\id TIT - Nalik NT 
\h Taaitus 
\toc1 A Waambaar Zin Pol Xa Waan Sin Taaitus 
\toc2 Taaitus 
\toc3 Tts 
\mt1 A Waambaar  
\mt2 Zin Pol Xa Waan  
\mt1 Sin Taaitus  
\imt1 A Dor Vaamaravazang Pana A Waambaar Angkari  
\ip Lamuraana di marmara zaraakang Pol ma di zaxot naan kun Rom kuna aikilizang, di vamiluaar naan. Lamur nandiaa Taaitus di waan iaa la xurunuza Krit ma di waan farawuk iaa wana fazeiang pana a Dorang Daxa wana a notaan ka xalxaalif. Pol xa vazei Taaitus kuna vanongang a fazei varawukang pana a Dorang Daxa. Ma Pol xa vataling Krit ma xa waan lamun bina rawarak ma Taaitus ka roting a vaamuzas angkanaan.  
\ip Lamur naan ka varaar a waambaar angkari. Naan ka varaar xari: 1. A dorang aaxan Taaitus kuna vazeiang aubina in Krit ina di inaxam paazaai xuna luaa psinang amun inaxamang taksaat sin aubina in Krit. 2. A dorang kuna ruxolang naandi ina di ra balas amun purua iwana Dorang Daxa zin Iesu. 3. A dorang pana a lan iwana iziarang lamaskana ainaxam paazaaiang. A maariaas iwana fararang ka malasing AD 64.  
\iot A baar Taaitus ka malasing kari:  
\io1 (1) 1:1-4 A dor vaamaravazang  
\io1 (2) 1:5-9 Amun paamua ila lotu  
\io1 (3) 1:10-16 Amun maravas faagit  
\io1 (4) 2:1-3:11 Amun lan iwana iziarang lamaskana ainaxam paazaaiang  
\io1 (5) 3:12-15 A vaanongang iwana dorang  
\c 1  
\s1 A Dor Vaamaravazang  
\p
\v 1 Nia xari Pol, a iaana kilaaiang sin Nakmai ma a aaposal zin Iesu Kaarisito. Nia gat fawaal ainaxam paazaaiang sin aubina ina Nakmai xa ra kalin naandi ma gat firaai naandi wana a rexaazang pana a dorang faaratunaan. A dorang faaratunaan angkanaan kana valos naandi xuna los fatalaminang amun matmalabuk sin Nakmai.  
\v 2 Avuvuna ainaxam paazaaiang kanaan ma a rexaazang kanaan naan a zimbangang faraxai wana ainaxam paazaaiang pana roro tapal. Ma Nakmai ina xawit nat faagit ka ra xalxal wana a roro tapal angkanaan mumua pis.  
\v 3 Araan a raan mase xa tak sina, naan ka vamaravaas a dorang sina lamaskana fazeiang adu Nakmai, a Baraai a Vaaroroiang sin dia, xa vazei nia gana giu.   
\p
\v 4 \x - \xo 1:4 \xt 2Kor 8:23, Gal 2:3, 2Tim 4:10\x*Ga farar zunum Taaitus, nua gu malasing naarugu vaaratunaan lamaskana ainaxam paazaaiang ina diaa di zaxai iaa lamaskana.  
\p A daxaiang ma a luaai zin Nakmai Damana dia ma Iesu Kaarisito a Baraai a Vaaroroiang sin dia xana iziar varaxai wana nua.   
\s1 A Vaamuzazang Sin Taaitus La Xurunuza Krit  
\p
\v 5 Ga vataling nua la xurunuza Krit kuna vanongang a vaamuzazang ina xawit nanga na vaanong ma guna kalin amun paamua iwana lotu lamaskana amun bina laba vaakdul malasing be nia ga ra vazei nua.  
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt 1Tim 3:2-7\x*Araan gu kalin naandi, gu kalin axazak ina xawit ta vaakarang pana naan, ma xat faaratunaan pana taak sina ma a funalik sina di inaxam paazaai ma xawit di raagul wungpung ma naandi xawit di iaatumbaai zin damana naandi ma naanaa zin naandi.  
