\id JHN \h San Juan \toc1 To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni̱ taa San Juan, ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús \toc2 San Juan \toc3 Jn. \mt1 To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni̱ taa San Juan, ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús \c 1 \s1 Ni̱ nduu na̱ kúú to̱ꞌon iin ña̱yuu \p \v 1 Sa̱ daá ió va na̱ kúú to̱ꞌon, dá ni̱ ka̱sáꞌá saꞌa̱ ñayuú, ta na̱ kúú to̱ꞌon yóꞌo sa̱ daá ió va na xíꞌín Ndios, ta sa̱ daá kúú vá ná Ndios. \v 2 Ta ndá mií saꞌa̱, sa̱ daá ió va na̱ yóꞌo xíꞌín Ndios. \v 3 Ta xíꞌín ndáꞌa̱ mií ná ni̱ ka̱va̱ꞌa Ndios ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa. Chi̱ tá ko̱ó ná, ta kúú ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa ió ñayuú yóꞌo o̱ kóo, ní kúu. \v 4 Ta mií ná kédaá xíꞌín ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa, dá takía̱n, ta no̱ón kúú na̱ dátoo̱n ña̱xintóni̱ ña̱yuu. \v 5 Ta no̱ón kúú na̱ dátoo̱n noo̱ íin naá, ta va̱ꞌará íin naá nda̱ꞌo, ko̱ kándéé taꞌan vaan xíꞌín ná. \p \v 6 Ta mií Ndios ni̱ ta̱ndaꞌá iin ta̱a naní Juan ni̱ kii na, \v 7 ña̱ ki̱ꞌo na kuendá saꞌa̱ mií na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu, dá ná kandísa ñaá ndidaá ña̱yuu kee Juan. \v 8 Tído o̱ du̱ú míí Juan kúú na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu, sa̱va̱ꞌa iin na̱ ki̱ꞌo kuendá saꞌa̱ vá ná kúú Juan. \p \v 9 Ta na̱ miía̱n ndaa̱ kuiti dátoo̱n no̱ó ña̱yuu kúú na̱ ni̱ kii ñayuú yóꞌo. \v 10 Ni̱ sa̱ io na̱ ñayuú yóꞌo, ta va̱ꞌará xíꞌín ndáꞌa̱ mií ná ni̱ ka̱va̱ꞌa Ndios ñayuú yóꞌo, tído ko̱ ní nákoni taꞌon ñaá na̱ ndéi ñayuú yóꞌo ndá yoo kúú ná. \v 11 Ta ni̱ kii na ni̱ sa̱ io na̱ tein na̱ ñoo mií ná, tído ko̱ ní natiin va̱ꞌa ñaá ná. \v 12 Tído ndi ndáa mií vá na̱ ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá, ta ni̱ ka̱ndísa ñaá ná, no̱ón kúú na̱ ni̱ ni̱ꞌi ña̱ kakuu na de̱ꞌe Ndios ni̱ kee na. \v 13 Ta ko̱ kúú ná de̱ꞌe Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kixi na tein nii̱ iin ta̱a, ta ko̱ kúú ná de̱ꞌe Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni̱ na̱kiꞌin táꞌan ta̱a xíꞌín ñadiꞌí ra̱, ta ko̱ kúú ná de̱ꞌe Ndios sa̱ꞌá ña̱ kátoó ña̱yuu kandei de̱ꞌe na. Diꞌa kúú ná de̱ꞌe Ndios, chi̱ ki̱ꞌo dión kóni̱ mií Ndios. \p \v 14 Ta mií na̱ kúú to̱ꞌon yóꞌo ni̱ nduu iin ña̱yuu, ta ni̱ sa̱ io na̱ tein yó, ta ni̱ xini xíꞌín no̱ó ndu̱ ña̱ káꞌano nda̱ꞌo choon kómí ná, ta choon kómí ná náꞌa̱ ña̱ iin tóꞌón mií ná kúú de̱ꞌe Ndios. Ta ni̱ chití ná xíꞌín ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ yo̱, ta ni̱ chití taꞌani na xíꞌín ña̱ ndaa̱. \v 15 Ta ni̱ xi̱ꞌo Juan kuendá saꞌa̱ ná, chi̱ diꞌa ni̱ kaa na̱: \p ―Ni̱ kaꞌi̱n sa̱ꞌá na̱ yóꞌo tá ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ mií na̱ ve̱i sata̱ yúꞌu̱ kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱. Chi̱ sa̱ daá ió va na o̱ du̱ú yuꞌu̱ ―kaá Juan. \p \v 16 Ta sa̱ꞌá ña̱ kómí ná choon káꞌano yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá vá yó níꞌi̱ iin ña̱ mani̱ káꞌano cháá ka̱ no̱ó ña̱ mani̱ ni̱ sa̱ io mií no̱ó. \v 17 Chi̱ xíꞌín ndáꞌa̱ Moisés ni̱ kemáni̱ Ndios ley na̱ noo̱ yo̱, tído noo̱ Jesucristo ni̱ na̱tiin yó ña̱ mani̱ xíꞌín ña̱ ndaa̱. \v 18 Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu ko̱ ní xiní ndí káa Ndios, tído iin tóꞌón dini̱ de̱ꞌe na, na̱ ió nduú xíꞌín tatá Ndios, no̱ón kúú na̱ ni̱ kii ni̱ naꞌa̱ ñaá ná noo̱ yo̱. \s1 Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu \p \v 19 Táꞌa̱n ña̱ yóꞌo kúú kuendá ni̱ xi̱ꞌo Juan, chi̱ ta̱ Israel néꞌe choon ñoo Jerusalén ni̱ ta̱ndaꞌá rá ta̱ duti̱ xíꞌín ta̱ levita ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ nda̱to̱ꞌón rá Juan ndá yoo kúú ná, ta diꞌa ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndá yoo kúú mií ní? \p \v 20 Dá ni̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Juan ndá yoo kúú ná. Ta ni ña̱ꞌa taꞌon ko̱ ní chíde̱ꞌé na̱, diꞌa ni̱ xi̱ꞌo ndaa̱ na̱ kuendá, chi̱ kaá na̱: \p ―Ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ na̱ kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. \p \v 21 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón tuku ñaá rá: \p ―¿Ndá yoo kúú ní, tá dáá? ¿Á profeta Elías kúú ní? \p Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón ñaá kúú yuꞌu̱. \p ―¿Á mií ní kúú profeta, na̱ ni̱ kaa Ndios tandaꞌá ná kasaa̱ noo̱ ndúꞌu̱? ―kaá ra̱. \p Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón ñaá kúú yuꞌu̱. \p \v 22 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndá yoo kúú ní, tá dáá? Kaꞌa̱n ní xíꞌín ndú, dá niꞌi̱ ndú ndi koo kasto̱ꞌon ndu xíꞌín ra̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ve̱i ndu. ¿Ndi kaá ní saꞌa̱ mií ní? \p \v 23 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Yuꞌu̱ kúú na̱ káyuꞌú noo̱ kúú yukú i̱chí: “Konó ndó iin íchi̱ ndaa̱ noo̱ na̱ kúú satoꞌo yo̱” ―táto̱ꞌon ni̱ kaa profeta Isaías. \p \v 24 Ta ta̱a ñoó kúú ra̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ta̱ fariseo ni̱ saꞌa̱n ra̱, \v 25 ta ni̱ nda̱to̱ꞌón rá Juan, ta kaá tuku ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndiva̱ꞌa dákodo̱ ndúta̱ ní ña̱yuu tá ko̱ kúú ní na̱ kúú Cristo, o profeta Elías o mií profeta ni̱ kaa Ndios tandaꞌá ná kii, tá dáá? \p \v 26 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Yuꞌu̱ kúú ra̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu xíꞌín ta̱kui̱í va, tído tein mií ndó xíonoo iin ka̱ na̱ ko̱ náꞌá ndó. \v 27 Ta no̱ón kúú na̱ ve̱i sata̱ yúꞌu̱, ta ndáya̱ꞌi cháá ka̱ na̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni yóꞌo̱ ndisa̱ ná ko̱ kánian ndaxí yuꞌu̱ ―kaá na̱. \p \v 28 Ndidaá ña̱ yóꞌo ni̱ kuu ñoo naní Betábara noo̱ kúú iin ka̱ xoo yu̱ta Jordán noo̱ sa̱ xi̱onoo Juan sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu. \s1 Jesús kúú léko ni̱ kii noo̱ mií Ndios \p \v 29 Tá ni̱ kasa̱ndaá iin ka̱ kuu̱, dá ni̱ xini Juan ña̱ ve̱i Jesús, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Kande̱ꞌé ndó, na̱ ve̱i káa kúú léko mií Ndios, na̱ dítá kua̱chi kómí ña̱yuu noo̱ Ndios. \v 30 Ta na̱ káa kúú na̱ sa̱ xi̱ꞌo yuꞌu̱ kuendá saꞌa̱ noo̱ iin rá iin ndó, dá chi̱ ni̱ kaai̱ xíꞌín ndó ña̱ sata̱ yúꞌu̱ ve̱i iin ka̱ na̱, ta ndáya̱ꞌi cháá ka̱ na̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱, dá chi̱ sa̱ daá ió va na o̱ du̱ú yuꞌu̱. \v 31 Ta ni yuꞌu̱ ko̱ ní sá naꞌá ndá yoo kúú ná, tído ni̱ ka̱sáa̱i̱ dákodo̱ ndúta̱í ña̱yuu, dá kanaꞌá ñaá na̱ Israel ―kaá na̱. \p \v 32 Ta ni̱ xi̱ꞌo taꞌani Juan kuendá sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini na̱, ta kaá na̱: \p ―Ni̱ xinii̱ ni̱ noo Espíritu ii̱ Ndios nda̱ induú káa, ta káa na táto̱ꞌon ki̱ꞌo káa iin paloma, dión káa na ni̱ noo na ni̱ sa̱ io kuií na̱ xíꞌín Jesús. \v 33 Ko̱ ní sá naꞌá taꞌon yuꞌu̱ ndá yoo kúú ná, tído diꞌa ni̱ kaa mií na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱i dákodo̱ ndúta̱í ña̱yuu xíꞌín ta̱kui̱í: “Tá ni̱ xino̱n ni̱ noo Espíritu ii̱ sata̱ iin ta̱a, ta ni̱ ka̱ndo̱o na ió kuií na̱ xíꞌín ná, no̱ón kúú na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu xíꞌín Espíritu ii̱.” \v 34 Ta ndidaá ña̱ yóꞌo ni̱ xinii̱, sa̱ꞌá ño̱ó xíꞌoi kuendá ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti na̱ káa kúú de̱ꞌe Ndios ―kaá na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ka̱sáꞌá kána Jesús ta̱a kanoo xíꞌín ná \p \v 35 Iin ka̱ kuu̱, dá nákaa̱ Juan xíꞌín uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná. \v 36 Dá ni̱ xini na̱ Jesús yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ ñoó, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a ñoó: \p ―Kanaꞌá ndó ña̱ ta̱a káa kúú léko mií Ndios. \p \v 37 Tá ni̱ seídóꞌo ndi nduú ta̱a xíonoo xíꞌín Juan ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Jesús, dá ni̱ kee ra tákuei ra Jesús kuaꞌa̱n ra̱. \v 38 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná ta̱a ñoó, chi̱ ni̱ xini na̱ ña̱ tákuei ñaá rá ve̱i ra. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Á ndá ña̱ꞌa kóni̱ ndo̱? \p Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Rabí, ¿ndeí kúú veꞌe ní? ―kaá ra̱. (Rabí kóni̱ kaa maestro.) \p \v 39 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Nakíi̱ ndo̱ ná koꞌo̱, dá koni ndo̱ ―kaá na̱. \p Dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ xíꞌín ná, dá ni̱ xini ra̱ noo̱ ió na̱. Dá ni̱ ka̱ndo̱o ra ni̱ sa̱ ndei ra xíꞌín ná sa̱kuaá dáá ñóó, dá chi̱ sa̱ ka̱ komi̱ sa̱ꞌini kíán. \p \v 40 Ta Andrés, ta̱ kúú ñani Simón Pedro, nákaa̱ tein ndi nduú ta̱a ni̱ seídóꞌo ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Juan ñoó, ta ni̱ sa̱rkuei ra sata̱ Jesús kuaꞌa̱n ra̱. \v 41 Dá ni̱ kee Andrés kuaꞌa̱n ra̱. Dá tá ni̱ na̱níꞌi̱ rá ñani ra̱ Simón, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Ni̱ na̱kiꞌin táꞌan ndu xíꞌín na̱ kúú Mesías ―kaá ra̱. (To̱ꞌon yóꞌo kóni̱ kaa Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá.) \p \v 42 Dá ndáka ñaá rá ni̱ ka̱sáa̱ ra̱ noo̱ Jesús. Dá ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ñaá Jesús, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Yoꞌó kúú Simón, de̱ꞌe Jonás, tído viti nda̱ Cefas kananón ―kaá na̱. (To̱ꞌon yóꞌo kóni̱ kaa Pedro.) \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kana Jesús Felipe xíꞌín Natanael ña̱ kanoo ra xíꞌín ná \p \v 43 Iin ka̱ kuu̱ ñoó, dá ni̱ chi̱kaa̱ ini Jesús koꞌo̱n na̱ chí kuendá Galilea diꞌa. Dá ni̱ na̱kiꞌin táꞌan na xíꞌín iin ta̱ naní Felipe, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Nakíi̱, kanooón xíꞌín yuꞌu̱. \p \v 44 Ta Betsaida kúú ñoo Felipe ñoó, ta ñoó taꞌani kúú ñoo Andrés xíꞌín Pedro. \v 45 Dá ni̱ na̱níꞌi̱ táꞌan Felipe xíꞌín ra̱ naní Natanael, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Ni̱ na̱níꞌi̱ nduꞌu̱ na̱ kasaa̱ dáka̱ki ñaá táto̱ꞌon káꞌa̱n ley Moisés xíꞌín ña̱ ni̱ taa profeta. Ta na̱ yóꞌo naní Jesús, na̱ kúú de̱ꞌe José, na̱ ñoo Nazaret. \p \v 46 Dá ni̱ kaa Natanael xíꞌín Felipe: \p ―¿Á ndáa ña̱ va̱ꞌa kana ñoo Nazaret, káꞌán yoꞌó? \p Dá ni̱ kaa Felipe xíꞌín rá: \p ―Nakíi̱ ná koꞌo̱, dá kono̱n. \p \v 47 Dá tá ni̱ xini Jesús ña̱ ni̱ ku̱yati ta̱ naní Natanael ñoó ve̱i ra, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Kanaꞌá ndó, yóꞌo ve̱i iin ra̱ miía̱n ndaa̱ kuiti kúú ta̱ Israel, ta kúú rá iin ta̱a ndaa̱. \p \v 48 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―¿Ndí ni̱ kee ní náꞌá ní yuꞌu̱? \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ nakiꞌin táꞌan Felipe xaa̱n xíꞌón, nda̱ daá vá ni̱ xinii̱ ióo̱n saꞌa̱ iin ta̱ño̱ꞌó. \p \v 49 Dá ni̱ kaa Natanael ñoó xíꞌín Jesús: \p ―Maestro, miía̱n ndaa̱ mií ní kúú de̱ꞌe Ndios, ta mií ní kúú rey no̱ó na̱ Israel. \p \v 50 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Á kándísón ña̱ dión kíán sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌón ña̱ ni̱ xinii̱ ióo̱n saꞌa̱ iin ta̱ño̱ꞌó? Ña̱ náꞌano cháá ka̱ kía̱n koꞌo̱n kono̱n kee yuꞌu̱ o̱ du̱ú ña̱ ni̱ xino̱n viti. \p \v 51 Dá ni̱ kaa taꞌani na xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ káꞌi̱n xíꞌón ña̱ viti chí noo̱ kono̱n kanonó induú káa, ta kono̱n noo ángel kii na no̱ó na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, ta kono̱n nana na noꞌo̱ na̱ induú. \c 2 