\id REV \h Apocalipsis \toc1 Cha Sañaha̱ Ra Jesucristo Chi Ra Apóstol Juan \toc2 Apocalipsis \toc3 Ap. \mt1 Cha Sañaha̱ Ra Jesucristo Chi Ra Apóstol Juan \c 1 \s1 Cha nyehe̱ ra Juan \p \v 1 Ican ihya cuví noo cha catyi̱ Nyoo chi ra Jesucristo vatyi na sacoto ra chi ra casacuví tyiño nuu ra. Sañaha̱ ra ñáá ndɨhɨ cha cucuvi cha numi ri. Noo ángel tachi̱ ra Jesucristo vatyi sañaha ra chi yuhu ra Juan. \v 2 Ta cahín cha ndaa ta cha ndicha cuenda tandɨhɨ cha nyehi̱. Ta cuví cha ndaa cuenda tuhun Nyoo ta cuenda tandɨhɨ cha sacoto̱ ra Jesucristo. \p \v 3 Sɨɨ xaan cuñí ñu sacuaha tuhun cha nyaá nu tutu tuhun Nyoo ihya. Ta sɨɨ xaan cuñí ñu chiñí tuhun cha cahán chi ta quichahá ñu, vatyi tandɨhɨ tuhun cha nyaá nuu tutu Nyoo, cha nyañaa yatyin quɨvɨ cha cunyehe yo. \s1 Nu sacuhu̱n ra Juan tutu chi ndɨ ucha tahan vehe ñuhu \p \v 4 Yuhu ra Juan sacuhín tutu ihya chi ndɨ ucha vehe ñuhu ñuu cha nyicú ityi Asia. Nyoo ta ndɨ ucha tahan Tatyi Ii ra cha nyicú nuu ra nu nyaá ra nyacá ñaha ra nu tyayu chichi gloria, na nasoco ra chi ndo. Ta na coo cha taxi ri añima ndo sahá ra. Nyoo ican ra cuví ra iyó vityin, ta iyó maa ra quɨvɨ quichaha̱ tandɨhɨ, ta ican ra cuquichi. \v 5 Ta naquehen tucu ndo cha vaha cuan sahá ra Jesucristo ñandɨhɨ. Vatyi ican ra cuví ra cha ndaa vaha ta ra ndicha. Ta cuví tucu ra noo ra cha nandoto̱ cha xihna ri ta tyicuan ri maa cucoo ra. Ta iyó ityi chi ra ta nyacá ñaha ra chi ra cacuví rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ican ra cuví ra cha cuñí xaan chi yo. Ta sandachi̱ ra cuatyi yo chihin nɨñɨ ra. \v 6 Ta sacuvi̱ ra rey chi yo. Ta sacuvi̱ ra tata sutu chi yo tacuhva vatyi sacuvi yo tyiño nuu Nyoo Sutu ra. ¡Na sacahnu yo chi ra. Ta na cunyaca ñaha ra tyicuan ri maa! Ta tyicuan caa na cuvi. \p \v 7 ¡Nyehe ndo! ¡Cha vachi ra Cristo nu vico andɨvɨ! Tandɨhɨ ñáyɨvɨ cunyehe ñu chi ra. Nyacua nya ñu cha sañicuehe̱ chi ra ta cunyehe ñu chi ra. Ta tandɨhɨ ñu cucuacu chaa ñu chihin cha yuhví ñu na nanyehe ñu chi ra inga chaha vatyi suri maa ra cuví. Cha ndicha, tyicuan caa cucuvi. \p \v 8 Catyí Nyoo: \p ―Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cuví ra cundoo nu ndɨhɨ tuhun ―catyí Sutu yo Nyoo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi. Ican ra cuví ra iyó vityin. Ta iyó maa ra nu quichaha̱ tandɨhɨ, ta ican ra cuquichi. \s1 Noo cuhva tyaquɨ cha sañaha̱ Nyoo chi ra Juan cuenda ra Cristo \p \v 9 Yuhu ra Juan cuví yañi nyoho. Ta ɨɨn ri nyehé yo tɨndoho. Ta ɨɨn ri nyacá ñaha Nyoo chi yo. Ta ɨɨn ri cunyee xaan yo ñáá ndɨhɨ cha cuví chi yo vatyi tyinyeé ra Jesucristo chi yo. Ñoho̱ yuhu vehe caa noo ñuhú cha nañí Patmos cha nyaá mahñu tyañuhu. Ñohi̱ vehe caa cha cuenda vatyi cahín tuhun Nyoo cha quichi̱ sañaha ra Jesucristo. \v 10 Ta cuvi̱ chi noo quɨvɨ cha sacahnú yo chi Sutu mañí yo. Ta ñihi xaan chinyaa̱ Tatyi Ii Nyoo chihin. Ta chiñi̱ noo ndusu ñihi xaan ityi chate, tari noo ndusu cha ñihi xaan tari ndusu trompeta. \v 11 Ta catyí chi chii tyehe caa: \p ―Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun. Tyaa̱ nuu noo libru tuhun cha nyehun, yoho Juan. Ta sa̱cuhun chi ndɨ ucha vehe ñuhu cha nyicú ityi Asia. Sa̱cuhun chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Éfeso, chi ñu vehe ñuhu ñuu Esmirna, chi ñu vehe ñuhu ñuu Pérgamo, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Tiatira, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Sardis, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Filadelfia, ta chi ñu vehe ñuhu ñuu Laodicea ―catyí ndusu cuan. \p \v 12 Tyicuan ta nanyocave̱ vatyi cuñí nyehí yóó chi ndusu cha cahán chihin cuan. Ta nanyehi̱ ucha tahan cañileru xuhun cuaan. \v 13 Ta mahñu ucha tahan cañileru cuan, nyehi̱ chi noo ra cha caá tari caá noo rayɨɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ñihnó ra noo sahma cañi nya nu chaha ra. Ta yɨhɨ́ ra noo sinchu xuhun cuaan, ta nya nu nyaá pechu ra chitahan sinchu cuan. \v 14 Ta cuichin ixi xiñi ra, tari ixi mbee cuichin, tari cha cuichin catyi. Ta tari cha cayú ñuhu̱ chɨtɨ nuu ra. \v 15 Ta xiñó chaha ra tari xiñó noo caa cha nañí bronce cha tuhva nducuaha nu cayú ñuhu̱ chichi noo horno. Ta ñihi xaan ndusu ra tari ndusu cha cuaha vavaha yuvi nahnu. \v 16 Ta yɨhɨ́ ndaha ra ucha tahan tiñoo andɨvɨ chiyo vaha ra. Ta tari caa noo mityi cha xaan nɨnduvi chiyo yuhu, (tyicuan caa tuhun cahán ra cha quitá yuhu ra). Ta tari caá cha ñihi xaan nyehé ñanyii cha xiñó vavaha, tyicuan caá nuu ra. \p \v 17 Cuhva cha nanyehi̱ chi ra, nduve̱ chaha ra tari maa cha chihi̱. Soco maa ra tyiso̱ ra ndaha chiyo vaha ra sɨqui, ta catyí ra chii: \p ―Ma yuhvun. Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun. \v 18 Iquen cuví ra cha nyitó. Ta vasɨ chihi̱ soco vityin cuacoi tyicuan ri maa. Ta iyó ityi chii cha catyi ama tahan chi tuhun chihi chi noo noo ñáyɨvɨ, ta iyó ityi chii cha catyi tatu cuhun ñu anyaya. \v 19 Tya̱a nu libru tandɨhɨ cha nyehún, cha iyó vityin, ta cha cucoo nu cuahan ca chi. \v 20 Ican ihya cuví tuhun xehe cuenda ndɨ ucha tiñoo andɨvɨ cha nyehún yɨhɨ́ ndaha chiyo vahi, ta cha cuenda ndɨ ucha cañileru xuhun cuaan cuan: Ndɨ ucha tiñoo andɨvɨ cuan cuñí chi catyi: ra cha cahán tuhin ucha tahan vehe ñuhu cuan. Ta ndɨ ucha cañileru cuan cuñí chi catyí ndɨ ucha vehe ñuhu cuan. \c 2 \s1 Tuhun cha sacuhu̱n ra chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Éfeso \p \v 1 ’Sa̱cuhun tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu cha nyaá ñuu Éfeso. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha yɨhɨ́ ndaha ucha tiñoo chihin ndaha chiyo vaha ra. Ta chicá noo ra mahñu ndɨ ucha cañileru xuhun cuaan: \v 2 Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Chité vatyi ñihi xaan tyiño sacuví ndo. Ta cunyee xaan iñi ndo. Ta chité vatyi ña cunyeé iñi ndo nyehé ndo chi ñu quiñi iyó. Ta chité vatyi tuhva ndo nducu nyehe ndo chi ra cha catyí vatyi tyiño Nyoo chica noo ra soco ña ndicha ra. \v 3 Cunyeé xaan iñi ndo. Ta nyehé xaan ndo tɨndoho ta cha sahá tyiño xaan ndo cha cuende chihin cha ña ndu uvi iñi ndo. \v 4 Soco iyó noo cha caá ndo nui. Vatyi ña cuñí vaha ca ndo chii tari quɨvɨ xihna ri. \v 5 Yucuan chaha nɨ̱cohon iñi ndo nya maa maa cuví nu ña vaha sacuvi̱ ndo. Ta na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Ta sa̱cuvi ndo tari cuhva chiyo̱ ndo quɨvɨ natɨɨn cuenda ndo notuhun Nyoo. Tatu ma nasama ndo cuhva iyó ndo, numi ri cuhin nu nyaá ndo, ta tinyai cañileru ndo nu nyaá chi. Soco tatu ndu uvi iñi ndo cuatyi ndo, ma tinyai. \v 6 Soco iyó tucu cha vaha nyacuví ndo. Vatyi ña cuñí nyehe ndo cha quiñi caa cha sacuví ñu yɨhɨ́ cuenda ra Nicolás. Tyicuan tucu yuhu ña cuñí nyehí yucuan. \v 7 Ta nyoho cha cutuñi iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu. Catyí ra tyehe caa: Tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cuhve cha cachi ndo chɨtɨ yutun cha chahá cha conyito añima ndo. Ta yutun cuan nanyaá tun nya nu iyó Nyoo andɨvɨ, ta cuñihi ndo tandɨhɨ cha vaha cha iyó yucuan.” \s1 Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñáyɨvɨ nyicú vehe ñuhu ñuu Esmirna \p \v 8 ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu cha nyaá ñuu Esmirna, ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cuví cha xihna cuiri, ra cundoo nu ndɨhɨ tuhun, ra cha chihi̱ ta nandoto̱: \v 9 Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité tɨndoho cha nyehé xaan ndo. Ta chité cha ndahvi ndo. Soco chihin tuhun Nyoo, tyayɨɨ ndo. Ta chité yoso caa ñu cha catyí vatyi ñu Israel cuví ñu, ta cahán ña vaha ñu sɨquɨ ndo. Ta ni ñima ñu Israel cuví ñu vatyi noo ityi ñu yɨhɨ́ cuenda ra ña vaha, ra nañí Satanás, cuví ñu. \v 10 Soco ma yuhvi ndo cha cunyehe ndo tɨndoho. Vatyi ra ña vaha cutyihi ra vehe caa chi suhva nyoho, vatyi cunducu nyehe ra chi ndo tatu cusaña ndo chi Nyoo. Ta uchi quɨvɨ cunyehe ndo tɨndoho. Soco cu̱nyicon vaha ndo chi Nyoo nyacua nya quɨvɨ cúvi ndo. Ta yuhu cuhve ñayɨvɨ̱ coo ndo chihin Nyoo. \v 11 Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu. Catyí ra tyehe caa: tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, ña tahán chi cuhun ndo anyaya, nu cutachi tuñi Nyoo chi añima ña vaha.” \s1 Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Pérgamo \p \v 12 ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Pérgamo. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha nyisó mityi cha xaan ndɨnduvi chiyo yuhu: \v 13 Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité vatyi iyó ndo nu nyacá ñaha cuihna, ra nañi Satanás. Soco tyicuan ri chinó iñi ndo chii. Ta vasɨ nu canyicú ndo chiña chahñi̱ ñu chi ra Antipas, ra cha cuvi̱ noo cha ndoo cuende, vatyi chiña chicá noo ra cha nañí Satanás cuan. Soco nɨ ri maa chahñi̱ ñu chi ra, nyoho ña sandɨhɨ maa ndo tuhun cha chinó iñi ndo chii. \v 14 Soco catuví suhva cha caá ndo nui: Vatyi nu nyicú ndo nya Pérgamo chiña, yɨhɨ́ ra cha ña cacuñí ra saña ra cuhva cha sacuvi̱ ra Balaam. Ta maa ra Balaam tyiyuhu̱ ra chi ra Balac, na sacachi ra chi ñu Israel nyayu cha chiyo̱ nu sacahnú ñu chi xitohyo. Tyiyuhu̱ ra chi ra nacatyi ra chi ñu vatyi ñahri caa cha coo ñu chihin tahan ñu vasɨ ñima yɨɨ ñu cuví, o vasɨ ñima ñasɨhɨ ra cuví. \v 15 Ta suri iyó suhva ñáyɨvɨ mahñu ndo cha ña cacuñí ñu saña ñu cuhva sañahá ra cuenda ra Nicolás. Ta yuhu ña cuñí nyehi cuhva sañahá ra cuan. \v 16 Yucuan chaha numi ri na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Vatyi tatu ma nasama ndo cuhva iyó ndo, cuquichi sɨquɨ ndo cha numi ri ta cucañi tahin chihin ñu cuan chihin cha tari mityi cha quitá yuhi. \v 17 Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu: tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cucuhve cha cachi ndo noo pan maná cha ñohó xehe. Ta cucuhve noo yuu cuichin chi ndo. Ta nu yuu cuan cucunyaa noo sɨvɨ chaa cha yori chitó. Ta noo tuhun ri ñu cuquehen cuenda cuan cucoto.” \s1 Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Tiatira \p \v 18 ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu cha nyaá Tiatira. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí Sehe Nyoo, ra cha caá chɨtɨ nuu tari noo cha cayú ñuhu. Ta tari caá noo caa finu cha nañí bronce cha xiño xaan, tyicuan caa chaha ra: \v 19 Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité yoso cuhva cha cuñí ndo chi ñáyɨvɨ. Ta chité cuhva cha chinó xaan iñi ndo chii. Ta tyinyeé ndo chi tahan ndo. Ta cunyee xaan iñi ndo. Ta chité vatyi cuaha ca cha vaha sacuví ndo vityin ta ñima ca ta nu quichaha. \v 20 Soco iyó noo cha caá ndo: Vatyi chahá ndo ityi chi ñaha cha nañí Jezabel na sañaha ña chi ndo. Catyí ña vatyi cuenda Nyoo cahán ña. Soco chihin tuhun cha sañahá ña, sandaví ñaha ña chi ñu sacuví tyiño nui. Vatyi sañahá ña cha coo ñu chihin inga rayɨɨ o ñusɨhɨ ta ñima yɨɨ ñu o ñasɨhɨ ra cuví. Ta sañahá ña cha cachi ñu nyayu cha chiyo̱ nu sacahnu̱ ñu chi xitohyo. \v 21 Yuhu cha nyatu̱ xain cha nasama ña cuhva iyó ña, soco ña cuñí ña nasama ña. Vatyi ta sandoo ca ña cha iyó ña chihin rayɨɨ ta ñima yɨɨ ña cuví. \v 22 Ta vityin cua quehen noo cuehe chi ña. Ta cua cuhvi ña. Ta ma cuvi nducuita ña. Ta ñu sacuví cha quiñi caa chihin ña, tatu ma ndu uvi iñi ñu, cucuhve noo tɨndoho nyehe ñu. \v 23 Ta cucahñi chi sehe ña. Ta tyicuan caa, coto tandɨhɨ ñu nyicú vehe ñuhu, vatyi yuhu chité tandɨhɨ cha chicá xiñi ñu, ta tandɨhɨ cha caá añima ñu. Ta chi tahan tahan nyoho cucuhve cha tahán chi chi ndo yoso cuhva cha sacuvi̱ ndo. \v 24 Soco chi tandɨhɨ ca nyoho ñuu Tiatira, cha ña quehe̱n ndo cuhva cha sañahá ña, ni ña sacuví ndo cha catyí maa ñu tuhun nahnu cuenda ra ña vaha, ña tyaí inga tuhun cha yɨɨ sɨquɨ ndo. \v 25 Soco ma saña ndo cuhva cha vaha nyacuví ndo nyacua nya quichi. \v 26 Ta nyoho tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, ta sacuví ndo cuhva cuñí nyacua nya nu ndɨhɨ tuhun, cucuhve ityi chi ndo cha cunyaca ñaha ndo chi ñu ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 27 Tari chaha̱ Suti ityi chii cha cunyaca ñahi, tyicuan caa cucunyaca ñaha ndo. Tari cha chihin noo yutun caa cutachi tuñi ndo chi ñu. Tari tahvi cuatyi minoo quɨsɨ ñuhú, tyicuan caa cusacuvi ndo chihin ñu. \v 28 Ta cuhve tiñoo cahnu andɨvɨ cunyaa chihin ndo. Ta ican yuhu cuví cuan. \v 29 Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho, ñu nyicú vehe ñuhu.” \c 3 \s1 Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Sardis \p \v 1 ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Sardis. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha yɨhɨ́ ndaha ndɨ ucha Tatyi Ii Nyoo ta ndɨ ucha tiñoo andɨvɨ: Yuhu chité tandɨhɨ́ cha sacuví ndo. Ta vasɨ catyí ñáyɨvɨ tyi nyitó ndo soco cha cuenda chi yuhu, chihi̱ ndo. \v 2 Sa̱ha cumi vaha ndo chiin ri ca cha vaha cha iyó chi ndo. Vatyi cha cuñí ndɨhɨ tuhin nu nyicú ndo. Vatyi nyehí vatyi cha sacuví ndo, ña vaha maa nuu Nyoo. \v 3 Nɨ̱cohon iñi ndo tuhun vaha cha cutuhva̱ ndo. Cu̱nyicon ndo cuhva cuan, ta na̱sama ndo cuhva iyó ndo. Vatyi tatu ma naquehen vaha ndo cha vaha, sana iñi ndo ta cuquichi sɨquɨ ndo, tari tuhva ra suhu quichi. \v 4 Soco iyó suhva nyoho ñu Sardis chiña cha ña sacuví ndo cha quiñi caá. Ña sacanyahyu̱ ndo sahma ndo cuví cuan. Ta maa ndo cucuihno ndo sahma cuichin chihin. Ta cucaca noo ndo chihin, vatyi tyicuan caa tahán chi chi ndo. \v 5 Ta nyoho tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cucuihno ndo sahma cuichin chihin. Ta ma sanai sɨvɨ ndo nu libru ñu cuaconyito chihin Nyoo. Ta cunacoto nui chi ndo, chihin nuu Suti, ta chihin nuu ángel. \v 6 Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu.” \s1 Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu Filadelfia \p \v 7 ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Filadelfia. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra ii, ra ñahri cuatyi, ra cha ndicha vaha, ra cha ndaha ndaha tɨcu rey David, ra cha nuñá yuvehe ta ni noo ñu ta ma cuvi nacasɨ ñu. Ta tatu nacasɨ ra, ni noo ñu ta ma cuvi nuña ñu. Tyehe caa catyí ra: \v 8 Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta nuu ndo nuñe̱ noo yuvehe. Ta yori cuví nacasɨ, (vatyi chahi̱ cha cahan ndo tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ, ta yori cuví casɨ). Ta vasɨ chiin ri fuerza ndo, soco quichahá ndo tuhun cahín, ta ña catyí ndo vatyi ña ñohó nuu ndo chii. \v 9 Ta ñu cuenda ra ña vaha, ñu cuendu, ñu catyí vatyi ñu Israel cuví ñu, ta ñima, cusacuɨñɨ chɨti chi ñu nuu ndo, tacuhva coto ñu tyi yuhu cuñí chi ndo. \v 10 Ta sacuví ndo cha catyí, vatyi cunyee iñi ndo. Ta yucuan cuenda cusaha cuende chi ndo chihin tɨndoho cahnu cha cusaquichi sɨquɨ tandɨhɨ ñáyɨvɨ, vatyi cunducu cote chihin tandɨhɨ ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tatu cuñí ñu chii. \v 11 Numi ri cuquichi. Sa̱ha vaha ndo cuenda cuhva iyó ndo, coto yóó cha tinyaa premio cha cuñihi ndo. \v 12 Nyoho tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha, cahnu ca tyiño cucuvi ndo nuu Nyoi. Ta ma canyaha ca ndo nu nyaá Nyoo. Ta cutyai sɨvɨ Nyoi chi ndo, ta sɨvɨ ñuu Nyoi, ñuu Jerusalén chaa cha cusaquichi Nyoi nya andɨvɨ, ta suri cutyaa tiqui sɨvɨ chai chi ndo ñandɨhɨ. \v 13 Ta nyoho cha cutuñí iñi ndo, tya̱soho ndo ñáá cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu.” \s1 Tuhun cha sacuhu̱n ra Jesucristo chi ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Laodicea \p \v 14 ’Sa̱cuhun tucu tutu chi ra cahán tuhin chihin ñu nyicú vehe ñuhu ñuu Laodicea. Ta ca̱tyun chi ra tyehe caa: “Tyehe caa catyí ra cha ndicha vaha, ra cuví cha ndaa vaha cha cahán cha ndicha, ra cha savaha̱ tandɨhɨ cha iyó chihin Nyoo. \v 15 Yuhu chité tandɨhɨ cha sacuví ndo. Ta chité vatyi ni ña cuñí vaha ndo chii. Ta ni ña cuñí tucu ndo saña ndɨhɨ ndo chii. Vaha tyehe ta saña ndɨhɨ ndo chii, o sañihi ndo quichaha ndo tuhun cahin, vaha. \v 16 Soco vatyi chiin ri cuñí ndo chii, ta ni ña sañá ndɨhɨ ndo chii, ta ni ña cuñí ndo sacuvi ndo tuhun cahin, yucuan chaha cusanaa ndɨhi iñi tuhun ndo. \v 17 Vatyi nyoho catyí ndo tyehe caa: Yuhu tyayɨi, vaha iyé, ta ñahri ca maa cha chiñuhú chii, catyí ndo. Ta ña chitó ndo vatyi cuví ndo noo ra ña sɨɨ cuñí, noo ra ñahri iyó chi, noo ra ndahvi, noo ra cuaa, noo ra vityiyaa cuví ndo. \v 18 Yucuan chaha chahí tuhun chi ndo vatyi chi mai sa̱ta ndo xuhun cuaan vaha cha yaha̱ nu ñuhu̱ ta ña cayú, tacuhva na cutyayɨɨ ndo. Ta chi mai sa̱ta ndo sahma cuichin vatyi cuihno ndo, tacuhva cha ma cucahan nuu ndo vatyi vityiyaa ndo. Ta tyi̱hi ndo colirio chɨtɨ nuu ndo tacuhva na nanyehe ndo. \v 19 Yuhu chahí tuhun chi ñu cha cuñí xain chi. Ta tachí tuñi chi ñu ñandɨhɨ. Yucuan chaha catyí chi ndo, na̱sama ndo cuhva iyó ndo ta sa̱cuvi ndo cha vaha. \v 20 Yuhu nanyaí yuvehe añima ñáyɨvɨ ta sacachén. Tatu nya noo ñu chiñí ñu ndusi, ta nuña ñu yuvehe, yuhu quɨhvi ta cuxiñi chihin ñu. Ta maa ñu cuxiñi ñu chihin mai. \v 21 Cucuhve cha cunyaa ndo chihin nu nyacá ñahi tatu cuví chasaha ndo chi ra ña vaha. Tari yuhu cuvi̱ chasahi chi ra, ta vityin nyaí chihin Suti nu nyacá ñaha ra. \v 22 Ta nyoho cha cuví cutuñi iñi ndo, tya̱soho ndo cha catyí Tatyi Ii Nyoo chi nyoho ñu nyicú vehe ñuhu” ―catyí ra Jesucristo. \c 4 \s1 Noo cuhva cha sacahnú ñu chi Nyoo nya gloria \p \v 1 Cha yaha̱ tuhun cuan, ta nyehi̱ noo yuvehe tacoho nya andɨvɨ. Ta noo ndusu cha tari caa ndusu trompeta chiñi̱ cha cahán chihin cha xihna ri ta catyí chi chii: \p ―Nda̱a ihya ta cusañahi chuun cha cuacuvi nu cuahan ca chi ―catyí ndusu cuan chii. \p \v 2 Ta caa cuhva ri cuan ta tuvi̱ iñi vatyi ñihi vavaha nyaá Tatyi Ii Nyoo chihin. Ta nanyehi̱ noo tyayu nanyaá nya andɨvɨ. Ta nyaá noo ra nuu tyayu cuan. \v 3 Ta ra nyaá cuan, xiño nuu ra tari xiño noo yuu vaha cha nañí jaspe ta cornalina. Ta nɨcachico yuhu tyayu cuan nyaá noo coo yahnyi, ta xiño tɨ tari yuu cha nañí esmeralda. \v 4 Ta nɨcachico tyayu cuan nyehi̱ oco cumi ca tahan tyayu. Ta nyicú oco cumi tahan ra cha vaha chahnu. Cañihnó ra sahma cuichin. Ta yɨhɨ́ corona xuhun cuaan xiñi ra. \v 5 Ta nu nanyaá tyayu cha nyaá mahñu cuan, yucuan quitá minoo tacha. Ta vaa ri ca maa cuví. Ta ñihi xaan cahán savi. Ityi nuu tyayu cuan cayú ucha tahan ñuhu̱. Ta ucha tahan Tatyi Ii Nyoo cuví cuan. \v 6 Ta ityi nuu tyayu cuan iyó tucu noo cha tari caa tyañuhu, xiño xaan tari ino. \p Nicachico yuhu tyayu cuan ta mahñu tyayu cuan, tayucú cumi tahan cha nyitó cha tari caa quɨtɨ ta tari caa ñáyɨvɨ caa. Ta cuaha xaan chɨtɨ nuu cuan nyicú, tari ityi nuu ta tari ityi chata. \v 7 Cha xihna ri cha nyitó ihya, tari caá noo ndɨcaha caá. Ta cha cu uvi tari caá noo sɨndɨquɨ caá. Ta cha cu uñi, tari caá nuu rayɨɨ caá nuu. Ta cha cucumi tari caá noo tasu cha cuahan ndava, tyicuan caá. \v 8 Ta ndɨ cumi tahan cha nyitó ihya, tahan tahan chi ta nyaá iñu tahan ndichin chi. Ta nɨcahnu maa chi nyaá chɨtɨ nuu chi, tari ityi chata chi ta tari ityi chichi ndichin chi. Ta ndiyaca ta ñiyaca ta ña chicuita chi catyí chi tyehe caa: \q1 Ra ii xaan cuvún, ra ndɨɨ xaan cuvún, ra ñahri cuatyi cuvún, \q1 Sutu Mañi yuhu, Nyoo, iyó tandɨhɨ tunyee iñi chuun. \q1 Ra cha iyó nu quichaha tandɨhɨ cuvún, Ta ra iyó vityin. Ta ra cha nyaá cha cuquichi. \p \v 9 Ta cachahá ndɨ cumi tahan cha nyitó cuan gloria chi Nyoo. Ta sacahnú chi chi ra, ta canacuhvá chi tyahvi nyoo chi ra nyaá nu tyayu cahnu cuan, ra cha iyó tandɨhɨ tyembu. Ta tahan ri chaha cha casacuvi̱ chi tyicuan caa, \v 10 ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu cuan chicuiñi chɨtɨ̱ ra ta casacahnu̱ ra chi ra iyó tandɨhɨ tyembu. Ta catyihi̱ ra corona ra nu tyayu cahnu cuan. Ta cacatyí ra tyehe caa: \p \v 11 Sutu Mañi nyuhu, Nyoo cuvún chi ndi. \q1 Chi yoho tahán chi cha cuhva ndi gloria, ta sacahnú ndi chuun. \q1 Ta tahán chi cha cunyaca ñahun. \q1 Vatyi maun savaha̱ tandɨhɨ cha iyó. \q1 Ta cha cuenda cha iyó iñi maun ta chicoo̱ tandɨhɨ, cacatyí ra. \c 5 \s1 Nu nyehe̱ ra Juan noo libru ta noo Mbee Luhlu cha cuví ra Jesucristo \p \v 1 Tyicuan ta chiyo vaha ra cha nyaá nu tyayu cahnu cuan, nyehi̱ yɨhɨ́ ndaha ra noo libru tari caá noo tutu cha natuvi̱ yo. Ta nyaá letra ityi nuu ta ityi chata. Ta nyasɨ́ chi chihin ucha tahan sellu. \v 2 Ta nyehi̱ noo ángel cha nyee xaan. Ta chaa xaan cahán ra ta ndacá tuhun ra: \p ―¿Yóó ra tahán chi nuña libru ihya ta sacanyaha ra sellu ihya? ―catyí ra. \p \v 3 Soco ni ityi andɨvɨ ta ni ityi nu ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ni ityi chichi ñuhú, ta yori maa cha cuví nuña libru cuan. Ta ni cha nyehe ñu nuu, ta ma cuvi. \v 4 Ta yuhu chacu̱ chaa xain, vatyi yori maa quita̱ cha cuví nuña libru cuan. Yori maa cuví sacuaha, ta yori cuví nyehe nuu chi. \v 5 Tyicuan ta noo ra cha vaha chahnu cuan catyí ra chii: \p ―Ma cuacu con. Vatyi ra cuví ndɨcaha o cuñí chi catyi, ra nyacá ñaha, ra vachi tata ra Judá, ra vachi tata rey David, ican ra cuvi̱ chasaha ra tacuhva cuví nuña ra nu libru cuan ta cahnya ra ndɨ ucha sellu cuan ―catyí ra. \p \v 6 Tyicuan ta mahñu tyayu cuan ta mahñu ndɨ cumi cha nyitó cuan, ta mahñu ra cha vaha chahnu cuan, nyehi̱ chi noo Mbee Luhlu. Nanyaá tɨ ta caa tɨ cha chahñi̱ ñáyɨvɨ chi tɨ. Ucha tahan ndɨquɨ tɨ ta ucha tahan chɨtɨ nuu tɨ nyaá. Ta chɨtɨ nuu cuan ican cuví ndɨ ucha tahan Tatyi Ii Nyoo cha tachi̱ ra nicacahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 7 Ta ra cuví Mbee Luhlu cuan chaha̱n ra ta quehe̱n ra libru cuan cha yɨhɨ́ ndaha chiyo vaha ra nyaá nu tyayu cuan. \v 8 Cuhva cha quehe̱n ra libru cuan, ndɨ cumi cha nyitó cuan ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu cuan cachicuɨñɨ̱ chɨtɨ ra nuu ra cuví Mbee Luhlu cuan. Ta tahan tahan ra cha vaha chahnu cuan nyisó ra arpa, noo cha tari caá guitarra caá. Ta canyisó tucu ra copa xuhun cuaan tyitu yɨhɨ́ cutu. Ta cutu cuan cuví chi tandɨhɨ cha chica̱n tahvi ñu cuenda Nyoo. \v 9 Ta cachita̱ ra noo yaa chaa, ta catyí ra tyehe caa: \q1 Yoho cuví ra tahán chi cha quehun libru ihya, ta cahnyon ndɨ ucha sellu cha nyaá nu chi. \q1 Vatyi chihu̱n saha̱ ñáyɨvɨ. Ta chihin nɨñun sato̱n chi ndi vatyi coo vaha ndi chihin Nyoo. \q1 Ta cuví ndi ñáyɨvɨ ñuu nyihi ta ñuu nahnu nɨcacahnu ñuhu ñayɨvɨ, ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahán, ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn tata. \q1 \v 10 Chahu̱n ityi chi ndi vatyi cuví ndi rey ta cuví ndi sutu cha cuenda Sutu yo Nyoo. \p Ta cucunyaca ñaha ndi chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cacatyí ra, chitá ra. \p \v 11 Yaha̱ cuan ta nanyehi̱, ta chiñi̱ ndusu cha cahán cuaha xaan ángel, tayucú ra nicachico yuhu tyayu cahnu cuan, ta nu nyicú cumi tahan cha nyitó cuan, ta nu nyicú ra cha vaha chahnu cuan. Ta cuenda millón ángel nyicú cuan, nyehi̱. \v 12 Ta chihin cha ñihi cahan ángel cuan, ta cacatyí ra: \q1 Ra cuví Mbee Luhlu cha chahñi̱ ñáyɨvɨ, \q1 tahán chi cha cunyaca ñaha ra, ta naquehen cuenda ra cha tyayɨɨ. \q1 Tahán chi naquehen cuenda ra cha chiñi tuñi. \q1 Tahán chi cha naquehen cuenda ra tandɨhɨ tunyee iñi. \q1 Tahán tucu chi cha cuhva yo gloria chi ra, ta sacahnu yo chi ra. \q1 Ta cahnu xaan ca ra cuví maa ra, cacatyí ángel cuan. \p \v 13 Ta chiñi̱ tiqui cha cahán tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo, tandɨhɨ cha iyó andɨvɨ, ta sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, tandɨhɨ cha iyó chichi ñuhú, ta chichi tyañuhu, tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo catyí chi tyehe caa: \q1 Cahnu xaan ca cuví ra cha nyaá nu tyayu. \q1 Cahnu xaan ca cuví ra cuví Mbee Luhlu. \q1 Ta nacuhva yo gloria chi ra. \q1 Ta na cunyaca ñaha ra tandɨhɨ maa tyembu, catyí tandɨhɨ cha savaha̱ Nyoo. \p \v 14 Ta ndɨ cumi cha nyitó cuan catyí chi: \p ―¡Tyicuan caa na cuvi! ―catyí chi. \p Ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu cuan, cachicuiñi̱ chɨtɨ ra ta casacahnu̱ ra chi ra iyó tandɨhɨ tyembu. \c 6 \s1 Nu chahnya̱ ra Jesucristo ndɨ ucha tahan sellu \p \v 1 Tyicuan ta nyehi̱ nu chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cha xihna ri chichi cha ndɨ ucha tahan cuan. Ta chiñi̱ cahán noo cha nyitó cha cumi tahan cuan, chihin noo ndusu cha tari caá cha cahán savi ta catyí chi: \p ―¡Ña̱ha, ta nye̱hun! ―catyí chi chii. \p \v 2 Tyicuan ta nanyehi̱ ta nyehi̱ noo caballu cuichin, ta ra yosó chi tɨ cuan ndaha ra noo arco. Ta ñihi̱ ra noo corona quɨhɨ xiñi ra vatyi saha ganaa̱ ra, ta cuasaha ganaa ca ra. \v 3 Ta cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu uvi, chiñi̱ cha catyí cha nyitó cu uvi cuan tyehe caa: \p ―¡Ña̱ha ta nye̱hun! ―catyí cuan chii. \p \v 4 Ta quita̱ inga caballu, tyacu cuaha. Ta ra cha yosó chi tɨ chicoo̱ ityi chi ra vatyi tinyaa ra cha taxi ri iyó ñayɨvɨ̱, tacuhva cahñi ñu chi tahan ñu. Ta ñihi̱ ra noo mityi cahnu quɨndaha ra. \v 5 Ta cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu uñi, ta chiñi̱ cha catyí cha nyitó cu uñi cuan tyehe caá: \p ―¡Ña̱ha ta nye̱hun! ―catyí cuan chii. \p Ta nanyehi̱, ta nyehi̱ noo caballu toon. Ta ra yosó chi tɨ, yɨhɨ́ ndaha ra noo tɨcatya. \v 6 Ta chiñi̱ noo ndusu mahñu cumi tahan cha nyitó cuan, ta catyí cuan: \p ―Tari cuhva xuhun yahvi ñu cha noo quɨvɨ, yucuan cuhva yahvi noo litru nuñi. Tyicuan caa tucu uñi litru cebada. Ta ma satɨvun acetye ta vinu ―catyí ndusu cuan. \p \v 7 Ta cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu cumi, chiñi̱ cha cahán cha nyitó cucumi cuan, ta catyí chi, tyehe caa: \p ―¡Ña̱ha ta nye̱hun! ―catyí chi. \p \v 8 Ta nanyehi̱ ta nyehi̱ noo caballu cuaan. Ta ra yosó chi tɨ nañí ra Tuhun Chihi. Ta chata ra vachi inga ra cha nañí Ra Nyacá Ñaha Nu Nyicú Ndɨyɨ. Ta cañihi̱ ra tunyee iñi cha cahñi ra chi cuaha xaan ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi chichi cha sava ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cucahñi ra sava ñu. Ta cucahñi ra chi ñu chihin cha sanacanda ra cuatyi, ta chihin tama, ta chihin cuehe, ta chihin quɨtɨ xaan iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \p \v 9 Cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu ohon, nyehi̱ xiu arta. Yucuan ñohó añima ñu cha chihi̱ cha cuenda tuhun Nyoo tyi sacoto̱ ñu tuhun ra chi ñáyɨvɨ. \v 10 Ta tyehe caa catyí ñu chihin noo ndusu chaa xaan: \p ―Sutu Mañi yuhu, ra ii cuvún. Ta sacuvún cha catyún. ¿Ama cutachi tuñun chi ñáyɨvɨ cha chahñi̱ chi ndi cha catyi tuhun maun? ―catyí ñu. \p \v 11 Tyicuan ta cañihi̱ noo noo ñu cuan sahma cuichin cuihno ñu. Ta catyí ra chi ñu na canyitatu ñu suhva ca quɨvɨ, nyacua nya cha caña tahan tandɨhɨ ca tahan ñu, ñu sacuví tyiño nuu ra Cristo, ñu cha tahán chi cucúvi tari cuhva chihi̱ maa ñu. \p \v 12 Cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu cuan sellu cu iñu, nanyehi̱ ta quichi noo cha taán cahnu. Ta nduñaa̱ ñayɨvɨ̱, tari sahma ñu nyaá tucuihya iñi, toon xaan nduvi̱. Ta yoo andɨvɨ cuan nanduvi̱ tari nɨñɨ. \v 13 Ta tiñoo andɨvɨ canacoyo̱ tɨ nya nu ñuhu ñayɨvɨ̱. Tari sanacoyo tu higo chɨtɨ yutya tun tatu yahá noo tatyi ñihi. \v 14 Tari natuví yo noo tutu tyicuan caa cuanaa ri andɨvɨ. Ta tandɨhɨ yucu ta tandɨhɨ ñuhú cha nyicú mahñu tyañuhu nacanda̱ chi ta nasama̱ chi nu nyaá chi. \v 15 Ta tandɨhɨ rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ɨɨn ri chihin ra nahnu, ta ra tyayɨɨ, ta ra cacuví nuu chi sɨndaro, ta ra iyó xaan fuerza chi, ta tandɨhɨ ñu cacuví musu, ta ñu cha ña cuví musu, tandɨhɨ ri ñu cuan caquɨhvɨ̱ xehe ñu chichi yavi yuu cha iyó yucu nahnu, ta chichi yavi ñuhú. \v 16 Ta catyí ñu chi yucu cuan ta chi yuu cuan tyehe caa: \p ―Ca̱nacoyo ndo sɨquɨ ndi, ta ti̱xehe ndo chi ndi nuu ra nyaá nu tyayu andɨvɨ, coto tachi tuñi ra cuví Mbee Luhlu cuan chi ndi. \p \v 17 Vatyi cha chaa̱ quɨvɨ cahnu cha cutachi tuñi ra chi ndi. ¿Ta yóó cuví cha cuví cunyee cuan? ―catyí ñu. \c 7 \s1 Nu ñihi̱ ñu Israel sellu cunyaa̱ tyaan ñu \p \v 1 Cha yaha̱ tuhun ihya ta nyehi̱ cumi tahan ángel catayucú ra ndɨ cumi chiyo nu quichi tatyi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ña chaha̱ ra yaha tatyi cuan vatyi cava chi sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ni ña chaha̱ ra cha cava chi nuu tyañuhu, ni sɨquɨ yutun catayucú nuu ñuhú. \v 2 Ta nyehe̱ tiqui inga ángel, vachi ra ityi nu cañá ñanyii, ta nyisó ra sellu Nyoo nyitó. Ta ángel cuan canachaa̱ ra chihin cha ñihi ndusu ra chi inga cumi ca ángel cuan, ra cha ca iyó ityi chi vatyi casatɨvɨ ra nuu ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nuu tyañuhu. Ta catyí ra chi ra: \p \v 3 ―Ma satɨvɨ ñaha ndo nuu ñuhu ñayɨvɨ̱, ni nuu tyañuhu, ta ni nuu yutun cha nɨri ca cha ta sañaha ca ndi yóó ñu cuví musu Nyoo, vatyi cutyaa ndi noo sellu tyaan ñu ―catyí ángel cuan. \p \v 4 Ta chiñi̱ nacatyi̱ ra yoso tahan ñáyɨvɨ tyaa̱ ra sellu cuan: cientu uvi xico cumi mil tahan ñu Israel. \v 5 Uchi uvi mil ñu tata ra Judá chicunyaa̱ sellu, ta uchi uvi mil ñu tata ra Rubén, inga uchi uvi mil ca ñu cuenda tata ra Gad, \v 6 uchi uvi ca mil cuenda tata ra Aser, uchi uvi mil ca cuenda tata ra Neftalí, uchi uvi mil ñu tata cuenda ra Manasés, \v 7 ta uchi uvi mil cuenda tata ra Simeón, uchi uvi mil cuenda tata ra Leví, ta uchi uvi mil cuenda tata ra Isacar, \v 8 uchi uvi mil ñu cuenda tata ra Zabulón, ta uchi uvi ca mil ñu cuenda tata ra José, ta uchi uvi mil ca ñu cuenda tata ra Benjamín. Tandɨhɨ ñu cuan ta chicunyaa̱ sellu Nyoo chi ñu. \s1 Nu nyehe̱ ra Juan chi ñu ñihnó sahma cuichin \p \v 9 Cha yaha̱ tuhun cuan ta nanyehi̱ ta nyehi̱ cuaha xaan ñáyɨvɨ nyicú. Ta yori cuví nacahvi chi ñu, vatyi nyicú ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri ñuu nyihi ta ñuu nahnu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta nyicú ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan. Ta nyicú ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri tata. Ta catayucú ñu nuu ra nyaá nu tyayu, ta nuu ra cuví Mbee Luhlu. Ta cañihnó ñu sahma cuichin. Ta cayɨhɨ́ ndaha ñu ndaha ñoo. \v 10 Ta tandɨhɨ ñu chihin cha ñihi ndusu ñu, ta canachaa ñu ta catyí ñu: \p ―Sutu yo Nyoo, ra nyaá nu tyayu gloria, ta ra cuví Mbee Luhlu, ican ra sacacu̱ chi yo ―cacatyí ñu canachaa ñu. \p \v 11 Ta tandɨhɨ ángel catayucú ra nicachico yuhu tyayu cuan, ta nicachico chata ra cha vaha chahnu cuan, ta nicachico chata ndɨ cumi tahan cha nyitó cuan. Ta cachicuiñi̱ chɨtɨ ra chihin nuu ra nya nu ñuhú nuu ra nyaá tyayu cuan. Ta casacahnú ra chi ra. Vatyi Nyoo cuví ra. \v 12 Ta cacatyí ra: \q1 Tahán chi tyehe caa chuun: \q1 Sacahnú ndi chuun ta chahá ndi gloria chuun vatyi chiñi tuñi xaun. \q1 Nacuhvá xaan ndi tyahvi nyoo chuun. \q1 Ta sacuvahá ndi chuun vatyi iyó xaan tunyee iñi chuun, ta cuaha xaan fuerza iyó chuun, Nyoo Sutu ndi cuví chuun. Ta tyicuan ri na cuvi chi tandɨhɨ tyembu, catyí ra. \p \v 13 Tyicuan ta noo ra cuví ra cha vaha chahnu cuan ndaca̱ tuhun ra chii ta catyí ra: \p ―¿Yóó ñu cañihnó sahma cuichin ihya? ¿Ta nya ityi quichi̱ coyo ñu? ―catyí ra. \p \v 14 Ta yuhu catyí chi ra: \p ―Tata, yoho chitón. \p Ta catyí ra chii: \p ―Ican ñu ihya cuví ñu cayaha̱ nu tɨndoho cahnu. Ta canacatya̱ ñu cuatyi ñu, ta nducuichin sahma ñu chihin nɨñɨ ra cuví Mbee Luhlu. \v 15 Yucuan chaha nyicú ñu ityi nuu tyayu nu nyaá Nyoo. Ta sacuví ñu tyiño nuu ra ndiyaca ta ñiyaca chichi vehe ñuhu ra. Ta ican ra cuví ra nyaá nu tyayu gloria ta cusaha cumi ra chi ñu vatyi cua cunyaa ra chihin ñu. \v 16 Ta ma nyehe ca ñu tɨndoho chihin soco, ni chihin cha ityi ñu ndutya. Ta ni ma cahmi ca ñanyii chi ñu. Ni ma sayanga ca cha ihñi chi ñu. \v 17 Vatyi ra cuví Mbee Luhlu cha nyaá mahñu tyayu cuan cusaha cumi ra chi ñu, tari sahá cumi yo mbee. Ta cunyaca ra chi ñu nu coho ñu ndutya cha chahá cha cuconyito ñu tandɨhɨ tyembu. Ta Nyoo cunacuhva ra tandɨhɨ ndutya nuu ñu ―catyí ra chii. \c 8 \s1 Nu chahnya̱ ra Jesucristo sellu cu ucha ta quita̱ noo ángel chihin noo cuu xuhun cuaan \p \v 1 Cuhva cha chahnya̱ ra cuví Mbee Luhlu sellu cu ucha nu libru cuan, ndutaxi̱n ri nya andɨvɨ tari noo cha sava hora. \p \v 2 Yaha̱ cuan ta nyehi̱ chi ndɨ ucha ángel catayucú ra nuu Nyoo. Ta caquehe̱n cuenda ra ucha tahan trompeta. \v 3 Yaha̱ cuan ta quichi̱ inga ángel chihin noo cuu xuhun cuaan cha tuhvá yɨhɨ́ cutu. Ta chicuinanyaa̱ ra ityi nuu arta cuan. Ta quehe̱n cuenda ra cuaha xaan cutu, vatyi cuhva cuenda ra ɨɨn ri chihin cha chicán tahvi ñáyɨvɨ chi Nyoo. Nuu arta xuhun cuaan cha nyaá ityi nuu tyayu Nyoo, yucuan chaha̱ cuenda ra. \v 4 Ta quita̱ ñuhma cutu cuan, nandaá chi nu nyaá Nyoo ɨɨn ri chihin cha chica̱n tahvi ñu cuenda ra. \v 5 Tyicuan ta ángel cuan quehe̱n ra cuu cuan. Tyicuan ta sacutu̱ ra chihin tɨtɨ ñuhu̱ cha quita̱ arta cuan. Ta tuchi̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta quichaha̱ cahan savi, ta iyo cuví. Ta quɨhvɨ̱ tacha, ta quichaha̱ taan. \s1 Nu tɨvɨ̱ ángel trompeta \p \v 6 Tyicuan ta ndɨ ucha ángel cha canyisó ndɨ ucha trompeta cuan, cha nyatú tuhva ri ra vatyi catɨvɨ ra. \p \v 7 Ángel cha xihna ri cuan quichaha̱ tɨvɨ ra trompeta ra. Ta quichaha̱ coon savi yuu ta saca nɨñɨ chihin chi, ta saca ñuhu̱ cha cayú chihin. Ta cayu̱ cha yatyin cha sava ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta cha yatyin cha sava yutun cayu̱ chihin tandɨhɨ cuhu cuii. \p \v 8 Ta ángel cu uvi cuan tɨvɨ̱ tucu ra trompeta ra. Ta canacava̱ tari noo yucu cha cayú ñuhu̱ mahñu tyañuhu. Ta cha yatyin sava tyañuhu cuan nduvi̱ chi nɨñɨ. \v 9 Ta cha yatyin sava quɨtɨ cha iyó chichi tyañuhu cuan chihi̱ tɨ. Ta cha yatyin sava barcu cha iyó cuan, catahvi cuatyi. \p \v 10 Ta ángel cu uñi tɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta canacava̱ noo tiñoo cahnu andɨvɨ, suri cayú ñuhu̱ chi tɨ tari ñuhu̱ ñɨtɨ. Canacava̱ tɨ sɨquɨ cha yatyin ri sava yuvi nahnu ta sɨquɨ cha yatyin ri sava ndohyo. \v 11 Ta tiñoo cahnu cuan nañí tɨ Ajenjo. Ta cha yatyin ri sava ndutya cha iyó, nanduvi̱ chi Ajenjo cha cuví noo veneno cha uva xaan. Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ chihi̱ cha cuenda ndutya cuan, vatyi ndu uva chi. \v 12 Ta ángel cu cumi cuan natɨvɨ̱ ra trompeta ra ta cha yatyin sava ñanyii nduñaa, ta cha yatyin sava yoo, ta cha yatyin cha sava tiñoo andɨvɨ cuanaa̱ tɨ. Ta cha cuenda cha nduñaa suhva ñanyii cuhva cuan, nduñaa̱ cumi tahan hora cha noo noo quɨvɨ. Ta cha cuenda cha tɨvɨ̱ yoo ta tiñoo, yucuan chaha ña cacuví sandichin chi cumi tahan hora cha noo noo ñuu. \p \v 13 Yaha̱ cuan ta nanyehi̱ ta chiñi̱ vatyi noo ángel ndavá ra mahñu andɨvɨ. Ta chihin cha ñihi ndusu ra ta catyí ra tyehe caa: \p ―¡Ndahvi cuví ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ vatyi nyaá tɨvɨ uñi ca tahan ángel trompeta ra! ―catyí ángel cuan. \c 9 \p \v 1 Ta ángel cu ohon cuan natɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta nyehi̱ chi noo ra cuan, tari tiñoo andɨvɨ caá ra. Ta canacava̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta quehe̱n cuenda ra cuan ndaha tɨcu cha cuenda yavi cono cha ñahri maa nu chitahan chi. \v 2 Tyicuan ta nuña̱ ra yavi cuan. Ta cuaha ñuhma nandaa̱ tari maa ñuhma cha quitá chichi noo horno cahnu. Ta ñuhma cuan chasɨ̱ chi nuu ñanyii ta nasaca̱ noo chihin tatyi. Ta nduñaa̱ ñayɨvɨ̱. \v 3 Ta mahñu ñuhma cuan caquita̱ coyo pinchi. Ta candava coyo tɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta chicoo̱ ityi chi tɨ vatyi tyaa tɨ chi ñáyɨvɨ tari tɨsuhma cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 4 Quehe̱n tɨ tuhun vatyi ma satasɨ iñi tɨ, ni chi cuhu cha iyó nu ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ni noo cuhu cuii, ta ni noo yutun, soco chi ñáyɨvɨ cha ñahri sellu Nyoo nyaá tyaan ñu. Chi ñu cuan cutyaa tɨ. \v 5 Soco ñahri ityi iyó chi tɨ cha cahñi tɨ chi ñáyɨvɨ, soco tacuhva tyaa ri tɨ chi ñu. Ta coo xico uhvi chi ñu