\v 7 A waamua iwana lotu, naan axazak kat katkatong amun faamuzazang sin Nakmai, malasing ma tuaa xana rauxin ta vaakarang pana naan, ma xawit nat falaup naan nanga, ma xawit nat mangat faabuza, ma xawit axazak ka imimin a daanim dikdik, ma naan kawit axazak kat farop, ma naan kawit axazak kat marazaxat saxot a kaakaai.  
\v 8 Singsaxai naan axazak kai ruzuaai aubina la vaal zina ma xai sasaxot a matmalabuk daxa, ma xa rauxin a matmalabuk iwana vadikdikang naan siaana amun sasaxotang taksaat ila winpin, ma naan axazak a matmalabuk sina xa tak, ma naan ka ninis lamarana Nakmai, ma xat katkatong fatalamin a roroiang sina.  
\v 9 Naan kana roting falagot a varaviraaiang faaratunaan ina di ra viraai naan pana xuna xanat faraxas kana vadikdik aubina wana varaviraaiang ka tak ma xana vamaravaas a raksaatang sin naandi di ruxol a Dorang Daxa.   
\s1 Pol Xa Vadikdik Taaitus Pana Vaamuzazang Sina  
\p
\v 10 Guna kalin tazanon paamua iwana lotu wanaze aubina xa varas di iaatumbaai. Di valai dador be wana amun saan palaau ma dit purif falmur ainaxamang sin aubina. Ga saxot gana dador dikdik pana aza lemlem sin naandi, ina di ipiaat adu aubina di inaxam paazaai dina ftuk pizin a vang pakpak sin ubina zin naandi.  
\v 11 Guna wisbuaak a dorang sin naandi a lemlem angkanaan panaze dit fabaabaa ainaxam paazaaiang sin azanon aubina varaxai wana amun fatama vaakdul zin naandi wana azanon faraviraaiang ina xawit na daxa xuna viraaiang naandi wana. Dit firaai naandi malasing kanaan kuna dina vagit luk tazanon kaakaai aaxan naandi nanga.  
\v 12 Aza profet sin naandi nanga xa piaat malasing kari, “Amun Krit, naandi amun taktegit ma di malasing amun pungpung taksaat ma naandi aubina di fewalaau ma amun balavangan.”  
\v 13 A dorang kanaan pana naandi xa vaaratunaan mase. Malasing ma guna vadawaar vadikdik naandi lalozang a raksaatang sin naandi xuna dina roting falagot ainaxam paazaaiang sin naandi,  
\v 14 ma dina wen falos amun faraviraaiang palaau zin amun Judaa ma dina wen falos amun lus sin naandi ina di bain a varaviraaiang tunaan.  
\v 15 Amun saan faakdul xa ninis sin naandi aubina di ninis, singsaxai zin naandi aubina xawit di ninis ma xawit di inaxam paazaai, amun saan faakdul xawit na ninis. Ainaxamang sin naandi xa raksaat mase ma a maskana naandi xa mitikaai.  
\v 16 Di piaat adu di rexaazin Nakmai, singsaxai amun matmalabuk sin naandi xa vatangin adu xawit di rexaazin naan. Naandi aubina di mitikaai mase, ma di iaatumbaai, ma xawit nat faraxas dina giu ta vaamuzazang daxa.   
\c 2  
\s1 A Varaviraaiang Ka Tak  
\p
\v 1 Singsaxai guna viraai naandi wana amun saan ina xat falos amun faraviraaiang ka tak.  
\v 2 Guna viraai ubina makal adu dina xatkatong fatalamin amun matmalabuk sin naandi. Dina zuruk awat toroiang sin aubina ina azanon tawarak di nop naandi. Dina rauxin a matmalabuk iwana vadikdikang naandi ziaana amun sasaxotang taksaat ila winpin. Dina vaaratunaan pana ainaxam paazaaiang sin naandi ma wana a matmalabuk sin naandi iwana sasaxotang azanon ma wana airur dikdikang sin naandi araan di tangin a maravanang.   
\p
\v 3 Malasing saait kanaan pana a furavin. Guna viraai a furavin makal adu dina varanop pana Nakmai lamaskana roroiang sin naandi, ma tuaa dina wispiaal azanon, ma tuaa dina imimin famarazaat bulin a daanim dikdik, singsaxai dina viraai aubina wana amun saan daxa.  