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ io iin víko̱ tándaꞌa̱ ñoo Caná \p \v 1 Dá tá ni̱ ya̱ꞌa oni̱ kuu̱, dá ni̱ sa̱ io iin víko̱ tándaꞌa̱ ñoo Caná, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea, ta ñoó nákaa̱ naná Jesús. \v 2 Ta ni̱ kana taꞌani na Jesús ña̱ kía̱n koꞌo̱n na̱ víko̱ ñoó xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná. \v 3 Ta tein ndéi na noo̱ ió víko̱ ñoó, kúú ni̱ ndiꞌi vino, dá ni̱ kaa naná Jesús xíꞌín ná: \p ―Ni̱ ndiꞌi va vino na̱. \p \v 4 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ní dión xíꞌín yuꞌu̱, naná? Chi̱ kámani̱ vá kasandaá hora naꞌa̱ yuꞌu̱ choon kómíí no̱ó ña̱yuu. \p \v 5 Dá ni̱ kaa naná na̱ xíꞌín ta̱ dánduu vino ñoó: \p ―Koo ini ndo̱ kee ndó ndi ndáa mií ña̱ꞌa xíka̱ de̱ꞌi noo̱ ndo̱. \p \v 6 Ta ñoó ndíta iño̱ ki̱di yuu̱ noo̱ kañoꞌo ta̱kui̱í, ña̱ kéchóon na̱ Israel ndúvii ná mií ná noo̱ Ndios. Ta kéta ini iin iian sá ñoꞌo táto̱ꞌon uu̱ o oni̱ yoo náꞌano ta̱kui̱í. \v 7 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱ dánduu ñoó: \p ―Kuaꞌán ndo̱ dákútí ndó ki̱di yuu̱ káa xíꞌín ta̱kui̱í. \p Dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ da̱kútí kuei raa̱n xíꞌín ta̱kui̱í. \v 8 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Taó ndo̱ cháá rá viti, ta kuaꞌán ndo̱ ki̱ꞌo ndó ra̱ no̱ó ta̱ káꞌa̱n víko̱ yóꞌo. \p Dá ni̱ xi̱ꞌo ra ta̱kui̱í ñoó noo̱ ta̱ káꞌa̱n víko̱ ñoó. \v 9 Dá ni̱ xirndodó rá ta̱kui̱í ni̱ nduu vino ñoó, tído ko̱ náꞌá rá ndeí ni̱ kee rá. Ta náꞌá vá ta̱ dánduu ñoó ña̱ ta̱kui̱í ñóꞌo ini ki̱di ñoó vá kúú rá. Dá ni̱ kana ta̱ káꞌa̱n víko̱ ñoó ta̱a kúú tono̱ ñoó, \v 10 dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Ndeí kúú mií vá noo̱ ió víko̱, dinñóꞌó ka̱ xíꞌo ra vino va̱ꞌa no̱ó na̱ ni̱ kana ra, dá tá sa̱ ni̱ kuu kuaꞌa̱ xíꞌi na, dá kásáꞌá rá dánduu ra̱ vino nóo. Tído mií ní ni̱ sa̱ neꞌe va̱ꞌa ní vino va̱ꞌa yóꞌo, dá dánduu ní ra̱ nda̱ noo̱ ndíꞌí ―kaá ra̱. \p \v 11 Ña̱ yóꞌo kúú ña̱ káꞌano mií no̱ó ni̱ kee Jesús. Ta ñoo no̱ó ni̱ kee naa̱n naní Caná, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea diꞌa. Ta ki̱ꞌo dión ni̱ naꞌa̱ na̱ mií ná ña̱ káꞌano nda̱ꞌo choon néꞌe na, ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá kándéé cháá ka̱ iní ñaá ta̱ xíonoo xíꞌín ná. \v 12 Ni̱ ndiꞌi daá, dá ni̱ na̱xino̱ na̱ ñoo Capernaum xíꞌín naná na̱ xíꞌín ñani na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná, ta ko̱ ní sá ndei naꞌá taꞌon na ñoo ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ taxí Jesús ta̱ nákaꞌán ndaꞌi̱ kuaꞌa̱n ra̱ sata̱ véꞌe ño̱ꞌo káꞌano \p \v 13 Ta sa̱ ni̱ ku̱yati víko̱ pascua, ña̱ kékáꞌano na̱ Israel, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ na̱kiꞌin Jesús ko̱nana na kuaꞌa̱n na̱ ñoo Jerusalén. \v 14 Tá ni̱ saa̱ na̱, dá ni̱ ku̱ꞌu na yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano, kúú ni̱ xini na̱ ndéi ta̱a díkó che̱e, ta dao ka̱ ra̱ díkó léko, ta dao ka̱ ra̱ díkó paloma, ta dao ka̱ ra̱ ndéi nádaon di̱ꞌón. \v 15 Dá ni̱ ka̱va̱ꞌa na iin chirrión xíꞌín yóꞌo̱, dá ni̱ ka̱sáꞌá ná taó ndíꞌi na ndidaá ta̱ ñoó xíꞌín léko, xíꞌín che̱e ñoó kuaꞌa̱n ri̱ sata̱ véꞌe, ta ni̱ sata niꞌini na di̱ꞌón nádaon dao ka̱ ta̱a ñoó, ta ni̱ da̱ndió ka̱o na mesa ra̱; \v 16 dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ díkó paloma ñoó: \p ―Taó ndó ndidaá ña̱ꞌa xaa̱n, ta o̱ sa̱ kée ndó veꞌe tatái̱ kakuuan iin veꞌe noo̱ kúya̱ꞌi ña̱ꞌa. \p \v 17 Dá ni̱ ndu̱saa̱ ini ta̱ xíonoo xíꞌín ná ña̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios diꞌa: “Ió ña̱ kuui̱ sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌi saꞌa̱ veꞌe ní.” \p \v 18 Dá ni̱ kaa ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel xíꞌín ná: \p ―¿Ndí ki̱án káꞌano naꞌa̱ ní noo̱ ndúꞌu̱, dá ná kandía nduꞌu̱ ña̱ ió choon noo̱ ndáꞌa̱ ní kee ní ña̱ yóꞌo? \p \v 19 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Va̱ꞌará ná dáko̱on ndó veꞌe ño̱ꞌo yóꞌo, tído ti̱xi oni̱ kuu̱, kúú sa̱ nachikani tuku vei ña̱. \p \v 20 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Uu̱ diko iño̱ toon kuia̱ ni̱ ka̱va̱ꞌa veꞌe ño̱ꞌo yóꞌo; ta, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ní ña̱ ti̱xi oni̱ kuu̱ sa̱ nachikani tuku nía̱n? ―kaá ra̱. \p \v 21 Tído veꞌe ño̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ kúú yikí ko̱ño na̱. \v 22 Ta nda̱ kuu̱ ni̱ na̱taki na̱, dá ni̱ ndi̱saa̱ ini ta̱ xíonoo xíꞌín ná ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, ta ni̱ ka̱ndísa ra noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios saꞌa̱ ná, ta ni̱ ka̱ndísa taꞌani ra ña̱ ni̱ kaꞌa̱n mií ná. \s1 Náꞌá Jesús táto̱ꞌon kúú nío̱ iin rá iin yó \p \v 23 Ta xía̱n nani nákaa̱ Jesús ñoo Jerusalén ñoó tein kuu̱ víko̱ pascua ñoó, kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ ka̱ndísa ñaá sa̱ꞌá ndidaá ña̱ náꞌano ni̱ kee na noo̱ ná. \v 24 Tído ko̱ ní kándísa Jesús ña̱ miía̱n ndaa̱ ni̱ ka̱ndísa ñaá ña̱yuu ñoó, dá chi̱ sa̱ náꞌá vá ná táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúú nío̱ iin rá iin na, \v 25 ta ko̱ xínñóꞌó taꞌon na ni iin tóꞌón ña̱yuu, dá ki̱ꞌo na kuendá saꞌa̱ iin rá iin ña̱yuu, dá chi̱ náꞌá vá ná táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúú nío̱ ná. \c 3 \s1 Káꞌa̱n Jesús xíꞌín iin ta̱a naní Nicodemo ña̱ kánian nakaki sa̱á yo̱ \p \v 1 Ió iin ta̱ fariseo naní Nicodemo, ta néꞌe ra choon káꞌano no̱ó ta̱ Israel. \v 2 Dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ iin sa̱kuaá noo̱ ió Jesús, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Maestro, náꞌá nduꞌu̱ ña̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios mií ní ve̱i ní kakuu ní iin na̱ dánaꞌa̱ no̱ó ndu̱, dá chi̱ kée ní ña̱ náꞌano, ta ni iin ña̱yuu ko̱ kándeé kee ña̱ náꞌano tá ko̱ ió Ndios xíꞌín ná. \p \v 3 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ní ña̱ tá ná o̱ nákaki sa̱á ña̱yuu, dá kía̱n o̱ ko̱ní taꞌon na ndu̱ꞌu na ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \p \v 4 Dá ni̱ kaa Nicodemo xíꞌín ná: \p ―¿Ndi koo nakaki sa̱á tuku iin ta̱a sa̱ ni̱ ku̱yatá? ¿Á kuu ndu̱ꞌu tuku ra ti̱i naná ra̱, dá nakaki sa̱á ra̱? \p \v 5 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ní ña̱ tá ni̱ kaki oon ña̱yuu xíꞌín ta̱kui̱í, ta ko̱ ní nákaki sa̱á na̱ kee Espíritu ii̱ Ndios, dá kía̱n o̱ ko̱ní taꞌon na ndu̱ꞌu na ti̱xi ndáꞌa̱ Ndios. \v 6 Dá chi̱ ña̱yuu ni̱ kaki oon ñayuú yóꞌo, kuendá ñayuú yóꞌo va kúú ná. Tído na̱ káki sa̱á kée Espíritu ii̱, no̱ón kúú kuendá mií Espíritu ii̱. \v 7 Ta ná dáꞌa ni naá téí ini ní koni ní ña̱ káꞌi̱n xíꞌín ní ña̱ kánian nakaki sa̱á ní. \v 8 Chi̱ kíán táto̱ꞌon kúú tachi̱, dá chi̱ xoo diꞌa xoo diꞌa kánaan, ta seídóꞌo yó kánaan, tído ko̱ náꞌá taꞌon yó ndeí ni̱ kixian, ta ndeí kuaꞌa̱n. Ki̱ꞌo dión kúúán xíꞌín ña̱yuu ni̱ na̱kaki sa̱á ni̱ kee Espíritu ii̱. \p \v 9 Dá ni̱ kaa Nicodemo: \p ―¿Ndi kuu, dá koo diꞌa? \p \v 10 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Mií ní kúú iin maestro no̱ó na̱ Israel. Ta, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ kándaa̱ ini ní ndi dándáki to̱ꞌon ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ní? \v 11 Miía̱n ndaa̱ kuiti ná kaꞌi̱n xíꞌín ní ña̱ káꞌa̱n ndu̱ xíꞌín ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ náꞌá ndú, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini xíꞌín noo̱ ndú. Ta xíꞌo ndu kuendá sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo va, tído ko̱ kóni̱ taꞌon ndoꞌó natiin ndó to̱ꞌon, ña̱ xíꞌo ndu kuendá saꞌa̱. \v 12 Káꞌi̱n xíꞌín ní sa̱ꞌá ña̱ꞌa ió ñayuú yóꞌo va, tído ko̱ kándísa taꞌon nía̱n. ¿Ndi koo ka̱ ví kandísa ní tá ná kaꞌi̱n xíꞌín ní sa̱ꞌá ña̱ꞌa ió induú noo̱ ió Ndios? \v 13 Dá chi̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ ní káa koꞌo̱n induú. Sa̱va̱ꞌa na̱ ni̱ kaa kúú na̱ ni̱ noo ni̱ ka̱sáa̱. Ta na̱ yóꞌo kúú na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, dá chi̱ mií ná kúú na̱ ni̱ sa̱ io induú. \v 14 Táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ chi̱rkaa Moisés iin koo̱ ni̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ka̱a kua̱án yukú i̱chí ñoó, ki̱ꞌo dión taꞌani kánian karkaa na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kee ña̱yuu, \v 15 dá kía̱n ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná kandeé ini ñaá, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱, diꞌa koni na̱ kataki chíchí ná. \s1 Ki̱ꞌo diꞌa kóni̱ Ndios na̱ ndéi ñayuú yóꞌo \p \v 16 ’Chi̱ sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu ndéi iin níí kúú ñayuú, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ xi̱ꞌo na iin tóꞌón dini̱ de̱ꞌe na ni̱ ka̱sáa̱ na̱ ñayuú yóꞌo, dá kía̱n ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná kandeé ini ñaá, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱. Diꞌa koni na̱ kataki chíchí ná. \v 17 Dá chi̱ ko̱ ní tándaꞌá Ndios de̱ꞌe na kasaa̱ na̱ ñayuú yóꞌo ndaka na kuendá sa̱ꞌá kua̱chi ña̱yuu. Diꞌa ni̱ ka̱sáa̱ na̱, dá koni iin rá iin ña̱yuu niꞌi̱ ná ña̱ ka̱ki na sa̱ꞌá mií ná. \p \v 18 ’Dá chi̱ ndidaá na̱ kándéé ini ñaá, ko̱ kánian chiya̱ꞌi na sa̱ꞌá kua̱chi na. Tído na̱ ko̱ ní xíin kandeé ini ñaá, no̱ón kúú na̱ kánian chiya̱ꞌi saꞌa̱ kua̱chi kée na, dá chi̱ ko̱ ní kándeé ini na̱ na̱ kúú iin tóꞌón dini̱ de̱ꞌe Ndios. \v 19 Ta kánian chiya̱ꞌi na sa̱ꞌá kua̱chi kée na, dá chi̱ ni̱ ka̱sáa̱ na̱ dátoo̱n noo̱ ña̱yuu, tído ni̱ kee cháá ka̱ ña̱yuu sa̱ꞌá noo̱ íin naá, dá chi̱ ndinoꞌo ña̱ kini kée na. \v 20 Dá chi̱ ndidaá na̱ kée ña̱ kini, kañóꞌó ná ña̱ ndaa̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu, ta ni ko̱ kúyati na noo̱ tóo̱n ña̱, dá kía̱n ná dáꞌa ni natu̱u ndidaá ña̱ kini kée na. \v 21 Tído na̱ kée ña̱ ndaa̱, no̱ón kúú na̱ na̱tuu yati noo̱ ndato tóo̱n, dá katu̱u ndiꞌi ña̱ va̱ꞌa kée na sa̱ꞌá ña̱ kúú ná ña̱yuu Ndios. \s1 Jesús kúú táto̱ꞌon iin yíi̱, ta Juan kúú amigo na̱ \p \v 22 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ saꞌa̱n Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná chí noo̱ kúú kuendá Judea, ta ñoó ni̱ sa̱ ndei na sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu. \v 23 Ta Juan sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu chí noo̱ kúú ñoo Enón, yati noo̱ kúú ñoo naní Salim, dá chi̱ ñoó ñóꞌo nda̱ꞌo ta̱kui̱í. Ta sa̱ ka̱sáa̱ ña̱yuu noo̱ ná, ta sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ñaá ná, \v 24 dá chi̱ kámani̱ vá ndadi na̱ veꞌe ka̱a. \p \v 25 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón kuáchi̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Juan xíꞌín dao ka̱ na̱ Israel saꞌa̱ ndí ki̱án kánian kee ña̱yuu, dá nduvii ná noo̱ Ndios. \v 26 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ saꞌa̱n ra̱ noo̱ ió Juan, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Maestro, táꞌa̱n ta̱a ni̱ sa̱ io xíꞌín ní iin ka̱ xoo yu̱ta Jordán, táꞌa̱n ra̱ ni̱ xi̱ꞌo ní kuendá sa̱ꞌá no̱ó ña̱yuu, ro̱ón kúú ra̱ xíonoo dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo na kuaꞌa̱n noo̱ rá. \p \v 27 Dá ni̱ kaa Juan xíꞌín rá: \p ―O̱ kándeé taꞌon ni iin ta̱a niꞌi̱ rá ni iin choon tá ko̱ ní xi̱ꞌo Ndios ña̱ noo̱ rá nda̱ induú. \v 28 Ta mií ndó kúú na̱ xíꞌo kuendá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n yuꞌu̱ ña̱ ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ na̱ kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. Diꞌa ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ yuꞌu̱ kúú na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios ve̱i mií no̱ó, dá kasaa̱ mií ná. \v 29 Náꞌá ndó ña̱ ta̱a ni̱ ta̱ndáꞌa̱ xíꞌín iin ñáꞌa̱ kúú yíi̱a̱n. Ta ra̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ta̱ ni̱ ta̱ndáꞌa̱ ñoó, ro̱ón kúú ra̱ íin díi̱n rá, ta seídóꞌo ñaá rá, ta kádii̱ ini ra̱ tá seídóꞌo ra noo̱ káꞌa̱n ta̱ kúú yíi̱ ñoó. Ki̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo mií yuꞌu̱ viti, chi̱ ni̱ xi̱nko̱o ndiꞌi ña̱ kádii̱ inii̱. \v 30 Dá chi̱ miía̱n ndúsa̱ kánian kandaya̱ꞌi cháá ka̱ na̱, ta yuꞌu̱ kúú na̱ kánian ndunóo diꞌa. \s1 Ni̱ kii Jesús chí induú \p \v 31 ’Na̱ ni̱ noo ni̱ kii chí induú, no̱ón kúú na̱ dándáki ndidaá ña̱yuu. Ta na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, yóꞌo va ni̱ kaki na, ta káꞌa̱n na̱ sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ ió no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Tído na̱ ni̱ kii chí induú, no̱ón kúú na̱ dándáki ndidaá ña̱yuu. \v 32 Ta xíꞌo na kuendá sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini na̱ xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni̱ seídóꞌo na chí induú, tído ko̱ íin taꞌon xiín natiin va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n na̱. \v 33 Tído ndi ndáa ña̱yuu nátiin va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n na̱, no̱ón kúú na̱ xíꞌo kuendá ña̱ miía̱n ndaa̱ ndisa na̱ ndaa̱ kúú Ndios. \v 34 Ta na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios ni̱ ka̱sáa̱, no̱ón kúú na̱ káꞌa̱n to̱ꞌon mií Ndios, chi̱ ni̱ xi̱ꞌo ndiꞌi na ndée̱ Espíritu ii̱ ná noo̱ ná, ta ko̱ ní chíki̱ꞌó taꞌon ñaá ná. \v 35 Ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini tatá Ndios saꞌa̱ de̱ꞌe na, ta ni̱ na̱ki̱ꞌo na ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa noo̱ ndáꞌa̱ ná. \v 36 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná kandeé ini de̱ꞌe Ndios koni na̱ kataki chíchí ná. Tído na̱ ko̱ xi̱ín kandeé ini de̱ꞌe Ndios, o̱ ko̱ní taꞌon na kataki chíchí ná, diꞌa kasaa̱ ña̱ xído̱ ini Ndios sata̱ ná. \c 4 \s1 Ndátóꞌón Jesús xíꞌín iin ñáꞌa̱ ió chí kuendá Samaria \p \v 1 Kúú ni̱ ka̱ndaa̱ va ini satoꞌo yo̱ Jesús ña̱ ni̱ niꞌi̱ tóꞌon ta̱ fariseo ña̱ kuaꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu ni̱ ka̱sáꞌá ndíko̱ ñaá, ta kuaꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu dákodo̱ ndúta̱ ná o̱ du̱ú Juan, \v 2 va̱ꞌará o̱ du̱ú mií Jesús dákodo̱ ndúta̱ ñaá, ta̱ xíonoo xíꞌín vá ná kée choon yóꞌo. \v 3 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ keta na kuendá Judea kuaꞌa̱n tuku na chí Galilea diꞌa xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná. \v 4 Ta miía̱n ndúsa̱ kánian ya̱ꞌa na chí kuendá Samaria diꞌa, dá saa̱ na̱ Galilea. \v 5 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ saa̱ na̱ iin ñoo naní Sicar, ña̱ nákaa̱ chí Samaria ñoó. Ta yati néꞌe táꞌan ñoo yóꞌo xíꞌín ñóꞌo̱ ni̱ xi̱ꞌo oon Jacob no̱ó de̱ꞌe na José. \v 6 Ta ñoó nákaa̱ iin pozo ni̱ ka̱va̱ꞌa Jacob. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kuitá Jesús ni̱ xika na, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ sa̱ ko̱o na yúꞌu̱ pozo ñoó ió na̱ nániꞌi̱ ndée̱ ná. Ta kíán dao nduú. \v 7 Dá ni̱ ka̱sáa̱ iin ñáꞌa̱ kuendá Samaria taváa̱n ta̱kui̱í, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Tei cháá ta̱kui̱í xaa̱n ná koꞌi. \p \v 8 Ta ko̱ ta̱ꞌón ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó ndéi xíꞌín ná, chi̱ kuaꞌa̱n ra̱ ñoo nákaa̱ yati ñoó kuiin ra ña̱ꞌa kasáꞌan na. \v 9 Dá ni̱ kaa ñáꞌa̱ Samaria ñoó xíꞌín ná: \p ―¿Ndiva̱ꞌa xíka̱ mií ní, ta̱ Israel xaa̱n, ta̱kui̱í koꞌo ní noo̱ yúꞌu̱, chi̱ iin ñá Samaria va kúú yuꞌu̱? Ta ko̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa taꞌon ndoꞌó, na̱ Israel xaa̱n, xíꞌín nduꞌu̱, na̱ kuendá Samaria yóꞌo. \p \v 10 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Tá ná kandaa̱ ino̱n sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa kóni̱ Ndios kee na xíꞌón, ta ná kandaa̱ taꞌani ino̱n ndá yoo kúú na̱ xíka̱ ta̱kui̱í koꞌo na noo̱o̱n, dá kía̱n kaka̱ diꞌa yoꞌó ta̱kui̱í koꞌón noo̱ yúꞌu̱, ta koꞌi̱n ki̱ꞌoi ta̱kui̱í, kirá ki̱ꞌo ña̱ kataki chíchón. \p \v 11 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Tatá, ni iin taꞌon ña̱ꞌa ko̱ néꞌe ní taó ní ta̱kui̱í, ta konó nda̱ꞌo pozo yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndeí koꞌo̱n ní kiꞌin ní ta̱kui̱í, kirá ki̱ꞌo ña̱ kataki chíchí ñoó? \v 12 Ta, ¿á ndáya̱ꞌi cháá ka̱ mií ní o̱ du̱ú Jacob, na̱ kúú na̱ sáꞌano veꞌe ndu? Dá chi̱ no̱ón vá ni̱ ka̱va̱ꞌa pozo yóꞌo, ta ta̱kui̱í kána yóꞌo sa̱ xiꞌi mií ná, xíꞌín de̱ꞌe na xíꞌín kíti̱ ni̱ sa̱ ndaka na. \p \v 13 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Ndi ndáa mií vá ña̱yuu xíꞌi ta̱kui̱í ñóꞌo ini pozo yóꞌo, no̱ón kúú na̱ nandió kuéi tuku na ichi̱ ini na̱. \v 14 Tído ña̱yuu ná koꞌo ta̱kui̱í, kirá ki̱ꞌo yuꞌu̱ noo̱ ná, ni iin kuu̱ ka̱ o̱ nándió kuéi na ichi̱ ini na̱. Chi̱ ta̱kui̱í ki̱ꞌo yuꞌu̱ koꞌo na, kiróón kakuu ta̱kui̱í kana ndita ini na̱, ta ki̱ꞌo ra ña̱ kataki chíchí ná. \p \v 15 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Tatá, tei ní ta̱kui̱í káꞌa̱n ní saꞌa̱ ná koꞌo yuꞌu̱, dá kía̱n ná dáꞌa ka̱ ni nandió ko̱oi ichi̱ inii̱, ta ná dáꞌa ka̱ ni kixii kiꞌin ta̱kui̱í nda̱ yóꞌo. \p \v 16 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Kuaꞌán kuakón yíi̱o̱n, dá kasaa̱o̱n. \p \v 17 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Ko̱ ta̱ꞌón yíi̱ yuꞌu̱. \p Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Ndaa̱ va káꞌo̱n ña̱ ko̱ó yíi̱o̱n, \v 18 dá chi̱ o̱ du̱ú ta̱ꞌón yíi̱o̱n kúú ta̱a ió xíꞌón viti, va̱ꞌará sa̱ oꞌo̱n ni̱ sa̱ kuu yíi̱o̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ni ña̱ ndaa̱ va káꞌo̱n. \p \v 19 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Tatá, kándaa̱ inii̱ ña̱ kúú ní iin profeta. \v 20 Tído dini̱ yúku̱ yóꞌo va ni̱ sa̱ nda̱ño̱ꞌo na̱ sáꞌano veꞌe nduꞌu̱ Ndios, tído ndoꞌó, na̱ Israel, kaá ndo̱ ña̱ ñoo Jerusalén va kúú noo̱ kánian kandaño̱ꞌo yó na̱. \p \v 21 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Naná, kandísa ña̱ koꞌi̱n kaꞌi̱n xíꞌón viti, dá chi̱ ve̱i kuu̱ ña̱ ni dini̱ yúku̱ yóꞌo, ni ñoo Jerusalén ko̱ kánian koꞌo̱n ndo̱, dá kandaño̱ꞌo ndó tatá Ndios. \v 22 Ta ndoꞌó, ndáño̱ꞌo ndava̱ꞌa va ndó Ndios, tído nduꞌu̱, náꞌá vá nduꞌu̱ ndá yoo kúú Ndios ndáño̱ꞌo ndu, dá chi̱ tein na̱ veꞌe nduꞌu̱, na̱ Israel, ve̱i na̱ dáka̱ki ñaá. \v 23 Tído sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá vá hora, ta viti sa̱ ni̱ kasa̱ndaáa̱n, chi̱ na̱ kandaño̱ꞌo ndisa Ndios kakuu na̱ kandaño̱ꞌo ñaá xíꞌín ndée̱ Espíritu ii̱, ta kandaño̱ꞌo ndisa ñaá ná táto̱ꞌon ki̱ꞌo kóni̱ mií Ndios, dá chi̱ ki̱ꞌo dión kóni̱ mií tatá Ndios ña̱ kandaño̱ꞌo ñaá ná. \v 24 Chi̱ Espíritu vá kúú Ndios. Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ kaꞌán kandaño̱ꞌo ñaá, kánian kandaño̱ꞌo ñaá ná xíꞌín ndée̱ Espíritu ii̱, ta kánian kandaño̱ꞌo ndisa ñaá ná táto̱ꞌon ki̱ꞌo kóni̱ mií Ndios. \p \v 25 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ kasaa̱ na̱ kakuu Mesías, na̱ kakuu Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ ná kasaa̱ mií ná, nda̱ daá ví nakani ndiꞌi na ndidaá ña̱ káꞌa̱n ní saꞌa̱. \p \v 26 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Ñaá kúú yuꞌu̱, na̱ káꞌa̱n xíꞌón. \p \v 27 Ta mií dáá ñóó ni̱ na̱ndió kuéi ta̱ xíonoo xíꞌín ná ni̱ na̱sáa̱ ra̱, ta kúú ni̱ naá ini ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ndátóꞌón ná xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó. Tído ni iin tóꞌón rá ko̱ ní ndáto̱ꞌón: “¿Ndí ki̱án ndátóꞌón ní xíꞌín ñáꞌa̱ xaa̱n?” o “¿Ndiva̱ꞌa ndátóꞌón ní xíꞌán?” \p \v 28 Dá ni̱ da̱nkoo ñáꞌa̱ ñoó yoo ta̱kui̱ía̱n, dá ni̱ na̱ndió ko̱oán kuaꞌa̱n nóꞌa̱n ñoo ñoó. Tá ni̱ na̱sáa̱a̱n, dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p \v 29 ―Nakíi̱ ndo̱ kande̱ꞌé ndó, chi̱ ni̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a, ta ni̱ kaꞌa̱n ndaa̱ ra̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ keei. Ndá ndi kuu kúú ná Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. \p \v 30 Dá ni̱ ka̱nkuei ñayuu ñoó kuaꞌa̱n na̱ kande̱ꞌé ná noo̱ ió Jesús. \p \v 31 Ta mií hora daá ñóó ni̱ seí ndaꞌí ta̱ xíonoo xíꞌín ná noo̱ ná, chi̱ kaá ra̱: \p ―Maestro, kasáꞌan ní. \p \v 32 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ió iin ka̱ ña̱ꞌa koꞌo̱n yuꞌu̱ kasáꞌin, tído ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndí ki̱án kíán. \p \v 33 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndáto̱ꞌón táꞌan mií ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó, ta kaá ra̱: \p ―¿Á ndá yoo ni̱ kii ni̱ neꞌe ña̱ꞌa kasáꞌan na, sa̱ꞌá ño̱ó káꞌa̱n na̱ dión? \p \v 34 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ña̱ꞌa kasáꞌin kúú ña̱ kéei ña̱ kóni̱ mií na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, ta dáxi̱nko̱oi choon ni̱ xi̱ꞌo na noo̱í keei. \v 35 ¿Á ko̱ káꞌa̱n ndo̱ ña̱ kámani̱ komi̱ yoo̱, dá kasandaá kuu̱ dákée yó? Tído káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndó ña̱ dákáka noo̱ ndo̱ kande̱ꞌé ndó no̱ó ña̱ ni̱ xiti na, dá chi̱ sa̱ ni̱ ichi̱ vaan, sa̱ ni̱ kuu va dákée yóa̱n. \v 36 Dá chi̱ na̱ dákée natiin na ya̱ꞌi na, ta ña̱ dákée na kúú ña̱yuu natiin ña̱ kataki chíchí ná. Dión, dá kadii̱ nduú ini na̱ ni̱ xiti xíꞌín na̱ ni̱ da̱kée. \v 37 Ta ndaa̱ va káꞌa̱n ña̱yuu tá káꞌa̱n na̱ diꞌa: “Iin na̱ kúú na̱ xíti, ta iin ka̱ na̱ kúú na̱ dákée.” \v 38 Ta yuꞌu̱ kúú na̱ tandaꞌá ndoꞌó koꞌo̱n ndo̱ dákée ndó no̱ó ko̱ ní xíti ndó, chi̱ dao ka̱ va na ni̱ xiti, ta ndoꞌó kúú na̱ keva̱ꞌa no̱ó ni̱ ndoꞌo dao ka̱ na̱ ni̱ xiti na ―kaá na̱. \p \v 39 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi chí kuendá Samaria ñoó ni̱ ka̱ndísa na Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ñáꞌa̱ ñoó saꞌa̱ ná, dá chi̱ kaáa̱n: “Ni̱ kaꞌa̱n ndaa̱ ta̱a ñoó xíꞌín yuꞌu̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa ni̱ keei.” \p \v 40 Dá ni̱ ka̱sáa̱ na̱ Samaria ñoó noo̱ nákaa̱ Jesús, dá ni̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱ ná ña̱ ná kando̱o tóó na xíꞌín ná ñoo ñoó. Dá ni̱ ka̱ndo̱o na ni̱ sa̱ io na̱ xíꞌín ná uu̱ kuu̱. \v 41 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ ka̱ndísa ñaá sa̱ꞌá to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ná, \v 42 dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó: \p ―Ko̱ kándísa ka̱ ndu̱ viti sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌo̱n xíꞌín ndú, dá chi̱ viti sa̱ ni̱ seídóꞌo ndu to̱ꞌon káꞌa̱n mií ná. Ta ni̱ ka̱ndaa̱ ini ndu̱ ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti kúú ná Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús de̱ꞌe iin ta̱a kéchóon noo̱ rey \p \v 43 Tá ni̱ ya̱ꞌa uu̱ kuu̱, dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ chí kuendá Galilea diꞌa. \v 44 Ta ni̱ xi̱ꞌo Jesús kuendá ña̱ ni iin tóꞌón taꞌon profeta ko̱ nátiin ña̱ñóꞌó noo̱ na̱ ñoo mií ná. \v 45 Tído tá ni̱ saa̱ na̱ kuendá Galilea, ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá na̱ ndéi ñoó, dá chi̱ ni̱ xini xíꞌín noo̱ ná ña̱ náꞌano ni̱ kee na ñoo Jerusalén tein víko̱ pascua ñoó, dá chi̱ ni̱ sa̱ ñoꞌo taꞌani na ñoó. \v 46 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o tuku Jesús ni̱ na̱sáa̱ na̱ ñoo Caná, ña̱ nákaa̱ kuendá Galilea no̱ó ni̱ ndee na ta̱kui̱í ñoó vino. \p Ta chí ñoo Capernaum ñoó ió iin ta̱ kéchóon noo̱ rey, ta kúꞌu̱ iin de̱ꞌe ra. \v 47 Tá ni̱ niꞌi̱ tóꞌon ra ña̱ sa̱ ni̱ ndu̱sáa̱ Jesús ió na̱ Galilea, ni̱ ndee na kuendá Judea, dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná ña̱ ná koꞌo̱n na̱ veꞌe ra, ta ná nduva̱ꞌa na de̱ꞌe ra, dá chi̱ sa̱ ióa̱n kuu xi̱. \v 48 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá ná o̱ ko̱ní xíꞌín noo̱ ndo̱ ña̱ náꞌano xíꞌín ña̱ ndato kée yuꞌu̱, dá kía̱n o̱ kándísa taꞌon ndó yuꞌu̱. \p \v 49 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín ná: \p ―Tatá, ná koꞌo̱ viti ko̱ ñáꞌa̱ kuu de̱ꞌi. \p \v 50 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Kuaꞌán nóꞌo̱n, chi̱ sa̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa va de̱ꞌón. \p Ta kúú ni̱ ka̱ndísa va ta̱a ñoó to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ na̱ndió ko̱o ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá. \v 51 Tá sa̱ kuaꞌa̱n xino̱ ra̱ noo̱ íin veꞌe ra, dá ni̱ kii ta̱ kéchóon noo̱ rá ni̱ niꞌi̱ ñaá rá. