\id 1CO \h 1 Corintios \toc1 Carta Cha Xihna Ri Sacuhu̱n Ra Apóstol Pablo Chi Ñáyɨvɨ Ñuu Corinto Cha Yɨhɨ́ Cuenda Nyoo \toc2 1 Corintios \toc3 1 Co. \mt1 Carta Cha Xihna Ri Sacuhu̱n Ra Apóstol Pablo Chi Ñáyɨvɨ Ñuu Corinto Cha Yɨhɨ́ Cuenda Nyoo \c 1 \s1 Nu tyaá ra Pablo noo tutu chi ñáyɨvɨ ñuu Corinto cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo \p \v 1 Yuhu ra Pablo, nacana̱ Nyoo chii vatyi cuñí ra cha cuvi noo apóstol ra Jesucristo, o cuñí chi catyí vatyi tachi ra chii nacaque tyiño ra. Yuhu chihin ra Sóstenes yañi yo \v 2 saquichí ndi noo carta ihya chi ndo cha nyicú ndo vehe ñuhu cuenda Nyoo cha nyaá ñuu Corinto. Ñáyɨvɨ chi Nyoo cuví ndo vityin, cha cuenda cha ndu ɨɨ̱n ri ndo chihin ra Cristo Jesús. Nyoo nacana̱ ra chi ndo vatyi nanduvi ndo noo ñáyɨvɨ vaha cuenda ra, chihin tandɨhɨ ñáyɨvɨ cha sacahnú chi Sutu Mañi yo Jesucristo tandɨhɨ ri ityi. Vatyi cuví ra Nyoo cuenda ñu ta cuenda maa yo ñandɨhɨ. \v 3 Nyoo Sutu yo ta Sutu Mañi yo Jesucristo na nasoco ra chi ndo, ta nacuhva ra cha taxi ri coo añima ndo. \s1 Yoso caa nasocó Nyoo chi ñu yɨhɨ́ cuenda ra \p \v 4 Tyicuan ri nacuhvé tyahvi nyoo chi Nyoo cha catyi maa ndo, vatyi chaha̱ ra cha vaha chi ndo cuenda ra Cristo Jesús. \v 5 Ta cha ɨɨn ri cuví ndo chihin ra Cristo, Nyoo chahá ra tunyee iñi ra chi ndo tacuhva cuvi cahán ndo tuhun ra. Ta chahá ra cha chiñi tuñi vaha chi ndo. \v 6 Ta tandɨhɨ cha catyi̱ chi ndo, tuhun ra Cristo, cuahán chino cava ñayɨvɨ̱ ndo vityin. \v 7 Yucuan chaha ñahri cha cumañí chi ndo. Chahá Nyoo tandɨhɨ cha vaha chi ndo cha nɨ ri ca cha nyatú ndo quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo. \v 8 Nyoo cusaha cuenda ra chi ndo nyacua nya naa ñayɨvɨ̱ tacuhva yori cuví catyi ñáá cha catyi chi ndo quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo. \v 9 Nyoo tyicuan ri sacuví ra tari cuhva catyi ra. Ta maa ra cuví ra nacana̱ chi ndo tyi cu ɨɨn ri ndo chihin Sehe ra, ra Jesucristo, Sutu Mañi yo. \s1 Tatu yɨhɨ́ yo cuenda Sutu Mañi yo, ña vaha cha cusɨɨn yo \p \v 10 Yañi, chiquén chi ndo chihin sɨvɨ Sutu Mañi yo Jesucristo, na ɨɨn ri cuvi ndo ta ma cusɨɨn ndo. Ta ɨɨn ri cuhva ca̱ca xiñi ndo. Ta ɨɨn ri tuhun quɨ̱hɨ iñi ndo. \v 11 Catyí chi ndo tyehe caa, yañi, tyi catyi̱ ñáyɨvɨ chi ra Cloé chii, vatyi iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo. \v 12 Vatyi nyoho sɨɨn sɨɨn cuhva cahán ndo. Noo ndo catyí ndo: “Yuhu, cuenda ra Pablo yɨhí.” Inga ndo catyí ndo: “Yuhu, cuenda ra Apolos yɨhí.” Inga ndo catyí ndo: “Yuhu, cuenda ra Pedro yɨhí.” Inga ndo catyí ndo: “Yuhu cuenda ra Cristo yɨhí.” \v 13 ¿Atu tahvi̱ sava ra Cristo? ¿Atu chihi̱ yuhu ra Pablo nu cruzi cha catyi ndo? ¿Atu condutya̱ ndo chihin sɨvɨ yuhu? Ñima. \v 14 Tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi yuhu ña sacondutye̱ chi ni noo nyoho. Soco noo ri sacondutye̱ chi ra Crispo ri chihin ra Gayo ri. \v 15 Tyicuan caa ta ni noo ndo ta ma cuvi catyi ndo vatyi condutya̱ ndo chihin sɨvi. \v 16 Aan, ta suri sacondutya̱ tiqui chi ñáyɨvɨ chi ra Estéfanas. Soco ña nɨcohón iñi cha sacondutye chi inga ndo. \v 17 Vatyi ra Cristo ña tachi̱ ra chii tyi sacondutye. Soco tachi̱ ra tyiño chii vatyi cahin tuhun ra yoso caa sacacú ra chi yo. Soco ña cahín chihin cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya, coto catyi ñáyɨvɨ chii tyi ñahri yahvi nyaá cha chihi̱ ra Cristo cuenda cuatyi yo. \s1 Vaha ca cha chiñi tuñi Nyoo ta ñima ca cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya \p \v 18 Tuhun cha chihi̱ ra Cristo nu cruzi cha catyi cuatyi yo, ñima ri tuhun cuví cuan cha cuenda chi ñáyɨvɨ cha cunaa nu cuví anyaya. Soco cha cuenda chi maa yo cha cuví yo ñáyɨvɨ cacú añima, tunyee iñi cha chahá Nyoo chi yo cuvi cuan. \v 19 Vatyi tyicuan caa tucu catyí maa tuhun Nyoo: \q1 Cusanai cha chiñi tuñi ra cuñí maa tyi chitó xaan. \q1 Ta cha chitó xaan ra chiñi tuñi cutave ɨɨn chiyo xiin, catyí Nyoo. \p \v 20 Ñahri tuhun cha chitó xaan ra chiñi tuñi, ta ra sacuaha, ta ra chitó xaan nacahan ñáá ndɨhɨ tuhun iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi cha chiñi tuñi cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, cha ñima ri tuhun nasaha̱ Nyoo chi cuan. \v 21 Nyoo chihin cha chiñi tuñi ra tyaá ra cuhva vatyi ma cuvi cohon nuu ñáyɨvɨ chi ra chihin cha chiñi tuñi cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, soco tyaá ra cuhva vatyi sacacú ra chi ñu chinó iñi tuhun cha cahan noo ñáyɨvɨ nuu ñu. Vasɨ ñima ri tuhun cuví tuhun cuan cha cuenda ñu cha ña ñohó nuu chi Nyoo. \p \v 22 Vatyi ñáyɨvɨ Israel cuñí ñu nyehe ñu milagru. Ta ñu Grecia maa maa ri maa cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya nanducú ñu. \v 23 Soco yoó sacotó yo tuhun ra Cristo, ra chihi̱ nu cruzi. Ta ñáyɨvɨ Israel cahán nuu ñu chiñí ñu tuhun ihya. Ta ñu cha ñima ñu Israel cuví, cuñí maa ñu tyi tuhun cha ñima ri tuhun cuví ihya. \v 24 Soco cha cuenda chi ñu nacana̱ Nyoo, an cuví ri ñu ñu Israel, o ñu Grecia, ra Cristo cuví tunyee iñi ta cha chiñi tuñi Nyoo. \v 25 Vatyi cuñí maa ñáyɨvɨ vatyi noo cha ñima ri tuhun cuví cha sacuvi̱ Nyoo. Soco chiñi tuñi xaan ca Nyoo ta ñima ca ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta cuñí maa ñayɨvɨ tyi ña ñihí fuerza Nyoo. Soco ican cuan cuví fuerza cha ñihi ca cha nuu fuerza tandɨhɨ ñáyɨvɨ. \v 26 Yañi, cuñí chi coto ndo vatyi Nyoo nacana̱ ra chi ndo vasɨ maa ri ñáyɨvɨ soho cuví ndo, ta mañi ndo cuví ndo ñáyɨvɨ tyayɨɨ o ñáyɨvɨ chitó xaan cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya. \v 27 Soco Nyoo nacachi̱ vaha ra chi ñáyɨvɨ soho. Vatyi cuhvá ñu tɨcahan nuu chi ñu cuñí maa tyi chiñi tuñi xaan. Ta nacachi̱ vaha ra chi ñáyɨvɨ ñahri fuerza vatyi cuhva ñu tɨcahan nuu chi ñu cuñí maa tyi iyó xaan fuerza. \v 28 Nyoo nacachi̱ vaha ra chi ñáyɨvɨ ndahvi cha cuñí maa ñáyɨvɨ tyi ña chiñuhú ñu. Nacachi̱ ra chi ñáyɨvɨ cha ña cuñí nyehe ñáyɨvɨ chii, vatyi sanocuee ra chi ra cuví tyiño nahnu. \v 29 Tyicuan caa sacuvi̱ Nyoo tacuhva tyi yori sacahnú chii nuu ra. \v 30 Soco maa maa Nyoo sacu ɨɨ̱n ri ra chi yo chihin ra Cristo Jesús. Ta sacuvi̱ ra tyi ra Cristo cuhva ra cha chiñi tuñi chi yo, ta sacuvaha̱ ra chi yo ta sandundɨɨ̱ ra chi yo nuu Nyoo vatyi tyiyahvi̱ ra chihin nɨñɨ ra cha catyi cuatyi yo, tacuhva cuvi cacu yo. \v 31 Yucuan chaha sacuví yo tari cuhva catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Tatu yóó cha cuñí cuyaa, vaha na cuyaa maa soco chihin Nyoo.” \c 2 \s1 Tuhun ra Cristo, ra chihi̱ nu cruzi \p \v 1 Soco yañi, quɨvɨ chahi̱n chicahin tuhun Nyoo chihin ndo, ña cahi̱n tuhun cha chiñi tuñi ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. \v 2 Soco maa ri maa tuhun ra Jesucristo, yoso caa chihi̱ ra nu cruzi cha catyi cuatyi yo tyai̱ xiñi ta nacatyi̱ chi ndo. \v 3 Ta chai̱ nu nyicu ndo tari cha ñahri fuerze. Ta nɨhi̱ chihin cha yuhvi. \v 4 Ta cuhva cha cahi̱n nuu ndo, ña cahi̱n chihin tuhun tyaquɨ tuhun cha chiñi tuñi tari cahán noo ra chitó xaan. Ñima. Soco chihin fuerza maa Tatyi Ii Nyoo cahi̱n chihin ndo. \v 5 Tacuhva vatyi nachino iñi ndo chi Nyoo soco cha cuenda fuerza maa Nyoo. Ta ñima cha cuenda cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya. \s1 Nyoo chahá ra cha cohon nuu yo chi ra chihin Tatyi Ii ra \p \v 6 Soco suvita ri tyi cahán ndi tuhun cha chiñi tuñi chihin ñu cha ñihi ca nyaá chihin tuhun Nyoo. Soco cha chiñi tuñi Nyoo, ta ñima cha chiñi tuñi ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, nɨ ri cha chiñi tuñi ra nyacá ñaha sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱. Vatyi maa ra cucunaa ra. \v 7 Soco tuhun xehe cha chiñi tuñi maa Nyoo cahán ndi. Vatyi Nyoo chicumi̱ xehe ra minoo tuhun vaha nya ta ni cumañi chino ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi tyaa̱ ra cuhva tyi cucacu añima yo ta cunyaa yo noo nu vaha chihin ra tyicuan ri maa. \v 8 Ta tuhun ihya ta cutuñi ca iñi ni noo ra nyacá ñaha ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Vatyi tyehe ta cutuñi̱ iñi ra, ma catyaa ra chi Sutu Mañi yo, ra nyacá ñaha gloria, nu cruzi. \v 9 Soco tari cuhva catyí maa tuhun Nyoo: \q1 Nyoo sanduvaha̱ ra noo cha vaha xaan tyi cuhva ra chi ñáyɨvɨ cha cuñí chi ra. \q1 Ta ni noo ñáyɨvɨ ta nyehe ca ñu, ta ta cuɨñɨ ca ñu, ta ta ndichi ca xiñi ñu yoso cuhva cha vaha cha chahá Nyoo chi yo, catyí tuhun Nyoo. \m \v 10 Soco Nyoo chahá ra Tatyi Ii ra vatyi cutuñi iñi yo tuhun ihya. Vatyi Tatyi Ii ra sañahá chi tandɨhɨ chi yo nyacua nya tuhun cha xehe ca cha cumi̱ maa Nyoo. \p \v 11 Ma cuvi coto noo ra cha chicá xiñi inga ra. Soco suri maa ra chitó ra cha chicá xiñi maa ra. Ta tyicuan caa tucu noo ri Tatyi Ii Nyoo chitó cha yɨhɨ́ iñi maa Nyoo. \v 12 Yoó ñima cha chiñi tuñi ñuhu ñayɨvɨ̱ naquehe̱n yo, soco maa Nyoo chaha̱ ra Tatyi Ii ra chi yo vatyi sacoto chi chi yo yoso caa cha tyaquɨ cha chahá Nyoo chi yo. \v 13 Tuhun cha cahán ndi chihin ndo ihya, tuhun cha sañahá maa Tatyi Ii Nyoo chi ndi cuví. Ñima tuhun cha cutuhva̱ ri maa ndi chihin cha chiñi tuñi xiñi ndi. Nacatyí ndi tuhun cha sañahá Tatyi Ii Nyoo chi ndi chi ñu cha yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo chi. \p \v 14 Soco ñu cha ña yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo chi, ña cutuñí iñi ñu ta ña cuñí ñu cuɨñɨ ñu cha sañaha Tatyi Ii Nyoo chi ñu, vatyi cuñí maa ñu tyi tuhun cha ñima ri tuhun cuví cuan. Vatyi ɨɨn ri maa ñu cha yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo cuví cutuñí iñi ñu tuhun cuan. \v 15 Soco ñu yɨhɨ́ Tatyi Ii Nyoo cuví cutuñi iñi ñu. Ta chitó ñu tatu vaha o ña vaha ñáá noo tuhun. Soco ma cuvi catyi inga ñáyɨvɨ tatu vaha o ña vaha cha caá añima maa ñu. \v 16 Vatyi tuhun Nyoo catyí chi: “Yori chitó tuhun cha chicá xiñi Sutu Mañi yo. Yori cuví sañahá chi Nyoo”, catyí tuhun Nyoo. Soco yoó cha yɨhɨ yo Tatyi Ii Nyoo, chitó yo cha chicá xiñi ra Cristo. \c 3 \s1 Ña tahán chi cunyicon yo chi noo ra yañi yo, chi Nyoo na cunyicon yo \p \v 1 Soco yañi, quɨvɨ cuan