chichi cha ohon yoo. Ta cha uhvi cuan, tari caá xico tɨsuhma cha tyaa̱ chi ñáyɨvɨ tyicuan caá. \v 6 Ta quɨvɨ cuan ñáyɨvɨ cunanducu ñu tuhun chihi. Soco ma nañihi ca ñu. Ta vasɨ cuñí ñu cúvi ñu, soco tuhun chihi cucono ri chi chi ñu vatyi ma cúvi ñu. \p \v 7 Tari caá caballu nahnu cha cachicá cuatyi, tyicuan caá pinchi cuan. Ta xiñi tɨ yɨhɨ́ tari caá noo corona xuhun cuaan. Ta tari caá nuu rayɨɨ, caá nuu tɨ. \v 8 Ta ixi xiñi tɨ tari caá ixi xiñi ñusɨhɨ caá. Ta tari caá noho ndɨcaha caá noho tɨ. \v 9 Ta soo tɨ tari caa, tyicuan caa. Ta ñihi xaan cachan ndichin tɨ. Tari cachan cha cuaha xaan carreta caballu cuhva cha cachinó tɨ nu iyó cuatyi. \v 10 Ta tari caá suhma tɨsuhma caá suhma tɨ, vatyi yɨhɨ́ iñu. Ta chihin cuan cuví tyaá tɨ chi ñáyɨvɨ chichi cha ohon yoo. \v 11 Ta pinchi cuan iyó noo ra cuví nuu chi tɨ. Ta ican cuví noo ángel cha nyacá ñaha yavi cahnu ta cono cha ñahri nu chitahan. Ta cha chihin sahan hebreo nañí ra Abadón. Ta chihin sahan griego nañí ra Apolión, ta cuñí chi catyi: Ra Sanaa. \p \v 12 Yaha̱ noo tɨndoho cuan, soco cumañi uvi ca. \p \v 13 Ta ángel cu iñu cuan natɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta chiñi̱ noo ndusu cha quita̱ chichi ndɨ cumi ndɨquɨ tutun arta xuhun cuaan cha nyaá nuu Nyoo. \v 14 Ta ndusu cuan catyí chi ángel cu iñu cha nyisó trompeta cuan, tyehe caa: \p ―Nda̱chi chi ndɨ cumi ángel cha canuhñí yatyin yuhu yuvi cahnu Eufrates ―catyí ndusu cuan. \p \v 15 Tyicuan ta ndachi̱ ndɨ cumi ángel cuan, vatyi cha nyatu̱ tuhva xaan ra maa maa cuhva cuan maa maa quɨvɨ cuan, maa maa yoo cuan, maa maa cuiya cuan, vatyi cahñi ra chi cha yatyin cha sava ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 16 Ta chiñi̱ yoso tahan sɨndaro chihin caballu ra, ta quita̱ uvi cientu millón tahan ra. \p \v 17 Ta tyicuan caa nyehi̱ caballu cuan chihin visión, cha sanyehe̱ Nyoo chii. Ta pechu ra cayosó chi tɨ cuan, yɨhɨ́ noo caa tyacu cuaha, tyacu azu ta tyacu cuaan. Ta tari caá xiñi ndɨcaha caá xiñi caballu ra. Ta chichi yuhu tɨ quitá ñuhu̱ ta ñuhma ta azufre. \v 18 Ta cha yatyin sava ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cachihi̱ chihin uñi tahan cha caquitá yuhu caballu cuan; ñuhu̱ ta ñuhma ta azufre. \v 19 Vatyi tunyee iñi cha iyó chi tɨ, chichi yuhu tɨ ta suhma tɨ nyaá. Vatyi tari caá coo, caá suhma tɨ. Tari noo xiñi coo tyicuan caa nuu suhma tɨ. Ta chihin cuan sañicuehé tɨ chi ñáyɨvɨ. \p \v 20 Soco tandɨhɨ ca ñu cha candoo̱, cha ña cachihi̱ chihin cuehe cuan, ña sacucuita̱ ñu cha sacuví ñu cha ña vaha. Ta ni ña sacucuita̱ ñu cha sacahnú ñu chi tatyi ña vaha ta chi xitohyo. Vatyi cuví cuan noo xuhun cuaan, xuhun cuichin, bronce, yuu, yutun. Cha ña cuví nyehe, ni ña chiñí ta ni ña cuví caca cuví cuan. \v 21 Ni ña casandɨhɨ̱ ñu cha chahñí ñu, ta cha satasɨ́ ñu. Ta ña sandɨhɨ̱ ñu cha iyó ñu chihin rayɨɨ ta chihin ñusɨhɨ ta ñima yɨɨ ñu cuví, ta ñima ñasɨhɨ ra cuví. Ta ña sandɨhɨ̱ ñu cha suhú ñu. \c 10 \s1 Ángel cha nyisó libru luhlu \p \v 1 Tyicuan ta nyehi̱ inga ángel cha iyó xaan tunyee iñi chii, cha vachi noó ityi andɨvɨ mahñu noo vico. Ta noo coo yahnyi nyaá xiñi ra. Ta xiño xaan nuu ra tari ñanyii. Ta tari cha cayú ñuhu̱ chaha ra, tyicuan caá. \v 2 Ta yɨhɨ́ ndaha ra noo libru luhlu cha tanuña nuu. Ta chinanyaa̱ ra chaha chiyo vaha ra nu tyañuhu. Ta chaha chiyo satyin ra chinanyaa̱ ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 3 Tyicuan ta ñihi xaan cana chaa ra, tari ndusu ndɨcaha cha nduxaan tɨ. Ta cuhva cha canachaa̱ ra, chiñi̱ ucha tahan ndusu cha sɨɨn sɨɨn caa tari cha cahán savi, tyicuan caa ndusu ra. \v 4 Ta cha yaha̱ cha chiñi cha caha̱n ndɨ ucha ndusu cuan, tyicuan ta cuatyai nuu tutu. Soco chiñi̱ noo ndusu ityi andɨvɨ, ta catyí chi chii tyehe caa: \p ―Co̱cumi xehun tuhun cha chiñu̱n cahan ndɨ ucha ndusu cuan. Ta ma tyaun nuu tutu ―catyí ndusu cuan chii. \p \v 5 Tyicuan ta ángel cha nyehi̱ cha chañí nu tyañuhu ta sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, nacoñehe̱ ra ndaha chiyo vaha ra ityi andɨvɨ. \v 6 Ta ángel cuan tyanaha̱ ra vatyi cahan ra noo cha ndicha cuenda Nyoo, ra nyitó tyicuan ri maa, ra cha savaha̱ andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱ ta tyañuhu ta tandɨhɨ cha iyó nuu chi. Ta catyí ra: \p ―Ñahri ca cha cucuee. \v 7 Vatyi cuhva cha cuquichaha tɨvɨ ángel cu ucha cuan trompeta ra, yucuan cuhva cuchino cava tuhun xehe cha yɨhɨ́ iñi Nyoo tyi sacuvi ra, tari cuhva sacoto̱ ra chi ra casacuví tyiño nuu ra, ra cacuví profeta cuenda ra ―catyí ángel cuan. \p \v 8 Ta ndusu cha chiñi̱ yuhu, cha quita̱ ityi andɨvɨ, caha̱n tucu chi chihin inga chaha, ta catyí chi chii tyehe caa: \p ―Cua̱han, ta que̱hun libru luhlu cha tanuña nuu, cha yɨhɨ́ ndaha ángel cha chañí nu tyañuhu ta nu ñuhu ñayɨvɨ̱ ―catyí chi. \p \v 9 Tyicuan ta chahi̱n nu nyaá ángel cuan ta chique̱n libru luhlu cuan nacuhva ra chii, ta catyí ra chii: \p ―Que̱hen, ta ca̱chun, vixi xaan tari tyañuñu. Soco chichun cundu uva chi ―catyí ra chii. \p \v 10 Tyicuan ta quehi̱n libru luhlu cha yɨhɨ́ ndaha ángel cuan, ta chachi̱. Vixi xaan tari tyañuñu. Soco cha yaha̱ cha chachi̱, uva xaan nduvi chi chichi. \v 11 Tyicuan ta catyí ra chii: \p ―Cuñí chi cha cunacatyun inga chaha tuhun cha cahán Nyoo sɨquɨ ñáyɨvɨ cuaha xaan ñuu nyihi ta ñuu nahnu, ta sɨquɨ ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan, ta sɨquɨ ra cacuví rey ―catyí ra chii. \c 11 \s1 Uvi tahan ra cacuví cha ndaa \p \v 1 Tyicuan ta cachaha̱ ra noo ndoo cha tari caá noo yutun cha tyicuhvá chi. Ta cacatyí ra chii tyehe caa: \p ―Ndu̱cuita ta tyi̱cuhvon vehe ñuhu Nyoo ta arta ra, ta na̱cahvun yoso tahan ñu tuhvá sacahnú chi Nyoo yucuan. \v 2 Soco ma tyicuhvon nuquehe cha nyaá ityi chata vehe ñuhu cuan. Vatyi cha cuenda ñu inga ñuu cuví. Ta ican ñu cuan cucuaca chaha ñu ñuu ii cuan chichi cha uñi cuiya sɨsava. \v 3 Ta yuhu cutachi uvi testigu cucahan ra cha cuende cha nɨ ri ca cha chichi noo mil uvi cientu uñi xico quɨvɨ. Ta cacuihno ra sahma tucuihya iñi. \p \v 4 Ta ican nɨnduvi testigu cuan cuví uvi tahan yutun olivo ta uvi tahan cañileru cha tayucú nuu Sutu Mañi yo, ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 5 Tatu yóó ñu cuñí satasɨ iñi chi nɨnduvi testigu cuan, cuquita ñuhu̱ yuhu nɨnduvi ra, ta cahmi chi tandɨhɨ ñu xaan iñi chi ra. Ta tyicuan caa cucúvi ñu cuñí satasɨ iñi chi ra. \v 6 Testigu cuan iyó ityi chi ra cha cacasɨ ra nu ma coon savi cha nɨri ca cha cachahá cuenda ra tuhun cahán Nyoo chi ñáyɨvɨ. Ta iyó tucu ityi chi ra cha casananduvi ra nɨñɨ chi ndutya. Ta iyó tucu ityi chi ra cha casanyehe ra tɨndoho chi ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin tandɨhɨ ri nuu cuehe, yoso tahan chaha cha cacuñí maa ra. \v 7 Soco cuhva cha cua ndɨhɨ̱ cuhva cuenda ra tuhun Nyoo chi ñáyɨvɨ, cuquita noo quɨtɨ xaan yavi cono cuan, ta cucañi tahan tɨ chihin nɨnduvi testugu cuan. Ta cucuvi chasaha tɨ chi ra. Ta cucahñi tɨ chi ra. \v 8 Ta coño ñuhu ra cundoo maa cava calle ñuu nu chihi̱ Sutu Mañi yo nu cruzi. Ta tari Sodoma ta Egipto nanduvi̱ ñuu cuan, (cha cuenda cha ña vaha cha sacuvi̱ ñáyɨvɨ ñuu cuan). \v 9 Ta chichi cha uñi quɨvɨ sɨsava, cunyehe tandɨhɨ ñáyɨvɨ coño ñuhu ra, ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nyihi, ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri tata, ta ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahán, ta ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri ñuu nahnu, cunyehe ñu coño ñuhu ra. Ta ma cuhva ñu cha quɨhɨ coño ñuhu ra chichi ñuhú. \v 10 Ta ñu cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cu cusɨɨ xaan cuñí ñu cha cuenda cha cachihi̱ ra cuan. Ta nyacua cutachi ñu regalo chi tahan ñu cha sɨɨ cuñí ñu, vatyi cachihi̱ nɨnduvi rayɨɨ cha cachaha̱ cuenda tuhun cahán Nyoo chi ñu. Vatyi chaha̱ xaan ra tɨndoho chi ñu cha cuhva cha cuñí maa ñu. \v 11 Soco cha yaha̱ cha uñi quɨvɨ sɨsava, Nyoo sanandoto̱ ra chi ra, ta candɨcuita̱ tucu ra inga chaha. Ta tandɨhɨ ñu nyehe̱ canandoto̱ ra, canayuhvi̱ xaan ñu. \v 12 Tyicuan ta nɨnduvi testigu cuan cachiñi̱ ra noo ndusu ñihi xaan ityi andɨvɨ. Ta catyí chi chi ra tyehe caa: \p ―Nda̱a ndo ityi sɨquɨ ihya ―catyí ndusu cuan chi ra. \p Ta candaa̱ ra ityi andɨvɨ chichi noo vico. Ta canyehe̱ ñu xaan iñi chi ra nu canandaá ra. \v 13 Ta cuhva cuan quichi̱ noo cha taa̱n cahnu. Ta chichi ñuu cuan canacoyo cuaha xaan vehe. Ta chichi cha uchi uchi tahan vehe, canacoyo noo noo. Ta cha tandɨhɨ chichi ñuu cuan chihi̱ ucha mil ñáyɨvɨ cha cuenda cha taa̱n cuan. Ta ñáyɨvɨ ña chihi̱, casacahnu̱ ñu chi Nyoo, ra nyaá andɨvɨ, cha cuenda cha yuhvi̱ ñu. \p \v 14 Yaha̱ tɨndoho cu uvi cuan, soco numi ri cuquichi tɨndoho cu uñi. \s1 Nu tɨvɨ̱ ángel trompeta cu ucha \p \v 15 Ta ángel cu ucha natɨvɨ̱ ra trompeta ra. Ta canatyacu ndusu ñihi xaan ityi andɨvɨ, ta catyí chi tyehe caa: \q1 Tandɨhɨ nu nyacá ñaha rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, cha yaha̱ nanduvi chi Sutu yo Nyoo ta chi ra Cristo. \q1 Ta maa ra cucunyaca ñaha tyicuan ri maa, catyí ndusu cuan. \p \v 16 Tyicuan ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu, ra canyicú nuu tyayu nu nyaá Nyoo, cachicuiñi̱ chɨtɨ ra chihin nuu ra nya nu ñuhu. Ta casacahnú ra chi Nyoo. \v 17 Ta cacatyí ra: \q1 Nacuhvá ndi tyahvi nyoo chuun, Sutu Mañi nyuhu. \q1 Nyoo ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii cuvún. \q1 Yoho iyón vityin, ta iyón nu quichaha tandɨhɨ ta nyaa cha cuquichun. \q1 Vatyi cha naquehe̱n cuendon tunyee iñun. \q1 Ta cha quichahu̱n nyaca ñahun vityin. \q1 \v 18 Ta ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nahnu cuxaa̱n ñu. \q1 Soco cha chaa̱ quɨvɨ cha tachi tuñun chi ñu. \q1 Ta cha chaa̱ quɨvɨ cha cucutuñi chi ñu ndɨyɨ. \q1 Ta cucuhvon cha vaha cha tahán chi chi ñu sacuvi̱ tyiño nuun, ñu chaha̱ cuenda tuhun cahún, \q1 ñu cha nacuhva̱ cuenda añima chi maun, ta sacahnú ñu sɨvun. \q1 Vasɨ cahnu ñu cuví ñu ta vasɨ ndahvi ñu. \q1 Ta chaa̱ cuhva cha sanaun chi ñu satɨvɨ̱ chi ñáyɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, cacatyí ra. \p \v 19 Tyicuan ta nuña̱ yuvehe ñuhu Nyoo cha nyaá andɨvɨ, ta chichi vehe ñuhu natuvi̱ caja cuenda cha natyihi̱ tahan ra tuhun chihin yo. Ta quɨhvɨ̱ tacha. Ta vaa ri maa cuví, ta caha̱n savi. Ta chiyo̱ noo cha taan. Ta ñihi xaan coo̱n savi yuu. \c 12 \s1 Nu chica̱n nyicon noo coo cahnu chi noo ñaha sɨhɨ \p \v 1 Tyicuan ta tuvi̱ noo seña cahnu andɨvɨ́. Vatyi quita̱ noo ñaha sɨhɨ ta sɨquɨ́ noo ña ñanyii tari cha ñihnó ña vestido. Ta chañí ña sɨquɨ yoo. Ta yɨhɨ́ noo corona cha uchi uvi tiñoo andɨvɨ xiñi ña. \v 2 Ta ñaha sɨhɨ ihya ñohó sehe ña. Ta chacú chaa vavaha ña chihin cha uhvi cha cacú sehe ña, vatyi nyehé xaan ña tɨndoho cha cua cacu sehe ña. \v 3 Tyicuan ta quita̱ nonga seña ityi andɨvɨ. Ta nyehi̱ noo coo cuaha cahnu. Ta nyaá ucha xiñi tɨ, ta uchi ndɨquɨ tɨ. Ta tahan tahan xiñi tɨ yɨhɨ́ noo corona. \v 4 Ta chihin suhma tɨ sanacoyo̱ tɨ cha yatyin cha sava tiñoo andɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ican coo ihya chicuɨñɨ tɨ nuu ñaha cha cua cacu sehe cuan, vatyi ta cha cacu ri cue ta cachi tɨ chi cue. \v 5 Ta ñaha cuan sacacu̱ ña noo rayɨɨ. Ta ican ra cuacunyaca ñaha tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ñihi xaan cua cunyaca ñaha ra tari cha chihin noo yutun caa vee. Ta cha yaha̱ cacu̱ ra, naxita̱ Nyoo chi ra nu nyaá ra nu tyayu ra. \v 6 Ta ñaha cuan chino̱ ña cuahan ña noo ñuhú ityi, nu sanduvaha̱ Nyoo noo nu coo ña, vatyi yucuan cucuhva ra cha cachi ña cha nɨ ri ca cha noo mil uvi cientu uñi xico quɨvɨ. \p \v 7 Yaha̱ cuan ta chiyo̱ noo cuatyi nya andɨvɨ, nu cañi tahan ángel cahnu Miguel ta tandɨhɨ ángel cuenda ra chihin coo cahnu cuan. Ta coo cuan ta tandɨhɨ tatyi ña vaha cuenda tɨ, cacañi tahan chihin ra Miguel. \v 8 Soco ña saha ganaa̱ tɨ cha cañi̱ tahan tɨ. Ta ña ñihi̱ ca tɨ nu ndoo tɨ nya andɨvɨ chihin tatyi ña vaha cha candɨhɨ chihin tɨ. \v 9 Tyicuan ta tava̱ ñehe Nyoo chi tɨ, cuví tɨ Coo Chahnu, cha nañí cuihna ra cuví nuu, ra cha sandaví ñaha chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Maa ra ta tatyi ña vaha cuenda ra cacanacoyo̱ ra nya nu ñuhu ñayɨvɨ̱. \p \v 10 Tyicuan ta chiñi̱ noo ndusu ñihi nya andɨvɨ. Catyí chi tyehe caa: \p ―Cha chaa̱ nu cacu̱ añima yo vityin. Cha saha̱ ganaa tunyee iñi Nyoo. Cha nyacá ñaha Nyoo yo vityin chihin ra Cristo Sehe ra. Vatyi cha tava̱ ñehe ra chi ra cha tyaa̱ xaan cuatyi sɨquɨ ra yañi yo ndiyaca ta ñiyaca nuu Nyoo. \v 11 Ta ra yañi yo cacuvi̱ chasaha ra chi ra chihin nɨñɨ ra cuví Mbee Luhlu, ta chihin tuhun Nyoo cha cacaha̱n ra tuhun chihin ñáyɨvɨ. Vatyi ña yuhvi ca ra cha cucúvi ra. \v 12 Yucuan chaha cu̱sɨɨ cuñi nyoho cha iyó ndo andɨvɨ. Soco ¡ndahvi nyoho ñu iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta nu tyañuhu! Vatyi cuihna canacava̱ ra nya andɨvɨ ta nyacua nya sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ nu nyicú ndo. Ta xaan xaan ra vatyi chitó ra vatyi suhva ri ca quɨvɨ ra nyaá. \p \v 13 Ta cha nyehe̱ coo cahnu cuan vatyi nacava̱ tɨ nu ñuhu ñayɨvɨ̱, chica nyico̱n tɨ chi ñaha cha sacacu̱ sehe cuan. \v 14 Soco ñaha cuan ñihi̱ ña uvi tahan ndichin nahnu tasu, tacuhva cuví ndava ña ta cono ña chi coo cuan nyacua nya ñuhu ityi cuan. Ta yucuan cuví nu cuñihi ña cha cachi ña chichi cha uñi cuiya sɨsava. \v 15 Ta coo cuan tuchi̱ tɨ ndutya chihin yuhu tɨ, vatyi cono noo yuvi cahnu, vatyi satyañi chi ñaha cuan. \v 16 Soco ñuhu ñayɨvɨ̱ tyinyee̱ chi ña, vatyi ndata chi ta quɨhvɨ̱ yuvi cahnu cha tuchi̱ coo cahnu cuan chihin yuhu tɨ. \v 17 Ta cha cuenda cha ña cuví chasaha tɨ chi ña, cuahan tɨ cua cañi tahan tɨ chihin ñáyɨvɨ vachi tata ña, ñu cha quichahá tuhun cahán Nyoo, ñu nyicón cha ndicha cha cahán ra Jesucristo chihin cha nɨɨ iñi ñu. \c 13 \s1 Nu nyehe̱ ra Juan uvi quɨtɨ quiñi caa \p \v 1 Chicuinanyai̱ nu ñɨtɨ yuhu tyañuhu cuan. Ta nyehi̱ quitá noo quɨtɨ quiñi xaan caa nuu tyañuhu. Ta nyaá ucha xiñi tɨ, ta uchi ndɨquɨ tɨ. Ta tahan tahan ndɨquɨ tɨ yɨhɨ́ noo corona. Ta xiñi tɨ nyaá noo tuhun cha cahán ña vaha sɨquɨ Nyoo. \v 2 Quɨtɨ quiñi caa ihya caá tɨ tari caá noo cuɨñɨ. Ta tari caá chaha yɨhɨ caá chaha tɨ. Ta yuhu tɨ tari caá yuhu ndɨcaha caá. Ta coo cahnu cuan chaha̱ tɨ ityi chi quɨtɨ quiñi caa cha cunyaa tɨ nu tyayu tɨ. Ta chaha̱ tɨ ityi chi tɨ cha cunyaca ñaha tɨ chi ñáyɨvɨ. \v 3 Ta noo xiñi quɨtɨ quiñi caa cuan tari maa cha nyaá noo nu cahvi̱ cahnu. Soco nu cahvi̱ cuan nduvaha̱. Ta iyo xaan cuñi̱ tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta nanyicón ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan. \v 4 Ta sacahnú tucu ñu chi coo cahnu cuan, vatyi chaha̱ tɨ ityi chi quɨtɨ quiñi caa cuan. Ta sacahnú tucu ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan, ta catyí ñu: \p ―¿Yóó cha cuví chi tari cuví chi quɨtɨ quiñi caa ihya? ¿Ta yóó cha cuví cañi tahan chihin tɨ? ―catyí ñu. \p \v 5 Ta ñihi̱ tucu quɨtɨ quiñi caa cuan ityi vatyi cahan ña vaha tɨ ta cahan quiñi caa tɨ sɨquɨ Nyoo. Ta cua cunyaca ñaha tɨ chichi cha uvi xico uvi yoo. \v 6 Ta tyicuan caa sacuvi̱ tɨ. Caha̱n tɨ sɨquɨ Nyoo. Ta caha̱n ña vaha tɨ sɨquɨ nu nyaá Nyoo. Ta caha̱n tɨ chi ñu nyicú andɨvɨ. \v 7 Ta chicoo̱ tucu ityi chi tɨ cha sacoo tɨ cuatyi sɨquɨ ñu cuenda Nyoo nyacua nya cuvi̱ chasaha tɨ chi ñu. Ta chicoo̱ ityi chi tɨ sɨquɨ ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri tata, ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan, ñáyɨvɨ tandɨhɨ ri ñuu nyihi, tandɨhɨ ri ñuu nahnu, \v 8 tandɨhɨ ñu cha ma ñihi ñayɨvɨ̱ chaa coo chihin ra cuví Mbee Luhlu, ra cha chihi̱. Ma ñihi ñu vatyi nyata ni cumañi chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta ñahri sɨvɨ ñu nyaá nu libru ra. Tandɨhɨ ñu cuan cusacahnu ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan. \v 9 Ta ñu cutuñí iñi, na quichaha ñu tuhun ihya: \v 10 Ñu cunyaca vehe caa chi inga ñu, suri cuhun tucu maa ñu. Ta ñu cha cachahñí chihin cha xaan, suri chihin cuan cucúvi tucu maa ñu. Yucuan chaha cuñí xaan chi cha cunyee xaan iñi ñu cuenda Nyoo. Ta cuñí chi cha chino iñi ñu chi ra. \p \v 11 Yaha̱ cuan ta nyehi̱ inga quɨtɨ quiñi caa. Quita̱ tɨ chichi ñuhú. Quɨtɨ ihya nyaá uvi ndɨquɨ tɨ cha tari caá ndɨquɨ mbee luhlu. Soco tari cahán noo coo xaan vavaha cahán tɨ. \v 12 Ta nyacá ñaha tɨ tari nyacá ñaha quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan. Suri chihin nuu quɨtɨ cha xihna ri cuan nyacá ñaha tɨ. Ta tyiyuhu tɨ chi ñuhu ñayɨvɨ̱ ta ñu iyó sɨquɨ na sacahnu ñu chi quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan, quɨtɨ cha nduvaha̱ nu cahvi cahnu cha chinyaa̱ chi tɨ. \v 13 Ta cuaha xaan milagru sacuvi̱ tɨ. Nyacua cuví sanacoyo tɨ ñuhu̱ cayú ityi andɨvɨ chihin nuu ñáyɨvɨ. \v 14 Ta sandavi̱ ñaha tɨ chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin seña cha cuví sacuvi tɨ chihin nuu quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan. Ta tachi̱ tɨ nachino noo xiñahñu quɨtɨ quiñi caa cha tahnya̱ cahvi chihin mityi, soco ña chihi̱ tɨ. \v 15 Ta quɨtɨ quiñi caa cu uvi cuan chicoo̱ ityi chi tɨ cha cuhva tɨ cha conyito xiñahñu quɨtɨ quiñi caa cha xihna ri cuan, vatyi xiñahñu cuan cuví cahan. Ta tachi̱ xiñahñu cuan nacúvi tandɨhɨ ñáyɨvɨ ña cuñí sacahnu chi chi. \v 16 Ta sɨɨn ri catyí tɨ vatyi na cunyaa noo tuñi chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ, tandɨhɨ ñu nyihi, ñu chahnu, ñu tyayɨɨ, ñu ndahvi, ñu yori chitoho, ta ñu iyó chitoho. Ta cucunyaa tuñi cuan ndaha chiyo vaha ñu o tyaan ñu. \v 17 Ta yori maa cuví sata ta xico tatu ñahri tuñi cuan nyaá chi ñu. O tatu ñahri sɨvɨ tɨ, o número sɨvɨ tɨ nyaá chi ñu. \v 18 Tuhun ihya cuñí xaan chi cha chiñi tuñi. Ñu cutuñi iñi, na saha ñu cuenda número quɨtɨ quiñi caa cuan. Vatyi número noo rayɨɨ cuví. Ta número ra cuan ican cuví iñu cientu uñi xico iñu. \c 14 \s1 Nu sacahnú cientu uvi xico cumi mil ñáyɨvɨ chi Nyoo chihin cha chitá ñu \p \v 1 Yaha̱ cuan ta nyehi̱ chi ra cuví Mbee Luhlu, nanyaá ra nu yucu Sión. Ta chihin ra tayucú cientu uvi xico cumi mil ñáyɨvɨ cha nyaá sɨvɨ ra tyaan ta sɨvɨ Sutu ra. \v 2 Tyicuan ta chiñi̱ noo cha cayu cha quichi ityi andɨvɨ, tari cayu cuaha yuvi nahnu. Ta tari cahán savi cha ñihi xaan, o tari noo ndusu cha cuaha xaan ra casacuacú arpa. \v 3 Ta cachitá ñu noo yaa chaa nuu tyayu Nyoo, ta nuu ndɨ cumi cha nyitó cuan, ta nuu tandɨhɨ ra cha vaha chahnu cuan. Ta yori cuví cutuhva yaa cuan, ɨɨn ri maa cientu uvi xico cumi mil ñu cha cacu̱ añima sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 4 Ican ñu ihya cuví ñu cha ña chicoo̱ cuatyi ñu chihin inga rayɨɨ ta nɨ ri rayɨɨ chihin inga ñusɨhɨ, vatyi ii ndoo ñu, ta nyicón ñu chi ra cuví Mbee Luhlu tandɨhɨ ri ityi nu cuahan ra. Cacu̱ añima ñu ta cuví ñu ñu xihna ca chaha̱ cuenda ñu chi ñu chi Nyoo ta chi ra cuví Mbee Luhlu. \v 5 Yori cuví catyi vatyi cuendu ñu, vatyi ni noo cuendu ña tuhvá ñu cahan. Yucuan chaha ñahri cuatyi ñu nuu Nyoo. \s1 Tuhun cha sacoto̱ uñi tahan ángel \p \v 6 Tyicuan ta nyehi̱ inga ángel cuahan ndava ra andɨvɨ. Ta nyisó ra tuhun Nyoo cha ma ndɨhɨ ca maa, ta ican tuhun ihya cuví cha sacacú ra Cristo añima yo, Vatyi cusacoto ra tuhun ihya chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri ñuu nahnu, ta ndɨhɨ ri ñuu nyihi, ta ñáyɨvɨ ndɨhɨ ri tata, ta ñáyɨvɨ sɨɨn sɨɨn sahan cahan. \v 7 Ta ñihi xaan caha̱n ra ta catyí ra: \p ―Na yuhvi ndo chi Nyoo, ta sa̱cahnu ndo chi ra. Vatyi cha chaa̱ cuhva cha cua cutuñi chi ñáyɨvɨ. Sa̱cahnu ndo chi ra savaha̱ andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱, ta tyañuhu ta ndohyo ndutya. \p \v 8 Tyicuan ta cuahan inga ángel cuan chata ra, ta catyí ra: \p ―Cha canacava̱ ñuu Babilonia cahnu vityin, cha tanɨ̱ chi. Vatyi ñu iyó ñuu cuan sañaha̱ ñu chi inga ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cha quiñi caa tari sacuví maa ñu. Tari quɨvɨ cha sacuɨñɨ̱ ñu chi ñu chihin vinu ña vaha cuví cuan. \p \v 9 Ta nacaha̱n ángel cu uñi chihin cha ñihi ndusu ra ta catyí ra: \p ―Tatu nya noo ñu sacahnú ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi xiñahñu tɨ, o chahá ñu chi ñu cha cunyaa tuñi tɨ tyaan ñu, o ndaha ñu, \v 10 cunyehe xaan ñu tɨndoho vatyi cutyihi Nyoo chi ñu nu ñuhu̱, ta nu azufre tari cha cusacoho Nyoo noo vinu xaan chi ñu. Ta chihin nuu ángel ta chihin nuu ra cuví Mbee Luhlu cucuvi cuan. \v 11 Ta ñuhma cha quitá nu nyehé ñu tɨndoho cuan tyicuan ri maa cuquita chi. Ta ma nyitatu maa ñu ndiyaca ta ñiyaca nu cohon ñu yucuan, vatyi sacahnu̱ ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi xiñahñu tɨ, o chaha̱ ñu cha cunyaa tuñi sɨvɨ tɨ chi ñu. \v 12 Yucuan chaha ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo, ñu quichahá tuhun cahán ra, nɨɨ iñi ñu chinó iñi ñu chi ra Jesús ta cuñí chi cha cunyee xaan iñi ñu cha nyehe ñu tɨndoho sacuvi inga ñáyɨvɨ. \p \v 13 Tyicuan ta chiñi̱ noo ndusu cha quichi̱ ityi andɨvɨ, ta catyí chi chii tyehe caa: \p ―Tya̱a tuhun ihya: “Vityin ta ityi nuu ca, sɨɨ xaan cucuvi chi ñu chihi̱ ta chinó iñi ñu chi Sutu Mañi yo.” Ndicha, catyí Tatyi Ii Nyoo vatyi cunyitatu ñu chihin tyiño sahá ñu. Ta ɨɨn ri cuhun cha vaha cha sacuví ñu chihin ñu. \s1 Nu cutachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ \p \v 14 Tyicuan ta nanyehi̱ ta nyehi̱ noo vico cuichin. Ta sɨquɨ vico cuan nyaá noo rayɨɨ cha ndicha cuii maa cha quichi̱ nya gloria. Ta yɨhɨ́ noo corona xuhun cuaan xiñi ra. Ta yɨhɨ́ ndaha ra noo mityi cutya ta xaan. \v 15 Ta quita̱ nonga ángel chichi vehe ñuhu ta chaa canachaa̱ ra chi ra nyaá sɨquɨ vico cuan. Ta catyí ra: \p ―Vityin sa̱ha tyiñon chihin mityun, ta na satacon cosecha cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi cha chaa̱ cuhva, ta cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cha chityí chi ―catyi ra. \p \v 16 Tyicuan ta ra cha nyaá sɨquɨ vico cuan sayaha̱ ra mityi ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ta nasataca̱ ra cha iyó nuu chi. \p \v 17 Tyicuan ta inga tucu ángel quita̱ chichi vehe ñuhu cha nyaá andɨvɨ. Ta nyisó tucu maa ra noo mityi cutya cha xaan vavaha. \v 18 Ta nu nyaá arta quita̱ tucu nonga ángel cha iyó ityi chi cha cunyaca ñaha chi ñuhu̱ cha cayú. Ta canachaa̱ ra ta cana̱ ra chi ra cha nyisó mityi cutya cha xaan cuan. Ta catyí ra chi ra: \p ―Sa̱ha tyiñon chihin mityi xaan cha nyisón chiña, ta na satacon vatu tɨchaha ndɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, vatyi cha chityi ―catyí ra. \p \v 19 Ta ángel cuan sayaha̱ ra mityi ra sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta chahnya̱ ra tɨchaha ndɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta tyihi̱ ra noo nu tyihi ra vatyi cucuhñi ra ta quita ndutya chi. Ta cha tyehe caa cuñí chi catyí cha cutachi tuñi Nyoo chi ñáyɨvɨ. \v 20 Ityi chata ñuu cachahñi̱ ra tɨchaha ndɨvɨ cuan, ta cuñí chi catyi vatyi cachihi̱ cuaha xaan ñáyɨvɨ, ta nu cuvi̱ cuan, cama xaan cama xaan nɨñɨ ñu chatɨ. Ta chaa chi nya nu sucun nu nyaá frenu yuhu caballu ta tari cuhva noo uñi cientu kilómetro chinó nɨñɨ cuan. \c 15 \s1 Nu quita̱ ángel chihin ucha ca tahan tɨndoho cha cunyehe ñáyɨvɨ nu ndɨhɨ tuhun \p \v 1 Nyehi̱ nonga seña cahnu andɨvɨ, ta yuhvi xain cuvi̱, vatyi nyehi̱ ucha tahan ángel chihin ndɨ ucha tɨndoho. Chihin ihya cuví nu ndɨhɨ tɨndoho vatyi cundɨhɨ cha cuxaan Nyoo chihin ñáyɨvɨ cha ña quichahá ñu tuhun cahán ra. \p \v 2 Ta nyehe̱ tiqui noo cha tari caa tyañuhu, xiño tari caá ino, nasaca̱ chi chihin ñuhu̱ cha cayú. Ta ñu cha yaha̱ cuvi̱ chasaha chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi xiñahñu tɨ, ñu cuvi̱ chasaha cha ma cunyaa número sɨvɨ tɨ cuan chi ñu, tandɨhɨ ñu tayucú ñu yuhu tyañuhu cha xiño cuan. Ta ndahá ñu arpa, cha chaha̱ Nyoo chi ñu. \v 3 Ta chitá ñu yaa ra Moisés, ra sacuvi̱ tyiño nuu Nyoo, ta yaa ra cuví