\id ROM - Nabak NT [naf] -Papua New Guinea 1988 (DBL 2017) \h Loma \toc1 Loma am nâmkiŋpepeŋinmak ekŋengat zapat meluwaŋ Pâlaŋ kumindaye. \toc2 Loma \toc3 Loma \mt1 Loma \mt2 Loma am nâmkiŋpepeŋinmak ekŋengat zapat meluwaŋ Pâlaŋ kumindaye. \ip Loma zapat meluwaŋ kapiyelen zet yaŋbemti zenzeyelen kapigok. Pâl egaŋ Zisasimak ku maŋge yaŋgut egat kwitnaŋ Zisasiyelen nemba ekŋengalen maŋgeen tazin. Yaŋaŋ kapigokgalen: Egaŋ mulup mge ke Zisasiyet nembaŋaneyaŋ mimiyelen sepem keyet kataŋ Pâlaŋ mulup mge. Kogogapmti egat kwitnaŋ Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ timamti zenzeyelen an kumteti ombempepeŋaŋ kegok ŋep zewanek. Loma zapat meluwaŋ kapi Pâlaŋ kuye. Pâlaŋ Kawawaŋgalen Tâtâ Alakŋaŋ kapiyet keŋanen egaŋ zapat meluwaŋ mme 14 kegok beye. Pâlaŋ Loma zapat meluwaŋ kapi kukŋaŋgat ku kuye yaŋgut an maŋge Kawawaŋgalen Zet ondekbeme papia ŋotekŋaŋ kwep kwage ekŋenaŋ Loma ŋeŋaŋ bewien. Pâlaŋ zapat meluwaŋ kapi Kolin mkaen tati am nâmkiŋpepeŋinmak Loma mka temanen mamtemien ekŋengat kumindaye. \ip Pâlaŋ zet yaŋaŋ kulekiyet zapat meluwaŋ kapi kuye? Zet ŋotekŋaŋ kapigok: Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋaŋ set pembenaŋ zikat ndame Kawawaŋmagen tususu aiikgalen setnaŋ nâmkiŋpepe. Kegok mme Kawawaŋaŋ an teŋ zemindendeyelen. Wa ke zii zet gawepupuŋinaŋgapmti yek. Ke Zuda am maŋge ekŋengalen etaŋ yek. Am notnaŋ Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋengat temakwep. An ŋenaŋ Loma zapat meluwaŋ Pâlaŋ kuye kapiyet zet ŋen pigok zeye, “An ŋen notnaŋ set zikat same nâmkiŋpepe aiikgalen nâmti Loma zapat meluwaŋen mâtâti notnaŋ set ke ŋep zikat sasayelen, enenogat tuŋgupmaŋ sambeyet yeweŋinan set keboŋgat zetnaŋ e zemâtâzin etaŋ.” Zet isisikŋaŋ notnaŋ kapigok: Egaŋ Loma dapmelaŋge met indikti keyetnaŋ Sipenia mebegalen nâmti kumindaye (1:10-15; 15:22-29). Pâlaŋ Kawawaŋgalen keŋaŋ temaŋ kapigok tazin zeye, Zuda am ma am sambe ekŋen temakwep Kawawaŋmagen kokogalen nâmti kuye. \iot Zet ŋotekŋaŋ temaŋ kapigogaŋ Loma zapat meluwaŋ kapiyet keŋan talip: \io1 \ior 1:1-15\ior* Zet mopmaŋ bemti zet zenzeyelen zet \io1 \ior 1:16-17\ior* Zet yeweŋaŋ kapiyet keŋaŋ tazinaŋ zet zapat meluwaŋ kapiyelen zet ŋotekŋaŋ penaŋ bein \io1 \ior 1:18–8:39\ior* Zuda ammak am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋen temakwep am yom toŋaŋ. Nâmkiŋpepe etaŋaŋ am mme teŋ makwalip \io1 \ior 9:1–11:36\ior* Islael am ekŋengalen zet kululuŋin ma Kawawaŋaŋ ekŋengat zigok manâmtazin keyelen zetnaŋ \io1 \ior 12:1–15:13\ior* Mama mimiyen nâmkiŋpepeyet yaŋaŋ ŋep msokbembeyelen \io1 \ior 15:14–16:27\ior* Zet zemdelaŋ zenzeŋaŋ notnaŋ ma wisikŋ zetmak zemgwatnaŋ zet notnaŋ mge \c 1 \p \v 1 Neŋ Pâl Zisas Kilaisiyelen mulup anaŋ mamti Kawawaŋgat Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zempalakŋaŋ bembeyelen nâmti ombemneŋge \p \v 2 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋaŋ teŋ keyaŋ Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ keyet eweŋan Kawawaŋaŋ zetik mti golaŋ zenze anene zeme kumâbien. \v 3-4 Ke ikŋaŋgat Nemuŋaŋ ningat Amobotnaŋŋ Zisas Kilais. Ek an ningalen sek penaŋ timti amnaŋ masokbenup keyet kataŋ Dewit egalen maŋgeen sokbeye. Naman Kawawaŋaŋ gakikiengatnan mme wage keyaŋ msokbeinen ek ilak Kawawaŋgat Nemuŋaŋ. Ek An Teŋ Kawawaŋmak windeen tati zemâtâtât mulup msâpm ke sosok sokbemkawaŋ beye. \v 5 Zisas Kilais Amobotnaŋŋnaŋgat pembenaŋgat Kawawaŋaŋ keŋ taolet mnamti ombemneme Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ mmebegalen mulup ke naŋge. Kegok mti Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ kapi msat kataŋ zemepma ikŋaŋgat kwizet buŋamaŋ palakŋaŋ bemepme amnaŋ nâmkiŋpemti gawepupuyelen nâmti zemneŋge. \v 6 Mti in Loma mkaen talip kegogak Zisas Kilaisiyelen am bembeyelen Kawawaŋaŋ indazemtetitiŋaŋ keyepmti Kawawaŋgalen mulup kapi inmagen kegogak mimiyet zemneŋge. \p \v 7 Keyepmti neŋ in sambe Kawawaŋ gogot mimindamti indakumtetime ikŋaŋgat zapat bewien Loma mkaen maip ingat zapat meluwaŋ kapi kumindayap. Neŋ ingat keŋŋ nembeinen Bipm Kawawaŋ ma Amobotnaŋ Zisas Kilaisiyaŋ keŋ taolet ma keŋ sewak mimindawe. \s1 Pâlaŋ Loma am ekŋen met indidikgat nâŋge \p \v 8 In Zisas Kilais nâmkiŋpewien keyet zapatnaŋ msat kataŋ am sambe ekŋenmagen mekopme ingat nâmindeme dolakŋaŋ bein keyepmti neŋ in sambeyet nâmti Zisas Kilaisiyet kwitnanen Kawawaŋnnaŋgat wisikŋ zeyap. \v 9 Neŋ Nemuŋaŋgat Zet Zapatnaŋ Dolakŋaŋ Penaŋ zemti keŋnaŋ Kawawaŋ sisiliŋ mulup msama egaŋ eknâm mme neŋ penaŋ zeyap neŋ kan kataŋ mandunduyapnok ingat maotnâyap. Ke Kawawaŋaŋ ŋep nâin. \v 10 Maneti Kawawaŋaŋ nâme ŋep beme sakwep set aikme inmagen kokogat nâmti mandundum sayap. \v 11 Neŋ in koindidigalen penaŋ nâyap. Neŋ kolawen ingat nâmkiŋpepeŋin mkatikŋaŋ bema Emetak Teŋmagengatnan mama mimi makozin keyaŋ kot mukulem mimindeme katikŋaŋ bemti tatagat nâyap. \v 12 Yaŋ inmagen kolawen nâlen nâmkiŋpepen Kawawaŋmagen tazin keyaŋ in indamukulem mimindawe ma ingalen nâmkiŋpepeŋin Kawawaŋmagen tazin keyaŋ neŋ kogogak mukulem mnewe. Kogok mbanup keyaŋ ningalen tususu kwep e wemdain kegok nâmbanup. \p \v 13 Kilaismagen notnne, in nâgât yaŋŋ kandabepmagengapmti pigok zema nâit. Neŋ am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ notnaŋ ekŋen Kilaismagen timkwat indendeyet mammelap kegogak inmagen mulupmnaŋgat penaŋaŋ sokbembeyet manâyap. Yaŋgut kan sambe kosât penaŋ mma mulup sambeyaŋ nayupme tentewati matalap. \v 14 Neŋ am sambe Glik zet nâip ekŋenaŋ ilinaŋgat nânâŋinmak manâip ma am zet notnaŋ nâiwengat nâmindeme an tototnaŋ mambeip ekŋen kemagen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ timmet diindondoyet mulup zet ke nanaŋaŋ ke ilak ekŋengalen tosa butnaŋ neŋmagen tazin keboŋnok. \v 15 Kegok keyepmti neŋ Loma mka teman am inmagen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zenzeyet keŋnaŋ puŋpuŋ kogogak mamin. \s1 Nâmkiŋpepe etaŋaŋ mme mama kanzizit tiwanup \p \v 16 Neŋ Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ kapiyet nâma sakambukŋaŋmak ku mambein. Ke Kawawaŋgalen winde keyepmti am kwiyaŋ nâmkiŋpewe beme egaŋ kululuŋgat zapat mambe. Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ ke Zuda am ekŋenaŋ ŋeŋaŋ nâmbien. Âpme alakŋati am notnaŋ Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenmagen mesokbein. \v 17 Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋaŋ manzemâtâtndainen Kawawaŋaŋ am mme ikŋaŋmak teŋ mamayelen manzemkawaŋ beinen am ek nâmkiŋpeip. Kegok ke eweŋan baenen mkwageaŋ ewe tusumti mmobe ke nâmkiŋpepeŋin Kawawaŋmagen tazin keyepm ekŋengat kogok manâin. Kawawaŋgalen Zet Itnaŋaŋ pigok zenzeŋaŋ, \q1 “Am Kawawaŋ manâmkiŋpep ekŋen Kawawaŋaŋ nâmkiŋpepeŋinaŋ ekmagen tazin ke ekti kwilin, ‘An teŋ,’ makuin.” \rq (Habakuk 2:4)\rq* \s1 Am sambeyaŋ Kawawaŋ bamkumpemâbien \p \v 18 An ekŋenaŋ Kawawaŋ bamkumpemti ekŋenaŋ mama mimi bekanaŋ mti Kawawaŋgalen zet penaŋ ke mtopeipgapmti Kawawaŋgalen ŋenzinziŋ kululuŋengatnaŋ sosok masokbemkawaŋ bein. \v 19 Kawawaŋgalen yaŋaŋ am ekŋenaŋ nânâyelen ke sosok penaŋ. Kawawaŋaŋ ikŋaŋegak zemsokbemindaye. \v 20 Kawawaŋaŋ kululuŋ ma msat yaŋbemti mge kaimgatnan alak kapi amnaŋ ek ku eekgalen yaŋgut windeŋaŋ delaŋ zenzepiŋ ke sosok nâip. Ke egaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ mge keeset eknâm mamip. Keyepmti ekŋenaŋ sapepe zet ŋen ku zenzeyelen. \v 21 Ekŋenaŋ Kawawaŋ mamain ke nâmtiŋgut ku mamainok egat nâme belakŋaŋ penaŋ beme egat kwizet buŋamaŋ ku mwabien ma egat wisikŋ zet ŋen ku zewien yek. Ekŋenaŋ zem yuŋguŋgu omba penaŋ mti keŋin kilom beme tambusosogaŋ indasumuŋge. \v 22 Mti, “Nin nânânmak mamanup,” zemti mbienaŋgut ekŋen nânâŋinpiŋ penaŋ bewien. \v 23 Kegok mti ekŋenaŋ Kawawaŋ mama kanzizit mamain ke sesewatsasapiŋ ekŋenaŋ nopiom ma age weŋaŋ nemboŋ ma soŋgom weŋaŋ nemboŋ ma sayomgamak nombe weŋaŋ nemboŋ bam yek bemâbe ekŋengat weŋin sâme temepme ke sesewatsawien. \p \v 24 Kegok mme keyepmti Kawawaŋaŋ indik talat indeme mama mimiŋin bekanaŋgat tikŋaŋaŋ indamandame meti bekanaŋ omba sakambukŋaŋmak penaŋ ilinaŋgat nâmtikŋaŋinaŋgat mamip. Keyaŋ indamandame nolin ilin nemboŋ kemak set kileŋ mama omba mbien. \v 25 Ekŋenaŋ Kawawaŋgalen zet penaŋ peme tapme zet notnaŋ dâsuki tusumti nâmebien. Âpme ekŋenaŋ Kawawaŋgat mundumanen kwitnaŋ kwitnaŋ egaŋ mme sokbeye ke sesewatindawien. Kawawaŋ An kwitnaŋ kwitnaŋ mme sokbembeyelen An ikŋaŋ ke amnaŋ kan kataŋ sesewatgatnan sesewatsasayelen. Ke penaŋ. \p \v 26 Am ekŋenaŋ ek bamkumpewien keyepmti Kawawaŋaŋ katik indeme ekŋenaŋ sekŋinaŋgalen tikŋaŋ ombaŋaŋ indamandame yom sakambukŋaŋmak mbien. Ma imbi mee ekŋenaŋ kogak Kawawaŋgalen zemâtâtât katipemti mama mimi bekanaŋ imbiyaŋ imbi nolinmak set kileŋ mambien. \v 27 Ma an ekŋenaŋ kegogak awembiŋ mama ke katikpemti keŋinan set kileŋ mamayelen tikŋaŋ ombaŋaŋ indamandame anaŋ nolinemak tamaŋ mama kataŋ mambien. Ili ilinagak kegok mti sakambuk temaŋ aikbien ma keyet penaŋaŋ sekŋinan walelet aikme delaŋ zeye. \p \v 28 Naman ekŋenaŋ Kawawaŋgat yaŋaŋ ke nâmtiŋgut nânâŋinaŋ ek mkatik bembeyet ku nâmbien keyepmti Kawawaŋaŋ katimindemti nâmindame ekŋenaŋ mama mimi mgasik penaŋ amnaŋ ku mimiyelen ke ekŋenaŋ mkwabien. \v 29 Mti ekŋenaŋ mama mimi bekanaŋ yaŋaŋ yaŋaŋ sambe ma nolineyelen kwitnaŋ kwitnaŋgat kakiki ma kasa kasa ma pepet ma dâsuki tetimae ma zekuku mamip. \v 30 Ma zeok zet ma Kawawaŋgat ŋenzinziŋ mimi ma noline mtoindende zet ma segeyak notnaŋ ma sek mmobot mti mapoŋgeŋin makup ma ekŋenaŋ bekanaŋ sambeyet ŋoktik bembe ma mambiwineyet zet kululu \v 31 ma keŋ weyaŋ otnânâpiŋ mama ma zemkatik bembeŋin ku mamtalip ma am kembeŋinpiŋ. Mti ilinaŋgat siwin butnaŋ ku maotnâindaip. \v 32 Kwitnaŋ kwitnaŋ ke mbep beme gakiwep Kawawaŋgalen zii zet teŋen kegok tazin ke nâmtiŋgut mamaip. Yaŋgut ke etaŋ yek. Notnaŋ ekŋenaŋ mama mimi keyegak mme ekŋenaŋ kwizet buŋamin mamwatindeip. \c 2 \s1 Nin am sambe an yomtoŋ \p \v 1 Kilaismagen notnne, in eneyet amnegak yominaŋgat tosaŋaŋ mutumindandayet omkakali mulup mamip? Kawawaŋaŋ am yominaŋgat tosaŋin mamutumindain keyet zet mobotnaŋ mimipiŋ mbek? In ekŋengat am bekanaŋ dopmaŋin mutumindandayelen kogok zeip beme in ilinaŋgat yomin zemsokbeip. Eneyet in yom sepem kwep ekŋenaŋ mamip keyegak mamip. \v 2 Mti am kegok mamip ekŋen ke Kawawaŋaŋ zet zemdelaŋ zenze mulup mti yominaŋgat dopmaŋin mutum maindainen keyet yuŋguŋguŋaŋ ku tazin. Ke nin nâmtatnupgapmti \v 3 kapiyet otnâit. In ilin ekŋengalen myuŋguŋguŋin keyet zetnaŋ zemti naman ilin keyegak mamip. In nâme Kawawaŋgalen dopmaŋ mututu kan keyaŋ in ku sebem indewe nâseipgat. \v 4 Kawawaŋaŋ ingat gogot ma keŋ pembenaŋ tatnâmindein ma damuŋ nâmisim main pi yaŋaŋmak: Egaŋ in yominangatnaŋ keŋin gilik zemti egat keŋin talasim sasayelen nâmti damuŋ tazin keyepmti in bamkumpepepiŋ. Mama mimi bekanaŋ tapmip keyaŋ zemsokbeinen in Kawawaŋgat yaŋaŋ ku nâmâtâlip. \v 5 Ma kegogak inmagen zigok sokbewe kapi nâmâtâbep. In keŋin katikŋaŋ penaŋ. Kok keyepmti in yominaŋgat dopmaŋin Kawawaŋgalen ŋenzinziŋ ma zemdelaŋ zenze myuŋguŋguŋepiŋ keyet kanaŋ sokbesâpm ke ewe inmagen mobogalen mme omba mambein. \v 6 Kawawaŋaŋ nin mama mimi mben keyet kataŋ tosaŋaŋ ndamâbe. \v 7-10 Am notnaŋ ekŋenaŋ mama mimi dolakŋanen katikŋaŋ bemti matalip. Mti mama mimi busatnaŋmak mamip ma mama mimi Kawawaŋaŋ nâmtikŋaŋ mam ke ma mama ŋep ku yek bembeyelen Kawawaŋmagen titiyelen webem maip ekŋen ke Kawawaŋaŋ mama kanzizit ke indawe. Zuda am ekŋen ŋeŋaŋ indamti am notnaŋ Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ bam indawe. Yaŋgut am notnaŋ ilinaŋgat etaŋ nâmti zet penaŋ ŋotekŋaŋ mambamkumpemti mama mimi bekanaŋ mâtimaip ekŋen Kawawaŋaŋ ŋenzinziŋ m indamti dopmaŋin kwitnaŋ kwitnaŋ nukŋaŋbeŋ penaŋ mutumindawe. Bekanaŋ mimi am sambe ekŋen sindem ma nukŋaŋ temaŋ ekŋenmagen sokbewe ke Zuda am ekŋenmagen ŋeŋaŋ ma am notnaŋ Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ bam sokbemindasâpm. \v 11 Kawawaŋmagen ekŋ ke ekŋ ke ku tasain. \p \v 12 Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ zii zet nânâpiŋ mamti bekanaŋ mamipgapmti yominaŋgat dopmaŋ mutumindamti walelelen indaween zii zelen timtati ku zem indowe. Enenogat ekŋenaŋ bekanaŋ ke pembenaŋ ke keŋinan baen zemâtâtât kegok ke sokbeme nâmpemti mamip keyet penaŋaŋ Kawawaŋaŋ dopmaŋ mutumindawe. Ma am zii zet nâmâtâtiŋgut bekanaŋ mamip ekŋen ke Kawawaŋaŋ zii zelaŋ tazin keyet kataŋ zelin zemdelaŋ zemindewe. \v 13 Zii zet belak wagaŋ etaŋ manâmpeme wein ekŋen keboŋ ke Kawawaŋaŋ indikme teŋ penaŋ ku mambeip. Nâmti maŋgawepuip ekŋen keboŋgagut egaŋ nâmindeme teŋ mambeip. \v 14 (Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ zii zet ŋen ŋep zemzikat indam ku mimiŋaŋ ekŋenaŋ keŋinaŋgalak zii zet