ña cuvi̱ cahin chihin ndo tari cahín chihin ñu saquehén ityi Tatyi Ii Nyoo chi, soco cahi̱n chihin ndo tari cahín chihin ñu ni nachino iñi chi Nyoo, tari cha vatyi ni nyihi ndo chihin tuhun ra Cristo cuví cuan. \v 2 Cahi̱n chihin ndo chihin tuhun cha ña yɨɨ ri cutuñi iñi ndo. Tari chahá yo sɨcuɨ coho cha lee cha ta cuvi ca cachi nyayu, tyicuan caa sacuví chihin ndo. Vatyi nyoho, quɨvɨ cuan ta cuvi ca chi ndo. ¡Ta ni vityin ta ta cuvi ca chi ndo! \v 3 Vatyi ni chicá ca xiñi ndo cuhva chicá xiñi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Nyiyó iñi ndo. Iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo. Cacusɨɨn ndo. Ni chicá ca xiñi ndo tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta nyacuví ndo tari nyacuví ñáyɨvɨ cha ña ñohó nuu Nyoo. \v 4 Vatyi yɨhɨ́ ndo catyí ndo: “Yuhu cuenda ra Pablo yɨhí.” Ta inga ndo catyí ndo: “Yuhu cuenda ra Apolos yɨhí.” Cuñí chi catyí tyi nyacuví ndo tari nyacuví ñáyɨvɨ ña ñohó nuu chi Nyoo. \p \v 5 Vatyi ¿yóó ra cuví yuhu, ra Pablo? Ta ¿yóó ra cuví ra Apolos? vatyi cañí tahan ndo cha catyi ndi. Vatyi noo ra casacotó tuhun Nyoo chi ndo cuví ndi. Ta yucuan chaha nachino iñi ndo chi Sutu Mañi yo. Ta noo noo ndi sacuví ndi tyiño cha catyi̱ maa Nyoo tyi sacuvi ndi. \v 6 Yuhu tachi̱ chɨtɨ tuhun Nyoo añima ndo. Ta ra Apolos chosó ra. Soco Nyoo sacuahnu̱ ra tuhun ra añima ndo. \v 7 Ta yucuan chaha nɨ ri ra cha tachí ta nɨ ri ra cha chosó, ñahri ra cuví ra. Soco Nyoo cuví ra tandɨhɨ. Vatyi maa ra sacuahnú ra tuhun ra añima ndo. \v 8 Ra cha tachí ta ra cha chosó, ɨɨn ri ra cuví ra. Ta cuñihi ra nu vaha sahá Nyoo yoso cuhva tyiño sahá noo noo ra. \v 9 Ta tyicuan caa nyuhu, sahatyiñó ndi soco tyiño nuu Nyoo. Ta nyoho cuví ndo tari noo ñuhú nu sahá tyiño Nyoo. \p Cuví tucu ndo tari noo vehe cha cuahán savaha Nyoo. \v 10 Catyi̱ Nyoo tyi yuhu cuví tari noo ra cuví nuu cha sama vehe. Vatyi chaqui̱n cuhva vehe cuan ta tyihi̱ chaha chi ñuhú. Ta inga ra samá ityi sɨquɨ. Soco cuñí chi sahá ra cuenda yoso cuhva samá ra sɨquɨ cuan. \v 11 Ta yori cuví cacun inga cuhva vatyi cha caá cuhva cuan. Vatyi suri maa ra Jesucristo cuví cuhva cuan. \v 12 Ta sɨquɨ cuhva cuan cuví sama yo chihin xuhun cuaan, chihin xuhun cuichin, chihin yuu tyaquɨ, o chihin vitu, o chihin tuñama o chihin ndaha numa. \v 13 Soco quɨvɨ cutuñi chi ñáyɨvɨ, cunyehe ra Cristo tyiño saha̱ noo noo yo. Vatyi cuquichi ra chihin ñuhu̱. Ta ñuhu̱ cuan cucahmi chi nya cha ña vaha. \v 14 Ta tatu yɨhɨ́ ñu sacuvi̱ ñu tyiño vaha, ma cayu chi. Cuñihi ñu cha cuhva Nyoo chi ñu. \v 15 Soco tatu tyiño sahá ñu ta ndɨɨ cayu, cunaa tandɨhɨ tyiño sahá ñu. Cacu maa ñu soco tari noo ra cha cuyatyi ca quita nu ñuhu̱. Vatyi chiin cuii ri ca ta cayu ra. \p \v 16 ¿Atu ña chitó ndo vatyi vehe ñuhu Nyoo cuví chi ndo, ta Tatyi Ii Nyoo iyó ra añima ndo? \v 17 Tatu nya noo ñu satɨvɨ́ vehe ñuhu Nyoo, Nyoo cusanaa ra chi ñu, vatyi vehe ñuhu Nyoo, cha ii cuví. Ta vehe ñuhu cuan ican cuví maa yo. \p \v 18 Ni noo ndo ta ma sandavi ñaha ndo chi ndo. Tatu nya nyoho cuñí maa ndo tyi chitó xaan ndo cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya, ndahvi sa̱ha ndo chi ndo tari noo ra cha ña chitó maa. Tyicuan ta Nyoo cuhva ca ra cha chiñi tuñi vaha chi ndo. \v 19 Vatyi cha chiñi tuñi ñayɨvɨ̱ ihya cuví chi noo cha ñima ri tuhun nuu Nyoo. Vatyi tuhun Nyoo catyí chi: “Nyoo sanacavá ra chi ra chitó, suri maa nu trampa cha savaha̱ ra.” \v 20 Ta catyí tucu chi: “Sutu Mañi yo chitó ra vatyi cha chicá xiñi noo ra chitó, cha ñima ri tuhun cuví.” \v 21 Yucuan chaha ni noo ndo ña tahán chi sacahnú ndo chi ndo tatu nyicón ndo chi noo rayɨɨ. Vatyi tandɨhɨ cha iyó ta chi maa ndo cuví, tyi maa Nyoo chaha̱ ra chi ndo. \v 22 Yuhu ra Pablo, ra Apolos, ra Pedro, maa Nyoo chaha̱ ra chi ndi chi ndo tyi nacatyí ndi tuhun ra chi ndo. Ta ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ñayɨvɨ̱ iyó yo, tuhun chihi, cha cuví vityin, cha cuvi nu cuahan ca chi, tandɨhɨ ta chi maa ndo cuví. \v 23 Ta sɨɨn ri, maa ndo, chi ra Cristo cuví chi ndo, ta ra Cristo, chi Nyoo cuví chi ra. \c 4 \s1 Ma sacahnu yo chi yo ta ni chi noo yañi yo \p \v 1 Cuñí chi vatyi nyehé ndo chi ndi tari noo ra sahá tyiño chihin ra Cristo. Vatyi tyaa̱ Nyoo tyiño chi ndi vatyi sañaha ndi tuhun xehe ra cha ña chitó ñáyɨvɨ nu quichi̱ chi. \v 2 Ta cuñí chi vatyi nyuhu cha cuví ndi musu Nyoo nyita ri quichahá ndi tandɨhɨ cha catyí ra chi ndi. \v 3 Soco cha cuenda yuhu, ña quichahí tatu cahán ndo chii. O tatu cutuñí chii nuu noo ra cuví tyiño, ñahri cuende. Ta nɨ ri mai ta ña catyí tyi vahi. \v 4 Vasɨ tuví iñi mai tyi ñahri ca cuatyi, soco ña cuñí chi catyí vatyi ñahri cuatyi nuu Nyoo. Vatyi nuu maa Sutu Mañi yo cucutuñí chi yo. \v 5 Ican tuhun, nyoho ma cahan ndo chi ndi. Cua̱tu ndo quɨvɨ quichi ra Cristo. Ta maa ra cutava nu ndichin cha ñohó xehe nu ñaa iñi. Vatyi cusanatuvi ra cha caá añima noo noo yo. Tyicuan ta Nyoo cutyiyahvi ra yoso cuhva sacuvi̱ noo noo yo. \p \v 6 Yañi, cahín tuhun ihya chihin ndo cuenda cha vaha chi maa ndo. Vatyi nyehé ndo cuhva iyé, ta cuhva iyó ra Apolos. Vatyi ña cahnu sahá ndi chi ndi. Ta tyicuan caa tucu maa ndo, cu̱tuhva ndo sacuvi ndo tari catyí nu tutu Nyoo: Ma cahnu sa̱ha ndo chi ndo. Ta ñima chi noo ri ra cuñi ndo. Soco ɨnuu ri cuhva cu̱ñi ndo chi tandɨhɨ ñáyɨvɨ. \v 7 Ni noo ndo ta ña cahnu ca ra cuví ndo ican saha inga ndo. Vatyi cha iyó chi ndo maa ri maa cha chahá Nyoo cuví. Yucuan chaha ña tahán chi cha sacahnú ndo chi ndo, vatyi ñima maa ndo ñihi̱. \p \v 8 Cha cuhva cha cuñí maa ndo vatyi tandɨhɨ tuhun Nyoo chitó ndo, ta ñahri ca cha cumañí chi ndo. Ta cuñí maa ndo tyi Rey cuví ndo. Ta ña chiñuhú ca nyuhu chi ndo, cuñí maa ndo. Vaha tyehe ta tyicuan caa, tacuhva vatyi cuvi tucu nyuhu rey chihin ndo. \v 9 Nyuhu cha cuví ndi apóstol, tari maa cha sandoo̱ Nyoo chi ndi nya chata ca, cahvi iñi. Vatyi nyehé xaan ndi tɨndoho. Cuví ndi tari noo ra iyó cuatyi, ta tari quɨvɨ cha yahá policía chihin ndi ityi cahnu vatyi tacuhva tyi nyehe ñáyɨvɨ ta ángel chi ndi. \v 10 Sahá ñáyɨvɨ tyi ra tondo cuví ndi cha cuenda ra Cristo. Ta nyoho cuñí maa ndo tyi chitó xaan ndo tuhun ra Cristo. Nyuhu cuví ndi tari noo ra cha ñahri fuerza, cha nɨ ri ca cha nyoho cuñí maa ndo tyi cuaha xaan fuerza ndo iyó. Tasɨ cuñí nyehe ñáyɨvɨ chi ndi, ta chi nyoho sahá ñu ñáyɨvɨ. \v 11 Nya vityin, nyehé ndi tɨndoho. Chisocó ndi. Ityi ndi ndutya. Cumañí sahma ndi. Ñahrí vehe ndi iyó. Ta ñáyɨvɨ, tasɨ́ iñi ñu chi ndi. \v 12 Ta chitatú ndi cha sahá tyiño ndi chihin ndaha ndi. Cahán ñáyɨvɨ chi ndi. Soco nacahán ndi chihin cha vaha nu cahan ñu. Chicá nyicon ñu chi ndi soco cunyeé ndi. \v 13 Cahán ña vaha ñu sɨquɨ ndi. Soco ña yatyín iñi ndi, vita ri chaha ndi tuhun chi ñu. Sahá ñu tari noo mihin chi ndi. Sahá ñu tari noo cha ña chiñuhú ca chi ñáyɨvɨ chi ndi. Tyicuan caa sacuví ñu nyacua nya vityin. \p \v 14 Sacuhín tuhun ihya chi ndo, soco ñima tɨcahan nuu chahí chi ndo. Soco chahí tuhun chi ndo tari chahí tuhun chi sehi tyi cuñí chi ndo. \v 15 Soco vasɨ uchi mil ra sacuahá sañahá tuhun ra Cristo chi ndo, soco ña cuaha sutu ndo iyó. Yuhu cuví sutu ndo cha cuenda tuhun ra Cristo Jesús. Vatyi sañahí chi ndo yoso caa cacú añima ndo. \v 16 Ta tyicuan caa catyí chi ndo na cu̱nyicon ndo cuhva iyé. \p \v 17 Yucuan chaha tachí chi ra Timoteo, sehi cuenda Sutu Mañi yo, nu nyicu ndo. Nɨɨ xaan iñi ra nyicón ra chi Nyoo. Ta cuñí xain chi ra. Maa ra cuasanɨcohon ra iñi ndo yoso cuhva iyé, vatyi chinó iñi chi ra Cristo. Cusañaha ra chi ndo yoso cuhva sañahí tandɨhɨ ri vehe ñuhu. \v 18 Yɨhɨ́ nyoho cahnu sahá ndo chi ndo. Cuñí maa ndo vatyi ma cuhun que nu nyicú ndo. \v 19 Soco tyaí cuhva tyi cunyehi nu nyicu ndo cha numi ri, tatu Sutu Mañi yo ta cuñí ra. Tyicuan ta cunyehi tatu ndicha cha iyó fuerza Nyoo chi ra cahnu sahá chii chiña, o tatu cacahán ri maa ra. \v 20 Vatyi tatu ndicha cha chahá ra cha cunyacá ñaha Nyoo chi ra, ma cahan ri ra. Soco cuatuvi iñi yo vatyi nyaá fuerza Nyoo chihin ra. \v 21 ¿Ñáá cha cuñí nyoho vii? ¿Atu cha quichi tachi tuñi chi ndo, o cha quichi nyehi chi ndo chihin cha vita iñi? \c 5 \s1 Nu cutuñi̱ chi noo ra chiyo̱ chihin sɨhɨ queen \p \v 1 Catyí ñu chii vatyi iyó noo nyoho cha iyó ndo chihin sɨhɨ queen ndo. Ihya cuví noo cuatyi cha cahnu xaan, vatyi nɨ ñu ña ñohó nuu chi Nyoo ta ña nyacuví ñu tari nyoho. \v 2 ¡Ta tyicuan caa ta cahnu sahá ndo chi ndo cha nuu cha cucuihyá iñi ndo! Cuñí chi vatyi ca̱tyi ndo chi ra cha nyacuví cha quiñi caa cuan vatyi ma cutahan ca ra chihin ndo. \v 3-4 Vasɨ ña nyaí chihin ndo chihin coño ñuhi, soco co̱hon iñi ndo vatyi ñohó iñi tuhun ndo, tari cha nyaá mai chihin ndo cuví cuan. Ta cha sandai̱ tyiño ra cha sacuvi̱ cuatyi cuan chihin sɨvɨ maa Sutu Mañi yo Jesucristo. Cuñí chi tyi ndu ɨɨn ri ndo. Ta sa̱ha ndo tuhun tyi nyaí chihin ndo. Ta cunyaa fuerza maa Sutu Mañi yo Jesús chihin ndo ñandɨhɨ. \v 5 Tyicuan ta cuñí chi vatyi nacuhva cuenda ndo chi ra cuan chi cuihna, tacuhva natɨvɨ ndɨhɨ coño ñuhu ra. Ta cuhva cuví cacu añima ra quɨvɨ quichi Sutu Mañi yo Jesucristo. \p \v 6 Ña tahán chi sacahnu ndo chi ndo chihin cha sacuví ndo. Vatyi nyehé ndɨɨ ndo nyacuví ra cuan cha quiñi caa. ¿Atu ña chitó ndo noo tuhun cha catyí chi vatyi chihin chiin ri yuchan iya ta nandaa nanɨɨ yuchan pan? \v 7 Ta̱va ñehe ndo yuchan iya chahnu cha cuví cha ña vaha cha satɨvɨ́ chi ndo. Tyicuan ta cuvi ndo tari pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́ chihin, cha tuhva yo chachí cha vico pascua. Ta pan cuan, ican cuví ndo vatyi ra Cristo cuví mbee cha chihi cha catyi cuatyi yo. \v 8 Yucuan chaha tahán chi cachi coo yo cuenda cha chihi̱ maa ra Cristo cha catyi yo. Ta sandoó yo cha quiñi caa cha sacuvi̱ yo ityi chata cha cuví tari yuchan iya chahnu. Ta cahán yo maa maa ri cha ndicha chihin cha nɨɨ iñi yo. Vatyi cuví chi tari pan cha ñahri yuchan iya yɨhɨ́. \p \v 9 Nuu inga carta cha yaha̱ saquichi chi ndo, catyi̱ chi ndo vatyi nyoho