\id LUK - Naasioi NT [nas] -Papua New Guinea 1994 (web 2014) 
\h LUUKEꞌ 
\toc1 Luukeꞌ Bakaang Tampara Doorenang Jiisuuꞌ Karistooꞌkoong 
\toc2 Luukeꞌ 
\toc3 Luk 
\mt1 LUUKEꞌ  
\mt2 Bakaang Tampara Doorenang  
\mt2 Jiisuuꞌ Karistooꞌkoong  
\imt1 Kara Baavootunanka Aneꞌkooning  
\ip 1:1 Jiisuuꞌ Naning-naumpoꞌ Taaꞌniꞌpoi Aꞌ Kansiꞌkoo Pouꞌnaꞌ  
\ip 4:14 Jiisuuꞌ Kaaleliꞌnavaro Bera Tampaꞌ Mintoomparuꞌnaꞌ Tanuaang Meekunge Iriꞌantavuioꞌ  
\ip 9:51 Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌaape Nanuuꞌnaꞌ Booꞌ Kuneꞌuuꞌnaang  
\ip 19:29 Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌ Tavoꞌarara Nau-antavuruꞌnaꞌ Dootuuꞌnava-koo Kuunge  
\ip 22:1 Jiisuuꞌ Sisikeera Toraꞌantavai Dupisiꞌaako Napoꞌ Domamparuꞌnaꞌ  
\c 1  
\ms1 Jiisuuꞌ Naning-naumpoꞌ Taaꞌniꞌpoi Aꞌ Kansiꞌkoo Pouꞌnaꞌ  
\mr (1:1–4:13)  
\p
\v 1 Aung ee, pankaing, Teopilasiꞌ;  
\v 2 Mmauꞌ nantoonge teing kapooꞌnanka niiꞌankoi nkoaruꞌning daariauꞌnung taaravaara teinge tutuntoma-ita dutai ooauꞌning-eta teing kara siraꞌnuka deempariko tee-koong minkunaa pareꞌaama naumaarimaing-eta;  
\v 3 Daariaako ooamiraiꞌnange ninge teeꞌ nariꞌ napoꞌ daꞌ Teopilasiꞌanko daarireromaꞌnaang piamoing, ioꞌ tutung kapooꞌnanka okoraꞌketa, tampaꞌ pukeansi kenkumpamira˜;  
\v 4 Eeꞌpinaꞌ piamoma, dake tee kara tero nau-antarauꞌning toomosiarioꞌ tampaꞌ noruꞌera masikung-pinaꞌ tasiꞌpeeꞌnaang. Aung tee kara.   
\s1 Jooni Minkinara Pontoꞌaravaing Uroꞌke Siraꞌparuꞌnaꞌ  
\p
\v 5 Tenang teie dauraronge˜ Eerotiꞌke Judiaꞌnavaro tarevukoꞌnang narung piristiꞌ otokoꞌ miring Sakaraiaꞌ, piristiꞌnanka-koo Abaisiaꞌ bakanavitu-koong. Teie baꞌaang Eeroni baꞌdompenkuri-koonani, miring Elisabetaꞌ.  
\v 6 Eeꞌnoko tering ookaring koontoꞌdaring Kumponing-koo dutakanooꞌke, ookara boto siompurekoꞌnaring Ovoring bakaang, tuumpi otoreaꞌ.  
\v 7 Teka tootoꞌ otoreaꞌnaring teni Elisabetaꞌ bisiira deemparako, eeꞌnoko tering ookaring aaꞌnaꞌ pankaring.   
\p
\v 8 Niiꞌnaꞌmung biikaang batei dootuuꞌ tare-koong makotuioꞌ Sakaraiaꞌ bakanavitu ninka teke dootuuꞌnava pankava-koo piristiꞌnanka biikaang nko-nko nkoaakoꞌnung.  
\v 9 Eeꞌnoko teeꞌ piristiꞌnanka miruꞌaarikoꞌnaꞌkoong aarumo siompai, teinge Sakaraiaꞌ miruꞌauꞌnung pava dootuuꞌnava pankava-koo meekavaro-koo kuung tumparara boontunamparaaꞌnaang ii tampaꞌ nuuraaꞌ bereng-antavui.  
\v 10 Eeꞌnoko tenang tee kapooꞌ tampaꞌ nuuraaꞌ paroꞌkoong batei makotuioꞌ teie kuunge paroꞌuko nantoong karikaꞌ teing damaꞌdu-navaro-koo kunsiarikoꞌ.  
\v 11 Eeꞌnoko teie teeꞌ nkovuko Ovoring bakaning-koo narung koosinung˜ tee-ankoi oroꞌparuꞌ batanang boonturoma-koo tampavine-aapei donkonui.  
\v 12 Eeꞌnoko Sakaraiaꞌke oovura tee domang puraanura avorouꞌ.   
\p
\v 13 Teka teie koosinunge aaꞌpuuꞌ tee, “Aroreaukaꞌ Sakaraiaꞌ. Kumponinge dakaang kunsi tee taaravuuꞌnung. Daꞌaange Elisabetaꞌke tee dauring parareruuꞌnaang, eeꞌnoko dake tee miring Jooni\f + \fr 1:13 \ft Iiburu-nupoong biikaang kara-koo miring “Iokanan” tee “Kumponing piaaeevooniꞌ,” miruꞌari otong. Kirikiꞌnupoonge Ioanen tampaakoꞌ.\f* tampeaing.  
\v 14 Eeꞌnoko daꞌ tee doturarama doꞌderoꞌdeꞌdaravaing tee-koo, eeꞌnoko nantoong mmauꞌ dotuariainge pontoꞌarako.  
\v 15 Aiꞌ tee tee naning pankaing deemparavaing Ovoring-koo dutakanooꞌke. Uaini dovang teing nainai purintoꞌ potearioꞌ naivuaukaꞌnunge. Tanuaang Meekung narunge maantoꞌui otoaing keꞌde-koo otoko-ita.  
\v 16 Mmauꞌ Isireeli-nupoong teie tee Ovoring-koo napoꞌ bereꞌantavuriaing tee-koo biikaang Kumponing-koo.  
\v 17 Eeꞌnoko tee tee Ovoring-koo uroꞌkanooꞌke nantoong doorevurima nanuaing Eliasi-pinaꞌ bakaang aarumo eeꞌnoko iriꞌ nariꞌ kompui. Biumaraang domang biurukaaꞌaape bereꞌantavuriiꞌnaang eeꞌnoko teing taarapiikanuka koontoꞌnuka biikaang matau-koo. Teeꞌ nariꞌ nerivuri maamu-antavuriaing nantoong Ovoring poaing-koo.”   
\p
\v 18 Eeꞌnoko Sakaraiaꞌke koosinung niaꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ninge arekeeꞌ tasiꞌpampeuꞌ tee masikung deekoꞌ? Aiꞌ ning tee pankara eeꞌnoko nnaang teni pankaaꞌke.”   
\p
\v 19 Eeꞌnoko koosinunge makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ning tee Kepareliꞌ Kumponing-koo uroꞌkanooꞌke donkonansi oꞌnomaung. Teie eeꞌnarai ning daꞌanko botomuing daꞌ kara-koo tee aung doorenang tampara nauramaang.  
\v 20 Aung ee, ninge nauransinaꞌ masikaꞌ nkoaravaing batei makotuainang, teka daꞌaange dauring parareruuꞌnaang masikaꞌantavearuing-koo Kumponinge daꞌ enang-eta kaꞌduu-antaruioꞌ karearooꞌnaang bera aing nauransining tavoꞌaravainooꞌke basi.”   
\p
\v 21 Eeꞌnoko nantoonge nempai otokoꞌnung Sakaraiaꞌ, paapaaꞌarima anaꞌarioꞌ dootuuꞌnava pankava-koo kuunge.  
\v 22 Eeꞌnoko tenang amakoari siarara teie teing kara-koo makotuaruuꞌnung, teka bireng narunge teeꞌ nariꞌ karavuriko teinge tasiꞌpaara aaꞌpauꞌ, “Kapooꞌke apaikovuioꞌ kara karoarui.”  
\v 23 Eeꞌnoko tenang bakaang nko-nko nkonang oparioꞌ bakanooꞌ osi duparuꞌ.   
\p
\v 24 Tee-koo damaꞌdue baꞌaang Elisabetaꞌ tootoꞌ nkoaruꞌnung, eeꞌnoko kaara paꞌnokoꞌnaveraaꞌka-koo pava-koo kuung naroꞌke otokoꞌ teni, eeꞌ noruꞌuma:  
\v 25 Aung tee Ovoringe ning-koo nko-antavuing; piaamukotaaꞌ ning teeꞌ nkomuing maiaꞌ tontaꞌmemuuꞌnaang.   
\s1 Koosinung˜ Kepareliꞌke Jiisuuꞌ Pontoꞌaravaing Siraꞌpuuꞌnaꞌ  
\p
\v 26 Eeꞌnoko tenang Elisabetaꞌ ˜nau-taa kaara deemparako kempoꞌkuuꞌnooꞌketa tee koosinung Kepareliꞌ napoꞌ Kumponinge osi niiꞌnamono-koo botovuuꞌ Kaaleliꞌnavaro-koonooꞌ miring Nasaretiꞌnamono.  
\v 27 Nani manikuma neraiꞌnaꞌ kuukuma˜anko botovuuꞌnung miring Meeriꞌanko. Aninooꞌ teni miruꞌniiꞌ naning-koo miring Josepaꞌ, Daurarong˜ Deevitaꞌ baꞌdompenkuri-koong-koo.  
\v 28 Eeꞌnoko tee koosinung teni-anko bera aaꞌpuuꞌnung, “Ani ee, daꞌ bakei Kumponinge domange tampaꞌ noruꞌdui otomai. Ovoring tee daꞌ ninka otong. Manikuꞌkoo meuꞌka biraankenani daꞌ.”   
\p
\v 29 Teeꞌ minkuvuioꞌ teni noruꞌ paapaaꞌarara avitoitoi noruꞌaruꞌnung aaꞌpuma, “Aung kara aremuriiꞌ teeꞌ minku?”  
\v 30 Eeꞌnoko koosinunge aaꞌpuuꞌ teni, “Ee Meeriꞌ, aroreaukaꞌnung, aiꞌ daꞌ teni domange tampaꞌ noruꞌ Kumponinge.  
\v 31 Daꞌkoo tootoꞌ poontoaraaꞌnaang˜ keꞌde-koo, eeꞌnoko tee dauring donkaani paraveeꞌnaang, eeꞌnoko dake tee miring Jiisuuꞌ\f + \fr 1:31 \ft Iiburu-nupoong biikaang kara-koo tee miring “Iesua” tee “Kumponing niikaang Domang-anta” miruꞌari otong.\f* tampeaing.  
\v 32 Tee tee eeꞌnung pankaing deempari otoaing eeꞌnoko tee tee Ovoring Deto Basi Bauring tampaavaing. Eeꞌnoko Ovoring Kumponinge tee Daurarong deeng-antavuaing bakaaka Deevitaꞌ paari-antavui.  
\v 33 Eeꞌnoko teie Jeekopiꞌ bakanariong, teing Isireeli-nupoong tanatavuriaing ookutunung batei-koo, eeꞌnoko bakaang muuꞌ tee bakearavaukaꞌnung.”   
\p
\v 34 Eeꞌnoko Meeriꞌke koosinung tanaꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Tee aung kapooꞌ arekeeꞌ nkoaravaing teeꞌ ning kuukuma oꞌnoko?”  
\v 35 Eeꞌnoko teie koosinunge teni makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Tee Tanuaang Meekung daꞌkoo poko eeꞌnoko tee purintoꞌ Ovoring Deto Basi bakaange dakaꞌduaing daꞌ. Teeꞌkoo tee eeꞌnung tootoꞌ pontoꞌaravaing meekung tampaavaing, tee Kumponing Bauring.  
\v 36 Ani ee, daꞌmaasie Elisabetaꞌke pankaaꞌke tootoꞌ poontoari˜ otong. Emuꞌ tee kaara ˜nau-taa deemparamang teni-koo bisiira tampaakoꞌnani-koo;  
\v 37 Aiꞌ Kumponinge tee kapooꞌ nkovuarupeuꞌnung otoaꞌ.”   
\p
\v 38 Eeꞌnoko Meeriꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Aung ee, ning masikaꞌ Ovoring bakanani botovotonaaꞌ. Makosi, teeꞌ minkueinaꞌ nkoaravaing ning-koo.” Eeꞌnoko tenang tenkenuuꞌ tee koosinung teni-ankoita.   
\s1 Meeriꞌke Elisabetaꞌ Beeroꞌuuꞌnaꞌ  
\p
\v 39 Teketaꞌ pankaroompuaruko Meeriꞌ daaꞌarara nanuuꞌnung iriꞌnarung iuꞌpoꞌnavoraꞌke deto bera Sakaraiaꞌ bakanooꞌ osi Judiaꞌnavaro-koonavuntuꞌkoo.  
\v 40 Eeꞌnoko Sakaraiaꞌ bakanavaꞌke tumparara Elisabetaꞌkoo tampara tampuuꞌ.  
\v 41 Eeꞌnoko tenang Elisabetaꞌke tee tampaꞌ tang Meeriꞌketa taaravuko tootoꞌ keꞌde-koo kuunge toꞌdinuuꞌ;  
\v 42 Eeꞌnoko Elisabetaꞌ Tanuaang Meekunge maantoꞌura duuruꞌkuma aaꞌnaꞌ karoma aaꞌpuuꞌ, “Biraankerarinani daꞌ eeꞌnani manikuꞌkoo dau basinaꞌ, eeꞌnoko napoꞌ tee tootoꞌ dakaang keꞌde-koo biraankearinge.  
\v 43 Oi bakaꞌe, ning piaaruꞌ arekeeꞌ noruꞌmei beeroꞌmei nkaang Ovoring baukoi?  
\v 44 Ani ee, tenang dake ning-koo tampaꞌ tampeko tee tootoꞌ ning-koo keꞌde-koo dotue toꞌding-antavuing.  
\v 45 Daꞌ teni biraankenani Kumponing bakaang kara dupearaaꞌnaang masikaꞌantaveinani!”   
\p
\v 46 Eeꞌnoko Meeriꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ,  
\v 47 “Nkaang domange Ovoring pankaing-antavansi otong, eeꞌnoko nkaang tanuaang doturotuaramaung Kumponing-koo tee ning domaang mooꞌmuuꞌnung-koo, aiꞌ teie tee ning norunoruꞌmuing ning boonko tamung botovotonaaꞌ deemari oꞌnomai;  
\v 48 Bakei, emuꞌketa deto tee ning teni ookarai avatevarange doturotue biraankenani tammaamaaꞌnoainani teie Kumponing Purintoꞌpoꞌnunge kapooꞌ pankaing ning-koo nkovuing-koo;  
\v 49 Eeꞌnoko miring bakaang meekunge.  
\v 50 Teie tee piaavurimaung teing bakaang kara dimpaꞌkoo avoreaamaing.  
\v 51 Bakaang iirakuta bakaang birenge nkovuuꞌning-koo siraꞌparioꞌ oroꞌantavumaung, eeꞌnoko purarenkaꞌantavurikooꞌ teing baka daanganuka eeꞌnoko onou-koo pankainanka-pinaꞌ ooarimaing.  
\v 52 Teie tee dauraronanka iirakutananka kosiꞌurikooꞌ biikaning baꞌnavaꞌnaniꞌ dovang-eta, eeꞌnoko teing boong-koo noruꞌarimaing pankaing-antavurikooꞌ.  
\v 53 Teing peera-nupoong poo-antavurikooꞌ kapooꞌke tampenge eeꞌnoko kapooꞌ mmauꞌpoꞌnupoong tang torovurikooꞌ kapooꞌ avuriaꞌ.  
\v 54-55 Teie tee niiꞌ bakaning bautaranuka pakuvurikooꞌ, niiꞌ Isireeli-nupoong, tee piaa-etanung unaa-anta noruꞌui niikakatauro-koo maraka-antavuuꞌnung, aaꞌning-koo Eebaraamiꞌ eeꞌnoko baurukaaꞌ avatevarang-koo doompeto teeꞌ nariꞌ.”   
\p
\v 56 Eeꞌnoko Meeriꞌ Elisabetaꞌ ninka nariꞌ otoretuꞌnung teke. Beekuri kaara-pinaꞌ otoreta toroaruꞌ bakanooꞌ osi-aape.   
\s1 Jooni Minkinara Pontoꞌaruꞌnaꞌ  
\p
\v 57 Emuꞌ tee batei makotuuꞌnung Elisabetaꞌke tootoꞌ para-koong eeꞌnoko tootoꞌ tenie donkaani paravuuꞌ.  
\v 58 Eeꞌnoko teni ninka nariꞌ otorokoꞌninge napoꞌ baꞌmarange taaravauꞌnung Ovoringe piaa pankaing teni-koo oroꞌantavuuꞌnaꞌ eeꞌnoko teing dotuariruꞌnung teni ninka.  
\v 59 Eeꞌnoko teketa ˜beenang-taa doong tankinuko porouꞌnung tee tootoꞌ dopaꞌ napuꞌaavaꞌnaang;  
\v 60 Teka bauma Sakaraiaꞌ namirimpaavaꞌnaang tampaako baukoi aaꞌpuuꞌnung, “A, teeꞌ deeaꞌ, tee Jooni tang-koong.”  
\v 61 Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ teni, “Naning daꞌmaikoꞌ teeꞌ boku otoaꞌ.”  
\v 62 Eeꞌnoko teinge bauma birenge tamung niaꞌauꞌnung arekeeꞌ tampuainaꞌ tee bauring.  
\v 63 Eeꞌnoko teie bentang daari-koonaventoꞌ eentavuruꞌnung eeꞌnoko eeꞌ daarivuuꞌ, “Bakaang miring tee Jooni.” Eeꞌnoko ookara taꞌninauꞌ.  
\v 64 Eeꞌnoko tenauꞌka Kumponinge kara-koo tauraꞌpuioꞌ karouꞌ Kumponing biraankevuma.  
\v 65 Eeꞌnoko ookara beeꞌmarang asikovorouꞌ tee-koo eeꞌnoko tee aung kapooꞌ minkuaama nanauꞌnung avitoitoi iuꞌnairu-kooning-koo teka Judiaꞌnavaro-koo.  
\v 66 Eeꞌnoko Kumponinge teeꞌ oroꞌning taaꞌniꞌantananka Jooni pontoꞌaruꞌnooꞌke nkovuioꞌ ookarai tee aung taaravauꞌninge norunoruꞌaama aaꞌpaakoꞌnung, “Aung tootoꞌ aremuriiꞌ deemparavaing?”   
\s1 Sakaraiaꞌke Nakaronara-pinaꞌ Kara Siraꞌpuuꞌnaꞌ  
\p
\v 67 Aung kara tee Sakaraiaꞌke Kumponing daangampui minkuvuuꞌnung Jiisuuꞌ pontoꞌaravaing minkuvuma. Teie Tanuaang Meekunge maantoꞌura karantavuko˜ aaꞌpuuꞌ,  
\v 68 “Biraankeampiaing tee Ovoring Kumponing niiꞌ Isireeli-nupoong niikaang, aiꞌ teie niiꞌ beeroꞌmurira enang narung daurarong deto iꞌampuuꞌnaang domamuriaing niiꞌ;  
\v 69 Eeꞌnoko teie niiꞌ bakaning nantoong boorimurira napoꞌ mooꞌmuriiꞌnaang daiꞌmariri oꞌnorimanooꞌketa. Tee eeꞌnara Kumponing bakaang muuꞌ tarenung, Deevitaꞌ, baꞌdompenkuri-koong pakumuriaing;  
\v 70 Teeꞌ Kumponinge uripoꞌketa minkuvukoꞌnaꞌ bakaning nakaronuka˜ meekupoong karantavurima˜.\f + \fr 1:70 \ft Ooveai \xt 2 Samuelaꞌ 7:8-16\ft .\f*  
\v 71 Kumponinge teeꞌ naumuruꞌnung eeꞌnarai dauraronge teꞌnemuriiꞌnaang niikaning kare-nupoong-etaꞌ, teing munteꞌmaarimaing biikaang bireng-eta.  
\v 72 Eeꞌnoko napoꞌ bakaang piaa-eta unaa-antamuriiꞌnaang maraka-antavuuꞌnaꞌ, tee kara meekung niikakatauro ninka naroong-antavuuꞌnung noruꞌui.  
\v 73-75 Tee aaꞌnouꞌnaare: niikaaka Eebaraamiꞌkoo tumpearama˜ maraka-antavuuꞌ taaruꞌmuriiꞌnaang niikaning kare-nupoong biikaang bireng-eta, eeꞌnoko puring-antamuriiꞌnaang amorompiaꞌ tampaꞌ siompampimatoainaꞌ, meekaꞌmariri, koontoꞌnuka oꞌnori tee-ankoi, ookara doong domamariri oꞌnorianing-koo.  
\v 76 Eeꞌnoko daꞌ tootoꞌ tee Ovoring Deto Basi Bakaang Nakaronara tantaavaing, aiꞌ daꞌ tee urei nanima Ovoring-koo maamu-antaveaing bakaang taung.  
\v 77 Teing bakaning nantoong teie domampuriaing-koong kara nau-eriaing biikaang orakaꞌnko pankaruntoonge piaavuri tontaꞌantavuriaing nauerima;  
\v 78-79 Aaꞌnoaing: Siroong-eta siimpooromurira˜ araka-antamuriiꞌnaang niiꞌ mutaanang-koo oꞌnorimaing booꞌaapenameng-koong uuꞌaaꞌkoo, niikaang peꞌnaaꞌ koong-antamurima tevung mooa-aapenavung-koo.” Teeꞌpuuꞌ Sakaraiaꞌke.   
\p
\v 80 Eeꞌnoko damaꞌke tee tootoꞌ pankaꞌparara tanuaang purimparuꞌ, eeꞌnoko tee meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo otokoꞌ bera tee batei makotuuꞌ Isireeli-nupoong-koo karikaꞌkoo dutakanooꞌ tavoꞌkuuꞌnung.   
\c 2  
\s1 Jiisuuꞌ Pontoꞌaruꞌnaꞌ  
\r (Mat 1:18-25)  
\p
\v 1 Tenang Jooni pontoꞌaruꞌnooꞌketa niiꞌning batei tankinura otoko tee daurarong˜, Siisaꞌ, miring Akastasie botonang sipuuꞌnung ookutuning nantoong tarevurikoꞌning-koo biikaang miring daariariiꞌnaang bakaang buuku-koo.  
\v 2 Aung tee tutunaꞌnamuꞌ miring daari nkoaruꞌnung tenang Sairiniasiꞌ Siiria-nameensiꞌkoo ovoring deempari otokoꞌnang.  
\v 3 Eeꞌnoko ookara tee biikanairu porouꞌnairu siompai nanauꞌnung miring daariariiꞌnaang.  
\v 4 Eeꞌnoko Josepaꞌ teeꞌke, Kaaleliꞌkoonooꞌketa, Nasaretiꞌketa, deto Judiaꞌnavaro-koonooꞌaape nanuuꞌnunge Beeteleemaꞌ, teꞌ Deevitaꞌ bakanavuntuꞌ deemparako, aiꞌ tee tee Deevitaꞌ baurukaaꞌ bakanamuiaang-koong.  
\v 5 Tee teni ninka Meeriꞌ ninka baꞌaang ninka nariꞌ nanuretuꞌnung miring daariareeꞌnaang. Teni tee tootoꞌpoꞌnani.  
\v 6 Eeꞌnoko teke otoreko tootoꞌ pontoꞌkoong bateinang makotuuꞌnung.  
\v 7 Eeꞌnoko tenie tootoꞌ tutunaꞌnung paravuuꞌ donkaani, eeꞌnoko baaronge korovui daiꞌura kauꞌ karenaumonanka biikanava-koo otoroi karaasiꞌ maaꞌaakoꞌnavaro-koo bempuuꞌ, poꞌnupoꞌnuka biikanavaꞌkoo doona otoaruioꞌ.   
\s1 Sipisipiꞌ Tanatanukai Jiisuuꞌ Beeroꞌauꞌnaꞌ  
\p
\v 8 Eeꞌnoko teke Beeteleemaꞌketa dueꞌke niiꞌning sipisipiꞌ tanatanuka otorokoꞌ muunga biikaning sipisipiꞌ binaaꞌkoo tanatavaarima.  
\v 9 Eeꞌnoko narung koosinung Ovoring bakaang teing-ankoi tavoꞌaruꞌ, eeꞌnoko Ovoring bakaang meenasi teing korovuri arakavaruꞌ eeꞌnoko tenang avoroꞌ pankainge maantoꞌuruꞌ.  
\v 10 Eeꞌnoko koosinunge aaꞌpuruꞌ, “Aroreriaukaꞌ, ninge doorenang tampara poꞌantarerompimang doturotu-koong diiꞌ ookara nantoong-koo basiaravaing.  
\v 11 Aaꞌnoing eꞌmung diiꞌankoi teke Deevitaꞌ bakanavuntuꞌkoo narung Domang-anta pontoꞌaring, tee Ovoring Pakoꞌpariꞌniiꞌ, Kumponinge teroita maraka-antarurioꞌ nemperimaung.  
\v 12 Taaꞌniꞌanta eeꞌ ooverira masikung tasiꞌperiaing: Narung nerakauꞌ baaronge koroari daiꞌniiꞌ nakoꞌbo-koo bempari otoko ooveriiꞌnaang.”   
\p
\v 13 Eeꞌnoko namuꞌke taꞌninaꞌ, tee ninka koosinung ninka paning-nupoong-koonavitu karikaꞌ nariꞌ tapoꞌeuꞌ Kumponing daangampaama eeꞌ minkuaama,  
\v 14 “Kumponing paning-koo siroong otomaung daangampampimaang, aiꞌ mooa tee kansiꞌkoo poing nantoong tampaꞌ nkovuriko arooꞌarimaing-koo.”   
\p
\v 15 Tenang koosinunanka paning-aape toroaririoꞌ sipisipiꞌ tanatanukai aaꞌpauꞌ biiꞌka kareaama, “Aiaꞌ, Beeteleemaꞌ duꞌmarira, ooampiai tee kapooꞌ nkoaring Ovoringe nau-antamuring niiꞌ.”  
\v 16 Eeꞌnoko teing iriꞌnarung berora ooaaruꞌ teing, aaꞌnoko Meeriꞌ, Josepaꞌ eeꞌnoko tee tootoꞌ nakoꞌbo-koo bempari otoko.  
\v 17 Eeꞌnoko tenang teinge ooaara tee siraꞌpauꞌ tee minkunaa tootoꞌ minkuari otoing koosinunge nauvuruꞌnung.  
\v 18 Eeꞌnoko ookara taaravauꞌninge tee minkunaa avutevuꞌai noruꞌauꞌ sipisipiꞌ tanatanukai teing nauaarioꞌ.  
\v 19 Teka Meeriꞌke teing aing kapooꞌnanka kinkompura bakaang domang-koo norunoruꞌukoꞌ.  
\v 20 Eeꞌnoko teing sipisipiꞌ tanatanuka toroariruꞌ biikanairu-koo Kumponing daangampaama, bakaang meenasi siraꞌpai kapooꞌnanka teinge taaravaama ooauꞌning-koo teeꞌ eeꞌnaꞌ teie koosinunge nauvuruꞌnaꞌ teing.   
\s1 Simioniꞌ Naankai Aanaꞌ Jiisuuꞌ Onkeonkeꞌuretuꞌnaꞌ  
\p
\v 21 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ pontoꞌaruꞌnaꞌmung-eta ˜beenang-taa doong deemparako tenang dopaꞌ napuꞌauꞌnang tee, miring Jiisuuꞌ tampauꞌ, tee eeꞌnara koosinunge tampuuꞌnung tee miring tenang mmeꞌ poontoaravaruko˜ keꞌde-koo.  
\v 22 Eeꞌnoko Meeriꞌke tootoꞌ paravuuꞌnooꞌketa meekava-koo beꞌkoo untuꞌanta-koong batei makotuioꞌ, teeꞌ Moosesi bakaang botoi tampui otoinaꞌ, teringe Jiisuuꞌ tavoꞌuretuꞌ Jerusalemaꞌaape Ovoring oko-antavureeꞌnaang teie botoi napoꞌ minkuvui otoinaꞌ aaꞌpuma,   
\q1
\v 23 “Ookara toireꞌ donkaang tutung pontoꞌariaining Ovoring bakaning meekupoong tang-koong.” \rq (Toro 13:2,12)\rq*   
\m
\v 24 Eeꞌnoko untuꞌanta-koo boontunampariiꞌnaang berouꞌ botoi Ovoring bakaange tampui otoinaꞌ aaꞌpuma,  
\q1 “Urareng-koo˜ mantaꞌnisining ninka boonturariaing niiꞌnooꞌ niiꞌnamuriiꞌ kuukuuꞌkoo kooꞌnening keura.” \rq (Boontu 12:8)\rq*   
\p
\v 25 Tenang teke Jerusalemaꞌ naning narung otokoꞌnung bakaang miring tee Simioniꞌ. Aung tee naning koontoꞌ Kumponing-koo meeꞌduꞌpiari otokoꞌnung. Nempui besiꞌukoꞌnung Isireeli-koong Dun-sirunsinara˜ tavoꞌaravaing, eeꞌnoko Tanuaang Meekung tee tee-koo otokoꞌnung.  
\v 26 Eeꞌnoko Tanuaang Meekunge tee tee-koo siraꞌpuuꞌ tee booaukaꞌnung teie mmeꞌ oovuaꞌ tee Domang-anta Ovoringe tero Pakoꞌpariꞌuuꞌnung˜.  
\v 27 Eeꞌnoko Tanuaang Meekunge nau-antavuioꞌ dootuuꞌnava pankava-koo kuung tumparuꞌ;  
\v 28 Eeꞌnoko tenang tee tootoꞌ Jiisuuꞌ baumararinge kuung poꞌantavuretuꞌnang botoi minkuvumanaꞌ aarumo nkovureeꞌnaang, teie pora birenge nkavura biraankevuma Kumponing-koo aaꞌpuuꞌ,  
\v 29-31 “Ovoring ee, emuꞌ tee ning dakaang botovotonaaꞌ mooa ninka bakemari moompaing makosi, teeꞌ temuꞌ marakarari naumeuꞌnaꞌ, aiꞌ ninge tee emuꞌ ooansing nkaang dutai Tee Domamuriaing dake maamu-antaveuꞌnung nantoong-koo dutakanooꞌka.  
\v 32 Teie Arakai teing Isireeli-eta taapoꞌnupoong kapooꞌ masikung biiꞌka noruꞌaavarukoꞌnung sirapoꞌevuriaing eeꞌnoko Isireeli-nupoong meenasi kong-antavuriai.”  
\v 33 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ baumararing taꞌninuretuꞌ teing-koo kapooꞌnanka Jiisuuꞌkoo minkuvuuꞌning-koo.   
\p
\v 34 Eeꞌnoko Simioniꞌke tekang biraankevurira Meeriꞌ nauvuma aaꞌpuuꞌ teni Jiisuuꞌ bauko, “Ani ee, aung tootoꞌ tee miruꞌari otoing mmauꞌ nantoong Isireeli-nupoong-kooning aaꞌnoaing niiꞌning duaꞌantavuriai eeꞌnoko napoꞌ niiꞌning daaꞌantavuriai;  
\v 35 Eeꞌnoko napoꞌ tee tee taaꞌniꞌanta deempari otooꞌnaang miruꞌari otong nantoonge tompimpaavaing, eeꞌnoko teeꞌ tompimpaako nantoong mmauꞌ biikaang domang-eta onounanka siraꞌparavai. Eeꞌnoko daꞌ bainatu-pinaꞌ orarunsie domang tooꞌduainanie.”   
\p
\v 36 Eeꞌnoko napoꞌ niiꞌnani manikuma nakaronani teke otokoꞌ miring Aanaꞌ, Panuele baurang, Aasia bakanamuiaang-koonani. Teni baꞌung ninka mareꞌ ˜kemareꞌka-taa otoretuꞌnani nampeesiaruꞌnooꞌketa, eeꞌnoko emuꞌ beenaumo kivora-ita karemareu ookara mareꞌ bakaning;  
\v 37 Eeꞌnoko ani teni pava dootuuꞌnava pankava-ita tokoo bearukoꞌnani; teke otoi unkumoarama kunsiarama dootuuꞌarakoꞌnani muunga eeꞌnoko doonga.  
\v 38 Tenang tee-koo batei-koo pora Kumponing tampara tampuuꞌnung eeꞌnoko tee tootoꞌkoo nantoong minkuvuruꞌ teing Tee Poaing nempai besiꞌaakoꞌning Jerusalemaꞌnupoong daiꞌariri otoromanooꞌketa napoꞌ mooꞌuriaing Ovoringe maraka-antavuruꞌnung.   
\p
\v 39 Eeꞌnoko tenang ookara kapooꞌnanka nkovureta botoi Ovoring bakaange minkuvui otoinaꞌ tekang toroariruꞌnung Kaaleliꞌnavaro-aape bera biikanooꞌ osi Nasaretiꞌ tavoꞌariruꞌnung.  
\v 40 Eeꞌnoko tootoꞌ pankaꞌparara purimparuꞌnung mataue maantoꞌniiꞌ, eeꞌnoko Kumponinge tampaꞌ oovui otokoꞌ biraankevui.   
\s1 Tee Nemaka Jiisuuꞌ Datavouꞌnaꞌ Dootuuꞌnava Pankava-koo  
\p
\v 41 Emuꞌ tee, ookara mareꞌkoo tee Paroro Baariꞌkoong˜ nkoaakoꞌnang baumararing tee Jerusalemaꞌaape berekoꞌnung.  
\v 42 Eeꞌnoko tenang tee kivora-ita kemareꞌka mareꞌ makotuuꞌnang tee nariꞌ berouꞌ baumararing ninka, tering nanurekoꞌnaꞌ nariꞌ.  
\v 43 Tenang paroro bakearako nantoong toroariko tee nemaka Jiisuuꞌ teke otouꞌnung Jerusalemaꞌke. Baumararinge tee noruꞌureaꞌ.  
\v 44 Teꞌmung nanaama eeꞌ noruꞌurekoꞌ, niiꞌning ninka poromang. Eeꞌnoko taunga muumpuruꞌnooꞌka besiꞌuretuꞌ beeꞌmarang-ankoa eeꞌnoko ookara teringe noruꞌaaresining-ankoa.  
\v 45 Teka oovurearuta toroaretuꞌ Jerusalemaꞌaape tee besiꞌureeꞌnaang.  
\v 46 Teketa beenang doong tankinuko daaꞌuretuꞌ teka dootuuꞌnava pankava-koo boto naunuka-koo meuꞌ baꞌnanuioꞌ taaravuritaaꞌ otoko nianiaꞌnanka niaꞌurima.  
\v 47 Eeꞌnoko teing taaravauꞌning bakei asikovorouꞌ tee-koo bakaang norukasiꞌkoo eeꞌnoko makumakuꞌkoo.  
\v 48 Eeꞌnoko tee baumararinge oovureta taꞌninuretuꞌ, eeꞌnoko baukoi aaꞌpuuꞌ, “Nnuring, arekeeꞌkoo dake neeꞌ teeꞌ nkomeresi? Aung ee, neeꞌdaring poreꞌmoresing daꞌ besiꞌkoo noruꞌ mankiꞌmoresitaaꞌ.”  
\v 49 Eeꞌnoko teie aaꞌpuretuꞌ, “Ning aming-koo besiꞌkoo poreꞌdoremang? Deeꞌke ee noruꞌereaꞌ tee ning Mmaꞌ bakanava-koo oꞌnoaing?”  
\v 50 Teeꞌpuresioꞌ teringe tasiꞌpurearuuꞌ bakaang kara.  
\v 51 Eeꞌnoko teie tee tering siompuresi tekang Nasaretiꞌaape doonko berouꞌ, eeꞌnoko otoi osie kara siompukoꞌ tering beekaang. Eeꞌnoko baukoi aing ookara kapooꞌnanka domang-koo kinkompuuꞌ.   
\p
\v 52 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ pankaꞌparuꞌnung matau ninka nariꞌ. Kumponinge eeꞌnoko nantoonge deto tampaꞌ nariꞌ ooaakoꞌ.   
\c 3  
\s1 Joonie Jiisuuꞌ Bakaang Taung Daareꞌuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 3:1-12; Mak 1:2-8; Jon 1:19-28)  
\p
\v 1 Emuꞌ tee Jooni, Sakaraiaꞌ bauring, meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo nempari otoko, tenang Kumponinge kara nauvuuꞌ nantoong nauvuriiꞌnaang. Teeꞌ nkoaruꞌnung tenang teie Taibiriasi ookara kansiꞌnanka-koo ovorimpari miring Siisaꞌ nkavuuꞌnooꞌketa kivora-ita paꞌnokoꞌ mareꞌ deemparuꞌnang. Tenang aing aaꞌning ovoꞌmaꞌnuka deempariri otorokoꞌnang: Poontiasi Pailatiꞌ Judiaꞌnavaro-koo, eeꞌnoko napoꞌ Eerotiꞌ Kaaleliꞌnavaro-koo, eeꞌnoko baaraꞌmaꞌnung Pilipiꞌ aaꞌning-koo Iturea, eeꞌnoko Takonisi, eeꞌnoko Laisaniasiꞌ Abilini-navaro-koo.  
\v 2 Eeꞌnoko Aanasi naanka Kaiapasi piristiꞌ deto basira otorekoꞌnang;  
\v 3 Tenang eeꞌnang Kumponinge bakaang kara siraꞌkoo botovuioꞌ Jooni ookutunairue Jooꞌdani-nari-aapei nanuuꞌnung eeꞌ daankiarama, “Bereꞌdarira ntong-koo minkirarira meekaꞌantarariaing eeꞌnoko Kumponinge diikaang orakaꞌnko tontaꞌderuriai.”   
\p
\v 4 Daari Meekung-koo tee nakaronara Aisaiaꞌ bakaang karapoꞌnaneꞌkoo urikamuꞌ minkuvuuꞌnaꞌ tee, aaꞌpuma,  
\q1 “Aurong narung naning-koong meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo bokuma aaꞌpumaang,  
\q1 ‘Maamu-antaveriaing tee taung Ovoring bakaang.  
\q2 Koompevuriai poainavung.   
\q1
\v 5 Ookara biriꞌnairu maantoꞌantaveriai,  
\q2 Eeꞌnoko ookara iuꞌnanka eeꞌnoko iꞌnunairu tanoomperiai.  
\q2 Aveꞌaveꞌnairu taung-koo koomperiai,  
\q2 Eeꞌnoko ariiruteriirunairu naroomperiai.   
\q1
\v 6 Eeꞌnoko ookara nantoonge ooaavaing tee Domang-anta  
\q2 Kumponing-etaing.’” \rq (Aisaiaꞌ 40:3-5)\rq*   
\p
\v 7 Karinga nantoong porokoꞌnung Jooni-koo ntong-koo minkivurima meekaꞌantavuriiꞌnaang. Eeꞌnoko aaꞌpurikoꞌ, “Diiꞌ borukoporonuka, baie aaꞌduri diiꞌ tamung ntong-koo minkirarira meekaꞌantararima kooꞌdariaining Kumponing bakaang iira tavoꞌkuaing-eta?  
\v 8 Masikaꞌ bereꞌdariaing tee-koo sinang oroꞌparavainaꞌ. Tamung diiꞌka aaꞌperiaukaꞌ, ‘Eebaraamiꞌ tee niiꞌke niuma otong,’ aiꞌ masikung ninge naurampimang Kumponinge tee Eebaraamiꞌ baurukaaꞌ aing-eta kapananka-ita nkovuripeuꞌ diiꞌ pariꞌanta-koo, domang ivekaꞌdariko deekoꞌ.  
\v 9 Teriꞌ marekenariꞌ teriꞌ maamuari otong koiꞌkoo okoraꞌ. Diiꞌ teing koiꞌ makosinuka. Diiꞌkoo ookara sinang tampara nkaveriaukaꞌning tee nokiraarira ntaꞌkoo duaꞌdaariaining.”   
\p
\v 10 Eeꞌnoko karikaꞌke niaꞌauꞌnung, aaꞌpaama, “Enang aming nkoampiiꞌnaang niiꞌke bereꞌmaririnooꞌketa?”  
\v 11 Eeꞌnoko teie makuꞌevurima aaꞌpuuꞌ, “Baa tee naning mononopaꞌ kenaaꞌka otoꞌevuinge niiꞌnung otoꞌevuaung niiꞌnaaꞌ avuaing. Baa tee naning taamang otoꞌevuinge teeꞌ nariꞌ nkovuai.”   
\p
\v 12 Napoꞌ taakisi nkanuka ntong-koo minkiarira meekaꞌantavariiꞌnaang porora aaꞌpauꞌ, “Nau-anta, niiꞌke napoꞌ aming nkoampiiꞌnaang?”  
\v 13 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ, “Miruꞌniiꞌnooꞌketa bonoꞌ divuꞌeri niiꞌnooꞌ nkaveriaukaꞌnung.”   
\p
\v 14 Napoꞌ piatooronukai˜ niaꞌauꞌ, “Niiꞌke eeꞌninge napoꞌ, arekeeꞌ nkoampiiꞌnaang?” Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Naning tamung taverima, niiꞌnooꞌ daang tuumpierima, bakaang kapooꞌ bakiaaꞌeriaukaꞌ. Diikaning mooꞌkoo araarimaing-koo doturarimatoai.”   
\p
\v 15 Nantoonge Tee Domang-anta Kumponinge tero Pakoꞌpariꞌuuꞌnung˜ bakaang bateinang tavoꞌaravaing-koong basiarioꞌ noruꞌaama biikaang domange Jooni-koo niaꞌkaama aaꞌpaakoꞌ, “Aunge pa tee nempampimaung.”  
\v 16 Teeꞌpaako makuꞌurima aaꞌpuuꞌnung, “Ning aaꞌ tee Domang-anta nemperimaung deeaꞌ, tamung ntong-koo minkirampima meekaꞌantarampimaang, nka tee ning aaꞌnaꞌ apooꞌmui otoing iirakuta mmeꞌ pomaang, doonge-taara˜. Tee eeꞌnara poko aaꞌnaꞌ tampaꞌ taaraveriai, aiꞌ teie tee meekaꞌantaruriaing diiꞌ Tanuaang Meekung ninka eeꞌnoko ntaꞌ ninka.  
\v 17 Teie, tee simpeꞌnkoi˜ teing makosinuka bakaang muuꞌkoo kuunga onkeonkeꞌuriaing, eeꞌnoko teing makosinuka deeaing tee-koo ntaꞌkoo siriꞌpaaꞌkoo tai-antavuriaing.”   
\p
\v 18 Teeꞌ nariꞌ amutemuriiꞌ tautaunanka ninka tampara doorenang daankivukoꞌnung teing-koo nantoong-koo.  
\v 19 Teka Joonie tee ovoꞌmaꞌ Eerotiꞌ turampuuꞌ baaraꞌmaꞌnung baꞌaang Erodiasiꞌ nampuuꞌnung-koo eeꞌnoko niiꞌning kapooꞌ oreng mmauꞌ nkovuuꞌnung-koo.  
\v 20 Eeꞌnoko Eerotiꞌke orakaꞌnko nkovuma Jooni kiimata-koo sipuuꞌ bakaning orakaꞌ nkonanka-koo dau pauꞌui.   
\p
\v 21 Teka Jooni mmeꞌ kiimatavaravaꞌ nantoong ntong-koo minkivurima meekaꞌantavurikoꞌnang Jiisuuꞌ tenang teing ninka nariꞌ ntong-koo minkivura meekaꞌantavuuꞌnunge. Eeꞌnoko tee Jiisuuꞌ kunsiarako paning daateꞌaruꞌ.  