Mbee Luhlu. Ta tyehe caa catyí ñu: \q1 Cahnu ta iyo xaan caá tandɨhɨ maa cha sacuvún. \q1 Nyoo, Sutu ndi, iyó tandɨhɨ tunyee iñi chuun. \q1 Ndoo xaan ta ndicha xaan ityun. \q1 Yoho Rey cuvún cuenda tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \q1 \v 4 ¿Yóó cha ma yuhvi chuun, yoho Sutu Mañi nyuhu? \q1 ¿Yóó cha ma sacahnu chuun? \q1 Vatyi noo tuhun ri maun cuví ra ii. \q1 Ta cuquichi coyo ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu, ta cusacahnu ñu chuun. \q1 Vatyi cha nyehe̱ ñu cha vaha cha sacuvún, catyí ñu chitá cuan. \p \v 5 Cha yaha̱ tuhun ihya ta nanyehi̱ nuña̱ yuvehe ñuhu nya andɨvɨ nu cumi vaha ñu tabla cha nyaá ley. \v 6 Ta chichi vehe ñuhu cuan quita̱ coyo ndɨ ucha ángel cha canyisó ndɨ ucha tɨndoho cuan. Ta cañihnó ra sahma finu, cuichin ta xiño. Ta cayɨhɨ́ ra sincho xuhun cuaan ta nya pechu ra chitahan. \v 7 Tyicuan ta noo cha nyitó cuan, chaha̱ cuan noo noo copa xuhun cuaan chi ndɨ ucha tahan ángel cuan. Ta chichi copa cuan tyitu maa yɨhɨ́ cha xaan Nyoo cha cutachi tuñi ra chi ñáyɨvɨ. Ta ican ra iyó ra tyicuan ri maa. \v 8 Ta chichi vehe ñuhu cuan chitu̱ maa chihin ñuhma cha cuenda cha cahnu xaan cuví Nyoo ta cha cuenda tunyee iñi iyó chi ra. Ta yori maa cuví quɨhvɨ chichi vehe ñuhu cuan cha nɨri ca cha cumañi ndɨhɨ ndɨ ucha tɨndoho cha nyisó ndɨ ucha tahan ángel cuan. \c 16 \s1 Copa cha yɨhɨ́ tɨndoho cha cua saquichi ndɨ ucha tahan ángel cuan \p \v 1 Tyicuan ta chiñi̱ noo ndusu ñihi cha quita̱ vehe ñuhu nu nyaá Nyoo. Ta catyí chi chi ndɨ ucha ángel cuan: \p ―Cua̱han ndo cua coyo ndo cha ñohó chichi copa chiña sɨquɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, vatyi Nyoo cutachi tuñi ra chi ñu ―catyí ndusu cuan. \p \v 2 Ángel cha xihna ri cuan chaha̱n ra ta coyo̱ ra cha ñohó chichi copa cuan sɨquɨ ñáyɨvɨ cha nyaá tuñi quɨtɨ quiñi caa cuan chi, ñu cha sacahnú xiñahñu tɨ. Ta quitá noo nu cahvi xaan chi ñu, ta uhvi xaan. \p \v 3 Ta ángel cu uvi cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra nu tyañuhu. Ta ndutya tyañuhu cuan nanduvi̱ nɨñɨ tari nɨñɨ noo ndɨyɨ, ta tandɨhɨ cha nyitó chichi tyañuhu cuan cachihi̱. \p \v 4 Ta ángel cu uñi cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra sɨquɨ yuvi nahnu ta sɨquɨ ndohyo ndutya ta cananduvi̱ chi nɨñɨ. \v 5 Tyicuan ta chiñi̱ cha cahán ángel cuenda ndutya tyehe caa: \p ―Sutu Mañi yuhu, yoho cuvún noo ra vaha vatyi tachí tuñun chi ñáyɨvɨ tyehe caa, Sutu Mañi yuhu, Nyoo ii cuvún ta iyón vityin ta nu quichaha tandɨhɨ. \v 6 Vatyi maa ñu cachatɨ ñu nɨñɨ ñáyɨvɨ cuendon ta nɨñɨ ra cacuví profeta cuendon. Ta vityin yoho tari cha cunasacohun nɨñɨ chi ñu vatyi tyicuan caa tahán chi chi ñu ―catyí ángel cuan. \p \v 7 Ta chiñi̱ tiqui vatyi caha̱n noo cha cahán ityi nu nyaá arta Nyoo tyehe caa: \p ―Ndicha, Sutu Mañi yuhu Nyoo, iyó tandɨhɨ tunyee iñi chuun. Vityin cha yaha̱ tachi tuñun chi ñáyɨvɨ chihin cha ndicha ta chihin cha ndaa ―catyí cuan. \p \v 8 Ta ángel cu cumi cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra nu ñanyii. Ta chicoo̱ ityi chi ñanyii cuan vatyi cahmi chi chi ñáyɨvɨ chihin ñuhu̱ chi. \v 9 Ta tandɨhɨ ñu, quiñi xaan chahmi̱ ñanyii chi ñu. Soco ña canasama̱ ñu cuhva iyó ñu, ni ña casacahnu̱ ñu chi Nyoo. Ta caha̱n ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo ra cuví sanyehe tɨndoho chi ñu tyehe caa. \p \v 10 Ta ángel cu ohon cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra sɨquɨ tyayu quɨtɨ quiñi caa cuan. Ta nduñaa ri nu nyacá ñaha tɨ. Ta ñáyɨvɨ cuenda tɨ, nyacua nacachi yɨhɨ ñu yaa ñu cha cuenda cha nyehé xaan ñu cha uhvi. \v 11 Soco ni tyicuan caa ta ña sandɨhɨ̱ ñu cha sacuví ñu cha ña vaha. Ta caha̱n ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo ra nyaá andɨvɨ cha cuenda cha uhvi chi ñu ta cha cuenda nu cahvi chi ñu. \p \v 12 Ta ángel cu iñu cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra sɨquɨ yuvi cahnu Eufrates. Ta yuvi cuan na ityi chi tacuhva vatyi nuña noo ityi cha yaha ra cacuví rey cha vachi coyo ityi nu caña ñanyii. \v 13 Tyicuan ta nyehi̱ cha quita̱ yuhu quɨtɨ quiñi caa cuan ta yuhu coo cahnu cuan ta yuhu ra cuví profeta cuendu. Vatyi caquita̱ coyo uñi tahan tatyi ña vaha yuhu ra cuan. Tari caá sahva caá tatyi ña vaha cuan. \v 14 Ican ihya cuví tatyi cuihna cha casacuví milagru nahnu. Ta quita̱ coyo chi vatyi sandu ɨɨn ri chi tandɨhɨ rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, vatyi cacañi tahan ra quɨvɨ cusañaha Nyoo tyi iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi ra. \v 15 Ta catyí Nyoo: \p ―Nye̱he ndo vatyi yuhu cha vachi tari noo ra suhu. Vatyi sana ri iñi ndo ta quɨhvɨ ra suhu vehe ndo. Sɨɨ xaan cucuvi chi ñáyɨvɨ nyatú tuhva ri quɨvɨ quichi. Ta vii cumí ñu sahma ñu (o cuñí chi catyí añima ñu) tacuhva cha ma cuvityiyaa ñu nu cua quichi, ta ma cucahan nuu ñu, catyí Nyoo. \p \v 16 Ta cundu ɨɨn ri ra cacuví rey nu nañí chi chihin sahan hebreo Armagedón. \p \v 17 Tyicuan ta ángel cu ucha cuan coyo̱ ra cha yɨhɨ́ chichi copa ra nu tatyi, ta nya vehe ñuhu andɨvɨ nu nyaá Nyoo nu tyayu ra, quita̱ noo ndusu chaa xaan ta catyí chi: \p ―Cha cuvi̱ vityin ―catyí ra. \p \v 18 Tyicuan ta vaa ri maa cuví ta cahán savi ta quɨhvɨ́ tacha. Ta ñihi xaan taa̱n sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ndaha chicoo̱ ñáyɨvɨ sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, ta ña tuhva taan cha ñihi xaan tyicuan caa. \v 19 Ta nu taa̱n cuan ndata ñuu cahnu cuan, uñi nu ndata. Ta tandɨhɨ ca ñuu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ canacoyo̱. Ta Nyoo nɨcoho̱n iñi ra chi ñuu cahnu Babilonia cuan vatyi quiñi xaan sacuví ñu. Ta sanyehe̱ xaan ra tɨndoho chi ñu vatyi cuxaan xaan ra chi ñu. \v 20 Tandɨhɨ ñuhú cha iyó chichi tyañuhu ta tandɨhɨ yucu, ndɨhɨ cuanaa. \v 21 Ta nahnu xaan tucu savi yuu coon ityi andɨvɨ sɨquɨ ñáyɨvɨ. Ta vee xaan. Tari noo cha uvi xico kilu vee noo noo savi yuu cuan. Ta ñáyɨvɨ caha̱n ña vaha ñu sɨquɨ Nyoo cha cuenda tɨndoho savi yuu cuan, vatyi cuví chi noo tɨndoho cahnu xaan cha cuenda ñu. \c 17 \s1 Nu cua tachi tuñi Nyoo chi noo ñaha cata iñi \p \v 1 Tyicuan ta chichi cha ucha tahan ángel cha cayɨhɨ́ ndaha ucha copa cuan, quichi̱ noo ra nu nyaí, ta catyí ra chii: \p ―Ña̱ha tyi cusañahi chuun yoso caa cucutuñi chi ñaha cata iñi cahnu cha nyaá sɨquɨ tyañuhu. \v 2 Vatyi ra cacuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ casacuvi̱ ra cha quiñi caa chihin ña, ta ñáyɨvɨ cha iyó sɨquɨ ñuhu ñáyɨvɨ, tɨvɨ̱ xaan ñu chihin cha quiñi caa cha sacuvi̱ ña ―catyí ra chii. \p \v 3 Tyicuan ta nyehi̱ noo cha sañaha̱ Tatyi Ii Nyoo chii, ta chinyaca̱ ángel cuan chii chiqui ndɨɨ nu yori maa ñáyɨvɨ iyó, ta yucuan nyehi̱ chi noo ñaha, yosó ña sɨquɨ noo quɨtɨ cuaha quiñi caa. Ta nyicú sɨvɨ cha cahán ña vaha sɨquɨ Nyoo chi tɨ. Ta ucha tahan xiñi tɨ nyaá ta uchi ndɨquɨ tɨ. \v 4 Ta ñaha cuan ñihnó ña noo sahma tyacu nyaa ta tyacu cuaha. Ta cuaha xaan xuhun cuaan iñi chi ña, yuu tyaquɨ ta perla ñandɨhɨ. Ta yɨhɨ́ ndaha ña noo copa xuhun cuaan tyitú yɨhɨ́ chihin cha ña vaha ta cha quiñi caa cha sacuví ña. \v 5 Ta tyaan ña nyaá noo sɨvɨ cha cuví noo tuhun xehe cha ña cutuñi iñi ñáyɨvɨ. Vatyi catyí chi: “Ican ñaha sɨhɨ ihya cuví ñuu Babilonia cahnu, sɨhɨ tandɨhɨ ñu cha cata iñi ta tandɨhɨ cha ña vaha cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱.” \v 6 Tyicuan ta tuvi̱ iñi vatyi ñaha cuan chiñí ña chihin cha chihí ña nɨñɨ ñu cuenda Nyoo, ta ñu cha cachihi̱ cha cuenda cha caha̱n ñu tuhun ra Jesús. Ta cha nyehi̱ cuan, iyo xaan cuñí. \v 7 Tyicuan ta catyí ángel cuan chii: \p ―¿Ñáá tuhun cha iyo xaan cuñún? Cua sacote chuun ñáá cha cuñí chi catyí tuhun xehe ñaha sɨhɨ ihya ta quɨtɨ quiñi caa cha yosó ña, quɨtɨ cha nyicú ucha xiñi ta uchi ndɨquɨ. \v 8 Quɨtɨ quiñi caa cha nyehu̱n cuan, cuví tɨ noo quɨtɨ cha chiyo̱ ta vityin yori ca tɨ iyó. Soco cuquita tɨ chichi yavi cono xaan cha ñahri nu chitahan. Yucuan ñohó tɨ cha nɨ cumañi ca ndɨhɨ tuhun tɨ. Ta ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ iyo xaan cucuñi ñu na nanyehe ñu chi quɨtɨ quiñi caa cha chiyo̱ tyicuan, soco vityin yori ca tɨ iyó, soco cuquichi tɨ inga chaha. Ñu cua nyehe chi tɨ cuan, cuví ñu ñu cha ñahri sɨvɨ nyaá nu libru Nyoo nyata quɨvɨ chino̱ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ican libru cuan cucatyi yóó ñáyɨvɨ cuconyito tyicuan ri maa. \v 9 Ihya cuví noo cha cuñí chi nacoto ndo: Ndɨ ucha xiñi tɨ cuan cuñí chi catyí ucha tahan yucu cha nyaá ñaha cuan sɨquɨ. \v 10 Ta xiñi tɨ cuñí tucu chi catyí ucha tahan rey. Ta ohon tahan rey cuan cha yaha̱ chinyaca̱ ñaha ra. Ta rey cu iñu nyacá ñaha ra vityin. Ta ra cu ucha, cumañi ca cucunyaca ñaha ra. Ta quɨvɨ quichi ra nu ndɨhɨ, ña naha cucunyaca ñaha ra. \v 11 Ta chichi cha ucha tahan rey cuan, cunanyita noo ra inga chaha, ta ican ra cucuvi ra rey cu uña. Ta ican tucu ra cuví quɨtɨ quiñi caa cha chiyo̱ quɨvɨ cuan, ta vityin yori ca tɨ soco cunanyita tɨ inga chaha. Ta cha yaha cunyaca ñaha tucu tɨ, yucuan cuvi nu cua ndɨhɨ tuhun tɨ. \p \v 12 ’Ta ndɨ uchi tahan ndɨquɨ cha nyehu̱n cuan, cuñí chi catyí ndɨ uchi tahan rey cha cumañi ca cacunyaca ñaha. Soco cucoo ityi chi ra cha cunyaca ñaha ra noo ora, ɨɨn ri chihin quɨtɨ quiñi caa cuan. \v 13 Ndɨ uchi tahan rey cuan ɨɨn xaan ri cuhva cucaca xiñi ra. Ta cunacuhva ra tunyee iñi ra chi quɨtɨ quiñi caa cuan. Ta tandɨhɨ ityi cha iyó chi ra cunacuhva ra chi tɨ. \v 14 Ta cucacañi tahan ra chihin ra cuví Mbee Luhlu. Soco ra cuví Mbee Luhlu cuan, cucuvi chasaha ra chi ra. Vatyi ican ra cuví nuu chi tandɨhɨ ra nyacá ñaha. Ta cuví tucu ra nuu chi tandɨhɨ ra cacuví rey. Ta ñu nyicú chihin ra, Nyoo nacana̱ chi ñu ta nacachi̱ ra chi ñu. Ta nɨɨ xaan iñi ñu nyicón ñu chi ra. \p \v 15 Ta catyí tucu ángel cuan chii ñandɨhɨ: \p ―Tandɨhɨ tyañuhu cha nyehu̱n cuan, cha nyaá ñaha cata iñi cuan sɨquɨ, ican cuví ñáyɨvɨ tandɨhɨ ñuu nyihi ta tandɨhɨ ñuu nahnu, ñu sɨɨn sɨɨn sahan cahan. \v 16 Ta ndɨ uchi ndɨquɨ cha nyehu̱n xiñi quɨtɨ quiñi caa cuan cha cuví uchi tahan rey cuan, ican ra cuan cuasatasɨ iñi chi ñaha cata iñi cuan. Ta cusandoo ra chi ña cha notuhun ri maa ña. Ta cusanduvityiyaa ra chi ña. Ta cucachi ra coño ñuhu ña. Ta cutyihi ra chi ña nu cayú ñuhu̱. \v 17 Vatyi Nyoo sana̱ ndaha ra añima rey cuan vatyi casacuvi ra cuhva cuñí maa ra. Vatyi ɨɨn ri cuhva cucaca xiñi ra, ta cucuhva ra ityi chi quɨtɨ quiñi caa cuan cha cunyaca ñaha tɨ tari rey nyacua nya chino cava tuhun cahán maa Nyoo. \v 18 Ñaha sɨhɨ cha nyehu̱n cuan, ican cuví ñuu cahnu cha nyacá ñaha chi tandɨhɨ ra cuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \c 18 \s1 Nu cua tɨvɨ ñuu Babilonia \p \v 1 Cha yaha̱ tuhun ihya ta nyehi̱ inga ángel cha vachi noó ityi andɨvɨ ta iyó xaan ityi chi ra. Ta ñuhu ñayɨvɨ̱ ndichin xaan nduvi̱ chihin cha ndichin ra. \v 2 Ta ñihi xaan ndusu ra ta canachaa̱ ra, ta catyí ra: \p ―Cha yaha̱ tuhun ñuu Babilonia cahnu cuan. Ta cha nanduvi̱ chi nu iyó ra ña vaha. Vehe tandɨhɨ nuu tatyi ña vaha cha nanduvi̱. Ta taca saa ña vaha nanduvi̱ ñandɨhɨ. \v 3 Vatyi tandɨhɨ ñáyɨvɨ tɨvɨ ñu cha cuenda cuatyi sacuvi ñuu Babilonia cuan. Ta ra cacuví rey, ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tari cha cachiyo̱ ra chihin ñaha cuan cha cuví ñuu Babilonia. Casacuvi̱ ra cuatyi chihin ña. Ta ra cha cuahan cuanaxico ñuu Babilonia cuan candutyayɨɨ̱ ra chihin cha xico̱ ra chi ñu ñuu cuan vatyi tandɨhɨ cuhva ta sanaa ñu xuhun ñu chihin cha cata iñi ñu. \p \v 4 Tyicuan ta chiñi̱ nonga ndusu ityi andɨvɨ. Ta catyí chi: \p ―Qui̱ta ndo ñuu chiña, nyoho cha cuví ndo ñáyɨvɨ chii, tacuhva cha ma cutahan ndo sacuvi ndo cuatyi chihin ñu chiña, tacuhva ma cutahan ndo ndoho ndo tari maa ñu. \v 5 Vatyi cha caá tɨcuɨtɨ cuatyi ñu ñuu cuan, nyacua cha chaa̱ chi nu nyaá Nyoo. Ta Nyoo cha nɨcohon iñi ra cha ña vaha sacuví ñu. \v 6 Cu̱hva ndo chi ñu suri maa cha chaha̱ ñu chi inga