ma cohon naha ndo tuhun chihin ñu cha sacuví cha iyó ri maa chihin ñusɨhɨ o rayɨɨ. \v 10 Ta cha catyi̱ chi ndo tyehe caa, ñima cha cuachiyo ndo ɨngaña ri nu nyicú ñu cha iyó chihin rayɨɨ o ñusɨhɨ, ta ñima yɨɨ ñu o ñasɨhɨ ra cuví, o ñu nyiyó iñi, o ñu suhú, o ñu sacahnú xitohyo. Vatyi tatu tyicuan caa, cuñí chi cha quita ndo ɨngaña ri ñuhu ñayɨvɨ̱. \v 11 Soco cha cuñí catyí chi ndo vatyi ma cohon naha ndo tuhun chihin noo ñu cha catyí vatyi hermano cuví ñu, ta iyó ri maa ñu chihin rayɨɨ o chihin ñusɨhɨ ta ñima yɨɨ ñu o ñasɨhɨ ra cuví, o nyiyó iñi ñu, o sacahnú ñu xitohyo, o cuendu ñu, o chihí ñu ndixi, o suhú ñu. Ñu cha caá tyehe caa, ni cha ma cunyaa ndo cachi ndo chihin ñu. \v 12-13 Vatyi yoó ña tahán chi sahá yo cuenda chi ra ña ñohó nuu chi Nyoo. Nyoo cuvi ra sahá cuenda chi ñu cuan. Soco nyoho cuñí chi sahá ndo cuenda chi ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Yucuan chaha tavá ñehe ndo chi ra iyó cuatyi chiña nu nyicu ndo. \c 6 \s1 Ma cacan yo cuatyi chaha noo yañi yo cuenda Nyoo nuu ra cuví tyiño \p \v 1 ¿Yoso caa quichi cuvi iñi nyoho chicán ndo cuatyi chaha tahan ndo nuu ra cuví tyiño cha ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo chihin ndo, cha nuu cha sacotó ndo chi ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo, tacuhva canyehé ra nya ra iyó cuatyi? \v 2 ¿Atu ña chitó ndo vatyi suri maa ndo cusandaa ndo cuatyi ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya nu cuahan ca chi? Ta tatu maa ndo cusandaa ndo cuatyi cuan, ¿atu ma cuvi sandaa ndo noo tyiño cha ñima ri tuhun ihya? \v 3 ¿Atu ña chitó ndo vatyi nyacua nya ángel ta cutuñi chi ra nuu yo? ¡Ta nyaca cuví noo tuhun luhlu ñayɨvɨ̱ ihya! \v 4 Yucuan chaha tatu iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo, ¿ñáá tuhun cuahan ndo nuu ra cuví tyiño cha ña chitó tuhun Nyoo?, ta ñahri tyiño cuví ra cuan vehe ñuhu nu nyicú ndo. \v 5 Ihya ndicha tuhun catyí chi ndo, na coo chiin tɨcahan nuu nuu ndo. ¿Atu yori ndicha cuii noo ra cuví sandaa noo tyiño yañi yo nu canyicú nyoho chiña? \v 6 Vatyi cuahan ndo cua cacan ndo cuatyi chaha yañi yo cuenda Nyoo nuu noo ra cuví tyiño cha ña chiño iñi chi Nyoo. \p \v 7 Cha iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo, ña vaha. Vaha taxin ca cu̱nyee ri ndo tatu sacuvi ñu cha ña vaha chihin ndo. Sa̱ña ndo, na suhu maa ñu cha chii ndo. \v 8 ¡Soco nyoho suri maa ndo satasɨ́ ndɨhɨ ca iñi ndo chi ñáyɨvɨ, ta nyacua nya cha chii yañi ndo ta suhú ndo! \p \v 9-10 ¿Atu ña chitó ndo vatyi ñu quiñi iyó ma quɨhvɨ ñu nu nyacá ñaha Nyoo? Ma sandavi ñaha ndo chi ndo. Ma quɨhvɨ tandɨhɨ ñu iyó ri maa chihin ñusɨhɨ o chihin rayɨɨ cha tyicuan ri caa. Ta nɨ ri ñu cha sacahnú xitohyo, nɨ ri ñáyɨvɨ cha iyó ñasɨhɨ o yɨɨ, ta cavá noo ñu chihin inga ñaha o chihin inga rayɨɨ, ni ra iyó chihin tahan yɨɨ, nɨ ra suhú, ni ra nyiyó iñi cha tyayɨɨ, ni ra chiñí, nɨ ri ñu cuendu, nɨ ri ñu chitó yoso caa sacuví cha quiñi caa, ma ñihi ñu cha vaha nu nyacá ñaha Nyoo. \v 11 Vatyi tyicuan caa cuvi̱ suhva nyoho. Soco Nyoo cha sandundɨɨ̱ ra añima ndo chihin Tatyi Ii ra. Cha sacuvaha̱ Sutu Mañi yo Jesucristo chi ndo nuu Nyoo. \s1 Coño ñuhu yo cuví vehe ñuhu Nyoo \p \v 12 Catyí chi tuhun vatyi libre iyó yo cha sacuví yo tandɨhɨ cha cuñí yo. Cha ndicha cuví. Soco ña tandɨhɨ ta cuví chi cha vaha chi yo. Ndicha libre iyó yo cha sacuví yo tandɨhɨ, soco sa̱ha yo cuenda tatu cha vaha cuví o cha ña vaha. Ta ma cuhva yo cha cunyaca ñaha chi chi yo. \v 13 Catyí ñáyɨvɨ vatyi chahá Nyoo nyayu cha cuenda chichi yo. Ta chaha̱ ra chichi yo cha cuenda cha cachi yo nyayu. Cha ndicha cuví. Soco nɨnduvi cuan cusanaa Nyoo quɨvɨ naa ñayɨvɨ̱. Ta ña ndicha cha coño ñuhu yo cuví cha cuenda cha sacuvi yo cha ña vaha chihin ñusɨhɨ o chihin rayɨɨ. Vatyi coño ñuhu yo cuenda Sutu Mañi yo cuví. Ta maa Sutu Mañi yo cuví ra cuenda coño ñuhu yo. \v 14 Tari sanandoto̱ Nyoo chi ra Cristo Jesús, tyicuan caa cusanandoto ra chi yo chihin tunyee iñi ra. \p \v 15 ¿Atu ña chitó ndo vatyi tandɨhɨ yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra Cristo nanduvi yo noo coño ñuhu chihin ra? Ta noo noo yo cuví tari suhva ri coño ñuhu ra. ¿Atu quehen yuhu chiin coño ñuhu ra Cristo ta satɨví chihin noo ñaha cata iñi? Ña tahán chi cunyacuvi yuhu tyicuan caa. \v 16 ¿Atu ña chitó ndo vatyi tatu noo rayɨɨ ndu ɨɨn ri ra chihin noo ñaha cata iñi, noo ri coño ñuhu nanduví ra chihin ña? Vatyi nu tutu Nyoo catyí chi tyehe caa: “Cha nɨnduvi ñu, noo ri nanduvi ñu.” Ta ña tahán chi cu ɨɨn ri ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo chihin ñaha cata iñi. \v 17 Soco tatu noo ñáyɨvɨ nacuhvá cuenda ñu añima ñu chi ra Cristo, yucuan cuví nu quɨhvɨ́ Tatyi Ii ra añima ñu ta noo ri nanduví ñu chihin ra. \p \v 18 Sa̱naa ndo iñi ndo tatu quichi cuvi iñi ndo chi ñusɨhɨ o rayɨɨ tatu ñima ñasɨhɨ ndo o ñima yɨɨ ndo cuví. Vatyi tandɨhɨ inga nu cuatyi cha nyacuví ñáyɨvɨ ña satɨvɨ́ chi coño ñuhu ñu. Soco ñu nyacuví cuatyi chihin cha iyó ñu chihin ñusɨhɨ o rayɨɨ cha tyicuan ri caa, satɨvɨ́ ñu coño ñuhu ñu. \v 19 ¿Atu ña chitó ndo vatyi coño ñuhu yo cuví vehe Tatyi Ii cha chaha̱ Nyoo chi yo, vatyi cunyaa ra chihin yo? Yoó ñima maa yo nyacá ñaha yo chi yo, Nyoo cuví ra nyacá ñaha chi yo. \v 20 Vatyi Nyoo sata̱ ra chi yo ta yahvi xaan chaha̱ ra chi yo. Yucuan chaha cuñí chi vatyi sacahnú yo chi Nyoo chihin coño ñuhu yo, ta chihin cha chiñi tuñi yo vatyi nɨnduvi cuan, chi maa Nyoo cuví. \c 7 \s1 Chahá ra Pablo tuhun yoso caa coo ñu tandahá noo ñayɨvɨ̱ vaha \p \v 1 Ta vityin cuacatyi tuhun cha ndaca̱ tuhun ndo chii nu tutu cha sacuhu̱n ndo chii. Ndicha vatyi vaha cha ma tandaha yo. \v 2 Soco vatyi iyó xaan tuhun cha quichí cuvi iñi ñáyɨvɨ cha coo ñu chihin ñáyɨvɨ cha tyicuan ri caa. Yucuan chaha cuñí chi vatyi tahan tahan rayɨɨ coo noo ñasɨhɨ ra, ta tahan tahan ñusɨhɨ coo noo yɨɨ ñu. \v 3 Na sacuvi rayɨɨ cuhva tahán chi chihin ñasɨhɨ ra. Ta tyicuan caa tucu maa ñusɨhɨ, na sacuvi ñu cuhva tahán chi chihin yɨɨ ñu. \v 4 Ñaha sɨhɨ cuan ma cuvi cunyaca ñaha ri maa ña coño ñuhu ña. Vatyi chi yɨɨ ña cuví coño ñuhu ña. Tyicuan caa tucu maa yɨɨ ña, ma cuvi cunyaca ñaha ri maa ra coño ñuhu ra vatyi chi ñasɨhɨ ra cuví coño ñuhu ra. \v 5 Coto ñaha ma cuhva ndo chi ndo chi tahan ndo. Tatu cuñí ndo nanducu ndo chi Nyoo chihin oración, ɨɨn ri cuhva ca̱ca xiñi nɨnduvi ndo. Ta ma cuhva ndo chi ndo chi tahan ndo suhva quɨvɨ. Yaha cuan tyicuan ta cu̱hva tucu ndo chi ndo chi tahan ndo coto ma cunyee ndo. Ta coto nducu nyehe ra ña vaha chi ndo ta cuhun ndo cunducu ndo inga ñusɨhɨ o inga rayɨɨ. Ta ña vaha cha tyicuan caa. \p \v 6 Cha catyí chi ndo tyehe caa ñima cha catyí tyi tandaha ndo. Ña sanɨñí chi ndo cha tandaha ndo. Soco cuví tandaha ndo tatu cuñí ndo. \v 7 Cha cuenda chi yuhu, vaha ca coo maa ri maa ndo tari mai. Soco Nyoo sɨɨn sɨɨn fuerza chahá ra chi noo noo yo. Yɨhɨ́ yo chahá ra fuerza chi yo vatyi cuvi coo maa ri maa yo. Ta yɨhɨ́ yo ña chaha ra fuerza cha coo maa ri maa yo. \p \v 8 Chi ñu tyivaa ta chi ñu chihi̱ yɨɨ, chahí tuhun chi ñu. Vaha ca cha ma coo yɨɨ ñu tari mai. \v 9 Soco tatu ma cunyee ñu cha ma coo yɨɨ ñu, vaha ca cha tandaha ñu ta ñima ca cha quichi ri cuvi iñi ñu tandaha ñu, ta ña tandaha ñu. \p \v 10 Soco ñu cha yaha tandaha̱, catyí chi ñu vatyi ma sanandoo ñu chi yɨɨ ñu. Cha ndicha cuví vatyi mandamiento ihya ñima cha ndichí xiñi ri cuví soco maa Sutu Mañi yo catyí. \v 11 Soco tatu noo ñaha sɨhɨ ta sanandoo̱ ña yɨɨ ña, cuñí chi vatyi ndoo ña cunyaa ña cha ma tandaha ca ña. O naquehen ña chi yɨɨ ña. Ta suri tyicuan caa, ña tahán chi sanandoo rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra. \p \v 12 Ta cha cuenda chi yuhu catyí chi inga ndo tuhun ihya. Vatyi tatu ñasɨhɨ noo hermano ta ña chinó iñi ña chi Nyoo, soco ndoó ña vaha cha cunyaa ña chihin ra, ñahri ityi iyó chi ra cha sanandoo ra chi ña. \v 13 O tatu yɨɨ noo hermana, ta ña chinó iñi ra chi Nyoo, soco ndoó ra vaha cha cunyaa ra chihin ña, ñahri ityi iyó chi ña cha sanandoo ña chi ra. \v 14 Vatyi cha yaha̱ nasoco̱ Nyoo chi rayɨɨ cha ña chinó iñi cuan cha cuenda cha ɨɨn ri cuví ra chihin ñaha cha chinó iñi cuan. Ta cha yaha nasoco tucu Nyoo chi ñaha cha ña chinó iñi chi Nyoo cha cuenda cha ɨɨn ri cuví ña chihin ra chinó iñi. Tatu ña nyacuví ndo tyicuan caa, sehe ndo cucuvi ndotyin tari sehe ñu cha ña chinó iñi chi Nyoo. Soco cha cuenda cha sacuví ndo tyicuan caa, nasocó Nyoo chi sehe ndo. \v 15 O tatu rayɨɨ o ñusɨhɨ cha ña chinó iñi chi Nyoo, ta cuñí ñu sanandoó ñu chi tahan ñu cha chinó iñi chi Nyoo, na sanandoo maa ñu. Tyicuan ta ra hermano o ñaha hermana ndoó ñu libre. Vatyi maa Nyoo cuñí ra vatyi coo vaha yo chihin cha ñahri tɨsɨhɨ. \v 16 Vatyi ña chitó minoo ñaha sɨhɨ tatu cacu añima yɨɨ ña saha ña. Ta nɨ ri noo rayɨɨ ña chitó ra tatu cacu añima ñasɨhɨ ra saha ra. \p \v 17 Ta tyicuan caa catyí chi ndo vatyi coo ndo yoso cuhva catyí Sutu Mañi yo chi ndo. Ta yoso cuhva iyó ndo quɨvɨ nacana̱ Nyoo chi ndo. Ta tyicuan caa catyí chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo noo noo vehe ñuhu. \v 18 Tatu Nyoo ta nacana̱ ra chi noo nyoho ta cha yaha̱ sacuvi̱ ñu costumbre circuncisión chi ndo, ma caca iñi ndo. Soco tatu nacana̱ ra chi noo ndo cha ña sacuvi̱ ñu costumbre cuan chihin ndo, ña tahán ca chi sacuvi ndo vityin. \v 19 Ña nɨñɨ xaan cha sacuví yo, o cha ma sacuvi yo costumbre circuncisión cuan. Soco cha nɨñɨ́ ca cha quichahá yo tuhun cahán Nyoo. \v 20 Tahan tahan ndo cuñí chi ndoó ndo yoso cuhva cha iyó ndo quɨvɨ cha nacana̱ Nyoo chi ndo. \v 21 Vatyi tatu iyó chitoho ndo cha nyacá ñaha chi ndo quɨvɨ cha nacana̱ Nyoo chi ndo, ma caca iñi ndo, soco tatu chahá chi cuhva cha ndoó ndo libre, cuñí chi nducu ndo cuhva ta ndoó ndo libre. \v 22 Vatyi quɨvɨ nacana̱ Nyoo chi noo ra cha iyó chitoho, nduvi̱ ra tari noo ra cha libre iyó, vatyi sacuví ra tyiño nuu Sutu Mañi yo. Ta suri tyicuan caa tucu ra cha iyó libre quɨvɨ cha nacana̱ Nyoo chi