\v 22 Eeꞌnoko Tanuaang Meekung tee-koo siaruꞌ kuukuuꞌnaumpui, eeꞌnoko tee-koo dau otoko kara auromparuꞌ paning-eta aaꞌpuma, “Daꞌ tee nnuring ninge piaaramaung. Ning daꞌkoo aaꞌnaꞌ dotumaramaung.”   
\s1 Jiisuuꞌ Bakakatauro-koong Deerunooꞌ  
\r (Mat 1:1-17)  
\p
\v 23 Jiisuuꞌke tee bakaang nko-nko mareꞌ beenaumo kivora-pinaꞌ deemparama tutumpuuꞌnung. Nantoonge Josepaꞌ bauring-pinaꞌ noruꞌaakoꞌnung.  
\m Tee Josepaꞌ tee Eelaiꞌ bauring.   
\m
\v 24 Tee Eelaiꞌ tee Maatataꞌ bauring.  
\m Tee Maatataꞌ tee Liivaiꞌ bauring.  
\m Tee Liivaiꞌ tee Melekaiꞌ bauring.  
\m Tee Melekaiꞌ tee Janaiꞌ bauring.  
\m Tee Janaiꞌ tee Josepaꞌ bauring.   
\m
\v 25 Tee Josepaꞌ tee Matataiasiꞌ bauring.  
\m Tee Matataiasiꞌ tee Eimos bauring.  
\m Tee Eimos tee Neeamu bauring.  
\m Tee Neeamu tee Eslaiꞌ bauring.  
\m Tee Eslaiꞌ tee Naakaiꞌ bauring.   
\m
\v 26 Tee Naakaiꞌ tee Meeataꞌ bauring.  
\m Tee Meeataꞌ tee Matataiasiꞌ bauring.  
\m Tee Matataiasiꞌ tee Siemen bauring.  
\m Tee Siemen tee Josekeꞌ bauring.  
\m Tee Josekeꞌ tee Jodaꞌ bauring.   
\m
\v 27 Tee Jodaꞌ tee Joanang bauring.  
\m Tee Joanang tee Reesaꞌ bauring.  
\m Tee Reesaꞌ tee Serababele bauring.  
\m Tee Serababele tee Sieluteala bauring.  
\m Tee Sieluteala tee Neeraiꞌ bauring.   
\m
\v 28 Tee Neeraiꞌ tee Melekaiꞌ bauring.  
\m Tee Melekaiꞌ tee Eidaiꞌ bauring.  
\m Tee Eidaiꞌ tee Kosang bauring.  
\m Tee Kosang tee Elemadang bauring.  
\m Tee Elemadang tee Eere bauring.   
\m
\v 29 Tee Eere tee Josiuaꞌ bauring.  
\m Tee Josiuaꞌ tee Eliesaꞌ bauring.  
\m Tee Eliesaꞌ tee Joring bauring.  
\m Tee Joring tee Maatataꞌ bauring.  
\m Tee Maatataꞌ tee Liivaiꞌ bauring.   
\m
\v 30 Tee Liivaiꞌ tee Simioniꞌ bauring.  
\m Tee Simioniꞌ tee Juda bauring.  
\m Tee Juda tee Josepaꞌ bauring.  
\m Tee Josepaꞌ tee Jonang bauring.  
\m Tee Jonang tee Elaiakim bauring.   
\m
\v 31 Tee Elaiakim tee Meliaꞌ bauring.  
\m Tee Meliaꞌ tee Meenaꞌ bauring.  
\m Tee Meenaꞌ tee Matataꞌ bauring.  
\m Tee Matataꞌ tee Neetani bauring.  
\m Tee Neetani tee Deevitaꞌ bauring.   
\m
\v 32 Tee Deevitaꞌ tee Jeeseꞌ bauring.  
\m Tee Jeeseꞌ tee Oobeteꞌ bauring.  
\m Tee Oobeteꞌ tee Booasi bauring.  
\m Tee Booasi tee Salamong bauring.  
\m Tee Salamong tee Naasoni bauring.  
\m Tee Naasoni tee Aminadapiꞌ bauring.   
\m
\v 33 Tee Aminadapiꞌ tee Araminuꞌ bauring.  
\m Tee Araminuꞌ tee Aaraniꞌ bauring.  
\m Tee Aaraniꞌ tee Eesirong bauring.  
\m Tee Eesirong tee Peeresi bauring.  
\m Tee Peeresi tee Juda bauring.   
\m
\v 34 Tee Juda tee Jeekopiꞌ bauring.  
\m Tee Jeekopiꞌ tee Aisakeꞌ bauring.  
\m Tee Aisakeꞌ tee Eebaraamiꞌ bauring.  
\m Tee Eebaraamiꞌ tee Teeraꞌ bauring.  
\m Tee Teeraꞌ tee Neeoo bauring.   
\m
\v 35 Tee Neeoo tee Serakaꞌ bauring.  
\m Tee Serakaꞌ tee Reuꞌ bauring.  
\m Tee Reuꞌ tee Pelekeꞌ bauring.  
\m Tee Pelekeꞌ tee Iibereꞌ bauring.  
\m Tee Iibereꞌ tee Siilaꞌ bauring   
\m
\v 36 Tee Siilaꞌ tee Keenani bauring.  
\m Tee Keenani tee Apasataꞌ bauring.  
\m Tee Apasataꞌ tee Siemiꞌ bauring.  
\m Tee Siemiꞌ tee Nooaꞌ bauring.  
\m Tee Nooaꞌ tee Leemekiꞌ bauring.   
\m
\v 37 Tee Leemekiꞌ tee Metuselaꞌ bauring.  
\m Tee Metuselaꞌ tee Iinoke bauring.  
\m Tee Iinoke tee Jereteꞌ bauring.  
\m Tee Jereteꞌ tee Maaleliꞌ bauring.  
\m Tee Maaleliꞌ tee Kenan bauring.   
\m
\v 38 Tee Kenan tee Iinosiꞌ bauring.  
\m Tee Iinosiꞌ tee Set bauring.  
\m Tee Set tee Aadama bauring.  
\m Tee Aadama tee Kumponing bauring.   
\c 4  
\s1 Sietaniꞌke Jiisuuꞌ Paaravuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13)  
\p
\v 1 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ Tanuaang Meekunge maantoꞌura toroaruꞌnung teketa Jooꞌdani-nari-eta, eeꞌnoko Tanuaang Meekunge beꞌantavuuꞌ meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo karenaumo kivora doonanka-koo Sietaniꞌke dauaꞌkoo;  
\v 2 Eeꞌnoko teie tee kapooꞌ naivuaꞌ teing doong-koo. Eeꞌnoko teing doong oparuꞌnooꞌke tee peeravouꞌnung.  
\v 3 Eeꞌnoko Sietaniꞌke Jiisuuꞌ duaꞌanta-koo paaravuma aaꞌpuuꞌ tee, “Daꞌ Kumponing bauring deekoꞌ aung kapang naueko taamang deemparavaing.”  
\v 4 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌnung tee, “A, tee Daari Meekung-koo eeꞌ daariari otong,  
\q1 ‘Naning taamang narunge domampari otoaung, teka ookara kara Kumponing-etaning siompui domampari otomaung.’” \rq (Boto 8:3)\rq*   
\p
\v 5 Eeꞌnoko Sietaniꞌke deto koing-antavura okiꞌnung batei-koo oo-antavuuꞌ ookara muuꞌnanka kansiꞌkooning.  
\v 6 Eeꞌnoko aaꞌpuuꞌ tee, “Ninge tee daꞌ aing ookara tare-koo purintoꞌ arompaing biikaning meenasi ninka, aiꞌ aing ning okomui otoining eeꞌnoko ninge tee avomaung baa ninge pia-antavamaung avuꞌkoo.  
\v 7 Teka dake ning dootuuꞌmei dei aing ookara oko-antarampeuꞌ.”  
\v 8 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌnung, “A, Daari Meekung-koo eeꞌ daariari otong:  
\q1 ‘Diiꞌke Ovoring diikaang Kumponing narung dootuuꞌeriaing, eeꞌnoko niiꞌnung siomperiaꞌ otoriai.’” \rq (Boto 6:13)\rq*   
\p
\v 9 Eeꞌnoko Sietaniꞌke Jerusalemaꞌaape beꞌantavuuꞌ tee Jiisuuꞌ, eeꞌnoko aꞌdeiꞌ pava dootuuꞌnava pankava-koo miiraka-koo panteꞌantavura aaꞌpuuꞌ,  
\v 10 “Daꞌ Kumponing bauring deekoꞌ anke doonko toꞌdiꞌdaravaing, tampaꞌ duaꞌdarako masikaꞌantaraavainaꞌ, aiꞌ Daari Meekung-koo eeꞌ daariari otong,   
\q1
\v 11 ‘Teie bakaning koosinunanka botovuriaing daꞌ neeꞌdaavaꞌnaang. Teinge biikaning birenge deto doontaavaing, kapang-koo kauꞌ naapuraraꞌneeng-koo.’” \rq (Kena 91:11-12)\rq*   
\p
\v 12 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “A, teka napoꞌ Daari Meekunge aaꞌmurimaung,  
\q1 ‘Diiꞌke tee Ovoring diikaang Kumponing parapaara-koo siperiaukaꞌ.’” \rq (Boto 6:16)\rq*   
\m
\v 13 Eeꞌnoko tenang Sietaniꞌke paaravuma bakevura sipuuꞌ napoꞌ niiꞌnang makosivuainang nempuitaaꞌ.   
\ms1 Jiisuuꞌ Kaaleliꞌnavaro Bera Tampaꞌ Mintoomparuꞌnaꞌ Tanuaang Meekunge Iriꞌantavuioꞌ  
\mr (4:14–9:50)  
\s1 Nasaretiꞌnupoonge Tutung Bataꞌauꞌnaꞌ Jiisuuꞌ  
\r (Mat 4:12-17; 6:1-6; 13:53-58; Mak 1:14-15)  
\p
\v 14 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌketa toroaruꞌnung tee ninka purintoꞌ Tanuaang Meekung-etaing ninka Kaaleliꞌnameng-aape;  
\v 15 Teie Jiisuuꞌke nau-antavurikoꞌnung biikaning pava dootuuꞌnanka-koo biivimpaako, eeꞌnoko tee-koong doorenang avitoitoi nanuꞌantavauꞌ tevaro-koo;   
\p
\v 16 Eeꞌnoko tee Nasaretiꞌ pouꞌnung teꞌ tee pankaꞌantavuretuꞌnooꞌ. Eeꞌnoko biikaang pava dootuuꞌnava-koo tumparuꞌ bakaang aarumo Doong Uaanaꞌmung-koong siompuitaaꞌ;  
\v 17 Eeꞌnoko deeruvuuꞌnaang donkonuioꞌ avauꞌnung buukunaneꞌ temuꞌnung Kumponing-etaing nakaronarai Aisaiaꞌke daarivuuꞌnaneꞌ. Teie teneꞌ bereꞌura koontoꞌ piavouꞌnooꞌ oovura deeruvuuꞌ eeꞌ daariari otoinooꞌ,   
\q1
\v 18 “Tee Tanuaang Meekung Ovoring bakaang ning-koo otong aiꞌ ning tee pakoꞌpariꞌmuuꞌnung teie daankiamaꞌnaang doorenang tampara ataꞌoiꞌnuka-koo. Teie botomuuꞌnung ning nauaranko daiꞌnisinanka dipiꞌariiꞌnaang eeꞌnoko kaputuꞌnuka ookaavaꞌnaang;   
\q1
\v 19 Napoꞌ botomuuꞌnunge unaa-antavaramaꞌnaang teing booniꞌuri otoromaing eeꞌnoko nauaramaꞌnaang enanung batei Ovoringe miruꞌuuꞌnung piaavurira domampuriaing-koo teing.” \rq (Aisaiaꞌ 61:1-2)\rq*   
\p
\v 20 Eeꞌnoko teie teneꞌ avoꞌura avuuꞌ napoꞌ tee naning dootuuꞌ nko-koo pakupakunung eeꞌnoko nau-anta nko-koo neriarama doonko baꞌnamparuꞌ nantoonge ookarai teke pava dootuuꞌkoo otorokoꞌninge naapu narung ooai otoko;  
\v 21 Eeꞌnoko tee kara tutumpuma aaꞌpuuꞌ, “Eꞌmung tee dupearing taaraverioꞌ tee Daari Meekunge minkuvuuꞌnung.”  
\v 22 Eeꞌnoko teing ookarai tampaꞌ tampauꞌnung tee-koo, eeꞌnoko taꞌninauꞌ kara maneenaꞌ karouꞌnung-koo. Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ, “Nko aung baie, Josepaꞌ bauring ee deeaꞌ?”   
\p
\v 23 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ, “Masikaꞌ noruꞌansing, anaare karanaare mirumiruꞌnaare napoꞌ ning naumeriiꞌnaang diiꞌke, eeꞌ minkunaare, ‘Nankaiꞌ, daꞌ daka taare-antararavai. Teing kapooꞌ Kapaneumeꞌnavuntuꞌkoo nkoveuꞌning taaravampiruꞌning anke dakanooꞌke napoꞌ nkoveaing masikung deekoꞌ.’  
\v 24 Masikung naurampimang, naning Kumponing-etaing nakaronara bakanooꞌka tee arooꞌaavaung.  
\v 25 Masikaꞌ aaꞌnouꞌnung naurampimang: Mmauꞌ naaroonkunanka otorokoꞌ Isireeli-nameensiꞌkoo tenang tee temuꞌnung Kumponing-etaing nakaronara Eliasi otokoꞌnang peera pankaing nkoaruꞌ aaꞌnang, paning pankaroong avoꞌari otoko mareꞌ beemareu-eta ˜nau-taa kaara-koo.  
\v 26 Eeꞌnoko teing-koo naning-anko Kumponinge botovuaꞌ Eliasi, teka naaro Juꞌdeeaing-koonani-anko naroꞌ botovuuꞌ paku-koo arooꞌuainani noruꞌui Sarepatiꞌnavuntuꞌkoo, Saidoniꞌkoonooꞌ.  
\v 27 Eeꞌnoko napoꞌ tenang tee Kumponing-etaing nakaronara Elaisaꞌ bakanang aaꞌnouꞌ, mmauꞌ oramuuꞌpoꞌnupoong otorokoꞌ Isireeli-nameensiꞌkoo, eeꞌnoko teing-koo niiꞌnarai Elaisaꞌ arooꞌuaꞌ kui-koo, teka Juꞌdeeaing-koo narung deekoꞌ, Neeamani, Siiria-nameensiꞌkoong, Elaisaꞌ arooꞌuioꞌ kuiaruꞌ.”   
\p
\v 28 Tenang teinge teeꞌ taaravaara ookara pava dootuuꞌkoo otorokoꞌning aaꞌnaꞌ iiravorouꞌnung.  
\v 29 Eeꞌnoko daaꞌarira kompai osi-eta tuuꞌaama bataꞌauꞌnung bera mare-koo auremping osi siroong kaniauꞌnooꞌketa dueꞌ, teke doonko kosiꞌaavaꞌnaang boreꞌke uroioꞌ.  
\v 30 Teka teketaꞌ teing-koo meuꞌke beentevuri tankinura tenkenuuꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Kapaneumeꞌnavuntuꞌkoo Maꞌnaang Bataꞌuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 1:21-28)  
\p
\v 31 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ Kapaneumeꞌnavuntuꞌaape danto beuꞌ, osi pankaing Kaaleliꞌnameng-koonooꞌ;  
\v 32 Eeꞌnoko teke otoi Doong Uaanaꞌmung kara nau-antavuriko aaꞌnaꞌ taꞌninauꞌ tee-koo bakaang nau-anta-koo, kara bakaang purintoꞌ deemparioꞌ;  
\v 33 Eeꞌnoko teke pava dootuuꞌkoo naning narung otokoꞌnung maꞌnaang orara kurumaaꞌaruꞌnung. Eeꞌnoko aaꞌnaꞌ uiarama aaꞌpuuꞌ,  
\v 34 “Ei, arekeeꞌ nkomeriiꞌnaang, Jiisuuꞌke Nasaretiꞌnunge? Daꞌ ee niiꞌ bataꞌkoo poing? Ninge noruꞌdansi oꞌnong daꞌ Kumponing-etaing Naning Meekung.”   
\p
\v 35 Teka Jiisuuꞌke tee akaꞌpuma aaꞌpuuꞌ, “Kareaukaꞌ, eeꞌnoko daꞌ teietaꞌ bankeꞌdaravai.” Eeꞌnoko teketa maꞌnaange teing-koo meuꞌ teꞌ doonko duaꞌantavura teieta bankeꞌaruꞌnung tokoonaꞌ baikevuaꞌ tee.  
\v 36 Eeꞌnoko ookarai aaꞌnaꞌ taꞌninaara biiꞌka kareaama aaꞌpaakoꞌ, “Aung aremuriiꞌke karai iirakutai karomaung purintoꞌke aaꞌnunge maꞌnari orenanka botovuriko bankeꞌarikooꞌ?”  
\v 37 Eeꞌnoko doorenang aung-koong tee ookutunairue osinankai nanuuꞌnung temeng korovui otoininge.   
\s1 Jiisuuꞌke Piita Baꞌdoraa Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 8:14-17; Mak 1:29-39)  
\p
\v 38 Eeꞌnoko tee teketaꞌ donkonura teva pava dootuuꞌnava sipura Saimoniꞌ bakanavaꞌke deto koinuuꞌ. Eeꞌnoko Saimoniꞌ baꞌdoraa teke aaꞌnaꞌ siipavora otoko uipaariiꞌ ninka teinge Jiisuuꞌ niaꞌauꞌ teni pakuvuuꞌnaang.  
\v 39 Eeꞌnoko tee teni-anko donkonura tee siipa akaꞌpuuꞌnung eeꞌnoko tee uipaariiꞌ namuꞌke boimpuuꞌ. Eeꞌnoko namuꞌke tenie deto iꞌamparara bauꞌuruꞌ teing.   
\p
\v 40 Emuꞌ tee tenang duaaꞌ tumparioꞌ ookarai biikaning siipa-poꞌnupoong tavoꞌaaruꞌnung amutemuriiꞌ siipa otoꞌevorokoꞌning. Eeꞌnoko teie tankaꞌ ookara-koo narunaꞌ narunaꞌ panteꞌurima taare-antavuruꞌnung.  
\v 41 Eeꞌnoko mmauꞌ nantoong-eta maꞌnari bankeꞌarikoꞌ bokiaama aaꞌpaama, “Daꞌ tee Domang-anta Kumponinge tero nantoong marakavuruꞌnung, Kumponing bauring.” Teka teie orokovurima kara-koo tauraꞌpuriarukoꞌ, aiꞌ teinge tee tasiꞌpauꞌnung tee tee Kumponinge tero Pakoꞌpariꞌuuꞌnung˜ nantoong domampuri tarevuriainooꞌkoo.   
\p
\v 42 Eeꞌnoko siimpoorovuma˜ nanuko Jiisuuꞌ tenkenura baka otoꞌnooꞌ beuꞌ teke kunsiaraaꞌnaang. Eeꞌnoko nantoonge besiꞌaama porouꞌ tee-anko. Eeꞌnoko pinkaꞌkoo paaravaakoꞌnung teing-ankoita tenkenuarooꞌnaang.  
\v 43 Teka teie aaꞌpuruꞌ teing, “Ninge aaꞌ daankiamaꞌnaang tee doorenang tampara napoꞌ niiꞌning osi-koo Kumponing bakaang muuꞌkoong, aiꞌ ning tee teeꞌ nko-koo botomuuꞌnung.”  
\v 44 Eeꞌnoko tee teketaꞌ Judiaꞌnameensiꞌkoo bera daankiarakoꞌ pava dootuuꞌnanka-koo.   
\c 5  
\s1 Jiisuuꞌ Karoko Piitai Taviꞌ Mmauꞌ Barampuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 4:18-22; Mak 1:16-20)  
\p
\v 1 Niiꞌnaꞌmung tee Jiisuuꞌ tee nuaruꞌ Kaaleliꞌnaruꞌ dueꞌke donkonuioꞌ nantoong mmauꞌ porora paampaꞌaakoꞌ kara Kumponing bakaang taara-koo.  
\v 2 Eeꞌnoko teie teka kerenta bakaasining oovukoꞌ nuaruꞌkoo tapirua taviꞌ baranukai sipaara biikaning sionung duuꞌpaako.  
\v 3 Nareng-koo teing-koo bakaasi-koo Saimoniꞌ bakanareng-koo aaꞌearara Saimoniꞌ niaꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Daampeto okiꞌnooꞌ naroꞌ tuuꞌei mereai.” Eeꞌnoko teie tuuꞌuioꞌ teꞌ bakaasi-koo baꞌnanui nau-antavuruꞌnung nantoong tereng-eta.   
\p
\v 4 Eeꞌnoko kara bakearako teie Jiisuuꞌke Saimoniꞌ aaꞌpuuꞌ, “Kankonooꞌ danto beꞌantavera dakaang sionung doonko duaꞌeai taviꞌ barang-koo.”  
\v 5 Eeꞌnoko Saimoniꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, niiꞌ poreꞌmoring ookutunaꞌmung muunga. Konkampiaꞌ, teka botomeinaꞌkoo dake ninge doonko duaꞌampaing tee sionung.”  
\v 6 Eeꞌnoko teinge teeꞌ nkoaara taviꞌ uumono˜ oraura˜ avoꞌaaruꞌ;  
\v 7 Eeꞌnoko biikaang sionung dererereꞌarako biikaning mantaꞌnanka birenge bokuaaruꞌnung oovunareng-koo otorokoꞌning porora pakuaariiꞌnaang. Eeꞌnoko teing porora ookeng bakaasining maantoꞌaara dapiꞌ minkiarikoꞌ.   
\p
\v 8 Teka Saimoniꞌ Piitai oovura tee, asikovura Jiisuuꞌkoo kauꞌkanooꞌ kinkinura aaꞌpuuꞌ, “Ovoring ee, ning naning orara, daꞌkoo dueꞌ otoꞌkoo makosi deeaꞌ.”  
\v 9 Teing ookara Saimoniꞌ baꞌmaikoriꞌ nariꞌ asikovuruꞌ teing taviꞌnanka barampaaruꞌning ooaarira.  
\v 10 Jeemisi namainta Jooni napoꞌ nariꞌ, Sebetiꞌ baurinketa, Saimoniꞌ ninka nariꞌ mantaꞌka taviꞌ barang-koo. Eeꞌnoko Jiisuuꞌke Saimoniꞌ aaꞌpuuꞌ, “Aroreaukaꞌnung. Enang-eta deto dake nantoong baramperimatooꞌnaang.”  
\v 11 Eeꞌnoko tenang teinge teing biikaning bakaasinanka tapiru duumeaarira˜ ookara kapooꞌ sipaarira teinge tee siompauꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Oramuuꞌpoꞌnung Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 8:1-4; Mak 1:40-45)  
\p
\v 12 Jiisuuꞌ niiꞌnavuntuꞌkoo teing-koo osinanka-koo otoko naning narung pouꞌ oramuuꞌke maantoꞌ. Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌ oovura tee kinkinura eentavaruꞌ tee-koo, aaꞌpuma, “Ovoring, daꞌ piarora deekoꞌ dake ning kuimepeuꞌnung.”  
\v 13 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke bireng tovoroꞌarara kompuuꞌ tee, aaꞌpuma, “Piamoi otong. Enang kuiraring!” Eeꞌnoko namuꞌke tee oramuuꞌke sipuuꞌ.  
\v 14 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke naning nau-koo orokovura aaꞌpuuꞌ, “Bera piristiꞌkoo siraꞌantararavaing eeꞌnoko boontunang nkoveai daꞌ nantoong dueꞌkoo untuꞌanta-koong Moosesi bakaang botoi minkuvumanaꞌ.”   
\p
\v 15 Teka teeꞌ minkuvuioꞌ baruꞌ aaꞌnooꞌ doorenang bereravari nanuuꞌnung tee-koong, eeꞌnoko mmauꞌ nantoong porouꞌ taara-koo eeꞌnoko taare-anta nka-koo biikaning siipananka-koo.  
\v 16 Teka niiꞌning batei-koo meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo nantoong-eta tontaꞌarama teke kunsiarakoꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Naning Doota Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 9:1-8; Mak 2:1-12)  
\p
\v 17 Niiꞌnaꞌmung teroong-koo Jiisuuꞌ nau-antavarako Boto Keperuuꞌnavitu eeꞌnoko boto naunuka teke dueꞌke baꞌnanai otorokoꞌ ookara osinairu-eta porora aaꞌning-eta: Kaaleliꞌnavaro-ita, Judiaꞌnavaro-ita, eeꞌnoko Jerusalemaꞌketa. Eeꞌnoko Ovoring bakaang purintoꞌ tee ninka otokoꞌ nantoong taare-anta-koo.  
\v 18 Eeꞌnoko nantoonge naning narung batanang-koo otoko poꞌantavauꞌ dootavouꞌnung. Eeꞌnoko teinge taung besiꞌaakoꞌ kuung poꞌantavaara Jiisuuꞌkoo uroꞌkanooꞌ beng-koo.  
\v 19 Teka karikaꞌke paampaꞌaioꞌ doona ooaavaꞌ tee kuung poꞌanta-koo, eeꞌnoko teinge daukava-koo koinaara teke toꞌbaꞌaara batanang-koo otoko siauꞌnung meuꞌ Jiisuuꞌanko.  
\v 20 Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌke teing tee tavoꞌauꞌning biikaang baito oovura aaꞌpuuꞌ tee naning doota, “Aung ee, dakaning orarananka tontaꞌderonsing.”  
\v 21 Eeꞌnoko teinge boto naunuka eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnavitu˜ aaꞌning ninka nianiaꞌ tutumpauꞌ aaꞌpaama, “Aunge aming-koo Kumponing bauvaupaaꞌumaang? Naning otoaꞌ orara aarumo tontaꞌupeuꞌnung, Kumponing narung deekoꞌ.”   
\p
\v 22 Tenang Jiisuuꞌke biikaning nianiaꞌnanka tasiꞌpura teie makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌ aming-koo diikaang domang-koo kuunge teeꞌ munkururarimaang?  
\v 23 Arera kara masikaꞌpoaruko ooverira ning makosi deeaung tammeripeuꞌ aaꞌning-koo, eeꞌ minku-koo, ‘Dakaning orarananka tontaꞌderonsing,’ niiꞌnaꞌ eeꞌ minku-koo, ‘Daaꞌdarara naniai.’?  
\v 24 Teka diiꞌke iroꞌ noruꞌmeriiꞌnaang ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee purintoꞌ otoꞌmemuing anke kansiꞌkoo oꞌnoi orarananka tontaꞌkoo...” Teeꞌpura tee naning doota aaꞌpuuꞌ, “Ninge aaꞌdamaang, ‘Daaꞌdarara dakaang taniꞌ nkavei naniai dakanava-koo.’”  
\v 25 Eeꞌnoko namuꞌke, ooai otoko, tee daaꞌarara bempari otokoꞌnung taniꞌ deto nkavui bakanava-koo beuꞌ, Kumponing daangampuma.  
\v 26 Eeꞌnoko taꞌnintaꞌning noruꞌ paapaaꞌke ookara dakoꞌuruꞌ eeꞌnoko dankurankuꞌarima Kumponing daangampaama aaꞌpauꞌ, “Niiꞌke eꞌmung kapooꞌ damisimainanka ooampiring.”   
\s1 Jiisuuꞌke Liivaiꞌ Bokuvuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 9:9-13; Mak 2:13-17)  
\p
\v 27 Teketa tee kato tenkenura Jiisuuꞌke naning taakisi-nka-nung oovuuꞌnung miring Liivaiꞌ,\f + \fr 5:27 \ft Aung Liivaiꞌ tee niiꞌnooꞌ miring Maatiuꞌ, teing-koo narung Jiisuuꞌkoo daariauꞌning.\f* taakisi nkavaakoꞌnava-koo baꞌnanuioꞌ bakanavaro-koo. Teketa Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Ning siomeai.” Eeꞌnoko Liivaiꞌke ookara kapooꞌnanka sipura, deto donkonura tenang-eta deto tee siompui nanuuꞌnung.  
\v 28 (-)  
\v 29 Eeꞌnoko Liivaiꞌke bakanava-koo paroro pankaing nkoevuuꞌnung Jiisuuꞌ. Eeꞌnoko teke karinga taakisi nkanuka ninka napoꞌ niiꞌning oovuning ninka nariꞌ otorokoꞌning teing ninka eeꞌning ninka nariꞌ baꞌnaniauꞌnung taamantomai.  
\v 30 Eeꞌnoko teing Boto Keperuuꞌnavitu biikaning boto naunuka ninka minkuminkuaarikoꞌ bakaning barevare-nupoong-koo aaꞌpaama, “Diiꞌ aming-koo nariꞌ taamanirimaang taakisi nkanuka eeꞌnoko nantoong orenanka ninka nariꞌ?”   
\p
\v 31 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Teing nantoong tampaꞌ otoroining naninge nankaiꞌuriiꞌnaang piavoroaꞌ, teka teing siipavoromaing naing piavoromaung.  
\v 32 Ning nantoong tampenanka-anko moaꞌ. Ning orenanka-koo mouꞌnung nauaranko bereꞌariaꞌnaang.”   
\s1 Unkumo-koo Niaꞌauꞌnaꞌ Jiisuuꞌ  
\r (Mat 9:14-17; Mak 2:18-22)  
\p
\v 33 Eeꞌnoko teinge Jiisuuꞌ aaꞌpauꞌ, “Jooni bakaning barevare-nupoong amutemuꞌke unkumoarimaung kunsi ninka, eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnavitu biikaning barevare-nupoong teeꞌ nariꞌke, teka daꞌ dakaning nai narung-koo otoromaung tuaamparima.”  
\v 34 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ teing, “Diiꞌke ee teing baraneeꞌnavitu nampeesi-koo poromaing unkumo-antaverereripeuꞌ tenang tee nampeesinara nariꞌ otoroko teing ninka?  
\v 35 Otong niiꞌning doong tee nampeesinara teing-eta tontaꞌaravainaꞌmung. Eeꞌnoko tenang teing doong-koo unkumoariaing.”   
\p
\v 36 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke kara dikitoꞌ nauvuruꞌnung napoꞌ, aaꞌpuma, “Naninge nerakaraꞌkoo mononopaꞌnaraꞌkoo niiꞌnooꞌ dereꞌura urikaraꞌ ninka naroꞌka pateꞌuarupeuꞌ. Teeꞌ nkovuaing deekoꞌ tee tamung orarivuuꞌnaang teraꞌ nerakaraꞌ dereꞌuinaraꞌ urikaraꞌ ninka pateꞌkoo makotuaꞌnaraꞌ ninka.  
\v 37 Eeꞌnoko napoꞌ naninge nerakaruꞌ uaininaruꞌ urikaroꞌkoo kooꞌuarupeuꞌ. Teeꞌ nkovuaing deekoꞌ teruꞌke nerakaruꞌke urikaroꞌ taꞌdaꞌpura piamparapeuꞌ eeꞌnoko teroꞌ tee urikaroꞌ oraruꞌkuainaroꞌ.  
\v 38 Teka nerakaruꞌ uaininaruꞌ tee nerakaroꞌkoo kooꞌuaing.  
\v 39 Eeꞌnoko napoꞌ naninge urikaruꞌ uaininaruꞌ naivura nerakaruꞌkoo piavoarupeuꞌ aaꞌpuma, ‘Urikaruꞌ aruꞌ tamparuꞌ.’”   
\c 6  
\s1 Doong Uaanaꞌmung-koo Jiisuuꞌ Turampauꞌnaꞌ Sinang Kavaioꞌ  
\r (Mat 12:1-8; Mak 2:23-28)  
\p
\v 1 Niiꞌnaꞌmung Doong Uaanaꞌmung Jiisuuꞌ bakaning ninka nariꞌ uiteꞌnaue˜ tankinaama bakaninge barevare-nupoonge niiꞌning biiꞌdaꞌpauꞌnung uiteꞌkoong sinang-koo untuꞌnooꞌ, eeꞌnoko naakoꞌpaara maaꞌauꞌ tamung tankinaama Juꞌnupoong biikaang aarumo-koo tauraꞌpari otoinaꞌ.  
\v 2 Teka niiꞌninge Boto Keperuuꞌnavitue˜ aaꞌpauꞌ, “Diiꞌ aming-koo mintoontarimaang boto totoꞌperitaaꞌ Doong Uaanaꞌmung-koong?”   
\p
\v 3 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌke aming-koo teeꞌ tuumpimerimaang? Tampaꞌ noruꞌeri otong tee kapooꞌ Deevitaꞌke nkovuuꞌnung tenang tee peeravora, tee Deevitaꞌ eeꞌnoko teing nariꞌ otorokoꞌning ninka.  
\v 4 Kumponing bakanava-koo Deevitaꞌke koinura nkavura naiauꞌ tee taamang meekung, niiꞌninge nai-koo tauraꞌparavaꞌ, teka piristiꞌnuka nainge deekoꞌ nai-koo makosi. Eeꞌnoko teie Deevitaꞌke teing nariꞌ otorokoꞌning avurioꞌ boto totoꞌkoo tuumpiaavaꞌ.”  
\v 5 Eeꞌnoko napoꞌ aaꞌpuruꞌnung teing, “Ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee Ovoring Doong Uaanaꞌmung-koong.”   
\s1 Doong Uaanaꞌmung Duuaiꞌ Taare-antavuuꞌnaꞌ Jiisuuꞌke  
\r (Mat 12:9-14; Mak 3:1-6)  
\p
\v 6 Napoꞌ niiꞌnaꞌmung Doong Uaanaꞌmung pava dootuuꞌnava-koo tumparara Jiisuuꞌke nau-antavurikoꞌnung narung naning teke otoko bireng tampavine duuaiꞌ.  
\v 7 Eeꞌnoko boto naunuka eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnavitu dovange tareaakoꞌ ooaavaꞌnaang taare-antavuko deekoꞌ Doong Uaanaꞌmung kapooꞌ tee tuumpiaavaing daaꞌaavaꞌnaang.  
\v 8 Teka teie noruꞌuruꞌ biikaang norunoruꞌ eeꞌnoko aaꞌpuuꞌ tee naning duuaiꞌ, “Deto donkoniko ooraavai.” Eeꞌnoko teketa daaꞌarara donkonuuꞌ.   
\p
\v 9 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Ninge eeꞌ tanaꞌdampimang: Arekeeꞌ oroꞌ aarumo tauraꞌpari otong Doong Uaanaꞌmung nko-koo, aiꞌ naning tampaꞌ nko-koo aiꞌ orakaꞌ nko-koo; aiꞌ domaang mooꞌkoo aiꞌ dupisiꞌkoo makosie?”   
\p
\v 10 Eeꞌnoko teie ooꞌoovuruꞌnung teing ookara, eeꞌnoko teka aaꞌpuuꞌ, “Bireng tovoroꞌdaravai.” Eeꞌnoko teeꞌ nkoaruꞌ, eeꞌnoko bakaang bireng tamparuꞌkuuꞌ.  
\v 11 Eeꞌnoko teing karinsiꞌorora biiꞌka minkuarima kapooꞌ Jiisuuꞌkoo orakaꞌ nkoaavaing minkuaakoꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌke Nanaiꞌketa Kenaankara Miruꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 10:1-4; Mak 3:13-19)  
\p
\v 12 Eeꞌnoko teing doong-koo Jiisuuꞌ osi sipura beuꞌnung iuꞌaape kunsiaraaꞌnaang; muung ookutunaꞌmung Kumponing-koo kunsiarama otouꞌ teke.  
\v 13 Eeꞌnoko tenang taneꞌpuioꞌ teie bokuvuruꞌnung bakaning barevare-nupoong eeꞌnoko teing-koo nanaiꞌketa kenaanka miruꞌuruꞌ, teing kara okovuri nkanuka tampuruꞌning, miring aing aaꞌning:  
\v 14-16 Saimoniꞌ, niiꞌnooꞌ Piita tampuuꞌ, eeꞌnoko Aanduruꞌ, teie baaraꞌmaꞌnung, eeꞌnoko Jeemisi, eeꞌnoko Jooni, eeꞌnoko Pilipiꞌ, eeꞌnoko Baatolomiuꞌ, eeꞌnoko Maatiuꞌ, eeꞌnoko Toomasi, eeꞌnoko Jeemisi, Alopeasi bauring, eeꞌnoko Saimoniꞌ, niiꞌnooꞌ Sielotiꞌ miring damaꞌ ereꞌauꞌnung,\f + \fr 6:14-16 \ft Sielotiꞌnavitu-koong deemparako, teing biiꞌka Juꞌnupoong Roomaꞌketa ketaꞌkoo paaravarikoꞌnavitu-koong.\f* eeꞌnoko Judasi, Jeemisi bauring, eeꞌnoko Judasi, Kerioꞌnara, tee eeꞌnara Ovoring baavevuuꞌnung.   
\s1 Jiisuuꞌke Mmauꞌ Nantoong Taare-antavuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 4:24-25; Mak 3:7-12)  
\p
\v 17 Eeꞌnoko tee siaruꞌ doonko teing ninka, eeꞌnoko donkonauꞌ duumpanooꞌ deepoꞌ nantoong karikaꞌ barevare-nupoong ninka. Eeꞌnoko nantoong miatara porouꞌnung taaravaavaꞌnaang eeꞌnoko biikaning siipa-ita taare-antavuriiꞌnaang. Teing osi aaꞌning-eta porouꞌ: ookara Judiaꞌnavaro-eta, Jerusalemaꞌketa eeꞌnoko pirung dueꞌnairu-eta (Taiaꞌkoonairu-eta eeꞌnoko Saidoniꞌketa).  
\v 18 Eeꞌnoko teing napoꞌ maꞌnari orenge poreꞌantavaarikoꞌning unaavorouꞌ.  
\v 19 Ookara nantoonge Jiisuuꞌ tankaꞌke kompaavaꞌnaang keviꞌarikoꞌ aiꞌ purintoꞌ Jiisuuꞌketa pareꞌarama teie ookara taare-antavurikoꞌnung.   
\s1 Biraankenavung Nau-antavuruꞌnaꞌ Jiisuuꞌke  
\r (Mat 5:1-12)  
\p
\v 20 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke dutai keenavuri oovurira bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌnung,  
\p “Biraanke-nupoong diiꞌ enang ataꞌerima baitorarimaing, aiꞌ Kumponing bakaang muuꞌ tee diiꞌ okoruriaing.   
\p
\v 21 “Biraanke-nupoong diiꞌ enang peerarorima baitorarimaing, aiꞌ diiꞌ teing pooruriaining.  
\p “Biraanke-nupoong diiꞌ enang birontarimatomaing, aiꞌ diiꞌ teing benkenirimatoaining.   
\p
\v 22 “Biraanke-nupoong napoꞌ diiꞌ tenang nantoonge munteꞌdaariko, pokaꞌdaariko deuꞌdaarima diikaang miring orakaꞌ tantaarima ning Naning-naumpoꞌ Paning-etaing siomerimaung-koo.  
\v 23 Teꞌmung teeꞌ tavoꞌarako doturoturariritaaꞌ dinkitooꞌdariaing doturoturarima, eeꞌ noruꞌerima, ‘Niikaang mooꞌ pankaing otong teke paning-koo,’ aiꞌ tee teeꞌ nariꞌ biumaraange temuꞌnupoong Kumponing-etaing nakaro-nupoong nkoaarikoꞌnaꞌ.   
\p
\v 24 “Teka diiꞌ kavo mmauꞌnuka bakaꞌ piaaruꞌnuka, toraꞌkiriaing, aiꞌ dunsirunsi-anta˜ tero nkaveruꞌnung.   
\p
\v 25 “Diiꞌ enang pooruri otoining piaaruꞌnukai, diiꞌ teing peeraroriaining.  
\p “Diiꞌ enang benkenirimatomaing piaaruꞌnukai, diiꞌ teing orarunsi ninka birontariaining.   
\p
\v 26 “Diiꞌ nantoonge tampaꞌ nariꞌ minkuraarimaatomaing piaaruꞌnukai, toraꞌkiriaining, aiꞌ diiꞌ teing urikupoong tositosinanka nakaro-nupoong-pinaꞌ oroꞌnanka. Diumaraange teeꞌ nkoaarikoꞌ.”   
\s1 Kare-nupoong Piaavarampiainaꞌ  
\r (Mat 5:38-48)  
\p
\v 27 “Teka ninge aaꞌdampimang diiꞌ tampaꞌ taaramerimaing: Diikaning kare-nupoong piaaverererimaatoaing, tampaꞌ nkovererima teing diiꞌ munteꞌdaarimaing.  
\v 28 Teing barakosiꞌdaarimaing biraanke-antavererimaatoai. Teing orakaꞌ nkoraarimaing kunsi-koo pakuererimaatoai.  
\v 29 Baa naning diiꞌ amoꞌkoo tankoꞌduriaing napoꞌ bariꞌnameng naueriai napoꞌ tankoꞌduriiꞌnaang. Baa tee diiꞌ mononopaꞌ daunanaaꞌ pariꞌduriaing tee-koo orokoveriaukaꞌ napoꞌ boonanaaꞌ pariꞌduriko.  
\v 30 Ookara eentaraarimaatoaining averererimaatoai eeꞌnoko teing baata diikaning kapooꞌnanka pariꞌdaariaining diiꞌke napoꞌ eentaverereriaukaꞌ teing.  
\v 31 Eeꞌnoko nantoonge diiꞌ tampaꞌ nkoraariiꞌnaang piarorimanaꞌ teeꞌ nariꞌ nkovererimaatoaing teing diiꞌke.  
\v 32 Diiꞌke teing nantoong piaaraarimaing naing piaaverererimaatoaing deekoꞌ arekeeꞌ tee-koo Kumponinge tampaꞌ ooruripeuꞌ? Aiꞌ aaꞌ orenge piaavaarikooꞌ teing piaavaarimaing napoꞌ.  
\v 33 Eeꞌnoko diiꞌke tampaꞌ nkovererima teing diiꞌ tampaꞌ nkoraarimaing arekeeꞌ tee-koo Kumponinge tampaꞌ ooruripeu? Aiꞌ aaꞌ orenge teeꞌ nariꞌ nkoaakooꞌ.  
\v 34 Eeꞌnoko komaaru˜ nka-koo tauraꞌperererima teing diiꞌke makuꞌdaariaining-pinaꞌ noruꞌererimaing arekeeꞌ Kumponinge tampaꞌ noruꞌduripeuꞌ, aiꞌ aaꞌ orenge teeꞌ nariꞌ nkoaakooꞌ.   
\p
\v 35 Teka diiꞌke piaaverererimaatoaing diiꞌkoo kare-nupoong tampaꞌ nkovererima, eeꞌnoko komaaru eentaraariko averererima tamung teka siperimaatoai makuꞌkoo noruꞌeriaꞌ. Teeꞌkoo diikaang mooꞌ bakei pankaing eeꞌnoko diiꞌ teing tee Ovoring Deto Basi baurukaaꞌ deentariaing, aiꞌ teie tee tampaꞌ nkovurimaung teing oreng, tampaꞌ tang noruꞌaavaing.  
\v 36 Piaae maantoꞌdariri otorimaatoaing Diuma paning-koong piaae maantoꞌari otomanaꞌ.   
\s1 Nantoong Birevireꞌ Pote-koonaare  
\r (Mat 7:1-5)  
\p
\v 37 Nantoong koong-anta-koo oioiꞌdariaꞌ otoai Kumponinge nariꞌ koong-antaruriaukaꞌnaꞌ. Kiimata-koo tamperereriaꞌ otoai Kumponinge kiimata-koo tanturiaukaꞌnaꞌ. Tontaꞌantareeri otorimaatoai diiꞌ tontaꞌantaruiainaꞌ.  