gawepumti am zii zepiŋaŋgut zii zetmak mamaŋaŋ mamaip. \v 15 Kegok mme zii zet keŋinan baen meluwaŋ mpepeŋaŋ keyet yaŋaŋ mamsokbemkawaŋ bein. Zii zet ke Kawawaŋaŋ keŋinan kumpeye keyepmti keyaŋ kemi kemi mamimindain. Âpme Zuda am mangeen ku sokbembeŋaŋ ilinaŋgat ŋoktikŋinan epeeme kalaŋti nembet mambekekindeip naman nembet mama mimi mamip keyet nâmindeme ŋep mamip.) \v 16 Kawawaŋaŋ Zisas Kilais amgat zet zemdelaŋ pepeyet mulup zet zapat zepepeŋaŋ kan ke kosâpm. Koti am sambeyelen bekanaŋ mimiyelen tikŋaŋin, ŋotikŋinaŋ nâmbien ma keŋinan enzililiŋan maakumbeip ke kalaŋ kumti ekmâbe. Neŋ Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penanen zem ndowe mandiindoyap. Keyet kataŋ am sambe Kawawaŋgalen zet muluwen tapmann delaŋ zemâpbe. \s1 Zuda am ekŋenaŋ zii zet ekŋenmagen tazin kogok zemti sek mmobot mamip \p \v 17 Âpme in Zuda am keyepmti sekŋin mmoti manzeip, “Zii zelaŋ etaŋ ŋep ndamukulem m ndeme Kawawaŋmak notn notn mmambanup,” manâip. \v 18 “Nin Kawawaŋ amnaŋ zigok mimiyelen manâmain ke ŋep nâmtatnup. Nin zii zet keŋan pembenaŋ de mamayet ke eweŋan nâmbenn,” zemti sek mobot maip. \v 19 Mti in am zii zet ku matimaipgat pigok manâip, “Ekŋen ke zikalin beŋaŋ ma tambusosogen mamaipgapmti nin ŋep indamandamti busatnanen kweindewanup.” \v 20 In am nânâŋinpiŋ ekŋengalen zemâtâtât ma Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋen nemunambanok nâmindemti manzikat indaip ma in zii zet taindaingapmti in kwitnaŋ kwitnaŋ ŋep nâmâtâtnup zemti zet mobotnaŋ mamip keyepmti in zet zeip ke penaŋak kok manâip. \v 21 Ma in kegok zemti am notnaŋ etaŋ zemzikat indaip yaŋgut keŋin zemzikat sasapiŋ mamip. In amgat, “In kambu ku tiwep,” zemtiŋgut ilin kambu matip. \v 22 “In sek kileŋ ku mambep,” zemtiŋgut in ilin sek kileŋ mamaip. In nopiom mee manzemtalat indeip yaŋgut in ilin naman nopiomgalen mkaengatnaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ kambu matip. \v 23 In zii zetgat nâme mobotnaŋ beme sek mmobot palen mamaip yaŋgut zii zet kulumti mama mimi bekanaŋ mamip keyaŋ Kawawaŋ kwizet buŋamaŋ mamtopeip. \v 24 Keyepmti Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen kapigok zein, \q1 “Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ ingalen myuŋguŋgu ke ekti Kawawaŋgat kwitnaŋ kwelat makumpeip.” \rq (Aizaya 52:5; Esekiel 36:22)\rq* \s1 Sek butnaŋ antimpepe keyaŋ mme Kawawaŋgalen am ku bembeyelen penaŋ \p \v 25 In ilinmagen Kawawaŋgalen piliŋ bemti sekŋin butnaŋ antipepeŋaŋ ke zii zet gawepume penaŋaŋmak bewe. Ma zii zet ku gawepume sekŋinan piliŋ bembeŋaŋ keyaŋ penaŋepiŋ bewe. \v 26 Keyepmti an Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ sekŋaŋ butnaŋ ku antim pepeŋaŋ yaŋgut mama mimi esemteŋ mti zii zet gawepuween ek Kawawaŋaŋ egat nâme sekŋaŋ butnaŋ antimpepeŋaŋ keboŋ bewe. \v 27 Zuda am in zii zet taindain ma sekŋin butnaŋ antitiŋaŋ keyaŋgut in zii zet maaŋgosoip keyepmti am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ mama mimi dolakŋaŋ mamip keyaŋ in zem indoin. \v 28 An ŋenaŋ sekŋaŋ butnaŋ antitiŋaŋaŋ sekŋanen piliŋ etaŋ mti belak sekŋaŋ Zuda am sepem mambe an keboŋaŋ Kawawaŋgat zikatnan an ke Zuda ammagengatnan penaŋ ku bein. Sek butnaŋ antiti ke kegogak mamayelen ma keŋgalen piliŋ. Angat nâmkiŋpepeŋaŋ Kawawaŋmagen tazin ke piliŋ nemboŋ. \v 29 Âk an ke keŋaset piliŋ bembeŋaŋ beme egaŋ Zuda an penaŋ mambein. Ke Kawawaŋgalen Emetak Teŋaŋ keŋanin mulupmaŋ mme nâmkiŋpepe maaigip wan zii zelaŋ yek. An ke Kawawaŋaŋ masesewatpein, amnaŋ yek. \c 3 \s1 Mama mimi bekanaŋaŋ mama mimi pembenaŋgalen winde ŋep ku mtopepeyelen \p \v 1 Keyepm Zuda am mama ma sek butnaŋ antimpemti Kawawaŋmak teŋ mama aiikgalen setnaŋ ŋep ku tazin yaŋgut Zuda am mama ma sek butnaŋ antiti eget muluwitmak. \v 2 Penaŋ sukwep! Kukŋaŋgat Kawawaŋaŋ Zuda am ekŋen ikŋaŋgalen Zet Itnaŋaŋ kukuŋaŋ ke ti mamayelen indaye. \v 3 Âpme Zuda am ekŋenaŋ Kawawaŋgalen Zet Itnaŋaŋ kukuŋaŋ am notnaŋ ke ku nâmkiŋpewien yaŋgut Kawawaŋaŋ ekŋen zigok mindasâgât zemkatik beye keyet kataŋ mbe. \v 4 Penaŋ sukwep! Kawawaŋaŋ zetik mge ke penaŋ msâpm. Dâsuki yek. Am sambeyaŋ dâsuki manzemann delaŋ zein. Kawawaŋ etaŋaŋ zet penaŋ manzein. Keyepmti Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet pigok zenzeŋaŋ, \q1 “Zedi sambe ke esemteŋ etaŋ bemâzin. Mti ekŋen zemindowanik beme gâlen zemindondo ke esemteŋ ma teŋ.” \rq (Sam 51:4)\rq* \p \v 5 Âpme mama mimi bekanaŋ Kawawaŋ Teŋ mamaŋaŋgat yaŋaŋ mamsokbein keyepmti Kawawaŋaŋ mama mimi bekanaŋ keyet dopmaŋ mutumndame ŋep ku bewe. (Zet ke amgalen nânâ etaŋ penaŋ zeyap.) \v 6 Kegok ŋep zenzeyelen. Ke ŋep penaŋ yek. Kawawaŋ ek bekanaŋnnaŋgat tosaŋaŋ ndame ŋep penaŋ bewe. Kawawaŋ ek esemteŋ ku mamanak ze zigoset egaŋ am sambe kapiyelen zelin zemdelaŋ zenak? \p \v 7 Âpme naman Zuda am nin Kawawaŋgalen zet ku gawepumti keyet nâmann pembenaŋ tatnup beme keŋnan kapigok nânup. Kawawaŋaŋ am indikme yom mip ekŋengat am yomtoŋ manzeingapmti neŋ bekanaŋ miap keyaŋ Kawawaŋaŋ manzein ke bandim mti mma egat kwitnaŋ mamwatomzempeap. Mti pigok zenup Kawawaŋaŋ ningalen bekanan nnaŋgat dopmaŋ ku mutumnanayelen enenogat egaŋ Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋen mammimindain keyet kataŋ ŋep ku minndawe. \v 8 Âpme ŋoktikŋen Zuda am ekŋenaŋ manâiwen kapigok, “Nin bekanaŋ omba penaŋ mne, kogok mman Kawawaŋmak teŋ mama ke soksok sokbek.” Am notnaŋ ekŋenaŋ ŋoktik keboŋ ke timamti tazempalakŋaŋ beyap zemti neŋ nâmbem neyo. Keyepm bam maneti keyet tosaŋaŋ tiwep. Zet ke penaŋ sukwep. \s1 An ŋen teŋ yek \p \v 9 Zemdelaŋ zesâti zet ŋen kapigok zesowap. Zuda am nin Zuda am maŋge ku sokbembeŋaŋ ekŋen silim indemti pembenaŋ mamnup kegok ŋep ku zenzeyelen. Yek, nin kegok ŋep ku zenzeyelen. Am nin sambe ilak bekanaŋgat keŋan toweti tatnup. \v 10 Kawawaŋgalen Zet Itŋananen zet kapigok tazin, \q1 “Msalen am ŋenaŋ teŋ penaŋ ŋen ku mamain. Yek penaŋ. \v 11 Ma am ekŋen ke Kawawaŋ ku nâmâtâlip. Ma ekŋen ke Kawawaŋ ku matimalip. \v 12 Am sambe Kawawaŋ bamkumpeme delaŋ zeme yom mti mimiek etaŋ mamip. Am ŋenaŋ mama mimi ŋen dolakŋaŋ ku mamin. Yek penaŋ.” \rq (Sam 14:1-3)\rq* \q1 \v 13 “Dembusekŋin zaim timpeme matazin kegogak ŋandemti matalip. Nambalaminaŋ mobototot mme zet dâsuki manzemyaloŋip.” \rq (Sam 5:9)\rq* \q1 “Zelin kukŋaŋbeŋ nombeyelen zet tuŋaŋ bekanaŋ am indime maŋgakip keboŋ keboŋ.” \rq (Sam 140:3)\rq* \q1 \v 14 “Dembusekŋinanen saik zet akŋaŋ bemisik tazin.” \rq (Sam 10:7)\rq* \q1 \v 15 “Ekŋenaŋ am indome gakikiyet windeŋaŋ penaŋ mamip. \v 16 Kan kataŋ ekŋenaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ kumwaletmeti am nukŋaŋ maindaip. \v 17 Ekŋenaŋ mamasi palen mama keyet setnaŋ ŋen ku nâip.” \rq (Aizaya 59:7-8)\rq* \q1 \v 18 “Mti ekŋenaŋ Kawawaŋgat bugan ku makiŋgalip.” \rq (Sam 36:1)\rq* \m \v 19-20 Nin kapigok manânup, zii zelen zet zenzeŋaŋ sambe ke am zii zetgat kandaŋan mamaip ekŋengat etaŋ zenzeŋaŋ. Zii zet etaŋ mâti Kawawaŋgat zikatnan teŋ mamayelen ku tazin. Kegok yek. Keyepmti an ŋenaŋ pigok ŋep ku zenzeyelen, “Neŋ teŋ penaŋ mamayap.” Zii zelaŋ mama mimi bekanaŋ etaŋ manzikat ndain. Msat sambe am mamanupgalen yomnaŋgat Kawawaŋaŋ dopmaŋ mutumndandayelen kan keyet am ŋenaŋ ku zemusulabe. \s1 Am Kilais manâmkiŋpein egaŋ kwit “Teŋ mama” ke matin \p \v 21 Keyepmti Kawawaŋaŋ zii zet ke tapeŋ tapme egaŋ mama mimiŋaŋ teŋ ke sokbemkawaŋ bembeyet setnaŋ ŋen aigeyaŋ amnaŋ ekti nânâyelen tazin. Zii zetmak golaŋ zenze an ekŋengalen meluwaŋen tazinen Kawawaŋaŋ amnaŋ mama mimi teŋ mamayet setnaŋ ŋen aikbe. \v 22 Am Zisas Kilais manâmkiŋpeip ekŋen etaŋ Kawawaŋaŋ mme teŋ makwalip. Kogok mti Kawawaŋaŋ am Kilais nâmkiŋpepeŋaŋ Zuda ma am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋen Kawawaŋmagen nâmkiŋpepeeset kolip ekŋen ke indikme sepem kwep mambeip. \v 23 Nin sambe yom mbenn keyepmti Kawawaŋgalen mama teŋ ke nin ku titiyelen. Kegok mti nin Kawawaŋaŋ mama mimiyelen nâŋge ke ku mbenn kegoselaŋ Kawawaŋgat kwitnaŋ ku mwatpewann. \v 24 Kogok mamann Kawawaŋaŋ ningalen yomgat dopmaŋ Zisas Kilais peme toti gakiye. Kogok mge ke Kawawaŋaŋ keŋ taolet mindayeyepmti ningat, “An teŋ,” kogok manzein. \v 25 Kawawaŋaŋ eweŋan amnaŋ yom mkwabien keyet dopmaŋ sakwep ku mutumindaye. Egaŋ keŋ taolet mimindamti Zisas peme koti yominaŋgat dopmaŋ gakikiyet nâmti maindiktatan. Ya am egat nâmkiŋpewien Zisasiyet sipmaŋaŋ toti yomin zulut kwetetep mamindein kan keyet Kawawaŋgalen mama mimi teŋ ke mamkawaŋ bein. \v 26 Yaŋgut Kawawaŋaŋ ikŋaŋ keŋ teŋ toŋaŋ keyet yaŋaŋ zikat indandayelen alak pigogak am yomin belak ku maekpeme wen. Kogok mti egaŋ ikŋaŋ teŋ keyet penaŋaŋ am Zisas manâmkiŋpeip ekŋen mme teŋ mambeip. \v 27 Keyepmti nin mampoŋgaŋŋ ene pembenaŋ mbengapm kuwanek. Kegok nin ku mimiyelen. Enenogat ningalen mama kanzizitgat setnaŋ ke nnaŋgat pembenaŋnnaŋgapmti ku aiikgalen. E Kilaismagen nâmkiŋpenup keyaŋ maaikndain. \v 28 Keyepmti kapigok nâmann wembe. Am nin zii zet gawepumtiyepm teŋ ku mambenup. Nâmkiŋpepenn Kawawaŋmagen tazin ke ekti ningat an teŋ manâin. \v 29 Kawawaŋ ek Zuda am ningalen etaŋ yek. Ek kogogak am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋengalen. Ek nin sambeyelen Kawawaŋŋ temakwep. \v 30 Ek Zuda am ma am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ningalen Kawawaŋ apapalak matatndain. Zuda am notnaŋ ekŋenaŋ Zisas nâmkiŋpewiengapmti am teŋ manâmindein. Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ notnaŋ ekŋen kogogak nâmkiŋpepeŋinaŋgapmti am teŋ manâmindein. \v 31 Nâmkiŋpepeen kegok mti Kawawaŋgalen zii zetgat winde ke ku maasekman delaŋ zein. Yek penaŋ. Nin zii zet ke mwatonzemti matatnup. \c 4 \s1 Kawawaŋaŋ Abalaamgat an teŋ zeye \p \v 1 Abalaam ek an nin kaboŋak ningat yeŋsokŋ. Keyepmti nin Abalaamaŋ mama mimi sepem ziboŋ mame Kawawaŋaŋ an teŋ zeye e enenogat yaŋaŋ zenâ zenâ mne. \v 2 Abalaam ek zii zet gawepupuŋaŋgapmti teŋ benak ze egaŋ ŋep ikŋaŋgat kwizet buŋamaŋ mwatnak. Yaŋgut Kawawaŋaŋ egaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ dolakŋaŋ mge ke ekme betetnaŋ beye kogogapm Abalaamaŋ mampoŋgaŋaŋ zigok sonak? \v 3 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet kapigok zein, \q1 “Abalaam ek Kawawaŋ nâmkiŋpeye keyepmti Kawawaŋaŋ egat an teŋ nâmpeye.” \rq (Sokbembe 15:6)\rq* \m \v 4 An ŋenaŋ mulup mme nin tosaŋaŋ samti kapigok ŋep ku zenzeyelen, “Kapi taolet gayap.” Kegok ku zewanek. Ke mulupmaŋgat tosaŋaŋ. \v 5 Am nâmindeme teŋ kwakwagalen ke Kawawaŋaŋ etaŋ mimiyelen kegogapm an ŋenaŋ zii zetgat mulup mimipiŋ belak tati Kawawaŋgat nâmkiŋpewe beme Kawawaŋaŋ an yomaŋmak keyet an teŋ zewe. \v 6 Dewilaŋ zet ŋen zenzeŋaŋ kangwa bandim mti zeye, “Am zii zet ku maŋgawepup yaŋgut Kawawaŋ nâmkiŋpeme ekŋen keyet an teŋ zemti yomin katikpepgapmti am ekŋen ke keŋin oloŋen bewe.” \v 7 Naman Dewilaŋ meluwaŋ pigok kuye, \q1 “Kawawaŋ, geŋ myuŋguŋguŋin makatikpenik ma yomin manzuludik ekŋen keyaŋ keyet nâme oloŋen penaŋ bein. \v 8 An ŋen Amobotnaŋaŋ nâmpeme yomaŋmak ku mambein an keyaŋ oloŋen min.” \rq (Sam 32:1-2)\rq* \m \v 9 Keŋ oloŋen ke am sekŋin butnaŋ eleŋgeŋgeŋaŋ ekŋengat zapat etaŋ bein yek. Am sekŋin butnaŋ eleŋgeŋgepiŋ mimiŋaŋ ekŋengat zapat kogogak bein. Abalaam eget yaŋaŋ pigok nânup, ek Kawawaŋaŋ nâmkiŋpepeŋaŋgapmti, “An teŋ,” zeye. \v 10 Kawawaŋaŋ Abalaamgat, “An teŋ,” kuyeen kan egaŋ sekŋaŋ butnaŋ antimpepepiŋ mame kuye. \v 11 Ek sekŋaŋ butnaŋ ewe antitipiŋ mamti Kawawaŋ nâmkiŋpeme Kawawaŋaŋ yomaŋ katipeye kegok mtiŋgut bam sekŋaŋ butnaŋ antitiyet zempeye. Âpme Abalaamaŋ kegok mti am bam nâmkiŋpepe aikti yompiŋ mambeip ekŋengat ŋeŋaŋ bem indeye. Am ekŋen ke sekŋin butnaŋ antitipiŋaŋgut nâmkiŋpepeŋingapmti, “An teŋ” maip kegok nâmindeye. \v 12 Mti am piliŋinmak nin Zuda am ningalen ŋeŋaŋ bembe kegogak beye. Yaŋgut piliŋmak etaŋgapmti yek. Abalaam piliŋpiŋ mamti nâmkiŋpemti keyaŋ ningat set bein ke nin keyegak mâti nâmkiŋpemti Abalaam egat ŋeŋaŋ bembe an zemann ŋep bembeyelen. \v 13 Kawawaŋaŋ Abalaam ma iŋsokŋane msat sambeyet toŋaŋ bembeyet zetik mimindeye. Ke zii zet gawepupuŋinaŋgapmti yek. Nâmkiŋpepeŋinaŋgapmti yomin katikpemti kegok mimindaye. \v 14 Âpme zetik mimindandaŋaŋ ke nâmkiŋpeme indandayet zetik mimiŋaŋ wan zii zet maŋgawepup keyet yek. Kogogapm Kawawaŋaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ sokbembeyet zapatnaŋ diindoye ke elak penaŋepiŋ bein, eneyet ku nâmkiŋpewien. \v 15 Zii zelaŋ ndamukulem mme zetikgat keyet penaŋaŋ ku msokbenak. Ziin zelaŋ yomgat dopmaŋ sekŋnanen Kawawaŋgalen ŋenzinziŋ matime mozin; zii zetpiŋ ze nin am zii zet kululu ŋep ku zewanek. \v 16 Keyepmti kwitnaŋ kwitnaŋgat zetik mimindandaŋaŋ ke nâmkiŋpepeyepmti penaŋaŋ Kawawaŋgalen keŋ taolet palen sokbemti Abalaamgalen iŋsokŋane nin sambemagen katikŋaŋ bemti