong otoaꞌnairue uaavoainooꞌ besiꞌuma.  
\v 44 Eeꞌnoko tokoo oovuarura aaꞌpupeuꞌ, ‘Ning toromaravaing napoꞌ nkanava ning mouꞌnava-koo.’ Eeꞌnoko tenang toroarara kiiroraaꞌari neriarioꞌ oovupeuꞌ Tanuaang Meekung borivuaruko bakaang domang-koo.  
\v 45 Teketa bera teie ˜kenaanka-taa maꞌnari napoꞌ bokuvurira toroaripeuꞌ baruꞌ aaꞌnaꞌ oreng tee puruꞌai. Eeꞌnoko teing tumparira tee-koo otoropeuꞌ, eeꞌnoko asiꞌnung otootoꞌ tee naning bakaang bakei aaꞌnaꞌ oraruꞌkupeuꞌ tutung otokoꞌnooꞌketa. Teeꞌ eeꞌnaꞌ nariꞌ nkoaravaing teing-koo aing-koo nantoong-koo emuꞌnavarang-koo oreng-koo.”   
\s1 Jiisuuꞌ Baumaraang Makosinuka Baata?  
\r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21)  
\p
\v 46 Tenang Jiisuuꞌke nantoong karinga karavuriko teni bauko eeꞌnoko baaraꞌmainkaang teꞌ porora damaꞌdue donkonai Jiisuuꞌ kara-koo piavorokoꞌ.  
\v 47 Teketa naninge narunge Jiisuuꞌ nauvuma aaꞌpuuꞌ, “Daaraꞌmainkaang eeꞌnoko dauko damaꞌdue donkonai otorong, daꞌ kara-koo piavoromang.”  
\v 48 Jiisuuꞌke tee naning karavukoꞌnung makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Baa teni nkoꞌ, eeꞌnoko baata teing ntaraꞌmainkaang?”  
\v 49 Teketa teing bakaning barevare-nupoong toompurima aaꞌpuuꞌ, “Aing teing ninge nkoꞌ makosinuka eeꞌnoko napoꞌ aing teing ntaraꞌmainkaang.  
\v 50 Aiꞌ baata teing Mmaꞌ paning-koong bakaang pia siompaamaing teing teing eeꞌning ninge aaꞌning makosinuka: ntaraꞌmainkaang, mmarikaampi eeꞌnoko nkoꞌdovo.”   
\c 13  
\s1 Tee Mirumiruꞌ Sinang Tankavumaung-koong  
\r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8)  
\p
\v 1 Teꞌmung eeꞌnaꞌmung Jiisuuꞌ teketa pava-ita siarara nuaruꞌkoo miiring bera baꞌnanuuꞌ.  
\v 2 Teketa teka nantoong karingai aaꞌnaꞌ kuronkurompaioꞌ bakaasi-nareng-koo aaꞌearara teꞌ kuung baꞌnanuuꞌ eeꞌnoko nantoong piisiꞌkoo donkonai otorouꞌ.  
\v 3 Teketa teie kapooꞌnanka mmauꞌ nauvuruꞌ mirumiruꞌpoꞌning. Minkuvuma aaꞌpuuꞌ, “Naning mintoong-koo sinang tanka-koo nanura tankavuko aaꞌnouꞌ:  
\v 4 Niiꞌning sinang taung-koo dau duaꞌariruꞌ, eeꞌnoko teka barennankai porora tunturavauꞌ.  
\v 5 Eeꞌnoko niiꞌning sinang kansiꞌ aavetaꞌkoo dau duaꞌariruꞌ kapang-koo dau otomaung-koo, eeꞌnoko daꞌdeng narung dupuuꞌ, teꞌ kansiꞌ baruꞌ aavetaꞌnooꞌ deemparako.  
\v 6 Eeꞌnoko batei doonkenang bakaang-koo tee keenkeeng maraꞌouꞌ teke, baruꞌ biira doonko nanuaung deemparara kansiꞌ baruꞌ makotuaꞌnooꞌke.  
\v 7 Eeꞌnoko niiꞌning sinang napoꞌ tooꞌmurintaaꞌ otoroinooꞌ meuꞌ duaꞌariruꞌ eeꞌnoko nariꞌ dupurira tooꞌmurintaaꞌke iinkenevuuꞌ tee keenkeeng.  
\v 8 Teka niiꞌning kansiꞌ pankauanooꞌ dau duaꞌarira maneearira aaꞌnouꞌ: niiꞌning-koo narung daakuꞌ biꞌuuꞌ, napoꞌ niiꞌning-koo paꞌnokoꞌketa narung kivora biꞌuuꞌ, napoꞌ niiꞌning-koo beenaumo kivora biꞌuuꞌ.  
\v 9 Punkang otorininge tee enang taaraveriaing!”   
\s1 Kuunooꞌ Mirumiruꞌkoo  
\r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10)  
\p
\v 10 Teketa bakaning barevare-nupoonge porora Jiisuuꞌ niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Dake aming-koo nantoong kara mirumiruꞌpoꞌnunge karema nauerimaung?”  
\v 11 Teie makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Kumponinge diiꞌ bakaang kara pinkaꞌerimaing tauraꞌduruꞌnung makensiꞌnung-koo miruꞌnooꞌ noruꞌeriiꞌnaang tee-koo bakaang muuꞌkoo nkoaramanaꞌ, teka aing nantoong teeꞌ deeaꞌ.  
\v 12 Aiꞌ baa tee naning bakaang domang-koo kara Kumponing bakaang kompui otomaung tee eeꞌnung baruꞌ aaꞌnaꞌ noruꞌ nkavuaing bonoꞌ divuꞌui, teka tee naning bakaang domange kompuaung tee okiꞌnooꞌ naroꞌ daunooꞌ noruꞌkui otoing tee tee pariꞌnumpoꞌ.  
\v 13 Teeꞌkoo aing nantoong mirumiruꞌ narunge kara nauaramaung, aiꞌ aing teing Kumponinge kapooꞌ nauvuriko tee-koo daunooꞌ naroꞌ noruꞌkaamaing, bane aaꞌnaꞌ ookaama niiꞌnooꞌ taarakaama.  
\v 14 Teing-koo masikaꞌpari otong tee teie Aisaiaꞌke tero tarampeearama minkuvuuꞌnung Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnooꞌka,  
\q1 ‘Diiꞌke taaraverimaatoaing, teka tasiꞌperiaꞌ otoaing. Napoꞌ teeꞌ ooveri otoma papaaraverimatoai.   
\q1
\v 15 “Aiꞌ teing aing nantoong biikaang domang poruruorouꞌning˜, biikaang punkange taara-koo baruꞌ makotuaunge eeꞌnoko biikaang duta mutuuariruꞌ. Teeꞌ biiꞌka maroita nkoariruꞌ aaꞌnoꞌneeng-koo, dutai tasiꞌpaama, punkange taaravaama, domange onouaara ning-koo toroariko ninge unaa-antavaramiꞌneeng-koo.’ \rq (Aisaiaꞌ 6:9-10)\rq*   
\p
\v 16 “Teka diiꞌ diikaang duta biraankeniiꞌ teinge ookirimaung-koo, eeꞌnoko diikaang punkang biraankeniiꞌke teinge taarakirimaung-koo.  
\v 17 Aiꞌ ninge masikaꞌ naurampimang, karingai-nakaro-nupoong eeꞌnoko nantoong koontoꞌnukai-tee kapooꞌ ninge nkoanko diiꞌke ooverimaung oo-koo piavorokoꞌ, teka ooaavarukoꞌ. Napoꞌ tee kapooꞌ ninge daankianko diiꞌke taaraverimaung taara-koo piavorokoꞌ, teka taaravaavarukoꞌ tee.”   
\s1 Miruꞌnooꞌ Tee-koo Minkunaa Sinang Tankavumaung-koo  
\r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15)  
\p
\v 18 “Enang tee diiꞌke taaraveriiꞌnaang tee miruꞌnooꞌ tee-koo mirumiruꞌkoo sinang tankavumaung-koong.  
\v 19 Tee sinang taung-koo duaꞌariruꞌning eeꞌ miruꞌari otong: Niiꞌninge nantoonge tee minkunaa muuꞌ paninung-koong daunooꞌ naroꞌ taaravaama miruꞌnooꞌ nkavaavaruko teie naning orarai, Sietaniꞌke tee kara teꞌnempumaung biikaang onou-eta.  
\v 20 Napoꞌ tee sinang kansiꞌ aavetaꞌkoo dau duaꞌariruꞌning eeꞌ miruꞌnooꞌ: Niiꞌning nantoong teing kara taaravaama doturotu ninka kompaamaung.  
\v 21 Teka tee kara biikaang domang-koo tampaꞌ ariꞌavuaruma pankaroong otoarukooꞌ. Eeꞌnoko aaꞌnokooꞌ: niiꞌninge Kumponing-nung kara piavoroainge turampaarima mankiꞌantavaariko namuꞌke biikaang baito orariarakooꞌ.  
\v 22 Eeꞌnoko napoꞌ tee sinang tooꞌmurintaaꞌkoo meuꞌ duaꞌariruꞌning eeꞌ miruꞌnooꞌ: Niiꞌning nantoong kara taaravaamaung teka aung kansiꞌkoong mankiꞌnanka-koo eeꞌnoko kavo nka-koo daang noruꞌarima booniꞌantavaako tee kara teke sinampuarukooꞌ.  
\v 23 Napoꞌ tee sinang kansiꞌ pankauang-koo duaꞌariruꞌning eeꞌ miruꞌnooꞌ: Niiꞌning nantoonge tee kara taaravaama tee-koong miruꞌ nkavaamaung. Teketa biikaang domang-koo dupuriko sinananka mmauꞌ biꞌantavaakooꞌ, niiꞌning daakuꞌnaꞌ, niiꞌning paꞌnokoꞌketa narung kivoranaꞌ eeꞌnoko niiꞌning beenaumo kivoranaꞌ teing-eta tankaniiꞌnanka-ita.”   
\s1 Tee Mirumiruꞌ Tonto-koong  
\p
\v 24 Napoꞌ Jiisuuꞌke niiꞌnung minkunaa mirumiruꞌpoꞌnung nauvuruꞌ, aaꞌpuruꞌ, “Tee muuꞌ paninung tee-pinaꞌ naninge sinang tampara bakanau-koo tankavuuꞌnung-pinaꞌ oroꞌ.  
\v 25 Teka tenang ookara aasiaako teie bakaang karenunge pora tee sinang oramuriiꞌ dau-eta tankavuuꞌ sinang tampenanka-koo meuꞌ. Teeꞌ nkovura tenkenuuꞌ.  
\v 26 Eeꞌnoko tenang tee uiteꞌ dupura puaravuko tee oramuriiꞌ tonto teeꞌke siraꞌpari oroꞌparuꞌ.  
\v 27 Eeꞌnoko teinge bakaninge botovotonaaꞌnukai porora aaꞌpauꞌ tee, ‘Aung ee, tee orara tonto areketa pouꞌnung dakanau-koo teꞌ dake tampamuriiꞌ sinang tankaveruꞌnooꞌ?’  
\v 28 Eeꞌnoko teie makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, ‘Tee aaꞌ teie naninge ning-koo karenunge teeꞌ nkovuuꞌnung.’ Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ, ‘Teka ee niiꞌke bitaꞌkoo pia-antavemaang?’  
\v 29 Teie aaꞌpuuꞌ, ‘A, tee aaꞌ otoaing. Tee tonto bitaꞌerima tee uiteꞌ naroꞌka bitaꞌeriꞌneenga.  
\v 30 Siperioꞌ nariꞌ dupureaing bera kavuꞌkoong batei makotuai, eeꞌnoko tenang ninge teing kavuꞌ nkonuka nauarama aaꞌpampai, “Tutung teenanka tonto orarananka bitaꞌerima daiꞌereriai tai-anta-koong, teketa tee uiteꞌnanka kaverira nkanooꞌ pava-koo oosierereriai.’” ’   
\s1 Tee Mirumiruꞌ Masitaraꞌnaanka-koong Iisi  
\r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-21)  
\p
\v 31 Napoꞌ teie niiꞌnung mirumiruꞌ nauvuruꞌ, aaꞌpuuꞌ, “Tee muuꞌ paninung tee teu-pinaꞌ masitaraꞌkoong sinanu okiꞌnu naninge nkavura bakanau-koo keempuuꞌnung.  
\v 32 Bane temuriiꞌ mukusiriꞌ ookara-ita, nka tee tenang dupura pankaꞌparama taamang mintoong-kooning divuꞌura koiꞌ pankavari deemparamaung, eeꞌnoko barennanka poroma biikaang bitonanka kaniaamaunge kaumpeꞌnanka-koo.”   
\p
\v 33 Napoꞌ teeꞌ nariꞌ niiꞌnung mirumiruꞌ nau-antavuruꞌ, aaꞌpuuꞌ, “Tee muuꞌ paninung tee teu-pinaꞌ parauanu naakoꞌniiꞌnu iisi-poꞌnu-pinaꞌ naninge manikumai nkavura paraua diisi beerentuꞌkoo maantoꞌura naroꞌka bereꞌuko bera teue ookara pangapangavopeuꞌ.”   
\p
\v 34 Aing ookara kapooꞌnanka Jiisuuꞌke nantoong karinga-koo minkuvuuꞌning teing mirumiruꞌpoꞌning, eeꞌnoko kapooꞌ niiꞌnung mirumiruꞌ otoaruko nau-antavuruꞌnung otoaꞌ.  
\v 35 Teeꞌkoo tee kara narunge nakaronunge minkuvuuꞌnung masikaꞌparuꞌ Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnooꞌka,  
\q1 “Ninge nkaang karang daateꞌmaravaing mirumiruꞌnanka-koo. Eeꞌnoko napoꞌ ninge siraꞌantavampaing teing kapooꞌ makensiꞌning otomaing kansiꞌ pupuꞌaruꞌnooꞌketa.” \rq (Kena 78:2)\rq*   
\s1 Tee Mirumiruꞌ Tonto-koong Jiisuuꞌke Sirakaꞌantavuuꞌnooꞌ  
\p
\v 36 Teketa teing nantoong karinga sipurira Jiisuuꞌ pava-koo koinuuꞌ. Eeꞌnoko teka bakaning barevare-nupoonge porora aaꞌpauꞌ, “Tee kara mirumiruꞌpoꞌnung tonto-poꞌnau-koong niiꞌkoo sirakaꞌantaveai.”  
\v 37 Eeꞌnoko makuꞌurima aaꞌpuruꞌ teie, “Tee naning sinang tampara tankavumaung tee ning eeꞌnung, Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing.  
\v 38 Eeꞌnoko tee mintoong tee aung kansiꞌ ookutunung, eeꞌnoko tee sinang tampara tee teing nantoong paninung muuꞌkoo-nupoong makosi. Eeꞌnoko tee tonto tee teing nantoong tee naning orara bakaning.  
\v 39 Eeꞌnoko tee karenung teing tankavuruꞌnung tee Sietaniꞌ. Eeꞌnoko tee sinang kavuꞌ tee batei asirang makosi, eeꞌnoko teing sinang kavuꞌnupoong teing eeꞌning koosinunanka.  
\v 40 Teeꞌ tontonanka bitaꞌaama ntaꞌkoo betuꞌaarimanaꞌ tee teeꞌ nantoong oreng nkoariaing asiranaꞌmung.  
\v 41 Eeꞌnoko ninge Naning-naumpoꞌ Paning-etainge nkaning koosinunanka botoaranko teinge tee nkaang muuꞌ tontoaama bitaꞌaariaing, ookara kapooꞌnanka orara aarumo tavoꞌantavumaing eeꞌnoko ookara nantoong orara aarumo nkoaamaing.  
\v 42 Eeꞌnoko teinge teing teing urung-koo duaꞌaariaining, teꞌ eeꞌnooꞌ nantoong biromparima siꞌdaꞌ dovang kakirinkuarimatoainooꞌ sisikeera-koo otoroi.  
\v 43 Teketa tenang teing koontoꞌnuka duaaꞌpinaꞌ arakavariai teke tee-koo muuꞌ Biuma bakaang-koo. Punkang otorininge tee enang taaraveriaing!”   
\s1 Tee Mirumiruꞌ Muuninava˜koong Eeꞌnoko Tee Dukuꞌ  
\p
\v 44 “Napoꞌ tee muuꞌ paning-koong tee tee-pinaꞌ muuninava kansiꞌkoo bakuꞌniiꞌ. Tenang naninge daaꞌura napoꞌ tampaꞌ bakuꞌuuꞌ eeꞌnoko bera doturotu ninka ookara kapooꞌnanka tee otoꞌevukoꞌning baavevuuꞌ eeꞌnoko mooniꞌ nkavura teing-koo tee tenau kansiꞌ mooꞌuuꞌ.  
\v 45 Napoꞌ tee muuꞌ paninung tee tee-pinaꞌ oroꞌ naning baave-nko dukuꞌ tampara mooꞌkoo besiꞌukoꞌnung.  
\v 46 Teketa nau mooꞌ pankaing-koonu oovura toroarara ookara kapooꞌnanka bakaning baavevura mooniꞌ nkavura teu mooꞌuuꞌ.”   
\s1 Tee Sionung-koong Mirumiruꞌ  
\p
\v 47 “Napoꞌ tee muuꞌ paninung tee tee-pinaꞌ sionung-pinaꞌ oroꞌke. Nuaruꞌkoo duaꞌaara taviꞌ amutemuriiꞌ barampaaruꞌ.  
\v 48 Bera tenang aaꞌnaꞌ maantoꞌuioꞌ teinge taviꞌ baranukai deto piisiꞌkoo barampauꞌ. Teketa baꞌnaniaara tampenanka taviꞌ bireꞌarima pekuꞌkoo kuung sipaaruꞌ, teka oreng duaꞌaaruꞌ.  
\v 49 Teeꞌ eeꞌnaꞌ nariꞌ nkoaravaing teꞌmung doong asiꞌnaꞌmung. Teinge koosinunankai porora simpeꞌaariaing teing orananka teing-eta tampeng-eta.  
\v 50 Eeꞌnoko ntaꞌkoo kuung urung-koo duaꞌaariai teꞌ eeꞌnooꞌ nantoong biromparima siꞌdaꞌ dovang kakirinkuarimatoainooꞌ sisikeera-koo otoroi.”  
\v 51 Teketa Jiisuuꞌke niaꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Aing ee kapooꞌnanka diiꞌke tasiꞌpering?” Teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Eeꞌ”.  
\v 52 Napoꞌ teie aaꞌpuruꞌ teing, “Ookara teing-koo boto nau-antanuka ning-koo barearimaing muuꞌ paning-aapening-koo teing teing biraanke-nupoong, aiꞌ teinge urikupoong nakaro-nupoong biikaang kara tasiꞌpai otorong eeꞌnoko ning-koo dupearamanaꞌ tasiꞌpai otong tampaꞌ nantoong nau-antavaariiꞌnaang naroꞌka.”   
\s1 Nasaretiꞌnupoonge Jiisuuꞌ Damaꞌduauꞌnaꞌ  
\r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30)  
\p
\v 53 Tenang Jiisuuꞌke aing mirumiruꞌnanka minku bakevura teketa diiriꞌaruꞌ.  
\v 54 Bera bakanooꞌ osi masipoꞌ pora nantoong nau-anta tutumpuruꞌ biikanava dootuuꞌnava-koo. Eeꞌnoko teing taꞌninaara aaꞌpauꞌ, “Aunge tee aung noruꞌ areꞌka nkavuuꞌnung, eeꞌnoko teing aing taꞌnimpaariiꞌnanka iriꞌpoꞌning?  
\v 55 Aung ee eeꞌnung tee anke pava kani bauring ee deeaꞌ? Bauko miring Meeriꞌ eeꞌnoko baaraꞌmainkaang ainge ee deeaꞌ aaꞌning, Jeemisi, Josepaꞌ, Saimoniꞌ eeꞌnoko Judasi?  
\v 56 Baꞌmarikaampi anke ee otoroaꞌ niiꞌ ninka? Areꞌka nkavuuꞌnunge aunge aing kapooꞌnanka?”  
\v 57 Eeꞌnoko teing tee-koo domang orakaꞌ otoroko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ, “Mmauꞌ nantoonge niiꞌ nakaro-nupoong pankaing-antamaarimaung. Niikanooꞌnupoonge deekoꞌ pankaing-antamaariaung, niiꞌmarange.”  
\v 58 Eeꞌnoko teie mmauꞌ taaꞌniꞌantananka teke nkovuaruuꞌ biikaang masikaꞌanta otoaruioꞌ.   
\c 14  
\s1 Eerotiꞌke Jiisuuꞌ Tee Jooni Minkinara-pinaꞌ Daang noruꞌuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9)  
\p
\v 1 Tenang eeꞌnang tee teie Eerotiꞌke, Kaaleliꞌnameng tarevukoꞌnunge Jiisuuꞌkoong doorenang taaravura aaꞌpuruꞌ bakaning bautarananka,  
\v 2 “Tee tee eeꞌnung Jooni Minkinara; booꞌketa napoꞌ daaꞌaring. Teeꞌkoo iriꞌ ninka mintoomparamaang.”  
\v 3 Tee tee eeꞌnunge Eerotiꞌke botoarioꞌ Jooni mooꞌura, daiꞌuuꞌ, eeꞌnoko kiimatanava-koo sipauꞌ Erodiasi dotu-anta-koo;  
\v 4 Aiꞌ Eerotiꞌke teni ninka Erodiasi, baaraꞌmaꞌnung Pilipiꞌ baꞌaang ninka otoresioꞌ Joonie tero aaꞌpuuꞌ, “Teeꞌ botoi potevui otoinaꞌ nkoraring teni nampera.”  
\v 5 Eerotiꞌke Jooni tee dupisiꞌkoo piavouꞌ, teka nantoong-koo avorouꞌ teinge tee nakaronung noruꞌai otoromanooꞌkoo.  
\v 6 Teketa niiꞌnaꞌmung tee, tee Eerotiꞌ bakaang doong pontoꞌaruꞌnaꞌmung-koo teni eeꞌnani Erodiasi baurang damisimainku-ankoi neekavarara Eerotiꞌ aaꞌnaꞌ karaaꞌantavuuꞌ.  
\v 7 Bera teie marakavarama teni kapooꞌ piavora eentavarako avuuꞌnaang tampuuꞌ.  
\v 8 Teketa baukoi botovuko tenie aaꞌpuuꞌ, “Jooni tee Minkinara-koong boreꞌ aꞌ daara-koo siꞌmemura ameaing.”  
\v 9 Teketa teie dauraronge˜ teeꞌ taaravura domang orakaꞌ deeꞌouꞌ, teka tee bakaang maraka-anta nkovuuꞌnung deemparako eeꞌnoko napoꞌ teing damisimainku otoroko, tee botoaruꞌ teni avuꞌkoo teeꞌ eentavaruꞌnaꞌ.  
\v 10 Eeꞌnoko botoarioꞌ bakaning-koo narung bera pava kiimatanavaꞌkoo kuunga kuru takoꞌpevuuꞌ.  
\v 11 Eeꞌnoko Jooni bakaang boreꞌ daara-koo nkavui pora teni neraiꞌnaꞌ avuuꞌ. Eeꞌnoko tenie bauko-anko tavoꞌuuꞌ.  
\v 12 Eeꞌnoko Jooni bakaning barevare-nupoonge porora bakaang mono nkavaara dakoꞌauꞌ. Teketa Jiisuuꞌanko berora nauauꞌ tee.   
\s1 Jiisuuꞌke Nantoong Paꞌnokoꞌ Kokoreiꞌ Divuꞌ Bauꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mak 6:31-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13)  
\p
\v 13 Tenang Jiisuuꞌke taaravura tee kapooꞌ Jooni Minkinara-koo nkoaruꞌnung, teketa tenkenuuꞌnung eeꞌnoko bakaasi-koo bakaning ninka aaꞌearira biiꞌka otoꞌnooꞌ berouꞌ. Teeꞌ taaravaara nantoong karingai siompai kauꞌke berouꞌ osinanka-ita.  
\v 14 Tenang Jiisuuꞌ bakaning ninka teꞌ duumearira˜ teka nantoonanka mmauꞌ karinga oovurira bakaang domang aaꞌnaꞌ piaavouꞌ teing-koo, eeꞌnoko siipa-nupoong poꞌantavaaruꞌning taare-antavuruꞌ.  
\v 15 Teketa muung-aapevuma nanuuꞌnang teinge bakaning barevare-nupoonge tee-anko porora aaꞌpauꞌ tee, “Niiꞌ meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo oꞌnoring eeꞌnoko batei nanuinge. Aing nantoong karikaꞌ botoveriko osinanka-koo berora taamang mooꞌsiiaavai.”  
\v 16 Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Aing aaꞌ tokoi bataꞌkoo tampaꞌ deeaꞌ niiꞌ apukaꞌmariaꞌ. Diiꞌke kapooꞌ averereriko naiaavaing.”  
\v 17 Eeꞌnoko teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Niiꞌ anke bereteꞌ paꞌnokoꞌ naing otong eeꞌnoko taviꞌ keura otoꞌmemurimaang.”  
\v 18 Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ, “Aꞌ ning-anko poꞌantaveriaing teing.”  
\v 19 Eeꞌnoko teie nantoong karinga karaasiꞌkoo doonko baꞌnampariiꞌnaang botovuruꞌ. Eeꞌnoko Jiisuuꞌke teing paꞌnokoꞌ bereteꞌ eeꞌnoko taviꞌning keura nkavura tee paning-aape ankamparara biraankevura pisiꞌuuꞌ teing bereteꞌning. Teketa teing bakaning barevare-nupoong avuriko teinge teing karinga avaaruꞌ.  
\v 20 Eeꞌnoko ookara taamanaara poovorouꞌ. Eeꞌnoko teinge bakaning barevare-nupoonge kakitaꞌnanka oosiaara kivora-ita kevekuꞌka pekuꞌ maantoꞌantavauꞌ siparuꞌninge.  