ra. Vityin ra Cristo nyacá ñaha chi ra. \v 23 Sata̱ Nyoo chi nyoho. Ta yahvi xaan chaha̱ ra chi ndo. Yucuan chaha ma cuhva ndo cha cunyaca ñaha rayɨɨ chi ndo. Ta ma sacuvi ndo tyiño nuu ra. \v 24 Ta tyicuan caa catyí chi ndo yañi, co̱o ndo tari cuhva chiyo̱ ndo quɨvɨ nacana̱ Nyoo chi ndo. \p \v 25 Ta tyicuan tucu ñu cha ta tandaha ca. Ñahri tuhun chaha̱ Sutu Mañi yo chii cha cuenda ndo. Soco catyí chi ndo yoso cuhva ndichí xiñi. Ta cuví naquehen ndo tuhun cahín tyi cha chitó ndo vatyi cha ndahvi cuñí Nyoo nyehe ra chii ta chaha̱ ra tyiño ihya chii. \v 26 Cha cuenda chi yuhu, vaha taxin ca ma tandaha ndo. Vatyi cuaha xaan tɨndoho ñayɨvɨ̱ cha iyó yo vityin. \v 27 Soco tatu cha iyó ñasɨhɨ noo hermano, ma nducu ra cuhva cha sanandoo ra chi ña. O tatu ta coo ca ñasɨhɨ ra, ma nducu ra chi ña. \v 28 Soco tatu tandaha ra, ñima cuatyi cuví. O tatu noo ñaha tyivaa tandaha ña, suri ñima cuatyi cuví. Soco ñu tandaha cuaha xaan tɨndoho cunyehe ñu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta yucuan chaha catyí chi ndo vatyi vaha ca cha ma tandaha ndo. Vatyi ña cuñí cha nyehé ndo tɨndoho ta tɨsɨhɨ cuan. \p \v 29 Yañi, cha vityin ta ityi nuu ña cuaha ca quɨvɨ nyaá. Cuñí chi vatyi ra cha iyó ñasɨhɨ cuví ra tari noo ra cha yori ñasɨhɨ. Vatyi nyita ri tahán chi caca xiñi ra tuhun Nyoo. \v 30 Ta tatu nyaá ndo tucuihya iñi, ma quichaha ndo tucuihya iñi cuan, o tatu nyaá ndo tusɨɨ iñi, soco ma quichaha xaan ndo tusɨɨ iñi cuan. Ta tyicuan caa tucu tatu iyó xuhun ndo, ma quichaha xaan ndo xuhun cuan. Na̱cuhva ndo tandɨhɨ cuan chi Nyoo. \v 31 Ta ra iyó xaan cha chii ñayɨvɨ̱ ihya, ma quichaha xaan ra chi cuan, soco cotyiño ra tyiño Nyoo. Vatyi ñayɨvɨ̱ cha nyehé yo ihya cha cuahán sandɨhɨ xaan chi. \p \v 32 Cuñí vatyi nyoho ma caca xaan xiñi ndo tuhun cha iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Ɨɨn ri maa tuhun Nyoo caca xiñi ndo. Noo ra tyivaa cha ta tandaha ca chicá xiñi ra yoso caa sacuví ra cuhva cuñí maa Sutu Mañi yo. \v 33 Soco tatu cha tandaha̱ ra, chicá xiñi ra yoso caa coo vaha ra ñayɨvɨ̱ cuhva tahan iñi ñasɨhɨ ra. \v 34 Ta sɨɨn cuhva iyó noo ñusɨhɨ cha cha yaha tandaha, ta sɨɨn cuhva iyó tucu noo ñusɨhɨ cha cumañi ca tandaha. Ñaha cha cumañi ca tandaha chicá xiñi ña ɨɨn ri maa tuhun Sutu Mañi yo. Ta chicá xiñi ña yoso caa sacahnú ña chi Nyoo chihin coño ñuhu ña ta chihin cha nɨɨ añima ña. Soco ñaha cha cha yaha̱ tandaha chicá xiñi ña yoso caa coo vaha ña ñayɨvɨ̱ ihya cuhva tahán iñi yɨɨ ña. \p \v 35 Catyí tuhun ihya chi ndo cuenda cha vaha chi maa ndo. Ñima cha sanɨñí chi ndo. Soco vatyi coo vaha ndo noo ñayɨvɨ̱ chihin cha ñahri sayangá chi ndo. Ta ɨɨn ri tyiño Nyoo sacuvi ndo. \p \v 36 Soco nya nyoho chicá xiñi ndo vatyi vaha cha tandaha ndo vatyi cha cuayaha quɨvɨ ndo; vaha, ta̱ndaha ndo tatu cuñí ndo. Ñima cuatyi cuví cuan. \v 37 Soco tatu inga ndo cha nacuaa̱n vaha iñi ndo vatyi cuandoo ndo cha ma tandaha ndo, vaha tucu. \v 38 Tu tandaha ndo, vaha. Tu ma tandaha ndo, vaha ca. \p \v 39 Soco catyí nu ley Nyoo chi yo vatyi tahán chi cunyacá ñaha rayɨɨ chi ñasɨhɨ ra cha nɨ ri ca cha iyó ra. Soco tatu chihi̱ ra, iyó ityi chi ña cha tandaha ña yóó chihin cuñí maa ña. Soco tatu ra yɨhɨ́ cuenda Nyoo cuví ra. \v 40 Soco vaha ca coo ña ñayɨvɨ̱ tatu ma tandaha ña inga chaha. Ihya cuví cha chicá xiñi yuhu. Ta chahí tuhun ihya chi ndo chihin Tatyi Ii maa Nyoo, cahvi iñi. \c 8 \s1 Nu sañahá ra Pablo vatyi ma sacoo yo cuatyi inga ñáyɨvɨ \p \v 1 Ta vityin cuanacatyi chi ndo cuenda nyayu cha chahá ñu chi xitohyo. Tandɨhɨ yo cha ñohó nuu ca yo chi Nyoo, chitó yo tatu vaha o ña vaha cachi yo nyayu cuan. Ta cha cuenda cha chitó yo, yucuan chaha cahnu xaan sahá yo chi yo ta satɨvɨ́ cuan chi yo. Soco cha cuñí yo chi tahan yo sandunyeé cuan chi yo. \v 2 Tatu yɨhɨ́ ndo cha cuñí maa ndo tyi chitó ndo, cha cuenda vatyi ta coto ca ndo yoso cuhva cuñí chi cuví cuan. \v 3 Soco Nyoo ñohó nuu ra chi ñu nɨɨ vaha iñi cuñí chi ra. \p \v 4 Ta vityin cha cuenda cha cachi yo nyayu cha iyó vico xitohyo: cha chitó vaha yo vatyi noo xitohyo ñahri maa vale chi, vatyi noo ri maa Nyoo iyó. \v 5 Vasɨ cuñí maa ñáyɨvɨ vatyi cuaha xaan Nyoo iyó nu ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ta andɨvɨ, \v 6 soco cha cuenda chi maa yo noo ri Nyoo Sutu yo iyó. Ta maa ra savaha̱ ra tandɨhɨ cuii maa cha iyó. Ta yoó iyó yo cha cuenda maa ra. Ta iyó tucu noo ri Sutu Mañi yo Jesucristo. Ta maa ra savaha̱ tandɨhɨ maa cha iyó, nyacua nya chi maa yo. \p \v 7 Soco ña tandɨhɨ yo chitó yo tuhun ihya. Vatyi suhva ñu tahan yo cuenda Nyoo, ta nɨ cumañi ca quɨhvɨ ñu cuenda Nyoo, sacahnu̱ ñu xitohyo. Ta cha caa̱n ñu sacahnu ñu chi cuan ta cuñí maa ñu tyi nyitó xitohyo cuan. Vatyi ña nɨɨ vaha iñi ñu nyicón ñu chi Nyoo. Ta tatu chachí ñu nyayu cha chahá ñáyɨvɨ chi xitohyo cuan, cuñí maa ñu vatyi chicoó cuatyi ñu cuenda xitohyo cuan nuu Nyoo. \v 8 Soco Nyoo ñahri cuenda ra tatu chachí yo, o ña chachí yo. Ñima vatyi chachí yo ta ña vaha ca yo nuu Nyoo, ta ñima cha cuenda cha ña chachí yo ta vaha ca yo. \v 9 Soco sa̱ha ndo cuenda nya ndo chachi nyayu cuan ta chitó ndo vatyi ñahri cuatyi ndo chicoo. Cuví sanacava ndo nuu cuatyi chi ñu ni quɨhvɨ ri cuenda Nyoo, vatyi ñu cuan cuñí maa ñu tyi chicoo cuatyi ñu tatu chachi̱ ñu nyayu cuan. \v 10 Vatyi tatu yoho cha chiton tuhun ihya, ta cunyaun ta cachun noo cha iyó vehe xitohyo, ta noo ra yañi yo cha ña ñihi vaha cuahán ra chihin Nyoo nyehé ra chuun yucuan, ra yañi yo cuan cucachi ndɨhɨ ra chuhun. \v 11 Ta ra yañi yo cutɨvɨ añima ra vatyi cuñí maa ra tyi chicoo cuatyi ra. Ta ra cuan chihi̱ ra Cristo cha cuenda ra. Ta vityin chicoo cuatyi ra cuñí maa ra. Ta yoho cha chitón, sɨcun cuhun cuatyi cuan. \v 12 Yucuan chaha tatu sanacavá yo chi noo yañi yo cha ña ñihí vaha cuahán chihin Nyoo, chicoó cuatyi yo nuu ra Cristo. \v 13 Yucuan chaha tatu sanacavé chi noo yañi yo nuu cuatyi cha cuenda cha chachí, vaha taxin ca ma cachi ca mai coño, tacuhva cha ma sanacave chi ra nuu cuatyi. \c 9 \s1 Cha tahán chi sacuví ra apóstol Nyoo \p \v 1 Yuhu cuví noo ra apóstol Nyoo. Ta yori ñáyɨvɨ nyacá ñaha chii. Vatyi nyehi̱ chi ra Jesús Sutu Mañi yo. Ta suri maa ndo cuví cha ndaa tyi ndicha cuví yuhu noo apóstol Nyoo, vatyi chinó iñi ndo tuhun Nyoo cha sacote̱ chi ndo. \v 2 Vasɨ ña cuñí ñáyɨvɨ chinó iñi ñu cha apóstol Nyoo cuví, soco cha cuenda nyoho ican cuví. Vatyi cha cuenda cha chinó iñi ndo chi Sutu Mañi yo, cuví ndo cha ndaa vatyi ndicha cha apóstol cuví. \p \v 3 Ihya cuví tuhun cuacahin cuenda ñu cha cahán nyaa chii. \v 4 Iyó chi ityi chii cha quehín tandɨhɨ cha chahá ñu cachi ta cha chahá ñu cohi. \v 5 Ta sɨɨn ri cha coo noo ñasɨhi cha chinó iñi chi Nyoo, tari yañi ra Jesús, ta ra Pedro ta tandɨhɨ ca ra apóstol. \v 6 O chicá xiñi ndo vatyi yuhu ri ta ra Bernabé tahán chi saha tyiño ndi chihin ndaha ndi ta sata ndi cha chiñuhú chi ndi. ¿Atu ña tahán chi chi nyuhu sandoo ndi tyiño cuan ta cahan ndi tuhun Nyoo? \v 7 Ra cha cuví sɨndaro tyiyahví gobiernu chi ra ta chotyiño ra xuhun cuan. Ta ra cha tachí yoho tichaha ndɨvɨ, chachí ra tichaha ndɨvɨ cha quita nu iyó tyiño saha ra. Ta ra cha sahá cumi mbee chihí ra sɨcuɨ tɨ. \v 8 Ta ma cuñi ndo vatyi tuhun ihya cha ndichi xiñi ri mai cuví. Vatyi nu ley cha tyaa̱ ra Moisés catyí chi tyehe caa: \v 9 “Ma tyihi ndo yoho yuhu quɨtɨ cha sandundɨɨ́ trigo, vatyi tahán maa chi cachi tɨ suhva trigu nu sahá tyiño tɨ.” Ndicha vatyi Nyoo catyí ra tyehe caa soco ñima vatyi cunɨñɨ xaan cuñi ra chihin quɨtɨ. \v 10 Soco na cutuñi ca iñi yo vatyi tari ra tahví ñuhu ta ra cha tachí, tahán chi vatyi cuita iñi ra vatyi cunaquehen ra cha quita nu saha tyiño ra. \v 11 Ta tyicuan caa, tatu nyuhu quichi cahan ndi tuhun Nyoo chihin ndo, tari quɨvɨ cha quichi tachí ndi chɨtɨ cuvi cuan. Ta tahán chi tyi tyinyeé ndo chi ndi cha cuenda cha sacotó ndi tuhun Nyoo chi ndo. \v 12 Tatu tyinyeé ndo chi inga ra cha ña quichi̱ tyihi tuhun Nyoo nu nyicú ndo, tahán ca chi cha tyinyee ndo chi nyuhu, vatyi nyuhu tyihi̱ ndi tuhun Nyoo nu canyicú ndo. \p Soco ña cahán ri ndi, ta cunyeé ndi tandɨhɨ. Ta ña sayangá ndi chi ndo chihin cha chiñuhú chi ndi. Tacuhva cha ma sandɨhɨ ndo tuhun ra Cristo. \v 13 Chitó ndo tyi ra sahá tyiño vehe ñuhu ñáyɨvɨ Israel, iyó ra chihin cha iyó vehe ñuhu cuan. Vatyi tahán chi tavá sɨɨn ra suhva coño quɨtɨ vatyi cachi ra. Ta tandɨhɨ ca coño cuan cucahmi ra tari cuhva catyí maa Nyoo chi ra. \v 14 Ta suri tyicuan caa catyí Sutu Mañi yo, vatyi tahán chi tyinyeé ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo chi ra cahán tuhun Nyoo chihin ñu. \v 15 Soco yuhu ni noo chaha ña chique̱n cha tahán chi chii. Ta ni ña tyaí tuhun ihya vatyi cuñí cha cuhva ndo cha cuhva ndo chii. Vatyi tatu chiquén cha tahán chi chii, ña sɨɨ cuñí cahín tuhun Nyoo. Vaha taxin ca cuñí cha cúvi ta ñima ca cha caquen xuhun chi ndo. \p \v 16 Cha cuenda chi yuhu ñima cha cahnu sahí chii cha cahín tuhun Nyoo. Soco vatyi nyaá sɨqui cha sacuví. Soco ndahvi cuví yuhu ra ndahvi tatu ma cahin tuhun Nyoo ihya. \v 17 Yucuan chaha tatu sacuví chihin cha iyó iñi, cuñihi yahvi. Soco tatu sacuví chihin fuerza, suri cuví chi, vatyi noo tyiño cha tachi̱ maa Nyoo chii tyi sacuví, tahán chi cha sacuví. \v 18 Ta tyicuan caa, yahvi cha ñihi, ican cuví cha sɨɨ cuñí cahín tuhun ra Cristo. Ta ña chiquén cha tahán chi chii cha cuenda cha cahín tuhun ra. \p \v 19 Vasɨ ñima musu cuví yuhu. Soco nanduvi̱ musu tandɨhɨ ñáyɨvɨ. Vatyi tyicuan caa saha ganaí cuaha ca ñáyɨvɨ cuenda ra Cristo. \v 20 Tatu ñohí nu nyicú ra Israel, nanduví tari maa ra tacuhva vatyi tyasoho ra tuhun cahin. Vatyi cuñi saha ganai chi ra cuenda ra Cristo. Vatyi ra cuan iyó ra cuhva catyí ley ra Moisés. Ta yuhu sacuví tari cuhva catyí ley cuan. Soco ñima ley cuan nyacá ñaha chii. \v 21 Soco tatu cuñí saha ganai chi ñu ña quichahá ley ra Moisés, sacuví tari cuhva sacuví ñu. Vatyi tacuhva saha ganai chi ñu. Soco ley maa Nyoo nyacá ñaha