\id MAT - Muyuw NT [myw] -Papua New Guinea 1993 (web version -2014) \h Matiw \toc1 MATIW \toc2 Matiw \toc3 Mat \mt1 MATIW \c 1 \s1 Yeisuw delen \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 Buk towen waseg delen Yeisuw Kelis, tabun kweiboug Deibid, kweiboug tonen tabun Ebelam. \q1 \v 2 Ebelam natun Aysak. Aysak natun Yekob. Yekob nitun Yud siney tuwan budan. \q1 \v 3 Yud nitun Peles son Selak. Ines Temal. Peles natun Eslon. Eslon natun Alam. \q1 \v 4 Alam natun Amminadab. Amminadab natun Na̱son. Na̱son natun Salmon. \q1 \v 5 Salmon natun Bowas. Bowas inan yagan Leyab. Bowas natun Obed. Obed inan yagan Lut. Obed natun Desiy. \q1 \v 6 Desiy natun Deibid, mtowen king. Deibid natun Solomon. Solomon inan mtowen Uliyak nakwav. Deibid bo ikow vin mana̱wen. \q1 \v 7 Solomon natun Lekoboum. Lekoboum natun Ebiy. Ebiy natun Esap. \q1 \v 8 Esap natun Yosepat. Yosepat natun Yolam. Yolam natun Usay. \q1 \v 9 Usay natun Yotam. Yotam natun Akas. Akas natun Esekay. \q1 \v 10 Esekay natun Ma̱nas. Ma̱nas natun Emon. Emon natun Yosiyak. \q1 \v 11 Yosiyak nitun Yekonay siney budan, tutan ikoulups ineis Babilon. \q1 \v 12 Ineis Babilon ikous, Yekonay natun Salatiyel. Salatiyel natun Delububel. \q1 \v 13 Delububel natun Ebiyud. Ebiyud natun Ilayakim. Ilayakim natun Esol. \q1 \v 14 Esol natun Sa̱dok. Sa̱dok natun Ekim. Ekim natun Eliyud. \q1 \v 15 Eliyud natun Eliyesal. Eliyesal natun Mattan. Mattan natun Yekob. \q1 \v 16 Yekob natun Yosep, mtowen Meliy namwan. Meliy natun Yeisuw, mtowen yagan Kelis. \p \v 17 Yeisuw delen, tasilamaw Ebelam waseg, tavin Ebelam, tayuwein Ebelam natun, tatounun Ebelam tabun, tavasin Ebelam tabun natun, beibus ee... tutan Deibid waseg, babiweis sinawatan teivas. Tasilamaw Deibid waseg, tavin Deibid son natun, tatounun Deibid tabun, tavasin Deibid tabun natun, beibus ee... tutan min-Babilon ikawes inawes wasiven, babiweis sinawatan teivas. Tasilamaw tutan ineis Babilon tavin ee... tutan Kelis waseg, babiweis sinawatan teivas. \s1 A̱pwaw Yeisuw Kelis \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 Nakabsilamaw Yeisuw Kelis ma̱wan. Inan Meliy nibokes va̱gan beivays son Yosep. Nag imasis son, tage bo isum-wan; Kululuwan Yowbad isek Meliy mo isum. \p \v 19 Namwan Yosep ikin neisum, itilikon, idok kid bipiyev. Taw towen tadidumwal, nag bilivan wavtakon ven; adok vin beivag anmwasin; misinaka bikayeb binoun. \p \v 20 Ininuway ma̱wan ee... imasis, anmikon waseg Yowbad nataka̱yob ikin neim, idibek, ilana, “Yosep, ya̱koum Deibid tabun yak, bweina kuvays soum Meliy. Awoum beivag nanoum babaw. Yowbad Kululuwan isek mo isum ikakuda̱pom. \p \v 21 “Igaw mo bikop natun kuda̱taw; e, kudok yagan Yeisuw, mtowen bikatinabwes nagamag sinap kalbaleb waseg.” \v 22 Youd towen ikamat peinan Yowbad anilivan ma̱wan. Napalopit kweiboug nilivnek mamagina: \q1 \v 23 “Nakubukwab igaw naptabod mo bikop natun kuda̱taw, yagan bidokes Ima̱nuwel.” \m Wawun yeg towen ‘Yowbad sod tasesus.’ \p \v 24 Yosep imasis ikous, ikit, ikanow aygan Yowbad nataka̱yob, ivays son nakwav. \p \v 25 Ta-imasis son; tana̱ban ises ee... mo ikop natun, taman mo idok natun yagan Yeisuw. \c 2 \s1 Tassinaps nimeis, silma̱nin biya̱kawns Yeisuw waseg \p \v 1-2 Tutan inan nikop Yeisuw ven Betelem waseg, wawnuwan ven Yudiy, ven babaw siking Elod. Tassinaps mwasanin siven wanuvid mo imeis Yelusalem, ilansa, “Yakamiy min-Yudiy miking kweivaw, avanuy mikopweyas? Peinan nakakin anwutun kweivaw neipel, mwana nakam kid bakakulul wamatan.” \p \v 3 King Elod iligen mamagin, ivag aspwa̱yat siney min-Yelusalem. \p \v 4 Mapun ilivan va̱gan meivek tasiyas tanuwgwes lun, sisiyas takatimlakeins kaleiwag, katuyouns bimeis. \p Imeis mo ikatugan, ilana, “Kelis avanuy mikopweyas?” \p \v 5 Ilansa, “WaBetelem, wawnuwan ven Yudiy; peinan palopit teitan nilel Yowbad anilivan mamagina: \q1 \v 6 ‘Ya̱koum ven Betelem wawnuwan ven Yudiy, bo kumug. \q1 Nag kukuyeim Yud guyawaw watiblous, nag. \q1 Peinan takaleiwag bikamat ven Betelem waseg; \q1 mtowen mo bikaleiwag gungamag Yisleil wasigeis.’ \m Palopit towen anilivan mamagin.” \p \v 7 Wankuyeim Elod mo idawes bimeis tassinaps, tasiyas mwana nimeis; siney tasiyas illivans, ikatugan, ilana, “Wutun towen nukukines, avei-yam waseg neipel?” \p \v 8 Ilivans ikous, mo ikayabes bineis Betelem, ilana, “Gwad towen kuneves beibwein; kukin bukuba̱nes, kuyums kumeis, kudibakeigs; yey mo ban akulul wamatan.” \p \v 9 Iliganes aygan King towen, mo inounas ineis. Wutun towen, kweiboug nikines wanuvid, bo imgwayes in, iton wakunuwatan a̱pwaw nabunatum nimsikey-yay. \p \v 10 Ikines wutun towen, mo imwa̱saws avakaein. \p \v 11 E, isiws bunatum wanuwan, ikines a̱pwaw son inan Meliy, ikululs wamatan, iya̱kawns waseg. Ikous, mo ikaliyowes siwliyoug isiwyoubus a̱pwaw towen, isekes goul, o pilankisens simasim seikwan, o mul silma̱nin won takanig biptumis. Imulouls ma̱wan ikous. \p \v 12 Wankuyeim asmikon waseg Yowbad mo ikatimlakes awoum beiyum binekes Elod, mapuna iyums inoyes kadetan ked, ineis wasiven. \s1 Isawls ineis Yidipt \p \v 13 Wankuyeim Yowbad nataka̱yob teitan mo inek Yosep, Yosep anmikon waseg, ilana, “Kutamanaw, kutokes gwad son inan, kusawls kuneis Yidipt, kusesus ee... tutan balivan mo kuyums. Peinan Elod binineiv gwad towen, biban kid bikatimet.” \p \v 14 Yosep ikanow aygan, itamanaw boug waseg, itokes gwad son inan, ineis Yidipt. \p \v 15-18 Elod gog bikayyamat tasiyas tassinaps, ikayyamata ee... nag; nanon ilana, “O bo ikatidavigs.” Kapasal nuwan, ikayabes nagamag, beiweiys kid a̱pwaw tasiyas tawaw Betelem o walasin ven wasigeis, ilana, “Tasiyas asibweilim katanok o akweiy kuwaweiysa beikous.” Peinan nikatugwan tassinaps wasigeis avei-tut nikop gwad towen. \p Idok kid Yeisuw bikatimet, tage Yowbad anilivan kweiboug napalopit Yelemay nilivnek mamagina: \q1 “Ven Lem waseg mo biliganes va̱lam avakaein. \q1 Lakel o vinay-nen Yisleil biva̱lams nitsiyas pines. \q1 Ta-ma̱wan bivkakes beitout ninous, peinan nitsiyas bo imtakous.” \m Yelemay anilivan kweiboug, bo ikamat tut towen waseg. E, Yosep siney angamag Yidipt waseg isesus ee... ikanig Elod. Peinan kweiboug napalopit nilivnek mamagina: \q1 “Natug waYidipt mo adouw im.” \p \v 19-20 E, Elod ikanig, Yowbad nataka̱yob mo inek Yosep, anmikon waseg, igaw nises Yidipt, ilana, “Kutamanaw, kutokes gwad son inan, kuneis Yisleil; peinan towen sivinan beiweiy gwad bo ikanig. Kameiliw bo ikous.” \p \v 21 Mtowen Yosep itamanaw, itokes gwad son inan ineis Yisleil. \v 22-23 Iligen Elod ikanig, o Elod natun Alkelaw, taman nakaleiwag bo ikow, ikaleiwag ven Yudiy waseg. Yosep anpwa̱yat beiyum ven towen waseg, kweitan sinap ikakin anmikon waseg, mo inoyes kidenen Galiliy, ineis ven Nasalet, isiwas. Mapuna ikamat palopit anilivan mamagina: \q1 “Bidokes towen gum-Nasalet.” \c 3 \s1 Yon tabibaptaysein gamags inageiguy towen \r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-9, 15-17; Yon 1:19-28) \p \v 1-2 Igaw nisesus Nasalet mo Yon isilamaw nageiguy ven Yudiy wanawoud, mtowen tabibapta̱ysein gamags, ilana, “Bikanavin ninoumiy, sinap kalbaleb kulavewas, peinan Yowbad kakita bisilamaw nakaleiwag.” \p \v 3 Palopit towen Isaya kweiboug nilivnek Yon nawotet, ilana, \q1 “Aygan bivakaein wanawoud, bilivan, \q1 ‘Kukidumwa̱lus daGuyaws inaked; kuva̱ges beibwein.’” \p \v 4 Mtowen Yon anakweim wunuwunun kamel, anawat kaleivin kamel, kan gog kulipaw son kitoul. \p \v 5-6 Mo inounas inekes Yon, min-Yelusalem sisiyas Yudiy gimgilis, sisiyas wunsiyas ven wadadan lay yagan Yoldan, ika̱mats asisinap kalbaleb, Yon mo ibapta̱yses tasiyas lay Yoldan waseg. \p \v 7-10 Ikin tasiyas Palisiy sisiyas tasiyas Sadusiy imimeis va̱gan bibapta̱yses, mo ika̱nes, ilana, “Mwatet yakamiy, adok teitan tan niguyeimiy mapuna kuwenes Yowbad, amipwa̱yat igaw mo bikatimop amisinap kalbaleb. Adok nag kupiyaves amisinap kalbaleb. Kwatimlakeigs miwotet bwein va̱gan bakin amisinap kweivaw nukukwawes, bwanabwein. Awoum kuninuways, kulansa, ‘Yakamey bwein, peinan Ebelam delen yakamey.’ Nag gog, Yowbad kadilok dakul tasiyas bivag mo bimlavags Ebelam delen. Ebelem delen mamagina kay. Tut kadilakus mo beiteiy kay kasiyas. Kukin amata kay nag beivag anagin mo beiteiy, bilev bein wa̱kov.” \p \v 11-12 Yon mo ilivan, ilana, “Yey, bo nabapta̱yseimiy yevagam waseg, peinan bo kulavewas amisinap kalbaleb. Igaw teitan beim, tatawtoun; yey nag kadilok ba̱kew inasandol, peinan guyaw avakaein. Mtowen beim mo bibapta̱yseimiy Kululuwan Bwanabwein waseg, mamagina kov. Mamagina nakaytuk wanaman biwaway anawit, va̱gan bikow anagin bwanabwein binow waseigous, simwan gog bisen bigigob kov tuta babaw.” \s1 Ibaptays Yeisuw \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Wankuyeim Yeisuw mo ilisow Galiliy in Yoldan, inek Yon, va̱gan kid bibaptays. \p \v 14 Yon idok kid bisilbwed, ilana, “Kadilok kubapta̱yseig yey, awoum yey babapta̱yseim yak.” \p \v 15 Iw to Yeisuw, ilana, “Bweina kuvag nagein. Kadiloka sinap babaw bwanabwein bitayakous.” Mo itam. \p \v 16 Ibaptays Yeisuw ikous, iga̱lag, liba̱lab bo itavis, Yowbad Kululuwan mo ikin, ankakin ma̱wana bwabun italbelub im, iton Yeisuw wakunun. \p \v 17 Aygan teitan walba̱lab mo iligen, ilana, “Towen Natug bwanabwein; singay ibwein nanoug waseg.” \c 4 \s1 Iyakwen Yeisuw \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 Yowbad Kululuwan mo itok Yeisuw, inow wanawoud, va̱gan Seitan biyakwen. \p \v 2 Ipos sinawavas yam; ta-kweitan kan ikam yam waseg o boug waseg, nag. Ikous, mo ivag anamoun. \p \v 3 Tayakwanein gamags mo isap, ilana, “Magat ya̱koum Yowbad Natun yak, amlivan kusek dakul tasiyas mo bimlavag bled bukukwam.” \p \v 4 Yeisuw ikatimop aygan, ilana, “Bukitab waseg livan nises mamagina: \q1 ‘Kan makaw nag biyamov gamag; nag. Tage Yowbad anilivan kweitan kweitan mo biyamoves gamags.’” \p \v 5-6 Ikous sinap towen, Seitan mo itok Yeisuw inow Yelusalem waseg, itamnow Yowbad nabunatum wakunuwatan, idibek, ilana, “Magat ya̱koum Yowbad Natun yak, kwaspepel kun watinow. Nag aveiyag bivag, peinan livan nises Bukitab waseg mamagina: \q1 ‘Bo bisek nataka̱yobs siwotet va̱gan bimtakavateims, binupeims yak; mata ge dakul iweiy kakeim.’” \p \v 7 Yeisuw idibek, ilana, “Kweitan livan nises mamagina: \q1 ‘Awoum kuyakwen muGuyaw Yowbad.’” \p \v 8 Sivtounun mo itok Yeisuw, inow koy singay avakaein, ikatimlek vena babaw ikous, ikin vena babaw bwana̱bweins. \p \v 9 Yeisuw ikin ikous, Seitan mo idibek ilana, “Kukulul wamatag mo basekeim vena babaw, wunsiyas ven mukwaleiwag ya̱koum.” \p \v 10 Yeisuw mo ikan Seitan, ilana, “Kusineikik. Bukitab waseg kweitan livan nises mamagina: \q1 ‘DaGuyaws Yowbad bukukulul wamatan; \q1 Towen anmwa̱net bukutapwa̱loul waseg.’” \p \v 11 Seitan mo ilisow Yeisuw, inoun. Yowbad nataka̱yobs mo imeis, ilabes Yeisuw. \s1 Isilamaw nawotet ven Galiliy waseg \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 Wankuyeim kweitan tut gamag mwasanin mo inekes Yeisuw, ilansa, “Bo iyousis Yon inawes wa̱deil.” Yeisuw iligen mo inoun in Galiliy. \p \v 13 In Nasalet, ilisow, in Kapaneyum mo isin. Ven towen wakawalaw, kweiboug tasiyas Seblon son Naptal siven. \p \v 14-16 Palopit kweiboug Isaya nilivnek mamagina: \q1 “Seblon son Naptal siven, palata-dadan Yoldan, \q1 yol niweiw, ven towen Galiliy nimeim; \q1 tasiyas igaw dadub misikes. \q1 Kweiboug dadub, kamnat avakaein mo ikines. \q1 Kweiboug ven kanig-nen misikes, kamnat mo isap wasigeis.” \m Kweiboug palopit nilivnek, tut towen bo ikamat. \p \v 17 Yeisuw mo isilamaw nageiguy, ilana, “Kulavewas amisinap kalbaleb, peinan Yowbad kakita bisilamaw nakaleiwag.” \s1 Taplapouls asteivas \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 Ivayal yevagam towen yagan Galiliy, ikin taw teitan son bwadan iplapouls, mtowen Saymon, kweitan yagan Pita, bwadan Andiluw, peinan siwotet poul-wan. \p \v 19 Yeisuw idibakes, ilana, “Kukikuns waseg yey, mo basekeimiy kweitan miwot, waseg bukukwanes gamag.” \p \v 20 Iliganes, ipiyaves wot towen, ikikuns Yeisuw waseg. \p \v 21-22 Inounas, ineis mo ikines tawaw asteiy, Sebidiy nitun, Yemes son bwadan Yon, tasiyas sisiy times wa̱wag iymiyeims siwot. Yeisuw idawes, mo ilisawes wag towen, ilisawes times, mo ikikuns Yeisuw waseg. \s1 Ilabes gamag babaw \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 Ita̱vin ven babaw Galiliy waseg, igeiguy buntuman tapwa̱loul sinagog wasigeis, livan bwanabwein isekes va̱gan bikakins Yowbad nakaleiwag; takatouns ivag ibweins; tasiyas abes igeg, ilabes mo ibweins. \p \v 24 Tasiyas min-Siliy mo iliganes butun Yeisuw, imeyes takatouns, askatoun kweitan kweitan, ivag mo ibweins, tasiyas igidaged wous, tasiyas bwagaw neiweiys, takabalamats, tayda̱gwegs, ivag mo ibweins asibabaw. \p \v 25 Gamag babaw mo ikikuns waseg, tasiyas min-Galiliy, min-Dikapolis, min-Yelusalem, min-Yudiy, sisiyas tasiyas palata-dadan Yoldan, ikikuns waseg Yeisuw. \c 5 \s1 Yeisuw igeiguy wa̱koy \p \v 1-2 Yeisuw ikin gamag singay babaw, ikatulag, in wa̱koy, isin, inavamul inekes, mo isilamaw nageiguy, ikatimlakes mamagina: \s1 Tasiyas tamumwa̱saws \r (Luk 6:20-23) \p \v 3 “Yakamiy waninoumiy kulansa, ‘Nag aveiyag bwanabwein nises wakululuwem,’ bweina kumwa̱saws, peinan bukusiws Yowbad wanakaleiwag. \p \v 4 “Kumwa̱saws yakamiy tavva̱lams, Yowbad bilabeimiy mo beitout ninoumiy. \p \v 5 “Kumwa̱saws yakamiy tamma̱nums, igaw Yowbad mo bisekeimiy youda babaw. \p \v 6 “Kumwa̱saws yakamiy magat biseiw nuwamiy sinap didumwal silma̱nin, igaw mo bivakaein wasigeis yakamiy. \p \v 7 “Kumwa̱saws yakamiy bukusiwyoubus tasiyas abes igeg, Yowbad mo bisiwyoubumiy yakamiy. \p \v 8 “Kumwa̱saws yakamiy tatoukums, igaw mo bukukines Yowbad. \p \v 9 “Kumwa̱saws yakamiy bukulabes gamag va̱gan biyakousis sikameiliw sisiyas, igaw Yowbad bilivan, ‘Nitug yakamiy.’ \p \v 10 “Kumwa̱saws yakamiy, kukin gamag bikamliweimiy peinan amisinap didumwal, bukusiws Yowbad nakaleiwag wanuwan yakamiy. \p \v 11-12 “Kumwa̱saws magat gamag bitawyageimiy, bikamliweimiy, o peinan gungamag yakamiy, siyaweid avakaein bivtokeimiy livan; bweina kumwa̱saws avakaein, maysamiy bwanabwein igaw mo bukulivatus walba̱lab. Ma̱wan magin gamag nikamliwes tasiyas palopits kweiboug. Yakamiy bo ma̱wan bikamliweimiy. \s1 Liva̱nen sol yayan o liva̱nen kamnat \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 “Yakamiy mamagina sol silma̱nin ven babaw sabal-nen yakamiy. Kukin sol sabal-nen bigeg, ta-ma̱wan bitavkek bisabal vayuwein. Peinan bo igeg, misinaka bitalev bein watoulan, gamag mo bivva̱nis. \p \v 14 “Yakamiy vena babaw sikamnat yakamiy. Magat wunovek ven bibunis koy wakunuwatan, makava kimna̱yawl ven towen. Ma̱wan magin gamag babaw bikines mikamnat yakamiy. \p \v 15 “Lamp nigidaged, awoum takow loutan takatugibliken kunuwatan tage tasen wateibol mo bimteil bunatum, nakamnat kadilok bunatum. \p \v 16 “Ma̱wan magin yakamiy kummiteilis gamag babaw va̱gan bikines miwotet bwanabwein, mo biyakawanes Tamads nises wanakaew. \s1 Kaleiwag liva̱nen \p \v 17 “Awoum kudokeigs yey nam tagulekwein Moses nakaleiwag o tasiyas palopit sikaleiwag, awoum. Yey nam va̱gan bakatimweis sikaleiwag, bivakaein. \p \v 18 “Mounid adibakeimiy, nag kweitan sikaleiwag beikous tut towen waseg. Tut towen ven watinow son liba̱lab nisesus. Ma̱wan magin tasiyas Moses siney palopits sikaleiwag bisesus ee... igaw mo bikamat anagin. \p \v 19 “Kavel yak bukulivan, ‘Kaleiwag towen kakit, bweina tanumlaves talavewas,’ yak singay bukubus Yowbad nakaleiwag waseg. Tage bukwanow kaleiwag tasiyas, bukwatimlakes gamag, igaw mo bukumwen Yowbad nakaleiwag waseg. \p \v 20 “Taninuways tasiyas takatimlakeins kaleiwag sisiyas tasiyas Palisiy, gamag babaw idokes asisinap bwein. Tage yakamiy amisinap bwanabwein bivakaein; waseg kwalsawes tasiyas. Kukin gog nag, tama̱wan bukusiws Yowbad wanakaleiwag. \s1 Kameiliw liva̱nen \p \v 21 “Kukwakins tammwayas sikaleiwag kweiboug mamagina: \q1 ‘Awoum kuweiy gamag. \q1 Kukin bukkwatimet gamag, takalleiwags mo biyateleims yak.’ \m \v 22 Tage yey gunakaleiwag mamagina: \q1 ‘Kukin yak bukkwamliw soum, takalleiwags mo biyateleims yak. \q1 Kukin bukuyeg soum, tasiyas takaleiwag kawka̱veks wasigeis mo biyateleims yak. \q1 Kukin go bukuyeg avakaein, adok Yowbad bilaveim bukun wadiginasim, kov bigabum yak.’ \p \v 23-24 “Kukin aveiyag bukukow va̱gan bukulun Yowbad waseg mo kunuw kavel nanon igeg waseg yak, bweina kusem mulun abeilun wadadan, kunoun, kun, kulun gamag towen waseg; beikous, mo kuyum kum, kulun Yowbad waseg. \p \v 25 “Kukin kavel soum biyateleim, kadiloka wa̱ked kulun amiteiy; kukin gog nag, adok soum towen bitokeim takaleiwag to gabman waseg, gabman mo bidibek plisman, bitokeim binaweim wa̱deil. \p \v 26 “Mounid adibakeimiy, bukusesus wa̱deil ee... bukupa̱yin soum beikous, mo bispuyeim bukun wamnat. Kukin gog nag, bukusesun-wan wa̱deil. \s1 Liva̱nen kaninavay mav \p \v 27 “Kukwakins tammwayas sikaleiwag mamagina: \q1 ‘Awoum kwanavay mav.’ \m \v 28 Tage yey gunakaleiwag mamagina: \q1 ‘Kavel yak bukumet vin, wananoum kid bo kukwanavay soum mana̱wen vin. Amsinap towen igeg.’ \p \v 29 “Kukin gog matam wamkwa̱tay bikaleiwag mo bukukwalouw, kadiloka kugut kulev bein tana̱ban. Bweina kuyamkwen matam palatanok; mata ge tamkwa̱lan mo son woum bigob wadiginasim. \p \v 30 “Kukin mukwa̱tay bikaleiwag va̱gan bukukwalouw, kuboub, kulev bein tana̱ban. Bweina palatanok namam; mata ge bukuyamkwen woum sona tamkwa̱lan wadiginasim. \s1 Liva̱nen peiyaw vinay \r (Matiw 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 “Kukwakins kaleiwag kweitan mamagina: \q1 ‘Kukin kal yak bukupiyev mukwav, kusek inalet mo kwayeb binoun.’ \m \v 32 Tage yey gunakaleiwag mamagina: \q1 ‘Kukin kal yak, nag bukutanid, tage bukupiyev mukwav, mo kuva̱ges tasiyas bikaninavays mav son namwan teivaw.’ \s1 Liva̱nen tabudabod \p \v 33 “Kukwakins tammwayas kweitan sikaleiwag kweiboug mamagina: \q1 ‘Awoum kutabudabod mav. Bukutabudabod, bweina kuvag ma̱wan, daGuyaws silma̱nin.’ \m \v 34-36 Tage yey gunakaleiwag mamagina: \q1 ‘Awoum kutatabdabod, misinaka amlivan mounid kusek. \q1 Awoum kutabudabod liba̱lab waseg, peinan Yowbad a̱ban. \q1 Awoum kutabudabod ven watinow waseg, peinan Yowbad nakabva̱wot kaken. \q1 Awoum kutabudabod Yelusalem waseg, peinan daGuyaws inaven. \q1 Awoum kutabudabod kunum waseg, peinan ta-ma̱wan bukuvkek bipwapwa̱kaw o bigunugoun walitanok kunum, nag.’ \p \v 37 Kukin bukutam, misinaka kulivan, kulana, ‘E!’; o kukin bukupiyev misinaka kulivan, kulana, ‘Nag.’ Peinan tabudabod babaw meinoy neim Seitan waseg. \s1 Awoum kwatimapus sinap kalbaleb \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 “Kukwakins tammwayas sikaleiwag mamagina: \q1 ‘Soum matan nukuweiy inalug matam yak beiweiy. \q1 Soum kudun nukwatimoun, inalug kudum bikatimoun.’ \m \v 39-41 Tage yey gunakaleiwag mamagina: \q1 ‘Awoum kwatimop soum peinan ansinap kalbaleb. \q1 Kukin binep silapam wamkwa̱tay, bweina kutouvin binep paliyuwein silapam. \q1 Kukin soum biyateleim bikow amukweim, bweina kusek-vak musag. \q1 Kukin soum bikaleiwag, bilana, “Kwanag kukow katanok veit,” bweina kutam, mo kukow kwayuwein veit.’ \p \v 42 Aveiyag soum bilivan, bweina kusek, o kukin soum binitoug, awoum kwayus. \s1 Kusiwyoubus tasiyas astakameiliws yakamiy \r (Luk 6:27-28, 32-36) \p \v 43 “Kukwakins tammwayas sikaleiwag mamagina: \q1 ‘Kusiwyoubus taliwom, kwamliwes gog tasiyas nikamliweims yak.’ \m \v 44-45 Tage yey gunakaleiwag mamagina: \q1 ‘Kusiwyoubus tasiyas nikamliweimiy; kunitougs Yowbad waseg va̱gan kid bilabes tasiyas iyagageimiy.’ \m Bo ma̱wan bukumlavags Tamads nitun yakamiy, peinan mtowen wanakaew nilabes takalba̱lebs sisiyas toubweins, ka̱las ivag ikal yam katanok katanok wasigeis, o kweis isekes asibabaw-wan. \p \v 46 “Kukin bukuyamanes siwa̱youb wasigeis tasiyas nisiwyoubumiy, adok nag kweitan la̱lan bukuba̱nes, kulatanes gog simiyas tasiyas takaweins ta̱kis; peinan tasiyas iyamanes siwa̱youb wasigeis tasiyas nisiwyoubus. Ma̱wana tasiyas, ma̱wana yakamiy. \p \v 47 “Kukin misinaka simiyas tawlimiyas bukumulouls, amisinap nag bitawtoun, peinan tobwag ven gimgilis asisinap ma̱wan. \p \v 48 “Kadiloka bukuyakousis sinap bwanabwein, ma̱wan magin ansinap mtowen Tamads wanakaew. \c 6 \s1 Muloul wasigeis tasiyas tasimavs \p \v 1 “Kukin bukumulouls wasigeis tasiyas tasimavs, awoum gamag babaw bikakins, mo bilansa, ‘Singay tasiwa̱youbs tasiyas’; awoum! Magat amisinap ma̱wan, ta-kweitan maysamiy bukuba̱nes waseg Tamads, walba̱lab nises. \p \v 2 “E, bukumulouls wasigeis tasiyas tasimavs, awoum tayikin bwa̱gig bimgwayeimiy, mamagina tayyaweids tasiyas wavtakon ven o buntuman tapwa̱loul waseg ikaypamwes butus, va̱gan kid gamag babaw bikavasis. Mounid adibakeimiy tut towen mayses iba̱nes, tage wanakougwaw bo nag. \p \v 3 “Kavel yak bukumuloul wasigeis tasiyas tasimavs, kadiloka kukwawum mumuloul; awoum teitan gamag bikakin. \p \v 4 “Mamagina kusowm mumuloul, Tamads anmwa̱net bikin, igaw maysam mo bisekeim.” \s1 Nitoug liva̱nen \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 Yeisuw ilivan, “Gamag mwasanin bo initougs Yowbad waseg, itamanaws itowas wabunatum yagan sinagog, o itowas wavtakon ven mo initougs; tayyaweids gog. Peinan sivines gamag babaw bikakins, bo kid bilansa, ‘O singay tantougins Yowbad tasiyas.’ Ivavags mav, gamag tasiyas. Mounid adibakeimiy tut towen mayses iba̱nes; tage igaw gog wanakougwaw bo nag. \p \v 6 “O yakamiy awoum kuva̱ges ma̱wan. Kal yakamiy binitoug, kadiloka beisiw wanbunatum wanuwan, bikatibog koukwed, anmwa̱net bikulul wamatan Yowbad, mo binitoug. O Tamads bikin anmwa̱net ininitoug, igaw maysan mo bisek. \p \v 7-8 “Kukin bukunitougs, awoum kulivans ma̱wana tamgamegs igaw dadub. Idokes kid biba̱nes youd babaw, peinan asilivan babaw, aveiyov. Awoum kunitougs ma̱wan. E, bukunitougs Tamads waseg, bo ikakin nanawan aveiyag sivinamiy. \p \v 9-13 “Kadiloka kunitougs mamagina: \q1 ‘Timem walba̱lab, \q1 Yagam bakagoul, \q1 Mukwaleiwag beim. \q1 Aveiyag aw-nanoum sivinam ven watinow bakavag, ma̱wan ivva̱ges walba̱lab. \q1 Kaem bukusekem nagein. \q1 Kunumlev makalbaleb ma̱wan kanumlev gamag sikalbaleb wasigeis yakamey. \q1 Awoum bukusenam abiyokon waseg. \q1 Igaw kalbaleb waseg kwatinabwem.’ \p \v 14 “Bukunumlaves o bukuwidis youd babaw wasigeis gamag tasiyas niyagageimiy, igaw gog Tamads mo biwid amisinap kalbaleb yakamiy. \p \v 15 “Tage nag bukunumlaves o bukuwidis asisinap tasiyas niyagageimiy, Tamads gog nag biwid amisinap kalbaleb yakamiy. \s1 Pos liva̱nen \p \v 16 “Igaw tutan bukupos, tapwa̱loul silma̱nin, awoum bimma̱yag mitamiy, awoum beivag amisinap ma̱wan tasiyas tayyaweids, ivag mamagina siwsawoul wous, va̱gan gamag bikines, bilansa, ‘O singay tapsapos tasiyas.’ Mounid adibakeimiy, tut towen mayses iba̱nes, tage tut wanakougwaw bo nag. \p \v 17-18 “Kal yak bukupos tapwa̱loul silma̱nin, kuwid magim, kusinat, kuput; mata geg gamag bikakins, anmwa̱net Tamads bikakin imupos wanuwam, mtowen maysam mo bisekeim. \s1 Liba̱lab wuliyougwan \r (Luk 12:33-34) \p \v 19 “Awoum kwatinakus miwliyoug babaw ven watinow waseg. Ven watinow wuliyougwan ipwapoup o man kekel ikamkoums, o gamag mwasanin ikaliyowes bunatum ivveinaws. \p \v 20 “Tage liba̱lab wuliyougwan bukwatinakus, nag beipoup, man nag beikoums, ta-kal biven; bwein-wan. \p \v 21 “Ampalawen muwliyoug kwatinok, mo biseiw nuwam ven towen. \s1 Woun kamnat-nen \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 “Woun kamnat-nen matad. Kukin matam inakaleiwag bwein, woum mo bikamnat. \p \v 23 “Tage kukin matam inakaleiwag kalbaleb, woum bo bidadub. O peinan mukwamnat bo idadub, woum singaya dadub. \s1 Takaleiwag katanok \r (Luk 16:13) \p \v 24 “Ta-ma̱wan gamag anmwa̱net bikanow ages natuwa̱veks asteiy; adok bikamliw natovek teitan, tayuwein gog bisiwyoub; adok bikanaway aygan teitan, tayuwein gog bipiyev. E, ta-ma̱wan gamag bikanow ages takaleiwags asteiy, teitan Yowbad, tayuwein money. Misinaka anmwa̱net aygan bikanow. \s1 Kubukub nuwn \r (Luk 12:22-34) \p \v 25 “Mapun adibakeimiy, awoum bikubukub nuwamiy silma̱nin kaemiy va̱gan biyamoveimiy, o silma̱nin amikweim va̱gan bukusikams. Peinan kan na-ikadilok bigimwel mwamovads, o kweim na-ikadilok bigimwel kaleivids, nag. \p \v 26 “Kukines mansiyas man iyoyows wanakaew, ta-isapwes kan, ta-ita̱yoys, ta-isenas waseigous; nag. Tamads wanakaew ituyay mansiyas man, mounid mo bitutuyeimiy yakamiy. \p \v 27-29 “Nag kavel ya̱koum bukuninuway mutawtoun waseg va̱gan ambweilim bibabaw; nag. Aveiyag wawun kuninuwes amikweim? Kukines la̱lan moloubaw nitatos, na-iwotets, na-iba̱lals, nag; tage askakin singaya bwanabwein. Mounid adibakeimiy kay kasiyas la̱lan ikalisow Solomon antubub. \p \v 30 “Kay kasiyas nagein nitatos, nubweig beiyakous, bigob kov. Yowbad kay kasiyas isek astubub, mounid mo bisekeimiy amikweim. Adok nag kunmises bwein va̱gan Yowbad bimtakavateimiy. \p \v 31-32 “Awoum ninoumiy bibabaw; awoum kulansa. ‘Aveiyag bitakams? Aveiyag bitamoums? Aveiyag bitasikams?’ Tasiyas igaw dadub asisinap ma̱wan; yakamiy awoum. Tamads gog wanakaew ikakin sivinamiy youd tasiyas. \p \v 33 “Towen nakaleiwag bimug waninoumiy, o ansinap didumwal bimug waninoumiy, igaw aveiyag sivinamiy mo bisekeimiy. \p \v 34 “Nagein kuninuways aveiyag sivinamiy nagein; nubweig mo kuninuways aveiyag sivinamiy nubweig. Yamtan yam mouvitan kweitan; kwayuwein yam mouvitan kweitan. \c 7 \s1 Awoum kutawyages simiyas \r (Luk 6:37-38, 41-42) \p \v 1 “Awoum kudibek soum, kulana, ‘Yak kalbaleb yak.’ Adok Yowbad mo bidibakeim ma̱wan. \p \v 2 “Mikaleiwag waseg bukwalawages simiyas, Yowbad ma̱wan mo bikaliwageimiy yakamiy. Magat mukwaleiwag kalbaleb wasigeis simwey. Yowbad mo bikaleiwag ma̱wan waseg ya̱koum. Kukin gog bwein. Yowbad mo bikaleiwag bwanabwein waseg ya̱koum. \p \v 3-5 “Adok kukin soum matan musamusan kakit nises, tage nag kukwakin amweilok avakaein wanuwan matam yak nises. \p “Kulivan kid, kudibek soum, kulana. ‘O musamusan wamatam nises, bakablev’; tage amweilok avakaein matam tatoneim wanuwan nises. \p “Tayyaweid yak! Kwablev amweilok towen wamatam nises. Ikous, wankuyeim mo bukukinbunik va̱gan bukwablev musamusan towen, soum wamatan. \p \v 6 “Awoum Yowbad navavag kuvgen kusekes mansiyas awuk, adok bipiyaves mo bigadeimiy. Awoum veigun kulev bwaloud waseg, mata ge bivva̱nis, bivatunis bikatigayay, bo bigeg. \s1 Nitoug liva̱nen \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 “Kunitougs, mo bisekeimiy; kunineivs mo bukuba̱nes. Kugipits, mo bikaliyow nakoukwed pinamiy yakamiy. \p \v 8 “Tasiyas gog tannitougs ikokews sivavag; tasiyas taninineivs mo biba̱nes sivavag, o tasiyas taggipits, mo bikaliyow koukwed pines tasiyas. \p \v 9 “Adok ta-kal yak, kukin natum binitoug kan mo bukusek dakul; adok nag. \p \v 10 “Adok ta-kal yak, kukin natum binitoug in mo bukusek mwatet; adok nag. \p \v 11 “Yakamiy takalbalebs yakamiy kukwakins youd bwein bukusekes nitimiyas; singay gog Tamads wanakaew bisekeimiy youd bwanabwein, magat bukunitougs waseg. \p \v 12 “Aveiyag sivinamiy va̱gan gamag biva̱ges wasigeis yakamiy, kadiloka kuva̱ges ma̱wan wasigeis tasiyas. Moses siney kweiboug palopits sikaleiwag ma̱wan. \s1 Koukwed kabkakit \r (Luk 13:24) \p \v 13-14 “Kusiws koukwed kabkakit waseg, peinan diginasim kidenen avakaein, awkwedan baba̱yay, gamag babaw isowsiws, inounas waseg; tage mwamov kidenen kabkakit, awkwedan kabkakit, gamag na-ibabaws bisousiws makadewen ked. \s1 Amweilok anagin \r (Luk 6:43-44) \p \v 15-16 “Kuvna̱semiy, awoum kuliganes ages palopit tasiyas tayyaweids, tasiyas igaw bisaps wasigeis yakamiy, askakin ma̱wana sip, tage wanuwes ma̱wana awuk nakananeiy. Igaw bukukines siwotet mo bukukwakins asisinap bwein, o nag, kalbaleb. Peinan gamag ma̱wana kay. \p “Adilaboub nag beivag gleip anagin, o ayliluweis nag beivag yaveinun anagin, nag. \p \v 17 “Kukin amweilok bwein, mo beivag anagin bwein; kukin gog kalbaleb, mo kalbaleb anagin. Mapun alana, ‘Bukukines siwotet mo bukukwakins asisinap ama̱wan.’ \p \v 18 “Ta-ma̱wan kay bwanabwein beivag anagin kalbaleb, nag. Ta-ma̱wan kay kalbaleb beivag anagin bwein, nag. \p \v 19 “Kay kasiyas nag beivag angis, bo beiteiys bilaves bein wa̱kov. \p \v 20 “Gamag tasiyas bo ma̱wan, bukukines angis mogo kukwakins asisinap bwein, o nag, kalbaleb. \s1 Tayyaweids \r (Luk 13:25-27) \p \v 21 “Gamag babaw bidibakeigs, bilansa, ‘MaGuyaw yak,’ tage babaw nag beisiws Yowbad wanakaleiwag, nag. Misinaka tasiyas takaweins aygan Tamag, nises walba̱lab. \p \v 22 “Igaw yam towen waseg babaw gamag bidibakeigs, bilansa, ‘Nakageiguy yagam waseg, o nakakawsep bwagaw yagam waseg, o yagam waseg mawotet singay tawtoun.’ \p \v 23 “Yey mo bakatimop ages, balana, ‘Tobwag gamag yakamiy, kunounas, kuneis, peinan miwotet kalbaleb.’ \s1 Bunatum ankawtun \r (Luk 6:47-49) \p \v 24-25 “Kal yak bukuligen aygag, bukwanow, ya̱koum mamagina tassinap teitan; towen niwlul nabunatum dakul wakunuwatan. Iwlul ikous, kweis mo ikweis avakaein, yevagam ila̱tay, yag avakaein itow, tage nag igulek bwan towen, peinan niwlul dakul wakunuwatan. \p \v 26-27 “Kal yak bukuligen aygag, bukupiyev, ya̱koum mamagina takabala̱wein teitan, towen niwlul nabunatum walekel. Iwlul ikous, kweis mo ikweis avakaein, yevagam ila̱tay, yag avakaein itow, ikalouw bwan towen, singay nuwanaw angwelek.” \p \v 28-29 Iyakous Yeisuw anilivan towen, bo isom ninous tababaws tasiyas aniganeg aygan waseg, peinan tawtoun ansinap. Nag ma̱wan tasiyas takatimlakeins kaleiwag, nag; tage Yeisuw ansinap sinap tatonen. \c 8 \s1 Toulepel ivag, mo ibwein \r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16) \p \v 1 Koy towen waseg, Yeisuw iwloubus, singay babaw gamag ibukunis. \p \v 2 Toulepel teitan isineikim, ikulul, ilana, “Guntovek yak, magat sivinam, kadilokeim bukuvag kaleivig beibwein.” \p \v 3 Yeisuw isen naman wa̱won toulepel towen, ilana, “Bo bukubwein,” mo ibwein kaleivin towen. \p \v 4 Yeisuw mo idibek, ilana, “Awoum kwamtel sinap towen. Awoum teitan gamag kudibek. Misinaka kukwa̱mat tanuwagan lun waseg, kumuloul waseg Yowbad, ma̱wan Moses nakaleiwag; gamag bikineims, bikakins bo kubwein, mo bilansa, ‘O bo ibwein taw.’” \s1 Takalikay natouwat Yeisuw ivag, mo ibwein \r (Luk 7:1-10; Yon 4:43-54) \p \v 5-6 Yeisuw inoun in Kapaneyum, siyas Lom takanaviys sitakalikay mo inek Yeisuw, initoug waseg, ilana, “Guntovek yak, guntouwat ikatoun avakaein, nimmasis wabunatum, ta-ma̱wan bininoun, singaya igidaged won.” \p \v 7 Yeisuw idibek, ilana, “Yey baw, bavag mo beibwein.” \p \v 8-9 Takalikay towen ikatimop aygan, ilana, “Adok nag. Peinan guyaw ya̱koum, o yey toul, nag kadilok bukusiw wagunbunatum. Misinaka kulivan mo beibwein guntouwat. Yey gunakaleiwag nises wasigeis guntakanaviys, teitan badibek ‘Kunoun’ mo binoun; teitan badibek ‘Kum’ mo beim; guntouwat badibek ‘Kuvag towen’ mo bivag. Kaleiwag akakin; misinaka kulivana beibwein.” \p \v 10-12 Yeisuw iligen, bo isom nanon, itouvin idibakes tasiyas tabkunins, ilana, “Guma-Lom towen singay inamis va̱gan baleb! Ta-aban gum-Yisleil teitan inasimounid ma̱wana taw towen. Mounid adibakeimiy ven babaw gimgilis beisiws Yowbad nakabkaleiwag waseg, peinan gamag tasiyas wanuvid sisiyas tasiyas wayavat bo beisiws bikaypuls Yowbad wanakabkaleiwag waseg, sisiyas tamumwey tasiyas Ebelam, Aysak, Yekob. Tage Ebelam tibun mwasanin Yowbad bilev, bineis watoulan, dadub waseg, bivva̱lams o bikakikilis kumtus, peinan igeg abes tasiyas.” \p \v 13 Yeisuw mo idibek takalikay towen, ilana, “Bweina kunoun; musimounid waseg bo bivag mawa̱na nanoum.” E, tut towen waseg, mo ibwein natouwat. \s1 Takatouns babaw ivag, mo ibweins \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 14-15 Yeisuw mo isiw in Pita wanbunatum, ikin yawan ikatoun, itaka̱lon won; ikabkwen naman mana̱wen vin mo iloulun won, itamanaw mana̱wen; ikatineg kan Yeisuw beikam. \p \v 16 Kwayav waseg mo imeyes tasiyas bwagaw nibugawus, ilivan mo ikilaves, o asibabaw takatouns tasiyas ivag mo ibweins. \p \v 17 Wotet towen kweiboug palopit Isaya ilivnek mamagina: \q1 “Im ikow adkatouns, inow, ilavew tana̱ban, iva̱geids gog mo tabweins.” \s1 Gamag mwasinis sivines bikabwa̱kuns Yeisuw waseg \r (Luk 9:57-62) \p \v 18 Yeisuw ikin gamag singay babaw ikatuyouns nimeis, mapun idibek nagamag, ilana, “Kadiloka tatouws, tadopels, taneis palatan.” \p \v 19 Ilivan mo im takatimlakein kaleiwag teitan, ilana, “Tamwey, bo babwa̱kun waseg ya̱koum ampalawen bukunoy.” \p \v 20 Iwa̱ge Yeisuw, ilana, “Awuk bulawud sikabmasis sam wanuwan leg, o mansiyas man iyoyows sibunatum nises wakamweilok; tage Gimgilitoun yey ta-ivag gunakabmasis.” \p \v 21 Inavamul teitan idibek, ilana, “Yey babkunim, guntovek yak; tage bavta̱meim wanamug ga ba̱yum ban wagunbunatum, bamtakavet tamag, igaw bikanig mo babkunim yak.” \p \v 22 Yeisuw ilana, “Awoum. Tut towen kubwa̱kun waseg yey. Bweina takanigs tatineis bidibwanis.” \s1 Bwaw avakaein, Yeisuw ivag mo iniwal \r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Yeisuw iginitouw in wa̱wag, navamul itouws wankuyeim, mo ikuks. \p \v 24 Ikuks ee... bwaw avakaein ilivatus, kakita bimukuls; tage Yeisuw bo imasis. \p \v 25 Navamul aspwa̱yat inekes Yeisuw, iwgunis, ilansa, “Matovek yak, kukit, kwatinabweids, bo bitamukuls.” \p \v 26 Ilana, “amipwa̱yat? Adok nag kusimounids waseg yey, ne?” Mo ikit, itamanaw, ikan yag son kaysay, mo idabab, iniwal singay avakaein. \p \v 27 Gamag tasiyas ikines, isom ninous, ilansa, “Taw towen kweitana gamag; yag son kaysay iliganes aygan.” \s1 Takabala̱wein ven Gadal waseg ivag mo ibwein \r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39) \p \v 28-29 Ikuks ee... ilugs palatan, ven Gadal waseg. Gamag alugwes watakunumwan tawaw asteiy nisesus, yeiluw neiweiys, singay kapasal nuwes; nag kadilok gamag binoyes makadewen ked. Tut towen ilugs tasiyas asteiy ilisawes takunumwan, imekes, iwaks, ilansa, “Awoum aveiyag bukunuwakem yakamey, Yowbad Natun yak. Mata nuwanaw bukuyagagem yakamey.” \p \v 30-31 Ikines kadiveiyov bwaloud babaw ikamkwams awuyow. Yeiluw tasiyas igilagels, initougs Yeisuw waseg, ilansa, “Bweina kwayabem bakan baka̱siw mansiyas bwaloud wasigeis, ke?” \p \v 32 Ilana, “Kuneis.” Ineis, isiws mansiyas bwaloud wasigeis, ikabala̱weins, nuwanaw isisawls, papap waseg ikalka̱louws, inineis yevagam towen waseg, iwgweles. \p \v 33 Tasiyas tamtakavateins aleis isawls, ineis waven ika̱mats sinap towen, peinan yeiluw ilisawes gamag, isiws bwaloud wasigeis, iyagages. \p \v 34 Misikena gimgilis asibabaw-wan mo isaps, imekes Yeisuw, initougs waseg, ilansa, “Kadiloka kunoun kulisawem.” \c 9 \s1 Takatoun teitan ivag, mo ibwein \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Mapuna itouws wa̱wag, ikuks, iyums, ineis Yeisuw wanven. \p \v 2 Gamag mwasanin mo imeyes taw teitan ankatoun avakaein, immasis wakaban, ta-ma̱wan binoun. Yeisuw ikakina tasiyas inamis va̱gan bileb, mapuna idibek takatoun towen, ilana, “Kalin nuwag ya̱koum; amsinap kalbaleb bo awid.” \p \v 3 Takatimlakeins kaleiwag mwasanin bo ikatilutegs, sisiyas illivans, ilansa, “Anilivan waseg ikaypom Yowbad ansinap; singay kalbaleb!” \p \v 4-5 Tage Yeisuw ikakin ninous, mapuna idibakes, ilana, “Aveiyag wawun ninoumiy kalbaleb? Bweina balivan, balana, ‘Bawid amsinap kalbaleb beikous,’ o bweina balivan-vak balana, ‘Kutamanaw kunoun.’ Wotet akweiy gagab waseg yey. \p \v 6 “Kadiloka kukwakins Gimgilitoun yey, o gunakaleiwag nises ven watinow va̱gan bawid gamag asisinap kalbaleb, mapuna badibek taw towen bitamanaw binoun.” Yeisuw idibek, ilana, “Kutamanaw, kukow, a̱bam, kunoun kun wambunatum.” \p \v 7 Taw towen iligen, itamanaw, inoun in wanbunatum. \p \v 8 Gamag babaw ikines, igoulus Yeisuw, iya̱kawns Yowbad waseg, peinan bo isek kaleiwag towen wasigeis gamag. \s1 Yeisuw idouw Matiw \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Yeisuw inoun in, ikin taw teitan yagan Matiw, isin wakaban, gamag isita̱kis ikokew; Yeisuw idibek, ilana, “Kukikun waseg yey.” Mtowen iligen, itamanaw, ibukun Yeisuw. \p \v 10 Wankuyeim ikamkwam wanbunatum, takalbalebs babaw imeis, tasiyas takaweins ta̱kis sisiyas takalbalebs mwasanin ikaypuls sisiy Yeisuw siney navamul. \p \v 11 Tasiyas Palisiy ikines, idibakes navamul, ilansa, “Aveiyag wawun mitovek ikamkwam siney takalbalebs sisiyas tasiyas takaweins ta̱kis? Bo igak!” \p \v 12-13 Yeisuw iligen asilivan, ilana, “Misinaka takatouns sivines doket, toubweins nag. Kadiloka kukwakins silawun Yowbad anilivan mamagina: \q1 ‘Sivinag siwa̱youb; makava lun apiyev.’ \m Yey nam silma̱nin takalbalebs, awoum badawes tasiyas toubweins.” \s1 Pos liva̱nen \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 Yon navamul mo inekes Yeisuw, idibakes, ilansa, “Yakamey kapsapos, tasiyas Palisiy ipsapos; tage mivamul ipiyaves pos. Aveiyag wawun?” \p \v 15 Yeisuw ankabebay isekes, ilana, “Kukin kal beivays son nakwav, o taliven bineis biva̱ges kan silma̱nin inakamkwam; bimwa̱saws-wan; ta-ma̱wan biva̱lams, nag. Tage tutan anadouw waseg, taw towen binoun, mo biva̱lams taliven, beipos.” \p \v 16 Ankabebay kweitan isen mamagina, “Kweim sigsa̱gob ta-ma̱wan bitabweil waseg kweim kweivaw; bitabweil bo bitadud avakaein.” \p \v 17 Kwayuwein ankabebay mamagina. “Awoum bitavgog kunasoup kweiboug, waseg wayn kweivaw; igaw beilol, bitavis kunasoup, biyamkwen wayn; tage kunasoup kweivaw bwein, bitavgog wayn kweivaw waseg, bo bisesun bwein, peinan tawtoun.” \s1 Vinay asteiy Yeisuw ivag, mo ibweins \r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56) \p \v 18 Igawa igeiguy wasigeis, takaleiwag teitan im, ikulul wamatan, ilana, “Natug kuda̱vin mwana ikanig, kum kusen namam wa̱won, va̱gan bukuyamov.” \p \v 19 Yeisuw itamanaw ibukunis taw towen sen navamul. \p \v 20-21 Igaw inounas, vin na̱tan isap watibwelon, buya̱vin iwta̱wout yam babaw, bweilim sinawatan akweiy nag beibwein. Nanon ilana, “Bo bakabkwen Yeisuw anakweim, mo ba̱bwein;” mapuna watibwelon Yeisuw ikabikon anakweim matan. \p \v 22 Yeisuw itouvin, ikin, ilana, “Kalin nuwag ya̱koum. Nukusimounid waseg yey mapuna bo kubwein.” Mo ibwein tut towen waseg. \p \v 23 Yeisuw inoun in takaleiwag towen wanbunatum, ikin taykiyiks pikolel iykiyiks, tavva̱lam ivva̱lams, butus gamag singay avakaein. \p \v 24 Yeisuw ikin, ilana, “Kunounas. Nag imat gwad towen, immasis-wan.” Tasiyas gog isiba̱wes, idokes kid Yeisuw takabala̱wein. \v 25 Tage Yeisuw ikayabes, ineis watoulan, mo isiw wabunatum, iyous gwad towen naman, mo itamanaw. \p \v 26 Butun inawotet towen inganegs ven towen avakaein waseg. \s1 Tawaw ikaw mites, ivag, mo ibweins \p \v 27 Yeisuw inoun in, tawaw asteiy ibukunis, ikaw mites, iwkuwaks ilansa, “Ya̱koum Deibid tabun ya̱koum, kusiwyoubum.” \p \v 28 Isiw wabunatum, tasiyas inekes. Yeisuw ikatiga̱nes, ilana, “Tab kusimounids guntawtoun silma̱nin wotet towen?” Ilansa, “E, ma̱wan, peinan guyaw yak.” \p \v 29 Yeisuw mo ikabkwen mites, ilana, “Peinan nukusimounids waseg yey, mapuna bo bukubweins.” \p \v 30 Mo ilal mites. Anilivan tawtoun isekes, ilana, “Awoum kwamteles sinap towen.” \p \v 31 Tasiyas gog, mo inounas ika̱mats, vena babaw wasigeis. \s1 Taw teitan anilivan wadadan-wan ivag, mo ibwein \p \v 32-33 Yeisuw siney navamul inounas ineis, gamag mwasanin mo imeyes taw teitan takakon, bwagaw neiweiy anilivan wadadan. Bwagaw towen Yeisuw ikayeb mo ikilev, gamag towen mo ilivan bwein. Gamag babaw ikines, bo isom ninous, ilansa, “Sinap kweitan-wan. Kweiboug nag takines wadavanuys, min-Yisleil ya̱kids, peinan kweivaw sinap towen, tawtoun.” \p \v 34 Tasiyas gog Palisiy, ilansa, “Natawtoun, peinan Seitan ileb, Seitan siyas bwagaw sitovek. Seitan ileb mo ikayabes bwagaw.” \s1 Yeisuw inok nuwan \p \v 35 Yeisuw ita̱vin ven katanok katanok wasigeis, sisinagog wasigeis ikatimlakes gamag, Yowbad nakaleiwag bwanabwein liva̱nen issekes tasiyas, o takatouns katanok katanok iva̱ges mo ibweins. \p \v 36-38 Ikin gamag singay babaw mo inok nuwan, peinan kululuwes isiwsawoul, peinan bo ilassulis ked, ma̱wana sip; o ta-kal bimgwayes. Mapuna idibakes navamul, ilana, “Kan babaw bo imatuw, asteiyuy bitayoys; kunitougs daGuyaws Yowbad va̱gan kid bikayabes tawwotets bilabeids kid mo bitatayawes inabag towen.” \c 10 \s1 Isekes siwotet navamul sinawatan teiy \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 Yeisuw mo idawes navamul sinawatan teiy, imeis, mo isekes sikaleiwag va̱gan bwagaw bikayyabes, o takatouns biva̱ges beibweins, askatoun kweitan kweitan waseg. \v 2-4 Tasiyas sinawatan teiy takaweins liva̱nen Yeisuw yiges mamagina: \q1 Saymon, yagan kwayuwein Pita; \q1 Saymon bwadan Andiluw; \q1 Yemes, mtowen Sebediy natun; \q1 Yemes bwadan Yon; \q1 Pilip son Batolomiw; \q1 Tomas son Matiw, mtowen takawein ta̱kis; \q1 Yemes, mtowen Alpiyow natun, son Tadiw; \q1 kweitan gum-Kenan yagan Saymon, \q1 son Yudas Iskaliyot, mtowen tasikodein Yeisuw. \s1 Yeisuw ikayabes navamul, bineis iwotets \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-6) \p \v 5-6 Tasiyas sinawatan teiy Yeisuw ikayabes silma̱nin nawotet; iguyes, ilana, “Misinaka kunekes sidayas min-Yisleil, mtasiyas ikanka̱nigs peinan ilassulis ked. Awoun kunekes tobwag ven gimgilis tasiyas ages kweitan; awoum bukuneis ven Samaliy waseg; awoum. \p \v 7 “Igaw bukunounas, kuguyes gamag, kulansa, ‘Yowbad nakaleiwag kakita bisap.’ \v 8 Takatouns kuva̱ges beibwein; takanigs kuymoves; tasiyas toulepel kuva̱ges kalivis beibwein, bwagaw kwayabes binounas bineis tana̱ban. Peinan Yowbad nisiwyoubumiy, bweina kusiwyoubus tasiyas. \p \v 9 “Money awoum kukwawes, goul dakul, o silib dakul, o kopa dakul; awoum. \v 10 Awoum kunamiy kukwawes wa̱ked. Amikweim mwayntanok kusikams; awoum mwaynatan kukwawes; misandol awoum; mikaytuk awoum. Peinan wotet towen bukukwawes, kaeimiy mo bukuba̱nes, maysan wotet. \p \v 11 “Amata ven waseg bukuneis, kwatugwans gamag wasigeis kavel ansinap bwanabwein, mo kusiw wanbunatum, kusesus ee... mo kunounas. \p \v 12-13 “Aw-bunatum bukusiws waseg, kumulouls wasigeis tasiyas, mo livan siwa̱youb kusekes. Kukin asisinap bwanabwein, mo bimwa̱saws tasiyas; kukin gog nag, livan towen bwanabwein mo beiyum wasigeis yakamiy. \v 14 Kukin bipiyaveimiy o bipiyaves amilivan, igaw bukulisawes ven towen kwatsapis kikeimiy musamusan bein ven towen, mo bikakins asisinap kalbaleb. \p \v 15 “Kweiboug Yowbad iweiys min-Sodom, min-Gomol peinan asisinap kalbaleb; tage wunsiyas ven ipiyaveimiy asisinap singay kalbaleb. Igaw tutan Yowbad bikatukin, kalamwey-nen beiweiys min-Sodom, min-Gomol, tage singaya-wan beiweiys wunsiyas ven nipiyaveimiy. \s1 Gamag mwasanin igaw mo bikamliwes \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 “Akayabeimiy silma̱nin wotet towen. Igaw bukuneis, bukunekes babaw gamag bikamliweimiy. Yakamiy mamagina mansiyas sip tage tasiyas mamagina awuk bulawud biyagageimiy. Kadiloka kuva̱ges amisinap bitawtoun, o kuyma̱nums mamagina bwabun yakamiy. \p \v 17-18 “Kumtakavateimiy, peinan gamag biyateleimiy ya̱tal avakaein waseg, o sisinagog wasigeis biwaweimiy vatul waseg; biyateleimiy wamtes tasiyas takaleiwags kavka̱veks, o king mwasanin wamtes, peinan gungamag yakamiy; mo bukukwa̱mats liva̱neig. Tasiyas binganegs, sisiyas tobwag ven gimgilis. \p \v 19-20 “Igaw biyateleimiy ya̱tal avakaein waseg, awoum ninoumiy bibabaw, awoum kuninuways ama̱wan bukulivans; peinan ya̱tal wanuwan, amilivan tawtoun Yowbad mo bisekeimiy. Nag tatineimiy bukulivans, peinan Tamads Kululuwan bikatipel ansinap, anilivan waseg bukulivans. \p \v 21 “Tut towen wanakougwaw, tuwan bisilkod bwadan, va̱gan takaleiwags bikatimates, o taman bisilkod natun va̱gan takaleiwags bikatimates; o nitsiyas bipiyaves sikaleiwag timsiyas insiyas, bisilkodes va̱gan gamag mwasanin bikatimates. \v 22 O peinan kukwawes yagag yey, gamag babaw mo bikamliweimiy yakamiy. Kukin gog bukusimkines gunawotet waseg, igaw mo bukusesus bwein. \p \v 23 “Kukin gamag mwasanin biyagageimiy ven kweitan waseg, kusawls, kuneis kweitan ven. Mounid adibakeimiy, igaw vena babaw Yisleil waseg, bukutita̱vins ee... Gimgilitoun yey mo ba̱yum bam, tage yakamiy igaw-wan; nag bukuyakousis. \p \v 24-25 “Navamul awoum bimgwey natakatimlakay waseg; natouwat awoum bikaleiwag natovek waseg. Tage gunavamul yakamiy ma̱wana mitakatimlakay yey, o guntouwat yakamiy ma̱wan mitovek yey. Bo idokeigs baloum yey, singay bo bitawyageimiy, peinan gungamag yakamiy. \s1 Liva̱nen pwa̱yat \r (Luk 12:2-9) \p \v 26 “Awoum kuwenes gamag tasiyas. Sinap babaw gamag mwasanin nikawwumes, tage igaw gamag babaw mo bikines kamnat waseg, bikakins. \p \v 27 “Sinap bo akatamwa̱lag boug waseg, nukuliganes, va̱gan bukugeiguys wavtakon ven, wuda̱yam waseg. \p \v 28 “Awoum kuwenes tasiyas bikatimates kalivimiy, peinan nag kadilok bikatimates kululuwamiy. Tage kadiloka kuwenes towen biyageg kululuwamiy son kalivimiy wadiginasim, ven to kalbaleb waseg. \p \v 29-31 “Adok maysan skwa̱sik mwanay misinak kweinim toya, tage mwanatan beimat Tamads mo bikakin. Kunukun babewein Tamads bo ivin babewein wakunuds; ansinap tawtoun, bo kadiloka bimtatavateimiy. Awoum kuwenes gamag tasiyas, peinan Tamads imtakavatemiy; maysamiy singay imug mansiyas skwa̱sik wasigeis. \p \v 32 “Kal yak bukwamtel wamtes gamag, bukulana, ‘Yey Yeisuw nagamag yey’, igaw mo bakamtel wamatan Tamag wanakaew, balana, ‘Towen gungamag tonen.’ \v 33 Kukin gog kavel yak bukwaya̱neig wamtes gamag, yey mo bakaya̱neim wamatan Tamag wanakaew. \s1 Niwal nag, tage naviy silma̱nin \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Awoum kunuways yey nam ven watinow niwal silma̱nin; niwal awoum, tage naviy silma̱nin. \v 35-36 Yey nam va̱gan magaltawaw mwasanin bivatays wasigeis timsiyas, o magalvinay bivatays wasigeis insiyas o wasigeis yiwsiyas, peinan gamag taliven bo bikamliwes. \p \v 37 “Kal yak kusiwyoubus avakaein tamam son inam, tage yey kusiwyoubug kakit, nag kadilok bukusesuna gungamag ya̱koum. Kal yak kusiwyoubus avakaein nitum, tage yey kusiwyoubug kakit, nag kadilok bukusesuna gungamag ya̱koum. \p \v 38 “Kadilok bukukow amklos, bukwabkunig va̱gan mo bukukwanig; tage kukin bukupiyev, nag kadilok bukusesuna gungamag ya̱koum. \p \v 39 “Kukin bukwayus mwamovam, bo biyamkwaneim; kukin gog biyamkwen mwamovam peinag yey, igaw mo bukuba̱nes. \s1 Maysamiy \r (Mak 9:41) \p \v 40 “Kukin kal beitam waseg yak, mamagina bo itam waseg yey; mo itam-vak waseg Yowbad, peinan Yowbad nikayabeig nam. \p \v 41 “Kukin kal yak bukwaveiyon waseg palopit teitan, peinan palopit towen, mogo palopit maysan bukukow. Kal yak bukwaveiyon waseg tadidumwal, peinan tadidumwal towen, mogo maysan tadidumwal bukukow. \p \v 42 “Kal yak bukusiwa̱youb kakit teitan gwad waseg, peinan gunavamul towen, mamagina kwavtanok anasoup bukusek, mounid adibakeim maysam nag biyamkwen.” \c 11 \s1 Yon ikayeb navamul inekes Yeisuw \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Yeisuw anilivan towen, imulis nagamag tasiyas sinawatan teiy. Imulis ikous, inoun in ven babaw, ikatimlakes gamag babaw, igeiguy. \p \v 2-3 Misumkwey towen Yon nises wa̱deil, mtowen tabibapta̱ysein gamags, butun Yeisuw inawotet iligen, ikayeb navamul mwasanin inekes Yeisuw, ikatugans, ilansa, “Yowbad bikayeb Mesay beim, mtowen ya̱koum? o nag? tabta teitan bakakayamat igaw beim wankuyeim?” \p \v 4-6 Yeisuw ikatimop asilivan, ilana, “Kuneis, kwatimlakes Yon sinap towen nukukines o kuliganes; magina toukwaws mites bo ikiplal, takagayals bo inounas bwein, toulepels bo ibwein kalivis, tasiyas ituy tiges bo iliganes livan, takanigs bo ikits mwasanin, o tasiyas tasimavs inganegs Yowbad anilivan bwanabwein. Kal yak bukusimounid gunawotet waseg, tage ta-kupiyaveig, igaw mo bukumwa̱saw.” \p \v 7 Iyums tasiyas, Yeisuw mo ikatiga̱nes gamag babaw peinan Yon, ilana, “Kweiboug kuneis wanawoud, aveiyag silma̱nin bukukines? Bukukines kay iguwen yag, ne? \p \v 8 “O bukukines gamag teitan anakweim mwaynamnabwein ne? Nag, adok tasiyas nisesus guyawaw wasibunatum. \p \v 9 “Tage, kuneis kukines palopit teitan. Mounid mtowen Yon nimgwayes palopit wasigeis. \p \v 10 “Peinan liva̱nen Yon nises, magina Yowbad anilivan nidibek Mesay, palopit mo ilel Bukitab waseg mamagina: \q1 ‘Akayeb guntouwat bimgwayeim, bikidumwal muked beibwein.’” \p \v 11 Yeisuw mo ilana, “Mounid adibakeimiy nag kal nikop ven watinow ikalsow mtowen Yon, peinan Yon ikalsawes gamag babaw; tage Yowbad nakaleiwag kweivaw waseg asibabaw ikalsawes Yon. \p \v 12 “Misiya̱mun Yon inawotet waseg, tasiyas tatawtouns sivines Yowbad nakaleiwag, isilamaws sitawtoun waseg iyyousis ee... nagein bo ma̱wan. \p \v 13 “Tut kweiboug Moses nakaleiwag o tasiyas palopit, Yowbad nakaleiwag isekes gamag wasigeis ee... wankuyeim mo isap Yon. \p \v 14 “Kukin sivinamiy bukuliganes agulivan towen mo bukukwakins kavel Yon. Towen Ilaytiy va̱gan bikidumwal Mesay inaked, mtowen mounid Yon. \p \v 15 “Yakamiy tigamiy sam bweina kuliganes.” \p \v 16-17 Yeisuw mo ilivan, ilana, “Ama̱wan bakabebay mo bukukwakins amisinap? Adok yakamiy mamagina gamagal iwliwals wavtakon ven, idibakes sisiyas, ilansa, ‘Kawaway kup, tage nag kusilasals; ikous mo kalloupid, tage nag kuva̱lams.’ \p \v 18-19 “Peinan Yon isap, nag ikamkwam; na-imoum wayn, mo kulansa, ‘Takabala̱wein towen, peinan baloum iweiy.’ Gimgilitoun yey mo asap, akamkwam, amwamoum, mogo kulansa, ‘Tagovek towen, o tamwamwein wayn towen, ikaveiyons siney takalba̱lebs o tasiyas takaweins ta̱kis.’ Ga bukukines aw-wotet bwein, mo silawun bukukwakins, sinap tonen.” \s1 Yowbad bimop ven mwasanin asisinap kalbaleb \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Ven mwasanin nikines Yeisuw nawotet tawtoun, tage nag ipiyaves asisinap kalbaleb, mapun Yeisuw mo ika̱nes, ilana: \p \v 21-22 “Kuva̱lams yakamiy Kolesin o yakamiy Beteseid. Magat kweiboug tasiyas Ta̱yil o tasiyas Sidon bikines mulin naman Yowbad ma̱wana gunawotet nukukines nagein, nuwanaw mo bisimounids, bipiyaves kid asisinap kalbaleb, sona koun sewed biva̱lams-wan peinan asisinap kalbaleb, mo bipiyaves. Yakamiy gog nag. Mounid adibakeimiy igaw tutan Yowbad bimop vena babaw asisinap, tasiyas bilivatus sikalbaleb kakit, yakamiy gog avakaein. \p \v 23-24 “O yakamiy-vak Kapaneyum bukumwens kid wanakaew; nag gog, bukubus watinow, bukuneis wa̱Tum. Magat kweiboug tasiyas Sodom bikines mulin naman Yowbad, ma̱wana gunawotet nukukines, mo biva̱ges asisinap kweitan, Yowbad nag beiweiys tasiyas, bisesus ee... tut towen bisigagas. Mounid adibakeimiy igaw tutan Yowbad bimop vena babaw asisinap, tasiyas Sodom bilivatus sikalbaleb kakit, yakamiy gog avakaein.” \s1 Yeisuw ansinap kweitan \r (Luk 10:21-22) \p \v 25-26 Tut gog towen Yeisuw initoug, idibek Taman, ilana, “Tamag ya̱koum, liba̱lab natovek o ven watinow natovek ya̱koum. Kalin nuwag yak peinan nukusowm sinap tatonen. Tasiyas tassinaps nag bikakins, tage kukwatimlakes tasiyas mamagina gamagal; mo ikakins tasiyas. Peinan kaleiwag bwein wananoum.” \p \v 27 Yeisuw mo ilivan, ilana, “Tamag bo itam youd babaw waseg Natun yey. Tamag anmwa̱net ikakin Natun yey; o yey agumwa̱net akakin mtowen Tamag. Igaw, kalisiy beivag sivinag mo bakatimlakes; e, tasiyas mo bikakins Tamag. \p \v 28 “Yakamiy kunamiy moumouvit o miwotet moumouvit, kumeis waseg yey, mikabiyeiwas silma̱nin. \p \v 29 “Kumeis, kulabeigs kwanag waseg, mo bukukwawes agusinap yagan ma̱num; kululuwamiy mo biba̱nes sikabiyeiwas. \p \v 30 “Peinan kid kwanag gagab, gunawotet bwein.” \c 12 \s1 Yeisuw takaleiwag yam tapwa̱loul waseg \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 Misumkwey towen Yeisuw siney navamul inoyes kweitan ked wanuwan bag, yam tapwa̱loul waseg; navamul asimoun, ilapes wit anagin, ikams. \p \v 2 Tasiyas Palisiy ikines, idibakes Yeisuw, ilansa, “Kukin muvamul, nag igoulus Sa̱bat.” \p \v 3-4 Yeisuw ilana, “Adok nag kukwakins liva̱nen Deibid, nises Bukitab wanuwan. Peinan asimoun siney nagamag, isiws Yowbad wanbunatum, ikams bled towen nises Yowbad wamatan. Tanuwgwes lun bo ikatibomes bled towen. Na-ikadilok Deibid beikam; nagamag-vak nag beikams; misinaka tasiyas tanuwgwes lun. Tage tanuwagan lun isek Deibid sen nagamag, mo ikams, peinan singaya asimoun. \p \v 5 “O adok nag kuvinis Moses nakaleiwag, peinan Sa̱bat waseg tasiyas tanuwgwes lun iwotets lun, Yowbad wanbunatum, tage nag ivag asisinap kalbaleb. \p \v 6 “Gunakaleiwag towen kweivaw imug-wan Yowbad nabunatum waseg. \p \v 7 “Livan nises Bukitab waseg, ‘Makava lun apiyev; sivinag kid siwa̱youb.’ Magat bukukwakins Yowbad anilivan towen, adok nag bukuygages tasiyas toubweins. \p \v 8 “Peinan Gimgilitoun yey, Sa̱bat tanuwagan yey.” \s1 Sa̱bat waseg Yeisuw ileb teitan, naman ipam \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Yeisuw ilisawes, inoun, isiw sisinagog silma̱nin tapwa̱loul. \p \v 10 Sinagog wanuwan teitan nises, naman ipam. Tasiyas sivines biyateles Yeisuw, ikatiga̱nes, ilansa, “Tab kadilok bitavag takatouns beibweins, Sa̱bat waseg?” \p \v 11-12 Iwa̱ge Yeisuw ilana, “Adok nag teitan yakamiy a̱len sip bikalivatow bein wa̱leg Sa̱bat waseg, bilivan, bilana, ‘Deisa bisiw, peinan Sa̱bat.’ Adok nag. Adok biyous, bikatinob, ne? E, gamag singay imgwayes wasigeis aleimiyas. Mapun bweina bitaleb sod Sabat waseg.” \p \v 13 Yeisuw mo idibek taw towen, ilana, “Kusayel namam palawen neipam.” Iyasel mo ibwein, ma̱wana paliyuwein. \p \v 14 Siyas Palisiy bo igeg ninous, isaps, illivans sisiyas, sivines kid biyagages mtowen Yeisuw. \s1 Yowbad natouwat \p \v 15-16 Yeisuw ikakin ninous, inoun in. Gamag babaw ibwa̱kuns Yeisuw waseg; takatouns ivag mo ibweins; idibakes, ilana, “Awoum kwamteles youd towen; awoum!” \p \v 17-18 Mo ikamat Yowbad anilivan palopit towen Isaya nilivnek mamagina: \q1 ‘Kukines guntouwat, bo adouw silma̱nin gunawotet. \q1 Singay ikalin nuwag mtowen. \q1 Basek kululuwag, mo bisek nakaleiwag didumwal, ven babaw wasigeis. \q1 \v 19 Nag biwkuwak, nag bikamniman, gamag nag biliganes aygan wavtakon ven, nag. \q1 \v 20 Kaytuk isasal, nag biwut bilev, nag. \q1 Wodam nakagidaged kalbaleb, nag bisuwmet, nag. \q1 Igaw nawotet waseg sinap didumwal mo biton. \q1 \v 21 E, tobwag ven gimgilis binmises va̱gan mtowen bilabes.’ \s1 Ivtokes livan Yeisuw \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Wankuyeim itokes teitan gamag, baloum neiweiy, imeyes Yeisuw waseg, ankatoun mamagina ikaw matan, o wadon ikapet; ta-ma̱wan bikapwageg bilivan. Inekes Yeisuw, ivag mo ikilev, bo ibwein gamag towen, ikin, ilivan bwanabwein. \v 23 Gamag babaw ikines, bo isom ninous, ilansa, “Adok mtowen Deibid tabun, Mesay.” \p \v 24 Siyas gog Palisiy iliganes, mo ivtokes livan, ilansa, “Siyas baloum sitovek Seitan mtowen ileb Yeisuw, mo ikayabes baloum.” \p \v 25 Yeisuw ikakin ninous, mapuna idibakes, ilana, “Kukin bod avakaein tawtoun nises; tage bod to gimgilis bikavikuns sisiyas; bilivis, bo beigwey bod towen, beikous. O ven o kum ma̱wan, kukin gamag bilivis biva̱ges bod babaw, bo beigwey ven towen o kum towen. \p \v 26 “Mapuna kuninuways Seitan inabod, kukin Seitan bilabeig mo bakayeb Seitan natouwat tasiyas baloum, mogo Seitan inabod bilivis, bo beikous nakaleiwag tonen. Tage nag. \p \v 27 “O kuvtokeigs livan, kulansa, ‘Seitan ileb mo ikayabes baloum,’ o kal ilabes mivamul mo ikayabes baloum? Kuninuways asisinap tasiyas mo bukukwakins bo ibol amilivan. \p \v 28 “Kukin gog Yowbad Kululuwan bilabeig mo bakayeb baloum, mapuna Yowbad nakaleiwag bo isap wasigeis yakamiy. \p \v 29 “Kweitan sinap kuninuways: Ta-ma̱wan bitasiw tawtoun gamag wanabunatum mo bitaven navavag. Deisa bitayous taw towen, tayawen naman, kaken, va̱gan nag binoun, mo bitaven navavag, tayakousis. \p \v 30 “Kukin kal nag bilabeig gunawotet waseg, gamag towen isilbwed gunawotet. O kalisiy nag bikatikunakus wagunseigous, tasiyas gog bikatigayes. \p \v 31 “Mapun adibakeimiy, amisinap kalbaleb o amilivan kalbaleb Yowbad biwid babaw beikous; tage kweitan sinap nag. Magat bukuyeg Yowbad Kululuwan, nag biwid sinap towen, nag. \p \v 32 “Kukin bukutawyageig Gimgilitoun yey, Yowbad biwid amsinap towen; tage bukutawyeg Yowbad Kululuwan Bwanabwein, Yowbad nag biwid, tut towen nag, o tut wanakougwaw nag. \s1 Kay anagin \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 “Magat kay bwein, anagin bwein. Magat kay kalbaleb, anagin kalbaleb. Takin anagin mo takakin kay ama̱wan, bwein o kalbaleb. \p \v 34 “Yakamiy takalbalebs magina mwatet yakamiy, ta-ma̱wan bukulivans bwein, peinan ninoumiy kalbaleba singay; mapun amilivan kalbaleb. \p \v 35 “Tasiyas toubweins asisinap bwein, mapuna siwotet bwein; tage tasiyas takalbalebs asisinap kalbaleb, mapuna siwotet kalbaleb. \p \v 36 “Kukin bukulivans mav, Yowbad mo biyateleimiy, igaw tutan bikatukin sinap babaw gamag wasigeis. \p \v 37 “Magat amilivan bwein bo bukunounas bwein, o kukin gog amilivan kalbaleb mo bukulivatus kalbaleb.” \s1 Gamag mwasanin sivines bikines naman mulin \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 Wankuyeim takatimlakeins kaleiwag mwasanin sisiy tasiyas Palisiy mwasanin idibakes Yeisuw, ilansa, “Tamwey, sivinem namam mulin bakakin, mo bakasimounid waseg yak.” \p \v 39-40 Yeisuw ikatimop, ilana, “Kalbaleb gamag, tapiyaveins Yowbad yakamiy, sivinamiy bukukwakins namag mulin. Nag kweitan sinap bukukwakins; misinaka sinap towen, peinan palopit towen kweiboug Youna nises uloulas wanuwan, yam kweitoun o boug kweitoun, ma̱wan yey Gimgilitoun yey bo basesun pwepway wanuwan, yam kweitoun o boug kweitoun. \p \v 41 “Min-Ninavek igaw mo bitamanaws ya̱tal waseg, bilivans va̱gan bukukwakins amisinap kalbaleb, gudwouvaws yakamiy. Peinan tasiyas iliganes Youna nageiguy mo ilaves asisinap kalbaleb; tage kaleiwag nagein nukuliganes ikalsow Youna nageiguy. Kuliganes; nag gog, nag kulaves amisinap kalbaleb. \p \v 42 “Igaw tutan Yowbad biya̱tal wasigeis gamag babaw, mo kwin mana̱wen kweiboug inaven wa̱yals mo bilivan va̱gan bukukwakins amisinap kalbaleb, gudwouvaws yakamiy. Peinan mana̱wen kwin inoun in singay kadiveiyov va̱gan biligen Solomon ansinap; tage sinap towen nagein nukuliganes ikalsow Solomon ansinap waseg. \s1 Gamag ibwein mo ilivet kalbaleb singay \r (Luk 11:24-26) \p \v 43-45 “Magat yeiluw bikilev gamag, mo bita̱vin ven babaw, binineiv nakabiyeiwas. Binineiv nag, bilivan bilana, ‘Ba̱yum ban wagunbunatum to nalisow.’ \p “Beiyum biban nabunatum makaw, bo itaneivis, youd babaw bo ilivkases bwein; bikalin nuwan, bein ikin siney teinim teiy asisinap singaya kalbaleb, tasiyas asibabaw mo beisiws wabunatum, bisesus bisigagas. Kweiboug gamag towen nakalbaleb peinan yeiluw neisiw, tage nakabiyokous waseg singaya kalbaleb. Gudwouvaws yakamiy mikalbaleb bukulivatus ma̱wan.” \s1 Yeisuw taliven \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Yeisuw igawa ilivan gamag wasigeis, inan budan itamanaws watoulan gamag babaw, sivines binekes, bilivans sisiy Yeisuw. \p \v 47 Teitan ilana, “Inamwa budam nitatos watoulan.” \p \v 48-49 Yeisuw idibek taw towen, ilana, “Kuninuways kalisiy inag budag,” mo ikatimlek navamul tasiyas nitatos wadadan, ilana, “Mtasiyas-one inag o budag. \p \v 50 “Kal yak bukukow nanon Tamag walba̱lab, mounid ya̱koum bwadag o nagut o inag.” \c 13 \s1 Talavein veitun \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Yam towen Yeisuw ilisow nabunatum, iwloubus in wakawalaw, isin. \p \v 2 Gamag singay babaw inekes, mapuna itouw wa̱wag, isin. Babaw gamag itamanaws itowas wakawalaw. Yeisuw itouvin, ikines gamag babaw, mo ilivan. \p \v 3 Tage ansinap babaw-wan livan kabebay waseg isekes gamag tasiyas, ilana, “Teitan taw in wa̱bag ilivelov veitun. \p \v 4 “Mwasanin ikalka̱louw ininein wa̱ked, man imeis ikamkwams veitun towen wa̱ked. \p \v 5-6 “Mwasanin ininein wadikuda̱kul, pwepway nag mana̱nan; nuwanaw isob peinan pwapwayein kakit-wan, tage ivag ka̱las mo iyag, peinan gidwa̱lin nag beisoul mana̱nan. \p \v 7 “Mwasanin sisiyas awuyow veitun in wapwepway. Awuyow isobs, ivkuva̱kaein, mapuna kan igwey. \p \v 8 “Mwasanin gog ininein pwepway bwanabwein waseg, isob, ivag anagin bwein, mwasanin lakatutan, mwasanin sinawanim, mwasanin sinawatoun. \p \v 9 “Yakamiy tigamiy sam bweina kuliganes.” \s1 Silawun kabebay \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Wankuyeim gog Yeisuw navamul inekes, ilansa, “Aveiyag silawun mukwabebay wasigeis tasiyas?” \p \v 11 Yeisuw ikatimop ages, ilana, “Yowbad itam, sinapun liba̱lab kaleiwag-nen isekeimiy; tasiyas gog nag. \p \v 12 “Kalisiy yakamiy amisinap nises, igaw amisinap bikatimweis, bivakaein; tasiyas gog nag, bo bikow asisinap tasiyas, makava bisesus. \p \v 13 “Mapuna akabebay wasigeis tasiyas, mo bikines tage nag biwtusis, o bikatiliganes tage nag biliganes bunik va̱gan bikakins, nag. \p \v 14 “Kweiboug palopit Isaya anilivan bo ikons tasiyas; anilivan ma̱wan: \q1 ‘Bukuliganes tage nag bukukwakins. \q1 E, bukukines tage nag bukuwtusis. \q1 \v 15 Peinan ninous gamag tasiyas bo imouvit; \q1 bo ituy tiges; \q1 bo ikaw mites; \q1 mata ge mites waseg beikins, \q1 o tiges waseg beinegs, \q1 bikakins, mo bikanavin ninous, \q1 bava̱ges kid beibweins tasiyas. Nag gog.’ \p \v 16 “Yakamiy bwein, mitamiy ikin, tigamiy ineg. \p \v 17 “Mounid adibakeimiy kweiboug palopit babaw sisiyas tasiyas tadidumwals sivines bikines sinap towen nagein nukukines, o biliganes kaleiwag towen nagein nukuliganes; sivines kid, tage nag. \s1 Silawun ankabebay towen talavein veitun \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 “Kadiloka kuliganes silawun kabebay towen talavein veitun. \p \v 19 “Veitun tasiyas ininein wa̱ked mamagina gamag tasiyas iliganes Yowbad nakaleiwag, tage nag bikakins, towen takalbaleb mo bisap, bikow livan towen nises waninous, binow. \p \v 20-21 “Veitun wadikuda̱kul mamagina gamag tasiyas iliganes livan towen, isimounids, imwa̱saws waseg, ee... bimwemway nen, gidiwlis nag beisoul mana̱nan, gamag mwasanin biyages liva̱nen Yowbad, biyagages tasiyas takaweins Yowbad anilivan, mo bikalka̱louws gamag tasiyas. \p \v 22 “Veitun tasiyas sisiyas awuyow, mamagina gamag tasiyas iliganes liva̱nen Yowbad, mo inuwes youd babaw ven watinow, sivines kid biguyaws, mo ilisawes ked bwanabwein, mapuna Yowbad nakaleiwag igwey wasigeis tasiyas, nag ivag angis. \p \v 23 “Tage veitun tasiyas pwepway bwanabwein waseg, mamagina gamag tasiyas iliganes livan, ikakins mo ivag angis, teitan lakatutan, teitan sinawanim, teitan sinawatoun.” \s1 Kabebay wit son awuyow \p \v 24 Vayuwein Yeisuw ikabebay, idibakes, ilana, “Bakabebay mo bukukwakins Yowbad nakaleiwag; peinan ma̱wana gamag isop veitun bwanabwein wanabag. \p \v 25 “Wankuyeim boug waseg, gamag babaw bo immasis, teitan nikamliw tagnibag im wanabag isop awuyow magin ma̱wana kan, tobwag gog. Mo iyum in. \p \v 26 “Igaw tut wankuyeim iwuw anagin mo iba̱nes awuyow tobwag waseg. \p \v 27 “Nagamag inekes tagnibag, ilansa, ‘Tamwey, adok muveitun bwein nitasapwes, avanuy meinoy neim awuyow towen kalbaleb?’ \p \v 28 “Tamwey ilana, ‘Adok towen nikamliweids!’ Nagamag ilansa, ‘Tabta bakan kagut awuyow siyas?’ \p \v 29-30 “Ilana, ‘Nag. Adok bukugutes mwasanin kan sona bukugutes sisiyas awuyow. Babaw bisesus, bimatuw kan, mo badibek tasiyas tatayaweins kan, balana: Wanmugwana awuyow kugutes kwatikunakus, kusinaves, kukwawes, kunawes, kugabus; ikous; mo kan kuta̱yoys, kwatikunakus kunawes wagunseigous.’” \s1 Kabebay akweiy, tipol, yist \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-21) \p \v 31-32 Kwatounun kabebay isekes, ilana, “Bakabebay mo bukukwakins Yowbad nakaleiwag; peinan ma̱wana veitun kay yagan tipol, gamag isop wanabag, veitun gog singay kekel, tage isob kay kaywen, mo ivakaein, man iyoyows imeis iwlules sibunatum wayayagein, kay-nen avakaein.” \p \v 33 Kwavasin kabebay isekes, ilana, “Bakabebay mo bukukwakins Yowbad nakaleiwag; peinan ma̱wana yist, na̱tan vin ikow yist kakit, isen wanuwan pwalaw kwavitoun, tamkwa̱lan mo ilol.” \s1 Tut babaw Yeisuw ikabebay \r (Mak 4:33-34) \p \v 34-35 Sinap tasiyas babaw Yeisuw isekes nakabebay waseg; nag kweitan livan kamnat isekes gamag babaw, nag. Tut towen waseg bo ikamat palopit anilivan towen nilivnek mamagina: \q1 ‘Gunakabebay balivan; \q1 magina baka̱mat sinap misikena kweiboug nikawum.’ \s1 Silawun kabebay wit son awuyow \p \v 36 Anilivan ikous, ilisawes gamag babaw, inoun in wabunatum. Navamul mo inekes Yeisuw, ilansa, “Kwamtilakem silawun kabebay awuyow wa̱bag.” \p \v 37 Yeisuw mo ilik, ilana, “Talavein veitun bwanabwein yey, Gimgilitoun yey. \p \v 38 “Abeibag ven towen watinow; veitun bwanabwein, tasiyas itams Yowbad nakaleiwag waseg; awuyow veitun towen takalbaleb inagamag. \p \v 39 “Mtowen takammeiliw nisop awuyow, mtowen Seitan; tutan ta̱yoy, nakabiyokous tut; tatayaweins kan tasiyas Yowbad nataka̱yob. \p \v 40-42 “Nakabiyokous tut mamagina bikatikunakus awuyow bigabus, peinan Gimgilitoun yey bakayeb min-liba̱lab, gunakabkaleiwag waseg bikatikunakus tasiyas takalbalebs sisiyas tapiyaveins sinap bwein, bilaves bineis kov avakaein waseg, mapuna tasiyas bivva̱lams-wan, peinan abes singay kalbaleb. \p \v 43 “Tut towen wanakougwaw tasiyas tadidumwals bikamnats ma̱wana ka̱las, wanuwan Tamads nakabkaleiwag. Yakamiy tigamiy sam bweina kuliganes.” \s1 Kabebay kweitoun \p \v 44 Yeisuw mo ilana, “Bakabebay mo bukukwakins Yowbad nakaleiwag; peinan ma̱wana money singay babaw teitan gog gamag bisown wanabag, bises ee... mo bikanig. Igaw gog kweitan gamag mo biban money towen, bisowm vayuwein, biyamiyis navavag babaw, maysan bikow, bigimwel pwepway towen, singay bikalin nuwan peinan namoney singay babaw pwepway towen waseg. \p \v 45-46 “Vayuwein bakabebay mo bukukwakins Yowbad nakaleiwag; peinan ma̱wana takunakun teitan inineiv kun bwanabwein, iban kun kuvakaein imgwayes kuna babaw; inakun babaw mo ilev silma̱nin kun to kweivaw, peinan singay bwanabwein. \p \v 47-48 “Sivtounun bakabebay mo bukukwakins Yowbad nakaleiwag; peinan ma̱wana wot ilaves wa̱yol, ikwanes in kweitan magin kweitan magin. Bo ika̱lawt wot; ibiteilis, in wanakaew, mo bikatukins, in bwana̱bweins bidagis bein wanuwan abmavin, siyas gog kalba̱lebs, yegay, ikawes, ilaves. \p \v 49-50 “Tut nakabiyokous waseg bo ma̱wan, bakayeb min-liba̱lab bikawes takalba̱lebs bilaves bineis kov avakaein waseg, toubweins gog bisesus. Tasiyas takalba̱lebs mo biva̱lams avakaein, peinan singaya abes bigeg.” \s1 Yowbad nakaleiwag sinapun \p \v 51 Yeisuw mo ikatiga̱nes, ilana, “Tab kukwakins sinap siyas babaw?” Itams, ilansa, “Oo!” \p \v 52 Ilana, “Tasiyas gog takatimlakeins kaleiwag mwana nikakins Yowbad nakaleiwag sinapun, tasiyas gog asisinap kweivaw bwanabwein, kweiboug bwanabwein; ma̱wana tanuwagan bunatum nawliyoug babaw bwanabwein, kweiboug o kweivaw.” \s1 Min-Nasalet ipiyaves Yeisuw \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53-54 Yeisuw nakabebay iyakous, inoun in wanven, isiw wanuwan sinagog silma̱nin tapwa̱loul, ikatimlakay. Isimasom ninous tasiyas, ilansa, “Ampalawen meinoy neim ansinap singay avakaein o nawotet singay tawtoun?” \p \v 55-56 “Adok tawtelein amweilok natun towen; inan Meliy nises; budan nisesus, tasiyas Yemes, Yosep, Saymon, Yudas; o nunet asibabaw nisesus. Ansinap avanuy meinoy neim?” \p \v 57 Bo igeg ninous, magina ipiyaves kid Yeisuw. Yeisuw gog mo ikatimop asilivan, ilana, “Vena babaw ivna̱ses palopits, tage wasiven tatineis bo nag; wasibunatum tatineis bo nag.” \p \v 58 Yeisuw nawotet tawtoun na-ibabaw wanven tatonen, peinan taginvens nag isimounids waseg. \c 14 \s1 Kweiboug Elod nibob kayob Yon \r (Mak 6:14-29; Luk 9:7-9) \p \v 1-2 Misiya̱mun towen gabman yagan Elod iligen butun Yeisuw, mapuna idibakes natouwats, ilana, “Mtowen tabibapta̱ysein gamags yagan Yon, kweiboug abob kayon, imat, adok bo ikit vayuwein, mapun nawotet tut towen singay tawtoun.” \p \v 3-5 E, kweiboug Elod niyous Yon, iyawen naman, isen wa̱deil, peinan Elod nikwey bwadan Pilip nakwav Elodiyas, Yon nilivan, “Awoum kukwey bwadam nakwav.” Elod sivinan beiweiy mtowen Yon, mapuna iyous, isen wa̱deil, anpwa̱yat gog beiweiy Yon, peinan gamag babaw sivines Yon, idokes palopit teitan. \p \v 6-7 Wankuyeim isagal, peinan tutan inan nikop-yay, mtowen Elod ikamkwams siney nagamags. Elodiyas natun kuda̱vin isal wamtes tawaw tasiyas, Elod ikalin nuwan, idibek, ilana, “Aveiyag sivinam bo basekeim, tabudabod tamag.” \p \v 8 Na̱wen in ikatugwan inan waseg, ilana, “Inag, aveiyag banitoug?” Inan ilana, “Kunitoug busbwesan Yon bisekeim.” Inek Elod, ilana, “Kusekeig busbwesan tabibapta̱ysein gamags, towen Yon. Bibwabwes kayon, busbwesan bisenas wanuwan abmavin, mo kusekeig.” \p \v 9 King towen mo igeg nanon, tage peinan gamag babaw niliganes nitabudabod anilivan, mo itam. \p \v 10-11 Itam, ikayeb teitan in wa̱deil, ibob kayon Yon, busbwesan isen wakabmavin, imey, isek guwa̱vin, ikow inow, isek inan. \p \v 12 Yon navamul iliganes, ineis, ikawes won Yon, inawes idibwanis. Ikous, inekes Yeisuw, ikamteles sinap towen. \s1 Yeisuw ivakamus gamag kweinim tawsan \r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Yon 6:1-14) \p \v 13 Yeisuw iligen sinap towen, ilisawes gamag babaw, itouw wa̱wag, ikala̱vis ineis ven makaw waseg. Gamag babaw iliganes liva̱nen bo itouw, ilisawes siven kweitan, inoys gog wa̱ked, ikikuns Yeisuw waseg. \p \v 14 Yeisuw ilug, ikin gamag singay babaw, ikalin nuwan, takatouns ivag mo ibweins. \p \v 15 Iwwotet ee... kwayav; navamul inekes, ilansa, “Bo ikwayav, kwayabes gamag babaw bineis waven mwasanin biyamiyises kaeis, peinan nawoud towen nag kweitan ven nises.” \p \v 16 Yeisuw gog ikayuses, ilana, “Awoum bineis. Kusekes kaeis beikams.” \p \v 17 Ilansa, “Kan nag. Misinaka bled kweinim, in mwanay.” \p \v 18-20 Ilana, “Kumeyes bakin; gamag babaw bisinis awuyow wakunuwatan, beikams.” Ikow bled son in wanaman, ikin wanakaew, ikalin nuwan waseg Yowbad, mo initoug. Ikous mo ikikiv bled issekes navamul, ikawes ivakamus gamag babaw, ikams, ikamuweips. Kan nikambwages isiyavis, idagis in wanuwan kaynad; bo ika̱lawt kaynad sinawatan kadiney. \p \v 21 Gamag siyas neikams kweinim tawsan tawaw, sisiyas vinay gamagal babaw. \s1 Yeisuw inoun wakunuwatan yevagam \r (Mak 6:45-52; Yon 6:15-21) \p \v 22 Ikous, mo idibakes navamul, ilana, “Kutouws kumugwas, kusupels kuneis palatan; yey gog bases bakayabes gamag.” \p \v 23 Ikayabes ikous, ikatulag in wa̱koy, anmwa̱net binitoug Yowbad waseg. Bo iboug anmwa̱neta ises. \p \v 24 Tasiyas gog wa̱wag kadiveiyov-o wabwanit ikalla̱vis, bo ikala̱lav nimes, peinan yag meinoy neim wamtes. \p \v 25 Kakita beiyam, Yeisuw mo inoun wakunuwatan yevagam, bo binekes. \p \v 26 Navamul ikines Yeisuw ininoun wakunuwatan yevagam, idokes yeiluw kid, iwkuwaksa aspwa̱yat. \p \v 27 Yeisuw ilana, “Bwein-wan! Awoum beivag amipwa̱yat. Yey nases.” \p \v 28 Iw to Pita, ilana, “Guyaw, magat mounid ya̱koum, kudibakeig baw, mo banoun wakunuwatan yevagam, bawekeim.” \p \v 29 Yeisuw ilana, “Kum.” Pita mo ilisow wag, inoun wakunuwatan yevagam binek kid Yeisuw. \p \v 30 Igaw ininoun, ikin yag itotow, anpwa̱yat, kaken bo isoun, kakita bo bimukul. Iwak, ilana, “Guyaw kwatinabweig!” \p \v 31 Yeisuw iyasel naman, iyous, ilana, “Adok nag kusimounid waseg yey. Aveiyag wawun ivag nanoum akweiy?” \p \v 32 Iyums asteiy inekes tasiyas wa̱wag, itouws, yag mo iyenom. \v 33 Tasiyas wag aniwnataw mo ikululs wamatan Yeisuw, ilansa, “Mounid Yowbad Natun yak.” \s1 Genesalet gimgilis ivag mo ibweins \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Isupels, ilugs ven yagan Genesalet. \p \v 35-36 Min-Genesalet iwtusis Yeisuw, ikayabes sisiyas, ineis vena babaw, idibakes takatouns, ilansa, “Kwatuyouns kunekes Yeisuw.” Inekes, initougs waseg, sivines kid misinaka bikabkwanes matan anakweim. Itam, ikabkwanes, mo ibweins. \c 15 \s1 Tammwayas sikaleiwag \r (Mak 7:1-23) \p \v 1-2 Tasiyas Palisiy mwasanin sisiyas takatimlakeins kaleiwag mwasanin mo ilisawes Yelusalem, imekes Yeisuw, ilansa, “Aveiyag wawun muvamul isiplaves tammwayas sikaleiwag, peinan beikams kan tage nag iwidis nimes?” \p \v 3 Ikatimop asilivan, ilana, “Yakamiy-vak, aveiyag wawun kunuwes amikikun, mo kusiplaves Yowbad nakaleiwag? \p \v 4 “Yowbad nakaleiwag mamagina: \q1 ‘Kuvna̱ses tamam inam’, o \q1 ‘Kukin kal biyeg taman o inan tonen, mo kuweiys gamag towen.’ \p \v 5 “Tage yakamiy amisinap, kulansa; \q1 ‘Aveiyag bukusekes tamam inam, bweina bukwatibom silma̱nin Yowbad, mo bukwamgwa̱yes tasiyas.’ \p \v 6 “Amisinap towen waseg kugidamis Yowbad nakaleiwag. \p \v 7 “Tayyaweids yakamiy! Mounid palopit towen Isaya nilivnek liva̱nen yakamiy, peinan ilel Yowbad anilivan mamagina: \q1 \v 8-9 ‘Gamag siyas wudous waseg ivna̱seigs, tage ninous waseg isina̱leigs. \q1 Makava itapwa̱louls waseg yey, peinan gamag mwasanin asisinap ikatimlakays, tage agusinap yey bo ipiyaves.’” \p \v 10-11 Mapuna Yeisuw idawes gamag babaw bimeis. Imekes Yeisuw, ilana, “Kuliganes mo bukukwakins. Aveiyag beisiw awn waseg nag biyageg gamag kululuwan, nag. Misinaka sinap towen bisap wawadon mo biyageg gamag.” \p \v 12 Tut wankuyeim navamul inekes Yeisuw, idibakes, ilansa, “Tabta kukwakin siyas Palisiy asimwasin amlivan to nukulivan?” \p \v 13-14 Yeisuw ikabebay, ilana, “Tamag walba̱lab nisop kay bwanabwein; tage kay tobwag nitatos. Tamag mo bigut kay siyas, bilev. Towen nakaleiwag, yakamiy nag. Tasiyas mamagina toukwaws imgwayes sisiyas toukwaws, bitokes sisiyas binawes, babaw mo bikalka̱louws bineis wa̱leg.” \p \v 15 Pita ilana, “Kulik kabebay towen va̱gan silawun bakakakin.” \p \v 16-18 Yeisuw ilana, “Adok yakamiy-vak igaw tatagouwaws yakamiy. Tabta kukwakins avei-kan beikoum gamag, kan towen bein watoubun, bininoun ee... igaw simwan mo bisap bein wamnat? Tage aw-sinap gamag binuway wananon, igaw mo bilivan, anilivan towen bisap wawadon mo biyageg gamag kululuwan. \p \v 19-20 “Gamag nanon waseg sinap kalbaleb, katumat gamag, subwan, kaylas, veinaw, yaweid, yagay. Sinap siyas gamag wananon bisap mo biyageg gamag towen. Tage nag biwid naman mo beikam, sinap towen nag biyageg gamag, nag.” \s1 Vinen-Kenan inamis Yeisuw waseg \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Yeisuw ilisow ven towen, inoun in walasin ven Ta̱yil o Sidon. \p \v 22 Na̱tan vin nag vinen-Yudiy, tage vinen-Kenan, isap, iwak, ilana, “O Guyaw, Deibid tabun yak, kusiwyoubug, peinan natug kuda̱vin yeiluw singay iyageg.” \p \v 23 Yeisuw gog ika̱pay, nag ikatimop anilivan, nag. Navamul mo iwekes, ilansa, “Kwayeb na̱wen iwkuwak, bo iwegweis wom.” \p \v 24 Yeisuw ikatimop ages, ilana, “Yowbad nikayabeig nam silma̱nin nagamag min-Yisleil, peinan mamagina sip tasiyas, ilassulis ked.” \p \v 25 Mana̱wen vin im, ikulul wamatan, ilana, “O Guyaw, kulabeig.” \p \v 26 Yeisuw ikabebay, ilana, “Awoum bakow gamagal kaeis, basekes awuk beikams, awoum.” \p \v 27 Iw mana̱wen vin, ilana, “E, mounid. Tage gamagal beikams, musamusan kan bikalka̱louw bininein waskawan teibol, bweina beikams mansiyas awuk puskekel, waskawan teibol nisesus.” \p \v 28 Yeisuw ikatimop aygan, ilana, “Vin yak, singay kunmiseig va̱gan balabeim. Mukwanitoug waseg yey avanin mo bikamat waseg yak.” Mapuna natun ibwein tut towen waseg. \s1 Takatouns babaw ivag, mo ibweins \p \v 29 Yeisuw inoun, in, ivvayal yevagam avakaein yagan Galiliy, mo ikatulag in wa̱koy, isin. \p \v 30 Singay babaw gamag inekes sisiyas takatouns babaw, takagayals, toukwaws, tasiyas ipam kikeis o nimes, o takakons. Takatounsa babaw inawes isewas wamatan Yeisuw, ivag mo ibweins. \p \v 31 Gamag babaw ikines tasiyas takakons, ivag mo ilivans bwein; tasiyas ipam kikeis o nimes ivag mo idamoms; takagayals ivag mo inounas; toukwaws ivag mo ikins bwein; isom ninous, iya̱kawns waseg min-Yisleil siYowbad. \s1 Yeisuw ivakamus kweivas tawsan tawaw \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Wankuyeim Yeisuw idawes navamul, inekes, ilana, “Inok nuwag gamag babaw asimoun, kweitoun yam sigwey tasiyas nitasesus, kaeis nag beikams. Adok awoum bakayabes sona asimoun, bo bisiwsawoul wous wa̱ked.” \p \v 33 Iweis navamul ilansa, “Ven towen makava nawoud, avanuy bakaban kaeis tasiyas babaw gamag beikams?” \p \v 34 Yeisuw ikatiga̱nes, “Kweivin amibled?” \p Ilansa, “Kweinim kweiy son in mwanay kekel-e.” \p \v 35-36 Idibakes gamag babaw, ilana, “Kusinis.” Isinis, ikow bled towen son in, initoug, ikalin nuwan Yowbad waseg, ikikiv, issekes navamul; navamul mo ikawes ivvageins gamag babaw wasigeis. \p \v 37 Asibabaw ikams ikamuweips. Kan towen nikambwages isiyavis, gamwat kweinim kweiy bo ika̱lawt. \p \v 38 Asibabaw tasiyas ikamkwams ikamuweips kweivas tawsan tawaw sisiyas vinay gamagal babaw. \p \v 39 Ikous, ikayabes gamag babaw, mo itouw wa̱wag, ikala̱vis ineis ven avakaein yagan Magadan. \c 16 \s1 Gamag sivines bikines naman mulin Yeisuw \r (Matiw 12:38-41; Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 Wankuyeim siyas Palisiy sisiyas tasiyas Sadusiy inekes Yeisuw iyakwanes, ilansa, “Kwamtilakem mulin naman Yowbad, bakakin.” \p \v 2-3 Ikatimop asilivan, ilana, “Kwayav waseg kulansa, ‘Liba̱lab ikayibwel, ka̱las bo beikal,’ o ga̱boug waseg kulansa, ‘Bwaw beim peinan lov magin ma̱wana musewun kov.’ Yowbad naman mulin tasiyas kuwtusis; tage tut towen waseg Yowbad naman mulin nag kuwtusis. \p \v 4 “Kalbaleb gamag tapiyaveins Yowbad yakamiy, sivinamiy bukukines mulin naman Yowbad. Nag gog; misinaka sinapun Youna bukukines. Nag kweitan mulin naman Yowbad bukukines.” Ilivan ikous, ilisawes, mo inoun. \s1 Tasiyas Palisiy asiyist \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Ikala̱vis, ita̱lags palatan, navamul bo inumlaves asibled. \p \v 6 Yeisuw idibakes, ilana, “Kumtakavateimiy. Kadiloka kupiyaves tasiyas Palisiy asiyist, o tasiyas Sadusiy asiyist.” \p \v 7 Illivans sisiyas wasigeis, idokes Yeisuw anilivan towen peinan bo inumlaves asibled. \p \v 8-11 Yeisuw go ikakina ninous, ilana, “Adok nag kunmiseigs va̱gan kan basekeimiy bukukwams. Mata kudokes silawun agulivan bled tatonen peinan kunumlaves, nag. Adok nag kunuwes kweinim tawsan tawaw neikams bled kweinim waseg mo kusiyavis kaynad babaw, o nag kunuwes kweivas tawsan tawaw neikams bled kweinim kweiy mo kusiyavis gamwat babaw. Silawun agulivan nag bled tonen. Aveiyag wawun nag kukwakins? Vayuwein badibakeimiy, ‘Kadiloka kupiyaves tasiyas Palisiy asiyist, o tasiyas Sadusiy asiyist.’” \p \v 12 Mo ikakins anilivan nag liva̱nen yist tatonen, silawun gog tasiyas Palisiy o Sadusiy sikatimlakay, kadiloka bipiyaves. \s1 Pita ikakin kavel Yeisuw \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Yeisuw inoun in walasin ven yagan Sisa̱liy Pilipay, ikatiga̱nes navamul, ilana, “Gimgilitoun yey, gamag mwasanin idokes kavel yey?” \p \v 14 Iweis tasiyas, ilansa, “Mwasanin idokes ya̱koum tabibapta̱ysein gamags Yon ya̱koum, mwasanin gog idokes ya̱koum kid Ilaytiy ya̱koum, mwasanin idokes ya̱koum Yelemay o teitan palopit kweiboug nukuyum nukum kid.” \p \v 15 Ilana, “Tage yakamiy, kudokeigs kavel yey?” \p \v 16 Saymon Pita ikatimop, ilana, “Ya̱koum Mesay ya̱koum, Tamwamov Yowbad Natun ya̱koum.” \p \v 17 Yeisuw ilana, “Tammwa̱saw ya̱koum Saymon, Youna natun ya̱koum; bo nukuwtusig, nag ven watinow gimgilis ikatimlakeims, nag; tage Tamag walba̱lab nikatimlakeim. O yey mo balivan badibakeim: \p \v 18 “‘Ya̱koum Pita, wawun yagam “Dakul” o dakul towen wakunuwatan mo bawlul agugwamag mamagina gunbunatum yakamiy, o kanig nag bitawtoun wasigeis yakamiy tayakelesiys.’ \p \v 19 “Yowbad nakaleiwag anakiy mo basekeim yak. Aveiyag kuyawen ven watinow, Yowbad mo biyawen walba̱lab, o aveiyag bukulik ven watinow Yowbad mo bilik walba̱lab.” \p \v 20 Ikous anilivan towen, idibakes navamul, ilana, “Awoum kukwa̱mats sinap towen. Awoum teitan gamag bikakin yey Kelis Mesay, yey. Awoum.” \s1 Yeisuw nilivnek va̱gan bikakins bikanig mo beikit vayuwein \r (Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Tut towen Yeisuw isilamaw anilivan kweitan, va̱gan navamul bikakins, ilana, “Kadiloka ban Yelusalem, biyagageigs singay tammwayas sisiyas tanuwgwes lun situwa̱vek o takatimlakeins kaleiwag; ikous mo beiweigs, bakanatoun mo ba̱kit vayuwein.” \p \v 22 Pita iligen livan towen, itok Yeisuw, ineis palatan, ilana, “Ya̱koum Guyaw, awoum kulivan ma̱wan. Awoum biyagageims ma̱wan sinap towen nukulivan.” \p \v 23 Iw to Yeisuw, idibek Pita, ilana, “Kusineikik ya̱koum Seitan. Awoum kusilbwadeig. Amsinap towen meinoy neim gamag sikanuway waseg; Yowbad ansinap kweitan.” \p \v 24 Yeisuw mo idibek navamul, ilana, “Kal yak bukubkunig, kadiloka bukupiyev nanoum tatoneim, bukukow amklos va̱gan bukukwanig kid, ma̱wan magin yey bo bakanig. E, makadewen ked waseg bukubkunig yey. \p \v 25 “Kukin bukwayus mwamovam, bo biyamkwaneim. Kukin gog biyamkwen mwamovam peinag yey, igaw mo bukuban. \p \v 26 “Youd babaw bitayous ven watinow, tage mwamovads bigeg, bo bigak! Peinan ta-ma̱wan gamag bivkek bisen mwamovan sivyuwein. \p \v 27 “Igaw Gimgilitoun yey mo bakam sigwey guntaka̱yobs, o Tamag inakamnat waseg, mo maysan miwotet basekeimiy katanok katanok yakamiy. \p \v 28 “Mounid adibakeimiy mwasanin yakamiya-nan nag bukulivatus kanig ee... mo bukukineigs Gimgilitoun yey igaw bam, gunakaleiwag mo bisilamaw ven watinow.” \c 17 \s1 Ankakin Yeisuw ivag kamnat \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Yam kweinim katanok ikous, Yeisuw itokes Pita siney asteiy, tasiyas Yemes son bwadan Yon; ikatulags ineis wakunuwatan koy avakaein; asteivas isiwas. \p \v 2 Wamtes ivag ankakin kweitan, magin ikamnat ma̱wana ka̱las mititeilin, anakweim ilapupwa̱kaw singay gimagim. \p \v 3 Mo ikines Moses son Ilaytiy illivans sisiy Yeisuw. \p \v 4 Iw to Pita, idibek Yeisuw, ilana, “Guyaw, singay bwein tasesus towen. Magat sivinam mo bawlul mibwan bunatoun, bunatan yak, bunatan Moses, bunatan Ilaytiy.” \p \v 5 Igaw ilivan, lov kweitan singay kamnat mo imteilis, aygan teitan wanuwan lov ilana, “Mtowen Natug bwanabwein, singay ibwein nanoug waseg; kuliganes aygan.” \p \v 6 Navamul iliganes livan towen, ikalouws kantukovs, singay aspwa̱yat. \p \v 7 Yeisuw gog im ikabkwen wous, ilana, “Kutamanaws. Awoum beivag amipwa̱yat.” \p \v 8 Itamanaws, ikinewas, nag ivag gamag, misinaka Yeisuw. \p \v 9 Igawa iwwloubus, Yeisuw mo idibakes, ilana, “Awoum kwamteles sinap towen nukukines. Kwawumes. Igaw Gimgilitoun yey bakanig, ba̱kit vayuwein, mo kwamteles.” \p \v 10 Navamul ikatiga̱nes, ilansa, “Aveiyag wawun takatimlakeins kaleiwag ilivans, ‘Ilaytiy wanamug beim, Mesay wankuyeim’?” \p \v 11-12 Iw to Yeisuw, ilana, “Mounid livan towen ‘Ilaytiy beim mo bikatilow youd babaw’; tage bo neim. Tasiyas gog nag iwtusis; tage sivines beiweiys-wan, mo iyagages. Igaw mo biyagageigs yey, Gimgilitoun yey, bo ma̱wan.” \p \v 13 Navamul mo idumwal ninous, peinan ikakins-wan tabibapta̱ysein gamags towen Yon mamagina Ilaytiy. \s1 Gwad takabala̱wein Yeisuw ivag, mo ibwein \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-43) \p \v 14-15 Ikous, inounas, inekes gamag babaw, teitan taw im, ikulul wamatan Yeisuw, ilana, “Guyaw, binok nuwam natug, peinan ikabala̱wein, ankatoun avakaein. Tut babaw ikalka̱louw ininein wa̱kov, tut babaw ikalka̱louw ininein wayvagam. \p \v 16 “Awey natug muvamul wasigeis; iyokons bo nag.” \p \v 17 Yeisuw idibakes tasiyas, ilana, “Takakons yakamiy, minamis nag. Bo akawgwes amisinap kakon. Kumey gwad towen.” \p \v 18 Yeisuw idibek yeiluw towen neiweiy gwad, mo ikilev. Gwad towen mo ibwein, tut towen waseg. \p \v 19 Navamul mo inekes Yeisuw anmwa̱net nises, ikatugwans, “na-ikadilokem bakakayeb yeiluw towen?” \p \v 20-21 Iw to Yeisuw, ilana, “Peinan nag kunmises Yowbad va̱gan bivag. Mounid adibakeimiy, magat minamis mamagina tipol veitun, igaw bukudibek koy towen kulana, ‘Kunoun kun kutoun palatan,’ mo binoun; e, sinap babaw mo bikadilokeimiy.” \s1 Yeisuw ilivnek bikanig, mo beikit vayuwein \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45) \p \v 22-23 Igaw nisesus Galiliy, Yeisuw idibakes, “Teitan bisilkodeig yey, Gimgilitoun yey; gamag mwasanin mo biyousigs, bikatimateigs, yam kweitoun mo ba̱kit vayuwein.” Iliganes, singay ikalin nuwes. \s1 Simoney iba̱nes wanuwan in \p \v 24 Inounas ineis Kapaneyum. Iweis tasiyas takaweins ta̱kis (ta̱kis towen silma̱nin Yowbad nabunatum), ikatugans Pita waseg, ilansa, “Tabta mutovek itam nata̱kis issekem, o nag?” \p \v 25 Pita itam, ilana, “Oo!” \p Pita iyum in wasibunatum. Iw to Yeisuw, ilana, “Saymon, wananoum yak, takaleiwags ven watinow nitsiyas bipa̱yins wasigeis timsiyas? o tobwag gamag bipa̱yins adok?” \p \v 26-27 Pita ilana, “Tobwag gamag.” \p Iw to Yeisuw, ilana, “Mounid. Nitsiyas nag bipa̱yins, nag. Tage bweina bitapa̱yin silma̱nin Yowbad nabunatum; mata ge bigeg ninous tasiyas. Kun kuksikous, in wanamug bukukous, kukin wanuwan mo bukuban idamoney, bo ikadilok idata̱kis aditeiy. Kukow kusekes takaweins ta̱kis tasiyas.” \c 18 \s1 Kal bimug Yowbad nakaleiwag wanuwan \r (Mak 9:33-48; Luk 9:46-48; 17:1-2) \p \v 1 Mitiya̱mun towen navamul inekes Yeisuw, ilansa, “Kal bimug Yowbad nakaleiwag wanuwan?” \p \v 2-3 Mapuna Yeisuw idouw gwad teitan beim. Im to gwad, Yeisuw itamnow gwad towen wanuwein, ilana, “Mounid adibakeimiy, kukin bikanavin ninoumiy bukumlavags ma̱wana gwad towen mo bukusiws wanuwan Yowbad nakaleiwag. Kukin gog nag, bo nag. \p \v 4 “Kal yak bukuma̱num ma̱wana gwad towen, igaw bukumug Yowbad nakaleiwag wanuwan. \p \v 5 “Kukin bukuleb gwad teitan nisimounid waseg yey, magina bo kulabeig yey. \p \v 6 “Gamagal tasiyas isimounids waseg yey, kukin kal bikatsilakes silma̱nin bikakins sinap kalbaleb, singay kalbaleb bilouvat gamag towen. Kukin gamag mwasanin bikawes dakul avakaein biyawanis kayon bo bilaves bein wabwanit, biwgwel, nakalbaleb towen kalamwey; tage kukin bisesuna ee... bikatsilek teitan gwad, singaya kalbaleb mo bilouvat. \p \v 7 “O bo igak! Peinan tasiyas takalbalebs ikatsilakes gamag ven watinow. Gamag mwasanis bisilbwades sinap bwein, mo gamag babaw bilivatus kalbaleb. Ven watinow inakaleiwag ma̱wan. Tage tasiyas bisilbwades sinap bwein, igaw singay kalbaleb mo bilivatus. \p \v 8 “Kukin namam o kakeim bikaleiwag amsinap kalbaleb, kubob kulev. Bweina biyamkwen namam o kakeim, igaw mwamovam bukuban; awoum kid namam paleyun-wan o kakeim paleyun-wan igaw bilaveim bukun wanuwan kov towen nakagdaged nag beikous. \p \v 9 “Ma̱wan-vak matam. Kukin matam bikaleiwag amsinap kalbaleb, kugut kulev. Bweina biyamkwen matam palatanok, igaw mwamovam bukuban; awoum kid paleyun-wan igaw bilaveim bukun wadiginasim, kov nigidaged waseg. \s1 Awoum kwasigumis gamagal \r (Luk 15:3-7) \p \v 10 “Awoum kwasigumis gwad teitan peinan igaw takakit; mounid adibakeimiy anelos tasiyas ililabes gamagal tut babaw sisiy Tamag walba̱lab; ikikines magin. \v 11 (-) \p \v 12-13 “Kuninuways kavel alen sip lakatutan, mwantanok gog bilasisul ked bikanig, adok tanuwagan mtowen tamtakavatein bilisawes mansiyas sip sinawanim sinawavas mwananim mwanavas wa̱koy bisesus, binineiv gog mana̱wen nikanig. Igaw biban, mounid bimwa̱saw avakaein silma̱nin; tage inamwa̱saw kakit wasigeis mansiyas sip nisesus bwein wa̱koy. Tanuwagan nag ivag sivinan biyamkwen mwantanok sip. \p \v 14 “Tamag walba̱lab ma̱wan; nag ivag sivinan biyamkwen gwad teitan, mamagina tasiyas. \s1 Towen soum tayagageim yak \r (Luk 17:3) \p \v 15 “Kukin soum biyagageim, kunek kwatimlek ansinap kalbaleb. Amiteiy kulivans. Awoum gamag babaw biliganes. Kukin biligen amlivan bo bwein, peinan bukumwas soum bwadam towen. \p \v 16 “Kukin gog nag biligen, soum teitan o simwey asteiy kunekes bwadam towen, kulivans waseg va̱gan kid bisimounid amlivan meivek-wan. \p \v 17 “Kukin bipiyev amlivan, mo kuneis kudibakes tayakelesiys, tasiyas babaw mo bilivans. Kukin bipiyev tayakalesiys asilivan, bweina kudok gamag towen tadadub, o magina takawein ta̱kis, kalbaleb gamag towen. \p \v 18 “Mounid adibakeimiy tayakelesiys yakamiy, aveiyag bukuyawanis ven watinow waseg, Yowbad mo biyawen walba̱lab. Aw-kaleiwag bukulikus ven watinow, Yowbad mo bilik walba̱lab. \p \v 19 “Vayuwein adibakeimiy, kukin amiteiy ven watinow kusesus, igaw bukutams aw-youd bukunitougs waseg Tamag walba̱lab Tamag mo beitam, bisekeimiy youd towen. \p \v 20 “Avanuy kwatuyouns amiteiy o amiteitoun silma̱nin gunawotet, simiy yey mo bitasesus, yey agugwamag yakamiy.” \s1 Teitan nag biwid son nakalbaleb \p \v 21 Iw to Pita, ikatigan Yeisuw, ilana, “Guyaw, siva̱vin soug biyagageig, mo bawid ansinap kalbaleb, banumlev? Adok siva̱nim sivay, ne?” \p \v 22 Yeisuw ilana, “Nag siva̱nim sivay. Deisa lakatunim lakatuy sinawanim sinawey mo siva̱nim sivay. \p \v 23 “Mapun bakabebay mo bukukwakins Yowbad nakaleiwag; peinan ma̱wana guyaw teitan itita̱lay wasigeis inagamag. \p \v 24 “Itokes teitan gamag imeyes, nakawlavag singay avakaein, sinawatan tawsan kina, ilana, ‘Gunmoney nag. Igaw wanakougwaw mo bamop waseg yak.’ \p \v 25 “Natovek ilana, ‘Nag. Igaw teitan gamag beim bisekeig maysamiy soum mukwav o nitum, bitokeimiy bukuneis kuwotets towen nawotet, maysamiy money bo bakow kadilok mukwawlavag.’ \p \v 26 “Taw towen mo ikulul igilagel, ilana, ‘Binok nuwam yey, igaw mo bamop gunakawlavag babaw, beikous.’ \p \v 27 “Iyaka̱lin guyaw towen, ilik nagamag, iwid nakawlavag ikous, ilana, ‘Deisa kunoun. Bo awid mukwawlavag.’ \p \v 28 “Inoun taw towen, iban son, peinan asteiy iwteles sitovek nawotet, ilana, ‘Mukwawlavag waseg yey lakatutan toya.’ Deisa iyous kayon son, ilana, ‘Nuwanaw kusekeig.’ \p \v 29 “Son mo igilagel, ilana, ‘Binok nuwam yey, igaw mo bamop gunakawlavag babaw, beikous.’ \p \v 30 “Towen ikayus, itok son, isen wanuwan deil, ilana, ‘Deisa kuses wa̱deil. Igaw bukumop mukwawlavag mo bukun wamnat.’ \p \v 31 “Iliganes sisiyas, tasiyas tawteleins guyaw nawotet, singaya igeg ninous tasiyas, inekes sitovek towen, youd babaw ikamteles ikous. \p \v 32-33 “Sitovek idouw mtowen beim. Im, natovek ilivan, ‘Singay takalbaleb ya̱koum. Nukugilagel to nawid mukwawlavag meivek-wan. Inok nuwag yak, tage nag inok nuwam soum. Bo igak!’ \p \v 34 “Kapasal nuwan, idawes tamtakavateins deil, ilana, ‘Kutokes gamag towen, kunawes wa̱deil, bises oko igaw bimop nakawlavag beikous, mo bein wamnat.’ \p \v 35 “Tamag walba̱lab ansinap ma̱wan. Kal yak wananoum ta-bukuwid simwey sikalbaleb waseg yak, Yowbad bo bimop amsinap kalbakeb ya̱koum.” \c 19 \s1 Peiyaw mikwavas o mimwa̱nas wasigeis \r (Mak 10:1-12) \p \v 1 Anilivan tasiyas ikous, Yeisuw ilisow Galiliy, inoun in min-Yudiy siven palata-dadan lay yagan Yoldan. \p \v 2 Singay babaw gamag ikatukuns waseg; inekes Yeisuw, ven towen nises, takatouns iva̱ges mo ibweins. \p \v 3 Tasiyas Palisiy mo inekes Yeisuw, iyakwanes, ilansa, “Tab kadiloka bakapiyev makwavas peinan asisinap mwasanin kalbaleb?” \p \v 4-6 Yeisuw ikatimop asilivan, ilana, “Tabta kuvinis liva̱nen Yowbad, peinan kweiboug nibun gamag, kuda̱taw kuda̱vin, mo ilana. ‘Peinan kuda̱taw kweitan, kuda̱vin kweitan, kadiloka kuda̱taw bilisow taman inan, bikatuvases son nakwav, asteiy bimlavags mamagina wous katanok-wan.’ Peinan Yowbad anilivan ma̱wan, taveivays asteiy wous nag akweiy, bo katanok-wan. Peinan Yowbad bo ilaten, awoum gamag teitan biliv bisenas palatan palatan; awoum.” \p \v 7 Ilansa, “Magat kaleiwag towen mounid, aveiyag wawun Moses nakaleiwag va̱gan kid towen tapiyavein nakwav bilel inalet bisek, bikayeb, mo beiyum bein wanven?” \p \v 8 Iw to Yeisuw, ilana, “Kweiboug nag kweitan ked va̱gan gamag bipiyev nakwav. Wankuyeim gamag siyas takakons, to Moses isekeimiy miked waseg bukupiyaves mikwavas. \p \v 9 “Mounid adibakeimiy kukin kal bipiyev nakwav, mo na̱tan bikow, ansinap towen kalbaleb, magina ikanavaya mav. Misinaka nakwav bimasis son teitan taw, namwan mo bipiyev.” \p \v 10 Navamul ilansa, “Magat veivay kaleiwag-nen bo ma̱wan, adok awoum bitaveivays.” \p \v 11-12 Yeisuw ilana. “Gamag babaw nag bikakins kaleiwag towen. Misinaka Yowbad ansinap bisekes gamag mwasanin, mo bikakins. Peinan tawaw mwasanin tutan insiyas nikopwes-yay powes nag, o tawaw mwasanin powes nag peinan gamag ikablaves, o gamag mwasanin ikablaves powes tatineis va̱gan bikanawes Yowbad nakaleiwag. Kal yak bukukwakin sinap towen, bweina kuligen.” \s1 Yeisuw sivinan gamagal \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13-14 Mo imeyes gamagal, sivines Yeisuw bituwanis wanaman, mo binitoug pines. Navamul bikayabes kid, Yeisuw ikayuses, ilana, “Awoum kwayabes. Bweina bimeis waseg yey, peinan Yowbad nakabkaleiwag wanuwan tasiyas babaw asisinap ma̱wana gamagal.” \p \v 15 Bo ituwanis ikous, mo inoun. \s1 Guyawaw sikabeisiw Yowbad nakabkaleiwag waseg singaya keikay \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Teitan gamag inek Yeisuw ilana, “Tamwey, aw-wotet bwanabwein bawtel mo baban mwamovag nag beikous?” \p \v 17 Iw to Yeisuw, ilana, “Aveiyag wawun kwatiga̱neig silma̱nin sinap bwein? Anmwa̱net nises ansinap bwein. Magat sivinam mwamovam nag beikous, kadiloka kuvnas nakaleiwag beibwein.” \p \v 18-19 Ilivan, “Aw-kaleiwag?” \p Yeisuw ilana, “Tasiyas: Awoum kuweiy gamag; awoum kwanavay mav; awoum kuveinaw; awoum kuyaweid, teitan gamag liva̱nen; kuvna̱ses tamam son inam, kwanow ages; o kuvnas soum ma̱wana kuvna̱seim tatoneim.” \p \v 20 Toubwat towen ilana, “Kaleiwag siyas babaw bo ayakous. Aveiyag nika̱bwag waseg yey?” \p \v 21 Iw to Yeisuw, ilana, “Magat sivinam sinap bwein bukuyakous, kun kuymiyis muvavag babaw, money kukow kunow, kuvgen tasiyas tasimavs wasigeis, igaw Yowbad mo biyamiyiseim walba̱lab. E, mumoney kuvgen beikous, mo kum kwabkunig yey.” \p \v 22 Toubwat towen ikatiligen anilivan, ipiyev, peinan ikayus nawliyoug, singay babaw; bo igeg nanon, inoun. \p \v 23 Yeisuw mo idibakes navamuls, “Singay keikay guyawaw sikabeisiw wanuwan Yowbad nakabkaleiwag. \p \v 24 “Vayuwein badibakeimiy, man avakaein mana̱wen kamel kalamwey keikay beisiw vas wawawun; tage guyawaw singay keikay beisiws wanuwan Yowbad nakabkaleiwag.” \p \v 25 Inavamul iliganes, isunasun ninous, ilansa, “Magat tasiyas nag, kalisiy mo beisiws?” \p \v 26 Yeisuw ikines tasiyas navamul, mo ilana, “Gamag yakamiy wasigeis nag kadilok, tage Yowbad waseg youda babaw bo ikadiloken-wan.” \p \v 27 Pita mo ikatugan, ilana, “Yakamey bo nakapiyev mavavag babaw, tage bo nakabkunim yak, aveiyag yakamey bakalouvat?” \p \v 28 Yeisuw ilana, “Mounid adibakeimiy, yakamiy nukubkunigs yey, igaw tut wanakougwaw, Gimgilitoun yey basin a̱bag bwanabwein waseg, yakamiy bukusinis wakabamiy sinawatan akweiy bukwaleiwags wasigeis min-Yisleil adakums sinawatan akweiy. \p \v 29 “E, kalisiy yakamiy kulisawes mibunatum, tawlimiyas, timmiyas, inmiyas, nitimiyas, o mipwepway va̱gan bukukwawes gunawotet, atimapun tasiyas singay babaw bukuba̱nes son mwamovamiy nag beikous. \p \v 30 “Gamag babaw nimugwas igaw bikuyeims, o tasiyas nikuyeims igaw bimugwas. \c 20 \s1 Tawteleins bag \p \v 1-2 “Yowbad nakaleiwag ma̱wana teitan taw, inaven avakaein. Iyam ga̱boug ikit, iliwon wavtakon ven, ilana, ‘Gunawotet nises, gunabag, bukuneis kuwotets katanok yam, maysan wotet katanok kina, igaw mo basekeimiy.’ Itams mwasanin, inounas ineis wanabag. \p \v 3-5 “Wankuyeim, ka̱las bo italga̱lag, in waven, iban gamag mwasanin isimavs. Ilana, ‘Kuneis, kuwotets gunabag. Igaw maysan mo basekeimiy.’ Mo itams, ineis. Wankuyeim, ya̱nay, iban gamag, ilivan ma̱wan, mo ineis, iwotets wanabag. Wankuyeim ka̱las itageg, iban gamag, ilivan ma̱wan, mo ineis. \p \v 6 “Babaw gamag iwwotets ee... kakita beiboug, tamwey towen in waven, iban gamag mwasanin, ilana, ‘Aveiyag wawun makava kusesusa bo iboug?’ \p \v 7 “Iweis tasiyas, ilansa, ‘Peinan ta-kal bisekem mawotet.’ \p Ilana, ‘Yakamiy-vak kuneis, kuwotets gunabag.’ \p \v 8 “Iboug, taginbag idibek natouwat, ‘Kudibakes tawteleins bag bimeis, maysan siwotet kusekes. Kusilamaw kweivaw gamag tasiyas mwana nimeis, mayses kusekes. Ikous, mo tasiyas kwayav nimeis. Ma̱wana bein ee... nakabiyokous tasiyas ga̱boug nisilamaws.’ \p \v 9 “Tasiyas kweivaw gamag nag bivakaein siwotet, imeis, wotet maysan mo ikawes katanok kina. \p \v 10 “Siyas gog ga̱boug nisilamaws, idokes kid avakaein mayses bikawes. Nag gog, katanok kina. Meiveka gamag mayses bo katanok kina. \p \v 11-12 “Mayses ikawes, ivtokes livan tamwey towen, idibakes, ilansa, ‘Tasiyas nag bivakaein siwotet mayses bo katanoka ma̱wan yakamey. Yakamey gog nakawotet ka̱las midamed. Ga̱boug nakasilamaw kawwotet oko iboug.’ \p \v 13-15 “Tamwey ikatimop aygan teitan, ilana, ‘Gwa, nag ayagageim, nag. Ga̱boug agulivan bo kutams: Katanok yam katanok kina. Mukina towen-an kukow kunow. Sivinag basekes kweivaw gamag siyas ma̱wana yakamiy. Kadilok yey bakaleiwag gunavavag waseg. Awoum bimouvit dabam peinan agusinap bwein.’ \p \v 16 “Siyas nimugwas igaw bikuyeims, o tasiyas gog nikuyeims igaw bimugwas.” \s1 Sivtounun ilivnek bikanig mo bitamanaw vayuwein \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34) \p \v 17-19 Ikous, mo inounas, bikatulags kid bineis Yelusalem. Wa̱ked Yeisuw idibakes tasiyas navamul, ilana, “Bo bitakatulags taneis Yelusalem, teitan gamag mo bisilkodeig Gimgilitoun yey, mo biyousigs tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas takatimlakeins kaleiwag, biyateleigs va̱gan bikatimateigs, igaw mo bita̱meigs wasigeis tobwag ven gimgilis Yelusalem nisesus; tasiyas bisiba̱weigs, biwaweigs, bikatkaviteigs waklos. Yam kweitoun mo batamanaw vayuwein.” \s1 Yemes son Yon initougs waseg Yeisuw \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Iweis na̱wen Sebediy nakwav, siney nitun tawaw asteiy, mana̱wen ikulul wamatan Yeisuw, binitoug waseg. \p \v 21 Yeisuw ilana, “Aveiyag sivinam?” \p Iw mana̱wen ilana, “Kukwaleiwag va̱gan kid igaw bukuguyaw, nitug siyas-nan bisinis wadadam, teitan wamkwa̱tay, teitan wamkimaw.” \p \v 22 Yeisuw ikatimop asilivan, ilana, “Nag kukwakins mikanitoug towen. Tab kadiloka bukumoums agukwa̱vig to ba̱moum?” \p Ilansa, “Bo kadilokem.” \p \v 23 Idibakes, “Mounid bukumoums agukwa̱vig, tage na-ikadilokeig bakaleiwag kavel bisin wagunka̱tay o wagunkimaw, nag. Tamag gog bo ikatineg abes tasiyas bisinis wagunka̱tay o wagunkimaw, mtowen takaleiwag.” \p \v 24 Yeisuw navamul tasiyas sinawatan mo iliganes sikanitoug asteiy son bwadan bo ikawkunes. \p \v 25-27 Yeisuw gog ikakin asisinap, idawes bimeis. Imeis mo ilivan, “Kukwakins ven babaw guyawuns asisinap, keikay wudous; o sikaleiwag tawtoun wasigeis. Yakamiy gog amisinap kweitan. Kukin kal sivinan biguyaw wasigeis yakamiy, bweina bimlavag mitouwat; o kal sivinan bimug, bweina beibus ma̱wana tasimav, bikokew miwotet. \p \v 28 “Yey gog, Gimgilitoun yey, agusinap ma̱wan. Yey nam, mata ge kulabeigs; deisa balabeimiy. Kaleivig bo atam maysamiy tababaws yakamiy.” \s1 Toukwaws asteiy ivag mo ikins bwein \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Wankuyeim wa̱ked ininounas, bo ilisawes Yelikow, singay babaw gamag ikatukuns Yeisuw waseg. \p \v 30 Tasiyas toukwaws asteiy isinis wadadan ked, bo iliganes liva̱nen Yeisuw, peinan bo neim. Iliganes, mo iwaks, ilansa, “Deibid tabun Mesay ya̱koum, binok nuwam yakamey.” \p \v 31 Asibabaw ilansa, “Kukwa̱pays yakamiy!” Tasiyas gog isimkakinsa waseg, ilansa, “Guyaw, Deibid tabun yak, binok nuwam yakamey.” \p \v 32 Yeisuw itoun, mo idawes tasiyas bimeis, mo ilana, “Aveiyag sivinamiy bavag wasigeis yakamiy?” \p \v 33 Ilansa, “Guyaw, kuvag beilal mitem.” \p \v 34 Yeisuw inok nuwan tasiyas, mo ikabkwen mites, nuwanawa ikins bwein, mo ibwa̱kuns Yeisuw waseg, inounas. \c 21 \s1 Yeisuw isap ven Yelusalem \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-38; Yon 12:12-19) \p \v 1-2 Inounas ee... kadiykusan-o Yelusalem, koy towen kay siyas oliv nitatos, ven yagan Betepeig; mo ikayeb navamul asteiy, ilana, “Kuneis ven towen palatan, mo bukuba̱nes donkiy nises, anvatul iyawanis wakayon, son natun nisesus; kulikus, kutokes kumeyes. \p \v 3 “Kukin kal bikatugwan wasigeis yakamiy, kwatimapus anilivan, kulansa, ‘Tanuwagan sivinan mansiyas donkiy,’ mo beitam towen.” \p \v 4 Iva̱ges ma̱wan, mo ikamat liva̱nen Mesay, kweiboug palopit nilivnek, ilel ma̱wan: \q1 \v 5 “Kudibakes Sayon vinay-nen, ‘Kukines miguyaw bo beiw, \q1 Imwen donkiy watapwan; magina tamma̱num mtowen neiw, \q1 Isin donkiy natun watapwan.’” \p \v 6 Ineis tasiyas asteiy, ikanawes aygan Yeisuw. \p \v 7 Iba̱nes donkiy son natun, itokes imeyes; inibwis asikweim, isenas watapwan donkiy, Yeisuw imwen, isin wakunuwatan donkiy. \p \v 8 Gamag babaw iyaves asikweim wa̱ked; mwasanin gog itateiys amweilok yageivein, iyaves wa̱ked. \p \v 9 Tammugwas imugwas, takukuyeims ikukuyeims, asibabaw iwkuwaks, ilansa: \q1 “Kalin nuwem, Deibid tabun yak. \q1 DaGuyaws nikayabeim, nukum va̱gan bukwatinabwem. \q1 Kalin nuwem Tamads walba̱lab.” \p \v 10 Isiw in Yelusalem, taginvens babaw isisawls imimeis silma̱nin bikines Yeisuw, illivans, “Kavel mtowen?” \p \v 11 Tasiyas sisiy Yeisuw ilansa, “Mtowen palopit yagan Yeisuw, gum-Nasalet teitan, inaven wawnuwan Galiliy.” \s1 Ikawsapes tasiyas wanuwan Yowbad nabunatum niggimwals \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Yon 2:13-22) \p \v 12 Yeisuw isiw in wanuwan Yowbad nabunatum bunavakaein, mo ikayabes tasiyas niyamiyises sivavag; ikatitan siteibol tasiyas nikatimapus money dakul, o ikatitan abes tasiyas niyamiyises bwabun. \p \v 13 Idibakes, ilana, “Bukitab waseg liva̱nen Yowbad nabunatum nises mamagina: \q1 ‘Gunbunatum bikayuses silma̱nin nitoug;’ \m tage nukuva̱ges buntuman veinaw.” \p \v 14 Igaw nises Yowbad wanbunatum, tasiyas toukwaws sisiyas takagayals inekes Yeisuw; ivag, mo ibweins. \p \v 15 Tasiyas gog tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas takatimlakeins kaleiwag ikines Yeisuw, Yowbad wanbunatum, nawotet tawtoun, o gamagal niwkuwaks ilansa, “Kalin nuwem Deibid tabun yak,” singay mo ikawkunes Yeisuw tasiyas. \p \v 16 Ikawkunes, ilansa, “Bo kuligen ages, siyas gamagal?” \p Yeisuw itam, ilana, “Oo!” Ilana, “Adok nag kukwakins liva̱nen Yowbad, Bukitab waseg, mamagina: \q1 ‘Ninous bo kusekes gamagal sisiyas a̱pwaw, mo iya̱kawns bwein.’” \p \v 17 Mo ilisawes inoun, ilisow ven towen avakaein, inoun in wunkakit, imasis ven towen Betaniy. \s1 Ikawtun yaveinun \r (Mak 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Iyam-nen ga̱boug iyum in silma̱nin wunovek, ivag anamoun. \p \v 19 Wa̱ked iban yaveinun kaytan, iwekey, anagin nag, yageiveina mav, ikawtun ilana, “Igaw nag kweitan anagim beivag waseg yak.” Nuwanaw mo ikaleyag, imat. \p \v 20 Navamul ikines, isom ninous, ilansa, “Nuwanaw bo ikaleyag yaveinun makaywen! Aw-sinap towen?” \p \v 21 Iw to Yeisuw, ilana, “Mounid adibakeimiy, awoum beivag ninoumiy akweiy. Magat bukunamis Yowbad natawtoun waseg, mo bukuva̱ges ma̱wana yey navag yaveinun; e, bukudibakes koy towen kulansa, ‘Kunoun kun kumukul wa̱yol,’ mo binoun bein bimukul wa̱yol. \p \v 22 “Aveiyag bukunitougs Yowbad waseg, kunamis beibwein, mo bisekeimiy.” \s1 Ilansa, ‘Aw-kaleiwag waseg nukuwtel ma̱wan?’ \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Ikous, inoun in Yowbad wanbunatum, ikatimlakay. Mo imeis tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas tammwayas, ilansa, “Aw-kaleiwag waseg kuwtel ma̱wan, o kal isekeim mukwaleiwag towen?” \p \v 24 Yeisuw ikatimop asilivan, ilana, “Kweitan sinap bakatugan wasigeis yakamiy; e, bukulivans kamnat mo basekeimiy livan kamnat va̱gan bukukwakins silawun gunakaleiwag.” \p \v 25-26 E, Yeisuw mo ikatiga̱nes, ilana, “Kal isek Yon nakaleiwag mo ibapta̱yses gamags? Yowbad? o nag? adok gamag mwasanin?” \p Bo ibol ninous tasiyas, illivans sisiyas, ilansa, “Kukin bitalivans ‘Yowbad,’ towen gog mo bilivan ‘Aveiyag wawun nukupiyaves aygan?’ Kukin gog bitalivans ‘Gamag mwasanin,’ bo biyagageids gamag babaw, peinan idokes palopit teitan mtowen Yon.” \p \v 27 Idibakes Yeisuw ilansa, “Nag kakakin.” \p Iw to Yeisuw ilivan, “Yey-vak nag balivan, nag bakamtilakeimiy kal isekeig gunakaleiwag.” \s1 Kabebay Kunutaw son Bwadan \p \v 28 Yeisuw ikabebay, ilana, “Waninoumiy ama̱wan? Tamwey teitan nitun tawaw asteiy. Mo inek kunutaw ilana, ‘Nagein kun gunabag kuwotet.’ \p \v 29 “Kunutaw ipiyev. Wankuyeim mo ikanavin nanon; inoun in iwotet. \p \v 30 “Tamwey towen mo inek tawa̱nay, ilana, ‘Kun kuwotet.’ \p “Tawa̱nay ilana, ‘Oo! Bo ban awotet.’ Nag gog, ipiyev wotet, isinal.” \p \v 31 Yeisuw ilana, “Asteiy ikatiliganes aygan times, tage kal ikanaway aygan?” \p Ilansa, “Kunutaw.” \p Iw to Yeisuw ilana, “Mounid adibakeimiy tasiyas ma̱wana kunutaw mo beisiws wanuwan Yowbad nakabkaleiwag. Peinan tasiyas takalba̱lebs, takaweins ta̱kis sisiyas tasiyas ikaninavays mav bo bimugwas Yowbad nakaleiwag waseg; yakamiy ma̱wana tawa̱nay wankuyeim. \p \v 32 “Peinan Yon ikatimlakeimiy ked didumwal, tage nag kusimounids. Takalba̱lebs tasiyas bo isimounids, tawaw vinay. Yakamiy nukukines tage nag ikanavin ninoumiy; nag kusimounids, nag. \s1 Tawteleins bag \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 “Kabebay kweitan kunages: Tamwey teitan isop gleip babaw, bigulen gleip waseg; kay kaytan isop wadadan bag palavas, bo imlavag anakal; wayn kasinen ivkaes ikous; tamtakavatein bag nabunatum iwlul ikous; ivatam wasigeis gamag mwasanin va̱gan kid bimtakavates inabag; mo inoun in kweitan ven. \p \v 34 “Igaw tutan gleip anagin bimwanoug mo ikayabes natouwat mwasanin, binekes tasiyas tamtakavateins bag, idokes tanuwagan bag anagin bikawes. \p \v 35 “Nag gog, tasiyas tamtakavateins bag iyagages tamwey natouwat, teitan iwaweiys, tayuwein ikatimates, tatounun iwaweiys dakul waseg, imat. \p \v 36 “Wankuyeim tamwey towen ikayabes natouwat kalamwey babaw, mo iyagages tasiyas. \p \v 37 “Ikous, mo ikayeb natun, idoki bivna̱ses natun. \p \v 38 “Nag gog, iwtusis natun, ilansa, ‘Mtowen tamwey natun tatonen, kumeis taweiys, mo bitakawes bag towen, dakiyays ya̱kids.’ \p \v 39 “E, iweis, iyousis, itokes tamwey natun, ilaves in watoulan bag, mo iweiys imat.” \p \v 40 Yeisuw ikatigan ilana, “Igaw beim tanuwagan bag, ama̱wan bikaleiwag wasigeis tasiyas tawteleins bag?” \p \v 41 Iweis tasiyas, ilansa, “Biyagagesa singay, bikatimates, siwotet gog mo bisekes gamag mwasanin asisinap bwein, tasiyas mo beitams anagin bisekes tamwey bweilim katanok katanok waseg.” \p \v 42 Yeisuw ilana, “Adok nag kuvinis Bukitab liva̱neig, mamagina: \q1 ‘Wululay towen tawteleins bunatum nipiyaves, \q1 Tage bo imlavag anmwamwan bunatum. \q1 DaGuyaws nawotet towen, \q1 bo isom nanouds.’” \p \v 43 Yeisuw mo ilivan, “Mapun adibakeimiy Yowbad bigidem nakaleiwag wasigeis yakamiy, bisekes ven mwasanin, igaw tasiyas mo beitams inakaleiwag waseg, mo anagin beivag. \p \v 44 “Kukin kal bipiyaveig mo kalbaleb bilivet, mamagina bikalivatow wakunuwatan wululay towen mo bigulek won, o kukin gog wululay towen bikalivatow beiweiy gamag teitan mo bikatimimey. Wululay towen yey.” \p \v 45-46 Kabebay tasiyas iliganes siyas tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas tasiyas Palisiy, ikakinsa tatineis askabebay. Sivines kid biyousis Yeisuw. Ta-ma̱wan; iwenes gamags, peinan gamag babaw idokes Yeisuw palopit teitan. \c 22 \s1 Kabebay sagal veivay \r (Luk 14:15-24) \p \v 1-2 Vayuwein Yeisuw ikabebay liva̱nen Yowbad nakaleiwag. Ilana, “Yowbad nakaleiwag ma̱wana guyaw teitan inasagal. Bo isagal peinan natun teitan beivay. \p \v 3 “Inasagal avanin ikatineg ikous, ikayabes natouwat mwasanin, idawes gamag bimeis bisagals. Ipiyaves gog. \p \v 4 “Wankuyeim ikayabes natouwat mwasanin, idawes tasiyas ilansa, ‘Datoveks bo ikatineg kan ikous, bulumakaw kawka̱veks bo iweiys ikous, bulumakaw bulwaway, askeitub igegayous, bo iweiys ikous, youd babaw bo ikatinages ikous. Kumeis sagal towen, peinan tamwey natun bo beivay.’ \p \v 5-6 “Tasiyas gog ipiyaves, issebaws, inounas ineis palatan palatan, teitan in wa̱bag, teitan in bigimwal, mwasanin gog nisesus waven iyousis tamwey natouwats iyagages. Natouwat tasiyas asimwasin nag bikakit va̱gan; mwasanin ge iweiys ikatimates. \p \v 7 “Guyaw towen iligen, kapasal nuwan, ikayabes takanaviys, ineis iweiys takalbalebs tasiyas ikous, sibunatum babaw igabus kov waseg. \p \v 8-9 “Iyums takanaviys; iwa̱ge tamwey ilana, ‘Na-ikadilokes tasiyas beikams sagal to nakatineg. Kuneis guntouwat yakamiy, kudawes tasiyas wadadan ked nisesus, kukin kalisiy bukuba̱nes, kudawes bimeis.’ \p \v 10 “Inounas palatan palatan, tababaw iba̱nes mo idawes, mwasanin takalba̱lebs, mwasanin toubweins. Iliganes, ikatuyouns imeis, bo ika̱lawt gamag babaw wasagal. \p \v 11-12 “Tamwey towen im bikin gamag babaw-wan, iban teitan ta-isikam sagal kweiman, idibek, ilana, ‘Gwa, ama̱wan nukum, ta-ivag amkweim sagal kweiman?’ Towen isesuna ikika̱pay. \p \v 13 “Iw to guyaw, idibakes natouwats ilana, ‘Kuywanis naman kaken taw towen, kulaves bein watoulan, dadub waseg.’ Tasiyas watoulan bivva̱lams-wan, singaya bigeg ninous. \p \v 14 “Yowbad bo idawes gamag babaw; teyuy-e beisiws bimeis.” \s1 Sisal nata̱kis \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 Siyas Palisiy iliganes, mo ineis, illivans sisiyas, idokes bikatiga̱nes kid mo beibol Yeisuw anilivan. \p \v 16-17 Illivans ee... sinap kweitan mo iton. Ikous mo ikayabes sivamul mwasanin sisiyas Elod nagamag mwasanin, idibakes Yeisuw, ilansa, “Tamwey yak, kakakin amsinap mounid, kakakin Yowbad nakaleiwag kukwatimlakay mounid, o nag kugoulus guyawaw mwasanin, peinan gamag babaw wamatam bo katanok-wan. Wananoum ama̱wan? kadilokeids bitatams Sisal nata̱kis? o nag? bitapiyaves adok?” \p \v 18-19 Yeisuw gog ikakina asisinap kalbaleb, ilana, “Aveiyag wawun kuyakwaneigs? Tayyaweids yakamiy! Kwatimlakeigs money towen, ta̱kis silma̱nin.” Money katanok mo isekes. \p \v 20 Ikow money towen wanaman, ikatimlakes king yagan nises son kululuwan nilel money towen waseg, ikatugan, ilana, “Kavel yagan? kavel kululuwan towen?” \p \v 21 Ilansa, “Sisal.” \p Iw to Yeisuw, ilana, “Sisal navavag bweina kutams Sisal waseg, o Yowbad navavag bweina kutams Yowbad waseg.” \p \v 22 Iliganes, isom ninous, iyums ineis wasiven. \s1 Gamag beikits vayuwein \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23-24 Yam towen tasiyas Sadusiy mo inekes Yeisuw. Tasiyas Sadusiy asilivan ilansa, “Gamag nag beikits kanig waseg.” Mapun ikatiga̱nes Yeisuw ilansa, “Tamwey, Moses nakaleiwag mamagina, kukin kal bikanig, nakwav sam, tage natun nag, kadiloka bwadan beivays son nakwab, igaw mo bikop natun bimlavag tuwan natun. \p \v 25 “E, kunutaw teitan wamaven nises, budan teinim tatanok. Kunutaw ivays son nakwav, natun nag, ikanig, isikein ivays son nakwab. \p \v 26 “E, isikein ikanig, natun nag, nakwab ivays son tawa̱nay. Tasiyas tawa̱nay imta̱mats ikous, nitsiyas nag, oko digumasus mo ivays son nakwab; ikanig, natun nag. \p \v 27 “Ikous tawaw babaw, wankuyeim mo ikanig kuda̱vin mana̱wen. \p \v 28 “Igaw tutan beikits kanig waseg, vin mana̱wen namwan amtowen? Peinan asibabaw neivays siney.” \p \v 29-30 Yeisuw gog ikatimop asilivan, ilana, “Ibol ninoumiy, peinan nag kukwakins Bukitab, o peinan nag kukwakins Yowbad natawtoun. Igaw tut wanakougwaw gamag beikits kanig waseg, mo beikous veivay, peinan gamag bimlavags mamagina Yowbad nataka̱yob nisesus walba̱lab. \p \v 31-32 “E, mounid gamag beikits kanig waseg. Adok nag bukuvinis Yowbad anilivan wasigeis yakamiy, peinan ilana: \q1 ‘Yey Ebelam naYowbad yey; \q1 Yey Aysak naYowbad yey; \q1 Yey Yekob naYowbad yey.’ \m Yowbad nag ikaleiwag takanigs tatuwes wasigeis; nag. Tage tamwamovs wasigeis ikaleiwag.” \p \v 33 Gamag babaw iliganes ansinap, bo isom ninous waseg. \s1 Kaleiwag towen imug \r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28) \p \v 34-36 Tasiyas Palisiy iliganes Yeisuw nikatimop asilivan Sadusiy, nika̱pays, mo ikatuyouns tasiyas Palisiy, imeis. Palisiy teitan ikatigan Yeisuw, mtowen ya̱tal sinapun ikakin; ikatugan va̱gan kid biyakwen Yeisuw, ilana, “Dakaleiwags waseg, aw-kaleiwag imug?” \p \v 37-38 Iw to Yeisuw ilana, \q1 “‘Kadiloka kusiwa̱youb daGuyaws Yowbad, kululuwam waseg, kaleivim waseg, o nanoum waseg.’ \m Kaleiwag towen imug; imgwayes kaleiwag babaw wasigeis. \p \v 39 “Kaleiwag tawtoun kwayuwein nises: \q1 ‘Kadiloka kuvna̱ses simwey ma̱wana nukuvna̱seim tatoneim.’ \p \v 40 “Akweiyuna kaleiwag tasiyas wawun kaleiwag babaw, o wawun siyas palopit asilivan babaw.” \s1 Deibid tabun \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41-42 Tasiyas Palisiy ikatuyouns nimeis, Yeisuw mo ikatiga̱nes, ilana, “Waninoumiy Mesay ama̱wan? kavel tabun?” \p Iweis tasiyas, ilansa, “Deibid tabun.” \p \v 43-45 Yeisuw mo ikatiga̱nes, ilana, “E, Mesay Deibid tabun; tage kweiboug Yowbad Kululuwan isek Deibid ansinap mo ilivan, idok Mesay inaguyaw tatonen; anilivan mamagina: \q1 ‘DaGuyaws idibek gunGuyaw, ilana: \q1 Kusin wagunka̱tay, va̱gan bava̱ges beibus siyas astameiliw yak, bukuvnivans wakunutes.’ \m Peinan Mesay Deibid tabun, ama̱wan Deibid idok tabun naGuyaw tatonen?” \p \v 46 Bo ika̱pays tasiyas. Ta-kal bikatimop aygan. Bo iyakous sikatugan waseg Yeisuw. Wankuyeim mo igoulus; nag teitan ikatugan waseg, nag. \c 23 \s1 Yeisuw ika̱nes tasiyas takatimlakeins kaleiwag sisiyas Palisiy \r (Mak 12:38-40; Luk 11:37-52; 20:45-47) \p \v 1-3 Yeisuw mo idibakes gamag babaw, sisiyas navamul, ilana, “Moses kweiboug ikaleiwag gamag wasigeis, o nagein tut towen siyas takatimlakeins kaleiwag, sisiyas Palisiy, bo ikaliwageids ma̱wan. Mapun kadiloka kukwanawes ages; tage asisinap awoum kukwawes, peinan nag ivna̱ses kaleiwag tasiyas nisekeids. \p \v 4 “Sikaleiwag tasiyas mamagina kunamiy singay moumouvit nissekeimiy, tage nag kweitan koun kakit bikawes tatineis. \p \v 5 “Siwotet iwteles va̱gan gamag babaw bikines mo bikavasis. Bukitab yageivein mwasanin iyawanis ikaygwagwes wawous va̱gan gamag bikines, o kweiman tapwa̱loul issikams va̱gan gamag babaw bikines. \p \v 6 “Sivines kid bimgwayes gamag babaw, sagal waseg; o sivines abes wanakaew wanuwan sinagog. \p \v 7 “Kukin binounas bineis waven sivines kid gamag babaw bikululs wamtes, o bigoulus, billivans, ‘Guntakatimlakay yak.’ \p \v 8 “Awoum gamag bidokeimiy ‘Guntakatimlakay yak,’ awoum; peinan mitakatimlakay anmwa̱net, o yakamiy katanoka gamag yakamiy. Deisa kulansa, ‘Gwa.’ \p \v 9 “Ven watinow ya̱kids awoum kudokes teitan, kulansa, ‘Timem,’ peinan Tamads anmwa̱net nises walba̱lab. \p \v 10 “Awoum gamag bidokeimiy ‘Guntovek yak,’ peinan mitovek Kelis. Nag tayuwein mitovek nises, nag. \p \v 11 “Kukin kal bimlavag mitouwat mtowen mo bimgwayeimiy. \p \v 12 “Kukin kal sivinan bimliguyaw mo beibus; tage kukin kal binib tatonen igaw mo biguyaw. \p \v 13 “Tayyaweids yakamiy takatimlakeins kaleiwag yakamiy, o yakamiy Palisiy, singay kalbaleb bukulivatus, peinan kusilbwades Yowbad nakabkaleiwag kidenen; yakamiy nag bukusiws; mogo gamag mwasanin beisiws kid; nag gog, bo kusilbwades. \v 14 (-) \p \v 15 “Tayyaweids yakamiy takatimlakeins kaleiwag yakamiy, o yakamiy Palisiy, singay kalbaleb bukulivatus. Kuta̱vins vena babaw, ikous mo kukuks, bwanit kadiveiyov kudopels. Aveiyag wawun? gamag anmwa̱net mo bikow mitapwa̱loul bimlavag gum-Yudiy. Ikous, mo gamag towen kuva̱ges imlavag Seitan angamag, ma̱wana yakamiy, tage bo bilisaweimiy ansinap kalbaleb waseg. \p \v 16 “Takatimlakeins gamag yakamiy, bo ibol ninoumiy, singay kalbaleb bukulivatus. Kulivans, ‘Bweina bitatabudabod Yowbad nabunatum waseg, adilivan yaweid, tage bitatabudabod waseg goul towen nises Yowbad wanbunatum, awoum bitayaweid.’ \p \v 17 “Bo ibol ninoumiy, amisinap nag. Aveiyag imug? Goul towen imug? O Yowbad nabunatum imug? Mounid Yowbad nabunatum imug, peinan goul nises wanuwan. \p \v 18 “Kulivans-vak, ‘Bweina bitatabudabod abeilun waseg, adilivan yaweid, tage bitatabudabod waseg lun to nises wakunuwatan, awoun bitayaweid.’ \p \v 19 “Bo ibol ninoumiy, amisinap nag. Aveiyag imug? lun towen? o dakabeiluns Yowbad wanbunatum, inalun nises wakunuwatan? \p \v 20 “Mapun, igaw bukutabudabod abeilun waseg, bo kutabudabod wasigeis youd babaw nisesus wakunuwatan. \p \v 21 “E bukutabudabod waseg Yowbad nabunatum, bo kutabudabod waseg bunatum son mtowen nises wanuwan. \p \v 22 “E, bukutabudabod liba̱lab waseg, bo kutabudabod waseg Yowbad a̱ban son mtowen-vak nissin waseg. Bo ibol ninoumiy yakamiy. \p \v 23 “Tayyaweids yakamiy takatimlakeins kaleiwag yakamiy, o yakamiy Palisiy, singay kalbaleb bukulivatus. Gayas siyas kekel minit, dil, kamin, kulagus sinawatan, kalgutan kutams Yowbad waseg, tage Yowbad nakaleiwag avakaein waseg nag kutams, peinan sinap didumwal kupiyaves, siwa̱youb kupiyaves, simounid kupiyaves Yowbad waseg. Kadiloka kunuwes sinap siyas avakaein. Nag gog. Awoum kupiyaves sinap siyas babaw-wan. \p \v 24 “Takatimlakeins gamag yakamiy, mitamiy nag. Kwatkakils sinap kakit wasigeis, mamagina pwasigisig wanuwan amiva̱van mo kupiyaves, tage kamel sona kwanpwanis. \p \v 25 “Tayyaweids yakamiy takatimlakeins kaleiwag yakamiy, o yakamiy Palisiy, singay kalbaleb bukulivatus. Kwa̱vig o abmavin watoulan kwatkakils, kuwidis bwein, gimagim watoulan, tage wanuwan kaeimiy bukuveinaws gamag wasigeis. \p \v 26 “Matam nag, Palisiy yak. Bweina beivag amsinap bwein, waseg bukuban kam, mo bukusen wamkwabmavin o amkwa̱vig waseg; babaw mo beibwein watoulan o wanuwan. \p \v 27-28 “Tayyaweids yakamiy takatimlakeins kaleiwag yakamiy, o yakamiy Palisiy, singay kalbaleb bukulivatus. Mamagina alawag yakamiy, dakul watoulan singay ankakin bwein, singaya pwapwa̱kaw, wanuwan gog kalbaleb, gamag tatuwes seiy, youd bikibik seiy. Yakamiy bo ma̱wan, amikakin watoulan gamag ikines, magina sinap didumwal, waninoumiy gog sinap yaweid, ikamimet, kalbaleb seikwan. \p \v 29-30 “Tayyaweids yakamiy takatimlakeins kaleiwag yakamiy, o yakamiy Palisiy, singay kalbaleb bukulivatus. Tasiyas palopit asisinap didumwal, kweiboug imats, sikalawag nukutoumis, astubub kusenas, mo kulansa, ‘Magat ya̱kids bitasesus sidayas, tammwayas isitut waseg, nag bitalabes igaw iwaweiys siyas palopit.’ \p \v 31-32 “Yakamiy gog kulivans ma̱wan, peinan tammwayas tibsiyas yakamiy, amisinap ma̱wana tasiyas, mo bukuyakousis siwotet kalbaleb. \p \v 33 “Mwatet nitun yakamiy, Yowbad bikaleiwag bilaveimiy bukuneis wadiginasim. Ta-ma̱wan bukusawls bukuneis. \p \v 34 “Mapun akayabes palopit babaw, tassinaps babaw, takatimlakeins kaleiwag babaw; tasiyas biwekeimiy, igaw bukwatimates mwasanin, mwasanin bukuweiys waklos, mwasanin wamibuntuman tapwa̱loul bukuwaweiys vatul waseg, bukwatigigayes mwasanin mo bisawls bineis ven kweitan kweitan. \p \v 35 “Amisinap mapun mo bukulivatus son mapun asisinap tasiyas kweiboug neiweiys palopits. Ven watinow gimgilis yakamiy nukuweiys tasiyas tadidumwals, nukusilamaws waseg tadidumwal towen Eibel; mo nukuwaweiys tasiyas palopits oko Balakiy natun Sekaliy nukuweiys Yowbad wanbunatum, abeilun palatan, Yowbad nabunatum palakakit palatan. \p \v 36 “Mounid adibakeimiy gudwouvaws yakamiy, bo bukulivatus mapun amisinap kalbaleb sona asisinap tasiyas tabga̱bougs.” \s1 Yeisuw iva̱lam peinan Yelusalem \r (Luk 13:34-35) \p \v 37 Liva̱nen ven towen Yelusalem Yeisuw mo ilivan mamagina “O Yelusalem gimgilis yakamiy, nukuwaweiys tasiyas palopits, o dakul waseg nukuwaweiys tasiyas Yowbad nikayabes niwekeimiy; tut babaw sivinag bamtakavateimiy ma̱wana kolkolek imtakavates nitun; nag gog, kupiyaveigs. \p \v 38-39 “Mapuna Yowbad ipiyev miven. Makava bukusesus. Igaw nag bukukineigs ee... anatut bukulivans, ‘DaGuyaws nikayabeim nukum, mapuna kakavasim,’ mounid mo bukukineigs.” \c 24 \s1 Igaw bigulekwes Yowbad nabunatum \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Yeisuw ilisow Yowbad nabunatum, inoun; navamul mo inekes, ikamtilakes Yeisuw bikin Yowbad nabunatum siyas bunamnabweins. \p \v 2 Yeisuw ikatimop ages, ilana, “Kukines bunsiyas bunatum. Mounid adibakeimiy bo bigulekwes biyakousis; dakul babaw bilaves bikatiggayes.” \s1 Mouvit tutan nakabsilamaw ven watinow \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Inounas ineis koy towen bigulen oliv nises, isin; tasiyas navamul inekes, ilansa, “Kudibakem asinavin bigulekwes bunatum bunawen bunavakaein; ama̱wan bakakakin avei-tut bukuyum bukum mo beikous ven watinow?” \p \v 4 Iw to Yeisuw, ilana, “Awoum gamag mwasinis bikatidavimiy. \p \v 5 “Igaw teitan bisap, bilana, ‘Yey Mesay Kelis yey,’ wankuyeim tayuwein bisap bilana, ‘Yey Mesay Kelis yey,’ wankuyeim tatounun ma̱wan; e, ma̱wana ma̱wana ee... singay babaw. Tasiyas bo bikatidividavs wasigeis gamag babaw. \p \v 6 “Liva̱nen naviy bukuliganes, livan kweitan kweitan, awoum beiyow nuwamiy, kadiloka biva̱ges ma̱wan; nakabiyokous tut igaw. \p \v 7 “Peinan ven kweitan bikanaviys kweitan ven waseg, ven avakaein bikanaviys ven avakaein waseg; ven mwasanin bikamates moun; ven mwasanin nik avakaein bivag. \p \v 8 “Youd tasiyas moumouvit bisunaps, igaw mo bivakaein. \p \v 9 “Tasiyas ikamliweimiy mo biyagageimiy, bikatimateimiy; e, vena babaw gimgilis bikamliweimiy peinan gungamag yakamiy. \p \v 10 “Mapuna mwasinis bikalouws; mwasinis bisilkodes sisiyas, bikamliwes. \p \v 11 “Palopit siyas mwasanin tayyaweids bisaps, bikatidavis gamag babaw. \p \v 12 “O sinap kalbaleb bo bivakaein, mapuna mo beigwey siwa̱youb wasigeis gamag babaw. \p \v 13 “Kukin kalisiy bikaptules, ee... nakabiyokous tut waseg Yowbad mo bikatinabwes. \p \v 14 “Gungamag igaw mo bikawes liva̱nen Yowbad nakaleiwag, biguyes vena babaw wadaban pwepway, bikatiliganes, mo beikous ven watinow. \s1 Moumouvit anatut \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15-16 “Kweiboug palopit Daniyel nilivnek teitan nawotet igaw biyableb Yowbad navavag, youd singay kalbaleb waseg. E, igaw yakamiy bukukines towen Yowbad wanbunatum. (Bukuvinis livan towen kadiloka bukukwakins). E, igaw bukukines sinap towen, bukusesus Yudiy, kadiloka kusawls kuneis wa̱koy. \p \v 17 “Magat bukuyeiwas wampwa̱siw, awoum kusiw vayuwein wambunatum wanuwan va̱gan bukukow muwliyoug, awoum. Nuwanaw kusawls. \p \v 18 “Magat bukuwotet wa̱bag, awoum bukuyum bukukow amkweim. \p \v 19 “Tut towen wanakougwaw singay moumouvit bilivatus siyas vinay kakuda̱poms, o siyas vinvanuns. \p \v 20 “Kadiloka kunitougs waseg Yowbad va̱gan awoum bukusawls bulbweilim waseg, o awoum bukusawls Tapwa̱loul waseg. \p \v 21 “Peinan tut singay moumouvit. Nag kweitan tut ivag mouvitan ma̱wana towen, kweiboug nag, igaw tut wanakoug nag. \p \v 22 “Kukin Yowbad nag bigidem moumouvit towen, nag kal son mwamovan bises. Tage Yowbad bo bigidem moumouvit, pinamiy inagamag yakamiy. \p \v 23 “Kukin kal bilivan, ‘Mesay towen-an,’ o bilivan, ‘Mesay towen-one,’ awoum kusimounids waseg. \p \v 24 “Peinan tayyaweids mwasanin bisaps, gamag bidokes Mesay tasiyas; o tayyaweids mwasanin bisaps, gamag mwasanin bidokes palopit tasiyas, bikatimlakays aniyes, mamagina naman mulin Yowbad, va̱gan kid bikatidavis gamag; idokes kid bikatidavis Yowbad nagamag. \p \v 25 “Bo akatiboug nuwamiy sinap towen. \p \v 26 “Kukin gog gamag mwasinis bidibakeimiy, bilansa, ‘Mesay wanawoud nises,’ awoum bukun kukin; awoum. Kukin bilansa, ‘Nises bunatum wanuwan,’ awoum kusimounids. \p \v 27 “Igaw Gimgilitoun yey ba̱yum baw, mamagina mititeilin kavikawn bisap wanuvid bimteil ee... bein wayavat, gamag babaw bikines. \p \v 28 “Avanuy takanig nises, mansiyas bunibwan bikatuyouns bimeis. \s1 Gimgilitoun beiyum beim \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 “Moumouvit anatut beikous, ka̱las mo bidadub, tibukon-vak bikanig mititeilin, siyas wutun walba̱lab bikalka̱louws, youd siyas wanakaew bo beigwey. \p \v 30 “Mo bukukines aniyag wanakaew yey Gimgilitoun. Ven babaw gimgilis biva̱lams, bikineigs Gimgilitoun yey, bo baw lov waseg, soug guntawtoun o yakawanag avakaein waseg. \p \v 31 “Bwa̱gig biyik avakaein va̱gan guntaka̱yobs bineis bikatiyounis gungamag wanuvid, wa̱yals, wayavat, wabomat, bilisawes vena babaw wadaban pwepway, mo bimekeigs yey. \s1 Yaveinun liva̱nen \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 “Kabebay nises yaveinun waseg. Kadiloka kuliganes sinapun yaveinun. Bukukin biya̱sus yageivein kweivaw mo bukukwakins wuwal bisilamaw. \p \v 33 “Ma̱wan magin bukukines youd tasiyas mo bukukwakins Gimgilitoun yey basap, mamagina wakoukwed nases. \p \v 34 “Mounid adibakeimiy gamag yakamiy, igaw son mwamovamiy bukusesus, mo bukukines youd siyas babaw. \p \v 35 “Liba̱lab son ven watinow bigulek beikous, tage agulivan nag beikous, nag. \s1 Ta-kal ikakin avei-yam \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30, 34-36) \p \v 36 “Ta-kal ikakin avei-yam o avei-tut, nag; min-liba̱lab na-ikakins; yey nag bakakin; misinaka Tamag ikakin. \p \v 37 “Ma̱wana tutan Now, ma̱wana tutag yey, Gimgilitoun yey. \p \v 38 “Peinan kweiboug anatut yevagam na-ipop ven, gamag ikamkwams, imwamoums, iveivays, Now mo itouw wa̱wag. \p \v 39 “Yam towen na-ikakins ee... kweis mo isap iyagages tasiyas. Ma̱wan magin Gimgilitoun yey ba̱yum bam, gamag nag bikakins avei-tut. \p \v 40 “Tawaw asteiy biwwotets wa̱bag, teitan bakow, teitan bises. \p \v 41 “Vinay asteiy bikanimimayes wit, na̱tan bakow, na̱tan bises. \p \v 42 “Kadiloka kumtakavateimiy, peinan nag kukwakins avei-tut miGuyaw yey mo bam. \p \v 43 “Kadiloka kukwakins sinap towen. Magat tanuwagan bunatum bikakin asinavin boug waseg tavveinaw bisap, bo beikit bimtakavet nabunatum, mata ge tavveinaw ge im iven navavag. \p \v 44 “Ma̱wan-vak yakamiy, kadiloka kwatunags, peinan Gimgilitoun yey ba̱yum, o yakamiy nag kukwakins tutag ba̱yum bam. \s1 Teitan itoukum, teitan igwey \r (Luk 12:41-48) \p \v 45 “Tamwey inagamag isek inawotet va̱gan tut babaw bivakamus tasiyas wanbunatum nisesus. Yam katanok katanok inawotet towen. Kavel bitoukum nawotet towen waseg? Adok towen ansinap bwein. \p \v 46 “Igaw natovek beiyum beim, biban nagamag inawotet bwein, bikalin nuwan waseg mtowen; o nagamag towen mo bimwa̱saw. \p \v 47 “Mounid mo bisek nagamag towen nawotet mamagina tanuwagan navavag babaw-wan. \p \v 48-51 “Kukin gog nagamag ansinap kalbaleb, bilivan, ‘Guntovek bo iyouviy,’ mo bikawegweis won, biwaweiys siney, o beikams bimwamoums siney siyas tamwamoums mo bikabala̱weins, natovek gog igaw mo beim, tutan nag bikakin, bisap, bisibilut, mo bimop ansinap kalbaleb; bilev gamag towen binekes tasiyas tayyaweids, mo bivva̱lams, singay bigeg ninous. \c 25 \s1 Kabebay guwa̱vin sinawatan \p \v 1 “Tage Yowbad nakaleiwag mamagina guwa̱vin sinawatan, silamp ikawes, inounas binekes kid mtowen taveivay. \p \v 2 “Na̱nim nag isinaps bwein; na̱nim na̱sinaps. \p \v 3-4 “Tasiyas nag isinaps, ikokews silamp, tagon go nag. Tage sisiyas sam sitagon wabotol. \p \v 5 “Igaw ikayamats, toge taveivay iyouviy; mites inanup tasiyas, mo imasis. \p \v 6 “Watapwan boug, teitan iwak, ilana, ‘Taveivay bo neim; kumeis tanekes.’ \p \v 7 “Ikits tasiyas, bivakanotes silamp. \p \v 8 “Tasiyas nag isinaps idibakes sisiyas, ilansa, ‘Tabta mitagon bukusekemas, ne? Malamp bo imta̱mats.’ \p \v 9 “Iweis sisiyas, ilansa, ‘Adok nag ampwa̱vin yakamiy mouy yakamey. Kuneis wastow kugimwals.’ \p \v 10 “Inounas tasiyas bigimwals, mo isap towen taveivay; tasiyas bo ikatunags ikous mo isiws sisiy towen taveivay, inasagal silma̱nin; koukwed mo ikatibagus. \p \v 11 “Wankuyeim sisiyas mo iyum imeis, itamanaws watoulan bwan, ilansa, ‘Maguyaw yak, kwaliyow koukwed pinem yakamey.’ \p \v 12 “Iw mtowen, ilana, ‘Nag akakin yakamiy.’” \p \v 13 Yeisuw ilana, “Kadiloka kutoukums, kumtakavateimiy, peinan nag kukwakins avei-tut o avei-yam mo bam. \s1 Kabebay money avakaein \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 “Peinan ma̱wana tamwey teitan binoun bilakwen kweitan ven, idawes natouwat asteitoun, imeis, isekes simoney va̱gan biwotets waseg. \p \v 15 “Teitan gamag tawtoun, isek kweinim tawsan kina. Tayuwein natawtoun kalamwey avakaein, isek akweiy tawsan kina. Tatounun nag bivakaein natawtoun, isek katanok tawsan kina. Isekes ikous, mo inoun in kweitan ven. \p \v 16 “Natovek bo inoun, towen gog tatawtoun ikow inamoney kweinim tawsan kina, igaw bikuney mo bikatimweis inamoney. E, inamoney ikatimweis kweinim tawsan kina, imlavag sinawatan tawsan kina. \p \v 17 “Ma̱wan-vak tayuwein ikatimweis kweiy tawsan kina, imlavag kweivas tawsan kina. \p \v 18 “Tatounun gog, ikow inamoney katanok tawsan kina, ikaviyeil pwepway, idibwen natovek inamoney. \p \v 19 “Tut kadiveiyov ikous, iyum sitovek im, idibakes tasiyas bimeis va̱gan bimeyes namoney bikin. \p \v 20 “Mtowen nisek kweinim tawsan kina, ikow imey namoney, sinawatan tawsan, ilana, ‘Tamwey, kweinim tawsan nukusekeig towen, son kweinim tawsan aban, bo akatimweis.’ \p \v 21 “Iw natovek, ilana, ‘Bwein! Guntouwat bwanabwein ya̱koum. Peinan bo kutoukum wotet kakit, mapuna basekeim avakaein. Kusiw kum, gunakabmwa̱saw waseg.’ \p \v 22 “Tayuwein nisek kweiy tawsan kina, ikow imey namoney, ilana, ‘Tamwey, kweiy tawsan nukusekeig towen, son kweiy tawsan aban, bo akatimweis.’ \p \v 23 “Iw natovek, ilana, ‘Bwein! Guntouwat bwanabwein ya̱koum. Peinan bo kutoukum wotet kakit, mapuna basekeim avakaein. Kusiw kum, gunakabmwa̱saw waseg.’ \p \v 24-25 “Tatounun nisek katanok tawsan kina, ikow imey namoney, ilana, ‘Tamwey, akakin amsinap keikay, anagin gamag siwotet kukokew ven babaw; mapun aweneim, akaviyeil pwepway, adibwen mumoney, bo avnas bwein; nises towena.’ \p \v 26-27 “Iw natovek, idibek, ilana, ‘Singay tougwey, guntouwat kalbaleb ya̱koum. Kukwakin-wan agusinap keikay, anagin gamag siwotet akokew ven babaw; kadilok-wan bukusen gunmoney wanuwan benk, bikatimweis bibabaw; ga ba̱yum bam mo bakow siyas gunmoney babaw.’ \p \v 28-29 “Natovek mo idibek natouwat teitan, ilana, ‘Kukow inamoney katanok tawsan kina, kusek mtowen tatawtoun, bikatimweis inamoney, bimlavag singay babaw, sinawatan katanok tawsan kina.’ Kukin kal navavag sam, igaw mo bikow bikatimweis, bibabaw. Kukin gog kal ta-ivag navavag, teitan mo bikow aveiyag nises; mounida beidev mtowen. \p \v 30 “Sitovek mo ilana, ‘Kadiloka kukow guntouwat towen kalbaleb, kulev bein watoulan, dadub waseg. Tasiyas watoulan bivva̱lams-wan, singay bigeg ninous.’ \s1 Bikaleiwag vena babaw wasigeis \p \v 31 “Igaw bam, Gimgilitoun yey, soug yakawanag, o sigwey min-liba̱lab asibabaw, mo basin a̱bag bwanabwein waseg. \p \v 32-33 “Vena babaw gimgilis bikatuyouns bimeis wamatag, bakatukin. Mamagina tamtakavatein alen bikatukin, alen sip bineis palatan, alen gout bineis palatan. Mansiyas sip bineis wanaka̱tay; tage mansiyas gout bineis wankimaw. \p \v 34-36 “Miguyaw yey bakatukin, gamag mwasanin wagunkimaw, mwasanin wagunka̱tay. Ikous mo badibakes tasiyas wagunka̱tay nisesus, balana, ‘Kumeis yakamiy, Tamag nisiwa̱youb wasigeis yakamiy, kweiboug nibun ven watinow mo ikatineg mikabmwa̱saw pinamiy yakamiy; e, kumeis kumwa̱saws. Peinan agumoun, kag nukusekeigs; agudak, soup nukusekeigs; agutowous nag mo nukulabeigs; nases sona mwadoyag, nukusekeigs agukweim; agukwatoun nukuvna̱seigs; wa̱deil nases, nukulakwaneigs.’ \p \v 37-39 “Tadidumwals tasiyas mo bikatimapus aygag, bilansa, ‘Tamwey, asinavin kakineim soum amumoun kasekeim kam, o amdak kasekeim soup, o amtowous nag mo kalabeim, o sona mwadoyam kasekeim amkweim, o amkwatoun mo kavna̱seim, o wa̱deil nukuses mo kalakwaneim?’ \p \v 40 “Miguyaw yey mo bakatimop ages, balana, ‘Mounid adibakeimiy, kweiboug nukuleb teitan bwadag takakit, ma̱wana yey bo kulabeig.’ \p \v 41 “Mo badibakes tasiyas wagunkimaw isesus, balana, ‘Kulisaweigs takalbalebs yakamiy, amisinap bo ikunakeimiy, kuneis kov towen nag beikous, Yowbad nikatineg silma̱nin Seitan siney siyas baloum. \p \v 42-43 “‘Peinan agumoun, ta-kweitan kag kusekeigs; agudak, ta-kweitan soup kusekeigs; agtowous nag, ta-kulabeigs; sona mwadoyag, ta-kweitan kweim kusekeigs; akatoun, ta-kuvna̱seigs; ases wa̱deil, ta-kulakwaneigs. Takalbaleb yakamiy!’ \p \v 44 “Tasiyas bikatimapus aygag, bilansa, ‘Tamwey, asinavin kakineim amumoun, kakayus gog kan; o amdak, kakayus soup; o amtowous nag, o sona mwadoyam, o amkwatoun, o wa̱deil kuses, tage nag kalabeim?’ \p \v 45 “Mo bakatimop asilivan, balana, ‘Mounid adibakeimiy, kweiboug nag kulabes teitan bwadag takakit, ma̱wan yey nag kulabeigs.’ \p \v 46 “Tasiyas asisinap kalbaleb bisiwas watoulan, asisinap kalbaleb mapun bilivatus tut nag beikous; tasiyas gog tadidumwals beisiws abmwamov waseg bisigagas.” \c 26 \s1 Tammwayas sivines beiweiys Yeisuw \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Yon 11:45-53) \p \v 1-2 Iyakousis anilivan tasiyas, Yeisuw mo idibakes navamul, ilana, “Adok kukwakinsa akweiy yam mo Kaltuwon Sigeilin; teitan mo bisilkodeig, Gimgilitoun yey. Gamag mwasanin mo biyousigs bikatimateigs waklos.” \p \v 3 Misiya̱mun towen tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas tammwayas katuyouns ineis tanuwgwes lun sitovek avakaein wanven, mtowen yagan Kayapas. \p \v 4 Sivines kid biyousis Yeisuw bikatimates; illivans silma̱nin. \p \v 5 Ilansa, “Kadiloka tasinaps beibwein; ama̱wan bitayousis. Awoum bitayousis sagal waseg; peinan gamag singay babaw; adok mwasanin bikayuses, igaw mo bikawpwanaws.” \s1 Na̱tan vin iptum Yeisuw kunun \r (Mak 14:3-9; Yon 12:1-8) \p \v 6 Yeisuw nises Betaniy, Saymon wanbunatum, mtowen toulepel. \p \v 7 Na̱tan vin inek Yeisuw, nabotol bwanabwein wanaman, tagon nises, tage maysan singay avakaein. Yeisuw igaw ikamkwam, isap mana̱wen, tagon towen iligubok kunun Yeisuw. \p \v 8-9 Navamul ikines, ikavikuns, ilansa, “Bo iyamkwen tagon bwanabwein. Kadiloka biyamiyis, maysan avakaein bikow, money towen bivgen tasiyas tasimavs wasigeis.” \p \v 10-13 Yeisuw gog bo itilikwen asilivan, ikatimop, ilana, “Awoum kulivans, ivag geg anmwasin. Inawotet bwanabwein waseg yey. Tut babaw tasiyas tasimavs simiyas nukusesus; yey gog kweitan, igaw mo balisaweimiy. Bo iptum woug silma̱nin anatut bidibwanigs. Mounid adibakeimiy, ampalawen ven watinow igaw bikawes liva̱neig, o liva̱nen-vak mana̱wen vin bikawes binawes, gamag babaw biliganes, mo bininuways inawotet towen.” \s1 Yudas itam kid bisilkod Yeisuw \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14-15 Yeisuw navamul sinawatan teiy, teitan gog yagan Yudas Iskaliyot inekes tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek, ilana, “Kweivin maysan bukusekeigs mo bakamtel Yeisuw avanuy misikey-yay, mo bukuyousis?” Isenas money silib sinawatoun, mo itam. \p \v 16 Wankuyeim Yudas inineiv amata-ked bwein waseg mo bisilkod Yeisuw. \s1 Kaltuwon Sigeilin \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-14, 21-23; Yon 13:21-30) \p \v 17 Yam towen isilamaws anawik bikatunags silma̱nin Kaltuwon Sigeilin. Navamul Yeisuw inekes, ilansa, “Avanuy bakakatineg sagal towen va̱gan bukukwam?” Wik towen nag beikams bled son yist; bwaboum. \p \v 18 Iw to Yeisuw, ilana, “Kunekes mtowen nises waven, kudibakes, kulansa, ‘Matovek ilivan, ilana: Tutag bo alivet, wambunatum baka̱kam Kaltuwon Sigeilin, sigwey gunavamul.’” \p \v 19 Tasiyas iliganes, ikanawes aygan, inounas, ineis, ikatinages sagal towen. \p \v 20 Kwayav mo isinis siney navamul tasiyas sinawatan teiy, beikams. \p \v 21 Igaw ikamkwams, ilivan, “Mounid adibakeimiy, teitan nises wasigeis yakamiy, igaw mo bisilkodeig.” \p \v 22 Singay igeg ninous, katanok katanok mo idibakes, ilansa, “Tamwey, kal bisilkodeim? Yey? o nag? kavel?” \p \v 23 Ikatimop, ilana, “Mtowen soug kakokew kan wakabmavin, igaw mo bisilkodeig. \p \v 24 “Gimgilitoun yey ba̱noy ban makadewen ked nilivnakes Bukitab waseg, tage taw towen tasilkodeig singay kalbaleb bilivet. Magat inan nag bikop taw towen bo bwein, tage bo ikop, mo singaya kalbaleb bilivet.” \p \v 25 Tasilkodein Yeisuw yagan Yudas mo ikatigan, ilana, “Guntovek yak, mtowen kavel? Yey?” \p Iw to Yeisuw, ilana, “Ma̱wan.” \s1 Datoveks inakamkwam \r (Mak 14:22-26; Luk 22:15-20; 1 Kolinit 11:23-25) \p \v 26 Igaw ikamkwams, Yeisuw ikow bled, anilivan bwanabwein isek, mo ivgen, isekes inavamul wasigeis, ilana, “Kaeimiy towen woug, kukwams.” \p \v 27-28 Ikous, mo ikow kwa̱vig, ikalin nuwan Yowbad waseg, ikiv, isekes, ilana, “Tababaws yakamiy kumoums towen buya̱vig silma̱nin kaleiwag kweivaw; buya̱vig iwta̱wout biwid kid amisinap kalbaleb, simiyas gamag babaw. \p \v 29 “Adibakeimiy, nag vayuwein ba̱moum gleip sipinen ee... anatut kweivaw sipinen mo bitamoums Tamag wanakabkaleiwag.” \p \v 30 Asiwous ikanweles ikous, mo isaps ineis koy towen bigulen oliv nises. \s1 Yeisuw ilivnek Pita bikayan \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Yon 13:36-38) \p \v 31 Ineis koy towen, Yeisuw idibakes, ilana, “Boug towen bukupiyaveigs amibabaw-wan yakamiy, liva̱nen nises Bukitab waseg, mamagina: \q1 ‘Ba̱weiy tamtakavatein mansiyas sip, mo bikatigayes alen.’ \p \v 32 “Igaw ba̱kit vayuwein mo bamug ban Galiliy waseg; yakamiy wankuyeim, mo kuwekeigs Galiliy waseg.” \p \v 33 Iw to Pita, ilana, “Magat babaw bipiyaveims, yey gog nag bapiyaveim.” \p \v 34 Yeisuw ilivan, “Adibakeim yak, boug towen waseg bukwaya̱neig sivatoun, mo beigel kolkolek.” \p \v 35 Iw to Pita, ilana, “Kukin bikatimateims, soug yak bikatimateids aditeiy. Nag bakaya̱neim, nag.” Inavamul babaw asilivan bo ma̱wan. \s1 Getsemaniy waseg initoug \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Siney navamul mo ineis ven yagan Getsemaniy, idibakes, ilana, “Kusinis towen. Yey ban palatan anitoug Yowbad waseg.” \p \v 37 Mo idawes tasiyas Pita siney Sebediy nitun asteiy, mo ivag asteivas, ineis isiwas; mo igeg nanon, won imouvit seikwan. \p \v 38 Idibakes, “Woug moumouvit ma̱wana dakul, kakita bakanig adok. Bweina kusesus towen kula̱lals, kulabeigs nitoug waseg.” \p \v 39 Inoun, nag in kadiveiyov, imasis kantukov, initoug, ilana, “Tamag, magat bukutam bo bapiyev kwa̱vig towen, singay yayan; tage ama̱wan ya̱koum nanoum, nanoug yey awoum.” \p \v 40-41 Ikous, iyum inekes asteitoun, bo imasis. Idibek Pita, “Ta-bukula̱lals bukulabeigs tut kadiyakus waseg. Kutoukums, kula̱lals, kunnitougs; mata ge bukusiws abiyokon waseg. Bo iseiw nuwamiy wotet towen, tage tougwey yakamiy.” \p \v 42 Sivyuwein in initoug, ilana, “Tamag, adok nag kadilok bukwayus kwa̱vig towen, bweina ba̱moum. Aveiyag wananoum bo bavag ma̱wan.” \p \v 43 Iyum inekes bo imasis, peinan bo inanup mites. \p \v 44 Sivtounun ilisawes, initoug; anilivan ma̱wana nilivan mo initoug. \p \v 45-46 Ikous, iyum inekes navamul, idibakes, ilana, “Igaw kuyeiwas, kummasis. Bo deis! Datuts bo ikous. Bo isap tasilkodeig Gimgilitoun yey. Takalbalebs bo nimeis kid biyousigs yey. Kukits tanounas, tasilkodeig bo isap!” \s1 Iyousis Yeisuw \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Yon 18:3-12) \p \v 47 Yeisuw igaw ilivan, isap inavamul teitan yagan Yudas, siney babaw gamag ikokews sipulut seiy, sinew seiy. Tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas tammwayas nikayabes nimeis. \p \v 48 Towen tasilakod bo nidibakes, “Kukin kal bakamuloul soug, towen kuyousis, mtowen Yeisuw.” \p \v 49 Nuwanaw mo inek Yeisuw, ilivan, “Kalin nuwag guntovek yak,” mo imulouls son. \p \v 50 Iw to Yeisuw, ilana, “Gwa, wawun nukum?” \p Ituts tasiyas, iwekes, iyousis Yeisuw, itawtouns waseg. \p \v 51 Son Yeisuw teitan igut napulut wakaban nises, iweiy natouwat tanuwgwes lun sitovek, ibob teigan. \p \v 52-54 Iw to Yeisuw, ilana, “Kuyamen mupulut, bein wakaban. Tasiyas gog tawayins gamag pulut waseg, igaw bikanka̱nigs pulut waseg. Adok nag kukwakins gunanitoug waseg Tamag, nuwanaw mo beitam min-liba̱lab bilabeigs, singay babaw tawsans. Nag gog. Kukin nag biyousigs, ta-ma̱wan bikamat liva̱neig Bukitab nilivnek.” \p \v 55-56 Misiya̱mun towen Yeisuw idibakes asibabaw, ilana, “Yam babaw nases Yowbad wanbunatum akatimlakes gamag, ta-kuyousigs. Nagein gog aveiyag wawun kukokews mipulut, minew, nukumeis kuyousigs mamagina tavveinaw yey? Tage youd towen ikamat peinan tasiyas palopit nilivnakes Bukitab waseg.” Navamul aspwa̱yat ilisawes Yeisuw; mo isawls. \s1 Yeisuw iya̱tal waseg Kayapas \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Yon 18:12-14, 19-24) \p \v 57 Iyousis Yeisuw ikous, inawes Kayapas wanbunatum; mtowen tanuwgwes lun sitovek avakaein. Inaven waseg nikatuyouns nimeis tammwayas sisiyas takatimlakeins kaleiwag. \p \v 58 Mtowen gog Pita ikikikun wankuyeim ee... isap waven, isin waven siney tamwey towen natouwats, idoki aveiyag binuwakes. \p \v 59 Tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas takaleiwags babaw inineivs kalisiy biyaweids ya̱tal waseg va̱gan kid mo bikatimates Yeisuw. \p \v 60-61 Babaw iyaweids, Yeisuw silma̱nin, tage nag iba̱nes silawun ya̱tal, nag. \p Wankuyeim asteiy mo imeis, ilansa, “Taw towen ilivan, ‘Kadilokeig bagulek Yowbad nabunatum, yam kweitoun mo bawlulavaw bayakous.’” \p \v 62 Itamanaw tanuwgwes lun sitovek, ikatigan Yeisuw, ilana, “Aveiyag bukwatimop? Aveiyag amsinap towen, tasiyas nillivans?” \p \v 63 Yeisuw gog isesuna ikika̱pay. \p Iwa̱ge tanuwgwes lun sitovek, ilana, “Tamwamov Yowbad iligen amlivan yak; kadiloka kulivan mounid. Tab ya̱koum Yowbad Natun, Mesay? o nag?” \p \v 64 Yeisuw idibek, ilana, “Ma̱wan amlivan. Vayuwein livan mo badibakeim: \q1 ‘Igaw bukukineigs Gimgilitoun yey, biseinig Yowbad wanaka̱tay, guntawtoun waseg; mo bukukineigs wa̱lov walba̱lab bawekeimiy.’” \p \v 65-66 Kayapas, kapasal nuwan, iksigeb anakweim, ilana, “Bo kuliganes anilivan towen kalbaleb. Nag ivag sivinads gamag biyateles; babaw ya̱kids nitaliganes anilivan kalbaleb. Ama̱wan bitanuwakes mtowen?” \p \v 67-68 Mo igusus Yeisuw magin, iwaweiys nimes waseg. Igawa iwaweiys, mwasanin ilansa, “Magat ya̱koum Kelis, bukulivan ma̱wana palopit ya̱koum, kwavteg yagan kal iweim!” \s1 Pita ikayan Yeisuw \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Yon 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Pita igaw nises Kayapas wanven, wamatan nabunatum, tawtelein bunatum na̱tan inek, ilana, “Adok ya̱koum soum Yeisuw mukunoys Galiliy nukumeis, ne?” \p \v 70 Ikayan mtowen, ilana, “Nag. Ta-akakin aveiyag nukulivan.” Babaw gamag ikatiliganes anilivan towen. \p \v 71 Isineikik in wadunan ked waseg, nayuwein vin ikin, idibakes siney, ilana, “Taw towen veiyon gum-Nasalet towen Yeisuw.” \p \v 72 Ikayan vayuwein, ilana, “Nag bakakin gamag towen. Tamad!” \p \v 73 Igaw kakit, tasiyas nitomos wadadan ven iwekes Pita, ilansa, “Adok mounid ya̱koum veiyon gum-Galiliy ya̱koum, ne? Peinan aygam ma̱wana aga-Galiliy.” \p \v 74 Ikavikun Pita, anilivan kalbaleb igegayous, itabudabod, ilana, “Nag; ta-bakakin taw towen. Tamad!” Mo igel kolkolek. \p \v 75 Pita inuway Yeisuw anilivan, “Nuwanaw bukupiyaveig sivatoun, mo beigel kolkolek.” Inuway livan towen, isunap, inoun in tana̱ban, iva̱lam, singay igeg nanon. \c 27 \s1 Yeisuw iya̱tal wamatan Paylat \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Yon 18:28-32) \p \v 1 Iyam-nen ga̱boug, illivans tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas tammwayas, idokes kadiloka beiweiys Yeisuw, beimat. \p \v 2 Naman iyawanis vatul waseg, itokes, inawes Paylat waseg, guma-Lom towen sigabman avakaein. \s1 Yudas ikanig \r (Wotet 1:18-19) \p \v 3-4 Yudas, mtowen tasilkodein Yeisuw, ikakina beiweiys Yeisuw, ikanavin nanon, iyamen maysan towen, money silib sinawatoun, bisekes kid tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas tammwayas, ilana, “Agusinap kalbaleb; bo asilkod gamag towen bwanabwein.” \p Iweis tasiyas, ilansa, “Ya̱koum muwotet; yakamey nag.” \p \v 5 Yudas ipiyev money towen, ilev in Yowbad wanbunatum wanuwan, inoun in, ikow vatul, iyawen kayon mo ikayagweg, imat. \p \v 6 Tasiyas gog tanuwgwes lun situwa̱vek ikawes money towen, ilansa, “Towen maysan gamag buya̱vin, awoum binek Yowbad namuloul. Ama̱wan bitavkakes money towen?” \p \v 7 Mapuna iyamiyises tawtelein loutan napwepway, va̱gan kid bidibwanis takanigs asibwabwal igaw bikanka̱nigs ven towen waseg. \p \v 8 Peinan money towen maysan gamag buya̱vin, mapuna tadokes pwepway towen yagan “Gamag buya̱vin pwapwayein.” Tut towen waseg pwepway yagan ma̱wan. \p \v 9-10 Iva̱ges ma̱wan, mo ikamat liva̱nen palopit towen Yelemay, peinan kweiboug ilivnek mamagina: \q1 “Ikawes money silib sinawatoun, maysan mtowen min-Yisleil bo ikaliwages, mo iyamiyises tawtelein loutan napwepway. DaGuyaws bo ikaliwageig ma̱wan.” \p \v 11 Inawes Yeisuw gabman waseg, itow wamatan. Mtowen gabman mo ikatigan, ilana, “Tabta ya̱koum min-Yudiy siking ya̱koum?” \p Iw to Yeisuw ilana, “Ma̱wan amlivan.” \p \v 12 Tanuwgwes lun situwa̱veks sisiyas tammwayas mo iyateles Yeisuw; towen gog nag ikatimop ikka̱pay-wan. \p \v 13 Iw to Paylat ilana, “Tab kwatiligen liva̱neim babaw illivans?” \p \v 14 Towen gog nag kweitan livan iyamen; mapuna gabman towen bo isunasun nanon. \s1 Ikaleiwag va̱gan beiweiys Yeisuw \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Yon 18:39–19:16) \p \v 15 Bweilim katanok katanok sagal towen waseg, gabman ansinap bilik tasiwun deil, am-towen sivines tababaw gamag. E, bilik mo bein wamnat. \p \v 16 Teitan wa̱deil nises, butun avakaein peinan ansinap kalbaleb, yagan Yeisuw Bala̱bas. \p \v 17 Katikunouks gog gamag babaw, Paylat ikatugan, ilana, “Kal sivinamiy? Kwavtagis yagan mo balik bein wamnat. Tabta sivinamiy Yeisuw Bala̱bas? o adok sivinamiy Yeisuw, mtowen idokes Kelis? Takaleiwag yakamiy.” \p \v 18 Ikakin geg iyateles Yeisuw peinan ikamliwes. \p \v 19 Tage mtowen Paylat issin wakaban va̱gan bikaleiwag, Paylat nakwav mo ikayeb natouwat inek, isek aygan nakwav mamagina, “Awoum kuvag aveiyag taw towen waseg. Gamag towen bwanabwein. Boug akamikon towen silma̱nin; mapuna singay igeg nanoug.” \p \v 20 Bo itatays ninous gamag babaw, tasiyas tanuwgwes lun situwa̱veks sisiyas tammwayas; ilansa, “Kwavtagis Bala̱bas yagan; Yeisuw gog beimat.” \p \v 21 Vayuwein gabman towen ikatugan; ilana, “Asteiy wa̱deil nisesus. Am-towen sivinamiy balik beiw wamnat?” \p Ilansa, “Bala̱bas.” \p \v 22 “Tage aveiyag bavag waseg Yeisuw? Mtowen idokes Kelis.” \p Ilansa, “Kwatimet waklos.” \p \v 23 Iw to Paylat ilana, “Aveiyag wawun? Nag ivag ansinap kalbaleb.” \p Iweis tasiyas, iwkuwaks, ilansa, “Kwatimet waklos!” \p \v 24 Paylat go ikakin ta-ma̱wan binuwek, peinan kakita bisilamaws kawpwanaw; mapuna idow natouwat, ilana, “Soup kumey, bawid namag.” Imey, iwid naman wamtes gamag babaw, ilana, “Yey nag ba̱weiy gamag towen bwanabwein; e, takaleiwags yakamiy.” \p \v 25 Iweis tasiyas, ilansa, “Yakamey bakakaleiwag, baka̱weiy; mawotet towen mapun bakalivet simayas nitimayas.” \p \v 26 Paylat mo ilik Bala̱bas, inekes tasiyas. Ilivan gog Yeisuw beiweiys vatul waseg, bisekes asibabaw bikatimates waklos. \s1 Takannaviys isiba̱wes Yeisuw \r (Mak 15:16-20; Yon 19:2-3) \p \v 27-29 Gabman nagamag tasiyas takannaviys itokes Yeisuw inawes wasibunatum bunavakaein. Takannaviys asibabaw ikatuyouns nimeis, inibwis Yeisuw anakweim, ivaskoumis anakweim avakaein bwabwel. Ikous, mo ikawes vatul kulikoul mamagina doudiw, ikwanis isenas wakunun, magina anapay; nakaytuk isekes wanaka̱tay; mo ikululs wamatan, ilansa, “Kalin nuwem ya̱koum, min-Yudiys siguyaw ya̱koum!” Isiba̱wes igegayous. \p \v 30 Ikous, mo igusus won towen, ikawes nakaytuk iways wakunun. \p \v 31 Isiba̱wes ikous, mo inibwis maynawen kweim bwabwel, ivaskomis anakweim tatonen, itokes, inawes beiweiys waklos. \s1 Iweiys Yeisuw waklos \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Yon 19:17-27) \p \v 32 Isekes Yeisuw anklos kaytan beikew, inounas. Wa̱ked mo ilivatus gum-Saylin yagan Saymon, ilansa, “Kukow anklos taw towen.” \p \v 33 E, Saymon ikokew Yeisuw anklos, inounas ineis koy yagan Golgot. (Takativin livan bein aga-Muyuw ‘Takanig busabwesan.’) \p \v 34 Bo isekes Yeisuw wayn son a̱lun beimoum, va̱gan mamayuy biyenom; ikamkwen, ipiyev. \p \v 35 Pwapwat ikatikavates wanaman o wakaken; ikayagweg waklos. Takanaviys tasiyas iyakousis wotet towen, mo ikaliwages anakweim, kalisiy bikawes, mamagina makava ilaves kweitan youd silma̱nin bikines kalisiy bikawes asikweim tatanok tatanok tasiyas. \p \v 36 Ikous, mo isinis, imtakavates. \p \v 37 Anklos wakunuwatan ileles nakalbaleb mamagina, “Mtowen Yeisuw, min-Yudiy siGuyaw.” \p \v 38 Siney tavveinaws asteiy iweiys waklos, teitan wanaka̱tay, tayuwein wankimaw. \p \v 39-40 Tasiyas gog inounas makadewen ked isiba̱wes, asilivan kalbaleb, ilansa, “Ya̱koum kudoki bukugulek Yowbad nabunatum, bukuwlulavaw gog yam kweitoun. Magat Yowbad Natun yak, kubus kum, kuymoveim.” \p \v 41-43 Ma̱wan-vak tanuwgwes lun situwa̱vek, sisiyas takatimkakeins kaleiwag, sisiyas tammwayas iyages Yeisuw, ivtokes livan, ilansa, “Bo ikatinabwes gamag mwasanin, nag kadilok bikatinob tatonen.” E, ilansa, “Mtowen kid Yisleil guyawun, kadiloka beibus waklos beim, mo bitaliganes anilivan. Peinan anilivan, ‘Asimounid Tamag Yowbad waseg; yey Yowbad Natun yey.’ Magat Yowbad sivinan gamag towen, kadiloka beim bikatinob.” \p \v 44 Ma̱wan-vak tavveinaws tasiyas asteiy nikayagwegs wasklos, iyages Yeisuw. \s1 Yeisuw ikanig \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Yon 19:28-30) \p \v 45 Ya̱nay idadub ven babaw ee... ka̱las itageg mo ikamnat vayuwein. \p \v 46 Igaw dadub ven, Yeisuw mo iwak, aygan avakaein, ilana, “Eli, Eli. Lamasabaktaniy.” (Takatavini go bein aga-Muyuw waseg: ‘Guna Yowbad! GunaYowbad! Aveiyag wawun nukulisaweig?’) \p \v 47 Gamag mwasanin nitatos wadadan iliganes, idokes Yeisuw ididow kid Ilaytiy. \p \v 48 Mapun teitan isawl in, ikow yotout isen wayn yayan wanuwan, ika̱lawt yotout, ibes wamatan kayal iyasel, isek Yeisuw, imoum. \p \v 49 Mwasinis gog ilivans, “Ga ises. Adok Ilaytiy beim bikatinob. Ga takines.” \p \v 50 Vayuwein Yeisuw mo iwak, aygan avakaein, kululuwan ilisow, bo ikanig. \p \v 51-53 Maynatan kweim nisilbwed palakakit, Yowbad wanbunatum, tut towen waseg mo iksigeb maynawen kweim; isilamaw wanakaew, iksigeb in watinow, ivag mwayney. Nik ivag, dakul itavis, alawag ikaliyowes, tadidumwals mwasinis nimmasis wakalugwes, tutan Yeisuw ikit vayuwein mo ikits tasiyas, inounas ineis Yelusalem, gamag babaw ikines. \p \v 54 Takalikay towen siney tasiyas takannaviys imtakavates Yeisuw, ikines nik, ikines youd siyas nikamats; aspwa̱yat, ilansa, “Mounid Yowbad natun.” \p \v 55-56 Vinay mwasinis itowas tanbes. Na̱tan vinen-Magdal yagan Meliy; nayuwein valeyin, mana̱wen nitun tasiyas Yemes son Yosep; natounun Sebediy nakwav, ivag nitsiyas tawaw asteiy; sisiyas vinay mwasanin. Tasiyas kweiboug sisiy Yeisuw meinoy Galiliy nimeis, o yam babaw imtakavates. E, tasiyas itowas tanbes ikakins. \s1 Yeisuw itakus \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Yon 19:38-42) \p \v 57-58 Yeisuw inavamul guyaw teitan yagan Yosep. Inaven Alimatiy. Yam towen kwayav waseg inek Paylat, initoug kaleivin Yeisuw bidibwen. Paylat itam. \p \v 59-60 Yosep ikow kaleivin Yeisuw, isumweil kweim pwapwa̱kaw gimagim, isen wakalawag. Inakalawag takunumwan kweitan bo itateiys wanuwan dakul, bo imlavag Yosep alawagan tatonen. Isen kaleivin Yeisuw wanuwan, iyatipin dakul avakaein, ikatibwed wadon leg, mo inoun. \p \v 61 Vinay asteiy isiwas tanaban isinis ikikines, vinen-Magdal yagan Meliy son valeyin. \p \v 62-63 Yam towen ikatunags silma̱nin sagal. Iyam-nen mo sagal; tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek sisiyas tasiyas Palisiy mo ikatuyouns inekes Paylat, ilansa, “Tamwey, kanuw anilivan tayyaweid towen, igaw mwamov, ilana, ‘Yam kweitoun mo ba̱kit vayuwein.’ \p \v 64 “Kadiloka kukwaleiwag gamag mwasanin bimtakavates alawagan kweitoun yam. Mata ge navamul bineis ivenos kaleivin, mo bidibakes gamag, bilansa, ‘Bo ikit vayuwein.’ Singay mo bikatimweisis yaweid, bikatidavis gamag babaw.” \p \v 65 Iw to Paylat, ilana, “Takaymateins alawag nisesus wasigeis yakamiy. Kuneis kuwteles ma̱wan beibwein.” \p \v 66 Ineis tasiyas; youd mamagina kaybas ikawes, ipakus wawadon leg; takannaviys isekes siwotet imtakavates alawag towen. \c 28 \s1 Yeisuw itamanaw vayuwein \r (Mak 16:1-8; Luk 24:1-12; Yon 20:1-10) \p \v 1 Yam tapwa̱loul-nen ikous, kadiyakusa beiyam kweivaw wik Sa̱bat waseg, vinen-Magdal yagan Meliy son valeyin, asteiy ineis ilakwanes alawag. \p \v 2 Nik ivag avakaein. Yowbad nataka̱yob ibus walba̱lab im, iyatipin dakul, isen wadadan alawag, isin wakunuwatan. \p \v 3-4 Magin immteil ma̱wana kavikawn, anakweim singaya pwapwa̱kaw. Aspwa̱yat takaymateins alawag, itatata wous, ikabalamats imasis. \p \v 5-7 Toge anelos idibakes vinay tasiyas, ilana, “Awoum beivag amipwa̱yat. Akakina kunineivs Yeisuw, kudokes kid takanig. Nag. Mtowen bo nein. Bo ikit ma̱wana nilivnek. Kumeis, kukines nakabmasis makawan. Kunuwanaws, kuyum kuneis, kudibakes navamuls, kulansa, ‘Bo ikit kanig waseg.’ Mtowen bo bimgwayeimiy wa-Galiliy, yakamiy wankuyeim kuneis, mo bukunekes. Bo kuliganes agulivan?” \p \v 8 Mapun ilisawes alawag, isawls, iyow nuwes, bogo imwa̱saws; isisawls kid bidibakes navamul. \p \v 9 Isisawls ee... Yeisuw im ilivatus, ilana, “Kalin nuwag.” \p Iweis tasiyas, iyousis kaken Yeisuw, magina bitapwa̱louls waseg. \p \v 10 Itapwa̱louls, Yeisuw mo idibakes, ilana, “Awoum beivag amipwa̱yat. Kunounas, kunekes budag, kukines bineis Galiliy, mo bikineigs.” \s1 Tamtakavateins alawag asilivan \p \v 11 Inounas tasiyas, tamtakavateins alawag mwasinis mo ineis ven towen Yelusalem, inekes tasiyas tanuwgwes lun situwa̱vek, youda babaw ikamteles ikous. \p \v 12-13 Katuyouns gog asibabaw sisiyas tammwayas, illivans ikous, mo isekes simoney avakaein takannaviy tasiyas, bital kid mites, ilansa, “Igaw kalisiy bikatiga̱neimiy, kuyaweids, kulivans, ‘Navamul bo imeis boug waseg, ivenos takanig towen; igaw kammasis yakamey.’ \p \v 14 “Kukin gog mitovek avakaein biligen, deisa bakalivan simey towen, bakasowm amisinap.” \p \v 15 Itams tasiyas, ikawes maysan yaweid towen. Asilivan bo ma̱wan; min-Yudiy mo iliganes. Igaw nagein tut towen min-Yudiy asilivan ma̱wan. \s1 Yeisuw isekes siwotet navamul \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Yon 20:19-23; Wotet 1:9-11) \p \v 16 Navamul sinawatan tatanok inounas ineis Galiliy, ikatulags koy towen Yeisuw nilivnek. \p \v 17 Ikatulags koy towen, ikines Yeisuw, ikululs wamatan; tage mwasanin nag isimounids bwein, ivag ninous akweiy. \p \v 18-20 Iw to Yeisuw, ilana, “Tamag bo isekeig gunakaleiwag babaw, walba̱lab, watinow. Kuneis kumulis ven babaw gimgilis, kwatimlakes gunaked, kubapta̱yses Tamag Yowbad yagan waseg, Natun yey yagag waseg, o Kululuwan Towen Bwanabwein yagan waseg; kwatimlakes bivna̱ses kid agulivan towen nasekeimiy. Peinan yam babaw sigwey yakamiy bitasesus ee... igaw mo beikous ven watinow.”