\v 21 Nantoong donkaang teke taamanauꞌning-koong deerunooꞌ paꞌnokoꞌ kokoreiꞌ, manikuꞌ eeꞌnoko toireꞌ nariꞌ deeruariaꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌ Ntong-koo Daue Nanuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 6:45-56; Jon 6:16-21)  
\p
\v 22 Teketa tenang namuꞌke Jiisuuꞌke bakaning barevare-nupoong bakaasi-nareng-koo aaꞌe-antavurira nuaruꞌkoo niiꞌnavete-koo beꞌkoo botovuruꞌ tee-koo uroꞌke, teing beroko nantoong karinga tenkeng-koo botovuriiꞌnaang.  
\v 23 Teketa Jiisuuꞌke teing karinga botovurira tee mii-koo deto baka beuꞌ teke kunsiaraaꞌnaang, bera muumpuuꞌ teke baka otoko.  
\v 24 Eeꞌnoko tereng bakaasi-nareng tee kansiꞌketa isipoꞌ basiaruꞌ, teka pionge kosiꞌuko booꞌai aaꞌnaꞌ neekavukoꞌ.  
\v 25 Bera taneꞌ dereꞌuaruko Jiisuuꞌ teing-aape pouꞌ nuaruꞌkoo daue nanuma.  
\v 26 Teketa teinge barevare-nupoonge ooaara ntong-koo daue nanuko, aaꞌnaꞌ avoreaama bokiaama aaꞌpaakoꞌ, “Aunkapeto maꞌnaang!”  
\v 27 Teka Jiisuuꞌke namuꞌke karavuruꞌ teing, aaꞌpurima, “Domang kuaaꞌdoriai aroreriaꞌ, tee ning eeꞌ nanamang.”   
\p
\v 28 Teketa Piitai aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, daꞌ masikung deekoꞌ bokumeko ning ntong-koo daue nanama daꞌanko meai.”  
\v 29 Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Poaing.” Teketa tenang Piita doonko siaruꞌ bakaasi-eta, eeꞌnoko ntong-koo daue nanuuꞌ Jiisuuꞌanko bema.  
\v 30 Teka tenang teie doving oovura tee avorouꞌ, eeꞌnoko minki tutumparuꞌ, eeꞌnoko minki tutumparama bokuma aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, mooꞌmeai!”  
\v 31 Teketa namuꞌke Jiisuuꞌke tankaꞌ toonura mooꞌura aaꞌpuuꞌ tee, “Daꞌ bakei dakaang masikaꞌanta okiꞌnung. Aming-koo keekooꞌdaramaunge?”  
\v 32 Eeꞌnoko tenang bakaasi-koo deto aaꞌearesioꞌ tee doving bakearuꞌ.  
\v 33 Eeꞌnoko tenang teinge bakaasi-koo otorouꞌninge tee-anko kinkinaara daangampaama aaꞌpauꞌ, “Daꞌ tee Kumponing bauring masikung!”   
\p
\v 34 Teketa kato pakoꞌarira Kenaseretiꞌnameng-koo tavoꞌariruꞌ.  
\v 35 Eeꞌnoko tenang nantoonge Jiisuuꞌ teka tasiꞌpaara doorenang ootukunairue tevaro-koo nanuꞌantavauꞌ. Teketa nantoonge ookara biikaning siipa-poꞌnupoong Jiisuuꞌanko tavoꞌaaruꞌ.  
\v 36 Eeꞌnoko eentavarikoꞌ tamung bakaang mononopaꞌkoo kainuꞌ kompaama taarevorooꞌnaang. Eeꞌnoko teing ookara tee kompauꞌning tee taarevorouꞌ.   
\c 15  
\s1 Kumponing Bakaang Botoi Niikakatauro Biikaang Boto Divuꞌui Otoinaꞌ  
\r (Mak 7:1-13)  
\p
\v 1 Tenang tee niiꞌning Boto Keperuuꞌnavitu eeꞌnoko boto naunuka Jerusalemaꞌketa Jiisuuꞌanko porouꞌ.  
\v 2 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Dakaning barevare-nupoonge aming-koo niikakatauroi bamaaruꞌnaꞌ boto siompaavaung, aaꞌnomaung, biikaang bireng duuꞌpariaꞌ taamanaakooꞌ domang orari-antavarima Kumponing-koo dutakanooꞌke?”  
\v 3 Teketa Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuruꞌ, “Nka diiꞌke tee Kumponing bakaang boto aming-koo totoꞌperikooꞌ tee diikaang minkunaa sintokosintoi-koong toomo siomperima?  
\v 4 Aaꞌnoma, Kumponinge eeꞌ botoaruꞌ,  
\q1 ‘Daumararing deto noruꞌeresi pakuereaing,’ \rq (Boto 5:16)\rq*  
\m eeꞌnoko,  
\q1 ‘Naning baumararing orakaꞌ minkuvureaing tee bakei dupisiꞌnumpoꞌ.’ \rq (Toro 21:17)\rq*   
\p
\v 5 Teka diiꞌke aaꞌperimaung, ‘Naninge baumararing kapooꞌkoo apukaꞌpareko, beuringe tering paku-koo kupiꞌora deekoꞌ aaꞌpupeuꞌ, “A, nkaning kapooꞌ arompepeuꞌning teing temuꞌ Kumponing bareantuꞌning.” Eeꞌnoko teeꞌpureta orokoari otoaing teing kapooꞌ baumararing avuꞌkoo.’  
\v 6 Teeꞌ nkorarima diiꞌke tee Kumponing bakaang boto daang-antaverimaung tee diikaang sintokosintoi-koong minkunaa daang toomo pinaꞌ oroꞌparaaꞌnaang.  
\v 7 Diiꞌ ampirinunuka! Masikaꞌ teie nakaronunge Aisaiaꞌke tarampeearama˜ diiꞌ eeꞌning minkururima Kumponing bakaang kara eeꞌ minkuvuuꞌ,   
\q1
\v 8 ‘Teinge ainge nantoonge biikaang beꞌduuꞌke narunge pankaing-antamaamaung, teka biikaang domang ning-koo isipoꞌ otoroi.   
\q1
\v 9 Tamung ning dootuuꞌmaamaing, aiꞌ teing boto nkaang miring-koo nau-antavaarimaing teing tamung nantoong-etaning.’” \rq (Aisaiaꞌ 29:13)\rq*   
\s1 Kapooꞌ Naning Domang Orari-antavumaung  
\r (Mak 7:14-23)  
\p
\v 10 Teketa Jiisuuꞌke nantoong karinga tee-anko bokuvurira aaꞌpuruꞌ teing, “Aing kapooꞌ diiꞌke taaraverira tampaꞌ norunoruꞌeriaing.  
\v 11 Tee kapooꞌ naning-koo karang-koo tumparamaunge naning bakaang domang orari-antavuaung Kumponing bakaang duta-koo, teka teie kapooꞌke naning-eta karange doompeto pomaunge naning domang orari-antavumaung.”   
\p
\v 12 Teketa napoꞌ bakaning barevare-nupoong tee-anko porora niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Dake ee noruꞌei otong teinge Boto Keperuuꞌnavitue daꞌ orakaꞌ noruꞌdaing teeꞌ minkuveioꞌ?”  
\v 13 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuruꞌ, “Ookara keenkeenanka Mmaꞌke paning-koonge keempuriaruuꞌning teing bitaꞌkooning ariꞌa ninka nariꞌ.  
\v 14 Teing teing biiꞌka kaputuꞌariri niiꞌning duta kaputuꞌnuka taung nau-anta nkoaamaing. Diiꞌke teing siperereriaing, aiꞌ naning kaputuꞌke narung napoꞌ kaputuꞌ siong-antavuma tenaanka tee ookaanka dinkung-koo duaꞌareaing.”   
\p
\v 15 Teketa Piitai aaꞌpuuꞌ, “Tee mirumiruꞌ niiꞌkoo sirakaꞌantaveai.”  
\v 16 Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Diiꞌ ee teing-pinaꞌ nariꞌ mmeꞌ noruꞌ sirakaꞌdariaꞌ?  
\v 17 Arekeeꞌ tasiꞌperiaꞌ tee kapooꞌ naning-koo karange doonko tumparama pakosiiꞌkoo bemaung, eeꞌnoko teketa mono-ita napoꞌ siarakooꞌ domang orarivuaꞌ?  
\v 18 Teka tee kapooꞌnanka karange doompeto pomananka teing teing domang-eta pomaing, eeꞌnoko teinge eeꞌninge naning orari-antavumaung.  
\v 19 Aiꞌ eeꞌnooꞌketa domang-eta kapooꞌ orara noruꞌnanka pomaunge aing aaꞌning: naning dupisiꞌkoong noruꞌ, nampeesi orari-koong noruꞌ, kaukauro-koong noruꞌ, eeꞌnoko bakiaaꞌnko, daang-koong kara minku tuutunantomai eeꞌnoko pooreꞌ.  
\v 20 Aing eeꞌninge kapooꞌnankai naning orari-antavumaung, teka bireng duuꞌparavaꞌ taamang naie naning orari-antavuaung.”   
\s1 Nani Akovitu-koonanie Tee Jiisuuꞌ Ookara-koo Pankaing Masikaꞌantavuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 7:24-30)  
\p
\v 21 Eeꞌnoko Juꞌ biikanameng-eta uaa-koo tenkenuraiꞌnange Jiisuuꞌ bakaning ninka osi Taiaꞌ eeꞌnoko Saidoniꞌnameng-koo berouꞌ.  
\v 22 Teka temeng-koo naning Keenang-naving-koonani Jiisuuꞌanko pora bokuma aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, Deevitaꞌ bakanaving-koong, piaameai ning! Nnorang teni maꞌnaang aaꞌnaꞌ masikaꞌ kurumaaꞌaramanani!”  
\v 23 Teka Jiisuuꞌke nanaarenooꞌ karoma makuꞌuaꞌ. Teeꞌ birompari otoko bakaninge barevare-nupoonge Jiisuuꞌanko beroma botoaama aaꞌpauꞌ tee, “Ani bataꞌeai. Niiꞌ siomurima birompari otomang.”  
\v 24 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ teni, “Ning tee Isireeli-nupoong-eta sipisipiꞌpinaꞌ pooariruꞌning naing-koo botomuuꞌnung.”  
\v 25 Teketa teni pora Jiisuuꞌkoo uroꞌkanooꞌ kinkinura eentavarama aaꞌpuuꞌ, “Ovoring pakumeai.”  
\v 26 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Tee aaꞌ taamang toireꞌ biikaang mosiꞌnanka-anko duaꞌkoo tampaꞌ deeaꞌ.”  
\v 27 Tenie aaꞌpuuꞌ, “Eeꞌ, Ovoring, masikaꞌ, nka tee mosiꞌnankai napoꞌ mukunanka naiaamaung ovoring baurukaaꞌ taamanaamanooꞌketa duaꞌarimaing.”  
\v 28 Teketa Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ teni, “Ani ee, daꞌ bakei dakaang baito pankaing, teeꞌkoo tee kapooꞌ eentararing enang nkoaring.” Eeꞌnoko teni baurang tee-koo batei-koo tenang taarevouꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Nantoong Siipa-poꞌnupoong Taare-antavuruꞌnaꞌ  
\p
\v 29 Teketa Jiisuuꞌke teꞌ sipura Kaaleliꞌnaruꞌ sionge danto beuꞌ. Teketa miie deto koinuuꞌ, bera aꞌdeiꞌ baꞌnamparuꞌ.  
\v 30 Teketa nantoong karinga tee-anko porouꞌ nantoong deꞌdoonuka eeꞌnoko kaputuꞌnuka, kooꞌ mareꞌnuka, amakoori eeꞌnoko napoꞌ mmauꞌ niiꞌning. Porora tee-koo kauꞌkanooꞌ bempaarioꞌ teka taare-atavuruꞌ.  
\v 31 Nantoong bakei aaꞌnaꞌ taꞌninauꞌ tenang aing aaꞌning nantoong ooaarira, amakonuka kareaako ooaaruꞌ, kooꞌ mareꞌnuka koompariruꞌ, deꞌdoonuka tampaꞌ nanauꞌ, kaputuꞌnuka ookauꞌ. Eeꞌnoko teinge tee Kumponing Isireeli-nupoong biikaang daangampauꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Nantoong Deerunooꞌ Karenaumo Kokoreiꞌ Divuꞌ Bauꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mak 8:1-10)  
\p
\v 32 Teketa Jiisuuꞌke bakaning barevare-nupoong tee-anko bokuvurira aaꞌpuruꞌ, “Nkaang domang aaꞌnaꞌ piaamoing aing-koo nantoong-koo. Aing teing niꞌninka beenang doong oꞌnorining eeꞌnoko kapooꞌ nai-koong otoꞌevoroaꞌ. Peeravoroi otoroko tokoi boto-koo piamoaꞌ taunga peerai tavuriꞌneeng.”  
\v 33 Eeꞌnoko bakaning barevare-nupoonge aaꞌpauꞌ, “Aing bauꞌkoong makosi nantoong karinga taamang areꞌka nkavampiiꞌnaang aung-koo meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo meuꞌka?”  
\v 34 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke niaꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Teka bereteꞌning arekeeꞌning otoꞌderuring?” Teinge aaꞌpauꞌ, “Paꞌnokoꞌketa keura eeꞌnoko niiꞌning taviꞌning okiꞌnarekaꞌ.”   
\p
\v 35 Eeꞌnoko teie nantoonge karinga kansiꞌkoo baꞌnaniꞌaavaꞌnaang nauvuruꞌ.  
\v 36 Teketa teie teing paꞌnokoꞌketa keura bereteꞌning eeꞌnoko taviꞌning nkavura Ovoring-koo tampara tampura pisiꞌura teing bakaning barevare-nupoong avuruꞌ, eeꞌnoko teinge nantoong avaaruꞌ.  
\v 37 Eeꞌnoko ookara taamanaara poovorouꞌ. Teketa damaꞌke bakaning barevare-nupoonge pekuꞌ paꞌnokoꞌketa kevekuꞌka kakitaꞌnankai sipaaruꞌninge maantoꞌauꞌ.  
\v 38 Nantoong donkaang naing teke taamanauꞌning-koong deerunooꞌ karenaumo kokoreiꞌ, manikuꞌ dovang toireꞌ nariꞌ deeruariaꞌ.  
\v 39 Teketa Jiisuuꞌke nantoong karinga tenkeng-koo botovurira tee bakaasi-nareng-koo aaꞌearuꞌ, eeꞌnoko teketa Maꞌdala-aape-navete-koo berouꞌ.   
\c 16  
\s1 Taaꞌniꞌanta Oo-koo Piavorouꞌnaꞌ  
\r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56)  
\p
\v 1 Niiꞌnaꞌmung teing Boto Keperuuꞌnavitu eeꞌnoko napoꞌ teing Noruꞌ Pitunavitu Jiisuuꞌanko porora tee paara-antavaama niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Narung taaꞌniꞌanta Paning-etaing naumeriai daꞌ Kumponing-etaing deekoꞌ tasiꞌdampiainaꞌ.”  
\v 2 Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Tenang muung-aapenang diiꞌke aaꞌperimaung, ‘Taneꞌ tampaꞌmung, tampaꞌ otooꞌnaang, kamoꞌ urung deemparing.’  
\v 3 Eeꞌnoko napoꞌ taneꞌnang aaꞌperikooꞌ, ‘Eꞌmung irinke nkoaraaꞌnaang, aiꞌ paning kamoꞌke urunge neeꞌuing.’ Diiꞌke tee tampaꞌ noruꞌeri otong kamoꞌ ooverima nkoaravainaꞌ noruꞌkoo, teka diiꞌke emuꞌnung batei bakaang taaꞌniꞌanta noruꞌeriarupeuꞌ.  
\v 4 Diiꞌ enanavarang bakei oreng, nampeesi orarinuka-pinaꞌ diikaang Ovoring siperima, tosirarima aaꞌmerimaing, ‘Taaꞌniꞌanta paning-etaing iroꞌ naumeriko deekoꞌ taararampiaing.’ Bakei Kumponinge diiꞌ taaꞌniꞌanta nau-anta-koo kasivuarura narung masikung aruriiꞌnaang, aaꞌnoaing: teie ning taaꞌniꞌanta deeng-antamuaing temuꞌ Joonaꞌ taaꞌniꞌanta deeng-antavuuꞌnaꞌ.” Teketa Jiisuuꞌ teing teka sipurira tenkenuuꞌ.   
\s1 Tee Iisi Teing Boto-koo Keperuuꞌnavitu Eeꞌnoko Noruꞌ Pitunavitu Biikaang  
\r (Mak 8:14-21)  
\p
\v 5 Teka tenang tee-koo nuaruꞌkoo beroma teinge bakaning barevare-nupoonge tee taamang nka-koo ampaꞌorouꞌ.  
\v 6 Eeꞌnoko nuaruꞌkoo pakoꞌariraiꞌnange Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Tanatarariaing teing-koo Boto Keperuuꞌnavitu-koo eeꞌnoko Noruꞌ Pitunavitu biikaang iisi-koo.”  
\v 7 Eeꞌnoko teeꞌpuioꞌ tasiꞌpaavarura kareaama aaꞌpeekoꞌ, “Aunge pa niiꞌke taamang nkavampiaruing-koo teeꞌ minkuvumaang.”  
\v 8 Teketa Jiisuuꞌke tee biikaang minkunaa noruꞌura aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌ baruꞌ masikaꞌantaropanuka, aming-koo diiꞌka minkurarimang taamang nkaveriarura?  
\v 9 Koontoꞌ ee mmeꞌ diiꞌke tasiꞌmeriaꞌ ning? Noruꞌeriaꞌ otong teing paꞌnokoꞌnuri bereteꞌ, nantoonge paꞌnokoꞌ kokoreiꞌke naiauꞌning, eeꞌnoko teing-koo arekeeꞌning pekuꞌ oosierira maantoꞌeruꞌ damaꞌke taaꞌparioꞌ?  
\v 10 Napoꞌ ee noruꞌeriaꞌ otong teing paꞌnokoꞌketa keura bereteꞌ nantoong karenaumo kokoreiꞌke naiauꞌning eeꞌnoko teing-koo arekeeꞌning pekuꞌ oosierira maantoꞌeruꞌ damaꞌke taaꞌparioꞌ?  
\v 11 Arekeeꞌkoo diiꞌke tasiꞌperiaunge? Aiꞌ ninge tee taamang-koo minkuampaung. Teka diiꞌ eeꞌning tanatarariaining tee-koo Boto Keperuuꞌnavitu eeꞌnoko noruꞌ pitunavitu biikaang iisi-koo.”  
\v 12 Teketa tenang teinge tasiꞌpauꞌ teie tee tee iisi bereteꞌkoo sipaamaung minkuvuma teeꞌ nauvuriaꞌ, teka tee kapooꞌkoo teinge Boto Keperuuꞌnavitue eeꞌnoko Noruꞌ Pitunukai nau-antavaarimaung-koo teeꞌ minkuvurikoꞌ.   
\s1 Piitai Jiisuuꞌ Tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ Tasiꞌpura Siraꞌpuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21)  
\p
\v 13 Teketa tenang Jiisuuꞌ bakaning barevare-nupoong ninka Sisariaꞌ Pilipai-navuntuꞌkoonooꞌ berora teing niaꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing nantoonge baa tammaamaung?”  
\v 14 Teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Niiꞌninge aaꞌdaamaung, ‘Aung pa tee Jooni Minkinara,’ eeꞌnoko niiꞌninge Eliasi poaing-koong tantaamaung, eeꞌnoko niiꞌninge napoꞌ urikupoong nakaro-nupoong-koo narung, booꞌketa daaꞌaruꞌnung, aiꞌ Jeremaia pa.”  
\v 15 Eeꞌnoko napoꞌ Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Teka diiꞌke napoꞌ baa tammerimaung ning?”  
\v 16 Teketa Saimoniꞌ Piitai bariꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ aaꞌ tee Kumponinge teroita Pakoꞌpariꞌniiꞌ nantoong domamperira tareveriainooꞌkoo, tee Kumponing domantooꞌ bauring.”  
\v 17 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Biraankeraring daꞌ, Jooni bauring, aiꞌ aung tee naninge kansiꞌkoonge nauruaꞌ, teka tee Mmaꞌke paning-koonge nauruing.  
\v 18 Eeꞌnoko ninge aaꞌdamaang, daꞌ tee eeꞌnung Piita, Manto, eeꞌnoko aung-koo boiaꞌkoo eꞌmaniang-koo ninge tee nkaang dootuuꞌ donkong-antavampaing, mosianung-koonge purintoꞌke puruꞌuaukaꞌnung.  
\v 19 Eeꞌnoko ninge daꞌ tee kiiꞌnanka arompaing teing muuꞌ paninung-kooning. Aming kapooꞌ dake anke kansiꞌkoo pinkaꞌeaing deekoꞌ paning-koo teeꞌ pinkaꞌaravaing, eeꞌnoko aming kapooꞌ anke kansiꞌkoo dapaꞌeaing deekoꞌ paning-koo teeꞌ nariꞌ dapaꞌaravainge.”  
\v 20 Teketa potevuruꞌ teing bakaning barevare-nupoong siraꞌpaavarooꞌnaang tee Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌ.   
\ms1 Jiisuuꞌke Bakaang Aarumo Bare-antavuruꞌnaꞌ Boainaꞌmung Dueꞌuko  
\mr (16:21–20:34)  
\s1 Piitai Jiisuuꞌ Booaing Tamparako Orokovuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 8:31-33; Luk 9:22)  
\p
\v 21 Tenang-eta deto Jiisuuꞌke tee teꞌ Jerusalemaꞌ bera kapooꞌnanka arikananka toraꞌpuaining bakaning barevare-nupoong nau tutumpuruꞌ. Aing aaꞌninge toraꞌantavaavaing: nantoong pankenge, piristiꞌkoong ovontunankai, eeꞌnoko boto naunukai. Eeꞌnoko tee teeꞌ nkoaama dupisiꞌaavaing, eeꞌnoko beenang doong deemparako napoꞌ domamparara daaꞌaravai.  
\v 22 Teketa Piitai taapoꞌ beꞌantavura teka potevuma aaꞌpuuꞌ, “Bakei makotuaꞌ daꞌ teeꞌ nko-koo, Ovoring. Teeꞌ daꞌkoo nkoaravaukaꞌnung.”  
\v 23 Teketa Jiisuuꞌ bakaning barevare-nupoong-aape bereꞌarama Piita turampuma aaꞌpuuꞌ, “Tokoi beai daꞌ Sietaniꞌ. Daꞌ tee ning-koo baankaꞌ makosi. Dake tee Kumponing bakaang noruꞌ noruꞌeaꞌ, nantoong biikaang noruꞌ narung noruꞌei otong.”   
\s1 Karistooꞌ Siong-koo Amariainaꞌ  
\r (Mak 8:34–9:1; Luk 9:23-27)  
\p
\v 24 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing bakaning barevare-nupoong, “Naning ning siomui pooꞌnaang piavora deekoꞌ, baka bakaang pia iroꞌ doonko tompimparavaing eeꞌnoko bakaang aaꞌbarataꞌ poruꞌui ning siomumaatoaing.  
\v 25 Eeꞌkoo, baa tee naning bakaang domaang ning-koo orokovuma baka tare-koo piavoaing tee paaꞌaravaing, teka baa tee naning bakaang domaang ning-koo arooꞌari duaꞌuaing, teie tee napoꞌ daaꞌuaing.  
\v 26 Eeꞌnoko aming kapooꞌ tampara basiarapeuꞌ naning-koo ookara kapooꞌnanka kansiꞌpoꞌ barampuma okovui baka orariarakotaaꞌ domaang paaꞌaravainaꞌ? Eeꞌnoko naning aming avupeuꞌ tee bakaang domaang paaꞌaruꞌnung napoꞌ mooꞌkoo?  
\v 27 Aiꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee teie Mmaꞌ bakaang meenasie baumari moaing teing ninka nkaning koosinunanka ninka, teketa mooꞌ avorompaing nantoong narunaꞌ narunaꞌ kapooꞌ nkoauꞌning siomparioꞌ.  
\v 28 Teka ninge masikung naurampimang, diiꞌkoo niiꞌning anke nariꞌ donkoniri otorining-koo mmeꞌ booꞌkoo mantonkiriaꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing nkaang muuꞌkoo Daurarong˜ deemari moko oomeriaing.”   
\c 17  
\s1 Jiisuuꞌ Paning-etaing Daurarong-pinaꞌ Oroꞌparuꞌnaꞌ  
\r (Mak 9:2-13; Luk 9:23-36)  
\p
\v 1 Teketa paꞌnokoꞌketa naꞌmung doong tankinuioꞌ Jiisuuꞌke Piita dovang Jeemisi eeꞌnoko baaraꞌmaꞌnung Jooni, bokuvurira iuꞌ isikung-koo deto koinauꞌ teing naing biiꞌka.  
\v 2 Eeꞌnoko teke teinge ooaioꞌ Jiisuuꞌ bakaang mono aampariꞌarama aaꞌnouꞌ, bakaang oing duaaꞌpinaꞌ siisiouꞌ eeꞌnoko bakaang mononopaꞌ aaꞌnaꞌ kakaaravouꞌ araka-pinaꞌ.  
\v 3 Eeꞌnoko tenang teing-ankoi Moosesi naanka Eliasi oroꞌpareta Jiisuuꞌ ninka kareaakoꞌ.  
\v 4 Eeꞌnoko Piitai aaꞌpuuꞌ tee Jiisuuꞌ, “Ovoring ee, bakei tampaꞌ niiꞌ anke oꞌnorimaang. Daꞌ piaroko deekoꞌ ninge bare beevaari kaniampaing, nava daꞌ dakanava, nava Moosesi bakanava eeꞌnoko nava Eliasi bakanava.”  