chii vatyi chihin ley ra Cristo chicá noi ta ña cuví cunyacuvi cha quiñi caa tari nyacuví maa ñu. \v 22 Tatu nyaí chihin noo ra cha ta coo vaha ca fuerza Nyoo chii, nanduví tari maa ra, vatyi tacuhva cahan que tuhun Nyoo chihin ra. Ta ndunyeé ca iñi ra chihin tunyee iñi Nyoo. Nanduví yuhu tari cuhva caa noo noo ñáyɨvɨ, vatyi tacuhva tyasoho ñu tuhun Nyoo cha cahín ta cacú añima ñu. \v 23 Tyicuan caa sacuví tacuhva cuví sacoté tuhun Nyoo chi ñáyɨvɨ. Vatyi tacuhva ñihi tumañi iñi cha chahá maa Nyoo chi yo. \p \v 24 Chitó ndo vatyi noo sɨhva cha chinó ñu, tandɨhɨ ñu chinó, soco noo ri ñu sahá ganaa. Tyicuan caa tucu maa yo, cuñí chi cha ñihi cunyicon yo chi Nyoo tacuhva sahá ganaa yo nu vaha cha chahá ra chi yo. \v 25 Tandɨhɨ ñu cuahan sɨhva, sandoo ñu tandɨhɨ cha satyoño chi ñu vatyi cuñí ñu sahá ganaa ñu. Ta ñu cuan, cusaha ganaa ñu, soco noo corona numa cha tañi tyehe ri na ityi. Ta yoó nducú yo cuhva soco cha sahá ganaa yo noo cha ma tɨvɨ ca maa. \v 26 Cha cuenda yuhu ña chinó tondo ri mai, ni ña cañí tahan tondo ri mai. \v 27 Soco ñihi nyacá ñahi chi coño ñuhi. Ta sanɨñí quichahí chi Nyoo. Coto suri mai cha yaha sañahi̱ chi inga ra ta ndoí. \c 10 \s1 Nu sañahá ra Pablo vatyi ma tyaa xiin yo Nyoo \p \v 1-2 Yañi, ña cuñí cha naa iñi ndo cha cuvi̱ chi sutu chahnu yo ta cha naha̱. Nyoo tyinyee̱ ra chi ñu, ta tachi̱ ra noo vico vatyi cuhun ityi nuu ñu coto cunaa ñu. Ɨɨn ri nanduvi̱ ñu chihin ra Moisés, ra cuví nuu chi ñu, ta yaha̱ sava ñu tyañuhu. Ta cha tyicuan caa, tari cha condutya̱ ñu chihin vico cuan ta chihin tyañuhu cuví cuan. \v 3 Ta tandɨhɨ ñu chachi̱ ñu ɨɨn ri nyayu cha chaha̱ maa Nyoo. \v 4 Ta tandɨhɨ ñu chihi̱ ñu ɨɨn ri ndutya cha chaha̱ maa Nyoo. Vatyi ndutya cuan tava̱ ra chata noo yuu cha cuahan chihin ñu. Ta yuu cuan ra Cristo cuví. \v 5 Soco vasɨ nyehe̱ ñu cuaha milagru cha sacuvi̱ Nyoo, cuaha ñu ña quichaha̱ ñu tuhun caha̱n ra chihin ñu. Ta chihi̱ ñu chiqui ndɨɨ cuan, ta yucuan ndoo̱ ñu. \p \v 6 Tandɨhɨ tuhun ihya chahá chi noo cuhva chi yo. Vatyi tacuhva ma cuñi yo sacuvi yo cha ña vaha tari sacuvi̱ ñu cuan. \v 7 Yucuan chaha ma sacahnu nyoho chi xitohyo, tari chinyacuvi̱ suhva ñu cuan ta cha naha, tari catyí nu tutu Nyoo tyehe caa: “Ta cachiyo̱ ñu vico, ta cachachi̱ ñu, ta cachihi̱ ñu.” \v 8 Ta ma coo ri maa yo chihin inga ñusɨhɨ o chihin inga rayɨɨ tatu ñima ñasɨhɨ yo cuví, o yɨɨ ñu cuví, tari chinyacuvi̱ suhva ñu cuan. Ta noo ri quɨvɨ chihi̱ oco uñi mil ñu cha cuenda cha chinyacuvi̱ ñu cha quiñi caa cuan. \v 9 Ta Sutu Mañi yo cama iñi ra, soco ña tahán chi nducú nyehe yo chi ra. Tari chinyacuvi̱ suhva ñu cuan. Ta cachihi̱ ñu cha tyaa̱ coo chi ñu, cha cuenda cha cuñi̱ ñu nducu̱ nyehe ñu chi ra. \v 10 Ta ni ma cahan ña vaha ndo sɨquɨ Nyoo, tari caha̱n ña vaha suhva ñu cuan sɨquɨ ra. Ta saquichi̱ ra ángel cuenda ra ta chahñi̱ ra chi ñu. \p \v 11 Tandɨhɨ ihya cuvi̱ chi sutu chahnu yo cha chiyo̱ ta cha naha. Ta chicunyaa chi nu libru Nyoo tari noo cuhva vatyi sacotó ra chi yo cha iyó yo ñayɨvɨ̱ ihya vityin, nu cuahán sandɨhɨ chi. \v 12 Ta tyicuan caa tatu tuví iñi maa ndo tyi vaha cuahán ndo chihin Nyoo, na̱saha ndo cuenda coto canacava ndo saha ra ña vaha. \v 13 Tɨndoho cha nyehé ndo, cuñí maa ndo tyi noo ri maa ndo nyehé tɨndoho cuan. Soco inuu ri nyehé tandɨhɨ ca ñu. Soco cuví cunyee iñi ndo chi Nyoo, ta maa ra ma cuhva ra nyehé ndo tɨndoho cha ma cunyee ca ndo. Soco tatu chaa tɨndoho chi ndo, tyicuan ta Nyoo cunducu ra cuhva cha quita ndo chichi tɨndoho cuan ta cuví cunyee ndo. \p \v 14 Yucuan chaha yañi, ma sacahnu ndo chi xitohyo. \v 15 Cahín chihin ndo tari cahín chihin noo ra tyihí tuñi iñi. Yucuan chaha sa̱ha ndo cuenda cha catyí chi ndo. Ta nye̱he ndo tatu ndicha o ña ndicha tuhun cahín chihin ndo. \v 16 Quɨvɨ cha nɨcohón iñi yo tyi chihi̱ ra Cristo nu cruzi, chihí yo vinu ta chachí yo pan. Ta vinu cuan cuñí chi catyi vatyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra Cristo cuenda nɨñɨ ra. Ta chachi yo pan ta cuñí chi catyi vatyi ɨɨn ri cuví yo chihin ra cuenda coño ñuhu ra. \v 17 Vatyi vasɨ cuaha yo, soco tandɨhɨ yo chachí yo noo ri pan. Ta yucuan chaha tandɨhɨ yo nduví yo noo ri coño ñuhu ra. \p \v 18 ¿Atu nɨcohón iñi ndo yoso caa iyó ñu Israel? Chachí tucu maa ñu quɨtɨ cha chahá ñu chi Nyoo, ta cha cuenda cha nyacuví ñu cha tyicuan caa, ɨɨn ri cuví ñu chihin cuan. \v 19 Ñima cha catyí chi ndo tyi vale xitohyo cha sacahnú ñu ña ñohó nuu chi Nyoo. Ña vale, nɨ ri coño cha chahá ñu chi xitohyo cuan ta ña vale. \v 20 Soco catyí chi ndo vatyi ñu ña ñohó nuu chi Nyoo chahá ñu cha chahá ñu, soco chi ra ña vaha. Ta ñima chi Nyoo. Ta ña tahán chi cha ndu ɨɨ́n ri ndo chihin ra ña vaha. \v 21 Vatyi ma cuvi coho yo copa Nyoo ta suri cuhva cuan ta coho tucu yo copa ra ña vaha. Ta ma cuvi cachi yo nu mesa Nyoo. Ta suri cuhva cuan cachi yo nu mesa ra ña vaha. \v 22 Ma cuhva yo tɨsɨhɨ chi Nyoo vatyi maa ra iyó ca fuerza chi ra ta ñima ca maa yo. \s1 Sacuvi yo ñáá cha sacuvi yo, soco cha cuenda cha vaha chi tahan yo \p \v 23 Catyí chi tuhun: “Cuví sacuvi yo ñáá cha cuñí yo. Soco ña tandɨhɨ ta cuví chi cha vaha chi yo.” Ta ndicha cuví sacuví yo cha cuñí yo. Soco ña tandɨhɨ ta tyinyeé chi chi yo cha cuahnu yo chihin tuhun Nyoo. \v 24 Ma nanducu yo cha vaha chi maa ri maa yo, soco na nducu tucu yo cha vaha chi inga ñu. \p \v 25 Ca̱chi ndo ñáá coño cha xicó ñu nuyahvi. Ta ma ndaca tuhun ndo ta ma ndichi xiñi ndo yóó chi cuenda cuví. \v 26 Vatyi ñuhu ñayɨvɨ̱ ta tandɨhɨ cha iyó nuu chi, chi maa Nyoo cuví. \p \v 27 O tatu noo ñu ña chinó iñi chi Nyoo, catyí ñu chi ndo cha cucachi ndo vehe ñu, ta tatu cuñí ndo cuhun ndo, cu̱hun ndo ta ca̱chi ndo tandɨhɨ cha chahá ñu cachi ndo. Ta ma ndaca tuhun ndo ñáá cuenda cuví. \v 28 Soco tatu nya noo ñu catyí ñu chi ndo: “Nyayu ihya nyayu cha chaha̱ cuenda ñu chi xitohyo cuví”, catyí ñu. Ma cachi ca ndo tacuhva cha ma nducuihya cuñi añima ñu cha catyi chi ndo tyicuan caa. \v 29 Cahín tuhun ihya cuenda inga ñu ta ñima cuenda maa ndo. \p Soco yɨhɨ́ ndo catyí ndo: “¿Ñáá tuhun cha sahá xaan ra ihya cuenda chi yuhu cha catyi inga ñáyɨvɨ? \v 30 Tatu nacuhvé tyahvi nyoo chi Nyoo cuhva cha cuacachi, ñáá tuhun catyí inga ra cuan tyi ña vaha cachí”, catyí ndo. \v 31 Cuacatyi chi ndo tyehe caa, tatu chachí ndo, o chihí ndo, o sacuví ndo ñáá ca cha sacuví ndo, sa̱cuví ndo soco chi maa Nyoo sa̱cahnu ndo chihin cha sacuví ndo. \v 32 Ta ma cuhva ndo cuhva cha canacavá noo tahan ndo, nɨ ra Israel, nɨ ñáyɨvɨ cha ñima ñu Israel cuvi, nɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. \v 33 Tari yuhu, nanduquí cha vaha cuví chi ñáyɨvɨ. Ña nanduquí cha vaha chi mai, soco cha vaha chi inga ñáyɨvɨ nanduquí. Vatyi tacuhva cacu añima ñu. \c 11 \p \v 1 Cuñí vatyi cunyicon ndo cuhva nyacuví. Tari mai nyiquén cuhva nyacuví ra Cristo. \s1 Yoso caa coo ñusɨhɨ nu ndu ɨɨ́n ri yo \p \v 2 Yañi, sɨɨ xaan cuñí vatyi tyicuan ri nɨcohón iñi ndo chii. Ta quichahá ndo cha sañahí chi ndo. \v 3 Soco cuñí tyi coto ndo vatyi ra Cristo cuví xiñi noo noo rayɨɨ, ta rayɨɨ cuví xiñi ñasɨhɨ ra, tari Nyoo cuví ra xiñi ra Cristo. \v 4 Tatu noo rayɨɨ, nyasɨ́ xiñi ra ta chicán tahvi ra o cahán ra tuhun cha chahá Nyoo chi ra, tɨcahan nuu chahá ra chi ra cuví xiñi ra. \v 5 Soco tatu noo ñaha sɨhɨ ña chasɨ́ ña xiñi ña cuhva cha chicán tahvi ña, o cuhva cha cahán ña tuhun cha chahá Nyoo chi ña, tari cha satya̱ ndɨɨ xiñi ña cuví cuan. Ta tɨcahan nuu chahá ña chi ra cuví xiñi ña. \v 6 Tatu noo ñaha sɨhɨ ña chasɨ́ ña xiñi ña, vaha taxin ca nacahnya ña tandɨhɨ ixi xiñi ña. O tatu cahán nuu ña cha satyá ndɨɨ ixi xiñi ña, nacasɨ ña xiñi ña. \v 7 Ña tahán chi casɨ rayɨɨ xiñi ra. Vatyi cuhva caá Nyoo caa ra, vatyi nyacá ñaha ra chi ñasɨhɨ ra, tari nyacá ñaha Nyoo chi ra. Soco noo ñaha sɨhɨ chahá ña cha cunyaca ñaha yɨɨ ña chi ña. \v 8 Vatyi quɨvɨ savaha̱ Nyoo chi rayɨɨ, ña savaha̱ ra chi ra chihin yɨquɨ naha ñaha sɨhɨ. Soco chihin yɨquɨ naha rayɨɨ savaha̱ Nyoo chi ñaha sɨhɨ. \v 9 Ta cha catyi rayɨɨ, ta chino̱ ñaha sɨhɨ. \v 10 Yucuan chaha ñusɨhɨ cuñí chi cunyasɨ xiñi ñu. Vatyi ican cuan cuví noo seña vatyi nyacá ñaha yɨɨ ñu chi ñu. Ta cha cuenda cha vaha chi ángel cuví. \v 11 Soco tyaa̱ maa Nyoo cuhva vatyi chiñuhú rayɨɨ chi ñusɨhɨ. Ta chiñuhú ñusɨhɨ chi rayɨɨ. \v 12 Vatyi ndicha ñaha sɨhɨ chino̱ ña chihin yɨquɨ naha rayɨɨ, tari quɨvɨ cha sacacu̱ ra chi ña cuví cuan. Soco nya cua nya quɨvɨ cuan ta maa ña quichaha sacacu ña chi rayɨɨ. Ta nya cua nya vityin ñusɨhɨ ta rayɨɨ maa Nyoo chaha̱ cha coo nɨ nduvi tahan ñu. \p \v 13 Nye̱he maa ndo. ¿Atu vaha quetuví cha ña nyasɨ́ xiñi ñusɨhɨ ta chicán tahvi ñu chichi vehe ñuhu? \v 14 Vatyi cha chitó ndo vatyi tɨcahan nuu cuvi chi rayɨɨ tatu nañí xiñi ra. \v 15 Soco ñusɨhɨ, vaha cha cunañí xiñi ñu vatyi Nyoo chahá ra ixi nañi chi ñu vatyi casɨ chi xiñi ñu. \v 16 Soco tatu yóó cha cuñí cuví yuhu cha catyi tuhun ihya, cuñí chi coto ndo vatyi ni nyuhu ta ni vehe ñuhu Nyoo, ñahri inga costumbre iyó chi ndi. \s1 Nu sañahá ra Pablo chi ñu vatyi ña vaha cuhva chachí ñu Santa Cena \p \v 17 Yañi, nonga tuhun cuacatyi chi ndo. Vatyi ña sɨɨ cuñí chihin ndo, vatyi ndu ɨɨ́n ri ndo, soco ña chahá chi cha vaha chi ndo. Ta satɨvɨ́ chi chi ndo. \v 18 Ta cuaha xaan ñáyɨvɨ nacatyí chii vatyi cuhva cha ndu ɨɨ́n ri ndo cha cuacoo culto, iyó ndo cha tavá sɨɨn ndo chi ndo. Ta suhva ri chinó iñi, ta suhva ña chinó tucu iñi. Soco vasɨ ndicha. \v 19 Vasɨ cuñí chi coo tɨsɨhɨ nu nyicú ndo tacuhva coto yo nya ndo ndicha cha yɨhɨ́ cuenda Nyoo. \v 20 Soco tatu tyicuan caa iyó tɨsɨhɨ nu nyicú ndo, ñima Santa Cena chachí ndo cuví cuan. \v 21 Vatyi cuhva cha cuacachi ndo, chachí ri ndo cha nyisó ndo. Ta ña nyatú ndo nya ndu ɨɨ́n ri tahan ndo. Ta yɨhɨ́ ndo cuaha chachí ndo. Ta chiñí ndo chihin vinu. Ta yɨhɨ́ ndo ña ñihí ndɨhɨ ndo cha cachi ndo. \v 22 ¿Atu ñahri vehe ndo cachi ndo ta coho ndo? Vatyi cha nyacuví ndo tyehe caa, ña cuñi nyehé ndo vehe ñuhu Nyoo cuví