ñáyɨvɨ. Ta uvi ca chaha sananyehe ndo tɨndoho sɨquɨ cha sacuvi̱ ñu. Cu̱hva ndo noo tɨndoho cunyehe ñu cha ñihi uvi ca chaha ican saha cha chaha̱ maa ñu chi inga ñáyɨvɨ. \v 7 Yucuan chaha cu̱hva ndo cha iyo xaan tahan ñu chihin ta sa̱nyehe xaan ndo tɨndoho chi ñu tari cuhva cha sacahnu̱ xaan ñu chi ñu ta cusɨɨ xaan iñi ñu. Vatyi catyí ñuu cuan chichi añima chi: “Ihya nyaí tari noo reina. Ñima ñaha chihi̱ yɨɨ cuví, ta ni ma cunyehi tɨndoho”, chicá iñi chi. \v 8 Yucuan chaha chichi cha noo ri quɨvɨ cuquichi tɨndoho sɨquɨ ñuu cuan, cuquichi tuhun chihi, cuquichi tucuihya iñi ta coo tama ñuu cuan, ta cucayu chi chihin ñuhu̱. Vatyi iyó xaan tunyee iñi chi Nyoo Sutu yo ta cutachi tuñi ra chi ñu ñuu cuan. \p \v 9 Ra cacuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya tari cha cachiyo̱ ra chihin ñaha cha cuví ñuu cuan, cuacu chaa ra, cunducuihya xaan iñi ra na cananyehe ra ñuhma cha cayú ñuu cuan. \v 10 Ta nya sava ri cucuitayucu ra cha cuenda cha cayuhvi ra tɨndoho cuan. Ta cucatyí ra: \p ―¡Ndahvi yoho, ñuu cahnu Babilonia, ñuu cha chiyo̱ xaan tunyee iñi chii! Vatyi noo tuhun cuhva ta chaa̱ tɨndoho nyehún ―cucacatyí ra. \p \v 11 Ta ra cha canaxicó ñáá ndɨhɨ cha canaxicó, suri cucuacu chaa ra ta cucanducuihya iñi ra cha cuenda ñuu cuan. Vatyi yori ca sata cha canaxicó ra. \v 12 Vatyi xicó ra xuhun cuaan, xuhun cuichin, yuu tyaquɨ, perla, sahma lino finu, sahma seda, ta sahma tyacu nyaa, ta tyacu cuaha. Ta nyisó tucu ra tandɨhɨ nuu vitu cha vixi chahán ta ñáá ndɨhɨ cha chino̱ chihin noho landa, vitu tyaquɨ, ta caa cha cuví bronce, ta caa cha cuví hierro, ta yuu cha cuví mármol. \v 13 Ta nyisó tucu ra canela, ñáá ndɨhɨ ca cha vixi chahán, tari cutu, mirra, perfume, vinu, acetye, yutyi paan finu, ta trigu. Ta suri nyisó tucu ra quɨtɨ cuenda carga, ta mbee, caballu, carru. Ta nyacua nya añima ndahvi cha cuví musu ra ta caxico ra. \v 14 Ta catyí ra chi ñáyɨvɨ ñuu cuan tyehe caa: \p ―Ñahri ca cha tyaquɨ cha chiyo̱ chuun, cha tahán xaan iñun. Ta cha cuachiyo tandɨhɨ cha tyayɨun. Ta ma cunañihi ca maun tandɨhɨ cuan ―catyí ra. \p \v 15 Ra cha caxicó tandɨhɨ ihya, candutyayɨɨ̱ ra cha cuenda cha sata̱ ñu ñuu cuan cha xicó ra. Cañi cucuitayucu ra chihin cha cayuhvi ra cha cunyehe ñu cuan tɨndoho. Ta cucuacu chaa ra ta cunducuihya iñi ra. \v 16 Ta cucatyí ra: \p ―¡Ndahvi ñuu cahnu cuan! Cuvi̱ chi tari noo ñaha sɨhɨ cha ñihnó sahma lino finu, sahma tyacu nyaa ta tyacu cuaha. Ta iyo yɨhɨ̱ ña xuhun cuaan, ta yuu tyaquɨ ta perla. \v 17 ¡Vatyi noo tuhun ri cuhva ta ndɨhɨ̱ cha tyayɨɨ xaan cuan! ―cucatyi ra caxico cuan. \p Ta tandɨhɨ ra cuví capitán cuenda barcu, chihin ñu cañoho chichi, tandɨhɨ ñu casahá tyiño nu tyañuhu, nya sava candoó ñu. \v 18 Ta cha cananyehé ñu ñuhma cha cayú ñuu cuan, canachaa̱ ñu, ta catyí ñu: \p ―¿Ñáá nonga ñuu chiyo̱ tari ñuu cahnu ihya? Ñahri ca ―cucatyí ñu. \p \v 19 Ta tyicu̱ ñu niyaca xiñi ñu, ta chacu̱ chaa ñu. Ta cuihya iñi ñu, ta canachaa ñu ta catyí ñu: \p ―¡Ndahvi nduvi̱ yo cha cuanaa ñuu cuan! Vatyi chihin cha tyayɨɨ ñuu cahnu cuan ndutyayɨɨ̱ tandɨhɨ yo, ñu chicá noo nu tyañuhu chihin barcu. ¡Ta vityin noo tuhun cuhva luhlu ri ta cuanaa chi! ―catyí ñu. \p \v 20 Soco cu̱sɨɨ cuñi nyoho cha cuenda ñuu cuan, nyoho cha iyó andɨvɨ, nyoho ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ta nyoho ra cachicá tyiño ra Cristo ta nyoho ra cacuví profeta Nyoo. Cu̱sɨɨ cuñi ndo vatyi cha cuenda ndo ta tachí tuñi Nyoo chi ñu cuan, ta cha cuenda cha ña vaha cha sacuvi̱ ñu chihin ndo. \p \v 21 Tyicuan ta noo ángel cha iyó xaan tunyee iñi chi, nacoñehe̱ ra noo yuu molino cahnu xaan ta tuchi ra cuahan nu tyañuhu, ta catyí ra: \p ―Suri tyehe caa cundɨhɨ tuhun ñuu Babilonia cahnu, Ta ni inga ca chaha ta ma nyehe ca ndo chi ñu. \v 22 Ta ma cuɨñɨ con yaa ityi chichi ñuu cuan, vatyi yori ca cusacuacu arpa, ta ni flauta, ta ni trompeta, ta ma tɨvɨ ca ñu. Ta ni ma coo ca ra casahá tyiño ñáá ndɨhɨ tyiño. Ta ni ma tyacu ca cha cayu molino. \v 23 Ta ni nonga ñuhu̱ tima, ta ma cayu ca chichi ñuu cuan. Ta ni nonga chaha ta ma cuɨñɨ yo ndusu ñu cha iyó ñu vico tandaha. Vasɨ ra canaxico̱ cha chiyo̱ ñuu cuan, ican ra cuvi̱ ra cahnu ca cuvi nuu ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Nyoho ñu Babilonia, sandavi̱ ñaha xaan ndo chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin cha satasɨ ndo. \p \v 24 Vatyi cuaha xaan nɨñɨ ra cacuvi̱ profeta Nyoo iñi chichi ñuu cuan vatyi chahñi̱ ñu chi ra. Ta iñi tucu nɨñɨ ñu cuenda Nyoo, ta nɨñɨ tandɨhɨ ñu cha cachahñi̱ ñáyɨvɨ nɨcahnu ñuhu ñayɨvɨ̱. \c 19 \p \v 1 Cha yaha̱ cuan, ta chiñi̱ noo ndusu cha cuaha vavaha ñáyɨvɨ nya andɨvɨ. Ta catyí ñu: \q1 ¡Cahnu xaan cuví Nyoo! Sutu Mañi yo, Nyoo cuví ra ra sacacu̱ chi yo. Ta chi maa ra tahán chi cha sacahnu yo, tyi iyó xaan tunyee iñi chi ra. \q1 \v 2 Vatyi vaha sacutuñí ra chihin cha ndaa ta chihin cha ndicha. \q1 Tachí tuñi ra chi ñaha cata iñi cuan. \q1 Vatyi satɨvɨ̱ xaan ña chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin cha quiñi caa cha sacuvi̱ ña chihin ñu. \q1 Ta yucuan chaha tachí tuñi ra chi ña, ta cha cuenda cha chahñi̱ ña chi ñu sacuví tyiño nuu ra. \p \v 3 Ta quichaha catyí ñu inga chaha: \p ―¡Cahnu xaan cuví Nyoo! Ñuhma cha cayú ña, ma cucuita ca maa cha ndaa chi ityi sɨquɨ ―catyí ñu. \p \v 4 Ta ndɨ oco cumi ra cha vaha chahnu ta ndɨ cumi tahan cha nyitó cha nyicú nu nyaá tyayu Nyoo, cachicuiñi̱ chɨtɨ ra nya nu ñuhú. Ta casacahnú ra chi Nyoo nu nyaá ra nu tyayu ra. Ta catyí ra: \p ―¡Na cuvi chi tyicuan caa! ¡Cahnu xaan cuví Nyoo! ―cacatyí ra. \p \v 5 Ta nu nyaá tyayu Nyoo, tyacu noo ndusu, ta catyí chi: \q1 Sa̱cahnu ndo chi Sutu yo Nyoo \q1 Tandɨhɨ nyoho cha sacuví ndo tyiño nuu ra, \q1 ta quichahá ndo chi ra, vasɨ nyihi ndo, o chahnu ndo. \s1 Nu cua tandaha ra cuví Mbee Luhlu chihin ñáyɨvɨ chinó iñi chi ra \p \v 6 Ta chiñi̱ tiqui noo ndusu tari cha cuaha vavaha ñáyɨvɨ cahán, tari ndusu nu cuaha xaan yuvi ndutya, ta tari cha ñihi xaan cahán savi. Ta catyí chi: \q1 ¡Cahnu xaan cuví Sutu yo Nyoo! Vatyi cha quichaha̱ nyaca ñaha ra ta iyó tandɨhɨ tunyee iñi chi ra. \q1 \v 7 Na cusɨɨ cuñi yo ta na cutu yo chihin tusɨɨ iñi. Na sacahnu yo chi ra. \q1 Vatyi cha chaa̱ cuhva cha cua coo yo vico tandaha ra cuví Mbee Luhlu. \q1 Ta yoó cuacuvi yo tari noo ñasɨhɨ ra, cha nyatú tuhva ri yo quɨvɨ tandaha yo chihin ra. \q1 \v 8 Ta maa yo cucuihno yo sahma linu finu, ndɨɨ ta cuichin. \m Vatyi sahma linu finu cuan cuñí chi catyí cha vaha cha sacuví ñáyɨvɨ cuenda ra. \p \v 9 Tyicuan ta quichaha catyí ángel cuan chi: \p ―Tya̱a tuhun ihya nu tutu: “¡Sɨɨ xaan cuví chi ñu cha nyaá cuhun vico tandaha ra cuví Mbee Luhlu!” \p Ta catyí tucu ra chii tyehe caa: \p ―Ican ihya cuví tuhun ndicha Nyoo ―catyí ra chii. \p \v 10 Tyicuan ta chicuiñi̱ chɨti chaha ángel Nyoo cuan vatyi sacahni chi ra, soco catyí ra chii: \p ―Ma sacahnun chii, vatyi musu Nyoo cuví tucu yuhu tari yoho, ta tari tandɨhɨ ra yañi yo cha nyicón tuhun ndicha ra Jesucristo. Chi Nyoo tahán chi sacahnu yo ―catyí ra chii. \p Vatyi tuhun ndicha ra Jesús, ican cuví cha chahá cuhva chi ra cacuví profeta, ra cha cachahá cuenda tuhun cahán Nyoo chihin yo. \s1 Nu sañahá chi cuenda ra cha yosó caballu cuichin \p \v 11 Tyicuan ta nyehi̱ tanuña andɨvɨ. Tyicuan ta tuvi̱ noo caballu cuichin. Ta ra yosó chi tɨ nañí ra Ra Ndicha Cha Nɨɨ Iñi Sacuvi Tyiño Nuu Nyoo. Vatyi chihin cha ndaa sacutuñi ra chi ñáyɨvɨ, ta cañi tahan ra chihin cha ña vaha chihin cha ndaa. \v 12 Xiño xaan chɨtɨ nuu ra tari cha cayú ñuhu. Ta cuaha xaan corona yɨhɨ́ xiñi ra. Ta nyaá noo sɨvɨ chi ra cha noo tuhun ri maa ra chitó ra ñáá sɨvɨ nyaá chi ra. \v 13 Ta ñihnó ra noo sahma iñi nɨñɨ. Ta maa ra nañí ra Tuhun Cahán Nyoo. \v 14 Ta canyicón sɨndaro andɨvɨ chi ra, cañihnó ra sahma linu finu, sahma cuichin ta ndɨɨ. Ta cayosó ra caballu cuichin. \v 15 Ta chichi yuhu ra nañí Tuhun Cahán Nyoo cuan, quitá noo mityi cha xaan nɨ nduvi chiyo yuhu, vatyi chihin tuhun cahán ra cusañicuehe ra ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta ñihi cunyaca ñaha ra chi ñu tari chihin noo yutun caa. Maa ra cutachi tuñi ra chi ñu tari noo ra cha sacunyihi tɨchaha ndɨvɨ chihin chaha ra. Ta cusacoho ra vinu uva chi ñu, ta ihya cuñí chi catyí tyi cuxaan Nyoo chihin ñu ta cutachi tuñi ra chi ñu vatyi chaha xaan ñu tɨsɨhɨ chi Nyoo ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii. \v 16 Ta nu sahma ra ta nu sɨhɨn ra cuan nyaá letra cha catyí tyehe caa: “Ihya cuví Ra cuví nuu chi tandɨhɨ rey. Ta ican ra cuví nuu chi tandɨhɨ ra nyacá ñaha.” \p \v 17 Tyicuan ta nyehi̱ chi nonga ángel nanyaá ra nu ñanyii. Ta chihin tandɨhɨ fuerza ra canachaa̱ ra chi tandɨhɨ saa cha candavá ityi andɨvɨ, ta catyí ra chi tɨ: \p ―Ña̱ha ndo ta ca̱ndu ɨɨn ri ndo vatyi cuxiñi ndo cha chaha̱ Nyoo cachi ndo. \v 18 Vatyi ca̱chi ndo coño ra cacuví rey ta ra cuví nuu chi sɨndaro ta chi ra ndachan xaan saha chii. Ta ca̱chi ndo coño caballu ta coño ñuhu ra cha cayosó chi tɨ. Ca̱chi ndo coño tandɨhɨ ra, vasɨ ra yori chitoho o ra iyó chitoho, vasɨ ra nyihi o ra chahnu ―catyí ra chi saa. \p \v 19 Tyicuan ta nyehi̱ chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi ra cacuví rey cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ chihin sɨndaro cuenda ra, vatyi candu ɨɨ̱n ri ra vatyi cacañi tahan ra chihin ra yosó caballu cuichin cuan ta chihin sɨndaro cuenda ra. \v 20 Ta tɨɨ̱n ra chi quɨtɨ quiñi caa cuan ɨɨn ri chihin ra cuví profeta cuendu cuan, vatyi chihin nuu quɨtɨ quiñi caa cuan ta sacuvi̱ ra cuendu cuan milagru, ta sandavi̱ ñaha ra chi ñáyɨvɨ cha chaha̱ chi cunyaa tuñi quɨtɨ quiñi caa cuan, ta chi ñu sacahnú chi xiñahñu tɨ. Ta nyitó nyitó ra ta tuchi ra yosó caballu cuichin chi nɨnduvi ra nu ñuhu̱ cha cayú chihin azufre. \v 21 Ta tandɨhɨ ca ñu cachihi̱ ñu chihin mityi xaan cha quitá yuhu ra cha yosó caballu cuichin cuan. Ta tandɨhɨ maa saa, cachachi̱ xaan tɨ coño ñu. \c 20 \s1 Nu sañahá chi cuenda noo mil cuiya \p \v 1 Cha yaha̱ tuhun cuan ta nyehi̱ chi noo ángel vachi noó ityi andɨvɨ ta yɨhɨ́ ndaha ra ndaha tɨcu yuvehe yavi cono cuan. Ta yɨhɨ́ tucu ndaha ra noo cadena cahnu. \v 2 Ángel ihya tɨɨ̱n ra chi coo cahnu cuan, quɨtɨ cha cuví Coo Chahnu cuan, cha cuví cuihna. Ta chahñi̱ ra chi tɨ chihin cadena noo mil cuiya. \v 3 Ta tuchi̱ ra chi tɨ yavi cono cuan. Ta yucuan nacasɨ̱ ra chi tɨ. Ta tyaa̱ ra noo sellu yuvehe cuan tacuhva cha ma sandavi ñaha ca tɨ chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱, nyacua nya cha yaha noo mil cuiya. Ta cha yaha noo mil cuiya cuan ta cundachi tucu tɨ suhva ca quɨvɨ. \p \v 4 Yaha̱ cuan ta nanyehi̱ cuaha xaan tyayu tayucú. Ta nuu chi nyicú ñu cha chicoo̱ ityi chi vatyi tachi tuñi ñu chi ñáyɨvɨ. Ta nyehe̱ tiqui añima ñu chahnya̱ ñáyɨvɨ xiñi cha cuenda cha caha̱n ñu tuhun Nyoo cha chaha̱ cuenda ra Jesús chi ñu. Ta maa ñu, ña sacahnu̱ ñu chi quɨtɨ quiñi caa cuan, ni chi xiñahñu tɨ, ni ña chaha̱ ñu chi ñu cha cunyaa tuñi tɨ tyaan ñu, ni ndaha ñu. Nyehi̱ vatyi ican ñu ihya, canandoto̱ ñu ta chicunyaca̱ ñaha ñu chihin ra Cristo noo mil cuiya. \v 5 Ican ñu ihya cuví cha nandoto̱ cha xihna ca. Soco inga ityi ndɨyɨ ña nandoto̱ ñu nyacua nya cha yaha̱ mil cuiya cuan. \v 6 ¡Sɨɨ xaan cuñí ñu ii cuenda Nyoo, ñu cha tahán chi nandoto cha xihna ri! Ta ma cuhun ñu tuhun chihi cu uvi nu cuví anyaya nu tachí tuñi Nyoo chi añima ña vaha. Vatyi cucuvi ñu sutu cha cuenda Nyoo ta cuenda ra Cristo. Ta cucunyaca ñaha ñu mil cuiya chihin ra. \v 7 Ta cha yaha mil cuiya cuan, tyicuan ta cundachi cuihna nu ñohó ra vehe caa. \v 8 Ta cuquita ra, ta cusandavi ñaha ra chi ñáyɨvɨ nɨcahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Cuquita̱ ra vatyi cusandavi ñaha ra chi ñáyɨvɨ Gog ta Magog, ñu xaan iñi chi Nyoo. Ta cusandu ɨɨn ri ra chi sɨndaro ñuu cuan vatyi cuhun ra cuatyi. Cuaha xaan ra, tari maa ñɨtɨ yuhu tyañuhu. \v 