\v 38 Avuavuꞌ nkoverimatoai arurimaatoainaꞌ. Tampooꞌ basinooꞌ dankarankampuma meenkiꞌora piaampura aruriainaꞌ. Teeꞌ diiꞌke avereriainaꞌ teeꞌ basinaꞌ napoꞌ diiꞌ aruriaing.”   
\p
\v 39 Eeꞌnoko teie napoꞌ kara dikitoꞌ nauvuruꞌnung, aaꞌpuuꞌnung, “Kaputuꞌke ee napoꞌ kaputuꞌ taung nau-antavupeuꞌ? A, makotuaꞌ. Tenaanka ookaanka duaꞌarepeuꞌ dinkung-koo.  
\v 40 Aiꞌ tee naning barevare-nung tee bakaang nau-anta-koo dau basi deeaꞌ, teka ookara barevare-nupoong tenang dupearioꞌ nau-antavaariko biikaning nau-antanuka-pinaꞌ otoroaing.  
\v 41 Teeꞌ oroꞌ nau-anta baka tasiꞌparavaung aaꞌpampiiꞌnaang, ‘Aming-koo dake nankiꞌ daaraꞌmaꞌnung-koo duta-koo oovemaunge teka daka noruꞌdaravaꞌ daꞌkoo duta-koo konkinarong otoing?’  
\v 42 Niiꞌnaꞌ, ‘Arekeeꞌ dake aaꞌpepeuꞌ tee daaraꞌmaꞌnung, “Ntaraꞌ ee, ninge nankang mooꞌdampai daꞌkoo duta-koo otoing,” tenang daka ooraravaꞌ tee konking daꞌkoo duta-koo otoing. Daꞌ ampirinung˜, iroꞌ tutung daka-koo mooꞌdaravaing tee konking duta-koo eeꞌnoko tenang daaraꞌmaꞌnung-koo sirakaꞌpei oovera mooꞌeai tee nankiꞌ daaraꞌmaꞌnung-koo duta-koo otoing.’   
\s1 Koiꞌnavari Eeꞌnoko Bakaning Sinananka  
\r (Mat 7:16-20; 12:33-35)  
\p
\v 43 “Eeꞌnoko koiꞌ tampara sinang orara biꞌumaung otoaꞌ, eeꞌnoko napoꞌ koiꞌ orara sinang tampara biꞌumaung otoaꞌ.  
\v 44 Koiꞌnavarinaꞌ biikaang sinang-koo tasiꞌpaarimaung. Tee sinang piikiꞌ tooꞌmurintaaꞌpoꞌnavari-koo kavaavarupeuꞌ, eeꞌnoko karikauꞌ napoꞌ moꞌming nanaꞌmosiriiꞌkoo kavaavarupeuꞌ.  
\v 45 Teie naning tamparai tee teieta tampara domang-koong koreꞌnang-eta tampara tavoꞌantavumaung eeꞌnoko teie naning orarai tee teieta orara domang-koong koreꞌnang-eta orara tavoꞌantavumaung, teieta bakaang domang-koo otoining piamparako bakaang karange minkuvurimaung.”   
\s1 Mataunaꞌ Eeꞌnoko Kanuꞌnaꞌ Pava Kani-koo  
\r (Mat 7:24-27)  
\p
\v 46 “Aming-koo ning diiꞌke ‘Ovoring, Ovoring’ tammerimaunge kapooꞌ ninge naurampimaung nkoveriaꞌ?  
\v 47 Ookara nantoong ning-koo poroma aung nkaang kara taaravaama siompaamaing naurampiiꞌnaang ninge, teing oroꞌparimanaꞌ.  
\v 48 Teing tee-pinaꞌ naning-pinaꞌ oroꞌnanka pava kanivuuꞌnung-pinaꞌ dinkung isikung nenkeꞌura natuku boiaꞌkoo eꞌmang-antavuuꞌ. Eeꞌnoko tenang doua pora teva-ankoi kooꞌura biruꞌuaꞌ teva, aming-koo nnaꞌ tampaꞌ kaniniiꞌnava deemparako.  
\v 49 Eeꞌnoko baata teing nkaang kara tamung taaravaama siompaavarukooꞌ teing teing tee-pinaꞌ naning-pinaꞌ oroꞌnuka pava kanivuuꞌnung-pinaꞌ tamung piisiꞌkoo dau eꞌmang-antavuaꞌ, eeꞌnoko doua teva-ankoi kooꞌura namuꞌke duaꞌantavuuꞌ eeꞌnoko bakei aaꞌnaꞌ masikaꞌ orariaruꞌ teva.”   
\c 7  
\s1 Piatooronuka˜ Tarenara Bakaang Botovotonaaꞌ Jiisuuꞌke Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 8:5-13)  
\p
\v 1 Tenang Jiisuuꞌke bakaang daankinang bakearara taaravauꞌnooꞌketa tumparuꞌnung tee Kapaneumeꞌnavuntuꞌkoo.  
\v 2 Teke tee naning narung daakuꞌ piatooronuka tarenara otokoꞌ bakaang botovotonaaꞌ teie aaꞌnaꞌ piaavukoꞌnung siipavouꞌnung booꞌkoo tumpituumpi.  
\v 3 Tenang teie Jiisuuꞌ taaravura Juꞌkoong Ovontung botovuruꞌ tee-anko niaꞌaako pora taare-antavuuꞌnaang bakaang botovotonaaꞌ.  
\v 4 Eeꞌnoko tenang teing Jiisuuꞌanko porora teing aaꞌnaꞌ eentavariruꞌnung aaꞌpaama,  
\v 5 “Tee tee naning tampara aung, dake paku-koo makosi, aiꞌ teie tee niiꞌ Juꞌnupoong pakumurimaung eeꞌnoko niikaang dootuuꞌnava kanimemuruꞌ.”   
\p
\v 6 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ teing ninka nariꞌ beuꞌ. Tenang tee pava dueꞌ basiarako teie daakuꞌ tarenarai baꞌmaikoriꞌ niiꞌning botovuruꞌ Jiisuuꞌanko aaꞌpuma, “Ovoring, daka baruꞌ poreꞌantararavaukaꞌ, aiꞌ ning tee makosi deeaꞌ daꞌ nkanooꞌ pava-koo kuung poꞌkoo.  
\v 7 Teeꞌkoo ning ninka daangamarama daꞌanko moaꞌ, teka dake tamung karai minkueko nkaang botovotonaaꞌ taarevoaing.  
\v 8 Ninge daꞌ pankaing tasiꞌdamira teeꞌ minkuamaang, aiꞌ ning tee napoꞌ niiꞌnooꞌ basi-koo iriꞌkoo kuung oꞌnong piatooronuka tare-koong-koo. Eeꞌnoko niiꞌnung aaꞌpanko dei, ‘Beai,’ tee bepeuꞌ. Eeꞌnoko niiꞌnung aaꞌpanko dei, ‘Poai,’ tee popeuꞌ. Eeꞌnoko nkaang botovotonaaꞌ aaꞌpanko, ‘Aung nkoveai,’ teie nkovupeuꞌ tee.”   
\p
\v 9 Tenang Jiisuuꞌke teeꞌ taaravura taꞌninuuꞌ tee-koo, eeꞌnoko damaꞌdu bereꞌarara karikaꞌkoo siompaakoꞌning-koo karoma aaꞌpuuꞌ, “Ninge naurampimang diiꞌ: temuꞌketa aung amuriiꞌ baito pankaing ooampaung bane Isireeli-nupoong ninka nariꞌ oꞌnorimaunge.”  
\v 10 Eeꞌnoko tenang teing botovuruꞌning toroarira pava-koo teinge ooauꞌnung tee botovotonaaꞌ taarevora otoko.   
\s1 Jiisuuꞌke Naaro Bauring Booꞌketa Daaꞌantavuuꞌnaꞌ  
\p
\v 11 Batei okiꞌnamuꞌkoo teketaꞌ Jiisuuꞌ niiꞌnamono-koo osi pankaing-koo beuꞌnung Neiniꞌ tampaamanamono-koo. Eeꞌnoko bakaning barevare-nupoong eeꞌnoko nantoong karinga nariꞌ tee ninka berouꞌnunge.  
\v 12 Osi-koo karanaang dueꞌarako naning booꞌparuꞌnung nkavai siarikoꞌ temono-ita. Aung tee bauring narung masikung anie baukoi, eeꞌnoko teni teie bauko naaro. Eeꞌnoko nantoong karinga teni ninka nariꞌ porokoꞌ.  
\v 13 Eeꞌnoko tenang Ovoringe oovura bakaang domang aaꞌnaꞌ piaavouꞌ teni-koo, eeꞌnoko aaꞌpuuꞌ, “Birontaravaukaꞌ.”  
\v 14 Eeꞌnoko teie pora kompuuꞌ tee kave, eeꞌnoko teing nkavaakoꞌning dantavarira donkonai otorouꞌ. Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ, “Nemaka, ninge aaꞌdamaang daꞌ, ‘Daaꞌdaravai.’”  
\v 15 Eeꞌnoko tee naning booꞌ deto baꞌnanura kara tutumparuꞌ, eeꞌnoko Jiisuuꞌke tee teni bauko avuuꞌ.   
\p
\v 16 Avoroꞌke amporoꞌuruꞌ teing ookara. Eeꞌnoko teinge Kumponing daangampauꞌ aaꞌpaama, “Nakaronara Kumponing-etaing niiꞌkoo meuꞌke anke daaꞌaring; Kumponinge niiꞌ bakaning beeroꞌmuring!”  
\v 17 Eeꞌnoko teie aunge doorenange tee-koonge ookara Judiaꞌnavaro punkaraampuuꞌnung eeꞌnoko teꞌ korovui otoinairu nariꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌnaanka Jooni Minkinara Minkuaresi Otoinaꞌ  
\r (Mat 11:2-19)  
\p
\v 18 Emuꞌ tee, Jooni Minkinara kiimatanava-koo otoko bakaning barevare-nupoong tee-anko berora nauauꞌnung aing ookara kapooꞌnanka Jiisuuꞌke nkovukoꞌning.  
\v 19 Eeꞌnoko Joonie kenaankara bakaning-koo barevare-nupoong-koo bokuvureta Ovoring-anko botovuretuꞌnung aaꞌpuma, “Aaꞌpereai, ‘Daꞌ ee tee tavoꞌkuaing-koong, aiꞌ mmeꞌ niiꞌnung nempampiainge?’”   
\p
\v 20 Eeꞌnoko tenang tenaanka poreta tee-anko aaꞌpuretuꞌnung, “Jooni Minkinarai neeꞌ daꞌanko botomuresinung aaꞌpuma: ‘Daꞌ ee tee tavoꞌaravaing-koong, aiꞌ mmeꞌ niiꞌnung nempampiainge?’”  
\v 21 Eeꞌnoko tenaankai Joonie botovuretuꞌnaankai makuꞌnooꞌ nempuresi otoko Jiisuuꞌke karinga amutemuriiꞌ siipa-poꞌnupoong taare-antavuruꞌ, niiꞌning oramuriiꞌ siipa avoꞌavoroꞌ otoroining eeꞌnoko niiꞌning tanuaananka oreng-poꞌnupoong. Eeꞌnoko kaputuꞌnuka mmauꞌ bantang-antavuruꞌnunge.  
\v 22 Eeꞌnoko teie aaꞌpuretuꞌnung tenaanka, “Bereta nauereai tee Jooni Minkinara kapooꞌ deeꞌke ooveresining eeꞌnoko taaraveresining, aaꞌnoining: kaputuꞌnuka banteaama ookai, kauꞌ deꞌdoonuka nanai, oramuuꞌpoꞌnupoong kiiroraaꞌariri eeꞌnoko kipaunuka taareai, booꞌnuka daaꞌariri, ataꞌoinku tampara doorenang daankianko taaravai.  
\v 23 Eeꞌnoko biraankearavaing tee naning ning-koo dateꞌpari baitoaravaing, eeꞌnoko nkaang nko-nko akoveeꞌ mareꞌuaukaꞌ.”   
\p
\v 24 Tenang Jooni Minkinara bakanaanka kara nkara toroaresioꞌ Jiisuuꞌke kara-nau tutumpuruꞌ nantoong karinga Jooni minkuvuma; eeꞌnoko aaꞌpuuꞌ, “Diiꞌke aremuriiꞌ naning doore taaraverira meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo ooveriiꞌnaang berikoꞌ karikaꞌduri? Naning tunsi-paaka onou avitoitoi eeari otoꞌ oo-koo teꞌ beriarupeuꞌ, apeꞌ?  
\v 25 Napoꞌ naning nepuꞌarama kirokaiari otomaung oo-koo beriaꞌ, apeꞌ aing? Aiꞌ teing nantoong baarong tampenge nopaꞌarimaing, eeꞌnoko kavo mmauꞌpoꞌnupoong-pinaꞌ otoromaing dauraronanka biikaning-koo pava-koo oovereripeuꞌ, meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo deeaꞌ.  
\v 26 Teka arekeeꞌ masikaꞌ oroꞌ oo-koo berikoꞌ diiꞌ, aiꞌ narung nakaronara? Eeꞌ, tee bakei nakaronara masikung Kumponing-etaing emuꞌ ninge naurampimang diiꞌ, tee tee aaꞌnung ookara nakaronuka-koo dau basie tee.  
\v 27 Aiꞌ aung eeꞌnara miruꞌui Daari Meekung-koo eeꞌ minkuari otong Kumponinge bauring temuꞌ nauvuuꞌnooꞌka aaꞌpuma,  
\q1 ‘Ee aung, ninge botoampaing nkaang kara-nka daꞌkoo uroꞌke tee taung maamu-antareruaing uroitaaꞌ.’ \rq (Malakai 3:1)\rq*   
\m
\v 28 Emuꞌ ninge aaꞌdampimang diiꞌ, Jooni Minkinara tee ookara nantoong tee-koo uroꞌke pontoꞌariruꞌning-koo tee deto basi pankaing, teka ninge eeꞌ naurampimang, enang-eta deto baa tee ninge tare-koo arooꞌaravaing, bane Kumponing bakaang muuꞌkoo okiꞌnarai, teie tee Jooni puruꞌui otoaing.”   
\p
\v 29 Ookarai nantoonge eeꞌnoko taakisi nkanukai taaravauꞌnung tee. Aing teing eeꞌning Kumponing bakaang kara koontoꞌ tasiꞌpaara arooꞌaako Joonie ntong-koo minkivurira meekaꞌantavuruꞌning.  
\v 30 Teka teing Boto Keperuuꞌnavitu eeꞌnoko teing boto naunuka Kumponing bakaang miruꞌ teing-koo kontevorora Joonie ntong-koo minkivuma meekaꞌanta-koo tauraꞌpariaruuꞌ.  
\v 31 Teeꞌkoo Jiisuuꞌke napoꞌ aaꞌpuuꞌ, “Diiꞌ nantoong emuꞌnavarang ninge aminge pa miruꞌdampipeuꞌ? Arekeeꞌ naurampiko diiꞌka tasiꞌdaripeuꞌ diikaang aarumo?  
\v 32 Diiꞌ teing toireꞌpinaꞌ oroꞌnanka baaveroma baꞌnaniai turampeemaing biiꞌka aaꞌpeema, ‘Kovi puunterorompiko konterorima neekarariarukooꞌ. Aiꞌnontuꞌmariko diiꞌ birontariarukooꞌ.’ Teeꞌ nariꞌ oorampimaung neeꞌ tokomererimaing.  
\v 33 Jooni Minkinara poraiꞌnange taamang tovang uaini kerempuko konterorima aaꞌperikoꞌ, ‘Tee maꞌnaang-poꞌnung.’  
\v 34 Eeꞌnoko ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing mora taamanama tuaamarako napoꞌ konterorima aaꞌmerimaung, ‘Aung ooveriai taamang eeꞌnoko uaini nai bauko, taakisi nkanuka eeꞌnoko niiꞌning orenge biiꞌmaikoꞌke.’  
\v 35 Teka Kumponinge avutevuꞌmuresi botomuresinaꞌ sinampuko diiꞌke bakaang matau tasiꞌperiaing.”   
\s1 Teni Jiisuuꞌke Tontaꞌantavuuꞌnanie Tampaꞌ Tang Oroꞌantavuuꞌnaꞌ  
\p
\v 36 Teketaꞌ niiꞌnunge Boto Keperuuꞌnavitu-koonge Jiisuuꞌ bokuvuuꞌnung tee ninka taamanureeꞌnaang, eeꞌnoko bakanava-koo kuung tumpareta taamantoma baꞌnamparuꞌnung.  
\v 37 Eeꞌnoko taꞌnimpaariiꞌnaꞌ nanie manikumai oranie temono-koonanie taaravura tee taamanuko Boto Keperuuꞌnavitu-koong bakanava-koo, duuni tampaꞌ nuuraaꞌpoꞌnaroꞌ nkavui pouꞌ.  
\v 38 Eeꞌnoko teni pora Jiisuuꞌkoo damaꞌdu donkonuuꞌnung kauꞌkanooꞌke biromparama. Bakaang kauꞌ taꞌdue duuꞌpukoꞌ eeꞌnoko piuꞌukoꞌ bakaang dapoi boreꞌkoonge, eeꞌnoko kauꞌ bakaang nuunuvukoꞌ eeꞌnoko duunie sisiꞌuuꞌ tampaꞌ nuuraaꞌke.  
\v 39 Emuꞌ teie Boto Keperuuꞌnavitu-koonge bokuvuuꞌnunge tee oovura baka-koo aaꞌpukoꞌ, “Aung naning nakaronara dei noruꞌupeuꞌ ani baa aremuriiꞌ manikuma kompumatomai aung, aiꞌ ani teni orani.”   
\p
\v 40 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke bakaang noruꞌ tasiꞌpura aaꞌpuuꞌnung tee, “Saimoniꞌ, ning kapooꞌ otoꞌmemumang daꞌ nauramaꞌnaang otoing.” Eeꞌnoko teie makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Aming ee, nau-anta?”  
\v 41 Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Narung naning otokoꞌnung tee-koo kenaanka naninkai komaaru nkovuretuꞌnung. Narunge paꞌnokoꞌ daakuꞌ namikuri nkavuuꞌ, napoꞌ niiꞌnunge paꞌnokoꞌ kivora namikuri.  
\v 42 Teketa tenaankai bariꞌkoo makoturearuioꞌ teie tenaanka tontaꞌantavevuretuꞌ ookaanka. Emuꞌ tenaanka-koo arera teie aaꞌnaꞌ pankaruntoompupeuꞌnaꞌ oroꞌpari?”  
\v 43 Saimoniꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌnung, “Tee naning baruꞌ aaꞌnaꞌ tontaꞌantaevuuꞌnung-pinaꞌ noruꞌamaang.”  
\p Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Dake masikaꞌ minkueing.”  
\v 44 Teketaꞌ teni-aape manikuma-aape bereꞌarara Saimoniꞌ aaꞌpuuꞌnung, “Dake ee ani manikuma oovemaang? Ning aꞌ dakanava-koo tumarako dake niikaang toomo siompei ning ntong ameaꞌ kauꞌ duuꞌkoo, teka anie duuꞌmuing nkaang kauꞌ bakaang taꞌdue eeꞌnoko dapoi bakaange piuꞌmui.  
\v 45 Dake napoꞌ onkeonkeꞌmema nuunumeaꞌ, teka tenang ning aꞌ kuung moinooꞌketaꞌ teni siparavaꞌ ning-koong kauꞌ nuunu-koo.  
\v 46 Dake ning-koong boreꞌ duunie sisiꞌmeaꞌ, teka anie nkaang kauꞌ duunie sisiꞌmuing tampaꞌ nuuraaꞌke.  
\v 47 Teeꞌkoo ninge nauramaang daꞌ: Ani bakaning orarananka mmauꞌ tontaꞌarioꞌ piaa pankaing oroꞌantavuing, teka baa tee bakaning orakaꞌ nkonanka-koo okiꞌning tontaꞌarako piaa okiꞌnooꞌ oroꞌantavumaung.”   
\p
\v 48 Tenang tee Jiisuuꞌke teni aaꞌpuuꞌ, “Dakaning orarananka tontaꞌderonsing.”  
\v 49 Teketa teing teke nariꞌ taamanaakoꞌning kara tutumpariruꞌ nung biiꞌka aaꞌpaama, “Aung baa naning aaꞌnung orarananka tontaꞌukooꞌ?”  
\v 50 Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌnung teni manikuma, “Dakaange baitoi mooꞌduinani. Mooa ninka naniaing.”   
\c 8  
\s1 Teing Maniiꞌ Jiisuuꞌkoo Barearima Pakuaakoꞌning  
\p
\v 1 Teketa dueꞌka Jiisuuꞌ osi pankeng-kooninge eeꞌnoko poraꞌkooninge nanuuꞌ daankiarama eeꞌnoko nauvurima tee doorenang tampara tee muuꞌ Kumponing bakaang-koong;  
\v 2 Eeꞌnoko teing nanaiꞌketa kenaanka nariꞌ, bakaning barevare-nupoong, eeꞌnoko niiꞌning manikuꞌ nariꞌ teie unaa-antavuruꞌning tanuaananka oreng-eta eeꞌnoko siipananka-ita;  
\v 3 Aaꞌning: Meeriꞌ Maꞌdala-nani, maꞌnari ˜kenaanka-taa bataꞌuruꞌnani; eeꞌnoko Joana, teni Siusa baꞌaang, tee Eerotiꞌ bakaang pava tarevukoꞌnung; eeꞌnoko Susana eeꞌnoko napoꞌ niiꞌning manikuꞌ mmauꞌ biikaning mintoong-eta taamang avaarikoꞌ nariꞌ nanaama.   
\s1 Keenkeeng Nkovumaung-koong Minkunaa Dikitoꞌ  
\r (Mat 13:1-9; Mak 4:1-9)  
\p
\v 4 Eeꞌnoko tenang nantoong karinga avuntevuntuꞌketa Jiisuuꞌanko naroꞌariruꞌnang teie mirumiruꞌke nau-antavurima aaꞌpuuꞌnung,  
\v 5 “Naning mintoong-koo sinang tanka-koo nanura tankavuko aaꞌnouꞌ: niiꞌning sinang taung-koo duaꞌariruꞌ, eeꞌnoko teka nantoonge mmemmeꞌaaruꞌ kauꞌke eeꞌnoko barenankai depeto porora tunturavauꞌ.  
\v 6 Eeꞌnoko niiꞌning sinang kapang-koo dau duaꞌariruꞌ eeꞌnoko dupurira teke maraꞌorouꞌ tompaꞌ otoaruioꞌ.  
\v 7 Eeꞌnoko niiꞌning tooꞌmurintaaꞌ otoroinooꞌ meuꞌ duaꞌariruꞌ, eeꞌnoko nariꞌ dupurira tooꞌmurintaaꞌke iinkenevuuꞌ tee keenkeeng.  
\v 8 Eeꞌnoko niiꞌning kansiꞌ pankauanooꞌ duaꞌarira teke dupuruꞌ eeꞌnoko sinang biꞌuruꞌ daakuꞌnaꞌ ookara-ita.” Teeꞌ minkuvura enang bokuma aaꞌpuuꞌnung, “Diiꞌ punkang-poꞌnupoong deekoꞌ enang taaraveriai!”   
\s1 Kuunooꞌ Tee-koo Mirumiruꞌkoo  
\r (Mat 13:10-23; Mak 4:10-20)  
\p
\v 9 Eeꞌnoko tenang bakaning barevare-nupoonge niaꞌaama aaꞌpaioꞌ, “Aung kara dikitoꞌ miruꞌnooꞌ aming?” teie aaꞌpuuꞌ,  
\v 10 “Kumponinge diiꞌ bakaang kara pinkaꞌerimaing tauraꞌduruꞌnung makensiꞌnung-koo miruꞌnooꞌ noruꞌeriiꞌnaang tee-koo bakaang muuꞌkoo nkoaramanaꞌ, teka teing niiꞌning kara dikitoꞌ narunge nauaramaung aaꞌnoainaꞌ:  
\q1 ‘Ooaama ooaavaukaꞌ, taaravaama taaravaavaukaꞌ.’ \rq (Aisaiaꞌ 6:9-10)\rq*   
\p
\v 11 “Enang kara dikitoꞌ miruꞌ aung: Tee sinang tee Kumponing bakaang kara.  
\v 12 Teing taung duaꞌariruꞌning miruꞌnooꞌ aung: Niiꞌning nantoonge kara taaravaako Sietaniꞌke poma pariꞌurikooꞌ tee kara biikaang domang-eta, maroita, masikaꞌantavaara domampariꞌneeng-koo.  
\v 13 Teing kapang-koo duaꞌariruꞌning miruꞌnooꞌ aunge: Niiꞌning nantoonge kara taaravaama dotuariri kompaamaung, teka imaꞌariaꞌ. Batei okiꞌnamuꞌkoo masikaꞌantavaakooꞌ eeꞌnoko parapaara poko namuꞌke biikaang baito orariarakooꞌ.  
\v 14 Teing tooꞌmurintaaꞌkoo kuung duaꞌariruꞌning miruꞌ aunge: Niiꞌning nantoonge kara taaravaama beroko amutemuriiꞌke iinkenevurimaung aaꞌninge noruꞌ mankiꞌnankai, kavonankai eeꞌnoko doturotunankai kansiꞌkooninge. Eeꞌnoko biikaang sinang natasiꞌ.  
\v 15 Eeꞌnoko teing kansiꞌ pankauang-koo duaꞌariruꞌning miruꞌnooꞌ aunge: Niiꞌning nantoonge tee kara taaravaama imaꞌai kompaakooꞌ tunsi paakavariaꞌ domang tampara ninka. Eeꞌnoko teing teeꞌ nariꞌ purimpariri otoroaining bera sinang biꞌuriai.”   
\s1 Araka Boong Siꞌkoo Tampaꞌ Deeaꞌ  
\r (Mak 4:21-25)  
\p
\v 16 Teeꞌ nauvurira Jiisuuꞌke napoꞌ aung mirumiruꞌ nauvuruꞌ, “Naninge araka paroꞌura utaue dakaꞌpuarupeuꞌ niiꞌnooꞌ batanang-koo boong sipuarupeuꞌ, teka sirang batanang-koo panteꞌupeuꞌ teing tumpariaininge araka ooaavaꞌnaang.  
\v 17 Ookara kapooꞌ enang makempari otomaing damaꞌ siraꞌanta-koong. Eeꞌnoko ookutuning kapooꞌ nopaꞌariri otomaing teing damaꞌ dapaꞌnumpoꞌ. Nantoonge taaravaara noruꞌaavai.  
\v 18 Teeꞌkoo tarerariaing diiꞌ taaraverimaing. Tee naning taaravura oroꞌantavuaing Kumponinge napoꞌ niiꞌning nauvuaing, eeꞌnoko baa tee taaravura oroꞌantavuaukaꞌnung pariꞌuaing tee araka otoꞌevuing-pinaꞌ noruꞌui otoing.”   
\s1 Jiisuuꞌ Baukorovo Makosinuka Baata?  
\r (Mat 12:46-50; Mak 3:31-35)  
\p
\v 19 Teketa teꞌ Jiisuuꞌ baukorovo porouꞌnung tee oo-koo, teka tee-anko basi-koo makosiaavaruuꞌ karingai itoaioꞌ.  
\v 20 Eeꞌnoko teinge Jiisuuꞌ taaravaakoꞌninge nauaama aaꞌpauꞌnung: “Daukorovo damaꞌdu donkonai daꞌ oo-koo piavoromang.”  
\v 21 Teka teie aaꞌpuruꞌnung teing, “Teing ninge nkoꞌ eeꞌnoko ntaraꞌmainkaang makosinuka teing Kumponing bakaang kara taaravaama nkoaamaing.”   
\s1 Jiisuuꞌke Piong Eeꞌnoko Pirung Taroro-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 8:23-27; Mak 4:35-41)  
\p
\v 22 Niiꞌnaꞌmung Jiisuuꞌke bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌ, “Nuaruꞌka amenkaꞌkoo pakoꞌmariai.” Teketa bakaasi-koo aaꞌearira tenkenauꞌ.  
\v 23 Teketa beroma Jiisuuꞌ aasiꞌkoo duaꞌaruꞌ. Eeꞌnoko piong pankaing pouꞌ depeto teruꞌkoo, eeꞌnoko ntonge maantoꞌukoꞌ minki-antavuuꞌnaang-pinaꞌ nkovuma.  
\v 24 Eeꞌnoko teinge berora Jiisuuꞌ tanteauꞌnung aaꞌpaama, “Ovoring, Ovoring, niiꞌ enang keꞌnuruꞌmariiꞌnaang!” Eeꞌnoko tee tantearara piong eeꞌnoko tee booꞌa iꞌnuiꞌnung teing teka akaꞌpuretuꞌ, eeꞌnoko teke bakeareta pirung koontoꞌ tarorovuuꞌ.  
\v 25 Teketa teie makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Diiꞌ ee niꞌninka oꞌnori ning baitomeriaꞌ?” Eeꞌnoko teing avoreaama taꞌninauꞌnung biiꞌka kareaama aaꞌpauꞌ, “Aung eeꞌnung baa naning? Aaꞌninge taaravaakooꞌ: piong eeꞌnoko ntong botovuriko.”   
\s1 Jiisuuꞌke Maꞌnarie Kurumaaꞌniiꞌ Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 8:28-34; Mak 5:1-20)  
\p
\v 26 Teketaꞌ teinge Kaaleliꞌnameng-eta tee nuaruꞌ bakaasie pakoꞌaara Kerasaꞌnameng-koo tavoꞌariruꞌ Kaaleliꞌnameng ninka bariꞌeeresi otoinameensiꞌkoo.  
\v 27 Eeꞌnoko teketa kansiꞌkoo siarako naninge Jiisuuꞌ kuneꞌuuꞌ osi pankamono-koonge maꞌnari-poꞌnunge. Mmauꞌ namuꞌpie koriaakoꞌ. Sieenai daiꞌaama nantoonge tanatavaakoꞌ, kauꞌkoo apasikaꞌ kaki-antavaama;  
\v 28 Teka tee daiꞌnisi totoraꞌpaara maꞌnarie meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌaape beꞌantavauꞌ. Teke pankaroong kuvinanka-koo otokoꞌ booꞌnuka dakoꞌdomai, pava-koo deeaꞌ, eeꞌnoko simpenoiꞌ otokoꞌ. Teie naninge Jiisuuꞌ kuneꞌuko Jiisuuꞌke tee maꞌnaang nauvuuꞌnung teieta bakoaraaꞌnaang;  
\v 29 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ taaravura tee bokuma boonko duaꞌarara kinkinuuꞌnung Jiisuuꞌkoo uroꞌkanooꞌ, eeꞌnoko aaꞌnaꞌ karoma aaꞌpuuꞌ, “Jiisuuꞌ, dake arekeeꞌ nkomeeꞌnaang ning, Kumponing Deto Basi Bauringe? Eentamaramaang dake ning toraꞌantameaukaꞌ.”   
\p
\v 30 Jiisuuꞌke niaꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ miring baa?” Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ, “Karinga.” Mmauꞌ maꞌnarie kurumaaꞌauꞌnung-koo teeꞌ.  
\v 31 Eeꞌnoko teing nuuꞌariruꞌnung maꞌdinku˜nooꞌ duaꞌkoo botovuriarooꞌnaang.  
\v 32 Eeꞌnoko teketa dueꞌke mmauꞌ pooroꞌnavontu meruꞌarima otorokoꞌ mii-koo navete-koo. Eeꞌnoko teing maꞌnari oreng Jiisuuꞌkoo eentavarikoꞌ tumpariiꞌnaang pooroꞌnavontu-koo. Eeꞌnoko teie tauraꞌpuruꞌ.  
\v 33 Tee tee tenang maꞌnari naning-eta bakoarira pooroꞌnanka-koo tumpariruꞌ, eeꞌnoko tevontu pemue doonko kooꞌariruꞌ nuaruꞌkoo bera keꞌnuruꞌariruꞌ teke.   
\p
\v 34 Tenang teing pooroꞌ bauꞌaarikoꞌninge ooaara kapooꞌ nkoaruꞌnung, mmariauꞌ teing, eeꞌnoko aung eeꞌ oroꞌ basiarioꞌ doorenang avitoitoi bereng-antavauꞌ.  
\v 35 Teketa nantoong berouꞌnung ooaavaꞌnaang tee kapooꞌ nkoaruꞌnung. Eeꞌnoko Jiisuuꞌanko porora tee naning kuneꞌauꞌ maꞌnari teieta tenkenauꞌnung Jiisuuꞌkoo kauꞌkanooꞌ baꞌnanuioꞌ duaanavari eeꞌnoko noruꞌ matauari. Eeꞌnoko teing avoreauꞌ.  
\v 36 Eeꞌnoko teinge ooauꞌninge tee niiꞌning nauaarikoꞌ Jiisuuꞌke taare-antavuuꞌnaꞌ tee naning maꞌnarie kurunkeauꞌnung.  
\v 37 Teketa tee ookara nantoonge Kerasaꞌnameensiꞌkooninge dueꞌke otorokoꞌninge niaꞌauꞌnung Jiisuuꞌ teing-ankoita tenkenuuꞌnaang pankainge avoroꞌke aporoꞌurioꞌ teing. Teketa tee napoꞌ bakaasi-koo aaꞌearuuꞌ toroaraaꞌnaang.  
\v 38 Teie naninge maꞌnarie sipauꞌnunge niaꞌuuꞌnung Jiisuuꞌ nariꞌ otoreeꞌnaang tee ninka, teka teie potevuuꞌnung aaꞌpuma,  
\v 39 “Dakanooꞌ osi tororarara tasiꞌantaveriaing Kumponinge baruꞌ deepoꞌ tampaꞌ nkoruinaꞌ.” Eeꞌnoko tee teketa tenkenura doorevurima nanuuꞌnung ookutunamono-koo teke osie Jiisuuꞌke baruꞌ deepoꞌ tampaꞌ nkovuuꞌnaꞌkoo.   
\s1 Jiisuuꞌke Jairus Baurang Daaꞌuuꞌnaꞌ Eeꞌnoko Niiꞌnani Ereng Take-antavuuꞌ  
\r (Mat 9:18-26; Mak 5:21-43)  
\p
\v 40 Teketa Jiisuuꞌ nuaruꞌke kato avetekaꞌkoo toroarako nantoong karingai onkeonkeꞌauꞌnung nempai otoko poioꞌ.  
\v 41 Eeꞌnoko teka narung naning tee-anko pouꞌ miring Jairus, pava dootuuꞌnava tanatanuka-koong narung, eeꞌnoko Jiisuuꞌanko kauꞌkanooꞌ kinkinura eentavaruꞌ bakanava-koo pava-koo pooꞌnaang.  
\v 42 Aung tee baurang nani masikani otoꞌevukoꞌnung, teni mareꞌ kivora-ita kenaanka pankaꞌnooꞌkoo, teni eeꞌnani okiꞌnaruuꞌkuioꞌ.  
\p Jiisuuꞌ teni oo-koo beko nantoong karingai paampaꞌaakoꞌ itoveema.  
\v 43 Eeꞌnoko teke nani manikuma otokoꞌ tarumatearakoꞌnani mareꞌ kivora-ita kemareꞌka-koo, aaꞌnani nankaiꞌnanka-koo ookara bakaang boorinang oꞌsiiviuꞌ, teka niiꞌnarai taare-antavuaꞌ.  
\v 44 Teni Jiisuuꞌkoo damaꞌdu pora komparuꞌnung bakaang mononopaꞌkoong-koo kainuꞌkoo, eeꞌnoko namuꞌke ereng takevuuꞌ.  
\v 45 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Tee baie ning komung?”  
\p Tenang ookara penkempariko Piitai aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, daꞌ karingai kororai daꞌkoo iimparimang.”  
\v 46 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Niiꞌnunge naninge taarevooꞌnaang komuioꞌ iriꞌ ning-eta tee-koo pareꞌarako mantompamira teeꞌ minkuamaang.”   
\p
\v 47 Eeꞌnoko tenang teni manikuma bakuꞌaravaruuꞌnung noruꞌarara teni dankurankuꞌarama pora kinkinuuꞌnung tee-koo uroꞌkanooꞌ, eeꞌnoko ookara nantoonge taaravaioꞌ siraꞌparuꞌnung arekeeꞌ komparuꞌnaꞌ eeꞌnoko namuꞌke taarevouꞌnaꞌ.  
\v 48 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ teni, “Ani ee, domang kuaaꞌdoi otoaing. Daꞌ dakaang baitoi taareroinani. Mooa ninka naniaing.”   
\p
\v 49 Tenang teni ninka karoresi otoko narung naning pouꞌnung tee naning pava dootuuꞌnava-koo pankaing bakanava-ankoita. Pora aaꞌpuuꞌnung, “Daurang booꞌparing. Nau-anta tamung poreꞌantaveaukaꞌ.”  
\v 50 Teka Jiisuuꞌke taaravura tee aung nauvuma aaꞌpuuꞌ, “Aroreaukaꞌ, masikaꞌantaveko naroꞌ teni taarevooꞌnaang.”   
\p
\v 51 Eeꞌnoko tenang tee pava-koo pora teie niiꞌning tauraꞌpuriaruuꞌ kuung tung-koo, teka Piita eeꞌnoko Jooni eeꞌnoko Jeemisi dovang eeꞌnoko baumararing tenie tauraꞌpuruꞌ.  
\v 52 Eeꞌnoko ookara birong-nupoong biromparima aiꞌnontuꞌariko oovurira aaꞌpuruꞌ, “Birontariaukaꞌ, aiꞌ ani teni booaꞌ, teka tamung aatumaang.”   
\p
\v 53 Eeꞌnoko teinge benkempauꞌ tee, mono patorompuuꞌ aaꞌnani noruꞌai.  
\v 54 Teka bireng teni-koong kompura teni bokuma aaꞌpuuꞌ, “Tootoꞌ daaꞌdaravai.”  
\v 55 Eeꞌnoko bakaang tanuaang tenang toroaruꞌ eeꞌnoko teni deto iꞌamparuꞌ namuꞌke. Eeꞌnoko kapooꞌ nai-koong avureeꞌnaang nauvuretuꞌ.  
\v 56 Eeꞌnoko teni baumararing bakei taꞌninuretuꞌnung, teka teie orokovuretuꞌ niiꞌning nauaarearooꞌnaang kapooꞌ nkoaruꞌnung-koo teke.   
\c 9  
\s1 Jiisuuꞌke Teing Nanaiꞌketa Kenaanka Mintoong-koo Botovuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 10:5-15; Mak 6:7-13)  
\p
\v 1 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke teing bakaning barevare-nupoong nanaiꞌketa kenaanka naroꞌ bokuvurira iriꞌ avuruꞌnung makosi-antavurima maꞌnari amutemuriiꞌ bataꞌaariiꞌnaang eeꞌnoko siipananka taare-anta-koo.  
\v 2 Eeꞌnoko teie botovuruꞌnung teing taare-anta nkoaama Kumponing bakaang muuꞌ daankiaavaꞌnaang.  
\v 3 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Kapooꞌ nkaveriaukaꞌ nanirima: Donsiꞌ eeꞌnoko siirauꞌ niiꞌnooꞌ taamang niiꞌnooꞌ mooniꞌ. Eeꞌnoko mononopaꞌ kenaaꞌka ninka naniriaukaꞌ.  
\v 4 Eeꞌnoko areva tuntariainava-koo teꞌ naroꞌ otoriai bera teꞌ osi siperiainooꞌke basi.  
\v 5 Eeꞌnoko areꞌ tokoo diiꞌ onkeonkeꞌdaariaukaꞌnooꞌ temono siperima temono-koong daꞌmong tankaveriaing diikaang peꞌnaaꞌketa, temono Kumponing-koo maarekusiꞌnamono taaꞌniꞌantaveri.”  
\v 6 Eeꞌnoko teing tenkenaara nanauꞌnung osinankai daankiaama tee doorenang tampara eeꞌnoko avitoitoi-koo siipa-poꞌnupoong taare-antavaarima.   
\s1 Eerotiꞌ Papaaravaruꞌnaꞌ Mmauꞌ Taaꞌniꞌanta Taꞌnimpaariiꞌ Taaravura  
\r (Mat 14:1-2; Mak 6:14-16)  
\p
\v 7 Enang teie Eerotiꞌke, temeensiꞌkoong ovoꞌmaꞌke taaravuuꞌnung ookara kapooꞌ Jiisuuꞌ bakaning ninka nkoauꞌning, eeꞌnoko papaaravaruꞌnung tee nantoonge avitoitoi minkuaako. Niiꞌninge aaꞌpaakoꞌ, “Jooni napoꞌ daaꞌaring bouꞌnooꞌketa.”  
\v 8 Napoꞌ niiꞌninge aaꞌpaakoꞌ, “Tee Eliasi poaing-koong tavoꞌaring.” Eeꞌnoko niiꞌninge eeꞌ minkuaakoꞌ, “Niiꞌnung pa Kumponing-etaing urikupoong nakaro-nupoong-koo daaꞌaring.”  
\v 9 Eerotiꞌke aaꞌpuuꞌnung, “Jooni tee ning botomarioꞌ kuru napuꞌauꞌnung. Teka tee baa aung teeꞌ naumaarimaang?” Eeꞌnoko teie taung Jiisuuꞌ oo-koong besiꞌuuꞌnung.   
\s1 Jiisuuꞌke Nantoong Paꞌnokoꞌ Kokoreiꞌ Divuꞌ Bauꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-13)  
\p
\v 10 Teketa botovuruꞌnooꞌketa toroarira kara okovuri nkanukai Jiisuuꞌ nauaakoꞌnung kapooꞌ teinge nkoauꞌning. Eeꞌnoko teie bokuvurira teing tontaꞌariruꞌ biiꞌka otorooꞌnaang osinamono-koo miring Besaida.  
\v 11 Tenang karikaꞌke noruꞌaara tee teinge siompauꞌ Jiisuuꞌ, eeꞌnoko teie onkeonkeꞌuruꞌ teing, eeꞌnoko kara nauvuruꞌ Kumponing bakaang muuꞌkoong. Eeꞌnoko taare-antavuruꞌ teing siipa-nupoong.   
\p
\v 12 Enang doong oparama nanuko teing bakaning barevare-nupoong nanaiꞌketa kenaanka porora aaꞌpauꞌ tee, “Aing nantoong karikaꞌ botoveriko osinanka anketa dueꞌ otoroining-koo berora aasiꞌdoma eeꞌnoko taamananka ooaavai, aiꞌ niiꞌ anke tee tamung meeꞌboraꞌ sirakamaaꞌkoo oꞌnoring.”  
\v 13 Teka teie aaꞌpuruꞌnung teing, “Diiꞌke kapooꞌ averereriko naiaavaing.”  
\p Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ, “Niiꞌ paꞌnokoꞌnuri bereteꞌ eeꞌnoko keura taviꞌning naing otoꞌmemuring, daua otoaꞌ. Taamang mmauꞌ mooꞌampiri dei makotupeuꞌ aing ookara karikaꞌ bauꞌkoo dake tampeko deekoꞌ.”  
\v 14 Aing-koo teing deerunooꞌ donkaang naing paꞌnokoꞌ kokoreiꞌpinaꞌ otorouꞌnung teke. Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ bakaning barevare-nupoong, “Navitunaꞌ baꞌnang-antavereriai, naruaape-pinaꞌ navitu-koo.”   
\p
\v 15 Eeꞌnoko teinge teeꞌ nkoaarima doonko baꞌnang-antavaaruꞌ.  
\v 16 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke teing paꞌnokoꞌ bereteꞌ eeꞌnoko taviꞌning keura nkavura tee ankamparuꞌ deto paning-aape eeꞌnoko biraanke-antavura pisiꞌuruꞌ teing. Eeꞌnoko avuruꞌ teing bakaning barevare-nupoong tankeeꞌaariiꞌnaang nantoong karikaꞌ.  