cuan. Ta chahá ndo tɨcahán nuu chi ñu ñahri maa iyó chi. ¿Atu tahán chi catyí chi ndo vatyi vaha cuhva nyacuví ndo, cuñi maa ndo? Ña tahán chi tyi ñahri noo cha cachi caa nyacuví ndo. \s1 Ra Pablo chahá ra tuhun chi ñu, ñáá tuhun quehén ñu Santa Cena \r (Mt. 26.26-29; Mr. 14.22-25; Lc. 22.14-20) \p \v 23 Vatyi yuhu suri maa Sutu Mañi yo sañaha tuhun ihya chii. Ta suri maa tuhun ihya sañahi chi ndo. Cha cuaa cha nɨ cumañi ca cuhva cuenda ra Judas chi Sutu Mañi yo chi ra xaan iñí chi ra, ra Jesús quehe̱n ra noo pan. \v 24 Ta cha yaha̱ nacuhva̱ ra tyahvi nyoo chi Nyoo ta tahvi̱ sava ra. Ta catyí ra: “Ca̱chi ndo. Vatyi tari coño ñuhi cuví pan ihya. Ta cha catyi ndo ta cucúvi yuhu. Sa̱cuvi ndo tyehe caa vatyi nɨcohon iñi ndo chii”, catyí ra Jesús. \v 25 Ta cha yaha̱ cha cacuxiñi ra ta quehe̱n ra Jesús copa ta catyi̱ ra: “Chihin copa vinu ihya natyihí tahan Nyoo tuhun chaa chihin ndo vityin. Vatyi vinu cha yɨhɨ́ chichi copa ihya, nɨñi cuvi. Tahan ri cuacoho ndo, co̱ho ndo cha cuenda cha nɨcohón iñi ndo chii”, catyi̱ ra Jesús cha cuaa cuan. \v 26 Ta tahan ri cha ndu ɨɨ́n ri yo ta chachí yo pan ta chihí yo vinu sacotó yo chi ñáyɨvɨ vatyi cha catyi cuatyi yo chihi̱ Sutu Mañi yo. Ta tyicuan caa sacotó yo chi ñáyɨvɨ nyacua nya quɨvɨ quichi tucu ra. \s1 Ra Pablo chahá ra tuhun chi yo yoso caa sacoó yo Santa Cena \p \v 27 Tatu chachí yo pan ta chihí yo vinu noo cuhvá cha ña chitahán iñi Nyoo, chicoó cuatyi yo. Vatyi ña sahá yo ñáyɨvɨ coño ñuhu ta nɨñɨ ra Cristo. \v 28 Yucuan chaha cuñí chi sahá yo cuenda tatu vaha cuahán yo chihin Nyoo cha nɨ ri ca cha cumañi cachi yo pan ta coho yo vinu. \v 29 Vatyi tatu chachí yo ta chihí yo chihin cha ña sahá yo cuenda ñáá tuhun chihi ra Cristo, Nyoo cutachi tuñi ra chi yo. \v 30 Yucuan chaha cuaha xaan nyoho cuhví ndo, ta ñahri vaha fuerza ndo. Ta yɨhɨ́ ndo cha chihi̱ ndo. \v 31 Soco tatu sahá vaha yo cuenda chi yo, Sutu Mañi yo ma tachi tuñi ra chi yo. \v 32 Soco tatu Sutu Mañi yo ta tachi tuñi ra chi yo tyicuan caa, vatyi tacuhva ma cunaa yo chihin ñáyɨvɨ iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. \p \v 33 Ta tyicuan caa nyoho yañi, tatu cuandu ɨɨn ri ndo cha cuacoo Santa Cena, cua̱tu ndo chi noo noo tahan ndo ta ca̱chi ndo ta co̱ho ndo ɨɨn ri. \v 34 Soco tatu nya noo nyoho chisocó ndo, cachi ndo nya vehe ndo tacuhva cha ma tachi tuñi Nyoo chi ndo. \p Ta inga tuhun cusandaa mai quɨvɨ cha quichi nyehi nu nyicu ndo. \c 12 \s1 Cha vaha cha chahá Tatyi Ii Nyoo chi yo \p \v 1 Yañi, cuñí vatyi coto ndo ñáá ndɨhɨ cha vaha cha chahá Tatyi Ii Nyoo chi noo noo yo. \p \v 2 Chitó ndo vatyi quɨvɨ cha ña ñoho̱ nuu ndo chi Nyoo, chaha̱ ndo chi ndo cha cunyaca ñaha xitohyo cha ña cuví cahan. \v 3 Yucuan chaha cuñí tyi coto ndo vatyi tatu noo ra catyí tyi ña vaha ra Jesús, ñima Tatyi Ii Nyoo yɨhɨ́ chi ra. Soco tatu noo ra cha catyí tyi ra Cristo cuví Sutu Mañi yo, Tatyi Ii Nyoo yɨhɨ́ chi ra. \p \v 4 Sɨɨn sɨɨn cha vaha naquehén noo noo yo, soco maa Tatyi Ii Nyoo ican chahá. \v 5 Sɨɨn sɨɨn cuhva sahá tyiño yo soco tyiño nuu noo ri maa Sutu Mañi yo sacuví yo. \v 6 Sɨɨn sɨɨn tunyee iñi chaha̱ ra chi noo noo yo. Soco noo ri maa Nyoo cuví ra chotyiñó chi tandɨhɨ yo. \v 7 Chi noo noo yo chaha̱ ra tunyee iñi Tatyi Ii ra, tacuhva tyi tyinyeé yo chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda ra. \v 8 Chi suhva ñu chaha̱ Tatyi Ii Nyoo vatyi cahán ñu chihin cha chiñi tuñi maa ra. Ta chi inga ñu chahá ra cha nacoto ñu ta cahan ñu tuhun cha sacotó Nyoo chi ñu. \v 9 Ta chi inga ñu chaha̱ ra cha chinó vavaha iñi ñu chi ra. Ta suri maa Tatyi Ii ra chaha̱ ra tunyee iñi chi inga ñu vatyi cuví sanduvaha ñu chi ñu cuhví. \v 10 Ta chi inga ñu chaha̱ ra tunyee iñi vatyi cuví sacuvi ñu milagru. Ta inga ñu chahá cuenda ñu tuhun cahán Nyoo. Ta chi inga ñu chaha̱ ra vatyi cuví cohon nuu ñu Tatyi Ii Nyoo ta tatyi ña vaha. Ta chi inga ñu chaha̱ ra tunyee iñi ra vatyi cuví cahan ñu inga sahan cha ña chitó ñu. Ta chi inga ñu chaha̱ ra tunyee iñi vatyi cuví nacoto ñu ta nacatyí ñu inga sahan cha cahán tahan ñu. \v 11 Soco tandɨhɨ tuhun ihya, noo ri maa Tatyi Ii Nyoo chahá. Soco sɨɨn sɨɨn cuhva chahá ra chi noo noo yo, yoso cuhva cuñí maa ra. \s1 Chichi cha tandɨhɨ yo ta nduví yo noo ri coño ñuhu ra Cristo \p \v 12 Ra Cristo cuví ra tari noo coño ñuhu. Vatyi cuaha cha nyaá chi coño ñuhu. Nyaá xiñi. Nyaá ndaha. Nyaá chaha. Ta chichi cha tandɨhɨ cuan nanduví chi noo ri coño ñuhu. \v 13 Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ yo, an cuví yo ñu Israel, o ñu Grecia, o ñu iyó chitoho, o ñu yori chitoho, condutya̱ yo vatyi cuvi yo noo ri coño ñuhu cuenda ra Cristo. Vatyi noo ri maa Tatyi Ii ra chahá ra tyi quɨhɨ́ chi tandɨhɨ yo. \p \v 14 Noo coño ñuhu cuaha xaan cuenda yɨhɨ́ tahan. Ñima minoo ri cuenda. \v 15 Tyehe ta cuví cahan chaha yo ta catyí chi: “Yuhu ñima coño ñuhu cuví vatyi ñima ndaha cuví.” Ñima vatyi catyí chi tyicuan caa ta ñima coño ñuhu cuví chi. \v 16 O tyehe ta cuví cahan soho yo ta catyí chi: “Yuhu ñima coño ñuhu cuví vatyi ñima chɨtɨ nuu cuví.” Ñima tyi catyí chi tyicuan caa ta cusandɨhɨ chi cha cuví chi coño ñuhu. \v 17 Tyehe ta tandɨhɨ coño ñuhu yo cuví chɨtɨ nuu yo, yoso caa cuví cuɨñɨ yo. O tyehe ta tandɨhɨ coño ñuhu yo cuví soho yo, yoso caa cuví tahñi yo. \v 18 Soco Nyoo tyaa̱ ra noo noo cuan nu cuñí maa ra. \v 19 Tatu ɨɨn cahnu ri caa coño ñuhu yo, ñima coño ñuhu cuví. Ta ña vaha quetuví. \v 20 Soco vasɨ cuaha cha nyaá chi yo, vaha quetuví vatyi nyaá tandɨhɨ cha cuví coño ñuhu chi yo. \p \v 21 Tyehe ta cuví cahan chɨtɨ nuu yo, ñahri ityi iyó chi chi cha catyí chi chi ndaha yo: “Ña chiñuhú yoho chii.” Ta ni xiñi yo ta ñahri ityi iyó chi chi cha catyí chi chi chaha yo: “Ña chiñuhú yoho chii.” \v 22 Ña vaha cha catyí chi tyicuan caa. Vatyi vasɨ luhlu ri noo coño ñuhu yo cha cuñí maa yo tyi ña chiñuhú chi yo, ican cuan cuví cha chiñuhú ca chi yo. \v 23 Ta nu cuñí vaha yo, ican cuan sacuihnó vaha ca yo. Ta nu cuñí maa yo tyi ña tyaquɨ, ican cuan sacuvií ca yo. \v 24 Ta nu tyaquɨ ca, ña cuñí chi sacuvii yo. Soco maa Nyoo sandu ɨɨ̱n ri ra coño ñuhu yo, tacuhva vatyi nu cuñí maa yo tyi ña tyaquɨ, sacahnú ca yo. \v 25 Tacuhva cha ma cusɨɨn coño ñuhu, tahan tahan chi cuñí chi quɨhɨ iñi chi cha catyi inga tahan chi. \v 26 Tatu suhva coño ñuhu yo nyehé chi tɨndoho, tandɨhɨ ri chi nyehé, ñima noo ri chi. Ta tatu suhva chi cusɨɨ cuñi chi, tandɨhɨ ri chi ta cusɨɨ cuñi chi, ñima noo ri chi. \p \v 27 Ta maa yo cuví yo coño ñuhu ra Cristo. Ta suhva suhva coño ñuhu ra cuví noo noo yo. \v 28 Ta Nyoo cuatyaa ra chi noo noo yo vehe ñuhu tacuhva tyinyeé yo chi tahan yo. Cha xihna ca cuatyaa ra chi ra apóstol. Cha cu uvi, chi ra profeta, o ra cachahá cuenda tuhun cahán Nyoo cuví cuan. Ta cha cu uñi, chi ra casañahá. Ta yaha cuan, ra cha casacuví milagru, ta ra cha casanduvahá chi ñu cuhví, ta ra cha catyinyeé chi ñáyɨvɨ, ta ra casahacuendá vehe ñuhu, ta ra cha cacahán inga sahan cha ña chitó ra. \v 29 Ña tandɨhɨ yo cuví yo apóstol. Ña tandɨhɨ yo cuví yo noo profeta. Ña tandɨhɨ yo cuví yo ra sañaha. Ña tandɨhɨ yo sacuví yo milagru. \v 30 Ña tandɨhɨ yo chahá Nyoo vatyi sanduvahá yo ñu cuhví. Ña tandɨhɨ yo cahán yo inga sahan cha ña chitó yo. Ña tandɨhɨ yo cuví nacoto yo ta nacatyi yo ñáá cha cuñí chi catyí noo cha cahán yo chihin inga sahan. \v 31 Ta ndu̱cu ndo cuhva na̱quehen ndo cha vaha ca cha chahá Nyoo. Soco cuasañahi noo ityi cha vaha ca chi ndo. \c 13 \s1 Chahá ra Pablo tuhun chi yo yoso caa tahán chi cha cuñí yo chi ñáyɨvɨ \p \v 1 Tatu yuhu ta cuví cahin cuaha ri nuu sahan iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya, ta cuví cahan tiqui sahan ángel ñandɨhɨ, soco tatu ñahri cha cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, cuví tari noo tambu cha nañí ri maa o noo caa cha chacú ndaxin ri maa. \v 2 Tatu cuví cuhva cuende tuhun cahan Nyoo, o tatu cutuñí iñi tandɨhɨ tuhun xehe ca, ta chité tandɨhɨ, ta ña cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ñahri maa tuhun. Tatu chinó vavaha iñi chi Nyoo nyacua cuví catyi chi ra na tohon ra noo yucu cuan ta natyaa ra inga ityi, ta sacuví ra cha chiquén, soco tatu ña cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ñahri ra cuví. \v 3 O tatu cuhve tandɨhɨ cha iyó chii chi ñu ndahvi, ta nyacua cuhva cuende ñayɨvi̱ tyi cayu coño ñuhi, soco tatu ña cuñí chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ñahri maa tuhun. \p \v 4 Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ña ihñi tɨsɨhɨ yo. Vaha ñáyɨvɨ cuví yo. Ña nyiyó iñi yo cha chahá Nyoo chi inga ñu, ña cahnu sahá yo chi yo, ta ña yaá yo. \v 5 Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ña quiñi iyó yo. Ña nanducú yo maa ri cha vaha chi maa yo. Ña cuxaán yo. Ña ndoó tɨsɨhɨ añima yo. \v 6 Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, ña cusɨɨ cuñí yo ñáá ndɨhɨ cha ña vaha sacuví ñáyɨvɨ. Soco cusɨɨ cuñi yo cuenda cha vaha ta cha ndicha. \v 7 Tatu cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ, cunyeé yo nyehe yo tɨndoho sahá ñáyɨvɨ. Chinó iñi yo tyi cusacuvi ñu cha vaha. Nyatú yo cha nasama ñu cuhva iyó ñu. Chihin cha cama iñi yo ta cunyee yo tandɨhɨ. \p \v 8 Cha cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ ma ndɨhɨ maa, soco coo quɨvɨ cha ma coo ca tuhun cha sahá yo profetizar. Ta ma cahan ca yo inga sahan cha ña chitó yo, ta tandɨhɨ tuhun cha chitó xaan yo cundɨhɨ. \v 9 Vityin chiin ri chitó yo ta chiin ri sahá yo profetizar. \v 10 Soco quɨvɨ quichi ra Cristo, cunduvaha tandɨhɨ ta cucoto yo tandɨhɨ, ta cundɨhɨ tuhun cha chitó yo chiin ri. \p \v 11 Quɨvɨ cu luhli̱ cahi̱n ta chica̱ xiñi tari ra cuatyaa. Soco quɨvɨ chahni̱ sandoi̱ cha nyacuvi̱ tari ra cuatyaa. \v 12 Ta tyicuan caa tucu, cuví yo tari ra cuatyaa vityin. Tari cha nyehé yo nu ino cha ña ndichin vaha. Soco quɨvɨ quichi ra Cristo ta cunyehe vaha yo chihin nuu yo chi ra. Chiin ri chitó yo cha vityin. Soco quɨvɨ cuan