\v 5 Eeꞌnoko tenang tee Piita teeꞌ karoi otoko narunge kamoꞌke sisisiisie teka dakaꞌpuruꞌ, eeꞌnoko teieta kamoꞌketa auronge karoma aaꞌpuuꞌ,  
\q1 “Aung tee nnuring ninge piaavamaung. Ning tee-koo aaꞌnaꞌ dotumaramaung. Taaraveriaing tee.”   
\p
\v 6 Tenang teinge bakaning barevare-nupoonge tee aurong taaravaara avoreaara oing kansiꞌkoo doonko kinkinauꞌ.  
\v 7 Teka Jiisuuꞌke pora kompurima aaꞌpuruꞌ, “Deto daaꞌdariai, aroreriaꞌ.”  
\v 8 Teketa tenang deto daaꞌarira ookaama niiꞌnara naning ooaavaꞌ, Jiisuuꞌ narung teka ooauꞌ.   
\p
\v 9 Teketa iuꞌketa depeto siarima Jiisuuꞌke teing orokovuruꞌ tee kapooꞌ ooauꞌnung nauaariarooꞌnaang bera tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing booꞌketa daaꞌaravainooꞌke basi.   
\p
\v 10 Teketa teinge bakaning barevare-nupoonge tee niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Teinge boto naunukai aming-koo aaꞌpaamaung Eliasi tee tee-koo Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌkoo˜ uroꞌke poaing?”  
\v 11 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Masikaꞌ Daari Meekung-koo Eliasi tee pooꞌnaang tampari otong ookara kapooꞌnanka nerivuuꞌnaang.  
\v 12 Teka ninge aaꞌdampimang, tee Eliasi aaꞌ tee tero pouꞌnung, teka teinge tasiꞌpaavarura tee orakaꞌ piavorouꞌnaꞌ nariꞌ nkoauꞌ tee. Teeꞌ nariꞌ napoꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing nantoonge sisikeera-antamaavainge.”  
\v 13 Teketa teeꞌ minkuvuioꞌ teinge bakaning barevare-nupoonge tasiꞌpauꞌ tee eeꞌnung Jooni Minkinara miruꞌui Eliasi teeꞌ minkuvuuꞌnung.   
\s1 Jiisuuꞌke Narung Nemaka Kookokoarakoꞌnung˜ Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-42)  
\p
\v 14 Tenang teing nantoong karinga-anko poroioꞌ naning narung pora Jiisuuꞌanko kinkinura aaꞌpuuꞌ,  
\v 15 “Ovoring ee, nnuring piaaveai kookokoaramaung, eeꞌnoko aaꞌnaꞌ sisikeeravokooꞌ. Mmauꞌnamuꞌpie ntaꞌkoo niiꞌnooꞌ ntong-koo duaꞌarakooꞌ.  
\v 16 Aing-anko dakaning barevare-nupoong-anko tavoꞌansioꞌ teinge taare-anta-koo makosiaavaruing.”  
\v 17 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ teing, “Nko diiꞌ masikaꞌanta otoriainge, koontariaing, areꞌ basinaroonge diiꞌ ninka nariꞌ oꞌnorimaatoainge dooroontampiri? Poꞌantaveai tee okiꞌnara aꞌ ning-anko.”  
\v 18 Teketa tavoꞌuioꞌ Jiisuuꞌke tee maꞌnaang teka akaꞌpuioꞌ teieta nemaka-ita bakoaruꞌ, eeꞌnoko tenang-eta deto taarevouꞌ.   
\p
\v 19 Teketa teing bakaning barevare-nupoong makenge tee-anko porora aaꞌpauꞌ, “Niiꞌ aming-koo tee maꞌnaang bataꞌkoo makotumpiaꞌ?”  
\v 20 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuruꞌ, “Diikaang masikaꞌanta bakei okiꞌnung deemparako teeꞌ bataꞌeriarupeuꞌnung. Masikaꞌ naurampimang ninge, diikaang masikaꞌanta tee masitaraꞌkoong sinang-pinaꞌ basi otoꞌderui dei diiꞌke aunteto iuꞌ aaꞌperipeuꞌ, ‘Ankaꞌ diiriꞌdaravai anketa,’ eeꞌnoko tee diiriꞌarapeuꞌ. Teeꞌkoo kapooꞌ diiꞌke nko-koo makosi deeaung otoarupeuꞌ diiꞌkoo.  
\v 21 Teka tee aung amuriiꞌ tamung bakoaravarupeuꞌ, naninge kunsiarama eeꞌnoko unkumoarama deekoꞌ makosi temuriiꞌ bataꞌkoo.”   
\s1 Jiisuuꞌke Damaꞌke Booꞌantavaavaing Kemuꞌkanaꞌ Siraꞌpuuꞌnooꞌ  
\r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45)  
\p
\v 22 Eeꞌnoko tenang teing ookara Kaaleliꞌ porora oosiariraiꞌnange Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee nkaning-koo navumainuka-koo narunge tooka kompui tauraꞌmuuꞌnaang nantoong oreng biikaang bireng-koo.  
\v 23 Teinge dupisiꞌmaavaing, teka beenang doong deemparako napoꞌ domamarara daaꞌmaravaing.” Eeꞌnoko teing bakaning orakaꞌ deeꞌorouꞌ teeꞌpuioꞌ.   
\s1 Piita naankai Jiisuuꞌ Taakisi Duaꞌuretuꞌnaꞌ  
\p
\v 24 Teketa Jiisuuꞌ bakanavitu ninka Kapaneumeꞌnavuntuꞌkoo basiaririoꞌ taakisi nkanukai porora Piita niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Diikaang nau-antai ee taakisi dootuuꞌnava pankava-koong duaꞌuaung?”  
\v 25 Piitai makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “A, tee aaꞌ duaꞌumaung.” Teketa tenang Piita pava-koo pora mmeꞌ nauvuaruko teie Jiisuuꞌke tutung minkuvuma aaꞌpuuꞌ, “Saimoniꞌ ee, arekeeꞌ noruꞌemaang, ookara dauraronukai kansiꞌkooninge baata-koo taakisi barampaamaung, biurukaaꞌkoo aiꞌ oovuning-koo?”  
\v 26 Piitai makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Oovuning-eta barampaamaung.” Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Tee tee teeꞌkoo dauraronuka biurukaaꞌ teing unaanisi otoꞌnuka, eeꞌnoko ning napoꞌ teeꞌke, unaanisi otoꞌnara.  
\v 27 Teka makosi neeꞌke mooꞌampeaing noruꞌ orari-antavarampeꞌneeng teing. Enang bera aꞌdoong nuaruꞌkoo airiraravaing, teketa tutunaꞌnu taviꞌnu barampeainu-koo karang kaakeꞌera teka mooniꞌ ooveaing. Oovera nkavera teing averiaing, neekaang taakisi deemparavaing.”   
\c 18  
\s1 Toireꞌ Teing Pankenuka Tee-koo Muuꞌ Paninung-koo  
\r (Mak 9:33-37,42-48; Luk 9:46-48; 17:1-2; 15:3-7)  
\p
\v 1 Tenang eeꞌnang napoꞌ teinge bakaning barevare-nupoonge porora Jiisuuꞌ niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Pankaing baa tee-koo muuꞌ paninung-koo?”  
\v 2 Teketa Jiisuuꞌke narung tootoꞌ bokuvura teing-koo meuꞌ donkong-antavura aaꞌpuruꞌ,  
\v 3 “Masikaꞌ naurampimang, diiꞌ diikaang domang bereꞌdariarura deekoꞌ toirekaaꞌpinaꞌ onou-koo diiꞌ teing bakei makosiriaꞌ teꞌ muuꞌ paninung-koo tung-koo.  
\v 4 Teeꞌkoo baa tee naning baka boonko noruꞌaravaing aung-pinaꞌ tootoꞌpinaꞌ tee tee eeꞌnung muuꞌ paninung-koo pankaing.  
\v 5 Eeꞌnoko baa tee naning ning nkaang miring-koo onkeonkeꞌuaing narung tootoꞌ okiꞌnara aung-pinaꞌ oroꞌ teie tee onkeonkeꞌmuaing.   
\p
\v 6 “Teka Baa tee naning aing toireꞌ ning masikaꞌantamaamaing-koo narung duaꞌantavuaing tee-koo orara aarumo-koo deekoꞌ tee tee piaaruꞌ. Teeꞌ oroꞌ naning baukoi paravuaruuꞌnung dei tampaꞌ, aiꞌ Kumponinge aaꞌnaꞌ kiimatavuaing tee.  
\v 7 Bakei piaaruꞌnuka kansiꞌnupoong amutemuriaunanka orara aarumo-koo nantoong duaꞌantavaarimaing. Masikaꞌ, teeꞌ oroꞌ aarumo duaꞌanta-koong tee poaing, teka bakei piaaruꞌnuka teing nantoong teeꞌ oroꞌ aarumo tavoꞌantavaavaining!   
\p
\v 8 “Eeꞌnoko dakaang birenge niiꞌnooꞌ kauꞌke duaꞌantaruko deekoꞌ orara aarumo-koo, napuꞌdarara taapoꞌ duaꞌeaing tenauꞌ. Tampaꞌ masikaꞌ tee daꞌ nanauꞌ kopuꞌdarara deꞌdoonima domaang otoi otoꞌnooꞌ beaing, ookanauꞌka otoi ntaꞌkoo otoi-otoꞌkoong-koo duaꞌduꞌneenga.  
\v 9 Eeꞌnoko napoꞌ dakaang dutai orari-antaruko deekoꞌ kaꞌbantarara taapoꞌ duaꞌeai. Tampaꞌ masikaꞌ tee daꞌ naruta otoi domaang otoi otoꞌnooꞌ beaing, ookaruta otoko mosianung-koong ntaꞌkoo duaꞌdaaꞌneenga.  
\v 10 Teeꞌkoo tarerariri otoriaing diiꞌke aing-koo narung okiꞌnarekaꞌkoo tamung baaꞌpinaꞌ ooeriꞌneeng, aiꞌ toireꞌ biikaning koosinunakai tee paning-koo uatepa Mmaꞌanko beroma siraꞌpaarimaung baata teing anutua orakaꞌ nkoaarimaing.   
\p
\v 11 “Eeꞌnoko ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee nantoong toireꞌ makosinuka pooariruꞌning besiꞌkoo mouꞌnung.  
\v 12 Arekeeꞌ noruꞌerimang diiꞌke, naning narung daakuꞌ sipisipiꞌ otoꞌevuma otopeuꞌnung eeꞌnoko teing-koo nau pooari dei, teie ee teing niiꞌning mmauꞌ tee-koo mii-koo niiꞌnameng-koo sipurira teu nau besiꞌkoo nanuarupeuꞌ pooarapeuꞌnu?  
\v 13 Eeꞌnoko masikaꞌ minkuamaang, teie daaꞌura deekoꞌ teu, tee tee bakei aaꞌnaꞌ dotuarapeuꞌ teu-koo eeꞌnu-koo sipisipiꞌnu-koo, bane teing niiꞌning mmauꞌ otoroko pooariarupeuꞌning.  
\v 14 Teeꞌ nariꞌ napoꞌ tee eeꞌnung Diuma paning-koong koontoꞌ piavoaꞌ narung toireꞌkoo okiꞌnarekaꞌ makosinuka-koong paaꞌkoo.”   
\s1 Naning Daꞌmaikoꞌ Orakaꞌ Nkoarapeuꞌnung Koong-antanaꞌ  
\p
\v 15 “Naning daꞌmarang-koonge orakaꞌ nkoruko deekoꞌ bera naueai bakaang orakaꞌnko deeꞌ deeꞌka otoresi, eeꞌnoko daꞌ taararuaing deekoꞌ tee dake tampameng-koo barampeing tee.  
\v 16 Teka daꞌ taararuaruko deekoꞌ niiꞌnara niiꞌnooꞌ kenaankara daꞌ ninka bokuereta nariꞌ beriai tee-anko. Teeꞌ nkoveko ookara kapooꞌnanka makosinaꞌ masikaꞌ siraꞌparavaing kenaankarai niiꞌnooꞌ beenaumoi ooaioꞌ. \rq (Boto 19:15)\rq*   
\p
\v 17 Eeꞌnoko napoꞌ teing taara-koo piavoaruko deekoꞌ dootuuꞌkoo siraꞌpeai. Eeꞌnoko napoꞌ dootuuꞌnupoong taara-koo piavoaruko deekoꞌ koontoꞌ mutaanang-koong-pinaꞌ niiꞌnooꞌ taakisi nkanuka-koong-pinaꞌ nariꞌ nkoveriaing.  
\v 18 Masikaꞌ naurampimang, aming kapooꞌ diiꞌke anke kansiꞌkoo pinkaꞌeriaing tee napoꞌ paning-koo pinkaꞌari otoainge, eeꞌnoko aming kapooꞌ anke kansiꞌkoo diiꞌke dapaꞌeriaing deekoꞌ, paning-koo teeꞌ nariꞌ dapaꞌari otoainge.  
\v 19 Napoꞌ eeꞌ naurampiiꞌnaang, diiꞌkoo niiꞌnaankai anke kansiꞌkoo kapooꞌkoo kara naroompereta niaꞌkireko deekoꞌ tee teeꞌ nariꞌ piaroreainaꞌ nko-antavuaing teie Mmaꞌke paning-koonge.  
\v 20 Aiꞌ areꞌ tokoo beenaumo niiꞌnooꞌ kenaanka naroꞌ poroainooꞌ nkaang miring-koo, ning tee teke teing-ankoi nariꞌ oꞌnoaing.”   
\s1 Tee Mirumiruꞌ Naning Tontaꞌanta Noruꞌuaung-koong  
\p
\v 21 Teketa Piitai pora Jiisuuꞌ niaꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, ninge naning mmarang-koong arekeeꞌning bateie tontaꞌantavampeuꞌ ning orakaꞌ nkomuko deekoꞌ? Aiꞌ ˜kemuꞌka-taae?”  
\v 22 Teka Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ninge eeꞌ nauramaꞌnaang, ˜kemuꞌka-taae deeaꞌ, teka teing ˜kemuꞌka-taa tampematomaing amutemuꞌari ˜kemuꞌka-taa kivora-namuꞌpie tontaꞌantaveaing tee daꞌmaikoꞌ.   
\p
\v 23 “Teeꞌkoo tee muuꞌ paninung tee eeꞌ oroꞌpari otong: Narung daurarong˜ otopeuꞌnung, eeꞌnoko teie bakaning botovotonaaꞌnuka biikaang komaaru˜ tee-koo nkoauꞌning nerivuuꞌnaang piavouꞌ.  
\v 24 Teketa nerivuri otoko naning mmauꞌ koko-kokoreiꞌ mooniꞌ nkavuuꞌnung tee-anko poꞌantavauꞌ bakaang komaaru narivuuꞌnaang.  
\v 25 Teketa pora teie mooꞌ kasi-antavuaruioꞌ teie bakaang ovoringe eeꞌ minkuvuuꞌ, ‘Ookara-daꞌ, daꞌaang, eeꞌnoko daurukaaꞌ, eeꞌnoko dakaning kapooꞌnanka baave-koong tee komaaru makuꞌaravainaꞌ.’  
\v 26 Teketa teie botovotonaaꞌ tee-koo uroꞌkanooꞌ miinge keemparara eentavarama aaꞌpuuꞌ, ‘Ioꞌ siꞌmera batei ameko ookara kapooꞌnanka makuꞌderompaing.’  
\v 27 Eeꞌnoko teie bakaang ovoringe teeꞌ oovura bakaang domang aaꞌnaꞌ piaavouꞌ tee-koo, eeꞌnoko unaa-antavuma tontaꞌevuuꞌ tee bakaang komaaru.   
\p
\v 28 Teka tee eeꞌnung botovotonaaꞌ teketa tenkenura teie niiꞌnung botovotonaaꞌ oovuuꞌ napoꞌ tee-koo nau kiinaꞌnu komaaru otoꞌevuing. Eeꞌnoko teie mooꞌura keniꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘Koontoꞌ makuꞌmemuai tee nkaang mooniꞌ dake nkaveuꞌnung!’  
\v 29 Teketa tee eeꞌnung baꞌmaikoꞌ doonko kinkinura eentavarama aaꞌpuuꞌ, ‘Ioꞌ siꞌmera batei ameko makuꞌderompaing.’  
\v 30 Teka teie arooꞌuaꞌ teeꞌ minkuarako, nka teie bera kiimatanava-koo daiꞌantavuuꞌ teke otooꞌnaang bera tee komaaru makuꞌuainooꞌke basi.   
\p
\v 31 Eeꞌnoko niiꞌning botovotonaaꞌnukai tee teie teeꞌ nkovuko ooaara orakaꞌ deeꞌorora berora tee biikaang ovoring nauauꞌ ookara kapooꞌ teie nkovuuꞌnung.  
\v 32 Teketa teie bakaang ovoringe tee botovotonaaꞌ kuung bokuvuuꞌ. Bokuvura aaꞌpuuꞌ, ‘Daꞌ tee bakei orara botovotonaaꞌ!  
\v 33 Ninge teing dakaning komaarunanka eentameioꞌ ookara oꞌantareronsioꞌ dake aming-koo tee daꞌmaikoꞌ nariꞌ botovotonaaꞌ piaavearui teeꞌ ninge piaarantuꞌnaꞌ daꞌ?’  
\v 34 Eeꞌnoko teie bakaang ovoringe iiravoma tee kiimata-nupoong tanatanuka-anko kosiꞌuuꞌ teke kiimatavari otooꞌnaang bera ookara komaarunanka makuꞌuainooꞌke basi.   
\p
\v 35 Teeꞌ eeꞌnaꞌ nariꞌ teie Mmaꞌke paning-koonge diiꞌ narunaꞌ narunaꞌ nkoruriaing diiꞌmarang tontaꞌantaverereriaruko deekoꞌ diikaang domang-eta.”   
\c 19  
\s1 Nampeesi Totoꞌkoo Jiisuuꞌ Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 10:1-12; Luk 16:18)  
\p
\v 1 Teketa tenang Jiisuuꞌke tee aung karananka minku bakevura Kaaleliꞌnameng sipura Judiaꞌnavoraꞌaape pareꞌaruꞌ Jooꞌdani-nari-koo amenkaꞌkoonooꞌ.  
\v 2 Eeꞌnoko nantoong karingai Jiisuuꞌ siompai teꞌ napoꞌ berouꞌ, eeꞌnoko teka taare-antavuruꞌ teing.  
\v 3 Eeꞌnoko niiꞌning boto keperuuꞌnavitu nariꞌ Jiisuuꞌanko pororaiꞌnange aavavaama aaꞌpauꞌ, “Botoi ee tauraꞌpui otong naninge baꞌaang bataꞌkoo baka piavoma deekoꞌ?”  
\v 4 Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌke ee deeruerima tasiꞌperiaung tee Kumponinge pupuꞌuuꞌnang donkaani eeꞌnoko manikuma nariꞌ nkovuretuꞌnaꞌ?  
\v 5 Eeꞌnoko aaꞌpui otong Daari Meekung-koo,  
\q1 ‘Teeꞌkoo donkaanie baumararing sipureta baꞌaang ninka pinkaꞌareaing, eeꞌnoko tee tenaanka narung mono deempareaing.’ \rq (Pupuꞌ 2:24)\rq*   
\m
\v 6 Enang tee, kenaanka deempareaꞌ teka narung deemparesing. Teeꞌkoo kapooꞌ Kumponinge beꞌnuꞌantavuuꞌnung naroꞌka naninge tankaampuaukaꞌnung.”   
\p
\v 7 Eeꞌnoko teinge niaꞌaama napoꞌ aaꞌpauꞌ, “Teka Moosesie aming-koo tauraꞌpuma aaꞌpuuꞌ,  
\q1 ‘Naninge baꞌaang sipuma deekoꞌ narung karavoto˜ daarivuaing nampeesi totoꞌpuing tasiꞌanta-koo?’” \rq (Boto 24:1-4)\rq*   
\m
\v 8 Teketa Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Moosesie teeꞌ tauraꞌpuuꞌnooꞌ diiꞌankaampi siꞌkoo tee diiꞌ diikaang domang ivekaꞌdoriko, teka pupuꞌaruꞌnooꞌke Kumponinge teeꞌ minkuvuaꞌ.  
\v 9 Teka eeꞌ naurampimang ninge, baa tee naning baꞌaange tutung kaukauro nkovuaruko bataꞌura eeꞌnoko oovunani nampura deekoꞌ teie nampeesi orarivumaung.”   
\p
\v 10 Teketa bakaning barevare-nupoonge aaꞌpauꞌ tee, “Ei, bakei naning baꞌaang ninka teeꞌ nariꞌ daiꞌaresi otoremaatoaing deekoꞌ nantoong nampeesiariaꞌ otoaing-koo tampaꞌ.”  
\v 11 Teketa Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuruꞌ, “Teeꞌ minkuerimatomanaꞌ ookara nantoonge arooꞌaavarupeuꞌ, teing naing Kumponinge teeꞌ otoꞌkoo miruꞌurimaing deekoꞌ teeꞌ otoropeuꞌ.  
\v 12 Aaꞌnomaung-koo: niiꞌning makosiaavaing keꞌde-ita pontoꞌarikooꞌ, eeꞌnoko niiꞌning nantoonge deekoꞌ tuukavaarikooꞌ, eeꞌnoko niiꞌning maroita nampeesi-koo piavoroarukooꞌ muuꞌ paninung narung-koo keiꞌorooꞌnaang. Baa naning teeꞌ otoꞌkoo arooꞌaravaing tee makosi teeꞌ otoaing.”   
\s1 Toirekaaꞌ Jiisuuꞌanko Tavoꞌaaruꞌnaꞌ  
\r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17)  
\p
\v 13 Teketa toirekaaꞌ okiꞌnarekaꞌ Jiisuuꞌanko tavoꞌaaruꞌ Jiisuuꞌke bireng panteꞌurira kunsivuriiꞌnaang teing. Teka teinge bakaning barevare-nupoonge poteaarikoꞌ teing tavoꞌaaruꞌning.  
\v 14 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Teing toirekaaꞌ tauraꞌperereriko poroai ning-anko, paraꞌereriaꞌ, aiꞌ tee muuꞌ paninung nantoong amuriiꞌ okovuriaing.”  
\v 15 Teketa tenang bireng panteꞌurira teing-koo teketa tenkenuuꞌ.   
\s1 Narung Nemaka Barevarenku Mmauꞌ Otoꞌevukoꞌnung  
\r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30)  
\p
\v 16 Enang tee teketa naning narung Jiisuuꞌanko pora niaꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Nau-anta, aming kapooꞌ tampara ninge nkoamira tee domaang oparavaukaꞌnung kompampaing?”  
\v 17 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Dake aming-koo ning kapooꞌ tampara nkovepeuꞌnung-koo niaꞌmemaang? Aiꞌ Kumponing narung masikung tampara otong. Daꞌ tee domaang oparavaung-koo tuntaraaꞌnaang piarora deekoꞌ dake tee bakaang botonanka siompeaing.”  
\v 18 Teie aaꞌpuuꞌ, “Boto areing?” Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Aing eeꞌ oroꞌ botonanka:   
\q1
\v 19 ‘Naning dupisiꞌeaukaꞌ,  
\q1 Nampeesi orarieaukaꞌ,  
\q1 Bakiaaꞌ nkoveaukaꞌ,  
\q1 Daang-koo tuutunampeaukaꞌ,  
\q1 Daumararing deto noruꞌeresi pakuereaing,’ \rq (Toro 20:12-16)\rq*  
\m eeꞌnoko  
\q1 ‘Dake tee naning daꞌkoo dueꞌnung daka piaararamanaꞌ nariꞌ teeꞌ piaaveaing.’” \rq (Boontu 19:18)\rq*   
\p
\v 20 Eeꞌnoko teie nemakai aaꞌpuuꞌ, “Aing ookara teroita tanatavantuꞌning, aiꞌ aming kapooꞌ ninge mmeꞌ nkoampaꞌ?”  
\v 21 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Dake ookara dupe-anta-koo piarora deekoꞌ bera kapooꞌnanka dakaning ookara baavevera mooniꞌ nkavera ataꞌoiꞌnuka-koo tankaampeaing. Teeꞌ nkovera Paning-koong kavonanka otoꞌderuaing. Eeꞌnoko ning siomei poai.”   
\p
\v 22 Eeꞌnoko teie nemakai teeꞌ taaravura teketa orarunsiari tenkenuuꞌ tee kavokavoro mmauꞌpoꞌnung deemparako.  
\v 23 Jiisuuꞌke teeꞌ oovura bakaning barevare-nupoong nauvurima aaꞌpuruꞌ, “Ninge masikaꞌ naurampimang diiꞌ, tee naning kapooꞌ mmauꞌpoꞌnung bakei poreꞌ masikung teꞌ muuꞌ paninung-koo tung-koo.  
\v 24 Eeꞌnoko napoꞌ unampansi naurampiiꞌnaang, kaameliꞌnavoroꞌ bamaruꞌkoong busie tumparavarupeuꞌnaꞌ bakei naning kavonanka-poꞌnung dau basinooꞌ makotuaꞌ Kumponing bakaang muuꞌkoo tung-koo.”   
\p
\v 25 Eeꞌnoko tenang teinge bakaning barevare-nupoonge teeꞌ minkuvuko taaravaara bakei aaꞌnaꞌ taꞌninauꞌ. Eeꞌnoko aaꞌpauꞌ, “Nka enang baa domaang mooꞌaravaing?”  
\v 26 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke teing oovurira aaꞌpuruꞌ, “Nantoong biiꞌka domaang mooꞌkoo makosi deeaꞌ, Kumponinge deekoꞌ ookara kapooꞌ nko-koo makosi.”  
\v 27 Teketa Piitai baariꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Aung ee, teka niiꞌke ookara kapooꞌnanka niikaning sipampiruꞌnung daꞌ siontampima, eeꞌnoko niiꞌke aming nkavampiaing?”  