\v 17 Eeꞌnoko ookara taamanaara poovorouꞌ. Eeꞌnoko kakitaꞌnanka sipaaruꞌning kivora-ita kevekuꞌka pekuꞌ maantoꞌantavauꞌ.   
\s1 Piitai Jiisuuꞌ Tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ Tasiꞌpura Siraꞌpuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 16:13-19; Mak 8:27-29)  
\p
\v 18 Niiꞌnaꞌmung Jiisuuꞌ baka kunsiarama eeꞌnoko bakaning barevare-nupoong nariꞌ otoroitaaꞌ niaꞌuruꞌnung teing aaꞌpuma, “Ning baa nantoonge tammaamaung?”  
\v 19 Eeꞌnoko teinge makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Niiꞌninge Jooni tee minkinara tantaamaung, eeꞌnoko niiꞌninge tee Eliasi poaing-koong tantaamaung, eeꞌnoko niiꞌninge urikupoong nakaro-nupoong-koong narung booꞌketa daaꞌaruꞌnung tantaamaung.”  
\v 20 Eeꞌnoko napoꞌ teie aaꞌpuruꞌ teing, “Teka diiꞌke ning baa tammerimaung?” Eeꞌnoko Piitai bariꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ aaꞌ tee Kumponinge teroita Pakoꞌpariꞌniiꞌ nantoong domamperira tareveriainooꞌkoo.”   
\s1 Jiisuuꞌke Uroꞌke Nauvuruꞌnaꞌ Booꞌparara Napoꞌ Domamparavainaꞌ  
\r (Mat 16:20-28; Mak 8:30–9:1)  
\p
\v 21 Teka Piitai Jiisuuꞌ tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ tampuioꞌ Jiisuuꞌke niiꞌnung naning nau-koo aaꞌnaꞌ orokovurima\f + \fr 9:21 \ft Niiꞌninge Jiisuuꞌ daurarong deeng-anta-koo paaravaaꞌneeng-koo.\f* aaꞌpuruꞌ,  
\v 22 “Ning Tee Naning˜naumpoꞌ Paning-etaing teing amutemuriiꞌ arikananka toraꞌpampaing, eeꞌnoko aing aaꞌninge tompimaavaing: pankenukai, piristiꞌkoong ovontunukai eeꞌnoko boto naunukai, eeꞌnoko tee dupisiꞌmaavaing. Teketa beenang doong tankinuko napoꞌ domamarara daaꞌmaravaing.”   
\p
\v 23 Eeꞌnoko teie napoꞌ aaꞌpuruꞌ teing ookara, “Naning ning siomui pooꞌnaang piavora deekoꞌ, baka bakaang pia iroꞌ doonko tompimparavaing eeꞌnoko doong kante bakaang aaꞌbarataꞌ poruꞌui ning siomumaatoaing.  
\v 24 Eeꞌkoo, baa tee naning bakaang domaang ning-koo orokovuma baka tare-koo piavoaing tee paaꞌaravaing, teka baa tee naning bakaang domaang ning-koo arooꞌari duaꞌuaing tee domamparavaing.  
\v 25 Naninge kapooꞌ ookara kansiꞌkooning barampui okovura bakaang domaang daroveꞌari paaꞌarako teinge arekeeꞌ pakuaapeuꞌ? Eeꞌnoko naning aming avupeuꞌ tee bakaang domaang paaꞌaruꞌnung napoꞌ mooꞌkoo?  
\v 26 Napoꞌ baa tee naning nkaang miring siraꞌkoo maiaꞌomaung eeꞌnoko nkaang kara-koo, tee-koo naning-koo ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee maiaꞌmoaing tenang moainang nkaang meenasi ninka eeꞌnoko Mmaꞌ bakaang meenasi ninka eeꞌnoko teing koosinunanka meekupoong biikaang.  
\v 27 Teka ninge masikung naurampimang, niiꞌning nantoong anke nariꞌ donkonai otoroining teing booꞌkoo toraꞌkaavaꞌ muuꞌ Kumponing bakaang taaꞌniꞌpoi otoko ooaavaing.”   
\s1 Jiisuuꞌke Beenaumo Tauraꞌpuruꞌnaꞌ Muuꞌ Kumponing Bakaang Meenasi Oo-koo  
\r (Mat 17:1-13; Mak 9:2-13)  
\p
\v 28 Enang aung minkuvuuꞌnooꞌketa ˜beenang-taa doong-pinaꞌ tankinuko teie aing aaꞌning bokuvurira berouꞌ: Piita, Jooni, eeꞌnoko Jeemisi nariꞌ, iuꞌkoo deto teke kunsi-koo.  
\v 29 Eeꞌnoko tenang tee kunsiarako aasiꞌke Piita dovang tavuruꞌ. Teketa Jiisuuꞌ mmeꞌ kunsiaritaaꞌ bakaang oing oroꞌnooꞌ aampariꞌaruꞌ eeꞌnoko bakaang mononopaꞌ kakaara sisisiisi deemparuꞌ.  
\v 30-31 Eeꞌnoko tenang kenaanka naninka taꞌninaꞌ paning-etaing meenasi ninka oroꞌpareta tee ninka kareaakoꞌ aaꞌnaanka Moosesi eeꞌnoko Eliasi. Eeꞌnoko Kumponing bakaang miruꞌ dupevui Jiisuuꞌ booꞌparavainaꞌ teke Jerusalemaꞌke minkuaakoꞌ.  
\v 32 Enang tee Jiisuuꞌ ninka minkuai otoko Piita dovange tantearira Jiisuuꞌ bakaang meenasi ooauꞌ eeꞌnoko tenaanka naninka tee ninka donkonuresioꞌ.  
\v 33 Eeꞌnoko tenang tenaanka naninka Jiisuuꞌankoita tenkeng-aapeareko Piitai Jiisuuꞌ aaꞌpuuꞌ, “Ovoring ee, bakei tampaꞌ niiꞌ anke oꞌnorimaang. Aiaꞌ niiꞌke beevaari bare kaniampiai, nava daꞌ dakanava, nava Moosesi bakanava eeꞌnoko nava Eliasi bakanava.” Botu noruꞌuaꞌ, tamung teeꞌ minkuvukoꞌ.   
\p
\v 34 Eeꞌnoko tenang Piitai teeꞌ minkuvuko kamoꞌke pora dakaꞌpuruꞌ teing, eeꞌnoko avoreauꞌ kaꞌmoꞌke kuung deempurioꞌ.  
\v 35 Eeꞌnoko teieta kamoꞌketa auronge karoma aaꞌpuuꞌ,  
\q1 “Aung tee nnuring, ninge piaavansi miruꞌantuꞌnung. Taaraveriaing tee.”   
\m
\v 36 Eeꞌnoko tenang aurong karoioꞌ Jiisuuꞌ baka otoko ooauꞌ. Eeꞌnoko teinge teing doong-koo makempauꞌ naning nauaavaꞌ kapooꞌ teinge ooauꞌning bera Jiisuuꞌ booꞌketa daaꞌaruꞌnooꞌke basi.   
\s1 Jiisuuꞌke Nemaka Taare-antavuuꞌnaꞌ Maꞌnaange Kookoko-antavukoꞌnung˜  
\r (Mat 17:14-21; Mak 9:14-29)  
\p
\v 37 Teketa daunaꞌmung iuꞌketa siarira poroioꞌ nantoong mmauꞌke kuneꞌauꞌnung tee Jiisuuꞌ.  
\v 38 Eeꞌnoko naninge karikaꞌkoo meuꞌketa bokuma Jiisuuꞌ aaꞌpuuꞌ, “Nau-anta, eentamaramaang daꞌkoo nnuring ooveeꞌnaang aiꞌ tee tee narung masikung nnuring.  
\v 39 Eeꞌnoko daꞌmaikoꞌ namuꞌke teie maꞌnaange korivuko taꞌninaꞌ bokukooꞌ. Teie nuanua-antavuma bera kaꞌbuaira-antavukooꞌ napoꞌ mapou-antavuma˜, eeꞌnoko daꞌdeng sipuarukooꞌ.  
\v 40 Eeꞌnoko eentamaring dakaning barevare-nupoong-koo bataꞌaavaꞌnaang, teka teing makosiaavaruing.”   
\p
\v 41 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Nko diiꞌ masikaꞌanta otoriainge, koontariaing, areꞌ basinaroonge diiꞌ ninka nariꞌ oꞌnorimaatoainge dooroontampiri? Poꞌantaveai tee dauring aꞌ.”  
\v 42 Teketa tenang tee nemaka Jiisuuꞌanko poko teie maꞌnaange papaara-antavura nuanua-antavuuꞌ. Teka Jiisuuꞌke akaꞌpuuꞌ tee maꞌnaang orara, eeꞌnoko unaa-antavura tee nemaka bauma napoꞌ avuuꞌ.  
\v 43 Eeꞌnoko ookara asikovuruꞌ Kumponing aaꞌnaꞌ pankaing tasiꞌpaara.  
\s1 Jiisuuꞌke Damaꞌke Booꞌantavaavaing Kemuꞌkanaꞌ Siraꞌpuuꞌnooꞌ  
\r (Mat 17:22-23; Mak 9:30-32)  
\p Teka taꞌninaara karakaraarearima Jiisuuꞌ daangampaako ookara kapooꞌ nkovuuꞌning-koo teie teing bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌ,  
\v 44 “Kara aing pinkaꞌeriaining: Ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee nkaning-koo navumainuka-koo narunge tooka kompui tauraꞌmuuꞌnaang nantoong oreng biikaang bireng-koo.”  
\v 45 Teka teinge tasiꞌpaavaꞌ tee teeꞌ minkuvuuꞌnung kapooꞌ teing-koo bakuꞌnisi deemparako teinge tasiꞌpaaꞌneeng-koo, eeꞌnoko teinge avoreaara niaꞌaavaꞌ tee aung anaare kara.   
\s1 Baata Teing Pankeng?  
\r (Mat 18:1-5; Mak 9:33-37)  
\p
\v 46 Eeꞌnoko teketa biiꞌka tataꞌeekoꞌ aaꞌpaama, “Niiꞌkoo baa pankaing?”  
\v 47 Teka Jiisuuꞌke biikaang domang-koong noruꞌ noruꞌura teie narung tootoꞌ nkavura tee-anko donkong-antavuuꞌ.  
\v 48 Eeꞌnoko aaꞌpuruꞌ teing, “Baa tee naning ning nkaang miring-koo aung tootoꞌ okiꞌnara onkeonkeꞌuaing teie tee ning onkeonkeꞌmuaing, eeꞌnoko baa tee ning onkeonkeꞌmuaing teie tee onkeonkeꞌuaing tee ning botomuuꞌnung, aiꞌ tee naning diiꞌkoo meuꞌke okiꞌnara-pinaꞌ otoaing tee tee diiꞌkoo pankaing.”   
\s1 Nantoong Turamaariaꞌ Otoromaing Teing Pakupaku-nupoong Noruꞌkooning  
\r (Mak 9:38-40)  
\p
\v 49 Joonie bariꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, niiꞌke ooampiring naning narung maꞌnari bataꞌuriko dakaang miring-koo eeꞌnoko niiꞌke poteampiri tee niiꞌ ninka nariꞌ daꞌ siontuaung-koo.”  
\v 50 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee Jooni, “Orokoveriaukaꞌ tee, aiꞌ tee naning diiꞌ turanturiaung tee diiꞌ pakururimaung.”   
\ms1 Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌaape Nanuuꞌnaꞌ Booꞌ Kuneꞌuuꞌnaang  
\mr (9:51–19:28)  
\s1 Sameriaꞌnupoonge Onkeonkeꞌaavaruuꞌnaꞌ  
\p
\v 51 Tenang Jiisuuꞌ bakaang doong dueꞌuioꞌ Kumponinge paning-aape boku-koong Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌaape beꞌkoo deravaruꞌ.  
\v 52 Eeꞌnoko teie kara nkanuka tutung uroꞌke botovurioꞌ Sameriaꞌkoonavuntuꞌkoo berouꞌnung Jiisuuꞌ bakaning ninka aasiaavainooꞌ maamu-antavaavaꞌnaang.  
\v 53 Teka nantoonge onkeonkeꞌaavaruuꞌnung tee Jiisuuꞌ, biikanooꞌ meepoꞌ okiꞌnaa-antavuing-pinaꞌ Jerusalemaꞌaape nanuaing deemparako.  
\v 54 Eeꞌnoko tenang bakaning barevare-naankai oovureta, aaꞌnoko Jeemisi eeꞌnoko Jooni, aaꞌpuretuꞌ, “Ovoring, dake ee neeꞌ pia-antameremang ntaꞌ paning-eta bokuampeko siarara opuri taivuriainaꞌ aing Eliasie nkovuuꞌna?”   
\p
\v 55 Teka teie bereꞌarara orokovuretuꞌnung tenaanka aaꞌpurema,  
\v 56 “Deeꞌke noruꞌereaꞌ aremuriiꞌ tanuaang deeꞌ otoꞌderureng, aiꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing nantoong orari-koo moaꞌ, teka nantoong domang-anta-koo mouꞌnung.” Eeꞌnoko teing teketa niiꞌnamono-koo berouꞌnung.   
\s1 Jiisuuꞌ Siong-koo Makotuaꞌnaꞌ Noruꞌarekoꞌnaanka  
\r (Mat 8:19-22)  
\p
\v 57 Eeꞌnoko taunge beroma naninge Jiisuuꞌ aaꞌpuuꞌnung, “Ninge tee daꞌ siontampaing areꞌ tokoo daꞌ beainooꞌ.”  
\v 58 Teka Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Nkaunanka biikaning kumpenanka otoꞌevoromaung, eeꞌnoko barennanka auviꞌau-kooning biikaning bitonanka, teka ning tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tokoo boreꞌ patuꞌmaravainooꞌ otoꞌmemuaꞌ.”   
\p
\v 59 Napoꞌ Jiisuuꞌke niiꞌnara aaꞌpuuꞌ, “Ning siomeaing dake.” Teka teie aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, ioꞌ tauraꞌmeko mmaꞌ dakoꞌampainooꞌ basinooꞌ mmaꞌ ninka oꞌnoreaing, eeꞌnoko mmaꞌ dakoꞌamiraiꞌnange daꞌ siontampai.”\f + \fr 9:59 \ft Eeꞌ oroꞌpari otong: Tee naning kapooꞌ baumai deing nka-koo noruꞌuitaaꞌ Jiisuuꞌ teeꞌ minkuvuuꞌ.\f*  
\v 60 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Siperiko booꞌnukai biiꞌka booꞌnuka dakoꞌaariaing, teka daꞌ aaꞌdamaang: Bera daankieaing tee Kumponing bakaang muuꞌ.”\f + \fr 9:60 \ft Nantoong Jiisuuꞌ domaang okoraꞌ tasiꞌpaarimainge tee siompaama domaang oparavaung otoꞌevoromaung, teka kansiꞌkoong kapooꞌ domange daiꞌaamaing teing domaang okoraꞌketa taapoꞌnupoong, booꞌnuka Kumponing-ankoi.\f*   
\p
\v 61 Niiꞌnunge napoꞌ aaꞌpuuꞌ, “Ninge tee daꞌ siontampaing, Ovoring, teka iroꞌ tauraꞌmeko tutung siꞌnooraꞌarampaing nkanooꞌnupoong.”  
\v 62 Teka Jiisuuꞌke tororeeꞌarama-nanuꞌ kenkumpura aaꞌpuuꞌ tee, “Tee naning mintoong-koo mmeꞌ komparama torotoroarapeuꞌnung teeꞌ oroꞌ tee, naning makotuaꞌ Kumponing bakaang muuꞌkoo mintoomparaaꞌnaang.”   
\c 10  
\s1 Jiisuuꞌke Naruaape-ita Kenaiꞌka Kara Nka-koo Botovuuruꞌnaꞌ  
\p
\v 1 Teketa Jerusalemaꞌaape deto nariꞌ nanaavaꞌnaang piavora Jiisuuꞌke naruaape-ita kenaiꞌka miruꞌurira kenaankanaꞌ botovuruꞌ osinanka beeroꞌaari nanaavaꞌnaang uroꞌke.  
\v 2 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ, “Sinang tee bakei aaꞌnaꞌ meuraꞌpuing, teka kavuꞌnupoong okiꞌning, teeꞌkoo kunsirariaing sinang kavuꞌkoo Ovoringe kavuꞌnupoong botovuriainaꞌ tee-koo bakaang mintoong-koo.  
\v 3 Aiaꞌ beriai naurampirinaꞌ. Aing ee, ninge tee diiꞌ sipisipiꞌkoo kampianu-pinaꞌ botorampimang nkaunanka-koo meuꞌke botorampipeuꞌnaꞌ.  
\v 4 Kereka dovang siirauꞌ nkaveriaukaꞌ, boonamante˜ nkaveriaukaꞌ. Nantoong ninka taunge minkurariaukaꞌ.   
\p
\v 5 “Areva pava diiꞌ tuntariainava tutung aaꞌperiai: Tampara! Mooa diiꞌkoo ava-koo otoaing.  
\v 6 Eeꞌnoko naning mooa bauko teke otoko deekoꞌ diikaang mooa tee-koo keemparavaing. Teka diiꞌ taara-koo kasiaavaruko deekoꞌ tee diikaang biraanke napoꞌ diiꞌkoo toroaravaing.  
\v 7 Eeꞌnoko teva nava-koo otoriai taamanirima tuaantarima kapooꞌ teinge araariaining ninka, aiꞌ teie naninge mintoomparamaunge tee teeꞌ bakaang mooꞌ nka-koo makosi. Pava paareveriaukaꞌ.   
\p
\v 8 “Arenang tenang diiꞌ osi navuntuꞌkoo duꞌdariko onkeonkeꞌdaarima taamang araariaing naieriai.  
\v 9 Siipa-nupoong taare-antaverererima teing ookara aaꞌpereriai, ‘Tee muuꞌ Kumponing Bakaang diiꞌkoo dueꞌ poing.’   
\p
\v 10 “Teka arenang diiꞌ duꞌdariko osinamono-koo onkeonkeꞌdaariaukaꞌnung deekoꞌ osi-koo meuꞌ berira aaꞌperiai,  
\v 11 ‘Aung diikaang daꞌmong niiꞌkoo peꞌnaaꞌkoo naꞌnampuing tankamarimang amono Kumponing-koo maarekusiꞌnamono taaꞌniꞌanta-koo. Bane taaramerereriaꞌ teka diiꞌke noruꞌeriaing Kumponing bakaang muuꞌ diiꞌkoo dueꞌ poing.’  
\v 12 Ninge naurampimang diiꞌ, teing enang onkeonkeꞌdaariaukaꞌning teing doong asiꞌnaꞌmung kiimata toraꞌpaavaining, Sodom-navuntuꞌ ntaꞌke paning-eta pora taivuruꞌnung-koo dau basinooꞌ.”   
\s1 Piaaruꞌnanka Bakei Teing Osi Pankeng Bereꞌariaing.  
\r (Mat 11:20-24)  
\p
\v 13 “Bakaꞌe piaaruꞌnuka diiꞌ Korasin-nupoong, toraꞌkiriaining. Piaaruꞌnuka diiꞌ Besaida-nupoong, diiꞌ toraꞌkiriaininge, aiꞌ diiꞌ teing kapooꞌnanka iriꞌpoꞌning taꞌnimpaariiꞌnanka diiꞌkoo nkoaruꞌning ooverima bereꞌdariaruuꞌ. Teinge Juꞌdeeaing Saidoniꞌnupoong eeꞌnoko Taiaꞌnupoonge ooaara dei namuꞌke bereꞌaripeuꞌ, sipunge pooꞌarima mononopaꞌ orarunsi-koong kurumparipeuꞌ bereꞌariruꞌnung-koo taaꞌniꞌantavarima.  
\v 14 Teka aaꞌdampimang, teꞌmung Kumponinge nantoong kiimatavuriainaꞌmung diiꞌke dau basinooꞌ toraꞌperiaing Taiaꞌ naankai eeꞌnoko Saidoniꞌ toraꞌpureainooꞌketa.  
\v 15 Eeꞌnoko diiꞌ Kapaneumeꞌnupoong deto paning-koo basirariaining-pinaꞌ daang noruꞌdarimaing. Diiꞌ aaꞌ doonko nekipaꞌnooꞌkoo sing-antaruriaining.”   
\p
\v 16 Eeꞌnoko teing bakaning naruaape-ita kenaiꞌka nanaavaꞌnaang botovurima napoꞌ aaꞌpuruꞌ, “Baa tee naning diiꞌ taararurimaatoainge tee ning nariꞌ taaramumatoaing. Eeꞌnoko tee naning diikaang kara dimpaꞌumaatoainge teie tee ning nkaang kara dimpaꞌumaatoaing. Eeꞌnoko tee ning nkaang kara dimpaꞌumaatoainge tee ning botomuuꞌnung bakaang kara teeꞌ nariꞌ dimpaꞌumaatoaing.”   
\s1 Jiisuuꞌke Iriꞌ Kompauꞌnung-koo Biivimpariarooꞌnaang Nauvuruꞌnaꞌ  
\p
\v 17 Teketa tee Jiisuuꞌke teing naruaape-ita kenaiꞌka tee botovurioꞌ nanaakotaaꞌ doturotu narung ninka toroariruꞌnung aaꞌpaama, “Ovoring ee, siipa narung deeaꞌ maꞌnarinanka apooꞌarampirieenge dakaang miring ninka.”  
\v 18 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Ninge ooansioꞌ Sietaniꞌ paning-eta depeto piping-pinaꞌ duaꞌaruꞌnung.  
\v 19 Aing ee, ninge tee diiꞌ purintoꞌ arompiring boruꞌnanka eeꞌnoko munkeitananka mmeꞌkoong eeꞌnoko ookara iriꞌ Sietaniꞌnung puruꞌkoong, eeꞌnoko diiꞌ teing kapooꞌke baikeruriaukaꞌnung.  
\v 20 Teka tee diiꞌ baruꞌ doturariaukaꞌnung tee-koo, aaꞌnoko maꞌnarinanka diiꞌkoo boong otoroinooꞌkoo, teka doturariaing diikaang miring paning-koo daariari otoinooꞌkoo.”   
\s1 Jiisuuꞌ Dotuaruꞌnaꞌ Kumponinge Tamunsiꞌnupoong Sirakaꞌantavurioꞌ  
\r (Mat 11:25-27; 13:16-17)  
\p
\v 21 Tenang teing naruaape-ita kenaiꞌka toroarira minkuaako tee-koo batei-koo Tanuaang Meekunge Jiisuuꞌ dotu-antavuioꞌ aaꞌpuuꞌ, “Mmaꞌ ee, tampara tantamang daꞌ Ovoring paning-koong eeꞌnoko kansiꞌkoonge, Dake aaꞌnouꞌnung-koo: Dake tee doorenang tampara bakuꞌeuꞌnung-koo teing-koo aaꞌning-koo matau-poꞌnupoong eeꞌnoko noruꞌpoꞌnupoong eeꞌnoko siraꞌpeuꞌ teing-koo tootoia-koo. Teing nantoong piaaveri piarouꞌnaꞌ teeꞌ. Eeꞌ, Mmaꞌ.”   
\p
\v 22 Eeꞌnoko nantoong karavurima aaꞌpuruꞌ, “Ookutunung kapooꞌnanka tee Mmaꞌke pareꞌmuuꞌnung eeꞌnoko naning otoaꞌ ning Tee Bauring noruꞌmui otoing, Mmaꞌke deekoꞌ noruꞌmui otong. Eeꞌnoko napoꞌ naning otoaꞌ Mmaꞌ noruꞌui otoing, teka ninge Bauringe deekoꞌ noruꞌansi oꞌnong. Eeꞌnoko nantoong teing naing ninge Bauringe miruꞌarampaining-koo oroꞌantavanko noruꞌaavaing tee.”   
\p
\v 23 Tenang barevare-nupoong-anko bereꞌarara biiꞌkamaiꞌ otoroi aaꞌpuruꞌ, “Biraanke-nupoong teing nantoong ookaavaining diiꞌke ooverimaing-koo.  
\v 24 Aiꞌ ninge tee naurampimang, karingai-nakaro-nupoong eeꞌnoko dauraronuka-oo-koo piavorokoꞌ ninge kapooꞌ nkoanko enang ooverimanaꞌ, eeꞌnoko tee ooaavarukoꞌ. Eeꞌnoko taara-koo piavorokoꞌ kapooꞌ daankianko diiꞌke taaraverimaing, eeꞌnoko tee taaravaavarukoꞌ.”   
\s1 Naning Sameriaꞌnung Tampara-koong Minkunaa  
\p
\v 25 Eeꞌnoko narunge boto-naue donkonura paaravuma aaꞌpuuꞌ, “Nau-anta, ninge aming nkoamira domaang oparavaung okomuaing?”  
\v 26 Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Aming tee Moosesi-nung boto-koo daariari otong? Arekeeꞌ deeruemaunge?”  
\v 27 Eeꞌnoko teie makuꞌuma aaꞌpuuꞌ,  
\q1 “Dake pankaruntoompeaing Ovoring dakaang Kumponing ootukunung dakaang domang-eta eeꞌnoko ootukunung dakaang uraang˜eta eeꞌnoko ootukunung dakaang purintoꞌketa eeꞌnoko ootukunung dakaang onou-eta, eeꞌnoko tee naning daꞌkoo dueꞌnung daka nariꞌ.” \rq (Boto 6:5)\rq*   
\m
\v 28 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Dake tampaꞌ bariꞌmeing. Teeꞌ nkovera daꞌ domantaravaing.”   
\p
\v 29 Teka teie maiaꞌ dakaꞌkoo piavoma aaꞌpuuꞌ tee Jiisuuꞌ, “Eeꞌnoko baie tee naning ning-koo dueꞌnung miruꞌari otoing?”  
\v 30 Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌnung, “Naning Juꞌkoo narung Jerusalemaꞌketa Jerikooꞌnavuntuꞌaape doonko bekoꞌnung eeꞌnoko bakisipunuka-koo maamunooraꞌkoo dau basiaruꞌnung. Teinge muraꞌaama ookara kapooꞌ teka kiruꞌaara tenkenauꞌnung okiꞌnaruuꞌkuioꞌ.  
\v 31 Teketa tee narung piristiꞌ tevunge doonko bema tee oovura baariꞌui niiꞌnamenge beuꞌ.  
\v 32 Teeꞌ nariꞌ napoꞌ narunge Liivaiꞌke bakanamuiaang-koonge pora teka oovura tee, teie napoꞌ baariꞌuuꞌ niiꞌnamenge.   
\p
\v 33 “Teka narung diiꞌke munteꞌererimaing-koong, Sameriaꞌkoong, nanuma teꞌ pouꞌnung tee otouꞌnooꞌ, eeꞌnoko teie oovura piaavuuꞌnung tee.  
\v 34 Eeꞌnoko tee-anko bera tekaꞌpauꞌnairu daiꞌuuꞌ, duunie eeꞌnoko uaini dovange sisiꞌuma, teketa bakanavoroꞌ doonkiiꞌnavoroꞌkoo baꞌnang-antavura poꞌnupoꞌnuka biikanava-koo beꞌantavuuꞌ eeꞌnoko teka tarevuuꞌ.  
\v 35 Eeꞌnoko daunaꞌmung poꞌnupoꞌnuka biikanavaꞌ tarenara keura kiinaꞌning avuma aaꞌpuuꞌ, ‘Aung tareveaing dake, eeꞌnoko arekeeꞌning aing-koo daua duaꞌeaining aung tarevema damaꞌke mora makuꞌdampaing.’  
\v 36 Emuꞌ baa teing-koo aing-koo beenaumo-koo dake noruꞌei, naning tee-koo dueꞌnung-pinaꞌ tasiꞌparing maamunooraꞌkoo tavauꞌnung-koo?”   
\p
\v 37 Eeꞌnoko teie boto naunuka-koonge aaꞌpuuꞌ, “Tee narung tee piaa oroꞌantavuuꞌnung tee-koo.” Eeꞌnoko Jiisuuꞌke tee aaꞌpuuꞌ, “Bera teeꞌ nariꞌ nkoveaing.”   
\s1 Jiisuuꞌke Meeriꞌ Biivimpuuꞌnaꞌ Tee-koo Baroromparioꞌ  
\p
\v 38 Enang tee teketa taunge nanaama niiꞌnamono-koo osi basiariko nanie manikumai miring Maataꞌke Jiisuuꞌ onkeonkeꞌura bokuvuuꞌnung bakanava-koo.  
\v 39 Eeꞌnoko anie tee baaraꞌmaꞌnaang nani otokoꞌnung bakaang miring Meeriꞌ, teni Jiisuuꞌkoo kauꞌkanooꞌ baꞌnanura baroromparakoꞌnani bakaang nau-anta-koo.  
\v 40 Teka Maataꞌke taamang avutevuꞌ maamu-antavuma tapotapoarama noruꞌ baavaꞌaruꞌ, eeꞌnoko tenie Jiisuuꞌanko bera aaꞌpuuꞌ, “Ovoring ee, daꞌ ee taraꞌdoaꞌ otong ani ntaraꞌmaꞌnaang ning siꞌmuinani? Ning ninka poreꞌmomaang. Dake naueko pakumuai.”   
\p
\v 41 Teka Ovoringe makuꞌuma aaꞌpuuꞌ teni, “Maataꞌ, Maataꞌ, daꞌ poreꞌdomaang avitoitoi noruꞌdarama avutevuꞌkoo.  
\v 42 Kapooꞌ narung masikung daꞌ piaropeuꞌnung otong. Meeriꞌ teni tee kapooꞌ tampara bamparinani pariꞌkoo makosinamuriiꞌ deeaꞌ.”   
\c 11  
\s1 Kunsi Nkonaꞌ  
\r (Mat 6:9-15; 7:7-11)  
\p
\v 1 Niiꞌnooꞌke tee Jiisuuꞌ niiꞌnaꞌmung kunsiarakoꞌnung. Eeꞌnoko tenang bakearako bakaning barevare-nupoong-koo narunge aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, naumeriai kunsi bakanaꞌ Joonie bakaning barevare-nupoong nau-antavuruꞌnaꞌ.”  
\v 2 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Tenang kunsirarima aaꞌperimatoaing: Niuma paning-koo otomaung, dakaang miring meekaꞌantavari otoaing; dakaang muuꞌ poꞌantaveai; dakaang pia nkoaravaing anke kansiꞌkoo paning-koo nkoaramanaꞌ nariꞌ.  
\v 3 Doong kante-koo taamang makosinaꞌ amerimaatoai;  
\v 4 Eeꞌnoko tontaꞌmemuriai niikaning orarananka, niiꞌke niiꞌka tontaꞌevorompimaung-koo teing niiꞌ orakaꞌ nkomaarimaing. Eeꞌnoko parapaara-koo siꞌmeriaukaꞌ, teka tontaꞌantameriai teieta naning orara bakaang purintoꞌketa.”   
\p
\v 5 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌnung, “Diiꞌkoo narung daꞌmaikoꞌ otoꞌderupeuꞌnung eeꞌnoko meuꞌnamang tee-anko bera aaꞌpepeuꞌ, ‘Mmaikoꞌ ee, ioꞌ taamang-koo beekuri ameai.  
\v 6 Naning narung mmaikoꞌ isipoꞌketa ning-anko poing eeꞌnoko ning kapooꞌ otoꞌmemuaꞌ tee avompaing.’  
\v 7 Eeꞌnoko daꞌmaikoꞌke kuung-eta eeꞌ bariꞌdupeuꞌ, ‘Ning poreꞌantameaukaꞌ. Karanaang tero daꞌmariring eeꞌnoko nnurukaaꞌ nariꞌ aatumpiri otong niiꞌdaang. Ning deto daaꞌkoo makosi deeaꞌ daꞌ kapooꞌ avuꞌkoo.’  
\v 8 Teka ninge eeꞌ naurampimang, tee tee tamung daaꞌaravarupeuꞌ kapooꞌ aruuꞌnaang bane daꞌmaikoꞌke, teka tee dake ereanavei otoko deekoꞌ daaꞌarara teie arupeuꞌ aming kapooꞌ ookara piaropeuꞌning.   
\p
\v 9 “Eeꞌnoko ninge aaꞌdampimang, Eentarariai aruriainaꞌ. Besiꞌeriai daaꞌeriainaꞌ. Kopikopiꞌeriai karanaang daateꞌderuriainaꞌ.  
\v 10 Aiꞌ ookara nantoonge eentavarimainge tee nkavaamaung, eeꞌnoko besiꞌaamainge tee daaꞌaamaunge, eeꞌnoko karanaang kopikopiꞌaamaing teinge daateꞌevurimaunge.  
\v 11-12 Diiꞌkoo baa dauring-poꞌnung dauringe taamang eentaruko dei dake ee kapang avepeuꞌ, niiꞌnooꞌ taviꞌ eentaruko dake ee boruꞌ avepeuꞌ, niiꞌnooꞌ sinkaaꞌ eentaruko dake ee munkeita avepeuꞌ? Otoaꞌ!  
\v 13 Tee tee diiꞌke orenge diurukaaꞌkoo tampaꞌ avuavuꞌ nkoverimaung deekoꞌ noruꞌeriaing Kumponinge tee Niumai paning-koonge Tanuaang Meekung tampaꞌ masikaꞌ aruriaing diiꞌ tee-koo eentarariaining.”   
\s1 Jiisuuꞌke Tee Tenaare Kara Kopeu Ninka Pauꞌaakoꞌnaare Daang-antavuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 12:22-30; Mak 3:20-27)  
\p
\v 14 Enang tee Jiisuuꞌke maꞌnaang amako-anta nkovukoꞌnung bataꞌuuꞌnung. Tenang tee maꞌnaang tenkenuko tee naning karouꞌ. Eeꞌnoko nantoong taꞌnimpariruꞌ karakararearima.  
\v 15 Teka niiꞌninge aaꞌpaakoꞌ, “Aunge tee Kopeu bakaang purintoꞌke maꞌnari bataꞌurimaung, tee maꞌnari biikaang pankaing.”  
\v 16 Teeꞌ minkuaako napoꞌ niiꞌninge paara-antavaama aaꞌpauꞌ, “Taaꞌniꞌanta paning-etaing naumeriaing tee purintoꞌ kompei otoing Kumponing-etaing deekoꞌ.”   
\p
\v 17 Teka teie biikaang onou tasiꞌpura aaꞌpuruꞌnung teing, “Ookara muuꞌnanka biiꞌka siivenkeꞌarimaing kare-nupoonge pini daakoꞌaarimaung, eeꞌnoko tee puataꞌ siivenkeꞌarimaung teie duaꞌarimaunge.  
\v 18 Eeꞌnoko Sietaniꞌ teeꞌke, baka siivenkeꞌari dei arekeeꞌ bakaang muuꞌ napoꞌ donkonui nariꞌ otopeuꞌ? Diiꞌke aaꞌmerimatomanaꞌkoo: ninge maꞌnari Kopeu ninka bataꞌaramaung.  
\v 19 Eeꞌnoko ooveriko diiꞌ siontaarimaing-koo niiꞌning maꞌnari bataꞌaarimaing otorong. Eeꞌnoko ninge Kopeu ninka maꞌnari bataꞌaramaung tamperima deekoꞌ teing siontaarimainge baa ninka bataꞌaarimaung tamperikooꞌ? Arekeeꞌ, teing napoꞌ ning-pinaꞌ nariꞌ Kopeu bakaang purintoꞌke bataꞌaarimaing tamperererimaang ee? Teeꞌ taararaarira teinge tuutunantaariaing diiꞌ, aiꞌ teing teeꞌke niꞌninka nariꞌ nkomarimaing.  
\v 20 Teka Kumponing bakaang iriꞌke maꞌnari bataꞌaramaung deekoꞌ tee muuꞌ Kumponing bakaang tee diiꞌanko taaꞌniꞌpoi poing.   
\p
\v 21 “Tenang teie naninge purintoꞌke tavuꞌkooninge tankeꞌpari bakanava tampava tarevui otoko bakaning kapooꞌnanka pinkaꞌari otomatopeuꞌ.  
\v 22 Teka tenang narung aaꞌnaꞌ purintoꞌ tee-koo dau basi tee-koo kokoroarara puruꞌura dei, teie pariꞌupeuꞌ ookara bakaning tavuꞌkooning tee eꞌmanumaing eeꞌnoko tankaampupeuꞌ bakaning kapooꞌnanka.  
\v 23 Eeꞌnoko diiꞌke tasiꞌmeriarura diiꞌ teing ning-koo kare-nupoong, eeꞌnoko diiꞌ niꞌninka nariꞌ nantoong oosiarampiarura diiꞌ purarenkaꞌ nkonuka Kumponing bakaang muuꞌketa.”   
\s1 Maꞌnari Bataꞌniiꞌnanka Toroaripeuꞌnaꞌ  
\r (Mat 12:43-45)  
\p
\v 24 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke kato nau-antavurima aaꞌpuruꞌ, “Tenang maꞌnaang orara tamung bataꞌnisi naning-eta tenkenura avitoitoi nanupeuꞌnung ntong otoaꞌnairue uaavoainooꞌ besiꞌuma, eeꞌnoko tokoo oovuarura aaꞌpupeuꞌ, ‘Ning toromaravaing napoꞌ nkanava ning mouꞌnava-koo.’  
\v 25 Eeꞌnoko tenang toroarara kiiroraaꞌari neriarioꞌ oovupeuꞌ Tanuaang Meekung borivuaꞌ bakaang domang-koo.  
\v 26 Teketa bera teie ˜kenaanka-taa maꞌnari napoꞌ bokuvurira toroaripeuꞌ baruꞌ aaꞌnaꞌ oreng tee puruꞌai. Eeꞌnoko teing tumparira tee-koo otoropeuꞌ, eeꞌnoko asiꞌnung otootoꞌ tee naning bakaang bakei aaꞌnaꞌ oraruꞌkupeuꞌ tutung otokoꞌnaꞌketa.”   
\p
\v 27 Aung teeꞌ oroꞌ kara Jiisuuꞌke minkuvui otoko nani manikumai karinga-koo meuꞌketa bokuma aaꞌpuuꞌ, “Biraankearuꞌnani teni dauko daꞌ pararuuꞌnani eeꞌnoko noonooꞌduuꞌ daꞌ.”  
\v 28 Teka teie aaꞌpuuꞌ, “A, teing oo nantoong biraankeariaining Kumponing bakaang kara taaravaara iꞌmaꞌaavaining.”   
\s1 Jiisuuꞌke Tautauvuruꞌnaꞌ Taaꞌniꞌanta Paning-etaing Mutuuariri Besiꞌaako  
\r (Mat 12:38-42; 5:15; 6:22-23; Mak 8:12)  
\p
\v 29 Tenang nantoong karikaꞌ aaꞌnaꞌ mmauꞌparirioꞌ Jiisuuꞌke kara tutumpuuꞌnung, aaꞌpuma, “Diiꞌ enanavarang bakei oreng, niiꞌning Sietaniꞌketa una-antavaranko tokomerima aaꞌmerimaing, ‘Taaꞌniꞌanta paning-etaing naumeriaing dake Kumponing bakaang iriꞌninka mintoontaramaung deekoꞌ.’ Bakei Kumponinge diiꞌ taaꞌniꞌanta nau-anta-koo kasivuarura narung masikung aruriiꞌnaang, aaꞌnoaing: teie ning taaꞌniꞌanta deeng-antamuaing temuꞌ Joonaꞌ taaꞌniꞌanta deeng-antavuuꞌnaꞌ.  
\v 30 Eeꞌ, teeꞌpinaꞌ Joonaꞌ nekipaꞌnooꞌketa daaꞌuioꞌ teing Nineva-nupoonge tee Kumponing-etaing nakaronara tasiꞌpauꞌnaꞌ teeꞌ nariꞌ Kumponinge booꞌketa daaꞌmuko ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tasiꞌmeriaing diiꞌke.  
\v 31 Tenie ovorinaang amenteiꞌketa depeto pouꞌnanie\f + \fr 11:31 \ft Ooveai \xt 1 Dauraronanka 10:1-13\ft  eeꞌnoko 2 Noruꞌanta 9:1-12.\f* teꞌmung simpeꞌ nkonaꞌmung diiꞌ emuꞌnavarang ninka nariꞌ daaꞌarara diiꞌ kiimata-koo makosinuka tanturiaing, teni kansiꞌ botu-etaꞌ pouꞌnooꞌkoo taara-koo tee daurarong˜ Solomoniꞌ bakaang matau, eeꞌnoko ee aing, naning baruꞌ aaꞌnaꞌ matau Solomoniꞌ puruꞌui otoing aung anke otoko diiꞌke taaraveriaung.  
\v 32 Napoꞌ teꞌmung simpeꞌ nkonaꞌmung teing Nineva-nupoong\f + \fr 11:32 \ft Ooveai \xt Joonaꞌ 3:1-10\ft .\f* teinge daaꞌariaininge diiꞌ ninka enanavarang ninka nariꞌ eeꞌnoko napoꞌ diiꞌ kiimata-koo makosinuka tantaariaing Joonaꞌ daankiarako temuꞌ bereꞌariruꞌning deemparima, eeꞌnoko ee aing, naning aaꞌnaꞌ pankaing Joonaꞌ puruꞌui otoing aung anke daankiarako diiꞌ bereꞌdariaung.   
\p
\v 33 “Naninge araka paroꞌura bakuꞌuarupeuꞌ, niiꞌnooꞌ antonaꞌke dakaꞌpuarupeuꞌ, teka teie batanang-koo dau panteꞌupeuꞌ teinge tumpariaininge araka ooaavaꞌnaang.\f + \fr 11:33 \ft Jiisuuꞌke aaꞌpumaang, “Ning teeꞌke, tampaꞌ siraꞌmari nau-antarampimang, teka diiꞌ duta maroita kaputuꞌdarima taaꞌniꞌanta besiꞌerimang.”\f*  
\v 34 Duta tee diikaang mono bakaang puu. Tenang diikaang duta tampaꞌ otoko diikaang mono ootukunairu arakai maantoꞌui otopeuꞌ, teka tenang tampaꞌ otoaruko deekoꞌ diikaang mono mutaanange maantoꞌui otopeuꞌ.  
\v 35 Teeꞌkoo tanatarariri otoriai tee araka diiꞌkoo otoing mutuurariko mutaanampuꞌneenga.  
\v 36 Tee tee diikaang mono tee ookutunairu arakai maantoꞌuaing deekoꞌ niiꞌnavaro mutaanampuaꞌ tee bakei ookutuari sirakaꞌpuaing teie puue oovuko ookutuari arakarurimanaꞌ.”   
\s1 Jiisuuꞌke Teing Boto Keperuuꞌnavitu Naapuvuri Nauvuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47)  
\p
\v 37 Teka kara bakearako narunge Boto Keperuuꞌnavitu-koonge Jiisuuꞌ bokuvuuꞌ tee ninka taamang-koo. Tee tee tumparara taamantoma baꞌnanuuꞌ.  
\v 38 Eeꞌnoko tee Boto Keperuuꞌnavitu-koong taꞌnimparuꞌ oovura tee tutung ntong-koo bireng duuꞌke meekaꞌparavaꞌ taamanuko.  
\v 39 Eeꞌnoko Ovoringe aaꞌpuuꞌ tee, “Diiꞌke tee Boto Keperuuꞌnavitue kaapu dovang-koo diisi damaꞌdu naroꞌ duuꞌperimaung teka diiꞌ pakareererariri orara aarumo ninka okoꞌokoi maantoꞌduri otong.  
\v 40 Diiꞌ kanuꞌnanka. Arekeeꞌ, teie Kumponinge damaꞌdu nkoruruꞌnunge ee napoꞌ kuung nkoruriaꞌ nariꞌ kiiroraaꞌdariri otoripeuꞌnaꞌ?  
\v 41 Diikaang domang Kumponing-koo tutung ararima deekoꞌ, napoꞌ ataꞌoinku-koo avusiroꞌrariri otorimaatoai makosinaꞌ, eeꞌnoko teeꞌkoo ookara kapooꞌ kiiroraaꞌari otoaing diiꞌkoo.   