tabe. Am zii zet timaip ekŋenmagen etaŋ yek. Abalaamaŋ nâmkiŋpepemak set iye keyegak mâti mamnup ninmagen sepem kegogak masokbein. Egaŋ Kawawaŋgat zikatnan ningat yeŋsokŋ bein. \v 17 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet kapigok kukuŋaŋ, \q1 “Neŋ geŋ am sambe ekŋengat biwin bewanik zemti zemgewan.” \rq (Sokbembe 17:5)\rq* \m Kawawaŋgat zikatnan am nâmkiŋpepemak nin Abalaamgat iŋsokŋane benup. Ek am gakikiŋaŋ ŋen mme wasât nâmti ŋep mme wadak. Ma Kawawaŋ windeŋaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ alakŋaŋ ku tatatnanen kwitnaŋ kwitnaŋ ŋep mme sokbenak. \v 18 Abalaam ek am sambeyet biwin bembeyet Kawawaŋaŋ zeye keyet webemti zet ke penaŋaŋ zigok sokbewe keyet otnâpeŋ mamtan. \q1 “Alikŋaŋdine sambe sokbemâbep,” \rq (Sokbembe 15:5)\rq* \m kapigok penaŋ Kawawaŋaŋ dunduyeyepmti keŋ zut ku mge keyet nâmkiŋpemti mamamtan. \v 19 Yaŋgut ek nup kanaŋ 100 besât mme nâŋge, “Neŋ ailip. Neŋ nemba ŋep ku msokbembeyelen. Ma Sela ek kegogak imbi ilip penaŋ beye keyepm egaŋ ŋep nemba ku ambebegalen.” Sepem Abalaamaŋ ilidaŋgat kegok ekti keyaŋgut nâmkiŋpepeŋaŋ ku katikpemâge. \v 20 Kawawaŋ zetik mpeye keyet nâme penaŋepiŋ ku beye. Mti nâmkiŋpepeen katikŋaŋ bem tati Kawawaŋgat nâme mobotnaŋ beme zemsesewatsamti zeye, \v 21 “Kawawaŋ kwileki ŋen mimiyet zetik mamin beme keyet penaŋaŋ masokbein.” \v 22 Keyepmti Abalaam ek zet keyet nâmkiŋpemti mamkwage keyepmti Kawawaŋaŋ, “An teŋ,” zempeye. \v 23 Kawawaŋaŋ nâme an teŋ beye zet ke Abalaamgat etaŋ ku zenzeŋaŋ. Ningat eyo nâmti zenzeŋaŋ. \v 24 Nin Kawawaŋaŋ Amobotnaŋ Zisas gakikiengatnan mme wage ke nâmkiŋpenup. Kegok mmann Kawawaŋaŋ nin an teŋ nâmndewe. \v 25 Ningalen yomgapmti Kawawaŋaŋ nâmindeme Zisasi kume gakiye. Naman nin kwetetepmaŋ bembeyet Kawawaŋaŋ gakikiengatnan mme wage. \c 5 \s1 Kawawaŋaŋ ningat, “An teŋ,” manzein \p \v 1 Nin nâmkiŋpepenaŋgapmti, “An teŋ” bewen keyepmti nin Zisas Kilaismagen wetekum tati Kawawaŋgalen keŋ sewakŋaŋ keyet kandaŋan mamanup. \v 2 Zisasiyaŋ ikŋaŋ set kweselem ndeme Kawawaŋgalen keŋ sewakŋaŋ keyet keŋan mebennaŋ mamanup. Mamti Kawawaŋaŋ keŋ taoletnaŋgapmti ningat kwitnaŋ kwitnaŋ ego egomak ikŋaŋmak mamayet nâme weŋge keyet webemti oloŋen palen mamanup. \v 3 Yaŋgut ke etaŋ yek. Nin nukŋaŋ palen mama keyet kegogak oloŋen mamnup. Mti pigok manânup nukŋaŋ palen mamti nukŋaŋ ku mann tolep keyaŋ keŋŋ mgwatnaŋ mindeme epum mamayelen winde mandain. \v 4 Keŋ mgwatnaŋ mindeme epum manupgapmti Kawawaŋaŋ maman ke ekme ŋep beme mulup anaŋ manâmndein. Mti kegok mmann Kawawaŋaŋ ningat kwitnaŋ kwitnaŋ ego egomak ndandayelen keyet webepeŋ tabanup. \v 5 Nin nâmdelaŋpenuwen ningalen webembenn Kawawaŋmagen tazin ke penaŋaŋ kapigok: Kawawaŋgalen taolet Emetak Teŋ keŋnanen beme keyaŋ Kawawaŋgalen gogot bemisikndeme mambanup. Keyet webem tapmmann zeye kataŋ mindasâpm. \v 6 Eweŋan am nin bekanaŋ mti Kawawaŋ bamkumpem mambenn kan keyet Kilaisiyaŋ nin gilik zemndatitiyet gakimti am Kawawaŋ bamkumpemti mamanup nin ndatimâge. \v 7 An ŋenaŋ an teŋ penaŋgat mti gakiki ke ninmagen kwep kwep tazin. \v 8 Keyaŋgut Kawawaŋ egaŋ nin bekanaŋ msamti mamann egaŋ gogot mimndamti zeme Kilaisiyaŋ ningat mundumnan gakiye. \v 9 Egat sipmaŋgapmti nin kwit animbi teŋ ke tiwen. Keyepmti nin pigok nânup, egaŋ nin aŋgalaŋ ndeme nin Kawawaŋgalen ŋenzinziŋen ku mobanup. \v 10 Nin Kawawaŋ kasa msamti bamkumpemmanepeman Nemuŋaŋaŋ gakiye keyet pembenaŋgapmti Kawawaŋmak keŋ kwep bewen. Naman Kilaisiyaŋ alak pigogat ek mama kanzizit mamti ningat Bipmaŋgat mamkandaŋan tati nin am nâmkiŋpepemak yom ku mimiyet tadundum sain. \v 11 Kogok mge keyepm nin keŋ oloŋen palen mane enenogat nin Kawawaŋgat kasaŋaŋ yek. Nin ekmak tususu mbenn e Amobotnaŋ Zisas Kilaisiyet gakikiŋaŋgapmti Kawawaŋaŋ kegok minndain. \s1 Adamaŋ walelet mkotndaye ma Zisasiyaŋ mama mkotndaye \p \v 12 Keyepmti nin kapigok nâne. Adamgalen yomgapmti am sambe yommak bemann delaŋ zeme gakiki ke ningat zapat bemâge. Eneyet nin Adamgat iŋsokŋaneyepmti kogok sokbemndaye. Adamaŋ Kawawaŋgalen zet kulume Kawawaŋaŋ gakiki ekmagen sokbembeyet zeye keyet kataŋ. \v 13 Zii zet ewe sokbembepiŋ tapme bekanaŋaŋ eweŋan sokbemti weŋge. Zii zetpiŋ keyepmti bekanaŋgat zem kakaliliyelen set ŋen ku tage. \v 14 Âpme gakikiyaŋ Adam ekmagen yaŋbemti am sambe zii zetmak mamkwabien ma zii zetpiŋ mobotnaŋ bem indeme mamkwatnepeme Mosesiyaŋ zii zet tiye. Adamaŋ bekanaŋ mme keyaŋ peuŋ pemti am sambe nin ndabuluge sepem kegogak Kilaisiyaŋ gakimti mama aikndaye keyaŋ peuŋ pemti nin sambe ndabuluge. Neŋ ewe an zut kapiyet yaŋit zigosetgatnaŋ igak igak bein keyet tusumzesowap. \p \v 15 Adamgalen yomaŋ am keŋin utukek indeme Kawawaŋgalen set ku mâbien yaŋgut Kilaisiyelen zet gaipupuyaŋ am Kawawaŋgalen set bemindeme mama aikmâbep. An kwepgalen yomgat am sambe gakiwien yaŋgut Kawawaŋgalen keŋ taolet eyaŋ omba penaŋ am ninmagen lenzim polak polak mimiyet nâmti Zisas Kilais peme toge. \v 16 Mti kogogak Adamgalen zet kululuyet penaŋaŋaŋ am sambemagen gakiki sokbeye. Zisas Kilaisiyelen zet gaipupuyet penaŋaŋaŋ am sambeyelen yom zem zuluge. Kogok mti nin sambe Kawawaŋgalen ŋenzinziŋengatnaŋ ambulut ndemti an teŋ mama kogok zemndeye. \v 17 An kwewetaŋgalen zet kululuyepmti gakikiyaŋ sokbemti am sambe indatiye yaŋgut Kawawaŋgalen keŋ sewakŋaŋ ma keŋ taolet keyet penaŋaŋ ningat am teŋ kegok zeye. Keyaŋ gakikiyelen mama mimi ke omba penaŋ sebempemti tazin. Keyepmti am sambe ekŋenaŋ kapi tiwep beme ekŋenaŋ mama kanzizit oli oliŋaŋmak Zisasmagen metimti mambep ke Zisas Kilais egalen mulup keyet penaŋaŋ. \p \v 18 Keyepmti pigok eknup an kwewetaŋaŋ zet kulume am sambe nin teziŋ ŋandaŋgat zapat bemâben. Sepem kegok an kwewetaŋaŋ mama mimi teŋ mme Kawawaŋaŋ am nin ŋep an teŋ kegok zemndeme mama kanzizit matinup. \v 19 An kwep egalen zet kululuyepmti am sambe bekanaŋ bemann delaŋ zemâge. Kegogak an kwepgalen zet gawepupuŋaŋgapmti nin ŋep teŋ bemâbanup. \v 20 Âpme bam zii zet sokbeme zii zet aŋgososoyelen mama mimiyaŋ omba penaŋ sokbeye. Yomgalen mama mimi temaŋ penaŋ sokbeyeyaŋgut kan keyegak Kawawaŋgalen keŋ taoletnaŋaŋ zii zet aŋgososoyelen mama mimi sebempemti omba penaŋ beye. \v 21 Zet timtâmti kapigok zenzeyelen, yomaŋ gakikiyelen amobotnaŋ bemti mamain. Sepem kegogak Kawawaŋgalen keŋ taoletnaŋ amobotnaŋ bemti yompiŋ an teŋ bemann egaŋ ndaikti mama kanzizit ndawe. Ke Amobotnaŋ Zisas Kilais gakimeyepmti set kegok ke sokbeye. \c 6 \s1 Nin Zisasmak temakwep gakiwen \p \v 1 Am notnaŋaŋ kegok nâmtiyepm kapigok mene manzeip, “Nin yom ewe mti mimiek tapmmann Kawawaŋgalen keŋ taolelaŋ sokbemti temaŋ beme bekanaŋgalen mama mimi sebempewe.” Zet kegok ke zewienaŋgut kegok ŋep ku zenzeyelen. \v 2-3 Kegok ŋep yek. Nin Zisas Kilais nâmkiŋpemti tu zulutbenn kan keyet ningalen keŋ itnaŋaŋ yomen ndatimti matowezin ke gakiyenok. Mti mamaen keyaŋ ndatimti Kilaisiyelen gakikiŋaŋmagen temakwep tusumndeye. Eweŋan yomaŋ ndatimti mme gakikiŋaŋnok mambenn keyepmti nin ewe yomen tusumti mama ke ku mambanup. In zet ke nâip, ma? \v 4 Nin Kilaismak tusumti tu zulutbenn kan keyet ekmak gakimann sumen ndabewienok. Kegok ke sokbeyeyepmti Kawawaŋ Bipmaŋ winde toŋaŋ egaŋ Zisas am sumengatnan mme wapme mama alakŋaŋ saye kegogak nin ekmak wati mama alakŋaŋ tiwenn. \v 5 Ke nin ekmak tusumti egaŋ gakiyenok gakiwenn keyepmti egaŋ gakikiengatnaŋ wagenok nin wati egaŋ mama alakŋaŋ tiyenok nin kogogak timti mmamambanup. \v 6 Nin kapigok nânuwen ningalen keŋ itnaŋaŋ ke Zisasmak tewen kuwien ke keŋ itnaŋan bekanaŋgalen winde yek bembeyelen ma bekanaŋgalen sisiliŋ mulup ewe ku mimiyet kegok mge. \v 7 An Kilais nâmkiŋpemti ekmak tususu mge egalen keŋ itnaŋaŋ Kilaismak gakiyenok keyepmti yomgalen mama mimiyaŋ ku maatam kitik mamtazin. \v 8 Nin Kilaismak gakiwenn keyet penaŋaŋ mama mimi alakŋaŋ kapiyegak aikti masâpmnup. Kegok penaŋ sukwep nânup. \v 9 Nin Kilais egat yaŋaŋ nânuwen ek gakikiengatnan wage yaŋ bam ewe ku gakiwe. Gakiki windeŋaŋ kume togeyepm gakikiyaŋ egat mobotnaŋ ewe ku mimiyelen. \v 10 Bekanaŋgapmti gakiki kwep Zisasiyaŋ ke gakime delaŋ zeye. Yaŋ alak pi egaŋ mama mimi Kawawaŋaŋ nâmtikŋaŋ mimiyelen ke mamin. \v 11 Naman in ilinaŋgat kapigok nâpeŋ nâpeŋ mamambep inwan bekanaŋ ilak gakimti gaipeme weme pi ilak Zisas Kilaismak tusumti mama mimi Kawawaŋaŋ nâmtikŋaŋ mam ke mpeŋ mpeŋ mamambep. \v 12 Keyepmti yomgalen mama mimi keyaŋ ewe amobotnaŋ bemti ku indikdamuŋ mme keŋ itnaŋaŋgalen tikŋaŋ bekanaŋ ke ku mâbep. \v 13 In gakikiengatnaŋ indame wawatnaŋgapmti sekŋin ewe bekanaŋgalen mama mimien ketalasime sisiliŋ mulup ku mbe. Yek. In sekŋin Kawawaŋaŋ mama mimi nâmtikŋaŋ mamin keyet sisiliŋ kuwep mti sekŋinaŋ bekanaŋgat tikŋaŋ manâinen gaipeme weme Kawawaŋaŋ teŋ mama indandaŋaŋ keyet mulupmaŋ mbep. \v 14 In zii zet kandaŋan mamaipgapmti yek. Kawawaŋgalen keŋ taolet keyet kandaŋan mamaip keyepmti bekanaŋaŋ amobotnaŋ ku bemindewe. \s1 Nin mama mimi teŋ keyelen sisiliŋ mulup mbanup \p \v 15 Am notnaŋaŋ keŋinan kegok nâmti kapigok zeip mene, “Nin Kawawaŋaŋgalen keŋ taoletgalen kimbat keŋan tatnup. Ma naman zii zelaŋ zemndowe keyet keŋaŋ ku tatnup keyepmti nin bekanaŋ ewe mti mimiek mbanup.” Kegok zeip yaŋgut nin kegok ŋep ku zenzeyelen. \v 16 Msalengalen amobotnaŋ ŋeniyet tikŋaŋ nâmti zetnaŋ gawepumti egalen sisiliŋ an bemti mulupmaŋ mamip. Kogogapmti keŋ itnaŋaŋgalen zet gawepup beme ek sisiliŋ kumsamti gaki walelelen melo yaŋgut keŋ alakŋaŋgalen mama mimiyet tikŋaŋaŋ tazin ke gawepuwanik beme ek sisiliŋ kumsamti mama mimi teŋ ke titiyelen. In zet ke nâip, ma? \v 17 In eweŋan bekanaŋgat sisiliŋ mulup mkwabien ke ilak delaŋ zeye. Âpme pi in Kawawaŋ mâti mamti Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋgat kandaŋan mepmâbien. Yaŋ alak pi in zet ke timti mamaip keyepmti nin Kawawaŋgat wisikŋ zenup. \v 18 In mama mimi bekanaŋgalen kimbat keŋan mambienen kelak Kawawaŋaŋ kweselem indeme paselen kwawewetnaŋ. Kogok mti in mama teŋ keyet sisiliŋ kukuyet an bem indeme mamaip. \v 19 Kwitnaŋ kwitnaŋ nâmâtâtâgalen ŋoktikŋin windeŋaŋ ewe ku taindain keyepmti zet ŋen sisiliŋ mulup mimi keyet bem zema nâip. In eweŋan selin belin ma sekŋin ke ketalasime mama mimi mgasik mti zii zet aŋgosomti yom sepem igak igak keyet sisiliŋ mulup mti kileŋ penaŋ mamkwabien. Ya kan pi in selin belin ma sekŋin ketalasime mama mimi teŋgalen ma Kawawaŋaŋ mama mimi tikŋaŋ nâin keyet sisiliŋ mulup mit. \v 20 Eweŋan penaŋ in bekanaŋgalen sisiliŋ mulup mmamkwabien kan keyet mama mimi teŋaŋ ku indatam kitik mti tage. \v 21 In alak pigogat mama keyet nâmti sakambuk aigip keyepm mama mimi keyet penaŋaŋ pembenaŋ yek. Keyet sekŋan gwaen gakiki aiikgalen etaŋ tazin. \v 22 Âpme kan pigogat bekanaŋgalen tek ke kwalet topme Kawawaŋgalen am bemti maip. Mti keyet penaŋaŋ keŋ kwetetepmaŋ mama ke tiwien yaŋ bam maneti mama kanzizit ke tiwep. \v 23 Bekanaŋgat tosaŋaŋ teziŋ ŋandaŋen mebegalen âpme Kawawaŋgalen aŋgalaŋ gogot keyet penaŋaŋ Amobotnaŋ Zisas Kilaismak tusumti mama kanzizit ke tiwep. \c 7 \s1 Zet zemkawaŋ bembeyet zet ŋen awembiŋgat palen bem zenze zet zein \p \v 1 Kilaismagen notnne, neŋ zet kapi an zii zet nâmâtâtâtnaŋ ingat nâmti zeyap. In pigok nâip zii zelaŋ am alikmagen mulupmaŋ mam. Ekŋen gakikiŋaŋmagen yek. \v 2 Zet zesowap kapi zet zeya kangwayet bem zenzenok zesowap. Imbi ŋen apmaŋ ewe alik tazinen awembiŋ mama keyaŋ apmaŋmak tâm itdeme awembiŋ talup. Gakiki etaŋaŋ awembiŋ mama ke maelaŋgein. Mme imbiyaŋ keyet paleŋaŋ kwileki ŋen msât ŋep minn. \v 3 Âk imbi ke apmaŋ ewe alik ke mame ek katipemti met an ŋen wabe beme egaŋ awembiŋ mama walepme yomaŋmak bewe. Apmaŋ gakime awembiŋgalen tâtâ ke eleŋgewe. Âpme keyet palaŋaŋ an ŋen mewabe beme keyaŋ awembiŋ walepme yomaŋmak bein kegok ku bewe. \v 4 Keyepmti Kilaismagen notnne, nin bemzenze keyet yaŋaŋ kapigok nânâyelen, Kilais ek tewen kume gakiye kan keyet nin ekmak temakwep ndome gakiwannok. Mme zii zet keyet windeŋaŋaŋ nin ku ndatam tatagalen. Eneyet zii zet am gakikiŋaŋgalen zapat yek. Nin Zisas Kilais Kawawaŋaŋ gakikiengatnaŋ mme wage an keyelen zapat. Keyepmti nin zii zetgat kandaŋan ku tatnup; nin Kilaisiyet kandaŋan tati Kawawaŋgalen mama mimi ego egoŋaŋmak ke nin toŋaŋ bemti timamasâpmnup. \v 5 Nin an sekmak mambennen mama mimi bekanaŋgalen kimbalen tabenn kan keyet zii zelaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ mgasik mimiyelengat tikŋaŋ nânâ ke mme mamnup keŋ itnaŋaŋ ke tatndaingapmti yom mamnup. Kogok maminupgalen penaŋaŋ gakiki maaikndain. \v 6 Yaŋgut nin alak gakimti kwitnaŋ kwitnaŋ mandatamkitik mimtazin ke Kawawaŋaŋ kwelet ndein. Mme Zuda amgalen zii zelaŋ ŋen ewe ku ndatam kitik mti tazin. Keyepmti alak nin mama mimi tapmnup kapi nin Emetak Teŋaŋ ndamukulem mme mama mimi bekanaŋ katikpemti Kawawaŋaŋ mama mimi nâmtikŋaŋ mamin ke tapminup. \s1 Yomaŋ nâlen tususun Kawawaŋmagen tazin maantiin \p \v 7 Keyepmti am notnaŋaŋ zet ke nâmti kapigok mene tazeip, “Zii zet bekanaŋgat ŋotekŋaŋ.” Kegok zeip keyaŋgut nin kegok ŋep ku zenzeyelen. Zii zet ku tadak ze neŋ yomgat yaŋaŋ ku weyaŋ nâmâtâbak. Zii zelaŋ kapigok mandiindoin, \q1 “Geŋ am ŋengalen kwitnaŋ kwitnaŋ ku kakim tiwanik.” \rq (Kisim Bek 20:17)\rq* \m Zet ke zii zelen ku tadak ze kwitnaŋ kwitnaŋ kakim titi keyet yaŋaŋ ku nâmbak. \v 8 Yaŋgut bekanaŋgalen mama mimi ke zii zelaŋ mamaŋ bempeme, zii zelaŋ keŋnanen kwitnaŋ kwitnaŋ kakim titiyet ŋoktik omba penaŋ mamandain. Zii zet ku tadak benagen yom belakŋaŋ ŋenok benak. \v 9 Neŋ eweŋan zii zetpiŋ nânâpiŋ mambanen dolakŋaŋ penaŋ mam kwaban. Yaŋ bam neŋ zii zetgat yaŋaŋ nâmban kan keyet neŋ kakim titi ewan nâma yom beye. Kogok mme neŋ nâyap Kawawaŋgalen zimosetnan neŋ a yomtoŋ beyap. \v 10 Zii zelaŋ neŋ napmukulem mneme Kawawaŋmak mamayet zenzeŋaŋ ewanan zenzeŋaŋ keyet kataŋ ku mip egaŋ tususunn Kawawaŋmagen tazinen antinep. \v 11 Yom mimiyet tikŋaŋaŋ Kawawaŋgalen zii zet myembumti natetineme wa penaŋ zemti yom mamiap. Kegok mme Kawawaŋaŋ zii zetnanen egalen set mâbâgalen zenzeŋaŋ ke maaŋgosoyap. \v 12 Keyepmti nin pigok nânup, zii zet ikŋaŋ teŋ penaŋ ma Kawawaŋgalen mama mimi kwep kwep nin mimiyet zein ke esemteŋ ma dolakŋaŋ penaŋ. \p \v 13 Âpme zii zet dolakŋaŋ keyaŋ nâlen Kawawaŋmak tususun ku antineŋge. Kegok yek. Yomgalen mamayaŋ ikŋaŋ nâlen Kawawaŋmagen tususun antim nemti mama mimi bekanaŋ ikŋak ikŋak keŋan towege. Keyepmti yomgalen mama mimi keyaŋ zii zet dolakŋaŋ pi mgilik zeme yom bekanaŋ penaŋ ke mamsokbemkawaŋ bein. Egaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ dolakŋaŋ ke timti gakikiyet zapat neye. \s1 Bekanaŋaŋ sekŋ sambe sulume delaŋ zeye \p \v 14 Nin pigok nânup, Kawawaŋ ek zii zet keyet toŋaŋ; yaŋgut neŋ an msalengatnangapmti yomgalen mama mimiyaŋ naopeme tati egalen sisiliŋ mulup mamiyap. \v 15 Neŋ mama mimin mamiyap keyet yaŋaŋ penaŋ ku manâmâtâlap. Neŋ kwileki ŋen mimiyelen penaŋ manâyap ke ku mamiap ma kwileki ŋen maektalalap ke naman mamiyap. \v 16 Mti mama mimi mgasik penaŋ manzeap ke mamiap. Kogok mti zii zelaŋ mama mimi ku mimiyet zenzeŋaŋ ke kuluyayet ŋoktikŋnan gwaenen nâyaen zii zet esemteŋ elak ku mâti miya. \v 17 Keyepmti neŋ myuŋguŋgu mimiyelen tikŋaŋ ku nâyap keyaŋgut myuŋguŋgu ke mamiyap. Kegok miawen ke nâgât keŋnanen bekanaŋ mimiyet tikŋaŋ ewe tatnain keyaŋ keŋŋ tikok mpeme bekanaŋ mamiyap. \v 18 Neŋ pigok nâmâtâlap, nâgât keŋnanen baen kwileki dolakŋaŋ ŋen ku tazin penaŋ. Neŋ kwitnaŋ kwitnaŋ dolakŋaŋ mimiyelen manembein ke ku mamiyap. \v 19 Kwitnaŋ kwitnaŋ dolakŋaŋ msâgât penaŋ mamiyap ke ku mamiyap. Ma kwitnaŋ kwitnaŋ bekanaŋ ku msât zemtiŋgut naman ke mamiyap. \v 20 Bekanaŋ ku msât zempemtiŋgut mamiyap keyet yaŋaŋ kapigok. Ke nen mimiyet penaŋ nâmti bekanaŋ ke ku mamiyap. Yomgalen mama mimi keŋŋnan tazin keyaŋ tikok mneme mamiyap. \v 21 Keyepmti neŋmagen mama mimi kapigok masokbein elak nâmâtâlap. Neŋ mama mimi dolakŋaŋ msât manâyap yaŋgut mama mimi bekanaŋaŋ neŋ napaŋpaŋ mti mamtazin. \v 22 Penaŋ keŋnan baen Kawawaŋgalen zii zet keyet nâma tikŋaŋ penaŋ mambein \v 23 yaŋgut yomgalen winde sekŋ sambe suluŋti matazin. Kemak Kawawaŋgalen zii zetmak notn notn ku mti an âmalu manâyap. Mti bekanaŋgalen winde sekŋ sambe suluŋti matazin keyaŋ naŋgalaŋme egalen mka katikŋan matalap. \v 24 Neŋ an kembeŋ penaŋ. Kwiyaŋ sekŋ gakikiyelen zapat kembeŋaŋ keyetnan gilik zemnapbe? \v 25 Amobotnaŋ Zisas Kilais etaŋ sekŋ gakikiyelen zapalengatnan kwaletneyeyepmti keyet Kawawaŋgat sesewatsayap. Nenn keŋŋnaŋ penaŋ Kawawaŋgalen zii zetnaŋ gawepumti sisiliŋ mulup mamsayap yaŋgut keŋ itnaŋaŋaŋ bekanaŋgalen winde ke gawepumti sisiliŋ mulup mamsain. \c 8 \s1 Kilaisiyaŋ yomengatnaŋ gilik zemndatimti Emetak Teŋ ndaye \p \v 1-2 Emetak Teŋaŋ Zisas Kilaisiyaŋ ningat yomgat gakimti mama alakŋaŋ aikndaye ke windeŋaŋmak beme keŋ itnaŋaŋmak gakiki ninmagen ku kwakwagalen mulupmaŋ mam. Kilais Zisasiyaŋ yomgat dopmaŋ ke gakikiŋaŋaŋ mutumti nin ekmak tusumndeyepmti Kawawaŋaŋ nin ndikti zein, “In an ku zemindowan ma teziŋ ŋandaŋgat zapat ku mambep.” \v 3 Zii zet ke keŋŋ itnaŋaŋ keyaŋ windeŋaŋ mtopeme ninmagen mulup msâgât penaŋ olage. Zii zelaŋ nin ŋep ku ndamukulem mgeyaŋgut Kawawaŋaŋ nin ndamukulem msâgât set ŋen ewe aikge. Ikŋaŋgat Nemuŋaŋ penaŋ ke zempeme am bekanaŋ mimi ningalen sek sindem timti bekanaŋgat dopmaŋ gakiye. \v 4 Kogok mgeyepm nin keŋ itnaŋaŋgalen mama mimieset mebegalen yek. Set alakŋaŋ Emetak Teŋgalen set mâti zii zet gawepumti mama mimi teŋ Kawawaŋaŋ nâmtikŋaŋ mnen ke Emetak Teŋaŋ keŋnan mulup mme Kawawaŋgalen zii zet kegoset mamâtnup. \v 5 Mama mimi itnaŋaŋgalen seleset mamaip ekŋengat ŋoktikŋin temaŋ ma mama mimiŋin keŋ itnaŋaŋgalen mama mâti sekŋinaŋgat tikŋaŋ tazin ke etaŋ mamip. Ma Emetak Teŋgalen seleset mamaip ekŋen keŋin otnânâŋin ma mama mimiŋinan Kawawaŋaŋ ekŋenaŋ mama mimiyelen nâmtikŋaŋ minen ke mamip. \v 6-7 Emetak Teŋgalen mama mimi ke mâti minuwen Kawawaŋmagengatnaŋ keŋ sewakŋaŋ ma mama kanzizit ke maaikndain. Naman nembet kogogak keŋ itnaŋaŋgalen mama mimiyet maotnâip keyaŋ Kawawaŋ kasa msamti Kawawaŋmagen tususunn tazin ke maeleŋgein. Mme Kawawaŋgalen zii zet ku mamâlip. Eneyet ekŋenmagen winde keboŋ ke ŋen ku tat indain. \v 8 Am keŋ itnaŋaŋgalen seleset mamaip ekŋenaŋ Kawawaŋaŋ mama mimi mimiyet manâin ke ŋep ku mimiyelen. \v 9 Yaŋgut nin keŋ itnaŋaŋgalen mama mimiyaŋ ku ndadamuŋ mme tatnup. Nin Emetak Teŋgalen kogogapmti Emetak Teŋaŋ ndadamuŋ mti ndap mme Kilais egalen zapat bemti Kilaisiyelen Emetak Tenaŋ ningat keŋŋnan matazin. An ŋen Kilaisiyelen Emetak Teŋpiŋ main beme ek Kilaisiyelen zapat ku main. \v 10 Kogogapmti Kilais keŋŋnan tazinaŋgut sekŋ yom toŋaŋ kapi penaŋ gakiwe. Mme nan nâmamanaŋ Kilaismak mama kanzizit ke mepmambe, eneyet Kawawaŋaŋ Kilaisiyet pembenaŋgat mti nin an teŋ manzein keyet penaŋaŋ. \v 11 Âpme Kawawaŋ Zisas Kilais gakikiengatnan mme wage. Egaŋ kogogak in gakikiengatnaŋ mme wabep. Enenogat Emetak Teŋaŋ keŋinan bem indeyeyepmti egat Emetak Teŋaŋ am in gakikiŋaŋ ke kegok mme wabep. \s1 Emetak Teŋaŋ mme Kawawaŋgalen nemunambaŋane mambanup \p \v 12 Keyepmti notnne, nin mama mimi itnaŋaŋgalen set ku mâbâgalen. \v 13 In mama mimi itnaŋanen mâti mambep beme in walelet aikbep. Ma in Emetak Teŋgalen mama mimi dolakŋaŋ mâti mambep beme keŋ itnaŋaŋgalen mama mimi mgasik ke kume gakiwe. In mama mimi katikŋaŋ ke timti kwesiŋ mamti mambep. \v 14 Am ekŋen Kawawaŋgalen Emetak Teŋaŋ mama mimi dolakŋaŋ zeinen mâti mamip ekŋen ke Kawawaŋgat nemunambaŋane. \v 15 Nin Kawawaŋgat nemunambaŋane ma egalen Emetak Teŋaŋ ninmagen tazin keyepmti nin keŋŋ itnaŋaŋ sisiliŋ ku kumsasayelen ma Kawawaŋgat ku kiŋgagagalen. Nin “Kawawaŋgat Bipm,” kumti ekmagen nâmtalati mebegalen. \v 16 Nin Kawawaŋgat nemunambaŋane mamanup keŋ keyet nânâyet Emetak Teŋaŋ keŋnanen baenen zemkawaŋ mambemndein. \v 17 Nemunambaŋane mamanuwaŋ bam Kawawaŋgalen kwitnaŋ kwitnaŋ ke Kilaismak ninmak temakwep toŋaŋ bemti tiwanup. Ewan msalen pienen egaŋ sindem tiye keboŋagak nin sindem tiwanup ke epum timaneti Kawawaŋgalen mama ego egoŋaŋmak main ke nin keyegak mopmambanup. \s1 Bam nin mama ego egoŋaŋmak mambanup \p \v 18 Bamgat nin mama ego egoŋaŋmak Kawawaŋ ikŋaŋmak mambanup kemak alak msalen kapi mamti sek sindem tatinup eget ke sepem kwep yek. Bamgat mama tiwanup keyaŋ sebempemti mobotnaŋ penaŋ bein. \v 19 Keyepmti kwitnaŋ kwitnaŋ sambe Kawawaŋaŋ zeme sokbembeŋaŋ ekŋengat webebeŋin temaŋ penaŋ tatindainen ekŋen kan deyet nin Kawawaŋgat nemunambaŋaŋ mama ego egoŋaŋmak Kawawaŋ ikŋaŋmak mama ke ninmagen sokbembeyet nâpeŋ nâpeŋ talip. \v 20 Kwitnaŋ kwitnaŋ sambe masambuin ma bekanaŋ mambemâzin ke ilinaŋgat yomgat mti kegok ku masokbemindain. Kawawaŋaŋ ikŋaŋ kegok sokbembeyet zempeye. Enenogat yomaŋ sokbeme keyepmti kegok mge. Yaŋgut ekŋen sindemen kwesiŋ kegok tatagat ku nâmindendeŋaŋ. \v 21 Kwitnaŋ kwitnaŋ sambe Kawawaŋaŋ mge ekŋenaŋ kegogak gakim walet mamip. Ke katikpemti nin Kawawaŋgat nemunambaŋane mama ego egoŋaŋmak Kawawaŋ ikŋaŋmak tabanup keyen kotusumti mamayet webemtalip. \v 22 Nin nânup kwitnaŋ kwitnaŋ Kawawaŋaŋ mme sokbewien ekŋenaŋ kembeŋ palen mamti sek sindem temaŋ penaŋ imbiyaŋ nemba ambesâti manâip sepem kegok tatnâip. \v 23 Yaŋgut kwitnaŋ kwitnaŋ sambe Kawawaŋaŋ mge ekŋenaŋ etaŋ kegok ku mamip. Nin Kawawaŋaŋ Emetak Teŋ ndandaŋaŋ keŋŋnan tazin keyaŋ bamgat Kawawaŋaŋ ikŋaŋmak mamayet zeye keyet wembekat alaŋnok ndaye. Nin nemunambaŋane mamanup nin kogogak sek sindem timambe webe webe palen tapmanuwen wan kan keyet Kawawaŋaŋ ningat sosok zemkawaŋ bemndemti, “nemunambaŋane,” zewe keyet damuŋ mti tatnup. Mti kan keyet sekŋ gakikiyelen kapi mme alakŋaŋ ku gakikiyelen ke ndawe. \v 24 Kawawaŋaŋ sekŋ alakŋaŋ ku gakikiyelen ndasâgât zetik mge ma nemunambaŋane kwakwagat zetik mge ke alak kapigogat sosok ku mindame eknup yaŋgut ekŋen ke penaŋ enzililiŋaŋ tazin keyepmti nin ke titiyet nâmkiŋpemti webe webe palen mane eneyet kan denen ke ndandayet zeye e ewe tazin kegogapmti ku ekti yaŋgut nâmkiŋpepeen giŋgiŋ mti mamanup. \v 25 Penaŋaŋ sosok penaŋ ku masokbein yaŋgut nin ewe webepeŋ mamambanup. \p \v 26 Ningalen webembe keyet mukulem mimiŋaŋen Emetak Teŋ Kawawaŋ ndaye keyet keŋnan tazin egaŋ ningalen nukŋaŋ keyet mukulem mimiyet ninmak keŋ sindem kwep nâmti egaŋ Kawawaŋgat nin giŋgiŋ nâmkiŋpem tatagat Kawawaŋ windeŋaŋbeŋ mandundum sain. \v 27 Emetak Teŋ ek Kilaisiyelen am maŋge ekŋengalen nukŋaŋin nâmtazin ma Kawawaŋaŋ ekŋengat zigok mimindandayelen kogogak nâmtazin keyepmti keyet katnaŋ Kawawaŋaŋ indamukulem mimiyet mandunduin. Mme Kawawaŋ ek am keŋinaŋgat yaŋaŋ maekzinaŋ Emetak Teŋgalen dundundu ke manâin. \v 28 Nin nâmtatnup am Kawawaŋ gogot mamsaip ma amŋene ikŋaŋgat zapat mamayet nâmbiliwet indendeŋaŋ ekŋenmagen nukŋaŋ sokbein beme Kawawaŋaŋ nukŋaŋ keyet keŋan mulup mme nukŋaŋ keyaŋ zigoset amŋene kemagen pembenaŋ sokbembeyelen mulupmaŋ mam. \v 29 Nin nânup itnaŋaŋ Kawawaŋaŋ am Nemuŋaŋ Zisas nâmkiŋpewep ekŋen ke ombemindeme ikŋaŋgat beip. Mti am ekŋen ke mme ikŋaŋgat Nemuŋaŋaŋ mama mimi mge keyet kataŋ mamip. Kogok mamip egaŋ dalin temaŋ beme ekŋenaŋ ipmeniŋane bemti mamambep. \v 30 Kawawaŋ ek am ikŋaŋgat bembeyet ŋeŋaŋ nâmindemti ikŋaŋmak mamayet kumindatetime kobien. Egaŋ am ekŋen keyet zeye, “In an teŋ,” zemindemti sekŋin alakŋaŋ gakikiyaŋ ku mme waleletgalen ego egoŋaŋmak keyaŋ elimiak indewe. \s1 Kawawaŋgalen aŋgalaŋ gogot ninmagen delaŋ zenzeŋaŋpiŋ wemti wembe \p \v 31 Zet zeya keyet penaŋaŋ ilak zet kapiyaŋ mamaŋnok besâpm. Kawawaŋaŋ ninmageset tazin keyepmti an ŋenaŋ ningat tususu ekmagen tazin ke ku eleŋgem ndendeyelen. \v 32 Kawawaŋaŋ ikŋaŋgat Nemuŋaŋ ningat ketalasim ndaye. Kogogapm egat tusumti kwitnaŋ kwitnaŋ dolakŋaŋ ningat maman mukulem mimiyelen ke eyo ndawe. \v 33 Kawawaŋaŋ nin ikŋaŋgat bembeyet nâmti kumndatimti ikŋaŋegak ke an teŋ manzemndein keyepm nin Kawawaŋgat zikatnan zelen ku tatagalen. \v 34 Kilais Zisasiyaŋ ningat gakiye keyepmti an ŋenaŋ Kawawaŋmagen nin an bekanaŋ ŋep ku zemti zemndondoyelen. Kilais ek gakikiengatnan wageyaŋ alak pigogat kwizet buŋamŋaŋmak Kawawaŋgat betnaŋ penaset tati nin ndamukulem mimiyet mandunduin. \v 35 Kawawaŋgalen gogot Kilaisiyaŋ ningat mti msokbeye keyet keŋan tapmann kwitnaŋ kwitnaŋ ŋenaŋ ŋep ku ndamenzemndabe: \p Nukŋaŋ ikŋak ikŋak msalen nin mtotndendeyelen tazin keyaŋ \p ma sekŋ sindemaŋ keŋ nukŋaŋ palen mamayaŋ matim kozin keyaŋ \p ma nâmkiŋpepennaŋgapm sisipeŋpeŋ mindanda keyaŋ \p ma meuyet kambeŋ palen mama keyaŋ \p ma olat olat palen mama keyaŋ \p ma kwileki bekanaŋ ŋenaŋ ndawaletsâgât mbeyaŋ \p ma an ŋenaŋ ndome gakiwanup keyaŋ \p ma kwitnaŋ kwitnaŋ ekŋen keboŋaŋ Kilaisiyelen gogolen ŋep ku ndamenzemndabe. \v 36 Kawawaŋgalen Zet Zapat Itnaŋanen zet ŋen pigok zein keyet kataŋ kwitnaŋ kwitnaŋ masokbemndain. \q1 “Nin gâlengapmti kan kataŋ omba penaŋ mandawalet kwalip. Ekŋenaŋ nin ndikme sipsip maindoip keboŋ beme mandawalelip.” \rq (Sam 44:22)\rq* \m \v 37 Yaŋgut kwitnaŋ kwitnaŋ keboŋaŋ Kilaisiyelen gogolen ŋep ku menzemndenak. Nin Zisas ikŋaŋmak tatnup kegogapm kwitnaŋ kwitnaŋ keboŋaŋ mtot ndesâgât mnaŋgut ikŋaŋ ndamukulem mme windembeŋ tati nukŋaŋ ekŋen keyelen windeŋin kumann topme nin windennbeŋ matatnup. \v 38-39 Keyepmti ŋen kapigok nâmkatikpeyap, mama ma winde notnaŋ kapi kusowap ekŋenaŋ Kilaisiyelen gogolen ŋep ku menzem ndadagalen. \m Gakiki keyaŋ \m ma mama alak talap kapiyelen nukŋaŋ notnaŋ keyaŋ \m ma ensel windeŋaŋbeŋ ŋenaŋ ŋep ku menzem ndadagalen \m ma we nombeyaŋ nin mtot