\v 28 Jiisuuꞌke makuꞌurima napoꞌ aaꞌpuruꞌ teing, “Ninge masikaꞌ naurampimang, tenang ookara kapooꞌ nerakaꞌparavainang, ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing teke nkanooꞌ baꞌnavaꞌnaniꞌdomai ovorimari baꞌnanampainang paninung meenasie baumaritaaꞌ, teeꞌ nariꞌ napoꞌ diiꞌ kante baꞌnantariri kara simpeꞌerimaatoaing teing kivora-ita kenaanka muuꞌ Isireeli-nupoong-koo ovontuntariri.  
\v 29 Eeꞌnoko ookara nantoonge aing aaꞌning nkaang miring pankaing-anta-koo sipauꞌning: pavananka, biumaraang, biurukaaꞌ toireꞌ, niiꞌnooꞌ biikaang kansiꞌ, teinge tee daakuꞌnamuꞌpie makuꞌ nkavaavaing eeꞌnoko napoꞌ tee barenku domaang oparavaung-koong okovuriaing teing.  
\v 30 Teka mmauꞌ nantoong ureai otoromaing damaꞌke damaꞌduariaing, eeꞌnoko damaꞌduariri otoromaing ureaavai.”   
\c 20  
\s1 Tee Mirumiruꞌ Mintoomparira Mooꞌ Nkavauꞌnaꞌkoong  
\p
\v 1 “Tee muuꞌ paninung tee tee-pinaꞌ oroꞌ, naning mintoonau-poꞌnung tero taneꞌke bera nantoong bakanau-koo mintoong-koo bokuvuruꞌnung, naꞌmung doong-koo mintoompariko mooꞌkoo namikue mooꞌuriiꞌnaang tampura;  
\v 2 Eeꞌnoko arooꞌaririoꞌ teie bakanau-koo botovuruꞌ.  
\v 3 Teketa napoꞌ duaaꞌ deto sirang poioꞌ bera baaveromaa niiꞌning nantoong tamung donkonaioꞌ oovuruꞌ.  
\v 4 Eeꞌnoko aaꞌpuruꞌ teing, ‘Diiꞌ aing berira nkanau-koo mintoontariai, eeꞌnoko ninge tee makosinaꞌ mooꞌdampiaing.’ Eeꞌnoko teing berouꞌ mintoong-koo.  
\v 5 Teketa napoꞌ duaakiꞌnang eeꞌnoko kamunooꞌnang napoꞌ beuꞌ bera teeꞌ nariꞌ tutung nkovuuꞌnaꞌ nkovuuꞌ.  
\v 6 Teketa napoꞌ muung-aapenang beraiꞌnange niiꞌning nantoong tamung donkonaioꞌ oovuruꞌ, eeꞌnoko niaꞌuruꞌ teing, aaꞌpuruꞌ, ‘Diiꞌ aming-koo tamung donkoniri otorimaang eꞌmung ootukunaꞌmung kapooꞌ nkoveriaꞌ?’  
\v 7 Teinge aaꞌpauꞌ, ‘Naninge bokumuriaruko teeꞌ oꞌnorimaang.’ Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, ‘Diiꞌ napoꞌ berira nkanooꞌke mintoontariaing, eeꞌnoko mooꞌ makosinaꞌ nkaveriaing.’   
\p
\v 8 “Teketa muumpuko teie mintoong okovenunge teing bakaning mintoong-nupoong tarevurikoꞌning bokuvura aaꞌpuuꞌ, ‘Teing nantoong mintoomparirining bokuerira mooꞌ averiaing asiꞌning-eta bera tutunaꞌnupoong-koo basi.’  
\v 9 Teing mintoong-nupoong muung-aapenang bokuvurioꞌ tutumpariruꞌning poroioꞌ mooꞌkoo namikunaꞌ avuruꞌ.  
\v 10 Teeꞌkoo teing tutung bokuvurioꞌ mintoong tutumpariruꞌning mmauꞌ nkavaavaing-pinaꞌ noruꞌariruꞌ, teka teing napoꞌ teeꞌ namikunaꞌ mono kante nkakauꞌ.  
\v 11 Eeꞌnoko teinge teeꞌ nkavaara minkuminkuauꞌ tee mintoong okovenung, aaꞌpaama,  
\v 12 ‘Dake aing damaꞌ mintoong tutumparira narung aua mintoomparirining niiꞌ uipaariiꞌkoo aaꞌnaꞌ mintoomaririning ninka nariꞌ basie mooꞌering.’  
\v 13 Teka teie narung teing-koo karavuma aaꞌpuuꞌ, ‘Ee mmaikoꞌ, ninge diiꞌ orakaꞌ nkorampiaꞌ. Arooꞌeriaruinge ee temiku namiku mintoontarira nka-koo?  
\v 14 Nkaverira aung diikaang mooꞌ beriai. Teing damaꞌ bokuaransing teeꞌ nariꞌ avuꞌkoo piamoi oꞌnong.  
\v 15 Orakaꞌke kapooꞌ nkaang mooniꞌ ninge piamopeuꞌnaꞌ nariꞌ nko-koo? Aiꞌ diiꞌ domang oraruꞌkiring ee ning tampaꞌ avusiroꞌmarioꞌ?’  
\v 16 Teeꞌ nariꞌ teing nantoong damaꞌdu-nupoong teing ureaavaining, eeꞌnoko ureaamaing teing damaꞌduariaining.”   
\s1 Jiisuuꞌke Damaꞌke Booꞌantavaavaing Beemuꞌpinaꞌ Siraꞌpuuꞌnooꞌ  
\r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-33)  
\p
\v 17 Enang tee Jiisuuꞌ uroitaaꞌ Jerusalemaꞌaape daanto beroma bakaning nanaiꞌketa kenaankara barevare-nupoong taapoꞌ tontaꞌurira teka aaꞌpuruꞌ teing,  
\v 18 “Aing ee, Jerusalemaꞌaape merimang eeꞌnoko teka eeꞌnooꞌka naninge tooka kompui ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tauraꞌmuuꞌnaang aaꞌning-koo Piristiꞌnuka-koo ovontung eeꞌnoko boto naunuka, eeꞌnoko teinge tee ning dupisiꞌkoo manemaavaing.  
\v 19 Eeꞌnoko teinge Juꞌdeeaing-anko siꞌmaavaing teka akapeuꞌmaama muraꞌmaavaꞌnaang, eeꞌnoko aaꞌbarataꞌkoo biꞌmaara dupisiꞌmaavaing. Teketa beenang doong deemparako napoꞌ daaꞌmaravaing.”   
\s1 Jeemisi Namainta Jooni Beuko Bakaang Piapia  
\r (Mak 10:35-45)  
\p
\v 20 Teketa napoꞌ Siebedi baurinketa beuko Jiisuuꞌanko pouꞌ baurinketa ninka. Pora uroꞌkanooꞌ kinkinura eentavaruꞌ.  
\v 21 Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, niaꞌuma, “Daꞌ aming kapooꞌ piaromaang?” Eeꞌnoko tenie aaꞌpuuꞌ, “Amainta nnurinketa dake enang eeꞌ miruꞌereaing narung tampavine-aape baꞌnanuaing eeꞌnoko narung mareꞌaanavine-aape daꞌkoo tenang daꞌ daurarong deentaravainang.”  
\v 22 Teketa Jiisuuꞌke temainta aaꞌpuretuꞌ, “Deeꞌke noruꞌereaꞌ tee kapooꞌ eentameremaatomaung. Deeꞌke ee teruꞌ ntonaruꞌ orakaꞌ deeꞌnaruꞌ ning naikampainaruꞌ naikirepeuꞌ? Eeꞌnoko tee sisikeera ning meekaꞌantamaravainge ee meekaꞌantararepeuꞌ?” Eeꞌnoko temaintai makuꞌurema aaꞌpuretuꞌ, “Eeꞌ, neeꞌ makosira.”  
\v 23 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuretuꞌ, “Eeꞌ, masikaꞌ deeꞌke naiereaing teruꞌ nkanareng-eta, eeꞌnoko teeꞌ sisikeerai meekaꞌantarareainge ning meekaꞌantamaravainaꞌ, teka tee baꞌnavaꞌnaniꞌ ning-koo tampavine-koo niiꞌnooꞌ mareꞌaanavine-koo ning-koo ninge miruꞌkoo makosi deeaꞌ. Teie Mmaꞌke bampuuꞌnaꞌ baꞌnantareaing.”   
\p
\v 24 Eeꞌnoko teinge napoꞌ nanaiꞌke teeꞌ taaravaara teinge iikooꞌaaretuꞌ temainta.  
\v 25 Teketa Jiisuuꞌke ookara naroꞌ bokuvurira aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌke noruꞌeri otong teing nantoong Juꞌdeeaing-kooning urantanuka biiꞌka ovontumparimaing eeꞌnoko biikaning pankenankai biikaang iriꞌke nantoong etuaarikooꞌ.  
\v 26 Teka diiꞌkoo teeꞌ nkoaravaukaꞌnung. Eeꞌ nkoaravaing diiꞌkoo: baa tee naning Kumponing bakaang duta-koo pankaimparaaꞌnaang piavoaing diiꞌkoo meuꞌke tee tee eeꞌnung pakupakunung deemparavaing.  
\v 27 Eeꞌnoko napoꞌ baa tee naning diiꞌkoo dau basi deemparaaꞌnaang piavoaing tee tee eeꞌnung napoꞌ diiꞌkoo botovotonaaꞌ otoaing.  
\v 28 Ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing teeꞌke, kansiꞌkoo ovoring-pinaꞌ otoꞌkoo moaꞌ, teka pakupakunung deemaraaꞌnaang mouꞌnung, eeꞌnoko nkaang domaang duaꞌkoo teing-koo mmauꞌ booꞌketa simpiriꞌariiꞌnaang.”   
\s1 Kenaanka Kaputuꞌka Ookuretuꞌnaꞌ  
\r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43)  
\p
\v 29 Teketa tenang Jiisuuꞌ teing ninka bakaning barevare-nupoong Jerikooꞌnamono sipaara beroko nantoong karingai siompauꞌ tee.  
\v 30 Kenaanka naninka kaputuꞌka taung miiringe baꞌnanuresi otorekoꞌ, eeꞌnoko tenang tee Jiisuuꞌ teketa tankinuko taaravureta tenaanka bokurema aaꞌpuretuꞌ, “Ovoring, Deevitaꞌ bakanaving-koong, piaamereai neeꞌ.”  
\v 31 Teka nantoong karingai akaꞌpaarema dooroompareeꞌnaang botoaaretuꞌ. Teka tenaanka baruꞌ aaꞌnaꞌ bokuretuꞌ aaꞌpurema, “Ovoring, Deevitaꞌ bakanaving-koong, piaamereai neeꞌ.”  
\v 32 Jiisuuꞌke teꞌ datearara bokuvuretuꞌ tenaanka, teketa aaꞌpuretuꞌ, “Deeꞌ ninge arekeeꞌ nkorampeeꞌnaang piaroremang?”  
\v 33 Tenaankai nauvurema aaꞌpuretuꞌ, “Ovoring ee, neeꞌ ookampeeꞌnaang piamoremang.”  
\v 34 Jiisuuꞌ bakaang domang aaꞌnaꞌ piaavouꞌ tenaanka-koo, eeꞌnoko beekaang duta kompureko namuꞌke bantoreta ookuretuꞌ. Teketa Jiisuuꞌ siompuretuꞌ.   
\c 21  
\ms1 Jiisuuꞌke Nantoong Asiꞌnooꞌ Nau-antavuruꞌnaꞌ Jerusalemaꞌ  
\mr (21:1–25:46)  
\s1 Jiisuuꞌ Daurarong Deemparara Jerusalemaꞌ Tumparuꞌnaꞌ  
\r (Kena 118:25-27; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19)  
\p
\v 1 Tenang Jiisuuꞌ bakaning ninka Jerusalemaꞌ duerueꞌaama Bepasi-namono-koo basiarima Oliveꞌpoꞌnamii-koo otoinooꞌ, Jiisuuꞌke bakaning barevare-nupoong-koo kenaanka uroꞌke botovuretuꞌ aaꞌpurema,  
\v 2 “Temono-koo danto uroꞌkanooꞌke otoi-namono-koo duꞌdareai, eeꞌnoko duꞌdareta namuꞌke doonkiiꞌnavoroꞌ moꞌming-koo biꞌari teke otoko oovereeꞌnaang, bauring-navoroꞌ kampia-navoroꞌ nariꞌ. Tevoroꞌ dapaꞌereta ookeng aꞌ ning-anko poꞌantavereai.  
\v 3 Niiꞌnung naninge tokoonaꞌ minkurureko nauerema aaꞌpereai, ‘Ovoring piavoing akong,’ eeꞌnoko teie namuꞌke botorureaing aaꞌpuma, ‘Bokuvereri bereai.’”   
\p
\v 4 Aung tee kapooꞌ narunge temuꞌnunge nakaronunge tarampeearama˜ minkuvuuꞌnung dupearaaꞌnaang teeꞌ nkoaruꞌ, tee Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnooꞌka minkuvuuꞌnung,   
\q1
\v 5 “Bera naueriai teing Saioni-nupoong, aaꞌperiaing, ‘Ooveriaing, diikaang daurarong˜ diiꞌanko dooroompari banainge pomaang, doonkiiꞌnu\f + \fr 21:5 \ft Niiꞌning dauraronanka oosi pankenankai kare-koo datavoromainge nanaamaung nantoonge ankampaariiꞌnaang.\f* kampianu-koo dau baꞌnanui, kauꞌ karenaumo-nu dooroompari mankiꞌnanka nkavumau-koo.’” \rq (Aisaiaꞌ 62:11; Sekaraia 9:9)\rq*   
\p
\v 6 Teketa tenaanka Jiisuuꞌ bakaning-koonaanka barevare-nupoong-naanka bereta teeꞌ nauvuretuꞌnaꞌ nkoaretuꞌ.  
\v 7 Tenaankai teu doonkiiꞌnu baurinu ninka poꞌantavuresioꞌ teinge biikaang baarong dau taniꞌauꞌ, eeꞌnoko Jiisuuꞌ baaronanka-koo dau baꞌnamparuꞌ.  
\v 8 Teketa nantoong karingai biikaang baaronanka taunge danto taniꞌauꞌ, eeꞌnoko niiꞌninge uurung tovang napuꞌaama taniꞌauꞌ.   
\p
\v 9 Eeꞌnoko teing karinga Jiisuuꞌkoo uroꞌkanooꞌke nanauꞌninge eeꞌnoko damaꞌdu-eta porouꞌninge eura bokiaama aaꞌpaakoꞌ, “Biraanke tee-koo Deevitaꞌ bauring! Biraanke-poꞌnung aung Ovoring bakaang miring-koo pomaang! Biraanke otoi otoaing aꞌdeiꞌke paning-koo nariꞌ!”  
\v 10 Teketa tenang Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌ tumparako ookara nantoong temono-koo-nupoonge irikung-antavarira niaꞌkaama aaꞌpaakoꞌ, “Aung baa?”  
\v 11 Eeꞌnoko nantoong karingai makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Aung tee nakaronara Jiisuuꞌ, Nasaretiꞌnung, teꞌ eeꞌnooꞌ Kaaleliꞌkoonooꞌ.”   
\s1 Jiisuuꞌke Dootuuꞌnava Pankava-koo Baave Nkonuka Bataꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22)  
\p
\v 12 Teketa Jiisuuꞌ parang-koo tumparara pava dootuuꞌnava pankava-koong-koo nantoong sipisipiꞌ dovang parekanumpoꞌ baaveveekoꞌning bataꞌuruꞌnung. Aaꞌnoko batanananka mooniꞌ aampariꞌaakoꞌning biikaning eeꞌnoko napoꞌ baꞌnavaꞌnananka kuukuuꞌ baave-aarikoꞌning biikaning teka piakatuꞌuruꞌ.  
\v 13 Aaꞌpuruꞌ teing, “Kumponing bakaang kara Daari Meekung-koo tee eeꞌ daariari otong,  
\q1 ‘Nkaang pava tee pava kunsinava tampari otoaing,’ \rq (Aisaiaꞌ 56:7)\rq*  
\m teka diiꞌke ‘bakiaaꞌ nkonuka biikanooꞌ’ deeng-antavering.” \rq (Jeremaia 7:11)\rq*   
\p
\v 14 Teketa kaputuꞌnanka eeꞌnoko dootananka tee-anko porouꞌ teꞌ dootuuꞌnava pankava-koo, eeꞌnoko teka taare-antavuruꞌ teing.  
\v 15 Teka teing piristiꞌnuka-koo pankenge eeꞌnoko boto naunukai teeꞌ ooaara domang orakaꞌ deeꞌorouꞌ teie kapooꞌ tampeng taꞌnimpaariiꞌnanka nkovuko eeꞌnoko napoꞌ toireꞌke dootuuꞌnava pankava-koo parang-koo kuunga oovavaama aaꞌpaakoꞌnung-koo, “Daangampampimaatoaing tee Deevitaꞌ bauring.”  
\v 16 Teinge niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Dake ee taaravemaang tee kapooꞌ toireꞌke minkuaamatomaung?” Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Eeꞌ. Teka ee diiꞌke tee Daari Meekung-koo deeruerima noruꞌeriaung aaꞌpumanooꞌka,  
\q1 ‘Toireꞌ eeꞌnoko nerakauꞌnuka biikaang beꞌduuꞌketa dake tee dangaraangang tavoꞌantaveaing?’” \rq (Kena 8:2)\rq*   
\m
\v 17 Eeꞌnoko teing teka temono-koo sipurira Beetani-navuntuꞌaape tenkenura teke aatuuꞌ.   
\s1 Tee Koiꞌ Piikiꞌ Maraꞌouꞌnaꞌ Jiisuuꞌke Barakosiꞌuioꞌ  
\r (Mak 11:12-14,20-24)  
\p
\v 18 Teketa daunaꞌmung tero maata Jerusalemaꞌaape napoꞌ bema Jiisuuꞌ tee peeravouꞌ.  
\v 19 Teketa piikiꞌnavari taung miiringa oovura teꞌ tevari-anko beuꞌ. Teka sinang tevari-koo oovuaꞌ, paraꞌ narung otoko oovuuꞌ. Teketa aaꞌpuuꞌ tevari, “Daꞌkoo tee napoꞌ sinang biꞌduaukaꞌnung.” Teketa namuꞌke tevari maraꞌoi booꞌparuꞌ.   
\p
\v 20 Teketa tenang bakaning barevare-nupoonge tee ooaara teing bakei taꞌninauꞌ eeꞌnoko aaꞌpauꞌ, “Aung avari arekeeꞌ namuꞌke maraꞌoi booꞌparing?”  
\v 21 Jiisuuꞌke teing makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Masikaꞌ naurampimang ninge, diiꞌ masikaꞌanta otoꞌderuri deekoꞌ, keekooꞌdariaꞌ, aung avari-koo nkoaring-pinaꞌ oroꞌ dau basinaꞌ nkoveriaing, aaꞌnoko aunteto iuꞌ diiꞌke aaꞌperiko, ‘Bitaꞌdarara pirung-koo duaꞌdaravai,’ teeꞌ nkoarapeuꞌ.  
\v 22 Masikaꞌantaveri niaꞌkiriaing deekoꞌ tee nkaveriaing kapooꞌ eentarariaing diikaang kunsi-koo.”   
\s1 Jiisuuꞌ Bakaang Purintoꞌkoong Okoraꞌ Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8)  
\p
\v 23 Teketa tee Jiisuuꞌ pava dootuuꞌnava pankava-koong-koo parang-koo kuung tumparuꞌ, eeꞌnoko teke nau-antavarako piristiꞌkoo ovontung eeꞌnoko nantoong urang-antanuka tee-anko porouꞌ. Porora tanaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Tee aung aremuriiꞌ tauraꞌ otoko dake aing kapooꞌnanka nkovemaatoing? Eeꞌnoko napoꞌ baie aruuꞌnunge tee tauraꞌ?”  
\v 24 Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Ninge diiꞌ napoꞌ tanaꞌdampiaing, eeꞌnoko ning makuꞌmeriko ninge naurampiaing tee tauraꞌ ning otoꞌmemuko teing aing kapooꞌnanka nkoamaung okoraꞌnooꞌ.  
\v 25 Jooni Minkinara-koo niaꞌdampiiꞌnaang: baie tauraꞌpuioꞌ nantoong ntong-koo minkivurima meekaꞌantavurikoꞌ? Kumponinge, aiꞌ tamung nantoonge?” Teketa teing biiꞌka niaꞌeema aaꞌpeekoꞌ, “Areꞌpampiiꞌnaang? Aaꞌpampiko deekoꞌ, ‘Kumponinge,’ teie aaꞌmuriiꞌnaang, ‘Teka diiꞌke aming-koo Jooni masikaꞌantaveriarukoꞌ?’  
\v 26 Napoꞌ aaꞌpampiko deekoꞌ, ‘Tamung nantoong-etaing,’ nantoonge tamaariꞌneenga, aiꞌ teinge tee ookarai Jooni nakaronara Kumponing-etaing tasiꞌpai otong.”  
\v 27 Teketa Jiisuuꞌ makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Niiꞌke aaꞌ noruꞌampiaꞌ.” Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Eeꞌ, ninge teeꞌke diiꞌ naurampiarooꞌnaang baa tee ning tauraꞌ amuuꞌnung aing kapooꞌnanka nko-koo.”   
\s1 Tee Mirumiruꞌ Naning-namainta Kemaintara-koong  
\p
\v 28 “Aung minkunaa arekeeꞌ pa noruꞌeriiꞌnaang diiꞌke? Naning narung baurinketa kenaanka otokoꞌnung. Tutunaꞌnung bauring-anko bera aaꞌpuuꞌ tee, ‘Eꞌmung daꞌ bera mintoonau-koo mintoontaravai.’  
\v 29 Eeꞌnoko teie makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘Ning aaꞌ mearooꞌnaang,’ teka damaꞌke noruꞌ paariarara mintoong-koo nanuuꞌ.  
\v 30 Teketa tee bauma napoꞌ niiꞌnung-anko bauring-anko bera teeꞌ nariꞌ minkuvuuꞌ, eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ, ‘Mera mintoomaraaꞌnaang,’ teka damaꞌke bearuuꞌ mintoong-koo.  
\v 31 Temainta-koo arerai beuma bakaang pia siompuuꞌ?” Teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Teie tutunaꞌnunge.” Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Masikaꞌ naurampimang ninge diiꞌ, teinge taakisi nkanukai eeꞌnoko teing manikuꞌ auning nkonuka teinge tee diiꞌ divuꞌdaari muuꞌ Kumponing bakaang-koo beroaing.  
\v 32 Aiꞌ Jooni tee diiꞌanko pora taung koontoꞌnavung naururiko diiꞌke masikaꞌantaveriaruuꞌ, teka teinge taakisi nkanukai eeꞌnoko manikuꞌ auning nkonukai masikaꞌantavaamaung, eeꞌnoko bane bereꞌariko ooverira, diiꞌke tee masikaꞌantaverima bereꞌdariaꞌ otong.”   
\s1 Kara Dikitoꞌ Teing Nantoong Oreng Mintoong Tanata-koo Sipuruꞌning-koong  
\r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19)  
\p
\v 33 “Napoꞌ niiꞌnung mirumiruꞌkoo taarakiriai. Aung aaꞌ tee naning narung ovoring otokoꞌnung bakaang kansiꞌkoo mintoonau uaininau keempura. Eeꞌnoko parampuuꞌ tenau, dinkung nenkeꞌuuꞌ uaini miiꞌdoma tenau-koong. Eeꞌnoko pava tarenava siaruaꞌ kanivuuꞌ. Teketa niiꞌning nantoong tenau tare-antavurira niiꞌnameensiꞌkoo tenkenuuꞌ.  
\v 34 Teketa batei sinang kavuꞌkoong dueꞌuko teie bakaning botovotonaaꞌnuka botovuruꞌ teing-anko uaini tarenuka-anko bakaang baarauni˜ tenau-koong nkaevaavaꞌnaang.  
\v 35 Teketa teinge tenau tarenukai teing bakaning botovotonaaꞌnuka mooꞌaarima daiꞌaaruꞌ, narung murasiavaama niiꞌnung dupisiꞌauꞌ, teketa beenaumo-nung kapange tavaama dupisiꞌauꞌ.  
\v 36 Teketa napoꞌ teie ovoringe niiꞌning mmauꞌ botovotonaaꞌnuka napoꞌ teing-anko botovuruꞌ tutunaꞌnamuꞌkoo botovuruꞌning-koo dau basining, teketa teinge tenau tare-antavuruꞌninge teeꞌ nariꞌ tutunaꞌning nkoaaruꞌnaꞌ nkoaaruꞌ.  
\v 37 Asiꞌnaꞌmoo masikaꞌmoo teie bauring botovuuꞌ teing tarenuka-anko, eeꞌ noruꞌura, teing tee nnuring-koo amaiaaꞌoroaing.  
\v 38 Teka teing tare nkonukai tee bauring ooaara teinge biiꞌka kareaama aaꞌpaakoꞌ, ‘Tee aung eeꞌnung barenku okovuaing. Aiaꞌ dupisiꞌampiaing tee, barenku okomuriainaꞌ.’  
\v 39 Teketa teinge kompaara tee uaininau-eta damaꞌdu duaꞌaara teka dupisiꞌauꞌ tee.  
\v 40 Eeꞌnoko tenau okonarai pora teing tenau tarenuka arekeeꞌ nkovuriaing?”  
\v 41 Teinge aaꞌpauꞌ, “Teie aaꞌ teing maarekusiꞌnuka bakei maremaarenooꞌ basi-antavuri dupisiꞌuriaing, eeꞌnoko tee tenau teie niiꞌning napoꞌ tare-antavuriaing baarauni˜ tenau-koong avaamatoaining sinang kavaama.”  