\p
\v 42 “Bakaꞌ piaaruꞌnuka diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, toraꞌkiriaining, aiꞌ diiꞌke tee avutevuꞌ napoka dovang okiꞌnarekaꞌ kivoranaꞌ tankaamperima namanto Kumponing averikooꞌ sirivitaꞌ dovang koꞌdompuuꞌ; aarumo koontoꞌ eeꞌnoko tee piaa Kumponing bakaang siperi. Aing eeꞌning teing diiꞌke naroꞌka nko-koo makosining.  
\v 43 Piaaruꞌnuka diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, toraꞌkiriaining, aiꞌ diiꞌ teing pava dootuuꞌnairu-koo baꞌnavaꞌnaniꞌnanka tampeng-koo baꞌnantarikooꞌ nantoonge ankantaariiꞌnaang, eeꞌnoko nantoonge pankaing-antaraariiꞌnaang pianukai bavevaave-nairu-koo.  
\v 44 Piaaruꞌnuka diiꞌ Boto Keperuuꞌnavitu, toraꞌkiriaining, dakoꞌdoma tasiꞌpaaꞌnooꞌ makosinuka aaꞌnooꞌke nantoong daue noruꞌaavaꞌ nanaamaatopeuꞌnooꞌ, aiꞌ diiꞌ diikaang kara tampaꞌ taararaari siontaarima tasiꞌpaavaung Kumponing-eta ketaꞌantavereriko booꞌnameng-aape.”   
\p
\v 45 Narunge boto naunuka-koonge bariꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Nau-anta, niiꞌ teeꞌ dake minkuvema teing ninka nariꞌ maiaꞌantamerimaang.”  
\v 46 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Diiꞌ piaaruꞌnuka boto naunuka, toraꞌkiriaining, aiꞌ diiꞌ teing nantoong mankiꞌantavererimaing aarumo mmauꞌ siong-koo poreꞌantavererima, eeꞌnoko diiꞌke pankireꞌkoo-navirenge diiꞌka komperiaꞌ tee-koo mankiꞌnanka-koo pakuereritaaꞌ.  
\v 47 Piaaruꞌnuka diiꞌ, toraꞌkiriaining, aiꞌ diiꞌ teing Kumponing-etaing nakaronuka dakoꞌaaruꞌnooꞌ tamung nerinuka oreng diumaraange tavaaruꞌning.  
\v 48 Teeꞌkoo diiꞌ diumaraang-koo arooꞌdariri otorining siraꞌdarimaung, teinge nakaro-nupoong tavaarira dakoꞌaaruꞌnooꞌ nerierimaung-koo.  
\v 49 Teeꞌkoo Kumponing bakaang mataue aaꞌdampimaung, ‘Ninge botoevorompaing teing nakaro-nupoong eeꞌnoko kara okovuri nkanuka, niiꞌning tee teing-koo dupisiꞌaariaining orakaꞌ nkoaarima.’  
\v 50 Tee tee Kumponing-etaing nakaro-nupoong biikaang ereng-koo temuꞌketa kansiꞌ pupuꞌaruꞌnooꞌketa bera enang tuuvumaung-koo diiꞌke avarange tuutunang˜ komperiainge, teing-koo Eebeloꞌketa bera Sakaraiaꞌkoo basinooꞌke boorouꞌning-koo, tee Sakaraiaꞌ boonturoma eeꞌnoko meekavaro-koo meuꞌka dupisiꞌauꞌnung.\f + \fr 11:50 \ft Tenaanka tutunaꞌnung eeꞌnoko asiꞌnung nantoong tampeng orenge tavaaretuꞌnaanka Daari Meekung-koo minkuari otoining-koo. (\xt Pupuꞌ 4:8; 2 Noruꞌanta 24:20-21\ft )\f*  
\v 51 Eeꞌ, masikung naurampimang, diiꞌke avarange tee-koo tuutunang komperira toraꞌkiriaing;  
\v 52 Piaaruꞌnuka diiꞌ, toraꞌkiriaining, boto naunuka, aiꞌ diiꞌ teing kiiꞌ paaꞌantaveruꞌning karanaang noruꞌkoonavung daateꞌkoong. Diiꞌ diiꞌka tuntariaꞌ tevaronge eeꞌnoko diiꞌke avoꞌererikooꞌ teing teke tumpariko.”   
\p
\v 53-54 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ teketa tenkenuko teinge boto naunukai eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnavitue karai tuuꞌantavaakoꞌ maroita kapooꞌnanka mmauꞌ makuꞌuma minkuvuko niiꞌnaare-koo baankaꞌaavaꞌnaang nempaitaaꞌ.   
\c 12  
\s1 Jiisuuꞌke Bakaning Avoreaavaroꞌnaang Nauvuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 10:26-33; 12:32; 10:19-20)  
\p
\v 1 Boto Keperuuꞌnavitue Jiisuuꞌ teeꞌ paaravai otoko nantoong dakuraakuꞌ oosiariruꞌ baruꞌ aaꞌnaꞌ itovei dapiꞌ mmeꞌeema. Eeꞌnoko Jiisuuꞌke bakaning barevare-nupoong bireꞌuri kara tutumpuma aaꞌpuruꞌ, “Tarerariri otoriai tee-koo iisi Boto Keperuuꞌnavitue biikaang taamang ninka bereꞌaamaung-koo, aiꞌ tampeng nau-antanuka oroꞌantavarima biikaang kara orakaꞌ noruꞌ ninka pituaamaung Kumponing bakaang kara avoꞌkoo.  
\v 2 Aiꞌ ookara kapooꞌnanka nopaꞌari otoining teing siraꞌparavaining. Eeꞌnoko ookara kara bakuꞌniiꞌ nantoonge ookarai taaravaavainge.  
\v 3 Eeꞌnoko tee Kumponing bakaang mirumiruꞌ arorerima mutaanang-koo minkurarimaung tee araka-koo ookarai taaranumpoꞌ. Eeꞌnoko tee kara diiꞌka kuꞌnuntarima iaange minkuerimaung damaꞌke sirakuraꞌ daankieriaing.   
\p
\v 4 “Ninge naurampimang diiꞌ mmaikoriꞌ, aroreriaukaꞌ teing-koo nkaang kara avoꞌaama diikaang mono booꞌantavaavaining-koo eeꞌnoko damaꞌke niiꞌnung kapooꞌ nkoaavarupeuꞌ.  
\v 5 Teka ninge koono-antarampiri baa diiꞌ aroreriaing naurampiiꞌnaang, mono tavurira mosianung-koo duaꞌduripeuꞌnung. Eeꞌ, tee-koo Kumponing-koo aroreriaing naurampimang, bakaang kara imaꞌeriainaꞌ.  
\v 6 Noruꞌeri otong nantoonge tee paꞌnokoꞌ barenning okiꞌnarekaꞌ baaveaamaung keura toeaꞌning-koo, teka tee bane okiꞌnarekaꞌke Kumponing tee teing-koo nau ampaꞌoaung tare-koo.  
\v 7 Tee aaꞌnomaung, diikaang daponanka boreꞌkooning-koo deeru noruꞌui otong. Nantoonanka-koo aroreriaukaꞌ, aiꞌ diiꞌ teing baruꞌ deto basinooꞌ noruꞌduri otong bareng okiꞌnarekaꞌkoo.   
\p
\v 8 “Eeꞌnoko ninge naurampimang, ookara teing nantoong-koo uroꞌkanooꞌke ning arooꞌmai otoing siraꞌpariko ninge, Teie Naning-naumpoꞌ Paning-etainge, tee koosinunanka-koo Kumponing bakaning-koo uroꞌkanooꞌke nkaning tamparampaing.  
\v 9 Teka baa tee naning ning penkemuaing nantoong-koo uroꞌkanooꞌke, ninge tee teeꞌ penkempampaing koosinunanka Kumponing bakaning-koo uroꞌkanooꞌke.   
\p
\v 10 “Eeꞌnoko baata teing nantoong ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing orakaꞌ minkumaavaining teing tee Kumponinge tontaꞌanta-koo makosinuka, teka baata teing Tanuaang Meekung mintoomparako orakaꞌ minkuaavaining teing teing tontaꞌanta-koo makosinuka deeaꞌ.   
\p
\v 11 “Eeꞌnoko tenang ainge Boto Keperuuꞌnavitu dovange tuutunantaariko tare nkonuka eeꞌnoko kara simpeꞌnuka-ankoa, avitoitoi noruꞌdariaukaꞌ minkueriainaꞌkoo aaꞌperima, ‘Aminge makuꞌamaꞌnaang?’  
\v 12 Aiꞌ Tanuaang Meekunge tee tenang tee-koo batei-koo nau-antaruriaing diiꞌke minku-koo makosinaꞌ.”   
\s1 Tee Naning Kanuꞌ Kavokavoro-poꞌnung Minkuari Otoinaꞌ  
\p
\v 13 Narunge karinga-koonge Jiisuuꞌ niaꞌuuꞌnung aaꞌpuma, “Nau-anta, taataꞌ naueko neumai deining barenku tankaampuai neeꞌkoo.”  
\v 14 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Aung ee, nko ning baie simpeꞌnko˜ eeꞌnoko tankaang-nko deeꞌmainta-koo miruꞌmuinge?”  
\v 15 Eeꞌnoko teketa beꞌnuꞌui teing ookara nau-antavurima aaꞌpuuꞌ, “Oorariri tarerariai tee-koo aarumo okoꞌoko-koo, aiꞌ naning bakaang domaang kavokavoro-ita nkoniiꞌ deeaꞌ.”   
\p
\v 16 Teketa teie kara dikitoꞌ nauvuruꞌ teing; aaꞌpuuꞌ, “Temuꞌ naning narung kavo mmauꞌpoꞌnung otokoꞌnung bakanau kansiꞌ aaꞌnaꞌ maneenau doong kante-koo.  
\v 17 Eeꞌnoko baka karoma aaꞌpuuꞌ: Ning aming nkoamaꞌnaang? Aing nkaning taamananka sipampainooꞌ otoꞌmemuaꞌ.  
\v 18 Teketa aaꞌpuuꞌ: Enang aaꞌ eeꞌ nkoamaꞌnaang, aing nkaning taamang koreꞌmaramaing pava okiꞌnarekaꞌ pesiꞌamira pankainanka kaniampaing, eeꞌnoko teing-koo sipampaing ookara nkaning sinananka eeꞌnoko kavonanka.  
\v 19 Eeꞌnoko ninka aaꞌmaravai: Aung ee, daꞌ mmauꞌ kavonanka otoꞌderung mareꞌ amatemareꞌkoo makosining. Unaaroi otoi bauꞌdarama, tuaantarama doturari otoaing.  
\v 20 Teketa Kumponinge aaꞌpuuꞌ tee, ‘Daꞌ kanuꞌ, eꞌmung muunga dakaang tanuaange siꞌduuꞌnaang, eeꞌnoko teeꞌ nkorarako baa okovuuꞌnaang teing kapooꞌnanka maamu-antaveining?’  
\v 21 Teeꞌ nariꞌ tee naning baka-koo kavo oosisiimaung nkoaravaing Kumponing-aape oosivuaꞌ.”   
\s1 Tautau Noruꞌ Mankiꞌmoriaukaꞌnung-koong  
\r (Mat 6:25-34; 6:19-21)  
\p
\v 22 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ bakaning barevare-nupoong, “Teeꞌkoo ninge naurampimang diiꞌ, noruꞌ mankiꞌdoriaꞌ otoai aaꞌning-koo taamang domanturiaining eeꞌnoko mononopaꞌnanka.  
\v 23 Aming-koo, nnaꞌ domaang tee taamang-koo biꞌari otoaꞌ eeꞌnoko mono tee baarong-koo ioꞌaravaꞌ.  
\v 24 Oovereriai teing kaukaunanka, keeng eeꞌnoko kavuꞌ noruꞌaavainge, taamang koreꞌnairu otoꞌevoroaꞌ, nka tee Kumponinge bauꞌurimaung. Bakei, diiꞌ teing baruꞌ deto basinooꞌ noruꞌduri otong barennanka-koo.   
\p
\v 25 “Eeꞌnoko baie diiꞌkoo noruꞌ mankiꞌoma doong naraangaꞌnooꞌ beꞌnuꞌura teꞌkoo domampari otopeuꞌ? Otoaꞌ.  
\v 26 Tee tee diiꞌke kapooꞌ okiꞌnaa aung-pinaꞌ nko-koo makosiriaruma deekoꞌ aming-koo noruꞌ mankiꞌdorimaung niiꞌning kapooꞌ piarorima?  
\v 27 Oovereriai teing iiooꞌnanka tamung dupurimanaꞌ, baarong tuaꞌkoo poreꞌoroainge. Teka ninge eeꞌ naurampimang, aaꞌnaꞌ tampaꞌ nerampurimaung nantoong biikaang meenasi puruꞌuitaaꞌ, bane dauraronanka Solomoniꞌpinaꞌ.  
\v 28 Teka Kumponinge baaꞌnanka teeꞌ nerampurimaung deekoꞌ, teing aaꞌnomaing naꞌmung doong-koo domamparara daunaꞌmung maraꞌoko tai-antavaakooꞌ, tee tee teeꞌ nariꞌ tasiꞌperiaing diiꞌke, masikaꞌanta okiꞌnaa otoꞌderurininge, aiꞌ diiꞌ teing deto basinooꞌ noruꞌduri duaanaruriaining.  
\v 29 Tee tee kapooꞌ naieriaining tuaantarima besiꞌeriaukaꞌ eeꞌnoko onoue norunoruꞌ nkoveriaꞌ otoai.  
\v 30 Aing eeꞌ oroꞌ kapooꞌ ookara mutaanang-nupoong ookara kansiꞌkoo kaariaamaing, teka diiꞌ teeꞌ deeaꞌ, aiꞌ diiꞌ Diumai paning-etaing noruꞌui otong aing ookara kapooꞌ diiꞌ apukaꞌdarimaing.   
\p
\v 31 “Teeꞌkoo ainkato noruꞌeriaꞌ Kumponing bakaang muuꞌ deto pankaruntoonge noruꞌerimatoai, eeꞌnoko teing aing kapooꞌ apukaꞌdarimaing nariꞌ aruriainge.  
\v 32 Aroreriaukaꞌ diiꞌ okiꞌnavitu, aiꞌ teie tee Diumai tampaꞌ noruꞌ ninka oko-antaruriaing bakaang muuꞌ.  
\v 33 Diikaning kavo baaveverima mooniꞌ ataꞌoinku averererimaatoai. Teeꞌ nkoverima koreꞌdarimatoai kerekasiꞌnanka muuninava-poꞌning˜ tamunsiꞌning deemparavaukaꞌning paning-koo. Teꞌ bakiaaꞌ nkonuka tumpariaꞌnooꞌ eeꞌnoko pumpuꞌke orariaavaꞌnooꞌke.  
\v 34 Aiꞌ ‘teꞌ tokoo naning bakaang muuninava otoainooꞌ bakaang pankaruntoonge noruꞌ tee teꞌ otoaing.’”   
\s1 Jiisuuꞌ Bakaning Barevare-nupoong Mantompariri Otoroainaꞌ  
\r (Mat 24:42-51)  
\p
\v 35 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke danto nariꞌ nau-antavurima aaꞌpuruꞌ, “Maamurariri otoriai tokoniiꞌke pinkaꞌdariri, eeꞌnoko puu paroꞌerira.  
\v 36 Eeꞌnoko teing-pinaꞌ nantoong biikaang ovoring nampeesiroma-ita toroaravainang nempai otoromaing-pinaꞌ otoriai, kopikopiꞌuko namuꞌke daateꞌaavaꞌnaang nempariri otoromaing-pinaꞌ otoroi.  
\v 37 Bakei biraankenuka deempariaing teing botovotonaaꞌnuka tantearirioꞌ biikaang ovoringe kuneꞌuriaining tenang poma. Masikaꞌ naurampimang, tee tee baka mamuarara baꞌnang-antavuriaing teing taamantoma eeꞌnoko pora bauꞌuriaing teie teing.  
\v 38 Tenang meuꞌnamang niiꞌnooꞌ taneꞌaapenang poma deekoꞌ, tantearirioꞌ meuꞌpuriaining teing botovotonaaꞌnuka teie biraankevuriaining.   
\p
\v 39 “Napoꞌ eeꞌ noruꞌeriai diiꞌ teing tee-pinaꞌ naning pava okovenung, aaꞌnung naning bakiaaꞌnko bakaang batei poꞌkoong noruꞌura dei tee tampaꞌ maamuarapeuꞌ tee pava tauraꞌpuarura derovuma kuung tung-koo.  
\v 40 Diiꞌ teeꞌke maamurariaininge, aiꞌ Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee batei naninge noruꞌuaruko pooꞌnaang.”   
\p
\v 41 Piitai aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, dake ee tee dikitoꞌ niiꞌkoo miruꞌei naumerimang aiꞌ ookara nantoong-koo?”  
\v 42 Eeꞌnoko Ovoringe aaꞌpuuꞌ, “Tee aaꞌ ninge baa tee naning matau bakaang ovoringe bakanava tare-koo botovumaung miruꞌama minkuamaang, naning kakeꞌiinara botovotonaaꞌnuka batei makosinang bauꞌkoo miruꞌnisi.  
\v 43 Biraanke-antavuaing tee botovotonaaꞌ bakaang ovoringe pora teeꞌ nkoarako meuꞌpura.  
\v 44 Masikaꞌ naurampimang ninge, teie ookutuning kapooꞌ okovumaing-koo tarenara deeng-antavuaing.  
\v 45 Teka teie botovotonaaꞌke eeꞌ noruꞌuaing deekoꞌ, ‘Nkaang ovoring anaꞌaring poꞌkoo,’ eeꞌnoko teing bautaranuka tavuꞌ tutumpuriai donkaang eeꞌnoko manikuꞌ, eeꞌnoko taamanuma purintoꞌnaruꞌke naivuma kanuꞌaravai.  
\v 46 Teketa teie bakaang ovoringe poma meuꞌpuuꞌnaang doong paapaaꞌui otoainaꞌmung tee poꞌkoo eeꞌnoko batei noruꞌuaukaꞌnang. Eeꞌnoko teie aaꞌnaꞌ kiimatavuaing tee, eeꞌnoko naroꞌ sipuai teing ninka masikaꞌantavaavaꞌ kakaruaꞌnuka ninka.  
\v 47 Eeꞌnoko tee botovotonaaꞌ ovoring bakaang pia tasiꞌpui siompuaukaꞌnung deekoꞌ, maamuaravaꞌ, tee aaꞌnaꞌ muraꞌkoong.  
\v 48 Teka tee noruꞌkuaꞌ teeꞌ nkovuaing deekoꞌ tee okiꞌnooꞌ muraꞌkoong. Aiꞌ ookara nantoong narunaꞌ narunaꞌ mmauꞌ avuavuꞌ nkavaamaing napoꞌ mmauꞌnaꞌ avuꞌkoo miruꞌariri otorong. Tee mmauꞌ avaamaung-eta napoꞌ mmauꞌ nka-koo makosi.”   
\s1 Jiisuuꞌ Nantoong Siivenkeꞌanta Tamparuꞌnaꞌ  
\r (Mat 10:34-36)  
\p
\v 49 Teketa Jiisuuꞌke danto nariꞌ nau-antavurima aaꞌpuruꞌ, “Ninge aꞌ kansiꞌkoo ntaꞌ betuꞌamaꞌnaang mouꞌnung. Bakei tero mooꞌkupeuꞌnung tampaꞌ.  
\v 50 Teka tee tutung sisikeera ninka mmeꞌ meekaꞌantamaravaꞌ ning bakei orakaꞌ deeꞌmoi kakau oꞌnong dupearavaruko tee.  
\v 51 Diiꞌke ee ning mooa aꞌ kansiꞌkoo tavoꞌamaꞌnaang mouꞌnung-pinaꞌ noruꞌmerimang? A, teeꞌ aaꞌ deeaꞌ, ning tankaang-anta nko-koo mouꞌnung teeꞌ naurampimang.  
\v 52 Enang-eta deto paꞌnokoꞌ nantoong nava-koo otoromaing teeꞌ tankaampariiꞌnaang, beenaumo kenaanka ninka turampeematooꞌnaang, eeꞌnoko kenaanka beenaumo ninka.  
\v 53 Teing siivenkeꞌeeaing bauma bauring-eta eeꞌnoko bauring bauma-ita; bauko baurang-eta eeꞌnoko baurang bauko-ita; bakaampo baampuruꞌnaang ninka eeꞌnoko baampuruꞌnaang bakaampo ninka.”   
\s1 Jiisuuꞌ Tasiꞌpaaꞌnuka Teing Kiimata-kooning  
\r (Mat 16:2-3; 5:25-26)  
\p
\v 54 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke napoꞌ nauvuruꞌ nantoong karikaꞌ, aaꞌpuuꞌ, “Tenang kamoꞌ duaaꞌ tumparamanooꞌke nkoarako diiꞌke namuꞌke aaꞌperimaung: Apoꞌuuꞌnaang. Eeꞌnoko apoꞌukooꞌ.  
\v 55 Eeꞌnoko tenang doving uipaariiꞌnooꞌke depeto poko ooverima aaꞌperimaung: Uipaariiꞌ baaꞌ maraꞌanta tavoꞌkuuꞌnaang. Eeꞌnoko teeꞌ nariꞌ nkoaramaung.  
\v 56 Diiꞌ ampirininuka, teeꞌ noruꞌeri otong tasiꞌkoo taaꞌniꞌanta kansiꞌkooning eeꞌnoko doona-kooning. Teka arekeeꞌkoo diiꞌke ning-kooning taaꞌniꞌanta tasiꞌperiaꞌ otong?  
\v 57 Aming-koo diiꞌke koontoꞌnaꞌ simpeꞌeriaung nkaang kara diikaning oreng tuumpirampima minkuanko?  
\v 58 Eeꞌpinaꞌ, tenang naninge daꞌ tuumpirura tuutunang-koo tavoꞌduuꞌnaang nanirema aaꞌnaꞌ paaraveai koonteereeꞌnaang teke taunge simpeꞌ nkonara-anko tavoꞌduaruko, eeꞌnoko simpeꞌnkoi piatooro avuriko kiimata-koo siꞌdaaꞌneenga.  
\v 59 Ninge eeꞌ nauramaang, daꞌ tee teketa tamung tontaꞌdaravarupeuꞌ mooꞌ pukevei ookutuning duaꞌeaꞌ.”   
\c 13  
\s1 Bereꞌaravaruma Booꞌnaꞌ  
\p
\v 1 Tenang niiꞌning nantoong Jiisuuꞌanko porora nauaama aaꞌpauꞌ, “Pailatiꞌke piatooronuka˜ botovurioꞌ niiꞌning Kaaleliꞌnupoong boontunang nkoari otoko dupisiꞌaarioꞌ ereng biikaning boontunang-kooning ereng ninka pitu-antavaaring.”   
\p
\v 2 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌke eeꞌ noruꞌeriaukaꞌ: teing teeꞌ boorouꞌning kapooꞌ orara makensiꞌning diiꞌ otoꞌderuiaing-pinaꞌ oroꞌ otoko Kumponinge Roomaꞌnupoong tauraꞌpuruꞌ teing Kaaleliꞌnupoong dupisiꞌkoo.  
\v 3 Otoaꞌ, teeꞌ deeaꞌ. Teka diiꞌ teeꞌ nariꞌ paaꞌdariaininge bereꞌdariaukaꞌning deekoꞌ.  
\v 4 Aiꞌ eeꞌ noruꞌerimang teing nanaiꞌketa ˜beenaumo-taa [18] pava deto isikava dau duaꞌarara tavuruꞌning bakei oreng masikeng niiꞌning Jerusalemaꞌnupoong divuꞌaari otong?  
\v 5 A, otoaꞌ, teeꞌ naurampimang. Diiꞌ teeꞌ nariꞌ paaꞌdariaininge bereꞌdariaukaꞌning deekoꞌ.”   
\p
\v 6 Eeꞌnoko teie aung dikitoꞌ nauvuruꞌ, “Narung naninge koiꞌ piikiꞌ keempuuꞌnung bakanooꞌ uaininau-koo, eeꞌnoko niiꞌnaꞌmung sinang kavuꞌkoo pouꞌnung tevari-koo, teka oovuaꞌ.  
\v 7 Eeꞌnoko teie uaininau tanata nauvuma aaꞌpuuꞌ, ‘Aung ee, aing beenaumo mareꞌkoo ning sinang kavuꞌkoo momaung avari-koo piikiꞌnavari-koo, teka sinang ooampaung ninge. Nokieaing tevari tamung kansiꞌ orarivumatoꞌneenga.’  
\v 8 Eeꞌnoko teie makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘Ovorooꞌ ee, sipeioꞌ amareꞌ iroꞌ otoai napoꞌ bera okoraꞌ nenkeꞌamira kansiꞌ pankauang sipampaing.  
\v 9 Daunamareꞌkoo sinang biꞌuaing deekoꞌ tampaꞌ masikaꞌ, teka biꞌuaruko deekoꞌ nokieaing.’”   
\s1 Jiisuuꞌke Nani Manikuma Kopini Kaiꞌniiꞌ Koong-antavuuꞌnaꞌ  
\p
\v 10 Teketa niiꞌnaꞌmung Doong Uaanaꞌmung, nau-antavarakoꞌnung pava dootuuꞌnanka-koo niiꞌnava-koo.  
\v 11 Teke nani maꞌnaange siipa-antavukoꞌnani otokoꞌ mareꞌ kivora-ita ˜beemareꞌpi-taa-koo [18], kaiꞌaritaaꞌ baka deto koompari donkong-koo makotuarukoꞌ.  
\v 12 Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌke oovura teni, teie bokuvuko uroꞌke poko aaꞌpuuꞌ, “Ani ee, daꞌ unaaroinani dakaang siipa-ita.”  
\v 13 Eeꞌnoko teie bakaang bireng panteꞌuuꞌ teni-koo dau eeꞌnoko tenang namuꞌke teni koomparuꞌ. Eeꞌnoko tenie Kumponing daangampuuꞌ.   
\p
\v 14 Teka Jiisuuꞌke Doong Uaanaꞌmung-koo taare-anta nkovuuꞌnung-koo teie pava dootuuꞌnava tanatavukoꞌnunge iiravoma eeꞌ minkuvuruꞌ teing nantoong, “˜Naꞌmung-taa doong otong nko-nko nko-kooning. Teing-koo doonko porira taare-anta nkaveriaing, Doong Uaanaꞌmung-koo deeaꞌ.”  
\v 15 Teketa Ovoringe makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Daꞌ ampirinung˜, diiꞌkoo ee narunge teꞌmung Doong Uaanaꞌmung bakaang boromakaꞌ niiꞌnaꞌ doonkiiꞌ dapaꞌuma biꞌari otomanooꞌketa barampui beaung ntong nai-anta-koo?  
\v 16 Eeꞌnoko teeꞌ makosi deekoꞌ, aming-koo ani manikuma Eebaraamiꞌ baurang makosi deeaꞌ Doong Uaanaꞌmung-koo unaa-anta-koo, Sietaniꞌke daiꞌuuꞌnani booniꞌantavuma teing-koo mareꞌ kivora-ita ˜beemareꞌpi-taa-koo?”   
\p
\v 17 Teeꞌ minkuvura teing bakaning tooꞌde-nupoong maiaꞌantavuruꞌ eeꞌnoko ookara nantoong dotuariruꞌ ookara kapooꞌ nepuꞌnaꞌ nkovuuꞌning-koo teie.   
\s1 Kumponing Bakaang Muuꞌ Pankaimparavainaꞌ Teing-pinaꞌ Sinang Eeꞌnoko Iisi  
\r (Mat 13:31-33; Mak 4:30-32)  
\p
\v 18 Napoꞌ niiꞌnaꞌ Jiisuuꞌke eeꞌ minkuvuuꞌ, “Kumponing bakaang muuꞌ aming-pinaꞌ oroꞌ? Aminge pa paara-antavampeuꞌ tee?  
\v 19 Tee aaꞌ sinanu okiꞌnu-pinaꞌ oroꞌ masitaraꞌkoonu naninge nkavura mintoong-koo keempuuꞌnu, eeꞌnoko dupura koiꞌ pankavari deemparuꞌ, eeꞌnoko barennankai bitonanka kaniauꞌ kaumpeꞌnanka-koo.”   
\p
\v 20 Eeꞌnoko napoꞌ aaꞌpuuꞌ, “Kumponing bakaang muuꞌ aminge pa paara-antavampeuꞌ tee?  
\v 21 Tee aaꞌ tee teu-pinaꞌ parauanu naakoꞌniiꞌnu iisi-poꞌnu-pinaꞌ naninge manikumai nkavura paraua diisi beerentuꞌkoo maantoꞌura naroꞌka bereꞌuko bera teue ookara pangapangavopeuꞌ.”   
\s1 Karanaang Okiꞌnavarong Kumponing Bakaang Muuꞌ Tung-koong  
\r (Mat 7:13-14,21-23)  
\p
\v 22 Teketa tee tenkenura Jiisuuꞌ nanuuꞌnung Jerusalemaꞌaape osi pankeng eeꞌnoko okiꞌnarekaꞌ beeroꞌui nau-antavurima.  
\v 23 Eeꞌnoko niiꞌninge aaꞌpauꞌ tee, “Ovoring, teing ee mooꞌariaining okiꞌning?” Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing,  
\v 24 “Muuꞌ paninung-koo tuntoma teꞌ ito-navarong. Teke tevaronge aaꞌnaꞌ purintariri paararariaing tung-koo avutevuꞌdariaꞌ, aming-koo, nnaꞌ teing karinga avitoitoi miruꞌarima paaravariaining makosiaavaukaꞌnung.  
\v 25 Tenang namuꞌke pava okonarai iꞌamparara karanaang pinkaꞌuko diiꞌ tee damaꞌdue donkoniri otoriaing kopikopiꞌerima teꞌ karanaang, aaꞌperima, ‘Ovoring, daateꞌmeriai.’ Eeꞌnoko teie aaꞌduriaing diiꞌ, ‘Ninge diiꞌ noruꞌdampiaꞌ areketa porininge.’  
\v 26 Tenang diiꞌke aaꞌperiaing, ‘Niiꞌ aaꞌ daꞌ ninka nariꞌ taamanampima tuaamarikoꞌning, eeꞌnoko daꞌ niikaning osinanka-koo nau-antararakoꞌ.’  
\v 27 Teka teie aaꞌduriaing, ‘Ninge naurampimang diiꞌ noruꞌdampiaꞌ, areꞌnupoonge. Tokoi beriaing ning-ankoita diiꞌ orakaꞌ nkorarimaing.’   
\p
\v 28 “Teke eeꞌnooꞌke damaꞌdu otoritaaꞌ birontariai siꞌdaꞌ kakirinkurarima sisikeera-koo otori, aaꞌning oovererima: Eebaraamiꞌ, Aisakeꞌ, Jeekopiꞌ eeꞌnoko teing ookara Kumponing bakaning nakaro-nupoong teka muuꞌ Kumponing bakanooꞌka.  
\v 29 Eeꞌnoko nantoong aaꞌning-eta poroaining teke muuꞌ Kumponing bakanooꞌke nariꞌ taamanaavaing: duaaꞌ pomanooꞌ, tumparamanooꞌ, eeꞌdoompeto eeꞌnoko eeꞌdepeto.  
\v 30 Ee aing, niiꞌning teing enang damaꞌduariri otoroining ureaavaining eeꞌnoko napoꞌ niiꞌning enang ureai otoroining napoꞌ damaꞌduariaing.”   
\s1 Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌkoo Orarunsiaruꞌnaꞌ  
\r (Mat 23:37-39)  
\p
\v 31 Eeꞌnoko tenang tee-koo batei-koo niiꞌning Boto Keperuuꞌnavitu porora aaꞌpauꞌnung Jiisuuꞌ, “Tenkeniai anketa, Eerotiꞌke daꞌ dupisiꞌduuꞌnaang piavomaang.”  
\v 32 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌnung teing, “Berira nauerima tee daang-koong daurarong aaꞌperiaing, ‘Aung ee, Jiisuuꞌke aaꞌpuing, “Ninge aaꞌnomaang: maꞌnari bataꞌaramang, taare-anta nkoamaang-eꞌmung, taneꞌ teeꞌke, eeꞌnoko daunaꞌmung opamaꞌnaang nkaning nko-nko nkoama Kumponinge miruꞌmuuꞌning.  
\v 33 Teka eꞌmung, taneꞌ, eeꞌnoko daunaꞌmung nkoampaing teing nkaning nko-nko, bera Jerusalemaꞌke bakeampaing, aiꞌ Kumponing bakaning nakaro-nupoong teing Jerusalemaꞌkoo taapoꞌke booroaung.” ’   
\p
\v 34 “Oi bakaꞌ Jerusalemaꞌnupoong, Jerusalemaꞌnupoong, dupisiꞌerererimaing Kumponing bakaning nakaro-nupoong, eeꞌnoko teing diiꞌkoo botovurimaing kapange tooꞌpererima dupisiꞌerererikooꞌ, arekeeꞌning batei-koo ninge diiꞌ naroꞌkoo kariamaung kokoreeꞌke baurukaaꞌ kupaꞌkoo boong naroꞌurimanaꞌ, teka diiꞌ arooꞌdariaung.  
\v 35 Aing ee, Kumponinge diikanooꞌ osi siꞌduring diiꞌke diiꞌka tare-koo. Eeꞌnoko naurampimang, diiꞌ teing ning napoꞌ oomeriarooꞌnaang bera tenang batei aaꞌmeriainang, ‘Biraankenung tee naning Ovoring bakaang miring-koo pomaatomaung.’”   
\c 14  
\s1 Doong Uaanaꞌmung-koo Jiisuuꞌke Naning Siipai Doremotuꞌ Taare-antavuuꞌnaꞌ  
\p
\v 1 Niiꞌnaꞌmung Doong Uaanaꞌmung Jiisuuꞌ taamang-koo beuꞌnung narung pankaing Boto Keperuuꞌnavitu-koong bakanavaꞌkoo. Teinge Boto Keperuuꞌnavitue Jiisuuꞌ nempai tareaakoꞌnung baankaꞌaavaꞌnaang.  
\v 2 Teke naning narung Jiisuuꞌkoo uroꞌkanooꞌke otokoꞌ siipai mono doremparakoꞌnung.  
\v 3 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke oovura niaꞌurima aaꞌpuruꞌ teing boto naunuka eeꞌnoko Boto Keperuuꞌnavitu, “Doong Uaanaꞌmung ee taare-anta nko-koo makosi aiꞌ makosi deeaꞌ?”  
\v 4 Teka teing kareaavaꞌ. Teketaꞌ teie kompura taare-antavura siꞌnaraꞌuuꞌ.  
\v 5 Eeꞌnoko teing aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌkoo baa bauring-poꞌnung niiꞌnooꞌ boromakaꞌnavoroꞌ otoꞌevuing dinkung-koo duaꞌari dei ee teie iriꞌnarung taaruꞌuarupeuꞌ Doong Uaanaꞌmung?”  
\v 6 Eeꞌnoko teing tenaare makuꞌkoo makosiaavaruuꞌ.   
\s1 Boonko Noruꞌari Otoꞌkoo Nau-antavuruꞌnaꞌ  
\p
\v 7 Jiisuuꞌke tee teka nantoong taamang-koo bokuaaruꞌning tampooꞌ baꞌnang-koo piavoroko oovurira kara dikitoꞌ nauvurima aaꞌpuuꞌ,  
\v 8 “Tenang niiꞌnarai bokuruko daꞌ nampeesi-koong-koo taamang-koo pankeng baꞌnamparimanooꞌ baꞌnaniaukaꞌ naning daꞌkoo dau basi bokuvuing poko teie bokururepeuꞌnunge aaꞌduꞌneenga, ‘Aung ee, tontaꞌdarako aung baꞌnanuai;’  
\v 9 Eeꞌnoko tenang daꞌ maiaꞌdoitaaꞌ boonko oko batariꞌdarapeuꞌ.  
\v 10 Teka tenang bokuraako daꞌ bera oko baꞌnaniai, eeꞌnoko bokuruinge pora aaꞌduai, ‘Mmaikoꞌ, deto aꞌdeiꞌ baꞌnaniai.’ Tenang ookara-koo teke daꞌ ninka taamang-koo nariꞌ baꞌnantariaining-koo miring pankaing nkaveeꞌnaang dake.  
\v 11 Aiꞌ toomo aung eeꞌ oroꞌ: Baa naning baka deto nkoaramaung doonko batariꞌnumpoꞌ eeꞌnoko tee naning baka boonko otomaung deto iꞌanumpoꞌ.”   
\p
\v 12 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke napoꞌ nauvuma aaꞌpuuꞌ tee naning bokuvuuꞌnung, “Tenang dake paroro nkovema daꞌmaikoriꞌ bokueriaukaꞌ, aing aaꞌning: daaraꞌmainkaang, dakanamuiaang eeꞌnoko kavokavoro-poꞌnupoong, damaꞌke napoꞌ bokuraara makuꞌariꞌneeng.  
\v 13 Teka tenang paroro nkovema aing eeꞌ oroꞌnuka bokueriai: ataꞌoinku, kaikuuꞌnuka, kauꞌ deꞌdoonuka eeꞌnoko kaputuꞌnuka.  
\v 14 Teeꞌ nkoveko tee Ovoringe daꞌ biraankeruaing teinge bariꞌdaavaukaꞌnooꞌkoo, eeꞌnoko damaꞌke teꞌmung koontoꞌnuka booꞌketa daaꞌariainaꞌmung Kumponinge tee-koo mooꞌ aruaing.”   
\s1 Paroro Pankaing-koong Minkunaa Teing Kontevorora Naikaavaukaꞌnaꞌ  
\r (Mat 22:1-10)  
\p
\v 15 Tenang teing-koo narunge Jiisuuꞌ taaravura nariꞌ baꞌnampariri otorokoꞌning-koonge aaꞌpuuꞌ, “Biraanke-nupoong teing nantoong taamang-koo naikaavaining Kumponing bakaang muuꞌ donkonuainooꞌke.”   
\p
\v 16 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Niiꞌnaꞌmung narung naninge paroro pankaing nkovura karinga nantoong bokuvuruꞌnung.  
\v 17 Eeꞌnoko mororuꞌnaꞌmung botovotonaaꞌ botovuuꞌ paraꞌ sipuma aaꞌpuuꞌnaang, ‘Poriai, taamang maamuari otong.’  
\v 18 Teka teing nariꞌ paraꞌariri kareauꞌ. Tutunaꞌnunge aaꞌpuuꞌ, ‘Ninge kansiꞌ nerakung mooꞌansieeng; mera ooamaꞌnaang. Aung ee, tampaꞌ naueaing ee, moarooꞌnaang.’  
\v 19 Eeꞌnoko niiꞌnunge aaꞌpuuꞌ, ‘Ninge boromakaꞌnavong mooꞌaransieening mera paaravaramaꞌnaang. Aung ee, tampaꞌ naueaing ee, moarooꞌnaang.’  
\v 20 Eeꞌnoko niiꞌnunge napoꞌ aaꞌpuuꞌ, ‘Ning aꞌmung nampeesimarieeng; teeꞌkoo moarooꞌnaang.’   
\p
\v 21 “Tee tee enang botovotonaaꞌ toroarara bakaang ovoring kontevorouꞌnaꞌ nauvuuꞌnung. Teketaꞌ tee pava okonara iiravoi bakaang botovotonaaꞌ aaꞌpuuꞌ, ‘Beaing iriꞌnarung taung pankenankai eeꞌnoko okiꞌnarekaꞌke kantevei osi pankaing-kooninge eeꞌnoko poꞌantaveriaing teing ataꞌoiꞌnuka eeꞌnoko kaikuuꞌnuka eeꞌnoko kauꞌ deꞌdoonuka eeꞌnoko kaputuꞌnuka.’  
\v 22 Teketa teeꞌ nkovura toroarara teie botovotonaaꞌke aaꞌpuuꞌ, ‘Ovoring ee, kapooꞌ botomeing ninge nkoansing, teka pava mmeꞌ maantoꞌuaꞌ.’  
\v 23 Eeꞌnoko teie ovoringe botovotonaaꞌ aaꞌpuuꞌ, ‘Taung pankaraunge naniaing eeꞌnoko buruꞌbuurunairue naniai. Eeꞌnoko nantoong etueri kuung poꞌantaveriai nkanava maantoꞌaavainaꞌ.  
\v 24 Eeꞌ nauramaang, teing tero bokuaranko kupiꞌorouꞌning ookara mantonkaavaukaꞌning nkaang-koo paroro-koo.’”   
\s1 Tutung Norunoruꞌnaꞌ Jiisuuꞌ Siong-koo Piavoma  
\r (Mat 10:37-38; 5:13; Mak 9:50)  
\p
\v 25 Niiꞌnaꞌmung nantoong aaꞌnaꞌ karinga Jiisuuꞌ ninka nariꞌ Jerusalemaꞌaape nanaama teie teing-aape bereꞌarara aaꞌpuruꞌ teing,  
\v 26 “Tee naning ning-anko poainge tee ning aaꞌnaꞌ deto basinooꞌ pankaruntoonge noruꞌmuaing aing aaꞌning piaavurimanooꞌketa dau basinooꞌ: bauma, bauko, baꞌaang, baurukaaꞌ, batatakaampi, baaraꞌmainkaang, baꞌmarikaampi eeꞌnoko tee baka bakaang domaang nariꞌ. Makosi deeaung deekoꞌ tee makotuaꞌ nkaang barevare-nung deempari otoꞌkoo.  
\v 27 Eeꞌnoko baata teing ning siong-koo baike aaꞌbarataꞌkoo kuneꞌkoo tauraꞌpariarupeuꞌning teing makosiaavaꞌ nkaning barevare-nupoong deempariri otoꞌkoo.   
\p
\v 28 “Diiꞌkoo narunge pava pankava kani-koo piavora deekoꞌ tutung ee baꞌnanura norunoruꞌuarupeuꞌ mooꞌ noruꞌuuꞌnaang teva bake-kooning makosi otoꞌevuing deekoꞌ.  
\v 29 Noruꞌuaꞌ tamung tutumpuma tuuku-koo dorang panteꞌura opuaruko ookarai ooaavaininge akapeuꞌaama bemkempaaꞌneeng tee.  
\v 30 Aaꞌpaaꞌneeng, ‘Aunge naninge kani tutumpura kanivuma oꞌkoo makotuaruuꞌ.’   
\p
\v 31 “Niiꞌnaꞌ narung dauraronge niiꞌnara daurarong˜ bataꞌuuꞌnaang kare-koo ee tutung baꞌnanura bakaning ninka mumunsiariarupeuꞌ aaꞌpaama, ‘Niiꞌke ee okiꞌning ninka kivora kokoreiꞌ piatooronuka ninka kenaanka kivora kokoreiꞌ piatooro bataꞌkoo makosi, aiꞌ makotumpiaꞌ?’  
\v 32 Eeꞌnoko teie dauraronge makosi deeaung noruꞌura deekoꞌ tenang mmeꞌ isipoꞌ otoroko teie kara nka-nupoong botovuripeuꞌ mooaveereainaꞌ niaꞌkoo.  
\v 33 Teeꞌ nariꞌ baa naning diiꞌkoong ookara kapooꞌ bakaning-eta siparavarura deekoꞌ tee nkaang barevare-nung deempari otoarupeuꞌ.”   
\p
\v 34 “Teeꞌkoo diiꞌ miang-koo tasiꞌdariaing. Miang tee kapooꞌ tampara, teka devaꞌnooꞌ opari dei, arekeeꞌ tariiꞌantavupeuꞌ napoꞌ?  