ndesât mamip ekŋen kegogak \m ma kwitnaŋ kwitnaŋ notnaŋ alak tapminup kapiyaŋ \m ma bam kwitnaŋ kwitnaŋ ninmagen sokbewe keyaŋ \m ma kwitnaŋ kwitnaŋ windeŋaŋbeŋ nin ndawaleletgalen talip zeip keyaŋ \m ma mundum gwaenen ŋen mot enzililiyelen nânik keyet \m ma mundum ŋen msat keŋaŋ towet enzililiyelen nânik keyaŋ \m ma kwitnaŋ kwitnaŋ Kawawaŋaŋ msokbeye keyaŋ Kawawaŋgalen aŋgalaŋ gogotnaŋgatnan ŋen ku menzem ndadagalen. Kawawaŋaŋ aŋgalaŋ gogotnaŋ keyet penaŋaŋ Amobotnaŋŋ Kilais Zisas ikŋaŋgat Nemuŋaŋ nâmpeme ningat mti gakiye. \c 9 \s1 Pâlaŋ Zuda am notnane indikti ekŋengat kembeŋ mimindeye \p \v 1 Emetak Teŋaŋ keŋnanen zet zesowap kapiyet mopmaŋbemti mkawaŋ beme nâmti ingat keyegak zemkawaŋ bemindasowap. Neŋ Kilaisiyelen an keyepm zet zesowap kapi dâsuki yek; penaŋ sukwep. \v 2 Kilaismagen notnne, ingat kembeŋ temaŋ penaŋ mti kan kataŋ keŋnan sindem penaŋ mambein. \v 3 Zuda am notnne sip kwep ekŋenaŋ Kilais nâmkiŋpepeyelen nâmti keyet sepaloŋaŋ nâgât palen Kawawaŋaŋ nukŋaŋ ŋen nanak mme keyet palengatnaŋ indamandame kosâgât nânak beme kegok ŋep mnanak. \v 4 Nin Islael am maŋge Kawawaŋaŋ ikŋaŋ nemunambaŋane ndatimti ikŋaŋgalen busatnaŋ saŋge soŋgaŋaŋmak yeŋsokŋne kemak ndat kopme ekbien. Mti Kawawaŋaŋ ekŋenmak zet zemtâtâyet nâmti zii zetnaŋ indame ekŋenaŋ ek etaŋ sesewatpepeyet zemindemti ekŋen indamukulem mimiyet ikŋaŋgalen buŋam zet zetik mimindame mmambien. \v 5 Ningat yeŋ sokŋine baenen mamkwabienen Kawawaŋgalen am maŋge katikŋaŋen ma ekŋen ke ningat yeŋsokŋne mamkwapme Zisas Kilais sokbeye ek ningalen sip butnaŋ. Yaŋ ke etaŋ yek. Ek kogogak Kawawaŋgat nemuŋaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ sambe keyet amobotnaŋin tazin keyet nin Kawawaŋgat kwizet buŋamaŋ mwati kan kataŋ masesewatpemamambanup. Ke penaŋ. \p \v 6 Zuda am notnaŋ ekŋenaŋ Kilais ku nâmkiŋpeipgapmti kapigok ŋep ku zewiek, \q1 “Kawawaŋ Abalaamak zetik mge ke penaŋepiŋ beye.” \m Kegok ku zenzeyelen. Eneyet Islael an penaŋ mama ke ekŋengalen siwenn sokbembe ke yek. Am Kawawaŋ nâmkiŋpeip ekŋenaŋ Islael maŋge penaŋ beip. \v 7 Abalaamgalen sip butnaŋ sambe yaŋgut ekŋen sambe keyaŋ Kawawaŋgalen zetik Abalaam mpeye keyet toŋaŋ ku bemâpbien. Am Kawawaŋaŋ zetik keyet toŋaŋ bembeyet ombemindeye ekŋen keyaŋ etaŋ Abalaamgat sipmaŋ butnaŋ bewien, “Aisakgalen nembayaŋ gâgât sokdine penaŋ bewep.” \v 8 Zet zeya keyet yaŋaŋ kapigok, nemba Abalaamgat iŋsokŋane zeip ekŋen ilindiŋ Kawawaŋgalen am ku beip. Nemba Kawawaŋaŋ Abalaamgat nembaŋane bembeyet zetik mti ombemindeye ekŋen keyaŋ Abalaamgat iŋsokŋane penaŋ beip. Zetik penaŋaŋ nembandi an Selamagen sokbemgawe kemagen sokbewe Ismael imbindaŋgalen sisiliŋ imbi keyelen nemba yek. \v 9 Zetik kapigok mgaŋgaŋaŋ, \q1 “Nup kan sakŋaŋ kangwayet eyoŋga sepem kwep kapigogak neŋ koti Sela imbindi m eleŋ belaŋ mpema nemba kambakmak tabe ke nemba an sokbemgawe.” \rq (Sokbembe 18:10)\rq* \m \v 10 Zet tusumti ewe kapigok zewi. Sip kwep ilinmagen muluwaŋ mamanamaŋ ŋen kapigok sokbeme Kawawaŋgalen zetik penaŋaŋmak beye. Lebekamagen sepem kapigok sokbeye. Egaŋ yeŋsokŋin Aisakmak mamti nemba pepet sokbewun. \v 11-12 Âpme nemba zut keyaŋ ewe ku sokbemti bekanaŋ ma pembenaŋ keyet yaŋaŋ nânâpiŋ tapmalu Kawawaŋaŋ mamidaŋgat kapigok zeye, \q1 “Datnaŋaŋ meniŋaŋgat sisiliŋ mulup mbe.” \rq (Sokbembe 25:23)\rq* \m Kawawaŋaŋ ikŋaŋ zetnaŋ katikŋaŋ bembeyet nâŋge keyet kataŋ nemba kwep ombempeyeyaŋ ikŋaŋgalen zet ke penaŋaŋmak bembeyet kegok mge. Nemba ikŋaŋgat pembenaŋgat yek. \v 13 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet keyet kapigok zenzeŋaŋ, \q1 “Neŋ Zekop nâmtikŋaŋ mti ombempewan. Âpme Isâ yek.” \rq (Malakai 1:2-3)\rq* \m \v 14 Am notnaŋaŋ zet ke nâmti kapigok mene zewiek, “Kawawaŋaŋ egatmagen mulup teŋ penaŋ ku mge.” Zet kegok ŋep ku zenzeyelen. \v 15 Kawawaŋaŋ Mosesiyet zet pigok dunduye, \q1 “Neŋ an ŋen aŋgalaŋ gogot mpesâgât nâmti ŋep aŋgalaŋ gogot mpewap. Ma ŋen keŋ taolet msasâti ŋep msawap.” \rq (Kisim Bek 33:19)\rq* \m \v 16 Keyepmti amgat windeŋin ma ekŋengat mama mimiŋ dolakŋaŋ mme keyepm Kawawaŋgat keŋaŋ ekŋengat beme ku mam. Kawawaŋ am ikŋaŋgat bembeyet maombemindein ke aŋgalaŋ gogot nânâŋak mam. \v 17 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen Kawawaŋaŋ Palaoyet zet pigok dunduye, \q1 “Neŋ geŋmagen kwitnaŋ kwitnaŋ mgawap keyaŋ nâlen winde msokbeme kwizet buŋammnaŋ msat kataŋ mebet kopme nâmbep.” \rq (Kisim Bek 9:16)\rq* \m \v 18 Keyepmti Kawawaŋgat yaŋaŋ kapigok nânup, “Ek an ŋen aŋgalaŋ gogot mpepeyet nâmti ŋep aŋgalaŋ gogot mpein. Ma ŋen zetnaŋ ku nâme ikŋaŋgalen keŋ ke mâti nâmpeme keŋin katikŋaŋ beme mamaip.” \p \v 19 Geŋ nâgât zet zeya kangwayet kapigok mene yaŋkwesiwek, “Kawawaŋaŋ nâmneme keŋŋ katik mmaya keyet naman kwilekiyet Kawawaŋaŋ mama keyet zem nonoyelen? Egaŋ nâmneme keŋŋ katik mmaya, e?” \v 20 Amnaŋ kwilekidaŋgat Kawawaŋgat zetnaŋgat zet mobotnaŋ msamti zewanik? Menzimaŋ zigoset an weyaŋge egat pigok zewe. “Geŋ zigogapm sepem kaboŋ kapi naweyaŋbanan?” \v 21 Neŋ zet zesowap kapiyet in neŋmak keŋ kwep beseip e nâyap. An menzim tosi weyayaŋ egaŋ ampambet sakam kwep mti menzim ŋen weyaŋsât nâin beme egaŋ menzim ziboŋ ma ziboŋ weyaŋsât nâp ke weyaŋep. Menzim tosi mobotnaŋ ŋen weyaŋep ma menzim ŋen kan kataŋ meu timbumbuyelen weyaŋep ilak an weyaŋep egat betnan tazin. \v 22-23 Neŋ bemzenze zet an menzim maweyaŋzingat palen bemzeya e nin Kawawaŋaŋ ammagen mulupmaŋ mam keyet yaŋaŋ nânâyet nâmti zeya. An menzim weyayaŋaŋ ikŋaŋgat keŋaŋgat nânâŋak menzim ziboŋ ma ziboŋ weyaŋzin keyet kataŋ Kawawaŋaŋ ikŋaŋgat keŋaŋgalak Zuda am ma am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ nânâŋak kwitnaŋ ŋen mimindasâgât mamindan. Kawawaŋaŋ Zuda am ekŋengat nâmti kan teepmaŋ indame ekŋenaŋ yom mti Kawawaŋaŋgat ku otnâme keyaŋ Kawawaŋaŋ am Zuda maŋge ku sokbembeŋaŋ egalen ŋenzinziŋ ke eekgalen nâmti Zuda am ketalat indeme walelet aiikgalen nâŋge. Mti naman am maŋge ŋen ekŋenmagen Kawawaŋaŋ muluwaŋ mamanamaŋ sepem ikŋak notnaŋ mgeen ke aŋgalaŋ gogotnaŋ beke eekgalen mge. Ekŋen kegok mimindayeen ekŋenaŋ Kawawaŋmak mama ego egoŋaŋmak Kawawaŋ ikŋaŋmak mamayet nâŋge ke eweŋan baen nâmbiliwapme weŋge. \v 24 Kogogapmti Zuda am nin etaŋ Kawawaŋaŋ aŋgalaŋ gogotnaŋ mamayet ku ombemndeyet am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋen kogogak egalen aŋgalaŋ gogolen mamayet ombemindeye. \v 25 Keyet golaŋ zenze an Osiayaŋ Kawawaŋgalen zet ŋen kapigok zeye, \q1 “Am maŋge ku indatiwen ekŋen nâlen am maŋge kegok zemindeyap. Ma am maŋge ke neŋ gogot ku mimindawan ekŋen ke neŋ gogot mimindamti, ‘Nembanne,’ zewap.” \rq (Hosea 2:23)\rq* \m \v 26 Ma Kawawaŋaŋ kogogak Osiayet zet ŋen kapigok zeye, \q1 “In nâlen am yek zenzeŋaŋaŋgut in am msat kainde mamaip in amnaŋ, ‘Kawawaŋgat nemunambannane,’ zemindewep.” \rq (Hosea 1:10)\rq* \m \v 27 Mti Aizaya egaŋ Islael ekŋengat yayaŋ mti kapigok zeye, \q1 “Islael egalen alikŋane tu ganzenan nelum gambibik tazin keyet kataŋ sokbesâgât nâmti ŋep sokbewewaŋgut Kawawaŋaŋ keyet keŋanen maŋge isikŋaŋ bugan indatiwe. \v 28 Amobotnaŋgalen bimbim zetnaŋaŋ penaŋaŋ msalen muwaŋ memendepmak mme penaŋaŋmak bemâpbe.” \rq (Aizaya 10:22-23)\rq* \m \v 29 Aizayayaŋ itnaŋaŋ zet ŋen kapigok zeye, \q1 “Kululuŋengalen an kasa kuku maŋge temaŋ ekŋengalen Amobotnaŋaŋ ninmagengatnaŋ am notnaŋ ŋen ku katikindeme tabiek ze Sodom ma Gomola mkaengatnaŋ am egegalen sepem penaŋ bewenek.” \rq (Aizaya 1:9)\rq* \s1 Islael am ekŋenaŋ mama mimi teŋ penaŋ mamayet olapme beeye \p \v 30 Keyepmti nen zet kapigok zemdelaŋ zesowap, am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ kopa mame Kawawaŋgalen zelaŋ koindaikme keŋ gilik zenze sakwep aikbien eneyet yominaŋgat ekme nukŋaŋ beme Kawawaŋmagen nâmkiŋpemti Zisas Kilais ek ekŋengat mti gakiye e nâmkiŋpewien. \v 31 Âpme Islael am ekŋenaŋ Kawawaŋaŋ indikme an teŋ kwakwatgalen setnaŋ zii zet etaŋ gawepumti mama manâmtemienaŋgut Kawawaŋaŋ an ŋenaŋ set kegoset mamamti egalen am ku bembeyelen zeye. \v 32 Ke yaŋaŋ kwilekiyet kegok mbien? Ekŋenaŋ nâmkiŋpepeŋin Zisasmagen ku bemti zii zet etaŋ gawepumti an teŋ kwabanup manâmtemien. Mti nanzaŋ selen tazin ekŋenaŋ ekti sebempemti mebegalen Kawawaŋaŋ peme koti ekŋengat yomgat gakiye ke ku nâmkiŋpemti Kilaisiyaŋ ekŋengalen nanzaŋ selen ulugaluk tapme ku nâmkiŋpepgapmti ime uluk zeme topmaindon. \v 33 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋane pigok zein, \q1 “Nâip, neŋ Saion Kalaŋan nanzaŋ ulugaluk ke am ime uluk peme indawaleletgalen kataŋ nâmti beyap. Âpme an ŋenaŋ Zisas nanzaŋ ulugaluk nemboŋ ke nâmkiŋpewe an ke Zisasiyaŋ ku bamkumpewe.” \rq (Aizaya 8:14; 28:16)\rq* \c 10 \s1 Islael am ekŋenaŋ Kawawaŋgalen mama mimi teŋ penaŋ ke ku tiwien \p \v 1 Kilaismagen notnne, neŋ Kawawaŋaŋ Islael amŋane ewe keŋin gilik zeme indatitiyet kembeŋ nâmti kan kataŋ Kawawaŋgat mandundum sayap. \v 2 Ekŋenaŋ Kawawaŋ sisiliŋ msasayet windeŋin tazin ke maindikgapgapmti kegok zeyap, yaŋgut ekŋenaŋ Kawawaŋaŋ ekmagen kokogat set nâŋge ke ku mamâlip. \v 3 Ekŋenaŋ Kawawaŋmagen meti yompiŋ bembe keyet setnaŋ makandalip. Keyepmti ilinagak dolakŋaŋ bembeyet mulupmaŋ mti ekŋenaŋ Kawawaŋ am indamukulem mme teŋ makwalip an ke mabamkumpeip. \v 4 Kilais egaŋ zii zet amnaŋ zii zet gawepumti teŋ kwabanup nâmti mulup mamip keyet ŋoktik kume totogat koge. Kegok mti am indamukulem mme Kawawaŋ nâmkiŋpemti an teŋ kwakwagalen setnaŋ beye. \s1 Kawawaŋaŋ am sambe gilik zemndatitiyet manâin \p \v 5 Zii zet gawepumti mama keyet Moses egaŋ zet pigok kuye, \q1 “An ŋen zii zetgalen set mâpme delaŋ zenak beme egaŋ mama kanzizit keeset tinak.” \rq (Wok Pris 18:5)\rq* \m \v 6 Ma Mosesiyaŋ zet ŋen amnaŋ nâmkiŋpemti teŋ bembeyelen keyet zet pigok zeye, \q1 “An ŋenaŋ kululuŋen ku moti Kilais wat topme amnaŋ teŋ bembeyelen zetnaŋ diindondoyelen mowatobe.” \m \v 7 Ma am ŋenaŋ Kilais gakikiengatnaŋ towakwapme amnaŋ teŋ bembeyelen keyet zetnaŋ diindowe, \q1 “Kogok ku mimiyelen enenogat Kilais ilak kululuŋengatnaŋ toti gakimti wage.” \m \v 8 Keyepmti Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen meluwaŋ kapigok kukuŋaŋ tazin, \q1 “Kawawaŋaŋ am mme teŋ bembeyelen keyet buŋam zapatnaŋ enzililiŋaŋ yek; sokŋaŋ tazin. Ke zikalinan mama kuip mti keŋinan ke nâmkiŋpepeyelen ma dembusekŋinan zet keyet zenâ zenâ tuŋguwinan mimiyelen.” \rq (Zii Zet 30:11-14)\rq* \m Ke zet nin nâmkiŋpepeen timet ndendeyelen zet. \v 9 Keyepmti zet zenzeŋinan, “Zisas ek Amobotnaŋ,” ke zemkawaŋ bewep. Ma Kawawaŋaŋ Zisas mme wage keyelen zet keŋinan nâmkiŋpemeŋgut Kawawaŋaŋ ingat, “An teŋ,” zemindemti mme ikŋaŋgat nembaŋaŋ bewep. \v 10 Keŋin penaŋaŋ Zisas nâmkiŋpewewen an teŋ bewep. Ma dembusekŋinan Zisas Kawawaŋaŋ An in mukulem mimiyet peme toti indage kogok zemkawaŋ bewewen in an teŋ talip bein. \v 11 Keyepmti Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen kapigok meluwaŋ kukuŋaŋ, \q1 “An Zisas nâmkiŋpewe an ke Zisasiyaŋ ku bamkumpewe.” \rq (Aizaya 28:16)\rq* \m \v 12 Kogogapm am sambe nin zet keyet kandaŋan tapmann delaŋ zein. Zuda am ma Glik am ekŋen sepem igak igak penaŋ ku beip. Zisas kwep etaŋaŋ ningat Amobotnaŋ temakwep mamamndain. Mti am ŋenaŋ egaŋ mukulem mimindendeyelen nâmti mandundum saip ekŋen taolet mamindain. \v 13 Zet ke Kawawaŋgalen Zet Itnaŋaŋaŋ bandim mti pigok zenzeŋaŋ, \q1 “Am ŋenaŋ Amobotnaŋaŋ yomaŋ katikpepeyelen dundum sawe beme an ke yomaŋ katikpewe.” \rq (Zoel 2:32)\rq* \m \v 14 Ekŋenaŋ Amobotnaŋ Zisas ku nâmkiŋpeip keyaŋ zeinen ekŋenaŋ egaŋ yomin peme mebegat ku mandundum saip. Mti nan ekŋenaŋ Kawawaŋ zetnaŋ ku nâmbien benak beme zigoset egat nâmkiŋpewiek? Ma an ŋenaŋ Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ ke timti ku met diindonak beme zet ke zigok nâmbiek? \v 15 Ma am ŋenaŋ buŋam zet mmebegalen an ŋen ku indeme mebiek benak beme buŋam zet ke zigok nâmbiek? Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen kapigok meluwaŋ mimiŋaŋ tazin, \q1 “Am Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ Nemuŋaŋ ningat Amobotnaŋ nin ndamukulem mimiyet peme toge an zet ke timti ninmagen kobien ekŋen keyaŋ muluwaŋ pembenaŋ penaŋ mip.” \rq (Aizaya 52:7)\rq* \s1 Islael am Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋgalen mama mimi dolakŋaŋ ku mâbien \p \v 16 Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ am sambe ilinsakwep penaŋ ku gawepuwien keyepmti golaŋ zenze an Aizayayaŋ pigok zeye, \q1 “Amobotnaŋ buŋam zapat zemkawaŋ bembeŋaŋ an ke am sambeyaŋ ku nâmkiŋpewien.” \rq (Aizaya 53:1)\rq* \m \v 17 Keyepmti nin kapigok nânup, Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zemkawaŋ beme nânup keesetgatnaŋ nâmkiŋpepe maaikndain. Ma nan am ekŋen keyaŋ Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ Kawawaŋaŋ Kilais ningapmti peme toti gakimti ndage zet ke zemkawaŋ beme nin nânup am ekŋen ke Kawawaŋaŋ zemindeme ninmagen kobien. \v 18 Yaŋgut notnaŋaŋ in kapigok mene nâgât zesâip, ekŋenaŋ Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ Zisas Kilaisiyet zein ku nâmbien. Ke penaŋ yek. Sam Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet ŋen kapigok tazin, \q1 “Msat sambe buŋam zapat timti zempalakŋaŋ bemepme amnaŋ nâme delaŋ zemâge. Buŋam zapat keyaŋ msat ilindiŋ bemisikti msat beŋan eyo mepme kopmâge.” \rq (Sam 19:4)\rq* \m \v 19 Yaŋgut ewe tusumti yaŋkwesisowap, “Islael am ekŋenaŋ zet kapi ku nâip ma zigok?” Kegok yek. Ekŋenaŋ zet kapi nâmtalip. Ŋeŋaŋ Mosesiyaŋ zet pigok kuye ke zemkawaŋ bewi, \q1 “Neŋ am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ indatima ekŋenaŋ nen nâmkiŋpem neme ekŋengat dolakŋaŋ nâmindema in ke egomti nâmbekam bemnembep. Neŋ am ekŋen nânâŋinpiŋ indatima in keyet nâmbekam bemti ŋenzinziŋ mbep.” \rq (Zii Zet 32:21)\rq* \m \v 20 Naman bam Aizayayaŋ kiŋgagapiŋ zet windeŋaŋbeŋ kapigok zeye, \q1 “Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ nâgât ku natimamat mulup mbienaŋgut ekŋenaŋ nâmkiŋpemnewien. Am nâgât zem timapmapiŋ mambien ekŋenmagen sosok sokbemindawan.” \rq (Aizaya 65:1)\rq* \m \v 21 Mti Aizayayaŋ Islael am ekŋengat zet pigok meluwaŋ mge, \q1 “Neŋ am zet kululu ma zet gaipupuŋin yek ekŋengat kan teepmaŋ neŋmagen gilik ze kokogalen damuŋ tati bet talalaŋ mimindamti matalap.” \rq (Aizaya 65:2)\rq* \c 11 \s1 Kawawaŋaŋ Zuda am keŋ taolet mimindasâpm \p \v 1 Kawawaŋaŋ Islael am ekŋengat keŋaŋan zigok manâin keyet zetnaŋ kapi zesowap. Kawawaŋaŋ amŋene ku bamkumindeye. Kawawaŋaŋ ekŋen ku katimindeye. Yek penaŋ. Neŋ kegogak Islael an mamayap. Neŋ Abalaamgat iŋaŋ ma nâgât yaŋŋ omâtâbagen met Benzamin am maŋge kemagen pataŋ zenak. \v 2 Kawawaŋaŋ amŋene ombemindemti indatiye ke ku kandat indeye. In Ilaizayet Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet zapatnaŋ tazin ke in makumti manâip. Ilaiza egaŋ Islael am ekŋengat ŋenzinziŋ nâmindemti Kawawaŋgat pigok dunduye, \q1 \v 3 “Amobotnaŋ, ekŋenaŋ golaŋ zenze andine indom walet mti sâpe sâpe bumbu mundumdi kume epeem temege. Âpme pi neŋ nenak mama kegogak nosâgât tazeip.” \m \v 4 Kogogapm Kawawaŋaŋ zet dopmaŋ kapigok dunduye, \q1 “Geŋ kwep yek. Neŋ am 7,000 indaaŋgalaŋma nopiom Bal ku sesewatsamti tapmaip.” \rq (1 Kiŋ 19)\rq* \m \v 5 Âpme kan pigogak Kawawaŋaŋ Islael am isikŋaŋ bugan keŋ taoletnaŋgapmti aŋgalaŋ ndeme mamanup. \v 6 Nnaŋgat mulupgat dopmaŋgapm ku ndatiye. Egaŋ keŋ taoletnaŋgapmti ndatiye. Nin nnaŋgat mulupnnaŋgat dopmaŋ zewenek beme Kawawaŋgalen keŋ taolet ke penaŋepiŋ benak. \v 7 Keyepmti nin kapigok ŋep zenzeyelen, Islael am ekŋenaŋ Kawawaŋmak teŋ mamanup nâmbienaŋgut Kawawaŋaŋ indikme ekŋenaŋ teŋ mama ke titiyet tim yape yape mbien. Indamakum titiŋaŋ ekŋenaŋ etaŋ teŋ mama ke aikbien. Notnaŋ sambeyaŋ Zisas ku manâmkiŋpeip kegogapmti ekŋen keŋin katikŋaŋ beme maip. \v 8 Kogok sokbemindayelen Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen pigok zein, \q1 “Kawawaŋaŋ keŋin myuŋgum indeme zikalin taegiwaŋgut mme beŋaŋnok bewe. Ma wakŋin tatnâiwaŋgut bekekekŋaŋnok bewe. Kegok mimindame mambienaŋ ewe mamamkwalip.” \rq (Zii Zet 29:4; Aizaya 29:10)\rq* \m \v 9 Naman Dewilaŋ kegogak Kawawaŋgat pigok dunduye, \q1 “Islael am ekŋenaŋ Kawawaŋaŋ ningat nâmtikŋaŋ mamm nânâ manâip keyaŋ ilinaŋgat aŋkapipilinok beme ŋoktikŋin nâip keyet penaŋaŋ ku msokbeme keyaŋ indowe. Ma nin Kawawaŋgalen zii zet timama toŋaŋ manâip keyaŋ aŋkapipit ŋandolopmaŋ soŋgom bimane tim tapme gakisât mammnok nânâŋin keyaŋ nukŋaŋin beme bekanaŋgat dopmaŋ mutumindawe. \v 10 Ekŋen zikalin beŋaŋnok beme ŋep ku ekmâtâbep. Âpme geŋ Kawawaŋ nukŋaŋ indawanik keyaŋ bisekaselin mututuŋaŋnok bewe keyaŋ kwesiŋ matamambe.” \m Dewilaŋ Kawawaŋgat kogok dunduye. \rq (Sam 69:22-23)\rq* \s1 Kawawaŋaŋ Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ indatiye \p \v 11 Keyepmti nin keŋŋnan pigok ku nâmbanup, Kawawaŋ ek ilak amŋane Zuda nanzaŋ ulugaluk selen amnaŋ ekti sebempepeyelen ke imti toindome egaŋ ekŋengat keŋaŋ teeŋaŋ beye. Yegat. Kawawaŋ egok mnen am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ Kawawaŋ nâmkiŋpepeyelen nâmti kan tusumindain. Kawawaŋaŋ kegok mme Zuda am ekŋenaŋ ke ekti keŋin walatme Kawawaŋinmak mamayet tikŋaŋin sokbemindame kot ekmak tusumti mambep. \v 12 Zuda am ekŋenaŋ nanzaŋ ulugaluk amnaŋ ekseseyet Kawawaŋaŋ bempeye ke ekti ime ulukpeme toindoye. Kan keyet Kawawaŋaŋ am msat sambe ekŋenaŋ Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ keyaŋ koindaikme nâmkiŋpepe aikbien. Yaŋgut nâmbak, Zuda am ekŋenaŋ gilik zemti Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ ke eknâmti nâmkiŋpepe aikbep beme keyet palaŋanen am nin sambemagen Kawawaŋmak mama eyaŋ lembimti wembe. \p \v 13 Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ingat zet kapi diindoma nâit. Neŋ ingalen an Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ timamayet an ombem neŋge keyet nâma mobotnaŋ penaŋ bein. Kogogapmti neŋ Kawawaŋaŋ inmagen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ ke diindondoyet zemneme takum indayap. \v 14 In Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ diindoma keeset mene nanaŋgat sipm butnaŋnne keŋin puŋpuŋ mme yomin ekme topme Kawawaŋaŋ gilik zemindatitiyelen dundum sawep. \v 15 Kawawaŋaŋ Zuda am katikindeye kan keyet egaŋ msat kataŋ am sambe indatime ekmak keŋ kwep bembeyet nâmti mge. Ya bamgat Zuda am ekŋenaŋ Kawawaŋaŋmagen gilik zemkopme indatiwe beme ekŋenaŋ gakikiengatnan walip sepem kegok bewe. \v 16 Abalaamak Aisakmak Zekop ekŋen Kawawaŋaŋ ikŋaŋgat anene zemindeye keyepmti am maŋge ekŋenmagengatnaŋ sokbembeŋaŋ Zuda am ekŋen kogogak Kawawaŋgat amŋane beip. Enenogat am ekŋen kapiyet yaŋin Kawawaŋaŋ ikŋaŋ yaŋbemti ombemindeye ke tep teŋgat yaŋaŋnok beip. Mme tepgat betnaŋne kegogak teŋ mama ke tiip. \v 17 Âpme Kawawaŋaŋ olip tep betnaŋ notnaŋ eleŋgem time mege. Zuda am kogok miindemti in olip zupmaŋgat betnaŋ antim olip tep ŋotekŋaŋ kwep keyet kot tusumindeye. Âpme in Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ in olip zupmaŋgat betnaŋ keyaŋ kot tepgat tuŋaŋ pembenaŋ in tim nimti pembenaŋ tapmaip. \v 18 In olip zupmaŋgat betnaŋ in olip penaŋgat betnaŋ etum toweweŋaŋ ekŋengat nâmindeme tototnaŋ ku beme ilinaŋgat sekŋin ku mmobep. Kegok mamip beme pigok nâit, tewaŋ tu meuŋaŋ betnasetgatnaŋ koti kindiŋanen kumapelaŋguin yek. Kindiŋasetgatnan kwati sinaŋ betnaŋ mapelaŋguin. \v 19 Neŋ kegok zema in nembetnaŋ kapigok mene zewiek, “Kawawaŋaŋ nin tusumndesâgât nâmti betnaŋ itnaŋaŋ antu time mepmâge.” \v 20 Ke ŋep zeip yaŋgut Zuda am ekŋen ke tati nâmkiŋpepe ku aikbiengapmti antum indemti ekŋengat munduminan in nâmkiŋpepe aikbien keyepmti tusumindeme talip. Keyepmti in ilinaŋgat sekŋin mmobopiŋ mamti eksewep. \v 21 Kawawaŋaŋ olip betnaŋ penaŋ ku aŋgalaŋ indeye. Âpme in olip zupmaŋgat betnaŋaŋ in mobotnaŋ mbewen in Kawawaŋaŋ kegogak tususuŋin ekmagen tazin ke eleŋgem indewe. \v 22 In Kawawaŋgat yaŋaŋ penaŋ ku nâmâtâlip. Egaŋ am keŋ taolet mamimindainen bakbak palen mamin. Ma am ŋen kasa mimindasâti bewelep kwisak palen mamimindain. Am Kawawaŋgalen mama mimi ku mamâlip ekŋengat kasa mamiminden ma in nâmkiŋpewien keyepmti in bakbak mimindeme tapmaip keyepmti Kawawaŋgalen mama mim eksemti mmambep. Kogok ku mbep beme egaŋ ingat zewe, “Neŋ in ku nâmindeyap.” \v 23 Âpme betnaŋ itnaŋaŋ atum time mebetnaŋ ekŋenaŋ keŋ katik penaŋ ku tabep ma Kawawaŋmagen gilik zemti nâmkiŋpewep beme egaŋ indatimti tusum indesât ŋep tusumindewe. \v 24 Kegogapmti in olip zupmaŋgat betnaŋ mti olip mtawenaŋgat palen tusumindeye kegogak Kawawaŋaŋ olip mtawenaŋgat betnaŋ eleŋgempeye ke ewe mkwat tusumpesât nâmbe beme sewak mkwat tusumindewe enenogat olip yaŋaŋ e olip mtawenaŋ. \s1 Kawawaŋaŋ am sambe keŋ taolet mamimindain \p \v 25 In ilinaŋgalen nânâen tusumti manâmyuŋgupgapm Kawawaŋaŋ Zuda am ekŋengat nâmbiliwepme tazin ke zemkawaŋ bema in am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ in kapigok nâit. Ekŋenaŋ Kawawaŋ bamkumpewien kan keyet in Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ in sambe ke Kawawaŋaŋ ombem indeme koti Kawawaŋ nâmkiŋpepeyet indame tapmaip keyet sekŋin mmobopiŋ. \v 26 Kawawaŋaŋ Zuda am ewe gilik zemindatisâpm kan ke ewe kabigok. Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenmagengatnaŋ Kawawaŋaŋ ikŋaŋgat ombemindeye ekŋen sambe keyaŋ nâmkiŋpemeŋgut kan keyet Zuda am sambe Kawawaŋ nâmkiŋpeme gilik zemti indatiwe. Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen pigok meluwaŋ mimiŋaŋ tazin, \q1 “Saion mkaengatnan Weyeyaŋ An ŋen koti Zekopgalen iŋsokŋane yomengatnaŋ gilik zem Kawawaŋmagen kopme yomin katikpesâpm.” \m \v 27 Kawawaŋgalen zet ŋen ekŋengat kapigok zeye, \q1 “Neŋ ewe yomin zulupma mepme ekŋenmak tâtâ alakŋaŋ ewe mbap.” \rq (Aizaya 27:9)\rq* \m \v 28 Zuda am ekŋenaŋ Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ bamkumpewien keyepmti Kawawaŋaŋ ekŋengat kasaŋin beye. Yaŋgut eweŋan Kawawaŋaŋ yeŋsokŋin Abalaam, Aisak ma Zekop ikŋaŋgat zapat ombemindeye keyepmti ekŋenmak zetik mge keyet nâmti keŋ taolet mamimindain. \v 29 Kawawaŋaŋ Zuda am ŋenemak zetik mge ke kanda kume zet tim yape yape ŋep ku mimiyelen. Zetnaŋ zeye ke bandim mti penaŋaŋ mme sokbewe. \v 30 Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ in eweŋan Kawawaŋ ku nâmtiyepm zetnaŋ kulumti mamamtemien. Âpme Zuda am ekŋenaŋ Kawawaŋmak mamayet wisat mme egaŋ naman in indatime egalen aŋgalaŋ gogot keŋan kwabienaŋ mamaip. \v 31 Mme nan Zuda amnaŋ in eweŋan mambienok Kawawaŋ tazin e nâmtiŋgut egat zetnaŋ nâmti ku manâmkiŋpeip mme in Kawawaŋaŋ aŋgalaŋ gogot in mamimindain. Yaŋgut ekŋenaŋ gilik zemti Kawawaŋ nâmkiŋpeme egaŋ kogogak Zuda am ekŋen aŋgalaŋ gogot mimindawe. \v 32 Zuda ammak am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋen ilinsakwep Kawawaŋgat zimosetnan a yompaŋset bemâbien. Kogok mame Kawawaŋaŋ ilinsakwep kembeŋ mimindamti aŋgalaŋ gogotnanen indatim kwat indeme tapmaip. \s1 Nin Kawawaŋgat kwizet buŋamaŋ mimwatonzempewanup \p \v 33 Wakae, Kawawaŋgalen nânâ ma egalen ŋoktik ke temaŋ penaŋ tu temaŋ bekeboŋ. Zemdelaŋ zenzeŋaŋgat yaŋaŋ ke am ŋenaŋ yaŋaŋ ŋep ku nâmâtâtâgalen. Ma mulup mimiŋaŋgat yaŋaŋ kegogak am ŋenaŋ ŋep ku eknâmâtâtâgalen. \v 34 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet kangwayet kapigok zein, \q1 “Amobotnaŋgat keŋanen zet tazin ke an ŋenaŋ ŋep ku nâŋge. Ma egaŋ zet tazeme an ŋenaŋ ku mukulem mpemti zeye.” \rq (Aizaya 40:13)\rq* \m \v 35 Zet ŋen ewe kapigok zein, \q1 “Ma an ŋenaŋ kwitnaŋ ŋen ŋeŋaŋ msayeyaŋ keyet dopmaŋ mutumsawe?” \rq (Zop 35:7; 41:11)\rq* \m \v 36 Kwitnaŋ kwitnaŋ ekmagengatnaŋ etaŋ makopmâzin. Egaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ sambe keyet ŋotekŋin bein ma egaŋ keyet damuŋin bein ma kwitnaŋ kwitnaŋ sambe mge keyet nin egat kwizet buŋamaŋ mwawagalen kegok mti sesewatsapeŋ mamambanup. Ke penaŋ. \c 12 \s1 Nin keŋ ma sekŋ Kawawaŋgat sâpe sâpenok sawanup \p \v 1 Kilaismagen notnne, neŋ Kawawaŋ aŋgalaŋ gogotnaŋgapmti zet nanaŋaŋ ŋen zema nâit. In keŋ sekŋin Kawawaŋgat sâpe sâpenok ke teŋ ewe segen alik kapi tapmamti ketalasime egat etaŋ bewe. Mme in ilin sâpe sâpeŋin nemboŋ ke Kawawaŋaŋ ekme oli oliŋaŋmak nâmtikŋaŋ min keyet kataŋ wembe. In kogok mip keyaŋ Kawawaŋgat sesewatsaip keyet kataŋ bein. \v 2 Mti mama mimiŋinaŋ am nâmkiŋpepepiŋaŋ mamamti maip sepem keboŋ ku mambep. In keŋ otnânâŋin mim gilik peme sepem ikŋak penaŋ beme Kawawaŋgalen zetnaŋ tazin keyet kataŋ mulup dolakŋaŋ ma mulup Kawawaŋaŋ ektikŋaŋ mimiyelen ma kwetetepmaŋ keyet zapat mambep. \s1 Am ŋen Kawawaŋaŋ winde saye keyet kataŋ mulupmaŋ mbe \p \v 3 Kawawaŋaŋ keŋ taolet mnamti mulup kapi naŋgayepmti in sambeyet pigok zema nâit. Am ŋenaŋ ikŋaŋgat nâme mobotnaŋ ku bewe. Kawawaŋaŋ in nâmkiŋpepeyet winde indaye keyet nâmkiŋpepe keyaŋ mopmaŋ bemindeme keŋin mtoti mambep. \v 4 In kapigok nâit, sekŋ kwewetaŋ yaŋgut betnaŋ setnaŋ mee keyaŋ mulup mimiŋin sepem ikŋak ikŋak miwaŋgut ekŋen sek kwepgat butnaŋ. \v 5 Kenok nin Kilaismak tusumti kwep bewennaŋ manup nin sepem kwep keboŋ. Nin am sambeyaŋ ondekti nâmkiŋpepeen kwep bemti Kilaisiyet setnaŋ ma betnaŋnok bemmamti mukulem ikŋak ikŋak mamnup. Ewan sek kwep ke bandim mpesâgât mamnup. Nin sambe piwan sek kwepgat butnaŋ butnaŋnokgapmti mukulem mukulem kegok mamambanup. \v 6 Nin Kilaisiyet sekŋaŋ butnaŋnokgapm Kawawaŋaŋ keŋ taolet m ndamti sisiliŋ kukuyet winde toŋak toŋak ndaye. Am ŋenaŋ Kawawaŋmagengatnaŋ zet notnaŋ tin ma Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zemkawaŋ bembeyelen winde