\v 42 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌke ee tee Daari Meekung-koong kara deeruerima damaꞌ nkoaravainaꞌ tasiꞌperiaung aaꞌpui otoinooꞌka,  
\q1 ‘Tereꞌ eeꞌnareꞌ kapanareꞌ pava kaninukai pooreꞌaama duaꞌauꞌnareꞌ ookutunava-koo eꞌmanianareꞌ tumanareꞌ deemparioꞌ tasiꞌpauꞌ damaꞌke. Ovoringe teeꞌ eeꞌnaꞌ nko-antavuuꞌ eeꞌnoko bakei taꞌnimpaariiꞌ niikaang duta-koo.’ \rq (Kena 118:22-23)\rq*   
\m
\v 43 Teeꞌkoo ninge naurampimang, tee muuꞌ Kumponing bakaang tee diiꞌ pariꞌduriaing bera teing nantoong sinang tampara tavoꞌantavaavaining avuriai.  
\v 44 Eeꞌnoko ookara nantoong tereꞌkoo tasiꞌpaavaꞌ tupampariaining tee biiꞌka pisiraꞌariaing, bera baa tee naning tereꞌ dau duaꞌaravaing tee tereꞌke puutuvuaing.”  
\v 45 Teketa tenang teinge piristiꞌkoo ovontunge eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnavitue Jiisuuꞌ bakaang kara mirumiruꞌ taaravaara tee teing tasiꞌpariruꞌ teing eeꞌning minkuvuruꞌnung Jiisuuꞌke.  
\v 46 Teka tee daiꞌaavaꞌnaang taung besiꞌaama nantoong karinga-koo avoreaakoꞌ, nantoonge tee eeꞌnung nakaronung noruꞌai otoinooꞌkoo.   
\c 22  
\s1 Kara Mirumiruꞌ Nampeesi-koong Paroro-koo  
\r (Luk 14:16-24)  
\p
\v 1 Napoꞌ Jiisuuꞌke kara mirumiruꞌpoꞌnung nauvurima aaꞌpuruꞌ,  
\v 2 “Tee muuꞌ paninung napoꞌ tee teeꞌ oroꞌ narung dauraronge˜ bauring nampeesiaraaꞌnaang paroro pankaing maamu-antavuuꞌnung-pinaꞌ.  
\v 3 Teie tee bakaning botovotonaaꞌnuka botovuruꞌ teing nantoong paroro-koo paraꞌ avaaruꞌning bokuaariko porooꞌnaang, teka teing kupiꞌorora poroaruuꞌ.  
\v 4 Teketa teie napoꞌ niiꞌning botovotonaaꞌnuka botovurima aaꞌpuruꞌ, ‘Berira nauereriaing teing ninge paraꞌ avorontuꞌning tee nkaang taamang emuꞌ maamuari otong. Aaꞌnoing boromakaꞌ pankeng biꞌaransi, kampianing nunkemparamaing nariꞌ. Enang tee ookara kapooꞌnanka tee maamu-antavari otong. Poroaing enang nampeesi-koong paroro-koo.’   
\p
\v 5 “Teka teinge taaravaavaꞌ tenkenauꞌ, aaꞌnouꞌ narung bakanooꞌ mintoong-koo nanuuꞌ, niiꞌnung mooniꞌ besiꞌkoong-koo nko-nko-koo nanuuꞌ.  
\v 6 Eeꞌnoko niiꞌninge teing bakaning botovotonaaꞌnuka mooꞌaarima pooreꞌaarima tavaarira dupisiꞌaaruꞌ.  
\v 7 Eeꞌnoko tee daurarong bakei iiravouꞌ bera teie bakaning piatooronuka˜ botovurioꞌ berora piniaaruꞌ teing dupisiꞌ nkonuka, eeꞌnoko biikaang osi tai-antavauꞌ.  
\v 8 Teketa aaꞌpuruꞌ teing bakaning botovotonaaꞌnuka, ‘Paroro tee nampeesi-koong maamuari otong, teka teing nantoong paraꞌ avorontuꞌning teing makosinuka deempariarura poroaruining.  
\v 9 Berira nantoong kunekuneꞌnairu-koo naniriaing eeꞌnoko baata teka meuꞌpereriaining ookara paroro-koo paraꞌ averereriai.’  
\v 10 Teketa teing botovotonaaꞌnuka taung sionairue nanaama ookara nantoong bokuaaruꞌ meuꞌpaaruꞌning ookamuriiꞌka nantoong, oreng eeꞌnoko tampeng. Eeꞌnoko teketa tee tevaꞌ nampeesinava baraneeꞌke aaꞌnaꞌ maantoꞌauꞌ.   
\p
\v 11 “Teketa tenang daurarong kuung poma baraneeꞌ oovuriiꞌnaang teka naning narung nampeesi-koong paroro-koo mononopaꞌ kurumparavaruuꞌnung oovuuꞌ.  
\v 12 Teketa niaꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, ‘Mmaikoꞌ ee, daꞌ arekeeꞌ aꞌ poi nampeesi-koong paroro-koo mononopaꞌ kuruntaravaung?’ Teka tee naning karoaꞌ.  
\v 13 Teketa dauraronge teing bakaning pakupaku-nupoong nauvurima aaꞌpuruꞌ, ‘Daiꞌeriai tee aung ookeng kauꞌ eeꞌnoko bireng. Teketa aꞌdang damaꞌdu duaꞌeriai mutaananooꞌ, teꞌ eeꞌnooꞌ nantoong biromparima siꞌdaꞌ dovang kakirinkuarimatoainooꞌ sisikeera-koo otoroi.’  
\v 14 Teeꞌ nariꞌ nantoong mmauꞌ paraꞌ avuꞌniiꞌnuka otorong, teka okiꞌning naing miruꞌuriaing paninung muuꞌkoo.”   
\s1 Taakisi Mooꞌkoo Jiisuuꞌ Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26)  
\p
\v 15 Teketa teing Boto Keperuuꞌnavitu tenkenaara taung besiꞌauꞌ Jiisuuꞌ dauaꞌkoo.  
\v 16 Teketa biikaning barevare-nupoong Jiisuuꞌanko botoaaruꞌ. Eeꞌnoko Eerotiꞌ bakanavitu ninka nariꞌ berora aaꞌpauꞌ, “Nau-anta ee, niiꞌke daꞌ noruꞌdampiri otong naning masikung narung minku. Kumponing bakanavung taung nau-antaverimaung miruꞌari otoinaꞌ masikaꞌ. Tankaang-anta-pinaꞌ oroꞌdaravaunge, aiꞌ nantoong-koo amaiaaꞌdoaunge biikaang miring noruꞌema.  
\v 17 Enang naumeriaing niiꞌ dake noruꞌemanaꞌ: Arekeeꞌ, niiꞌke Juꞌnupoonge ee daurarong˜ pankaing, Siisaꞌ˜, Roomaꞌnung, taakisi avuꞌkoo makosi, aiꞌ makosi deeaꞌ?”  
\v 18 Teka Jiisuuꞌke tee biikaang noruꞌ orara noruꞌura aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌke ampirinunukai ning aming-koo dauaꞌmerimaang?  
\v 19 Ioꞌ mooniꞌnu naumeriai teu taakisi-koo duaꞌerimaung.” Eeꞌnoko teinge mooniꞌnu nau tavoꞌauꞌ tee-anko.  
\v 20 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke niaꞌurima aaꞌpuruꞌ teing, “Au-koo aung boreꞌ uuꞌaaꞌ baa-koong aaꞌnung miring daariari otong?”  
\v 21 Teinge aaꞌpauꞌ, “Siisaꞌkoong.” Teketa teie aaꞌpuruꞌ teing, “Tee tee averiaing teing kapooꞌ Siisaꞌ bakaning tee-anko, eeꞌnoko Kumponing bakaning Kumponing-aape averiai.”  
\v 22 Teketa tenang teeꞌ taaravaara teing bakei taꞌninaara tee teka sipaara tenkenauꞌ.   
\s1 Damaꞌke Nampeesi-koo Nkoaravainaꞌ Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40)  
\p
\v 23 Teꞌmung eeꞌnaꞌmung napoꞌ noruꞌ pitunavitu-koo niiꞌning Jiisuuꞌanko nianiaꞌ ninka porouꞌ, booꞌketa napoꞌ daaꞌ masikaꞌantavaavaꞌnavitu.  
\v 24 Porora avakareaama aaꞌpauꞌ, “Nau-anta, Moosesie eeꞌ naumurima daarivuuꞌ,  
\q1 ‘Naning narung booko baꞌaang otoko toireꞌ otoaꞌ tee donkaani baaraꞌmaꞌnunge nampuaing teni naaro tee ninka bataata booꞌparuꞌnung tootoꞌ paraevureeꞌnaang.’ \rq (Boto 25:5)\rq*   
\m
\v 25 Urikamuꞌ tee namaiaꞌ naroꞌka paꞌnokoꞌketa kenaanka niiꞌkoo otorokoꞌnung. Eeꞌnoko tutunaꞌnung nampeesiarara booꞌparuꞌ bauring otoaꞌ. Eeꞌnoko baaraꞌmaꞌnunge teni manikuma nampura teeꞌ nariꞌ booꞌparuꞌ bauring otoaꞌ.  
\v 26 Teketa beenaumo-nunge. Teeꞌ nariꞌ temaiaꞌkoo ookara-koo paꞌnokoꞌketa kenaanka-koo nkoaruꞌ. Ookara boorouꞌ biurukaaꞌ otoroaꞌ.  
\v 27 Eeꞌnoko asiꞌnaꞌmoo teni nani manikuma booꞌparuꞌ.  
\v 28 Enang teꞌmung asiranaꞌmung booꞌnuka daaꞌariainaꞌmung teni ani arera temaiaꞌkoo paꞌnokoꞌketa kenaanka-koo baꞌaang deemparavainani? Aiꞌ teinge tee ookarai nampauꞌnanie teni.”   
\p
\v 29 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌ bakei papaarararimaung tee Daari Meekung-koong kara eeꞌnoko Kumponing bakaang purintoꞌ noruꞌeriaruma.  
\v 30 Damaꞌke nantoong booꞌketa daaꞌarira teing nampeesiariaꞌ otoroaing Kumponing bakaning koosinunanka paning-etaning-pinaꞌ.  
\v 31 Teka tenaare-koo booꞌketa napoꞌ daaꞌnaare-koo diiꞌke ee deeruerima tasiꞌperiaung aung Kumponinge Daari Meekung-koo aaꞌduruꞌnung,   
\q2
\v 32 ‘Ning tee Kumponing teing aing aaꞌning temuꞌnupoong biikaang: Eebaraamiꞌ, Aisakeꞌ, Jeekopiꞌ. Teing ninka komeeri Oꞌnoi Oꞌnomaung ning.’? \rq (Toro 3:6)\rq*  
\m Teeꞌ minkuvuuꞌnung-koo tasiꞌpampiri otong ookara bakaning deempariri domantooꞌnuka otorong Kumponing bakaang duta-koo, booꞌnuka deeaꞌ.”   
\p
\v 33 Teketa nantoong karingai tee bakaang nau-anta taaravaara bakei taꞌninauꞌ.   
\s1 Botonanka-koo Dau Basi Masikung Boto  
\r (Mak 12:28-31; Luk 10:25-28)  
\p
\v 34 Jiisuuꞌke noruꞌ pitunavitu karantavuriaruioꞌ taaravaara Boto Keperuuꞌnavitu biiꞌka naroꞌariruꞌ.  
\v 35 Eeꞌnoko teketa narunge teing-koo boto-koo norukasiꞌke Jiisuuꞌ paaravuma nianiaꞌ niaꞌuma aaꞌpuuꞌ,  
\v 36 “Nau-anta, botonanka-koo arera pankaing masikung boto?”  
\v 37 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Aung boto pankaing masikung:  
\q1 ‘Dake pankaruntoompeaing Ovoring dakaang Kumponing ootukunung dakaang domang-eta eeꞌnoko ootukunung dakaang uraang-eta˜ eeꞌnoko ootukunung dakaang onou-eta.’ \rq (Boto 6:5)\rq*   
\m
\v 38 Aung tee ookara-koo boto-koo tutunaꞌnung eeꞌnoko pankaing masikung.  
\v 39 Eeꞌnoko tee kenaanka-nung boto tee tee-pinaꞌ nariꞌ oroꞌ aung:  
\q1 ‘Dake tee naning daꞌkoo dueꞌnung daka piaararamanaꞌ nariꞌ teeꞌ piaaveaing.’ \rq (Boontu 19:18)\rq*   
\m
\v 40 Ookara botonanka eeꞌnoko nakaro-nupoong biikaning kara aing-koo kenaanka-koo boto-koo biꞌariri otorong.”   
\s1 Karistooꞌ Baa Bauring Deempari Poaing?  
\r (Mak 12:35-37; Luk 10:25-28)  
\p
\v 41 Tenang eeꞌnang teing Boto Keperuuꞌnavitu naroꞌarira otoroko Jiisuuꞌke biikaang noruꞌ tante-anta-koo niaꞌurima aaꞌpuruꞌ,  
\v 42 “Tee naning Kumponinge Pakoꞌpariꞌuuꞌnung˜ nantoong domampuri tarevuriainooꞌkoo arekeeꞌ noruꞌerimaung, baa bakanaving-koong deempari tavoꞌaravainge?” Teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Deevitaꞌ bakanaving-koong deempari tavoꞌaravaing.”   
\p
\v 43 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Nka Deevitaꞌ arekeeꞌkoo Tanuaang Meekunge karantavuko tee Ovoring tampuuꞌ Daari Meekung-koo aaꞌpumanooꞌka,   
\q2
\v 44 ‘Teie Ovoringe nkaang Ovoring aaꞌpuuꞌ, “Aꞌ, ning-koo tampavine-koo baꞌnaniai bera ninge dakaning kare-nupoong dakaang kauꞌkoo boonavete-koo siparampainooꞌke basi.” ’ \rq (Kena 110:1)\rq*   
\p
\v 45 Teeꞌ minkuvuma Deevitaꞌke tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ Ovoring Kumponing-pinaꞌ basi tampuuꞌnung. Enang Kumponing deemparako arekeeꞌ napoꞌ Deevitaꞌ bakanaving-koong tampaapeuꞌ?”  
\v 46 Teeꞌ minkuvuioꞌ naninge makuꞌuma kapooꞌ minkuvuaꞌ, eeꞌnoko teꞌmung-eta deto teing ookara nantoong avoreauꞌ Jiisuuꞌ niiꞌning nianiaꞌ niaꞌkoo.   
\c 23  
\s1 Jiisuuꞌke Bakaning Ampirinumpariarooꞌnaang Orokovuruꞌnaꞌ  
\r (Mak 12:38-39; Luk 11:43,46; 20:45-46)  
\p
\v 1 Teketa Jiisuuꞌke nantoong karinga eeꞌnoko teing bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌ,  
\v 2 “Teing boto naunuka eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnavitu Moosesi paariauꞌning bakaang boto nau-anta-koo.  
\v 3 Teeꞌkoo diikaning ovoꞌmaꞌnuka deempariko taaraverereriaing kapooꞌ nauraariaining, teka kapooꞌnanka teinge nkoaavaining diiꞌke nkoveriaukaꞌ, aiꞌ teinge tee kapooꞌ daankiaamaung nko-nkoi siong-antavaavaung.  
\v 4 Teinge tee poreꞌantavaarimaung mmauꞌ boto nantoonge tareaavaꞌnaang botoaarima, teka biiꞌka teinge okiꞌnooꞌ tareaavaꞌ.   
\p
\v 5 “Ookara kapooꞌnanka teinge nkoaamaing nantoonge oo-koo maroita nkoaamaung. Aaꞌnomaung: dootuuꞌkoong taaꞌniꞌanta teing dapapiꞌ daiꞌarikooꞌ, eeꞌnoko dootuuꞌkooning baarong-koong puraparari bakei isikeng kurumparikooꞌ.  
\v 6 Paroro kante-koo teꞌ ovontung biikanooꞌ baꞌnang-koo piavorokooꞌ. Napoꞌ pava dootuuꞌnairu-koo baꞌnavaꞌnaniꞌnanka tampeng-koo baꞌnaniaakooꞌ nantoonge ankampaariaꞌnaang.  
\v 7 Napoꞌ nantoong kunekuneꞌnairu-koo nantoonge onkeonkeꞌaarimaatooꞌnaang piavorokooꞌ ‘Nau-anta Pankaing’ tampaarima.  
\v 8 Teka diiꞌ teing ‘Nau-anta Pankaing!’ tantaariaukaꞌning, aiꞌ diikaang Siong-anta tee narung masikung otong, eeꞌnoko diiꞌ teing namaiaꞌ makosinuka.  
\v 9 Eeꞌnoko napoꞌ naning narung anke kansiꞌkoo diuma tamperiaukaꞌ, aiꞌ diiꞌ teing narung masikung Diuma otong, eeꞌnoko tee tee paning-koo otomaung.  
\v 10 Eeꞌnoko nau-antananka pankeng tantaariaukaꞌ, aiꞌ diiꞌ teing tee narung Nau-anta Pankaing otoꞌderuring tee Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌ.  
\v 11 Naning diiꞌkoo pankaing masikung tee eeꞌnung diiꞌkoo meuꞌke pakupaku nkovuaing.  
\v 12 Baa tee naning baka deto basiaramaung damaꞌke doonko basi deemparavaing, eeꞌnoko baa tee naning boonko noruꞌari otomaung tee tee eeꞌnung deto basi deemparavaing.   
\s1 Jiisuuꞌke Teing Boto Keperuuꞌnavitu Iooꞌuruꞌnaꞌ Ampirinumparikoꞌnung-koo  
\r (Mak 12:40; Luk 11:39-52; 20:47)  
\p
\v 13 Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ boto naunuka eeꞌnoko diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, bakei toraꞌkiriaining diiꞌ ampirinunuka. Diiꞌ eeꞌning diiꞌka muuꞌ paninung-koo tuntariaruma niiꞌning napoꞌ tauraꞌperereriarukooꞌ teꞌ tumparipeuꞌning.  
\v 14 Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ boto naunuka eeꞌnoko diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, bakei toraꞌkiriaining diiꞌ ampirinunuka. Diiꞌke naaroonku biikaning kapooꞌnanka pariꞌererima opevurerererikooꞌ kunsi isikanankai dakarakaꞌdarima nantoonge tampaꞌ ooraariiꞌnaang. Teeꞌkoo diiꞌ teing bakei aaꞌnaꞌ kiimatarariaining.  
\v 15 Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ boto naunuka eeꞌnoko diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, bakei toraꞌkiriaining diiꞌ ampirinunuka. Nanunanuꞌ isipoꞌ basi nkoverikooꞌ pirung-koo daue eeꞌnoko kansiꞌkoo narung naning diiꞌkoo bereꞌaraaꞌnaang, eeꞌnoko tenang diiꞌanko poko diiꞌke bakei diiꞌkoo dau basinaꞌ mosianung-koo nanuꞌkoong deeng-antaverikooꞌ.  
\v 16 Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ kaputuꞌdariri nantoong taung nau-anta-koo piarorimaing aaꞌperima, ‘Naning dootuuꞌnava pankava tampuma marakavaravaing tee kapooꞌ otoaꞌ, teka baa tee naning dootuuꞌnava pankava-koong kooro tampuma marakavaravaing tee tee daiꞌari otong tee bakaang maraka-anta dupe-anta-koo.’  
\v 17 Diiꞌ bakei kaputuꞌnuka mutaanang-kooning, arera teing-koo aing-koo aaꞌning-koo dau basi: kooro niiꞌnooꞌ dootuuꞌnava pankava tee kooro meekaꞌantavumanava?  
\v 18 Napoꞌ aaꞌperikooꞌ diiꞌke, ‘Naning boonturoma-koo marakavarako kapooꞌ nkoaravaukaꞌnung, teka naning teꞌ kapooꞌ darimpaamaung-koo marakavarara deekoꞌ teie tee tee dupe-antavuaing.’  
\v 19 Diiꞌ bakei kaputuꞌnuka mutaanang-kooning, arera kapooꞌ pankaing masikung teing-koo, tee kapooꞌ darimpaamaung aiꞌ teꞌ boonturoma tee kapooꞌ teꞌ darimpaamaung meekaꞌantavumaung?  
\v 20 Teeꞌkoo baa naning boonturoma-koo marakavaravaing tee teꞌkoo marakavaravaing eeꞌnoko ookara kapooꞌnanka teke otoroining-koo nariꞌ.  
\v 21 Eeꞌnoko baa tee naning dootuuꞌnava pankava-koo marakavaravaing tee teva-koo marakavaravaing eeꞌnoko tee-koo Kumponing-koo teke otomaung-koo nariꞌ.  
\v 22 Eeꞌnoko baa tee naning paning-koo marakavaravaing tee tee Kumponing bakanooꞌ baꞌnanui tare nkoroma-koo marakavaramaang eeꞌnoko napoꞌ tee-koo teꞌ baꞌnanui otomaung-koo nariꞌ.   
\p
\v 23 “Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ boto naunuka eeꞌnoko diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, bakei toraꞌkiriaining diiꞌ ampirinunuka, aiꞌ diiꞌke tee avutevuꞌ napoka dovang okiꞌnarekaꞌ kivoranaꞌ tankaamperima baarauni-koo˜ namanto Kumponing averikooꞌ, sirivitaꞌ dovang koꞌdompuuꞌ, teka teing kapooꞌ boto-koo pankeng damaꞌduerikooꞌ aaꞌning: aarumo koontoꞌnaꞌ simpeꞌ, aarumo piaa unaa-anta-poꞌnung, eeꞌnoko Kumponing masikaꞌantavui kakeꞌiiari otoꞌ. Aing eeꞌning teing diiꞌke naroꞌka nko-koo makosining.  
\v 24 Diiꞌ kaputuꞌnuka taung nau-anta-koo piarorimaing, okiꞌnarekaꞌ kapooꞌnanka aaꞌnaꞌ pukerariri maaꞌerikooꞌ, teka kapooꞌ pankaing opoꞌ dunkumperikooꞌ.   
\p
\v 25 Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ boto naunuka eeꞌnoko diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, bakei toraꞌkiriaining diiꞌ ampirinunuka˜. Diikaning kaapunanka-koo eeꞌnoko bantovantoꞌnanka-koo damaꞌdu aaꞌnaꞌ kiiroraaꞌantaverikooꞌ duuꞌperima, teka kuung teing-koo bakiaaꞌke maantoꞌ, eeꞌnoko mono bakaang pia narung siong.  
\v 26 Diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu kaputuꞌnuka, tutung kuung kiiroraaꞌantaverimaatoai teing diikaning kaapu eeꞌnoko bantovantoꞌnanka aaꞌnoainaꞌ damaꞌdu nariꞌ kiiroraaꞌ otoai.   
\p
\v 27 Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ boto naunuka eeꞌnoko diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, bakei toraꞌkiriaining diiꞌ ampirinunuka. Diiꞌ kuvi dakoꞌdoma damaꞌdu aaꞌnaꞌ kiiroraaꞌantavaamaing-pinaꞌ oroꞌnuka damaꞌdu-eta tampaꞌ oroꞌparaaꞌnaang, teka kuung bakei booꞌnuka-koong makeꞌke maantoꞌ eeꞌnoko amutemuriiꞌ kuꞌmiꞌnanka.  
\v 28 Teeꞌ nariꞌ diiꞌ damaꞌdu-eta nantoonge koontoꞌnuka-pinaꞌ ooraarimaung teka diiꞌkoo kuung ampirinunge˜ maantoꞌ eeꞌnoko boto totoꞌke.   
\p
\v 29 “Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ boto naunuka eeꞌnoko diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, bakei toraꞌkiriaining diiꞌ ampirinunuka. Diiꞌke nakaro-nupoong dakoꞌaaruꞌnooꞌ tampaꞌ kanierikooꞌ, koontoꞌnuka biikaning dakoꞌdomanairu tampaꞌ nepunepuꞌerikooꞌ.  
\v 30 Aaꞌperimaung, ‘Niiꞌ tenang nakaro-nupoong niikakatauro otorokoꞌnang oꞌnori dei nakaro-nupoong dupisiꞌaariko pakumariarupeuꞌ.’  
\v 31 Teka daang dakarakaꞌdarima teeꞌ minkurarikooꞌ, aiꞌ diikaang aarumoi teing biurukaaꞌ siraꞌdurimaung nakaro-nupoong tero dupisiꞌaaruꞌning.  
\v 32 Aiaꞌ enang dupe-antaveriaing teeꞌ nariꞌ tee temuriiꞌ aarumo orara diikakatauroi tero nkoaakoꞌnung.  
\v 33 Diiꞌ borukoporonuka, boruꞌ doparopa-poꞌnung baurukaaꞌ, arekeeꞌ napoꞌ dontaꞌperipeuꞌ tenang Kumponinge tuutunanturira mosianung-koo beꞌkoo tanturiko?   
\p
\v 34 “Teeꞌkoo ninge nakaro-nupoong diiꞌanko botoarampaing eeꞌnoko Daari Meekung-koo norukasiꞌnuka eeꞌnoko nau-antanuka. Niiꞌning tee teing-koo diiꞌke dupisiꞌerereriaining aaꞌbarataꞌ dovang-koo biꞌerererima. Eeꞌnoko niiꞌning teing muraꞌereriaining diikaning pava dootuuꞌnanka-koo kuunge osi kanteveri bataꞌererima.  