tandɨhɨ cuii ta cucoto yo, tari ñohó nuu Nyoo chi yo. \v 13 Iyó uñi tahan cha ma ndɨhɨ maa: cha chinó iñi yo chi Nyoo, cha cuatu yo cha ñihí yo cha cuenda ra Cristo, ta cha cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Soco chichi cha nɨnduñi tahan cuan, cha chiñuhú ca chi yo, cha cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. \c 14 \s1 Nu sañahá ra Pablo yoso caa cahán yo inga sahan cha ña chitó yo \p \v 1 Na sañihi yo cuñí yo chi Nyoo ta chi ñáyɨvɨ. Ta na nducu yo cuhva naquehen yo tunyee iñi cha chahá Tatyi Ii Nyoo chi yo. Na nducu xihna yo cha cuhva cuenda yo tuhun cahán Nyoo, o sahá yo profetizar cuví cuan. \v 2 Vatyi tatu cahán yo inga sahan cha ña chitó yo, cahán yo soco chihin Nyoo. Ñima chihin ñáyɨvɨ. Vatyi ni noo ñu ta ña cutuñí iñi ñu. Vatyi tuhun xehe cuví tuhun cha cahán yo cha cuenda Tatyi Ii Nyoo. \v 3 Soco tatu sahá yo profetizar, cutuñí iñi ñu. Ta chahnu ca ñu chihin tuhun Nyoo. Ta tyicuan caa sandunɨɨ́ yo ta sandunyeé ca yo iñi ñáyɨvɨ. \v 4 Tatu cahán yo inga sahan cha ña chitó yo, maa ri maa yo ndunyeé yo. Soco tatu sahá yo profetizar, ndunyeé cuñi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. \p \v 5 Yuhu cuñí vatyi tandɨhɨ ndo cahán ndo inga sahan cha ña chitó ndo. Soco vaha ca cha saha ndo profetizar. Vatyi tyinyeé ca chi chi ñu nyicú vehe ñuhu ta ñima ca cha cahán yo inga sahan. Soco tatu noo ndo cuví nacoto ndo ñáá tuhun cahán noo tahan ndo chihin inga sahan, na̱catyi ndo. Tyicuan ta cuví tyinyee chi chi tandɨhɨ ndo. \v 6 Yucuan chaha yañi, tatu yuhu ta chai nu nyicu ndo, ta cahín inga sahan, ña tyinyeé chi chi ndo. Soco tatu cahín noo cha sanyehe̱ Nyoo chii, o noo cha sacoto̱ ra chii, o noo profesia, o noo cha sañahi chi ndo, tyinyeé chi chi tandɨhɨ cuii maa ndo. \p \v 7 Tatu tɨvɨ́ yo noo cutu, o sacuacu yo noo guitarra ta ña quita vaha ndusu cuan sahá yo, ma coto yo ñáá yaa cuví. \v 8 Ta tatu nu iyó cuatyi ta ña tyacú vaha trompeta, yori coto ñáá cuhva tahán chi cañi tahan ra. \v 9 Ta tyicuan caa yoó, tatu cahán yo inga sahan cha ña cutuñí iñi ñáyɨvɨ, ma coto ñu ñáá tuhun cahán yo. Tari cha cuví yuhu ri maa yo cuví cuan. \v 10 Cuaha xaan nuu sahan iyó ñayɨvɨ̱ ihya. Ta noo noo nuu sahan ta iyó iyó ri cha cuñí chi catyí. \v 11 Soco tatu ña cutuñí iñi sahan cha cahán inga ñáyɨvɨ chihin, ma cuvi ndatuhin chihin ñu. Ta nɨ ri maa ñu ma cuvi ndatuhun ñu chihin yuhu. Cuví ñu tari ñu inga ñuu cha cuende. \v 12 Yucuan chaha nyoho cha cuñí xaan ndo naquehén ndo tunyee iñi cha chahá Tatyi Ii Nyoo, ndu̱cu ndo noo tunyee iñi cha vaha ca cutyinyee chi ñáyɨvɨ vehe ñuhu. \p \v 13 Yucuan chaha nyoho cha cahán ndo inga sahan, ca̱can ndo chi Nyoo vatyi cuvi nacoto ndo ta nacatyi ndo chi tahan ndo. \v 14 Vatyi tatu nacuatí chi Nyoo chihin noo sahan cha ña cutuñi iñi, espíritu mai cha yɨhɨ́ chichi coño ñuhi ican nacuatu soco cha chiñi tuñi xiñi ña cutuñí iñi chi. \v 15 Yucuan chaha cuñí chi ca̱can tahvi chi Nyoo chihin inga sahan. Soco cuñí tucu chi cha ca̱can tahvi chi ra chihin sahan cha cutuñí iñi. Ta cuñí tucu chi cha cate chihin sahan cha ña cutuñí iñi, Soco cuñí tucu chi cha cate chihin sahan cha cutuñí iñi yo ñandɨhɨ. \v 16 Vatyi tatu maa maa ri chihin sahan cha chahá Tatyi Ii Nyoo chuun, sacahnún chi ra, ma cutuñi iñi ñáyɨvɨ cha ña chitó ñáá cha cuví cuan. Ta ma cuvi sacahnu ñu Nyoo chuhun. \v 17 Vasɨ vaha tuhun cahún, cuhva cha nacuhvón tyahvi nyoo chi Nyoo tyicuan caa, soco ña tyinyeé chi chi inga ñáyɨvɨ vatyi ña cutuñí iñi ñu tuhun cahún. \v 18 Soco yuhu nacuhvé tyahvi nyoo chi Nyoo vatyi cuaha ca chaha cahin inga sahan ta ñima ca tandɨhɨ nyoho. \v 19 Soco chichi vehe ñuhu tahan ca iñi cahín vasɨ ohon tahan tuhun cha cutuñi iñi ndo vatyi sañahi chi inga ndo, ta ñima ca cha cahín uchi mil tuhun cha ña cutuñí iñi ndo. \p \v 20 Chahnu cuhva ca̱ca xiñi ndo, yañi. Ta ma lee xaan cuhva caca xiñi ndo. Soco lee cuhva cunyacuvi ndo. Vatyi cha lee ña nyacuví chi cha quiñi caa. \v 21 Catyí Nyoo nu libru ley ra tyehe caa: “Cucahin chihin ñáyɨvɨ ihya chihin yuhu ñáyɨvɨ inga ñuu ta chihin inga sahan. Cha ña cutuñí iñi ñu. Soco nɨ ri tyicuan caa ta ma quichaha ñu chii”, catyí Sutu Mañi yo. \v 22 Yucuan chaha tuhun cha cahán yo inga sahan cuví chi tari noo seña chi ñu cha ña chino iñi tuhun ra Cristo. Soco tuhun cha sahá yo profetizar, cuví chi cuenda ñu cha chinó iñi chi ra. \v 23 Vatyi tatu ndu ɨɨ́n ri ndo, ta tandɨhɨ ndo cahán ndo inga sahan ta quɨhvɨ́ noo ñu cha ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo, cucatyi ñu tyi ña vaha cuñí xiñi ndo. \v 24 Soco tatu tandɨhɨ ndo sahá ndo profetizar, ta quɨhvɨ́ noo ñu cha ña yɨhɨ́ cuenda Nyoo, o noo ñu ña cutuñí vaha iñi tuhun Nyoo, coto ñu tyi iyó cuatyi ñu cha cuenda tyi cutuñí iñi ñu cha cahán ndo. \v 25 Ta tandɨhɨ cha caa chichi añima ñu cunacoto ñu. Ta nicuiñi chɨtɨ ñu ta sacahnu ñu chi Nyoo. Ta catyi ñu vatyi ndicha ndicha cuii cha nyaá Nyoo chihin ndo. \s1 Yoso caa sacoó yo culto minoo cha cachi minoo cha ndaa \p \v 26 Yucuan chaha yañi, tatu cuandu ɨɨn ri yo, cui̱so noo noo yo yaa cha cata yo, o cha sañaha yo, o ñáá cha sanyehe o sacoto Nyoo chi yo, o cahan yo inga sahan, o cha nacoto yo ta nacatyi yo yoso caa cuahán tuhun inga sahan cuan. Soco tandɨhɨ ihya nacuvi chi noo cha chahá tunyee iñi maa Nyoo chi tandɨhɨ yo cha yɨhɨ́ yo cuenda ra. \v 27 Tatu cuacahan yo inga sahan nu ndu ɨɨ́n ri yo, cuñí chi cahan uvi yo o uñi ri yo, soco noo noo ri yo cahan. Ma cahan yo ɨɨn ri. Ta sɨɨn ri cuñí chi cha nacatyí noo yo tuhun cahán tahan yo. \v 28 Soco tatu yori cuví nacatyi ñáá tuhun cahán yo, vaha taxin ca ma cahan ca yo chihin inga sahan nu ndu ɨɨ́n ri yo. Ca̱han yo inga sahan soco xehe ri chihin Nyoo tacuhva cuɨñɨ ri maa yo. \v 29 Tyicuan caa tucu tatu sahá yo profetizar, ca̱han uvi yo, o uñi ri yo. Ta tandɨhɨ ca yo sa̱ha yo cuenda tatu vaha cha cahán tahan yo. \v 30 Soco tatu sacoto Nyoo ñáá noo ca tuhun chi inga ñu cha canyicú chiñi tuhun cuan. Tyicuan ta ñu cha xihna ri, cuñí chi sandɨhɨ ñu cha cahán ñu tacuhva cuvi cahan inga ñu cuan. \v 31 Ta tyicuan caa tandɨhɨ ndo cha naquehén ndo tuhun cha chahá Nyoo chi ndo cuví nacatyi noo noo ndo. Vatyi tacuhva cutuhva tandɨhɨ ca ndo ta cunɨɨ ca iñi ndo. \v 32 Ñu cha sahá profetizar cuví cuatu noo ñu nya ndɨhɨ cahán inga ñu. Vatyi noo ri Nyoo cuví ra cha nyacá ñaha chi noo noo yo. \v 33 Vatyi Nyoo cachi iyó ra ta ña iñi ndaa iñi noo nyacuví ra. \p Que̱hen ndo cuhva vaha nyacuví inga hermano nu ca ndu ɨɨn ri ra. \v 34 Ñusɨhɨ taxi ri na coo ñu. Cuñí chi quichaha ñu chi yɨɨ ñu tari catyí ley Nyoo. \v 35 Tatu ñáá cha cuñí ñu coto ñu, na ndaca tuhun ñu chi yɨɨ ñu nya vehe ñu. Vatyi ña vaha quetuví cha cahán ñusɨhɨ nu ndu ɨɨ́n ri yo. \p \v 36 Tatu sɨɨn cuhva chicá xiñi ndo, cuñí chi nɨcohón iñi ndo vatyi ñima chihin ndo quichaha̱ tuhun Nyoo. Ta ñima nyoho ri naquehén tuhun Nyoo. \v 37 Tatu nya noo ndo cuñí maa ndo vatyi profeta cuví ndo, o tatu cuñí maa ndo tyi Tatyi Ii saquehén ityi ra chi ndo, cunacoto ndo vatyi cha catyí chi ndo ihya, mandamiento Sutu Mañi yo cuví. \v 38 Soco tatu ña cuñí ndo naquehén ndo tuhun ihya, ni nyuhu ta ma naquehen ndi tuhun cahán ndo. \p \v 39 Ta tyicuan caa yañi, na nducu ndo cuhva saha ndo profetizar. Ta ma casɨ ndo cha cahán ñu inga sahan. \v 40 Soco sa̱cuvi ndo tandɨhɨ chihin cha ndaa ta chihin cha cachi. \c 15 \s1 Yoso caa nandoto̱ ra Cristo \p \v 1 Vityin yañi, cuñí vatyi nɨ̱cohon iñi ndo tuhun ra Cristo, cha sacacú chi yo, cha cahi̱n nuu ndo quɨvɨ cuan. Ta ican naquehe̱n ndo ta nɨɨ iñi ndo chinó iñi ndo. \v 2 Ta suri cha cuenda tuhun ra Cristo cacú añima ndo tatu cuahán ndo tari cuhva sañahi̱ chi ndo. Soco tatu natyihí caxiin ndo cuahan ndo, ñahri maa tuhun cha chino̱ iñi ndo chi Nyoo. \p \v 3 Cha xihna ri sacote̱ tuhun cha cutuhve̱ chi ndo. Ta sañahi̱ chi ndo vatyi ra Cristo chihi̱ ra cha catyi cuatyi yo, tari catyí nu libru Nyoo vatyi cucuvi. \v 4 Tyicuan ta chicuchi̱ ñu chi ra. Soco nu ndu uñi̱ quɨvɨ nandoto̱ ra tari catyí tucu nu libru Nyoo. \v 5 Tyicuan ta tuvi̱ ra Cristo nuu ra Pedro ta yaha̱ cuan ta nuu ndɨ uchi uvi tahan ra chicá tyiño ra. \v 6 Yaha̱ cuan ta noo chaha tuvi̱ ra nuu yaha ca ohon cientu yañi yo. Ta cuaha ca ñu cuan iyó ca ñu vityin. Soco suhva ñu cha yaha̱ chihi̱ ñu. \v 7 Yaha̱ cuan ta tuvi̱ ra nuu ra Jacobo. Yaha̱ cuan ta nuu tandɨhɨ ra apóstol. \p \v 8 Ta nu ndɨhɨ tuvi̱ tucu ra nuu yuhu, cha cuví tari noo ra cuatyaa cha cacu̱ ta ta chaa ca yoo cacu. (Vatyi ta cutuñi ca iñi tuhun Nyoo cuví cuan.) \v 9 Vatyi cha nuu tandɨhɨ ca ra apóstol cuví yuhu noo cha ñima ri tuhun. Ta ni ña nañé cha cuví apóstol vatyi chica̱ nyicon xain chi ñu ñohó cuenda Nyoo. \v 10 Soco Nyoo vaha xaan ñáyɨvɨ cuví ra chihin. Ta ñima cha caha ri saha̱ ra tumañi iñi chii cha cuví noo ra chicá tyiño ra. Ta ñihi ca sahá tyiñe ican saha inga ra. Soco ñima mai sahá tyiñe vatyi maa Nyoo nyaá chihin. Ta ican ra sacuví tandɨhɨ cuan. \v 11 Soco ñahri saha, an yuhu, an inga ra cuan. Soco tuhun cahán ndi chihin ndo, ican ihya cuvi tuhun cha chinó iñi ndo. \s1 Nu sañahá ra Pablo vatyi cha ndicha cuví vatyi cunandoto ñu ndɨyɨ \p \v 12 Tatu cahán ndi tuhun cha nandoto̱ ra Cristo mahñu ñu ndɨyɨ chihin ndo, ¿ñáá tuhun cha yɨhɨ́ ndo catyí ndo vatyi ma nandoto ñu ndɨyɨ? \v 13 Vatyi tatu ma nandoto ñu ndɨyɨ, nɨ ri ra Cristo ta ña nandoto̱ ra cuví cuan. \v 14 Tyehe ta ña nandoto̱ ra Cristo, tuhun cha cahán ndi chihin ndo ñahri maa vale. Ta nɨ ri cha chinó iñi ndo, ñahri maa tuhun. \v 15 Tatu tyehe ta ña ndicha cha sanandoto̱ Nyoo chi ra Cristo, cuví ndi noo ra cuendu tyi catyí ndi vatyi sanandoto̱ Nyoo chi ra. Ta tatu ña ndicha cha nandoto ñu ndɨyɨ, ña ndicha cha sanandoto̱ Nyoo chi ra Cristo. \v 16 Vatyi tyehe ta ma nandoto ñu ndɨyɨ, ni ri ra Cristo ta ña nandoto̱ ra. \v 17 Ta tatu ña nandoto̱ ra Cristo, ñahri maa tuhun cha chinó iñi ndo cha sandachí ra cuatyi ndo. Ta tacuhva iyó ri maa cuatyi ndo. \v 18 Ta ñu yɨhɨ́ cuenda ra ta