\v 35 Tee aaꞌ tee tee enang makotuaꞌ kapooꞌ nko-koo, tamung duaꞌkoong deemparing.  
\p “Diiꞌ punkang-poꞌnupoong deekoꞌ enang taaraveriai!”   
\c 15  
\s1 Sipisipiꞌnu Eeꞌnoko Mooniꞌnu Paaꞌaretuꞌnaꞌkoong Mirumiruꞌ  
\r (Mat 18:12-14)  
\p
\v 1 Enang tee taakisi nkanuka eeꞌnoko niiꞌning orananka nariꞌ tee-anko dueꞌ porouꞌnung.  
\v 2 Eeꞌnoko teinge Boto Keperuuꞌnavitue eeꞌnoko boto naunukai minkuminku nkoauꞌ aaꞌpaama, “Aunge naninge orananka poraporaivurimaung teing ninka nariꞌ taamanaama.”  
\v 3 Teeꞌkoo Jiisuuꞌke aung dikitoꞌ nauvuruꞌnung, aaꞌpuuꞌnung,   
\p
\v 4 “Baa naning diiꞌkoong narung, narung daakuꞌ sipisipiꞌ otoꞌevupeuꞌ, teketa teing-koo nau pooari dei dake ee teing niiꞌning mmauꞌ tamung siperira teu nau pooaruꞌnu besiꞌkoo naniarupeuꞌ bera daaꞌeainooꞌke basi?  
\v 5 Eeꞌnoko tenang daaꞌera dake teu poruꞌepeuꞌ ukaamauꞌke doturotu ninka.  
\v 6 Eeꞌnoko tenang osi pora dake daꞌmarang bokueripeuꞌ eeꞌnoko daꞌmaikoriꞌ aaꞌperima, ‘Niꞌninka nariꞌ dotumariaing ninge nkaang sipisipiꞌ paaꞌaruꞌnung daaꞌansing-koo.’  
\v 7 Teeꞌ nariꞌ bakei paning-koo doturotu pankaing otomaunge naning narung orara bereꞌarako tee doturotu teing nantoong karikaꞌ koontoꞌnuka otoromaing-koong doturotu puruꞌui otong, aaꞌning biiꞌka bereꞌkoo makosiaavaing tamparikooꞌ.   
\p
\v 8 “Napoꞌ nani manikuma mooniꞌ kivoranuri otoꞌevupeuꞌnani ee, nau paaꞌantavura puu paroꞌura keperuuꞌari siimuvuma tee pava besiꞌuarupeuꞌ bera daaꞌupeuꞌnooꞌke basi?  
\v 9 Eeꞌnoko tenang tenie daaꞌura teu, tenie baꞌmarang eeꞌnoko baꞌmaikoriꞌ bokuvuripeuꞌ aaꞌpuma, ‘Niꞌninka nariꞌ dotumariai ninge au mooniꞌnu daaꞌansing-koo, paaꞌantavantuꞌnu.’  
\v 10 Teeꞌ nariꞌ bakei Kumponing bakaning koosinunanka dotuarimaung narung orara bereꞌaramaung-koo.”   
\s1 Bauring Pooaruꞌnaꞌkoong Mirumiruꞌ  
\p
\v 11 Eeꞌnoko napoꞌ Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Naning narung otokoꞌnung baurinketa kenaankara.  
\v 12 Eeꞌnoko baaraꞌmaꞌnunge tenaanka-koo aaꞌpuuꞌ tee bauma, ‘Mmaꞌ ee, nkanamanto barenku-koo enang ameai.’ Eeꞌnoko baumai tankaampuuꞌ kapooꞌ okovuining tenaanka-koo.  
\v 13 Teketa mmauꞌ doong tankinuaruko baaraꞌmaꞌnunge bakaning nkavura tenkenuuꞌ tokoonamenge isipoꞌke, eeꞌnoko teke nainai dovang-koo eeꞌnoko moru, naviuraaꞌeema tamung duaꞌuuꞌ boturopa.  
\v 14 Eeꞌnoko tenang ookutunung kapooꞌ duaꞌuko pankaing peera tavoꞌkuuꞌ temeng-koo, eeꞌnoko ataꞌ tutumparuꞌ.  
\v 15 Teeꞌ nkoarara osikaiaang-koong narung-koo biꞌantavaruꞌ temeng-koo. Eeꞌnoko teie bakanavoraꞌkoo botovuuꞌ pooroꞌnanka bauꞌkoo.  
\v 16 Eeꞌnoko bakei aaꞌnaꞌ peeravoi teing dopaꞌ nai-koo piavokoꞌ pooroꞌ avurikoꞌning-koo. Naninge kapooꞌ nauꞌ avuaꞌ.   
\p
\v 17 “Teka baka norunoruꞌarara teie aaꞌpuuꞌ, ‘Bakaꞌe, teing mintoong-nupoong mmaꞌke mooꞌurimaing karikaꞌ otorong taamang makosining otoꞌevorong eeꞌnoko koreꞌarikooꞌ, teka ning aung peerai anka dupisiꞌmumang.  
\v 18 Ning enang iꞌamarara nanampaing mmaꞌanko, eeꞌnoko aaꞌpampai tee, “Mmaꞌ ee, ning orakaꞌ nkomaruꞌnung Kumponing-koo eeꞌnoko daꞌkoo.  
\v 19 Ning enang dauring tang-koo makotumpaꞌ. Aing dakaning mintoong-nupoong-koong narung-pinaꞌ nkomeaing.” ’  
\v 20 Eeꞌnoko teketaꞌ iꞌamparara bauma-anko nanuuꞌ. Teka mmeꞌ isipoꞌ otoko baumai oovura bakaang domang piaae aaꞌnaꞌ maantoꞌura tee-koo bauring-koo, eeꞌnoko teketa kuaꞌparara bokoꞌura nuunuvuuꞌ.  
\v 21 Eeꞌnoko bauringe aaꞌpuuꞌ tee bauma, ‘Mmaꞌ, ning orakaꞌ nkomaruꞌnung Kumponing-koo eeꞌnoko daꞌkoo. Ning dauring tang-koo makotumparuing.’   
\p
\v 22 “Teka baumai bakaning botovotonaaꞌnuka aaꞌpuruꞌ, ‘Mononopaꞌ tampara masikung iriꞌnarung nkaveri porira kurumperiai aung-koo, eeꞌnoko riing pankiriꞌkoo kurumperiai eeꞌnoko boonamante˜ kauꞌkoo.  
\v 23-24 Eeꞌnoko boromakaꞌnu kampianu bauꞌnaanu biꞌerira taveriai, eeꞌnoko maaꞌampiai dotumarima, aiꞌ aung nnuring tee booꞌparuꞌnung-pinaꞌ noruꞌ enang napoꞌ domamparing; tee pooaruꞌnung enang napoꞌ toroaring.’ Eeꞌnoko teinge tenang kovi tutumpauꞌ.   
\p
\v 25 “Enang tee tutunaꞌnung bataata poraꞌke otoko, eeꞌnoko teketa poma pava dueꞌ basiarama teie neekavarima koviariko taaravuuꞌ.  
\v 26 Eeꞌnoko botovotonaaꞌnuka-koo narung niaꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘Aming-koo koviarimang?’  
\v 27 Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ tee, ‘Daaraꞌmaꞌnung poing, eeꞌnoko daumai teu kampianu bauꞌnaanu tavuing tee bauring tampaꞌ otoko kuneꞌura onkeonkeꞌuma.’   
\p
\v 28 “Teka tee iiravora kuung poꞌkoo piavoaruuꞌ. Teketa baumai damaꞌdu siarara keviꞌuuꞌ tee.  
\v 29 Teka teie bariꞌuma bauma aaꞌpuuꞌ, ‘Ee mmaꞌ ooveko, aing mmauꞌ mareꞌ ning daꞌkoo daiꞌmari pakurama oꞌnoretuꞌning. Dakaang kara siompamaung taarapiikamaravaꞌ, teka dake ning sieꞌnu biꞌmemuaꞌ ning mmaikoriꞌ ninka nariꞌ kovimaripeuꞌnu.  
\v 30 Teka tee aung dauring poioꞌ dakaang kokononang tamung keraꞌpuuꞌnung maniiꞌ bakisipunanka mooꞌurima dake tamung teu kampianu bauꞌnaanu tavevuing.’   
\p
\v 31 “Eeꞌnoko baumai aaꞌpuuꞌ tee, ‘Nnuring ee, daꞌ niꞌninka ookara batei-koo nariꞌ oꞌnoremaung, eeꞌnoko ookara kapooꞌ ning nkaning teinge dakaning.  
\v 32 Tee tee makosi doturotumarima kovimariaing, aiꞌ aung daaraꞌmaꞌnung tee booꞌparuꞌnung-pinaꞌ noruꞌ enang napoꞌ domamparing; tee pooaruꞌnung enang napoꞌ toroaring.’”   
\c 16  
\s1 Kavo-tanata Tosiroꞌkoong Mirumiruꞌ  
\p
\v 1 Niiꞌnaꞌmung Jiisuuꞌke bakaning barevare-nupoong nau-antavurima aaꞌpuruꞌnung, “Naning narung kavo mmauꞌ poꞌnung otokoꞌnung. Teie niiꞌnung bakaning kavonanka avutevuꞌ tare-koo sipuuꞌ. Eeꞌnoko niiꞌninge tuumpiauꞌnung orakaꞌ tare tampaama.  
\v 2 Eeꞌnoko teie okonarai bokuvura aaꞌpuuꞌ tee, ‘Tee aming-koo daꞌ minkuraako taaravansing? Kavo tarevemanaꞌ daariera ameaing. Daꞌ tee bake-antaramaꞌnaang.’  
\v 3 Eeꞌnoko teie tare-nkoi baka karoma aaꞌpuuꞌ, ‘Nkaang pankainge enang tontaꞌmuuꞌnaang tanatamaramanooꞌketa. Ninge enang aming nkoamaꞌnaang? Aiꞌ ning tee kansiꞌ nenkeꞌkoo makotumpaꞌ. Ning baka-eenta-koo maiaꞌmomang.  
\v 4 Eeꞌ, enang noruꞌansing. Nantoong pakuarampaing biikanairu-koo bokumaavainaꞌ tanatamaramanooꞌketa bataꞌmuko.’   
\p
\v 5 “Tee tee teie narunaꞌ narunaꞌ bokuvuruꞌnung teing bakaang ovoring-koo komaaru˜ otoꞌevorouꞌning. Tutunaꞌnung aaꞌpuuꞌ, ‘Daꞌ nkaang ovoring-koo arekeeꞌning komaaru otoꞌderung?’  
\v 6 Teie aaꞌpuuꞌ, ‘Narung daakuꞌ daramu duuni-poꞌnanka.’ Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ tee, ‘Aung aneꞌ komaaru-koonaneꞌ tero daarieuꞌnaneꞌ nkavera iriꞌnarung baꞌnanira pariꞌema niiꞌnaneꞌkoo naruaape daarieai.’   
\p
\v 7 “Napoꞌ niiꞌnung aaꞌpuuꞌ, ‘Daꞌ arekeeꞌning komaaru otoꞌderung?’ Teie aaꞌpuuꞌ, ‘Narung daakuꞌ daramu uiteꞌkoonanka˜.’ Teie aaꞌpuuꞌ tee, ‘Aung aneꞌ komaaru-koonaneꞌ daarieuꞌnaneꞌ nkavera pariꞌema niiꞌnaneꞌkoo naruaape-ita beenaumo kivora daarieai.’   
\p
\v 8 “Eeꞌnoko tee tarenara bakaang ovoringe taaravura aaꞌpuuꞌ, ‘Tee aung tarenara aaꞌ, bane koontoꞌ deeaunge, teka bakei tampaꞌ uroꞌke noruꞌumaung!’”  
\p Eeꞌnoko Jiisuuꞌke minkunaavarama aaꞌpuuꞌ, “Nantoong aung kansiꞌnupoong kansiꞌkoo mintoonaꞌ tero uroꞌka matauaarimaung diiꞌ araka-koo-nupoong divuꞌdaari paninung mintoonuka tantarimaing.  
\v 9 Aꞌnooꞌ kansiꞌnupoonge tamung apupoꞌ uroꞌke noruꞌaama kavokavoro kompaamaung biiꞌka dotu-anta-koo, Kumponing deeaꞌ. Teka ninge eeꞌ botorampimang diiꞌ araka-koo-nupoong, kavokavoro tampaꞌ komperiaing niiꞌning nantoong paku-koo, Kumponinge tampaꞌ oorurira onkeonkeꞌduriainaꞌ paning-koo, teꞌ tampaꞌ otoi otorimaatoainooꞌ.   
\p
\v 10 “Baa tee naning kakeꞌiinung okiꞌning-koo napoꞌ teeꞌke kakeꞌiinung mmauꞌkoo. Eeꞌnoko baa tee naning okiꞌning kompui kavuruaramaung teie mmauꞌ tampaꞌ tanatavuarupeuꞌ.  
\v 11 Tee tee teeꞌkoo diiꞌ naurampirinaꞌkoo kakeꞌiirariarura deekoꞌ aung kansiꞌkoong kavokavoro-nanka-koo, baie noruꞌduriaꞌ kapooꞌ masikung oko-antaruripeuꞌ?  
\v 12 Eeꞌnoko teing kapooꞌ Kumponinge okiꞌnooꞌ kong-koo tauraꞌdurining-koo kakeꞌiirariaruko deekoꞌ baie diiꞌka diiꞌ okoruriaining aruriiꞌnaang?  
\v 13 Narung bautarai kenaanka ovontura siompurearupeuꞌ, aiꞌ teie tee narung munteꞌuma niiꞌnung piaavumatopeuꞌ, niiꞌnooꞌ narung siompuma niiꞌnung siompuarupeuꞌ. Teeꞌkoo diiꞌke Kumponing eeꞌnoko kavokavoro ookeng deto deeng-antaveriarupeuꞌ.”   
\s1 Kara Mirumiruꞌ Aaꞌning-koong Naning Maneenung Eeꞌnoko Tee Sitovuruꞌ  
\p
\v 14 Teinge Boto Keperuuꞌnavitue mooniꞌ piaavaakoꞌninge aing eeꞌ oroꞌ taaravaara Jiisuuꞌ benkempauꞌ, teka teie aaꞌpuruꞌ teing,  
\v 15 “Diiꞌ aing diiꞌka koontoꞌnuka-pinaꞌ nkorarimaung nantoonge daangantaariiꞌnaang, teka Kumponinge noruꞌui otong diikaning domang oreng, aiꞌ aming tee kapooꞌ nantoonge daangampaamaung tee maremaare Kumponing-koo duta-koo.  
\v 16 Temuꞌketa tee Jooni Minkinara mmeꞌ poaruko Moosesi-nung boto eeꞌnoko Kumponing-etaing nakaro-nupoong biikaang dariraari otoꞌderurikoꞌnung diiꞌke siong-koo, teka Joonie tampara doorenang Kumponing bakaang muuꞌ poaing-koong tasiꞌantaruruꞌnooꞌketa karikaꞌ aaꞌnaꞌ itoveema taatoiarimang tung-koo diiꞌ tamung doororariri otoko.  
\v 17 Nka Moosesi bakaang boto-koo okiꞌnanaare daanaare deemparavaukaꞌ, bane paning eeꞌnoko kansiꞌ tankinureko.  
\v 18 Eeꞌpinaꞌ, diiꞌ ookara diiꞌankaampi bataꞌerererima oovuning namperererimaing diiꞌke tee nampeesi orarierimaung. Eeꞌnoko diiꞌ donkaang manikuꞌ biiꞌunkaampie bataꞌaarimaing namperereerimaing teeꞌke, nampeesi orarinukai Moosesi bakaang boto totoꞌperi.”\f + \fr 16:18 \ft Ooveai \xt Maatiuꞌ 5:31-32; 19:9; Maakaꞌ 10:11-12\ft .\f*   
\p
\v 19 “Narung aunge, diiꞌmaikoꞌ, mmauꞌ kavopoꞌnung atang-pinaꞌ oroꞌninge tampenge mononopaꞌke nopaꞌarakoꞌnung, doong kante paroro narunge mavomavoꞌpoꞌninge bauꞌarakoꞌ.  
\v 20 Eeꞌnoko bakanooꞌke karanaang-koo naning narung ataꞌoiꞌ bempari otokoꞌ miring Lasarusi, pentai maantoꞌ.  
\v 21 Mukunge bauꞌarakoꞌ tee ovoꞌmaꞌnung taamang bantoꞌdoma-ita duaꞌarakoꞌninge. Aaꞌnokoꞌnung, mosiꞌke poroma penta nempiꞌaakoꞌ.  
\v 22 Teketaꞌ tee ataꞌoiꞌ booꞌparioꞌ koosinunankai nkavaara Eebaraamiꞌkoo bireng-koo kuung sipauꞌ. “Tee kavo mmauꞌpoꞌnung teeꞌ nariꞌ booꞌparioꞌ dakoꞌauꞌ.   
\p
\v 23 Eeꞌnoko booꞌnuka biikanooꞌke sisikeeravoi duta bereꞌarara ookukoꞌ Eebaraamiꞌkoo isipoꞌ otoko Lasarusi ninka nariꞌ.  
\v 24 Eeꞌnoko tee bokuvuuꞌnung aaꞌpuma, ‘Mmaꞌ, Eebaraamiꞌ, piaamera Lasarusi botoveko pora pankiriꞌ ntong-koo duuꞌparara meneng komura boimuai, aiꞌ ning tee sisikeerai puruꞌantamuing aung-koo urung-koo meuꞌka.’  
\v 25 Teka Eebaraamiꞌke aaꞌpuuꞌ, ‘Nnuring ee, noruꞌeaing daꞌ tee kansiꞌkoo otoi kapooꞌ tampeng nkasiikoꞌnung eeꞌnoko Lasarusie tenang oreng nkavukoꞌ, teka enang aung anke boiravui domang kuaaꞌoi otong eeꞌnoko daꞌ sisikeerai puruꞌantarui otong.  
\v 26 Napoꞌ niiꞌnung kapooꞌ niiꞌkoo meuꞌke keevaꞌ bakatemota otong nantoong anketa tanking-koo piavoropeuꞌning beroarupeuꞌ, eeꞌnoko teketa dakanameng-eta aaꞌ niiꞌanko naning tankinuarupeuꞌ.’   
\p
\v 27 “Eeꞌnoko tee kavo mmauꞌke Eebaraamiꞌ makuꞌuma aaꞌpuuꞌnung, ‘Mmaꞌ ee, nuuꞌdamaang dake Lasarusi botoeaing mmaꞌ bakanamono-koo, aiꞌ ninge paꞌnokoꞌ ntaraꞌmainkaang otorong.  
\v 28 Bera siingoravuriaing aaꞌ orooꞌ sisikeera-poꞌnooꞌ poroꞌneenga.’  
\v 29 Teka Eebaraamiꞌke aaꞌpuuꞌ, ‘Tee aaꞌ Moosesi eeꞌnoko teing Kumponing-etaing nakaro-nupoong biikaang dariraari otong. Teing deeruaavaing.’   
\p
\v 30 “Eeꞌnoko teie kavo mmauꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, ‘A, mmaꞌ Eebaraamiꞌ, naning booꞌketa bei dei teing-anko teing bereꞌaripeuꞌ.’  
\v 31 Eeꞌnoko teie makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, ‘Tee aaꞌ tee Moosesi eeꞌnoko teing nakaro-nupoong taaravaariaukaꞌnung deekoꞌ tee teeꞌ nariꞌ masikaꞌantavaavarupeuꞌ, bane naninge booꞌketa daaꞌarapeuꞌnunge nauvuriko.’”   
\c 17  
\s1 Purimariri Aarumo Orara-ita Koomariainaꞌ Pakumeerima  
\r (Mat 18:6-7,21-22; Mak 9:42)  
\p
\v 1 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌnung barevare-nupoong, “Amutemuriaunanka kapooꞌ otong nantoong orara aarumo-koo duaꞌantavurimaung, teka bakei piaaruꞌnuka teing nantoong niiꞌning duaꞌantavaariaining.  
\v 2 Teka teeꞌ oroꞌ naning baukoi paravuaruuꞌnung dei tampaꞌ, aiꞌ Kumponinge aaꞌnaꞌ kiimatavuaing tee naning aing toireꞌkoo narung duaꞌantavuaing tee-koo orara aarumo-koo.  
\v 3 Tanatarariaing diiꞌ diiꞌka. Daꞌmarang-koong orakaꞌ nkoarako siraꞌpei naueai eeꞌnoko orarunsiarako deekoꞌ tontaꞌantaevuai tee.  
\v 4 Eeꞌnoko tee naꞌmung doong-koo ˜kemuꞌka-taae orakaꞌnko nkovupeuꞌ daꞌkoo eeꞌnoko teing kante napoꞌ ˜kemuꞌka-taae daꞌanko bereꞌarama poma aaꞌpuko deekoꞌ, ‘Ning orakaꞌ nkomaring,’ tontaꞌantaevumatoai dake.”   
\p
\v 5 Teinge kara okovuri nkanukai aaꞌpauꞌ tee Ovoring, “Niikaang baito pankaing-antamemuriaing.”  
\v 6 Eeꞌnoko Ovoringe makuꞌurima aaꞌpuruꞌ, “Teu masitaraꞌkoonu sinanu teu okiꞌnu, teka teu-eta tee koiꞌ pankaing dupuma deemparamaung, eeꞌnoko teeꞌ nariꞌ diiꞌke masikaꞌanta ninka, bane okiꞌnavuꞌ komperi, bakei aaꞌnoaing, avarireto koiꞌnavari aaꞌperiko deekoꞌ, ‘Deto bitaꞌdarara pirung-koo keentaravai,’ tevarie meunturipeuꞌ.   
\p
\v 7 “Diiꞌkoo narung ovoꞌmaꞌ botovotonaaꞌ otoꞌevumatopeuꞌ mintoomparama niiꞌnooꞌ sipisipiꞌ tanatavurima, eeꞌnoko tenang tee botovotonaaꞌ osi duparako teie ovoꞌmaꞌke ee kirokaivupeuꞌ?  
\v 8 A, teeꞌ aaꞌ kirokaivuarupeuꞌ, teka aaꞌpupeuꞌ tee, ‘Dake taamang uaꞌmemuai eeꞌnoko mononopaꞌ paarirarara bantoꞌmemuko naiampai eeꞌnoko daꞌ doinang daka taamaniaing.’  
\v 9 Tee ovoꞌmaꞌ amaiaaꞌoarupeuꞌ bakaang botovotonaaꞌkoo kapooꞌ botovuko nkoevumaing-koo.  
\v 10 Eeꞌnoko diiꞌkoo teeꞌ nariꞌke, tenang diiꞌke bakeveriko tee kapooꞌnanka ninge diikaang ovoringe naurampimaing nko-koo ninge diiꞌ pankaing-anta-koo piaroriaukaꞌ, aming-koo, nnaꞌ diiꞌke tee nko-nko diikaang bantampiruꞌnung narung nkoverimang.”   
\s1 Nanaiꞌ Oramuuꞌpoꞌnupoong Taare-antavuruꞌnaꞌ  
\p
\v 11 Jerusalemaꞌaape bema Jiisuuꞌ kevoraꞌka-koo meuꞌke tankinuuꞌ aaꞌning-koo Sameriaꞌ eeꞌnoko Kaaleliꞌ.  
\v 12-13 Eeꞌnoko namono-koo osi-koo duparako nantoong nanaiꞌke oramuuꞌpoꞌnupoonge kuneꞌauꞌ. Teketa isipoꞌ donkonai bokiaama aaꞌpauꞌ, “Jiisuuꞌ, Ovoring, piaameriaing niiꞌ.”  
\v 14 Eeꞌnoko tenang teie oovurira teing aaꞌpuruꞌ, “Berira piristiꞌnanka-koo siraꞌantarariaing, eeꞌnoko tampaꞌ ooruko Kumponing-koo boontunang nkoveai nantoonge tee taaꞌniꞌanta ooaara daꞌ teing ninka nariꞌ otoꞌkoo tauraꞌniiꞌ tasiꞌdaavainaꞌ, teeꞌ Moosesi bakaang botoi minkuvumanaꞌ.” Eeꞌnoko teeꞌ beroma mono kiiroraaꞌorouꞌ.  
\v 15 Teketa narung teing-koong taarevouꞌnung ooarara napoꞌ toroaruꞌnung Kumponing aaꞌnaꞌ bokuma daangampuma.  
\v 16 Eeꞌnoko Jiisuuꞌkoo kauꞌkanooꞌ kinkinura tampara tampuuꞌ. Aung tee eeꞌnung Sameriaꞌkoong.   
\p
\v 17 Enang Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Nanaiꞌ ee deeaꞌ kuiaririning? Teing ˜karenaumo-taa areinge?  
\v 18 Teing-koo narung ee otoaꞌ toroarara Kumponing daangampupeuꞌnung teka aung narung akoꞌnung toroari?”  
\v 19 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Daaꞌdarara naniai. Dakaange baitoi domang-antaruing.”   
\s1 Muuꞌ Paning-nung Poainaꞌkoong Minkunaa Nauvuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 24:23-28,37-41)  
\p
\v 20 Niiꞌnang napoꞌ Boto Keperuuꞌnavitue Jiisuuꞌ niaꞌaama aaꞌpauꞌ, “Kumponing bakaang muuꞌ arenang poaꞌnaang?” Teie makuꞌurima aaꞌpuruꞌ teing, “Tee Kumponing bakaang muuꞌ taaꞌniꞌanta ninka poaukaꞌnung dutai oo-koo.  
\v 21 Naninge aaꞌpuaukaꞌ, ‘Ooveriai, aung tee,’ aiꞌ ‘Aunkaꞌ tee.’ Aming-koo, nnaꞌ Kumponing bakaang muuꞌ tee bakaning nantoong-koo meuꞌke otoi tarevuri otomaung.”   
\p
\v 22 Eeꞌnoko teketa damaꞌke Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ bakaning barevare-nupoong, “Batei orananka tee pomaang tenang ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing ninka nariꞌ otoꞌkoo aaꞌnaꞌ piaroriainang, teka ning oomeriaukaꞌnung diiꞌke.  
\v 23 Nka tee nantoonge aaꞌdaariaing diiꞌ, ‘Tee aunkaꞌ nemperimaung berira ooveriai.’ Niiꞌnooꞌ aaꞌdaariai, ‘Tee aung aꞌ otong.’ Teka biikaang kara siomperiaꞌ otoaing.  
\v 24 Aming-koo nnaꞌ piping tavoꞌkuma paning-koo auviꞌaue bereravaramanaꞌ teeꞌ nariꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing oroꞌmaravaing teꞌmung nkanaꞌmung.  
\v 25 Teka tutung ninge kapooꞌ arikananka kuneꞌampaing tompimaama nkomaavaining enanavarange.   
\p
\v 26 “Teeꞌ nariꞌ Nooaꞌ bakanang nkoaruꞌnaꞌ teeꞌ eeꞌnaꞌ nariꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing moainang nkoaravaing.  
\v 27 Aaꞌnokoꞌnaꞌ: Taamanaama, naikaama, nampeema otorokoꞌ bera Nooaꞌ aakaꞌnareng-koo tumparuꞌnooꞌke basi, eeꞌnoko douai pora aaruvuruꞌ ookara.  
\v 28 Napoꞌ teeꞌ nariꞌ nkoarikoꞌ tenang Looteꞌ bakanang: Taamanaama, naikaama, baaveveema, keenkeeng nkoaama, pava kaniaarima.  
\v 29 Teka teꞌmung Looteꞌ Sodom-navuntuꞌketa tontaꞌarako urung eeꞌnoko kapang ntaꞌpoꞌning apoꞌpinaꞌ paning-eta duaꞌarara taivuruꞌ teing ookara.   
\p
\v 30 “Napoꞌ teeꞌ nariꞌ nkoaravainge ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing napoꞌ moainang.  
\v 31 Teꞌmung basiarako naning kavo-poꞌnung daunavaro-koo otoainooꞌketa siarama bakaning kavo nka-koo pava-koo kuung tumparavaukaꞌnunge. Napoꞌ teeꞌ nariꞌ naning mintoong-koo otoainooꞌketa pava-koo toroaravaukaꞌ.  
\v 32 Noruꞌeriaing Looteꞌ baꞌaang denkiꞌouꞌnaꞌ tenang ntaꞌke osi taivukoꞌnamono-aape toroarako bakaang kavo noruꞌuitaaꞌ.   
\p
\v 33 “Baa tee naning bakaang domaang baka tarearamaung tee bakaang domaang tee paaꞌaravaing, eeꞌnoko baa tee naning ning-koo bakaang domaang duaꞌaravaing tee teie teeꞌ nkoarama tampaꞌ pinkaꞌantavuaing.  
\v 34 Napoꞌ naurampimang, muunga tee kenaanka naroꞌke aaturesi otoko narung pariꞌuma narung sipuaing.  
\v 35 Napoꞌ manikumaara kenaanka-koo nariꞌ iinkureko nani pariꞌuma nani sipuaing.  
\v 36 Napoꞌ kenaanka naninka poraꞌke otoreko narung pariꞌuma narung sipuai.”   
\p
\v 37 Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ tee, “Ovoring, areꞌka?” Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Areꞌ tokoo deraꞌ otoinooꞌ mareoiꞌnanka tee teꞌ poroma naroꞌarimaung maaꞌaavaꞌnaang tee.”   
\c 18  
\s1 Teni Naaro Ereana Bauko Eeꞌnoko Tee Kara-simpeꞌ  
\p
\v 1 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke nauvuruꞌnung kara dikitoꞌ baito-koo dateꞌpariri doong kante kunsiarimatooꞌnaang kontevoroaꞌ.  
\v 2 Aaꞌpuuꞌnung, “Niiꞌnamono-koo naning narung kara-simpeꞌ otokoꞌnung, aaꞌnung Kumponing-koo avoroarukoꞌ, nantoong noruꞌuriarukoꞌ.  
\v 3 Eeꞌnoko temono-koo nani manikuma naaro otokoꞌ, tee-anko doong kante poma aaꞌpukoꞌnani, ‘Donkomei pakumeai ning naninge turamumaatoinani.’  
\v 4 Tutunaꞌnamuꞌpi-koo taaravuarukoꞌnung, teka damaꞌke baka karoma aaꞌpuuꞌ,  
\v 5 ‘Ai, ning aaꞌ Kumponing-koo amoromparukooꞌ eeꞌnoko nantoong noruꞌaramparukooꞌ, nka makosi anie naaroi ereanamumaung-koo donkompampaing poreꞌantamumaatoꞌneenga teeꞌ nariꞌ poi otoma.’”   
\p
\v 6 Teketa Ovoringe aaꞌpuuꞌ, “Tasiꞌperi noruꞌeriai tee aung naning kara-simpeꞌ orara nkoaruꞌnaꞌ.  
\v 7 Eeꞌnoko Kumponinge ee aarumo koontoꞌ kansiꞌkoo donkompevuriarooꞌnaang bakaning miruꞌniiꞌnanka tee-koo bokiaamaing doong eeꞌnoko muung nantoonge orakaꞌ nkoaarimaung-koo? Aiꞌ pankaroong tamung taaravuri otopeuꞌ?  
\v 8 Ninge eeꞌ naurampimang, teie tee namuꞌke aarumo koontoꞌ donkompevuriaing. Teka bane teeꞌkoo, ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing napoꞌ kansiꞌkoo mora arekeeꞌ, nantoong mmeꞌ baitoariri otoroko ooarampaing e?”   
\s1 Boto Keperuuꞌnavitu-koong Eeꞌnoko Tee Taakisi Nkanuka-koong Kunsiaretuꞌnaꞌ  
\p
\v 9 Napoꞌ niiꞌnung narung kara dikitoꞌ Jiisuuꞌke nauvuruꞌnung aunge tooꞌpuri teing nantoong biiꞌka koontoꞌnuka tamparimaing ookara oovuning doonko ooaarima,  
\v 10 “Kenaanka naninka nanuretuꞌnung dootuuꞌnava pankava-koo kunsiareeꞌnaang, narung Boto Keperuuꞌnavitu-koong eeꞌnoko niiꞌnung taakisi nkanuka-koong.  
\v 11 Tee Boto Keperuuꞌnavitu-koong donkonui kunsiarama aaꞌpuuꞌ, ‘Kumponing, ninge tampara tantamang daꞌkoo, aiꞌ ning tee niiꞌning nantoong-pinaꞌ deeaꞌ aaꞌning okoꞌokonuka, tosi ninka bakiaaꞌ nkonuka, nampeesi orarinuka, napoꞌ bakei aung-pinaꞌ taakisi nkanuka-koong-pinaꞌ deeaꞌ.  
\v 12 Ning tee kemuꞌkai unkumomaramaung uiki kante tampaꞌ kunsimaraaꞌnaang. Kapooꞌkoo kompamaing-koo Kumponing bakaning avonkooꞌ.’   
\p
\v 13 “Teka tee niiꞌnung isipoꞌ donkonura, domang putuꞌarama, deto ankamparavaꞌ paning-aape aaꞌpuuꞌ, ‘Kumponing ee, piaamera tontaꞌmeai ning naning oreng nkoamaung.’  
\v 14 Tee aung naning naurampimang Kumponing bakaang duta-koo koontoꞌ deempari duparuꞌnung, tee niiꞌnung deeaꞌ. Aiꞌ ookara nantoong biiꞌka detoarimaing Kumponinge doonko batarivuriaing, eeꞌnoko baa tee naning baka depetoaramaung Kumponinge deto sipuaing.”   
\s1 Jiisuuꞌke Toireꞌ Okiꞌnarekaꞌ Biraankevuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 19:13-15; Mak 10:13-16)  
\p
\v 15 Enang teing nantoonge toireꞌ nerakauꞌnanka ninka Jiisuuꞌanko poꞌantavaarikoꞌ teie kompurira biraankevuriiꞌnaang. Eeꞌnoko tenang teinge bakaning barevare-nupoonge ooaarira poteaaruꞌ teing.  
\v 16 Teka Jiisuuꞌke toireꞌ bokuvurima bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌnung, “Toireꞌ tauraꞌperereriko poroai ning-anko, paraꞌereriaꞌ, aiꞌ Kumponing bakaang muuꞌ nantoong amuriiꞌ okovuriaing.  
\v 17 Masikaꞌ naurampimang ninge diiꞌ, baa tee naning Kumponing bakaang muuꞌ tootoꞌke bautaꞌ nkavui arooꞌaramanaꞌ kompuarura tee bakei tumparavaukaꞌnung teꞌ Kumponing bakaang muuꞌkoo.”   
\s1 Tee Naning Pankaing Kavo Mmauꞌpoꞌnung Jiisuuꞌ Ninka Minkuaretuꞌnung  
\r (Mat 19:16-30; Mak 10:17-31)  
\p
\v 18 Teketa tee naning pankainge niaꞌuuꞌnung Jiisuuꞌ, aaꞌpuma, “Daꞌ nau-anta tampara, ninge aming nkoamira domaang oparavaung okomupeuꞌ?”  
\v 19 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke makuꞌuma aaꞌpuuꞌ tee, “Arekeeꞌkoo dake ning tampara tammemang? Niiꞌnara naning tampara otoaꞌ. Kumponing narung tampara.  
\v 20 Dake Moosesi bakaang boto noruꞌei otong, eeꞌ minkuvumaung,  
\q1 ‘Nampeesi orarieaukaꞌ, naning dupisiꞌeaukaꞌ, bakiaaꞌ nkoveaukaꞌ, daang-koo tuutunampeaukaꞌ, daumararing deto noruꞌeresi pakuereaing.’” \rq (Toro 20:12-16)\rq*   
\p
\v 21 Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ, “Aing ookara ninge tanatavantuꞌning ning okiꞌnaꞌnooꞌketa.”  
\v 22 Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌke taaravura aaꞌpuuꞌ tee, “Daꞌ narung kapooꞌkoo makosiaꞌ. Baaveveaing ookara kapooꞌnanka dakaning, eeꞌnoko mooniꞌ nkavera tankaampeai teing-koo ataꞌoiꞌnuka-koo. Teeꞌ nkovera paning-koong kavonanka otoꞌderuaing. Eeꞌnoko ning siomei poai.”   
\p
\v 23 Teka teie teeꞌ taaravura orarunsiaruꞌ tee, aiꞌ tee aung tee kavo mmauꞌpoꞌnung.  
\v 24 Jiisuuꞌke tenkenuko oovuma aaꞌpuuꞌnung, “Bakei poreꞌ masikung teing-koo kavo mmauꞌpoꞌnupoong-koo muuꞌ Kumponing bakaang-koo tung-koo.  
\v 25 Kaameliꞌnavoroꞌ bamaruꞌkoong busie tumparavarupeuꞌnaꞌ bakei naning kavonanka-poꞌnung dau basinooꞌ makotuaꞌ Kumponing bakaang muuꞌkoo tung-koo.”   
\p
\v 26 Teinge taaravauꞌninge aaꞌpauꞌ, “Arekeeꞌ? Kavo mmauꞌpoꞌnupoong domaang mooꞌariarupeuꞌning deekoꞌ enang baa domaang mooꞌaravaing?”  
\v 27 Teka teie aaꞌpuuꞌ, “Kapooꞌ nantoonge nko-koo makosiaavaung tee, teie Kumponinge nko-koo makosi.”   
\p
\v 28 Eeꞌnoko Piitai aaꞌpuuꞌ, “Aung ee, teka niiꞌke siparampiruꞌnung niikaning osinanka-poꞌ daꞌ siontampima.”  
\v 29 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Masikaꞌ naurampimang ninge diiꞌ, baa tee naning aing aaꞌning sipuuꞌnung: pava, baꞌaang, baꞌmarang, niiꞌnooꞌ baurukaaꞌ Kumponing bakaang muuꞌ bereng-anta-koo, napoꞌ tee temuriiꞌ mmauꞌ otoꞌevuaing emuꞌnaroong-koo kansiꞌkoo otoitaaꞌ;  
\v 30 eeꞌnoko damaꞌnaroong-koo napoꞌ domaang oparavaung okovuainge.”   
\s1 Jiisuuꞌke Damaꞌke Booꞌantavaavaing Beemuꞌpinaꞌ Siraꞌpuuꞌnooꞌ  
\r (Mat 20:17-19; Mak 10:32-34)  
\p
\v 31-32 Eeꞌnoko bakaning pokaꞌurira nanaiꞌketa kenaanka aaꞌpuruꞌ teing, “Aing ee, Jerusalemaꞌaape deto meriiꞌnaang eeꞌnoko ookutunung kapooꞌnanka ning-koo, Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing-koo, nakaro-nupoonge teroita minkumaama daariakoꞌning teke dupearaaꞌnaang, aaꞌnora: Juꞌkoong ovontunge siꞌmaavaing Juꞌdeeaing-anko, eeꞌnoko teka teinge akapeuꞌmaama maimaiaꞌnaꞌ nkomaavaing tutupeeꞌmaama.  
\v 33 Teinge ning muraꞌmaara dupisiꞌmaavaing, teketa beenang doong deemparako napoꞌ daaꞌmaravaing.”  
\v 34 Teka teinge tasiꞌpaavaꞌ teing aing kapooꞌnanka. Aung minkunaa tee teing-koo bakuꞌaruꞌnung, noruꞌke nkavaavaꞌ teing kapooꞌ minkuvuuꞌning.   
\s1 Tee Naning Kaputuꞌ Jerikooꞌnung  
\r (Mat 20:29-34; Mak 10:46-52)  
\p
\v 35 Teketa Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌaape nariꞌ bema Jerikooꞌnavuntuꞌkoo dueꞌaruꞌnung teke kaputuꞌ, eenta bauko, taung miiringe baꞌnampari otoko.  
\v 36 Eeꞌnoko teie kaputuꞌke nantoong karikaꞌ tee-koo miiringe tankinaako taaravuruꞌnung eeꞌnoko niaꞌkuma aaꞌpuuꞌ, “Aung naampa aming-koo?”  
\v 37 Teinge aaꞌpauꞌ, “Jiisuuꞌ, Nasaretiꞌnung tankinumaang.”  
\v 38 Teketa bokuma aaꞌpuuꞌ, “Jiisuuꞌ, Deevitaꞌ bakanaving-koong, piaameai ning!”  
\v 39 Eeꞌnoko teinge ureai nanaakoꞌninge orokoauꞌ tee aaꞌpaama, “Dooroontaravai!”  
\p Teka tee baruꞌ aaꞌnaꞌ bokuuꞌ aaꞌpuma, “Ovoring Deevitaꞌ bakanaving-koong, piaameai ning!”   
\p
\v 40 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ nasinura poꞌanta-koo botoaruꞌ tee-anko. Eeꞌnoko tenang dueꞌ poioꞌ Jiisuuꞌke niaꞌuuꞌ tee,  
\v 41 “Arekeeꞌ nkoramaꞌnaang piaromaang daꞌ, ninge?” Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ, “Ovoring ee, duta ning bantang-antameaing.”  
\v 42 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Banteaing, dakaang baitoi tamparuꞌkiing.”  
\v 43 Eeꞌnoko namuꞌke bantora tee Jiisuuꞌ siompuuꞌ Kumponing daangampuma. Eeꞌnoko ookara nantoonge teie ooaara Kumponing daangampauꞌ.   
\c 19  
\s1 Sakiasi Bereꞌaruꞌnaꞌ  
\p
\v 1 Teketa Jiisuuꞌ mmeꞌ Jerusalemaꞌaape bema Jerikooꞌnamonoi tumparara osi-koo meerooꞌke tankinuko, eeꞌnoko teke naning narung otokoꞌnung miring Sakiasi;  
\v 2 Tee taakisi nkanuka-koong narung pankaing, eeꞌnoko mooniꞌke maantoꞌke.  
\v 3 Eeꞌnoko tee Jiisuuꞌ tasiꞌpui oo-koo piavouꞌnung, teka makotuaruuꞌ nantoong karikaꞌke neeꞌaako naning apukung deemparama.  
\v 4 Teeꞌkoo uroꞌkanooꞌ kuaꞌparara koiꞌnavarie miring sikamoaꞌke deto koinuuꞌ Jiisuuꞌ oovuuꞌnaang tevunge tankinuaing noruꞌui.   
\p
\v 5 Eeꞌnoko tenang Jiisuuꞌ teꞌ basiarama deto ookuma oovura tee aaꞌpuuꞌ, “Sakiasi, iriꞌnarung depeto siraravai, aiꞌ ning dakanavaꞌkoo eꞌmung oꞌnooꞌnaang.”  
\v 6 Teeꞌkoo iriꞌnarung depeto siarara dotuaritaaꞌ onkeonkeꞌuuꞌ tee Jiisuuꞌ.   
\p
\v 7 Eeꞌnoko nantoonge ooaara tee minkuminkuauꞌ aaꞌpaama, “Naning orara bakanava-koo otooꞌnaang being.”  
\v 8 Teka Sakiasie donkonura Ovoring aaꞌpuuꞌ, “Aung ee Ovoring, nkaang kavonanka-koo namarang ataꞌoiꞌnuka avorompaing, eeꞌnoko niiꞌnung naning kapooꞌ tamung nkaevontuꞌnung deekoꞌ napoꞌ karemuꞌpie oriꞌampaing.”   
\p
\v 9 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Eꞌmung domang-anta ava-koo poing, aiꞌ aung teie narung, Eebaraamiꞌ baurukaaꞌkoong.  
\v 10 Eeꞌnoko ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tee nantoong pooarimaing eeꞌ eeꞌnaꞌ besiꞌarama domamparamaꞌnaang mouꞌnung.”   