\v 35 Tee tee ookara urikupoong koontoꞌnuka dupisiꞌaarikoꞌning-koong tuutunang diiꞌke komperiaing teing-koo Eebeloꞌketa bera Sakaraiaꞌkoo basinooꞌka, tee Sakaraiaꞌ tee Berakaia bauring boonturoma eeꞌnoko meekavaro-koo meuꞌka diiꞌke diumaraang-koo kuunge dupisiꞌeruꞌnung teꞌ dootuuꞌnava pankava-koo.\f + \fr 23:35 \ft Tenaanka tutunaꞌnung eeꞌnoko asiꞌnung nantoong tampeng orenge tavaaretuꞌnaanka Daari Meekung-koo minkuari otoining-koo. (\xt Pupuꞌ 4:8; 2 Noruꞌanta 24:20-21\ft )\f*  
\v 36 Masikaꞌ naurampimang, aing teing ookara kapooꞌnanka enanavarang-koo basiarako toraꞌkiriaing.”   
\s1 Jiisuuꞌ Orarunsiaruꞌnaꞌ Jerusalemaꞌ Kiimatanumpoꞌ Deemparako  
\r (Luk 13:34-35; 19:41-44)  
\p
\v 37 “Oi bakaꞌ Jerusalemaꞌnupoong, Jerusalemaꞌnupoong, dupisiꞌerererimaing Kumponing bakaning nakaro-nupoong, eeꞌnoko teing diiꞌkoo botovurimaing kapange tooꞌpererima dupisiꞌerererikooꞌ, arekeeꞌning batei-koo ninge diiꞌ naroꞌkoo karirampimaung kokoreeꞌke baurukaaꞌ kupaꞌkoo boong naroꞌurimanaꞌ, teka diiꞌ arooꞌdariaung.  
\v 38 Aing ee, Kumponinge diikanooꞌ osi siꞌduring diiꞌke diiꞌka tare-koo bera nuampavooꞌnaang.  
\v 39 Eeꞌnoko naurampimang diiꞌke tee ning napoꞌ oomeriarooꞌnaang bera tenang batei aaꞌmeriainang,  
\q1 ‘Biraankenung tee naning Ovoring bakaang miring-koo pomaatomaung.’” \rq (Kena 118:26)\rq*   
\c 24  
\s1 Taaꞌniꞌantananka Doong Asiꞌkoong  
\r (Mak 13:1-13; Luk 21:5-19)  
\p
\v 1 Teketa Jiisuuꞌ dootuuꞌnava pankava-ita siarara tenkenuko bakaning barevare-nupoong tee-anko porouꞌ avatevaronanka-koo nau-antavaavaꞌnaang.  
\v 2 Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Aing kapooꞌnanka diiꞌke ee ooverimang? Masikaꞌ naurampimang, teing aing kapananka teing tuurampaavaining. Teinge piatooroi deroaama nareꞌ niiꞌnareꞌkoo daue panteꞌarioꞌ sipaavaukaꞌ.”   
\p
\v 3 Teketa Jiisuuꞌ teke Oliveꞌpoꞌnamii-koo baka baꞌnanuioꞌ bakaning barevare-nupoong tee-anko porora biiꞌka otoroi niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Naumeriai tee areꞌmoong teeꞌ nkoaravaing, eeꞌnoko taaꞌniꞌanta aming daꞌ poaing-koong, eeꞌnoko aung batei oparavaing-koong taaꞌniꞌanta aminge?”   
\p
\v 4 Teketa Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Bakei, tarerariri otoriaing nantoonge poo-antaraariꞌneeng.  
\v 5 Aiꞌ nantoong mmauꞌke tee poroma nkaang miring tampaama aaꞌpaavaing, ‘Ning tee eeꞌnung Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌ,’ eeꞌnoko teeꞌ nkoarima nantoong mmauꞌ tosiaariko siompaariaing.  
\v 6 Eeꞌnoko diiꞌke tee karenanka tavoꞌkuko eeꞌnoko tamung minkuaako taaraveriaing, teka diiꞌ eeꞌning tarerariaing diiꞌ domang puraaniriꞌneeng tee-koo, aiꞌ teing teing kapooꞌ teeꞌ oroꞌnanka nkoaravaining, teka botu mmeꞌ basiaravaꞌ.  
\v 7 Narung kansiꞌ iꞌamparama niiꞌnung kansiꞌ turampuainge. Eeꞌnoko narung muuꞌ iꞌamparama niiꞌnung muuꞌ turampuainge. Eeꞌnoko napoꞌ nantoong peera-koo booroainge, eeꞌnoko uꞌmiꞌnanka nkoaravai niiꞌning kansiꞌnanka-koo.  
\v 8 Aing teing tamung tutunaꞌning sisikeerananka manikuma mantompumanaꞌ tootoꞌ pontoꞌke dueꞌuko.   
\p
\v 9 “Eeꞌnoko tenang eeꞌnang diiꞌ teing daiꞌdaarira tavoꞌdaariaining orakaꞌ nkoraariiꞌnaang, eeꞌnoko diiꞌkoo niiꞌning dupisiꞌdaariaing. Eeꞌnoko diiꞌ teing ookara nantoonge munteꞌdaariaining ning nkaang miring-poꞌnupoong deentariko.  
\v 10 Eeꞌnoko tenang eeꞌnang mmauꞌ nantoong tee biikaang masikaꞌanta-ita duaꞌariaing, eeꞌnoko niiꞌninge biiꞌmaikororiꞌ munteꞌaarima tooka kompai niiꞌning kare-nupoong-koo siaariai dupisiꞌaariiꞌnaang.  
\v 11 Eeꞌnoko mmauꞌ nakaro-nupoong oroꞌpariaing tenang daang Kumponing-etaining tamparima, eeꞌnoko mmauꞌ nantoong tosiaarima poo-antavaariai.  
\v 12 Eeꞌnoko tenang orara aarumo beremparako mmauꞌ biikaang piaa tee kaꞌmatompuaing.  
\v 13 Eeꞌnoko naning purimparioꞌ bera asiranaꞌmung basiaravaing deekoꞌ domamparavaing.  
\v 14 Eeꞌnoko tee tutung tee aung doorenang tampara ookara kansiꞌkoo daankiaavaing ookara nantoonge Kumponing bakaang muuꞌkoo tumpariainaꞌ taaravaavaꞌnaang, teketa tee-koo damaꞌdue doong asiꞌ tavoꞌkuaing.”   
\s1 Kapooꞌ Maarekusiꞌ Oroꞌparavainaꞌ  
\r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24)  
\p
\v 15 “Eeꞌnoko tenang tee kapooꞌ maremaare ooveriaing meepoꞌke donkonuioꞌ teie nakaronunge Danieloi minkuvuuꞌnaꞌ tee teꞌ meepoꞌ nuampa-antavuaing.” (Daari Meekung-koo deeruerira tasiꞌperipeuꞌ.)  
\v 16 “Tenang tee donkonuioꞌ ooaara teing aꞌ Judiaꞌnameng-koo otoroaining miinanka-koo deto bakei navoꞌka kooꞌariaing!  
\v 17 Naning daunavaro-koo otoaing deekoꞌ siarara pava-koo kuung beaukaꞌ bakaang kavo nka-koo.  
\v 18 Napoꞌ naning mintoong-koo otoainooꞌketa pava-koo toroaravaukaꞌ bakaang mononopaꞌ nka-koo.  
\v 19 Bakei piaaruꞌnuka otoroaing teing manikuꞌ kempoꞌnuka eeꞌnoko napoꞌ teing biurukaaꞌ noonooꞌkoo otoroaining, aiꞌ teing tapotaponuka, mmariꞌkoo makotuaꞌ.  
\v 20 Kunsirariaing tee aung batei mmaririainaꞌmung kamaari bakanang batei deemparavaukaꞌnaꞌ, niiꞌnooꞌ Doong Uaanaꞌmung deemparavaukaꞌ.  
\v 21 Tee arikung teꞌmung tavoꞌkuaing tee bakei dau basi aung kansiꞌ tutuntoma-ita nkoaruꞌning-koo bera eꞌmung doong-koo basinooꞌkoo, eeꞌnoko napoꞌ damaꞌke teeꞌ basi otoaukaꞌnunge.  
\v 22 Teing doong arikeng Kumponinge apukaꞌantavuaruko deekoꞌ ookara nantoong teing oparipeuꞌning, teka Kumponinge bakaning miruꞌnisinuka piaavurima tee batei apukaꞌantavui miruꞌuuꞌnung.   
\p
\v 23 “Eeꞌnoko tenang eeꞌnang niiꞌnung naninge aaꞌduriko deekoꞌ, ‘Ooveriai, aung tee Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌ tavoꞌkuaing-koong!’ niiꞌnooꞌ aaꞌpuko, ‘Auntang!’ tee masikaꞌantaveriaukaꞌ.  
\v 24 Aiꞌ teing nakaro-nupoong eeꞌnoko pakoꞌpariꞌniiꞌnuka daang Kumponing-etaning tamparimaing porora taaꞌniꞌanta pankenanka taꞌnimpaariiꞌnaꞌ nkoaavaing nantoong tosiaarima Kumponing bakaning naroꞌka papaara-antavaariiꞌnaang, tavoꞌarapeuꞌnung-pinaꞌ.  
\v 25 Ooveriko, aung tee ninge tero uroꞌkanooꞌke naurampimang.  
\v 26 Teeꞌkoo naninge niiꞌnunge naururima aaꞌduriko, ‘Auntanto meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌke otomang,’ teꞌ beriaukaꞌ. Napoꞌ aaꞌpuko deekoꞌ, ‘Aung anke kuunge otomang,’ tee masikaꞌantaveriaukaꞌ.  
\v 27 Teka tee piping isipoꞌketa pipimpuma ootukunairu namuꞌke sirakaꞌpumanaꞌ teeꞌ nariꞌ ookarai oomaavaing ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing moko.  
\v 28 Areꞌ tokoo bonkuꞌ otoainooꞌ teing mareoiꞌnanka teꞌ oosiarima siraꞌpaavaing.”   
\s1 Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing Poainaꞌ  
\r (Mak 13:24-31; Luk 21:25-33)  
\p
\v 29 “Tenang eeꞌnang namuꞌke mankiꞌantananka teing doong-koo tavoꞌkuaining tankinuko tee duaaꞌ tee tenang mutaanampuaing, eeꞌnoko kaara arakavaravaukaꞌ, eeꞌnoko beentoꞌnanka paning-eta tankavariai. Eeꞌnoko teing purintoꞌnanka kapooꞌ paning-kooning teing dankampuriaininge.  
\v 30 Eeꞌnoko tenang eeꞌnang tee taaꞌniꞌanta Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing ookara kansiꞌ tare-koo poaing-koong oroꞌparavaing teke paning-koo, eeꞌnoko nantoong ookara kansiꞌkooning tenang eeꞌnang avoreaama orarunsiariaing. Eeꞌnoko teinge ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing taaꞌniꞌmoi moko oomaavaing, purintoꞌ ninka kamoꞌke depeto aaꞌnaꞌ meenaꞌmoi.  
\v 31 Eeꞌnoko ninge tuuviri aaꞌnaꞌ karantavama˜ botoarampaing teing nkaning koosinunanka, eeꞌnoko teinge oosiaariaing teing nkaning miruꞌnisinuka kansiꞌkoo ookutunairu-eta.   
\p
\v 32 “Enang tee diiꞌke tee baisirovang ooverira noruꞌeriaing, aaꞌnomaung: Tenang paraꞌ nenuvaraꞌuko noruꞌerikooꞌ teketa deto puaravuuꞌnaang dueꞌka.  
\v 33 Teeꞌ nariꞌ napoꞌ diiꞌke teing aing ookara kapooꞌnanka ooverira noruꞌeriaing tee tee dueꞌ, karanaang-anko poing.  
\v 34 Masikaꞌ naurampimang ninge diiꞌ, aing enanavarang mmeꞌ paaꞌariaruko nkoaravaing teing aing kapooꞌnanka ookara.  
\v 35 Paning eeꞌnoko kansiꞌ teing paaꞌareaining teka nkaang kara tee paaꞌaravaukaꞌnung.”   
\s1 Doong Eeꞌnoko Batei Naninge Noruꞌuaꞌ  
\r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30; 17:34-36)  
\p
\v 36 “Naninge noruꞌuaꞌ tee doong eeꞌnoko tee batei. Koosinunanka paning-kooninge noruꞌaavaꞌ. Napoꞌ ninge, tee bauringe, noruꞌampaꞌ, teka teie narunge Mmaꞌke noruꞌui otong tee batei.  
\v 37 Teeꞌ nariꞌ Nooaꞌ bakanang nkoaruꞌnaꞌ nkoaravaing tee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing moainang.  
\v 38 Aaꞌnokoꞌnaꞌ: tenang batei doua pankaing mmeꞌ poaruko taamanaama, naikaama, nampeema otorokoꞌ bera Nooaꞌ aakaꞌnareng-koo tumparuꞌnaꞌmung-koo basi.  
\v 39 Tee kapooꞌ nkoaravaing-koo noruꞌ otoroaꞌ bera douai pora teing ookara aaruvuruꞌ. Teeꞌ nariꞌ eeꞌnaꞌ nkoaravaing tenang ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing moainang.  
\v 40 Kenaankara naninka mintoong-koo otoreko narung tenaanka-koo pariꞌuma, narung sipuaing.  
\v 41 Napoꞌ manikumaara kenaankara-koo nariꞌ iinkureko nani pariꞌuma nani sipuaing.   
\p
\v 42 “Teeꞌkoo tanatarariri otorimaatoai, aiꞌ diiꞌke tee noruꞌeriaꞌ tee diikaang Ovoring poainaꞌmung.  
\v 43 Teka eeꞌ noruꞌeriaing diiꞌke, naninge pava okovenunge tee bakiaaꞌnko pomanang muunga noruꞌui dei tee tee maamuari otopeuꞌ tee bakaang pava pesiꞌkoo tauraꞌpuaꞌ.  
\v 44 Teeꞌ nariꞌ diiꞌ maamurariri otoriainge, aiꞌ tee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tenang batei ning moaing-pinaꞌ noruꞌmeriaruko moaing.”   
\s1 Mirumiruꞌ Naninka Kenaankara Mintoomparetuꞌnaꞌkoong  
\r (Luk 12:42-46)  
\p
\v 45-46 “Baa tee naning matau, bakaang ovoringe bakanava tare-koo botovumaung, naning kakeꞌiinara botovotonaaꞌnuka batei makosinang bauꞌkoo miruꞌnisi, biraanke-antavuaing tee botovotonaaꞌ bakaang ovoringe pora teeꞌ nkoarako meuꞌpura.  
\v 47 Masikaꞌ naurampimang ninge, teie ookutuning kapooꞌ okovumaing-koo tarenara deeng-antavuaing.  
\v 48-50 Teka teie botovotonaaꞌke orarai eeꞌ noruꞌuaing deekoꞌ, ‘Nkaang ovoring anaꞌaring poꞌkoo,’ eeꞌnoko tavuꞌ tutumpuriai teing niiꞌning botovotonaaꞌnuka, eeꞌnoko teing ninka nantoong naikaama kanuꞌarimaing ninka nariꞌ nkoariai, teie bakaang ovoringe poma meuꞌpuuꞌnaang doong paapaaꞌui otoainaꞌmung tee poꞌkoo, eeꞌnoko batei noruꞌuaukaꞌnang.  
\v 51 Eeꞌnoko teie aaꞌnaꞌ kiimatavuaing tee, eeꞌnoko naroꞌ sipuai teing ninka ampirinunuka ninka, teꞌ eeꞌnooꞌ nantoong biromparima siꞌdaꞌ dovang kakirinkuarimatoainooꞌ sisikeera-koo otoroi.”   
\c 25  
\s1 Mirumiruꞌ Teing Neraiꞌ Nanaiꞌkoong  
\p
\v 1 “Tenang eeꞌnang tee tee muuꞌ paninung tee teing pinaꞌ neraiꞌ nanaiꞌ oroꞌparavaing biikaning daamunanka kompai nampeesinung kuneꞌkoo berouꞌning onkeonkeꞌaavaꞌnaang.  
\v 2 Paꞌnokoꞌ teing-koo mutaanang-kooning eeꞌnoko paꞌnokoꞌ matau-poꞌning.  
\v 3 Teinge mutaanang-kooninge biikaang daamu nkavaama karasini nariꞌ nkavaavaruuꞌ.  
\v 4 Eeꞌnoko teinge matau-poꞌning karasininanka nariꞌ daamu-koo nkavai berouꞌ.  
\v 5 Teka tee nampeesinung poꞌkoo anaꞌaruꞌ. Anaꞌarioꞌ teing duunkaamparira aasiauꞌ.  
\v 6 Teketa meuꞌnamang boku karouꞌ aaꞌpuma, ‘Nampeesinung aung enang pomaang. Porira kuneꞌeriai.’  
\v 7 Teketa teing neraiꞌ tantearira biikaning daamunanka pankaꞌpauꞌ.  
\v 8 Teketa teing mutaanang-kooninge teing matau-poꞌning karasini-koo eentavaarima aaꞌpauꞌ, ‘Niiꞌning pareꞌmereriai karasini-koo. Niikaning daamunanka siriꞌarining.’  
\v 9 Makuꞌaama aaꞌpauꞌ, ‘A, niiꞌkoo aaꞌ ookara-koo makotuarooꞌnaang. Makosi berira karasini baaveaamaing-ankoa mooꞌsiiriaing.’  
\v 10 Teka tenang mmeꞌ nanai otoroko karasini mooꞌkoo tee nampeesinung teꞌ basiaruꞌ. Eeꞌnoko teing neraiꞌ matau-poꞌning maamuariri otorokoꞌning tee ninka nariꞌ kuung tumpariruꞌ nampeesi-koong paroro-koo. Eeꞌnoko beroko karanaang daꞌparuꞌ.  
\v 11 Napoꞌ damaꞌke teing niiꞌning napoꞌ porora aaꞌpaakoꞌ, ‘Ovoring, ovoring, daateꞌmeriai.’  
\v 12 Teka teie makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, ‘Masikaꞌ naurampimang, ninge diiꞌ noruꞌdampiaꞌ.’  
\v 13 Teeꞌkoo tanatarariri otorimaatoai diiꞌ, aiꞌ diiꞌke tee doong eeꞌnoko batei noruꞌeriaꞌ ning toromaravainooꞌ.”   
\s1 Tee Mirumiruꞌ Mooniꞌ Tankaampuruꞌnaꞌkoong  
\r (Luk 19:11-27)  
\p
\v 14 “Napoꞌ tee muuꞌ paninung aunge minkunaae paara-anta-koo makosi. Narunge naninge ovoringe isipoꞌ niiꞌnameensiꞌkoo tenkenuma bakaning botovotonaaꞌnuka bokuvurira mooniꞌ tankaampuruꞌ teinge bakaang mooniꞌ tare-evaavaꞌnaang.  
\v 15 Tutunaꞌnung paꞌnokoꞌ kokoreiꞌnamiku avuuꞌ. Teketa kenaanka-nung kenaanka kokoreiꞌnamiku avuuꞌ. Teketa beenaumo-nung narung kokoreiꞌnamiku avuuꞌ. Biikaang matau siompui teeꞌ tankaampuruꞌ. Teketa tenkenuuꞌ.  
\v 16 Teketa tee paꞌnokoꞌ kokoreiꞌnamiku nkavuuꞌnung namuꞌke bera teie tee mooniꞌ mintoong-antavuuꞌ eeꞌnoko daua napoꞌ paꞌnokoꞌ kokoreiꞌ basi-antavuuꞌ.  
\v 17 Napoꞌ tee kenaanka kokoreiꞌnamiku nkavuuꞌnung bera teeꞌ nariꞌ nkoaruꞌ. Teie napoꞌ asiꞌning kenaanka kokoreiꞌnamiku basi-antavuuꞌ.  
\v 18 Teka teie naninge narung kokoreiꞌnamiku nkavuuꞌnunge bera kansiꞌ nenkeꞌura dinkung-koo dakoꞌuuꞌ tee mooniꞌ ovoring bakaang.   
\p
\v 19 Teketa pankaroompuioꞌ tee teing biikaang ovoring toroarara baakeenevuruꞌ teing.  
\v 20 Eeꞌnoko teie naninge paꞌnokoꞌ kokoreiꞌnamiku nkavuuꞌnunge napoꞌ niiꞌning paꞌnokoꞌ kokoreiꞌnamiku poꞌantavuuꞌ nariꞌ pora aaꞌpuuꞌ, ‘Ovoring, dake tee ning paꞌnokoꞌ kokoreiꞌnamiku ameuꞌ. Ooveko ninge napoꞌ niiꞌning paꞌnokoꞌ kokoreiꞌ basi-antavantuꞌnung.’  
\v 21 Bakaang ovoringe makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘Bakei tampaꞌ nkoveuꞌnung, daꞌ tee botovotonaaꞌ tampara, kakeꞌiinung. Aing-koo okiꞌning-koo tampaꞌ kakeꞌiiraruꞌnung-koo ninge tee kapooꞌnanka mmauꞌnanka tare-koo siꞌdampaing. Enang pora niꞌninka nariꞌ dotumareaing.’   
\p
\v 22 Napoꞌ tee kenaanka kokoreiꞌnamiku nkavuuꞌnung pouꞌ. Pora aaꞌpuuꞌ tee ovoring, ‘Dake tee ning kenaanka kokoreiꞌnamiku ameuꞌ. Ooveko enang tee ninge napoꞌ asiꞌning kenaanka kokoreiꞌnamiku basi-antavantuꞌnung.’  
\v 23 Bakaang ovoringe makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘Bakei tampaꞌ nkoveuꞌnung, daꞌ tee botovotonaaꞌ tampara, kakeꞌiinung. Aing-koo okiꞌning-koo tampaꞌ kakeꞌiiraruꞌnung-koo ninge tee kapooꞌnanka mmauꞌnanka tare-koo siꞌdampaing. Enang pora niꞌninka nariꞌ dotumareaing.’  
\v 24 Teketa napoꞌ tee naning narung kokoreiꞌnamiku nkavuuꞌnung teꞌ pouꞌ. Pora aaꞌpuuꞌ, ‘Ovoring ee, daꞌ tee bakei naning ivekung noruꞌdansi oꞌnong. Dakaning botovotonaaꞌnuka poreꞌoromatoko damaꞌ pora derararaaꞌnaang.  
\v 25 Teeꞌkoo daꞌ dataramparura mera tee aung dakaang mooniꞌ bakuꞌantuꞌ kansiꞌkoo kuung. Ooveko, aung tee dakaang kapooꞌ.’  
\v 26 Bakaang ovoringe makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘Daꞌ bakei orara botovotonaaꞌ, kakaruaꞌ. Teeꞌ minkumeinaare ninge enang toro-antavamaꞌnaang daꞌkoo. Masikaꞌ ee noruꞌmei otong ning naning ivekung? Nkaning botovotonaaꞌnuka poreꞌoromatoko damaꞌ mera deramaramaung ee?  
\v 27 Teeꞌ noruꞌmei deekoꞌ arekeeꞌkoo nkaang mooniꞌ beeng-koo sipearuuꞌ, toromarara nkaning taakoreꞌning ninka nkavampeuꞌnung?  
\v 28 Tee narung kokoreiꞌnamiku pariꞌerira tee naning kivora kokoreiꞌnamiku otoꞌevuing averiai.  
\v 29 Aiꞌ baa tee naning bereng-anta-nko dau basinaꞌ napoꞌ avuꞌkoong. Eeꞌnoko tee naning bereng-anta-nko deeaung teing otoꞌevuining naroꞌka pariꞌkoonge.  
\v 30 Enang damaꞌdu duaꞌeriai aung botovotonaaꞌ tamunsiꞌnung teꞌ mutaananooꞌ, teꞌ eeꞌnooꞌ nantoong biromparima siꞌdaꞌ dovang kakirinkuarimatoainooꞌ sisikeera-koo otoroi.’”   
\s1 Jiisuuꞌke Damaꞌke Siivenkeꞌ Nkovuainaꞌ  
\p
\v 31 “Tenang eeꞌnang tee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing nkaang meenasi ninka moainang teing ninka nkaning koosinunanka ninka nariꞌ ning tee tee-koo nkaang baꞌnavaꞌnaniꞌ pipiꞌdaari-koo paning-koong-koo baꞌnanampaing daurarong taaꞌniꞌantamari.  
\v 32 Eeꞌnoko ookara kansiꞌkoo muuꞌnanka amutemuuꞌ teing ning-koo uroꞌkanooꞌ oosiariaining eeꞌnoko teka siivenkeꞌarampaing teeꞌ sipisipiꞌ tarenarai sipisipiꞌ eeꞌnoko meeꞌmeeꞌ simpeꞌuripeuꞌnaꞌ.  
\v 33 Eeꞌnoko aaꞌnoai, sipisipiꞌnanka ning-koo tampavine-aape siparampai, meeꞌmeeꞌnanka mareꞌaanavine-aape.  
\v 34 Teketa tenang ninge dauraronge aaꞌparampaing teing tampavine-koo otoroaining, ‘Porira diiꞌ Mmaꞌke biraankeruruꞌning barenku konsiiriai, aiꞌ tee muuꞌ paninung tee diiꞌkoo maamu-antavuuꞌnung kansiꞌ tutumparuꞌnooꞌketa.  
\v 35 Aiꞌ diiꞌke tee ning tenang peeramoko bauꞌmerikoꞌ. Ntong-koo karaaꞌmarako kapooꞌ nai-koong amerikoꞌ. Tenang damisimai deemari oꞌnoko kuung bokumerikoꞌ.  
\v 36 Tenang duaana oꞌnoaruko duaamerikoꞌ. Napoꞌ siipamoko tanatamerikoꞌ. Tenang kiimatanava-koo oꞌnoko porima beeroꞌmerikoꞌ.’   
\p
\v 37 “Teketa tenang teinge koontoꞌnukai makuꞌaama aaꞌpaavai tee, ‘Ovoring, areꞌka peeraroko oorampima bauꞌdampikoꞌ, eeꞌnoko ntong-koo nekeruꞌkiko kapooꞌ nai-koong arompikoꞌ?  