cachihi̱ ñu, cuanaa ri maa ñu cuví cuan. \v 19 O tyehe ta ihya ri ñayɨvɨ̱ tyinyeé ra Cristo chi yo, ta ma nandoto yo quɨvɨ quichi ra, cuví yo noo ñu tondo cha nuu tandɨhɨ ca ñáyɨvɨ. \p \v 20 Soco chitó vaha yo vatyi cha ndicha cuví cha nandoto̱ ra Cristo. Ta ican ra cuví cha nandoto̱ xihna ca mahñu ñu ndɨyɨ. \v 21 Vatyi cha catyi cuatyi ra Adán ta chicoó tuhun chihi. Yucuan chaha tahán chi cúvi yo. Soco cha catyi cha nandoto̱ ra Cristo tahán chi nandoto tucu ñu yɨhɨ́ cuenda ra. \v 22 Ta tari tandɨhɨ ñáyɨvɨ chihi̱ cha cuenda ra Adán, tyicuan caa tucu cunandoto tandɨhɨ ñu cuenda ra Cristo. \v 23 Soco noo noo yo cunandoto yo quɨvɨ tahan chi chi yo. Xihna ca ra Cristo nandoto̱. Yaha cuan ta quɨvɨ quichi tucu ra inga chaha cunandoto tucu ñu yɨhɨ́ cuenda ra. \v 24 Yaha cuan ta cundɨhɨ tuhun ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya ta ma cunyaca ñaha ca ra cuví tyiño nahnu, ta tatyi ña vaha. Vatyi ra Cristo cuatinyaa ra fuerza chi ra cuan. Ta cunacuhva cuenda ra chi Nyoo Sutu ra. \v 25 Vatyi ra Cristo cunyaca ñaha ra nyacua nya quɨvɨ cuhva Nyoo cha cuvi chasaha ra chi tandɨhɨ ra xaan iñi chi ra. \v 26 Ta nya nu ndɨhɨ, cusanaa ra tuhun chihi. \v 27 Vatyi cha yaha̱ nacuhva̱ cuenda Nyoo tandɨhɨ chi ra Cristo vatyi cunyaca ñaha ra. Soco nu catyí chi vatyi tandɨhɨ natyaa Nyoo ndaha ra, cuñí chi catyí vatyi ma cunyaca ñaha ra chi maa Nyoo vatyi ican maa Nyoo natyaa tandɨhɨ cuan ndaha ra. \v 28 Soco quɨvɨ saha ganaa ra Cristo tandɨhɨ, tyicuan ta maa ra cha cuví ra Sehe Nyoo, cunacuhva cuenda ra tandɨhɨ chi Nyoo Sutu ra. Vatyi Nyoo cucuvi ra Nyoo cuenda tandɨhɨ maa cha iyó. \p \v 29 Tatu tyehe ta ña nandotó ñu chihi̱, ¿ñáá tuhun yɨhɨ́ ñu condutyá ñu tyiño nuu ñu chihi̱? \p \v 30 Ta tyicuan caa tucu mai, tatu ma nandote, ¿ñáá tuhun ndoí vaha cha ndɨ quɨvɨ nyatí tuhun chihi? \v 31 Tandɨhɨ quɨvɨ nyatí tuhun chihi. Soco ñahri caa vatyi sɨɨ́ cuñi chihin ndo. Vatyi chinó iñi ndo chi Sutu Mañi yo Jesucristo. \v 32 Ñáá ri tuhun nyehi̱ tɨndoho ñuu Éfeso tatu tyehe ta ma nandoto ca yo. Vaha taxin ca sacuvi yo tari catyí ñáyɨvɨ: “Na cachi yo, na coho yo vatyi tyaan isa cúvi yo”, catyí maa ñáyɨvɨ cha ña chitó. \p \v 33 Ma cuhva ndo cha sandavi ñaha ñu chi ndo. Vatyi iyó tucu tuhun cha catyí: “Tatu ñu tahan yo quiñi iyó ñu, cuví satɨvɨ ñu cuhva vaha cuahan yo.” \v 34 Sa̱ha ndo cuenda cuhva iyó ndo. Ta ma sacuvi ca ndo cha quiñi caa. Vatyi chihin cuhva iyó suhva ndo chité tyi ña ñohó nuu ndo chi Nyoo. Catyí chi ndo tyehe caa vatyi nacoo tɨcahan nuu nuu ndo. \s1 Nu sañahá ra Pablo yoso caa cusanandoto Nyoo chi yo quɨvɨ quichi ra Cristo \p \v 35 Soco yɨhɨ́ ndo ndacá tuhun ndo: “¿Yoso caa cunandoto ñu chihi? ¿Ñáá coño ñuhu cucuiso ñu?” \v 36 ¡Tondo xaan xiñi ndo! ¿Atu ña chitó ndo vatyi tatu tachí yo noo chɨtɨ yutun, cuñí chi cha tyahyu soo chɨtɨ cuan? Tyicuan ta cañá noo yutun. (Chihi̱ chɨtɨ cuan tacuhva na coo yutun cuan ñayɨvɨ̱.) \v 37 Vatyi cha tachí yo ñima maa tun tachí yo. Soco chɨtɨ tun, an cuví ri nuñi, o trigu, o ñáá ndɨhɨ ca chɨtɨ. \v 38 Ta cha cañá cuan Nyoo sacuví ra yoso cuhva cuñí maa ra chi noo noo cha cañá cuan. Vatyi sɨɨn sɨɨn cuhva caa noo noo nuu chɨtɨ. \v 39 Ta tyicuan caa tucu tandɨhɨ coño ñuhu, ña ɨɨn ri caá chi. Sɨɨn caa coño ñuhu ñáyɨvɨ. Sɨɨn caa coño ñuhu cuɨñɨ. Sɨɨn caa coño ñuhu saa. Sɨɨn caa coño ñuhu tiyaca. \v 40 Ta tyicuan caa tucu cha iyó andɨvɨ. Sɨɨn caa cha iyó yucuan. Ta sɨɨn caa tucu cha iyó ñuhu ñayɨvɨ̱ ihya. Ta cha iyó nya andɨvɨ tyaquɨ xaan, ta cha iyó sɨquɨ ñuhu ñayɨvɨ̱ tyaquɨ tucu cuan soco sɨɨn caa. \v 41 Cha ndichin ñanyii, ña inuu ri chihin cha ndichin yoo. Ta ña inuu ri chihin cha ndichin tiñoo. Ta tiñoo ña inuu ri chihin inga tucu tiñoo. \v 42 Ta tyicuan caa tucu tuhun cha nandoto yo. Vatyi chicuchi yo noo coño ñuhu yo cha tuhva tyahyu. Ta cunandoto yo soco chihin noo cha ma cúvi ca maa. \v 43 Chicuchi yo noo cha numi ri tyahyu. Soco cunandoto noo cha tyaquɨ. Tyihi yo noo coño ñuhu pehe chichi ñuhú. Ta cunandoto noo cha nyee. \v 44 Vatyi chicuchí yo coño ñuhu yo cuenda ñayɨvɨ̱ ihya chichi ñuhu. Ta cunandoto noo cha ñima ca cuenda ñayɨvɨ̱ ihya cuví, soco cuenda Nyoo andɨvɨ. Tatu iyó coño ñuhu yo ñayɨvɨ̱ ihya. Suri coo tucu noo cha ñima ca cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱, soco cuenda andɨvɨ. \p \v 45 Catyí tuhun Nyoo vatyi ra Adán ra cha chiyo̱ cha xihna ri, chaha̱ Nyoo ñayɨvɨ̱ coo ra. Soco ra Adán cu uvi, ra cuví Cristo, cuví ra Tatyi Ii ta chahá ra noo ñayɨvɨ̱ cha ma naa ca maa chi yo. \v 46 Yucuan chaha, cha xihna ri tahán chi coo yo chihin coño ñuhu cuatyi yo. Ta yaha cuan ta coo yo cuenda Tatyi Ii Nyoo. \v 47 Rayɨɨ cha chino̱ cha xihna ri, chihin ñuhú chino̱ ra. Ra cuenda ñuhu ñayɨvɨ̱ cuví ra. Ta rayɨɨ cu uvi cha cuví Sutu Mañi yo, ra cuenda andɨvɨ cuví ra. \v 48 Tandɨhɨ yo nyisó yo coño ñuhu cha chino̱ chihin ñuhú, tari coño ñuhu ra Adán. Ta cha cucuiso yo andɨvɨ cuví chi tari nyisó ra Cristo ra quichi̱ nya andɨvɨ. \v 49 Tari ndacú yo chi rayɨɨ, ra cha chino̱ chihin ñuhú, tyicuan caa tucu cundacu yo chi ra Cristo ra quichi nya andɨvɨ. \p \v 50 Ta cuñí catyi chi ndo yañi, vatyi coño ñuhu yo ma cuvi quɨhvɨ chi andɨvɨ nu nyacá ñaha Nyoo. Noo cha tañi tyehe ri tɨvɨ ma cuvi quɨhvɨ noo nu ña tɨvɨ́. \v 51 Soco cuñí tyi coto ndo noo tuhun xehe cha yori maa chitó. Vatyi ña tandɨhɨ yo cucúvi yo. Soco tandɨhɨ yo ta cunasama cuhva caa yo. \v 52 Ta ɨɨn yaha cuii ri, tari noo cha ndahvá nuu ri yo, nu ndɨhɨ tɨvɨ ángel trompeta. Vatyi cutɨvɨ ángel trompeta ta ñu ndɨyɨ cunandoto ñu cha ma cúvi ca maa ñu. Ta Nyoo cunasama cuhva caá ñu. \v 53 Vatyi cuñí chi tyi nasama Nyoo coño ñuhu yo chihin noo cha ma naa ca maa. \v 54 Ta quɨvɨ cuan nasama coño ñuhu yo ta quehen yo cha ma tɨvɨ maa. Cua cuvi tari catyí nu libru Nyoo tyehe caa: \q1 “Nyoo cuví chasaha ra chi tuhun chihi.” \q1 \v 55 Yoho, Tuhun Chihi, ¿nya nyaa tunyee iñi chuun vityin vatyi cahñun chi ndi? \q1 ¿Nya nyaa cha cua saha ganaun vityin, yoho Tuhun Chihi? \m \v 56 Vatyi cuatyi yo ican chahá cha cahñi tuhun chihi chi yo. Ta ley chahnu, ican cuví cha chahá fuerza chi chi. \v 57 Soco tyahví nyoo chi Nyoo, yañi. Vatyi sahá ganaa yo sɨquɨ cuan cha catyi Sutu Mañi yo Jesucristo. \p \v 58 Yucuan chaha yañi, na cuinanyaa yo chihin Nyoo chihin cha nɨɨ iñi yo. Tyicuan ri na saha tyiño yo nu tyiño Sutu Mañi yo. Vatyi tyiño sahá yo chihin Sutu Mañi yo, ñima cha sahá tyiño caha ri maa yo cuví. \c 16 \s1 Chahá ra Pablo tuhun chi ñu Corinto yoso caa tyinyee ñu chi tahan ñu cuenda Nyoo \p \v 1 Ta tuhun cha tyinyeé ndo xuhun chi ñu ndahvi, ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo. Cu̱nyacuvi ndo tari catyí chi ñu nyicú tandɨhɨ vehe ñuhu ityi Galacia. \v 2 Ma cuatu ndo nya quichi ta cuhva ndo xuhun. Soco tahan tahan nu ndɨhɨ vitya ri ta tyihi sɨɨn ndo cha tahán chi cuhva ndo chi ñu, yoso cuhva cha chahá Nyoo chi ndo. \v 3 Ta quɨvɨ cha quichi, cutachi nya ra cha cuñí maa ndo vatyi cunyaca ra xuhun cuan chihin carta chi tahan yo cha canyicú nya Jerusalén. \v 4 Ta tatu tahan tucu chi cuhin, cuhun coyo ra chihin. \s1 Yɨhɨ́ iñi ra Pablo nya ndɨhɨ nu cucahan ra tuhun ra Cristo \p \v 5 Cuhin nu nyicu ndo Corinto chiña, soco cuhun xihne ityi Macedonia. Vatyi ityi cuan cuyahi. \v 6 Ta tatu chahá chi cuhva cundoi chihin ndo nyacua nya yahá yoo vichin. Tyicuan ta cuví tyinyeé ndo chiin chii ta cuhin inga ñuu. \v 7 Ña cuñí cha ɨɨn yaha ri yahi nu nyicu ndo. Vatyi cuñí ndoi suhva quɨvɨ chihin ndo tatu Sutu Mañi yo ta cuñí ra. \v 8 Soco cunyai ñuu Éfeso ihya, nyacua nya yaha quɨvɨ cha sanducahnú ñu Israel vico Pentecostés. Tyicuan ta quichi nu nyicu ndo. \v 9 Cundoi suhva ihya vatyi vasɨ cuaha xaan ñáyɨvɨ ña cuñí nyehe ñu tuhun Nyoo, soco chahá xaan chi cuhva cahín tuhun Nyoo chihin ñáyɨvɨ ñuu ihya. \p \v 10 Tatu chaa ra Timoteo, na cunyaa ra chihin ndo. Ta vaha tyi̱ñuhu ndo chi ra. Vatyi sahá tyiño tucu maa ra cuenda Sutu Mañi yo tari mai. \v 11 Ta vaha co̱o iñi ndo nyehé ndo chi ra. Ta tyi̱nyee ndo chiin chi ra tyi quichi ra nu nyaí. Vatyi nyatí chi ra chihin inga yañi yo. \p \v 12 Ta yañi yo, ra Apolos, chacu̱ ndahvi xain nuu ra nacuhun ra chihin inga yañi yo nu nyicu ndo. Soco ña cuñí ra. Soco cuhun maa ra nacuhva chi cuhva chi ra, na. \s1 Chahá ra Pablo nocumi chi tandɨhɨ ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo ñuu Corinto \p \v 13 Sa̱ñihi ndo chinó ca iñi ndo chi Nyoo. Ta cunɨɨ iñi ndo ta nacoo vaha fuerza Nyoo chi ndo. \v 14 Tandɨhɨ cha sacuví ndo, sa̱cuvi ndo cha cuenda cha cuñí ndo chi Nyoo ta chi tahan ndo. \p \v 15 Chitó ndo yañi vatyi ñáyɨvɨ chi ra Estéfanas xihna ca ñu chinó iñi tuhun ra Cristo ityi Acaya chiña. Ta vityin sacuví ñu tyiño nuu ra hermano. \v 16 Ta catyí chi ndo vatyi sa̱ha ndo ñáyɨvɨ chi ñu cha iyó tari iyó ñu chiña, ta chi tandɨhɨ ñu cha tyinyeé ta sahá tyiño cuenda Nyoo. \v 17 Ta cusɨɨ xaan cuñi cha quichi̱ coyo ra Estéfanas ta ra Fortunato ta ra Acaico. Vatyi maa ra catyinyeé ra chi ndi. Vatyi tandɨhɨ ndo ña cuví quichi ndo vatyi cañi xaan ñuu ndo. \v 18 Soco maa ra quichi̱ coyo ra. Ta sandunyeé ca ra iñi chihin tuhun Nyoo. Tari sandunɨɨ́ ra iñi nyoho ñandɨhɨ. Ta vaha co̱o iñi ndo nyehé ndo tyiño casacuví ra. Vatyi maa ra ɨɨn ri chi Nyoo canyicón ra. \p \v 19 Ta vachí nocumi chi ndo sahá tandɨhɨ yañi yo ta tahan yo cha ndu ɨɨ́n ri ityi Asia ihya. Ta vachi tucu nocumi chi ndo sahá ra Aquila ta cu Priscila, ta ñu yɨhɨ́ cuenda Nyoo cha ndu ɨɨn ri vehe ñuhu nu cuví vehe ñu. \v 20 Vachi nocumi chi ndo sahá tandɨhɨ yañi yo, ta na̱cuhva maa ndo nocumi chi noo noo ndo nu nyicú ndo chiña. \p \v 21 Nocumi cha vachí chi ndo ihya, yuhu ra Pablo tyai̱ chihin ndahi. \p \v 22 Tatu nya ñáyɨvɨ ña cuñí chi Sutu Mañi yo Jesucristo, nacuhun ñu anyaya. Soco yuhu catyí: ¡Sutu Mañi yuhu, ña̱ha! \p \v 23 Ta nasoco Sutu Mañi yo Jesucristo chi tandɨhɨ ndo. \v 24 Ta catyí chi ndo vatyi yuhu cuñí chi tandɨhɨ ndo cha cuenda ra Cristo Jesús. Ta nacuví chi tyicuan caa.