9 Tyicuan ta cuahan coyo ra nɨcacahnu sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Ta cachasɨ cutya ra nu iyó ñu cuenda Nyoo ñuu Jerusalén nu cuñí xaan Nyoo. Soco Nyoo cusaquichi ra ñuhu̱ ityi andɨvɨ ta cucahmi chi chi tandɨhɨ sɨndaro cuan. \v 10 Ta cuihna cha sandaví ñaha chi ñu, cutuchi Nyoo chi ra chichi anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱ chihin azufre, nu tuchi̱ tucu ra chi quɨtɨ quiñi caa cuan ta chi ra cha cuví profeta cuendu. Ta yucuan cunyehe ra tɨndoho tyicuan ri maa ndiyaca ta ñiyaca. \s1 Nu cua cutuñi chi ñáyɨvɨ nu tyayu cuichin nu nyaá Nyoo \p \v 11 Tyicuan ta nyehi̱ noo tyayu cuichin cahnu. Ta nyehi̱ chi ra nyaá nuu tyayu cuan. Ta chihin nuu ra ta cuanaa̱ ñuhu ñayɨvɨ̱ ta andɨvɨ. Ta ñahri ca maa nu cucunyaa chi. \v 12 Ta nyehi̱ chi tandɨhɨ ñu ndɨyɨ, ñu chahnu ta ñu nyihi, tayucú ñu nuu Nyoo. Tyicuan ta canuñá libru cha nyaá tandɨhɨ cha sacuvi̱ ñu quɨvɨ chiyo̱ ñu ñayɨvɨ̱. Ta nuña tucu inga libru cha nyaá sɨvɨ ñu cha cuconyito tyicuan ri maa chihin Nyoo. Ñu ndɨyɨ cuan cuacutuñi chi ñu ñáá ndɨhɨ cha chinyacuvi ñu cha nyaá nu tandɨhɨ libru cuan. \v 13 Ta tyañuhu nacuhva̱ cuenda chi chi ndɨyɨ cha cumí chi. Ta tandɨhɨ nu nyicú ñu chihi̱ nu nyacá ñaha Tuhun Chihi, nacuhva̱ cuenda chi ndɨyɨ cha cumí chi. Ta tandɨhɨ ñu cuatahan chi chi ñu yoso cuhva cha casacuvi̱ ñu. \v 14 Tyicuan ta cundɨhɨ Tuhun Chihi cuan ta ñahri ca nu cuacunyicu ñu chihi, vatyi cutuchi Nyoo chi nɨnduvi tahan cuan chichi anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱. Ta ican ihya cuví Tuhun Chihi Cu Uvi. \v 15 Ta yucuan tuchi̱ ra chi ñu cha ñahri sɨvɨ nyaá nu libru cha cuenda ñáyɨvɨ cha cua conyito chihin Nyoo tyicuan ri maa. \c 21 \s1 Nu nyehe̱ ra Juan andɨvɨ chaa ta ñuhu ñayɨvɨ̱ chaa \p \v 1 Yaha̱ cuan ta nyehi̱ noo andɨvɨ chaa ta noo ñuhu ñayɨvɨ̱ chaa, vatyi andɨvɨ ta ñuhu ñayɨvɨ̱ cha xihna ri cuanaa chi. Ta tyicuan caa tucu tyañuhu, cuanaa tucu cuan. \v 2 Yuhu ra Juan nyehi̱ ñuu ii Jerusalén chaa cha vachi noó ityi andɨvɨ nu nyaá Nyoo. Ta tyaquɨ xaan nduvii̱ chi tari noo ñaha cha cua tandaha chihin noo ra, tyicuan caa nduvii̱ chi. \v 3 Ta chiñi̱ noo ndusu ñihi cha quita̱ ityi andɨvɨ, ta catyí chi: \p ―¡Nye̱he ihya! Nyoo, iyó ra mahñu ñáyɨvɨ. Ta cua coo ra chihin ñu. Ta maa ñu cua cuvi ñu ñuu ra. Ta cua cunyaa ra chihin ñu. Ta cua cuvi ra Nyoo cuenda ñu. \v 4 Ta Nyoo cunacuhva ra ndutya nuu ñu. Ta ma cúvi ca ñu. Ta ma cucuihya ca iñi ñu. Ma cuacu ca ñu vatyi ma nyehe ca ñu tɨndoho. Ta ma nyehe ca ñu cha uhvi. Vatyi tandɨhɨ cha chiyo̱, cha yaha̱ tuhun ―catyí chi. \p \v 5 Tyicuan ta Nyoo, ra cha nyaá nu tyayu cahnu, catyí ra: \p ―Nye̱he. Sanduchai̱ tandɨhɨ maa cha iyó. \p Ta catyí tucu ra: \p ―Tya̱a tuhun ihya, vatyi tuhun cahín ihya, ndicha. Ta cuví cunɨɨ iñun vatyi tuhun cahín cuchino cava ―catyí Nyoo chii. \p \v 6 Yaha̱ cuan ta catyí tucu ra chii: \p ―Cha tandɨhɨ chino̱ cava vityin. Yuhu cuví ra xihna cuiri, ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun. Ñáyɨvɨ cha ityi ndutya cha cuñí ñu tuhun yuhu, cucuhve ndutya cha chahá ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa coho ñu, ta ñahri cutyiyahvi ñu. \v 7 Ñu cha cuví chasaha chi ra ña vaha, cuñihi ñu tandɨhɨ ihya, tari noo cha cundoo chi ñu. Ta yuhu cucuvi Nyoo cuenda ñu ta maa ñu cucuvi ñu sehi. \v 8 Soco ñáyɨvɨ cha yuhví xaan, ñu cha ña chinó iñi, ñu cha quiñi iyó, ñu cha chahñí ñáyɨvɨ, ñu iyó chihin rayɨɨ, ta ñima yɨɨ ñu cuví, o ra iyó chihin ñusɨhɨ ta ñima ñasɨhɨ ra cuví, ñu tasɨ, ñu casacahnú xitohyo, ta tandɨhɨ ñu cuendu, tandɨhɨ ñu cuan, tahán chi cuhun ñu chichi anyaya cahnu nu cayú ñuhu̱ chihin azufre, nu cuví Tuhun Chihi Cu Uvi, nu tachi tuñi Nyoo chi añima ña vaha. \s1 Nu nyehe̱ ra Juan yoso caa cucuvi ñuu Jerusalén chaa \p \v 9 Tyicuan ta quichi̱ noo ángel cha ucha tahan cuan, ra cha canyisó ndɨ ucha copa tyitú chihin ndɨ ucha tahan tɨndoho cuan. Ta cahán ra chihin ta catyí ra: \p ―Ña̱ha, ta cusañahi chuun yóó ñu cuví ñu yɨhɨ́ cuenda ra Cristo, ñu cha cuví tari ñasɨhɨ ra, tyi ra cuví Mbee Luhlu cuví ra ―catyí ra chii. \p \v 10 Ta Tatyi Ii Nyoo chinyaca̱ chii noo yucu cahnu ta sucun. Ta sañaha̱ ra ñuu ii, ñuu Jerusalén cahnu cuan chii. Maa maa cuhva cha vachi noó ñuu cuan ityi andɨvɨ nu nyaá Nyoo, sañaha̱ ra chii. \v 11 Xiño xaan ñuu cuan chihin cha tyaquɨ Nyoo. Xiño xaan tari caá noo yuu tyaquɨ, tari caá yuu jaspe, ta xiño tari ino. \v 12 Nicachico ñuu cuan sucun xaan sama. Ta iyó uchi uvi tahan yuvehe. Ta noo ángel nanyaá tahan tahan yuvehe. Ta ndɨ uchi uvi tahan sɨvɨ tata ñáyɨvɨ Israel nyaá yuvehe cuan. \v 13 Uñi tahan yuvehe cuan nyaá ityi nu caña ñanyii. Ta uñi tahan ityi norte. Ta uñi tahan ityi tyañuhu. Ta uñi tahan ityi nu quee ñanyii. \v 14 Uchi uvi tahan yuu yɨhɨ́ nu sama ra nu cacu̱ chaha chi. Ta nuu yuu cuan nyaá sɨvɨ ndɨ uchi uvi apóstol cuenda ra cuví Mbee Luhlu. \p \v 15 Ta ángel cha cahán chihin cuan, yɨhɨ́ ndaha ra noo yutun xuhun cuaan, vatyi chihin cuan cutyicuhva ra ñuhú ñuu cuan, ta yuvehe ta nu sama nicachico ñuu cuan. \v 16 Cumi tahan tutun ñuu cuan nyaá. Ta ɨnuu ri cuhva cha quehen ta cha cañi. Ta ángel cuan tyicuhva̱ ra ñuu cuan chihin yutun xuhun cuaan cuan. Ta tyicuhva̱ ra, ta quita̱ uvi mil uvi cientu kilómetro. Ta ɨnuu ri cha cañi ta cha sucun ta cha quehen. \v 17 Tyicuan ta tyicuhva̱ ra nu sama nɨcachico ñuu cuan. Ta quita̱ uñi xico cumi metru cha cocon, tari tyicuhvá ñáyɨvɨ, tyicuan caa tyicuhva̱ ángel cuan. \p \v 18 Chihin yuu jaspe sama̱ yuhu ñuu cuan. Ta maa maa ri xuhun cuaan cuví ñuu cuan. Tari caá noo ino cha ndɨɨ vavaha, tyicuan caa. \v 19 Ta yuu cha cuví cimientu cuan tandɨhɨ ri maa nuu yuu tyaquɨ cuví: yuu cha xihna ri cuví jaspe; yuu cha cu uvi cuví yuu zafiro; yuu cha cu uñi cuví yuu ágata; yuu cha cu cumi cuví yuu esmeralda; \v 20 ta yuu cu ohon cuví yuu ónice; ta cha cu iñu cornalina; ta cha cu ucha crisólito; ta cha cu uña berilo; ta cha cu ɨɨn topacio; ta cha cu uchi crisoprasa; ta cha cu uchi ɨɨn jacinto; ta yuu cu uchi uvi cuví amatista. \v 21 Ndɨ uchi uvi yuvehe cuan cuví chi uchi uvi tahan perla. Tahan tahan yuvehe cuan, ta chino̱ chi chihin noo ri perla. Ta nu cuví ityi cahnu ñuu cuan, maa ri maa xuhun cuaan cuví, tari ino cha xiño. \p \v 22 Ni noo vehe ñuhu ña nyehí chichi ñuu cuan, vatyi Sutu yo Nyoo, ra iyó tandɨhɨ tunyee iñi chii, ican cuví vehe ñuhu ñu cuan, ta tyicuan caa tucu ra cuví Mbee Luhlu. \v 23 Ñuu cuan ña chiñuhú cha sacundichín ñanyii. Ta ni cha ndichin yoo ta ña chiñuhú. Vatyi suri maa cha ndichin Nyoo chihin ra cuví Mbee Luhlu cuví cha sacundichin chichi ñuu cuan. \v 24 Tandɨhɨ ñu cha cacu̱ añima, cucaca noo ñu nu ndichin ñuu cuan. Ta ra cacuví rey sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cunyaca ra cha tyayɨɨ ra ta cuhva cuenda ra tandɨhɨ cha cahnu cacuví ra chi ñuu cuan. \v 25 Ta ma nacunyasɨ yuvehe cha ñicahñu, ta yucuan ma coo cha cha cuaa. \v 26 Ta tandɨhɨ cha tyayɨɨ, ta cha cahnu, cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ cuchaa chi nya ñuu cuan. \v 27 Soco ma cuvi quɨhvɨ cha quiñi caa. Ni noo ñu sacuví cha quiñi caa, ni ñu cuendu ma cuvi quɨhvɨ ñu. Noo ri maa ñu nyaá sɨvɨ nu libru ra cuví Mbee Luhlu cuquɨhvɨ ñu, vatyi cuconyito ñu chihin ra tyicuan ri maa. \c 22 \p \v 1 Tyicuan ta sañaha̱ ángel cuan noo yuvi cuii vavaha chii. Ndutya cha chahá cha conyito yo cuví. Cuii vavaha tari noo yutyi finu. Ta quitá yuvi cuan nuu nyaá tyayu Nyoo ta nu nyaá ra cuví Mbee Luhlu. \v 2 Mahñu ityi cahnu ñuu cuan ta nɨnduvi chiyo̱ yuvi cuan, nanyaá yutun cha chahá cha conyito yo. Ta uchi uvi chaha cha noo cuiya chahá tun chɨtɨ. Tahan tahan ri yoo chahá tun chɨtɨ. Ta ndaha tun, vaha cha cuví tatan chi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 3 Ñuu cuan, ñahri maa cha ña vaha cucoo vatyi yucuan nyaá Nyoo nu tyayu ra ta cucunyaca ñaha ra chihin ra cuví Mbee Luhlu. Ta cusacahnu ñu cuenda ra chi ra. \v 4 Ta cunyehe ñu chi ra chihin nuu ñu. Ta cua cunyaa sɨvɨ ra tyaan ñu. \v 5 Ta ma coo ca cha cha cuaa yucuan. Ta ñu coo yucuan ma cuchiñuhu ñuhu̱ lámpara chi ñu, ni ñuhu̱ ñanyii. Vatyi Nyoo Sutu yo cusacundichin ra nu nyicú ñu. Ta maa ñu cucunyaca ñaha ñu chihin ra tyicuan ri maa. \s1 Nu sañahá chi vatyi cha cuyatyin quichi ra Cristo \p \v 6 Tyicuan ta catyí ángel cuan chii: \p ―Ihya tuhun ndicha cuví, ta cuví cunɨɨ iñun vatyi cuchino cava tuhun ihya. Ta suri maa Sutu yo Nyoo ra caha̱n chihin yuhu ra cacuví profeta cuenda ra ta cha naha, ican ra tachi̱ ra chi ángel ra, vatyi sañaha ra chi ñu sacuví tyiño nuu ra yoso caa cucuvi cha numi ri ―catyí ra. \p Ta catyí Sutu Mañi yo: \p \v 7 ―¡Cha cuñí quichi! ―catyí ra. \p ¡Sɨɨ xaan cuñí ñu cha sacuví cuhva cahán tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya! \p \v 8 Yuhu ra Juan, chiñi̱ tuhun ihya. Ta nyehi̱ tandɨhɨ ihya. Ta cha yaha̱ nyehi̱ ta chiñi̱, chicuiñi̱ chɨti chaha ángel cha sañaha̱ cuan chii, vatyi sacahni chi ra. \v 9 Soco maa ra catyí ra chii: \p ―Ma sacahnun chii, vatyi yuhu, musu Nyoo cuví, tari yoho. Ta yañun cuví, tari ra yañi yo cha cacuví profeta cuenda Nyoo, ta tari tandɨhɨ ñu quichahá tuhun cha nyaá nu libru ihya. Chi Nyoo tahán chi sacahnu yo ―catyí ra chii. \p \v 10 Ta catyí tucu ra chii: \p ―Ma tixehun tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya, vatyi cha cuyatyin quɨvɨ cha cuchino cava chi. \v 11 Soco sa̱ña chi ñu quiñi iyó, na sacuvi ca maa ñu cuhva cuñí maa ñu. Ta ñu sacuví cuatyi na sacuvi ca maa ñu. Soco ñu sacuví cha vaha, na sacuvi ca ñu cha vaha. Ta ñu ii, ñu nacuhva cuenda añima chi Nyoo, na cu nɨɨ ca iñi ñu chihin ra ―catyí ra chii. \p \v 12 Ta Sutu Mañi yo catyí ra: \p ―Nye̱he ndo. Cha cuyatyin quɨvɨ quichi. Ta cutyiyahvi chi tahan tahan ñáyɨvɨ yoso cuhva cha sacuví ñu, tatu cha vaha o cha ña vaha. \v 13 Yuhu cuví ra xihna cuiri ta yuhu cundoi nu ndɨhɨ tuhun, yuhu iyé nu quichaha tandɨhɨ ta cucoo que nu cundɨhɨ tuhun ―catyí Sutu Mañi yo. \p \v 14 Sɨɨ xaan cucuvi chi ñu sanduvii sahma o añima cuví cuan, vatyi coo ityi chi ñu cachi ñu chɨtɨ yutun cha chahá cha conyito añima yo tyicuan ri maa. Ta cuví quɨhvɨ ñu yuvehe ñuu cuan. \v 15 Soco ñu cha sacuví cha quiñi caa, ñu tasɨ, ñu cha iyó chihin tahan, ta ñima ñasɨhɨ ra o yɨɨ ñu cuví, ñu chahñi ñáyɨvɨ, ñu sacahnú xitohyo, ta tandɨhɨ ñu ñɨɨ cuendu ta sandavi ñaha ñu, tandɨhɨ ñu cuan, cundoo ñu ityi chata ñuu cuan. \p \v 16 Ta catyí tucu Sutu Mañi yo: \p ―Yuhu ra Jesús, sacuhin chi ángel cuende vatyi sacoto ra tandɨhɨ tuhun ihya chi ñu nyicú vehe ñuhu. Yuhu cuví ñáyɨvɨ chahnu chi rey David. Ta vachi tiqui tata ra ñandɨhɨ. Ta cuví tiqui tiñoo cahnu cha xiño, cha caña cha ñaa ca ―catyí ra. \p \v 17 Tatyi Ii Nyoo ta ñasɨhɨ ra cuví Mbee Luhlu cha cuví ñu cuenda ra, catyí ñu tyehe caa: \p ―Ña̱ha, Sutu Mañi yuhu ―catyí ñu. \p Ta ñu chiñí tuhun ihya, ta catyí ñu chi ra: \p ―Ña̱ha ―catyí ñu. \p Ta ñu ityi ndutya cha conyito yo chihin, ta tandɨhɨ ñu cuñí quichi, na quichi ñu ta coho ñu ndutya cha chahá cha conyito añima yo, ta ñahri cutyiyahvi ñu. \p \v 18 Ta yuhu catyí chi tandɨhɨ ndo cha chiñí ndo tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya, yuhu sacoté chi ndo noo tuhun ihya: Tatu nya noo ñáyɨvɨ sanducuaha ca ñu tuhun ihya, Nyoo cunatyiso ca ra tɨndoho cha nyaá nu libru ihya sɨquɨ ñu. \v 19 Ta tatu nya noo ñáyɨvɨ tinyaa ñu suhva tuhun Nyoo cha nyaá nu libru ihya, Nyoo cu tinyaa ra cha tahán chi chi ñu cha nyaá nu libru cha cahán chi tuhun cha cuconyito ñu tyicuan ri maa ta cucoo ñu ñuu ii cuan. Ta ma tahan ca chi chi ñu cha vaha cha cahán nu libru ihya. \v 20 Ta Sutu Mañi yo ra cha chahá cuenda ihya catyí ra tyehe caa: \p ―Cha ndicha vatyi cha cuñí quichi ―catyí ra. \p Ta yuhu catyí: \p ―Na cuvi chi tyicuan caa. Ña̱ha, Sutu Mañi yuhu, Jesús ―catyí yuhu. \p \v 21 Na naquehen tandɨhɨ ndo cha vaha chahá Sutu Mañi yo Jesucristo chi yo. Ta na cuvi chi tyicuan caa.