\s1 Ovoꞌmaꞌke Mooniꞌ Kantevuruꞌnaꞌkoong Kara Mirumiruꞌ  
\r (Mat 25:14-30)  
\p
\v 11 Tenang teinge aing kapooꞌnanka taaravai otoroko Jiisuuꞌke danto minkuvuma kara dikitoꞌ nauvuruꞌ noruꞌ koong-antavuriiꞌnaang. Aiꞌ mmauꞌ nantoonge daang eeꞌ noruꞌaakoꞌnung, Jiisuuꞌ daurarong˜ deempari Jerusalemaꞌ dueꞌka basiarara Roomaꞌnupoong bataꞌuriiꞌnaang Kumponing bakaang muuꞌ dupe-antavuma.  
\v 12 Teeꞌkoo aaꞌpuuꞌ teie, “Naning narung ovorooꞌ niiꞌnameensiꞌkoo isipoꞌ nanuuꞌnung daurarong pankainge teka daurarong deeng-antavuko toroaraaꞌnaang.  
\v 13 Mmeꞌ beaꞌ teie bakaning botovotonaaꞌnuka-koo nanaiꞌ bokuvurira narung daakuꞌnamikunaꞌ kantevuruꞌ. Eeꞌnoko aaꞌpuruꞌ teing, ‘Aing mintoong-antaveriaining bera ning toromaravainooꞌke basi.’  
\v 14 Teka bakaning osikaiaang-koo niiꞌninge munteꞌaara tee-koo damaꞌdue kara nkanuka botoaarima tee daurarong pankaing-anko aaꞌpauꞌ, ‘Niiꞌ niikaang daurarong deeng-antaveaukaꞌ.’ Teka teie taaravuriaruuꞌ.   
\p
\v 15 “Teketa tenang daurarong deeng-antavuioꞌ toroarara tee botoaruꞌnung bakaning botovotonaaꞌnuka mooniꞌ avuruꞌning tee-anko porora siraꞌpaavaꞌnaang bereng-antavauꞌnaꞌ.  
\v 16 Eeꞌnoko tutunaꞌnung tee-anko uroꞌkanooꞌ pora aaꞌpuuꞌ, ‘Ovoring, dakaang mooniꞌ narung daakuꞌ ameuꞌnamiku napoꞌ kivora daakuꞌnamiku deeng-antarerontuꞌnung.’  
\v 17 Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ tee, ‘Bakei tampaꞌ nkoraruꞌnung daꞌ tampara botovotonaaꞌ. Teeꞌkoo tampaꞌ okiꞌnavuꞌkoo kakeꞌiiraruꞌnaꞌkoo daꞌ enang kivora-namonori osi pankeng-koo tarenung deeng-antaramaang.’   
\p
\v 18 “Eeꞌnoko kenaanka-nung pouꞌ tee-anko aaꞌpuma, ‘Ovoring, dakaang mooniꞌ narung daakuꞌ ameuꞌnamiku paꞌnokoꞌ daakuꞌnamiku deeng-antarerontuꞌnung.’  
\v 19 Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ tee, ‘Daꞌ enang paꞌnokoꞌnamonori osi pankeng-koo tarenung deeng-antaramaang.’   
\p
\v 20 “Teketa napoꞌ niiꞌnara pora aaꞌpuuꞌ, ‘Ovoring, dakaang mooniꞌ narung daakuꞌ ameuꞌnamiku aing, baarong-koo daiꞌamira teka tareantuꞌnamiku.  
\v 21 Daꞌ dataramparura teeꞌ, aiꞌ daꞌ tee naning ivekung. Dakaning botovotonaaꞌnuka poreꞌoromaatoko damaꞌ pora derararaaꞌnaang.’  
\v 22 Eeꞌnoko teie dauraronge tee aaꞌpuuꞌ, ‘Daꞌ botovotonaaꞌ orara masikung, teeꞌ minkumeinaare ninge enang toro-antavamaꞌnaang daꞌkoo. Masikaꞌ ee noruꞌmei otong naning ivekung? Nkaning botovotonaaꞌnuka poreꞌoromatoko damaꞌ mora deramaramaung ee?  
\v 23 Teeꞌ noruꞌmei deekoꞌ arekeeꞌkoo nkaang mooniꞌ beeng-koo sipearuuꞌ, toromarara niiꞌning taakoreꞌning ninka nkavampeuꞌnung?’   
\p
\v 24 “Eeꞌnoko tee dauraronge teing nantoong dueꞌke donkonai otorokoꞌning aaꞌpuruꞌ, ‘Tee mooniꞌ pariꞌeriai tee aung, eeꞌnoko tee kivora daakuꞌnamiku otoꞌevuing averiai.’  
\v 25 Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ tee, ‘Ovoring, aung aaꞌ kivora daakuꞌnamiku otoꞌevuing mmauꞌ otoꞌevung.’  
\v 26 Teka teie aaꞌpuuꞌ, ‘Ninge naurampimang diiꞌ aaꞌdampima, teing ookara kapooꞌ basi-antavaamaing dau basinooꞌ napoꞌ avuꞌkoong, eeꞌnoko tee naning kapooꞌ basi-antavuaung teing otoꞌevuining naroꞌka pariꞌkoong.  
\v 27 Teka teing nkaning tooꞌde-nupoong ninge tare-koo piavoroaing tee teing poꞌantavererira anka ning-koo dutakanooꞌka dupisiꞌerereriaing.’”  
\v 28 Eeꞌnoko tenang aung eeꞌ oroꞌ kapooꞌ minkuvura uroi Jerusalemaꞌaape deto beuꞌ.   
\ms1 Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌ Tavoꞌarara Nau-antavuruꞌnaꞌ Dootuuꞌnava-koo Kuunge  
\mr (19:29–21:38)  
\s1 Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌ Daurarong˜ Deempari Tumparuꞌnaꞌ  
\r (Kena 118:25-27; Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19)  
\p
\v 29 Eeꞌnoko tenang Jerusalemaꞌ dueꞌarama teing-koo osi kemonora aaꞌning Bepasi eeꞌnoko Beetani teke Oliveꞌpoꞌnamii-koo teie bakaning-koo barevare-nupoong-koo kenaankara uroꞌke botovuretuꞌ aaꞌpurema,  
\v 30 “Amonokaꞌkoo duꞌdareai. Teꞌ duꞌdareta doonkiiꞌnu kampianu oovereeꞌnaang biꞌari otoko naning mmeꞌ baꞌnanuau. Dapaꞌereta aꞌ poꞌantavereai.  
\v 31 Naninge niaꞌdurema aaꞌdureko, ‘Avoroꞌ aming-koo dapaꞌeremang?’ eeꞌ minkuereai, ‘Ovoring avoroꞌkoo nko-nko otoꞌevung.’”  
\v 32 Teketa tee tenaanka botovuretuꞌnaankai bereta teeꞌ nariꞌ nauvuretuꞌnaꞌ oovuretuꞌnung.   
\p
\v 33 Eeꞌnoko dapaꞌureko tevoroꞌ kampia-navoroꞌ oko-nupoonge aaꞌpaaretuꞌ, “Aming-koo avoroꞌ kampia-navoroꞌ dapaꞌeremang?”  
\v 34 Eeꞌnoko tenaankai aaꞌpuretuꞌ, “Ovoring avoroꞌkoo nko-nko otoꞌevung.”  
\v 35 Eeꞌnoko tenaankai Jiisuuꞌanko poꞌantavuretuꞌnung tevoroꞌ, eeꞌnoko biikaang baaronge taniꞌaara Jiisuuꞌ teu-koo dau baꞌnang-antavauꞌ.  
\v 36 Eeꞌnoko tevoroꞌke nanuko nantoonge baaronankai biikaninge taung taniꞌaakoꞌ.   
\p
\v 37 Teketa tee Oliveꞌpoꞌnamii booruꞌuma˜ Jerusalemaꞌaape dueꞌarama oroꞌparako teing ookara karikaꞌ barevare-nupoong doturotu tutumpariruꞌ Kumponing daangampaama bokiaama teing nko-nko iirakutananka ooaakoꞌning-koo aaꞌpaama,   
\q1
\v 38 “Biraanke-poꞌnung tee aung daurarong Kumponing bakaang miring-koo pomaang!  
\q1 Mooa eeꞌnoko tee meenasi aꞌdeiꞌke paning-koo otoaing.” \rq (Kena 118:26; Luukeꞌ 2:14)\rq*   
\p
\v 39 Eeꞌnoko niiꞌninge Boto Keperuuꞌnavitue karikaꞌkooninge aaꞌpauꞌ tee, “Nau-anta, orokoveriai dakaning barevare-nupoong teeꞌ minku-koo.”  
\v 40 Eeꞌnoko teie makuꞌuma aaꞌpuuꞌ, “Ninge naurampimang aing dooroompariko deekoꞌ aing kapananka deto bokiaama teeꞌ minkuaapeuꞌ.”   
\s1 Jiisuuꞌke Jerusalemaꞌnupoong Birompuruꞌnaꞌ  
\p
\v 41 Eeꞌnoko tenang Jerusalemaꞌ dueꞌ pora teꞌ osi pankamono oovuma birompuruꞌ temono-nupoong, aaꞌpuma,  
\v 42 “Bakaꞌe, eꞌmung diiꞌke tasiꞌperi dei tampaꞌ, ninge mooa-koo basi-antarampipeuꞌnaꞌ diiꞌ, teka enang tee diiꞌketa duta-ita bakuꞌaring.  
\v 43 Pomaang teꞌmung doong tenang diikaning kare-nupoonge porora kororai kuꞌnuntaariainaꞌmung taamang mooꞌeriaukaꞌ bera peerai taruriko teinge oꞌdaari doonko kansiꞌkoo duaꞌraariai diikaning pavananka nariꞌ, teing-kooning kapananka tuurampaama;  
\v 44 Aming-koo, nnaꞌ Kumponinge diiꞌ piaaruri beeroꞌduriko tasiꞌperiaung-koo.”   
\s1 Jiisuuꞌke Dootuuꞌnava Pankava-koo Baave Nkonuka Bataꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22)  
\p
\v 45-46 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ Jerusalemaꞌ basiararaiꞌnange, parang-koo tumparara pava dootuuꞌnava pankava-koong-koo, nantoong sipisipiꞌ dovang parekanumpoꞌ baaveveekoꞌning bataꞌ tutumpuruꞌnung. aaꞌpurima teing, “Daari Meekung-koo tee eeꞌ daariari otong,  
\q1 ‘Nkaang pava tee pava kunsinava deempari otoainava.’ \rq (Aisaiaꞌ 56:7)\rq*  
\m Teka diiꞌke ‘bakiaaꞌ nkonuka biikanooꞌ’ deeng-antavering.” \rq (Jeremaia 7:11)\rq*   
\p
\v 47 Teketa doong kante kara nau-antavurikoꞌ pava dootuuꞌnava pankava-koo. Eeꞌnoko piristiꞌkoo ovontunge eeꞌnoko boto naunukai eeꞌnoko pankenge taung besiꞌaakoꞌ Jiisuuꞌ dupisiꞌaavaꞌnaang.  
\v 48 Teka teinge kapooꞌ nkoaapeuꞌning ooaavaꞌ, aiꞌ nantoong dompirompiꞌorokoꞌnung bakaang kara taara-koo.   
\c 20  
\s1 Baie Jiisuuꞌ Tauraꞌ Avuuꞌnung Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mat 21:23-27; Mak 11:27-33)  
\p
\v 1 Niiꞌnaꞌmung Jiisuuꞌke teke dootuuꞌnava pankava-koong parang-koo daankiarama doorenang tampara nau-antavurikoꞌ;  
\v 2 Teketa teinge piristiꞌkoo ovontung eeꞌnoko boto naunuka, nantoong-koo urang-antanuka ninka tee-anko pororaiꞌnange aaꞌpauꞌ, “Naumeriai dake aremuriiꞌ tauraꞌ otoko dake aing kapooꞌnanka nkovemaatoinge, baie aruuꞌnunge tee tauraꞌ?”  
\v 3 Teie makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Iroꞌ ninge diiꞌ napoꞌ tanaꞌdampiko naumeriaing diiꞌke.  
\v 4 Baie tauraꞌpuioꞌ Joonie nantoong ntong-koo minkivurima meekaꞌantavurikoꞌ, Kumponinge aiꞌ tamung nantoonge?”   
\p
\v 5 Eeꞌnoko teing biiꞌka niaꞌeema aaꞌpeekoꞌ, “Areꞌpampiaꞌnaang? Aaꞌpampiko deekoꞌ, ‘Kumponinge,’ teie aaꞌmuriiꞌnaang, ‘Teka diiꞌke aming-koo Jooni masikaꞌantaveriarukoꞌ?’  
\v 6 Teka aaꞌpampiko deekoꞌ, ‘Tamung nantoong-etaing,’ ookarai nantoonge kapange dupisiꞌmaariiꞌnaang, aiꞌ teinge tee Jooni nakaronara Kumponing-etaing tasiꞌpai otong.”  
\v 7 Teketa aaꞌpauꞌ makuꞌaama, “Niiꞌke aaꞌ noruꞌampiaꞌ baie pa tauraꞌpuioꞌ.”  
\v 8 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Eeꞌ, ninge teeꞌke naurampiarooꞌnaang baa tee ning tauraꞌ amuuꞌnung aing kapooꞌnanka nko-koo.”   
\s1 Teing Oreng Mintoonau Oko-antavuruꞌning-koong Mirumiruꞌ  
\r (Mat 21:33-46; Mak 12:1-12)  
\p
\v 9 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke kato nau-antavurima aung kara dikitoꞌ nauvuruꞌ teing nantoong, “Naning narunge mintoonau uaininau keempuuꞌnung, teketa niiꞌning nantoong tenau tare-antavurira niiꞌnameensiꞌkoo tenkenuuꞌ pankaroong otooꞌnaang teke.  
\v 10 Eeꞌnoko tenang batei sinang kavuꞌkoong makotuioꞌ teie narung bakaang botovotonaaꞌ botovuuꞌ teing-anko uaini tare nkonuka-anko niiꞌning sinang baarauni-koong˜ tenau-koo nkaevuaꞌnaang. Teka teinge tenau tare nkonukai tee botovotonaaꞌ murasiavaama bataꞌauꞌ tee baarauni avaavaꞌ.  
\v 11 Teketa teie napoꞌ niiꞌnung botovotonaaꞌ botovuuꞌ. Tee eeꞌnung napoꞌ teeꞌ nariꞌ muraꞌaama maimaiaꞌnaꞌ nkoaama bataꞌauꞌ tee baarauni avaavaꞌ.  
\v 12 Eeꞌnoko napoꞌ teeꞌ nariꞌ teie ovoringe beenaumo-nung botovuuꞌ, eeꞌnoko tee aung ereng-antavaara damaꞌdu duaꞌauꞌ.   
\p
\v 13 “Teketa teie uaininau ovoringe aaꞌpuuꞌ, ‘Enang aming nkoamaꞌnaang? Enang aaꞌ tee nnuring kirokai ninge aaꞌnaꞌ piaavamaung botoampaing. Teing pa amaiaaꞌoropeuꞌ tee-koo.’  
\v 14 Teka tenang teinge tare nkonukai tee bauring ooaara biiꞌka kareaama aaꞌpaakoꞌ, ‘Tee aung eeꞌnung barenku okovuaing. Aiaꞌ dupisiꞌampiai tee barenku okomuriainaꞌ.’  
\v 15 Eeꞌnoko teinge tee uaininau-eta damaꞌdu duaꞌaara teka dupisiꞌauꞌ tee. Enang arekeeꞌ nkovuriaing teie tenau okovenunge?  
\v 16 Teie aaꞌ tee teing tare nkonuka-anko pora tavurima opuriaing, eeꞌnoko niiꞌning oko-antavuriaing.”  
\p Tenang teinge taaravaara tee aung minkunaa aaꞌpauꞌ, “Ee aing, teing aaꞌ oo niiꞌke teeꞌ nkoauꞌnaꞌ nkoampiarupeuꞌ.”  
\v 17 Teka teie ooꞌoovurima teing aaꞌpuruꞌ, “Nko temuriiꞌ nko-koo makosiriaung deekoꞌ anaare Daari Meekung-koonaare aming miruꞌari otong,  
\q1 ‘Tereꞌ eeꞌnareꞌ kapanareꞌ pava kaninukai pooreꞌaama duaꞌauꞌnareꞌ ookutunava-koo eꞌmanianareꞌ tumanareꞌ deemparioꞌ tasiꞌpauꞌ damaꞌke.’? \rq (Kena 118:22)\rq*   
\m
\v 18 Ookara nantoong tereꞌkoo tasiꞌpaavaꞌ tupampariaining tee biiꞌka pisiraꞌariaing, bera baa tee naning tereꞌ dau duaꞌaravaing tee tereꞌke puutuvuaing.”   
\p
\v 19 Eeꞌnoko teketa tenang boto naunuka eeꞌnoko piristiꞌkoo ovontung tasiꞌpariruꞌ teie tee kara dikitoꞌ teing tooꞌantavuri minkuvurioꞌ. Eeꞌnoko tenang eeꞌnang taung besiꞌauꞌ Jiisuuꞌ daiꞌaavainavung, teka nantoong-koo avoreauꞌ.   
\s1 Taakisi Mooꞌkoo Jiisuuꞌ Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mat 22:15-19; Mak 12:13-17)  
\p
\v 20 Tee tee teinge keuai otokoꞌnung makensiꞌnavitu botoaarima tee-anko barevare-nupoong masikeng-pinaꞌ oroꞌpariri avakareaavaꞌnaang, eeꞌnoko kara minkuvuaining-koo oranaare taaravaara deekoꞌ ovoꞌmaꞌkoo tavoꞌaavaꞌnaang.  
\v 21 Teinge niaꞌaama aaꞌpauꞌ tee, “Nau-anta ee, niiꞌke noruꞌdampiri otong daꞌ koontoꞌnaꞌ karema nau-antamerimaung, tankaang-anta-pinaꞌ oroꞌdaravaunge, teka bakei masikaꞌ Kumponing bakanavung naumerimaung.  
\v 22 Arekeeꞌ, niiꞌke Juꞌnupoonge ee daurarong˜ pankaing, Siisaꞌ, Roomaꞌnung taakisi avuꞌkoo makosi aiꞌ makosi deeaꞌ?”   
\p
\v 23 Teka teie biikaang avakare tasiꞌpura aaꞌpuruꞌ teing,  
\v 24 “Ioꞌ mooniꞌnu naumeriai. Au-koo aung boreꞌ uuꞌaaꞌ baa-koong aaꞌnung miring daariari otong?” Teinge aaꞌpauꞌ, “Siisaꞌkoong.”   
\p
\v 25 Teketa teie aaꞌpuruꞌ teing, “Tee tee averiaing teing kapooꞌ Siisaꞌ bakaning tee-anko eeꞌnoko Kumponing bakaning Kumponing-aape averiai.”  
\v 26 Teeꞌ makuꞌurioꞌ doona ooaavaꞌ baankaꞌaapeuꞌnaꞌ nantoong-koo uroꞌka, teka taꞌninaara dooroompariruꞌ teing.\f + \fr 20:26 \ft Taakisi duaꞌ orokovuko deekoꞌ teinge Eerotiꞌ bakaninge tavaapeuꞌ, eeꞌnoko tamung tauraꞌpuko deekoꞌ teinge Boto Keperuuꞌnavitue turampaapeuꞌ.\f*   
\s1 Booꞌketa Daaꞌkoong Niaꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mat 22:23-33; Mak 12:18-27)  
\p
\v 27 Teketa napoꞌ Noruꞌ Pitunavitu-koong˜ niiꞌning Jiisuuꞌanko nianiaꞌ ninka porouꞌ. Teing teing booꞌketa napoꞌ daaꞌ masikaꞌantavaavaꞌnavitu.\f + \fr 20:27 \ft Aaꞌpaama, “Booꞌketa daaꞌ Moosesi bakaang dariraari-koo ooampiaung.”\f* Tevitu-koo niiꞌning Jiisuuꞌanko porora avakareaama eeꞌpinaꞌ niaꞌauꞌnung,  
\v 28 “Nau-anta, Mosesie aung boto daarimemuruꞌnung,  
\q1 ‘Naning narung booko baꞌaang otoko toireꞌ otoai tee donkaani baaraꞌmaꞌnunge nampuai teni naaro tee ninka bataata booꞌparuꞌnung tootoꞌ paravevureeꞌnaang.’ \rq (Boto 25:5)\rq*   
\m
\v 29 Urikamuꞌ tee namaiaꞌ naroꞌka ˜kenaanka-taa otorokoꞌnung. Eeꞌnoko tutunaꞌnung nampeesiarara booꞌparuꞌ bauring otoaꞌ.  
\v 30 Eeꞌnoko baaraꞌmaꞌnunge teni manikuma nampura teeꞌ nariꞌ booꞌparuꞌ bauring otoaꞌ. Teketa beenaumo-nunge;  
\v 31 Teeꞌ nariꞌ temaiaꞌkoo ookara-koo ˜kenaanka-taa-koo nkoaruꞌ. Ookara boorouꞌ biurukaaꞌ otoroaꞌ.  
\v 32 Eeꞌnoko asiꞌnaꞌmoo teni nani manikuma booꞌparuꞌ.  
\v 33 Enang teꞌmung asiranaꞌmung booꞌnuka daaꞌariainaꞌmung temaiaꞌkoo arera baꞌaang deemparavainani? Aiꞌ ookara ˜kenaanka-taae nampauꞌnanie teni.”   
\p
\v 34 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing,  
\v 35 “Aung emuꞌnung batei-koo donkaang eeꞌnoko manikuꞌ nampeesiarimaung, teka damaꞌnung batei-koo teing Kumponinge makosi-antavuriaining booꞌketa daaꞌarira otoꞌkoo tee teing nampeesiariaukaꞌning,  
\v 36 aiꞌ teing tee napoꞌ booꞌkoo makosinuka deeaꞌ; aming-koo, nnaꞌ koosinunanka-pinaꞌ oroꞌnanka deempariko. Teing booꞌketa daaꞌariainooꞌkoo Kumponinge baurukaaꞌ deempariri otoroaing.  
\v 37 Moosesie eeꞌnarai teeꞌ nau-antamuruꞌnunge teing booꞌnuka domampariaing-koong kara. Bakaang dariraari-koo Kumponinge tuuꞌdoiꞌnavari tamung urusivukoꞌnavari-eta karoma Moosesi aaꞌpuuꞌ,  
\q1 ‘Ning tee Kumponing teing aing aaꞌning biikaang: Eebaraamiꞌ, Aisakeꞌ, Jeekopiꞌ. Teing ninka komeeri Oꞌnoi Oꞌnomaung ning.’ \rq (Toro 3:6)\rq*   
\m
\v 38 Teeꞌ minkuvuuꞌnung-koo tasiꞌpampiri otong ookara bakaning deempariri domantooꞌnuka otorong Kumponing bakaang duta-koo, booꞌnuka deeaꞌ.”\f + \fr 20:38 \ft Teing Noruꞌ Pitunavitu teing ookara piristiꞌnanka. Eerotiꞌke biikaang pankaing piristiꞌ miruꞌuko deekoꞌ donkonupeuꞌ. Paarivuko deekoꞌ, paariaravaing. Tee piristiꞌ pankaing tee Juꞌ biikaang koompaaraꞌnavitu-koong boreꞌ. Eerotiꞌ dotu-anta-koo Daari Meekung-koo Moosesie daarivuuꞌnavaro navaro masikaꞌantavaakoꞌning, eeꞌnoko napoꞌ Roomaꞌ eeꞌnoko Kirikiꞌnupoong biikaang aarumo arooꞌaarikoꞌ.\f*   
\p
\v 39 Eeꞌnoko napoꞌ niiꞌning boto naunukai makuꞌaama aaꞌpauꞌ, “Nau-anta, daꞌ tampaꞌ kareing.”  
\v 40 Teketa tee, teing ookara nantoong avoreauꞌ Jiisuuꞌ niiꞌning nianiaꞌ niaꞌkoo.   
\s1 Tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ Baa Bauring Deemparavaing Jiisuuꞌke Niaꞌuruꞌnaꞌ  
\r (Mat 22:41-46; Mak 12:35-37)  
\p
\v 41 Teketa Jiisuuꞌke biikaang noruꞌ tante-anta-koo aaꞌpuruꞌ teing, “Arekeeꞌkoo nantoonge aaꞌpaamaung, ‘Tee naning Kumponinge tero Pakoꞌpariꞌuuꞌnung nantoong domampuri tarevuriainooꞌkoo tee Deevitaꞌ bakanaving-koong deempari tavoꞌaraaꞌnaang.’?  
\v 42 Aiꞌ Deevitaꞌke baka aaꞌpuuꞌnooꞌkoo tee-koo Buuku Kena-koo,   
\q1
\v 43 ‘Teie Ovoringe nkaang Ovoring aaꞌpuuꞌ, “Aꞌ ning-koo tampavine-koo baꞌnaniai bera ninge dakaning kare-nupoong dakaang kauꞌ patuꞌnanka deeng-antarerompainooꞌke basi.” ’ \rq (Kena 110:1)\rq*   
\m
\v 44 Teeꞌ minkuvuma Deevitaꞌke tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ Ovoring Kumponing-pinaꞌ basi tampuuꞌnung. Enang Kumponing deemparako arekeeꞌ napoꞌ Deevitaꞌ bakanaving-koong tampaapeuꞌ?”   
\p
\v 45 Eeꞌnoko ookara nantoonge taaravaioꞌ teie aaꞌpuruꞌ bakaning barevare-nupoong,  
\v 46 “Tarerariai teing boto naunuka-koo biikaang aarumoi baaroꞌantaraariꞌneeng. Teing mononopaꞌ isikeng ninka avitoitoi nanuꞌkoo piavoromaing. Eeꞌnoko nantoonge pankaing-antavaariiꞌnaang piavorokooꞌ baaveromanairu-koo. Napoꞌ pava dootuuꞌnairu-koo baꞌnavaꞌnaniꞌnanka tampeng-koo baꞌnaniaakooꞌ nantoonge ankampaariaꞌnaang, eeꞌnoko paroro kante-koo pankeng-pinaꞌ noruꞌaariiꞌnaang piavorokooꞌ.  
\v 47 Eeꞌnoko naaroonku biikaning pava ookeng daping opoꞌ dunkumpaama kunsi isikenge dakarakaꞌpaakooꞌ orakaꞌ noruꞌaariꞌneeng-koo. Teing teing eeꞌning pankaing kiimata nkavaavaining.”   
\c 21  
\s1 Naaro Bakaang Avuavuꞌ  
\r (Mak 12:41-44)  
\p
\v 1 Jiisuuꞌke baakeenevuri oovurikoꞌnung mooniꞌ mmauꞌpoꞌnupoonge biikaang avuavuꞌ sipaako teke dootuuꞌnava pankava-koo.  
\v 2 Eeꞌnoko teie teka nani naaro ataꞌoiꞌ oovuuꞌ mooniꞌning keura okiꞌning kuung sipuko.  
\v 3 Eeꞌnoko teie bakaning barevare-nupoong aaꞌpuruꞌ, “Masikaꞌ naurampimang ninge, anie ataꞌoiꞌke naaroi aaꞌnaꞌ mmauꞌ sipuing ookara-ita.  
\v 4 Teinge tee biikaang kapooꞌnanka mmauꞌketa sipaing, teka tenie tee ataꞌoiꞌketa ookara otoꞌevuining teni paku-koo makosining sipuing.”   
\s1 Arikananka Tavoꞌariaining-koo Jiisuuꞌ Bakaning Pakuariainaꞌ  
\r (Mat 24:1-14; Mak 13:1-13)  
\p
\v 5 Niiꞌninge bakaning barevare-nupoong-koo pava dootuuꞌnava pankava teke minkuaakoꞌnung aaꞌpaama, “Bakei tampaꞌ oroꞌnava, kapang pipiꞌdaarie eeꞌnoko nepunepuꞌnanka avuavuꞌkooninge maantoꞌnavai.”  
\v 6 Eeꞌnoko teeꞌ minkuaako Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Ooverimatomaing teing aing kapooꞌnanka naurampiaing: Doong pomaang teing aing kapananka tuurampaavainaꞌmung. Teinge piatooroi deroaama nareꞌ niiꞌnareꞌkoo daue panteꞌarioꞌ sipaavaukaꞌnung.”   
\p
\v 7 Eeꞌnoko teinge napoꞌ niaꞌaama tee aaꞌpauꞌ, “Nau-anta ee, tee areꞌmoong teeꞌ nkoaravaing? Eeꞌnoko taaꞌniꞌanta aming teeꞌ nkoaraaꞌnaang dueꞌuko oo-koonge?”  
\v 8 Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ, “Bakei tarerariri otoriaing nantoonge poo-antaraariꞌneeng, aiꞌ nantoong mmauꞌ nkaang miring tampaama porooꞌnaang aaꞌpaama, ‘Batei botu basiaring Tee Pakoꞌpariꞌniiꞌ toroaraaꞌnaang.’ Niiꞌnaꞌ eeꞌ, ‘Ning tee eeꞌnung.’ Teing teeꞌ kareavaining siompereriaukaꞌ.  
\v 9 Eeꞌnoko tenang diiꞌke taaraverira karenanka eeꞌnoko nantoong biikaning taretarenanka paari-anta-koo turampeeko dankurankuꞌdariaukaꞌ, aiꞌ aing teing kapooꞌnanka teeꞌ oroꞌ tutung uroꞌke tavoꞌkuaining, teka botu namuꞌke tavoꞌkuaukaꞌnung.”   
\p
\v 10 Teketaꞌ aaꞌpuruꞌ teing, “Narung kansiꞌ iꞌamparama niiꞌnung kansiꞌ tavuainge, eeꞌnoko narung muuꞌ iꞌamparama niiꞌnung muuꞌ turampuainge.  
\v 11 Tenang pankainanka uꞌmiꞌ nkoaravaing, eeꞌnoko anairu tenairu-koo doovang ninka peera-koo booroainge. Avorokesiꞌnanka eeꞌnoko pankeng taaꞌniꞌantananka paning-eta nkoariainge.  
\v 12 Teka mmeꞌ aing eeꞌ oroꞌ tavoꞌkuaruko diiꞌ tee mooꞌdaarima daiꞌdaariaing mankiꞌantaraarima, dootuuꞌ tare-nupoong-anko tavoꞌdaarima eeꞌnoko kiimatanairu-koo siꞌdaariai. Eeꞌnoko dauraronanka eeꞌnoko ovoꞌmaꞌnuka-anko tavoꞌdaariai nkaang miring nkaverimaung-koo.  
\v 13 Eeꞌnoko teeꞌ nkoraarima tampara doona araariai ning siraꞌmeriaing.  
\v 14 Tee tee koontoꞌ okoteꞌdoriaing norunoruꞌ mmauꞌ nkoveriaꞌ otoriaing tuutunang˜ nimpaꞌeriainaꞌ nemperi.  
\v 15 Aiꞌ ninge tee arompiaing tee matau minkueriaing aaꞌnung turantaarining-koo narung makotuaꞌ diiꞌ makuꞌduriaing daang deeng-antarurima.  
\v 16 Diiꞌ teing kare-nupoong-anko sing-antaraariaining bane ainge aaꞌninge: diumatakaampie eeꞌnoko diiꞌmarang eeꞌnoko teing diikanamuiaang eeꞌnoko diiꞌmaikororiꞌ eeꞌnoko niiꞌning diiꞌkoo teing dupisiꞌdaariaining.  
\v 17 Eeꞌnoko napoꞌ munteꞌdaariai ookarai nkaang miring-koo.  
\v 18 Teka tee diiꞌkoo daponaviꞌ naviꞌ diikaang boreꞌketa paaꞌaravaukaꞌnung.  
\v 19 Teka purintariri otoriaing diiꞌ domantariainaꞌ.”   
\s1 Jerusalemaꞌ Pesiꞌaravaing-koong Minkunaa Jiisuuꞌke Tampuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 24:15-21; Mak 13:14-19)  
\p
\v 20 “Teka tenang diiꞌke temono Jerusalemaꞌnamono piatooronukai koroaioꞌ ooverira tee noruꞌeriaing temono pesiꞌaravainaꞌmung emuꞌ dueꞌuing.  
\v 21 Eeꞌnoko tenang teing aꞌ Judiaꞌnameng-koo otoroaining miinanka-koo deto bakei navoꞌka kooꞌariaing! Eeꞌnoko osi pankamono-koo kuung otoromaing mmariaavai, eeꞌnoko damaꞌdu-eta nantoong kuung tumpariaukaꞌ naroꞌka tavaariꞌneeng-koo.  
\v 22 Aiꞌ teing aing doong teing Kumponing meroꞌaravaining teeꞌ nariꞌ Daari Meekung-koo daariari otoinaꞌ dupe-anta-koo.  
\v 23 Bakei piaaruꞌnuka otoroaing teing kempoꞌnuka eeꞌnoko napoꞌ teing biurukaaꞌ noonooꞌkoo otoroaining, aiꞌ teing tapotaponuka, mmariꞌkoo makotuaꞌ. Teꞌmung teꞌmung paapaaꞌnaꞌmung avaro-koo, Kumponing bakaang iira aing-koo nantoong-koo tavoꞌarako.  
\v 24 Teing-koo tee niiꞌning bainatue tooꞌpaarima niiꞌning daiꞌaarima avoraꞌtevoaraꞌke beꞌantavaariaing. Eeꞌnoko Jerusalemaꞌ teꞌ Juꞌdeeainge mmemmeꞌaavainooꞌ bera tenang teing biikanang doong oparavainange basi.”   
\s1 Tee Batei Jiisuuꞌ Toroaravaing-koong  
\r (Mat 24:29-35; Mak 13:24-31)  
\p
\v 25 “Teketa tee taaꞌniꞌantananka oroꞌparavaing aing aaꞌning-koo duaaꞌ eeꞌnoko kaara, beentoꞌ. Eeꞌnoko anke kansiꞌkoo ookutunairu-koo tee nantoong domang aaꞌnaꞌ mankiꞌoroaing aaꞌnoaing-koo pirung tang korimparavai booꞌa taꞌdaꞌparama.\f + \fr 21:25 \ft Niiꞌnang Daari Meekunge kara mirumiruꞌui ookara nantoong amutemuriiꞌ kansiꞌkoo-nupoong “pirung” tampumaung.\f*  
\v 26 Eeꞌnoko nantoong teing avoroꞌke kaiꞌantavuriaing, ookara kansiꞌ oraruꞌkuainooꞌ naroꞌ nempai. Aiꞌ teing purintoꞌnanka kapooꞌ paning-kooning teinge dankampuriaininge.  
\v 27 Teka tenang teing aing ookara kapooꞌnanka nko tutumparako deto ookiriai ankantariri, aiꞌ tee batei ninge mooꞌdampiainang dueꞌdurimang;  
\v 28 Eeꞌnoko tenang teinge ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing oomaavaing purintoꞌ ninka moko kamoꞌka kuunge depeto aaꞌnaꞌ meenaꞌmoi.”   
\p
\v 29 Teketa Jiisuuꞌke narung kara dikitoꞌ nau-antavuruꞌ, aaꞌpuma,  
\v 30 “Tee baisi dovang nenuvaraꞌuko ooverima eeꞌ noruꞌerikooꞌ teketa deto puaravuuꞌnaang dueꞌka.  
\v 31 Teeꞌ nariꞌ napoꞌ diiꞌke teing aing kapooꞌnanka naurampirining tavoꞌkuko ooverira tee noruꞌeriaing Kumponing bakaang muuꞌ tee dueꞌ pomaang.  
\v 32 Masikaꞌ naurampimang ninge diiꞌ, aing enanavarang mmeꞌ paaꞌariaruko nkoaravaing teing aing kapooꞌnanka ookara.  
\v 33 Paning eeꞌnoko kansiꞌ teing paaꞌareaining, teka nkaang kara tee paaꞌaravaukaꞌnung.   
\p
\v 34 “Teka domang pinkaꞌdariri otoriai Kumponing-koo dompirompiꞌdariainaꞌ. Tamung iriꞌ oꞌdariaukaꞌ paroro narung naierima, purintoꞌnaruꞌke kanuꞌdarima, eeꞌnoko kansiꞌkoong mankiꞌnanka-koo norunoruꞌdarima, teeꞌ tarerariaruko teꞌmung taꞌnimpaariiꞌnaꞌ taaviꞌduriꞌneenga.  
\v 35 Aiꞌ teꞌmung doong teꞌmung ookutunairu dakaꞌpui tavoꞌaravainaꞌmung.  
\v 36 Teka ookara batei-koo tanatarariri otorimaatoai, kunsirarima aing ookara kapooꞌnanka-koo purintariri divuꞌeriainaꞌ eeꞌnoko ning-koo, Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing-koo, uroꞌkanooꞌ tampaꞌ donkoniriainaꞌ.”   
\p
\v 37 Ookara batei-koo tee Jiisuuꞌke Dootuuꞌnava-koo Pankava-koo nau-antavurikoꞌ, eeꞌnoko muunga tenkenuma Oliveꞌpoꞌnamii tampaamanamii-koo teke otoi daunaꞌmung nempukoꞌ.  
\v 38 Eeꞌnoko taneꞌpuko oraꞌka ookara nantoong dootuuꞌnava pankava-koo porokoꞌ tee taaravaavaꞌnaang daankiarako teke.   
\c 22  
\ms1 Jiisuuꞌ Sisikeera Toraꞌantavai Dupisiꞌaako Napoꞌ Domamparuꞌnaꞌ  
\mr (22:1–24:53)  
\s1 Judasie Mumunsinang Nkovuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 26:1-5,14-16; Mak 14:1-2,10-11; Jon 11:45-53)  
\p
\v 1 Enang tee tee paroro Juꞌ biikaang bereteꞌ iisiropa-koong dueꞌuuꞌnung, tee doong Kumponinge Iisipiꞌnupoong biurukaaꞌ booꞌantavurima Juꞌnupoong biurukaaꞌ baariꞌuruꞌnaꞌ taaꞌniꞌanta-koong. Aaꞌnoioꞌ Juꞌnupoonge sipisipiꞌkoo sieꞌnanka booꞌantavaarira erenge pavananka-koo karanaang sisiꞌauꞌ eeꞌnoko Kumponinge teeꞌ oovura baariꞌuruꞌ. Teeꞌkoo miring Paroro Baariꞌkoong˜ tampaakoꞌnung.  
\v 2 Teꞌmung doong dueꞌuko teinge piristiꞌnuka-koo ovontunge eeꞌnoko boto naunukai taung besiꞌaakoꞌ Jiisuuꞌ booꞌanta-koong, teka poreꞌorokoꞌ nantoong karikaꞌkoo avoreaama.  
\v 3 Teketa tenang Sietaniꞌ Judasi Kerioꞌnung-koo kuung tumparuꞌ tee eeꞌnung nanaiꞌketa kenaanka-koong narung.  
\v 4 Tee bera aing aaꞌning ninka mumunsiauꞌ: piristiꞌnuka-koo ovontunuka eeꞌnoko teing dootuuꞌnava pankava orokovui tarenuka˜koo boreꞌnuka arekeeꞌ teie teing-anko Jiisuuꞌ sing-antavuainaꞌ.  
\v 5 Eeꞌnoko teinge dotuarira tee mooniꞌ avuꞌkoo tampauꞌ.  
\v 6 Eeꞌnoko teie makosinaꞌ tampura doong besiꞌuuꞌ teing-anko sing-antavuainooꞌ karikaꞌke ooaavaruko.   
\s1 Ovoring Ninka Asirang-koo Taamanauꞌnaꞌ  
\r (Mat 26:17-30; Mak 14:12-26; Jon 13:21-30; 1Kor 11:23-25)  
\p
\v 7 Teketa tee Paroro Bereteꞌ Iisiropa-koong doong tavoꞌkuuꞌnung, teꞌmung eeꞌnaꞌmung sipisipiꞌkoo sieꞌ Taamang Baariꞌkoong pareka nkonaꞌmung.  
\v 8 Eeꞌnoko teꞌmung doong Jiisuuꞌke Piita naanka Jooni botovurema aaꞌpuuꞌnung, “Bereta niikaang Taamang Baariꞌkoong maamu-antamemurereriai naiampiainaꞌ.”  
\v 9 Tenaankai aaꞌpuretuꞌ tee, “Dake areꞌke maamu-antavampeeꞌnaang neeꞌke botomeremang?”   
\p
\v 10 Teie aaꞌpuretuꞌ tenaanka, “Anaanka ee, tenang deeꞌ Jerusalemaꞌ tuntareko naning narunge utau ntong-poꞌnung ipampui kuru-koo teka kuneꞌdureaing. Tee siomperesi bereaing tee tumparavainava-koo.  
\v 11 Eeꞌnoko tee pava okonara nauerema aaꞌpereaing, ‘Teie nau-antai daꞌ aaꞌduinung, “Davisimainku biikanavaro arevaroi teke nkaning barevare-nupoong ninka Baariꞌkoong Taamang naiampiai-navaro?” ’  
\v 12 Eeꞌnoko teie tee pankavaro daunavaro naurureaing neri bakeniiꞌnavaro. Teke taamang maamu-antavereaing.”  
\v 13 Eeꞌnoko tenaankai basiareta teeꞌ eeꞌnaꞌ nauvuretuꞌnaꞌ ookara oovuretuꞌ, eeꞌnoko tenaankai teke maamu-antavuretuꞌ tee Taamang Baariꞌkoong.   
\p
\v 14 Eeꞌnoko tenang batei makotuioꞌ taamantoma tumpariruꞌnung Jiisuuꞌ bakaning kara okovuri nkanuka ninka nariꞌ.  
\v 15 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Ning aaꞌnaꞌ noruꞌke piamouꞌnung aung Taamang Baariꞌkoong diiꞌ ninka nariꞌ nai-koo tutung baike toraꞌpampaꞌ,  
\v 16 Aiꞌ ninge tee naurampimang ning tee aung amuriiꞌkoo napoꞌ naikampaukaꞌnung bera bakaang miruꞌ masikung dupearavainooꞌke basi Kumponing bakaang muuꞌkoo.”   
\p
\v 17 Teketaꞌ tenang uaininareng avaako nkavura kompui tampaꞌ tampura Ovoring-koo aaꞌpuruꞌ, “Aung nkaverira tankaanteeriai,  
\v 18 Aiꞌ ninge tee naurampimang enang-eta deto tee naikamparooꞌnaang uaininaruꞌkoo bera Kumponing bakaang muuꞌ tavoꞌkuainooꞌke basi.”   
\p
\v 19 Eeꞌnoko teie bereteꞌnu nkavura Kumponing-koo tampaꞌ tampura pisiꞌura avurima aaꞌpuuꞌ, “Aung tee nkaang mono makosi diiꞌ neeꞌdampima booꞌkoo tauraꞌmaring. Eeꞌ naierima ning norunoruꞌmerimaꞌnoaing.”   
\p
\v 20 Eeꞌnoko taamang bakearako napoꞌ teeꞌ nariꞌ nkovuuꞌ uaini-poꞌnareng nkavura, aaꞌpuma, “Enang-eta deto areng-koo naikirima eeꞌ noruꞌmeriaing: Ninge Kumponing ninka nerakung kara naroong-anta nkaang erenge pinkaꞌantavantuꞌnung diiꞌ domantariiꞌnaang.  
\v 21 Teka, ee aing, tee bireng tee-koong ning kare-nupoong-anko simuaing-koong niꞌninka nariꞌ toonampemang aventoꞌkoo.  
\v 22 Aiꞌ ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing teeꞌ Kumponinge temuꞌketa maromuuꞌnaꞌ moompaing, teka tee naning tooka kompui kare-nupoong-koo ning simuaing tee bakei piaaruꞌ masikung, toraꞌkuainung.”  
\v 23 Eeꞌnoko teing tee biiꞌka nianiaꞌ tutumpeuꞌ narunaꞌ narunaꞌ, aaꞌpaama, “Baa niiꞌkoo teeꞌ nkoaravainge?”   
\s1 Baa Pankaimparavai-koo Tataꞌeuꞌnaꞌ  
\p
\v 24 Eeꞌnoko napoꞌ teing barevare-nupoong biiꞌka tataꞌ tutumpeuꞌ teing-koo baa pankaing masikung ookarai noruꞌaavaꞌnaang.  