\v 4 Naandi dina giu malasing kanaan kuna vadikdikang amun takfaaxur xuna dina sasaxot amun labana naandi ma a funalik sin naandi,  
\v 5 ma dina rauxin a matmalabuk iwana vadikdikang naandi ziaana amun sasaxotang taksaat ila winpin, ma dina izi ninis lamarana Nakmai, ma dinat katkatong fatalamin a maskana vaal zin naandi varaxai wana amun fatama zin naandi, ma dina daxa wana azanon, ma dina vamumut naandi lawaana amun labana naandi. Dina giu malasing kanaan kuna xawit taxazak kana piaat faraksaat a dorang sin Nakmai.   
\p
\v 6 Malasing saait kanaan pana amun kulaau. Guna vadikdik amun kulaau xuna dina rauxin a matmalabuk iwana vadikdikang naandi ziaana amun sasaxotang taksaat ila winpin.  
\v 7 Lamaskana amun saan faakdul gu gigiu, guna gigiu daxa lamarana naandi xuna vivingaai daxaiang sin naandi. Araan gu viraai naandi, guna vatangin saait amun faraviraaiang kanaan pana roroiang sunum faraxai wana varanopang pana.  
\v 8 Guna dador wana amun dorang ka tak kuna xawit taxazak kana vakor nua ma xuna naandi ina di klis nua dina maangil avuna xawit nat faraxas dina piaat faraksaat dia.   
\p
\v 9 Fazei amun iaana kilaaiang adu dinat famumut naandi lawaana amun mono zin naandi ma dinat fadokdok naandi wana amun faamuzazang naadi gigiu ma tuaa dina pukling sin naandi,  
\v 10 ma tuaa dina vinaau zin amun mono zin naandi. Singsaxai a roroiang sin naandi xana bas pana a matmalabuk iwana valozang a dorang sin naandi. Malasing ma xana vamaravaas adu a varaviraaiang sin Nakmai a Baraai a Vaaroroiang sin dia xa daxa marazaat.   
\p
\v 11 Avuna a dorang iwana a daxaiang sin Nakmai ina xat saxot faulin aubina ziaana maatang ka balas faanong la maravas sin aubina vaakdul.  
\v 12 A daxaiang kanaan ka viraai dia xuna waanang lawalaau ziaana a matmalabuk kawit na valos ainaxamang sin Nakmai, ma ziaana amun sasaxotang ila pira angkari. Dia dina rauxin a matmalabuk iwana vadikdikang dia ziaana amun sasaxotang taksaat ila winpin, ma dina tak, ma dina raagul lalos a sasaxotang ma ainaxamang sin Nakmai wana roroiang kari,  
\v 13 araan dit simbang faraxai wana ainaxam paazaaiang pana a raan iwana daxaiang kana balas. A raan angkanaan Nakmai laba zin dia Iesu Kaarisito, a Baraai a Vaaroroiang kana balas la maravas lamaskana adi marmari daxaiang sina.  
\v 14 \x - \xo 2:14 \xt Saam 130:8, Zax 19:5, Lus 4:20, 7:6, 14:2, 1Pit 2:9\x*Naan ka ra lis fakdul a roroiang sina xun dia xuna wul vaxaromang dia ziaana amun matmalabuk taksaat faakdul zin dia ma xuna tus faninizang dia. Naan ka ra giu vanong malasing ma dia di balas aubina vaatak mase zina, ma a maskana dia xa ramaraat kuna giuang amun faamuzazang daxa.   
\p
\v 15 Guna viraai naandi wana amun saan angkanaan. Pana a burburaaiang faakdul nua gu roting, guna vadikdik naandi ma guna vadawaar naandi wana amun taksaarang sin naandi. Ma tuaa gu luaa taxazak kana wiaal nua.   
\c 3  
\s1 Awat Toroiang Aubina Di Inaxam Paazaai Dina Valos  
\p
\v 1 Guna vainaxaam faulin aubina zunum kuna vamumutang naandi nanga lawaana amun paamua iwana gaapman ma lawaana naandi vaakdul di rauxin a burburaaiang. Naandi dina valos a dorang sin amun paamua angkanaan ma dina nimniman kuna giuang amun faamuzazang daxa.  
\v 2 Naandi dina wen pispiaal taxazak, ma aiziarang sin naandi xana luaai, ma dina gigiu a matmalabuk iwana mainovang pana azanon, ma tuaa dina valaup naandi nanga laaxur wana aubina vaakdul.   