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Takí ii̱ vá de̱ꞌe ní, sa̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa va xi. \p \v 52 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá to̱ꞌon ndá hora ni̱ ndi̱ko̱ꞌon ini xi̱. Dá ni̱ kaa ta̱ kéchóon ñoó xíꞌín rá: \p ―Táto̱ꞌon ka̱ iin sa̱ꞌini koni, dá ni̱ ya̱ꞌa ña̱ dáa̱ xí. \p \v 53 Dá ni̱ ndi̱sáa̱ ini tatá xi̱ ña̱ mií hora daá ñóó ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín rá: “Sa̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa de̱ꞌón.” Ta ni̱ ka̱ndísa rá Jesús, xíꞌín ndidaá na̱ veꞌe ra. \p \v 54 Ta ña̱ yóꞌo kúú ña̱ káꞌano kúú uu̱ ni̱ kee Jesús chí kuendá Galilea tá ni̱ ndee na chí kuendá Judea diꞌa. \c 5 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a ko̱ ku̱ú kaka ió ñoo Betesda \p \v 1 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kasa̱ndaá koo iin víko̱ káꞌano no̱ó na̱ Israel. Dá ni̱ kee Jesús ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱ ñoo Jerusalén. \v 2 Ta ñoo Jerusalén ñoó nákaa̱ iin xíán noo̱ naní yéꞌé léko, ta yati ñoó nákaa̱ iin pila káꞌano noo̱ ñóꞌo ta̱kui̱í, ta naníán Betesda xíꞌín yúꞌu̱ hebreo, ta ndíta oꞌo̱n veꞌe xíꞌo káti̱ yúꞌán. \v 3 Ta ini veꞌe káti̱ ñoó ndéi kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ kúꞌu̱, dao na ko̱ túu noo̱, dao ka̱ na̱ léngo̱ saꞌa̱, dao ka̱ na̱ ni̱ na̱tií saꞌa̱. Ta ndéi na ndáti na naka̱ndá no̱ó ta̱kui̱í ñoó. \v 4 Dá chi̱ ndá ndi kúu náxino̱ iin ángel dáka̱ndá na̱ no̱ó ta̱kui̱í ñoó, ta na̱ mií no̱ó kasaa dáke̱ta mií tá kandá ta̱kui̱í ñoó, ta kúú nduva̱ꞌa va na noo̱ ndi ndáa mií vá kueꞌe̱ ndóꞌo na. \v 5 Ta ñoó kánduꞌu̱ iin ta̱a, ta sa̱ io oko̱ saꞌo̱n oni̱ kuia̱ kúꞌu̱ ra̱. \p \v 6 Dá ni̱ xini Jesús kánduꞌu̱ ta̱a yóꞌo. Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ sa̱ naꞌá nda̱ꞌo kúꞌu̱ ra̱, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: \p ―¿Á kóno̱n nduva̱ꞌón? \p \v 7 Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Dión kóni̱i̱, tatá, tído ko̱ íin ni̱ꞌí dáke̱ta ñaá ini ta̱kui̱í káa mií hora kandá ra̱. Ta iin iin taꞌándá káꞌín koꞌi̱n dáke̱tai miíi̱, sa̱ kasaa iin ka̱ na̱ ke̱ta na. \p \v 8 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ndakuii̱n ndichi viti. Ta nakiꞌin ña̱ꞌa kándíꞌón xaa̱n kaneꞌón kuaꞌán. \p \v 9 Ta kúú vitíꞌón diꞌa ni̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱a ñoó. Ta kúú ni̱ na̱kiꞌin ra ña̱ꞌa kándíꞌi ra néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta mií kuu̱ dáá ñóó kúú kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel. \p \v 10 Dá ni̱ kaa ta̱ saꞌándá choon no̱ó na̱ Israel xíꞌín ta̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñoó: \p ―Kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱ kíán viti. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kánian kaneꞌón ña̱ꞌa ni̱ sa̱ ndíꞌón xaa̱n. \p \v 11 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá: \p ―Mií na̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñaá ni̱ kaꞌa̱n xíꞌíi̱n: “Nakiꞌin ña̱ꞌa kándíꞌón xaa̱n kaneꞌón kuaꞌán”, kaá na̱ xíꞌíín. \p \v 12 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: \p ―¿Ndá yoo ni̱ kaꞌa̱n xíꞌón: “Nakiꞌin ña̱ꞌa kándíꞌón xaa̱n kaneꞌón kuaꞌán”? \p \v 13 Tído ko̱ náꞌá taꞌon ta̱ ni̱ sa̱ kúꞌu̱ ñoó ndá yoo ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñaá, dá chi̱ ni̱ ke̱xoo va Jesús kuaꞌa̱n na̱, ta ni̱ ndu̱ꞌu na tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ndéi ñoó. \p \v 14 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ na̱níꞌi̱ ñaá Jesús yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kanaꞌón ña̱ sa̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa voon viti, tído o̱ sa̱ kóo ka̱ ino̱n ya̱ꞌón keeón kua̱chi, dá ná dáꞌa ni kixi iin ka̱ ta̱ndóꞌó káꞌano cháá ka̱ noo̱o̱n. \p \v 15 Dá ni̱ kee ta̱a ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñoó kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni̱ ka̱sto̱ꞌon ra xíꞌín ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ña̱ Jesús kúú na̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñaá. \v 16 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá ta̱ néꞌe choon ñoó kéndava̱ꞌa rá xíꞌín Jesús, ta ndúkú rá ndi kee ra kaꞌání ñaá rá, dá chi̱ ni̱ kee na choon yóꞌo tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ ñoo Israel. \v 17 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Daá kéchóon va tatá yuꞌu̱ Ndios, ta kéchóon taꞌani yuꞌu̱ viti. \p \v 18 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó víꞌí ka̱ ví ni̱ ka̱sáꞌá ndúkú ta̱a ñoó ndi kee ra kaꞌání ñaá rá, dá chi̱ o̱ du̱ú iin tóꞌón ni kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel yáꞌa na, chi̱ diꞌa kaá taꞌani na ña̱ mií Ndios kúú tatá na̱, ta sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n na̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó ndée na mií ná ña̱ iin tóꞌón kúú ná xíꞌín Ndios. \s1 Kásto̱ꞌon Jesús xíꞌín ña̱yuu ña̱ kómí ná choon, chi̱ kúú ná de̱ꞌe mií Ndios \p \v 19 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaa Jesús diꞌa xíꞌín ta̱a ñoó: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ kée mií taꞌon na̱ kúú de̱ꞌe Ndios iin rá iin ña̱ꞌa, chi̱ kée na ndidaá ña̱ xiní na̱ kée tatá na̱, dá chi̱ ndidaá ña̱ꞌa kée tatá na̱, ki̱ꞌo dión taꞌani kée de̱ꞌe na. \v 20 Chi̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini tatá Ndios sa̱ꞌá de̱ꞌe na, ta náꞌa̱ na̱ ndidaá táꞌa̱n va ña̱ꞌa kée na no̱ó de̱ꞌe na. Sa̱ꞌá ño̱ó náꞌano cháá ka̱ ña̱ꞌa koni ndo̱ kee de̱ꞌe Ndios o̱ du̱ú ña̱ ni̱ kee na viti, dá naá nda̱ꞌo iní ndo̱ kee na. \v 21 Dá chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndáneꞌe tatá Ndios na̱ ni̱ xiꞌi̱, ta xíꞌo na ña̱ kataki na̱, dión taꞌani kée de̱ꞌe na, dá chi̱ xíꞌo taꞌani na ña̱ kataki ndi ndáa mií vá ña̱yuu káꞌán mií ná. \v 22 Dá chi̱ ko̱ kéyíko̱ taꞌon Ndios saꞌa̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu, nda̱á no̱ó de̱ꞌe va na ni̱ xi̱ꞌo na choon, dá keyíko̱ na̱ saꞌa̱ ná, \v 23 dá kía̱n ná koo ña̱ñóꞌó ndidaá táꞌa̱n ña̱yuu no̱ó de̱ꞌe Ndios, táto̱ꞌon ki̱ꞌo ió ña̱ñóꞌó ná noo̱ mií tatá Ndios. Dá chi̱ na̱ ko̱ó ña̱ñóꞌó noo̱ de̱ꞌe Ndios, ni tatá Ndios, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ni̱ ka̱sáa̱ na̱, ko̱ó ña̱ñóꞌó ná noo̱. \p \v 24 ’Ta miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa na̱ seídóꞌo to̱ꞌon káꞌi̱n, ta kándeé iní na̱ tatá Ndios, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ni̱ ka̱sáa̱i̱, no̱ón kúú na̱ ni̱ꞌí ña̱ kataki chíchí ná, ta o̱ káꞌanda taꞌon Ndios choon ña̱ chiya̱ꞌi na sa̱ꞌá kua̱chi kée na, chi̱ ni̱ taó ñaá Ndios no̱ó ña̱ kánian kuu na̱, ta ni̱ xi̱ꞌo na ña̱ kataki chíchí ná. \v 25 Miía̱n ndaa̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ve̱i kuu̱, ta kuu̱ víti kíán ña̱ kueídóꞌo na̱ kúú ndi̱i ña̱ kaꞌa̱n de̱ꞌe Ndios. Ta na̱ kandísa noo̱ kaꞌa̱n na̱, no̱ón kúú na̱ kataki. \v 26 Dá chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo xíꞌo Ndios ña̱ kataki ña̱yuu, ki̱ꞌo dión taꞌani ni̱ xi̱ꞌo na choon noo̱ ndáꞌa̱ de̱ꞌe na ña̱ kee taꞌani na dión xíꞌín ña̱yuu. \v 27 Ta ni̱ xi̱ꞌo taꞌani na choon no̱ó de̱ꞌe na ña̱ keyíko̱ na̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ kúú ná na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. \v 28 Ta o̱ sa̱ naá téí ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó, dá chi̱ ve̱i kuu̱ ña̱ kueídóꞌo ndidaá na̱ ni̱ ndu̱xi to̱ꞌon kaꞌa̱n na̱, \v 29 ta nataki ña̱yuu ni̱ kee ña̱ va̱ꞌa, ta natiin na ña̱ kataki chíchí ná. Tído na̱ ni̱ kee ña̱ kini, no̱ón kúú na̱ nataki natiin ña̱ koꞌo̱n na̱ ndoꞌo naní nío̱ ná. \s1 Ki̱ꞌo diꞌa kándaa̱ ini yo̱ ña̱ Jesús kúú de̱ꞌe Ndios \p \v 30 ’Ta ko̱ kée mií taꞌon yuꞌu̱ ni iin tóꞌón ña̱ꞌa. Chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo káa choon ni̱ saꞌanda mií tatái̱ noo̱í, ki̱ꞌo dión kéyíko̱i̱ iin rá iin ña̱ꞌa, ta kéyíko̱ ndaa̱i̱ saꞌa̱ iin rá iin ña̱ꞌa, dá chi̱ ko̱ ndúkú taꞌon yuꞌu̱ keei ña̱ kóni̱ miíí, diꞌa ndúkú yuꞌu̱ keei ña̱ kóni̱ tatái̱, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱i. \v 31 Dá chi̱ tá ná ki̱ꞌo yuꞌu̱ kuendá saꞌa̱ mííí, dá kía̱n kaa ndo̱ ña̱ ko̱ ndáa̱ taꞌon kía̱n káꞌi̱n. \v 32 Iin ka̱ va na kúú na̱ xíꞌo kuendá sa̱ꞌá yuꞌu̱. Ta náꞌá yuꞌu̱ ña̱ kuendá xíꞌo na sa̱ꞌí kíán ña̱ ndaa̱. \v 33 Ta ndoꞌó ni̱ ta̱ndaꞌá ndó dao ta̱a ni̱ saꞌa̱n ra̱ noo̱ Juan, ta no̱ón kúú na̱ ni̱ xi̱ꞌo ndaa̱ kuendá noo̱ rá. \v 34 Tído yuꞌu̱, ko̱ xínñóꞌó taꞌon yuꞌu̱ ña̱ ki̱ꞌo iin ka̱ ña̱yuu kuendá sa̱ꞌí. Ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo, dá koni ndo̱ ka̱ki ndó. \v 35 Miía̱n ndaa̱ ni̱ sa̱ kuu Juan táto̱ꞌon iin íti̱ kéi̱, ta sa̱ da̱tóo̱n na̱ noo̱ ndo̱, ta ni̱ na̱taꞌan va̱ꞌa ini ndo̱ ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ndó to̱ꞌon ndato ni̱ kaꞌa̱n na̱ cháá tiempo. \p \v 36 ’Ta ió iin ka̱ ña̱ꞌa, ña̱ kía̱n xíꞌo va̱ꞌa cháá ka̱ ví kuendá sa̱ꞌá yuꞌu̱ o̱ du̱ú kuendá ni̱ xi̱ꞌo Juan. Dá chi̱ ndidaá choon ni̱ xi̱ꞌo tatái̱ noo̱í keei, ndidaá ña̱ yóꞌo kía̱n kéei, ta miía̱n xíꞌo kuendá sa̱ꞌí ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti tatái̱ Ndios ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 37 Ta mií taꞌani tatái̱, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ve̱ii, xíꞌo taꞌani na kuendá sa̱ꞌí. Ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón ko̱ ní seídóꞌo ndó noo̱ káꞌa̱n na̱, ta ni ko̱ ní xiní ndo̱ ndi káa na, \v 38 ta ni to̱ꞌon na ko̱ kómí ndó ini nío̱ ndo̱, dá chi̱ ko̱ kándéé iní ndo̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 39 Ta ndoꞌó dákuáꞌa tuti ii̱ Ndios, dá chi̱ káꞌán ndó ña̱ ñoó naniꞌi̱ ndo̱ ña̱ kataki chíchí ndó. Ta mií tuti ñoó xíꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱ yúꞌu̱, \v 40 tído ko̱ kóni̱ taꞌon ndó kii ndó noo̱í, dá niꞌi̱ ndo̱ ña̱ kataki chíchí ndó. \p \v 41 ’Ko̱ ndúkú taꞌon yuꞌu̱ natiin ña̱ñóꞌó no̱ó ta̱a ñayuú yóꞌo. \v 42 Tído náꞌá váí ndi ndáa nío̱ iin rá iin ndó, sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ inii̱ ña̱ ko̱ kóni̱ taꞌon ndó Ndios. \v 43 Yuꞌu̱ kúú na̱ ve̱ii xíꞌín choon ni̱ saꞌanda mií tatái̱ Ndios noo̱í, tído ko̱ kóni̱ ndo̱ natiin ndó yuꞌu̱. Tído tá ná kasaa̱ iin ka̱ ta̱a kaꞌa̱n saꞌa̱ mií rá, ta kúú kaon va natiin va̱ꞌa va ndó ra̱. \v 44 ¿Ndi koo ví, dá kasandaá ndo̱ kandísa ndó ña̱ ndaa̱, chi̱ daá kuití ndúkú ndó ña̱ chindaya̱ꞌi táꞌan mií ndó, ta ko̱ ndúkú ndó ña̱ chindaya̱ꞌi ñaá na̱ kúú iin tóꞌón dini̱ mií Ndios? \v 45 Ta ná dáꞌa ni kaꞌán ndó ña̱ kaꞌa̱n kua̱chi yuꞌu̱ saꞌa̱ ndo̱ꞌó noo̱ Ndios. Mií Moisés, táꞌa̱n na̱ kándéé téí iní ndo̱, no̱ón kúú na̱ káꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ ndo̱. \v 46 Dá chi̱ tá miía̱n ndaa̱ ni̱ ka̱ndísa ndó ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Moisés, dá kía̱n kandísa taꞌani ndó ña̱ káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndó viti, dá chi̱ saꞌa̱ yúꞌu̱ va ni̱ taa Moisés. \v 47 Tído, tá ko̱ kándísa ndó ña̱ ni̱ taa na sa̱ꞌí, ¿ndi koo, dá kandísa ndó to̱ꞌon káꞌa̱n yuꞌu̱, tá dáá? \c 6 \s1 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ xi̱ꞌo Jesús ña̱ꞌa ni̱ sa̱sáꞌan na \p \v 1 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱ naní Galilea. Ta naní taꞌani ra Tiberias. \v 2 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu tákuei ñaá kuaꞌa̱n na̱, chi̱ ni̱ xini na̱ ni̱ kee Jesús ña̱ꞌa ndato ni̱ ndu̱va̱ꞌa na na̱ kúꞌu̱. \v 3 Dá ni̱ kaa Jesús dini̱ iin yúku̱ íin ñoó. Dá ni̱ sa̱ ko̱o na ñoó xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná. \v 4 Ta kúú sa̱ ni̱ ku̱yati va víko̱ pascua, ña̱ kékáꞌano na̱ Israel. \p \v 5 Tá ni̱ nda̱neꞌe noo̱ Jesús, kúú ni̱ xini na̱ ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu tákuei ñaá ve̱i na, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín Felipe: \p ―¿Ndeí koꞌo̱ kuiiá ña̱ꞌa kasáꞌan ña̱yuu kuaꞌa̱ yóꞌo viti? \p \v 6 Míía̱n ni̱ kaꞌa̱n va na dión, dá ná kande̱ꞌá ndi kaa Felipe ñoó. Tído sa̱ náꞌá vá míí ná ndí ki̱án kee na, dá kasáꞌan ña̱yuu ñoó. \v 7 Dá ni̱ kaa Felipe: \p ―Ni di̱ꞌón níꞌi̱ ña̱yuu kéchóon na uu̱ ciento kuu̱ o̱ kétaan kuiin yó pan, dá niꞌi̱ ná lúꞌu̱ lúꞌa̱n keí ná. \p \v 8 Dá ni̱ kaa iin ka̱ ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús, táꞌa̱n ra̱ naní Andrés, ta̱ kúú ñani Simón Pedro: \p \v 9 ―Yóꞌo íin iin tayií lóꞌo̱, ta néꞌe xi oꞌo̱n pan cebada, ta néꞌe xi uu̱ ti̱yaká. Tído ni ña̱ꞌa ko̱ kúú vá ña̱ yóꞌo no̱ó ña̱yuu kuaꞌa̱ ve̱i káa. \p \v 10 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ káa ña̱ ná kandei na ―kaá na̱. \p Dá ni̱ sa̱ ndei na ndéi na noo̱ i̱tá ñoó, chi̱ káa nda̱ꞌa vaan. Ta ta̱a ñoó kúú táto̱ꞌon oꞌo̱n mil. \v 11 Dá ni̱ tiin Jesús pan ñoó. Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ na̱ki̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios, dá ni̱ xi̱ꞌo naa̱n no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ dasá ráa̱n no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. Ta kúú dión taꞌani ni̱ kee na xíꞌín ti̱yaká ñóó. Ta ni̱ xi̱ꞌo ra ri̱ táto̱ꞌon ni̱ xika̱ iin rá iin na. \p \v 12 Dá tá ni̱ ndi̱noo va̱ꞌa ini ña̱yuu ñoó ni̱ sa̱sáꞌan na, dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó: \p ―Nditútí ndó ndidaá yúchi̱ ña̱ ni̱ ka̱ndo̱o xaa̱n, dá ná o̱ túú ooan ―kaá na̱. \p \v 13 Dá ni̱ ndi̱tútí ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñóó ndidaá ña̱ ni̱ ka̱ndo̱o ñoó. Ta ni̱ da̱kútí rá uxi̱ uu̱ ti̱yika̱ xíꞌín yúchi̱ ña̱ ni̱ sa̱ kuu ndin oꞌo̱n pan ñoó. \p \v 14 Tá ni̱ xini ña̱yuu ñoó ki̱ꞌo dión ví káꞌano ña̱ꞌa ni̱ kee Jesús, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti na̱ yóꞌo kúú profeta, na̱ ni̱ kaa Ndios tandaꞌá ná kasaa̱ ñayuú yóꞌo. \p \v 15 Tído ni̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱ ve̱i ña̱yuu ñoó kendúsa̱ na̱ xíꞌín ná kandaka ñaá ná koꞌo̱n na̱ kakuu na rey noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ taó xóo na mií ná kuaꞌa̱n na̱ dini̱ yúku̱ ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ xika Jesús no̱ó ta̱kui̱í \p \v 16 Dá tá ni̱ kuaá kuu̱ dáá ñóó, dá ni̱ na̱xino̱ mií ta̱a xíonoo xíꞌín ná noo̱ nákaa̱ ta̱ñoꞌo̱ ñoó. \v 17 Dá ni̱ kaa ra ini barco, dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱, dá saa̱ ra̱ ñoo Capernaum. Kúú sa̱ ni̱ kuaá vá, ta ko̱ ñáꞌa̱ ii̱ va nandió ko̱o Jesús kasaa̱ na̱. \v 18 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ka̱sáꞌá kána tachi̱ dée̱n, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱sáꞌá kandá no̱ó ta̱ñoꞌo̱ ñoó. \v 19 Ta nda̱ sa̱ oꞌo̱n o iño̱ káa va kilómetro dákáka ra barco ñoó kuaꞌa̱n ra̱, dá ni̱ xini ra̱ xíka Jesús ve̱i na no̱ó ta̱ñoꞌo̱ ñoó, ta sa̱ kúyati na ve̱i na no̱ó kuaꞌa̱n barco ñoó. Ta kúú ni̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra. \v 20 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Mií vá yuꞌu̱ kúúí. Ná dáꞌa ni yu̱ꞌú ndo̱. \p \v 21 Ta kúú ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá rá ini barco ñoó. Ta kúú vitíꞌón diꞌa ni̱ kasa̱ndaá na̱ yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱ no̱ó kuaꞌa̱n na̱ ñoó. \s1 Nándukú ña̱yuu Jesús \p \v 22 Tá ni̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, sa̱ náꞌá vá ña̱yuu ni̱ ka̱ndo̱o ndéi iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱ ñoó ña̱ iin tóꞌón vá ni̱ sa̱ kuu barco ni̱ kixi Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Tído náꞌá taꞌani na ña̱ ko̱ kuáꞌa̱n nóꞌo̱ ná xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná, chi̱ kuaꞌa̱n nóꞌo̱ mií vá rá, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱ndo̱o ña̱yuu ñoó ndáti na Jesús. \v 23 Ta dao barco ni̱ kii ñoo Tiberias ni̱ sa̱ kuita tóo ró yati no̱ó ni̱ xi̱ꞌo Jesús pan ni̱ seí ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó tá ni̱ ndiꞌi ni̱ na̱ki̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios. \v 24 Dá tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó ña̱ ko̱ó ka̱ Jesús nákaa̱ ñoó, ni ta̱a xíonoo xíꞌín ná, dá ni̱ kaa na ini barco ñoó. Dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ ñoo Capernaum nandukú ná Jesús. \s1 Yóꞌo ni̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ mií ná kúú pan ni̱ xi̱ꞌo Ndios keí yó, dá kataki chíchí yó \p \v 25 Dá tá ni̱ na̱níꞌi̱ ná Jesús iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱ ñoó, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ná: \p ―¿Maestro, ndá oon ni̱ ka̱sáa̱ ní yóꞌo? \p \v 26 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Miía̱n ndaa̱ ndisa ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ nándukú taꞌon ndó yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ka̱ndaa̱ ini ndo̱ ndi kóni̱ kaa ña̱ náꞌano ni̱ keei. Diꞌa nándukú ndó yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xi̱ꞌoi pan ni̱ seí ndo̱, dá ni̱ ndi̱noo ini ndo̱. \v 27 Ná dáꞌa ni kechóon ndó saꞌa̱ pan, ña̱ túú. Diꞌa kechóon ndó saꞌa̱ pan ko̱ túú, táꞌa̱n ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí ndó. Ta na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kúú na̱ ki̱ꞌo pan yóꞌo keí ndo̱, dá chi̱ na̱ yóꞌo kúú na̱ ni̱ da̱náꞌa̱ tatá Ndios. \p \v 28 Dá ni̱ kaa ña̱yuu ñoó: \p ―¿Ndí ki̱án kánian kee ndu, dá kati̱ꞌa ndu kee ndu ña̱ kóni̱ Ndios? \p \v 29 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Ña̱ kóni̱ Ndios kee ndó kía̱n kandeé iní ndo̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ná ni̱ ka̱sáa̱ ió xíꞌín ndó. \p \v 30 Dá ni̱ kaa ña̱yuu ñoó xíꞌín ná: \p ―Ta, ¿ndí ki̱án kúú ña̱ꞌa káꞌano kee mií ní no̱ó nduꞌu̱, dá ná koni ndu̱, dá ná kandísa nduꞌu̱ ña̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios mií ní ni̱ ka̱sáa̱ ní? ¿Ndí ki̱án kee ní? \v 31 Chi̱ ni̱ seí na̱ sáꞌano veꞌe ndu maná, ña̱ kúú pan ni̱ kii induú, tá sa̱ xi̱onoo na yukú i̱chí ñoó. Chi̱ diꞌa kaá tuti ii̱ Ndios: “Ni̱ xi̱ꞌo Moisés pan ni̱ kii induú ni̱ seí na̱.” \p \v 32 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó, o̱ du̱ú ta̱ꞌón Moisés ní xi̱ꞌo pan ni̱ kii induú ni̱ seí ña̱yuu ñoó. Mií vá tatá yuꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo ña̱ kúú pan ndisa ni̱ kii induú. \v 33 Chi̱ pan xíꞌo Ndios, ñoó kúú na̱ ni̱ noo ni̱ kii induú, ta xíꞌo na ña̱ kataki chíchí ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo. \p \v 34 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín Jesús: \p ―Maestro, ndidaá kuu̱ tei ní pan ñoó ná keí nduꞌu̱. \p \v 35 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Yuꞌu̱ kúú pan xíꞌo ña̱ kataki chíchí ña̱yuu. Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná kii noo̱ yúꞌu̱, ta ndiko̱ na̱ yuꞌu̱, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kuíko na. Ta ndi ndáa mií na̱ ná kandeé iní yuꞌu̱, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ íchi̱ ini na̱. \v 36 Tído sa̱ daá ni̱ kaꞌa̱n vai xíꞌín ndó ña̱ va̱ꞌará ni̱ xini ndo̱ ña̱ náꞌano kée yuꞌu̱, tído ko̱ kándísa taꞌon ñaá ndó. \v 37 Ta ndidaá ña̱yuu tei tatái̱ noo̱í, miía̱n ndaa̱ kii na ndiko̱ na̱ yuꞌu̱. Ta na̱ kii noo̱ yúꞌu̱, o̱ dánkoo xoo taꞌan vei na̱. \v 38 Dá chi̱ ni̱ noo yuꞌu̱ ni̱ kii induú, ta ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ keei ña̱ kóni̱ miíí, diꞌa ve̱i yuꞌu̱ keei ña̱ kóni̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 39 Kóni̱ tatá yo̱ Ndios, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, ña̱ kía̱n ná dáꞌa ni ndañóꞌó ni iin tóꞌón ña̱yuu ni̱ xi̱ꞌo na noo̱í. Diꞌa kóni̱ na̱ ña̱ dánátaki yuꞌu̱ ña̱yuu yóꞌo tá ná kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌi. \v 40 Ta ña̱ kóni̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii kíán ña̱ ndi ndáa mií vá ña̱yuu ve̱i no̱ó de̱ꞌe na, ta kándéé iní ñaá ná, dá kía̱n niꞌi̱ ná ña̱ kataki chíchí ná. Ta no̱ón kúú na̱ dánátaki yuꞌu̱ tá ná kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌi ―kaá na̱. \p \v 41 Dá ni̱ ka̱sáꞌá na̱ Israel ñoó ndátóꞌón kayá ná káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Jesús, dá chi̱ ni̱ kaa Jesús ña̱ mií ná kúú pan ni̱ kii induú, \v 42 ta kaá na̱: \p ―¿Á o̱ du̱ú de̱ꞌe José va kúú Jesús káa, chi̱ náꞌá vá yó tatá ra̱ xíꞌín naná ra̱? Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ra̱ ña̱ ni̱ noo ra ni̱ kii ra induú? \p \v 43 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―O̱ sa̱ ndátóꞌón kayá ndo̱ sa̱ꞌí. \v 44 Ni ko̱ íin taꞌon kuu kii mií ndiko̱ na̱ yuꞌu̱ xía̱n nani ná o̱ dákaꞌa̱n tatá Ndios, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, nío̱ ná. Ta na̱ yóꞌo kúú na̱ dánátaki yuꞌu̱ tein kuu̱ noo̱ ndíꞌi. \v 45 Dá chi̱ diꞌa kuaꞌa̱n to̱ꞌon ni̱ taa profeta noo̱ tuti ii̱ Ndios: “Ta noo̱ ndidaá ña̱yuu dánaꞌa̱ Ndios”, kaáa̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií na̱ ni̱ seídóꞌo noo̱ káꞌa̱n tatá Ndios, ta ni̱ na̱tiin na to̱ꞌon na, no̱ón kúú na̱ kii noo̱ yúꞌu̱, ta ndiko̱ na̱ yuꞌu̱. \v 46 Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ ñáꞌa̱ koni xíꞌín noo̱ ná tatá Ndios, sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón na̱ ni̱ kii noo̱ mií tatá Ndios, no̱ón kúú na̱ náꞌá ndi káa na. \v 47 Sa̱ꞌá ño̱ó miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa miíó na̱ kandeé iní yuꞌu̱, no̱ón kúú na̱ ni̱ꞌí ña̱ kataki chíchí ná. \v 48 Yuꞌu̱ kúú pan xíꞌo ña̱ kataki chíchí ña̱yuu. \v 49 Miía̱n ndaa̱ ni̱ seí na̱ sáꞌano veꞌe ndó maná no̱ó ni̱ sa̱ xi̱onoo na yukú i̱chí ñoó, tído ndidaá vá ná ni̱ xiꞌi̱. \v 50 Tído pan, ña̱ káꞌi̱n saꞌa̱ yóꞌo, kía̱n ni̱ noo ni̱ kii induú. Ta ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná keí ñá, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱. \v 51 Ta yuꞌu̱ kúú pan ni̱ noo ni̱ kii induú, ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí ña̱yuu. Ta ndi ndáa mií ña̱yuu ná keí pan yóꞌo, koni na̱ kataki chíchí ná. Ta pan, ña̱ ki̱ꞌo yuꞌu̱, kúú ko̱ñoi̱. Ta koꞌi̱n doko̱í ña̱ sa̱ꞌá na̱ ndéi ñayuú yóꞌo, dá koni na̱ kataki chíchí ná ―kaá Jesús. \p \v 52 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá na̱ Israel ñoó ndátóꞌón kuáchi̱ na̱ tein mií ná ñoó, ta kaá na̱: \p ―¿Ndi kee ta̱a káa ki̱ꞌo ra ko̱ño ra̱ keí yó? \p \v 53 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná o̱ ke̱í ndo̱ ko̱ño na̱ ni̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo, ta ná o̱ kóꞌo ndó nii̱ ná, dá kía̱n o̱ ko̱ní taꞌon ndó niꞌi̱ ndo̱ ña̱ kataki chíchí ndó. \v 54 Tído na̱ ni̱ ka̱ndía ni̱ seí ko̱ñoi̱, ta ni̱ xiꞌi na nii̱ yúꞌu̱, no̱ón kúú na̱ ni̱ꞌí ña̱ kataki chíchí ná. Ta no̱ón taꞌani kúú na̱ dánátaki yuꞌu̱ tá ná kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌi. \v 55 Dá chi̱ ko̱ño yuꞌu̱ kúú ko̱ño ndisa, ña̱ kía̱n kasáꞌan ña̱yuu, ta nii̱ yúꞌu̱ kúú ndúta̱ ndisa koꞌo na. \v 56 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa na̱ seí ko̱ño yuꞌu̱, ta xíꞌi na nii̱ yúꞌu̱, no̱ón kúú na̱ ió xíꞌín yuꞌu̱, ta iói̱ xíꞌín ná. \v 57 Tatá Ndios takí kúú na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, ta xíꞌo na ña̱ kataki yuꞌu̱. Ta ki̱ꞌo dión taꞌani, na̱ seí ko̱ñoi̱, no̱ón kúú na̱ kataki taꞌani na kee yuꞌu̱. \v 58 Ta yuꞌu̱ kúú pan ni̱ noo ni̱ kii induú. Ta ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúú maná ni̱ seí na̱ sáꞌano veꞌe ndó, chi̱ ni̱ xiꞌi̱ va na va̱ꞌará ni̱ seí na̱ ñá. Tído na̱ keí pan, ña̱ kúú ko̱ño yuꞌu̱, no̱ón kúú na̱ koni kataki chíchí ―kaá na̱. \p \v 59 Ta ña̱ yóꞌo ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel ñoo Capernaum. \s1 Nákoni Pedro ña̱ kómí Jesús to̱ꞌon, ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí yó \p \v 60 Tá ni̱ seídóꞌo ta̱a xíonoo xíꞌín ná to̱ꞌon yóꞌo, kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ra ni̱ kaa diꞌa: \p ―Kuáchi̱ nda̱ꞌo káꞌa̱n na̱. ¿Ndá yoo kandía natiin ña̱ káꞌa̱n na̱? \p \v 61 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ ndátóꞌón kuáchi̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná sa̱ꞌá to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n na̱, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Á ni̱ tarꞌuꞌu̱ ini ndo̱ ni̱ kee to̱ꞌon ni̱ kaꞌi̱n? \v 62 ¿Á dión i̱í nakani kuáchi̱ ini ndo̱ tá ná koni ndo̱ nandió ko̱o na̱ ni̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo nana na noꞌo̱ na̱ no̱ó ni̱ sa̱ io na̱ induú? \v 63 Espíritu ii̱ Ndios kúú na̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí ndó, ta yikí ko̱ño ndo̱ ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa chindeéán ndo̱, dá niꞌi̱ ndo̱ ña̱ kataki chíchí ndó. Chi̱ to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndó ni̱ kii ña̱xintóni̱ Espíritu ii̱ Ndios, ta xíꞌoan ña̱ kataki chíchí ndó. \v 64 Tído ió dao ndó ko̱ kándísa ñaá ―kaá na̱. \p Dá chi̱ ndá mií saꞌa̱ va náꞌá Jesús ndá yoo ko̱ kándísa ñaá, ta ndá yoo kakuu ta̱a naki̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá. \v 65 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Sa̱ ni̱ kaꞌa̱n vai xíꞌín ndó ña̱ ko̱ íin taꞌon kuu kii mií ndiko̱ na̱ yuꞌu̱ xía̱n nani ná o̱ dákaꞌa̱n tatá Ndios nío̱ ná kii na ―kaá na̱. \p \v 66 Ta ndá kuu̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱ sa̱ xi̱onoo xíꞌín ná ni̱ da̱nkoo ñaá, ta ko̱ ní sá xionoo ka̱ ra̱ xíꞌín ná. \v 67 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ndin uxi̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñoó: \p ―¿Ta ndoꞌó viti? ¿Á dánkoo taꞌani ndó yuꞌu̱, káꞌán ndó? \p \v 68 Dá ni̱ kaa Simón Pedro xíꞌín ná: \p ―Satoꞌo ndu̱, ¿ndá noo̱ ka̱ koꞌo̱n ndu̱? Chi̱ mií ní kómí to̱ꞌon xíꞌo ña̱ kataki chíchí ndú. \v 69 Ta kándísa ndu to̱ꞌon káꞌa̱n ní, ta kándaa̱ ini ndu̱ ña̱ mií ní kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, ta mií ní kúú de̱ꞌe na̱ kúú Ndios takí. \p \v 70 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Mií vá yuꞌu̱ ni̱ ka̱xi ndin uxi̱ uu̱ ndo̱ꞌó, tído iin ndoꞌó kúú kuendá ña̱ uꞌu̱. \p \v 71 Ta káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Judas Iscariote, de̱ꞌe iin ta̱a naní Simón, dá chi̱ mií ta̱a yóꞌo kúú ra̱ koꞌo̱n naki̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá, ta nákaa̱ ra̱ tein ndin uxi̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná. \c 7 \s1 Nákani kuáchi̱ ini ñani Jesús xiní ñaá rá \p \v 1 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ xi̱onoo Jesús chí kuendá Galilea diꞌa, chi̱ ko̱ kóni̱ taꞌon na kanoo na chí kuendá Judea, dá chi̱ ñoó ndúkú ñaá ta̱ Israel néꞌe choon kaꞌání ñaá rá. \v 2 Ta sa̱ ni̱ ku̱yati va kuu̱ kava̱ꞌa na̱ Israel ti̱yaꞌó noo̱ kandei na ona̱ kuu̱, ta ña̱ yóꞌo kúú iin víko̱ kékáꞌano na. \v 3 Dá ni̱ kaa ñani Jesús xíꞌín ná: \p ―Kuaꞌán yo̱ꞌó chí kuendá Judea diꞌa, dá ná koni ndidaá na̱ kúú kuendóo̱n ndidaá ña̱ꞌa náꞌano kéeón. \v 4 Dá chi̱ ni iin tóꞌón taꞌon na̱ kóni̱ ña̱ chindaya̱ꞌi ñaá ña̱yuu ko̱ kéde̱ꞌé ña̱ kée na. Tá ndaa̱ ndisa kéeón ña̱ náꞌano, naꞌa̱ miíón noo̱ ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. \p \v 5 Dión ni̱ kaa ra̱, chi̱ ni iin ñani mií ná ko̱ ní sá kándísa ñaá. \v 6 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon xi̱nko̱o kuu̱ naꞌi̱ ndá yoo kúúí no̱ó ña̱yuu, tído ndoꞌó, ndá hora kúú míí vá kuu koꞌo̱n ndo̱. \v 7 Chi̱ ko̱ xiní uꞌu̱ taꞌon ña̱yuu ndo̱ꞌó, yuꞌu̱ va kúú na̱ xiní uꞌu̱ na̱, dá chi̱ xíꞌo ndaa̱i̱ kuendá sa̱ꞌá ña̱ kini kée na. \v 8 Kuaꞌán kaa ní mií ndoꞌó noo̱ koo víko̱ ñoó, chi̱ yuꞌu̱, o̱ kóꞌo̱n yachi̱ taꞌan vei, chi̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kasandaá kuu̱ naꞌi̱ ndá yoo kúúí no̱ó ña̱yuu. \p \v 9 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ ka̱ndo̱o na ió na̱ kuendá Galilea ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ io Jesús víko̱ noo̱ ndéi na̱ Israel ini ti̱yaꞌó \p \v 10 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kee ñani na̱ ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱ víko̱, dá ni̱ kee taꞌani mií ná ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱. Tído ko̱ ní saa̱ túu taꞌon na, ni̱ saa̱ de̱ꞌé vá ná. \p \v 11 Ta xíonoo ta̱ Israel néꞌe choon tein noo̱ kúú víko̱ ñoó nándukú ñaá rá, ta kaá ra̱: \p ―¿Ndeí xíonoo ta̱a ñoó viti? ―kaá ra̱. \p \v 12 Ta nákaa̱ kuu̱ Jesús yúꞌu̱ iin rá iin ña̱yuu ñoó. Dá chi̱ dao na kaá ña̱ kúú ná iin na̱ va̱ꞌa, tído dao ka̱ na̱ kaá ña̱ ko̱ kúú ná na̱ va̱ꞌa, chi̱ xíonoo na dándaꞌí na̱ ña̱yuu, kaá na̱. \v 13 Ta ni iin tóꞌón taꞌon na ko̱ ní ndátóꞌón ni̱ꞌi saꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ yuꞌú na̱ kee ta̱ Israel néꞌe choon. \p \v 14 Tá ni̱ taꞌi̱ dáo víko̱ ñoó, dá ni̱ xi̱nko̱o Jesús noo̱ íin veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. Dá ni̱ ka̱sáꞌá ná dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu. \v 15 Ta naá vá iní na̱ Israel seídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ na̱, ta kaá na̱: \p ―¿Ndi ni̱ kee ta̱a káa ña̱ náꞌá téí ra̱, chi̱ ko̱ ní dákuáꞌa ra kakuu ra maestro? \p \v 16 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―O̱ du̱ú to̱ꞌon kána ña̱xintóni̱ miíí dánaꞌi̱ noo̱ ndo̱. Ña̱ yóꞌo kúú to̱ꞌon ni̱ ni̱ꞌí no̱ó na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 17 Ta na̱ kóni̱ kee ña̱ kóni̱ Ndios, no̱ón kúú na̱ kándaa̱ ini á to̱ꞌon ni̱ ni̱ꞌí noo̱ Ndios kíán o to̱ꞌon kána ña̱xintóni̱ miíí dánaꞌi̱. \v 18 Ta na̱ dánaꞌa̱ ña̱ kána ña̱xintóni̱ mií ná, no̱ón kúú na̱ ndúkú natiin ña̱ñóꞌó no̱ó ña̱yuu. Tído yuꞌu̱ kúú na̱ ndúkú natiin ña̱ñóꞌó na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. Ta na̱ kée dión, no̱ón kúú na̱ ndaa̱, ta ni̱ lúꞌu̱ ña̱ kini ko̱ nákaa̱ nío̱ ná. \p \v 19 ’¿Á o̱ du̱ú Moisés ni̱ xi̱ꞌo ley Ndios noo̱ ndo̱ꞌó? Tído ni iin tóꞌón ndó ko̱ kée choon saꞌándáa̱n. Ta, ¿ndiva̱ꞌa kátoó ndo̱ kaꞌání ndó yuꞌu̱? ―kaá na̱. \p \v 20 Dá ni̱ kaa ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó xíꞌín ná: \p ―Ña̱ uꞌu̱ vá nákaa̱ ini ní. ¿Ndá yoo káꞌa̱n kaꞌání ní, xiní ní? \p \v 21 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Ni̱ kee yuꞌu̱ iin ña̱ ndato, ta ni̱ naá iní ndo̱. \v 22 Ni̱ saꞌanda Moisés choon ña̱ taꞌa̱nda̱ ñíi̱ takuálí yíí ndo̱ꞌó, va̱ꞌará o̱ du̱ú choon ni̱ saꞌanda mií Moisés kíán, chi̱ na̱ ni̱ sa̱ kuu tatá sáꞌano ñoo yo̱ kúú na̱ ni̱ da̱kasáꞌá ña̱ yóꞌo. Ta saꞌándá ndo̱ ñíi̱ de̱ꞌe ndó va̱ꞌará kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱ kíán. \v 23 Ta saꞌándá ndo̱ ñíi̱ xí va̱ꞌará kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱ kíán, dá ná dáꞌa ni ya̱ꞌa ndó noo̱ choon ni̱ saꞌanda ley Moisés. Ta, ¿ndiva̱ꞌa káryíí ndó xíꞌín yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌi iin ta̱a tein kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱, tá dáá? \v 24 Ná dáꞌa ni keyíko̱ ndo̱ saꞌa̱ iin ña̱ꞌa tá ko̱ ñáꞌa̱ dákuáꞌa ndóa̱n. Diꞌa koo ini ndo̱ keyíko̱ ndaa̱ ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ña̱ꞌa ―kaá na̱. \s1 Ndátóꞌón ña̱yuu, ¿á Jesús kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá? \p \v 25 Dá ni̱ kaa dao ka̱ na̱ ñoo Jerusalén: \p ―¿Á o̱ du̱ú ta̱a káa kúú ra̱ nándukú ta̱ néꞌe choon kaꞌání rá? \v 26 Kande̱ꞌé ndó, chi̱ íin túu ra̱ káa dánaꞌa̱ ra̱ no̱ó ña̱yuu, ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ kée ta̱ néꞌe choon xíꞌín rá. ¿Á ni̱ na̱koni ñaá ta̱ néꞌe choon ña̱ kúú rá Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá? \v 27 Tído ta̱a káa, náꞌá yó ndeí ni̱ kii ra. Tído tá ná kii na̱ kúú Cristo, ko̱ íin taꞌon kanaꞌá ndeí chí kii na ―kaá ra̱. \p \v 28 Ta noo̱ nákaa̱ Jesús dánaꞌa̱ na̱ yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó, ni̱ꞌi cháá ka̱ ni̱ ka̱sáꞌá ná káꞌa̱n na̱, ta kaá na̱: \p ―Náꞌá ndó ndá yoo kúú yuꞌu̱, ta náꞌá taꞌani ndó ndá ñoo ni̱ kii yuꞌu̱. Tído ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ kuendá miíí, chi̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii kúú iin na̱ ndaa̱, tído ko̱ náꞌá taꞌon ndó na̱. \v 29 Tído yuꞌu̱ kúú na̱ náꞌá ñaá, dá chi̱ noo̱ mií ná ni̱ kixii, chi̱ mií ná ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ―kaá na̱. \p \v 30 Kúú ni̱ kaꞌán rá tiin ñaá rá, tído ni iin taꞌon ra ko̱ ní xi̱ꞌo ndeé iní tiin ñaá, chi̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kasandaá hora konó Ndios ña̱ tiin ñaá rá. \p \v 31 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó ni̱ ka̱ndísa ñaá, ta kaá na̱: \p ―Tá ná kasaa̱ na̱ kúú mií Cristo, ¿á ndato cháá ka̱ ví ña̱ꞌa kuu kee no̱ón o̱ du̱ú na̱ yóꞌo? \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ta̱ndaꞌá ta̱ fariseo dao ta̱a kuaꞌa̱n ra̱ tiin ra Jesús \p \v 32 Kúú ni̱ seídóꞌo ta̱ fariseo ndidaá ña̱ káꞌa̱n ña̱yuu ñoó saꞌa̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ saꞌanda ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ fariseo ñoó choon no̱ó ta̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ tiin ra