sasaŋaŋaŋ buŋam zapat ke zemkawaŋ besâgâti Kawawaŋaŋ zet kapi ndain ke nâmkiŋpemti zet ke etaŋ zewep. \v 7 Ma ninmagengatnaŋ ŋen ek notnaŋ mukulem mimiyet winde sasaŋaŋ beme mulupmaŋ ke eksemti mbe ma ŋen ek Kawawaŋgalen zet zikat indandayet winde sasaŋaŋ egaŋ an zikat indanda mulupmaŋ ke eksemti mbe. \v 8 Ma nan ninmagengatnaŋ ŋen ek Kawawaŋgalen zelen zet tazin ke timti am zemgwatnaŋ mimiyelen winde sasaŋaŋ ek mulup ke weyaŋti mbe. Manan ŋen ek mânep milawatmak mama keyet winde sasaŋaŋ ek mânep milawatnaŋ ekdamuŋ mti bekopsat indamukulem msâgât nâmtemtempiŋ mbe. Ma ŋen ek an damuŋ mulup mimiyet winde sasaŋaŋ egaŋ an damuŋ mulupmaŋ weyaŋ mbe. Ma ninmagengatnaŋ ŋen ek notnaŋ nukŋanen tapme kembeŋ mimiyelen winde sasaŋaŋ egaŋ nukŋaŋ titi ke oloŋen palen mbe. \s1 Notn notn mamayelen set \p \v 9 Notdaŋgat gogot mimi ke keŋdaŋgatnaŋ penaŋ kwapme mbanik belak dembusek etaŋaŋ yek. Mti mama mimi bekanaŋ ke kasa kumpemti naman mama mimi pembenaŋ mkipmaŋ bemti mamambanik. \v 10 In notn notn penaŋ mti mambep. Mti in sambeyaŋ noline ekse ekse mti ilinaŋgat manâme topmambe. \v 11 In Kawawaŋgalen mulup mimiyet sebet susukpiŋ, windeŋinbeŋ mbep. Naman mulup kegogak windembeŋ mamambep. \v 12 In Amobotnaŋaŋ inmagen kwitnaŋ ŋen mimindasâpmgat damuŋ mamti oloŋen palen mambep. Nukŋaŋ ŋen inmagen sokbeme in winde timti katikŋaŋ bemti tabep. Mti kan kataŋ in dundundu mulup mpeŋ mamambep. \v 13 Naman Kawawaŋgalen am notnaŋ indikme olat olat palen mame indamukulem mimindewep. Ma am mukup notnaŋ kopme indikti in weyaŋ indikdamuŋ mimindewep. \s1 Am nâmkiŋpepeŋinpiŋmak notn notn mamayelen set \p \v 14 Amnaŋ in tototŋak indom walesâpme in Kawawaŋaŋ ekŋen dolakŋaŋ mimindandayet dunduwep. Kegogak ingat dembusekŋinaŋgatnan saik zet ŋen ku tobep. \v 15 Nolinaŋ keŋan segeyek mme in ekmak sebemti kwilekiyet segeyek min ke mukulem mti tabep. Naman nolin ŋen keŋ sindem palen tapme mukulem mti keŋin sindem palen tabe. \v 16 In ilinaŋgat maotnâip ŋoktik sepem keboŋagak noline tototnaŋ ekŋengat otnâmindewep. In ilinaŋgat nâme mobotnaŋ ku bewe, nolineyet nâme mobotnaŋegak bewe. \v 17 An ŋenaŋ inmagen kwileki ŋen mim yuŋgum indame in dopmaŋ kegogak ku myuŋgum sawep. Yaŋgut in am sambe ekŋengat zikalinan mama mimi dolakŋaŋ etaŋ mamambep. \v 18 Mti an ŋenmak ŋenzinziŋ ku mbep. Am sambe ekŋenmak notn notn mmambep. Naman an ŋenaŋ gâgât notn notn ku mbe beme e egalen kwitnaŋ kwitnaŋ. \v 19 Notnne penaŋ, in am ŋenaŋ myuŋgum indame keyet dopmaŋ ku gilik zemti mindawep. Myuŋguŋgu ke Kawawaŋgat betnan esemteŋ bempewep eneyet Kawawaŋaŋ ikŋaŋ pigok zeye. \q1 “Dopmaŋ mututu ke nâlen mulup.” \rq (Zii Zet 32:35)\rq* \m \v 20 In kapigok etaŋ mbep, \q1 “Kasaŋin meuyet gakime meu indawanik ma tuyet gakime tu samane nimbe. Geŋ kegok mmane gâlen mama mimi dolakŋaŋ keyaŋ an tondi ke sakambuk temaŋ sawe. Mme keŋaŋ mgilik zenak mene.” \rq (Totatatgalen Set 25:21-22)\rq* \m \v 21 Mama mimi bekanaŋaŋ geŋ ku mtogewe. Geŋ mama mimi dolakŋaŋ mmane keyaŋ bekanaŋgalen winde kume topmâbe. \c 13 \s1 Nin gapman ekŋengalen zet kandaŋan mamambanup \p \v 1 Gapman mulup ke Kawawaŋmagengatnan sokbeyeyepm am sambe gapmangalen zet kandaŋan mepme delaŋ zemâpbe. Ekŋen Kawawaŋaŋ zemâtâtpeye keyet katnanen mulupminn mamip. \v 2 Kegogapmti annne gapman mulup mti maip ekŋengalen zet ku kuwanup. Zelin kulunup beme ekŋengalen yek; Kawawaŋgalen zet kulunupnok bein. Keyet dopmaŋ kangat zelen tabanup. \v 3 Mti am damuŋin mamaip ekŋengat kiŋgagatpiŋ. Mama mimindi dolakŋaŋ tagain beme eneyet kiŋgasât? Bekanaŋ mamip ekŋenaŋ kiŋgat indeip eneyet ekŋenaŋ bekanaŋ mamip keyepm kegok mip. Âpme nin kiŋgagatpiŋ mamasât nâmti mama mimi dolakŋaŋ mbanup. \v 4 Gapman ekŋen Kawawaŋgalen mulup angapmti ndamukulem mme dolakŋaŋ mamayet mulup mamip. Âk ekŋengalen zet dolakŋaŋ mimiyet zeip ke ku gawepumti bekanaŋ mnup beme ekŋen bekanaŋgat dopmaŋ mututuyet mulup mimiyelen Kawawaŋaŋ mulup zet ke indaye. \v 5 Keyepmti in zelin penaŋ gawepuwep. E yaŋaŋ kapigogat: dopmaŋ mutumgawep keyet kiŋgagagatnaŋgat etaŋ yek ma ingat keŋinanen ke mimiyelen keŋin maindembein keyet penaŋaŋ msâtnâmtiyepm mamip. \v 6 Ekŋen Kawawaŋaŋ damuŋ mulup mimiyet zemindeye ke mamip. Keyet nin takis mânep bemann keyetnaŋ timtati tosaŋin tiwep ma ninmagen mulup mbep. \v 7 Âpme in kwitnaŋ kwitnaŋ zemâtâtâtnaŋ keyet kataŋ mbep. Takis indandayet zenzeŋaŋ ekŋen takis mânep indawep. Ekŋen sisiliŋ mulup mimindandayet zenzeŋaŋ ekŋen sisiliŋ mulup mimindawep. Kandaŋinan mtoti mamayet zenzeŋaŋ ekŋengat kandaŋinan mtoti mambep. Kwizet buŋamin mwawatgat zenzeŋaŋ ekŋen kwizet buŋamin mwat indewep. \s1 Notn notn mti keŋ taolet dopdop mbep \p \v 8 Nodaŋgalen dopmaŋ geŋmagen tazin beme ke mutuwanik. Ninmagen dopmaŋ ŋen mututuyelennok tazin ilak nolinaŋgat indembembe ke taindame nolin kan kataŋ gogot mimindemambep. Kogok mbewaŋ zeinen in nâlen gogotgalen zii zetn maŋgawepup bein. \v 9 Zii zelen pigok zenzeŋaŋ: \q1 “Awembiŋit kalelaŋ ku mbalup,” \q1 “Geŋ kasa ku kuwanik,” \q1 “Geŋ kambu ku tiwanik,” \q1 “Nodaŋgalen kwileki ŋeniyet eyak ku mbanik.” \rq (Kisim Bek 20:13-17)\rq* \m Zii zet ke ma aŋkeŋoo zet notnaŋ sambe talip ekŋengat temakwep bemti ŋotekŋaŋ pigok zenzeŋaŋ, \q1 “Gitaŋgat maŋgembein sepem kegogak nodaŋgat gembewe.” \rq (Wok Pris 19:18)\rq* \m \v 10 Am gogotmak mambe egaŋ notnaŋ kwileki ŋen ku myuŋgum sawe. Keyepmti am ŋenaŋ gogot palen mamain egaŋ zii zet nodaŋgat gogot mimi ke ilak maŋgawepun. \p \v 11 Kegok mimiyet zemindendeŋaŋ in kan alak tapmanup kapiyet yaŋbemti mit. In muluk weweŋanok mama tapmaip e peme tapme eweŋan Kawawaŋ nâmkiŋpemti mama mimi dolakŋaŋ mbien ewan mit eneyet Amobotnaŋ kokotnaŋgalen kan sokŋan bein. \v 12 Tambumbu delaŋ zeme msalaŋ msasâgât sasat kuingapmti nin tambumbuyelen kwitnaŋ kwitnaŋ timan tamepme msat msame kasayelen timbi sâk timti eksemti tatne. \v 13 Nin amnaŋ msayet mamanup kegogapm mama mimi pembenaŋ mam mambanup. Nin tu katikŋaŋ nimti keŋ kileŋ ku mbanup. Nin kanzowak kileŋ kileŋ mti imbimak set kileŋ ku mambanup. Ma nin am notne ekŋengalen kwitnaŋ kwitnaŋgat eyak mti ŋenzinziŋ kileŋ ku mbanup. \v 14 Zisasi Kilais ek nâmkiŋpemti ekmak tususuŋin tapme mamti mambep. Mti keŋ itnaŋaŋgalen mama mimi mgasik sambe e bamkumpemti keyet ŋen ewe ku otnâmbanik. \c 14 \s1 Nin notnneyelen mama mimiŋinaŋgat yaŋaŋ ekti, “Geŋ keboŋ neŋ keboŋ nnagak,” zemti ku atindândâwep \p \v 1 Am nâmkiŋpepeŋinmak notnaŋ ingat tuŋguwinan tapmaip ekŋen nâmkiŋpepeŋin tuwat tuwat kogogapmti mama mimiŋaŋgat ku atindândâwep. \v 2 Notnaŋ inmagen an nâmtemteminpiŋ ekŋengalen mama mimiŋin kapigok tatindain, “Neŋ kwitnaŋ sambe ŋep nimâbâgalen etaŋ.” Ma notnaŋ nâmtemtemŋinmak pigok nâip, “Neŋ kwitnaŋ kwitnaŋ Kawawaŋaŋ nâme neŋ niniyelen beye ke etaŋ niniyelen,” zemti msikokok etaŋ manip. An nâmtemtemaŋpiŋaŋ an nâmtemtemŋaŋmagat ku ekme topme nâmtalat pewe. \v 3 It temakwep Kawawaŋgalen am kegogapm geŋ nâmtemtem kumti kwitnaŋ kwitnaŋ eksesepiŋ mannik in noline nâmtemtemŋinmak ku indikme topme ektalat indewep. \v 4 Keyepmti geŋ an ziboŋaŋ an ŋeniyelen mulup an ŋeniyet, “Geŋ Kawawaŋgalen set tazinen ke ku mainik,” zeme ŋep bewe? Egaŋ mulupmanen windeŋaŋ bemti tabe ma tuwat tuwat bewe keyet zetnaŋ zenze ke Amobotnaŋaŋ zenzeyelen, eneyet zet keboŋ zenze ke Kawawaŋgalen; nin yek. Keyepmti egaŋ tuwat tuwat ŋep ku bembeyelen Amobotnaŋaŋaŋ mukulem mpeme ŋep gweŋ gweŋ kumti tabe. \v 5 An ŋenaŋ kasup kwep ŋeniyet nâme mobotnaŋ penaŋ beme pigok manâin, “Kasup mulup mimi kwep kapiyaŋ kasup notnaŋ sebemindemti gwaen tazin kegok mambein.” Âpme an ŋenaŋ nâme, “Kasup mulup mimi sambe bepi sepemin kwep mambein” Am sambe nânâŋin sepem ikŋak ikŋak kegok tazingapmti kwileki ŋen msât nâmbep beme ŋep ilinak kwep kwep nâmti mbep. \v 6 An msasa ŋen Amobotnaŋgat sesewatsasayet nâmti ombepep beme egaŋ Amobotnaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ mwasâti kegok mip. Ma an soŋgom meu nâmtemtemaŋpiŋ manin ma an nâmtemtem mti eksemti egaŋ sikokok etaŋ manin. Mti egelaŋ kegok milut ke Amobotnaŋ Kawawaŋaŋ kwitnaŋ kwitnaŋ meu maidain keyet nâmti dundum samti wisikŋ zemti manilup. \v 7 Am nin mamanup kapi ninaŋgat kwizet buŋamak bembeyet mti ku mamanup yek. Nin mama miminnanen kwitnaŋ ŋen minup beme nin ke mman Kawawaŋaŋ keyet kwizet buŋamaŋ tin. Mti mama mamanup ke Kawawaŋaŋ nâme tikŋaŋ bembeyelen ke mti keyet keŋan mene gakiki aiknup beme ke kegogak Kawawaŋgat zapat bein. \v 8 Kegogapmti nin msalen kapi mamti Amobotnaŋgat kwitnaŋ mwatomzempemti mamambanup. Nin Kawawaŋgalen zapat mamanup keyepmti gakinup ma alik mambanup beme Kawawaŋgalen kwitnaŋ kwitnaŋ etaŋ. \v 9 Amobotnaŋ gakimti naman gilik zemti wage ke yaŋaŋ kapigogat, Kilaisiyaŋ am gakikiŋaŋ ma am alik mamanup ningat Amobotnaŋŋ temakwep mamayet nâmti gakimti wage eyaŋ ningat Amobotnaŋŋ tazin. \v 10 Kilais ek ningat Amobotnaŋŋ kogogapm geŋ soŋgom meu ku manik in ekŋen soŋgom meu manip ekŋengat zekukuŋin ku mbep. Naman kegogak geŋ soŋgom meu manik in ekŋen soŋgom meu ku manip ekŋengat zekuku ku mbep. Nin sambeyaŋ Kawawaŋgat zikatnan sokbemann egaŋ nin sambeyet zetn zemdelaŋ zewe. \v 11 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen golaŋ zenze an Aizayayaŋ zet meluwaŋ kapigok mimiŋaŋ tazin, \q1 “Amobotnaŋaŋ zeinen neŋ penaŋ sukwep penaŋ mamayapgapmti in nâgât pedondom namti zewep. Nen Kawawaŋ neŋ an zet zemdelaŋ zenze an.” \rq (Aizaya 49:18; 45:23)\rq* \m \v 12 Keyepm nin sambe pi Kawawaŋgat zikatnan yaŋŋ zemsokbemann delaŋ zemâbe. \s1 In nolineyaŋ Kawawaŋ mâbâgalen selin kwitnaŋ ŋenaŋ ku bekekbep \p \v 13 Keyepmti in Kilaisiyelen am maŋge ekŋengat zet zemdelaŋ zenze zet mulup ku mbep. Mti naman ŋen kapigogak ku mbep, in Kilaisiyelen am maŋge selinan kwitnaŋ ŋen mme keyaŋ ekŋen mme toindondoyelen seleset ku indaik mebep. \v 14 Neŋ Amobotnaŋ Zisasmak tusuwanaŋ mamayap keyepmti neŋ pigok nâyap, meu sepemaŋ iŋak iŋak tapmezin keyaŋ naman keŋ mme bekanaŋ beme neŋ Kawawaŋgalen ku bembeyelen mulup mamm. Kogogapm ŋen egaŋ meu ekseseŋaŋmak, “Ŋen nimti keŋ keyaŋ mme bekanaŋ beme Kawawaŋgalen an ku bewap,” nâme nin egalen nânâ ke ku mann topme meu ke niniyelen apitilimpewek mene. \v 15 Kogok apitilimpemtiŋgut geŋ zedi mâti meu egaŋ, “Nima keŋ mme bekanaŋ bewe,” manâin ke naman geŋ giti totati tatnimane gigep. Gikti egaŋ keŋanen nâme bekanaŋ bep. Kegok mnak beme gâlen nodaŋgat keŋdi bembe ke ku tazin. Geŋmak nodi it ilisakwep Kilaisiyaŋ gilik zemti idadagat gakiye. Keyet geŋ nodaŋgat ŋoktik nâmamaŋaŋ kumane gakikiyet setetekdi lendetme mama mimi egaŋ nâmtemtem min ke ku mbanik. \v 16 In kwitnaŋ kwitnaŋ pembenaŋ zemti maip keyaŋgut mama mimi keyet nodaŋ ekme nukŋaŋ ma eksesemak mambein kogogapm geŋ eksemti mbanik. Mneti nodaŋ keyet nâme mgasik mambeinaŋ zeok zet notnaŋ zeweyet eksemti mammambanik. \v 17 Kawawaŋgalen zemâtâtâtgat mama ke Emetak Teŋaŋ amgat keŋinan mulup mme amnaŋ mama kapigok mamip: nolinmak oloŋkati mamaip ma nolinmak keŋ sewakŋaŋ palen ma mama kwetetepmaŋ Kawawaŋaŋ nâmtikŋaŋ min ke mamaŋinan mamkawaŋ beip. Kawawaŋgalen amnaŋ in keyet otnâmti tu meuyet etaŋ atindândâ ku mbep. \v 18 Keyepm an ŋenaŋ set ke imti Kilais sisiliŋ mulup msamti mainen Kawawaŋaŋ ek nâmpeme dolakŋaŋ bewe. Ma am ekŋenaŋ kegogak egat nâme dolakŋaŋ penaŋ bewe. \v 19 Keyepmti sewakŋaŋ mama keyaŋ notnnemak ningalen mamayet popeŋaŋ bembeyelen ŋokaŋkaŋ kumti mbanup. Naman notn mukulem mukulem ke kogogak mti Kawawaŋgalen mama mimi in mimiyet manâinen ke mamaŋinan penaŋ mkatikŋaŋ bewep. \v 20 Geŋ tu meuyepmti nodaŋgalen nâmkiŋpepeŋaŋ Kawawaŋmagen tazin ku walebanik. Bo meu sambe ekŋen ke dolakŋaŋ etaŋ. Kawawaŋaŋ nin niniyelen bempeye yaŋgut bo meu ninup keyet notn keŋaŋ walatme ekme tokukuyelen bep beme geŋ bo meu ke ninipiŋ. \v 21 Geŋ nodi keŋaŋ ku mmane bekanaŋ bembeyelen nâmbanik beme geŋ soŋgom sesumbanaŋ ma wain tu ma kwileki ŋen ku nimbanik ma kwileki ŋen mmane nodaŋgat keŋaŋ mme bekanaŋ ku bewe. \v 22 Geŋ kapigok nâmbanik, tu meu niniyelen maotnânik ke geŋ ma Kawawaŋ igalen kwitnaŋ kwitnaŋ. Kegogapmti nodimak tu meuyet atindândâpiŋ. Geŋ kwileki ŋen yayaŋ palen ku mnik beme keyet keŋdan nâmane ŋep beme oloŋen mbanik. \v 23 Yaŋgut an ŋenaŋ keŋ zut mtiŋgut kileŋ ke nimbe beme ek nimti yommak bewe. Egaŋ nâmkiŋpepepiŋ ilak nin keyet penaŋaŋ kegok sokbewe. Nin kwileki ŋen nâmtemtem palen belak etaŋ mmann keyaŋ yommak etaŋ bemâpbe. \c 15 \s1 Nin Kilaisiyaŋ maŋge sepem keyet kataŋ mambanup \p \v 1 Nin nâmkiŋpepeen katikŋaŋ bemti kwitnaŋ kwitnaŋ ŋen ku eksemti kambuk ku manzenup nin am nâmkiŋpepeŋin tuwat tuwat kwitnaŋ kwitnaŋ eksemti kambuk manzeip ekŋenmak atindândâpiŋ sewakŋaŋ palen mambanup. Kogok mamti nin nânuwen kapiyaŋ pembenaŋ etaŋ kogok nâmti