\v 25 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuruꞌ teing, “Teing dauraronanka akovitu biikaning tee booniꞌantavaarimaing teka ookarai teinge tareaarimaing miring pankaing nkavaamaung nantoong tampaꞌ nkonuka tang-koong.  
\v 26 Teka diiꞌkoo teeꞌ nkoaravaukaꞌ. Diiꞌ tee aaꞌnoaing, tee pankaing diiꞌkoo tee asiꞌnooꞌnung-pinaꞌ otoaing, eeꞌnoko tee urantanung pakupakunung otoaing.  
\v 27 Baa pankaing tamperikooꞌ, aiꞌ tee naning niiꞌning botovurimaung, aiꞌ tee naning pakupakunung? Tee eeꞌnara nantoong botovurimaung naning pankaing tamperikooꞌ, apeꞌ aing? Teka ning diiꞌkoo meuꞌke tee naning pakupakunung-pinaꞌ oꞌnomaung.   
\p
\v 28 “Diiꞌke tee niꞌninka nariꞌ parapaara-koo orakaꞌ oꞌnori siꞌmeriaꞌ.  
\v 29 Eeꞌnoko Mmaꞌke ning iriꞌ tare-koong amuuꞌnaꞌ napoꞌ teeꞌ nariꞌ ninge diiꞌ iriꞌ tare-koong arompimaang diiꞌ aaꞌnoainaꞌ taamanirima tuaantariai nkanaventoꞌkoo nkaang muuꞌkoo kuunge;  
\v 30 Eeꞌnoko tee diiꞌ kante baꞌnantariri kara simpeꞌerimaatoaing teing kivora-ita kenaanka muuꞌ Isireeli-nupoong-koo ovontuntariri.”   
\s1 Jiisuuꞌke Piita Penkempuaing Tutung Siraꞌpuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38)  
\p
\v 31 Eeꞌnoko Ovoringe aaꞌpuuꞌ, “Saimoniꞌ ee, Saimoniꞌ, Sietaniꞌ tee tauraꞌpari otong parapaarai naaranturiiꞌnaang;  
\v 32 Teka ninge daꞌ paku-koo eentamaring dakaang baito paaꞌaravarooꞌnaang. Eeꞌnoko tenang duaruaꞌdaravainooꞌketa napoꞌ bereꞌdarara daꞌmaikoriꞌ puring antaveriaing.”  
\v 33 Eeꞌnoko Piitai makuꞌuma Jiisuuꞌ aaꞌpuuꞌ, “Ovoring, ning maamumari oꞌnong daꞌ ninka nariꞌ nanuꞌkoo kiimataroma eeꞌnoko booꞌaape.”  
\v 34 Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Ninge nauramaang, Piita, eꞌmoong kokoreeꞌ mmeꞌ kooꞌkuaruko beemuꞌpie daꞌ penkentaravaing ning noruꞌmei otoinooꞌkoo.”   
\p
\v 35 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke napoꞌ aaꞌpuruꞌ teing, “Tenang ninge diiꞌ botorampiruꞌnang aing aaꞌning otoꞌderuriarukoꞌnung: kereka, eeꞌnoko siirauꞌ eeꞌnoko boonamante˜, niiꞌning kapooꞌkoo ee apukaꞌdarikoꞌ?” Teinge aaꞌpauꞌ, “Otoaꞌ.”   
\p
\v 36 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Teka enang baa naning siirauꞌ otoꞌevuinge nkavuaing, kereka otoꞌevuinge deekoꞌ. Eeꞌnoko bainatu otoꞌevuaung deekoꞌ bakaang mononopaꞌ baavevuraiꞌnange niiꞌnariꞌ mooꞌsiiviai.  
\v 37 Aiꞌ ninge naurampimang diiꞌ, aung kara Daari Meekung-etaing tee dupearavaing ning tooꞌmui eeꞌ minkumui oꞌnoing,  
\q1 ‘Tee tee boto-totoꞌnuka ninka deeruniiꞌ.’ \rq (Aisaiaꞌ 53:12)\rq*  
\m Eeꞌnoko kapooꞌ ning-koo daariari otoining teing koontoꞌ dupearavaininge.”  
\v 38 Eeꞌnoko daunang kuuntuꞌkai aaꞌpauꞌ teinge, “Ovoring ee, bainatuning keriꞌka aing.” Eeꞌnoko aaꞌpuruꞌ, “Otoaing, makosi.”   
\s1 Jiisuuꞌ Kunsiaruꞌnaꞌ Oliveꞌpoꞌnamii-koo otoi  
\r (Mat 26:36-46; Mak 14:32-42)  
\p
\v 39 Teketa danto tenkenura Oliveꞌpoꞌnamii-koo nanuuꞌ, teroita bekoꞌnooꞌ. Eeꞌnoko bakaning barevare-nupoonge nariꞌ siompai berouꞌ.  
\v 40 Teka teie eeꞌ nauvuruꞌ teing, “Kumponing-koo kunsirariai parapaara-koo duaꞌdariꞌneenga.”  
\v 41 Teketa okiꞌnooꞌ danto nanuuꞌ kapang baiꞌkoo makosinooꞌ deeꞌma, eeꞌnoko kinkinura eeꞌ kunsiaruꞌ,  
\v 42 “Mmaꞌ, daꞌ piarora deekoꞌ pinau tauraꞌmeaing aung kiimata-koong kaapu baariꞌamaꞌnaang, teka tee nkaang pia deeaꞌ, daka dakaang pia siong-koo makosi.”   
\p
\v 43 Eeꞌnoko tenang koosinung˜ paning-eta tee-anko pora puring-antavuuꞌ tee.  
\v 44 Eeꞌnoko tee aaꞌnaꞌ orarunsie puruꞌantavui otoko aaꞌnaꞌ deto iriꞌoi kunsiarako ionta erenamuriiꞌ aaꞌnaꞌ mootuꞌoi tuuvui duaꞌaruꞌ kansiꞌkoo.  
\v 45 Eeꞌnoko tenang kunsiaruꞌnooꞌketa deto iꞌamparara barevare-nupoong-anko pora teing aasiaioꞌ oovuruꞌ orarunsie puruꞌurira.  
\v 46 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Aming-koo aasirimang diiꞌ? Daaꞌdarira kunsirariai parapaara-koo duaꞌdariꞌneenga.”   
\s1 Jiisuuꞌ Daiꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-11)  
\p
\v 47 Teka Jiisuuꞌ teeꞌ karoi otoko karikaꞌ teke tavoꞌariruꞌnung Judasie barampuri, tee eeꞌnung nanaiꞌketa kenaanka-koong narung. Eeꞌnoko Judasi Jiisuuꞌanko beuꞌnung nuunuvuuꞌnaang.  
\v 48 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Judasi, dake ee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing nuunu ninka kare-nupoong-koo simemaang?”   
\p
\v 49 Eeꞌnoko tenang bakaning barevare-nupoonge nariꞌ otorokoꞌninge arekeeꞌ nkoaravainaꞌ ooaara teinge aaꞌpauꞌ, “Ovoring, bainatue tavarampiai ee?”  
\v 50 Eeꞌnoko teing-koo narunge piristiꞌkoong pankaing bakaang botovotonaaꞌ tekaꞌpuma domeꞌ tamparomeꞌ eteꞌuuꞌ.  
\v 51 Teka Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Ei, bakerari.” Eeꞌnoko Jiisuuꞌke bakaang domeꞌ kompura tempaꞌantavuuꞌ.   
\p
\v 52 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke teing tee tooꞌdeaama porouꞌning aaꞌning: piristiꞌnanka-koo ovontung, dootuuꞌnava pankava orokovui tarenuka˜koo boreꞌnuka eeꞌnoko Juꞌnupoong-kooning pankenanka aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌke ee ning tavuꞌ ninka bakiaaꞌnko deemerima bainatu dovang ninka eeꞌnoko ankonuꞌ poring?  
\v 53 Tenang ning diiꞌ ninka nariꞌ oꞌnoi doong kante dootuuꞌnava pankava-koo ning diiꞌke komeriaꞌ, teka aung tee batei diiꞌ diikaang, mutaanang-koong iriꞌ ninka.”   
\s1 Piita Jiisuuꞌkoo Penkemparuꞌnaꞌ  
\r (Mat 26:57-58,67-75; Mak 14:53-54,65-72; Jon 18:12-18,25-27)  
\p
\v 54 Teketa tee teinge Jiisuuꞌ mooꞌaara nkavauꞌnung bera piristiꞌnuka biikaang pankaing bakanavaꞌkoo tavoꞌauꞌ. Piitai damaꞌke isipoꞌketa kaarie sipuma siompukoꞌ.  
\v 55 Eeꞌnoko pava-koo uroꞌmang teing Jiisuuꞌ mooꞌauꞌninge ntaꞌ betuꞌaara baꞌnaniaioꞌ napoꞌ Piita teꞌ baꞌnanuuꞌ teing-koo meuꞌ.  
\v 56 Teketaꞌ nanie neraiꞌnaꞌke botovotonaaꞌke oovuuꞌnung araka-koo baꞌnamparioꞌ, eeꞌnoko keuvukotaaꞌ aaꞌpuuꞌnung, “Aung naning tee Jiisuuꞌ ninka nariꞌ otoremaung.”  
\v 57 Teka tee penkemparuꞌ, aaꞌpuma, “Ani ee, ninge tee noruꞌampaꞌ.”  
\v 58 Napoꞌ teketa pankaroompuaruko niiꞌnunge napoꞌ oovura aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ aung teie, teing-koong narung.” Teka Piitai aaꞌpuuꞌ, “Aung ee, ning deeaꞌ.”   
\p
\v 59 Eeꞌnoko niiꞌning batei narung aua-pinaꞌ tankinuko, napoꞌ niiꞌnunge deravari aaꞌpuuꞌ, “Bakei tasiꞌpansi oꞌnong aung, tee narung napoꞌ teing ninka otoromaung, aiꞌ aung Kaaleliꞌnupoong-pinaꞌ karomang.”  
\v 60 Teka Piitai aaꞌpuuꞌ, “Aung ee, ning noruꞌampaꞌ kapooꞌ dake minkuemaatomaung.” Eeꞌnoko tenang namuꞌke teeꞌ karoi otoko kokoreeꞌ kooꞌkuuꞌ.  
\v 61 Eeꞌnoko Ovoringe bereꞌarama Piita dutai naapu narung oovuuꞌ. Eeꞌnoko Piita-koo tenang noruꞌkoo pouꞌ tee Ovoring bakaang kara tee eeꞌ minkuvuuꞌnung, “Kokoreeꞌ mmeꞌ kooꞌkuaruko daꞌ beemuꞌpie penkentaravaing ning noruꞌmei otoinooꞌkoo.”  
\v 62 Eeꞌnoko teketa tenkenura orarunsiari biromparuꞌ.   
\p
\v 63 Enang tee teinge nantoonge Jiisuuꞌ kompai otokoꞌninge duta daiꞌaara muraꞌaama akapeuꞌaama aaꞌpaakoꞌ,  
\v 64 “Tarampeerarama˜ tampeai baie teeꞌ muraꞌdumaang?”  
\v 65 Eeꞌnoko niiꞌning mmauꞌ kara oreng minkuaakoꞌ tee-koo.   
\s1 Jiisuuꞌ Koompaaraꞌnavitu-koo Uroꞌkanooꞌ Donkong-antavauꞌnaꞌ  
\r (Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24)  
\p
\v 66 Tenang taneꞌpuioꞌ pankeuꞌ urantanuka oosiariruꞌ aaꞌning: piristiꞌnuka-koo ovontung eeꞌnoko boto naunuka kara taaraevaavaꞌnaang, eeꞌnoko Jiisuuꞌ teing-koo koompaaraꞌnavitu-koo meuꞌ poꞌantavauꞌ.  
\v 67 Eeꞌnoko aaꞌpauꞌ, “Daꞌ tee Kumponinge tero Pakoꞌpariꞌniiꞌ niiꞌ domameri taremeriainooꞌkoo deekoꞌ naumeriai!” Teka teie aaꞌpuruꞌ teing, “Ninge naurampiko deekoꞌ masikaꞌantameriarooꞌ naang.  
\v 68 Eeꞌnoko ninge niaꞌdampiko deekoꞌ makuꞌmeriarooꞌnaang, niiꞌnooꞌ simpiriꞌantameriarooꞌnaang.  
\v 69 Teka enang-eta deto tee ning Tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing Kumponing Iriꞌ Okonara-koo tampavine-koo baꞌnamaraaꞌnaang tare-nko deemari.”   
\p
\v 70 Eeꞌnoko ookarai aaꞌpauꞌ, “Arekeeꞌ miruꞌemaang? Daꞌ ee Kumponing Bauring?” Eeꞌnoko makuꞌurima aaꞌpuuꞌ, “Teeꞌ minkuerinaꞌ nariꞌ oꞌnong.”  
\v 71 Eeꞌnoko teinge aaꞌpauꞌ, “Niiꞌning aming kara besiꞌampiiꞌnaang niiꞌke aung dupisiꞌkoo makosi? Tee tee aung enang niiꞌka taaravampiring bakaang beꞌduuꞌke Kumponing akapeuꞌuko bauring tamparama!”   
\c 23  
\s1 Jiisuuꞌ Pailatiꞌankoi Donkong-antavauꞌnaꞌ Koosinang-koo  
\r (Mat 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38)  
\p
\v 1 Teketa ookara naroꞌariruꞌning daaꞌarira Pailatiꞌanko tavoꞌauꞌ eeꞌnung daurarong Siisaꞌke botovuuꞌnung Judiaꞌnavaro tare-koo.  
\v 2 Eeꞌnoko teka teinge tuumpi tutumpauꞌ aaꞌpaama, “Niiꞌke enang daaꞌampiring aung naning nantoong Siisaꞌ bakaang tare-ita onou kentaang-antavurimaung, tee Siisaꞌanko taakisi duaꞌkoo orokovurikooꞌ, eeꞌnoko aaꞌpukooꞌ, ‘Ning tee tero Kumponinge diiꞌ domang-anta-koo maraka-antaruruꞌnung, daurarong pakoꞌpariꞌantamuma.’”   
\p
\v 3 Eeꞌnoko Pailatiꞌke niaꞌuuꞌ tee, aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ ee tee Juꞌnupoong biikaang daurarong?” Eeꞌnoko teie makuꞌuma tee aaꞌpuuꞌ, “Teeꞌ nariꞌ minkueinaꞌ oꞌnong.”   
\p
\v 4 Eeꞌnoko Pailatiꞌke teing piristiꞌkoo ovontunanka karikaꞌ ninka nariꞌ aaꞌpuruꞌ, “Ninge kapooꞌ orakaꞌ nkovuing ooampaꞌ aung-koo diiꞌke tuumpi-koo makosi.”   
\p
\v 5 Teka teinge eꞌmanai aaꞌpaakoꞌ, “Aunge nantoong Roomaꞌnung daurarong bakaang tanata-ita ketaꞌpariiꞌnaang irikung-antavurimaung nau-antavurima Judiaꞌnameensiꞌ dakaꞌpui, Kaaleliꞌnameensiꞌketa bera aaꞌ amono-koo basivukooꞌ.”   
\s1 Jiisuuꞌ Eerotiꞌankoi Donkong-antavauꞌnaꞌ Koosinang-koo  
\p
\v 6 Tenang Pailatiꞌke taaravura tee aung kara teie tanaꞌuuꞌ tee Kaaleliꞌnung deekoꞌ.  
\v 7 Eeꞌnoko tenang teie Pailatiꞌke Kaaleliꞌnung noruꞌura, teie Jiisuuꞌ Eerotiꞌanko botovurioꞌ beꞌantavauꞌ, tee Siisaꞌke Kaaleliꞌnavaro tarenara deeng-antavuuꞌnung-anko, aiꞌ Eerotiꞌ Kaaleliꞌketa Jerusalemaꞌ beeroꞌui otokoꞌnung tee paroro oo-koo.   
\p
\v 8 Tenang Eerotiꞌke Jiisuuꞌ oovura aaꞌnaꞌ dotuaruꞌ pankaroong oo-koo piavokoꞌnung-koo nantoonge minkuaako taaravukoꞌnooꞌka tee. Eeꞌnoko teie niiꞌning taaꞌniꞌanta iriꞌpoꞌning nkovuko deekoꞌ oovuuꞌnaang piavouꞌ.  
\v 9 Teeꞌkoo Eerotiꞌke pankapankaroonge nianiaꞌ niaꞌuuꞌ, teka Jiisuuꞌke niiꞌnauꞌ makuꞌevuaꞌ.  
\v 10 Teketa piristiꞌkoo ovontung eeꞌnoko boto naunukai teke donkonai iriꞌoroitaaꞌnange tuumpiaakoꞌ.  
\v 11 Eeꞌnoko Eerotiꞌ ninka bakaning piatooronukai uriꞌnarimpaama orakaꞌ nkoaakoꞌ akapeuꞌaama, teketa nepuꞌnaꞌ mononopaꞌ booꞌantananka tee-koo daurarong-pinaꞌ kurumpaara Eerotiꞌke toro-antavuuꞌ Pailatiꞌanko.  
\v 12 Eeꞌnoko teꞌmung eeꞌnaꞌmung Eerotiꞌ naanka Pailatiꞌ napoꞌ navueeretuꞌ temuꞌketa tee turampeerekoꞌnaanka.   
\s1 Jiisuuꞌ Pailatiꞌke Booꞌkoo Tampuuꞌnaꞌ  
\r (Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39–19:16)  
\p
\v 13 Teketa Pailatiꞌke piristiꞌkoo ovontung, tare-nupoong eeꞌnoko nantoong naroꞌurira aaꞌpuruꞌ,  
\v 14 “Diiꞌke tee aung naning ning-anko tavoꞌering daurarong Siisaꞌ bakaang tare-ita nantoong onou kentaang-antavurimaung tamperima. Tee-koo ee aing, ninge diiꞌkoo uroꞌkanooꞌka baakeeneama kapooꞌ diiꞌke tuumpierimaing-koo narung ooampaꞌ.  
\v 15 Eerotiꞌke teeꞌke, niiꞌanko toro-antavuing-koo noruꞌampiringe kapooꞌ oovuaꞌ. Ooveriko, kapooꞌ aung booꞌanta-koo makosi aunge nkovuaꞌ.  
\v 16 Ninge muraꞌke kiimata-antavamira niikaang toomo siompansitaaꞌ siꞌantarerompiaing.”  
\v 17 Tee tee toomo ookara mareꞌ kante Baariꞌkoong˜ Paroro-koo Pailatiꞌke tee narung kiimatanuka-koo kiimata-ita simpiriꞌantaevurikoꞌ nantoong piavoroko.  
\v 18 Teka ookarai nariꞌ bokiaama aaꞌpauꞌ, “Booꞌantaveainung tee aung naning, eeꞌnoko Barabas sing-antaveai niiꞌanko.”  
\v 19 Barabas tee naning kiimata-koo sipauꞌnung Siisaꞌ bakaang tanata totoꞌkoo tavuꞌ tutumpuioꞌ Jerusalemaꞌkoo meuꞌke eeꞌnoko naning dupisiꞌuuꞌ.   
\p
\v 20-21 Pailatiꞌke Jiisuuꞌ simpiriꞌanta-koo piavora napoꞌ niiꞌnamuꞌ daankivuruꞌ, teka teinge bokiaama aaꞌpauꞌ, “Aaꞌbarataꞌkoo, aaꞌbarataꞌkoo taakaveai!”   
\p
\v 22 Napoꞌ beemuꞌpinaꞌ teie aaꞌpuruꞌ teing, “Aming-koo? Aming orara kapooꞌ nkovuinge? Ninge aung-koo orooꞌ aung booꞌanta-koo makosinooꞌ ooampaꞌ. Teeꞌkoo ninge kiimata-antavamira simpiriꞌantavamaꞌnaang.”  
\v 23 Teka teinge aaꞌnaꞌ deravariri bokiaama aaꞌbarataꞌkoo taakavaavaꞌnaang tampaakoꞌ.  
\v 24 Eeꞌnoko baruꞌ aaꞌnaꞌ bokiaako teeꞌkoo Pailatiꞌke tauraꞌpuma boto sipuuꞌ kapooꞌ piavorouꞌnaꞌ nkoaraaꞌnaang.  
\v 25 Teketa teie bake-antavuuꞌ tee naning kiimata-koo sipauꞌnung Siisaꞌ bakaang tanata totoꞌkoo tavuꞌ tutumpuioꞌ eeꞌnoko naning dupisiꞌuioꞌ, tee eeꞌnara teing eentavaarikoꞌnung, eeꞌnoko Jiisuuꞌ teing biikaang bireng-koo sipuuꞌ.   
\s1 Jiisuuꞌ Aaꞌbarataꞌkoo Taakavauꞌnaꞌ  
\r (Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27)  
\p
\v 26 Eeꞌnoko teinge Jiisuuꞌ tuutunantoma-ita tenkeng-antavaama aaꞌbarataꞌ poruꞌantavauꞌ. Teketa mankiꞌoi nkavuko naning poraꞌketa poko kompauꞌ miring Saimoniꞌ, Sairini-nung, eeꞌnoko teinge tee aaꞌbarataꞌ tee-koo poruꞌantavauꞌ Jiisuuꞌkoo damaꞌdue nkavuuꞌnaang.   
\p
\v 27 Eeꞌnoko teketa nantoong karikaꞌke siompauꞌ, eeꞌnoko niiꞌning manikuꞌke nariꞌ orarunsiariri birompaama tee siompauꞌ.  
\v 28 Teka Jiisuuꞌ teing-aape bereꞌarara aaꞌpuruꞌ, “Diiꞌ manikuꞌ Jerusalemaꞌnupoong, ning biromeriaukaꞌ, teka diiꞌka birontariai eeꞌnoko diurukaaꞌ toireꞌ birompererima.  
\v 29 Aiꞌ, ee aing, doonanka pomaang ookara mankiꞌoroainang, baruꞌ teing biurukaaꞌpoꞌnupoong biurukaaꞌ baikeaariko orarunsiariaining.  
\v 30 Eeꞌnoko tenang baiarima aaꞌpaavai, ‘Iuꞌnanka niiꞌkoo dau duaꞌdariai eeꞌnoko miinankai dakaꞌmereriai.’  
\v 31 Ning naning tampara eeꞌ kiimatamaako oomerira tasiꞌperiaing diiꞌ aaꞌnaꞌ dau basinooꞌ toraꞌantaraariaing kiimata-koo makosinuka deentariko.”   
\p
\v 32 Niiꞌnaanka kenaankara oraanka teeꞌ nariꞌ beꞌantavaaretuꞌ tee ninka nariꞌ dupisiꞌaareeꞌnaang.  
\v 33 Eeꞌnoko tenang teꞌ basiarira Makupiꞌ tampaamanooꞌ teka tee aaꞌbarataꞌkoo taakavauꞌ, eeꞌnoko tenaanka oraanka nariꞌ, narung tampavine-aape eeꞌnoko narung mareꞌaanavine-aape.  
\v 34 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ, “Mmaꞌ tontaꞌantaveriaing teing, aiꞌ teinge tee noruꞌaavaꞌ nkoaamang tee aung kapooꞌ.” Eeꞌnoko teinge piatooronukai deikooꞌeema bakaang mononopaꞌ tankaampeuꞌ.   
\p
\v 35 Eeꞌnoko nantoong tee-ankoi dueꞌke donkonai ooai otokoꞌ, eeꞌnoko ovontunge akapeuꞌaakoꞌ tee aaꞌpaama, “Aunge tee nantoong oovuning domaang mooꞌurikooꞌ, enang baka mooꞌaravai, aung Kumponinge Pakoꞌpariꞌniiꞌ, tero niiꞌ domang-anta-koo maraka-antamuruꞌnung deekoꞌ.”   
\p
\v 36 Eeꞌnoko napoꞌ teke tee narunge dariraari eeꞌ oroꞌ beemuꞌpie daariauꞌ tee-koo boreꞌkanooꞌke:  
\p AUNG TEE JUꞌNUPOONG BIIKAANG DAURARONG;   
\m
\v 37 Kirikiꞌnaꞌ, Roomaꞌnaꞌ eeꞌnoko Iiburunaꞌ daariauꞌ;  
\v 38 Eeꞌnoko teinge piatooronukai akapeuꞌaama porora uaini kaaveeriiꞌ avuꞌkoo paaravauꞌ aaꞌpaama, “Daꞌ tee Juꞌnupoong Biikaang Daurarong deekoꞌ enang daka domaang mooꞌdaravai.”   
\p
\v 39 Narunge tenaanka-koo oraanka-koo nariꞌ biꞌaaretuꞌnaanka-koo Jiisuuꞌ orakaꞌ minkuvuma aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ ee tee Domang-anta Kumponinge tero Pakoꞌpariꞌniiꞌ deeaꞌ? Enang daka domaang mooꞌdaravai, eeꞌnoko neeꞌ nariꞌ mooꞌmereai.”  
\v 40 Teka teie niiꞌnunge tee akaꞌpuma aaꞌpuuꞌ, “Daꞌ ee Kumponing-koo aroreaꞌ otong eeꞌ nariꞌ booꞌaape oꞌnoritaaꞌ?  
\v 41 Neeꞌke tee makosinaꞌ toraꞌpampemang meroꞌkoo nkoampemaing-koo, teka aunge kapooꞌ orara nkovuaꞌ.”  
\v 42 Eeꞌnoko teie aaꞌpuuꞌ Jiisuuꞌ, “Norunoruꞌmeai ning tenang dakaang muuꞌ taaꞌniꞌdoi kompema.”  
\v 43 Eeꞌnoko Jiisuuꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Masikaꞌ ninge nauramaang daꞌ, eꞌmung eeꞌnaꞌmung niꞌninka nariꞌ oꞌnoreeꞌnaang daꞌ osi tampooꞌke˜.”   
\s1 Jiisuuꞌ Booꞌparuꞌnaꞌ  
\r (Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30)  
\p
\v 44 Enang tee duaakiꞌuko duaaꞌ namuꞌke kaꞌmuruntaꞌuuꞌ ookutunairu-koo bera kamunooꞌnang deekoꞌ duaaꞌ kooꞌuuꞌ.  
\v 45 Tenang duaaꞌ mutaanampuioꞌ tee baarong pava dootuuꞌnava pankava-koong, meekavaro kuꞌnung, meuꞌ keꞌmeꞌaruꞌ.  
\v 46 Eeꞌnoko Jiisuuꞌ aaꞌnaꞌ deto bokuma aaꞌpuuꞌ, “Mmaꞌ ee, nkaang tanuaang dakaang bireng-koo sipansing.” Eeꞌnoko teeꞌ minkuvuma asiꞌnamuꞌ domaang oparuꞌ.   
\p
\v 47 Teketa enang teie piatooro daakuꞌ tarenunge tee aung kapooꞌ nkoaruꞌnung oovura teie Kumponing pankaing-antavuuꞌ aaꞌpuma, “Masikaꞌ, tee aung naning tee orakaꞌnko otoꞌevuaung.”  
\v 48 Eeꞌnoko ookara karikaꞌ teꞌ naroꞌariruꞌning dooroariiꞌnaang tenang ookara kapooꞌ nkoaruꞌnung-koo osi-aape toroariruꞌ orarunsiariri domang tavarima.  
\v 49 Eeꞌnoko ookarai Jiisuuꞌ noruꞌaakoꞌninge, eeꞌnoko manikuꞌ Kaaleliꞌketa siompauꞌning nariꞌ, teinge isipoꞌ donkonai ooauꞌ tee kapooꞌnanka.   
\s1 Jiisuuꞌ Dakoꞌauꞌnaꞌ  
\r (Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42)  
\p
\v 50 Enang tee naning narung otokoꞌ miring Josepaꞌ, Arimateaꞌnamono-koong, Juꞌnupoong biikaning-koo osi-koo namono. Aung Josepaꞌ tee narung koompaaraꞌnavitu-koong pankaing, naning tampara, koontoꞌ, eeꞌnoko nemparakoꞌnung Kumponing bakaang muuꞌ oo-koo;  
\v 51 Bane teie koompaaraꞌnavitu-koong narung, nka Jiisuuꞌ dupisiꞌaavaꞌnaang minkuaako tee kontevouꞌ.  
\v 52 Teie eeꞌnunge Pailatiꞌanko bera Jiisuuꞌ bakaang mono eentavuuꞌ.  
\v 53 Eeꞌnoko aaꞌbarataꞌketa sing-antavura baaronge booꞌnuka daiꞌnaꞌ daiꞌuma nopaꞌura sipuuꞌ teie kuvi dakoꞌdoma-koo kuung, aaꞌnooꞌ kapang-koo nenkeꞌuuꞌnareng, naning tutung dakoꞌaavaꞌnareng.  
\v 54 Tee tee teꞌmung Doong Uaanaꞌmung-koo maamunaꞌmung eeꞌnoko tee Doong Uaanaꞌmung dueꞌui otoko namuꞌke dakoꞌauꞌ.\f + \fr 23:54 \ft Tenang duaaꞌ tumparako doong maamunaꞌmung-koo tee Doong Uaanaꞌmung tutumparakoꞌnung. Josepaꞌ Arimateaꞌnung eeꞌnoko Nikodemasi iriꞌnarumpuresi dakoꞌuretuꞌ tee Jiisuuꞌ, Doong Uaanaꞌmung orarivureꞌneeng-koo.\f*  
\v 55 Eeꞌnoko teinge manikuꞌke Kaaleliꞌketa Jiisuuꞌ ninka porouꞌninge Josepaꞌkoo biꞌariri berora tee kuvi dakoꞌdoma ooauꞌ eeꞌnoko Jiisuuꞌ bakaang mono bempauꞌnaꞌ ooauꞌ.  
\v 56 Teketa tee osi duparira duuninanka numpompoꞌning maamu-antavauꞌ bakaang mono sisiꞌkoo, eeꞌnoko teꞌmung Doong Uaanaꞌmung tee uaavoroi otorouꞌ botoi minkuvui otoinaꞌ.   
\c 24  
\s1 Jiisuuꞌ Booꞌketa Daaꞌaruꞌnaꞌ  
\r (Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10)  
\p
\v 1 Teka Saandei-naꞌmung tero maata teing manikuꞌ berouꞌ teꞌ kuvi dakoꞌdoma, duuni numpompoꞌning maamu-antavauꞌning nkavai, Jiisuuꞌkoong mono sisiꞌaavaꞌnaang.  
\v 2 Eeꞌnoko teinge kapang kuvi dakoꞌdoma karanaang-eta korimparioꞌ ooauꞌ.  
\v 3 Teka tenang kuung tumparira Ovoring Jiisuuꞌkoong mono ooaavaꞌ.  
\v 4 Tenang noruꞌ tee-koo paapaaꞌariri otoroko bakei taꞌninaꞌ kenaanka naninka teing-koo dueꞌ donkonuretuꞌ mononopaꞌ sisisiisie nopaꞌaresi.  
\v 5 Eeꞌnoko teketa avoreaara teing teꞌ doonko kansiꞌkoo kinkinauꞌnung, eeꞌnoko tenaankai aaꞌpaaretuꞌ, “Aming-koo diiꞌke tee domantooꞌ anka booꞌnuka biikanooꞌka besiꞌerimang?  
\v 6 Tee aꞌ otoaꞌ; tero daaꞌaring;  
\v 7 Napoꞌ noruꞌeriai teeꞌ Kaaleliꞌ otori naururuꞌnaꞌ, tee tee Naning-naumpoꞌ Paning-etaing tavoꞌaavaing orananka biikaang bireng-koo eeꞌnoko aaꞌbarataꞌkoo taakavaako beenang doong deemparako napoꞌ daaꞌaravai.” \rq (Luukeꞌ 9:22; 18:31,33)\rq*   
\m
\v 8 Eeꞌnoko teinge tenang noruꞌauꞌ tee bakaang kara.   
\p
\v 9 Eeꞌnoko kuvi dakoꞌdoma-ita osi duparira teinge teing nanaiꞌketa narung nauaaruꞌ tee aung kapooꞌnanka, eeꞌnoko napoꞌ teing niiꞌning ookara barevare-nupoong nariꞌ.  
\v 10 Ainge maniiꞌke dooreaaruꞌ teing kara okovuri nkanuka, ainge aaꞌnoko Meeriꞌ Maꞌdala-nani, eeꞌnoko Joana eeꞌnoko Meeriꞌ teni Jeemisi bauko, eeꞌnoko niiꞌning manikuꞌ napoꞌ nariꞌ.  
\v 11 Teka tee aung karananka teinge nauaaruꞌning minkunaa boturopa-pinaꞌ noruꞌauꞌ. Eeꞌnoko teinge masikaꞌantavaariaꞌ teing.  
\v 12 Teka Piita iꞌamparara kuvi-aape kuaꞌparuꞌ, eeꞌnoko kinkinura daanto kuung oovuma baarong teka oovuuꞌ booꞌnuka daiꞌkoong baka otoko. Eeꞌnoko teketa osi duparuꞌ paapaaꞌari tee-koo kapooꞌ nkoaruꞌnung-koo.   
\s1 Jiisuuꞌke Emeasi-navung-koo Kenaankara Kuneꞌuretuꞌnaꞌ  
\r (Mak 16:12-13)  
\p
\v 13 Teketa teꞌmung eeꞌnaꞌmung Jiisuuꞌ bakaning barevare-nupoong-koo kenaanka nanuretuꞌ niiꞌnamono-koo miring Emeasi aaꞌnooꞌ Jerusalemaꞌketa kenaanka aua makosinooꞌ nanuꞌkoo.  
\v 14-15 Eeꞌnoko tee kapooꞌnanka nkoaruꞌning-koo nariꞌ minkuarema nanureko Jiisuuꞌ baka dueꞌ pora nariꞌ nanaakoꞌ.  
\v 16 Teka beekaang duta dootai tavuretuꞌ tee tasiꞌkoo.  
\v 17 Eeꞌnoko teie aaꞌpuretuꞌ tenaanka, “Aung minkunaa aremuriiꞌ deeꞌke orarunsiraresi minkuerema naniremaang?” Eeꞌnoko teꞌ dantavaretuꞌ tenaanka orarunsi-poꞌnaanka-pinaꞌ oroꞌparesi.  
\v 18 Tenang narunge tenaanka-koo miring Kiliopasiꞌke aaꞌpuuꞌ tee, “Arekeeꞌ minkuemaang? Daꞌ ee Jerusalemaꞌke aing-koo doompeto otoitaaꞌ taarakiaꞌ teing-koo kapooꞌ nkoarieening-koo?”   
\p
\v 19 Eeꞌnoko teie aaꞌpuretuꞌ tenaanka, “Aming kapooꞌnanka?” Eeꞌnoko tenaankai tee nauvurema aaꞌpuretuꞌ, “Jiisuuꞌ Nasaretiꞌnung bakaang minkunaa, tee nakaronara karoma nko-koo purintoꞌpoꞌnung Kumponing-koo eeꞌnoko ookara nantoong-koo uroꞌkanooꞌke.  
\v 20 Tee eeꞌnung niikaninge piristiꞌnanka-koo ovontunge eeꞌnoko tare-nupoong aaꞌninge tavoꞌauꞌnung kavumani-aape simpeꞌai orara tampaara dupisiꞌaavaꞌnaang, eeꞌnoko aaꞌbarataꞌkoo taakavauꞌ.  
\v 21 Teka niiꞌke eeꞌ noruꞌampikoꞌnung tee tee eeꞌnung niiꞌ Isireeli-nupoong napoꞌ donkomuriaing. Eeꞌ, teketa tee aung ookara nkoarieenooꞌketa eꞌmung tee beenang doong deemparing.  
\v 22 Aaꞌnoing niiꞌninge manikuꞌke niiꞌkooninge taꞌning-antamaaring. Taneꞌke tero beroraiꞌnange kuvi dakoꞌdoma eeꞌnoko teinge ooaavaruing bakaang mono;  
\v 23 Eeꞌnoko teinge toroarira aaꞌpaing, ‘Niiꞌke koosinunka noone-pinaꞌ ooarampiring, aaꞌpuresinaanka, “Tee domamparing.” ’  
\v 24 Teketa barevare-nupoong-koo niiꞌning teꞌ kuvi dakoꞌdoma-aape beroing, eeꞌnoko teeꞌ nariꞌ ooai manikuꞌke minkuainaꞌ, teka tee ooaavaꞌ teinge.”   
\p
\v 25 Eeꞌnoko teie tenaanka aaꞌpuretuꞌ, “Bakei kanuꞌka eeꞌnoko domange masikaꞌanta-koo anaꞌkai tee kapooꞌnanka Kumponing-etaing nakaro-nupoonge tero minkuauꞌnanka-koo.  
\v 26 Arekeeꞌ, teeꞌ ee teing aing baikenanka kuneꞌuarupeuꞌ teie domang-anta-koo Pakoꞌpariꞌniiꞌke aarenuuꞌnaang bakaang nerang-koo kuung?”  
\v 27 Eeꞌnoko ookutunairu Daari Meekunge tee baka-koo minkuvui otoinairu tasiꞌantavuretuꞌ Moosesi bakanarong-eta tutumpura doonko teing nakaro-nupoong biikanaronge basivuma nauvuretuꞌ.   
\p
\v 28 Teeꞌ minkuarima osinamono-koo dueꞌ porouꞌ tenaanka berekoꞌnamono-koo. Eeꞌnoko basiarima tankinuuꞌnaang-pinaꞌ nkoarako teka tenaankai datevuretuꞌ tee.  
\v 29 Aaꞌpuretuꞌ, “Neeꞌ ninka oꞌnoreai, aiꞌ aung muung-aapevuing, doong pankarong oparing.” Tee tee nariꞌ tenaanka ninka berouꞌ teke nariꞌ otorooꞌnaang.   
\p
\v 30 Tenang taamantomai otoroitaaꞌ teka bereteꞌnu nkavura biraankevura eeꞌnoko pisiꞌura tenaanka avuretuꞌ.  
\v 31 Eeꞌnoko beekaang duta tenang daateꞌarara tasiꞌpuretuꞌ tee, eeꞌnoko tee teke paaꞌaruꞌ tenaanka-koo dutakanooꞌketa.  
\v 32 Tenaanka beeꞌka karorema aaꞌparetuꞌ, “Maikoꞌ, neeꞌkoo tee domang-koo ntaꞌ betuꞌantamuresing taunge neeꞌ karamurema Daari Meekung-kooning kara neeꞌkoo siraꞌpuma!”   
\p
\v 33 Eeꞌnoko tenaanka tenang tee batei-koo iꞌampareta Jerusalemaꞌaape toroaretuꞌ eeꞌnoko bereta teing nanaiꞌketa narung kuneꞌaareta nariꞌ oosiariri otoroko napoꞌ niiꞌning ninka nariꞌ.  
\v 34 Eeꞌnoko teinge tenaanka aaꞌpaaretuꞌ, “Ovoring bakei masikaꞌ daaꞌaring. Saimoniꞌkoo oroꞌpari.”  
\v 35 Eeꞌnoko tenaankai napoꞌ teing nauaaretuꞌ teing kapooꞌ tenaanka-koo taunge nkoaruꞌning, eeꞌnoko tenaanka-koo tasiꞌparuꞌnaꞌ bereteꞌ pisiꞌuuꞌnooꞌke.   
\s1 Jiisuuꞌ Bakaning-koo Oroꞌparuꞌnaꞌ Tautauvurima  
\r (Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23)  
\p
\v 36 Tee tee tenaankai teeꞌ minkuvuresi otoreko tee Jiisuuꞌ baka teꞌ teing-koo meuꞌ donkonura aaꞌpuuꞌ, “Tampara, ee aing! Mooa tee diiꞌkoo otoaing!”  
\v 37 Teka teing domang taꞌninaara avoreauꞌ tanuaang ooauꞌnung-pinaꞌ noruꞌaama.  
\v 38 Eeꞌnoko teie aaꞌpuruꞌ teing, “Nko diiꞌ aming-koo avoroꞌke tairurimang? Aming-koo noruꞌ keekooꞌdariri?  
\v 39 Oomeriai bireng eeꞌnoko kauꞌ tasiꞌmeri, ning tee ning. Ioꞌ komerira oomeriai, aiꞌ tanuaang tee aaꞌning bioꞌ eeꞌnoko kooꞌ otoaung teeꞌ ning oomerimatomanaꞌ.”   
\p
\v 40 Eeꞌnoko teeꞌ minkuvurira nau-antavuruꞌ bakaang bireng eeꞌnoko kauꞌ niirie tooꞌpauꞌnairu.  
\v 41 Eeꞌnoko teeꞌ nariꞌ dotue maantoꞌurira noone-pinaꞌ noruꞌai masikaꞌantavaavaꞌ papaaravaririoꞌ aaꞌpuruꞌ teie teing, “Kapooꞌ ee nai-koo makosi anke otomang?”  
\v 42 Eeꞌnoko teinge taviꞌnooꞌ uaꞌniiꞌnooꞌ avauꞌ, davainta nariꞌ.  
\v 43 Eeꞌnoko teie nkavura tee teinge ooaioꞌ maaꞌuuꞌ.   
\p
\v 44 Teketa tenang aaꞌpuruꞌ teing teie, “Aing teing nkaning kara diiꞌ naurampiruꞌning tenang diiꞌ ninka nariꞌ oꞌnoi aaꞌpama: Ookara tee kapooꞌnanka Daari Meekunge ning-koong tero minkuvuuꞌnung koontoꞌ dupearavaining aaꞌnooꞌke Moosesi bakaang boto, nakaro-nupoong biikaang kara, eeꞌnoko ookara kenananka otoinooꞌke.”   
\p
\v 45-47 Tenang teeꞌ minkuvura biikaang onou daateꞌantavuruꞌ noruꞌaavaꞌnaang tee Daari Meekung-koong karananka aaꞌpurima, “Teroita eeꞌ daariari otomaung, tee Domang-anta Kumponinge Pakoꞌpariꞌuuꞌnung˜ pora baike kuneꞌura beenang doong deemparako booꞌketa daaꞌaravai, eeꞌnoko napoꞌ tee domang bereꞌanta eeꞌnoko tontaꞌanta orakaꞌ nko-ita daankiaavaing bakaang miring-koo ookara kansiꞌkoo-nupoong-koo Jerusalemaꞌketa tutumpaara.  
\v 48 Eeꞌnoko ninge aaꞌdampimang, ninge tenaare dupeanko ooverimaing deentaririoꞌ diiꞌ eeꞌning teing daanki nkonuka miruꞌdampimang aing kapooꞌnanka siraꞌperiaining.  
\v 49 Eeꞌnoko ee aing, ninge tee Tanuaang Meekung Mmaꞌke maraka-antavuuꞌnung botoampaing diiꞌkoo dau otoꞌkoo. Teka anke osi pankamono-koo otoriaing diiꞌ bera purintoꞌke paning-etainge maantoꞌduriainooꞌke basi.”   
\s1 Jiisuuꞌ Deto Paning-aape Koinuuꞌnaꞌ  
\r (Mak 16:19-20; Nka 1:9-12)  
\p
\v 50 Teketa temono-ita bakaning barevare-nupoonge Jiisuuꞌ siompai berouꞌ bera Beetani-navuntuꞌkoo, eeꞌnoko bakaang bireng toonura biraankevurikoꞌ teing bakaning barevare-nupoong.  
\v 51 Eeꞌnoko biraankevurima tee deto iꞌamparara paning-aape tenkenuuꞌ teing-ankoita.  
\v 52 Eeꞌnoko teinge pankaing-antavaara tee toroariruꞌ Jerusalemaꞌaape aaꞌnaꞌ doturotuarima.  
\v 53 Eeꞌnoko beꞌnuꞌai Kumponing daangampaama eeꞌnoko biraankeaama otorokoꞌ pava dootuuꞌnava pankava-koo.