\p
\v 3 Avuna dia zaait paamua, xawit di rauxin ainaxamang daxa ma di iaatumbaai ma di valos amun dorang ka vaagit ma dia di iaana kilaaiang pana amun sasaxotang taksaat sin dia ma atavur amun saan ina dia dit malavit palaau wana. Lamaskana aizi roroiang sin dia, di kawin azanon, ma dit marazuzuai, ma aubina di maska raksaat pana dia ma dia zaait di maska raksaat pana naandi.  
\v 4 Singsaxai araan a daxaiang sin Nakmai a Baraai a Vaaroroiang sin dia ma a matmalabuk sina iwana sasaxotang azanon ka balas,  
\v 5 ka zaxot faulin dia avuna wana varamaaluvang sina wana dia, xawit pana ta vaamuzazang ka tak ina dia di ra giu, xawit. Naan ka zaxot faulin dia wana a dikdikang sin a Laklagaai a Raabu ina tus pizin amun taksaarang siaana dia ma xa lis roroiang faaxur zin dia ma xa vavaxur dia.  
\v 6 Lamaskana a vaamuzazang sin Iesu Kaarisito, a Baraai a Vaaroroiang sin dia, Nakmai xa lis fakdul a Laklagaai a Raabu zin dia.  
\v 7 Naan ka zaxot faulin dia xuna dina raumana a roro tapal ina dit simbong faraxai wana ainaxam paazaaiang. Araan ka zaxot faulin dia, xa vakilaan dia adu di tak lamarana avuna wana a daxaiang sina.  
\v 8 A dorang kanaan ka vaaratunaan. Ma ga saxot guna vadikdik amun faraviraaiang kanaan kuna aubina ina di inaxam paazaai wana Nakmai dina lis naandi nanga wana amun faamuzazang daxa lamun taan faakdul wana roroiang sin naandi. Amun faraviraaiang kanaan ka daxa mase ma xat fawaal aubina vaakdul.   
\p
\v 9 Singsaxai guna waan fataling amun mangatang ka baabaa ma amun faatizang pana amun kulmua ma a varuaazang ma a varamakalaaiang pana amun Lus sin Moses, panaze xawit nat faraxas pana tazaan ma xana wen fawaal taxazak.  
\v 10 Tamon taxazak kat fatawagalin aubina di inaxam paazaai, guna lis a dorang dikdik sina faazaxai ma a varuaiang a raan. Tamon kawit na langar, guna luaa psin naan.  
\v 11 Tamon axazak ka giu malasing kanaan, gu rexaas be adu ainaxamang sina xa waan lawalaau ziaana amun matmalabuk ka tak ma xa bas pana amun matmalabuk taksaat. Ma amun matmalabuk taksaat sina xa vatangin adu naan saait ka raksaat.   
\s1 A Maainungang Sin Pol Xa Waan Sin Taaitus  
\p
\v 12 \x - \xo 3:12 \xt Giu 20:4, Efe 6:21-22, Kol 4:7-8, 2Tim 4:12\x*Araan ga kling Aatemas o Taaikikas ka waan sunum, guna gut kuna watang surugu la bina Nikopolis panaze gana iziar inaan pana amun flan iwana milaatus.  
\v 13 \x - \xo 3:13 \xt Giu 18:24, 1Kor 16:12\x*Guna vawaal vatalamin Aapolos ma Zenaas a rapti mazam pana lus, pana amun saan naadi izi gogof iaa wana, ma guna kling nandiaa wana zangazang sin nandiaa.  
\v 14 Ma aubina zin dia dina viraai naandi nanga wana lis fakdulang naandi wana giuang amun faamuzazang daxa, xuna vawaalang naandi nanga o azanon tawarak saait pana amun saan ina di izi gogof pana lamun taan saksaxai, ma xuna vabalozang amun fnuaai daxa wana roroiang sin naandi.   
\p
\v 15 Naandi vaakdul iriat faraxai wana nia, di lis a dor vaananamang sunum. Ma gu lis a dor vaananamang simaam ka waan sin naandi ina di sasaxot maam lamaskana ainaxam paazaaiang inaan.  
\p A daxaiang sin Nakmai xana iziar varaxai wana nim faakdul.