sek mmopmot ku mbanup. \v 2 Nin notnne indamukulem mmann nin mama mimi dolakŋaŋ minuwen keyaŋ ekŋen indamukulem mimindeme Kawawaŋmak tusu mamaŋin mkatikŋaŋ bewe. \v 3 Kilais egaŋ kegogak ikŋaŋgat nâme mopme ku maŋge. Kegogapmti Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen Dewilaŋ Zisasiyet zet ŋen kapigok kuyeyaŋ tazin ke penaŋaŋmak beye, \q1 “Kawawaŋ zemtalat pewien keyaŋ neŋ zemtalat newien kegok bein.” \rq (Sam 69:9)\rq* \m \v 4 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen zet ke belak ku kukuŋaŋ. Zet keyaŋ mama mimi dolakŋaŋ zikat ndandayelen nâmti meluwaŋ mimiŋaŋ. Zet keyet keŋan tazin keyaŋ nin ŋep ndamukulem mme nâmkiŋpepeen kaliŋaŋ bem tati Kawawaŋaŋ koti yommak gakiki mtot idesâpm keyet damuŋ mti webepeŋ tabanup. \v 5 Kawawaŋ ek am keŋin mkatik beme kaliŋaŋ bemti tatat toŋaŋaŋ ŋep indamukulem mimindeme Kilaisiyelen mama mimi ke timti keŋ kwep bemti mambep. \v 6 Kogok mti nin sambe keŋ kwep bemti Amobotnaŋ zemsesewatpewanup. Kegok minuwen Zisas Kilaisiyet bipmaŋ Kawawaŋ nin zemsesewat mnup keyaŋ kwizet buŋamaŋ mme palakŋaŋ bein. \p \v 7 Notn notn mti keŋ kwep bem mama keyaŋ ingalen mamayet popeŋaŋ beme noline keŋ oloŋen palen indazemtetime kopme mait. Kilaisiyaŋ in indazemtetiye keyet penaŋaŋ notn notn mmame mti Kawawaŋgat kwitnaŋ mme palakŋaŋ bewe. \v 8 Kawawaŋaŋ notnne Zuda indamukulem mme kapigok nânâyelen nâmti Kilais peme koge. Egaŋ ekŋengat mukulem mimi an yeŋsokŋineyet zetik mge ilak Kilais zempeme kogeyaŋ egalen zetik ke mme penaŋaŋmak sokbeye. \v 9 Kegok mgeyepm am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ Kawawaŋgalen aŋgalaŋ gogotgat zemsesewatpepeyet nâmti kegok mme Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen tazin keyet katnaŋ sokbeye, \q1 “Neŋ Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ am ekŋengat zikalinan zemsesewatgemti silik kwizet buŋamdi mwawatgat mililim kuwap.” \rq (2 Samuel 22:50; Sam 18:49)\rq* \m \v 10 Naman zet ŋen ewe Kawawaŋgalen Zet Itnaŋaŋ zenzeŋaŋ kapigok tazin, \q1 “Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ koti ikŋaŋgalen maŋgeen ekŋenmak tusumti zemsesewatnewep.” \rq (Zii Zet 32:43)\rq* \m \v 11 Naman zet ŋen ewe kapi zenzeŋaŋ tazin, \q1 “Am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ, in ilinsakwep Amobotnaŋ oloŋen mpemti sesewatpewep ma am sambe ekŋenaŋ kegogak egat nâme mopme zemsesewatpewep.” \rq (Sam 117:1)\rq* \m \v 12 Ma Aizayayaŋ zet ŋen kapigok kuye, \q1 “Zesimagengatnaŋ an ŋen sokbewe egaŋ Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋen ma am sambe ekŋengalen Amobotnaŋ bewe. Mme am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ egaŋ indamukulem mbeyet webemti mambep.” \rq (Aizaya 11:10)\rq* \m \v 13 Keyepmti neŋ in Zuda am maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ingat nâmkiŋpepeŋin ma webembeŋin Kilaismagen tazin keyaŋ keŋin msewak beme mamayet mandunduyap. Kawawaŋ ek webembe toŋaŋ keyepm Emetak Teŋ indaye keŋinan tazin keyaŋ webembeŋin mkatikŋaŋ beme mamayet mandunduyap. \s1 Pâl Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ timti am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenmagen zenze an \p \v 14 Kilaismagen notnne, inmagen keŋ taolet mimi ma mama mimi teŋ keyelen set ke ilak ke Kawawaŋaŋ keŋinan bemisik peme mamaip keyepmti ilinagak mukulem mukulem mti ŋoktik dolakŋaŋ dopmaŋ sam dopmaŋ sam mimiyet ŋep mmambep. Neŋ ingat yaŋaŋin kegok ke ilak manâmkatik beyap. \v 15 Âpme neŋ Kawawaŋaŋ keŋ taoletnaŋgat Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zenze mulup ke tewalaŋ mneŋge keyepmti neŋ zet notnaŋ ingat zesâgâti kwalaŋ kwalaŋ ku mamiyap. \v 16 Kilais egaŋ am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenmagen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zempalakŋaŋ bembeyet naombemneŋge keyepmti neŋ Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋgapmti sâpe sâpe bumbu anok beyap. In Kawawaŋgat wisikŋ tewalaŋ Emetak Teŋaŋ keŋinan mme kwetetepmaŋ beme Amobotnaŋgalen wisikŋ tewalaŋ dolakŋaŋ Kawawaŋmagen neŋ mmet Kawawaŋgat tewalaŋ ke sâpe sâpe bumbuyet mulup zet ke naŋge. \v 17 Neŋ keŋŋ bugan oloŋen bein enenogat neŋ Kawawaŋgalen mulup ke mma keyet keŋanen Kilais Zisasiyet kwizet buŋamaŋ mwaban keyet nâyap. \v 18 Neŋ sekŋ mobot zet zeya gwa yaŋaŋ kapigogak, neŋ Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ timti mulup dolakŋaŋ am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenmagen timet zema Kilaisiyaŋ indamukulem mme nâmkiŋpepeen kwabien keyepmti zeya. \v 19 Neŋ menok ma winde mamanamaŋ notnaŋ tatname zet zewan ke Emetak Teŋaŋ winde name mti Zelusalem mkaengatnaŋ yaŋbemti Kilaisiyelen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ katnaŋ ke ilak msat kataŋ zempalakŋaŋ bemmeti met Ililikam msalen met pataŋ zewan. \v 20 Neŋ am ŋenaŋ mka taŋkawat tendempeye keyet palen mka walalatgat nâma ŋep ku bein. Kegogapm nanaŋgat mawalalap. Kegok mamiawen neŋ Kilaisiyelen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ kapi am notnaŋ ku nâip ekŋenmagen met zempalakŋaŋ bembeyet tikŋaŋŋ omba penaŋ matazin. \v 21 Kawawaŋgalen Zet Itnaŋanen golaŋ zenze an Aizayayaŋ zet zeye ke penaŋaŋmak bembeyelen manâyawen ke kapigok zeye, \q1 “Am zet zapatnaŋ ku nânâŋaŋ ekŋenaŋ ke eknâmâtâbep.” \rq (Aizaya 52:15)\rq* \m \v 22 Zet keboŋ keyaŋ naopem manamandame mulup mamiyap ke ekma ektemtemŋaŋmak beme inmagen sakwep kokogalen kwindendeŋaŋmak beye. \s1 Pâlaŋ Loma am met indikti omteŋ Sipaen msalen mesâgât nâŋge \p \v 23 Neŋ am ekŋen kapimagen mulup mimiyet nâmbanen ilak mma delaŋ zeme inmagen kosâgât webe webe teepmaŋ mban ke elak daŋgome inmagen kosowap. \v 24 Neŋ in kot indikti inmak belaknik taindema mukulem notnaŋ mnameŋgut indemti Sipaen msalen indem mebap ke nâma kopme oloŋen miap. Sipaen msat ke mebegalen manâyap kegogapm mebap. \v 25 Yaŋgut alak pi Kawawaŋgalen an imbi indamukulem msâgât Zelusalem mkaen mesâgât weyaŋbe weyaŋbe notnaŋ tapmiap. \v 26 Ke notnne Kawawaŋgalen am bembeŋaŋ Masedoniamak Akaia Plowins ekŋenaŋ Zelusalem mkaen Kawawaŋgalen am olat olat palen mamaip ekŋen indamukulem mimindemti zemtâmti milawat akumbemti beme Zelusalem mesâgât oloŋen palen tapmip. \v 27 Ekŋenaŋ keŋ taolelin tazin keyet kataŋ mme dolakŋaŋ penaŋ bein. Yaŋgut ekŋen Zelusalem am ekŋenmagen dopmaŋin butnaŋ tazin. Ekŋenaŋ am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋengat Kawawaŋgalen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ timamti zenze an bemti ekŋenmagen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ timkokotnaŋ keyaŋ ekŋengalen dopmaŋin mututuyelenok keyepmti ekŋenaŋ sekgalen bandim ke akumbemti indame ŋep penaŋ bembeyelen. \v 28 Âpme zemkatik bewien keyet penaŋaŋ sekgalen bandim akum bewien ke neŋ timti met indama delaŋ zeme gilik zem inmagen koti keyetnan Sipaen msalen mebap. \v 29 Neŋ inmagen kobawen belak penaŋ yek. Neŋ Kilaisiyelen windeŋaŋmak koti ingalen nâmkiŋpepeŋin Zisasmagen bemtalip ke kegogak mgwatnaŋ mimindewap. \p \v 30 Kilaismagen notnne, neŋ Amobotnaŋ Zisas Kilais egapmti Kawawaŋaŋ nin egalen mulup an ombemndeyeyepmti Emetak Teŋaŋ keŋnan bempeye keyaŋ indamukulem mme notnneyet gogot mimiyet ndaye. Keyet Kawawaŋaŋ nâlen nukŋaŋ ke mukulem mimiyet dundum sait. \v 31 In kegok namukulem mme Kawawaŋaŋ Zudia msalengatnaŋ am nâmkiŋpepeŋinpiŋ ekŋengalen belengatnan gilik zemti napbe. Ma Kawawaŋgalen am Zelusalem mamaip ekŋengat am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ekŋenaŋ milawat ondek beme tim mebap keyet oloŋen mbep. \v 32 Kegok mme neŋ inmagen kosâgât oloŋen palen koti inmak bugan tat indema kegoset ke Kawawaŋaŋ in ma nâgât keŋŋ mme oloŋen bewe. \v 33 Kawawaŋ ek keŋ sewak mama keyet ŋotekŋaŋ egaŋ inmak kwesiŋ mamayet nâmti dunduyap. \c 16 \s1 Pâlaŋ Loma mka temaŋgatnan an imbi ekŋengat nâpeŋ mamamtan \p \v 1 In nâgât Kilaismagen ipm Pebe egaŋ inmagen kot pataŋ zeme in ek weyaŋ ekdamuŋ mbep. Ek Senkli mkaen imbi damuŋ matazin. \v 2 Âpme neŋ in Amobotnaŋgat nâmti Pebe mkitik peme ingat tuŋguwinan mamayet nâmti diindoyap. Kawawaŋgalen an imbi nin mama mimi dolakŋaŋ kegok ŋep penaŋ mimiyelen. Egaŋ kegogak neŋ ma am notnaŋ mandamukulem mamimindain keyepm ek nukŋaŋ ŋen sokbemsame in mukulem mpewep. \v 3 Mti Plisilamak Akwila eget nenmak nsakwep Kilais Zisasiyelen mulup animbiŋaŋet nâgât egaŋ indamukuin zewep. \v 4 Egelaŋ nâgât mti sekŋit walesât mbungapmti Kawawaŋgalen am Zuda maŋgeen ku sokbembeŋaŋ ma neŋ egetgat keyet nâmamozin. \v 5 Ma egalen mkaen an imbi ondekti Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zenâ zenâ mamip ingat kegogak indamukumindein. Ma in Epinetas notn penaŋ Esia an Kilais kukŋaŋgat nâmkiŋpeyeen ek kegogak mukumpeyap. \v 6 Malia egat kegogak zeme nâk egaŋ inmagen mulup omba penaŋ mge keyepm neŋ egat nâma dolakŋaŋ beme ek kegogak mukumpeyap. \v 7 Adonikus an ma Zunias ek imbi eget am maŋge msat kwepgatnaŋ neŋ keyetnaŋgapmti neŋmak nsakwep mka katiŋan kek ndeme taben. Egetgat zeme nâselup neŋ eget kogogak mukumideyap. Eget an imbi kwizet buŋamit temaŋaŋ ma eget kogogak an imbi Kawawaŋgalen zet timamti zenze an ekŋengat tuŋguwinan mamti Kilaisiyelen Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ ŋeŋaŋ bemti nâmbun. Neŋ ewe belak mama egelaŋ kegok mbun. \v 8 Ampliatus ek Amobotnaŋgalen mama mimien notn penaŋgapm mukumpeyap. \v 9 Ulbanus ek Kilaisiyelen mulupgat mandamukulem mindein ekmak Stakis egat notnet penaŋgat idamukum ideyap. \v 10 Apelis ek Kilaisiyelen mulupgapm sindem omba same ke epumti maŋge keyaŋ mme ek Kilaisiyelen an penaŋ mamain mukumpeyap. Mti am Alistobulus egalen mkaŋanen matalip ekŋen kegogak mukumindeyap. \v 11 Zuda an notn Elodion ma am Nasisusyelen maŋge Amobotnaŋmak mamaip ekŋen kegogak indamukumindeyap. \v 12 Imbi zut Tilipenamak Tiliposa egelaŋ Amobotnaŋgalen mulup nukŋaŋbeŋ penaŋ mamilup. Imbi eget kegogak mukumideyap. Pesis ek Kawawaŋgalen mulup windeŋaŋbeŋ mamgapmti ek kegogak mukumpeyap. \v 13 Lupus ek an Amobotnaŋ mâti mamayet giŋgiŋ mamain. Ek mamenet egelaŋ dolakŋaŋ nadamuŋ mbun mti mamaŋaŋ nâgât mammnok penaŋ beye keyepmti eget kegogak mukumideyap. \v 14 Asinklitusmak Pligon ma Elmes ma Patlobas ma Elmas ma an notnne notnaŋ ekŋenmak mamaip ekŋen kegogak mukumindeyap. \v 15 Pilologusmak imbiŋaŋ Zulia ma Neliasmak ipmaŋ ma Olimpas ma Kawawaŋgalen an imbi sambe ekmak matalip ekŋen kegogak indamukumindeyap. \v 16 Kawawaŋgalen an imbi mama mimiŋin tazin keyet kataŋ ilinak notn notn mti bet butem aiwep. Msat kataŋ Kilaisiyelen maŋge ekŋenaŋ ingat kegogak nâpeŋ mamaip. \s1 Am notnaŋaŋ nâmkiŋpepemak maindakalaŋ indeip ekŋengalen zet \p \v 17 Kilaismagen notnne, in indakalaŋti Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ zemzikat indamimiŋaŋ ke myuŋgusât mamip. Am ekŋen keboŋgat indiksem indemti bamkumindewep. \v 18 Am ekŋen keboŋ keyaŋ Amobotnaŋ Kilais egat mulupmaŋ ku mamip. Ekŋenaŋ ilinaŋgat keŋinaŋgalak mulup ke mamip mti sek mmobot zet zemti an imbi notnaŋ keŋin uwatnaŋ zet kelakŋaŋ mimindamti maindatetimindeip. \v 19 Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ nâmti maŋgawepup keyet zet zapalin msat kataŋ mepmâge. Âpme neŋ keyet ingat keŋ dolak nâmti pigok diindosowap. Kwitnaŋ kwitnaŋ dolakŋaŋ mimiyet keŋin imbelaŋaŋ beme oloŋen palen mbep. Kwitnaŋ kwitnaŋ bekanaŋgatgut imbelaŋaŋ bemti ku mbep. \v 20 Kawawaŋ An sewakŋaŋ toŋaŋ egaŋ Sadaŋ belaknik kapi mtopesâpm. Amobotnaŋ Zisas Kilais egalen keŋ taolelaŋ inmagen wemti wembe. \v 21 Mukulem mimin Timoti ma Zuda am notnne notnaŋ Lusias ma Zeson ma Sosipata ekŋenaŋ in kegogak indamukumindeip. \v 22 Tetias neŋ Pâlaŋ zet zeme keyet kataŋ zet kapi kumti Amobotnaŋgat kwitnanen zet kapi ingat kumidalup mti neŋ in kegogak indamukumindeyap. \v 23 Gaiasyaŋ neŋ ma nâmkiŋpepeŋinmak manndikdamuŋ minden egaŋ kegogak in indamukumindein. Ma Elastas ek Loma gapmangalen mulup an mka kapiyelen mânep damuŋ ek ma ningat notn Kwotas egelaŋ in kegogak indamukumindeip. \v 24 Amobotnaŋgalen aŋgalaŋ gogolaŋ inmagen wemti wembe penaŋ. \v 25 Kawawaŋaŋ neŋ Zet Zapat Dolakŋaŋ Penaŋ tim kotdiindowaneset ingalen nâmkiŋpepeŋin Zisas Kilaismagen tazin ke mme windeŋaŋbeŋ ŋep tatagalen. Mme Kawawaŋgalen zet enzililiŋaŋ eweŋan baen takwage ke Nemuŋaŋ ningapmti peme kotgakikiyelen nâŋge kelak sokbeye keyet zapatnaŋ mandiindonup. \v 26 Kawawaŋ mama kanzizit mamain egaŋ zemndeme nin keyet kataŋ manzemkawaŋ benup. Ma am sambeyaŋ ke nâmti gawepupuyet nâmti zeme golaŋ zenze an ekŋenaŋ papiaen yaŋaŋ sosok zemkawaŋ bemti meluwaŋ mpepeŋaŋ. \v 27 Âpme Kawawaŋ ek an ŋoktikŋaŋ temaŋ mamain Zisas Kilais ningapmti zempeme koge keyepmti Kawawaŋ zem oloŋen mpemti kwesiŋ kwesiŋ sesewatpepeyelen! Ke penaŋ.