\id LUK \h San Lucas \toc1 To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni̱ taa San Lucas, ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús \toc2 San Lucas \toc3 Lc. \mt1 To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni̱ taa San Lucas, ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús \c 1 \s1 Ña̱ yóꞌo kúú ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Lucas xíꞌín ra̱ naní Teófilo \p \v 1 Sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a ni̱ kee tata̱ nataa yíko̱ ra̱ ndidaá ña̱ ndaa̱ ni̱ kuu tein mií yó. \v 2 Ta ni̱ taa raa̱n táto̱ꞌon káa rá ió ña̱ ni̱ na̱kani na̱ ni̱ xini xíꞌín noo̱ ndidaá kúú ña̱ ni̱ sa̱ io nda̱ míí saꞌa̱, chi̱ no̱ón kúú na̱ ni̱ niꞌi̱ choon ña̱ kaneꞌe na to̱ꞌon yóꞌo kanoo na. \v 3 Ta ni̱ sa̱ nde̱ꞌí ña̱ iia̱n va̱ꞌa kíán nataa yíko̱ taꞌanii ña̱. Chi̱ kueé kueé ni̱ taó tóꞌon va̱ꞌi ndidaá kúú ña̱yuu ni̱ xini xíꞌín noo̱ ndidaá kúú ña̱ ni̱ sa̱ io nda̱ míí saꞌa̱, dá ni̱ na̱taa yíko̱i̱ ñá ko̱saa̱a̱n noo̱ mií ní, Teófilo, chi̱ kúú ní iin ta̱a ndáya̱ꞌi, \v 4 dá kanaꞌá va̱ꞌa ní sa̱ꞌá ña̱ ndaa̱, táꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ noo̱ ní. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaꞌa̱n iin ángel ndi koo, dá kaki iin ra̱ naní Juan \p \v 5 Tein kuu̱ nákaa̱ Herodes kúú rá rey chí kuendá Judea, ni̱ sa̱ io iin ta̱ duti̱ ni̱ sa̱ naní Zacarías, ta sa̱ káa̱ ra̱ tein ta̱ duti̱ kuendá Abías. Ta ñadiꞌí ra̱ ni̱ kixi tein na̱ veꞌe Aarón, ta ni̱ sa̱ naníán Elisabet. \v 6 Ta mií rá xíꞌín ñadiꞌí ra̱ ni̱ sa̱ kuu ña̱yuu ndaa̱ noo̱ Ndios, ta sa̱ seídóꞌo na ndidaá kúú choon saꞌándá ley satoꞌo yo̱ Ndios, ta ni lúꞌu̱ ko̱ ní ya̱ꞌa na noo̱án. \v 7 Tído ko̱ ta̱ꞌón de̱ꞌe na ní sá ndei, dá chi̱ Elisabet kúú iin ñáꞌa̱ daá o̱ kúu koo de̱ꞌe. Ta na̱ sa̱va̱ꞌa va kúú ndin nduú na̱. \p \v 8 Iin kuu̱ nákaa̱ Zacarías kéchóon ra ña̱ kúú choon kée duti̱ noo̱ Ndios, chi̱ mií daá ñóó kéchóon ta̱ duti̱ kuendá mií rá. \v 9 Dá ni̱ kee ta̱ duti̱ ñoó táto̱ꞌon ni̱ ka̱an ra kée ra, chi̱ ni̱ sa̱dikí ra̱ suerte, dá ni̱ kanian ña̱ Zacarías kúú ra̱ chiñóꞌo̱ du̱sa noo̱ Ndios. Dá ni̱ ku̱ꞌu ra kuaꞌa̱n ra̱ ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano satoꞌo yo̱ Ndios. \v 10 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios sata̱ véꞌe xía̱n nani nákaa̱ ra̱ chíñóꞌo̱ ra̱ du̱sa ñoó ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ñoó. \v 11 Kúú iin kuití vá ni̱ naꞌa̱ noo̱ iin ángel ni̱ kii noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios, íin na chí xoo kuáꞌa diꞌa noo̱ kéi̱ du̱sa ñoó. \v 12 Kúú ni̱ naá vá ini Zacarías tá ni̱ xini ñaá rá, ta ni̱ ndu̱káꞌano ra xiní ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ yu̱ꞌú ra̱. \v 13 Tído ni̱ kaa ángel ñoó xíꞌín rá: \p ―Zacarías, ná dáꞌa ni yu̱ꞌóo̱n, chi̱ ni̱ seídóꞌo va Ndios ña̱ ni̱ xiko̱n noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó dákáki ñadiꞌóo̱n Elisabet iin tayií lóꞌo̱, ta chinanón xi̱ Juan. \v 14 Ta ndato nakutí yoꞌó xíꞌa̱n kadii̱ ino̱n saꞌa̱ xí. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu kadii̱ iní tá ná kaki xi, \v 15 chi̱ iin ta̱a ndáya̱ꞌi nda̱ꞌo kakuu xi noo̱ Ndios. O̱ kóꞌo taꞌon xi vino, ta ni ndutá dee̱n. Ta nakutí xí xíꞌín Espíritu ii̱ Ndios nda̱ noo̱ kakaa̱ xi̱ ti̱xi naná xi̱. \v 16 Ta mií xí kedaá xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ Israel, dá nandió kuéi na noo̱ satoꞌo na̱ Ndios. \v 17 Ta sa̱ dinñóꞌó ka̱ kasaa̱ xi̱, dá kasaa̱ na̱ kúú satoꞌo yo̱. Ta kaneꞌe xi choon táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ sa̱ neꞌe Elías choon, ta koo ndeé iní xi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndeé sa̱ io ini Elías. Ta kandeé xí nandei va̱ꞌa na̱ kúú tatá xíꞌín de̱ꞌe na. Ta kandeé taꞌani xi xíꞌín na̱ saá ini, dá natiin na ña̱xintóni̱ va̱ꞌa táto̱ꞌon ki̱ꞌo kómí ña̱yuu ndaa̱ ña̱xintóni̱ va̱ꞌa noo̱ Ndios. Dión, dá kenduu xi̱ na̱ ñoo yóꞌo, dá kandei nduu na̱ natiin na na̱ kúú satoꞌo yo̱. \p \v 18 Dá ni̱ kaa Zacarías xíꞌín ángel ñoó: \p ―¿Ndí keei kandaa̱ inii̱ ña̱ dión koo? Dá chi̱ ta̱a sa̱va̱ꞌa va kúú yuꞌu̱, ta sa̱va̱ꞌa taꞌani ñadiꞌí yuꞌu̱. \p \v 19 Dá ni̱ kaa ángel ñoó xíꞌín rá: \p ―Yuꞌu̱ naní Gabriel, ta yuꞌu̱ kúú ra̱ íin noo̱ Ndios noo̱ ió na̱. Ta mií ná kúú na̱ ni̱ chi̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii kasto̱ꞌin xíꞌón sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo. \v 20 Ta viti kía̱n kando̱o ñíꞌo̱n, ta o̱ kúu ka̱ kaꞌo̱n nda̱ ná xi̱nko̱o no̱ó ni̱ kaꞌi̱n xíꞌón, chi̱ ko̱ ní xíión kandísón to̱ꞌon ni̱ kaꞌi̱n, tído miía̱n ndaa̱ xi̱nko̱o ña̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌón tá ná kasandaá kuu̱ ni̱ ka̱xi mií Ndios ―kaá na̱ xíꞌín rá. \p \v 21 Ta ndáti na̱ ñoo ñoó ña̱ keta Zacarías sata̱ véꞌe. Kúú ni̱ ka̱sáꞌá nákani ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ku̱naꞌá nákaa̱ ra̱ ini veꞌe ño̱ꞌo ñoó. \v 22 Tído tá ni̱ keta ra, kúú sa̱ ko̱ ku̱ú ka̱ va kaꞌa̱n ra̱. Dá ni̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu ñoó ña̱ ni̱ xini ra̱ iin ña̱ꞌa ndato ni̱ kee Ndios ini veꞌe ño̱ꞌo ñoó, dá chi̱ nda̱ ndáꞌa̱ óon ra kúu xíꞌo ra kuendá sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini ra̱. Ta ni̱ ka̱ndo̱o ñíꞌi̱ va ra. \p \v 23 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kee Zacarías choon kánian kee ra sa̱ꞌá ña̱ kúú rá ta̱ duti̱, dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá veꞌe ra. \v 24 Ta ni̱ ya̱ꞌa dao kuu̱ ña̱ ni̱ kuu dión, ta kúú ni̱ tu̱u va ñadiꞌí ra̱ Elisabet ñóꞌo de̱ꞌán. Ta kúú ni̱ sa̱ káa̱ tóoán veꞌán oꞌo̱n yoo̱, ta ni̱ kaaa̱n diꞌa xíꞌín miíán: \v 25 “Diꞌa ni̱ kee satoꞌi̱ Ndios xíꞌíín, chi̱ tein kuu̱ víti ni̱ naꞌa̱ na̱ ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌí, ta ni̱ di̱tá ná ña̱ kía̱n kénóo ña̱yuu yuꞌu̱.” \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ka̱sto̱ꞌon iin ángel xíꞌín María ña̱ koo iin de̱ꞌe yií na̱, ta kananí xí Jesús \p \v 26 Tá ni̱ xi̱no iño̱ yoo̱ ñóꞌo de̱ꞌe Elisabet, dá ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios ángel naní Gabriel kuaꞌa̱n na̱ iin ñoo naní Nazaret, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea, \v 27 dá koto niꞌini na iin tadiꞌí tákí, táꞌa̱n ra sa̱ ni̱ xi̱ꞌo to̱ꞌon ña̱ koo xi xíꞌín ta̱a naní José, ra̱ kúú kuendá na̱ veꞌe rey David. Ta tadiꞌí tákí ñoó naní María. \v 28 Tá ni̱ ku̱ꞌu ángel ñoó noo̱ ió María, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín xí: \p ―Ná koo va̱ꞌón. Nátaꞌan nda̱ꞌo ini Ndios xiní na̱ yo̱ꞌó, chi̱ na̱ kúú satoꞌo yo̱ kúú na̱ ió xíꞌón, ta kée na cháá ka̱ ña̱ mani̱ xíꞌón o̱ du̱ú dao ka̱ ñáꞌa̱. \p \v 29 Tá ni̱ xini xi̱ ángel ñoó, ta ni̱ seídóꞌo xi ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín xí, kúú ni̱ naá vá iní xi̱, chi̱ ko̱ kándaa̱ taꞌon ini xi̱ ndi kóni̱ kaa ndisáꞌán ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín xí. \v 30 Dá ni̱ kaa tuku na xíꞌín xí: \p ―María, ná dáꞌa ni yu̱ꞌóo̱n, chi̱ sa̱ ni̱ na̱tiión ña̱ mani̱ noo̱ Ndios. \v 31 Chi̱ viti kía̱n kañoꞌo de̱ꞌón. Ta dátu̱u noo̱o̱n iin tayií, ta chinanón xi̱ Jesús. \v 32 Ta kakuu xi iin na̱ ndáya̱ꞌi, ta kananí xí de̱ꞌe mií Ndios, na̱ kómí ndidaá choon. Ta mií Ndios, na̱ kúú satoꞌo yo̱, no̱ón kúú na̱ ki̱ꞌo choon noo̱ ndáꞌa̱ xí ña̱ kakuu xi rey, táto̱ꞌon ni̱ sa̱ kuu David, na̱ sáꞌano veꞌe xi. \v 33 Ta kaneꞌe xi choon no̱ó na̱ veꞌe Jacob, ta ni iin kuu̱ o̱ ndíꞌi ña̱ dándáki xi. \p \v 34 Dá ni̱ kaa María xíꞌín ángel ñoó: \p ―¿Ndí koo, dá xi̱nko̱o ña̱ koo dión, ta ko̱ ta̱ꞌón ta̱a ió xíꞌíi̱n? \p \v 35 Dá ni̱ kaa ángel ñoó xíꞌín xí: \p ―Mií vá na̱ kúú Espíritu ii̱ Ndios naxino̱ nímo̱n, ta nakutón xíꞌín ndée̱ mií ná. Ki̱ꞌo dión, dá niꞌo̱n de̱ꞌón. Sa̱ꞌá ño̱ó tayií ii̱ kaki ñoó kananí xí de̱ꞌe mií Ndios. \v 36 Ta dión taꞌani sa̱ ñóꞌo de̱ꞌe táꞌón naní Elisabet, va̱ꞌará na̱ sa̱va̱ꞌa kúú ná. Ta sa̱ ni̱ xi̱no iño̱ yoo̱ ñóꞌo de̱ꞌe na, va̱ꞌará sa̱ kaꞌa̱n ña̱yuu xíꞌín ná ña̱ kúú ná iin ñáꞌa̱ o̱ kóo de̱ꞌe, \v 37 chi̱ ni iin ña̱ꞌa ko̱ kía̱n kuáchi̱ noo̱ Ndios. \p \v 38 Dá ni̱ kaa María xíꞌín ná: \p ―Yuꞌu̱ kúú iin tadiꞌí kéchóon noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios. Sa̱ꞌá ño̱ó ná kee na xíꞌíín táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n ní xíꞌíín ―kaá xi̱. \p Dá ni̱ ke̱xoo ángel ñoó noo̱ xí kuaꞌa̱n na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ saꞌa̱n María veꞌe Elisabet \p \v 39 Tein kuu̱ dáá ñóó, dá ni̱ ndi̱ꞌi nda̱ꞌo ini María ni̱ kee xi kuaꞌa̱n xi̱ yukú ñóꞌó noo̱ nákaa̱ iin ñoo chí kuendá Judá. \v 40 Tá ni̱ saa̱ xi̱, ni̱ ku̱ꞌu xi veꞌe Zacarías. Dá ni̱ kaꞌa̱n xi̱ ndisáꞌán xíꞌín Elisabet. \v 41 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo Elisabet ndisáꞌán ni̱ kaꞌa̱n María xíꞌán, kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱ndita taleé ini ti̱xián. Ta kúú ni̱ na̱kutíán xíꞌín Espíritu ii̱ Ndios, \v 42 ta kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱yuꞌán: \p ―Yoꞌó kúú na̱ kémáni̱ cháá ka̱ Ndios noo̱ ndidaá na̱ ñáꞌa̱, ta kémáni̱ taꞌani na de̱ꞌe nákaa̱ ti̱són xaa̱n. \v 43 ¿Ndá yoo ví kúú yuꞌu̱ ña̱ kii naná na̱ kúú satoꞌi̱ koto niꞌini na yuꞌu̱? \v 44 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌi ni̱ kaꞌo̱n ndisáꞌán xíꞌíín, kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱ndita taleé nákaa̱ ini ti̱xii xíꞌa̱n kádii̱ iní xi̱. \v 45 Ndikáꞌán ndi kúu ví yoꞌó ña̱ ni̱ ka̱ndísón ña̱ miía̱n ndaa̱ xi̱nko̱o ña̱ ni̱ kaꞌa̱n satoꞌo yo̱ Ndios kee na xíꞌón ―kaáa̱n xíꞌín xí. \p \v 46 Dá ni̱ kaa María: \q1 Ndinoꞌo ini va yuꞌu̱ kékáꞌanoi na̱ kúú satoꞌo yo̱. \q1 \v 47 Kádii̱ nda̱ꞌo ini nío̱í sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee Ndios, na̱ dáka̱ki ñaá. \q1 \v 48 Chi̱ ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná ña̱ kúúí iin tadiꞌí kúndaꞌí kéchóon noo̱ ná. \q1 Ta viti chí noo̱ kaa ndidaá kúú ña̱yuu ña̱ ni̱ na̱tiin yuꞌu̱ ña̱ mani̱ noo̱ Ndios. \q1 \v 49 Dá chi̱ náꞌano nda̱ꞌo ña̱ꞌa kée Ndios, na̱ kómí ndidaá kúú ndée̱, xíꞌíi̱n. \q1 Ná natiin kuu̱ ná ndidaá táꞌa̱n ña̱ñóꞌó. \q1 \v 50 Daá kuití kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu yuꞌú niꞌini ñaá. \q1 \v 51 Sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa náꞌano ni̱ kee na xíꞌín ndáꞌa̱ ná. \q1 Ta ni̱ taó xóo na ta̱ ió táyíí ini, dá ná o̱ kée ra ña̱ nákani ini nío̱ rá. \q1 \v 52 Ta ni̱ di̱tá ná choon noo̱ ndaꞌá ta̱ néꞌe choon náꞌano, \q1 ta ni̱ chi̱ndaya̱ꞌi na ña̱yuu ndaꞌí ini. \q1 \v 53 Ta no̱ó na̱ ko̱ó ña̱ꞌa keí, kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa ni̱ xi̱ꞌo Ndios. \q1 Ta ndidaá na̱ kui̱ká, ko̱ó ña̱ꞌa ni̱ niꞌi̱ ná kaneꞌe na koꞌo̱n na̱. \q1 \v 54 Ta ni̱ chi̱ndeé ná na̱ ñoo Israel, na̱ kéchóon noo̱ ná, \q1 ta ni̱ ndi̱ko̱ꞌon ini Ndios ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ná, \q1 \v 55 chi̱ ki̱ꞌo dión ni̱ xi̱ꞌo na to̱ꞌon na no̱ó na̱ sáꞌano veꞌe yó, \q1 chi̱ ki̱ꞌo dión ni̱ kaa na̱ kee na xíꞌín Abraham xíꞌín ndidaá de̱ꞌe na, \q1 ta daá kuití vá kée Ndios dión xíꞌín yó. \p \v 56 Táto̱ꞌon oni̱ yoo̱ ni̱ sa̱ io María xíꞌín Elisabet, dá ni̱ kee xi kuaꞌa̱n nóꞌo̱ xi veꞌe xi. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaki de̱ꞌe Elisabet naní Juan \p \v 57 Tá ni̱ kasa̱ndaá kuu̱ kaki de̱ꞌe Elisabet, ta kúú iin tayií lóꞌo̱ ni̱ da̱kákián. \v 58 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ndéi yati xíꞌán xíꞌín na̱ kúú táꞌa̱n ña̱ káꞌano nda̱ꞌo ña̱ mani̱ ni̱ kee Ndios xíꞌán, kúú ni̱ kadii̱ dáó ini na̱ xíꞌán. \v 59 Tá ni̱ xi̱no ona̱ kuu̱ ni̱ kaki xi, dá ni̱ taꞌa̱nda̱ ñíi̱ xí táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée na̱ Israel xíꞌín de̱ꞌe na. Ta ni̱ kaꞌán ná chinaní ñaá ná Zacarías táto̱ꞌon naní tatá xi̱. \v 60 Dá ni̱ kaa naná xi̱: \p ―O̱ kánaní taꞌon xi dión. Juan va kananí xí. \p \v 61 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―¿Ndiva̱ꞌa kananí xí dión? Ta ni iin tóꞌón taꞌon na̱ veꞌón ko̱ naní kuu̱ káꞌo̱n xaa̱n. \p \v 62 Dá ni̱ ka̱sáꞌá kúu ndáꞌa̱ ná ndáto̱ꞌón ná tatá xi̱ ndi kananí xí, kóni̱ ra̱. \v 63 Dá ni̱ xika̱ ra̱ iin táꞌí yíto̱ yádí, ta noo̱ yíto̱ ñoó ni̱ taa ra kuu̱ xí. “Juan va kananí xí”, kaá ña̱ ni̱ taa ra. Ta kúú ndidaá vá ná ni̱ naá iní. \v 64 Ta kúú vitíꞌón diꞌa va ni̱ na̱kaꞌa̱n ra̱. Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá rá kékáꞌano ra Ndios. \v 65 Ta ndidaá kúú na̱ ndéi yati xíꞌín ná ñóó ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo na. Ta ndidaá na̱ ndéi noo̱ kúú yukú ñóꞌó ndíta chí kuendá Judea ni̱ ka̱sáꞌá ná ndátóꞌón ná saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ kuu. \v 66 Ta ña̱yuu ni̱ seídóꞌo ña̱ ni̱ kuu dión, ni̱ ka̱sáꞌá nákani ini na̱, ta kaá na̱: \p ―¿Ndi ku̱ú vía̱n kasandaá tayií ñoó kakuu xi? ―kaá na̱. \p Ta miía̱n ndaa̱ ndisa nákaa̱ xi̱ ti̱xi ndáꞌa̱ satoꞌo yo̱ Ndios. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ kaa Zacarías ni̱ kee Espíritu ii̱ Ndios \p \v 67 Ta kúú Zacarías, ra̱ kúú tatá xi̱, ni̱ na̱kutí xíꞌín Espíritu ii̱ Ndios. Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ sa̱ io xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ koo chí noo̱: \q1 \v 68 Na̱ káꞌano kúú satoꞌo yo̱ Ndios, na̱ ndáño̱ꞌo yóó, na̱ Israel, \q1 dá chi̱ ni̱ ka̱sáa̱ na̱ taó xóo na yó ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kini. \q1 \v 69 Chi̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ná iin na̱ kómí choon ve̱i dáka̱ki ñaá. \q1 Ta kúú ná iin na̱ veꞌe rey David, na̱ sa̱ ke̱chóon noo̱ mií Ndios tá sa̱ naꞌá, \q1 \v 70 táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ kaa Ndios kee na xíꞌín yúꞌu̱ profeta na̱ nda̱ míí saꞌa̱. \q1 \v 71 Chi̱ dáka̱ki na yó no̱ó na̱ naá xíꞌá, ta taó xóo na yó ti̱xi ndáꞌa̱ na̱ xiní uꞌu̱ ñaá. \q1 \v 72 Ta ni̱ kaꞌa̱n na̱ ña̱ kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ndidaá na̱ sáꞌano veꞌe yó. \q1 Ta ko̱ ní nándodó taꞌon na ña̱ ndato ni̱ ka̱ndo̱o na kee na xíꞌín ná, \q1 \v 73 táꞌa̱n ña̱ ni̱ ka̱ndo̱o na kee na xíꞌín Abraham, na̱ kúú ta̱ sáꞌano veꞌá. \q1 Chi̱ ni̱ ka̱ndo̱o Ndios ña̱ \q1 \v 74 taó xóo na yó ti̱xi ndáꞌa̱ na̱ xiní uꞌu̱ ñaá, \q1 dá kía̱n ni iin ña̱ꞌa ná o̱ kédaá xíꞌá ña̱ yu̱ꞌú yo̱ koni kuáchí yó noo̱ ná. \q1 \v 75 Ta koo vii yo̱, ta kee yó ña̱ ndaa̱ noo̱ mií ná ndidaá táꞌa̱n kuu̱ ni̱ saki na̱ kandei yó. \q1 \v 76 Ta yoꞌó, de̱ꞌe lóꞌo̱ miíi̱, yoꞌó kakuu iin profeta, na̱ kásto̱ꞌon xíꞌín ña̱yuu ña̱ ni̱ kaꞌa̱n mií Ndios, na̱ ió noo̱ dikó. \q1 Dá chi̱ kuió no̱ó yo̱ꞌó koꞌo̱n no̱ó na̱ kúú satoꞌo yo̱, dá kenduuo̱n iin íchi̱ ndaa̱ noo̱ ná. \q1 \v 77 Chi̱ kasto̱ꞌon yoꞌó xíꞌín na̱ ñoo Israel, dá ná kandaa̱ ini na̱ ndi kee Ndios, dá dáka̱ki ñaá ná, \q1 chi̱ ki̱ꞌo káꞌano va ini na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na. \q1 \v 78 Chi̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini Ndios saꞌa̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáa̱ na̱ chindeé ná yó, \q1 ta kíán táto̱ꞌon iin ndi̱ndii sa̱á ni̱ xi̱nko̱o too̱n noo̱ yo̱ iin ka̱ kuu̱, \q1 \v 79 dá ki̱ꞌoan ña̱ katoo̱n no̱ó ña̱yuu xíonoo íchi̱ noo̱ íin naá, xíꞌín no̱ó na̱ ñóꞌo ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kuu na̱. \q1 Ta dátoo̱a̱n noo̱ yo̱ koꞌo̱ ichí ndaa̱, dá koo va̱ꞌa ini yo̱. \p \v 80 Ta sa̱ saꞌano tayií ñoó kuaꞌa̱n xi̱. Ta sa̱ kundeé ini xi̱ xíꞌín ña̱xintóni̱ xí. Ta ni̱ sa̱ io xi̱ noo̱ kúú yukú i̱chí nda̱ no̱ó ni̱ xi̱nko̱o kuu̱ ni̱ naꞌa̱ xi̱ mií xí no̱ó na̱ Israel. \c 2 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaki Jesús \p \v 1 Ta mií tein kuu̱ dáá ñóó ni̱ saꞌanda ta̱ néꞌe choon káꞌano naní Augusto choon noo̱ ndidaá ña̱yuu dándáki ra ña̱ ná noꞌo̱ na̱ nachikodó ná kuu̱ ná noo̱ tuti ta̱a néꞌe choon ñoo no̱ó ni̱ kaki na. \v 2 Ta ña̱ yóꞌo ni̱ sa̱ kuu taꞌándá mií no̱ó ni̱ na̱chi̱kodó ña̱yuu kuu̱ ná noo̱ tuti ta̱ néꞌe choon tá nákaa̱ ta̱a naní Cirenio néꞌe ra choon chí kuendá Siria. \v 3 Sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá kúú ña̱yuu ni̱ kee na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo no̱ó ni̱ kaki na, dá nachikodó ná kuu̱ ná noo̱ tuti ta̱a néꞌe choon. \p \v 4 Dá ni̱ keta iin ta̱a naní José ñoo Nazaret, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea, kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá chí kuendá Judea noo̱ kúú ñoo no̱ó ni̱ kaki rey David, ta naníán Belén. Chi̱ kuendá na̱ veꞌe rey David kúú rá, \v 5 chi̱ kuaꞌa̱n ra̱ nachinóo ra kuu̱ rá noo̱ tuti ta̱ néꞌe choon xíꞌín María, ta ni̱ xi̱ꞌo to̱ꞌon koo xíꞌín rá. Ta sa̱ yati va kaki de̱ꞌe xi. \v 6 Ta xía̱n tein ndéi na ñoó, kúú ni̱ kasa̱ndaá va kuu̱ kaki de̱ꞌe xi. \v 7 Ta ñoó ni̱ kaki de̱ꞌe no̱ó xi̱, ta tayií kúú xí. Dá ni̱ chi̱tuú ñaá ná dáꞌo̱n. Dá ni̱ chi̱ndúꞌu̱ ñaá ná ini noo̱ sásáꞌan kíti̱, chi̱ sa̱ ni̱ chití nda̱ꞌo veꞌe noo̱ nániꞌi̱ ndée̱ ña̱yuu. \p \v 8 Ta ndéi dao ta̱a ndáka léko yati noo̱ nákaa̱ ñoo ñoó, ta ndidaá sa̱kuaá ndéi ra ndaá ra̱ léko ra̱. \v 9 Kúú iin kuití vá ni̱ naꞌa̱ noo̱ iin ángel ni̱ kii noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios noo̱ rá. Kúú ni̱ na̱yeꞌe̱ ndaa iin níí kúú noo̱ ndéi ra ni̱ kee satoꞌo yo̱. Kúú ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra. \v 10 Dá ni̱ kaa ángel ñoó xíꞌín rá: \p ―Ná dáꞌa ni yu̱ꞌú ndo̱, dá chi̱ ña̱ va̱ꞌa va kía̱n ve̱ii kasto̱ꞌin xíꞌín ndó. Ta ña̱ yóꞌo kakuu iin ña̱ dii̱ iní noo̱ ndidaá ña̱yuu. \v 11 Kuu̱ víti ni̱ kaki iin na̱ ni̱ ka̱sáa̱ dáka̱ki ña̱yuu. Ta ni̱ kaki na ñoo rey David. Na̱ yóꞌo kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, ta na̱ yóꞌo kúú satoꞌo yo̱. \v 12 Ta ki̱ꞌo diꞌa, dá kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ ndaa̱ va kía̱n ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó. Chi̱ naniꞌi̱ ndo̱ taleé yóꞌo kátuú xi̱ iin táꞌí dáꞌo̱n, ta kánduꞌu̱ xí ini noo̱ sásáꞌan kíti̱ ―kaá na̱. \p \v 13 Kúú iin kuití vá ni̱ naꞌa̱ noo̱ iin tuꞌu káꞌano ángel ni̱ kii chí induú noo̱ íin iin ka̱ ángel ñoó, ta kékáꞌano na Ndios, ta kaá na̱ diꞌa: \q1 \v 14 Ná natiin Ndios ndidaá kúú ña̱ñóꞌó nda̱ noo̱ ió na̱ induú. \q1 Ta ná kandei va̱ꞌa ña̱yuu no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, chi̱ xiní va̱ꞌa ñaá Ndios. \p \v 15 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ nana ángel kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná induú, dá ni̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan ta̱a ndáka léko ñoó: \p ―Kóꞌo̱ ñoo Belén kande̱ꞌá ña̱ ni̱ kuu, chi̱ mií na̱ kúú satoꞌo yo̱ Ndios ni̱ ka̱sto̱ꞌon xíꞌá sa̱ꞌán ―kaá ra̱. \p \v 16 Ta kúú ni̱ ndi̱ꞌi nda̱ꞌo ini ra̱ kuaꞌa̱n ra̱. Tá ni̱ saa̱ ra̱, kúú ni̱ na̱níꞌi̱ rá María xíꞌín José xíꞌín taleé ñoó kánduꞌu̱ xí ini noo̱ sásáꞌan kíti̱. \v 17 Tá ni̱ xini ra̱ xí, kúú ni̱ ka̱sáꞌá rá nákani ra xíꞌín ná táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ kaa ángel ñoó xíꞌín rá saꞌa̱ taleé ñoó. \v 18 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo ndidaá ña̱yuu ndéi ñoó ña̱ ni̱ na̱kani ta̱a ndáka léko ñoó dión, kúú ni̱ naá vá iní na̱. \v 19 Tído sa̱ ndidaá kúú vá ña̱ yóꞌo ni̱ taxi va̱ꞌa María nío̱ xí, ta daá kuití ñóꞌo ini xi̱ sa̱ꞌán. \v 20 Dá ni̱ na̱ndió kuéi ta̱a ndáka léko ñoó kuaꞌa̱n ra̱. Ta kékáꞌano ra Ndios kuaꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini ra̱ xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni̱ seídóꞌo ra. Dá chi̱ ni̱ xini ra̱ táto̱ꞌon káa rá ió ña̱ ni̱ na̱kani ángel ñoó xíꞌín rá. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ saꞌa̱n na̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano xíꞌín Jesús \p \v 21 Tá ni̱ xi̱no ona̱ kuu̱ ni̱ kaki taleé ñoó, dá ni̱ taꞌa̱nda̱ ñíi̱ xí táto̱ꞌon kée na̱ Israel. Dá ni̱ chi̱naní ná xi̱ Jesús, chi̱ ki̱ꞌo dión kananí xí kaá ángel nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kakaa̱ xi̱ ti̱xi naná xi̱. \v 22 Tá ni̱ kasa̱ndaá kuu̱ kánian koꞌo̱n na̱ nduvií ná mií ná noo̱ Ndios, táto̱ꞌon saꞌándá ley Moisés choon ña̱ kánian kee na, dá néꞌe na taleé ñoó ni̱ saa̱ na̱ ñoo Jerusalén, dá naki̱ꞌo na kuendá saꞌa̱ xí noo̱ Ndios. \v 23 Chi̱ diꞌa kaá ley satoꞌo yo̱ Ndios: “Ndidaá kúú tayií kuálí kúú no̱ó ni̱ kaki ti̱xi naná xi̱ kananí xí kakuu xi tayií kechóon sa̱va̱ꞌa noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios.” \v 24 Ta ña̱ kánian doko̱ ná noo̱ Ndios kúú uu̱ kúku̱ o uu̱ paloma táto̱ꞌon ki̱ꞌo kaá ley satoꞌo yo̱ Ndios. \p \v 25 Ta ñoo Jerusalén ñoó ni̱ sa̱ io iin ta̱a ni̱ sa̱ naní Simeón. Ta ni̱ sa̱ kuu ra iin ta̱a ndaa̱ noo̱ Ndios, ta sa̱ kee ra ña̱ kóni̱ Ndios. Ta ndáti ra kasaa̱ na̱ tandaꞌá Ndios ki̱ꞌo ta̱ndeé iní no̱ó na̱ ñoo Israel. Ta ió va Espíritu ii̱ Ndios xíꞌín rá. \v 26 Ta ni̱ ka̱sto̱ꞌon Espíritu ii̱ Ndios xíꞌín rá ña̱ o̱ ku̱ú taꞌon ra nda̱ ná koni xíꞌín noo̱ rá na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios kasaa̱ dáka̱ki ñaá. \v 27 Ta mií Espíritu ii̱ Ndios ni̱ kedaá xíꞌín rá, dá ni̱ saa̱ ra̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Ta kúú ñoó taꞌani néꞌe ñaá na̱ kúú tatá taleé naní Jesús ni̱ ka̱sáa̱ na̱, dá kee na xíꞌín xí táto̱ꞌon ki̱ꞌo saꞌándá ley Moisés choon. \v 28 Dá ni̱ tiin Simeón taleé ñoó ni̱ sa̱ neꞌe ndaa ra̱. Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá kékáꞌano ra Ndios, ta kaá ra̱: \q1 \v 29 Satoꞌo miíi̱, viti kía̱n konó ní ná kuui̱, \q1 chi̱ sa̱ ió va̱ꞌa va inii̱ viti, chi̱ sa̱ ni̱ xi̱nko̱o va to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n ní xíꞌíi̱n, \q1 \v 30 dá chi̱ sa̱ ni̱ xinii̱ xíꞌín noo̱í na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ní ni̱ ka̱sáa̱ dáka̱ki ñaá. \q1 \v 31 Ta sa̱ ni̱ ka̱sáꞌá ní náꞌa̱ ní na̱ noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu. \q1 \v 32 Ta dátoo̱n na̱ noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu ko̱ kúú na̱ Israel. \q1 Ta saꞌa̱ mií ná natiin na̱ ñoo ní, na̱ Israel, ña̱ñóꞌó. \p \v 33 Kúú ni̱ naá vá iní José xíꞌín María tá ni̱ sei̱do̱ꞌo na ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Simeón dión saꞌa̱ xí. \v 34 Dá ni̱ xika̱ ra̱ ña̱ mani̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ ná. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín naná xi̱ naní María: \p ―Kanaꞌón, chi̱ taleé yóꞌo kúú ra ni̱ ka̱sáa̱ kedaá xíꞌín na̱ Israel, dá kuaꞌa̱ ná kue̱i, ta kuaꞌa̱ ná ndakuei. Ta naꞌa̱ Ndios ña̱ ni̱ kii xi noo̱ mií ná, tído diꞌa kañóꞌó vá ñaá ña̱yuu. \v 35 Dión koo, dá ná natu̱u ña̱ nákani ini iin rá iin ña̱yuu. Tído ndaꞌí nda̱ꞌo ndoꞌo yoꞌó, chi̱ kakian táto̱ꞌon iin yúchi̱ karnee nímo̱n ―kaá ra̱ xíꞌín María. \p \v 36 Ta ñoó taꞌani ni̱ sa̱ io iin ñáꞌa̱ naní Ana. Ta ñáꞌa̱ yóꞌo sa̱ ka̱sto̱ꞌon xíꞌín ña̱yuu to̱ꞌon ni̱ na̱tiián noo̱ mií Ndios. Ta kíán de̱ꞌe ta̱a ni̱ sa̱ naní Fanuel, ra̱ kuendá na̱ veꞌe Aser. Ta kíán iin ñáꞌa̱ sa̱va̱ꞌa. Tído tá ni̱ sa̱ kíán tadiꞌí tákí, dá ni̱ ta̱rndáꞌa̱n xíꞌín yíi̱a̱n, tído usa̱ va kuia̱ ni̱ sa̱ ioa̱n xíꞌín rá, kúú ni̱ xiꞌi̱ va ra. \v 37 Sa̱ ió komi̱ díko komi̱ kuia̱ kíán ñaꞌá kuáa̱n, ta ni iin kuu̱ ko̱ ní kéxooán veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Nduú ñoó sa̱ káa̱a̱n xíno kuáchíán noo̱ Ndios, chi̱ sa̱ neꞌe ii̱a̱n, ta káꞌa̱n xíꞌín Ndios. \v 38 Ta mií hora daá ñóó ni̱ ka̱sáa̱a̱n noo̱ ndíta na̱ veꞌe Jesús. Dá ni̱ ka̱sáꞌán náki̱ꞌoán ndivéꞌe noo̱ Ndios. Ta ni̱ ka̱sáꞌán káꞌa̱n saꞌa̱ taleé ñoó xíꞌín ña̱yuu, na̱ ndáti kuu̱ taó xóo Ndios na̱ Jerusalén no̱ó ña̱ ndóꞌo nío̱ ná. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo Nazaret \p \v 39 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kee na ndidaá choon saꞌándá ley satoꞌo yo̱ Ndios, dá ni̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo Nazaret, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea. \v 40 Ta sá sáꞌano tayií ñoó, ta sá kúndakí xí, ta sá níꞌi̱ xí ña̱xintóni̱ xí kuaꞌa̱n xi̱. Ta chíndeé nda̱ꞌo ñaá Ndios. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ io Jesús uxi̱ uu̱ kuia̱ \p \v 41 Ta ndidaá kuia̱ vá sá sáꞌa̱n na̱ veꞌe xi ñoo Jerusalén kekáꞌano na víko̱ pascua. \v 42 Tá ni̱ xi̱no xi uxi̱ uu̱ kuia̱, dá ni̱ kee na ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín xí ñoo Jerusalén kekáꞌano na víko̱ ñoó, táto̱ꞌon ki̱ꞌo sá kée na. \v 43 Tá ni̱ ndiꞌi víko̱ ñoó, dá ni̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná, tído ni̱ ka̱ndo̱o va Jesús ñoo Jerusalén. Tído ko̱ ní kándaa̱ taꞌon ini José xíꞌín María ña̱ ni̱ ka̱ndo̱o xi. \v 44 Chi̱ ni̱ kaꞌán ná ña̱ ndá ndi kuu ve̱i xi xíꞌín dao ka̱ táꞌan na. Ta sa̱ iin níí vá kuu̱ ni̱ xika na. Dá ni̱ ka̱sáꞌá ná nándukú ñaá ná tein na̱ kúú táꞌan na xíꞌín na̱ ndéi yati xíꞌín ná. \v 45 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ta̱ꞌón xi̱ nániꞌi̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n na̱ ñoo Jerusalén nandukú ñaá ná. \p \v 46 Tá ni̱ xi̱no oni̱ kuu̱, dá ni̱ na̱níꞌi̱ ná xi̱ nákaa̱ xi̱ ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano, ta ió xi̱ tein ta̱ dánaꞌa̱ ley Moisés seídóꞌo xi ra̱, ta kúú ndáto̱ꞌón xí ra̱. \v 47 Ta ña̱yuu ndéi seídóꞌo ñaá ñóó, kúú ni̱ naá vá iní na̱, chi̱ ndi̱chí nda̱ꞌo xi, ta va̱ꞌa nda̱ꞌo nándió néꞌe xi ña̱ ndáto̱ꞌón ñaá ta̱a ñoó. \v 48 Tá ni̱ xini ñaá na̱ veꞌe xi, kúú ni̱ naá vá iní na̱. Dá ni̱ kaa naná xi̱ xíꞌín xí: \p ―De̱ꞌe lóꞌo̱, ¿ndiva̱ꞌa ni̱ keeón diꞌa xíꞌín nduꞌu̱? Dá chi̱ yuꞌu̱, xíꞌín tatóo̱n ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱ ndú xíonoo ndu nándukú ndú yo̱ꞌó. \p \v 49 Dá ni̱ kaa xi̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndiva̱ꞌa nándukú ní yuꞌu̱? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ní ña̱ miía̱n ndúsa̱ kánian kakaa̱i̱ keei choon tatái̱? ―kaá xi̱. \p \v 50 Tído ko̱ ní kándaa̱ taꞌon ini na̱ ndiva̱ꞌa ni̱ kaꞌa̱n xi̱ dión. \v 51 Dá ni̱ kee Jesús kuaꞌa̱n nóꞌo̱ xí xíꞌín ná ñoo Nazaret. Ta daá sa̱ seídóꞌo va xi na̱. Ta ni̱ taxi va̱ꞌa naná xi̱ ndidaá ña̱ yóꞌo ini nío̱ ná. \v 52 Ta sá níꞌi̱ Jesús cháá ka̱ ña̱xintóni̱ xí, ta sá sáꞌano dikó cháá ka̱ xi̱ kuaꞌa̱n xi̱. Ta nátaꞌan ini Ndios xiní ñaá ná, ta nátaꞌan taꞌani ini ña̱yuu xiní ñaá ná. \c 3 \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu \p \v 1 Tá ni̱ xi̱no saꞌo̱n kuia̱ dándáki ta̱a naní Tiberio César, tiempo daá ñóó nákaa̱ ta̱ naní Poncio Pilato néꞌe ra choon chí kuendá Judea, ta Herodes kúú ra̱ néꞌe choon chí kuendá Galilea, ta ñani ra̱ naní Felipe néꞌe choon chí kuendá Iturea xíꞌín Traconite, ta ra̱ naní Lisanias néꞌe choon chí kuendá Abilinia, \v 2 ta ra̱ naní Anás xíꞌín Caifás kúú ra̱ duti̱ kúú no̱ó noo̱ na̱ Israel. Dá ni̱ kaꞌa̱n Ndios xíꞌín iin ta̱a naní Juan, na̱ kúú de̱ꞌe Zacarías, noo̱ kúú yukú i̱chí. \v 3 Dá ni̱ kee Juan kuaꞌa̱n na̱ ndidaá ñoo ñóꞌo yuꞌú yu̱ta Jordán, ta sa̱ ka̱sto̱ꞌon na xíꞌín ña̱yuu ña̱ ná nandikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na, dá ná kuꞌu̱ káꞌano ini Ndios sa̱ꞌá kua̱chi na̱, dá kuu kodo̱ ndúta̱ ná. \p \v 4 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ xi̱nko̱o to̱ꞌon ni̱ taa profeta Isaías, chi̱ diꞌa kaáa̱n: \q1 Káyuꞌú iin ta̱a noo̱ kúú yukú i̱chí: \q1 “Kandei nduu ndo̱ natiin ndó satoꞌo yo̱ Ndios, \q1 ta ná konó ndó iin ichí ndaa̱ noo̱ ná. \q1 \v 5 Ndidaá noo̱ kúú táꞌi̱ ná kutí, \q1 ta ndidaá kúú yúku̱ xíꞌín koꞌondo ndundaa̱, \q1 ta ndidaá kúú íchi̱ ti̱kao̱ nduuan íchi̱ ndaa̱, \q1 ta ndidaá kúú íchi̱ noo̱ kini ndáa nduva̱ꞌan; \q1 \v 6 ta ndidaá kúú ña̱yuu koni na̱ na̱ tandaꞌá Ndios kii dáka̱ki ñaá.” \p \v 7 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ ka̱sáa̱ noo̱ nákaa̱ Juan, dá ná dákodo̱ ndúta̱ ñaá ná. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ná: \p ―Ndoꞌó, na̱ kúú tata koo̱ xaa̱n, ¿ndá yoo kaá daá xíꞌín ndoꞌó ña̱ dión oon ni ka̱ki ndó no̱ó ña̱ xído̱ ini Ndios ve̱i dándóꞌo naní nío̱ ndo̱? \v 8 Koo ini ndo̱ kee ndó ña̱ va̱ꞌa, ña̱ náꞌa̱ ña̱ miía̱n ndaa̱ ndisa ni̱ na̱ndikó iní ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ndó. Ta ná dáꞌa ni kaꞌán ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó na̱ veꞌe Abraham, sa̱ꞌá ño̱ó ka̱ki ndó. Chi̱ miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ kuu va ndee Ndios yuu̱ ndéi yóꞌo kakuuan na̱ veꞌe Abraham. \v 9 Ta kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ io nduu va hacha kaꞌandaa̱n yo̱ꞌo yíto̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií vá yíto̱ ko̱ xíꞌo kui̱ꞌi va̱ꞌa, kiróón kúú ra̱ taꞌa̱nda̱, dá ke̱e rá noo̱ kéi̱ ñóꞌo̱ ―kaá na̱. \p \v 10 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, ta kaá na̱: \p ―¿Ndí ki̱án kánian kee nduꞌu̱, tá dáá? \p \v 11 Dá ni̱ kaa Juan xíꞌín ná: \p ―Ndi ndáa ndoꞌó ió uu̱ doꞌo̱no̱, ta ki̱ꞌo ndó iian no̱ó na̱ ko̱óán noo̱. Ta ndoꞌó, na̱ ió ña̱ꞌa sásáꞌan, ta dión taꞌani kánian kee ndó. \p \v 12 Ta ni̱ ka̱sáa̱ taꞌani dao ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ kodo̱ ndúta̱ rá. Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón rá Juan: \p ―Maestro, ¿ndí ki̱án kánian kee nduꞌu̱? \p \v 13 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ná dáꞌa ni ya̱ꞌa ndó kiꞌin ya̱ꞌi cháá ka̱ ndo̱ no̱ó ña̱ kánian kiꞌin ya̱ꞌi ndó. \p \v 14 Ta ni̱ nda̱to̱ꞌón taꞌani ñaá dao soldado, ta kaá ra̱: \p ―Ta nduꞌu̱ viti, ¿ndí ki̱án kánian kee nduꞌu̱? \p Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ná dáꞌa ka̱ ni dáyu̱ꞌú ndava̱ꞌa ndó ña̱yuu ko̱ó ña̱ꞌa kée, dá niꞌi̱ ndo̱ cháá di̱ꞌón noo̱ ná, ta o̱ sa̱ chínóo ndó kua̱chi tóꞌón sata̱ ná. Nataꞌan ni ini ndo̱ xíꞌín ña̱ kúú ya̱ꞌi ndó. \p \v 15 Ta ndidaá ña̱yuu ñoó nómi̱ kíi̱ kandaa̱ ini na̱ á Juan kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, káꞌán ná nákani ini na̱. \v 16 Dá ni̱ kaa Juan diꞌa xíꞌín ndidaá ña̱yuu ñoó: \p ―Miía̱n ndaa̱ ndisa dákodo̱ ndúta̱ yuꞌu̱ ndo̱ꞌó xíꞌín ta̱kui̱í oon, tído sata̱ yúꞌu̱ ve̱i iin na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱, chi̱ ni ko̱ káni víán nakuii̱n ndei yuꞌu̱ ndaxíí yóꞌo̱ ndisa̱ ná. Ta no̱ón kúú na̱ dákodo̱ ndúta̱ ndo̱ꞌó xíꞌín na̱ kúú Espíritu ii̱ Ndios xíꞌín ñoꞌó ita̱ kéi̱. \v 17 No̱ón kúú táto̱ꞌon iin ta̱a tánee iin ña̱ꞌa ndáꞌa̱ ná dákáa na tirió noo̱ táchi̱. Ta ki̱ꞌo dión kée na, dá taó xóo na noni̱ tirió tein xe̱ꞌán. Ta nataán va̱ꞌa na tirió ini yáka̱ ná, ta chiñóꞌo̱ na̱ xeꞌe̱ ñoó xíꞌín ñóꞌo̱ kéi̱, ña̱ ni iin kuu̱ o̱ ndáꞌo̱ ―kaá na̱. \p \v 18 Ta xíꞌín to̱ꞌon yóꞌo, ta xíꞌín dao ka̱ to̱ꞌon ni̱ sa̱ kaꞌa̱n niꞌini na, ta dión sa̱ ka̱sto̱ꞌon na xíꞌín ña̱yuu sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios. \v 19 Ta ni̱ da̱náni taꞌani na rey Herodes, dá chi̱ ió ra̱ xíꞌín iin ñáꞌa̱ naní Herodías, ñá kúú ñadiꞌí ñani ra̱, ta̱ naní Felipe. Ta ni̱ da̱náni taꞌani ñaá ná saꞌa̱ ndidaá ka̱ ni ña̱ kini kée ra. \v 20 Ta noo̱ ndidaá ña̱ kini kée ra, ni̱ kee taꞌani ra iin ka̱ ña̱ kini, chi̱ ni̱ sadi ra̱ Juan veꞌe ka̱a. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sodo̱ ndúta̱ Jesús \p \v 21 Tá nákaa̱ i̱í vá Juan dákodo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu, dá ni̱ ka̱sáa̱ Jesús, kúú ni̱ sodo̱ ndúta̱ taꞌani na. Ta tein káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, kúú ni̱ nono̱ vá induú, \v 22 kúú ni̱ na̱xino̱ na̱ kúú Espíritu ii̱ Ndios sata̱ ná, ta káa na táto̱ꞌon káa iin paloma. Ta nda̱ induú tái̱ ni̱ kaꞌa̱n Ndios: \p ―Yoꞌó kúú de̱ꞌe mani̱ yuꞌu̱, ta nátaꞌan nda̱ꞌo inii̱ xiníi̱ yo̱ꞌó ―kaá na̱. \p \v 23 Ta ni̱ ka̱sáꞌá Jesús xíonoo na dánaꞌa̱ na̱ tá ió na̱ táto̱ꞌon oko̱ uxi̱ kuia̱. Ta sa̱ kaꞌán ña̱yuu ñoó ña̱ Jesús ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe José, ta José ni̱ sa̱ kúú de̱ꞌe Elí, \v 24 ta Elí ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Matat, ta Matat ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Leví, ta Leví ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Melqui, ta Melqui ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jana, ta Jana ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe José, \v 25 ta José ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Matatías, ta Matatías ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Amós, ta Amós ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Nahum, ta Nahum ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Esli, ta Esli ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Nagai, \v 26 ta Nagai ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Maat, ta Maat ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Matatías, ta Matatías ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Semei, ta Semei ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe José, ta José ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Judá, \v 27 ta Judá ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Joana, ta Joana ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Resa, ta Resa ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Zorobabel, ta Zorobabel ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Salatiel, ta Salatiel ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Neri, \v 28 ta Neri ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Melqui, ta Melqui ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Adi, ta Adi ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Cosam, ta Cosam ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Elmodam, ta Elmodam ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Er, \v 29 ta Er ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Josué, ta Josué ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Eliezer, ta Eliezer ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jorim, ta Jorim ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Matat, \v 30 ta Matat ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Leví, ta Leví ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Simeón, ta Simeón ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Judá, ta Judá ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe José, ta José ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jonán, ta Jonán ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Eliaquim, \v 31 ta Eliaquim ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Melea, ta Melea ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Mainán, ta Mainán ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Matata, ta Matata ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Natán, \v 32 ta Natán ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe David, ta David ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Isaí, ta Isaí ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Obed, ta Obed ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Booz, ta Booz ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Salmón, ta Salmón ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Naasón, \v 33 ta Naasón ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Aminadab, ta Aminadab ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Aram, ta Aram ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Esrom, ta Esrom ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Fares, ta Fares ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Judá, \v 34 ta Judá ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jacob, ta Jacob ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Isaac, ta Isaac ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Abraham, ta Abraham ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Taré, ta Taré ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Nacor, \v 35 ta Nacor ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Serug, ta Serug ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Ragau, ta Ragau ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Peleg, ta Peleg ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Heber, ta Heber ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Sala, \v 36 ta Sala ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Cainán, ta Cainán ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Arfaxad, ta Arfaxad ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Sem, ta Sem ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Noé, ta Noé ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Lamec, \v 37 ta Lamec ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Matusalén, ta Matusalén ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Enoc, ta Enoc ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jared, ta Jared ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Mahalaleel, ta Mahalaleel ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Cainán, \v 38 ta Cainán ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Enós, ta Enós ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Set, ta Set ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Adán, ta Adán ni̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Ndios. \c 4 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaꞌán ña̱ uꞌu̱ dátu̱úán Jesús \p \v 1 Kúú ni̱ na̱kutí Jesús xíꞌín Espíritu ii̱ Ndios. Dá ni̱ kana na yu̱ta Jordán ñoó kuaꞌa̱n na̱. Ta mií Espíritu ii̱ Ndios kúú na̱ ndáka ñaá kuaꞌa̱n noo̱ kúú yukú i̱chí. \v 2 Ta ñoó ni̱ sa̱ káa̱ na̱ uu̱ diko kuu̱, ta ni̱ xirndodó ñaá ña̱ uꞌu̱. Ta ni iin ña̱ꞌa taꞌon ko̱ ní seí na̱ tein kuu̱ dáá ñóó. Tá ni̱ ndiꞌi, kúú ndaꞌí nda̱ꞌo kuíko na. \v 3 Dá ni̱ kaa ña̱ uꞌu̱ xíꞌín ná: \p ―Tá miía̱n ndaa̱ ndisa de̱ꞌe Ndios kúú ní, dá kía̱n kaꞌanda ní choon no̱ó yuu̱ xaa̱n, dá ná nduuan pan kaxí ní. \p \v 4 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Diꞌa va kaá tuti ii̱ Ndios: “O̱ du̱ú ta̱ꞌón tóꞌón pan xínñóꞌó ña̱yuu keí ná, dá kataki na̱. Diꞌa to̱ꞌon Ndios taꞌani xínñóꞌó ná kueídóꞌo na, dá kataki ndisa na.” \p \v 5 Dá ni̱ kee ña̱ uꞌu̱ ndáka ñaá kuaꞌa̱n nda̱ dini̱ iin yúku̱ di̱kó. Dá ni̱ da̱náꞌa̱n ndidaá kúú ñoo ñóꞌo iin níí kúú ñayuú yóꞌo noo̱ ná. \v 6 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Ió yuꞌu̱ ña̱ ki̱ꞌoi iin níí kúú ñoo káa dándákón, xíꞌín ña̱ kui̱ká kómíán, chi̱ yuꞌu̱ ni̱ na̱tiian kañoꞌan ti̱xi ndáꞌí. Sa̱ꞌá ño̱ó ndá yoo kaꞌán mií véí ki̱ꞌoi ña̱ noo̱. \v 7 Tá ná nakuii̱n xi̱tí ní noo̱í kandaño̱ꞌo ní yuꞌu̱, dá kía̱n ndidaá kúú ña̱ káa kakuu ña̱ꞌa mií ní. \p \v 8 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Kuya̱ꞌa kuaꞌán noo̱í, ña̱ uꞌu̱, chi̱ diꞌa va kaá tuti ii̱ Ndios: “Koo ini ndo̱ kandaño̱ꞌo ndó iin tóꞌón dini̱ Ndios, na̱ kúú satoꞌo ndo̱, ta sa̱va̱ꞌa noo̱ iin tóꞌón míí ná koni kuáchí ndó.” \p \v 9 Dá ni̱ kee ña̱ uꞌu̱ ndáka ñaá kuaꞌa̱n ñoo Jerusalén. Dá ni̱ da̱káa ñaáán noo̱ dikó cháá ka̱ dini̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Tá miía̱n ndaa̱ kuiti de̱ꞌe Ndios kúú míí ní, dá kía̱n dánkao ní mií ní nda̱ yóꞌo, ta nda̱ no̱ñóꞌo̱ káa, \v 10 chi̱ diꞌa kaá tuti ii̱ Ndios: \q1 Kaꞌanda Ndios choon noo̱ ángel kéchoon noo̱ ná kasaa̱ na̱ kandaa na̱ yo̱ꞌó. \q1 \v 11 Ta kuita nduu na̱ xíꞌín ndáꞌa̱ ná natiin na yo̱ꞌó, dá kía̱n ná o̱ tárkueꞌe̱ sa̱ꞌo̱n kee yuu̱. \p \v 12 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Diꞌa taꞌani kaá tuti ii̱ Ndios: “O̱ sa̱ kórndodó ndó Ndios, na̱ kúú satoꞌo ndo̱.” \p \v 13 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ xirndodóán Jesús, dá ni̱ kuxíká tóoan noo̱ ná. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ka̱sáꞌá Jesús dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu \p \v 14 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o Jesús kuaꞌa̱n na̱ chí kuendá Galilea diꞌa. Ta ni̱ na̱kutí ná xíꞌín ndée̱ ni̱ xi̱ꞌo Espíritu ii̱ Ndios noo̱ ná. Ta iin níí kúú kuaꞌa̱n naka̱ꞌani ña̱ ndátóꞌón ña̱yuu saꞌa̱ ná. \v 15 Ta dánaꞌa̱ na̱ ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel ndidaá kúú ñoo noo̱ kásandaá na̱. Ta ndidaá ña̱yuu káꞌa̱n va̱ꞌa saꞌa̱ ná. \s1 Diꞌa ni̱ ndoꞌo Jesús tá ni̱ noꞌo̱ na̱ Nazaret, noo̱ kúú ñoo mií ná \p \v 16 Dá ni̱ ndi̱sáa̱ Jesús ñoo Nazaret no̱ó ni̱ saꞌano na. Tá ni̱ kasa̱ndaá kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel, dá ni̱ ku̱ꞌu na veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó táto̱ꞌon ki̱ꞌo sá kée na. Dá ni̱ na̱kuíi̱n ndichi na̱ kaꞌi na tuti ii̱ Ndios. \v 17 Ta ni̱ xi̱ꞌo ta̱a dándáki veꞌe ñoó tuti ni̱ taa profeta Isaías noo̱ ná. Ta ni̱ na̱ndika̱ na̱ noo̱ tuti ñoó. Dá ni̱ na̱níꞌi̱ ná noo̱ tándaa to̱ꞌon káꞌa̱n diꞌa: \q1 \v 18 Espíritu Ndios kúú na̱ ió xíꞌín yuꞌu̱, \q1 ta ni̱ xi̱ꞌo na choon noo̱ yúꞌu̱ ña̱ kasto̱ꞌin to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo xíꞌín ña̱yuu kúndaꞌí. \q1 Ta ni̱ ta̱ndaꞌá ná yuꞌu̱ ve̱ii nduva̱ꞌi ña̱yuu ko̱ó ka̱ ta̱ndeé iní noo̱, \q1 ta ve̱ii kasto̱ꞌin xíꞌín na̱ ñóꞌo ti̱xi ndáꞌa̱ ta̱ kini ña̱ niꞌi̱ ná ka̱ki na. \q1 Ta ve̱ii ki̱ꞌoi ña̱ natu̱u no̱ó na̱ ko̱ túu noo̱. \q1 Ta ve̱ii di̱táí ña̱yuu ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ dándóꞌo nío̱ ná. \q1 \v 19 Ta ve̱ii taꞌani kasto̱ꞌin xíꞌín ña̱yuu ña̱ sa̱ ni̱ xi̱nko̱o kuia̱ ni̱ chi̱kaa̱ ini satoꞌo yo̱ Ndios chindeé ñaá ná. \p \v 20 Dá ni̱ na̱kadi Jesús noo̱ tuti ñoó. Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo naa̱n no̱ó ta̱a dándáki veꞌe ñoó. Dá ni̱ sa̱ ko̱o na ió na̱. Ta kúú ndidaá vá ña̱yuu ñoó ndéꞌé káxí ñaá ndéi na. \v 21 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Kanaꞌá ndó ña̱ kuu̱ víti ni̱ xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios yóꞌo noo̱ ndidaá ní ndó. \p \v 22 Ta kúú ndidaá ña̱yuu ñoó káꞌa̱n va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús. Ta ni̱ naá vá iní na̱ xiní na̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon ndato ni̱ kaꞌa̱n na̱. Dá ni̱ kaa na̱: \p ―¿Á o̱ du̱ú de̱ꞌe José vá kúú ta̱a káa? \p \v 23 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Sa̱ náꞌá véí ña̱ diꞌa kóni̱ ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌíi̱n: “Tá miía̱n ndaa̱ kúúón ta̱a kétátá, dá kía̱n ketátá kíi̱ miíón, ná kande̱ꞌá. Chi̱ ni̱ seídóꞌo nduꞌu̱ ña̱ ni̱ keeón kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ ndato ñoo Capernaum, sa̱ꞌá ño̱ó kee taꞌánón ña̱ no̱ó nduꞌu̱, na̱ kúú na̱ ñoo miíón, ná kande̱ꞌá” ―kaá na̱. \p \v 24 Dá ni̱ kaa taꞌani Jesús: \p ―Ta miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ni iin tóꞌón taꞌon profeta ko̱ nátiin va̱ꞌa ñaá na̱ kúú na̱ ñoo mií ná. \v 25 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ni̱ sa̱ ndei nda̱ꞌo na̱ kuáa̱n Israel tá tiempo profeta Elías. Ta tiempo daá ko̱ ní kóon dai̱ oni̱ kuia̱ dao, ta de̱én nda̱ꞌo ni̱ sa̱ io tama̱ iin níí kúú no̱ñóꞌo̱. \v 26 Tído ko̱ ní tándaꞌá taꞌon Ndios Elías ña̱ koꞌo̱n na̱ chindeé ná ni iin tóꞌón na̱ kuáa̱n ndéi Israel. Diꞌa ni̱ chi̱ndaꞌá ñaá ná ni̱ saꞌa̱n na̱ ni̱ chi̱ndeé ná iin ñá kuáa̱n ió ñoo naní Sarepta, ña̱ nákaa̱ yati noo̱ nákaa̱ ñoo káꞌano naní Sidón. \v 27 Ta dión taꞌani kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi̱ ñíi̱ ni̱ sa̱ ndei Israel tiempo ni̱ sa̱ kuu Eliseo profeta. Tído ni iin tóꞌón ná ko̱ ní saꞌa̱n na̱ nduva̱ꞌa na. Sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón ta̱a naní Naamán vá, táꞌa̱n ra̱ kúú kuendá Siria, ni̱ ndu̱va̱ꞌa na ―kaá Jesús. \p \v 28 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo ña̱yuu ñóꞌo ini veꞌe ñoó ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión, kúú ndidaá vá ná ni̱ xido̱ nda̱ꞌo ini. \v 29 Dá ni̱ nda̱kuei na ni̱ tiin na Jesús. Dá ni̱ taó ñaá ná sata̱ véꞌe. Dá ni̱ kee na ndáka ñaá ná kuaꞌa̱n na̱ nda̱ dini̱ yúku̱ íin noo̱ nákaa̱ ñoo ñoó. Ta nda̱ ñoó dákuió tuú na̱ Jesús, dá naxino̱ na̱ nda̱ saꞌa̱ yúku̱, káꞌán ná. \v 30 Tído ni̱ chi̱kaꞌanda Jesús tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ndíta ñoó, ta kúú kuaꞌa̱n va na. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a nákaa̱ iin espíritu kini \p \v 31 Dá ni̱ na̱xino̱ na̱ ñoo Capernaum, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea. Ta ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ ná. \v 32 Kúú ni̱ naá vá iní ña̱yuu ñoó sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌa̱ Jesús, chi̱ dánaꞌa̱ na̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée iin na̱ néꞌe choon. \v 33 Ta ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel ñoó nákaa̱ iin ta̱a nákaa̱ iin espíritu kini. Ta kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱yuꞌú espíritu kini ñoó, \v 34 ta kaáa̱n xíꞌín Jesús: \p ―¡Dánkoo ní nduꞌu̱, kuaꞌán ní! ¿Ndí ki̱án ndóꞌo ní xíꞌín nduꞌu̱, Jesús, na̱ ñoo Nazaret? ¿Á ve̱i ní dánaá ní nduꞌu̱? Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndá yoo kúú mií ní, chi̱ mií ní kúú na̱ ii̱ ni̱ kii noo̱ Ndios. \p \v 35 Dá ni̱ da̱náni ñaá Jesús, ta kaá na̱ xíꞌán: \p ―¡Kadi yúꞌo̱n! ¡Kuaꞌán keta kíi̱ ini ta̱a xaa̱n! \p Dá ni̱ da̱nkao espíritu kini ta̱a ñoó nda̱ no̱ñóꞌo̱ no̱ó ña̱yuu ndéi ñoó. Dá ni̱ ketaan kuaꞌa̱n, ta ni iin ka̱ ña̱ꞌa kini ko̱ ní kéean xíꞌín rá. \v 36 Ta kúú ni̱ naá vá iní ndidaá ña̱yuu ñoó, dá ni̱ ka̱sáꞌá ná ndátóꞌón táꞌan na: \p ―¿Ndá to̱ꞌon kúú vía̱n káꞌa̱n ta̱a káa, chi̱ xíꞌín choon néꞌe ra, ta xíꞌín ndée̱ kómí rá saꞌándá ra̱ choon noo̱ espíritu kini, ta kúú seídóꞌo ñaáán? ―kaá na̱. \p \v 37 Ta ni̱ na̱ka̱ꞌani ña̱ ndato ni̱ kee Jesús noo̱ ndidaá ña̱yuu ndéi yati ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús ñá kúú xi̱do Simón Pedro \p \v 38 Dá ni̱ keta Jesús veꞌe ñoó kuaꞌa̱n na̱. Dá ni̱ saa̱ na̱ ni̱ ku̱ꞌu na veꞌe Simón. Ta kaꞌí nda̱ꞌo ndóꞌo xi̱do ra̱ kée kueꞌe̱ dáa̱. Dá ni̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱ Jesús ña̱ ná nduva̱ꞌa ñaá ná. \v 39 Dá ni̱ na̱kuíi̱n ndei Jesús noo̱ kánduꞌu̱ ñáꞌa̱ ñoó. Dá ni̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó kueꞌe̱ dáa̱ ñoó, ta kúú ni̱ ya̱ꞌa vaan. Ta kúú vitíꞌón vá ni̱ nda̱ko̱o ñáꞌa̱ ñoó, dá ni̱ ka̱sáꞌá kénduua̱n ña̱ kasáꞌan na. \s1 Ta kua̱ꞌá ndava̱ꞌo ña̱yuu ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús \p \v 40 Dá tá ni̱ sa̱ noo ndi̱ndii kuu̱ dáá ñóó, dá ndáka ña̱yuu ndidaá na̱ ndóꞌo no̱ó ni kueꞌe̱ ni̱ ka̱sáa̱ na̱ noo̱ Jesús. Dá ni̱ chi̱nóo na ndáꞌa̱ ná sata̱ iin rá iin ña̱yuu kúꞌu̱ ñoó, kúú ni̱ ndu̱va̱ꞌa va ñaá ná. \v 41 Ta ni̱ ka̱nkuei taꞌani espíritu kini ini kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó, ta ni̱ ka̱yuꞌán: \p ―¡Mií ní kúú de̱ꞌe Ndios! \p Tído ni̱ da̱náni ñaá Jesús, ta ko̱ ní sónó ná ña̱ kaꞌa̱n saꞌa̱ ná. Chi̱ náꞌá váán ña̱ mií ná kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ saꞌa̱n Jesús iin xíán no̱ó ko̱ íin ndéi \p \v 42 Dá tá ni̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni̱ keta Jesús ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱ xíán no̱ó ko̱ íin ndéi. Tído ni̱ kee ña̱yuu ndéi ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱ nandukú ñaá ná. Dá tá ni̱ na̱níꞌi̱ ñaá ná, ni̱ kaꞌán ná chituu ñaá ná, dá ná dáꞌa ni kana xoo na noo̱ ná. \v 43 Tído ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Miía̱n kánian koꞌo̱n taꞌani yuꞌu̱ dánaꞌi̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu ndéi dao ka̱ ñoo sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi koo ndu̱ꞌu na ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios, dá chi̱ saꞌa̱ choon yóꞌo ve̱i yuꞌu̱ ―kaá na̱. \p \v 44 Ta ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel chí kuendá Galilea diꞌa. \c 5 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ tiin Simón Pedro kua̱ꞌá ti̱yaká ni̱ kee Jesús \p \v 1 Iin kuu̱ nákaa̱ Jesús yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ naní Genesaret. Ta ndéi kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu seídóꞌo ñaá ná. Ta ni̱ ka̱sáꞌá dándútí ná Jesús, dá chi̱ kátoó na̱ kueídóꞌo na to̱ꞌon Ndios. \v 2 Dá ni̱ xini Jesús ña̱ ndíta oon uu̱ barco yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ñoó, dá chi̱ sa̱ ni̱ noo va ta̱a tíin ti̱yaká ini ra̱ nakata ra ñóno̱ rá. \v 3 Dá ni̱ kaa na ini iin barco ñoó, ta yiróón kúú ña̱ꞌa Simón, dá ni̱ xika̱ na̱ ña̱ mani̱ noo̱ rá ña̱ ná tandaꞌá rá barco ñoó koꞌo̱n ra̱ lúꞌu̱ ka̱ ini ta̱kui̱í. Dá ni̱ sa̱ ko̱o na ió na̱ ini ra̱, dá ni̱ ka̱sáꞌá ná dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. \p \v 4 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ da̱náꞌa̱ na̱, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín Simón: \p ―Dákáka barco yóꞌo ná koꞌo̱ cháá ka̱ nda̱ noo̱ konó ini ta̱kui̱í yóꞌo, ta dákána ndó ñóno̱ ndo̱ ini ta̱kui̱í, dá tiin ndó ti̱yaká. \p \v 5 Dá ni̱ kaa Simón xíꞌín ná: \p ―Maestro, sa̱ iin níí vá ñoo yaka ni̱ sa̱ ñoꞌo ndu ni̱ ke̱chóon ndu, ta ni iin tóꞌón ti̱yaká ko̱ ní tíin ndu. Tído tá dión kaá mií ní, dá ná dákánai ñóno̱í ini ta̱kui̱í. \p \v 6 Ta dión ni̱ kee ra. Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ti̱yaká ni̱ tiin ra, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá ndáta̱ ñóno̱ rá. \v 7 Dá ni̱ ka̱sáꞌá kúu ndáꞌa̱ rá kána ra dao ka̱ ta̱a néꞌe táꞌan xíꞌín rá, táꞌa̱n ra̱ ñóꞌo ini iin ka̱ barco ñoó, ña̱ ná saa̱ ra̱ chindeé ñaá rá. Ta kúú ndin nduú barco ni̱ da̱kútí rá xíꞌín ti̱yaká. Sa̱ꞌá ño̱ó i̱oa̱n ke̱ta kaꞌani barco ini ta̱kui̱í sa̱ꞌá ña̱ ni̱ chití rá xíꞌín ti̱yaká. \v 8 Tá ni̱ xini Simón Pedro ña̱ ki̱ꞌo dión ni̱ kee Jesús, dá ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tí rá noo̱ ná, dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Kuxoo ní noo̱ yúꞌu̱, tatá, dá chi̱ iin ta̱a kómí kua̱chi va kúú yuꞌu̱. \p \v 9 Dión ni̱ kaa ra̱, dá chi̱ sa̱ꞌá ña̱ kua̱ꞌá ti̱yaká ni̱ taó rá, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra xíꞌín ndidaá ka̱ ta̱a néꞌe táꞌan xíꞌín rá ñoó. \v 10 Ta dión taꞌani ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo Jacobo xíꞌín Juan, táꞌa̱n ra̱ kúú de̱ꞌe Zebedeo, ta̱ kéchóon dáó xíꞌín Simón. Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín Simón: \p ―Ná dáꞌa ni yu̱ꞌóo̱n, dá chi̱ koꞌo̱n yo̱ꞌó tavo̱n ña̱yuu tein kua̱chi na táto̱ꞌon ki̱ꞌo kéeón tavo̱n ti̱yaká ini ta̱kui̱í. \p \v 11 Dá ni̱ taó rá barco ra̱ ni̱ ka̱ndo̱o rá ndíta rá yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. Ta ni̱ da̱nkoo ra ndidaá kúú ña̱ꞌa ra, dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi̱ ñíi̱ \p \v 12 Iin kuu̱ nákaa̱ Jesús iin ñoo káꞌano. Ta ñoó ni̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi̱ ñíi̱. Tá ni̱ xini ra̱ Jesús, kúú ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tí rá noo̱ ná. Ta ni̱ xino̱ ví taan ra̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱. Dá ni̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná, ta kaá ra̱ xíꞌín ná: \p ―Tatá, tá kóni̱ ní, kuu va nduvii ní ñíi̱í. \p \v 13 Dá ni̱ chi̱nóo na ndáꞌa̱ ná sata̱ rá, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Jaa̱n, kóni̱i̱. Ná nduvii ñíi̱o̱n. \p Ta kúú vitíꞌón diꞌa ni̱ nda̱ñóꞌó níꞌini kueꞌe̱ ndóꞌo ra. \p \v 14 Dá ni̱ saꞌanda Jesús choon noo̱ rá ña̱ ná dáꞌa ni nakani ra xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu ña̱ ni̱ kee na xíꞌín rá, chi̱ diꞌa ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kuaꞌán naꞌo̱n miíón no̱ó ta̱ duti̱, ta kuaꞌán doko̱n ña̱ꞌa noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ka̱ndo̱o viio̱n noo̱ ná, táto̱ꞌon ki̱ꞌo saꞌándá ley Moisés choon, dá ná kandaa̱ ini ra̱ ña̱ sa̱ ni̱ ndu̱viio̱n ―kaá na̱. \p \v 15 Tído ni̱ na̱ka̱ꞌani cháá ka̱ to̱ꞌon káꞌa̱n sa̱ꞌá ña̱ kée Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ na̱taka kueídóꞌo ñaá, ta nduva̱ꞌa taꞌani na kee Jesús. \p \v 16 Tído sa̱ keta xoo va Jesús sa̱ sáꞌa̱n na̱ dao ka̱ xíán no̱ó ko̱ íin ndéi. Ta ñoó sa̱ káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a ni̱ na̱tií saꞌa̱ \p \v 17 Iin kuu̱ nákaa̱ Jesús dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu ini iin veꞌe. Ta ñoó ndéi ta̱ fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley, táꞌa̱n ra̱ ni̱ kii ñoo ñóꞌo chí kuendá Galilea xíꞌín kuendá Judea, xíꞌín ra̱ ni̱ kii ñoo Jerusalén. Ta ió choon satoꞌo yo̱ Ndios noo̱ ndáꞌa̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó kándéé ná ndúva̱ꞌa na na̱ kúꞌu̱. \v 18 Dá ni̱ ka̱sáa̱ dao ta̱a, ta yíꞌi ra iin xi̱to noo̱ kánóo iin ta̱a ni̱ na̱tií saꞌa̱, ta kóni̱ ra̱ chiꞌi ñaá rá ini veꞌe, dá chinduꞌu̱ ñaá rá noo̱ Jesús, káꞌán rá. \v 19 Tído ko̱ níꞌi̱ rá ndi kee ra ku̱ꞌu ra ini veꞌe ñoó, chi̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ñóꞌo ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ da̱káa ñaá rá dini̱ véꞌe. Dá ni̱ sonó rá iin yái̱. Dá ni̱ da̱nóo ra xi̱to noo̱ kánóo ta̱ kúꞌu̱ ñoó me̱ꞌí noo̱ ió Jesús. \v 20 Tá ni̱ xini Jesús ña̱ kándéé nda̱ꞌo ini ñaá ta̱a ñoó, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Yoꞌó, ta̱ kúꞌu̱ xaa̱n, sa̱ ni̱ ndoo va kua̱chón. \p \v 21 Dá ni̱ ka̱sáꞌá nákani ini ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés xíꞌín ta̱ fariseo ndíta ñoó. “¿Ndá yoo kúú ta̱a káa, xiní ra̱, chi̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ra xíꞌín Ndios xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n ra̱? Chi̱ iin tóꞌón dini̱ vá Ndios kúú na̱ kuu dándóo kua̱chi ña̱yuu.” \v 22 Kúú ni̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ ki̱ꞌo dión nákani ini ra̱. Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: \p ―¿Ndiva̱ꞌa nákani ini ndo̱ dión? \v 23 ¿Ndí ki̱án ko̱ úꞌu̱ cháá ka̱ kaꞌi̱n xíꞌín ta̱a yóꞌo, káꞌán ndoꞌó: “Sa̱ ni̱ ndoo va kua̱chón”, o kaꞌi̱n xíꞌín rá: “Ndakuii̱n ndichi, ta kuaꞌán nóꞌo̱n”? \v 24 Tído viti dá ná koꞌi̱n dánaꞌi̱ noo̱ ndo̱ ña̱ kómí ndisa na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo choon ña̱ dándóo na kua̱chi kómí ña̱yuu. \p Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ ni̱ na̱tií saꞌa̱ ñoó: \p ―Ta káꞌi̱n xíꞌín yoꞌó viti. Ndakuii̱n ndichi, ta nakiꞌin xi̱to̱n, ta kuaꞌán nóꞌo̱ veꞌón. \p \v 25 Ta kúú vitíꞌón vá ni̱ na̱kuíi̱n ndichi ra̱ noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu ñoó. Ta kúú ni̱ na̱kiꞌin ra xi̱to no̱ó ni̱ sa̱ nóo ra. Dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá veꞌe ra, ta sá kékáꞌano ra Ndios kuaꞌa̱n ra̱. \v 26 Ta ndidaá kúú ña̱yuu ñoó ni̱ naá nda̱ꞌo iní, ta ni̱ ka̱sáꞌá ná kékáꞌano na Ndios. Ta yu̱ꞌú nda̱ꞌo na, ta kaá na̱ diꞌa: \p ―Kuu̱ víti ni̱ xinio̱ ña̱ꞌa ndato. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kana Jesús iin ta̱a naní Leví Mateo ña̱ kanoo ra xíꞌín ná \p \v 27 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kuu dión, dá ni̱ keta Jesús veꞌe ñoó kuaꞌa̱n na̱. Ta kúú ni̱ xini na̱ ió iin ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, ta naní rá Leví. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Nakíi̱, ná koꞌo̱ kanooón xíꞌín yuꞌu̱. \p \v 28 Dá ni̱ nda̱kuíi̱n ra̱. Ta kúú ni̱ da̱nkoo ra ndidaá kúú ña̱ꞌa ra, dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ kanoo ra xíꞌín ná. \v 29 Dá ni̱ kee ra iin víko̱ veꞌe ra kekáꞌano ra Jesús. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu ndéi mesa sásáꞌan dáó xíꞌín Jesús. \v 30 Kúú ni̱ ka̱sáꞌá ta̱ dánaꞌa̱ ley xíꞌín ta̱ fariseo káꞌa̱n kuáchi̱ ra̱ xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús, ta kaá ra̱: \p ―¿Ndiva̱ꞌa sásáꞌan ndó, ta xíꞌi ndó xíꞌín ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín dao ka̱ na̱ kómí kua̱chi yóꞌo? \p \v 31 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Na̱ ió va̱ꞌa ko̱ xínñóꞌó taꞌon na ta̱a ketátá ñaá. Sa̱va̱ꞌa na̱ kúꞌu̱ va kúú na̱ xínñóꞌó ñaá. \v 32 Ta dión taꞌani yuꞌu̱, ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ nakanai na̱ káꞌán ña̱ kúú ná ña̱yuu ndaa̱. Diꞌa ve̱i yuꞌu̱ nakanai na̱ nákoni ña̱ kómí ná kua̱chi, dá ná nandikó iní na̱ sa̱ꞌán. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ kúú ná táto̱ꞌon iin tono̱ \p \v 33 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Ta̱a xíonoo xíꞌín Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱, néꞌe ii̱ nda̱ꞌo ra, ta káꞌa̱n nda̱ꞌo ra xíꞌín Ndios, ta dión taꞌani kée ta̱a xíonoo xíꞌín ta̱ fariseo, tído ta̱ xíonoo xíꞌín ní sásáꞌan va ra, ta xíꞌi va ra. \p \v 34 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Á káꞌán ndó ña̱ kuu kendúsa̱ ndo̱ xíꞌín ña̱yuu ni̱ na̱taka noo̱ ió vikó tándaꞌa̱ ña̱ kaneꞌe ii̱ ná nani ió i̱í vá tono̱ xíꞌín ná? \v 35 Tído kasandaá iin kuu̱, dá nakiꞌin ra tono̱ kaneꞌe ra koꞌo̱n ra̱. Nda̱ daá ví, dá kía̱n kánian kaneꞌe ii̱ ña̱yuu ñoó. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ko̱ nákiꞌin táꞌan taꞌon ña̱ dánaꞌa̱ na̱ xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ ta̱ fariseo \p \v 36 Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan tuku Jesús dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱ noo̱ rá, ta kaá na̱: \p ―Ta ko̱ íin taꞌon saꞌándá iin táꞌí iin dáꞌo̱n sa̱á, ta nákoto táꞌan naa̱n no̱ó ni̱ ndata̱ iin daꞌón yátá, chi̱ tá ná kee na dión, dá kía̱n dátu̱ú vá ná dáꞌo̱n sa̱á, ta o̱ nákiꞌin táꞌan nóó taꞌan vaan xíꞌín daꞌón yátá ñoó. \v 37 Ta ko̱ íin taꞌon taán vino sa̱á ini ñíi̱ yátá, dá chi̱ tá ná kee na dión, dá dákaꞌándí va vino sa̱á ñíi̱ yátá ñoó, ta kúú ndiꞌi vino ñoó kuita̱, ta kúú tu̱ú vá ñíi̱ ñoó. \v 38 Sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa cháá ka̱ ná taán yó vino sa̱á ini ñíi̱ sáá, dá kía̱n ni iian ná o̱ túú. \v 39 Ta ña̱yuu xíꞌi vino yatá, ko̱ kóni̱ ka̱ na̱ koꞌo na vino sa̱á, dá chi̱ kaá na̱ ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ sáꞌa̱n vino yatá ―kaá Jesús. \c 6 \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel \p \v 1 Ta tein iin kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel, chíkaꞌanda Jesús kuaꞌa̱n na̱ no̱ñóꞌo̱ noo̱ káa tirió. Kúú ni̱ ka̱sáꞌá ta̱ xíonoo xíꞌín ná tóꞌon ra yoko tirió. Ta ni̱ chi̱níꞌini ndáꞌa̱ ráa̱n, dá ni̱ kana noni̱án, ta ni̱ ka̱sáꞌá rá seí ra̱án kuaꞌa̱n ra̱. \v 2 Dá ni̱ kaa dao ta̱ fariseo: \p ―¿Ndiva̱ꞌa kée ndó ña̱ ko̱ kánian keeá tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱a̱? \p \v 3 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Á ko̱ óon taꞌon kaꞌi ndoꞌó ña̱ ni̱ kee David sa̱ naꞌá tá ndaꞌí ni̱ kuiko na xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná? \v 4 Chi̱ kaáa̱n ña̱ ni̱ ku̱ꞌu na veꞌe Ndios, ta ni̱ kiꞌin na pan, ña̱ dóko̱ ta̱ duti̱ noo̱ Ndios, ña̱ ko̱ kánian keí ña̱yuu oon, chi̱ sa̱va̱ꞌa ta̱ duti̱ vá kuu keí ñá. Tído ni̱ seí va David ña̱, ta ni̱ xi̱ꞌo taꞌani naa̱n ni̱ seí ta̱a xíonoo xíꞌín ná. \p \v 5 Dá ni̱ kaa taꞌani na xíꞌín rá: \p ―Kanaꞌá ndó ña̱ ió taꞌani choon noo̱ ndáꞌa̱ na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ña̱ dándáki na tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱ ―kaá na̱ káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ mií ná. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a ni̱ na̱tií ndáꞌa̱ \p \v 6 Tein iin ka̱ kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel ni̱ ku̱ꞌu Jesús ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó. Dá ni̱ ka̱sáꞌá ná dánaꞌa̱ na̱. Ta ñoó nákaa̱ iin ta̱a ni̱ na̱tií ndáꞌa̱ xoo kuáꞌa. \v 7 Ta ndíta ta̱ dánaꞌa̱ ley xíꞌín ta̱ fariseo nání rá Jesús, dá ná kande̱ꞌá á nduva̱ꞌa na ta̱ kúꞌu̱ ñoó tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ ná, dá niꞌi̱ rá ndí koo dátai̱ kua̱chi ñaá rá no̱ó ta̱ néꞌe choon. \v 8 Tído sa̱ náꞌá vá Jesús ndí ki̱án nákani ini ta̱a ñoó. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ ni̱ na̱tií ndáꞌa̱ ñoó: \p ―Ndakuii̱n ndichi, ta ka̱kuíi̱n me̱ꞌí yóꞌo. \p Ta kúú ni̱ na̱kuii̱n ndichi ra, dá ni̱ sa̱ kuíi̱n ra̱ íin ra. \v 9 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín dao ka̱ ta̱a ñoó: \p ―Ná koꞌi̱n ndato̱ꞌín ndo̱ꞌó iin ña̱ꞌa viti. ¿Ndá ki̱án kuu kee yó tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱? ¿Á kee yó ña̱ va̱ꞌa o á kee yó ña̱ kini? ¿Á dáka̱kió iin ña̱yuu o kaꞌání yo̱ ná? Kaꞌa̱n ndo̱ ná kande̱ꞌá ―kaá na̱. \p \v 10 Dá ni̱ kao̱ noo na ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu ndéi ñoó. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a kúꞌu̱ ñoó: \p ―Ná dákaa̱ ndáꞌo̱n xaa̱n. \p Tá ni̱ na̱da̱káa̱ ra̱ ndáꞌa̱ rá, ta kúú ni̱ ndu̱va̱ꞌa vaan. \v 11 Tído ni̱ xido̱ nda̱ꞌo ini ta̱a ndíta nání ñaá ñoó. Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón rá ndí kee ra, dá kendava̱ꞌa ra xíꞌín Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kee Jesús tá ni̱ ka̱xi na uxi̱ uu̱ ta̱a kanoo xíꞌín ná \p \v 12 Ta tein kuu̱ dáá ñóó, dá ni̱ saꞌa̱n Jesús dini̱ iin yúku̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. Ta níí ñoo yaka ni̱ sa̱ káa̱ na̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ná. \v 13 Tá ni̱ tu̱u noo̱, dá ni̱ kana na ndidaá kúú ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Ta tein ro̱ón ni̱ ka̱xi na uxi̱ uu̱ ta̱a, dá ni̱ chi̱naní ñaá ná apóstol, dá kaneꞌe ra to̱ꞌon na kanoo ra. \v 14 Iin ta̱a yóꞌo naní Simón. Ta ni̱ chi̱naní ñaá ná Pedro, ta iin ka̱ ra̱ naní Andrés, ta̱ kúú ñani Pedro. Ta iin ka̱ ra̱ naní Jacobo, xíꞌín ra̱ naní Juan, xíꞌín ra̱ naní Felipe, xíꞌín ra̱ naní Bartolomé, \v 15 xíꞌín ra̱ naní Mateo, xíꞌín ra̱ naní Tomás, xíꞌín ra̱ naní Jacobo, ra̱ kúú de̱ꞌe Alfeo, xíꞌín ra̱ naní Simón, ra̱ kuendá Zelote, \v 16 xíꞌín ra̱ naní Judas, ra̱ kúú de̱ꞌe Jacobo, xíꞌín ra̱ naní Judas Iscariote, táꞌa̱n ra̱ ni̱ kasa̱ndaá ni̱ na̱ki̱ꞌo Jesús no̱ó ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá. \p \v 17 Dá ni̱ kee Jesús ko̱noo na kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín ta̱a yóꞌo. Dá ni̱ xino̱ na̱ ni̱ sa̱ tuu na iin yódo̱. Ta ñoó ndéi dao ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná, xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ kii ñoo kuálí ñóꞌo chí kuendá Judea, xíꞌín na̱ ni̱ kii ñoo Jerusalén, xíꞌín na̱ ni̱ kii yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ noo̱ kúú ñoo Tiro xíꞌín Sidón, chi̱ ni̱ ka̱sáa̱ na̱ kueídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ Jesús, dá ná nduva̱ꞌa na no̱ó kueꞌe̱ ndóꞌo na. \v 18 Ta ni̱ ndu̱va̱ꞌa taꞌani na ndidaá ña̱yuu ñóꞌo espíritu kini. \v 19 Ta ndidaá kúú ña̱yuu ñoó ni̱ ndi̱ꞌi ini dákoꞌo̱n ndáꞌa̱ ná Jesús, chi̱ xíꞌín ndée̱ kómí ná, kándéé ná nduva̱ꞌa na na̱ kúꞌu̱. Ta kúú ndidaá vá na̱ kúꞌu̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa na. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ndikáꞌán ndi kúu ví dao ña̱yuu, ta ndaꞌí kúu ví dao ka̱ na̱ \p \v 20 Dá ni̱ sa̱ nde̱ꞌé Jesús noo̱ ndidaá ta̱a xíonoo xíꞌín ná, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó, na̱ kúndaꞌí xaa̱n, dá chi̱ sa̱ ñóꞌo ndó ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \p \v 21 ’Ta ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó, na̱ ndaꞌí kuíko viti, dá chi̱ ndato koni ndo̱ ndinoo ini ndo̱. \p ’Ta ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó, na̱ ndéíꞌi̱ viti, dá chi̱ ndato ná kuaki̱ ndo̱. \p \v 22 ’Ta ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó tá xiní uꞌu̱ ñaá ña̱yuu, o tá taó xóo na ndo̱ꞌó tein na, o tá kána̱ꞌá na̱ xíꞌín ndó, o tá chínaní kini na ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱, na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. \v 23 Kadii̱ iní ndo̱ tá ndóꞌo ndó dión, ta nakutí ndó xíꞌín ña̱ kádii̱ iní ndo̱, dá chi̱ káꞌano nda̱ꞌo ña̱ꞌa niꞌi̱ ndo̱ noo̱ Ndios chí induú, chi̱ ki̱ꞌo dión taꞌani sa̱ kendava̱ꞌa na̱ sáꞌano veꞌe ña̱yuu ñoó xíꞌín profeta tá sa̱ naꞌá. \p \v 24 ’Tído ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, na̱ kúú na̱ kui̱ká, chi̱ ta̱ndeé iní kómí ndó kúú ña̱ ió ñayuú yóꞌo va. \p \v 25 ’Ta ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, na̱ sa̱ ndínoo ini viti, dá chi̱ kasandaá iin kuu̱ ndaꞌí kuiko ndó. \p ’Ta ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, na̱ sáki̱ viti, dá chi̱ kasandaá iin kuu̱, dá ndaꞌí kuu ini ndo̱, ta ndaꞌí kuaki ndó. \p \v 26 ’Ta ndaꞌí kúu ví ndoꞌó tá chínaní va̱ꞌa ñaá ndidaá ña̱yuu, dá chi̱ ki̱ꞌo dión ni̱ sa̱ kee na̱ veꞌe ña̱yuu ñoó xíꞌín profeta to̱ꞌón tá sa̱ naꞌá. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ kánian kuꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xiní uꞌu̱ ñaá \p \v 27 ’Tído ndoꞌó, na̱ seídóꞌo ñaá, káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá na̱ naá xíꞌín ndó, ta va̱ꞌa kee ndó xíꞌín na̱ xiní uꞌu̱ ñaá. \v 28 Ta va̱ꞌa kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín na̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa saꞌa̱ ndo̱. Ta kaka̱ ndo̱ ña̱ mani̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá na̱ kéndava̱ꞌa xíꞌín ndó. \v 29 Ta ndáa na̱ ni̱ kani iin xoo noo̱ ndo̱, dá kía̱n ki̱ꞌo ndó iin ka̱ xoo ná kani na. Ta ndáa na̱ ni̱ xi̱o ndaa kotó ndíxi ndó, konó ndó ná kuio ndaa taꞌani na doꞌo̱no̱ ndo̱. \v 30 Tá ndáa na̱ xíka̱ iin ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, ki̱ꞌo ndóa̱n noo̱ ná. Ta ndáa na̱ ni̱ xi̱o ndaa ña̱ꞌa kómí ndó, ná dáꞌa ni ndaka̱ ndo̱án noo̱ ná. \v 31 Táto̱ꞌon ki̱ꞌo kóni̱ ndo̱ kee dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín ndó, ki̱ꞌo dión taꞌani kee ndó xíꞌín ná. \p \v 32 ’Chi̱ tá kúꞌu̱ ini ndo̱ sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ mií ndó, ¿ndí ki̱án va̱ꞌa náꞌa̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kée ndó dión? Chi̱ nda̱ na̱ kómí kua̱chi kúꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌá na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ mií ná. \v 33 Tá kée ndó ña̱ va̱ꞌa xíꞌín sa̱va̱ꞌa na̱ kée ña̱ va̱ꞌa xíꞌín mií ndó, ¿ndí ki̱án va̱ꞌa náꞌa̱ ndo̱? Chi̱ nda̱ na̱ kómí kua̱chi kée ña̱ va̱ꞌa xíꞌín na̱ kée ña̱ va̱ꞌa xíꞌín mií ná. \v 34 Ta tá xíꞌo tóo ndó ña̱ ió noo̱ ndo̱ sa̱va̱ꞌa no̱ó na̱ náꞌá ndó nandió néꞌan noo̱ ndo̱, ¿ndí ki̱án va̱ꞌa náꞌa̱ ndo̱? Chi̱ nda̱ na̱ kómí kua̱chi xíꞌo tóo na ña̱ ió noo̱ ná noo̱ dao ka̱ na̱ kómí kua̱chi, chi̱ náꞌá ná ña̱ nandió néꞌe ndiꞌi naa̱n noo̱ ná. \v 35 Tído koo ini ndo̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá na̱ xiní uꞌu̱ ñaá, ta va̱ꞌa kee ndó xíꞌín ná, ta ki̱ꞌo tóo ndó ña̱ ió noo̱ ndo̱ noo̱ ná, ta ná dáꞌa ni kandati ndó naniꞌi̱ ndo̱án, dá kía̱n káꞌano nda̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa natiin ndó noo̱ Ndios, ta kasandaá taꞌani ndó kakuu ndó de̱ꞌe Ndios, na̱ ió noo̱ dikó. Dá chi̱ Ndios va̱ꞌa ini kúú ná xíꞌín ña̱yuu ko̱ó ndivéꞌe noo̱, xíꞌín ña̱yuu kíni. \v 36 Sa̱ꞌá ño̱ó koo ini ndo̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ ná. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni dátai̱ kua̱chi yó ña̱yuu \p \v 37 ’Ná dáꞌa ni keyíko̱ mií ndó sa̱ꞌá ña̱yuu, dá kía̱n ná dáꞌa ni keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱. Ná dáꞌa ni dátai̱ kua̱chi ndó ña̱yuu, dá kía̱n ná dáꞌa ni tai̱ kua̱chi ndó noo̱ Ndios. Ki̱ꞌo káꞌano ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu, dá kía̱n ná ki̱ꞌo káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ndo̱. \v 38 Ki̱ꞌo ndó ña̱ ió noo̱ ndo̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dá naki̱ꞌo Ndios ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, chi̱ ki̱ꞌo na kua̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa noo̱ ndo̱, dá chi̱ no̱ón kúú na̱ kidi niꞌinian, dá ketoon va̱ꞌan, ta dákútí díní ná kostá ndo̱ nandió néꞌe naa̱n noo̱ ndo̱, dá chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée ndó chindeé ndó ña̱yuu, ki̱ꞌo dión kee Ndios xíꞌín ndó. \p \v 39 Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan taꞌani Jesús ña̱ yóꞌo xíꞌín to̱ꞌon ni̱ da̱náꞌa̱ na̱: \p ―¿Á kuu katiin ndaa táꞌan uu̱ ta̱a ko̱ túu no̱ó koꞌo̱n ra̱ iin xíán, káꞌán ndó? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ndin nduú va ra kue̱i ini yái̱? \v 40 Ta ni iin ta̱a dákuáꞌa ko̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ no̱ó ta̱a dánaꞌa̱ noo̱ rá. Tído ndi ndáa mií vá ra̱ ni̱ da̱kuáꞌa va̱ꞌa, kasandaá ra̱ kanaꞌá rá táto̱ꞌon ki̱ꞌo náꞌá ta̱a dánaꞌa̱ noo̱ rá. \v 41 ¿Ndiva̱ꞌa ndéꞌé ndó xeꞌe̱ lóꞌo̱ nákaa̱ noo̱ ñani ndo̱, ta ko̱ xíꞌo ndó kuendá káꞌano ka̱ ti̱ndúꞌu̱ nákaa̱ noo̱ mií ndó? \v 42 Ta, ¿ndi káa noo̱ ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ñani ndo̱: “Ñanii̱, konón ná taói̱ xeꞌe̱ nákaa̱ noo̱o̱n xaa̱n”, kaá ndo̱, ta ko̱ ndéꞌé taꞌon ndó ndi ki̱ꞌo ví káa ti̱ndúꞌu̱ nákaa̱ noo̱ mií ndó? ¡Kúú ndó ña̱yuu uu̱ noo̱! Taó ndó dinñóꞌó ti̱ndúꞌu̱ nákaa̱ noo̱ mií ndó xaa̱n, dá natu̱u va̱ꞌa noo̱ ndo̱, dá kuu taó ndó xeꞌe̱ nákaa̱ noo̱ ñani ndo̱. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ tá kómí yó iin nío̱ va̱ꞌa, dá kía̱n kankuei to̱ꞌon va̱ꞌa yúꞌu̱ yo̱ \p \v 43 ’Ta ni iin tóꞌón yíto̱ va̱ꞌa ko̱ xíꞌo kui̱ꞌi ko̱ váꞌa, ta ni iin tóꞌón yíto̱ ko̱ váꞌa ko̱ xíꞌo kui̱ꞌi va̱ꞌa. \v 44 Dá chi̱ kui̱ꞌi xíꞌo iin iin yíto̱ náꞌa̱ ndá yíto̱ kúú rá, chi̱ ko̱ dákue̱i taꞌon yó ti̱ño̱ꞌó no̱ó ta̱ꞌíón, ta ko̱ nákiꞌin taꞌon yó uva noo̱ yíto̱ íón. \v 45 Ta dión taꞌani iin ta̱a va̱ꞌa, to̱ꞌon va̱ꞌa ñóꞌo ini nío̱ rá taó rá káꞌa̱n ra̱. Tído iin ta̱a kini, to̱ꞌon kini ñóꞌo ini nío̱ rá taó rá káꞌa̱n ra̱. Chi̱ ndi ndáa miíó ña̱ꞌa ñóꞌo ini nío̱ rá kánkuei yúꞌu̱ rá káꞌa̱n ra̱. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ndoꞌo uu̱ veꞌe \p \v 46 ’¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín yuꞌu̱, mií ní kúú satoꞌo nduꞌu̱, mií ní kúú satoꞌo nduꞌu̱, tído ko̱ kée ndó choon saꞌándái̱? \v 47 Dá chi̱ ndidaá na̱ ve̱i no̱ó yuꞌu̱, ta seídóꞌo na ña̱ kaꞌi̱n xíꞌín ná, ta kée na ña̱, koꞌi̱n dákíꞌin táꞌin iin ña̱ꞌa xíꞌín táto̱ꞌon kée na. \v 48 Chi̱ no̱ón kúú táto̱ꞌon iin ta̱a ni̱ ka̱va̱ꞌa iin veꞌe. Ni̱ sata konó ra̱, ta ni̱ chi̱káa̱ ra̱ sa̱ꞌán noo̱ tóto̱. Ta ni̱ xi̱nkuei ta̱kui̱í kuaꞌa̱ yu̱ta ñoó, ta kúú ni̱ ña̱ni rá sa̱ꞌán, tído ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa ní ndóꞌan, dá chi̱ noo̱ tóto̱ nákaa̱ sa̱ꞌán. \v 49 Tído ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon dánaꞌi̱, ta ko̱ kée na ña̱, no̱ón kúú táto̱ꞌon iin ta̱a ni̱ ka̱va̱ꞌa iin veꞌe noo̱ ñóꞌo̱ oon, chi̱ ko̱ ní chíkaa̱ taꞌon ra sa̱ꞌán. Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni̱ ña̱ni ta̱kui̱í yu̱ta ñoó sa̱ꞌán, kúú ni̱ koon vaan, ta kúú ni̱ naá ndíꞌi vaan. \c 7 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱ kéchóon noo̱ iin ta̱a dándáki iin ciento soldado \p \v 1 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n Jesús to̱ꞌon yóꞌo xíꞌín ña̱yuu ndéi seídóꞌo ñoó, dá ni̱ ndu̱ꞌu na ñoo Capernaum. \v 2 Ta ñoó ió iin ta̱a dándáki iin ciento soldado, ta kúꞌu̱ iin ta̱ kéchóon noo̱ rá, ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini ra̱ saꞌa̱ rá, tído sa̱ xíꞌi̱ va ra. \v 3 Tá ni̱ seídóꞌo ta̱ dándáki soldado ñoó ña̱ káꞌa̱n ña̱yuu saꞌa̱ Jesús, dá ni̱ ta̱ndaꞌá rá dao ta̱ sáꞌano ndíta no̱ó na̱ Israel kuaꞌa̱n ra̱ kueí ndaꞌí ra̱ noo̱ Jesús ña̱ ná kii na veꞌe ra nduva̱ꞌa na ta̱ kéchóon noo̱ rá. \v 4 Dá tá ni̱ saa̱ ta̱a ñoó noo̱ ió Jesús, dá ni̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná ña̱ ná koꞌo̱n na̱ nduva̱ꞌa na ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ dándáki soldado ñoó, ta kaá ra̱ xíꞌín ná: \p ―Miía̱n kánian kee ní ña̱ mani̱ yóꞌo xíꞌín ta̱a yóꞌo, \v 5 chi̱ kúꞌu̱ ndava̱ꞌo ini ra̱ sa̱ꞌá na̱ ñoo yo̱, ta ni̱ ka̱va̱ꞌa ra veꞌe noo̱ nátaka yo̱ ―kaá ra̱. \p \v 6 Dá ni̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá. Tído tá ni̱ kasa̱ndaá yati na noo̱ íin veꞌe ta̱ dándáki soldado ñoó, dá ni̱ ta̱ndaꞌá rá dao ta̱a néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín rá kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ve̱i Jesús. Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín Jesús ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ta̱ dándáki soldado ñoó: \p ―O̱ sa̱ dándi̱ꞌi ka̱ ini ní mií ní saꞌa̱ yúꞌu̱, tatá, chi̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kúú yuꞌu̱ ña̱ ku̱ꞌu ní veꞌi. \v 7 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa kúúí, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní saa̱ miíí noo̱ ní. Tído xíꞌín to̱ꞌon kaꞌa̱n oon va ní, ta kúú nduva̱ꞌa va ta̱ kéchóon no̱ói̱. \v 8 Chi̱ kúú taꞌanii iin ta̱a nákaa̱ ti̱xi ndáꞌa̱ iin ta̱a néꞌe choon. Ta ñóꞌo taꞌani soldado ti̱xi ndáꞌa̱ yuꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá káꞌi̱n xíꞌín iin ra: “Kuaꞌán”, ta kúú kuaꞌa̱n va ra. Tá káꞌi̱n xíꞌín iin ka̱ ra̱: “Nakíi̱”, ta kúú ve̱i va ra. Ta tá káꞌi̱n xíꞌín ta̱ kéchóon noo̱í: “Kee ña̱ yóꞌo”, ta kúú kée va raa̱n ―kaá ra̱. \p \v 9 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo Jesús to̱ꞌon yóꞌo, kúú ni̱ naá iní na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ra̱ dión. Dá ni̱ na̱ndió ko̱o na ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná no̱ó ña̱yuu tákuei ñaá ve̱i ñoó, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ni iin na̱ Israel ko̱ kándéé iní na̱ yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kándéé iní ñaá ta̱ yóꞌo ―kaá na̱. \p \v 10 Tá ni̱ na̱ndió kuéi ta̱a ni̱ saꞌa̱n choon yóꞌo ni̱ ndu̱sáa̱ ra̱ veꞌe, kúú ni̱ xini ra̱ ña̱ sa̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱ kéchóon ni̱ sa̱ kúꞌu̱ ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ da̱nátaki Jesús de̱ꞌe iin ñáꞌa̱ kuáa̱n ió ñoo naní Naín \p \v 11 Tá ni̱ ndiꞌi ñoó, dá ni̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ iin ñoo káꞌano naní Naín xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná, ta kúú kua̱ꞌá ndava̱ꞌo ña̱yuu kuaꞌa̱n taꞌani xíꞌín ná. \v 12 Tá ni̱ kasa̱ndaá yati na noo̱ kúú yéꞌé ñoo ñoó, kúú ñoó kánkuei ña̱yuu kuaꞌa̱n na̱ dándu̱xi na iin ndi̱i. Ta iin tóꞌón dáá vá kúú xí noo̱ naná xi̱. Ta ñáꞌa̱ kuáa̱n va kíán. Ta kua̱ꞌá ndava̱ꞌo na̱ ñoo ñoó kuaꞌa̱n xíꞌán. \v 13 Tá ni̱ xini ñaá satoꞌo yo̱ Jesús, kúú ni̱ kuꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱ ñáꞌa̱ ñoó. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―O̱ sa̱ kuákón. \p \v 14 Dá ni̱ na̱tuu yati na. Dá ni̱ tiin na sato̱ noo̱ nákaa̱ ndi̱i ñoó. Kúú ni̱ sa̱ tuu ta̱a yíꞌi ña kuaꞌa̱n ñoó. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta ni̱ xiꞌi̱ ñoó: \p ―Yií lóꞌo̱, káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌón, ndako̱o. \p \v 15 Ta kúú ni̱ nda̱ko̱o tayií ni̱ xiꞌi̱ ñoó. Kúú ni̱ ka̱sáꞌá vá xí káꞌa̱n xi̱. Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo ñaá ná noo̱ naná xi̱. \v 16 Ta ndidaá kúú vá ña̱yuu ñoó ni̱ yu̱ꞌú. Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá ná kékáꞌano na Ndios, ta kaá na̱: \p ―Iin profeta káꞌano nda̱ꞌo ni̱ ka̱sáa̱ noo̱ ndéi yó viti. \p Ta dao ka̱ na̱ kaá ña̱ ni̱ ka̱sáa̱ Ndios chindeé ná na̱ ñoo na̱. \p \v 17 Ta kúú ni̱ na̱ka̱ꞌani to̱ꞌon saꞌa̱ Jesús iin níí kúú kuendá Judea, xíꞌín ndidaá ñoo ñóꞌo yati ñoó. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús saꞌa̱ Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu \p \v 18 Dá ni̱ ka̱sto̱ꞌon ta̱ kúú kuendá Juan xíꞌín ná saꞌa̱ ndidaá ña̱ kée Jesús. Dá ni̱ kana Juan uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná, \v 19 dá ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ná kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ nákaa̱ Jesús, dá ndato̱ꞌón ñaá rá, á mií ná kúú na̱ ni̱ kaa Ndios tandaꞌá ná kasaa̱ dáka̱ki ñaá, o á kandati yó kasaa̱ iin ka̱ na̱. \p \v 20 Dá tá ni̱ saa̱ ta̱a ñoó noo̱ nákaa̱ Jesús, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu, no̱ón kúú na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá nduꞌu̱ ve̱i ndu ndato̱ꞌón ndú mií ní. ¿Á mií ní kúú na̱ ni̱ kaa Ndios tandaꞌá ná kasaa̱ dáka̱ki ñaá, o á kandati ndu kasaa̱ iin ka̱ na̱? ―kaá ra̱. \p \v 21 Ta mií hora daá ñóó ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ kúꞌu̱, xíꞌín na̱ ndóꞌo kua̱ꞌá noo̱ kueꞌe̱, xíꞌín na̱ ñóꞌo espíritu kini. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ko̱ túu noo̱ ni̱ na̱tu̱u noo̱. \v 22 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a ñoó: \p ―Kuaꞌán nóꞌo̱ ndo̱ kasto̱ꞌon ndó xíꞌín Juan saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ xini ndo̱, xíꞌín saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ seídóꞌo ndó kuu̱ víti, ta kaꞌo̱n xíꞌín ná ña̱ ni̱ na̱tu̱u no̱ó na̱ ko̱ túu noo̱, ta sa̱ xíka va na̱ ni̱ na̱tií saꞌa̱, ta sa̱ ni̱ ndu̱vií vá na̱ ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi̱, ta sa̱ ni̱ na̱tai̱ va do̱ꞌo na̱ ko̱ tái̱ do̱ꞌo, ta ni̱ na̱taki na̱ ni̱ xiꞌi̱, ta no̱ó ña̱yuu kúndaꞌí ni̱ ka̱sto̱ꞌin to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios. \v 23 Ndikáꞌán ndi kúu ví ña̱yuu ko̱ nákani kuáchi̱ ini xiní na̱ yuꞌu̱ ―kaá na̱. \p \v 24 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ na̱ndió kuéi ta̱a ni̱ ta̱ndaꞌá Juan ñoó kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá, dá ni̱ ka̱sáꞌá Jesús káꞌa̱n na̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó saꞌa̱ Juan, ta kaá na̱: \p ―¿Ndá yoo ni̱ saꞌa̱n ndo̱ꞌó ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó noo̱ kúú no̱ñóꞌo̱ i̱chí ñoó? ¿Á iin ta̱a ko̱ íin toon, táꞌa̱n ra̱ xíkó táto̱ꞌon xíkó iin ndoo̱ kée tachi̱ ni̱ saꞌa̱n ndo̱ ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó? \v 25 Ko̱ó, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndá yoo ni̱ saꞌa̱n ndo̱ ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó, tá dáá? ¿Á iin ta̱a ndíxi dáꞌo̱n táyíí ndáa? Ko̱ó, chi̱ náꞌá vá mií ndó ña̱ ña̱yuu ndíxi dáꞌo̱n táyíí ndáa, no̱ón kúú na̱ ndéi veꞌe rey. \v 26 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndá yoo ni̱ saꞌa̱n ndo̱ ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó, tá dáá? ¿Á iin profeta? Jaa̱n, miía̱n ndaa̱ kuiti kaá yuꞌu̱ ña̱ ñaá kúú ná, ta ndáya̱ꞌi cháá ka̱ na̱ o̱ du̱ú iin profeta. \v 27 Ta saꞌa̱ mií ná káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios diꞌa: \q1 Ná koꞌi̱n tandaꞌí iin ta̱a kuió no̱ó koꞌo̱n noo̱ yo̱ꞌó kasto̱ꞌon ra to̱ꞌon yuꞌu̱ xíꞌín ña̱yuu, \q1 dá ná kandei nduu na̱ kueídóꞌo na ña̱ kía̱n koꞌo̱n kaꞌo̱n xíꞌín ná, kaáa̱n. \m \v 28 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu, no̱ón kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ ndidaá ka̱ ta̱a ni̱ kaki ti̱xi ñáꞌa̱. Tído na̱ nóo cháá ka̱ nákaa̱ ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios, no̱ón diꞌa kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú Juan ―kaá na̱. \p \v 29 Tá ni̱ seídóꞌo ndidaá na̱ ñoo yo̱ xíꞌín nda̱ ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱, dá ni̱ na̱koni na̱ ña̱ kée Ndios ña̱ ndaa̱ xíꞌín ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ sodo̱ ndúta̱ ná ni̱ kee Juan. \v 30 Tído ta̱ fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley ni̱ kuꞌichi̱ ini ra̱ ni̱ xini ra̱ ña̱ va̱ꞌa kóni̱ Ndios kee na xíꞌín rá, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní xi̱ꞌo ra mií rá dákodo̱ ndúta̱ ñaá Juan. \p \v 31 Dá ni̱ kaa taꞌani satoꞌo yo̱ Jesús: \p ―¿Ndí ki̱án tiin yuꞌu̱, dá kaꞌi̱n xíꞌín ndó táto̱ꞌon kée ña̱yuu ndéi tiempo viti, ta ndá yoo kée táto̱ꞌon kée na? \v 32 Na̱ ndéi tiempo viti kée táto̱ꞌon kée takuáchí tá ndéi xi sádikí xi̱ noo̱ yáꞌi, ta káyuꞌú táꞌan xi: “Ni̱ tuu ndu̱ flauta, tído ko̱ ní sársáꞌá taꞌon ndoꞌó. Ta ni̱ xita ndu yaa ndaꞌí kuaꞌa̱n, tído ko̱ ní ndeiꞌi̱ taꞌon ndó.” \v 33 Ta ki̱ꞌo dión taꞌani kée ndoꞌó, chi̱ tá ni̱ ka̱sáa̱ Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu, ko̱ ní seí taꞌon na pan, ta ko̱ ní xiꞌi na vino, tído kaá ndo̱ ña̱ nákaa̱ espíritu kini ini na̱. \v 34 Ta viti ni̱ ka̱sáa̱ na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, ta sásáꞌan va na, ta xíꞌi na vino, tído kaá ndo̱ ña̱ kúú ná iin ta̱a nde̱ꞌé, iin ta̱ xíꞌi. Ta kaá taꞌani ndó ña̱ kúú ná iin ta̱a néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín ña̱yuu kíni. \v 35 Tído na̱ kúú na̱ ndi̱chí, no̱ón kúú náꞌa̱ ña̱ kómí ndisa na ña̱ ndi̱chí. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ saꞌa̱n Jesús veꞌe iin ta̱ fariseo naní Simón \p \v 36 Iin ta̱ fariseo ni̱ seí ndaꞌí noo̱ Jesús ña̱ ná koꞌo̱n na̱ xíꞌín rá veꞌe ra kasáꞌan na. Dá tá ni̱ ku̱ꞌu Jesús veꞌe ra, dá ni̱ sa̱ ko̱o na xíꞌín rá mesa. \v 37 Dá tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini iin ñáꞌa̱ kómí kua̱chi ió ñoo ñoó ña̱ ió Jesús veꞌe ta̱ fariseo ñoó sásáꞌan na, kúú ni̱ ka̱sáa̱a̱n, ta néꞌán iin ti̱ndoꞌo̱ lóꞌo̱ noo̱ ñóꞌo kirá támi sáꞌa̱n. \v 38 Kúú ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tíán chí sata̱ díꞌa na, chí xoo noo̱ ndéi saꞌa̱ ná. Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndéíꞌi̱ ña̱, dá ni̱ da̱kúchián saꞌa̱ ná xíꞌín ndirá noo̱a̱n. Ta xíꞌín idí dini̱a̱n ni̱ da̱náyaaán ña̱. Dá ni̱ chitóán ña̱, dá ni̱ chiꞌán kirá támi sáꞌa̱n ñoó iin níí kúú saꞌa̱ ná. \p \v 39 Tá ni̱ xini ta̱ fariseo, táꞌa̱n ra̱ ni̱ kana Jesús veꞌe ra, ña̱ ni̱ kee ñáꞌa̱ ñoó dión, dá ni̱ ka̱sáꞌá rá nákani ini ra̱: “Tá miía̱n ndaa̱ ndisa profeta kúú ta̱a yóꞌo, dá kía̱n kandaa̱ va ini ra̱ ndá ñáꞌa̱ kúú ñá kéꞌé saꞌa̱ rá, chi̱ iin ñáꞌa̱ kómí kua̱chi va kíán”, káꞌán rá nákani ini ra̱. \v 40 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Simón, kóni̱i̱ kaꞌi̱n xíꞌón saꞌa̱ iin ña̱ꞌa. \p Dá ni̱ kaa Simón: \p ―Kaꞌa̱n ní xíꞌíín, maestro. \p \v 41 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ni̱ sa̱ io iin ta̱a sa̱ dasá tóo di̱ꞌón. Ta uu̱ ta̱a sa̱ tái̱ noo̱ rá. Iin ra sa̱ tái̱ oꞌo̱n ciento di̱ꞌón plata, ta iin ka̱ ra̱ sa̱ tái̱ uu̱ diko uxi̱. \v 42 Ta ko̱ níꞌi̱ taꞌon ndin nduú ra̱ di̱ꞌón dánaa̱ rá ña̱ tái̱ ra̱. Ta kúú ni̱ xi̱ꞌo káꞌano va ini ta̱ kúú satoꞌo di̱ꞌón ñoó saꞌa̱ ndin nduú ta̱a ñoó. Ta viti, kaꞌa̱n yo̱ꞌó ná kande̱ꞌá, ¿ndí káa ta̱a ñoó kúꞌu̱ cháá ka̱ ini sa̱ꞌá ta̱ kúú satoꞌo di̱ꞌón ñoó? \p \v 43 Dá ni̱ kaa Simón: \p ―Taó kuendá yuꞌu̱ ña̱ ta̱a ni̱ sa̱ tái̱ kuaꞌa̱ cháá ka̱ di̱ꞌón ñoó kúú ra̱ kúꞌu̱ cháá ka̱ ini sa̱ꞌá ta̱ kúú satoꞌo di̱ꞌón ñoó. \p Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Ndaa̱ nda̱ꞌo ni̱ kaꞌo̱n. \p \v 44 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o na ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná noo̱ ñáꞌa̱ ñoó, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín Simón: \p ―¿Á ni̱ xino̱n táto̱ꞌon ni̱ kee ñáꞌa̱ yóꞌo xíꞌín yuꞌu̱? Tá ni̱ ku̱ꞌu yuꞌu̱ veꞌón, ko̱ ní xi̱ꞌo taꞌon yoꞌó ta̱kui̱í ndoo sa̱ꞌí. Tído ñáꞌa̱ yóꞌo ni̱ da̱kúchián sa̱ꞌí xíꞌín ndirá noo̱a̱n. Ta xíꞌín idí dini̱a̱n ni̱ da̱náyaaán ña̱. \v 45 Ta ni noo̱í ko̱ ní chító taꞌon yoꞌó, tído ñáꞌa̱ yóꞌo, nda̱ rá ni̱ ka̱sáa̱i̱ ni̱ ku̱ꞌi veꞌón, ko̱ sá tuuán chitóán sa̱ꞌí. \v 46 Ta ni dini̱í ko̱ ní chíkodó taꞌon yoꞌó sití, tído ñáꞌa̱ yóꞌo ni̱ chiꞌán ndutá támi sáꞌa̱n saꞌa̱ yúꞌu̱. \v 47 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌi̱n xíꞌón, va̱ꞌará kua̱ꞌá nda̱ꞌo kua̱chi kée ñáꞌa̱ yóꞌo, tído sa̱ ni̱ ndoo vaan, sa̱ꞌá ño̱ó kóni̱ ndava̱ꞌa vaán yuꞌu̱. Tído ña̱yuu káꞌán ña̱ cháá vá kúú kua̱chi na̱ ni̱ ndoo, no̱ón kúú na̱ cháá vá kóni̱ na̱ yuꞌu̱. \p \v 48 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó: \p ―Sa̱ ni̱ ndoo va kua̱chón noo̱ Ndios. \p \v 49 Ta ndidaá ta̱a ndéi xíꞌín ná mesa ñoó ni̱ ka̱sáꞌá ndáto̱ꞌón táꞌan ra: \p ―¿Ndá yoo kúú ta̱a káa, xiní ra̱, ña̱ dándóo ra kua̱chi ña̱yuu noo̱ Ndios? \p \v 50 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó: \p ―Sa̱ꞌá ña̱ kándéé ino̱n yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱kón no̱ó kua̱chón. Kuaꞌán nóꞌo̱n viti xíꞌa̱n ió va̱ꞌa ino̱n. \p Dá ni̱ keeán kuaꞌa̱n nóꞌa̱n. \c 8 \s1 Yóꞌo káꞌa̱n sa̱ꞌá na̱ ñáꞌa̱ ni̱ chi̱ndeé Jesús \p \v 1 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ saꞌa̱n Jesús ni̱ xi̱onoo na ndidaá ñoo náꞌano xíꞌín ñoo kuálí, ta ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi koo ndu̱ꞌu ña̱yuu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. Ta ni̱ xi̱onoo na xíꞌín ndin uxi̱ uu̱ ta̱a ni̱ ka̱xi mií ná ñoó. \v 2 Ta ni̱ xi̱onoo taꞌani dao na̱ ñáꞌa̱ xíꞌín ná, táꞌa̱n na̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa na, chi̱ dao na ni̱ sa̱ ñoꞌo espíritu kini, ta dao ka̱ na̱ ni̱ sa̱ kúꞌu̱. Ta tein na̱ ñáꞌa̱ yóꞌo nákaa̱ María Magdalena, táꞌa̱n ñá sa̱ ñoꞌo usa̱ espíritu kini ni̱ taó Jesús. \v 3 Ta nákaa̱ taꞌani ñáꞌa̱ naní Juana, ñá kúú ñadiꞌí ta̱a naní Chuza, táꞌa̱n ra̱ ndaá veꞌe rey Herodes, xíꞌín ñáꞌa̱ naní Susana, xíꞌín kua̱ꞌá ka̱ na̱ ñáꞌa̱ sa̱ chi̱ndeé ñaá xíꞌín ña̱ ió noo̱ ná. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ na̱kani Jesús saꞌa̱ iin ta̱a xíti tata \p \v 4 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ kii iin rá iin ñoo ni̱ na̱taka noo̱ nákaa̱ Jesús. Dá ni̱ ka̱sáꞌá ná dákíꞌin táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱, ta kaá na̱: \p \v 5 ―Iin ta̱a xíti ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ kuti ra tata no̱ñóꞌo̱ rá. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ koon niꞌini ra tata ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó dao ña ni̱ kue̱i yuꞌú íchi̱. Ta ni̱ sei̱n niꞌini naa̱n. Kúú ni̱ ka̱sáa̱ laa, ta kúú ni̱ seí vá ría̱n. \v 6 Ta dao ka̱ tata ñoó ni̱ kue̱i tein yuu̱, ta ni̱ xita̱a̱n. Tído ni̱ ichi̱a̱n, dá chi̱ ko̱ ta̱ꞌón ko̱ꞌoyo sa̱ꞌán. \v 7 Ta dao ka̱ tata ñoó ni̱ kue̱i tein ta̱ꞌíón. Ta ni̱ saꞌano dáó ñá xíꞌín ta̱ꞌíón ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ku̱yáta̱ váán ni̱ kee rá. \v 8 Ta kúú dao ka̱ tata ñoó ni̱ kue̱i noo̱ kúú ñoꞌó va̱ꞌa. Kúú ni̱ saꞌano va̱ꞌa vaan. Ta kúú kua̱ꞌá ndava̱ꞌo noni̱ ni̱ xi̱ꞌoan, dá chi̱ iin ciento noni̱ ni̱ xi̱ꞌo iin iin tata ñoó ―kaá Jesús. \p Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, ta kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n na̱: \p ―¡Ndi ndáa ndoꞌó ió do̱ꞌo, ta kúú kueídóꞌo va̱ꞌa ndó! \p \v 9 Dá ví ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―¿Ndí dándáki to̱ꞌon ni̱ da̱kíꞌin táꞌan ní ni̱ kaꞌa̱n ní xíꞌín nduꞌu̱? \p \v 10 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Noo̱ ndo̱ꞌó ni̱ xi̱ꞌo Ndios ña̱ kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ náꞌá mií ná saꞌa̱ ndi kée na dándáki na. Tído dákíꞌin táꞌan yuꞌu̱ dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌi̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dá kía̱n, va̱ꞌará ndidaá ka̱ vía̱n ndéꞌé ná, tído o̱ kándaa̱ taꞌon ini na̱ ndi kóni̱ kaaa̱n, ta va̱ꞌará ndidaá ka̱ vía̱n ná kueídóꞌo na, tído o̱ kátóni̱ taꞌon ini na̱. \s1 Nákani Jesús ndi kóni̱ kaa ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ sa̱ꞌá ta̱a xíti tata \p \v 11 ’Diꞌa dándáki to̱ꞌon ni̱ da̱kíꞌin táꞌin ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó. Kanaꞌá ndó ña̱ tata ñoó kúú to̱ꞌon Ndios. \v 12 Ta yuꞌú íchi̱ no̱ó ni̱ kue̱i dao tata ñoó, ño̱ó kúú ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, tído kásaa̱ ña̱ uꞌu̱, ta kúú dítá váán to̱ꞌon Ndios ña̱ nákaa̱ nío̱ ná, dá ná o̱ kándísa naa̱n, ta o̱ níꞌi̱ ná ña̱ ka̱ki na. \v 13 Ta tein yuu̱ no̱ó ni̱ kue̱i dao ka̱ tata ñoó, ño̱ó kúú ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta nátiin naa̱n xíꞌa̱n kádii̱ iní na̱. Tído ko̱ ta̱ꞌón yo̱ꞌan ini nío̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó tóó vá kándísa naa̱n. Chi̱ tá kásáꞌá ndóꞌo na ta̱ndóꞌó, kúú kéxoo na no̱ó ña̱ kándísa na. \v 14 Ta tein ta̱ꞌíón no̱ó ni̱ kue̱i dao ka̱ tata ñoó, ño̱ó kúú ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios. Tído kásáꞌá ndíꞌi cháá ka̱ ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ió noo̱ ná, ta kátoó na̱ koo kuíká ná, ta ndíꞌi ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ꞌa luu ió ñayuú yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ sísa na xíꞌín to̱ꞌon Ndios. \v 15 Tído no̱ñóꞌo̱ va̱ꞌa no̱ó ni̱ kue̱i dao ka̱ tata ñoó, ño̱ó kúú ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios xíꞌín ndinoꞌo ini na̱, ta ndíta ndaa̱ na̱ xíꞌán. Ta ko̱ sá tuu na kée na ña̱ kóni̱ Ndios. \s1 Miía̱n kánian naꞌa̱ yo̱ mií yó ña̱ kúú yó kuendá Jesús, ta kueídóꞌo va̱ꞌa yó ña̱ dánaꞌa̱ na̱ noo̱ yo̱ \p \v 16 ’Ko̱ íin taꞌon chíñóꞌo̱ iin íti̱, ta chíkani ndei na iin ki̱di noo̱án, ta ni ko̱ chíkani de̱ꞌé na̱án ti̱xi xi̱to. Diꞌa noo̱ di̱kó chínóo naa̱n, dá ná katoo̱a̱n noo̱ ndidaá na̱ ko̱kuꞌu ini veꞌe. \v 17 Chi̱ ndidaá ña̱ꞌa dáꞌi noo̱ ndo̱ viti, daí ña̱ natu̱uan. Ta ndidaá vá ña̱ꞌa ñóꞌo de̱ꞌé viti, daí ña̱ natu̱uan, dá ná katoo̱n noo̱án. \v 18 Ta kueídóꞌo va̱ꞌa ndó ña̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó, chi̱ ndidaá na̱ natiin to̱ꞌon káꞌi̱n, no̱ón kúú na̱ ni̱ꞌí ña̱ kandaa̱ cháá ka̱ ini na̱. Tído ndidaá na̱ ko̱ xi̱ín natiin to̱ꞌon káꞌi̱n, no̱ón kúú na̱ kexoo ña̱ káꞌán ná náꞌá ná ―kaá na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ka̱sáa̱ na̱ veꞌe Jesús nándukú ñaá ná \p \v 19 Dá ni̱ ka̱sáa̱ naná Jesús xíꞌín ñani na̱ nándukú ñaá ná. Tído ko̱ ní kúu taꞌon natuu yati na noo̱ ió na̱, chi̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ na̱taka ñoó. \v 20 Dá ni̱ ka̱sto̱ꞌon iin ña̱yuu nákaa̱ tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó xíꞌín Jesús: \p ―Naná ní xíꞌín ñani ní ndíta na sata̱ véꞌe, ta kóni̱ na̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ní. \p \v 21 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó: \p ―Ndi ndáa ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta kée na choon saꞌándáa̱n, no̱ón vá kúú nanái̱ xíꞌín ñanii̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó tachi̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱ \p \v 22 Iin kuu̱, dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná ini iin barco. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ná koꞌo̱ chikaꞌanda yo̱ iin ka̱ xoo yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. \p Dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱. \v 23 Ta tein yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱ ñoó, kúú ni̱ kidi̱ va Jesús. Kúú iin ndakána va ni̱ ka̱sáꞌá kána tachi̱ dée̱n no̱ó ta̱ñoꞌo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá ko̱kee ta̱kui̱í ini barco. Ta i̱o nda̱ꞌo ió ña̱ ke̱ta kaꞌani ra ini ta̱kui̱í ñoó. \v 24 Dá ni̱ na̱tuu yati ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús noo̱ kánduꞌu̱ ná. Dá ni̱ da̱ndóto ñaá rá, ta kaá ra̱ xíꞌín ná: \p ―¡Maestro! ¡Maestro! ¡Ió ña̱ kuu yo̱! \p Dá ni̱ ndoto Jesús. Dá ni̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó tachi̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱ ñoó. Kúú ni̱ sa̱ tuu va tachi̱ ñoó xíꞌín ña̱ ndákuei no̱ó ta̱ñoꞌo̱, ta kúú ni̱ na̱káa̱ tádi̱ vá rá. \v 25 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ kándéé iní ndo̱ yuꞌu̱? \p Kúú ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó, ta ni̱ naá iní ra̱. Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan míí rá: \p ―¿Ndá yoo ví kúú na̱ yóꞌo, chi̱ nda̱ tachi̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱ seídóꞌo choon saꞌándá na̱? \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ taó Jesús espíritu kini ni̱ sa̱ ñoꞌo ini iin ta̱a \p \v 26 Dá ni̱ saa̱ na̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱ noo̱ kúú kuendá Gadara, ña̱ xírndaa táꞌan xíꞌín kuendá Galilea. \v 27 Dá tá ni̱ noo Jesús barco ñoó, dá ni̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a ñoo ñoó, ta sa̱ naꞌá nda̱ꞌo ñóꞌo espíritu kini ini ra̱, ta ko̱ ndíxi taꞌon ra dáꞌo̱n, ta ni veꞌe ko̱ ió ra̱, chi̱ ini káo̱ noo̱ ñóꞌo ndi̱i va ió ra̱. \v 28 Tá ni̱ xini ra̱ Jesús, kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱yuꞌú rá. Dá ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tí rá noo̱ ná, dá ni̱ ka̱sáꞌá ni̱ꞌi nda̱ꞌo káꞌa̱n ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndá ki̱án ndóꞌo ní xíꞌín yuꞌu̱, Jesús, mií ní na̱ kúú de̱ꞌe Ndios ndáya̱ꞌi? Seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní ña̱ ná dáꞌa ni dándóꞌo naní ní nío̱í. \p \v 29 Dión ni̱ kaaa̱n, dá chi̱ sa̱ saꞌanda va Jesús choon noo̱án ña̱ ná kankuei ña ini ta̱a ñoó koꞌa̱n. Sa̱ naꞌá nda̱ꞌo ñóꞌan dándákian ta̱a ñoó. Chi̱ va̱ꞌará sa̱ soꞌoni ña̱yuu ndáꞌa̱ rá xíꞌín saꞌa̱ rá xíꞌín cadena xíꞌín ka̱a viti, tído vaá óon va saꞌándá ra̱ cadena ñoó. Ta sa̱ kendúsa̱ espíritu kini ñoó xíꞌín rá kandaka ñaáán kuaꞌa̱n noo̱ kúú ñoꞌó i̱chí. \v 30 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Jesús: \p ―¿Ndi nanón? \p Dá ni̱ kaa espíritu kini ñoó: \p ―Legión naníí. \p Dión ni̱ kaaa̱n chi̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo espíritu kini ñóꞌo ini ta̱a ñoó. \v 31 Dá ni̱ seí ndaꞌí ña̱ noo̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni tandaꞌá ñaá ná koꞌa̱n nda̱ ma̱á noo̱ íin naá. \v 32 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo kochí ñóꞌo sásáꞌan ndi̱ka yúku̱ ñoó. Dá ni̱ seí ndaꞌí espíritu kini ñoó noo̱ Jesús ña̱ ná konó ná koꞌa̱n ndu̱ꞌan ini ri̱. Dá ni̱ sonó ná noo̱án. \v 33 Ta kúú ni̱ ka̱nkuei espíritu kini ñoó ini ta̱a ñoó. Dá ni̱ saꞌa̱n ni̱ ndu̱ꞌan ini kochí ñoó. Dá ni̱ taxí táꞌan ndi ndiꞌi rí kuaꞌa̱n ri̱ yuꞌú daꞌo̱. Dá ni̱ kue̱i ndava̱ꞌa rí ini ta̱ñoꞌo̱ ñoó. Ta kúú ni̱ ka̱ndaa ri̱, dá ni̱ xiꞌi̱ ri̱. \p \v 34 Dá tá ni̱ xini ta̱ ndáka kochí ñoó ña̱ dión ni̱ ndoꞌo rí, dá ni̱ taxí táꞌan ra kuaꞌa̱n ra̱ kasto̱ꞌon ra xíꞌín na̱ ndéi ñoo ra̱ xíꞌín na̱ ndéi yúku̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kuu dión. \v 35 Dá ni̱ ka̱nkuei ña̱yuu ñoó kuaꞌa̱n na̱ kande̱ꞌé ná ña̱ ni̱ kuu. Tá ni̱ saa̱ na̱ noo̱ íin Jesús, kúú ni̱ xini na̱ ña̱ ió ta̱a ni̱ sa̱ ñoꞌo espíritu kini ñoó noo̱ sáꞌa̱ ná. Ta kúú sa̱ ndíxi va ra dáꞌo̱n ió ra̱. Ta sa̱ iin ta̱a ió va̱ꞌa vá kúú rá. Kúú ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó. \v 36 Ta ña̱yuu ni̱ xini ña̱ ni̱ kuu dión kúú na̱ ni̱ na̱kani xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu ndi ni̱ kuu ni̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱a sa̱ ñoꞌo espíritu kini ñoó. \v 37 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndidaá ña̱yuu ndéi chí kuendá Gadara ñoó seí ndaꞌí na̱ noo̱ Jesús ña̱ ná koꞌo̱n na̱ iin ka̱ xíán, dá chi̱ yuꞌú na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kuu dión. Dá ni̱ kaa Jesús ini barco koꞌo̱n na̱. \v 38 Tído ni̱ seí ndaꞌí ta̱a ni̱ sa̱ ñoꞌo espíritu kini ñoó noo̱ ná ña̱ ná konó ná koꞌo̱n ra̱ xíꞌín ná. Tído ni̱ saꞌanda Jesús choon noo̱ rá ña̱ ná noꞌo̱ ra̱, ta kaá na̱ xíꞌín rá: \p \v 39 ―Nandió ko̱o kuaꞌa̱n nóꞌo̱n veꞌón, ta nakanón xíꞌín na̱ ñooo̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa ndato ni̱ kee Ndios xíꞌón. \p Dá ni̱ kiꞌin ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá. Ta ni̱ ka̱sáꞌá rá nákani ra xíꞌín ndidaá na̱ ñoo ra̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa ndato ni̱ kee Jesús xíꞌín rá. \s1 Diꞌa ni̱ ndoꞌo de̱ꞌe diꞌí ta̱ naní Jairo xíꞌín ña̱ ni̱ ndoꞌo iin ñáꞌa̱ ndóꞌo kueꞌe̱ tái̱ nii̱ \p \v 40 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o tuku Jesús ni̱ ndi̱sáa̱ na̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱ ñoó. Dá ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu xíꞌa̱n kádii̱ ini na̱, chi̱ sa̱ ndéi ndidaá vá ná ndáti ñaá ná. \v 41 Dá ni̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a naní Jairo, táꞌa̱n ra̱ dándáki veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel ndéi ñoo ñoó. Dá ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tí rá noo̱ Jesús. Dá ni̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná ña̱ ná koꞌo̱n na̱ veꞌe ra, \v 42 chi̱ ni̱ kaa ra̱ ña̱ ió iin tóꞌón de̱ꞌe diꞌí ra̱, ta ió xi̱ uxi̱ uu̱ kuia̱, ta sa̱ xíꞌi̱ va xi. Dá ni̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá, ta dándútí ñaá ña̱yuu kuáꞌa̱ kuaꞌa̱n xíꞌín ná ñoó. \v 43 Ta tein ña̱yuu ñoó nákaa̱ taꞌani iin ñáꞌa̱ ndóꞌo kueꞌe̱ tái̱ nii̱, ta sa̱ ni̱ xi̱no uxi̱ uu̱ kuia̱ ndóꞌán dión. Ta sa̱ ni̱ da̱ndíꞌi vaan di̱ꞌón néꞌe va̱ꞌán ni̱ chi̱ya̱ꞌavián ta̱ kétátá ñaá. Tído ni iin tóꞌón taꞌon ra ko̱ ní kándeé nduva̱ꞌán. \v 44 Dá ni̱ na̱tuu yatián sata̱ Jesús. Dá ni̱ ka̱ko̱ꞌon ndáꞌa̱n yuꞌú dáꞌo̱n ná. Ta kúú vitíꞌón diꞌa ni̱ na̱tuu nii̱ ñoó. \p \v 45 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―¿Ndá yoo ni̱ ka̱ko̱ꞌon ndáꞌa̱ dáꞌa̱ma̱í? \p Tído ni iin tóꞌón ña̱yuu ñoó ko̱ ní kaꞌa̱n. Dá ni̱ kaa Pedro xíꞌín ná: \p ―Maestro, ña̱yuu kuáꞌa̱ yóꞌo kúú na̱ dándútí ñaá. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa ndáto̱ꞌón ní ndá yoo ni̱ ka̱ko̱ꞌon ñaá? \p \v 46 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Ko̱ó, chi̱ ni̱ da̱kóꞌo̱n ndáꞌa̱ iin ña̱yuu dáꞌa̱ma̱í, chi̱ ni̱ ka̱ndaa̱ inii̱ ña̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa iin ña̱yuu ni̱ kee ndée̱í ―kaá na̱. \p \v 47 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini ñáꞌa̱ ñoó ña̱ o̱ kúu taꞌon chide̱ꞌáa̱n ña̱ ni̱ keeán, kúú ni̱ ka̱sáa̱a̱n noo̱ Jesús, ta ndéi̱ ni̱noán. Dá ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tíán noo̱ ná. Ta noo̱ ndidaá ña̱yuu ñoó ni̱ na̱kanián ndiva̱ꞌa ni̱ ka̱ko̱ꞌon ndáꞌa̱n dáꞌo̱n Jesús, ta ni̱ na̱kani taꞌanián ña̱ vitíꞌón kuií vá ni̱ ndu̱va̱ꞌán tá ni̱ keeán dión. \v 48 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―De̱ꞌe diꞌíi̱, ni̱ ndu̱va̱ꞌón sa̱ꞌá ña̱ kándéé inóo̱n yuꞌu̱. Ta viti, kuaꞌán nóꞌo̱n veꞌón xíꞌa̱n ió va̱ꞌa inóo̱n. \p \v 49 Ta kúú káꞌa̱n ii̱ vá Jesús íin na xíꞌán, kúú ni̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a ni̱ kii veꞌe Jairo, ta̱ dándáki veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel ñoó, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Sa̱ ni̱ xiꞌi̱ va de̱ꞌe diꞌí ní. Ná dáꞌa ka̱ ni dátaꞌán ní maestro xaa̱n. \p \v 50 Tá ni̱ seídóꞌo Jesús ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ra̱ dión, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín Jairo: \p ―O̱ sa̱ yu̱ꞌóo̱n. Sa̱va̱ꞌa yuꞌu̱ kandeé inóo̱n, ta kúú nduva̱ꞌa xi. \p \v 51 Dá tá ni̱ saa̱ na̱ ni̱ ku̱ꞌu na veꞌe ra, ta ko̱ ní sónó ná ña̱ ku̱ꞌu dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín ná, sa̱va̱ꞌa Pedro xíꞌín Jacobo, xíꞌín Juan xíꞌín tatá tadiꞌí ñóó, xíꞌín naná va xi. \v 52 Ta ndidaá ña̱yuu ndéi ñoó ndéíꞌi̱ na̱ ndéi na, ta ndaꞌí káyuꞌú ná saꞌa̱ tadiꞌí ñóó. Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―O̱ sa̱ kuáki ndó, chi̱ ko̱ ní xiꞌi̱ taꞌon xi, kídi̱ va xi. \p \v 53 Ta kúú ndidaá ña̱yuu ñoó ni̱ saki̱ ndaa va na Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, chi̱ náꞌá vá ná ña̱ sa̱ ni̱ xiꞌi̱ va xi. \v 54 Dá ni̱ tiin Jesús ndáꞌa̱ xí, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín xí: \p ―Diꞌí lóꞌo̱, ndako̱o. \p \v 55 Ta kúú ni̱ na̱taki va xi. Ta kúú vitíꞌón vá ni̱ nda̱ko̱o xi. Dá ni̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó na̱ veꞌe xi ña̱ ná ki̱ꞌo na ña̱ꞌa kasáꞌan xi. \v 56 Ta tatá xi̱ xíꞌín naná xi̱ ni̱ naá nda̱ꞌo ini na̱. Tído ni̱ saꞌanda Jesús choon noo̱ ná ña̱ ná o̱ sa̱ nákani na xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee na. \c 9 \s1 Yóꞌo ni̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ dánaꞌa̱ ra̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios \p \v 1 Dá ni̱ ndi̱tútí Jesús ndin uxi̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Dá ni̱ xi̱ꞌo na choon noo̱ rá ña̱ kandeé rá taó rá ndidaá espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu, ta kandeé rá nduva̱ꞌa ra ña̱yuu ndóꞌo iin rá iin kueꞌe̱. \v 2 Dá ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ná kuaꞌa̱n ra̱ dánaꞌa̱ ra̱ saꞌa̱ ndi koo ndu̱ꞌu ña̱yuu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios, ta nduva̱ꞌa ra na̱ kúꞌu̱, \v 3 ta kaá na̱ xíꞌín rá: \p ―Ni iin ña̱ꞌa o̱ sa̱ kóo ini ndo̱ kaneꞌe ndó koꞌo̱n ndo̱ íchi̱, o̱ sa̱ káneꞌe ndó yíto̱ katuu ndó koꞌo̱n ndo̱, ni léka̱ ndo̱, ni pan, ni di̱ꞌón, ta o̱ sa̱ káneꞌe ndó iin ka̱ kotó nada̱on ndó. \v 4 Ta ndi ndáa mií vá veꞌe ni̱ saa̱ ndo̱ ni̱ ku̱ꞌu ndó, sa̱va̱ꞌa ñoó ní kandei ndó nda̱ ná kasandaá kuu̱ kankuei ndó koꞌo̱n ndo̱ iin ka̱ ñoo. \v 5 Ta ndi ndáa mií vá ñoo no̱ó ko̱ ní xíin na natiin va̱ꞌa na ndo̱ꞌó, ta kúú kankuei ndó ñoo ñoó, ta kidi niꞌini ndó ño̱ya̱ká íin saꞌa̱ ndo̱, ta ño̱ó kía̱n náꞌa̱ ña̱ ko̱ nátaꞌan ini Ndios xiní na̱ na̱ ñoo ñoó ―kaá Jesús. \p \v 6 Dá ni̱ ka̱nkuei ta̱a ñoó kuaꞌa̱n ra̱ ndidaá ñoo dánaꞌa̱ ra̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús, ta sa̱ ndu̱va̱ꞌa ra na̱ kúꞌu̱ ndéi iin iin xíán noo̱ xíonoo ra. \s1 Naá iní rey Herodes kée ña̱ ndato kée Jesús \p \v 7 Tá ni̱ niꞌi̱ tóꞌon rey Herodes saꞌa̱ ndidaá ña̱ kée Jesús, ta kúú ko̱ náꞌá rá ndí ki̱án nakani ini ra̱. Chi̱ dao ña̱yuu ñoó kaá ña̱ ni̱ na̱taki Juan, ta no̱ón kúú Jesús. \v 8 Ta dao ka̱ na̱ kaá ña̱ kúú ná profeta Elías, ta ni̱ ndi̱xóo tuku na. Ta dao ka̱ na̱ kaá ña̱ kúú ná iin ka̱ profeta ni̱ sa̱ io sa̱ naꞌá, ta ni̱ na̱taki na̱ viti. \v 9 Dá ni̱ kaa Herodes: \p ―Mií yuꞌu̱ ni̱ saꞌanda choon, dá ni̱ saꞌanda ra̱ diko̱ Juan. Tído, ¿ndá yoo ví kúú ta̱a, táꞌa̱n ra̱ seídóꞌi kée ña̱ꞌa ndato ñoó, tá dáá? \p Sa̱ꞌá ño̱ó ndíꞌi ini ra̱ koni ra̱ Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ xi̱ꞌo Jesús ña̱ꞌa ni̱ sa̱sáꞌan oꞌo̱n mil ta̱a \p \v 10 Tá ni̱ ndi̱sáa̱ ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús ni̱ saꞌa̱n ra̱ noo̱ choon ni̱ saꞌanda na̱ noo̱ rá, dá ni̱ na̱kani ra xíꞌín ná sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee ra. Dá ni̱ na̱kuaka xoo ñaá Jesús, dá ndáka ñaá ná kuaꞌa̱n na̱ iin xíán noo̱ ko̱ó ña̱yuu ndéi yati ñoo naní Betsaida. \v 11 Tído tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu ñoó ndeí chí kuaꞌa̱n na̱, dá ni̱ kee na tákuei ñaá ná kuaꞌa̱n na̱. Ta kúú ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá Jesús. Dá ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ noo̱ ná saꞌa̱ ndi kee Ndios dándáki na ña̱yuu na̱. Ta ni̱ ndu̱va̱ꞌa na na̱ kúꞌu̱. \v 12 Tá ni̱ ini kuu̱ dáá ñóó, dá ni̱ na̱tuu yati ñaá ndin uxi̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Kaꞌanda ní choon no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ yóꞌo ña̱ ná koꞌo̱n na̱ ñoo kuálí túu ñóꞌo káa, o koꞌo̱n na̱ veꞌe ndíta yúku̱ káa, dá ná ndukú ná ña̱ꞌa kasáꞌan na, ta ná niꞌi̱ ná no̱ó kudi̱ na̱, chi̱ ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa keí ná yóꞌo. \p \v 13 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ki̱ꞌo ni mií ndó ña̱ꞌa ná kasáꞌan ná. \p Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Ko̱ ta̱ꞌón kua̱ꞌá ña̱ꞌa néꞌe ndu, sa̱va̱ꞌa oꞌo̱n va pan xíꞌín uu̱ ti̱yaká va. Ta, ¿ndi kee ndu koꞌo̱n ndu̱ kuiin ndu ña̱ꞌa kasáꞌan ña̱yuu kuáꞌa̱ yóꞌo? ―kaá ra̱. \p \v 14 Ta kúú rá táto̱ꞌon ki̱ꞌo oꞌo̱n mil ta̱a. Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó: \p ―Kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ña̱yuu yóꞌo ña̱ ná kande̱i tá tuꞌu tá tuꞌu na̱. Ta uu̱ diko uxi̱ ná kakuu iin iin tuꞌu na̱. \p \v 15 Ta dión ni̱ kee ra. Dá ni̱ sa̱ nde̱i ndidaá kúú ña̱yuu ñoó. \v 16 Dá ni̱ tiin Jesús ndin oꞌo̱n pan ñoó xíꞌín ndin nduú ti̱yaká ñoó. Dá ni̱ na̱nde̱ꞌé noo̱ ná chí induú. Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios sa̱ꞌán. Dá ni̱ saꞌanda na̱ pan xíꞌín ti̱yaká ñoó. Dá ni̱ xi̱ꞌo naa̱n no̱ó ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ dasá ráa̱n no̱ó ña̱yuu ñoó. \v 17 Dá ni̱ sa̱sáꞌan ndidaá kúú ná nda̱ no̱ó ni̱ ndi̱noo va̱ꞌa ini na̱. Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ da̱kútí ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús uxi̱ uu̱ ti̱yika̱ xíꞌín ña̱ꞌa ni̱ ka̱ndo̱o no̱ó ña̱ ni̱ sa̱sáꞌan ña̱yuu ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaa Pedro ña̱ Jesús kúú Cristo, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios kasaa̱ dáka̱ki ñaá \p \v 18 Iin kuu̱ nákaa̱ xoo Jesús káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, ta yati ñoó ndéi ta̱a xíonoo xíꞌín ná, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: \p ―¿Ndá yoo kúú yuꞌu̱, kaá ña̱yuu ñoó? \p \v 19 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: \p ―Dao na kaá ña̱ kúú ní Juan, na̱ sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu. Ta dao ka̱ na̱ kaá ña̱ kúú ní profeta Elías. Ta dao ka̱ na̱ kaá ña̱ kúú ní iin profeta ni̱ sa̱ io sa̱ naꞌá, ta ni̱ na̱taki na̱. \p \v 20 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ta ndoꞌó viti, ¿ndá yoo kúú yuꞌu̱, kaá ndo̱ꞌó? \p Dá ni̱ kaa Pedro xíꞌín ná: \p ―Mií ní kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. \s1 Kásto̱ꞌon Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná ndí ki̱án ndoꞌo na, dá kuu na̱ \p \v 21 Tído ni̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná ña̱ ná o̱ sa̱ kóo ini ra̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu ndá yoo kúú ná. \v 22 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndúsa̱ kánian kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa ndoꞌo naní nío̱ na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. Chi̱ kuñóꞌó ñaá ta̱ sáꞌano ñoo, xíꞌín ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés. Ta kánian kuu na̱. Tído ti̱xi kuu̱ óni̱, dá nataki va na. \p \v 23 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ndidaá ta̱a ñoó: \p ―Ndi ndáa ndoꞌó káꞌán kanoo xíꞌín yuꞌu̱, dá kía̱n kánian dánkoo ndó ña̱ kóni̱ mií ndó, ta natiin ndó cruz, ña̱ kía̱n ió ndo̱ kuu ndo̱ sa̱ꞌí iin rá iin kuu̱ kuu̱, ta ndiko̱ ndo̱ yuꞌu̱, ná koꞌo̱. \v 24 Chi̱ ndi ndáa na̱ kóni̱ dáka̱ki na mií ná ñayuú yóꞌo, no̱ón kúú na̱ kuu diꞌa. Tído ndi ndáa na̱ xíꞌo mií ña̱ kuu na̱ saꞌa̱ yúꞌu̱, no̱ón kúú na̱ ni̱ꞌí ña̱ ka̱ki na. \v 25 Dá chi̱, ¿ndi ki̱án va̱ꞌa ni̱ꞌí ña̱yuu tá ná kandeé ná niꞌi̱ ná ndidaá ña̱ kui̱ká ió ñayuú yóꞌo, ta naá vá ná noo̱ Ndios, ta o̱ níꞌi̱ ná ña̱ kataki na̱, káꞌán ndó? \v 26 Ta ndi ndáa ña̱yuu ná xíkaꞌan noo̱ saꞌa̱ yúꞌu̱ o sa̱ꞌá to̱ꞌin, dá kía̱n kakaꞌan taꞌani no̱ó na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo sa̱ꞌá no̱ón tá ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na xíꞌín ndidaá ndée̱ ndato kómí mií ná, xíꞌín ña̱ kómí tatá na̱ Ndios, xíꞌín ña̱ kómí ángel kéchóon noo̱ ná. \v 27 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ió dao ndoꞌó, na̱ ndíta yóꞌo, o̱ ku̱ú taꞌon ndó nda̱ ná koni ndo̱ ndi ki̱ꞌo dándáki Ndios ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ na̱yeꞌe̱ ndaa noo̱ Jesús xíꞌín dáꞌo̱n ná \p \v 28 Tá ni̱ ya̱ꞌa ona̱ kuu̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ kee na ndáka na Pedro xíꞌín Juan xíꞌín Jacobo kuaꞌa̱n na̱ dini̱ iin yúku̱ íin ñoó kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. \v 29 Ta tein káꞌa̱n Jesús xíꞌín Ndios, ta kúú ni̱ na̱da̱on va táto̱ꞌon káa noo̱ ná. Kúú ni̱ ndu̱ku̱xí dáꞌo̱n ná, ta ni̱ na̱yeꞌe̱ ndaaa̱n. \v 30 Ta kúú iin kuití vá ni̱ naꞌa̱ noo̱ uu̱ ta̱a, ta ndíta na ndátóꞌón ná xíꞌín Jesús. Iin na kúú Moisés, ta iin ka̱ na̱ kúú profeta Elías. \v 31 Ta ndato ni̱ na̱yeꞌe̱ ndaa noo̱ ndíta na. Ta ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Jesús saꞌa̱ ndí ki̱án ndoꞌo na, dá kuu na̱, dá xi̱nko̱o ña̱ kánian ndoꞌo na ñoo Jerusalén. \p \v 32 Ta va̱ꞌará kudi̱ nda̱ꞌo Pedro xíꞌín uu̱ ka̱ ta̱a ñoó kóni̱ ra̱, tído ni̱ sa̱ ñoꞌo ini ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini ra̱ ña̱ ndato ni̱ na̱yeꞌe̱ ndaa Jesús, ta íin na káꞌa̱n na̱ xíꞌín uu̱ ta̱a ñoó. \v 33 Tá ni̱ ka̱sáꞌá kéxoo uu̱ ta̱a ñoó kuaꞌa̱n na̱, dá ni̱ kaa Pedro xíꞌín Jesús: \p ―Maestro, va̱ꞌa kúú ndéi nduꞌu̱ yóꞌo. Ná kava̱ꞌa ndu oni̱ ti̱yaꞌó. Iian ná koo mií ní, ta iian ná koo Moisés, ta iin ka̱a̱n ná koo Elías. \p Dión ni̱ kaa ra̱, dá chi̱ ko̱ náꞌá taꞌon ra ndí ki̱án káꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ yu̱ꞌú ra̱. \v 34 Ta tein káꞌa̱n ra̱ dión, kúú ni̱ na̱xino̱ iin viko̱. Ta kúú ni̱ da̱dáꞌi ñaá ná. Dá ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra tá ni̱ xini ra̱ ni̱ da̱ꞌi na ni̱ kee viko̱ ñoó. \v 35 Ta kúú nda̱ tein viko̱ ñoó ni̱ sei̱do̱ꞌo ra ni̱ kaꞌa̱n Ndios: \p ―Ta yóꞌo kúú de̱ꞌe mani̱ yuꞌu̱. Kueídóꞌo ndó to̱ꞌon káꞌa̱n xi̱. \p \v 36 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, kúú nda̱ iin tóꞌón míí vá Jesús ni̱ ka̱ndo̱o íin. Ta ko̱ ní káꞌa̱n ndin oni̱ ta̱a ñoó sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo, chi̱ tein kuu̱ dáá ñóó ko̱ ní nákani taꞌon ra xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini ra̱ dini̱ yúku̱ ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin tayií nákaa̱ espíritu kini \p \v 37 Dá tá ni̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni̱ na̱xino̱ Jesús xíꞌín ta̱a ñoó saꞌa̱ yúku̱ ñoó. Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ saa̱ ni̱ niꞌi̱ ñaá. \v 38 Dá ni̱ ka̱yuꞌú iin ta̱a nákaa̱ tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, ta kaá ra̱: \p ―Maestro, seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní nduva̱ꞌa ní de̱ꞌe lóꞌi̱, chi̱ iin tóꞌón dini̱ dáá vá kúú xí noo̱í, \v 39 chi̱ iin ndakána va tíin ñaá iin espíritu kini, ta ni̱ꞌi nda̱ꞌo káyuꞌú xí kéean, dá saꞌání yi̱ꞌí ñaáán, ta kánkuei chiꞌi̱o̱n yúꞌu̱ xí, ta kéndava̱ꞌa nda̱ꞌo ña xíꞌín xí, ta ko̱ xi̱ín taꞌan vaan dáyaa̱ chíchí ñaá. \v 40 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ seí ndaꞌávíi̱ no̱ó ta̱a xíonoo xíꞌín ní káa, ña̱ ná taó rá ña̱, tído ko̱ ní kándeé taꞌon ra. \p \v 41 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―¡Nandeé ka̱ vía̱n ña̱yuu ko̱ kándísa kúú ndoꞌó, ta dóꞌó nda̱ꞌo ndó! ¿Ndidaa ka̱ ví kooi xíꞌín ndó? Ta, ¿ndidaa ka̱ ví ki̱ꞌo ndeé iníi̱ saꞌa̱ ndo̱? Kaneꞌe de̱ꞌón ná kii. \p \v 42 Tá sa̱ kuaꞌa̱n kuyati ra xíꞌín tayií lóꞌo̱ ñoó noo̱ Jesús, ta kúú ni̱ koon ñaá espíritu kini ñoó nda̱ no̱ñóꞌo̱, ta ni̱ saꞌání yi̱ꞌí ñaáán. Dá ni̱ saꞌanda Jesús choon noo̱án ña̱ ná ketaan kuaꞌa̱n. Dá ni̱ ndu̱va̱ꞌa na tayií lóꞌo̱ ñoó. Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo ñaá ná noo̱ tatá xi̱. \v 43 Kúú ni̱ naá iní ndidaá ña̱yuu ndíta ñoó sa̱ꞌá ña̱ ndato ni̱ kee Ndios. \s1 Yóꞌo ni̱ ka̱sto̱ꞌon tuku Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná ndí ki̱án ndoꞌo na, dá kuu na̱ \p Ta tein naá ini ndidaá ña̱yuu ñoó saꞌa̱ ndidaá ña̱ ndato ni̱ kee Jesús, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p \v 44 ―Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó ña̱ koꞌi̱n kaꞌi̱n xíꞌín ndó, chi̱ koꞌo̱n iin ta̱a naki̱ꞌo ra na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá. \p \v 45 Tído ko̱ ní kátóni̱ taꞌon ini ta̱a ñoó ndiva̱ꞌa ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, chi̱ ndadí vá ña̱xintóni̱ rá, ta yuꞌú ra̱ ndato̱ꞌón rá Jesús ndi dándáki to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n na̱. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús ndá yoo kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ Ndios \p \v 46 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón kuáchi̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná saꞌa̱ ndá yoo kúú ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ tein mií rá ñóó. \v 47 Tído ni̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ nákani ini ra̱ dión. Kúú ni̱ tiin na ndáꞌa̱ iin tayií lóꞌo̱. Dá ni̱ chi̱kani ñaá ná díi̱n ná, \v 48 dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ndi ndáa miíó ña̱yuu natiin va̱ꞌa ta lóꞌo̱ yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ kúú ná kuendá yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ mií vá yuꞌu̱ natiin va̱ꞌa na. Ta na̱ ni̱ na̱tiin yuꞌu̱, nda̱ Ndios ni̱ na̱tiin na, chi̱ mií ná ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ñayuú yóꞌo. Chi̱ iin ra̱ ko̱ ndáya̱ꞌi tein mií ndó xaa̱n, ro̱ón kúú ra̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ Ndios ―kaá na̱. \s1 Kaá Jesús ña̱ ña̱yuu ko̱ na̱á xíꞌín ná, no̱ón kúú na̱ ndíta xoo mií ná \p \v 49 Dá ni̱ kaa ta̱ naní Juan xíꞌín ná: \p ―Maestro, ni̱ xini nduꞌu̱ iin ta̱a taó espíritu kini xíꞌín kuu̱ mií ní. Tído ko̱ xíonoo taꞌon ra xíꞌín yó, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ chi̱tuu va nduꞌu̱ ra̱. \p \v 50 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ná dáꞌa ni chituu ndó ra̱, chi̱ na̱ ko̱ na̱á xíꞌá, no̱ón kúú na̱ ndíta xoo yo̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ da̱náni Jesús Jacobo xíꞌín Juan \p \v 51 Tá sa̱ kuaꞌa̱n xi̱nko̱o kuu̱ noꞌo̱ Jesús induú, dá ni̱ chi̱kaa̱ ini na̱ koꞌo̱n ndaa̱ na̱ nda̱ ñoo Jerusalén. \v 52 Dá ni̱ ta̱ndaꞌá ná dao ta̱a kuaꞌa̱n ra̱ noo̱. Dá ni̱ saa̱ ra̱ ni̱ ku̱ꞌu ra iin ñoo lóꞌo̱ nákaa̱ chí kuendá Samaria diꞌa, dá kenduu ra̱ noo̱ kandei na, ni̱ kaꞌán rá. \v 53 Tído ko̱ ní xíin taꞌon na̱ ñoo ñoó natiin ñaá ná, chi̱ ni̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ chí Jerusalén diꞌa va chíkaꞌanda na̱ koꞌo̱n na̱. \v 54 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini Jacobo xíꞌín Juan ña̱ ni̱ kee ña̱yuu ñoó dión, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Tatá, ¿á ko̱ kóni̱ ní ná kaꞌanda ndu̱ choon, dá ná koon ñoꞌó kéi̱ induú káa táto̱ꞌon ni̱ kee Elías, dá ná naá ndiꞌi no̱ó ña̱yuu ñoó? \p \v 55 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni̱ da̱náni ñaá ná, ta kaá na̱ xíꞌín rá: \p ―Ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndí ki̱án kédaá xíꞌín ndó, dá káꞌa̱n ndo̱ dión, \v 56 chi̱ ko̱ ní kásaa̱ taꞌon na̱ ni̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo ña̱ kía̱n dánaá na̱ ña̱yuu, diꞌa ni̱ ka̱sáa̱ na̱ dáka̱ki ñaá ná. \p Dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱ ñoo. \s1 Diꞌa ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín dao ña̱yuu ni̱ kaꞌán kanoo xíꞌín ná \p \v 57 Ta nani xíka na kuaꞌa̱n na̱ íchi̱ ñoó, dá ni̱ kaa iin ta̱a xíꞌín Jesús: \p ―Tatá, iói̱ ña̱ kanooi xíꞌín mií ní ndeí kúú míí vá no̱ó koꞌo̱n ní. \p \v 58 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Kanaꞌón ña̱ ió va káo̱ noo̱ ñóꞌo ndikuii, ta ió taꞌani táka̱ noo̱ ñóꞌo laa. Tído na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ni noo̱ kanóo dini̱ ná ko̱ó. \p \v 59 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín iin ka̱ ta̱a ñoó: \p ―Nakíi̱, kanoo xíꞌín yuꞌu̱. \p Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: \p ―Tatá, konó ní dinñóꞌó ka̱ ná koꞌi̱n dándu̱xi tatái̱, dá kasaa̱i̱, koꞌo̱. \p \v 60 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Dánkoo na̱ kúú ndi̱i ná dándu̱xi ñaá dao ka̱ na̱ kúú ndi̱i. Tído yoꞌó, kuaꞌán kanooón dánaꞌo̱n no̱ó ña̱yuu ndi kee na ndu̱ꞌu na ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \p \v 61 Dá ni̱ kaa iin ka̱ ta̱a xíꞌín ná: \p ―Tatá, kóni̱i̱ kanooi xíꞌín mií ní, tído dinñóꞌó ka̱ konó ní ná koꞌi̱n kasto̱ꞌin xíꞌín na̱ veꞌi, dá ná kasaa̱i̱, koꞌo̱. \p \v 62 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Iin ta̱a tíin ndaꞌá yata̱, ta nándió ko̱o ra ndéꞌé rá chí sata̱, ro̱ón kúú ra̱ ko̱ chóon taꞌon kuti. Ki̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo na̱ ndíꞌi i̱í vá ini sa̱ꞌá ña̱ ió noo̱ ná, chi̱ ko̱ chóon taꞌon na dánaꞌa̱ na̱ saꞌa̱ ndi kee ña̱yuu ndu̱ꞌu na ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \c 10 \s1 Saꞌándá Jesús choon no̱ó oni̱ diko uxi̱ ta̱a ña̱ koꞌo̱n ra̱ ndidaá ñoo dánaꞌa̱ ra̱ \p \v 1 Tá ni̱ ndiꞌi ña̱ yóꞌo, dá ni̱ ka̱xi satoꞌo yo̱ Jesús oni̱ diko uxi̱ ka̱ ta̱a. Dá ni̱ ta̱ndaꞌá ná uu̱ rá uu̱ ra̱ koꞌo̱n ra̱ ndidaá kúú ñoo xíꞌín iin rá iin xíán no̱ó koꞌo̱n mií ná. \v 2 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti káa nda̱ꞌo ña̱ꞌa dákée yó, tído cháá nda̱ꞌo kúú ta̱a dákée ña, chi̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi nduu ndu̱ꞌu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios, tído cháá vá kúú ta̱a dánaꞌa̱ noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó kaka̱ ndo̱ ña̱ mani̱ noo̱ Ndios, na̱ kúú satoꞌo ña̱yuu ñoó, dá ná tandaꞌá ná cháá ka̱ ta̱a koꞌo̱n ra̱ dánaꞌa̱ ra̱ no̱ó ña̱yuu na̱. \v 3 Kuaꞌán ndo̱ꞌó viti, tído noo̱ tándaꞌá yuꞌu̱ ndo̱ꞌó koꞌo̱n ndo̱ kakuu ndó táto̱ꞌon léko tein ndigüe̱ꞌí lobo. \v 4 Ta o̱ sa̱ káneꞌe ndó léka̱ ndo̱ koꞌo̱n ndo̱, ni noo̱ kañoꞌo di̱ꞌón ndo̱, ta ni dao ka̱ ndisa̱ kayiꞌi ndó, ta ni o̱ sa̱ kákui̱ta tóo ndó kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu íchi̱ no̱ó koꞌo̱n ndo̱. \v 5 Ta ndi káa mií vá veꞌe ni̱ saa̱ ndo̱ ni̱ ku̱ꞌu ndó, dinñóꞌó diꞌa kaa ndo̱ xíꞌín na̱ ndéi veꞌe ñoó: “Ná kandei va̱ꞌa ní.” \v 6 Tá ió iin káa ña̱yuu va̱ꞌa veꞌe ñoó, dá kía̱n ná kandei va̱ꞌa ndisa na. Tído tá ko̱ó iin káa ña̱yuu va̱ꞌa ndéi ñoó, dá kía̱n nandió ko̱o ña̱ va̱ꞌa ñoó noo̱ mií vá ndó. \v 7 Ta mií veꞌe ñoó ní kandei ndó. Ta keí ndó, ta koꞌo ndó ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa xíꞌo na noo̱ ndo̱. Chi̱ iin ta̱ kéchoon kánian ni̱ꞌí ña̱ kúú ya̱ꞌi ra. Ná dáꞌa ni tóó tuku nada̱on ndó veꞌe noo̱ kandei ndó. \v 8 Ta ndi ndáa mií vá ñoo no̱ó ni̱ saa̱ ndo̱, ta ni̱ na̱tiin va̱ꞌa na ndo̱ꞌó, dá kía̱n keí ní ndó ndi kúú mií vá ña̱ chikodó ná noo̱ ndo̱, \v 9 ta nduva̱ꞌa ndó na̱ kúꞌu̱ ndéi ñoó, dá kaa ndo̱ xíꞌín ndidaá ná: “Sa̱ ni̱ ku̱yati va kuu̱ ña̱ ndu̱ꞌu ña̱yuu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios.” \v 10 Tído ndi ndáa mií vá ñoo no̱ó ni̱ saa̱ ndo̱, ta ko̱ ní xíin na natiin va̱ꞌa na ndo̱ꞌó, dá kía̱n kankuei ndó keí ñoo ñoó, dá kaa ndo̱: \v 11 “Ño̱ya̱ká ñóꞌo ñoo ndo̱, ña̱ ni̱ tiin saꞌa̱ ndú, ña̱ yóꞌo kidi niꞌini ndu, dá kanaꞌá ndó ña̱ ko̱ nátaꞌan ini Ndios xiní na̱ ndo̱ꞌó. Tído kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ ni̱ ku̱yati va kuu̱ ndu̱ꞌu ña̱yuu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios”, kaa ndo̱. \v 12 Ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌí cháá ka̱ ví ndoꞌo na̱ ñoo ñoó o̱ du̱ú ña̱ ni̱ ndoꞌo ña̱yuu kíni ni̱ sa̱ ndei ñoo Sodoma tá sa̱ naꞌá. \s1 Ndaꞌí kúu ví na̱ ndéi ñoo Corazín, xíꞌín na̱ ndéi ñoo Betsaida, kaá Jesús \p \v 13 ’¡Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, na̱ ndéi ñoo Corazín! Ta, ¡ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, na̱ ndéi ñoo Betsaida! Chi̱ tá ní kée yuꞌu̱ ña̱ náꞌano no̱ó ña̱yuu ndéi ñoo Tiro xíꞌín ñoo Sidón táto̱ꞌon ni̱ kee yuꞌu̱ ña̱ náꞌano noo̱ ndo̱ꞌó, ta kúú nda̱ sa̱ oon va ni̱ na̱ndixi ndaꞌí na̱, ta ni̱ na̱nde̱i ndaꞌí na̱ noo̱ yaa̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ na̱ndikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi ni̱ kee na, ní kúu. \v 14 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌí ka̱ ví ndoꞌo ndoꞌó o̱ du̱ú ña̱yuu ndéi ñoo Tiro xíꞌín ñoo Sidón. \v 15 Ta ndoꞌó, na̱ ñoo Capernaum xaa̱n viti, káꞌán ndó ña̱ nda̱ induú xi̱nkuei ndó. Tído ndoꞌó kúú na̱ koꞌono niꞌini Ndios nda̱ ma̱á indayá. \p \v 16 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ndin oni̱ diko uxi̱ ta̱a ñoó: \p ―Ndi ndáa ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon káꞌa̱n ndo̱, dá kía̱n nda̱ yuꞌu̱ seídóꞌo na. Ta ndi ndáa ña̱yuu kuñóꞌó ñaá, ta nda̱ yuꞌu̱ kuñóꞌó ná. Ta ndi ndáa ña̱yuu, tá kuñóꞌó ná yuꞌu̱, kuñóꞌó taꞌani na tatá Ndios, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ―kaá na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱sáa̱ oni̱ diko uxi̱ ta̱a ñoó \p \v 17 Tá ni̱ na̱ndió kuéi oni̱ diko uxi̱ ta̱a yóꞌo ni̱ ndi̱sáa̱ ra̱ noo̱ choon ni̱ saꞌa̱n ra̱, kúú kádii̱ nda̱ꞌo ini ra̱. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Tatá, nda̱ espíritu kini seídóꞌo ñaá tá saꞌándá ndu̱ choon noo̱án xíꞌín kuu̱ mií ní. \p \v 18 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Jaa̱n, chi̱ ni̱ xini yuꞌu̱ ni̱ ka̱nkao ña̱ uꞌu̱ nda̱ induú táto̱ꞌon ki̱ꞌo kánkao tasa. \v 19 Miía̱n ndaa̱ kuiti ni̱ xi̱ꞌoi choon noo̱ ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ó ña̱ꞌa ndoꞌo ndó tá ná kuei̱n nakána ndó sa̱tá koo̱, xíꞌín ti̱dóꞌo̱ma̱. Ta ni̱ xi̱ꞌo taꞌanii choon noo̱ ndo̱ ña̱ kandeé ndó xíꞌín ndidaá ndée̱ kómí ña̱ uꞌu̱, ta ni iin ña̱ꞌa o̱ kándeé kendava̱ꞌan xíꞌín ndó. \v 20 Tído ná dáꞌa ni kadii̱ téí ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ seídóꞌo espíritu kini choon saꞌándá ndo̱. Diꞌa kadii̱ cháá ka̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ sa̱ kándodó vá kuu̱ ndo̱ noo̱ tuti Ndios nda̱ induú. \s1 Kádii̱ nda̱ꞌo ini Jesús kée Espíritu ii̱ Ndios \p \v 21 Dá ni̱ na̱kutí Jesús xíꞌín ña̱ kádii̱ ini na̱ ni̱ kee Espíritu Ndios, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Kékáꞌano yuꞌu̱ mií ní, tatá Ndios, mií ní kúú satoꞌo induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, chi̱ ni̱ chi̱káa̱ de̱ꞌé ní ña̱ yóꞌo no̱ó na̱ ndi̱chí, xíꞌín na̱ kátóni̱ ini. Ta ni̱ naꞌa̱ nía̱n no̱ó na̱ ko̱ kátóni̱ va̱ꞌa ini. Jaa̱n, ki̱ꞌo dión ni̱ kee ní, tatá, chi̱ ki̱ꞌo dión ni̱ na̱taꞌan ini mií ní. \p \v 22 ’Ta ndidaá ña̱ꞌa ni̱ na̱ki̱ꞌo tatá Ndios no̱ó yuꞌu̱. Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ náꞌá ndá yoo kúú de̱ꞌe Ndios, chi̱ iin tóꞌón dini̱ miíó tatá Ndios kúú na̱ náꞌá ñaá. Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ náꞌá tatá Ndios, chi̱ iin tóꞌón dini̱ de̱ꞌe va na kúú na̱ náꞌá ñaá, xíꞌín na̱ ni̱ chi̱kaa̱ ini de̱ꞌe Ndios naꞌa̱ na̱ noo̱ ―kaá na̱. \p \v 23 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o na ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná no̱ó ta̱a xíonoo xíꞌín ná, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín sa̱va̱ꞌa mií vá ta̱a ñoó: \p ―Ndikáꞌán ndi kúu ví na̱ xiní xíꞌín no̱ó ña̱ xiní mií ndó viti. \v 24 Chi̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ kua̱ꞌá ndava̱ꞌo profeta xíꞌín rey ni̱ kaꞌán rá koni ra̱ ña̱ xiní ndoꞌó viti, tído ko̱ ní xiní taꞌon raa̱n. Ta ni̱ kaꞌán rá kueídóꞌo ra to̱ꞌon seídóꞌo ndó viti, tído ko̱ ní seídóꞌo taꞌon raa̱n ―kaá na̱. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa ni̱ kee iin ta̱a kuendá Samaria \p \v 25 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ na̱kuíi̱n ndichi iin ta̱a dánaꞌa̱ ley, dá chi̱ kóni̱ ra̱ korndodó rá Jesús. Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: \p ―Maestro, ¿ndí ki̱án kánian keei, dá ni̱ꞌí ña̱ kataki chíchíí? \p \v 26 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Ndi kaá ley Moisés? ¿Ndí ki̱án kándaa̱ ino̱n ña̱ káꞌa̱n? \p \v 27 Dá ni̱ kaa ta̱ dánaꞌa̱ ley ñoó: \p ―Diꞌa va kaáa̱n: “Koni̱ ndo̱ satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌín ndinoꞌo nío̱ ndo̱, xíꞌín ndinoꞌo ini mií ndó, xíꞌín ndidaá kúú ndée̱ ndo̱, xíꞌín ndidaá ña̱xintóni̱ ndo̱. Ta kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi̱ꞌín ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndóꞌo ndó xíꞌín míí ndó.” \p \v 28 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni̱ na̱ndió néꞌón ña̱ ni̱ nda̱to̱ꞌín yo̱ꞌó. Kuaꞌán viti, ta keeón ña̱, dá kono̱n kataki chíchón. \p \v 29 Dá ni̱ ndukú ta̱a ñoó ndi kee ra kendaa̱ ra̱ ña̱ káꞌán mií rá. Kúú ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―¿Ndá yoo kúú ña̱yuu xi̱ꞌín yuꞌu̱ ñoó? \p \v 30 Dá ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín rá: \p ―Iin kuu̱ dá ni̱ keta iin ta̱a ñoo Jerusalén. Dá ni̱ kee ra ko̱noo ra kuaꞌa̱n ra̱ íchi̱ kuaꞌa̱n chí ñoo Jericó diꞌa. Ta íchi̱ ñoó ni̱ ka̱nkuei ta̱ kui̱ꞌíná ni̱ tiin ñaá rá. Kúú ni̱ taxí vichí ñaá rá. Ta kúú ni̱ kani kini ñaá rá. Sa̱ nda̱ kuu ra̱. Dá ni̱ kee ta̱ kui̱ꞌíná ñóó kuaꞌa̱n ra̱. \v 31 Ta kúú íchi̱ ñoó ko̱noo iin ta̱ duti̱ kuaꞌa̱n ra̱. Tá ni̱ xini ra̱ kánduꞌu̱ ta̱a ni̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó, ta kúú ni̱ kao̱ xoo va ra ni̱ ya̱ꞌa ra kuaꞌa̱n ra̱. \v 32 Kúú ni̱ kasa̱ndaá taꞌani iin ta̱a levita kéchóon veꞌe ño̱ꞌo káꞌano kuaꞌa̱n ra̱. Tá ni̱ xini ra̱ kánduꞌu̱ ta̱a ni̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó, kúú ni̱ kao̱ xoo taꞌani ra ni̱ ya̱ꞌa ra kuaꞌa̱n ra̱. \v 33 Tído iin ta̱a kuendá Samaria kuaꞌa̱n taꞌani íchi̱ ñoó. Tá ni̱ xini ra̱ kánduꞌu̱ ta̱a ni̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó, kúú ni̱ kixian ni̱ kuꞌu̱ nda̱ꞌo ini ra̱ saꞌa̱ rá. \v 34 Ta kúú ni̱ na̱tuu yati ra noo̱ kánduꞌu̱ ro̱ón. Dá ni̱ kuei ra sití xíꞌín vino no̱ó ni̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó, dá ni̱ kao noo ra̱án iin dáꞌo̱n. Dá ni̱ chi̱nóo ñaá rá sata̱ burro ra̱ néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni̱ saa̱ ra̱ iin veꞌe noo̱ kídi̱ ña̱yuu xíka íchi̱ ñoó. Dá ni̱ sa̱ io ra̱ ni̱ sa̱ ndaa ñaá rá. \v 35 Tá ni̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱ ni̱ kasa̱ndaá hora koꞌo̱n ra̱. Dá ni̱ taó rá uu̱ di̱ꞌón plata, dá ni̱ xi̱ꞌo raa̱n noo̱ satoꞌo veꞌe ñoó. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: “Kee ní ña̱ mani̱ koto ní ta̱a yóꞌo. Tá ni̱ ka̱ndaa ní cháá ka̱ di̱ꞌón mií ní ni̱ xito ní ra̱, dá tá ná nandió ko̱oi, dá nandió néꞌi di̱ꞌón ní”, kaá ra̱. \v 36 Ta viti, ¿ndí káa iin ta̱a noo̱ ndin oni̱ ta̱a yóꞌo náꞌa̱ ña̱ miía̱n ndaa̱ ndisa ña̱yuu xi̱ꞌín rá kúú ta̱a ni̱ da̱rkueꞌe̱ ta̱ kui̱ꞌíná ñóó, káꞌán yoꞌó? \p \v 37 Dá ni̱ kaa ta̱ dánaꞌa̱ ley ñoó: \p ―Táꞌa̱n ra̱ ni̱ kuꞌu̱ ini sa̱ꞌá ta̱ ni̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó. \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ta ki̱ꞌo dión taꞌani kuaꞌán yo̱ꞌó keeón. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ io Jesús veꞌe Marta xíꞌín María \p \v 38 Dá ni̱ kee Jesús sá xíka na kuaꞌa̱n na̱. Dá ni̱ saa̱ na̱ iin ñoo lóꞌo̱, ta ñoó ió iin ñáꞌa̱ naní Marta. Ta ni̱ na̱tiin va̱ꞌán Jesús veꞌán. \v 39 Ta ió iin kuꞌa̱n naní María, ta ni̱ saa̱a̱n ni̱ sa̱ ko̱oán noo̱ sáꞌa̱ Jesús, ta ióa̱n seídóꞌán ña̱ dánaꞌa̱ na̱. \v 40 Tído ndíꞌi cháá ka̱ ini Marta kéeán choon ió noo̱a̱n. Dá ni̱ na̱tuu yatián noo̱ ió Jesús, dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Tatá, ¿á ko̱ ndéꞌé ní ña̱ iin tóꞌón vá yuꞌu̱ nákaa̱ kéchóon, ta ió oon kuꞌi̱? Kaꞌa̱n ní xíꞌín xí ná chindeé táꞌan xi xíꞌíín. \p \v 41 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Marta, Marta. Ndíꞌi nda̱ꞌo ini yo̱ꞌó, ta nákani ino̱n sa̱ꞌá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa. \v 42 Tído iin tóꞌón vá ña̱ꞌa kía̱n ndáya̱ꞌi cháá ka̱. Ta ño̱ó kía̱n ni̱ ka̱xi María yóꞌo, ta ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ kánian ketéin noo̱ xí kueídóꞌo xi yuꞌu̱ ―kaá na̱. \c 11 \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndi kee yó kaꞌa̱n yo̱ xíꞌín Ndios \p \v 1 Diꞌa ni̱ kuu tá nákaa̱ Jesús káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios iin xíán. Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, dá ni̱ kaa iin ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó: \p ―Tatá, dánaꞌa̱ ní no̱ó nduꞌu̱ ndi kee ndu kaꞌa̱n ndu̱ xíꞌín Ndios táto̱ꞌon ni̱ da̱náꞌa̱ Juan no̱ó ta̱a sa̱ xi̱onoo xíꞌín ná. \p \v 2 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá kuaꞌa̱n ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, diꞌa kaa ndo̱ xíꞌín ná: \q1 Tatá mií nduꞌu̱, na̱ ió induú, \q1 ná natiin kuu̱ mií ní ndidaá táꞌa̱n ña̱ñóꞌó. \q1 Ta ná kii ní dándáki ní ñayuú yóꞌo. \q1 Táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée ní ña̱ kóni̱ ní induú xaa̱n, ki̱ꞌo dión taꞌani ná koo no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. \q1 \v 3 Ta ki̱ꞌo ní ña̱ xínñóꞌó nduꞌu̱ keí ndú iin iin kuu̱ kuu̱. \q1 \v 4 Ta káꞌano koo ini ní sa̱ꞌá kua̱chi ndu táto̱ꞌon ki̱ꞌo xíꞌo káꞌano taꞌani ini nduꞌu̱ sa̱ꞌá na̱ yáꞌa noo̱ ndú. \q1 Ta o̱ sa̱ kónó ní kue̱i ndu no̱ó kua̱chi, ta dáka̱ki ní nduꞌu̱ no̱ó ña̱ kini. \p \v 5 Dá ni̱ kaa taꞌani na: \p ―Ta ndi ndáa ndó ió iin amigo, ta dao ñoó kuaꞌa̱n ndo̱ veꞌe na, ta káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ná: “Amigo, tei tóo ní oni̱ pan nani̱ꞌí, \v 6 dá chi̱ ni̱ ka̱sáa̱ iin amigoi̱ veꞌi, ta xíká ni̱ kii ra, ta ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa ki̱ꞌoi keí rá.” \v 7 Dá kaa na̱ xíꞌín ndó nda̱ ma̱á ini veꞌe na: “O̱ sa̱ dátaꞌóo̱n yuꞌu̱, chi̱ sa̱ ndadí vá yéꞌí, ta sa̱ kánduꞌu̱ váí kídi̱i̱ xíꞌín de̱ꞌi noo̱ xíto. Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon nako̱oi ki̱ꞌoi ña̱ noo̱o̱n.” \v 8 Tído va̱ꞌará ná o̱ náko̱o na ki̱ꞌo naa̱n noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ná amigo ndo̱, tído sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n téí ndo̱ ndíta ndó, sa̱ꞌá ño̱ó nako̱o na ki̱ꞌo na ña̱ xínñóꞌó ndó. \v 9 Tído yuꞌu̱ káꞌa̱n xíꞌín ndó, kaka̱ ndo̱ ña̱ xínñóꞌó ndó noo̱ Ndios, ta kúú niꞌi̱ vá ndóa̱n. Nandukú ndóa̱n, ta kúú niꞌi̱ vá ndóa̱n. Dákásá ndó yéꞌé, ta kúú nono̱ váán noo̱ ndo̱. \v 10 Dá chi̱ ndidaá na̱ xíka̱a̱n, ta niꞌi̱ náa̱n. Ta ndidaá na̱ nándukú ñá, ta niꞌi̱ náa̱n. Ta ndidaá na̱ dákásá yéꞌé, ta nono̱án noo̱ ná. \p \v 11 ’Ta ndi ndáa ndoꞌó, na̱ kúú tatá, tá xíka̱ de̱ꞌe ndó pan keí xí noo̱ ndo̱, ¿á xíꞌo ndó iin yuu̱ noo̱ xí? O, tá xíka̱ xi̱ iin ti̱yaká keí xí, ¿á xíꞌo ndó iin koo̱ noo̱ xí? \v 12 O, tá xíka̱ xi̱ iin nduu̱ keí xí, ¿á xíꞌo ndó iin ti̱dóꞌo̱ma̱ noo̱ xí? \v 13 Ko̱ó, dá chi̱ va̱ꞌará kúú ndó ña̱yuu kíni, tído ti̱ꞌa ndó ki̱ꞌo ndó ña̱ va̱ꞌa no̱ó de̱ꞌe ndó. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ sa̱ kaá ka̱ ví tatá Ndios, na̱ ió induú? Chi̱ ki̱ꞌo na Espíritu ii̱ ná noo̱ ndi ndáa na̱ xíka̱ ñaá noo̱ ná ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaa dao ña̱yuu ña̱ taó Jesús espíritu kini kée ña̱ uꞌu̱ \p \v 14 Iin kuu̱ nákaa̱ Jesús taó na̱ iin espíritu kini, táꞌa̱n ña̱ ni̱ keñíꞌi̱ iin ta̱a. Dá tá ni̱ keta espíritu kini ñoó kuaꞌa̱n, kúú ni̱ na̱kaꞌa̱n va ta̱a ñoó. Kúú ni̱ naá ndava̱ꞌo iní ña̱yuu ndéi ñoó. \v 15 Tído dao ña̱yuu ñoó ni̱ kaa: \p ―Beelzebú, táꞌa̱n ña̱ kúú satoꞌo espíritu kini, ño̱ó vá kía̱n xíꞌo choon no̱ó ta̱a káa, sa̱ꞌá ño̱ó kándéé rá taó ra̱ espíritu kini ―kaá na̱. \p \v 16 Ta dao ka̱ ña̱yuu ñoó kátoó korndodó ná Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ xika̱ na̱ ña̱ ná kee na iin ña̱ꞌa ndato chí induú. \v 17 Tído sa̱ náꞌá vá Jesús ndi nákani ini na̱. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ná: \p ―Kanaꞌá ndó ña̱ tá naá táꞌan iin rey xíꞌín ña̱yuu dándáki ra, dá kía̱n naá vá choon néꞌe ra. Ta tá táꞌa̱nda̱ táꞌan ña̱yuu ndéi ini iin veꞌe, dá kía̱n naá vá noo̱ ndéi na. \v 18 Ta dión taꞌani ndoꞌo ña̱ uꞌu̱ mií no̱ó tá kasáꞌá taꞌa̱nda̱ táꞌan xíꞌín ña̱ kéchóon noo̱án, chi̱, ¿ndi koo kaka choon néꞌan? Tído ndoꞌó kúú ra̱ káꞌa̱n ña̱ xíꞌín choon ni̱ xi̱ꞌo Beelzebú taó yuꞌu̱ espíritu kini kéchóon noo̱án. \v 19 Chi̱ tá taó yuꞌu̱ espíritu kini xíꞌín choon ni̱ xi̱ꞌo Beelzebú noo̱í, dá kía̱n, ¿ndá yoo ni̱ xi̱ꞌo choon noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ ñoo mií ndó ña̱ taó rá espíritu kini, tá dáá? Tído ta̱a ñoó kúú ra̱ náꞌa̱ ña̱ o̱ du̱ú ña̱ ndaa̱ kía̱n káꞌa̱n ndo̱ sa̱ꞌí. \v 20 Tído tá taó yuꞌu̱ espíritu kini xíꞌín choon ni̱ xi̱ꞌo Ndios noo̱í, dá kía̱n kanaꞌá ndó ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti sa̱ ni̱ kasa̱ndaá va kuu̱ ndu̱ꞌu ña̱yuu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \p \v 21 ’Tá ió iin ta̱a ndakí ndaá ra̱ veꞌe ra xíꞌín espada, dá kía̱n ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu ku̱ꞌu kiꞌin kuíꞌíná ná ña̱ꞌa ió noo̱ rá. \v 22 Tído tá ni̱ ka̱sáa̱ iin ka̱ ta̱a ndakí cháá ka̱ noo̱ ió ra̱, dá kía̱n vaá óon va kandeé rá xíꞌín rá, ta kuio ndaa ndiꞌi ra espada ra̱, táꞌa̱n ña̱ sa̱ ka̱ndeé iní ra̱ sa̱ chindeé ñaá, ta dasá ndíꞌi ra ña̱ sa̱ komí ta̱a ñoó. \v 23 Ta na̱ ko̱ ndíta xoo yuꞌu̱, no̱ón kúú na̱ xiní uꞌu̱ ñaá. Ta na̱ ko̱ chíndeé yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ kéei, no̱ón kúú na̱ dátu̱ú diꞌa ñaá. \s1 Diꞌa ndóꞌo iin ta̱a tá nándió ko̱o espíritu kini nákaa̱a̱n ini ra̱ \p \v 24 ’Tá kéta iin espíritu kini ini iin ta̱a, dá kía̱n kuaꞌa̱n iin xíán no̱ó i̱chí ndukúán noo̱ naniꞌi̱ ndée̱án. Tído tá ko̱ náni̱ꞌán noo̱ naniꞌi̱ ndée̱án, dá kásáꞌá nákani inia̱n: “Nandió ko̱o tukui noꞌi̱ veꞌe no̱ó ni̱ ketai ve̱ii”, kaáa̱n. \v 25 Tá ni̱ na̱sáa̱a̱n ni̱ ndu̱ꞌan ini ta̱a no̱ó ni̱ sa̱ ioa̱n, kúú ndato ni̱ na̱tuꞌán, ta ñóchí vii káaan. \v 26 Dá kuaꞌa̱n kuakaan usa̱ ka̱ espíritu kini cháá ka̱ o̱ du̱ú miíán, dá nasaa̱a̱n ndu̱ꞌan kañoꞌan ini ta̱a ñoó. Ta kúú kaꞌí ka̱ ví kasáꞌá ndoꞌo nío̱ rá o̱ du̱ú táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ sa̱ ndoꞌo nío̱ rá sa̱ kee espíritu kini mií no̱ó ñoó ―kaá Jesús. \s1 Ndikáꞌán ví ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta kée na choon saꞌándáa̱n, kaá Jesús \p \v 27 Tein káꞌa̱n na̱ to̱ꞌon yóꞌo, kúú ni̱ ka̱yuꞌú vá iin ñáꞌa̱ tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó: \p ―Ndikáꞌán ndi kúu ví ñáꞌa̱ ni̱ da̱káki mií ní, na̱ ni̱ da̱chíchí mií ní. \p \v 28 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Ndikáꞌán ndi kúu cháá ka̱ ví na̱ seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta kée na choon saꞌándáa̱n. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá ña̱yuu xíka̱ ña̱ kee na iin ña̱ ndato \p \v 29 Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá sóꞌóní táꞌan ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó kuaꞌa̱n na̱ noo̱ íin Jesús. Dá ni̱ ka̱sáꞌá Jesús káꞌa̱n na̱ xíꞌín ná: \p ―Ña̱yuu kíni nda̱ꞌo kúú ndoꞌó, na̱ ndéi tiempo viti, dá chi̱ xíka̱ ndo̱ ña̱ kee yuꞌu̱ iin ña̱ ndato, dá kandía ndó yuꞌu̱. Tído ni iin tóꞌón ña̱ ndato o̱ kéei noo̱ ndo̱, sa̱va̱ꞌa ña̱ ndato ni̱ kee Ndios xíꞌín Jonás kúú ña̱ ndato koni ndo̱ ndoꞌi. \v 30 Chi̱ táto̱ꞌon ni̱ kee Ndios iin ña̱ ndato xíꞌín Jonás tá ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ná ni̱ saꞌa̱n na̱ ñoo káꞌano naní Nínive, ki̱ꞌo dión taꞌani kee na iin ña̱ ndato xíꞌín na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ ndéi tiempo viti. \p \v 31 ’Ta nakuii̱n ndichi ñáꞌa̱ sa̱ da̱ndáki chí Sur diꞌa tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu, ta kaꞌa̱n kua̱chián sa̱ꞌá ña̱yuu ndéi tiempo viti, dá chi̱ nda̱ noo̱ xíká cháá ka̱ ñayuú yóꞌo ni̱ kixián ni̱ seídóꞌán ña̱ ndi̱chí rey Salomón. Ta iin ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kúú na̱ íin káꞌa̱n xíꞌín ndó vitíꞌón o̱ du̱ú rey Salomón ñoó. \v 32 Ta dión taꞌani nakui̱ta ndichi ña̱yuu ni̱ sa̱ ndei ñoo Nínive tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu, ta kaꞌa̱n kua̱chi na sa̱ꞌá ña̱yuu ndéi tiempo viti. Dá chi̱ tá ni̱ da̱náꞌa̱ Jonás to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Ndios noo̱ ná, ta kúú ni̱ na̱ndikó vá iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi sa̱ kee na. Ta iin ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kúú na̱ íin káꞌa̱n xíꞌín ndó vitíꞌón o̱ du̱ú Jonás ―kaá Jesús. \s1 Káꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá ña̱ dátoo̱n noo̱ yo̱ \p Dá ni̱ kaa taꞌani na: \p \v 33 ―Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu ko̱ chíñóꞌo̱ iin íti̱, dá chikaa̱ de̱ꞌé na̱án, ta ko̱ chíkaa̱ na̱án ti̱xi iin sato̱. Diꞌa chínóo naa̱n noo̱ dikó, dá ná katoo̱a̱n no̱ó ña̱yuu kásaa̱ veꞌe na. \v 34 Ta nduchí nóó ndo̱ kúú táto̱ꞌon iin ñóꞌo̱ nákaa̱ tóo̱n ñíi̱ ndo̱, ña̱ dátoo̱n nío̱ ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá va̱ꞌa nduchí nóó ndo̱, dá kía̱n iin níí vá túu noo̱ ndo̱. Tído tá ko̱ váꞌa nduchí nóó ndo̱, dá kía̱n iin níí vá ñíi̱ ndo̱ íin naá. \v 35 Sa̱ꞌá ño̱ó kaon koo ndó, dá kía̱n ná dáꞌa ni ndaꞌo̱ ña̱ tóo̱n nákaa̱ ini nío̱ ndo̱, chi̱ oon ni nakuii̱n naá noo̱ ndo̱. \v 36 Dá chi̱ tá iin níí ñíi̱ ndo̱ tóo̱n, dá kía̱n ni lúꞌu̱ ví ña̱ íin naá koo noo̱ ndo̱, chi̱ ndato náyeꞌe̱ iin níí nío̱ ndo̱, táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndato tóo̱n iin íti̱ ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá ña̱ kini kée ta̱ fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley \p \v 37 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n Jesús, dá ni̱ seí ndaꞌí iin ta̱ fariseo noo̱ ná ña̱ ná koꞌo̱n na̱ xíꞌín rá kasáꞌan na veꞌe ra. Dá tá ni̱ saa̱ na̱, dá ni̱ ku̱ꞌu na ni̱ sa̱ ko̱o na mesa. \v 38 Ta kúú ni̱ naá vá iní ta̱ fariseo ñoó tá ni̱ xini ra̱ ña̱ ko̱ ní nákata na ndáꞌa̱ ná xíꞌín ña̱ñóꞌó táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée mií rá, dá kasáꞌan na. \v 39 Dá ni̱ kaa satoꞌo yo̱ Jesús xíꞌín rá: \p ―Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó, chi̱ ndidaá ndoꞌó, ta̱ fariseo xaa̱n, kúú ra̱ nákata sa̱va̱ꞌa sata̱ óon va vaso xíꞌín koꞌo̱. Ta dión taꞌani kée ndó xíꞌín mií ndó, chi̱ xíni̱ ndi ki̱ꞌo ka̱ ví yakó nío̱ ndo̱, chi̱ ni̱ na̱kutí ndó xíꞌín ndidaá ña̱ kini xíꞌín ña̱ ko̱ váꞌa. \v 40 ¡Nandeé ka̱ vía̱n xi̱xi ndó! ¿Á ko̱ náꞌá ndó ña̱ Ndios, na̱ ni̱ ka̱va̱ꞌa ñíi̱ ndo̱ sata̱ véꞌe, no̱ón taꞌani kúú na̱ ni̱ ka̱va̱ꞌa nío̱ ndo̱? \v 41 Sa̱ꞌá ño̱ó ndinoꞌo ini ndo̱ ki̱ꞌo ndó ña̱ꞌa xínñóꞌó na̱ kúndaꞌí, ta ki̱ꞌo dión, dá naꞌa̱ ndo̱ ña̱ kómí ndó iin nío̱ vií. \p \v 42 ’Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, ta̱ fariseo xaa̱n, dá chi̱ xíꞌo ndó noo̱ Ndios uxi̱ nduꞌú mi̱no noo̱ iin iin ciento nduꞌú ña̱ kána no̱ñóꞌo̱ ndo̱. Ta dión taꞌani kée ndó xíꞌín yuku̱ lo̱tá xíꞌín dao ka̱ yuku̱ xíti ndó. Tído dánkoo xoo ndó ña̱ kee ndó ña̱ ndaa̱ xíꞌín ña̱yuu xi̱ꞌín ndó, ta ko̱ kóni̱ ndo̱ Ndios. Chi̱ ña̱ yóꞌo taꞌani kánian kee ndó, tído ná dáꞌa ni dánkoo xoo ndó kee ndó dao ka̱ ña̱ kée ndó ñoó. \v 43 Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, ta̱ fariseo xaa̱n, chi̱ kátoó ndo̱ kánde̱i ndó noo̱ téi̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ini veꞌe noo̱ nátaka yo̱, ta kátoó ndo̱ kaꞌa̱n ña̱yuu ndisáꞌán xíꞌín ndó xíꞌín ña̱ñóꞌó noo̱ xíonoo ndó noo̱ yáꞌi. \v 44 ¡Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, ta̱ dánaꞌa̱ ley, xíꞌín ndoꞌó, ta̱ fariseo xaa̱n! ¡Ndoꞌó kúú ta̱a uu̱ noo̱! Chi̱ kúú ndó táto̱ꞌon iin yái̱ ndi̱i ko̱ túu nákaa̱, ta chíkaꞌanda ve̱i kúu ña̱yuu sata̱án, ta ko̱ xíꞌo na kuendá ña̱ nákaa̱a̱n ―kaá na̱. \p \v 45 Dá ni̱ kaa iin ta̱ dánaꞌa̱ ley ñoó: \p ―Maestro, xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n ní xaa̱n dárꞌuꞌu̱ taꞌani ní nduꞌu̱. \p \v 46 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, ta̱ dánaꞌa̱ ley xaa̱n, chi̱ kua̱ꞌá ndava̱ꞌo choon kuáchi̱ saꞌándá ndo̱ no̱ó ña̱yuu, ña̱ ko̱ kándeé ná kee na, ta ni ko̱ nátuu ndáꞌa̱ ndo̱ chindeé ndó na̱ xíꞌán. \v 47 Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, chi̱ káva̱ꞌa ndó náo̱ sa̱á kañoꞌo lásá profeta, na̱ ni̱ saꞌání na̱ yatá veꞌe ndó. \v 48 Ña̱ yóꞌo xíꞌo ña̱ kándaa̱ inio̱ ña̱ nátaꞌan vá ini ndo̱ xiní ndo̱ ña̱ ni̱ kee na̱ yatá veꞌe ndó xíꞌín na̱ ni̱ sa̱ kuu profeta Ndios, dá chi̱ miía̱n ndaa̱ ndisa no̱ón ni̱ saꞌání ñaá, ta ndoꞌó ndéi káva̱ꞌa náo̱ ná. \v 49 Ta sa̱ꞌá ña̱ ndi̱chí Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaa na̱ diꞌa saꞌa̱ ndo̱: “Tandaꞌá yuꞌu̱ profeta xíꞌín apóstol kii na, dá kaneꞌe na to̱ꞌin no̱ó ña̱yuu. Ta kaꞌání ña̱yuu ñoó dao na, ta kendava̱ꞌa na xíꞌín dao ka̱ na̱”, kaá na̱. \v 50 Sa̱ꞌá ño̱ó ndaka̱ Ndios kuendá no̱ó ña̱yuu ndéi tiempo viti sa̱ꞌá nii̱ ndidaá kúú profeta na̱, táꞌa̱n kirá ni̱ xita̱ nda̱ ni̱ ka̱sáꞌá saꞌa̱ ñayuú yóꞌo. \v 51 Chi̱ kánian ki̱ꞌo ndó kuendá sa̱ꞌá nii̱ Abel, ta nda̱ sa̱ꞌá nii̱ Zacarías, na̱ ni̱ xiꞌi̱ yéꞌé ño̱ꞌo, yati noo̱ náa̱ noo̱ dóko̱ ta̱ duti̱ ña̱ꞌa noo̱ Ndios. Miía̱n ndaa̱ kuiti káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndaka̱ Ndios kuendá no̱ó ña̱yuu ndéi tiempo viti saꞌa̱ ndidaá profeta ni̱ xiꞌi̱ sa̱ naꞌá. \p \v 52 ’Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, ta̱ dánaꞌa̱ ley, dá chi̱ sadí ndo̱ no̱ó ña̱yuu ña̱ natiin na ña̱ ndichí xíꞌo Ndios, chi̱ ni mií ndó ko̱ kómí ña̱ ndi̱chí Ndios, ta sadí ndo̱ no̱ó ña̱yuu natiin naa̱n ―kaá na̱. \p \v 53 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ ña̱ yóꞌo, kúú ni̱ ka̱ryíí nda̱ꞌo ta̱ dánaꞌa̱ ley xíꞌín ta̱ fariseo. Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá dátaꞌán ñaá rá, chi̱ ni̱ ka̱sáꞌá ndáto̱ꞌón ndichí ñaá rá sa̱ꞌá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa, \v 54 chi̱ ndúkú rá ndi kee ra dátu̱ú ñaá rá, dá ya̱ꞌa na no̱ó to̱ꞌon káꞌa̱n na̱, dá niꞌi̱ rá ndi koo kaꞌa̱n kua̱chi ra saꞌa̱ ná no̱ó ta̱ néꞌe choon. \c 12 \s1 Ndidaá ña̱ꞌa kéde̱ꞌé yo̱ xíꞌín ña̱ káꞌa̱n kayá yó natu̱uan \p \v 1 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo mil ña̱yuu ni̱ na̱taka noo̱ ió Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá seí níꞌini táꞌan ña̱yuu ñoó sa̱ꞌá ña̱ kuaꞌa̱ téí kúú ná. Dá ni̱ ka̱sáꞌá Jesús káꞌa̱n na̱ xíꞌín sa̱va̱ꞌa ta̱a xíonoo xíꞌín ná, ta kaá na̱: \p ―Kandaa ndo̱ mií ndó no̱ó ña̱ dákuita̱ ta̱chí pan, ña̱ kéchóon ta̱ fariseo, dá chi̱ ño̱ó kía̱n náꞌa̱ ña̱ kúú rá ta̱ uu̱ noo̱. \v 2 Dá chi̱ ndidaá vá ña̱ꞌa ñóꞌo de̱ꞌé, daí ña̱ natu̱uan. Ta ndidaá vá ña̱ꞌa kéde̱ꞌé ña̱yuu, kasandaáa̱n ña̱ natu̱uan. \v 3 Ta dión taꞌani, ndidaá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n de̱ꞌé ndó noo̱ íin naá, natu̱uan noo̱ tóo̱n. Ta ndidaá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n kayá ndó saꞌa̱ dóꞌo iin ña̱yuu ini veꞌe, ño̱ó kía̱n nda̱ dini̱ véꞌe dikó kanóo na kayuꞌú ná ki̱ꞌo na kuendá sa̱ꞌán. \s1 Ná o̱ sa̱ yu̱ꞌú yo̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu \p \v 4 ’Ta ndoꞌó, amigo miíi̱, ná dáꞌa ni yu̱ꞌú ndo̱ na̱ kandeé kaꞌání yikí ko̱ño ndo̱, dá tá ni̱ ndiꞌi, ni iin ña̱ꞌa o̱ kándeé ná kee na xíꞌín ndó. \v 5 Tído ná kasto̱ꞌin xíꞌín ndó ndá yoo kúú na̱ kánian yu̱ꞌú ndisa ndó: kánian yu̱ꞌú ndo̱ na̱ kómí choon ña̱ tandaꞌá ná ndoꞌó koꞌo̱n ndo̱ kañoꞌo ndó indayá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ xiꞌi̱ yikí ko̱ño ndo̱. Ta káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ na̱ yóꞌo kúú na̱ kánian yu̱ꞌú ndo̱. \v 6 ¿Á ko̱ díkó taꞌon ña̱yuu oꞌo̱n laa kuálí sa̱ꞌá uu̱ di̱ꞌón kuálí? Va̱ꞌará ki̱ꞌo dión nóo ya̱ꞌi rí, tído ko̱ nándodó taꞌon Ndios saꞌa̱ ni iin rí. \v 7 Ta ndoꞌó, nda̱ idí dini̱ ndo̱ náꞌá Ndios ndidaá kúú. Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ sa̱ yu̱ꞌú ndo̱, chi̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ndo̱ noo̱ ná o̱ du̱ú kuaꞌa̱ laa kuálí. \s1 Ná o̱ sa̱ yu̱ꞌú yo̱ kaꞌa̱n yo̱ ña̱ kúú yó kuendá Jesús no̱ó ña̱yuu \p \v 8 Dá ni̱ kaa taꞌani Jesús: \p ―Káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa ña̱yuu káꞌa̱n ña̱ kúú ná kuendá yuꞌu̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dión taꞌani kee yuꞌu̱, na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, chi̱ kaꞌi̱n saꞌa̱ ná ña̱ kúú ná kuendái̱ no̱ó na̱ kúú ángel kéchóon noo̱ Ndios. \v 9 Ta ndi ndáa na̱ ndáta̱ saꞌa̱ yúꞌu̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dá kía̱n ki̱ꞌo dión taꞌani ndata̱ yuꞌu̱ saꞌa̱ ná no̱ó na̱ kúú ángel kéchóon noo̱ Ndios. \v 10 Ta ndi ndáa na̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ ni̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo, kuu va ki̱ꞌo káꞌano ini Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱. Tído ndi ndáa na̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ kúú Espíritu ii̱ Ndios, no̱ón kúú na̱ o̱ kúꞌu̱ káꞌano taꞌon ini Ndios saꞌa̱. \v 11 Tá ndaka ña̱yuu ndo̱ꞌó kuaꞌa̱n na̱ veꞌe noo̱ nátaka na̱ o no̱ó ta̱ néꞌe choon, o no̱ó ta̱ kómí choon, o̱ sa̱ ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki̱án kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín rá, o ndi kaa ndo̱ chindeé ndó mií ndó, \v 12 chi̱ mií vá Espíritu ii̱ Ndios kúú na̱ ki̱ꞌo to̱ꞌon kaꞌa̱n ndo̱ mií hora daá ñóó. \s1 Ná o̱ sa̱ kátoó téí yo̱ ña̱ kui̱ká \p \v 13 Dá ni̱ kaa iin ta̱a nákaa̱ tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó xíꞌín Jesús: \p ―Maestro, kaꞌa̱n ní xíꞌín ñanii̱ ná ki̱ꞌo xi ta̱ꞌí, ña̱ kánian ni̱ꞌí no̱ó ña̱ ni̱ da̱nkoo tatá ndu̱ noo̱ ndú. \p \v 14 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Ndá yoo ni̱ chi̱kani yuꞌu̱ ña̱ kakuui iin ta̱a keyíko̱ saꞌa̱ ndo̱ꞌó, o ña̱ kaꞌandai̱ ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, káꞌón? \p \v 15 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó: \p ―Kandaa ndo̱ mií ndó. O̱ sa̱ kátoó téí ndo̱ ña̱ kui̱ká, dá chi̱ va̱ꞌará ná koo kua̱ꞌá ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, o̱ kíꞌo taꞌan vaan ña̱ kandei va̱ꞌa ndó. \p \v 16 Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan na iin ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni̱ da̱náꞌa̱ na̱, ta kaá na̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p ―Ni̱ sa̱ io iin ta̱ kui̱ká, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa ni̱ kana no̱ñóꞌo̱ rá. \v 17 Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá nákani ini ra̱: “¿Ndí koo ví viti, chi̱ ko̱ó veꞌe no̱ó nde̱e va̱ꞌa ña̱ ni̱ kana noo̱ xítió?” \v 18 Dá ni̱ kaa ra̱: “Diꞌa va keeá, tá dáá. Koꞌo̱ nakanio̱ yáka̱ kuálí káa, ta ndenáꞌano cháá ka̱ yo̱án. Ta ñoó taán va̱ꞌa yó ndi ndiꞌi ña̱ꞌa ni̱ kana no̱ñóꞌo̱ yo̱. Ta ñoó taꞌani nataán va̱ꞌa yó ndidaá ka̱ ña̱ꞌa néꞌe va̱ꞌa yó. \v 19 Tá ni̱ ndiꞌi, dá kaa yo̱ xíꞌín nío̱ yo̱: Viti kía̱n kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa néꞌe va̱ꞌa yó keta vaan kasáꞌan yó kua̱ꞌá nda̱ꞌo kuia̱. Ná naniꞌi̱ ndée̱ yo̱, ná kasáꞌan yó, ná koꞌo yó, ná kadii̱ ini yo̱ viti”, káꞌán rá nákani ini ra̱. \v 20 Tído diꞌa va ni̱ kaa Ndios xíꞌín rá: “Iin ta̱a ko̱ káꞌi ini kúú yoꞌó, dá chi̱ mií sa̱kuaá víti va kuuo̱n, ta ña̱ ni̱ na̱taán váꞌón, ¿xíni̱ ndá yoo kasáꞌan vaan?” \v 21 Ki̱ꞌo dión vá ndóꞌo ña̱yuu tá táxi va̱ꞌa na ña̱ kui̱ká kakuu ña̱ꞌa mií ná, tído ko̱ kuíká taꞌon na noo̱ Ndios ―kaá Jesús. \s1 Ndios kúú na̱ ndáka ñaá \p \v 22 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―Sa̱ꞌá ño̱ó ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó, o̱ sa̱ ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki̱án kasáꞌan ndó, dá kataki ndo̱, ta ni saꞌa̱ dáꞌo̱n kandii ndó, dá kada̱ꞌi ñíi̱ ndo̱. \v 23 Chi̱ ió ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kee ndó nani takí ndo̱ o̱ du̱ú ña̱ kasáꞌan oon ni ndó. Ta ió ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi cháá ka̱ xínñóꞌó ñíi̱ ndo̱ o̱ du̱ú dáꞌo̱n kandixi ndó. \v 24 Kande̱ꞌé ndó táto̱ꞌon ndóꞌo ti̱ka̱ká, chi̱ ni ko̱ chíꞌi rí tata, ni ko̱ dákée rí, ta ni no̱ó taán va̱ꞌa ría̱n, ta ni yáka̱ ri̱ ko̱ó. Tído xíto va ñaá Ndios. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ndo̱ꞌó o̱ du̱ú laa? \v 25 ¿Ndi ndáa ndó kandeé kuaꞌano iin kondo̱ ndáꞌa̱ cháá ka̱ sa̱ꞌá ña̱ ndíꞌi ini ndo̱? \v 26 Ni ña̱ nóo yóꞌo o̱ kándeé ndó kee ndó, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa ndíꞌi téí ini ndo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱ꞌa? \p \v 27 ’Kande̱ꞌé ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndato sáꞌano torí ndiꞌindi káa yúku̱, chi̱ ko̱ kéchóon taꞌan vaan, ta ni ko̱ káva̱ꞌan dáꞌo̱n kandixian. Tído yuꞌu̱ káꞌa̱n xíꞌín ndó ña̱ ni rey Salomón, va̱ꞌará ndidaáa̱n ta̱ kui̱ká ni̱ sa̱ kuu ra, tído ko̱ ní sá ndixi va̱ꞌa ra táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndato téí káa torí ndiꞌindi yóꞌo. \v 28 Ta ki̱ꞌo dión kée Ndios xíꞌín ita, táꞌa̱n ña̱ káa yúku̱ kuu̱ víti, tído iin taa̱n, chiñóꞌo̱ na̱án ini xito̱. ¿Á ko̱ náꞌá ndó ña̱ ndato ka̱ ví chindeé Ndios ndo̱ꞌó, ta̱a cháá téí kándéé ini ñaá? \v 29 Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni ndi̱ꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki̱án kasáꞌan ndó o saꞌa̱ ndí ki̱án koꞌo ndó. Ná dáꞌa ni kañoꞌo téí ini ndo̱ sa̱ꞌán. \v 30 Chi̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo ndíꞌi ndava̱ꞌo ini ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios. Tído tatá yo̱ Ndios kúú na̱ náꞌá ña̱ xínñóꞌó ndó ndidaá ña̱ yóꞌo. \v 31 Sa̱ꞌá ño̱ó diꞌa nandukú ndó ña̱ kañoꞌo ndó ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios, ta kúú ndidaá taꞌani ña̱ yóꞌo koo noo̱ ndo̱. \s1 Ndukú ndó koo kuíká ndó noo̱ Ndios \p \v 32 ’O̱ sa̱ yu̱ꞌú ndo̱, léko kuálí miíi̱, chi̱ ni̱ na̱taꞌan ini tatá yo̱ Ndios ki̱ꞌo na ña̱ kañoꞌo ndó ti̱xi ndáꞌa̱ ná. \v 33 Sa̱ꞌá ño̱ó di̱kó ndó ña̱ ió noo̱ ndo̱, ta chindeé ndó ña̱yuu kúndaꞌí, ta ki̱ꞌo dión nataán váꞌa ndó ña̱ꞌa ndó chí induú ini léka̱ ko̱ kúyatá, dá koo ña̱ kui̱ká ndó chí induú, chi̱ ñoó kúú no̱ó ko̱ ndíꞌan, ta ni ta̱ kui̱ꞌíná o̱ kúꞌu taꞌon ñoó, ta ni ti̱kidi o̱ kúu dánaá ñaá. \v 34 Dá chi̱ noo̱ ió ña̱ kui̱ká ndo̱, ñoó taꞌani nákaa̱ nío̱ ndo̱. \s1 Ná kandei nduu yo̱ kechóon yó noo̱ Ndios \p \v 35 ’Koo ini ndo̱ kandei nduu ndo̱. Ná nandíko̱ toon ti̱xi ndó, ta daá ná kei̱ ni ñóꞌo̱ íti̱ ndo̱. \v 36 Koo ini ndo̱ kee ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée iin ta̱a kéchóon veꞌe ndáti ra ndusaa̱ satoꞌo ra̱, chi̱ kuaꞌa̱n na̱ iin víko̱ tándaꞌa̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá dákásá ná yéꞌé ni̱ ndu̱sáa̱ na̱, kúú sa̱ yachi̱ vá sónó rá yéꞌé ñóó ndu̱ꞌu na. \v 37 Ndikáꞌán ví ta̱a kéchóon tá ni̱ na̱tiin ñaá satoꞌo ra̱ ndéi nduu ra̱ ndáti ñaá rá tá ni̱ ndu̱sáa̱ na̱. Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ nachirkaa na iin dáꞌo̱n noo̱ noo̱ rá, ta chinde̱i na ra̱ mesa, dá ki̱ꞌo na ña̱ꞌa kasáꞌan ra. \v 38 Dá chi̱ va̱ꞌará dao ñoó o ndikí ni̱ ndu̱sáa̱ na̱, tído tá ni̱ na̱tiin ñaá satoꞌo ra̱ ndéi nduu ra̱ ndáti ñaá rá, dá kía̱n ndikáꞌán ndi kúu ví ta̱ kéchóon ñoó. \v 39 Ta kanaꞌá ndó ña̱ tá ná kandaa̱ ini iin satoꞌo veꞌe ndá hora kasaa̱ ta̱ kui̱ꞌíná veꞌe na, dá kía̱n koo nduu na̱ kandaa na̱án, ta o̱ kónó kuiíó na̱ ku̱ꞌu ta̱ kui̱ꞌíná ñóó kiꞌin kuíꞌíná rá ña̱ꞌa na. \v 40 Sa̱ꞌá ño̱ó kandei nduu taꞌani mií ndó, chi̱ mií hora ko̱ ndáti ndó, dá nandió ko̱o na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱ ―kaá Jesús. \s1 Ná kakuu yó na̱ kéchóon ndaa̱ noo̱ Ndios \p \v 41 Dá ni̱ kaa Pedro xíꞌín ná: \p ―Tatá, ¿á sa̱va̱ꞌa noo̱ ndúꞌu̱ vá ni̱ na̱kani ní to̱ꞌon ni̱ da̱kíꞌin táꞌan ní ñoó, o noo̱ ndidaá ní ña̱yuu ni̱ na̱kani nía̱n? ―kaá ra̱. \p \v 42 Dá ni̱ kaa na̱ kúú satoꞌo yo̱: \p ―¿Ndá yoo kúú iin ta̱ kéchóon ndaa̱, iin ta̱ ndísáꞌano, káꞌán ndó? Ro̱ón kúú ta̱a chikani na̱ kúú satoꞌo ra̱ kaꞌanda ra̱ choon noo̱ dao ka̱ ta̱ kéchóon veꞌe na, dá ki̱ꞌo ra ña̱ꞌa kasáꞌan dao ka̱ ta̱ kéchóon ñoó. \v 43 Ta ndikáꞌán ví ra̱ kéchóon ñoó tá ná ndusaa̱ satoꞌo ra̱, ta ni̱ na̱tiin ñaá ná nákaa̱ ra̱ kée ra choon ni̱ taꞌa̱nda̱ noo̱ rá. \v 44 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ki̱ꞌo satoꞌo ra̱ choon noo̱ rá dándáki ra ndidaá ña̱ ió noo̱ ná. \v 45 Tído tá ná nakani ini ta̱ kéchóon ñoó: “Kueé vá ndusaa̱ satoꞌo yo̱”, ta kasáꞌá rá kendava̱ꞌa ra xíꞌín ta̱a, xíꞌín na̱ ñáꞌa̱ kéchóon noo̱ satoꞌo ra̱, ta kasáꞌá rá kasáꞌan ra, ta kasáꞌá rá koꞌo ra nda̱ xi̱ni ra, \v 46 ta kúú ndusaa̱ satoꞌo ta̱ kéchóon ñoó mií kuu̱ ko̱ ndáti ñaá rá, mií hora ko̱ náꞌá rá. Ta kúú dándóꞌo naní na̱ nío̱ rá, ta tandaꞌá ñaá ná koꞌo̱n ra̱ kakaa̱ ra̱ noo̱ ñóꞌo dao ka̱ ta̱ ko̱ kéchóon ndaa̱. \v 47 Chi̱ sa̱ náꞌá vá ta̱ kéchóon ñoó ndá choon ni̱ saꞌanda satoꞌo ra̱, tído ko̱ ní sá io nduu taꞌon ra, ta ko̱ ní kée taꞌon ra choon ni̱ taꞌa̱nda̱ noo̱ rá, sa̱ꞌá ño̱ó kani nda̱ꞌo ñaá satoꞌo ra̱. \v 48 Tído tá ió iin ta̱a kéchóon, ta kée naá rá ña̱ ko̱ nátaꞌan ini satoꞌo ra̱, ro̱ón kúú ra̱ cháá vá ketátá rá. Chi̱ na̱ ni̱ niꞌi̱ kuaꞌa̱ choon, no̱ón kúú na̱ kuaꞌa̱ kuendá ndaka̱ satoꞌo na̱ noo̱ ná. Ta na̱ ni̱ ka̱ndeé iní satoꞌo na̱ xíꞌín kuaꞌa̱ choon, no̱ón kúú na̱ kuaꞌa̱ cháá ka̱ kuendá ndaka̱ satoꞌo na̱ noo̱ ná. \s1 Ná taꞌa̱nda̱ táꞌan iin veꞌe saꞌa̱ Jesús \p \v 49 ’Ve̱i yuꞌu̱ chikaa̱i̱ ñóꞌo̱ ñayuú yóꞌo, ta sa̱ kóni̱ kíi̱ yuꞌu̱ ña̱ ná nakei̱ ña̱. \v 50 Miía̱n ndúsa̱ kánian kodo̱ ndúta̱í xíꞌín ña̱ ve̱i ndoꞌi. Ta ndaꞌí nda̱ꞌo kúu inii̱ ndáti kasandaá kuu̱ ñoó. \v 51 ¿Á káꞌán ndoꞌó ña̱ kía̱n ve̱i yuꞌu̱ nachindei va̱ꞌi ña̱yuu ñayuú yóꞌo? Ko̱ó, chi̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ve̱i yuꞌu̱ kaꞌanda táꞌan diꞌa vai na̱. \v 52 Dá chi̱ nda̱ kuu̱ víti chí noo̱ kasáꞌá taꞌa̱nda̱ táꞌan ña̱yuu, dá chi̱ noo̱ ndéi oꞌo̱n na̱ ini iin veꞌe, kasáꞌá na̱á oni̱ na̱ ko̱ kúú kuendá yuꞌu̱ xíꞌín uu̱ na̱ kúú kuendái̱. O na̱á uu̱ na̱ ko̱ kúú kuendái̱ xíꞌín oni̱ na̱ kúú kuendái̱. \v 53 Chi̱ na̱á iin ra̱ kúú tatá xíꞌín de̱ꞌe ra, o na̱á de̱ꞌe ñoó xíꞌín tatá xi̱. Ta na̱á iin na̱ kúú naná xíꞌín de̱ꞌe diꞌí na̱, o na̱á de̱ꞌe diꞌí ñoó xíꞌín naná xi̱. Ta na̱á na̱ kúú xi̱do xíꞌín sa̱no na̱, o na̱á sa̱no ñoó xíꞌín xi̱do xi̱. \p \v 54 Dá ni̱ kaa taꞌani Jesús xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó: \p ―Tá ni̱ xini ndo̱ xínkuei viko̱ chí xoo noo̱ kéta ndi̱ndii, dá kaá ndo̱: “Koon dai̱ viti.” Ta kúú koon ndisa rá. \v 55 Tá ve̱i tachi̱ chí sur diꞌa, dá kaá ndo̱: “Iꞌíní nda̱ꞌo koo.” Ta kúú dión ndisa koo. \v 56 Kúú ndó ña̱yuu uu̱ noo̱, chi̱ va̱ꞌa ti̱ꞌa ndó kándaa̱ ini ndo̱ saꞌa̱ induú káa xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ kándaa̱ ini ndo̱ ndi kóni̱ kaa ña̱ ndato xiní ndo̱ viti? \s1 Va̱ꞌa ka̱ ná kando̱o mani̱ yo̱ noo̱ Ndios viti yachi̱ \p \v 57 ’¿Ndiva̱ꞌa ko̱ xíꞌo ndó mií ndó kaꞌi ini ndo̱ ndí ki̱án kúú ña̱ ndaa̱ kánian kee ndó? \v 58 Tá néꞌe táꞌan ndó kuaꞌa̱n ndo̱ veꞌe chóon xíꞌín iin ña̱yuu naá xíꞌín ndó, dá kía̱n ndi̱ꞌi ini ndo̱, dá ná kando̱o mani̱ ini na̱ saꞌa̱ ndo̱ íchi̱ no̱ó kuaꞌa̱n ndo̱ ñoó. Dá ná o̱ káneꞌe na ndo̱ꞌó saa̱ na̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon. Dá chi̱ oon ni ví naki̱ꞌo ta̱ néꞌe choon ñoó ndoꞌó noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ ndaá veꞌe ka̱a, dá kadi ra̱ ndo̱ꞌó veꞌe ka̱a. \v 59 Ta yuꞌu̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ yáa̱ kuiíó ndoꞌó nda̱ ná o̱ chíya̱ꞌi ndiꞌi ndó di̱ꞌón kánian chiya̱ꞌi ndó ―kaá Jesús. \c 13 \s1 Miía̱n ná nandikó iní yo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée yó \p \v 1 Ta tein tiempo daá ñóó ni̱ ka̱sáa̱ dao ña̱yuu, ta ni̱ na̱kani na xíꞌín Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ndoꞌo dao ta̱a kuendá Galilea, chi̱ ni̱ saꞌání ñaá Pilato xía̱n nani dóko̱ rá kíti̱ noo̱ Ndios, ta ni̱ daká táꞌan ra nii̱ ta̱a ñoó xíꞌín nii̱ kíti̱ ñoó, kaá ra̱ xíꞌín ná. \p \v 2 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―¿Á káꞌán ndó ña̱ ta̱ Galilea ñoó kómí kuaꞌa̱ cháá ka̱ kua̱chi o̱ du̱ú dao ka̱ na̱ ñoo ra̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ndoꞌo ra dión? \v 3 Káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ ta̱ꞌón dión kíán. Tído tá ná o̱ nándikó iní ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ndó, dá kía̱n ndidaá taꞌani ndó kuu táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ xiꞌi̱ ta̱a ñoó. \v 4 Ta saꞌo̱n oni̱ ta̱a ni̱ xiꞌi̱ tá ni̱ ka̱nkao torre Siloé ñoó sata̱ rá. ¿Á káꞌán ndó ña̱ ni̱ sa̱ kuu ra ta̱ kómí cháá ka̱ kua̱chi noo̱ dao ka̱ na̱ ndéi ñoo Jerusalén ñoó? \v 5 Káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ ta̱ꞌón dión kíán, tído tá ná o̱ nándikó iní ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ndó, dá kía̱n ndidaá taꞌani ndó kuu táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ xiꞌi̱ ta̱a ñoó ―kaá na̱. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ta̱ño̱ꞌó ko̱ xíꞌo kui̱ꞌi \p \v 6 Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu, ta kaá na̱: \p ―Ni̱ sa̱ io iin ta̱a, ta ni̱ da̱ndée ra iin ta̱ño̱ꞌó noo̱ káa yíto̱ uva ra̱. Ta sa̱ sáꞌa̱n ra̱ sa̱ ndukú rá kui̱ꞌi noo̱ ra̱ keí rá. Tído ko̱ ní sá niꞌi̱ taꞌon ra ri̱. \v 7 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ta̱a ndaá yíto̱ uva ñoó: “Sa̱ ni̱ xi̱no va oni̱ kuia̱ kíxii ndukúí kui̱ꞌi no̱ó ta̱ño̱ꞌó yóꞌo, tído ni iin kui̱ꞌi ko̱ íin noo̱ ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa ka̱a̱n ná kaꞌanda yo̱ꞌó ra̱, dá chi̱ kétéin oon rá íin rá no̱ñóꞌo̱ yóꞌo.” \v 8 Dá ni̱ kaa ta̱a kéchóon ñoó: “Tatá, konó ní iin kuia̱ víti ka̱ nákuiin rá, dá ná koꞌi̱n katai saꞌa̱ ra̱, dá ná taáín teiꞌi̱. \v 9 Tá ni̱ xi̱ꞌo rá kui̱ꞌi, dá kía̱n nakuiin rá. Tá ko̱ó ña̱ꞌá ní xi̱ꞌo rá, dá kía̱n kaꞌanda yo̱ rá”, kaá ra̱ ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ñáꞌa̱ ni̱ kutódo sata̱ \p \v 10 Tein iin kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel, nákaa̱ Jesús dánaꞌa̱ na̱ ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó. \v 11 Ta ñoó nákaa̱ iin ñáꞌa̱, ta sa̱ ni̱ xi̱no saꞌo̱n oni̱ kuia̱ kúꞌa̱n, chi̱ ni̱ kutódo sa̱ta̱n kée iin espíritu kini. Ta ko̱ ku̱ú taꞌon nakuii̱n ndichi ndaa̱a̱n. \v 12 Tá ni̱ xini ñaá Jesús, dá ni̱ kana ñaá ná. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Sa̱ ni̱ ke̱xoo va kueꞌe̱ ndóꞌo ní viti, naná. \p \v 13 Dá ni̱ chi̱nóo na ndáꞌa̱ ná sa̱ta̱n. Ta kúú vitíꞌón ni̱ na̱kuíi̱n ndichi ndaa̱a̱n. Dá ni̱ ka̱sáꞌán kekáꞌanoán Ndios. \v 14 Tído ta̱a dándáki veꞌe ñoó, ni̱ ka̱ryíí nda̱ꞌo ra, chi̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús ta̱ꞌáná ñáꞌa̱ ñoó tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel. Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p ―Ió iño̱ kuu̱ kéchóon yó. Sa̱ꞌá ño̱ó kii ndó tein kuu̱ dáá nduva̱ꞌa ndó. O̱ sa̱ kíi ndó nduva̱ꞌa ndó tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱. \p \v 15 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ta̱a uu̱ noo̱ vá kúú ndó. ¿Á ko̱ ndáxí taꞌon ndó che̱e ndo̱ o burro ndo̱ noo̱ ndíko̱ ri̱ sasáꞌan rí tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱, dá kandaka ndó ri̱ koꞌo̱n ri̱ koꞌo rí ta̱kui̱í? \v 16 Ñáꞌa̱ yóꞌo ni̱ kii tein na̱ veꞌe Abraham, ta sa̱ ni̱ xi̱no saꞌo̱n oni̱ kuia̱ ni̱ kexíxi ña̱ uꞌu̱ ni̱ soꞌoni ñaáán xíꞌín kueꞌe̱ yóꞌo. ¿Á o̱ kúu taꞌon ndaxí yuꞌu̱ ñáꞌa̱ yóꞌo no̱ó kueꞌe̱ ndóꞌán tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱, tá dáá? \p \v 17 Tá ni̱ kaa na̱ dión, kúú ni̱ xi̱kaꞌan no̱ó ta̱a ko̱ nátaꞌan ini ñoó. Tído ndidaá kúú ña̱yuu ñóꞌo ini veꞌe ñoó ni̱ kadii̱ ini saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa ndato ni̱ kee Jesús. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndi kée Ndios dándáki na ña̱yuu na̱ \p \v 18 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―¿Ndí ki̱án dáó kúú xíꞌín to̱ꞌon kée Ndios dándáki na ña̱yuu na̱, káꞌán ndó viti? Ta, ¿ndá ki̱án dákíꞌin táꞌin xíꞌán, dá kandaa̱ ini ndo̱ sa̱ꞌán? \v 19 Kíán táto̱ꞌon iin tata lóꞌo̱ naní mostaza, ña̱ ni̱ chiꞌi iin ta̱a no̱ñóꞌo̱ rá, ta kúú ni̱ saꞌanoan, ta ni̱ nduuan iin yíto̱ káꞌano. Ta ni̱ ka̱sáa̱ laa ni̱ ka̱va̱ꞌa rí táka̱ ri̱ tein ndáꞌa̱ ra̱. \p \v 20 Dá ni̱ kaa tuku Jesús: \p ―¿Ndí ki̱án kúú ña̱ dákíꞌin táꞌin xíꞌín to̱ꞌon kée Ndios dándáki na ña̱yuu na̱, dá kandaa̱ ini ndo̱? \v 21 Kíán táto̱ꞌon kée ña̱ dákuita̱ ta̱chí yúsa̱ kava̱ꞌa pan, ña̱ ni̱ tiin iin ñáꞌa̱, ta ni̱ da̱kíꞌin táꞌan ñáa̱n xíꞌín oni̱ yáxi̱ harina, dá nakuita̱ ta̱chía̱n. \s1 Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ koo ini yo̱ ku̱ꞌu yó noo̱ kúú yéꞌé kuíi̱n \p \v 22 Ta sa̱ da̱náꞌa̱ Jesús to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Ndios no̱ó ña̱yuu ndéi ñoo náꞌano xíꞌín ñoo kuálí noo̱ chíkaꞌanda na̱ kuaꞌa̱n na̱ ñoo Jerusalén. \v 23 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá iin ta̱a, ta kaá ra̱ xíꞌín ná: \p ―Tatá, ¿á cháá vá ña̱yuu ni̱ꞌí ña̱ ka̱ki na no̱ó kua̱chi na? \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p \v 24 ―Choꞌon ini ndo̱ ku̱ꞌu ndó noo̱ kúú yéꞌé kuíi̱n, dá chi̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ kua̱ꞌá ndava̱ꞌo kúú ña̱yuu katoó ku̱ꞌu, tído o̱ kándeé taꞌon na ku̱ꞌu na. \v 25 Chi̱ tá ni̱ ndiꞌi, dá nakuii̱n na̱ kúú satoꞌo veꞌe yéꞌé kuíi̱n ñoó, dá kadi na̱ yéꞌé ná. Ta ndoꞌó, na̱ ni̱ ka̱ndo̱o ndíta sata̱ véꞌe, kasáꞌá kayuꞌú ndó na̱, ta dákásá ndó yéꞌé, ta kaa ndo̱: “Tatá, tatá, konó ní yéꞌé ná ku̱ꞌu nduꞌu̱.” Dá kaa na̱ kúú satoꞌo veꞌe diꞌa xíꞌín ndó: “Ko̱ náꞌá taꞌon yuꞌu̱ ndá yoo kúú ndó.” \v 26 Dá kasáꞌá ndó kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ná: “Nduꞌu̱ kúú na̱ ni̱ sa̱sáꞌan dáó xíꞌín ní, ta sa̱ xiꞌi nduú ndu̱ xíꞌín ní, ta sa̱ da̱náꞌa̱ ní noo̱ ndú noo̱ yáꞌi ñoo ndu̱.” \v 27 Dá kaa na̱ xíꞌín ndó: “Sa̱ ni̱ kaꞌa̱n vei xíꞌín ndó ña̱ ko̱ náꞌá taꞌan vei ndá yoo kúú ndó. Kuxoo ndidaá ní ndó kuaꞌán ndo̱ noo̱í, chi̱ kúú ndó ña̱yuu kée ña̱ kini”, kaa na̱. \v 28 Ta ndoꞌó, na̱ kando̱o sata̱ véꞌe ñoó, ndaꞌí kasáꞌá ndeiꞌi̱ ndo̱, ta nakuchi táꞌan no̱ꞌo ndó, chi̱ koni ndo̱ Abraham xíꞌín Isaac, xíꞌín Jacob xíꞌín ndidaá kúú profeta Ndios kandei na noo̱ dándáki Ndios, ta ndoꞌó kúú na̱ ko̱ ní niꞌi̱ íchi̱ kandei ndó ñoó. \v 29 Ta kasaa̱ ña̱yuu ni̱ kii chí xoo noo̱ xíno ndi̱ndii, xíꞌín noo̱ kétaan, xíꞌín xoo norte xíꞌín xoo sur, dá nande̱i na mesa, dá kasáꞌan na noo̱ dándáki Ndios. \v 30 Kanaꞌá ndó ña̱ ndéi dao ña̱yuu kúú noo̱ ndiꞌi kuií tiempo viti, no̱ón diꞌa kakuu na̱ nakui̱ta no̱ó noo̱ Ndios tiempo daá. Ta na̱ kúú na̱ kúú no̱ó no̱ó ña̱yuu tiempo viti, no̱ón diꞌa kakuu na̱ noo̱ ndiꞌi kuií noo̱ Ndios ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndeiꞌi̱ Jesús sa̱ꞌá na̱ ñoo Jerusalén \p \v 31 Ta mií kuu̱ dáá ñóó ni̱ ka̱sáa̱ dao ta̱ fariseo. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Kuaꞌán keta ní, ta kuaꞌán ní iin ka̱ xíán, dá chi̱ kóni̱ rey Herodes kaꞌání rá mií ní. \p \v 32 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Kuaꞌán ndo̱, ta kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ndikuii mañá ñoó ña̱ kanoo i̱í yuꞌu̱ tavéí espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu, ta nduva̱ꞌi na̱ kúꞌu̱ viti xíꞌín taa̱n, dá tá ni̱ xi̱nko̱o oni̱ kuu̱, dá dándíꞌi choon vei. \v 33 Tído kuu̱ víti, xíꞌín taa̱n, xíꞌín idá kánian kanoo i̱í váí íchi̱ ko̱saa̱ Jerusalén, dá chi̱ ko̱ kánian kuu iin profeta iin ka̱ xíán, sa̱va̱ꞌa ñoo Jerusalén vá kúú noo̱ kánian kuu na̱. \v 34 ¡Na̱ ñoo Jerusalén, na̱ ñoo Jerusalén, ndoꞌó kúú na̱ saꞌání ndidaá profeta, ta chíyúú ndó ndidaá na̱ tándaꞌá Ndios ve̱i kasto̱ꞌon xíꞌín ndó! ¡Ndidaá ví taꞌándá ni̱ kaꞌán yuꞌu̱ ña̱ kía̱n nditútíí ndoꞌó táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée iin ti̱ño̱ó ndítútí rí de̱ꞌe kuálí ri̱ nátaán váꞌa rí ti̱xi ndixi̱ ri̱, tído ko̱ ní xíin taꞌon ndó! \v 35 Kanaꞌá ndó ña̱ kasandaá iin kuu̱, dá kando̱o íí vá veꞌe ndó. Ta káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱ꞌó yuꞌu̱ nda̱ rá ná kasandaá kuu̱ kaa ndo̱: “Na̱ káꞌano kúú na̱ ve̱i xíꞌín choon Ndios, na̱ kúú satoꞌo yo̱” ―kaá Jesús. \c 14 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ néin ñíi̱ \p \v 1 Iin kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ ñoo Israel, ni̱ ku̱ꞌu Jesús veꞌe iin ta̱a fariseo néꞌe choon kasáꞌan na. Ta ndéi taꞌani dao ka̱ ta̱ fariseo nání rá Jesús. \v 2 Ta mií yati noo̱ ió na̱ ñoó ió iin ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ néin ñíi̱. \v 3 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱ ley, xíꞌín ta̱ fariseo ñoó: \p ―¿Á sónó ley yo̱ ña̱ nduva̱ꞌa yó iin na̱ kúꞌu̱ tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱? ―kaá na̱. \p \v 4 Tído tádi̱ oon va ndéi ra. Dá ni̱ tiin Jesús ndáꞌa̱ ta̱ kúꞌu̱ ñoó. Kúú ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñaá ná. Dá ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ná kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá veꞌe ra. \v 5 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a ndéi nání ñaá ñoó: \p ―Tá ió iin káa ndó ná kankao burro ndo̱ o che̱e ndo̱ ini daꞌo̱, ¿á o̱ kóꞌo̱n kíi̱ taꞌon ndó taó ndo̱ rí, va̱ꞌará kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱ kíán? \p \v 6 Ta ni iin tóꞌón to̱ꞌon ko̱ ní niꞌi̱ rá nandió néꞌe ra no̱ó ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndi kee yó tá kuaꞌa̱n yo̱ iin víko̱ \p \v 7 Ta ndéꞌé Jesús táto̱ꞌon kée ña̱yuu ñoó káxi na téi̱ kúú no̱ó noo̱ kánian kande̱i ña̱yuu ndáya̱ꞌi. Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu ni̱ na̱taka ñoó, ta kaá na̱: \p \v 8 ―Tá ni̱ kana na ndo̱ꞌó koꞌo̱n ndo̱ noo̱ ió vikó tándaꞌa̱, o̱ sa̱ kóo ini ndo̱ kande̱i ndó noo̱ téi̱ kúú no̱ó, chi̱ oon ni kasaa̱ iin ka̱ ña̱yuu ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú ndoꞌó, \v 9 dá kasaa̱ na̱ ni̱ kana ndoꞌó xíꞌín iin ka̱ ta̱a ñoó, ta kaa na̱ xíꞌín ndó: “Ndakuii̱n noo̱ téi̱ xaa̱n ná nono̱ ko̱o na̱ yóꞌo.” Dá kía̱n kánian ndakuei ndó koꞌo̱n ndo̱ xíꞌín ña̱ kakaꞌan noo̱ ndo̱, dá koꞌo̱n ndo̱ kande̱i ndó noo̱ téi̱ íin nda̱ sata̱ kuií. \v 10 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni̱ kana na ndo̱ꞌó koꞌo̱n ndo̱ víko̱, va̱ꞌa ka̱ kande̱i ndó noo̱ téi̱ íin nda̱ sata̱ kuií. Dá kía̱n tá ni̱ ka̱sáa̱ na̱ ni̱ kana ñaá ñoó, dá kaa na̱ xíꞌín ndó: “Amigo, kuaꞌán ya̱ꞌa ní noo̱ téi̱ kúú no̱ó káa koo ní” kaa na̱. Dión, dá kía̱n natiin ndó ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ ndéi mesa ñoó. \v 11 Chi̱ ña̱yuu chíndaya̱ꞌi mií, no̱ón kúú na̱ kando̱o nóo diꞌa. Ta na̱ kénóo mií, no̱ón diꞌa kúú na̱ kandaya̱ꞌi noo̱ Ndios ―kaá na̱. \p \v 12 Dá ni̱ kaa taꞌani na xíꞌín ta̱ fariseo, táꞌa̱n ra̱ ni̱ kana ñaá ñoó: \p ―Tá kuaꞌo̱n keeón iin víko̱, tá kiꞌón ña̱ kadéꞌin ña̱yuu o ña̱ꞌa kadíni na, o̱ sa̱ kánón amigo̱n, ni ñano̱n, ni táꞌón, ni na̱ kui̱ká ndéi yati xíꞌón. Chi̱ oon ni ví kana taꞌani na yo̱ꞌó, ta ki̱ꞌo taꞌani na ña̱ꞌa kasáꞌón, dá kía̱n sa̱ ni̱ na̱níꞌi̱ vóón ya̱ꞌávón sa̱ꞌá ña̱ ni̱ keeón xíꞌín ná. \v 13 Sa̱ꞌá ño̱ó tá kuaꞌo̱n kiꞌón ña̱ꞌa kasáꞌan ña̱yuu, va̱ꞌa cháá ka̱a̱n kanón ña̱yuu kúndaꞌí, xíꞌín na̱ ko̱ó ndáꞌa̱ o saꞌa̱, xíꞌín na̱ ko̱ ku̱ú kaka, xíꞌín na̱ ko̱ túu noo̱, \v 14 dión, dá kía̱n natiión ña̱ va̱ꞌa noo̱ Ndios, chi̱ o̱ kúu taꞌon nandió néꞌe ña̱yuu ñoó ña̱ mani̱ ni̱ keeón xíꞌín ná, sa̱ꞌá ño̱ó naniꞌi̱ yo̱ꞌó ya̱ꞌávón noo̱ mií Ndios tá ná kasandaá kuu̱ nataki ña̱yuu ndaa̱ ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ta̱a ni̱ kee iin víko̱ káꞌano \p \v 15 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo iin ta̱a ió nduú xíꞌín Jesús mesa ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Ndikáꞌán ndi kúu ví ña̱yuu, táꞌa̱n na̱ kasáꞌan noo̱ ió Ndios dándáki na. \p \v 16 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ni̱ sa̱ io iin ta̱a, ta ni̱ kaꞌán rá kee ra víko̱. Dá ni̱ kana ra kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu kasáꞌan na víko̱ ñoó. \v 17 Tá ni̱ kasa̱ndaá hora kadíni na, dá ni̱ saꞌanda ra̱ choon no̱ó ta̱ kéchóon noo̱ rá ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ kuaka ra ña̱yuu ni̱ kana na ñoó. Dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱, ta ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: “Ná koꞌo̱, chi̱ sa̱ io nduu va ndidaá ña̱ kadíni ndó.” \v 18 Tído ndidaá vá ña̱yuu ñoó ni̱ ndaka̱ ña̱ mani̱ no̱ó ta̱ kéchóon ñoó. Chi̱ ta̱a mií no̱ó ñoó ni̱ kaa diꞌa: “Vitíꞌón ni̱ xiiin iin ñóꞌo̱, ta kánian koꞌi̱n kande̱ꞌí ña̱. Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌano ná koo ini satoꞌo ní sa̱ꞌí.” \v 19 Dá ni̱ kaa iin ka̱ ra̱ diꞌa: “Vitíꞌón ni̱ xiiin oꞌo̱n yunta che̱e, ta kánian koꞌi̱n koto ndodóí ri̱. Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌano ná koo ini satoꞌo ní sa̱ꞌí.” \v 20 Dá ni̱ kaa iin ka̱ ra̱ diꞌa: “O̱ du̱ú ni̱ ta̱ndáꞌa̱ véí, sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon saa̱i̱.” \p \v 21 ’Dá ni̱ na̱ndió ko̱o ta̱ kéchóon ñoó ni̱ ndi̱sáa̱ ra̱, dá ni̱ na̱ki̱ꞌo ra kuendá noo̱ satoꞌo ra̱. Kúú ni̱ ka̱ryíí nda̱ꞌo satoꞌo víko̱ ñoó. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: “Kuaꞌán kíi̱ ndidaá keí náꞌano xíꞌín keí kuálí ñóꞌo ñoo yóꞌo, ta kandaka kíi̱o̱n na̱ kúndaꞌí ndéi ñoó kisón, xíꞌín na̱ ko̱ó ndáꞌa̱ o saꞌa̱, xíꞌín na̱ ko̱ ku̱ú kaka, xíꞌín na̱ ko̱ túu noo̱.” \v 22 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kee ta̱ kéchoon ñoó dión, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín satoꞌo ra̱: “Tatá, sa̱ ni̱ keei choon ni̱ saꞌanda ní noo̱í. Tído ió i̱í vá cháá ka̱ noo̱ kandei na.” \v 23 Dá ni̱ kaa tuku ta̱a kúú satoꞌo víko̱ ñoó xíꞌín ta̱ kéchóon ñoó: “Kuaꞌán kíi̱ ndidaá keí xíꞌín ndidaá íchi̱ kuíi̱n, ta kendúsa̱ xíꞌín ña̱yuu ndéi ñoó ná kii na, dá ná kutí veꞌi. \v 24 Chi̱ káꞌi̱n xíꞌón ña̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu ni̱ kanai mií no̱ó, o̱ níꞌi̱ ta̱ꞌón ña̱ ni̱ kenduui̱ kadíni na”, kaá ra̱ ―kaá Jesús. \s1 Kánian kee yó diꞌa tá káꞌán yó kanoo yó xíꞌín Jesús \p \v 25 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu kuaꞌa̱n xíꞌín Jesús. Dá ni̱ na̱ndió ko̱o na, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ná: \p \v 26 ―Tá ió iin káa ndó káꞌán kanoo xíꞌín yuꞌu̱, tído ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ tatá ndo̱ xíꞌín naná ndo̱, xíꞌín ñadiꞌí ndo̱, xíꞌín de̱ꞌe ndó, xíꞌín ñani ndo̱, xíꞌín ki̱ꞌo ndó, ta ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ mií ndó, dá kía̱n o̱ kúu taꞌon kakuu ndó na̱ kanoo xíꞌín yuꞌu̱. \v 27 Dá chi̱ na̱ ko̱ xíꞌo mií ña̱ kado̱kó cruz ná kii na sata̱ yúꞌu̱, dá kía̱n o̱ kúu taꞌon kakuu na na̱ kanoo xíꞌín yuꞌu̱. \v 28 Dá chi̱, ¿ndi káa iin káa ndó káꞌán kava̱ꞌa iin veꞌe, á ko̱ sá ko̱o ndó dinñóꞌó ka̱ taó kuendá ndo̱, kande̱ꞌá á keta di̱ꞌón néꞌe va̱ꞌa ndó ñoó, dá dáxi̱no ndóa̱n? \v 29 Dá chi̱ tá sa̱ ni̱ chi̱káa̱ ndo̱ sa̱ꞌán, ta ko̱ kéta ka̱ di̱ꞌón ndo̱ ña̱ kía̱n dáxi̱no ndóa̱n, dá kía̱n kasáꞌá vá ña̱yuu kuaki̱ ndaa ñaá ná, \v 30 chi̱ kaa na̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ ndo̱: “Ndaꞌí ta̱a ni̱ kaꞌán kava̱ꞌa veꞌe yóꞌo, chi̱ ko̱ ní kándeé taꞌon ra dáxi̱no raa̱n.” \p \v 31 ’Ta, ¿ndi kée iin rey tá káꞌán rá koꞌo̱n ra̱ na̱á ra̱ xíꞌín iin ka̱ rey? ¿Á ko̱ sá ko̱o ra dinñóꞌó taó rá kuendá, nde̱ꞌá á kandeé uxi̱ mil soldado ra̱ na̱á ra̱ xíꞌín iin ka̱ rey, táꞌa̱n ra̱ ve̱i xíꞌín oko̱ mil soldado? \v 32 Ta tá taó ra̱ kuendá ña̱ o̱ kándeé taꞌon ra, dá kía̱n, tá o̱ ñáꞌa̱ kasandaá yati iin ka̱ rey ñoó, tandaꞌá rá choon kuaꞌa̱n noo̱ iin ka̱ rey ñoó nde̱ꞌá ndí ki̱án kánian kee ra, dá nandei va̱ꞌa ra. \v 33 Ki̱ꞌo dión taꞌani kánian taó kuendá va̱ꞌa ndó, chi̱ ndi ndáa ndó ko̱ kóni̱ dánkoo ndiꞌi ña̱ꞌa kómí ndó saꞌa̱ yúꞌu̱, dá kía̱n o̱ kúu taꞌon kanoo ndó xíꞌín yuꞌu̱. \s1 Diꞌa kee yó tá ni̱ ndiꞌi ña̱ oꞌo̱va̱ ñii̱ \p \v 34 ’Ña̱ va̱ꞌa kúú ñii̱, tído tá ni̱ ndiꞌi ña̱ oꞌo̱va̱a̱n, ¿ndi kee yó xíꞌán, dá nduꞌoꞌo̱va̱ tukuan? \v 35 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ chóon ka̱a̱n kakian teiꞌi̱ no̱ñóꞌo̱, ta ni ko̱ kándeé ka̱a̱n dándíꞌan díko̱ te̱i̱ꞌí. Sa̱ꞌá ño̱ó satá va naa̱n sata̱ véꞌe. Ndi ndáa ndoꞌó ió do̱ꞌo, ta kueídóꞌo va̱ꞌa ndó ―kaá Jesús. \c 15 \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ta̱a ni̱ nda̱ñóꞌó iin léko \p \v 1 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu kaá ra̱ kómí kua̱chi ni̱ na̱tuu yati noo̱ Jesús kueídóꞌo ñaá ná. \v 2 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ta̱ fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley kána̱ꞌá ra̱ xíꞌín Jesús, ta kaá ra̱: \p ―Nátiin va̱ꞌa ta̱a káa ña̱yuu kómí kua̱chi, ta sásáꞌan dáó rá xíꞌín ná. \p \v 3 Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús dao to̱ꞌon xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ na̱, \v 4 ta kaá na̱: \p ―Ndi ndáa ndoꞌó kómí iin ciento léko, tá ni̱ nda̱ñóꞌó iin rí, ¿á ko̱ dánkoo taꞌon ndó komi̱ díko saꞌo̱n komi̱ ríón nda̱ yukú i̱chí ñoó, ta koꞌo̱n ndo̱ nandukú ndó kirí ni̱ nda̱ñóꞌó nda̱ kandeé ndó naniꞌi̱ ndo̱ rí? \v 5 Dá tá ni̱ na̱níꞌi̱ ndo̱ rí, dá nado̱kó ndo̱ rí noꞌo̱ ndo̱ xíꞌa̱n kádii̱ ini ndo̱. \v 6 Tá ni̱ ndu̱sáa̱ ndo̱ veꞌe ndó, dá dátaká ndo̱ amigo ndo̱ xíꞌín na̱ ndéi yati xíꞌín ndó, dá kaá ndo̱ xíꞌín ná: “Nakíi̱ ndo̱ kandei dii̱ ndo̱ xíꞌíín, chi̱ sa̱ ni̱ na̱níꞌi̱ váí lékoi̱, kirí ni̱ nda̱ñóꞌó ñoó.” \v 7 Káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ kadii̱ cháá ka̱ ini na̱ ndéi induú saꞌa̱ iin na̱ kómí kua̱chi tá ni̱ na̱ndikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na, o̱ du̱ú saꞌa̱ komi̱ díko saꞌo̱n komi̱ ña̱yuu káꞌán kúú ná na̱ ndaa̱, na̱ káꞌán ña̱ ko̱ xínñóꞌó nandikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi na̱. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ñáꞌa̱ ni̱ nda̱ñóꞌó iin di̱ꞌón \p \v 8 ’Ta ndi káa iin ñáꞌa̱ néꞌe va̱ꞌa uxi̱ di̱ꞌón plata, tá ni̱ nda̱ñóꞌó iian, ¿á ko̱ nátoo̱n taꞌan vaán ñóꞌo̱ íti̱, ta nátuꞌú va̱ꞌán veꞌán nándukú kueéa̱n di̱ꞌón ni̱ nda̱ñóꞌó ñoó nda̱ kandeéán naniꞌa̱n ñá? \v 9 Tá ni̱ na̱níꞌa̱n ñá, dá dátakáa̱n amigoa̱n xíꞌín na̱ ndéi yati xíꞌán, dá kaáa̱n: “Nakíi̱ ndo̱ kandei dii̱ ndo̱ xíꞌíín, chi̱ sa̱ ni̱ na̱níꞌí di̱ꞌói̱n, ña̱ ni̱ nda̱ñóꞌó ñoó.” \v 10 Dión taꞌani kádii̱ ini ángel kéchoon noo̱ Ndios saꞌa̱ iin na̱ kómí kua̱chi tá nándikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xi̱ꞌo káꞌano ini iin ta̱a sa̱ꞌá de̱ꞌe ra \p \v 11 Dá ni̱ kaa taꞌani Jesús xíꞌín rá: \p ―Ni̱ sa̱ io iin ta̱a, ta ni̱ sa̱ ndei uu̱ de̱ꞌe na. \v 12 Iin kuu̱, dá ni̱ kaa ta̱a lóꞌo̱ ñoó xíꞌín tatá xi̱: “Tatá, viti kía̱n ki̱ꞌo ní ña̱ kánian niꞌi̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ kúúí de̱ꞌe ní.” Dá ni̱ xi̱ꞌo tatá xi̱ ña̱ kánian niꞌi̱ xí. \p \v 13 ’Tá ni̱ ya̱ꞌa cháá kuu̱, dá ni̱ di̱kó xí ndidaá ña̱ꞌa ni̱ niꞌi̱ xí noo̱ tatá xi̱. Dá ni̱ kee xi kuaꞌa̱n xi̱ xíꞌín di̱ꞌón ñoó iin ñoo xi̱ká. Ta ñoó ni̱ kendava̱ꞌa xi xíꞌán no̱ó ña̱ꞌa ió ñayuú yóꞌo. \v 14 Dá tá ni̱ da̱ndíꞌi xi di̱ꞌón xi̱, dá ni̱ ka̱sáa̱ tama̱ ñoo ñoó. Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá xíꞌi̱ xi̱ do̱ko. \v 15 Dá ni̱ saꞌa̱n xi̱ ni̱ ndukú xí choon kee xi noo̱ iin ta̱a ió ñoo ñoó. Dá ni̱ xi̱ꞌo ta̱a ñoó choon noo̱ xí ña̱ koꞌo̱n xi̱ noo̱ kúú no̱ñóꞌo̱ rá kakaa̱ xi̱ kandaka xi kochí. \v 16 Ta sa̱ꞌá ña̱ kuíko nda̱ꞌo xi, sa̱ꞌá ño̱ó ndaꞌí ni̱ kaꞌán xí ndinoo ini xi̱ keí xí ña̱ seí kochí ñoó, chi̱ ko̱ íin taꞌon xíꞌo ña̱ keí xí. \p \v 17 ’Dá ni̱ kixian ni̱ na̱kani ini xi̱: “Kándo̱o diꞌa ña̱ꞌa sásáꞌan ta̱a kéchóon veꞌe tatái̱, ta yuꞌu̱, ndaꞌí xíꞌi̱ do̱koi̱ nákaa̱i̱ yóꞌo. \v 18 Noꞌo̱ vai veꞌe tatái̱. Tá ni̱ na̱sáa̱i̱, dá kaai̱ xíꞌín ná: Tatá lóꞌo̱, ni̱ ya̱ꞌi noo̱ Ndios, ta ni̱ ya̱ꞌa taꞌanii noo̱ mií ní. \v 19 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ káni ka̱a̱n kakuu yuꞌu̱ de̱ꞌe ní. Nda̱á kee ní yuꞌu̱ ná kakuui iin ta̱a kéchóon noo̱ ní. Dión kaai̱ xíꞌín ná tá nasaa̱i̱ noo̱ ió na̱”, káꞌán xí ió xi̱. \p \v 20 ’Dá ni̱ nda̱kuíi̱n ndichi xi̱, dá ni̱ kee xi kuaꞌa̱n nóꞌo̱ xí veꞌe tatá xi̱. Ta kúú xíká i̱í vá ve̱i xi, kúú sa̱ ni̱ xini ñaá tatá xi̱. Ta kúú ni̱ kixian ni̱ kuꞌu̱ káꞌano ini na̱ saꞌa̱ xí. Dá ni̱ ka̱nkono na ni̱ saꞌa̱n na̱ ni̱ niꞌi̱ ñaá ná. Ta kúú ni̱ nomi niꞌini ñaá ná. Dá ni̱ chitó ná noo̱ xí. \v 21 Dá ni̱ kaa xi̱ xíꞌín ná: “Tatá lóꞌo̱, ni̱ ya̱ꞌa va yuꞌu̱ noo̱ Ndios, ta ni̱ ya̱ꞌa taꞌani yuꞌu̱ noo̱ mií ní. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ káni ka̱a̱n kakuui de̱ꞌe ní viti.” \p \v 22 ’Tído diꞌa ni̱ saꞌanda tatá xi̱ choon no̱ó ta̱ kéchóon noo̱ ná: “Taó kíi̱ ndo̱ iin daꞌón sa̱á, ta dákui̱ꞌino ndóa̱n de̱ꞌe lóꞌi̱. Ta kiꞌin ndó iin déꞌe̱ chikaa̱ ndo̱ ndáꞌa̱ xí, ta nachiꞌi ndó ndisa̱ sa̱á saꞌa̱ xí. \v 23 Ta kuaꞌán ndo̱ kiꞌin ndó iin chikerró ndi̱ꞌí cháá ka̱, ta kaꞌání ndo̱ rí. Dá ná kasáꞌan yó kandeií koo víko̱. \v 24 Chi̱ ni̱ sa̱ xiꞌi̱ va de̱ꞌi noo̱í, tído viti ni̱ na̱taki xi̱, chi̱ ni̱ nda̱ñóꞌó vá xí, tído viti ni̱ na̱níꞌi̱ yo̱ xí”, kaá tatá xi̱. \p ’Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá ná kée na víko̱. \p \v 25 ’Tído nákaa̱ de̱ꞌe sa̱va̱ꞌa na̱ yúku̱. Dá tá ni̱ ndi̱sáa̱ ra̱ ni̱ ku̱yati ra veꞌe, kúú ni̱ seídóꞌo ra káꞌa yaa, ta tái̱ katí ndéi dii̱ ná sársáꞌá ná. \v 26 Dá ni̱ kana ra iin ta̱ kéchóon ñoó. Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: “¿Ndí ki̱án kúu?” \v 27 Dá ni̱ kaa ta̱ kéchóon ñoó xíꞌín rá: “Kée tatá ní víko̱, chi̱ ni̱ ndi̱sáa̱ ñani ní. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ saꞌanda tatá ní choon ña̱ ná kaꞌání nduꞌu̱ chikerró ndi̱ꞌí ñoó, chi̱ ió va̱ꞌa ñani ní ni̱ ndu̱sáa̱ xi̱.” \p \v 28 ’Ta kúú ni̱ xido̱ nda̱ꞌo ini de̱ꞌe sa̱va̱ꞌa ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kóni̱ taꞌon ra ndu̱ꞌu ra veꞌe. Dá ni̱ keta tatá ra̱. Dá ni̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱ rá ña̱ ná ndu̱ꞌu ra veꞌe. \v 29 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín tatá ra̱: “Náꞌá vá mií ní ña̱ sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo kuia̱ kéchóoin noo̱ ní, ta ni ko̱ ka̱á ní ki̱ꞌo ní va̱ꞌará iin kíti̱ lóꞌo̱ kee yuꞌu̱ víko̱ xíꞌín na̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌíín. \v 30 Tído sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ndi̱sáa̱ iin ka̱ de̱ꞌe ní, táꞌa̱n ra̱ ni̱ saꞌa̱n ni̱ kendava̱ꞌa xíꞌín di̱ꞌón ní xíꞌín ñáꞌa̱ díkó mií, ta sa̱ꞌá ra̱ káa diꞌa ni̱ saꞌání ní chikerró ndi̱ꞌí cháá ka̱.” \p \v 31 ’Dá ni̱ kaa tatá ra̱: “De̱ꞌe lóꞌo̱, yoꞌó kúú ra̱ daá ió va xíꞌín yuꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá ña̱ꞌa kómí yuꞌu̱ kúú ña̱ꞌa yoꞌó. \v 32 Tído iin ña̱ va̱ꞌa kíán ña̱ ná kee yó víko̱, ta ná kandei dii̱ yo̱, chi̱ ni̱ xiꞌi̱ va ñano̱n noo̱ yúꞌu̱, tído viti ni̱ na̱taki xi̱, chi̱ ni̱ nda̱ñóꞌó vá xí, tído viti ni̱ na̱níꞌi̱ yo̱ xí”, kaá na̱ xíꞌín rá ―kaá Jesús \c 16 \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndí ki̱án ni̱ kee iin ta̱ kéchóon \p \v 1 Dá ni̱ kaa taꞌani na xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―Iin kuu̱ dá ni̱ sa̱ io iin ta̱ kui̱ká, ta ni̱ sa̱ io iin ta̱a sa̱ da̱ndáki ndidaá ña̱ kui̱ká kómí rá. Tído ni̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n kuáchi̱ ña̱yuu sa̱ꞌá ta̱ kéchóon yóꞌo, ña̱ kéndava̱ꞌa ra xíꞌín ña̱ꞌa satoꞌo ra̱. \v 2 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kana ñaá satoꞌo ra̱, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: “Ni̱ ka̱ndaa̱ inii̱ ña̱ kéndava̱ꞌa yoꞌó xíꞌín ña̱ꞌi ñóꞌo ti̱xi ndáꞌo̱n. Naki̱ꞌo kíi̱ kuendá noo̱í sa̱ꞌán, dá chi̱ o̱ kúu ka̱ kechóon noo̱í.” \v 3 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ta̱ kéchóon ñoó nákani ini ra̱: “¿Ndí ku̱ú vía̱n keei viti, dá chi̱ táxí vá ñaá satoꞌi̱? Ta o̱ kándeé taꞌoin keei choon ndeé, ta xíkaꞌan ni noo̱í kuatii. \v 4 Tído sa̱ ni̱ ka̱ndaa̱ va inii̱ ndí ki̱án keei tá ná kasandaá kuu̱ taxí ñaá satoꞌi̱, dá ná natiin va̱ꞌa ña̱yuu yuꞌu̱ veꞌe na.” \p \v 5 ’Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá kána ra iin rá iin ta̱a tái̱ noo̱ satoꞌo ra̱, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ta̱a mií no̱ó: “¿Ndidaa tái̱ ní noo̱ satoꞌi̱?” \v 6 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: “Iin ciento yoo náꞌano sití oliva tái̱ yuꞌu̱.” Dá ni̱ kaa ta̱ kéchóon ñoó xíꞌín rá: “Jóꞌon, tiin tuti noo̱ kánóo ña̱ tái̱ ní, ta kako̱o kíi̱ ní, ta chinóo ní nda̱dá uu̱ diko uxi̱ yoo sití.” \v 7 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín iin ka̱ ta̱a ñoó: “Ta mií ní, ¿ndidaa tái̱ ní noo̱ satoꞌo yuꞌu̱?” Dá ni̱ kaa ra̱: “Iin ciento maquila noni̱ tirió távi̱.” Dá ni̱ kaa ta̱ kéchóon ñoó xíꞌín rá: “Jóꞌon, tiin ní tuti noo̱ kánóo ña̱ tái̱ ní yóꞌo, ta nachinóo ní nda̱dá komi̱ díko ni maquila.” \v 8 Dá ni̱ chi̱ndaya̱ꞌi satoꞌo ñoó ta̱ ko̱ kéchóon va̱ꞌa ñoó, chi̱ xíꞌín ña̱ ni̱ kee ra ni̱ naꞌa̱ ra̱ mií rá ña̱ kaon nda̱ꞌo ña̱xintóni̱ rá. Chi̱ ti̱ꞌa cháá ka̱ ña̱yuu kuendá ñayuú yóꞌo kando̱o va̱ꞌa na no̱ó ña̱yuu xi̱ꞌín ná o̱ du̱ú ña̱yuu kuendá Ndios. \v 9 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndoꞌó ña̱ ndukú ndó niꞌi̱ ndo̱ ña̱yuu kaneꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kéva̱ꞌa ndó xíꞌín ná xíꞌín ña̱ kui̱ká ió ñayuú yóꞌo, dá kía̱n tá ni̱ ndiꞌi ña̱ va̱ꞌa kómí ndó ñayuú yóꞌo, kúú sa̱ ió va yoo natiin va̱ꞌa ndoꞌó noo̱ kandei chíchí ndó. \p \v 10 ’Ta na̱ kéndaa̱ noo̱ lúꞌu̱ ña̱ꞌa, dión taꞌani kéndaa̱ na̱ noo̱ kuaꞌán. Tído na̱ ko̱ kéndaa̱ noo̱ lúꞌu̱ ña̱ꞌa kómí ná, dión ni o̱ kéndaa̱ taꞌon na noo̱ kuaꞌán. \v 11 Chi̱ tá ko̱ kéndaa̱ ndo̱ no̱ó ña̱ kui̱ká ió ñayuú yóꞌo, ¿ndá yoo kúú na̱ kandeé ini ndo̱ꞌó no̱ó ña̱ꞌa Ndios? \v 12 Tá ko̱ kéndaa̱ ndo̱ no̱ó ña̱ꞌa dao ka̱ ña̱yuu, ¿ndá yoo ki̱ꞌo ña̱ kánian niꞌi̱ ndo̱ kakuu ña̱ꞌa mií ndó? \v 13 Chi̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu kéchóon no̱ó uu̱ satoꞌo, dá chi̱ iin na koni uꞌu̱ na̱, ta iin na koni̱ na̱, o chindaya̱ꞌi na iin na, ta kenóo na iin ka̱ na̱. Ta dión taꞌani o̱ kúu taꞌon ndiko̱ ndo̱ Ndios, ta ndiko̱ taꞌani ndó ña̱ kui̱ká ―kaá Jesús. \p \v 14 Tá ni̱ seídóꞌo ta̱ fariseo ndidaá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱, kúú ni̱ saki̱ ndaa ñaá rá, chi̱ ndóꞌo nda̱ꞌo ra sa̱ꞌá di̱ꞌón. \v 15 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ndoꞌó kúú ra̱ kée ndó mií ndó ña̱ kúú ndó ta̱a va̱ꞌa no̱ó ña̱yuu, tído Ndios kúú na̱ náꞌá ndi káa nío̱ ndo̱, dá chi̱ ndidaá ña̱ꞌa chíndaya̱ꞌi ña̱yuu, ño̱ó kía̱n káñóꞌó Ndios. \s1 Yóꞌo káꞌa̱n Jesús saꞌa̱ ley Moisés, ta ndi kee ña̱yuu ndu̱ꞌu na ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios \p \v 16 ’Ni̱ sa̱ ñoꞌo ndó ti̱xi ndáꞌa̱ ley Moisés, xíꞌín ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ ni̱ taa profeta nda̱ tiempo ni̱ kii Juan. Nda̱ daá káꞌa̱n yuꞌu̱ saꞌa̱ ndi kee ña̱yuu ndu̱ꞌu na ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. Ta kuaꞌa̱ ná ndúndéé ndu̱ꞌu na. \v 17 Kuáchi̱ cháá ka̱ ndañóꞌó iin tóꞌón dini̱ to̱ꞌon káꞌa̱n ley Moisés, o̱ du̱ú ka̱ ña̱ naá induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. \s1 Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni dánkoo iin ta̱a ñadiꞌí ra̱ \p \v 18 ’Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií vá ta̱a ni̱ da̱nkoo ñadiꞌí ra̱, ta ni̱ ta̱ndáꞌa̱ rá xíꞌín iin ka̱ ñáꞌa̱, ro̱ón kúú ra̱ yáꞌa kée kua̱chi xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó noo̱ Ndios. Ta ndi ndáa mií vá ta̱a ná tandaꞌa̱ xíꞌín ñáꞌa̱, ñá ni̱ saꞌanda táꞌan xíꞌín yíi̱a̱n, ro̱ón kúú ra̱ yáꞌa kée kua̱chi xíꞌán noo̱ Ndios. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ta̱a kui̱ká xíꞌín ta̱a kúndaꞌí naní Lázaro \p \v 19 Dá ni̱ kaa taꞌani na: \p ―Ni̱ sa̱ io iin ta̱a kui̱ká. Ta ni̱ sa̱ ndixi ra dáꞌo̱n ndato xíꞌín dáꞌo̱n yaꞌi. Ta ndidaá kuu̱ táyíí nda̱ꞌo sa̱ kee ra víko̱ veꞌe ra. \v 20 Ta ni̱ sa̱ io taꞌani iin ta̱a sa̱tí ni̱ sa̱ naní Lázaro daá ñóó, ta ió niꞌini ra no̱ñóꞌo̱ saꞌa̱ yéꞌé ta̱a kui̱ká ñoó. Ta ni̱ taꞌan ñíi̱ rá káa ndi̱ꞌi téíꞌi̱. \v 21 Ta ndaꞌí kóni̱ ra̱ ndinoo ini ra̱ keí rá yúchi̱ ña̱ꞌa kuéi yúꞌu̱ mesa ta̱a kui̱ká ñoó. Ta ve̱i ti̱na yakó ndaa ri̱ ñíi̱ rá no̱ó téíꞌi̱ ñoó. \p \v 22 ’Iin kuu̱, dá ni̱ xiꞌi̱ ta̱a kúndaꞌí ñoó. Dá ni̱ kii ángel néꞌe ñaá ná kuaꞌa̱n na̱ induú koo ra xíꞌín Abraham. Ta ni̱ xiꞌi̱ taꞌani ta̱ kui̱ká ñoó, kúú ni̱ ndu̱xi va ra. \v 23 Ta noo̱ nákaa̱ ra̱ ndóꞌo naní nío̱ rá indayá, ni̱ nda̱neꞌe noo̱ rá. Ta kúú nda̱ xíká ñóó ni̱ xini ra̱ noo̱ ió Abraham, ta ió Lázaro díi̱n ná. \v 24 Dá ni̱ ka̱yuꞌú ta̱ kui̱ká ñoó, ta kaá ra̱: “Tatá Abraham, kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌí, ta kaꞌanda ní choon noo̱ Lázaro xaa̱n ná dándáxi ra, sa̱ va̱ꞌará dini̱ ndáꞌa̱ rá ini ta̱kui̱í, ta ná kii ra dándáxi ra noo̱ yáa̱í, chi̱ ndaꞌí nda̱ꞌo ndóꞌo naní nío̱í nákaa̱i̱ noo̱ kéi̱ ñóꞌo̱ yóꞌo.” \v 25 Dá ni̱ kaa Abraham xíꞌín rá: “De̱ꞌe lóꞌo̱, ndisaa̱ ino̱n ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ni̱ sa̱ ioo̱n ñayuú, ta Lázaro yóꞌo, ndaꞌí nda̱ꞌo ni̱ sa̱ ndoꞌo xi. Tído viti ni̱ niꞌi̱ xí ta̱ndeé iní ió va̱ꞌa xi. Ta yoꞌó, nákaa̱ ndóꞌo naní nío̱o̱n noo̱ kéi̱ ñóꞌo̱ xaa̱n. \v 26 Ta iin daꞌo̱ konó nda̱ꞌo kía̱n sadí noo̱ ndo̱ꞌó xíꞌín noo̱ ndúꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon saa̱ na̱ ndéi yóꞌo chí xaa̱n, ta ni na̱ ndéi xaa̱n o̱ kúu kii chí yóꞌo.” \v 27 Dá ni̱ kaa ta̱a kui̱ká ñoó: “Seí ndaꞌíi̱ noo̱ ní, tatá Abraham, ña̱ tandaꞌá ní Lázaro xaa̱n ná koꞌo̱n ra̱ veꞌe tatái̱, \v 28 chi̱ ñoó ndéi oꞌo̱n ñanii̱, ta ná kaꞌa̱n ra̱ to̱ꞌon Ndios xíꞌín xí, dá kía̱n ná dáꞌa ni kii xi yóꞌo, chi̱ ndóꞌo naní nda̱ꞌo nío̱í nákaa̱i̱.” \v 29 Dá ni̱ kaa Abraham xíꞌín rá: “Sa̱ ió va ley ni̱ taa Moisés noo̱ xí, xíꞌín ña̱ ni̱ taa dao ka̱ profeta. Sa̱ꞌá ño̱ó ná kueídóꞌo ra choon saꞌándáa̱n.” \v 30 Dá ni̱ kaa ta̱ kui̱ká ñoó: “Ko̱ó, tatá Abraham, o̱ kándísa taꞌon xia̱n. Tído tá ná nataki iin na̱ ni̱ xiꞌi̱, ta koꞌo̱n na̱ noo̱ ndéi xi, dá ví nandikó iní xi̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée xi.” \v 31 Dá ni̱ kaa Abraham xíꞌín rá: “Tá ko̱ xíꞌo ra mií rá kueídóꞌo ra ley Moisés xíꞌín ña̱ ni̱ kaꞌa̱n dao ka̱ profeta, dá kía̱n, va̱ꞌará ná nataki iin na̱ ni̱ xiꞌi̱ koꞌo̱n na̱ noo̱ ndéi ra, ta o̱ kándísa taꞌon ra”, kaá na̱ xíꞌín rá ―kaá Jesús. \c 17 \s1 Ndaꞌí kúu ví na̱ kándéé dákaꞌa̱n kue̱ꞌé dao ka̱ ña̱yuu, dá ya̱ꞌa na kee na kua̱chi \p \v 1 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti kíán ña̱ daá ió va ña̱ꞌa kini kexíxi xíꞌín ndó, dá kasáꞌá nakani ini ndo̱ kee ndó kua̱chi. Tído ndaꞌí kúu ví na̱ kándéé dákaꞌa̱n kue̱ꞌé dao ka̱ ña̱yuu, dá ya̱ꞌa na kee na kua̱chi. \v 2 Va̱ꞌa ka̱ ná kandiko̱ yuu̱ molino diko̱ ná, ta ná dáke̱ta ñaá ná ini ta̱ñoꞌo̱, o̱ du̱ú ka̱ ña̱ koo na dákaꞌa̱n kue̱ꞌé na̱ iin talóꞌo̱ ña̱ kía̱n ya̱ꞌa xi kee xi kua̱chi. \v 3 Sa̱ꞌá ño̱ó kandaa ndo̱ mií ndó. \p ’Tá ni̱ ya̱ꞌa iin ñani ndo̱ ni̱ kee na kua̱chi xíꞌín ndó, dá kía̱n dána̱ni ñaá ndó. Tá ni̱ na̱ndikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi ni̱ kee na, dá kía̱n kuꞌu̱ káꞌano ini ndo̱ saꞌa̱ ná. \v 4 Ta va̱ꞌará usa̱ taꞌándá ni̱ ya̱ꞌa na ni̱ kee na kua̱chi xíꞌín ndó iin kuu̱, tído tá ni̱ na̱ndió ko̱o na usa̱ taꞌándá ni̱ ndaka̱ na̱ ña̱ mani̱ noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee na xíꞌín ndó, dá kía̱n kánian kuꞌu̱ káꞌano ini ndo̱ saꞌa̱ ná ndin usa̱ taꞌándá ―kaá na̱. \s1 Kóni̱ ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús kandeé cháá ka̱ ini ñaá rá \p \v 5 Dá ni̱ kaa ta̱a xíonoo xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesús: \p ―Chindeé ní nduꞌu̱, dá ná kuaꞌano cháá ka̱ ndu̱ xíꞌín ña̱ kándéé iní ndu̱ mií ní. \p \v 6 Dá ni̱ kaa satoꞌo yo̱ xíꞌín rá: \p ―Va̱ꞌará lúꞌu̱ va kándéé ini ndo̱ yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo leé ndíki̱ mostaza, dá kía̱n kuu va kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín iin yíto̱ káꞌano: “Toꞌon yoꞌó miíón, ta ná kuíi̱n ini ta̱ñoꞌo̱ káa.” Ta kúú kueídóꞌo va rá ña̱ kaꞌa̱n ndo̱. \p \v 7 ’Ta ndi ndáa ndoꞌó ió iin ta̱ kéchóon noo̱ ndo̱, tá ni̱ ndi̱sáa̱ ra̱ ni̱ saꞌa̱n ra̱ yúku̱ ni̱ xiti ra o ni̱ sa̱ ndaka ra kíti̱, ta, ¿á káꞌa̱n ndo̱ diꞌa xíꞌín rá: “Kuaꞌán ya̱ꞌa mesa kako̱ón kasáꞌón”? \v 8 Ko̱ó, chi̱ diꞌa káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín rá: “Kenduu kíi̱ yo̱ꞌó ña̱ꞌa ná kadínii, ta xaa̱n ní kandatón ná ndiꞌi kasáꞌin, ta koꞌi ta̱kui̱í. Tá ni̱ ndiꞌi, dá kasáꞌan yoꞌó”, kaá ndo̱. \v 9 ¿Á náki̱ꞌo ndó ndivéꞌe no̱ó ra̱ kéchóon noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee ra choon ni̱ saꞌanda ndo̱ noo̱ rá? Ko̱ó, ko̱ kée taꞌon ndó dión. \v 10 Ta ki̱ꞌo dión taꞌani ndoꞌó, tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kee ndó ndidaá choon ni̱ saꞌanda Ndios noo̱ ndo̱, dá kía̱n kaa ndo̱ xíꞌín ná: “Na̱ kéchóon oon va kúú nduꞌu̱, dá chi̱ sa̱va̱ꞌa choon, ña̱ kía̱n ni̱ saꞌanda ní no̱ó nduꞌu̱, sa̱va̱ꞌa ño̱ó vá kía̱n ni̱ kee ndu”, kaa ndo̱ ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús uxi̱ ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi̱ ñíi̱ \p \v 11 Tá noo̱ xíka Jesús kuaꞌa̱n na̱ ñoo Jerusalén, ta yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ noo̱ raya noo̱ kúú kuendá Galilea xíꞌín kuendá Samaria. \v 12 Tá ni̱ kasa̱ndaá na̱ yúꞌu̱ iin ñoo lóꞌo̱ nákaa̱ ñoó, dá ni̱ ka̱nkuei uxi̱ ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi̱ ñíi̱ ve̱i ra niꞌi̱ rá Jesús, tído xíká vá ni̱ sa̱ kui̱ta ra. \v 13 Dá ni̱ ka̱yuꞌú rá: \p ―¡Jesús, na̱ kúú maestro, kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌá nduꞌu̱! \p \v 14 Tá ni̱ xini ñaá Jesús, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kuaꞌán ndo̱ naꞌa̱ ndo̱ mií ndó no̱ó ta̱ duti̱. \p Ta noo̱ xíka ra nákiꞌin ra kuaꞌa̱n ra̱ ñoó, kúú ni̱ nda̱ñóꞌó níꞌini va kueꞌe̱ ndóꞌo ra. \v 15 Tído tá ni̱ xini iin ta̱a ñoó ña̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ra, kúú ni̱ na̱ndió ko̱o ra káyuꞌú rá kékáꞌano ra Ndios ve̱i ra. \v 16 Tá ni̱ saa̱ ra̱ noo̱ íin Jesús, dá ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tí rá no̱ó saꞌa̱ ná, ta ni̱ xino̱ taan ra̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱. Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo ra ndivéꞌe noo̱ ná. Ta̱a yóꞌo ni̱ sa̱ kuu ta̱ kuendá Samaria. \v 17 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―¿Á o̱ du̱ú uxi̱ ta̱a ni̱ ndu̱va̱ꞌa yuꞌu̱? Ta, ¿ndeí kuaꞌa̱n ii̱n ka̱ ro̱ón? \v 18 ¿Á nda̱dá iin tóꞌón dini̱ ta̱ tu̱kú yóꞌo va ni̱ na̱ndió ko̱o naki̱ꞌo ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios? \p \v 19 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a ñoó: \p ―Ndakuii̱n ndichi, ta kuaꞌán viti, chi̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌón sa̱ꞌá ña̱ kándéé ino̱n yuꞌu̱. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndí ki̱án koo, dá kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku na \p \v 20 Iin kuu̱, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ fariseo Jesús: \p ―¿Ndá oon kasáꞌá Ndios dándáki na yó? \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu o̱ ko̱ní xíꞌín noo̱ táto̱ꞌon dándáki Ndios ña̱yuu na̱. \v 21 O̱ kúu taꞌon kaa na̱ ña̱ yóꞌo nákaa̱a̱n, o káa nákaa̱a̱n. Dá chi̱ sa̱ dándáki va Ndios nío̱ ña̱yuu na̱. \p \v 22 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―Kasandaá iin kuu̱, dá katoó ndo̱ koni ndo̱ kuu̱ nandió ko̱o na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, tído o̱ ko̱ní taꞌon ndóa̱n. \v 23 Dá kasáꞌá dao ta̱a kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ndó: “Yóꞌo ni̱ ka̱sáa̱ na̱”, o “Káa nákaa̱ na̱”, kaa ra̱. Tído ná dáꞌa ni kandía ndó koꞌo̱n ndo̱ kande̱ꞌé ndó, ta o̱ sa̱ kárkuei ndó sata̱ rá koꞌo̱n ndo̱. \v 24 Chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúu tá sá nduta̱, ta náyeꞌe̱ ndaa iin níí kúú induú, ki̱ꞌo dión koo tá ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱. \v 25 Tído miía̱n ndúsa̱ dinñóꞌó ka̱ ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ yuꞌu̱, ta kañóꞌó ñaá ña̱yuu ndéi tiempo viti. \p \v 26 ’Táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ sa̱ kee ña̱yuu tiempo ni̱ sa̱ io Noé, ki̱ꞌo dión taꞌani kee ña̱yuu kuu̱ nandió ko̱o tuku na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. \v 27 Chi̱ tein kuu̱ dáá ñóó ndéi ña̱yuu sásáꞌan na, ta ndéi na xíꞌi na, ta ndéi na tándaꞌa̱ ná nda̱ kuu̱ ni̱ ndu̱ꞌu Noé ini barco. Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ koon dai̱ dée̱n ñoó, ta ni̱ da̱naá ndiꞌi rá ña̱yuu ñoó. \v 28 Ta ki̱ꞌo dión taꞌani ni̱ kuu tiempo Lot, chi̱ ndéi ña̱yuu sásáꞌan na, ta ndéi na xíꞌi na, ta ndéi na xíin na ña̱ꞌa, ta ndéi na díkó náa̱n, ta chíꞌi na tata, ta káva̱ꞌa na veꞌe, \v 29 nda̱ kuu̱ ni̱ keta Lot ñoo káꞌano naní Sodoma ñoó kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú ni̱ koon va ñoꞌó ita̱ xíꞌín azufre sata̱ ñoo ñoó, ta ni̱ da̱naá ndíꞌan ña̱yuu ni̱ sa̱ ndei ñoó. \v 30 Ta ki̱ꞌo dión taꞌani koo tá ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱. \p \v 31 ’Chi̱ tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó, dá kía̱n ña̱yuu kándodó dini̱ véꞌe, ná dáꞌa ni noo na ndu̱ꞌu na̱ veꞌe na nakiꞌin na ña̱ꞌa ñóꞌo inia̱n. Ta na̱ ñóꞌo yúku̱, ná dáꞌa ni nandió kuéi na noꞌo̱ na̱ veꞌe na. \v 32 Ndusaa̱ ini ndo̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ ndoꞌo ñadiꞌí Lot. \v 33 Chi̱ ndidaá ña̱yuu ndíꞌi ini dáka̱ki na mií ná, no̱ón diꞌa kúú na̱ kuu. Tído na̱ xíꞌo mií ná kuu na̱ saꞌa̱ yúꞌu̱, no̱ón diꞌa kúú na̱ ni̱ꞌí ña̱ ka̱ki na. \v 34 Ta káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ sa̱kuaá kuu̱ dáá ñóó kandei uu̱ ña̱yuu kudi̱ na̱ noo̱ iin xi̱to. Iin na nakiꞌin Ndios kaneꞌe na koꞌo̱n na̱, ta iin ka̱ na̱ kando̱o. \v 35 Iin veꞌe kañoꞌo uu̱ na̱ ñáꞌa̱ ndiko na. Ta iin na nakiꞌin Ndios kaneꞌe na koꞌo̱n na̱, ta iin ka̱ na̱ kando̱o. \v 36 Uu̱ ta̱a kañoꞌo yúku̱. Iin ra nakiꞌin na kaneꞌe na koꞌo̱n na̱, ta iin ka̱ ra̱ kando̱o ―kaá Jesús. \p \v 37 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―¿Ndeí kúú noo̱ kooa̱n yóꞌo, tatá? \p Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Noo̱ kánduꞌu̱ ndi̱i, ñoó kúú noo̱ nditútí ti̱yo̱kó ñóꞌó. \c 18 \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee iin ñá kuáa̱n xíꞌín iin ta̱ néꞌe choon \p \v 1 Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús dao to̱ꞌon xíꞌín ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ na̱, dá ná kandaa̱ ini ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ daá kuití xínñóꞌó rá kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios, ta ná dáꞌa ni katuu ra ña̱ kee ra dión, \v 2 ta kaá na̱: \p ―Ni̱ sa̱ io iin ta̱a néꞌe choon iin ñoo, ta ko̱ ní sá yu̱ꞌú ra̱ Ndios, ta ko̱ ní sá io ña̱ñóꞌó rá noo̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu. \v 3 Ta ñoo ñoó taꞌani ió iin ñáꞌa̱ kuáa̱n. Ta tóo tóo sa̱ sáꞌa̱n no̱ó ta̱ néꞌe choon ñoó, ta kaáa̱n xíꞌín rá: “Keyíko̱ va̱ꞌa ní sa̱ꞌí xíꞌín ña̱yuu naá táꞌan xíꞌíín.” \v 4 Tído sa̱ ni̱ ku̱naꞌá vá ko̱ ní kékuendá taꞌon ra ña̱ káꞌa̱n ñáꞌa̱ yóꞌo. Tído ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ na̱kani ini ra̱, ta kaá ra̱: “Va̱ꞌará ko̱ yuꞌíi̱ Ndios, ta va̱ꞌará ko̱ó ña̱ñóꞌín noo̱ ni iin ña̱yuu, \v 5 tído sa̱ꞌá ña̱ tóo tóo kásaa̱ ñá kuáa̱n yóꞌo dátaꞌán yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa ka̱a̱n ná koꞌi̱n keyíko̱i̱ sa̱ꞌa̱n. Dá chi̱ tá ko̱ó, dá kasaa̱ tóo tóo tukuán dándíꞌi inia̱n yuꞌu̱.” \p \v 6 Dá ni̱ kaa taꞌani satoꞌo yo̱ Jesús: \p ―Taó kuendá ndo̱ ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ta̱a kini néꞌe choon ñoó. \v 7 Ta, ¿á káꞌán ndó ña̱ o̱ kéyíko̱ ndaa̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu ni̱ ka̱xi mií ná, táꞌa̱n ña̱yuu seí ndaꞌí noo̱ ná nduú ñoó? ¿Á káꞌán ndó ña̱ kueé va na, dá chindeé ná ña̱yuu na̱? Ko̱ó. \v 8 Yuꞌu̱ kúú ra̱ káꞌa̱n xíꞌín ndó ña̱ yachi̱ va chindeé ná ña̱yuu na̱. Tído tá ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱, ¿á naniꞌi̱ ná ña̱yuu kándéé ini ñaá no̱ñóꞌo̱ yóꞌo? ―kaá na̱. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá uu̱ ta̱a ni̱ saꞌa̱n veꞌe ño̱ꞌo káꞌano kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios \p \v 9 Ta ñoó ndéi dao ña̱yuu káꞌán ña̱ kúú ná ña̱yuu ndaa̱, ta kénóo na dao ka̱ na̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús to̱ꞌon yóꞌo xíꞌín ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ noo̱ ná, ta kaá na̱: \p \v 10 ―Iin kuu̱ dá ni̱ kee uu̱ ta̱a kuaꞌa̱n ra̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano yó kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios. Iin ra̱ kúú ta̱ fariseo, ta iin ka̱ ra̱ kúú ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱. \v 11 Ta̱ fariseo ñoó kúú ra̱ íin ndichi káꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios, ta kaá ra̱ diꞌa xíꞌín mií rá: “Tatá Ndios, náki̱ꞌo yuꞌu̱ ndivéꞌe noo̱ ní, chi̱ ko̱ kée taꞌon yuꞌu̱ táto̱ꞌon kée dao ka̱ ta̱a, táꞌa̱n ra̱ kíꞌin kuíꞌíná, o ra̱ kée ña̱ kini, o ra̱ kée kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí ra̱. Ta ni ko̱ kée taꞌon yuꞌu̱ táto̱ꞌon kée ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ káa. \v 12 Chi̱ sa̱ néꞌe ii̱ yuꞌu̱ uu̱ taꞌándá iin iin semana, ta dóko̱ yuꞌu̱ uxi̱ ña̱ꞌa noo̱ iin iin ciento ña̱ꞌa níꞌí kéchóoin”, kaá ra̱. \v 13 Tído ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ ñoó, xíká vá ni̱ sa̱ kuíi̱n ra̱ íin ra. Ta ni ko̱ kóni̱ ra̱ ndaneꞌe noo̱ rá chí induú. Ta káni ndáꞌa̱ rá yuꞌú ndíká ra̱ íin ra, dá kaá ra̱: “Tatá Ndios, kuꞌu̱ káꞌano ini ní sa̱ꞌí, chi̱ kúúí iin ta̱a kómí kua̱chi.” \v 14 Káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ni̱ xi̱ꞌo káꞌano ini Ndios sa̱ꞌá kua̱chi ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ ñoó tá o̱ ñáꞌa̱ keta ra noꞌo̱ ra̱ veꞌe ra. Tído ko̱ ní kúꞌu̱ káꞌano taꞌon ini na̱ saꞌa̱ iin ka̱ ta̱a ñoó. Chi̱ ndi ndáa na̱ chíndaya̱ꞌi mií, no̱ón diꞌa kúú na̱ kando̱o nóo. Ta na̱ kénóo mií, no̱ón diꞌa kúú na̱ kandaya̱ꞌi kee Ndios ―kaá na̱. \s1 Xíka̱ Jesús ña̱ mani̱ saꞌa̱ takuálí noo̱ Ndios \p \v 15 Ta ndáka ña̱yuu ñoó takuálí ve̱i na noo̱ Jesús, dá chinóo na ndáꞌa̱ ná dini̱ xí. Tído tá ni̱ xini ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ kée ña̱yuu ñoó dión, dá ni̱ da̱náni ñaá rá. \v 16 Dá ni̱ kana Jesús ta̱a ñoó, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Konó ndó noo̱ takuálí xaa̱n ná kii xi noo̱ yúꞌu̱. Ná dáꞌa ni chituu ndó xi̱. Dá chi̱ ña̱yuu kándéé iní tatá Ndios táto̱ꞌon kándéé ini takuálí xaa̱n tatá xi, no̱ón kúú na̱ ñóꞌo ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \v 17 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa na̱ ko̱ kándía ña̱ dándáki ñaá Ndios táto̱ꞌon kándía takuálí ña̱ dándáki ñaá tatá xi̱, no̱ón kúú na̱ o̱ ko̱ní ndu̱ꞌu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios ―ka̱á na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín iin ta̱a kui̱ká \p \v 18 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá iin ta̱a ndáya̱ꞌi, ta kaá ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Maestro va̱ꞌa kúú ní. Ta, ¿ndí ki̱án kánian keei, dá ni̱ꞌí ña̱ kataki chíchíí? \p \v 19 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n yo̱ꞌó ña̱ kúú yuꞌu̱ na̱ va̱ꞌa? Chi̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ kúú na̱ va̱ꞌa. Iin tóꞌón dini̱ Ndios vá kúú na̱ va̱ꞌa. \v 20 Sa̱ náꞌá vá yoꞌó ndi kuaꞌa̱n choon ni̱ saꞌanda Ndios: o̱ sa̱ kéeón kua̱chi xíꞌín iin ñáꞌa̱ ñá ko̱ kúú ñadiꞌóo̱n, ta o̱ sa̱ kaꞌánóo̱n ndi̱i, ta o̱ sa̱ kíꞌin kuíꞌínón, ta o̱ sa̱ káꞌo̱n ña̱ to̱ꞌón saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, ta koo ña̱ñóꞌó noo̱ tatóo̱n xíꞌín noo̱ nanóo̱n. \p \v 21 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: \p ―Nda̱ lóꞌo̱ vei ni̱ ka̱sáꞌí seídóꞌi ndidaá choon yóꞌo. \p \v 22 Tá ni̱ seídóꞌo Jesús ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ra̱ dión, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Nda̱dá iin tóꞌón vá ña̱ꞌa kámani̱ keeón viti, tá dáá. Kuaꞌán di̱kó ndíꞌón ña̱ꞌa ió noo̱o̱n. Ta dasóo̱n di̱ꞌón ñoó no̱ó na̱ kúndaꞌí, dá kía̱n kono̱n koo kuíkón chí induú. Dá kisón kanooón xíꞌín yuꞌu̱. \p \v 23 Tá ni̱ seídóꞌo ta̱a yóꞌo ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión xíꞌín rá, kúú nda̱á ndaꞌí va ni̱ kuu ini ra̱, chi̱ ta̱ kui̱ká nda̱ꞌo kúú rá. \p \v 24 Tá ni̱ xini Jesús ña̱ ni̱ ku̱ndaꞌí ini ra̱, dá ni̱ kaa na̱: \p ―¡Nandeé ka̱ ví kuáchi̱ kíán, dá ndu̱ꞌu na̱ kómí ña̱ kui̱ká ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios! \v 25 Kaon cháá ka̱ chikaꞌanda iin camello yái̱ iin ión tu̱kú o̱ du̱ú ña̱ ndu̱ꞌu iin na̱ kui̱ká ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \p \v 26 Tá ni̱ seídóꞌo ña̱yuu ñoó to̱ꞌon yóꞌo, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ná Jesús: \p ―¿Ndá yoo ni̱ꞌí ña̱ ka̱ki na, tá dáá? \p \v 27 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kándeé kee dión, tído ndidaá táꞌa̱n va ña̱ꞌa kándéé Ndios kee na. \p \v 28 Dá ni̱ kaa Pedro xíꞌín ná: \p ―Kande̱ꞌé ní, chi̱ nduꞌu̱ kúú ra̱ ni̱ da̱nkoo ndiꞌi ndidaá kúú ña̱ꞌa ió noo̱ ndú, ta xíonoo nduꞌu̱ xíꞌín mií ní. \p \v 29 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó; ndi ndáa miíó na̱ ni̱ da̱nkoo veꞌe na, o ñani na̱, o ki̱ꞌo na, o kuꞌu̱ na̱, o ñadiꞌí na̱, o tatá na̱ xíꞌín naná na̱, o de̱ꞌe na sa̱ꞌá ña̱ kóni̱ na̱ ña̱ ndu̱ꞌu cháá ka̱ ña̱yuu ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios, \v 30 na̱ yóꞌo kúú na̱ naniꞌi̱ kua̱ꞌá ka̱ ña̱ꞌa ñayuú yóꞌo. Ta iin ka̱ ñayuú sa̱á koo chí noo̱ niꞌi̱ ná ña̱ kataki chíchí ná ―kaá na̱. \s1 Yóꞌo ni̱ ka̱sto̱ꞌon tuku Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná ndí ki̱án ndoꞌo na, dá kuu na̱ \p \v 31 Dá ni̱ taó xóo Jesús ndin uxi̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Viti kía̱n ko̱kaa yó kuaꞌa̱n yo̱ ñoo Jerusalén, dá xi̱nko̱o ndiꞌi ña̱ káꞌa̱n to̱ꞌon ni̱ taa profeta sa̱ꞌá ña̱ ndoꞌo na̱ ni̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo. \v 32 Dá chi̱ iin ta̱a kúú ra̱ naki̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ tu̱kú, dá kedi̱ki ndaa ñaá rá. Ta kendava̱ꞌa ra xíꞌín ná. Ta tuu ndaa di̱í ñaá rá. \v 33 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kani ñaá rá, dá kaꞌání ñaá rá. Tído ti̱xi kuu̱ óni̱, dá nataki na̱. \p \v 34 Tído ko̱ ní kándaa̱ kuiíó ini ra̱ ndi kóni̱ kaa to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá, chi̱ ndadí va ña̱xintóni̱ rá no̱ó to̱ꞌon yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kándaa̱ ini ra̱ ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá. \s1 Diꞌa ni̱ kuu, dá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a ko̱ túu noo̱ \p \v 35 Dá ni̱ ku̱yati Jesús ñoo naní Jericó, ta yuꞌú íchi̱ ñoó ió iin ta̱a ko̱ túu noo̱ sáti ra. \v 36 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo ra ña̱ yáꞌa ña̱yuu kuáꞌa̱ kuaꞌa̱n na̱ noo̱ ió ra̱ ñoó, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: \p ―¿Ndí ki̱án kúu? \p \v 37 Dá ni̱ kaa ña̱yuu ñoó ña̱ Jesús, na̱ ñoo Nazaret, kúú na̱ yáꞌa kuaꞌa̱n ñoó. \p \v 38 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ta̱a ñoó káyuꞌú rá: \p ―¡Jesús, de̱ꞌe na̱ veꞌe rey David, kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌí! \p \v 39 Dá ni̱ da̱náni ñaá dao ña̱yuu xíonoo kuaꞌa̱n ñoó, dá ná kutádi̱ rá, káꞌán ná. Tído ni̱ꞌi cháá ka̱ ví ni̱ ka̱sáꞌá káyuꞌú rá ió ra̱: \p ―¡De̱ꞌe na̱ veꞌe rey David, kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌí! \p \v 40 Dá ni̱ sa̱ tuu tóo Jesús, dá ni̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó ña̱yuu ñoó ña̱ ná kandaka na ta̱a ñoó saa̱ na̱ noo̱ ná. Dá tá ni̱ saa̱ ra̱ noo̱ íin Jesús, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: \p \v 41 ―¿Ndí ki̱án kóno̱n keei xíꞌón? \p Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: \p ―Tatá, kóni̱ natu̱u noo̱í. \p \v 42 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ná natu̱u noo̱o̱n viti, chi̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé ino̱n yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ndu̱va̱ꞌón. \p \v 43 Kúú vitíꞌón vá ni̱ na̱tu̱u noo̱ rá. Ta kúú ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Jesús, ta kékáꞌano ra Ndios kuaꞌa̱n ra̱. Tá ni̱ xini ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó ña̱ ni̱ kuu dión, dá ni̱ ka̱sáꞌá taꞌani na kékáꞌano na Ndios. \c 19 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ na̱kiꞌin táꞌan Jesús xíꞌín iin ta̱a naní Zaqueo \p \v 1 Dá ni̱ ku̱ꞌu Jesús ñoo káꞌano naní Jericó, dá ni̱ chi̱kaꞌanda na̱ kuaꞌa̱n na̱ me̱ꞌí ñoo ñoó. \v 2 Ta ñoó ió iin ta̱a naní Zaqueo, ta kúú rá ta̱a saꞌándá choon no̱ó ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, ta kuíká nda̱ꞌo ra, \v 3 ta kóni̱ ra̱ kande̱ꞌé rá ndá yoo kúú Jesús, tído ko̱ ku̱ú taꞌon koni ñaá rá kée ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, chi̱ iin ta̱a latáꞌí vá kúú rá. \v 4 Sa̱ꞌá ño̱ó kánkono ra ni̱ saꞌa̱n ra̱ cháá ka̱ noo̱. Dá ni̱ kaa ra doko̱ iin yíto̱, dá kuu koni ñaá rá, chi̱ ñoó kánian ya̱ꞌa na. \v 5 Tá ni̱ kasa̱ndaá na̱ noo̱ íin yíto̱ ñoó, dá ni̱ na̱koto ndaa na̱, dá ni̱ xini na̱ kánóo ra, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Zaqueo, kuaꞌán noo kíi̱, chi̱ kuu̱ víti kánian katuu tóoi veꞌón. \p \v 6 Ta kúú kaon ni̱ noo ra yíto̱ ñoó, ta ni̱ na̱tiin ra Jesús veꞌe ra xíꞌa̱n kádii̱ iní ra̱. \v 7 Tá ni̱ xini ña̱yuu ñoó ña̱ ni̱ ku̱ꞌu Jesús veꞌe ra, kúú ni̱ ka̱sáꞌá ná káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Jesús, chi̱ kaá na̱ ña̱ kuaꞌa̱n na̱ koo tóo na veꞌe iin ta̱a kómí kua̱chi. \p \v 8 Ta xía̱n tein ió Jesús veꞌe Zaqueo ñoó, dá ni̱ nda̱kuíi̱n ndichi ra̱, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Kande̱ꞌé ní viti, tatá, chi̱ koꞌi̱n kaꞌanda daoi̱ ña̱ kui̱ká kómíí, ta kaꞌandai̱ ñá no̱ó ña̱yuu kúndaꞌí. Tá ni̱ ya̱ꞌi ni̱ kiꞌin kuíꞌínáí ña̱ꞌa iin ña̱yuu xi̱ꞌín, dá kía̱n koꞌi̱n nandió néꞌi komi̱ cháá ka̱ taꞌándá no̱ó ña̱ ni̱ ya̱ꞌi ni̱ kiꞌin. \p \v 9 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Kuu̱ víti ni̱ na̱tiin ta̱a yóꞌo ña̱ ka̱ki ra no̱ó kua̱chi ra̱, chi̱ kúú taꞌani ra ta̱ kuendá na̱ veꞌe Abraham. \v 10 Chi̱ na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kúú na̱ ve̱i nandukú, ta dáka̱ki na ña̱yuu ndíta xíká noo̱ Ndios. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ta̱a ni̱ na̱tiin choon kakuu rey \p \v 11 Xía̱n nani ndéi ña̱yuu ñoó seídóꞌo na ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús, dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni̱ da̱náꞌa̱ na̱. Chi̱ sa̱ꞌá ña̱ sa̱ kuaꞌa̱n kuyati na ñoo Jerusalén, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaꞌán ña̱yuu ñoó ña̱ yachi̱ va kasaa̱ Ndios xíꞌín ndée̱ dándáki na ña̱yuu na̱. \v 12 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaa Jesús diꞌa: \p ―Iin kuu̱ ni̱ sa̱ io iin ta̱a, ta kúú rá de̱ꞌe ta̱a sa̱ kuu rey, ta ni̱ kee ra kuaꞌa̱n xi̱ká rá iin ka̱ ñoo natiin ra choon kakuu ra rey, dá ndisaa̱ ra̱. \v 13 Tído tá ko̱ ñáꞌa̱ koꞌo̱n ra̱, dá ni̱ kana ra uxi̱ ta̱a kéchóon noo̱ rá. Dá ni̱ xi̱ꞌo ra iin di̱ꞌón ndáya̱ꞌi noo̱ iin rá iin ra. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: “Nakaꞌán ndaꞌi̱ ndo̱ di̱ꞌón xaa̱n nani kuaꞌi̱n”, kaá ra̱. \v 14 Tído xiní uꞌu̱ ñaá na̱ ñoo ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ta̱ndaꞌá ná dao ta̱a kuaꞌa̱n kaꞌa̱n noo̱ táꞌa̱nda̱ choon ñoó ña̱ ko̱ kóni̱ taꞌon na ña̱ kakuu ta̱a yóꞌo rey ñoo na̱. \p \v 15 ’Tído ni̱ na̱tiin va ra choon. Dá tá ni̱ ndi̱sáa̱ ra̱ ñoo ra̱, dá ni̱ kana ra ta̱a kéchóon ñoó, táꞌa̱n ra̱ ni̱ xi̱ꞌo ra di̱ꞌón ra̱ noo̱, chi̱ kóni̱ ra̱ kandaa̱ ini ra̱ ndidaa ni̱ nduu di̱ꞌón ni̱ na̱kaꞌán ndaꞌi̱ iin rá iin ra. \v 16 Dá ni̱ kaa ta̱a ni̱ ka̱sáa̱ mií no̱ó ñoó: “Tatá, iin di̱ꞌón ni̱ xi̱ꞌo ní no̱ói̱, ta ni̱ ni̱ꞌí uxi̱ ka̱a̱n.” \v 17 Dá ni̱ kaa rey ñoó: “Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni̱ keeón, chi̱ kúú yoꞌó iin ta̱ kéchóon va̱ꞌa. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ke̱chóon ndaa̱o̱n noo̱ lúꞌu̱ di̱ꞌón ni̱ xi̱ꞌoi noo̱o̱n, sa̱ꞌá ño̱ó ki̱ꞌoi ña̱ dándákón uxi̱ ñoo.” \p \v 18 ’Dá ni̱ ka̱sáa̱ iin ka̱ ta̱a kéchóon ñoó. Dá ni̱ kaa ra̱: “Tatá, ni̱ ni̱ꞌí oꞌo̱n ka̱ di̱ꞌón noo̱ iin di̱ꞌón ni̱ xi̱ꞌo ní no̱ói̱.” \v 19 Dá ni̱ kaa rey ñoó: “Koꞌi̱n ki̱ꞌoi ña̱ dándákón oꞌo̱n ñoo.” \p \v 20 ’Dá ni̱ ka̱sáa̱ iin ka̱ ta̱a kéchóon ñoó, dá ni̱ kaa ra̱: “Tatá, yóꞌo ió di̱ꞌón ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í, chi̱ ni̱ chi̱káa̱ va̱ꞌi ña̱ noo̱ peñitoi̱, \v 21 chi̱ yuꞌíi̱ mií ní, chi̱ kúú ní iin ta̱a to̱ndó, ta nákiꞌin ní ña̱ꞌa ko̱ ní chínóo ní, ta dákée ní no̱ó ko̱ ní xíti ní.” \v 22 Dá ni̱ kaa rey ñoó: “Yoꞌó kúú iin ta̱ kéchóon kini, ta xíꞌín to̱ꞌon ni̱ kaꞌo̱n xaa̱n keyíko̱i̱ sa̱ꞌo̱n. Ta sa̱ náꞌá yoꞌó ña̱ kúú yuꞌu̱ ta̱a to̱ndó, ña̱ nákiꞌin yuꞌu̱ ña̱ꞌa ko̱ ní chínóoi, ta dákéei no̱ó ko̱ ní xítii, \v 23 sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ ní saꞌo̱n chikaa̱o̱n di̱ꞌón yuꞌu̱ banco, dá tá ná ndusaa̱i̱, dá natiiin ña xíꞌín lúꞌu̱ sa̱tán, ní kúu?” \p \v 24 ’Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ta̱a ndíta yati ñoó: “Kuio ndaa ndo̱ di̱ꞌón néꞌe ra xaa̱n, ta kuaꞌán ndo̱ ki̱ꞌo ndóa̱n no̱ó ra̱ ni̱ ka̱ndeé ni̱ niꞌi̱ uxi̱ ka̱a̱n ñoó.” \v 25 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: “Tatá, sa̱ kómí vá ro̱ón uxi̱ di̱ꞌón.” \v 26 Dá ni̱ kaa rey ñoó: “Káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndó ña̱ na̱ sa̱ ió ña̱ꞌa noo̱, no̱ón kúú na̱ niꞌi̱ cháá ka̱a̱n. Ta na̱ ko̱ó ña̱ꞌa noo̱, diꞌa di̱tá ná lúꞌu̱ ña̱ kómí ná. \v 27 Ta kandaka taꞌani ndó ndidaá ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá, táꞌa̱n ra̱ ko̱ kóni̱ kakuu yuꞌu̱ rey, ná kii ra noo̱í, ta kaꞌanda ndo̱ diko̱ rá”, kaá rey ñoó ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu, dá ni̱ ku̱ꞌu Jesús kuaꞌa̱n na̱ ñoo káꞌano Jerusalén \p \v 28 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ ña̱ yóꞌo, dá ni̱ kee na ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱ ñoo Jerusalén. \v 29 Dá tá ni̱ kasa̱ndaá yati na ñoo naní Betfagé xíꞌín ñoo Betania, yati noo̱ íin iin yúku̱ naní Olivos, dá ni̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná, \v 30 ta ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kuaꞌán ndo̱ ñoo lóꞌo̱ nákaa̱ chí noo̱ káa. Tá ni̱ saa̱ ndo̱ ni̱ ku̱ꞌu ndó ñoo ñoó, dá naniꞌi̱ ndo̱ noo̱ ndíko̱ iin burro, kirí ko̱ ñáꞌa̱ kandodó ná. Ta ndaxí ndó ri̱ kandaka ndó kii ndó. \v 31 Tá ndáa na̱ ndato̱ꞌón ñaá: “¿Ndiva̱ꞌa ndáxí ndó ri̱?”, dá kaa ndo̱ xíꞌín ná: “Dá chi̱ xínñóꞌó na̱ kúú satoꞌo ndu̱ rí”, kaa ndo̱. \p \v 32 Dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú ni̱ na̱níꞌi̱ rá burro ñoó táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín rá. \v 33 Dá tá ni̱ ndaxí rá burro ñoó, dá ni̱ kaa na̱ kúú satoꞌo ri̱: \p ―¿Ndiva̱ꞌa ndáxí ndó burro xaa̱n? \p \v 34 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: \p ―Dá chi̱ xínñóꞌó na̱ kúú satoꞌo nduꞌu̱ ri̱. \p \v 35 Dá ndáka ra burro ñoó ni̱ saa̱ ra̱ no̱ó ni̱ ka̱ndo̱o Jesús. Dá ni̱ chi̱kodó rá kotó ra̱ sata̱ ri̱. Dá ni̱ kaa Jesús kánóo na kuaꞌa̱n na̱. \p \v 36 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó chíndei na kotó na̱ íchi̱ no̱ó ve̱i Jesús. \v 37 Dá tá ni̱ ku̱yati na kuaꞌa̱n na̱ noo̱ kásáꞌá noo na ndi̱ka yúku̱ naní Olivos, dá ni̱ ka̱sáꞌá ña̱yuu kuáꞌa̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó káyuꞌú ná kékáꞌano na Ndios xíꞌa̱n kádii̱ ini na̱ saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa ndato ni̱ xini na̱ ni̱ kee Jesús, \v 38 ta kaá na̱: \p ―¡Na̱ káꞌano kúú rey yóꞌo, chi̱ ve̱i na xíꞌín choon satoꞌo yo̱ Ndios! ¡Ná kandei va̱ꞌa na̱ ndéi induú! ¡Ta ná natiin Ndios ña̱ñóꞌó nda̱ noo̱ ió na̱ noo̱ dikó! \p \v 39 Dá ni̱ kaa dao ta̱ fariseo ñóꞌo tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó: \p ―Maestro, dána̱ni ní ña̱yuu xíonoo xíꞌín ní, dá ná dáꞌa ni kaꞌa̱n na̱ dión. \p \v 40 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná kadi na̱ yóꞌo yúꞌu̱ ná, dá kía̱n kasáꞌá yuu̱ káa kekáꞌanoan yuꞌu̱. \p \v 41 Tá ni̱ kasa̱ndaá yati na ñoo Jerusalén, ndaꞌí ni̱ saki na tá ni̱ xini na̱ ñoo ñoó, \v 42 ta kaá na̱: \p ―Ndeé ví kóni̱ yuꞌu̱ ña̱ kandaa̱ ini ndo̱ kuu̱ víti ndí ki̱án kee ndó, dá kía̱n kuu kandei va̱ꞌa ndó. Tído ndadí vá noo̱ ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon kandaa̱ ini ndo̱án viti. \v 43 Tído kasandaá iin kuu̱, dá kasaa̱ kua̱ꞌá ta̱a xiní uꞌu̱ táꞌan xíꞌín ndó, ta kao̱ noo ra iin níí yúꞌu̱ ñoo yóꞌo, ta chikorrá ra̱ ndo̱ꞌó, ta kasáꞌá rá nakoꞌoni ra̱ ndo̱ꞌó, \v 44 ta koon ra ndo̱ꞌó nda̱ no̱ñóꞌo̱, ta kaꞌání rá ndo̱ꞌó xíꞌín de̱ꞌe ndó. Ta ni iin ka̱ yuu̱ o̱ kándo̱oan kandodó táꞌan. Dión ndoꞌo ndó sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní nákoni ndo̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios ve̱i dáka̱ki ñaá ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ taó ndíꞌi Jesús ta̱ díkó xíꞌín ta̱ xíin kuaꞌa̱n ra̱ sata̱ véꞌe ño̱ꞌo káꞌano \p \v 45 Dá tá ni̱ saa̱ na̱, ni̱ ku̱ꞌu na yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano. Dá ni̱ ka̱sáꞌá ná taó ndíꞌi na ta̱ díkó, xíꞌín ta̱ xíin kuaꞌa̱n ra̱ sata̱ véꞌe. \v 46 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p ―Diꞌa va kaá tuti ii̱ Ndios: “Veꞌe yuꞌu̱ kúú iin veꞌe noo̱ kánian nataka ña̱yuu kaꞌa̱n na̱ xíꞌín yuꞌu̱.” Tído ndoꞌó kúú na̱ ndéi kéean táto̱ꞌon iin káo̱ ta̱ kui̱ꞌíná. \p \v 47 Ta ndidaá kuu̱ ni̱ sa̱ káa̱ Jesús sa̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Tído ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley, xíꞌín ta̱ néꞌe choon ndúkú rá ndí ki̱án kee ra, dá kaꞌání ñaá rá. \v 48 Tído ko̱ ní niꞌi̱ taꞌon ra ndi kee ra, dá chi̱ ndidaá ña̱yuu ndéi toon na seídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ Jesús. \c 20 \s1 Yóꞌo ni̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ fariseo ndá yoo ni̱ xi̱ꞌo choon noo̱ Jesús \p \v 1 Iin kuu̱, dá nákaa̱ Jesús yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano dánaꞌa̱ na̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios no̱ó ña̱yuu. Dá ni̱ ka̱sáa̱ ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley xíꞌín ta̱ sáꞌano ñoo, \v 2 dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Kaꞌa̱n ní xíꞌín nduꞌu̱, ¿ndá choon néꞌe ní ña̱ nákaa̱ ní kée ní diꞌa? ¿Ndá yoo ni̱ xi̱ꞌo choon noo̱ ní ña̱ kee nía̱n? \p \v 3 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ta viti ná ndato̱ꞌón taꞌani yuꞌu̱ ndo̱ꞌó saꞌa̱ iin ña̱ꞌa, ta nandió néꞌe ndóa̱n. \v 4 ¿Ndá yoo ni̱ xi̱ꞌo choon noo̱ Juan ña̱ sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu? ¿Á Ndios ni̱ xi̱ꞌoan o ta̱a? \p \v 5 Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan mií rá ndíta ra: \p ―Tá ná kaa yo̱ ña̱ Ndios ni̱ xi̱ꞌo ñaá, dá kaa ra̱ xíꞌá: “¿Ndiva̱ꞌa ko̱ ní kándísa ndó ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ ra̱, tá dáá?” \v 6 Tído tá ná kaa yo̱ ña̱ ta̱a ni̱ xi̱ꞌo ñaá, dá kía̱n ndakuei na̱ ñoo yo̱ chiyúú ñaá ná, dá chi̱ ndidaá vá ná kándía ña̱ Juan ni̱ sa̱ kuu iin profeta ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios ni̱ kii ―kaá ra̱ ndátóꞌón mií rá. \p \v 7 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús ña̱ ko̱ náꞌá taꞌon ra ndá yoo ni̱ xi̱ꞌo choon noo̱ Juan. \v 8 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ta ni yuꞌu̱ o̱ kásto̱ꞌon taꞌon xíꞌín ndó ndá yoo ni̱ xi̱ꞌo choon noo̱í kéei ña̱ yóꞌo, tá dáá. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ na̱kani Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ndoꞌo iin satoꞌo uva \p \v 9 Dá ni̱ ka̱sáꞌá Jesús dákíꞌin táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu ñoó, ta kaá na̱: \p ―Iin kuu̱ ni̱ da̱ndée iin ta̱a yitó uva no̱ñóꞌo̱ rá. Dá ni̱ di̱kó ndodó ra̱án noo̱ dao ka̱ ta̱a kéchóon. Dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n xi̱ká rá kua̱ꞌá kuia̱. \v 10 Dá tá ni̱ xi̱nko̱o tiempo taꞌa̱nda̱ uva ñoó, dá ni̱ ta̱ndaꞌá rá iin mozo ra̱ ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ noo̱ ndéi ta̱ kéchóon ñoó natiin ra uva, kirí kánian niꞌi̱ rá. Tído tá ni̱ saa̱ mozo ñoó, dá ni̱ nda̱kuei ta̱ kéchóon noo̱ uva ñoó ni̱ kani ñaá rá. Ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ ní xi̱ꞌo ra kaneꞌe mozo ñoó noꞌo̱ ra̱. \v 11 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o satoꞌo ñoó ni̱ ta̱ndaꞌá rá iin ka̱ mozo kuaꞌa̱n ra̱. Tído tá ni̱ saa̱ ra̱ noo̱ ndéi ta̱ kéchóon ñoó, dá ni̱ nda̱kuei tuku ro̱ón ni̱ kani ñaá rá, ta ni̱ nda̱neꞌe ñaá rá. Ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ ní xi̱ꞌo ra kaneꞌe mozo ñoó noꞌo̱ ra̱. \v 12 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o tuku satoꞌo ñoó ni̱ ta̱ndaꞌá rá iin ka̱ mozo, ra̱ kúú oni̱, kuaꞌa̱n ra̱. Tído tá ni̱ saa̱ ra̱, ta kúú ni̱ nda̱kuei tuku ta̱ kéchóon ñoó ni̱ da̱rkueꞌe̱ ñaá rá. Dá ni̱ da̱kána ñaá rá sata̱ véꞌe. \v 13 Dá ni̱ kaa satoꞌo uva ñoó: “¿Ndi koo keei viti? Viti kía̱n ná tandaꞌí de̱ꞌe mani̱ koꞌo̱n xi̱. Chi̱ tá ná koni ñaá rá, ndá ndi kuu koo va ña̱ñóꞌó rá noo̱ xí.” \v 14 Kúú ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá rá kuaꞌa̱n xi̱. Tído, tá ni̱ xini ñaá ta̱a kéchóon ñoó, dá ni̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón kueꞌé ra̱: “Ta̱a káa kúú ra̱ natiin ndidaá kúú ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ tatá xi̱. Kóꞌo̱ kaꞌání yo̱ xí, dá ná kando̱o ndiꞌi ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ mií yó”, kaá ra̱. \v 15 Dá ni̱ tiin ñaá rá ndáka ra kuaꞌa̱n ra̱ sata̱ korrá noo̱ káa yitó uva ñoó. Ta ñoó ni̱ saꞌání ñaá rá. Ta, ¿ndí ki̱án kee satoꞌo uva ñoó viti, káꞌán ndó? \v 16 Ña̱ kee ra kía̱n kasaa̱ ra̱, ta kaꞌání ndíꞌi ra ta̱ kéchóon ñoó, dá di̱kó ndodó ra̱ ñóꞌo̱ noo̱ káa yitó uva ñoó noo̱ dao ka̱ ta̱a ―kaá Jesús. \p Tá ni̱ seídóꞌo ña̱yuu ñoó ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión, dá ni̱ kaa na̱: \p ―¡Ná o̱ sa̱ kónó Ndios ña̱ koo dión! \p \v 17 Dá ni̱ na̱nde̱ꞌé Jesús no̱ó ña̱yuu ñoó, dá ni̱ kaa na̱: \p ―¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ diꞌa va kaá tuti ii̱ Ndios?: \q1 Táꞌa̱n yuu̱ ni̱ ka̱ñóꞌó ta̱a káva̱ꞌa veꞌe, \q1 ña̱ yóꞌo diꞌa va ni̱ kasa̱ndaá kakuu yuu̱ tito̱. \m \v 18 Ta ndidaá na̱ ná kankao sa̱tá yuu̱ ñoó, kuachi ndiꞌi na. Ta na̱ kankao yuu̱ yóꞌo sata̱, no̱ón kúú na̱ tadi̱ ndiꞌi keean ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaꞌán dao ta̱a dátu̱ú rá Jesús \p \v 19 Dá ni̱ kaꞌán ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley tiin ra Jesús mií hora daá ñóó, dá chi̱ ni̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ saꞌa̱ mií rá ni̱ kaꞌa̱n na̱ to̱ꞌon yóꞌo. Tído yuꞌú ra̱ kée ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. \p \v 20 Ta ndéi ra nání rá Jesús. Kúú ni̱ ta̱ndaꞌá de̱ꞌé ra̱ dao ta̱a kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ nákaa̱ Jesús. Ta ni̱ kee ra mií rá ña̱ kúú rá ta̱ ndaa̱, chi̱ ndúkú rá ndi kee ra dátu̱ú ñaá rá, dá ná ya̱ꞌa na kaꞌa̱n na̱, dá niꞌi̱ rá kua̱chi na̱, dá naki̱ꞌo ñaá rá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe choon káꞌano ñoo ñoó, káꞌán rá. \v 21 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá, ta kaá ra̱ xíꞌín ná: \p ―Maestro, náꞌá vá nduꞌu̱ ña̱ káꞌa̱n ní ña̱ ndaa̱, ta dánaꞌa̱ ní ña̱ ndaa̱. Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ káxi mií ní. Diꞌa dánaꞌa̱ ndaa̱ ní íchi̱ Ndios noo̱ ndidaá ña̱yuu. \v 22 Sa̱ꞌá ño̱ó ve̱i ndu ndato̱ꞌón nduꞌu̱ mií ní, ¿á va̱ꞌa ni kée yó chíya̱ꞌi yó saꞌa̱ ñóꞌo̱ yo̱ no̱ó ta̱ kúú kuendá rey César o ko̱ó? \p \v 23 Tído ni̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱ katoó ra̱ dátu̱ú ñaá rá. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Ndiva̱ꞌa ndúkú ndó ña̱ ya̱ꞌi noo̱ káꞌi̱n? \v 24 Tei tóo ndó iin di̱ꞌón, ña̱ chíya̱ꞌi ndó saꞌa̱ ñóꞌo̱ ndo̱, ná kande̱ꞌá. ¿Ndá naꞌáná kía̱n ndáꞌa̱ noo̱ di̱ꞌón yóꞌo? Ta, ¿ndá kuu̱ kía̱n ndáꞌa̱ no̱óa̱n yóꞌo? \p Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Naꞌáná César kíán xíꞌín kuu̱ mií rá. \p \v 25 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Naki̱ꞌo ndó ña̱ kúú ña̱ꞌa César noo̱ rá, tá dáá, ta naki̱ꞌo ndó ña̱ kúú ña̱ꞌa Ndios noo̱ ná. \p \v 26 Ta kúú ko̱ ní kándeé vá rá dátu̱ú ñaá rá, dá ya̱ꞌa na no̱ó to̱ꞌon káꞌa̱n na̱ no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. Diꞌa ni̱ naá vá iní ra̱ sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ni̱ na̱ndió néꞌe na to̱ꞌon ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ sadi va ra yúꞌu̱ rá. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús ña̱ miía̱n ndaa̱ nataki na̱ ni̱ xiꞌi̱ \p \v 27 Dá ni̱ ka̱sáa̱ dao ta̱ saduceo noo̱ Jesús. Ta ko̱ kándísa taꞌon ra ña̱ nátaki na̱ ni̱ xiꞌi̱. Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá, \v 28 ta kaá ra̱: \p ―Maestro, diꞌa káꞌa̱n iin ley ña̱ ni̱ taa Moisés: Tá ni̱ xiꞌi̱ iin ta̱a, ta ko̱ ní sá io de̱ꞌe yií ra̱ xíꞌín ñadiꞌí ra̱, dá kía̱n kánian nakiꞌin ñaá ñani ra̱ tandaꞌa̱ rá xíꞌán, dá koo iin de̱ꞌe yiía̱n nakiꞌin kuu̱ ñani ra̱. \v 29 Ta viti, ni̱ sa̱ ndei usa̱ ñani. Ta kúú ni̱ ta̱ndáꞌa̱ ta̱ kúú no̱ó ñoó. Tído ni̱ xiꞌi̱ va ra, ta ko̱ ta̱ꞌón de̱ꞌe yií ra̱ ní sá io xíꞌín ñadiꞌí ra̱. \v 30 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ta̱ndáꞌa̱ ñani ra̱, ta̱ kúú uu̱ ñoó, xíꞌán. Tído ni̱ xiꞌi̱ taꞌani ra, ta ko̱ ní sá io tuku de̱ꞌe yií ra̱ xíꞌán. \v 31 Dá ni̱ ta̱ndáꞌa̱ ta̱ kúú oni̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó. Ta kúú dión taꞌani ni̱ ndoꞌo ra. Ta dión taꞌani ni̱ ndoꞌo ndin usa̱ ñani ñoó, ni̱ xiꞌi̱ ndiꞌi ra, ta ni iin ra ko̱ ní sá io de̱ꞌe yií xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó. \v 32 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ xiꞌi̱ taꞌani mií ñáꞌa̱ ñoó. \v 33 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ná kasandaá kuu̱ nataki na̱ ni̱ xiꞌi̱, ¿ndi káa iin ta̱a ñoó kakuu yíi̱ ñáꞌa̱ ñoó, chi̱ ndin usa̱ va ra ni̱ sa̱ kuu yíi̱a̱n? ―kaá ra̱. \p \v 34 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo kúú na̱ tándaꞌa̱, ta xíꞌo na de̱ꞌe na ña̱ tandaꞌa̱ xí. \v 35 Tído na̱ ni̱ niꞌi̱ noo̱ Ndios ña̱ nataki na̱ tein na̱ ni̱ xiꞌi̱, ta kandei na iin ka̱ ñayuú koo chí noo̱, no̱ón kúú na̱ o̱ tándaꞌa̱ ka̱ na̱, ta o̱ kíꞌo ka̱ na̱ de̱ꞌe diꞌí na̱ ña̱ tandaꞌa̱ xí. \v 36 Ta ni iin kuu̱ ka̱ o̱ ku̱ú na̱, chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndéi ángel, nda̱ ki̱ꞌo dión vá kandei na, ta nda̱ de̱ꞌe Ndios vá kakuu na sa̱ꞌá ña̱ niꞌi̱ ná ña̱ nataki na̱. \v 37 Ta viti ná koꞌi̱n kasto̱ꞌin xíꞌín ndó ña̱ miía̱n ndaa̱ nataki na̱ ni̱ xiꞌi̱, chi̱ nda̱ Moisés ni̱ da̱náꞌa̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo noo̱ táa na sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ndoꞌo na tá ni̱ kei̱ yitó táka̱ lóꞌo̱ ñoó. Chi̱ ña̱ ni̱ taa na káꞌa̱n ña̱ satoꞌo yo̱ Ndios kúú Ndios noo̱ Abraham, ta kúú ná Ndios noo̱ Isaac, ta kúú ná Ndios noo̱ Jacob. \v 38 Ki̱ꞌo dión kaáa̱n, dá chi̱ tatá Ndios, ko̱ kúú taꞌon na Ndios no̱ó na̱ ni̱ xiꞌi̱, chi̱ kúú ná Ndios no̱ó na̱ takí va, chi̱ ndidaá vá ña̱yuu ndéi takí noo̱ Ndios. \p \v 39 Dá ni̱ kaa dao ta̱ dánaꞌa̱ ley xíꞌín ná: \p ―Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n ní, maestro ―kaá ra̱. \p \v 40 Ta ko̱ ní chíndaa̱ no̱ó ka̱ ra̱ ña̱ kía̱n ndato̱ꞌón ñaá rá cháá ka̱. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá \p \v 41 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó: \p ―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ra̱ dánaꞌa̱ ña̱ tein na̱ veꞌe rey David kixi Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá? \v 42 Chi̱ diꞌa va kaá mií vá David noo̱ tuti Salmo: \q1 Diꞌa ni̱ kaa satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌín na̱ kúú satoꞌi̱: \q1 “Kako̱o yoꞌó xoo kuáꞌa yuꞌu̱, \q1 \v 43 nda̱ ná kasandaá kuu̱ nataán ndíꞌii \q1 ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ti̱xi sa̱ꞌo̱n.” \m \v 44 Mií David kaá ña̱ satoꞌo na̱ kúú Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa dánaꞌa̱ ra̱ ña̱ kii Cristo tein na̱ veꞌe na, tá dáá? ―kaá Jesús. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ kini kée ta̱ dánaꞌa̱ ley \p \v 45 Ta nani ndéi ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó seídóꞌo na, dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p \v 46 ―Kandaa ndo̱ mií ndó no̱ó ra̱ dánaꞌa̱ ley Moisés, dá chi̱ kátoó ra̱ kandixi ra dáꞌo̱n náni̱, ta kóni̱ ra̱ ña̱ kaꞌa̱n ña̱yuu ndisáꞌán xíꞌín rá xíꞌín ña̱ñóꞌó noo̱ xíonoo ra noo̱ yáꞌi. Ta kátoó taꞌani ra kandei ra noo̱ téi̱ kúú no̱ó ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo yo̱, ta kátoó taꞌani ra kandei ra téi̱ kúú no̱ó noo̱ ndéi ta̱ ndáya̱ꞌi sásáꞌan ra noo̱ ió víko̱. \v 47 Ta xío ndaa ra̱ veꞌe na̱ kuáa̱n. Ta naꞌá xíka̱ taꞌi̱ rá noo̱ Ndios, dá kaꞌa̱n va̱ꞌa ña̱yuu saꞌa̱ rá. Ta̱ yóꞌo kúú ra̱ yaꞌi nda̱ꞌo chiya̱ꞌi ra noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée ra dión ―kaá na̱. \c 21 \s1 Diꞌa ni̱ kee iin ñaꞌá kuáa̱n kúndaꞌí \p \v 1 Dá ni̱ nda̱neꞌe noo̱ ná, dá ni̱ xini na̱ to̱ꞌon kée ña̱yuu kui̱ká taáa̱n di̱ꞌón ini sato̱ noo̱ dóko̱ ña̱yuu di̱ꞌón noo̱ Ndios. \v 2 Ta ni̱ xini taꞌani na táto̱ꞌon ni̱ kee iin ñaꞌá kuáa̱n kúndaꞌí, ni̱ taáa̱n uu̱ di̱ꞌón ka̱a kuálí ini sato̱ ñoó. \v 3 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ñaꞌá kuáa̱n kúndaꞌí káa ni̱ taán kuaꞌa̱ cháá ka̱ di̱ꞌón o̱ du̱ú ndidaá ka̱ ña̱yuu káa. \v 4 Dá chi̱ ndidaá ka̱ ña̱yuu káa ni̱ doko̱ noo̱ Ndios xíꞌín di̱ꞌón kándo̱o noo̱ ná, tído ñáꞌa̱ káa, va̱ꞌará kúndaꞌí vía̱n, ni̱ doko̱ ndiꞌán di̱ꞌón néꞌe va̱ꞌán katakia̱n ―kaá na̱. \s1 Yóꞌo kúú noo̱ dánaꞌa̱ Jesús ña̱ naá vá veꞌe ño̱ꞌo káꞌano \p \v 5 Dá ni̱ ka̱sáꞌá dao ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús káꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano, ña̱ ñóchí nda̱ꞌo ndáa yuu̱ ni̱ ka̱va̱ꞌan, xíꞌín dao ka̱ ña̱ꞌa luu ndáa ni̱ doko̱ ña̱yuu kui̱ká noo̱ Ndios. Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p \v 6 ―Kanaꞌá ndó ña̱ kasandaá iin kuu̱ koon ndiꞌi va veꞌe ño̱ꞌo, táꞌa̱n ña̱ ndéꞌé ndó káa, chi̱ ni iin tóꞌón yuu̱ o̱ kándo̱o kandodó táꞌan. Naá ndíꞌi vaan. \s1 Kásto̱ꞌon Jesús ndí ki̱án koo, dá naá ñayuú yóꞌo \p \v 7 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón rá Jesús: \p ―Maestro, ¿ndá oon koo dión? ¿Ndí ki̱án koo, dá kandaa̱ ini nduꞌu̱ ña̱ yachi̱ va koo dión? \p \v 8 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kandaa ndo̱ mií ndó, dá ná o̱ dándaꞌí ñaá ni iin ña̱yuu, dá chi̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a kasaa̱, ta kechóon ra kuu̱ yúꞌu̱, ta kaa ra̱: “Yuꞌu̱ kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. Sa̱ ni̱ kasa̱ndaá va kuu̱ ña̱ naá ñayuú.” Tído o̱ sa̱ kándía ndó karkuei ndó sata̱ rá koꞌo̱n ndo̱. \v 9 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini ndo̱ ña̱ saꞌání táꞌan iin ñoo xíꞌín iin ka̱ ñoo, ta yóꞌo yóꞌo naá na̱, ta ná dáꞌa ni yu̱ꞌú ndo̱, dá chi̱ dinñóꞌó ka̱ ki̱ꞌo dión kánian koo, tído ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon xi̱nko̱o kuu̱ ña̱ naá ñayuú yóꞌo. \p \v 10 Dá ni̱ kaa taꞌani na: \p ―Ndakuei dao nación na̱á táꞌan xíꞌín dao ka̱ nación, ta kasáꞌá na̱á táꞌan ta̱ néꞌe choon ndéi iin rá iin ñoo náꞌano. \v 11 Ta yóꞌo yóꞌo va kasáꞌá ni̱ꞌi nda̱ꞌo ta̱an, ta yóꞌo yóꞌo taꞌani kasáꞌá koo tama̱ xíꞌín kueꞌe̱ kini, ta kasáꞌá yu̱ꞌú xíxi nda̱ꞌo ña̱yuu, ta ña̱ꞌa xíxi nda̱ꞌo koo chí induú káa. \p \v 12 ’Tído tá o̱ ñáꞌa̱ koo dión, dá tiin ña̱yuu ndo̱ꞌó, ta kendava̱ꞌa na xíꞌín ndó. Ta kaneꞌe na ndo̱ꞌó koꞌo̱n na̱ ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo yo̱, dá keyíko̱ na̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta kadi na̱ ndo̱ꞌó veꞌe ka̱a. Ta kaneꞌe na ndo̱ꞌó koꞌo̱n na̱ noo̱ rey xíꞌín no̱ó ta̱ néꞌe choon náꞌano sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱. \v 13 Dión koo, dá niꞌi̱ ndo̱ ndi koo ki̱ꞌo ndó kuendá saꞌa̱ yúꞌu̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon náꞌano. \v 14 O̱ sa̱ nákani ini ndo̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon kaꞌa̱n ndo̱ chindeé ndó mií ndó, \v 15 dá chi̱ ki̱ꞌo va mií yuꞌu̱ to̱ꞌon kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ña̱ ndi̱chí noo̱ ndo̱ mií hora daá ñóó. Ta o̱ kándeé taꞌon na nandió néꞌe na no̱ó kaꞌa̱n ndo̱, ta o̱ kándeé taꞌon na̱ xiní uꞌu̱ ñaá dátu̱ú ná no̱ó kaꞌa̱n ndo̱. \v 16 Ta naki̱ꞌo ñaá tatá ndo̱ xíꞌín naná ndo̱ xíꞌín ñani ndo̱, xíꞌín táꞌan ndó xíꞌín na̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ndó no̱ó ta̱ néꞌe choon; ta kaꞌání rá dao ndó. \v 17 Ta koni uꞌu̱ kini ndidaá ña̱yuu ndo̱ꞌó sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱. \v 18 Tído ni iin tóꞌón taꞌon idí dini̱ ndo̱ o̱ naá. \v 19 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xi̱ꞌo ndeé ini ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó niꞌi̱ ndo̱ ña̱ dáka̱ki ñaá Ndios. \p \v 20 ’Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni̱ xini ndo̱ ni̱ kao̱ noo kua̱ꞌá ndava̱ꞌo soldado ñoo Jerusalén yóꞌo, dá kía̱n kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ ni̱ xi̱nko̱o va kuu̱ ña̱ kía̱n naá ñoo yóꞌo. \v 21 Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ ndéi chí Judea ná kuino kíi̱ ná koꞌo̱n na̱ yúku̱, ta na̱ ñoo Jerusalén ná kankuei kíi̱ ná koꞌo̱n na̱, ta na̱ kuaꞌa̱n yúku̱, ná dáꞌa ni nandió kuéi na ndu̱ꞌu na. \v 22 Dá chi̱ kuu̱ dáá ñóó kakuu iin kuu̱ dándóꞌo Ndios nío̱ ña̱yuu ndéi ñoo yóꞌo, dá ná xi̱nko̱o to̱ꞌon káꞌa̱n tuti ii̱ mií ná. \v 23 Tído ndaꞌí kúu ví na̱ ñáꞌa̱ ñóꞌo de̱ꞌe xíꞌín na̱ ndéi taleé chíchí kuu̱ dáá ñóó, dá chi̱ kuu̱ dáá kakuu iin kuu̱ ndoꞌo naní nío̱ ña̱yuu no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, ta naxi̱no ña̱ xído̱ ini Ndios sa̱tá ña̱yuu ndéi ñoo yóꞌo. \v 24 Ta xíꞌín espada kue̱i dao na, ta dao ka̱ na̱ kandaka ra koꞌo̱n ra̱ kandei ndava̱ꞌa na ndidaá nación. Ta kankao ñoo Jerusalén ti̱xi ndáꞌa̱ ta̱ tu̱kú. Ta dión koo nda̱ ná xi̱nko̱o kuu̱ ni̱ chi̱kaa̱ ini Ndios taó ná ta̱ tu̱kú ñoó. \s1 Diꞌa koo, dá nandió ko̱o tuku Jesús kii na ñayuú yóꞌo \p \v 25 ’Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ ndato ndoꞌo ndi̱ndii, xíꞌín yoo̱, xíꞌín ti̱ñoo̱ viti, ta no̱ñóꞌo̱ yóꞌo ndoꞌo naní nío̱ ndidaá kúú ña̱yuu, ta naá nda̱ꞌo ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ꞌi xído̱ ndakuei no̱ó ta̱ñoꞌo̱. \v 26 Ta ndidaá kúú ña̱yuu kuu yi̱ꞌí sa̱ꞌá ña̱ yuꞌú nda̱ꞌo na sa̱ꞌá ña̱ nakani ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ve̱i ndoꞌo ñayuú yóꞌo, dá chi̱ koni na̱ kidi niꞌini ndidaá ña̱ náꞌano ñóꞌo induú káa. \v 27 Nda̱ daá ví, dá koni na̱ na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kixi na tein iin viko̱, ta ndato nayeꞌe̱ ndaa noo̱ kii na xíꞌín ndidaá choon kómí ná. \v 28 Tá ni̱ ka̱sáꞌá kúu dión, dá kía̱n ndeé koo ini ndo̱, ta ndaneꞌe noo̱ ndo̱, dá chi̱ sa̱ ni̱ ku̱yati ñóꞌó vá kuu̱ dáka̱ki ñaá Ndios ―kaá na̱. \p \v 29 Dá ni̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús ña̱ yóꞌo xíꞌín to̱ꞌon ni̱ da̱náꞌa̱ na̱, ta kaá na̱: \p ―Kaneꞌe ndó kuendá táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée ta̱ño̱ꞌó xíꞌín ndidaá ka̱ ni yíto̱. \v 30 Tá ni̱ xini ndo̱ ña̱ ve̱i nóma̱ yúta̱ kuálí ra̱, kúú sa̱ náꞌá vá ndó ña̱ sa̱ ni̱ ku̱yati yoo̱ koon dai̱. \v 31 Ta dión taꞌani, tá ni̱ xini ndo̱ ni̱ ka̱sáꞌá kúu ta̱ndóꞌó yóꞌo, dá kía̱n kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ ni̱ ku̱yati va kuu̱ kasaa̱ Ndios dándáki na. \p \v 32 ’Miía̱n ndaa̱ kuiti káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ ku̱ú taꞌon ña̱yuu ndéi tiempo daá nda̱ ná koo ndidaá ña̱ yóꞌo. \v 33 Induú káa xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo naá váán, tído to̱ꞌon káꞌi̱n o̱ yáꞌa taꞌan vaan. \p \v 34 ’Ta kandaa ndo̱ mií ndó. O̱ sa̱ kóo ini ndo̱ kee ndó ña̱ kóni̱ ñíi̱ ndo̱, ta o̱ sa̱ kóꞌo naꞌáná ndo̱, ta o̱ sa̱ ndíꞌi ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kátoó téí na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo, chi̱ iin ndakána va kasandaá kuu̱ ñoó sata̱ ndo̱. \v 35 Chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée na xíꞌín dei̱ tiin na kíti̱, ki̱ꞌo dión iin ndakána va kasandaá kuu̱ yóꞌo sata̱ ndidaá ña̱yuu ndéi iin níí kuaꞌa̱n ñayuú yóꞌo. \v 36 Sa̱ꞌá ño̱ó kañoꞌo ini ndo̱, ta daá kuití kaka̱ ndo̱ ña̱ mani̱ noo̱ Ndios ña̱ niꞌi̱ ndo̱ ña̱ ka̱ki ndó no̱ó ndidaá ta̱ndóꞌó ve̱i koo, dá ná kuu nakui̱ta ndó xíꞌín ta̱ndeé iní no̱ó na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ―kaá Jesús xíꞌín rá. \p \v 37 Ta nduú sa̱ da̱náꞌa̱ na̱ yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano, ta sa̱kuaá sa̱ sáꞌa̱n na̱ yúku̱ naní Olivos. \v 38 Ta ndidaá naꞌa sa̱ sáa̱ ña̱yuu ndéi ñoo Jerusalén sa̱ seídóꞌo na ña̱ꞌa sa̱ dánaꞌa̱ Jesús yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó. \c 22 \s1 Diꞌa ni̱ kuu, dá ni̱ ka̱ndo̱o Judas Iscariote ña̱ naki̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe choon \p \v 1 Sa̱ ni̱ ku̱yati va víko̱ pascua, tá seí na̱ Israel pan, ña̱ ko̱ ní kíꞌin táꞌan xíꞌín ña̱ dákuita̱ ta̱chía̱n. \v 2 Ta ra̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley nándukú rá ndi kee ra kaꞌání rá Jesús, tído yuꞌú ra̱ kée ña̱yuu ñoo ñoó. \v 3 Kúú ni̱ ndu̱ꞌu ña̱ uꞌu̱ ini nío̱ Judas, ta̱ káꞌa̱n xíꞌín ná Iscariote, táꞌa̱n ra̱ nákaa̱ tein ndin uxi̱ uu̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús. \v 4 Dá ni̱ saꞌa̱n ta̱ yóꞌo ni̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱a saꞌándá choon no̱ó ra̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó, chi̱ ni̱ kaꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ ndi kee ra naki̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ rá. \v 5 Ta kúú ni̱ kadii̱ nda̱ꞌo ini ta̱a ñoó, dá ni̱ ka̱ndo̱o ra ña̱ ki̱ꞌo ra di̱ꞌón noo̱ Judas. \v 6 Ta kúú ni̱ ka̱ndía ra tiin ra di̱ꞌón ñoó. Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá ndúkú rá ndi kee ra naki̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a ñoó, dá ná o̱ kándaa̱ ini na̱ ñoo ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱díni Jesús noo̱ ndiꞌi kuií xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná \p \v 7 Kúú ni̱ kasa̱ndaá va kuu̱ seí na̱ Israel pan ko̱ ní kíꞌin táꞌan xíꞌín ña̱ dákuita̱ ta̱chía̱n, ta dóko̱ taꞌani na iin léko noo̱ Ndios, kirí kúú kuendá víko̱ pascua. \v 8 Dá ni̱ saꞌanda Jesús choon noo̱ Pedro xíꞌín Juan, ta kaá na̱ xíꞌín rá: \p ―Kuaꞌán ndo̱ kenduu ndo̱ ña̱ ná kadíni yó kuendá víko̱ pascua. \p \v 9 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―¿Ndeí koꞌo̱n ndu̱ kenduu ndu̱ ña̱ꞌa kadíni yó, kóni̱ ní? \p \v 10 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ta no̱ó ni̱ saa̱ ndo̱ ni̱ ku̱ꞌu ndó ñoo káꞌano káa, dá nakiꞌin táꞌan ndó xíꞌín iin ta̱a ndío iin yoo ñóꞌo ta̱kui̱í kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú karkuei ndó ra̱ koꞌo̱n ndo̱ nda̱ veꞌe no̱ó ni̱ saa̱ ra̱ ni̱ ndu̱ꞌu ra, \v 11 dá kaa ndo̱ xíꞌín ta̱ kúú satoꞌo veꞌe ñoó: “Diꞌa kaá maestro nduꞌu̱ xíꞌín ní: ¿Ndi káa iin cuarto ki̱ꞌo ní noo̱ kadínii kuendá víko̱ pascua xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌíín?”, kaa ndo̱ xíꞌín rá. \v 12 Dá ná dánaꞌa̱ ra̱ iin cuarto káꞌano kánóo dikó ñoó, ta sa̱ ió nduu vaan. Ta ñoó kenduu ndo̱ ña̱ꞌa ná kadíni yó ―kaá na̱. \p \v 13 Dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta ni̱ ndoꞌo ra táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín rá. Ta ñoó ni̱ kenduu ra̱ ña̱ kadíni ra xíꞌín ná kuendá víko̱ pascua. \p \v 14 Tá ni̱ kasa̱ndaá hora kasáꞌan na, dá ni̱ sa̱ ko̱o Jesús mesa xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná. \v 15 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ndi ki̱ꞌo ví kóni̱i̱ kadíni dáóí xíꞌín ndó víko̱ pascua tá ko̱ ñáꞌa̱ ndoꞌo naní nío̱í. \v 16 Dá chi̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ nándió ko̱o ka̱i̱ kadínii nda̱ ná xi̱nko̱o kuu̱ kadíni tukui xíꞌín ndó noo̱ dándáki Ndios. \p \v 17 Dá ni̱ tiin na copa. Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ na̱ki̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Jóꞌon, tiin ndóa̱n, ta koꞌo iin rá iin ndó lúꞌu̱ lúꞌu̱ ra̱. \v 18 Chi̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ nándió ko̱o ka̱ yuꞌu̱ koꞌi ndutá uva yóꞌo nda̱ ná kasandaá kuu̱ kasaa̱ Ndios dándáki na ña̱yuu na̱. \p \v 19 Dá ni̱ tiin na pan ñoó, dá ni̱ na̱ki̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios. Dá ni̱ saꞌanda dao na̱án, dá ni̱ xi̱ꞌo naa̱n no̱ó ta̱a ñoó. Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ña̱ yóꞌo kúú yikí ko̱ñoi̱, ña̱ náki̱ꞌoi kuu saꞌa̱ iin rá iin ndoꞌó. Ta daá kee ndó ña̱ yóꞌo, dá ndiko̱ꞌon ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ keei saꞌa̱ ndo̱. \p \v 20 Ta dión taꞌani ni̱ kee na xíꞌín copa ñoó tá ni̱ ndiꞌi ni̱ sa̱díni na, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ndúta̱ ñóꞌo ini copa yóꞌo dándáki ña̱ sa̱á ni̱ ka̱ndo̱o Ndios kee na xíꞌín ña̱yuu na̱, ta xi̱nko̱oan kee nii̱ yuꞌu̱, kirá kuita̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó. \v 21 Tído kanaꞌá ndó ña̱ iin ta̱a sásáꞌan nduú xíꞌín yuꞌu̱ mesa yóꞌo koꞌo̱n naki̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá. \v 22 Ta miía̱n ndaa̱ ndoꞌo na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo táto̱ꞌon ni̱ chi̱kaa̱ ini Ndios koo nda̱ míí saꞌa̱. Tído ndaꞌí ta̱a koꞌo̱n naki̱ꞌo ñaá no̱ó ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ―kaá Jesús. \p \v 23 Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan mií rá, nde̱ꞌá ndi káa iin ra kakuu ra̱ kee dión. \s1 Dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndá yoo ndáya̱ꞌi cháá ka̱ \p \v 24 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó ndátóꞌón kuáchi̱ ra̱, nde̱ꞌá ndi ndáa ra kakuu ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ tein mií rá. \v 25 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Sa̱ náꞌá vá mií ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée rey dándáki dao ka̱ nación, chi̱ kéndúsa̱ ra̱ xíꞌín ña̱yuu kueídóꞌo ñaá ná. Ta dao ka̱ ta̱ néꞌe choon ñoo kuálí, ro̱ón kúú ra̱ chínaní va̱ꞌa ra mií rá. \v 26 Tído ko̱ káni taꞌan vaan kee ndó dión tein mií ndó. Ndi ndáa ndoꞌó kúú ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ tein mií ndó, diꞌa ndee ndó mií ndó kakuu ndó táto̱ꞌon ta̱ lóꞌo̱ cháá ka̱. Ta ndi ndáa ndoꞌó kúú ta̱a íin noo̱, diꞌa ndee ndó mií ndó kakuu ndó ta̱a koni kuáchí noo̱ dao ka̱ ndo̱. \v 27 Chi̱, ¿ndi káa na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱, á na̱ ió mesa o na̱ chíki̱ꞌo ña̱ꞌa sasáꞌan na? ¿Á o̱ du̱ú na̱ ió mesa kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱? Tído kanaꞌá ndó ña̱ nákaa̱ yuꞌu̱ tein ndó kúúí iin na̱ xínkuáchí diꞌa noo̱ ndo̱. \p \v 28 ’Ta ndoꞌó kúú na̱ daá kuití ni̱ sa̱ ndei xíꞌín yuꞌu̱ tein ta̱ndóꞌó ndóꞌi, \v 29 sa̱ꞌá ño̱ó ki̱ꞌo yuꞌu̱ choon noo̱ ndo̱ ña̱ dándáki ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ xi̱ꞌo tatái̱ choon noo̱í ña̱ dándákii, \v 30 dá kasáꞌan dáó ndó xíꞌín yuꞌu̱, ta koꞌo nduú ndo̱ xíꞌín yuꞌu̱ noo̱ dándákii, ta kandei iin rá iin ndó noo̱ téi̱ keyíko̱ ndo̱ saꞌa̱ ndin uxi̱ uu̱ tuꞌu de̱ꞌe na̱ veꞌe Israel. \s1 Yóꞌo ni̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ ndata̱ Simón Pedro saꞌa̱ ná \p \v 31 Dá ni̱ kaa taꞌani satoꞌo yo̱ Jesús: \p ―Simón, Simón, kanaꞌón ña̱ kóni̱ ña̱ uꞌu̱ kexíxian xíꞌín ndó táto̱ꞌon kée ña̱yuu dáxi̱xi na tirió. \v 32 Tído sa̱ ni̱ seí ndaꞌávíi̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌo̱n, dá kía̱n ná dáꞌa ni ndiꞌi ña̱ kándéé ino̱n yuꞌu̱. Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ na̱ndió ko̱o tukón noo̱ yúꞌu̱, dá chindeéón ñano̱n, dá ná kuita ndaa̱ na̱ xíꞌín to̱ꞌon yuꞌu̱. \p \v 33 Dá ni̱ kaa Simón xíꞌín ná: \p ―Satoꞌo miíi̱, sa̱ ió nduu va yuꞌu̱ ña̱ koꞌi̱n veꞌe ka̱a xíꞌín ní, ta ió taꞌanii ña̱ kuu nduúi̱ xíꞌín ní. \p \v 34 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Pedro, káꞌi̱n xíꞌón ña̱ tá o̱ ñáꞌa̱ taꞌon kana chéli viti, kúú sa̱ oni̱ va taꞌándá ndato̱n sa̱ꞌá yuꞌu̱. \p \v 35 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―Tá ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ndo̱ꞌó ni̱ saꞌa̱n ndo̱ ni̱ da̱náꞌa̱ ndo̱, ko̱ ní sá neꞌe ndó léka̱ ndo̱, ta ni lúꞌu̱ di̱ꞌón, ta ni ndisa̱ ndo̱ ko̱ ní sá neꞌe ndó koꞌo̱n ndo̱. ¿Á ió ña̱ꞌa ni̱ kamani̱ noo̱ ndo̱? \p Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Ni iin ña̱ꞌa taꞌon. \p \v 36 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Tído viti, ndi ndáa ndoꞌó ió léka̱ xíꞌín di̱ꞌón, kiꞌin ndó ña̱ kaneꞌe ndó koꞌo̱n ndo̱. Ta ndoꞌó, na̱ ko̱ó espada, di̱kó ndó kotó ndíxi ndó, ta kuiin ndóa̱n. \v 37 Dá chi̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ miía̱n xi̱nko̱o ña̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios sa̱ꞌí, dá chi̱ kaáa̱n diꞌa: “Ni̱ ndee ñaá ná iin ta̱a kómí kua̱chi.” Ta dión koo, chi̱ ndidaá ña̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kía̱n ndoꞌi, kánian xi̱nko̱oan ―kaá na̱. \p \v 38 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Satoꞌi̱, yóꞌo ió uu̱ espada. \p Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Sa̱ ió va̱ꞌa va. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín Ndios iin noo̱ naní Getsemaní \p \v 39 Dá ni̱ keta Jesús kuaꞌa̱n na̱ yúku̱ naní Olivos táto̱ꞌon ki̱ꞌo sá kée na dao ka̱ kuu̱ ñoó. Dá ni̱ kee ta̱ xíonoo xíꞌín ná tákuei ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱. \v 40 Dá tá ni̱ saa̱ na̱ ñoó, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, dá kía̱n ná dáꞌa ni kandeé ña̱ kini kexíxian xíꞌín ndó, dá ya̱ꞌa ndó kee ndó kua̱chi. \p \v 41 Dá ni̱ kana xoo na kuaꞌa̱n na̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo xíká dáyaa̱ yo̱ iin yuu̱. Dá ñoó ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tí ná, ta ni̱ ka̱sáꞌá ná káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, \v 42 ta kaá na̱: \p ―Táꞌa̱ lóꞌo̱, tá kóni̱ ní, di̱tá ní yuꞌu̱ noo̱ ndutá ova̱, ña̱ kúú ña̱ ndóꞌo nío̱í. Tído ná dáꞌa ni kakuuan táto̱ꞌon ki̱ꞌo kóni̱ yuꞌu̱. Ná kakuuan táto̱ꞌon kóni̱ mií ní. \p \v 43 Dá ni̱ ka̱sáa̱ iin ángel ni̱ kii chí induú, ta ni̱ xi̱ꞌo na ndée̱ noo̱ Jesús. \v 44 Ta sa̱ꞌá ña̱ ndaꞌí kúu ini na̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ndu̱ndeé cháá ka̱ ini na̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. Ta tee̱n ná kúú táto̱ꞌon yúyó náꞌano nii̱, ta kuéi rá nda̱ no̱ñóꞌo̱. \v 45 Tá ni̱ na̱kuíi̱n ndichi na̱ ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ noo̱ ndéi ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó. Tá ni̱ saa̱ na̱, kúú sa̱ kídi̱ va ra ndéi ra, chi̱ ni̱ kuitá vá rá ni̱ kee ña̱ kúndaꞌí ini ra̱. \v 46 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Ndiva̱ꞌa kídi̱ ndo̱? Ndakuei kíi̱ ndo̱, ta kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, dá ná o̱ kándeé ña̱ kini kexíxian xíꞌín ndó, dá ya̱ꞌa ndó kee ndó kua̱chi. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ka̱sáa̱ Judas xíꞌín kua̱ꞌá ta̱a tiin ra Jesús kandaka ra koꞌo̱n ra̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon \p \v 47 Káꞌa̱n i̱í vá Jesús íin na, kúú sa̱ ni̱ ka̱sáa̱ va iin tuꞌu ña̱yuu. Ta Judas, táꞌa̱n ra̱ kúú kuendá ndin uxi̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús, kúú ra̱ xíonoo ve̱i no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. Dá ni̱ na̱tuu yati ra noo̱ íin Jesús, dá ni̱ chitó rá noo̱ ná. \v 48 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Judas, ¿á xíꞌín ña̱ chító yoꞌó noo̱ yúꞌu̱, á dión kéeón, dá nakiꞌón na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá? \p \v 49 Tá ni̱ xini ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ ni̱ ka̱sáꞌá ta̱a ñoó tíin ñaá rá, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Tatá, ¿á kóni̱ ní ña̱ na̱á ndu̱ xíꞌín rá xíꞌín espada? \p \v 50 Ta iin ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñoó ni̱ da̱rkueꞌe̱ iin ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ duti̱ kúú no̱ó, chi̱ ni̱ saꞌanda ra̱ do̱ꞌo xoo kuáꞌa ra̱. \v 51 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Sa̱ ni̱ kuu va. Ná dáꞌa ni kee ndó dión. \p Dá ni̱ tiin na do̱ꞌo ra, ta kúú ni̱ ndu̱va̱ꞌa naa̱n. \v 52 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ saꞌándá choon no̱ó ra̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo, xíꞌín ta̱ sáꞌano ni̱ ka̱sáa̱ tiin ñaá ñoó: \p ―¿Á ta̱ kui̱ꞌíná vá kée ndó yuꞌu̱ kúúí, sa̱ꞌá ño̱ó ve̱i ndó xíꞌín espada xíꞌín yíto̱ tiin ndó yuꞌu̱? \v 53 Ta ndidaá kuu̱ vá ni̱ sa̱ káa̱i̱ xíꞌín ndó yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano, ta ko̱ ní tiin ndó yuꞌu̱. Tído hora yóꞌo ni̱ niꞌi̱ ndo̱ kee ndó dión xíꞌíín, dá chi̱ hora yóꞌo kúú hora dándáki ña̱ uꞌu̱ ―kaá na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndata̱ Pedro saꞌa̱ Jesús oni̱ taꞌándá \p \v 54 Dá ni̱ tiin ra Jesús ndáka ra kuaꞌa̱n ra̱ chí veꞌe ta̱ duti̱ kúú no̱ó. Ta xíká xíká tákaa ñaá Pedro kuaꞌa̱n ra̱. \v 55 Dá ni̱ na̱kaꞌon ta̱a ñoó ñóꞌo̱ yéꞌé veꞌe ñoó. Ta ni̱ kao̱ noo ra ndéi ra nádaa̱ rá. Ta ñoó taꞌani ni̱ sa̱ ko̱o Pedro tein ta̱a ñoó. \v 56 Ta kúú ni̱ xini iin ñáꞌa̱ kéchóon no̱ó ta̱ duti̱ ña̱ ñoó ió Pedro nádaa̱ rá, dá ni̱ sa̱ nde̱ꞌé va̱ꞌa ñaáán, dá ni̱ kaaa̱n: \p ―Xíonoo taꞌani ta̱a yóꞌo xíꞌín ta̱a káa. \p \v 57 Tído ni̱ ndata̱ vá rá, ta kaá ra̱ xíꞌán: \p ―Ko̱ó, didi, ko̱ náꞌá taꞌon yuꞌu̱ ta̱a káa. \p \v 58 Ta kúú tóó vá, ta kúú tuku va ni̱ xini ñaá iin ka̱ ta̱a. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Yoꞌó taꞌani kúú kuendá ta̱a káa, ¿daá ko̱ó? \p Dá ni̱ kaa Pedro: \p ―Ko̱ó, dito, ko̱ ta̱ꞌón ñaá kúú yuꞌu̱. \p \v 59 Tá ni̱ ya̱ꞌa táto̱ꞌon iin hora, dá ni̱ kaa iin ka̱ ta̱a: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti xíonoo ta̱a yóꞌo xíꞌín ta̱a káa, dá chi̱ ta̱ kuendá Galilea taꞌani kúú rá. \p \v 60 Dá ni̱ kaa tuku Pedro: \p ―Ko̱ó, dito. Xíni̱ nda̱ saꞌa̱ káꞌa̱n ní. \p Kúú káꞌa̱n i̱í vá rá íin ra, kúú ni̱ kana va chéli. \v 61 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o satoꞌo yo̱ Jesús ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná noo̱ rá. Ta kúú ni̱ ndu̱sáa̱ va ini ra̱ táto̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n satoꞌo yo̱ xíꞌín rá, chi̱ ña̱ yóꞌo kía̱n ni̱ kaꞌa̱n na̱: “Tá ko̱ ñáꞌa̱ kana chéli, ta kúú sa̱ ndata̱ yo̱ꞌó oni̱ taꞌándá saꞌa̱ yúꞌu̱.” \v 62 Dá ni̱ keta ra sata̱ véꞌe, ta kúú ndaꞌí nda̱ꞌo ni̱ ndeiꞌi̱ ra̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kani ra Jesús, ta ni̱ kedi̱ki ndaa ñaá rá \p \v 63 Ta ra̱ ndíta ndaá Jesús, ro̱ón kúú ra̱ ni̱ kedi̱ki ndaa ñaá, ta ni̱ kani ñaá rá. \v 64 Ta ni̱ sadi ra̱ iin dáꞌo̱n noo̱ ná, dá ni̱ kani ra noo̱ ná. Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá, ta kaá ra̱: \p ―Nakoni ini, ná nde̱ꞌá ndá yoo kúú ra̱ ni̱ kani ñaá. \p \v 65 Ta kúú kua̱ꞌá ka̱ ví ña̱ꞌa ni̱ kaꞌa̱n ra̱ ni̱ kedi̱ki ñaá rá. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ íin Jesús no̱ó ta̱ duti̱ kúú no̱ó \p \v 66 Tá ni̱ tu̱u noo̱, dá ni̱ na̱taka ndidaá ta̱ sáꞌano ñoo, xíꞌín ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley. Dá ni̱ saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná kandaka ra Jesús saa̱ ra̱ noo̱ ndéi ra néꞌe ra choon. Dá tá ni̱ saa̱ na̱, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p \v 67 ―¿Á miía̱n ndaa̱ mií ní kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá? Kaꞌa̱n ní xíꞌín nduꞌu̱. \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá ná kaꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ní, ta o̱ kándía taꞌon ní. \v 68 Tá ná ndato̱ꞌín mií ní, ta o̱ nándió néꞌe taꞌon ní ña̱ ndato̱ꞌón ñaá yuꞌu̱, ta ni o̱ dáyaa̱ taꞌon ní yuꞌu̱. \v 69 Tído kanaꞌá ní ña̱ nda̱ kuu̱ víti ná ko̱o na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo xoo kuáꞌa Ndios noo̱ ió na̱ dándáki na. \p \v 70 Dá ni̱ kaa ndidaá ta̱a ñoó xíꞌín ná: \p ―¿Á mií ní kúú de̱ꞌe Ndios, tá dáá? \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Táto̱ꞌon ki̱ꞌo káꞌa̱n ní, ki̱ꞌo dión kíán. \p \v 71 Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―¿Ndá choon kuu ka̱ yo̱ cháá ka̱ ta̱a kaꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ rá? Chi̱ sa̱ ni̱ seídóꞌo va mií yó ña̱ ni̱ ya̱ꞌa ra no̱ó to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n ra̱ ―kaá ra̱. \c 23 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ íin Jesús no̱ó ta̱ naní Pilato \p \v 1 Dá ni̱ nda̱kuei ndiꞌi ra ndáka ra Jesús kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ Pilato. Tá ni̱ saa̱ ra̱, \v 2 dá ni̱ ka̱sáꞌá rá dátai̱ kua̱chi ra Jesús, ta kaá ra̱: \p ―Ni̱ na̱tiin nduꞌu̱ ta̱a yóꞌo xíonoo ra dándaꞌí ra̱ na̱ ñoo ndu̱. Ta ko̱ kóni̱ ra̱ ña̱ chíya̱ꞌi ndu saꞌa̱ ñóꞌo̱ ndú noo̱ rey César, ta kaá ra̱ ña̱ mií rá kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, chi̱ kaá ra̱ ña̱ kúú rá rey no̱ó na̱ ñoo ndu̱. \p \v 3 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón Pilato Jesús: \p ―¿Á yoꞌó kúú rey no̱ó na̱ Israel? \p Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ta dión kaá mií ní. \p \v 4 Dá ni̱ kaa Pilato xíꞌín ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu tákuei kuaꞌa̱n ñoó: \p ―Ni iin tóꞌón taꞌon kua̱chi ta̱a yóꞌo ko̱ nániꞌi̱ yuꞌu̱. \p \v 5 Tído ndúndeé ña̱yuu ñoó káꞌa̱n kua̱chi na saꞌa̱ Jesús: \p ―Ta̱a yóꞌo kúú ra̱ xíonoo dána̱á táꞌan na̱ ñoo ndu̱ xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ ra̱ iin níí kúú kuendá Judea yóꞌo. Chi̱ ni̱ ka̱sáꞌá rá dánaꞌa̱ ra̱ kuendá Galilea, ta ni̱ kasa̱ndaá ra̱ nda̱ ñoo yóꞌo viti. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ íin Jesús noo̱ Herodes \p \v 6 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo Pilato ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ kuendá Galilea, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón rá ña̱yuu ñoó: \p ―¿Á ta̱a Galilea kúú ta̱a yóꞌo? \p \v 7 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ nákaa̱ na̱ ti̱xi ndáꞌa̱ Herodes, ta̱ néꞌe choon chí kuendá Galilea, dá ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá rá kuaꞌa̱n na̱ noo̱ Herodes, chi̱ tein kuu̱ dáá ñóó nákaa̱ ra̱ ñoo Jerusalén. \p \v 8 Tá ni̱ xini Herodes Jesús, kúú ni̱ kadii̱ nda̱ꞌo ini ra̱, chi̱ sa̱ ió kuu̱ vá kátoó ra̱ koni ñaá rá. Chi̱ kua̱ꞌá ndava̱ꞌo ña̱ꞌa seídóꞌo ra káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Jesús, ta ndáti ra koni xíꞌín noo̱ rá kee na iin ña̱ꞌa ndato. \v 9 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Herodes, tído ni iin ña̱ꞌa ko̱ ní káꞌa̱n na̱. \v 10 Ta ndíta ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley ndúndeé rá káꞌa̱n kua̱chi ra saꞌa̱ Jesús. \v 11 Dá ni̱ ka̱sáꞌá Herodes xíꞌín ndidaá soldado ra̱ kénóo ñaá rá, ta ni̱ kedi̱ki ndaa ñaá rá. Kúú ni̱ da̱kuíꞌino ñaá rá xíꞌín dáꞌo̱n táyíí káa ndíxi mií rá. Ta dión káa na ni̱ ta̱ndaꞌá tuku ñaá rá kuaꞌa̱n na̱ noo̱ Pilato. \v 12 Ta mií tein kuu̱ dáá ñóó ni̱ na̱kiꞌin táꞌan va̱ꞌa Herodes xíꞌín Pilato, chi̱ sa̱ xini uꞌu̱ táꞌan va ra tá sata̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu, dá ni̱ saꞌanda Pilato choon ña̱ ná karkaa Jesús ndi̱ka cruz \p \v 13 Dá ni̱ kana Pilato ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel, xíꞌín mií na̱ ñoo ñoó, \v 14 dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Ndáka ndó ta̱a yóꞌo ni̱ ka̱sáa̱ ndo̱ noo̱ yúꞌu̱. Ta káꞌa̱n ndo̱ ña̱ xíonoo ra dána̱á táꞌan ra na̱ ñoo ndo̱ xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ ra̱. Tído ni̱ nda̱to̱ꞌón va̱ꞌi ra̱ noo̱ mií ndó, ta ni iin taꞌon kua̱chi káꞌa̱n ndo̱ sa̱ꞌá ta̱a yóꞌo ko̱ ní kasandaá kakuu ña̱ ndaa̱. \v 15 Ta ni Herodes ko̱ ní nániꞌi̱ kua̱chi ra̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ta̱ndaꞌá tuku ñaá rá ni̱ ka̱sáa̱ ra̱ noo̱ yúꞌu̱. Ta ni iin tóꞌón taꞌon kua̱chi, ña̱ kía̱n kánian kuu ra̱, ko̱ ní ya̱ꞌa ra kee ra. \v 16 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ni̱ ndiꞌi ni̱ da̱ndóꞌi nío̱ rá, dá dáyaa̱i̱ rá koꞌo̱n ra̱ ―kaá ra̱. \p \v 17 Ta tein iin iin víko̱ ñoó kánian dáyaa̱ Pilato iin ta̱a nákaa̱ veꞌe ka̱a. \v 18 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá káyuꞌú ndidaá ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó: \p ―¡Ko̱ó, kaꞌání ní ta̱a xaa̱n, ta dáyaa̱ ní Barrabás! \p \v 19 Ta ta̱a yóꞌo kúú ra̱ nákaa̱ veꞌe ka̱a sa̱ꞌá ña̱ ni̱ nda̱kono ra naá ra̱ xíꞌín ta̱ romano dándáki ñoo ñoó, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kúú rá iin ta̱a saꞌání ndi̱i. \p \v 20 Dá ni̱ kaꞌa̱n tuku Pilato xíꞌín ña̱yuu ñoó, chi̱ kóni̱ ra̱ dáyaa̱ ra̱ Jesús. \v 21 Tído ni̱ na̱ndió kuéi tuku na ni̱ ka̱yuꞌú ná: \p ―¡Chirkaa ní ra̱ ndi̱ka cruz, chirkaa ní ra̱ ndi̱ka cruz! \p \v 22 Ta ni̱ na̱ndió ko̱o Pilato ni̱ kaꞌa̱n ra̱ taꞌándá kúú oni̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p ―¿Ndi káa kua̱chi ni̱ kee ta̱a yóꞌo? Ta ni iin tóꞌón taꞌon kua̱chi ra̱ ko̱ nániꞌi̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ kánian kuu ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó koꞌi̱n dándóꞌi nío̱ rá, dá tá ni̱ ndiꞌi, dá dáyaa̱i̱ rá koꞌo̱n ra̱ ―kaá ra̱. \p \v 23 Tído ni̱ ka̱sáꞌá ndúndeé ka̱ ví ña̱yuu ñoó káyuꞌú ná ña̱ ná karkaa kíi̱ Jesús ndi̱ka cruz. Tído sa̱ꞌá ña̱ ndúndeé ña̱yuu ñoó káyuꞌú ná, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ xino̱ ini Pilato kee ra ña̱ kóni̱ na̱. \v 24 Dá ni̱ saꞌanda ra̱ choon táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ xika̱ ña̱yuu ñoó koo. \v 25 Kúú ni̱ da̱yáa̱ ra̱ Barrabás, táꞌa̱n ra̱ ni̱ chi̱káa̱ ra̱ veꞌe ka̱a sa̱ꞌá ña̱ naá ra̱ xíꞌín ta̱ romano, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ saꞌání ra̱ ndi̱i, táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ xika̱ mií ña̱yuu ñoó. Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo ra Jesús ndoꞌo na táto̱ꞌon ki̱ꞌo kóni̱ mií ña̱yuu ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ chi̱rkaa ra Jesús ndi̱ka cruz \p \v 26 Ta noo̱ ndáka ra Jesús kuaꞌa̱n ra̱, ñoó ni̱ tiin ra iin ta̱a naní Simón, ta̱ kuendá Cirene. Ta̱ yóꞌo kúú ra̱ ko̱ndii ni̱ saꞌa̱n ra̱ yúku̱. Dá ni̱ chi̱nóo ra cruz Jesús doko̱ ta̱a yóꞌo, dá ni̱ kee ra kádo̱kó ra̱ cruz ñoó tákaa ra kuaꞌa̱n ra̱ sata̱ Jesús. \v 27 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu tákuei ñaá kuaꞌa̱n xíꞌín dao ka̱ na̱ ñáꞌa̱, ta ndaꞌí sáki na, ta ndaꞌí kúu ini na̱ saꞌa̱ Jesús kuaꞌa̱n na̱. \v 28 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná no̱ó na̱ ñáꞌa̱ yóꞌo. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ná: \p ―Na̱ ñáꞌa̱ ñoo Jerusalén, o̱ sa̱ kuáki ndó saꞌa̱ yúꞌu̱. Diꞌa kuaki ndó saꞌa̱ mií ndó xíꞌín sa̱ꞌá de̱ꞌe ndó, \v 29 dá chi̱ kasandaá kuu̱ kaa ña̱yuu diꞌa: “Ndikáꞌán ví na̱ ko̱ ku̱ú kandei de̱ꞌe, ta ndikáꞌán ví dókó, ña̱ ko̱ ní sá ñóꞌo taleé, ta ndikáꞌán ví ndódo̱, ña̱ ko̱ ní dákuáꞌano taleé.” \v 30 Ta tein kuu̱ dáá ñóó kaa na̱ xíꞌín yúku̱: “Ná kue̱i ndó sa̱tá nduꞌu̱.” Ta kaa na̱ xíꞌín koꞌondo: “Dándu̱xi ndó nduꞌu̱.” \v 31 Dá chi̱ tá ki̱ꞌo diꞌa kée na xíꞌín yíto̱ kuíi̱, xíni̱ ndí ki̱án kee na xíꞌín yíto̱ ichí ―kaá na̱. \p \v 32 Ta ndáka taꞌani ra uu̱ ta̱a kini kuaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Jesús, dá kaꞌání taꞌani ñaá rá. \v 33 Dá tá ni̱ saa̱ ra̱ iin xíán noo̱ naní Calavera, dá ni̱ chi̱rkuei ñaá rá ndi̱ka cruz. Ta iin ta̱a kini ñoó tárkaa iin cruz xoo kuáꞌa Jesús, ta iin ka̱ ra̱ tárkaa iin cruz xoo íti na̱. \v 34 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Tatá, káꞌano koo ini ní sa̱ꞌá ña̱yuu yóꞌo, dá chi̱ ko̱ náꞌá taꞌon na ndí ki̱án kée na. \p Ta ni̱ sa̱dikí ra̱ suerte xíꞌín dáꞌo̱n ná, ná kande̱ꞌá ndá yoo kandeé niꞌi̱ iin rá iian. \p \v 35 Ta ndidaá ña̱yuu ñoó ndíta ndéꞌé, ta nda̱ ta̱ néꞌe choon ndíta kédi̱ki ndaa ra̱ Jesús, ta kaá ra̱: \p ―Dao ka̱ va ña̱yuu sa̱ ka̱ndeé rá sa̱ da̱káki ra, sa̱ꞌá ño̱ó ná dáka̱ki ra mií rá tá miía̱n ndaa̱ kúú rá Cristo, na̱ ni̱ ka̱xi Ndios kasaa̱ dáka̱ki ñaá. \p \v 36 Ta nda̱ soldado ñoó ni̱ kedi̱ki ndaa taꞌani ñaá, chi̱ ni̱ na̱tuu yati ra ni̱ da̱kóꞌo̱n ra̱ vino iá yúꞌu̱ ná, \v 37 dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Tá miía̱n ndaa̱ rey no̱ó na̱ Israel kúú yoꞌó, dáka̱ki miíón viti, ná nde̱ꞌá. \p \v 38 Ta ndáꞌa̱ iin tabla dini̱ cruz noo̱ tárkaa Jesús, ta tándaa letra káꞌa̱n yúꞌu̱ griego xíꞌín yúꞌu̱ latín, xíꞌín yúꞌu̱ hebreo, ta kaáa̱n diꞌa: “Ta̱a yóꞌo kúú rey no̱ó na̱ Israel.” \p \v 39 Ta iin ta̱a kini tákaa iin ka̱ cruz ñoó, ni̱ ka̱sáꞌá kána̱ꞌá ra̱ xíꞌín ná, ta kaá ra̱: \p ―Tá ndaa̱ ndisa Cristo kúú yoꞌó, dáka̱ki miíón, ta dáka̱ki taꞌánón nduꞌu̱. \p \v 40 Tído ta̱a tákaa iin ka̱ cruz ñoó ni̱ da̱náni ra iin ka̱ ta̱a kini ñoó, ta kaá ra̱ xíꞌín rá: \p ―¿Á ni lúꞌu̱ ví ko̱ yu̱ꞌú yo̱ꞌó Ndios, va̱ꞌará sa̱ tákaaón ndóꞌo naní nío̱o̱n? \v 41 Miía̱n ndaa̱ kuiti tárkuei yó ndóꞌo nío̱ yo̱ sa̱ꞌá kua̱chi ni̱ kee yó, chi̱ ki̱ꞌo dión kánian ndoꞌo yó. Tído na̱ yóꞌo, ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa kini ko̱ ní ya̱ꞌa na kee na. \p \v 42 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Ndiko̱ꞌon ini ní yuꞌu̱ tá ná kasaa̱ ní dándáki ní ñayuú yóꞌo. \p \v 43 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti ná kaꞌi̱n xíꞌón ña̱ mií kuu̱ víti koo yoꞌó xíꞌín yuꞌu̱ noo̱ ndato téí náyeꞌe̱ ndaa ―kaá na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ xiꞌi̱ Jesús \p \v 44 Tá ni̱ kasa̱ndaá ka̱xuu̱, dá ni̱ na̱kuíi̱n naá iin níí kúú ñayuú nda̱ ka̱ oni̱ sa̱ꞌini. \v 45 Ta ni̱ ndaꞌo̱ ndi̱ndii, ta ni̱ ndata̱ dao dáꞌo̱n tárkaa ndadí ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. \v 46 Ta kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱yuꞌú Jesús, ta kaá na̱: \p ―Tatá Ndios, noo̱ ndáꞌa̱ mií ní náki̱ꞌoi espírituí. \p Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ xiꞌi̱ na̱. \v 47 Tá ni̱ xini ta̱ dándáki soldado ña̱ ni̱ ndoꞌo na dión, dá ni̱ xi̱ꞌo ra ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios, chi̱ kaá ra̱: \p ―Miía̱n ndaa̱ ndisa iin ta̱a ndaa̱ ni̱ sa̱ kuu na̱ yóꞌo. \p \v 48 Ta ndidaá ña̱yuu kuáꞌa̱ ni̱ sa̱ ndita ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ña̱ ni̱ ndoꞌo Jesús, ni̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná, ta kani ndáꞌa̱ ná yuꞌú ndíká ná kuaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ña̱ ndaꞌí kúu ini na̱. \v 49 Ta ndidaá na̱ ni̱ sa̱ neꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín Jesús, xíꞌín na̱ ñáꞌa̱ tákuei ñaá ve̱i nda̱ kuendá Galilea, no̱ón kúú na̱ ndíta xíká ná ndéꞌé ná ndidaá ña̱ ni̱ kuu. \s1 Diꞌa ni̱ kuu, dá ni̱ ndu̱xi Jesús \p \v 50 Ta ñoo ñoó ió iin ta̱a naní José, ta kúú rá ta̱ ñoo Arimatea, táꞌa̱n ña̱ nákaa̱ chí kuendá Judea. Ta néꞌe ra choon no̱ó na̱ Israel, ta kúú rá iin ta̱a va̱ꞌa, iin ta̱a ndaa̱. \v 51 Ta ndáti taꞌani ra kasaa̱ Ndios dándáki na ñayuú yóꞌo xíꞌín ndée̱. Ta ko̱ ní nátaꞌan taꞌon ini ra̱ ña̱ ni̱ kee dao ka̱ ta̱ néꞌe choon ñoó xíꞌín Jesús. \v 52 Ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ni̱ saꞌa̱n ni̱ ndaka̱ yikí ko̱ño Jesús noo̱ Pilato. \v 53 Dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ da̱nóo raa̱n ndi̱ka cruz. Dá ni̱ chi̱tuú ñaá rá xíꞌín iin dáꞌo̱n káꞌano. Ta néꞌe ñaá rá ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ chi̱káa̱ ra̱ ini iin yái̱ ni̱ ka̱va̱ꞌa ndi̱ka iin káo̱, noo̱ ko̱ ñáꞌa̱ kakaa̱ ni iin tóꞌón ndi̱i. \v 54 Ta mií kuu̱ dáá ñóó kúú kuu̱ kénduu na̱ Israel ña̱ꞌa keí ná, chi̱ sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá vá kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ ná. \p \v 55 Ta na̱ ñáꞌa̱ ni̱ kii xíꞌín Jesús nda̱ Galilea, no̱ón kúú na̱ tárkuei ni̱ saꞌa̱n na̱ nda̱ yái̱ no̱ó ni̱ ndu̱xi Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ xini na̱ ndeí kíán, ta ni̱ xini na̱ no̱ó ni̱ chi̱nóo ra yikí ko̱ño Jesús. \v 56 Dá ni̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n na̱ kenduu na̱ kirá támi sáꞌa̱n xíꞌín ña̱ꞌa dákúchi na ñíi̱ Jesús. Tído ni̱ na̱níꞌi̱ ndée̱ ná tein kuu̱ kánian naniꞌi̱ ndée̱ ná, chi̱ ki̱ꞌo dión saꞌándá ley choon. \c 24 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ na̱taki Jesús \p \v 1 Naꞌa va̱ꞌa kuu̱ mií no̱ó kásáꞌá saꞌa̱ semana, dá ni̱ kee tuku na̱ ñáꞌa̱ yóꞌo kuaꞌa̱n na̱ yái̱ no̱ó ni̱ ndu̱xi Jesús, ta néꞌe na ndirá támi sáꞌa̱n, kirá ni̱ kenduu na̱, ta kuaꞌa̱n taꞌani dao ka̱ na̱ ñáꞌa̱ xíꞌín ná. \v 2 Tá ni̱ saa̱ na̱, kúú sa̱ ni̱ ku̱xoo va yuu̱ ndadí yuꞌú yái̱ ñoó. \v 3 Dá tá ni̱ ku̱ꞌu na inia̱n, ko̱ ní nániꞌi̱ ná yikí ko̱ño satoꞌo yo̱ Jesús. \v 4 Ta nákani nda̱ꞌo ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ó ka̱ yikí ko̱ño na̱ kánóo. Kúú iin kuití vá ni̱ sa̱ kui̱ta uu̱ ta̱a ndíxi dáꞌo̱n náyeꞌe̱ ndaa díi̱n ná. \v 5 Kúú ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo na, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ da̱xíno̱ na̱ taan na̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱. Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín ná: \p ―¿Ndiva̱ꞌa nándukú ndó iin na̱ takí tein na̱ kúú ndi̱i? \v 6 Ko̱ ta̱ꞌón na nákaa̱ yóꞌo. Diꞌa ni̱ na̱taki va na. Ndusaa̱ ini ndo̱ táto̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ndó tá ni̱ sa̱ káa̱ na̱ xíꞌín ndó chí Galilea diꞌa. \v 7 Chi̱ ni̱ kaa na̱ xíꞌín ndó ña̱ miía̱n kánian ndoꞌo naní na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, chi̱ naki̱ꞌo ñaá iin ta̱a noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a kómí kua̱chi, ta chirkaa ñaá rá ndi̱ka cruz, ta nataki na̱ ti̱xi kuu̱ óni̱ ―kaá ángel ñoó. \p \v 8 Dá ni̱ ndi̱sáa̱ ini na̱ ñáꞌa̱ ñoó to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín ná. \v 9 Dá tá ni̱ na̱ndió kuéi na ni̱ ndi̱sáa̱ na̱ ni̱ saꞌa̱n na̱ yái̱ ñoó, dá ni̱ ka̱sáꞌá ná kásto̱ꞌon na saꞌa̱ ndidaá ña̱ va̱ꞌa yóꞌo xíꞌín ndin uxi̱ iin ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu ndéi xíꞌín rá ñoó. \v 10 María Magdalena xíꞌín Juana, xíꞌín naná Jacobo xíꞌín dao ka̱ na̱ ñáꞌa̱, no̱ón kúú na̱ ni̱ na̱kani ña̱ yóꞌo xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús. \v 11 Tído ni̱ kaꞌán rá ña̱ to̱ꞌón ni̱ ndaki ini mií vá ná kíán, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kándísa taꞌon ñaá rá. \p \v 12 Tído ni̱ nda̱kuíi̱n ndichi Pedro, dá ni̱ ka̱nkono ra kuaꞌa̱n ra̱ yái̱ no̱ó ni̱ ndu̱xi Jesús. Tá ni̱ saa̱ ra̱ ñoó, dá ni̱ chi̱rnee noo̱ rá ni̱ sa̱ nde̱ꞌé rá inia̱n. Dá ni̱ xini ra̱ sa̱va̱ꞌa dáꞌo̱n ni̱ sa̱ tuú yikí ko̱ño Jesús vá kánóo. Dá ni̱ na̱ndió ko̱o ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá, ta naá iní ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kuu kuaꞌa̱n ra̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús no̱ó uu̱ ta̱a kuaꞌa̱n íchi̱ ñoo naní Emaús \p \v 13 Ta mií kuu̱ dáá ñóó taꞌani xíka uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús kuaꞌa̱n ra̱ iin ñoo naní Emaús. Ta nákaa̱a̱n táto̱ꞌon uxi̱ iin kilómetro noo̱ ñoo Jerusalén. \v 14 Ta ndátóꞌón rá kuaꞌa̱n ra̱ íchi̱ ñoó saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ kuu. \v 15 Ta tein ndátóꞌón rá dión kuaꞌa̱n ra̱, dá ni̱ na̱tuu yati Jesús, dá ni̱ na̱kiꞌin táꞌan na xíka dáó ná kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá. \v 16 Tído ió iin ña̱ꞌa sadí noo̱ rá, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ nákoni ñaá rá. \v 17 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Ndí ki̱án ndátóꞌón téí ndo̱ kuaꞌa̱n ndo̱? Ta, ¿ndiva̱ꞌa ndaꞌí téí kúu ini ndo̱? \p \v 18 Dá ni̱ kaa iin ta̱a, táꞌa̱n ra̱ naní Cleofas, xíꞌín ná: \p ―¿Á sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón mií ní kúú ta̱ tu̱kú ió ñoo Jerusalén ko̱ ñáꞌa̱ kandaa̱ ini ña̱ ni̱ kuu ñoo ñoó tein kuu̱ yóꞌo? \p \v 19 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―¿Ndí ki̱án ni̱ kuu? \p Dá ni̱ kaa ta̱a ñoo xíꞌín ná: \p ―Ndátóꞌón ndú saꞌa̱ iin ta̱a naní Jesús, na̱ ñoo Nazaret. Ta ni̱ sa̱ kuu na iin profeta. Ta sa̱ kee na ña̱ꞌa náꞌano, ta to̱ꞌon ndáya̱ꞌi sa̱ káꞌa̱n na̱ noo̱ Ndios xíꞌín noo̱ ndidaá na̱ ñoo ndu̱. \v 20 Tído ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ néꞌe choon ñoo ndu̱ kúú ra̱ ni̱ na̱ki̱ꞌo ñaá rá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ romano. Ta ro̱ón ni̱ chi̱rkaa ñaá ndi̱ka cruz. \v 21 Tído ni̱ kaꞌán nduꞌu̱ ña̱ ni̱ ka̱sáa̱ na̱ taó xóo na na̱ ñoo ndu̱ ti̱xi ndaꞌá ta̱ dándáki ñaá, ní kúu. Ta kuu̱ víti xíno oni̱ kuu̱ ña̱ ni̱ kuu dión. \v 22 Ta iin ka̱ ña̱ꞌa ni̱ kedaá xíꞌín ndú ni̱ naá ini ndu̱, chi̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ tu̱u naꞌa viti ni̱ saꞌa̱n dao na̱ ñáꞌa̱ kúú kuendá nduꞌu̱ yái̱ no̱ó ni̱ ndu̱xi na, \v 23 ta ko̱ó ka̱ yikí ko̱ño na̱ ní nániꞌi̱ na̱ ñáꞌa̱ ñoó. Dá tá ni̱ ndu̱sáa̱ na̱, dá ni̱ kaa na̱ ña̱ ni̱ naꞌa̱ noo̱ dao ángel noo̱ ná, ta no̱ón kúú na̱ ni̱ kaa xíꞌín ná ña̱ ni̱ na̱taki va Jesús. \v 24 Dá ni̱ saꞌa̱n taꞌani dao ta̱a kúú kuendá nduꞌu̱ ni̱ sa̱ nde̱ꞌé rá ini yái̱ ñoó. Tído táto̱ꞌon káa rá ió ña̱ ni̱ na̱kani na̱ ñáꞌa̱ ñoó, ki̱ꞌo dión taꞌani ni̱ xini ra̱. Tído ko̱ ní xiní taꞌon ra mií Jesús. \p \v 25 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¡Nandeé ka̱ vía̱n xíxi ndoꞌó, ta nandeé ka̱ vía̱n káxí nío̱ ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó kueé nda̱ꞌo kándísa ndó ndidaá ña̱ ni̱ taa profeta! \v 26 ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ki̱ꞌo dión kánian ndoꞌo naní nío̱ Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, dá ndu̱ꞌu na noo̱ ndato náyeꞌe̱ ndaa? ―kaá na̱. \p \v 27 Dá ni̱ ka̱sáꞌá nákani na xíꞌín rá saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ taa Moisés, xíꞌín ña̱ ni̱ taa ndidaá ka̱ profeta. Ta ki̱ꞌo dión ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ noo̱ rá ña̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá ña̱ kánian ndoꞌo na. \p \v 28 Dá tá ni̱ ku̱yati na ñoo lóꞌo̱ no̱ó kuaꞌa̱n ta̱a ñoó, dá ni̱ kee Jesús ña̱ yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ cháá ka̱ chí noo̱. \v 29 Dá ni̱ kendúsa̱ ra̱ xíꞌín ná ña̱ ná katuu tóo na koo na xíꞌín rá, chi̱ kaá ra̱: \p ―Katuu tóo ní koo ní xíꞌín nduꞌu̱, chi̱ sa̱ ni̱ ini va, ta sa̱ kuaꞌa̱n kuaa vá ―kaá ra̱. \p Dá ni̱ ku̱ꞌu na veꞌe ra, ta ni̱ sa̱ tuu tóo na ni̱ sa̱ io na̱ xíꞌín rá. \p \v 30 Dá tá ni̱ sa̱ io na̱ mesa xíꞌín ta̱a ñoó, dá ni̱ tiin na pan. Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios sa̱ꞌán. Dá ni̱ tei ñéꞌe naa̱n. Dá ni̱ xi̱ꞌo naa̱n noo̱ rá. \v 31 Dá ví ni̱ nono̱ noo̱ rá, dá ni̱ na̱koni ra̱ ña̱ Jesús kúú ná. Ta kúú ni̱ nda̱ñóꞌó níꞌini va na noo̱ rá. \v 32 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ta̱a ñoó ndátóꞌón táꞌan mií rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti kíán ña̱ luu kandá nío̱ yo̱ tein káꞌa̱n na̱ xíꞌá ve̱i íchi̱ ñoó, ta xía̱n ni̱ na̱kani na xíꞌá saꞌa̱ ndi kóni̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios. \p \v 33 Ta kúú ni̱ nda̱kuei ra mií hora daá ñóó. Dá ni̱ kee ra nandió kuéi ra kuaꞌa̱n ra̱ ñoo Jerusalén. Tá ni̱ saa̱ ra̱, kúú ni̱ na̱níꞌi̱ rá noo̱ ndéi tútí ndin uxi̱ iin ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús, ta ndéi taꞌani dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín rá. \v 34 Kúú ni̱ kaa ña̱yuu ñoó xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti kíán ña̱ ni̱ na̱taki satoꞌo yo̱ Jesús, chi̱ ni̱ naꞌa̱ noo̱ ná noo̱ Simón Pedro. \p \v 35 Dá ni̱ ka̱sáꞌá taꞌani ndi nduú ta̱a yóꞌo nákani ra xíꞌín ná ña̱ ni̱ ndoꞌo ra íchi̱ ñoó. Ta ni̱ na̱kani taꞌani ra ña̱ ko̱ ní nákoni taꞌon ra Jesús nda̱ ni̱ tei ñéꞌe na pan, nda̱ daá ni̱ na̱koni ñaá rá, kaá ra̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús no̱ó ta̱a sa̱ xi̱onoo xíꞌín ná \p \v 36 Ta xía̱n nani ndíta ta̱a yóꞌo káꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini ra̱, ta kúú iin kuití vá, kúú ni̱ sa̱ kuíi̱n Jesús me̱ꞌí noo̱ ndéi na ñoó. Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Va̱ꞌa ná koo ini ndo̱. \p \v 37 Ta kúú ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó, chi̱ ni̱ kaꞌán ná ña̱ iin nío̱ vá kíán. \v 38 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―¿Ndiva̱ꞌa yuꞌú ndo̱? ¿Ndiva̱ꞌa nákani kuáchi̱ ini ndo̱? \v 39 Kande̱ꞌé ndó ndáꞌí, ta kande̱ꞌé ndó sa̱ꞌí, chi̱ mií vá yuꞌu̱ kúúí. Dákoꞌo̱n ndáꞌa̱ ndo̱ yuꞌu̱, ta kande̱ꞌé va̱ꞌa ndó yuꞌu̱, chi̱ iin nío̱ ko̱ kómí taꞌan vaan lásá ni ko̱ño. Tído ndéꞌé ndó yuꞌu̱ ña̱ ió va lásái̱ xíꞌín ko̱ñoi̱ ―kaá na̱. \p \v 40 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ ndáꞌa̱ ná xíꞌín saꞌa̱ ná no̱ó na̱ ndéi ñoó. \v 41 Tído sa̱ꞌá ña̱ kádii̱ téí ini ña̱yuu ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ku̱ú taꞌon kandía na. Ta sa̱ꞌá ña̱ naá ini na̱ xiní na̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―¿Á ko̱ó lúꞌu̱ ña̱ꞌa néꞌe va̱ꞌa ndó kaxíi̱? \p \v 42 Dá ni̱ xi̱ꞌo ña̱yuu ñoó iin táꞌí ti̱yaká ni̱ kado noo̱ ná xíꞌín iin daꞌa̱nda̱ ndu̱dí. \v 43 Dá ni̱ tiin naa̱n, ta kúú ni̱ seí náa̱n noo̱ ndidaá ña̱yuu ñoó. \v 44 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Sa̱ ni̱ ka̱sto̱ꞌon vai tá ni̱ sa̱ xi̱onooi xíꞌín ndó ña̱ miía̱n kánian xi̱nko̱o ndidaá kúú ña̱ ni̱ taa Moisés, xíꞌín ndidaá to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n profeta, xíꞌín ndidaá ña̱ káꞌa̱n tuti Salmo sa̱ꞌí. \p \v 45 Dá ni̱ sonó Jesús ña̱xintóni̱ ná, dá ná kandaa̱ ini na̱ ña̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios. \v 46 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p ―Káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios ña̱ miía̱n ndúsa̱ ndoꞌo naní nío̱ Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, dá kuu na̱, dá nataki na̱ ti̱xi kuu̱ óni̱ tein na̱ kúú ndi̱i. \v 47 Ta káꞌa̱n taꞌanian ña̱ dánaꞌa̱ ña̱yuu no̱ó na̱ ndéi iin níí kúú ñayuú saꞌa̱ Cristo, dá kía̱n, tá ná nandikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na, dá ná kuꞌu̱ káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ná. Ta dinñóꞌó ka̱ kasáꞌá ná dánaꞌa̱ na̱ no̱ó na̱ ndéi ñoo Jerusalén. \v 48 Ta ndoꞌó kakuu na̱ koꞌo̱n kanoo ki̱ꞌo kuendá saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo. \v 49 Ta kanaꞌá ndó viti ña̱ koꞌi̱n tandaꞌí na̱ ni̱ kaa tatái̱ ki̱ꞌo na koo xíꞌín ndó. Tído kando̱o ndó ñoo Jerusalén yóꞌo, ta kandati ndó nda̱ ná natiin ndó ndée̱ tandaꞌá Ndios kii nda̱ induú. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ nana Jesús kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná induú \p \v 50 Dá ni̱ taó xóo ñaá Jesús ndáka na kuaꞌa̱n na̱ yati ñoo naní Betania. Tá ni̱ saa̱ na̱ ñoó, dá ni̱ nda̱neꞌe na ndáꞌa̱ ná. Dá ni̱ xika̱ na̱ ña̱ mani̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu ñoó. \v 51 Ta tein xíka̱ na̱ ña̱ yóꞌo noo̱ Ndios, dá ni̱ ke̱xoo na no̱ó ña̱yuu ñoó ko̱nana na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná induú. \v 52 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ sa̱ ndaño̱ꞌo ñaá ña̱yuu ñoó, dá ni̱ kee na nándió kuéi na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo Jerusalén xíꞌa̱n kádii̱ nda̱ꞌo ini na̱. \v 53 Ta daá ndéi va na yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ndáño̱ꞌo na Ndios, ta kékáꞌano ñaá ná. Dión ná koo.