\v 38 Napoꞌ areꞌka damisimai deentari otoko oorampima kuung bokurampikoꞌ, eeꞌnoko areꞌka duaana otoꞌderuaruko duaantampikoꞌ?  
\v 39 Napoꞌ areꞌka siiparoko oorampima niiꞌnooꞌ kiimatanava-koo otoko beeroꞌdampikoꞌ?’  
\v 40 Eeꞌnoko ninge dauraronge makuꞌarama aaꞌparampaing, ‘Masikaꞌ naurampimang diiꞌ, aming kapooꞌ diiꞌke aing-koo mmarang-koo baruꞌ miring otoroaing-koo nkoveruꞌnung tee tee ning-koo nkoveruꞌnung.’   
\p
\v 41 “Napoꞌ aaꞌparampaing teing mareꞌaanavine-koo-nupoong, ‘Diiꞌ barakosiꞌnisinuka, beriai ning-ankoita tee-koo ntaꞌkoo otoi otoꞌkoo Sietaniꞌkoo eeꞌnoko bakaning koosinunanka-koo maamu-antanisi-koo.  
\v 42 Aiꞌ ning tee peeramoko diiꞌke bauꞌmeriarukoꞌ. Ntong-koo nekeruꞌkanko kapooꞌ nai-koong ameriarukoꞌ.  
\v 43 Damisimai deemari oꞌnoko kuung bokumeriarukoꞌ. Duaana-koo ataꞌteenko duaanameriarukoꞌ. Napoꞌ siipamoko eeꞌnoko kiimatanava-koo oꞌnoko diiꞌke tee ning taremeriarukoꞌ.’  
\v 44 Eeꞌnoko teinge napoꞌ makuꞌaama aaꞌpaavai, ‘Ovoring ee, arenang niiꞌke daꞌ aaꞌnoko oorampima pakurampiarukoꞌ, peeraroko, ntong-koo nekeruꞌkiko, damisimai deentari otoko, duaana-koo ataꞌsiiko, siiparoko niiꞌnooꞌ kiimatanava-koo otoko?’  
\v 45 Eeꞌnoko ninge makuꞌarama aaꞌparampai, ‘Masikaꞌ naurampimang, aming kapooꞌ diiꞌke aing-koo mmaikoriꞌkoo baruꞌ miring otoroaing-koo nkoveriaruuꞌnung tee tee ning-koo nkoveriaruuꞌnung.’  
\v 46 Teketa tee teing kiimatavariri doong kante teeꞌ nariꞌ otoroainooꞌ beroaing, teka teing koontoꞌnuka domampariri teeꞌ nariꞌ otoroainooꞌ beroaing.”   
\c 26  
\ms1 Jiisuuꞌ Sisikeera Toraꞌantavai Dupisiꞌaako Napoꞌ Domamparuꞌnaꞌ  
\mr (26:1–28:20)  
\s1 Jiisuuꞌ Mumunsiauꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53)  
\p
\v 1 Teketa Jiisuuꞌke teing aing karananka minku bakevura bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌ,  
\v 2 “Diiꞌke noruꞌeri otong tee Paroro Baariꞌkoong˜ makotuuꞌnaang doong deto keꞌmunta otong, eeꞌnoko ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee naninge tooka kompui tauraꞌmuaing, eeꞌnoko aaꞌbarataꞌkoo biꞌmaara dupisiꞌmaavaing.”   
\p
\v 3 Tenang eeꞌnang tee teing piristiꞌnuka-koo ovontung eeꞌnoko nantoong-koo pankenanka tee piristiꞌ pankaing bakanava-koo naroꞌariruꞌ, bakaang miring tee Kaiapasi.  
\v 4 Eeꞌnoko teinge Jiisuuꞌ aavavaara mooꞌaara tavaavaꞌnaang mumunsiauꞌ.  
\v 5 Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ, “Naꞌmoo paroro ninka nkoampiaukaꞌ nantoonge karingai turamaariꞌneenga.”   
\s1 Naninge Manikumai Jiisuuꞌ Beetania Duunie Sisiꞌuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8)  
\p
\v 6 Teketa tee Jiisuuꞌ teke Beetani-namono-koo otoko tee Saimoniꞌ tero oramuuꞌpoꞌnung bakanava-koo kuunge.  
\v 7 Eeꞌnoko tenang teke otoko nani manikuma tee-anko pouꞌ duuninaroꞌ\f + \fr 26:7 \ft Temuriiꞌ duuninaroꞌ tampuing tee kapang booꞌanta-koo, miring “alabasta”-koo, tekaꞌnisinamuriiꞌ. Duuni tampaꞌ nuuraaꞌ miring naaradaꞌ kuung sipaakoꞌnung, mooꞌ pankaing.\f* mooꞌ pankaing-koonaroꞌ nkavui. Eeꞌnoko tenie pora Jiisuuꞌkoo boreꞌkoo dau dakovuuꞌ teke taamang bantoꞌdomai baꞌnamparioꞌ.  
\v 8 Teeꞌ nkovuioꞌ teinge barevare-nupoonge ooaara iiravorora aaꞌpaakoꞌ, “Aung aming-koo anie tamung keraꞌpumaang?  
\v 9 Aung duuni tee mooꞌ pankaing-koo baavevuma mooniꞌ nkavuma ataꞌoiꞌnuka paku-koo makosi.”   
\p
\v 10 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke noruꞌura tee kapooꞌ teinge minkuaakoꞌnung aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌke aming-koo ani manikuma poreꞌantaverimang? Anie tee kapooꞌ tampara masikung ning-koo nkovuing.  
\v 11 Aiꞌ teing ataꞌoiꞌnuka teing diiꞌ ninka doong kante nariꞌ otorimaatoaining, teka ning tee diiꞌ ninka baruꞌ pankaroong oꞌnoriaukaꞌnung.  
\v 12 Tenang anie aung duuni ning-koo mono-koo dakovuma tenie tee ning dakoꞌmaavaing-koong maamu-antamuma teeꞌ nkovuing.  
\v 13 Masikaꞌ naurampimang, areꞌke tokoi tee doorenang tampara daankiaavainooꞌke ookara kansiꞌkoo tee kapooꞌ ning-koo anie nkovuing tee minkuaama ani norunoruꞌaavaing.”   
\s1 Judasie Kara Naroompuuꞌnaꞌ Jiisuuꞌ Sivuko Tavaavaꞌnaang  
\r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6)  
\p
\v 14 Teketa narung teing-koo nanaiꞌketa kenaanka-koo Judasi Kerioꞌnung tampaakoꞌnung, piristiꞌnuka-koo pankainuka-anko beuꞌ.  
\v 15 Bera niaꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌke ning aming ameripeuꞌ ninge tee Jiisuuꞌ diiꞌanko sianko?” Teeꞌpuioꞌ teinge mooniꞌning silivaꞌkooning beenaumo kivoranuri deeru-antavaara avauꞌ tee.  
\v 16 Teketa deto tee enang Judasie tooka kompui doona besiꞌuuꞌ Jiisuuꞌ teing-koo sivuainooꞌ.   
\s1 Ovoring Ninka Asirang-koo Taamanauꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-14,21-23; Jon 13:21-30)  
\p
\v 17 Doong tutunaꞌnaꞌmung basiarioꞌ tee paroro Juꞌ biikaang bereteꞌ iisiropa-koong, bakaning barevare-nupoong Jiisuuꞌanko porora tee niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Dake areꞌke niiꞌke tee Taamang Baariꞌkoong˜ maamu-antavampira naiampiiꞌnaang piaromaang?”  
\v 18 Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ, “Jerusalemaꞌnamono-koo berira naning narung ooveriaing ninge noruꞌansi oꞌnoing. Nauerima aaꞌperiaing, ‘Teie nau-antai aaꞌpuing, “Nkaang batei tokompansi oꞌnomaung miruꞌnisi enang dueꞌuing. Eeꞌnoko ning nkaning barevare-nupoong ninka teke dakanava-koo Baariꞌkoong Taamang naiampima norunoruꞌampiaing teꞌmung doong.” ’”   
\p
\v 19 Teketa teing barevare-nupoong teeꞌ Jiisuuꞌke nauvuruꞌnaꞌ berora maamu-antavauꞌ tee Baariꞌkoong Taamang.  
\v 20 Bera muumpuioꞌ Jiisuuꞌ teing ninka nanaiꞌketa kenaanka barevare-nupoong ninka teke baꞌnaniauꞌ.  
\v 21 Eeꞌnoko tenang taamanaama Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ, “Ninge masikaꞌ naurampimang diiꞌ, narunge diiꞌkoonge tee tooka kompui ning kare-nupoong-koo simuaing.”   
\p
\v 22 Teketa teinge teeꞌ taaravaara bakei orarunsiariruꞌ, eeꞌnoko Jiisuuꞌ narunaꞌ doompeitaaꞌ niaꞌ tutumpauꞌ aaꞌpaama, “Tee ee ning ee, Ovoring?”   
\p
\v 23 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuruꞌ, “Teie eeꞌnunge niꞌninka nariꞌ diisi-koo toonampematomaunge ning tooka kompui tauraꞌmuaing.  
\v 24 Ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee teeꞌ Daari Meekunge minkuvuuꞌnaꞌ nariꞌ nkomaravaing, teka tee naning ning tooka kompui kare-nupoong-koo simuaing tee bakei piaaruꞌ masikung, toraꞌkuainung. Bakei pontoꞌaravaruuꞌnung dei tampaꞌke.”  
\v 25 Teketa tenang teie Judasie eeꞌnunge tooka kompui tee Jiisuuꞌ kare-nupoong-koo tauraꞌpuainge aaꞌpuuꞌ, “Tee ee ning ee, Nau-anta Pankaing?” Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Eeꞌ, daꞌ eeꞌnung tee.”   
\s1 Jiisuuꞌke Ovoring Bakaang Taamang Nkoaamatoaing Miruꞌuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:22-26; Luk 22:15-20; 1Kor 11:23-25)  
\p
\v 26 Teketa teeꞌ taamanaama Jiisuuꞌke bereteꞌnu nkavura, biraankevura, pisiꞌuuꞌ. Pisiꞌura bakaning barevare-nupoong avurima aaꞌpuuꞌ, “Nkaverira naieriai, aung tee nkaang mono makosi.”  
\v 27 Teketa napoꞌ uaininareng avaako nkavura kompui tampaꞌ tampura Kumponing-koo teing avurima aaꞌpuruꞌ, “Aruꞌkoo naikiriai diiꞌ ookara.  
\v 28 Aung tee nkaang ereng nerakung kara naroong-anta pinkaꞌanta-koong makosi, mmauꞌ nantoong biikaang orarananka tontaꞌanta-koo dakoaravaing.  
\v 29 Enang tee ninge eeꞌ naurampimang, enang-eta deto naikamparooꞌnaang uaininaruꞌkoo bera teꞌmung uaini-koong urusiꞌ nerakung diiꞌ ninka nariꞌ naiampiainaꞌmunge basi Mmaꞌ bakaang muuꞌkoo kuunge.”  
\v 30 Teketa kenanavu kenavaara danto tenkenaara Oliveꞌpoꞌnamii-aape berouꞌ teing.   
\s1 Jiisuuꞌke Piita Penkemparavaing Uroꞌkanooꞌka Siraꞌpuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38)  
\p
\v 31 Teketa Jiisuuꞌke nauvurima aaꞌpuruꞌ teing, “Eꞌmung eeꞌnaꞌmung muunga diiꞌke ookarai ning siꞌmerira kooꞌdariiꞌnaang, aiꞌ Daari Meekunge tee tero teeꞌ minkuvuuꞌnung aaꞌpuuꞌnooꞌka,  
\q1 ‘Ninge tee sipisipiꞌ tanatanung tavanko teing sipisipiꞌnanka teing avitoitoi purarenkaꞌariaining.’ \rq (Sekaraia 13:7)\rq*   
\m
\v 32 Teka ning booꞌketa daaꞌmarara tee diiꞌkoo uroꞌke Kaaleliꞌnameng-koo meaing.”  
\v 33 Piitai makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ninge tee bakei daꞌ siꞌdampaukaꞌnung bane ainge niiꞌninge siꞌdaako dakaning kare-nupoong-koo avoreaama.”  
\v 34 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ninge masikaꞌ nauramaang, eꞌmung eeꞌnaꞌmung muunga kokoreeꞌ mmeꞌ kooꞌkuaruko beemuꞌpie daꞌ penkentaravaing niꞌninka nariꞌ oꞌnoremaung-koo.”  
\v 35 Teka Piitai napoꞌ aaꞌpuuꞌ, “Ning tee daꞌkoo penkemaravaukaꞌnung bane daꞌ ninka nariꞌ moompeainge.” Napoꞌ teing niiꞌning barevare-nupoong ookara teeꞌ nariꞌ kareauꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌ Ketsemani-nau-koo Kunsiaruꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46)  
\p
\v 36 Teketa tenang Jiisuuꞌ teing ninka bakaning barevare-nupoong niiꞌnooꞌ Ketsemani tampaakoꞌnooꞌ\f + \fr 26:36 \ft Ketsemani tee Duuni Miiꞌdoma miruꞌari otong. Teꞌ eeꞌnooꞌ sinang oliveꞌkoong miiꞌaakoꞌnooꞌ duuni nka-koo.\f* berouꞌ, eeꞌnoko teꞌ berora aaꞌpuruꞌ teing, “Aꞌ baꞌnanirioꞌ ning ankaꞌ mera kunsimaravai.”  
\v 37 Teketa Piita bokuvui eeꞌnoko Siebedi-baurinketa nariꞌ tapotaapoꞌ berouꞌ, eeꞌnoko orarunsiarama domang orakaꞌ deeꞌouꞌ.  
\v 38 Eeꞌnoko teing aaꞌpuruꞌ, “Nkaang domang tee orarunsie bakei booꞌpinaꞌ deeꞌantamuing. Anke otoriai niꞌninka nariꞌ tanatarariri.”  
\v 39 Teketa kato okiꞌnooꞌ bera teꞌ doonko kinkinura kansiꞌkoo teke kunsiaruꞌ aaꞌpuma, “Mmaꞌ ee, makosi deekoꞌ aung kiimata-koong kaapu baariꞌantameaing, teka tee nkaang pia deeaꞌ, daꞌ dakaang pia siong-koo makosi.”  
\v 40 Teketa napoꞌ teꞌ bakaning barevare-nupoong otorouꞌnooꞌ toroarara teing aasiaioꞌ oovuruꞌ teka. Eeꞌnoko teketa aaꞌpuuꞌ tee Piita, “Diiꞌ ee donkaang niꞌninka nariꞌ tanatarariri tamung okiꞌnooꞌ batei otoriarupeuꞌ?  
\v 41 Kunsirarima tanatarariri otoriaing parapaara-koo duaꞌdariꞌneenga, aiꞌ domange tee piarori otoritaaꞌ diikaang mono aruaruꞌdorimang.”   
\p
\v 42 Teketa napoꞌ kemuꞌkanaꞌ kato bera kunsiarama aaꞌpuuꞌ, “Mmaꞌ ee, aung kiimata ninge baariꞌkoo makosi deeaung deekoꞌ, makosi dakaang pia siompansi toraꞌpampaing.”  
\v 43 Eeꞌnoko napoꞌ pora teeꞌ teing aasiai otoroko oovuruꞌ, duta aasiꞌke tavurioꞌ.  
\v 44 Teketa napoꞌ teka sipurira napoꞌ beemuꞌpinaꞌ beuꞌ kunsiaraaꞌnaang teeꞌ nariꞌ minkuvuuꞌnaꞌ minkuvuma.  
\v 45 Teketa napoꞌ barevare-nupoong-anko toroarara aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌ ee mmeꞌ aasiri otong uaarorima? Ee aing, batei dueꞌumaang ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tooka kompui naninge simuuꞌnaang nantoong oreng biikaang bireng-koo.  
\v 46 Aiaꞌ, daaꞌdarira meriai. Ooveriko tee aung tooka kompui ning simuaꞌnaang enang pomaang.”   
\s1 Jiisuuꞌ Mooꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12)  
\p
\v 47 Tenang eeꞌnang tee Jiisuuꞌ teeꞌ karoi otoko tee Judasi nanaiꞌketa kenaanka-koong narung teꞌ basiaruꞌ. Tee ninka nariꞌ nantoong karinga bainatu dovang-poꞌnupoong eeꞌnoko taꞌbaka aaꞌning kompai porouꞌ, piristiꞌnuka-koo ovontung eeꞌnoko nantoong biikaning pankeuꞌ urantanuka aaꞌninge botoaaruꞌning.  
\v 48 Teie tooka kompui Jiisuuꞌ kare-nupoong-koo sivuuꞌnaang tee taaꞌniꞌanta maamu-antavuuꞌ aaꞌpuma, “Tee naning ninge nuunuampaing tee eeꞌnung naning diiꞌke bokotaanieriaing.”   
\p
\v 49 Jiisuuꞌanko namuꞌke bema Judasie aaꞌpuuꞌ, “Teie ee Nau-anta Pankaing!” Teeꞌ minkuvuma teka nuunuvuuꞌ.  
\v 50 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Mmaikoꞌ, kapooꞌ dake nko-koo poing nkoveaing.” Teketa tenang teing nantoong uroꞌkanooꞌ kooꞌarira Jiisuuꞌ bokotaaniaara daiꞌauꞌ tee.  
\v 51 Teeꞌ nkoaako narunge Jiisuuꞌ bakaning-koonge bakaang bainatu barampura piristiꞌkoong pankaing bakaang botovotonaaꞌ tekaꞌpuma domeꞌ eteꞌuuꞌ.  
\v 52 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Tee dakaang bainatu teꞌ bakanooꞌ napoꞌ sipeai, aiꞌ teing nantoong bainatue tavuꞌ nkoaavaining teing napoꞌ bainatue booroaining.  
\v 53 Aiꞌ dake ee noruꞌeaꞌ ninge Mmaꞌkoo karonko bakei mmauꞌ kokoreiꞌ koosinunanka aaꞌ namuꞌke beeꞌoaripeuꞌ ning paku-koo?  
\v 54 Teka teeꞌ nkoansi dei tee Daari Meekung-koong kara arekeeꞌ dupearapeuꞌ, aaꞌpui otoing, teeꞌ eeꞌ nkomaamatomanaꞌ nariꞌ nkomaavaing?”   
\p
\v 55 Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing nantoong karinga, “Diiꞌke ee ning tavuꞌ nkoaama bakiaaꞌkamaung deemerima bainatu dovang ninka ankonuꞌ poring ning daiꞌmeriiꞌnaang? Doong kante tee ning oomerioꞌ dootuuꞌnava pankava-koo doonanairu-koo baꞌnamari nau-antamaramaung, teka teke oꞌnoko diiꞌke ning daiꞌmeriaung.  
\v 56 Teka aung eeꞌ nkoaring tee Daari Meekung-koong kara nakaro-nupoonge daariauꞌnung dupearaaꞌnaang.” Teketa tenang teinge ookara bakaning barevare-nupoonge teka sipaara kooꞌariruꞌ.   
\s1 Juꞌkoong ovontunge Jiisuuꞌ Tuumpiauꞌnaꞌ Kakaꞌdekearira  
\r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55,63-71; Jon 18:13-14,19-24)  
\p
\v 57 Teketa teinge tee Jiisuuꞌ mooꞌauꞌninge Kaiapasi-anko beꞌantavauꞌ tee eeꞌnung piristiꞌnuka biikaang pankaing, teꞌ eeꞌnooꞌ teing boto naunuka eeꞌnoko teing pankeuꞌ urantanuka naroꞌariruꞌnooꞌ.  
\v 58 Teka Piitai damaꞌke isipoꞌketa kaarie sipuma bera teꞌ piristiꞌnuka biikaang pankaing bakanava-koo uroꞌmang basiaruꞌ. Bera teꞌ kuung tumparara teing ninka Juꞌ biikaang piatooronuka˜ ninka nariꞌ baꞌnanui otokoꞌ tokoonaꞌ nkoaavainaꞌ oovuuꞌnaang.  
\v 59 Eeꞌnoko Piita teꞌ baꞌnanui otoko teinge piristiꞌnuka-koo ovontunge teing ninka ookara koompaaraꞌnavitu karananka mareꞌniiꞌ besiꞌaakoꞌ Jiisuuꞌ tuumpi-kooning kara daaꞌaara deekoꞌ Jiisuuꞌ dupisiꞌaavaꞌnaang.  
\v 60 Teka teing kapooꞌ daaꞌaavaꞌ bane mmauꞌ daang minku nkonankai teke donkonai kara mmauꞌ minkuaakoꞌ. Asiꞌnaꞌmoong kenaanka naninka uroꞌkanooꞌ poreta aaꞌpuretuꞌ,  
\v 61 “Aunge tee aaꞌpumaung, ‘Ninge teva dootuuꞌnava pankava turampamira beenang doong-koo napoꞌ kaniampeuꞌ.’”  
\v 62 Teketa tenang piristiꞌnuka biikaang pankainge deto donkonura Jiisuuꞌ aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ ee bariꞌnaꞌ otoꞌderuaꞌ? Siraꞌdaravai aung-koo tuumpiramaung-koo!”  
\v 63 Teka Jiisuuꞌ teeꞌ nariꞌ kaꞌduuari otokoꞌ. Teketa teie piristiꞌnuka biikaang pankainge aaꞌpuuꞌ tee, “Ninge tee Kumponing domantooꞌ bakaang miring-koo aaꞌdamaang, naumeriai daꞌ tee Kumponinge tero Pakoꞌpariꞌniiꞌ niiꞌ domameri taremeriainooꞌkoo deekoꞌ, tee Karistooꞌ, Kumponing Bauring.”  
\v 64 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Eeꞌ, teeꞌ eeꞌnaꞌ masikaꞌ minkuemaang. Eeꞌnoko aaꞌdampiiꞌnaang ninge diiꞌ ookara: Damaꞌke tee ning tasiꞌmeriaing ning tee eeꞌnung Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing Daari Meekunge naururimaung kamoꞌke depeto pora ookara kansiꞌ tarevumaatoainung. Eeꞌ, Kumponing bakaang iriꞌ deto basi ninka moko oomerira tee diiꞌke tenang tasiꞌmeriaing.” \rq (Danielo 7:13)\rq*   
\p
\v 65 Teketa tenang teie piristiꞌnuka biikaang pankainge bakaang mononopaꞌ dereꞌura aaꞌpuuꞌ, “Aunge bakei Kumponing akapeuꞌumaang! Niiꞌ nantoong aung-koo kapooꞌ minku-koo piamoriaꞌ. Tee tee aung enang diiꞌka taaravering Kumponing akapeuꞌuko.  
\v 66 Enang bakaang kara simpeꞌerima arekeeꞌ noruꞌerimang?” Eeꞌnoko teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Aung tee booꞌkoo makosi.”  
\v 67 Teketa tenang oing-koo tutupaaꞌaama kiꞌbituauꞌ. Eeꞌnoko niiꞌninge tankoꞌpaakoꞌ aaꞌpaama,  
\v 68 “Daꞌ tee Kumponinge teroita Pakoꞌpariꞌniiꞌ nantoong domamperi tareveriainooꞌkoo deekoꞌ tarampeerarama˜ mansiꞌdari naumeriai baie tarui?”   
\s1 Piita Jiisuuꞌkoo Penkemparuꞌnaꞌ  
\r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18,25-27)  
\p
\v 69 Tuutunang˜ kuunge nkoarako tee Piita tee parang-koo kuunge pava-ita damaꞌdue baꞌnanuioꞌ nani neraiꞌnaꞌ botovotonaaꞌ tee-anko pouꞌ teꞌ. Pora aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ tee Jiisuuꞌ ninka tee ninka Kaaleliꞌnung ninka nanirimaung.”  
\v 70 Teka Piita penkemparuꞌ teing-koo ookara-koo uroꞌkanooꞌke, aaꞌpuma, “Ning tee kapooꞌ diiꞌke minkuerimatomaung noruꞌampaꞌ.”  
\v 71 Napoꞌ teketa danto tuntoma-navaro-koo bera teke otoko niiꞌnanie napoꞌ neraiꞌnaꞌke teka oovuuꞌ. Oovura teing nantoong teke otorokoꞌning nauvurima aaꞌpuruꞌ, “Aung tee naning tee ninka Jiisuuꞌ Nasaretiꞌnung ninka nariꞌ nanuremaung.”  
\v 72 Teketa napoꞌ penkemparuꞌ tee Piita marakavarama; aaꞌpuuꞌ, “Ninge tee naning noruꞌampaꞌ,”  
\v 73 Napoꞌ teketa otompuaruko teinge nantoonge teke donkonai otorokoꞌninge Piita-anko masipoꞌ berora aaꞌpauꞌ, “Bakei masikaꞌ daꞌ teie narung teing-koong, aiꞌ daꞌ tee teeꞌ teing-pinaꞌ karema siraꞌdaramang.”  
\v 74 Teketa Piita baka barakosiꞌarama\f + \fr 26:74 \ft Baka barakosiꞌarama eeꞌ minkuarapeuꞌ, “Masikung minkuamparui dei Kumponinge tamupeuꞌ!”\f* maraka-antavarama aaꞌpuuꞌ, “Ninge tee naning noruꞌampaꞌ!” Teketa namuꞌke kokoreeꞌ kooꞌkuuꞌ.  
\v 75 Teketa tenang Piitai norunoruꞌuuꞌ tee kara Jiisuuꞌke minkuvuuꞌnung, aaꞌpuuꞌnung, “Daꞌ tee kokoreeꞌ mmeꞌ kooꞌkuaruko beemuꞌpie penkentaravaing niꞌninka nariꞌ oꞌnoremaung-koo.” Eeꞌnoko teketa oko siarara aaꞌnaꞌ orarunsiarara biromparuꞌ.   
\c 27  
\s1 Jiisuuꞌ Pailatiꞌanko Tavoꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32)  
\p
\v 1 Teketa minkuaakotaaꞌ taneꞌpuioꞌ ookarai aaꞌninge piristiꞌnuka-koo ovontung eeꞌnoko nantoong-koo pankeuꞌ urantanukai Jiisuuꞌ dupisiꞌaavaꞌnaang maneauꞌ.  
\v 2 Eeꞌnoko daiꞌaara teketa tee Pailatiꞌanko, tee-anko Roomaꞌnung ovoꞌmaꞌanko, tavoꞌauꞌ.   
\s1 Judasi Keꞌniꞌaruꞌnaꞌ  
\r (Nka 1:18-19)  
\p
\v 3 Teketa tenang teie Judasie tooka kompui Jiisuuꞌ tauraꞌpuuꞌnunge tee maneauꞌnaꞌ oovura orarunsiaruꞌ. Eeꞌnoko orarunsiarara teing mooniꞌ silivaꞌnanka beenaumo kivora-nuri bera torovuuꞌ piristiꞌ pankenanka-koo eeꞌnoko nantoong-koo pankenuka-anko aaꞌpuma,  
\v 4 “Bakei orakaꞌ nkomarieeng! Tee naning orararopa kare-nupoong-koo tauraꞌpansieeng tavaavaꞌnaang.” Eeꞌnoko teinge pankenankai makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Tee tee kapooꞌ dakaang, niiꞌ tee-koo dake mankiꞌantameriaukaꞌnung.”  
\v 5 Teketa Judasie mooniꞌ teꞌ dootuuꞌnava pankava-koo kuung duaꞌura tenkenuuꞌ. Teketa bera keniꞌaruꞌ.  
\v 6 Teketa teinge piristiꞌkoo pankenankai teing mooniꞌnanka teka ukuaara aaꞌpauꞌ, “Aung tee boto-koo eeꞌ oroꞌ orokoari otong teꞌ meepoꞌ mooniꞌ koreꞌdoma siꞌkoo tee tooka-koong deemparako.”  
\v 7 Teketa teinge narung naning utau taꞌnang bakaang kansiꞌ mooꞌkoo kara naroompauꞌ nantoong Juꞌdeeaing teꞌ dakoꞌaarimaatooꞌnaang.  
\v 8 Eeꞌnoko teeꞌkoo eeꞌnaꞌkoo tevoraꞌ kansiꞌnavoraꞌ miring tookanavoraꞌ tampaamaung bera eꞌmung doonko basinooꞌ.  
\v 9 Eeꞌnoko teeꞌ nkoarioꞌ tee kara teie Jeremaiaꞌke nakaronarai minkuvuuꞌnung dupearuꞌ Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnooꞌka,   
\q1
\v 10 “Teinge beenaumo kivora silivaꞌnanka nkavauꞌ, teinge niiꞌninge Isireeli-nupoonge miruꞌauꞌning tee naning mooꞌkooning. Eeꞌnoko naning utau taꞌnang bakanameensiꞌ mooꞌauꞌ teinge, Ovoringe botomuuꞌnaꞌ.” \rq (Sekaraia 11:12-13; Jeremaia 32:6; 18:2)\rq*   
\s1 Jiisuuꞌ Pailatiꞌankoi Donkonuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38)  
\p
\v 11 Enang napoꞌ tee Jiisuuꞌ tee-anko ovoꞌmaꞌanko donkong-antavaioꞌ niaꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Daꞌ ee tee Juꞌnupoong biikaang daurarong?” Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Teeꞌ nariꞌ minkueinaꞌ oꞌnong.”  
\v 12 Teketa teinge pankenankai piristiꞌnuka-koo eeꞌnoko nantoong-koo daang tuumpiaako kasivuaꞌ karoarukoꞌ.  
\v 13 Teketa Pailatiꞌke niaꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Dake ee taaraveaꞌ otong kapooꞌ mmauꞌnanka-koo tuumpiraamaang daꞌ?”  
\v 14 Teka Jiisuuꞌke niiꞌnauꞌ kapooꞌnauꞌkoo makuꞌuriaꞌ. Teeꞌkoo tee ovoꞌmaꞌ aaꞌnaꞌ taꞌninuuꞌ.   
\s1 Barabas Jiisuuꞌke Paari-antavauꞌnaꞌ  
\r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:39–19:16)  
\p
\v 15 Tenang tee teke narung aarumo ovoꞌmaꞌke nkovukoꞌnung eeꞌ oroꞌ: Ookara mareꞌ kante-koo Taamang Baariꞌkoong˜ nkoaako tee narung naning kiimata-nupoong-koo simpiriꞌantaevurikoꞌ nantoong karikaꞌ piavorokoꞌnung.  
\v 16 Eeꞌnoko tenang eeꞌnang teke tee narung naning orara, ookarai noruꞌaakoꞌnung miring Barabas kiimata-nava-koo otokoꞌ.  
\v 17 Teeꞌkoo tenang nantoong karinga naroꞌaririoꞌ Pailatiꞌke niaꞌurima aaꞌpuruꞌ teing, “Anaanka-koo arera ninge simpiriꞌanta-koo piarorimang, tee Barabas aiꞌ tee Jiisuuꞌ, tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ tampaamaung?”  
\v 18 Teka eeꞌ noruꞌui, teinge tee Jiisuuꞌ mamairo-ita tee-anko tavoꞌauꞌnung.   
\p
\v 19 Teketa tenang Pailatiꞌ teke bakanooꞌke baꞌnanui kara simpeꞌdomai baꞌnanuioꞌ baꞌaang botoarioꞌ narung kara tee-anko poꞌantavauꞌ eeꞌ minku, “Tee naning kapooꞌ orararopa dake tokoonaꞌ nkoveaukaꞌ, aiꞌ ninge tee eꞌmung tee-koo noone ooamira domang aaꞌnaꞌ mankiꞌmoi oꞌnoing.”  
\v 20 Teka teinge piristiꞌnuka-koo eeꞌnoko nantoong-koo pankenankai dera-antavaarikoꞌ ookara nantoonge Barabas bake-antavuma Jiisuuꞌ dupisiꞌantavuaing tampaavaꞌnaang.  
\v 21 Teketa teie ovoꞌmaꞌke aaꞌpuuꞌ, “Anaanka-koo naninka-koo baa arera diiꞌke bake-anta-koo piarori otong?” Teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Tee Barabas.”  
\v 22 Teketa Pailatiꞌke nantoong niaꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Teka tee Jiisuuꞌ, tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ tampaamaung, arekeeꞌ nkoamaꞌnaang?” Teinge ookarai makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Aaꞌbarataꞌkoo taakaveaing tee.”  
\v 23 Pailatiꞌke makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Aming-koo, aiꞌ kapooꞌ orara aming nkovuing teie?” Teka teinge napoꞌ baruꞌ aaꞌnaꞌ bokiaama aaꞌpauꞌ, “Aaꞌbarataꞌkoo taakaveaing tee.”   
\p
\v 24 Teketa tenang Pailatiꞌke tamung kariarakoꞌnung noruꞌarara eeꞌnoko nantoonge karakarare tutumpaioꞌ teie ntong nkavura bireng duuꞌparuꞌ teing-koo karikaꞌkoo uroꞌkanooꞌke aaꞌpuma, “Ning tee kapooꞌ oꞌnoaꞌ, aung naning bakaang ereng ning-koo biromparavaukaꞌnunge, kapooꞌ diiꞌ diikaang.”  
\v 25 Eeꞌnoko ookara nantoonge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Makosi, bakaang ereng niiꞌkoo biromparavaing eeꞌnoko ookara-koo niurukaaꞌkoo.”  
\v 26 Teketa teie Barabasi simpiriꞌantavevuruꞌ. Teka teie Jiisuuꞌ muraꞌaavaꞌnaang botovuruꞌ Pailatiꞌke, eeꞌnoko damaꞌke aaꞌbarataꞌkoo taakavaavaꞌnaang botovuruꞌ.   
\s1 Piatooronukai Jiisuuꞌ Akapeuꞌaakoꞌnaꞌ  
\r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3)  
\p
\v 27 Teketa tenang ovoꞌmaꞌ bakaning piatooronukai Jiisuuꞌ ovoꞌmaꞌ bakanava-koo beꞌantavauꞌ, eeꞌnoko ookara piatooronukai teka tapoꞌeera koroauꞌ tee eeꞌ akapeuꞌaavaꞌnaang:  
\v 28 Teinge bakaning mononopaꞌnanka kiruꞌaara napoꞌ mononopaꞌ urumpumaung dauraronuka biikaang-pinaꞌ oroꞌ kurumpauꞌ tee-koo.  
\v 29 Teketa baakopo tooꞌmurintaaꞌpoꞌnung dauraronuka biikaang-pinaꞌ kaamaum paara tee-koo boreꞌkoo kurumpauꞌ. Eeꞌnoko banaꞌ kong-antavauꞌ tee-koo bireng-koo tampavine-koo eeꞌnoko tee-koo uroꞌkanooꞌ kinkinaakoꞌ aaꞌpaama, “Tampara masikung, Daurarong Juꞌnupoong Biikaang!”  
\v 30 Eeꞌnoko teinge tutupaaꞌaama banaꞌ pariꞌaama amutemuꞌke boreꞌkoo muraꞌaakoꞌ teie.   
\s1 Jiisuuꞌ Aaꞌbarataꞌkoo Taakavauꞌnaꞌ  
\r (Mak 15:20-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27)  
\p
\v 31 Teketa akapeuꞌaakotaaꞌ tee mononopaꞌ urung kiruꞌauꞌ, teketa tee bakaang masikung mononopaꞌ kurumpauꞌ tee-koo. Teketa aaꞌbarataꞌkoo taakavaavaꞌnaang beꞌantavauꞌ.  
\v 32 Teketa beroma naning narung kuneꞌauꞌ Sairini-nung miring Saimoniꞌ, eeꞌnoko teinge tee etuauꞌ tee teie aaꞌbarataꞌ nkaevuuꞌnaang.  
\v 33 Teketa Kolokataꞌ tampaamanooꞌ basi-antavauꞌ, miruꞌnooꞌ Makupiꞌnooꞌ.  
\v 34 Eeꞌnoko teka teꞌ basiarira teinge Jiisuuꞌ uaini nonang-koong maꞌnaange pitunisi avuꞌkoo paaravauꞌ teie naivuuꞌnaang, teka teie toraꞌpura nai-koo kasivuaruuꞌ.  
\v 35 Tenang tee aaꞌbarataꞌkoo taakavaara teinge tee bakaning mononopaꞌ tankaampeuꞌ kapooꞌ deikooꞌkoong nkoaara. Teeꞌ nkoaioꞌ tee kara nakaronunge minkuvuuꞌnung dupearuꞌ Daari Meekung-koo aaꞌpuuꞌnung,  
\q1 “Teing tankaampeuꞌnung teing nkaning mononopaꞌ, eeꞌnoko nkaang baarong-koo deikooꞌeuꞌ.” \rq (Kena 22:18)\rq*   
\p
\v 36 Eeꞌnoko teke baꞌnanai tanatavai otorokoꞌ tee teka.  
\v 37 Eeꞌnoko tee-koo boreꞌkoo daua teing kapooꞌ tee tuumpiaakoꞌning daariaara sipauꞌ eeꞌ minkuning:  
\p AUNG TEE JIISUUꞌ, JUꞌNUPOONG BIIKAANG DAURARONG.   
\p
\v 38 Napoꞌ kenaanka naninka mutaaꞌo tee ninka nariꞌ taakavaaretuꞌ teka. Narung tee-koo tampavine-aape eeꞌnoko narung mareꞌaanavine-aape.   
\p
\v 39 Eeꞌnoko nantoong teke tankinaakoꞌninge kooviꞌai tankinaakoꞌ, orakaꞌ minkuaama.  
\v 40 Eeꞌnoko aaꞌpaakoꞌ, “Daꞌ tee pava dootuuꞌnava pankava turampera beenang doong-koo kanieeꞌnaang tantaramaung, enang daka domaang mooꞌdarama aaꞌbarataꞌketa depeto siraravai, daꞌ tee Kumponing Bauring deekoꞌ.”  
\v 41 Napoꞌ teeꞌ nariꞌ teinge ainge aaꞌninge akapeuꞌaakoꞌ tee, piristiꞌnuka-koo ovontunge, boto naunukai eeꞌnoko nantoong pankeuꞌ urantanukai.  
\v 42 Aaꞌpaakoꞌ, “Aunge tee nantoong oovuning domaang mooꞌurikooꞌ, teka baka domaang mooꞌkoo makotuaꞌ. Tee Isireeli-nupoong Biikaang Daurarong deekoꞌ enang aaꞌbarataꞌketa depeto siaravaing eeꞌnoko niiꞌke masikaꞌantavampiaing tee.  
\v 43 Bakei Kumponing bauring tamparama tee-koo aaꞌnaꞌ pinkaꞌaramaung tamparakooꞌ, enang Kumponinge pakuvuaing teka tee domamparaaꞌnaang piavoi otoing deekoꞌ.”  
\v 44 Eeꞌnoko napoꞌ teeꞌ nariꞌ tenaanka mutaaꞌo nkorai tee ninka nariꞌ taakavaaretuꞌnaankai pooreꞌuretuꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌ Booꞌparuꞌnaꞌ  
\r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30)  
\p
\v 45 Enang tee duaakiꞌuioꞌ mutaanang pouꞌ temeng ookutunameng bera kamunooꞌnang-koo basi.  
\v 46 Eeꞌnoko kamunooꞌnang Jiisuuꞌ aaꞌnaꞌ karoma osinung karai aaꞌpuuꞌ, “Eloi, Eloi, lama sabakatani,” eeꞌ minkuvuma, “Nkaang Kumponing, nkaang Kumponing, ning dake aming-koo siꞌmeing?”  
\v 47 Eeꞌnoko niiꞌninge nantoonge teke donkonai otorokoꞌninge teeꞌ taaravaara aaꞌpauꞌ, “Eliasi bokuvumaang.”  
\v 48 Teketa namuꞌke narung teing-koo kuaꞌparara kapooꞌ uaini kaaveeriiꞌke boovong-antavura banaꞌkoo daiꞌantavura Jiisuuꞌaape deto toong-antavuuꞌ musiꞌuuꞌnaang.  
\v 49 Teka niiꞌninge aaꞌpauꞌ, “Sipeko baka otoai tee. Iroꞌ ooampiaing, Eliasie pa pora pakuvuuꞌnaang.”  
\v 50 Teka Jiisuuꞌ aaꞌnaꞌ napoꞌ deto bokuma tenang eeꞌnang domang siꞌnuuꞌ.  
\v 51 Eeꞌnoko tenang eeꞌnang tee baarong pava dootuuꞌnava pankava-koong, meekavaro kuꞌnung, meuꞌ keꞌmeꞌaruꞌ aꞌdeiꞌketa depeto dereꞌarama bera aꞌdoong kainuꞌ. Kansiꞌ uꞌmiꞌke aaꞌnaꞌ biruꞌuuꞌ, eeꞌnoko boiaꞌnanka keꞌmeraꞌariruꞌ.  
\v 52 Eeꞌnoko napoꞌ nantoong dakoꞌaaruꞌnanka-koong kuvinanka daateꞌariruꞌ, eeꞌnoko nantoong meekupoong tero dakoꞌ aaruꞌning biikaang mononanka domamparira daaꞌarira kuvi-eta bakoariruꞌ;  
\v 53 Teketa Jiisuuꞌ domamparara daaꞌarioꞌ teing Jerusalemaꞌkoo kuung berora nantoong mmauꞌkoo oroꞌpariruꞌ.  
\v 54 Eeꞌnoko tenang teie piatooro daakuꞌ tarenara teing ninka teke Jiisuuꞌ tanatavai otorokoꞌning ninka nariꞌ tee uꞌmiꞌ nkoaruꞌnung ooaara eeꞌnoko ookara kapooꞌnanka tavoꞌkuuꞌning teing teing bakei aaꞌnaꞌ avoreauꞌ, eeꞌnoko oitaꞌkaama aaꞌpauꞌ, “Aung bakei masikaꞌ Kumponing Bauring.”  
\v 55 Eeꞌnoko manikuꞌ mmauꞌ teke otorokoꞌ isipoꞌketa tee Jiisuuꞌ ooaitaaꞌ Kaaleliꞌketa Jiisuuꞌ siompaitaaꞌ nariꞌ porouꞌning tee pakuaama kapooꞌ apukaꞌparakoꞌning-koo.  
\v 56 Teing-koo niiꞌnani Meeriꞌ Maꞌdala-nani, eeꞌnoko niiꞌnani napoꞌ Meeriꞌ Jeemisi namainta Josepaꞌ beuko, eeꞌnoko napoꞌ Siebedi baurinketa beuko.   
\s1 Jiisuuꞌ Dakoꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-55)  
\p
\v 57 Muung-aapevuma nanuko naning narung teꞌ pouꞌ kavonanka mmauꞌpoꞌnung miring Josepaꞌ Arimateaꞌnung, teenooꞌ tee Jiisuuꞌ bakaning-koong barevare-nupoong-koo narung deemparuꞌnung.  
\v 58 Eeꞌnung tee Pailatiꞌanko bera Jiisuuꞌkoong mono niaꞌuuꞌ, eeꞌnoko Pailatiꞌke arooꞌura avaavaꞌnaang botovuruꞌ.  
\v 59 Eeꞌnoko Josepaꞌke tee Jiisuuꞌkoong mono nkavura teie baaronge kakaarai nerakunge booꞌnuka daiꞌnaꞌ daiꞌuma nopaꞌuuꞌ.  
\v 60 Eeꞌnoko bakaang-koo kuvi dakoꞌdoma-koo nerakung-koo kuung sipuuꞌ tee kapang-koo nenkeꞌuuꞌnareng-koo. Eeꞌnoko kapang pankaing kaavororiiꞌ kovempura teꞌ kuvi dakoꞌdoma karanaang kuꞌnumpuuꞌ, eeꞌnoko teeꞌ nkovura tenkenuuꞌ.  
\v 61 Teni Meeriꞌ Maꞌdala-nani eeꞌnoko napoꞌ niiꞌnani Meeriꞌ teꞌ kuvi-eta avetekaꞌkoo baꞌnanuresi tarevuresi otorekoꞌ.   
\s1 Tee Kuvi Dakoꞌdoma Tanatavauꞌnaꞌ  
\p
\v 62 Teketa daunaꞌmung teing piristiꞌnuka-koo pankeng eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnuka Pailatiꞌanko berora aaꞌpauꞌ,  
\v 63 “Ee pankaing, niiꞌke tee tosi bauko bakaang kara norunoruꞌampiring domampari minkuvuuꞌnung aaꞌpuma, ‘Beenang doong tankinuko ning napoꞌ daaꞌmaravaing.’  
\v 64 Teeꞌkoo dake boto sipeko teꞌ kuvi dakoꞌdoma tanatavaavaing bera beenamparavainaꞌmung-koo basi, teinge bakaning barevare-nupoonge porora Jiisuuꞌkoong bonkuꞌnooꞌ bakiaaꞌaara nantoong nauaarima aaꞌpaaꞌneenga, ‘Tee Jiisuuꞌ booꞌketa daaꞌaring.’ Aung tee teeꞌ oroꞌ tositosi beremparavaing deekoꞌ bakei koontoꞌ orara masikung, tutunaꞌnung tositosi divuꞌui otoainge.”  
\v 65 Eeꞌnoko Pailatiꞌke aaꞌpuuꞌ, “Berira tanatavaavaining bokuereriaing, eeꞌnoko tee kuvi tampaꞌ mataueri pinkaꞌeriai diiꞌke makosieriainaꞌ.”  
\v 66 Eeꞌnoko tee teinge berora tee kuvi pinkaꞌauꞌ, aaꞌnouꞌ, ovoꞌmaꞌ bakaang taaꞌniꞌanta kapang-koo dau sipauꞌ teie paraꞌaama, eeꞌnoko tanata nkonuka miruꞌaaruꞌ.   
\c 28  
\s1 Tee Jiisuuꞌ Booꞌketa Daaꞌaruꞌnaꞌ  
\r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-10; Jon 20:1-18)  
\p
\v 1 Doong Uaanaꞌmung tankinuioꞌ Saandei-naꞌmung sirakaꞌpuma nanuko Meeriꞌ Maꞌdala-nani eeꞌnoko teni niiꞌnani Meeriꞌ beretuꞌ tee kuvi dakoꞌdoma oovureeꞌnaang.  
\v 2 Tenaanka teꞌ basiareko uꞌmiꞌ pankaing nkoaruꞌ. Narung koosinung˜ Ovoring bakaang paning-eta teꞌ siarara kuvi-aape bera tee kapang kaavororiiꞌ kato korimpuuꞌ eeꞌnoko tee-koo dau baꞌnamparuꞌ.  
\v 3 Bakaang ooꞌoo-koo piping-pinaꞌ oroꞌparitaaꞌ, eeꞌnoko bakaang mononopaꞌ aaꞌnaꞌ kakaara sinou-pinaꞌ.  
\v 4 Eeꞌnoko teing teꞌ tareaakoꞌning tee-koo aaꞌnaꞌ avoroꞌke daiꞌurioꞌ dankurankuꞌarima booꞌpinaꞌ otorouꞌ.  
\v 5 Eeꞌnoko teie koosinunge tenaanka manikumaara aaꞌpuretuꞌ, “Deeꞌ arorereaukaꞌ. Noruꞌansi oꞌnong deeꞌke Jiisuuꞌ besiꞌeremang, tee eeꞌnung aaꞌbarataꞌkoo taakavaieeng.  
\v 6 Tee tee aꞌ otoaꞌ, domamparing teeꞌ minkuvuuꞌnaꞌ. Poreta oovereaing aꞌ bempaieenooꞌ.  
\v 7 Teketa namuꞌke bereta bakaning barevare-nupoong aung kara nauereriai, aaꞌpereriaing, ‘Tee tee booꞌketa domamparing, eeꞌnoko Kaaleliꞌaape diiꞌkoo uroi bemaang. Teka berira ooveriaing.’ Teeꞌ eeꞌnaꞌ masikaꞌ ninge naurampesinaꞌ.”   
\p
\v 8 Teketa tenaanka manikumaara namuꞌke tenkenuretuꞌ teketa kuvi dakoꞌdoma-ita avororema, nka tee domang dotue maantoꞌuresi. Eeꞌnoko kuaꞌparetuꞌ teing bakaning barevare-nupoong nauaareeꞌnaang.  
\v 9 Teketa Jiisuuꞌke tenaanka teka taunga taꞌninaꞌ oroꞌpari kuneꞌureta aaꞌpuretuꞌ, “Deeꞌke ee!” Eeꞌnoko tenaanka tee-anko poreta bakaang kauꞌ bokoꞌureta pankaing-antavuretuꞌ tee.  
\v 10 Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuretuꞌ tenaanka, “Arorereaꞌ bereta teing mmaikoriꞌ nauereriko Kaaleliꞌnameensiꞌaape beroai teka kuneꞌmaavaing ning.”   
\s1 Teinge Kuvi Dakoꞌdoma Tarenukai Jiisuuꞌ Domamparuꞌnung Siraꞌpauꞌnaꞌ  
\p
\v 11 Tenang tenaanka manikumaara taunge nanuresi otoreko niiꞌning teing-koo kuvi dakoꞌdoma tanatavaakoꞌning-koo Jerusalemaꞌ duparira siraꞌpauꞌ teing piristiꞌnuka-koo pankenanka nauaarima ookara kapooꞌnanka nkoaruꞌning.  
\v 12 Teketa teinge piristiꞌnuka-koo pankenge teing ninka nantoong-koo pankenanka ninka naroꞌke minkunaavarira teinge narung taung matauauꞌ. Eeꞌnoko teing piatooronuka mooniꞌ pankainge mooꞌaaruꞌ aaꞌpaarima teing,  
\v 13 “Aaꞌperiaing, ‘Bakaning barevare-nupoonge muunga aatumpirioꞌ bakiaaꞌaara nkavaing.’  
\v 14 Teka tee aung kara aasirieeng-koong ovoꞌmaꞌke taaravuko deekoꞌ niiꞌke boing-antavampiaing tee, eeꞌnoko diiꞌ tee-koo kara-koo kiimatarariaukaꞌ.”  
\v 15 Teketa teinge piatooronukai teing mooniꞌnanka kompaara teeꞌ nariꞌ nauaaruꞌnaꞌ minkuakoꞌ. Eeꞌnoko biikaang minkunaa tee avitoitoi beremparuꞌ Juꞌnupoong-koo meuꞌke bera eꞌmung doong-koo basinooꞌkoo.   
\s1 Jiisuuꞌke Bakaning Avitoitoi Nanaama Kara Nau-anta-koo Boto Sipuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23)  
\p
\v 16 Teketa tenang teing nanaiꞌketa narung barevare-nupoong Kaaleliꞌaape berouꞌ teꞌ mii-koo Jiisuuꞌke berooꞌnaang nauvuruꞌnooꞌ.  
\v 17 Eeꞌnoko teinge ooaara kinkinaama pankaing-antavauꞌ, teka niiꞌning keekooꞌariruꞌ.  
\v 18 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ teing-anko pora aaꞌpuruꞌ, “Ookara iriꞌnanka paning-kooning eeꞌnoko kansiꞌkooning tee ning oko-antamuining.  
\v 19 Teeꞌkoo berira ookara nantoong amutemuuꞌ ning-koo barevare-nupoong deeng-antavereriaing aing aaꞌning miring-koo ntong-koo minkiererima meekaꞌantaverererima: tee Mmaꞌ eeꞌnoko ning Bauring eeꞌnoko tee Tanuaang Meekung.  
\v 20 Eeꞌnoko nau-antavereriaing ookara kapooꞌnanka ninge diiꞌke nko-koo botorampiruꞌning siompaavaꞌnaang, eeꞌnoko ning tee bakei masikaꞌ diiꞌ ninka nariꞌ oꞌnoaing ookara batei-koo bera doong asiꞌnooꞌke basi.”