Jesús. \v 33 Tá ni̱ saa̱ ra̱, dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Nda̱dá cháá vá tiempo koni ndo̱ yuꞌu̱, dá chi̱ noꞌo̱ vei noo̱ ió na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 34 Tá ni̱ ndiꞌi, dá nandukú ndó yuꞌu̱, tído o̱ nániꞌi̱ taꞌon ñaá ndó. Chi̱ noo̱ koo yuꞌu̱, o̱ kúu taꞌon saa̱ ndo̱ ―kaá na̱. \p \v 35 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan mií ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ñoó: \p ―¿Ndeí koꞌo̱n ta̱a káa, káꞌán rá, ña̱ o̱ kándeé yó naniꞌi̱ yo̱ rá? ¿Á koꞌo̱n ra̱ koo ra xíꞌín na̱ ñoo yo̱ ni̱ ka̱nkuei kuaꞌa̱n ndéi tein na̱ griego, ta dánaꞌa̱ taꞌani ra no̱ó na̱ griego ñoó? \v 36 ¿Ndi dándáki to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n ra̱ káa, chi̱ kaá ra̱: “Nandukú ndó yuꞌu̱, tído o̱ nániꞌi̱ taꞌon ñaá ndó; chi̱ noo̱ koo yuꞌu̱, o̱ kúu taꞌon saa̱ ndo̱”? \s1 Ndá nío̱ yo̱ kana ndita ta̱kui̱í xíꞌo ña̱ kataki yo̱ kee Jesús \p \v 37 Ta mií kuu̱ noo̱ ndíꞌi víko̱ ñoó kúú iin kuu̱ káꞌano cháá ka̱. Dá ni̱ na̱kuíi̱n ndichi Jesús, ta ni̱ꞌi ni̱ ka̱yuꞌú ná, ta kaá na̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p ―Ndi ndáa ndoꞌó íchi̱ ini, nakíi̱ ndo̱ ndiko̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá ki̱ꞌoi ña̱ koꞌo ndó. \v 38 Ta ndi ndáa na̱ kándéé ini ñaá, dá kía̱n ndoꞌo na táto̱ꞌon ki̱ꞌo káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios, dá chi̱ ini nío̱ ná kana ndita ta̱kui̱í xíꞌo ña̱ kataki na̱ ―kaá Jesús. \p \v 39 Dión kaá na̱ káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Espíritu ii̱ Ndios, na̱ natiin na̱ kándeé ini ñaá cháá ka̱ chí noo̱. Dá chi̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon tandaꞌá Ndios Espíritu ii̱ ná kasaa̱ na̱ koo na ini na̱ kándéé ini ñaá, dá chi̱ kámani̱ vá dáxi̱nko̱o Jesús choon ve̱i na, dá natiin na ña̱ñóꞌó chí induú. \s1 Ni̱ ka̱sáꞌá naá táꞌan ña̱yuu saꞌa̱ Jesús \p \v 40 Tá ni̱ seídóꞌo dao ña̱yuu ñóꞌo tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti ta̱a káa kúú mií profeta ni̱ kaa Ndios tandaꞌá ná kii noo̱ yo̱. \p \v 41 Ta dao ka̱ na̱ kaá: \p ―Ta̱a káa kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. \p Tído dao ka̱ na̱ kaá: \p ―¿Á kuendá Galilea kixi na̱ kakuu Cristo chi̱? \v 42 ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios ña̱ tein na̱ veꞌe David va kii na̱ kakuu Cristo, ta kaki na ñoo Belén no̱ó ni̱ sa̱ kuu ñoo David ñoó? ―kaá na̱. \p \v 43 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá táꞌa̱nda̱ táꞌan ña̱yuu ñoó saꞌa̱ Jesús. \v 44 Dá ni̱ kaꞌán dao na tiin na Jesús, tído ko̱ ní xi̱ꞌo ndeé taꞌon ini na̱ tiin ñaá ná. \s1 Ni kuu̱ ko̱ ní seídóꞌo ndu iin ta̱a dánaꞌa̱ táto̱ꞌon dánaꞌa̱ Jesús, kaá ña̱yuu ñoó \p \v 45 Dá ni̱ na̱ndió kuéi ta̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo ñoó ni̱ ndi̱sáa̱ ra̱ noo̱ ndéi ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ fariseo, dá ni̱ kaa ta̱ fariseo ñoó xíꞌín rá: \p ―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ ní sá neꞌe ndó ta̱a ñoó kii ndó? \p \v 46 Dá ni̱ kaa ta̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo ñoó xíꞌín rá: \p ―Ni iin kuu̱ ta̱ꞌón ko̱ ní seídóꞌo ndu iin ta̱a dánaꞌa̱ táto̱ꞌon ñóchí dánáꞌa̱ ta̱a ñoó. \p \v 47 Dá ni̱ kaa ta̱ fariseo ñoó xíꞌín rá: \p ―¿Á ni̱ ka̱ndeé taꞌani ta̱a ñoó ni̱ da̱nda̱ꞌí ra̱ ndo̱ꞌó? \v 48 ¿Á ió iin káa ta̱ néꞌe choon ñoo yo̱ o iin káa ta̱ fariseo ni̱ ka̱ndísa ña̱ dánaꞌa̱ ta̱a ñoó, káꞌán ndó? \v 49 Tído ña̱yuu káa ni̱ ka̱ndísa ñaá chi̱ ko̱ náꞌá taꞌon na ley Moisés, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ tai̱ chiꞌan na noo̱ Ndios ―kaá ra̱. \p \v 50 Dá ni̱ kaa iin ta̱ fariseo naní Nicodemo, táꞌa̱n ra̱ ni̱ saꞌa̱n ni̱ nda̱tóꞌón xíꞌín Jesús iin sa̱kuaá: \p \v 51 ―¿Á dátai̱ kua̱chi ley yo̱ iin ta̱a xía̱n nani ko̱ ñáꞌa̱ kueídóꞌo yó ra̱, dá kanaꞌá yó ndí ki̱án kúú kua̱chi ra, káꞌán ndoꞌó? \p \v 52 Dá ni̱ kaa dao ka̱ ta̱ fariseo ñoó xíꞌín rá: \p ―¿Á iin ta̱ kuendá Galilea taꞌani kúú yoꞌó, nda̱ni? Kuaꞌán dákuáꞌa va̱ꞌón tuti ii̱ Ndios, dá kono̱n ña̱ ni iin tóꞌón taꞌon profeta ko̱ ní kíi chí kuendá Galilea. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ndáka dao ta̱a iin ñáꞌa̱ ni̱ na̱tu̱u xíꞌín iin ta̱a ni̱ ka̱sáa̱ ra̱ noo̱ Jesús \p \v 53 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ na̱kiꞌin iin rá iin ta̱a ñoó kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá. \c 8 \p \v 1 Dá ni̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ dini̱ yúku̱ Olivos. \v 2 Ta naꞌa va̱ꞌa iin ka̱ kuu̱ ñoó, dá ni̱ na̱ndió ko̱o na noo̱ íin veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. Dá ni̱ na̱taka ndidaá na̱ ñoo noo̱ Jesús. Dá ni̱ sa̱ ko̱o na ió na̱ dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu ñoó. \v 3 Ta ñoó ndáka ta̱ dánaꞌa̱ ley Moisés xíꞌín ta̱ fariseo iin ñáꞌa̱ ni̱ na̱tu̱u xíꞌín iin ta̱a ni̱ ka̱sáa̱ ra̱ noo̱ ná. Dá ni̱ chi̱kani ñaá rá no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ndéi ñoó. \v 4 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Maestro, ñáꞌa̱ yóꞌo ni̱ na̱tu̱u xíꞌín iin ka̱ ta̱a. \v 5 Ta ley Moisés kía̱n saꞌándá choon ña̱ chíyúú yó na̱ ñáꞌa̱ kée dión. Tído, ¿ndi kaá mií ní? \p \v 6 Dión kaá ra̱ chi̱ kóni̱ ra̱ dátu̱ú rá Jesús, dá ya̱ꞌa na kaꞌa̱n na̱, dá kuu kaꞌa̱n kua̱chi ra saꞌa̱ ná. Tído ni̱ sa̱ ko̱o ndei Jesús, dá ni̱ ka̱sáꞌá ná táa na no̱ñóꞌo̱ xíꞌín dini̱ ndáꞌa̱ ná. \v 7 Tído sa̱ꞌá ña̱ ndúndéé rá ndáto̱ꞌón ñaá rá, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ na̱kuíi̱n ndichi na̱, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ndi káa iin káa ndoꞌó ko̱ kómí kua̱chi, dá kía̱n kuaꞌán ya̱ꞌa dinñóꞌó ndó koon ndó yuu̱ sata̱ ñáꞌa̱ yóꞌo ―kaá na̱. \p \v 8 Dá ni̱ na̱ko̱o ndei tuku na, dá ni̱ ka̱sáꞌá ná táa tuku na no̱ñóꞌo̱ ñoó. \v 9 Tá ni̱ seídóꞌo ta̱a ñoó ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión, dá ni̱ xi̱kaꞌan noo̱ mií rá, ta iin rá iin ra ni̱ na̱kiꞌin íchi̱ ni̱ na̱ndió kuéi ra kuaꞌa̱n ra̱. Dinñóꞌó ta̱ sáꞌano ni̱ kee kuaꞌa̱n, dá ni̱ sa̱rkuei ta̱ kuálí cháá ka̱ kuaꞌa̱n ra̱. Ta nda̱dá iin tóꞌón Jesús xíꞌín ta̱ꞌáná ñáꞌa̱ ñoó ni̱ ka̱ndo̱o noo̱ ndéi ndidaá ña̱yuu ni̱ ndi̱tútí ñoó. \v 10 Dá ni̱ na̱kuíi̱n ndichi Jesús. Dá ni̱ sa̱ nde̱ꞌé ná ña̱ ni iin tóꞌón ka̱ ta̱a ñoó ko̱ó. Nda̱dá iin tóꞌón ta̱ꞌáná ñáꞌa̱ ñoó ni̱ ka̱ndo̱o íin. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Yoꞌó, ñáꞌa̱, ¿ndeí kuaꞌa̱n ta̱a káꞌa̱n kua̱chi sa̱ꞌo̱n? ¿Á ni iin tóꞌón ka̱ ra̱ ko̱ ní káꞌa̱n ña̱ kánian kuuo̱n sa̱ꞌá kua̱chi ni̱ keeón? \p \v 11 Dá ni̱ kaa ñáꞌa̱ ñoó xíꞌín ná: \p ―Ni iin taꞌon ra, tatá. \p Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Tá dáá, ni yuꞌu̱ o̱ káꞌa̱n ña̱ kánian kuuo̱n sa̱ꞌá kua̱chi ni̱ keeón. Kuaꞌán viti, tído o̱ sá nándió ko̱o ka̱o̱n keeón kua̱chi ―kaá na̱. \s1 Jesús kúú na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo \p \v 12 Dá ni̱ kaa tuku Jesús xíꞌín ña̱yuu ñoó: \p ―Yuꞌu̱ kúú na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo. Ta ndidaá na̱ ve̱i ndíko̱ yuꞌu̱, o̱ kánoo naá taꞌon na. Diꞌa koni na̱ ndato katoo̱n noo̱ kanoo na, ta koni na̱ kataki na̱ kee yuꞌu̱. \p \v 13 Dá ni̱ kaa ta̱ fariseo xíꞌín Jesús: \p ―Saꞌa̱ mií vá ní xíꞌo ní kuendá, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ndáya̱ꞌi taꞌon to̱ꞌon káꞌa̱n ní. \p \v 14 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Va̱ꞌará mií yuꞌu̱ xíꞌo kuendá sa̱ꞌí, tído ndáya̱ꞌi va to̱ꞌon káꞌi̱n, dá chi̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndeí ni̱ kixii, ta náꞌá vá yuꞌu̱ ndeí koꞌi̱n. Tído ndoꞌó, ni kuendá ko̱ xíꞌo ndó ndeí ni̱ kii yuꞌu̱, ta ni kuendá ko̱ xíꞌo ndó ndeí koꞌi̱n. \v 15 Ndoꞌó kúú ra̱ kéyíko̱ saꞌa̱ ña̱yuu táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo. Tído yuꞌu̱, ko̱ véi taꞌoin keyíko̱i̱ saꞌa̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu. \v 16 Tído tá ni̱ kanian keyíko̱ yuꞌu̱ saꞌa̱ ná, dá kía̱n keyíko̱ ndaa̱i̱ saꞌa̱ ná, dá chi̱ o̱ du̱ú iin tóꞌón yuꞌu̱ kee dión. Mií yuꞌu̱ xíꞌín tatái̱, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, keyíko̱ saꞌa̱ ná. \v 17 Chi̱ ley ió noo̱ ndo̱ káꞌa̱n ña̱ tá ió uu̱ ta̱a xíꞌo kuendá saꞌa̱ iin ña̱ꞌa, dá kía̱n kíán ña̱ ndaa̱. \v 18 Yuꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo kuendá saꞌa̱ miíí, ta xíꞌo taꞌani tatái̱, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, kuendá sa̱ꞌí ―kaá na̱. \p \v 19 Dá ni̱ kaa ta̱ fariseo ñoó xíꞌín ná: \p ―¿Ndeí ió tatá ní, tá dáá? \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndá yoo kúú yuꞌu̱, ta ni tatá yuꞌu̱ ko̱ náꞌá ndó. Tá ná kanaꞌá ndó yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ tatái̱ kanaꞌá ndó ―kaá na̱. \p \v 20 Ta ndidaá to̱ꞌon yóꞌo ni̱ kaꞌa̱n Jesús yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano noo̱ kúú noo̱ taán ña̱yuu di̱ꞌón dóko̱ ná noo̱ Ndios. Ta ko̱ íin taꞌon ni̱ xi̱ꞌo ndeé iní tiin ñaá, chi̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kasandaá hora konó Ndios tiin ñaá rá. \s1 Kaá Jesús ña̱ o̱ kúu taꞌon saa̱ ta̱a ñoó no̱ó koꞌo̱n na̱ \p \v 21 Dá ni̱ kaa tuku Jesús xíꞌín rá: \p ―Koꞌo̱n va yuꞌu̱, ndiꞌi, dá nandukú ndó yuꞌu̱, tído tá ni̱ xiꞌi̱ ndo̱, kakomí ii̱ va ndó kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon saa̱ ndo̱ noo̱ koꞌi̱n. \p \v 22 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ñoó: \p ―¿Á kaꞌání vá ra̱ káa mií rá, káꞌán rá, nda̱ni káꞌa̱n ra̱ ña̱ o̱ kúu taꞌon saa̱ yo̱ no̱ó koꞌo̱n ra̱? \p \v 23 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ña̱yuu ndéi nino̱ va kúú ndoꞌó, tído yuꞌu̱, na̱ ni̱ kii nda̱ noo̱ dikó vá kúú yuꞌu̱. Dá chi̱ ta̱a kuendá ñayuú yóꞌo va kúú ndoꞌó, tído o̱ du̱ú taꞌon ñaá kúú yuꞌu̱. \v 24 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaai̱ xíꞌín ndó ña̱ tá ni̱ xiꞌi̱ ndo̱, dá kakomí ii̱ va ndó kua̱chi, chi̱ tá ná o̱ kándísa ndó ña̱ yuꞌu̱ kúú na̱ káꞌa̱n ndá yoo kúúí, dá kía̱n tá ni̱ xiꞌi̱ ndo̱, dá kakomí ii̱ va ndó kua̱chi. \p \v 25 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndá yoo kúú ní, tá dáá? \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Nda̱ mií saꞌa̱ ni̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín ndó ndá yoo kúúí. \v 26 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa ió kaꞌi̱n xíꞌín ndó, ta ió nda̱ꞌo kua̱chi kuu keyíko̱i̱ saꞌa̱ ndo̱. Tído iin na̱ ndaa̱ kúú na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. Ta sa̱va̱ꞌa ña̱ kúú to̱ꞌon ni̱ xi̱ꞌo na noo̱í, ñoó vá kía̱n káꞌi̱n xíꞌín ndidaá ña̱yuu ―kaá na̱. \p \v 27 Tído ko̱ ní kándaa̱ ini ra̱ ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ tatá Ndios. \v 28 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá ná ndiꞌi ndaneꞌe dikó ndo̱ na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, nda̱ daá kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ yuꞌu̱ ndisa kúú na̱ daá kúúí. Ta kandaa̱ taꞌani ini ndo̱ ña̱ ko̱ ní kée mií taꞌon yuꞌu̱ ni iin ña̱ꞌa, sa̱va̱ꞌa ña̱ ni̱ ka̱sto̱ꞌon tatái̱ xíꞌíín, ñoó vá kía̱n ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó. \v 29 Dá chi̱ tatái̱, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, daá ió va na xíꞌíín, ko̱ dánkoo mií taꞌon ñaá ná, dá chi̱ daá kuití vá kée yuꞌu̱ ña̱ nátaꞌan ini na̱ ―kaá Jesús. \p \v 30 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ ndidaá to̱ꞌon yóꞌo, kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ ka̱ndísa ñaá. \s1 Ña̱ ndaa̱ dánaꞌa̱ Jesús taó xóoan yó ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñaá \p \v 31 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín na̱ Israel, na̱ kándísa ñaá ñoó: \p ―Tá ná kandita toon ndó xíꞌín to̱ꞌon ni̱ da̱náꞌi̱ noo̱ ndo̱, dá kía̱n koni ndo̱ kakuu ndisa ndó kuendá yuꞌu̱, \v 32 ta kasandaá ndo̱ kanaꞌá ndó ña̱ ndaa̱. Ta ña̱ ndaa̱ yóꞌo taó xóo ndoꞌó ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñaá. \p \v 33 Dá ni̱ kaa ña̱yuu ñoó xíꞌín ná: \p ―Na̱ veꞌe Abraham kúú nduꞌu̱, ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón ko̱ ní sá ñoꞌo ndu ti̱xi ndáꞌa̱ ni iin ta̱a. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ní ña̱ kankuei ndu ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñaá? \p \v 34 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ná: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa mií ña̱yuu kée kua̱chi, no̱ón kúú na̱ ñóꞌo ti̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi, ta dándáki ñaá. \v 35 Ta ndidaá na̱ ñóꞌo ti̱xi ndáꞌa̱ iin satoꞌo, o̱ kándei kuií taꞌon na xíꞌín na̱ veꞌe satoꞌo na̱. Sa̱va̱ꞌa na̱ kúú de̱ꞌe mií satoꞌo ñoó, no̱ón kúú na̱ kandei kuií xíꞌín na̱ veꞌe tatá na̱. \v 36 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ná taó xóo na̱ kúú de̱ꞌe Ndios ndoꞌó ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñaá, dá kía̱n koni ndisa ndó kankuei ndó ti̱xi ndáꞌán. \v 37 Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ na̱ veꞌe Abraham kúú ndoꞌó. Tído ndúkú ndó kaꞌání ndó yuꞌu̱, dá chi̱ ko̱ nátiin va̱ꞌa ndó to̱ꞌon káꞌi̱n xíꞌín ndó. \v 38 Káꞌi̱n xíꞌín ndó saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ xini yuꞌu̱ díi̱n tatái̱. Tído ndoꞌó kúú na̱ kée ña̱ ni̱ seídóꞌo ndó ni̱ kaꞌa̱n tatá ndo̱ xíꞌín ndó. \s1 Kaá Jesús ña̱ tatá ta̱a ñoó kúú ña̱ uꞌu̱ \p \v 39 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Abraham va kúú tatá ndu̱. \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá miía̱n ndaa̱ de̱ꞌe Abraham kúú ndoꞌó, dá kía̱n kee ndó táto̱ꞌon ni̱ sa̱ kee Abraham. \v 40 Tído viti ndúkú ndó kaꞌání ndó yuꞌu̱, dá chi̱ káꞌi̱n ña̱ ndaa̱ xíꞌín ndó, ta ña̱ ndaa̱ yóꞌo kía̱n ni̱ ka̱sto̱ꞌon mií Ndios xíꞌíi̱n. Ta ko̱ ní kée Abraham táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée mií ndó. \v 41 Tído ndoꞌó kúú ra̱ kée ndidaá ña̱ kée tatá ndo̱ ―kaá na̱. \p Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Ko̱ kúú taꞌon ndu de̱ꞌe ndaꞌí. Iin tóꞌón vá kúú tatá ndu̱, ta no̱ón kúú Ndios. \p \v 42 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá miía̱n ndaa̱ ndisa Ndios kúú tatá ndo̱, dá kía̱n koni̱ ndo̱ yuꞌu̱, ní kúu. Dá chi̱ noo̱ Ndios ni̱ kii yuꞌu̱. Ta ko̱ véi yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ kóni̱ miíí, Ndios vá ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 43 Ta, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ kándaa̱ ini ndo̱ to̱ꞌon káꞌi̱n xíꞌín ndó? Ko̱ kándaa̱ ini ndo̱, dá chi̱ ko̱ xíꞌo taꞌon ndó mií ndó kueídóꞌo ndó to̱ꞌon káꞌi̱n xíꞌín ndó. \v 44 Chi̱ kúú ndó kuendá ña̱ uꞌu̱, ta ño̱ó kúú tatá ndo̱, chi̱ ña̱ kóni̱ tatá ndo̱, ño̱ó taꞌani kóni̱ mií ndó. Dá chi̱ nda̱ mií saꞌa̱ kúúán ña̱ saꞌání ndi̱i. Ta ko̱ ndíko̱a̱n ña̱ ndaa̱, dá chi̱ ko̱ó ña̱ ndaa̱ noo̱án. Sa̱ꞌá ño̱ó tá kaꞌa̱n to̱ꞌán, náꞌa̱ miíán ña̱ ki̱ꞌo dión kíán. Ta ndinoꞌo ña̱ to̱ꞌón káꞌa̱n, chi̱ miíán kúú ña̱ táꞌí ndidaá ña̱ to̱ꞌón. \v 45 Tído yuꞌu̱, ndinoꞌo ña̱ ndaa̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kándísa ndó ña̱ káꞌi̱n. \v 46 Ta, ¿ndi ndáa ndoꞌó naniꞌi̱ iin kua̱chi sata̱ yúꞌu̱? Tá ndinoꞌo ña̱ ndaa̱ káꞌi̱n, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ kándísa ndó ña̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó, tá dáá? \v 47 Chi̱ na̱ kúú kuendá Ndios, no̱ón kúú na̱ natiin va̱ꞌa to̱ꞌon ve̱i noo̱ Ndios. Ta ndoꞌó, ko̱ nátiin va̱ꞌa taꞌon ndó to̱ꞌon káꞌi̱n, dá chi̱ ko̱ kúú taꞌon ndó kuendá Ndios ―kaá na̱. \s1 Sá ió va Jesús tá o̱ ñáꞌa̱ kaki na ñayuú yóꞌo \p \v 48 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kaa ta̱ Israel ñoó xíꞌín ná: \p ―Ndaa̱ va káꞌa̱n ndu̱ tá chínaní ndú mií ní kúú ní iin ta̱ ñoo Samaria, ta nákaa̱ ña̱ uꞌu̱ ini ní. \p \v 49 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ko̱ ta̱ꞌón ña̱ uꞌu̱ nákaa̱ ini yuꞌu̱. Diꞌa xíꞌoi ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ kúú tatái̱ Ndios. Tído ndoꞌó, diꞌa kénóo ndó yuꞌu̱. \v 50 Ko̱ ndúkú taꞌon yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó miíí. Tído ió iin na̱ kóni̱ ña̱ natiin yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó, ta no̱ón kúú na̱ kéyíko̱ ndaa̱. \v 51 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa mií na̱ ná kandita toon xíꞌín to̱ꞌon káꞌi̱n, no̱ón kúú na̱ ni kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱ ―kaá na̱. \p \v 52 Dá ni̱ kaa ta̱ Israel ñoó xíꞌín ná: \p ―Viti kía̱n kátóni̱ ndaa̱ ini ndu̱ ña̱ nákaa̱ ña̱ uꞌu̱ ini ní, dá chi̱ ni̱ xiꞌi̱ va Abraham, ta ni̱ xiꞌi̱ taꞌani dao ka̱ profeta. Tído mií ní kaá ña̱ na̱ ná kandita toon xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n ní, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱. \v 53 ¿Á ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ní o̱ du̱ú tatá sáꞌano yo̱ Abraham, xiní ní? Chi̱ ni̱ xiꞌi̱ na̱, ta ni̱ xiꞌi̱ taꞌani dao ka̱ profeta ñoó. ¿Ndá yoo kúú ní, xiní ní? \p \v 54 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá ná ndukú yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó miíí, dá kía̱n ko̱ ndáya̱ꞌi taꞌan vaan. Mií vá tatá yuꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo ña̱ñóꞌó noo̱í, táꞌa̱n na̱ kaá ndo̱ kúú Ndios noo̱ ndo̱. \v 55 Tído ndoꞌó kúú na̱ ko̱ náꞌá taꞌon ñaá. Yuꞌu̱ kúú na̱ náꞌá ñaá. Chi̱ tá ná kaai̱ ña̱ ko̱ náꞌí na̱, dá kía̱n kúúí iin ta̱ to̱ꞌón táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúú ndoꞌó. Tído yuꞌu̱ náꞌí na̱, ta seídóꞌi to̱ꞌon káꞌa̱n na̱. \v 56 Ta ni̱ kadii̱ nda̱ꞌo ini Abraham, tatá sáꞌano ndó, tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ koni na̱ kasaa̱ yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo. Ta miía̱n ndaa̱ kuiti ni̱ xini na̱án, ta kúú ni̱ kadii̱ nda̱ꞌo ini na̱ ―kaá na̱. \p \v 57 Dá ni̱ kaa ta̱ Israel ñoó xíꞌín ná: \p ―Ni uu̱ diko uxi̱ kuia̱ ko̱ ñáꞌa̱ koo ní, ta, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ní ña̱ sa̱ ni̱ xini ní Abraham? \p \v 58 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ sa̱ daá ió va yuꞌu̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ kaki Abraham, chi̱ yuꞌu̱ kúú na̱ daá kúúí. \p \v 59 Dá ni̱ tiin ra yuu̱ kuaꞌa̱n ra̱ chiyúú rá Jesús. Tído ni̱ chi̱de̱ꞌé na̱, dá ni̱ keta na yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Dá ni̱ chi̱kaꞌanda na̱ tein ña̱yuu ñoó, dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱. \c 9 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱a ko̱ túu noo̱, chi̱ nda̱ no̱ó ni̱ kaki va ra káa ra dión \p \v 1 Noo̱ xíka Jesús kuaꞌa̱n na̱ ñoó ni̱ xini na̱ ió iin ta̱a ko̱ túu noo̱, ta nda̱ ni̱ kaki va ra káa ra dión. \v 2 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñoó, ta kaá ra̱: \p ―Maestro, ¿ndá yoo ni̱ ya̱ꞌa ni̱ kee kua̱chi, á mií rá o na̱ veꞌe ra, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ túu noo̱ rá ni̱ kaki ra? \p \v 3 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―O̱ du̱ú sa̱ꞌá kua̱chi mií rá, ta o̱ du̱ú sa̱ꞌá kua̱chi ni̱ kee na̱ veꞌe ra káa ra dión. Dión káa ra, dá kía̱n naꞌa̱ yuꞌu̱ ña̱ ndato nda̱ꞌo kuu kee Ndios xíꞌín rá. \v 4 Ta miía̱n kánian kee yuꞌu̱ choon, ña̱ ni̱ saꞌanda na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii viti túu ii̱, dá chi̱ sa̱ ve̱i kuaa vá. Chi̱ tá ná kuaa, ko̱ íin ka̱ kuu kechóon. \v 5 Dá chi̱ xía̱n nani iói̱ ñayuú yóꞌo, kúúí na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu ―kaá na̱. \p \v 6 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ daká Jesús lúꞌu̱ ñóꞌo̱ xíꞌín ta̱di̱í na̱. Dá ni̱ nduuan ndeiꞌi̱. Dá ni̱ chi̱ndaá na̱án sata̱ nduchí nóó ta̱a ko̱ túu noo̱ ñoó. \v 7 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kuaꞌán nakatón noo̱o̱n ta̱kui̱í ñóꞌo nda̱ yuꞌú pila, ña̱ naní Siloé ñoó ―kaá na̱. (To̱ꞌon yóꞌo kóni̱ kaa ta̱kui̱í ve̱i iin ka̱ xíán.) \p Tá ni̱ saa̱ ra̱ ñoó, ta ni̱ na̱kata ra noo̱ rá, ta kúú sa̱ nde̱ꞌé vá rá ni̱ na̱ndió ko̱o ra kuaꞌa̱n ra̱. \p \v 8 Dá ni̱ kaa na̱ ndéi yati xíꞌín rá xíꞌín dao ka̱ na̱ náꞌá ña̱ kúú rá ta̱a ko̱ túu noo̱: \p ―¿Á du̱ú ta̱a ió sáti ñoó kúú ra̱ káa? ―kaá na̱. \p \v 9 ―Jaa̱n, ñaá kúú rá ―kaá dao na. \p Ta dao ka̱ na̱ kaá: \p ―Ko̱ó, dión káa oon va ra. \p Ta mií rá kaá: \p ―Ñaá vá kúú yuꞌu̱. \p \v 10 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: \p ―¿Ndi ni̱ kuu ni̱ na̱tu̱u noo̱o̱n? \p \v 11 Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Ta̱a naní Jesús ñoó ni̱ ka̱va̱ꞌa lúꞌu̱ ndeiꞌi̱ xíꞌín ta̱di̱í ra̱, dá ni̱ chi̱ndaá ra̱án sata̱ nduchí nóói̱. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌíín: “Kuaꞌán noo̱ nákaa̱ pila Siloé, ta ñoó nakatón noo̱o̱n”, kaá ra̱ xíꞌíi̱n. Dá ni̱ saꞌi̱n, dá tá ni̱ na̱katai noo̱í, ta kúú ni̱ na̱tu̱u vaan. \p \v 12 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: \p ―¿Ndeí nákaa̱ ta̱a ñoó? \p Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Ko̱ náꞌá taꞌon vei. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ fariseo ta̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñoó ndi ni̱ kuu, dá ni̱ ndu̱va̱ꞌa ra \p \v 13 Dá ni̱ kee na ndáka na ta̱a ni̱ na̱tu̱u noo̱ ñoó kuaꞌa̱n na̱ no̱ó ta̱ fariseo. \v 14 Ta kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ na̱ Israel ni̱ ka̱va̱ꞌa Jesús ndeiꞌi̱ ni̱ chi̱ndaá na̱án noo̱ ta̱a ñoó, dá ni̱ na̱tu̱uan. \v 15 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón taꞌani ñaá ta̱ fariseo ñoó ndi ni̱ kuu, dá ni̱ na̱tu̱u noo̱ rá. Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá: \p ―Iin ta̱a ni̱ chi̱ndaá ndeiꞌi̱ sata̱ nduchí nóói̱, dá ni̱ saꞌi̱n ni̱ na̱katai ña̱, ta túu vaan viti. \p \v 16 Dá ni̱ kaa dao ta̱ fariseo ñoó: \p ―O̱ du̱ú taꞌon ta̱a ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios kasaa̱ kúú ta̱a ñoó, dá chi̱ ni̱ ya̱ꞌa ra kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ yo̱. \p Ta dao ka̱ ra̱ kaá: \p ―¿Ndi kee ví iin ta̱a kómí kua̱chi kee ra ña̱ náꞌano yóꞌo? \p Ta kúú ni̱ ka̱sáꞌá naá táꞌan mií rá ndéi ra. \v 17 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón tuku ra ta̱a ni̱ na̱tu̱u noo̱ ñoó: \p ―¿Ndá yoo kúú ta̱a ni̱ ndu̱va̱ꞌa noo̱o̱n, káꞌón? \p Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó: \p ―Iin profeta va kúú rá. \p \v 18 Tído ko̱ ní kándísa taꞌon ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ña̱ ni̱ sa̱ kuu ra iin ta̱a ko̱ túu noo̱, ta ko̱ kándísa ra ña̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ra. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kana ra tatá ta̱a ni̱ na̱tu̱u noo̱ ñoó xíꞌín naná ra̱, \v 19 dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: \p ―¿Á de̱ꞌe ní kúú ta̱a yóꞌo? Ta káꞌa̱n ní ña̱ nda̱ ni̱ kaki ra ko̱ túu noo̱ rá. Ta, ¿ndi ni̱ kuu ña̱ ndéꞌé rá viti? \p \v 20 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Náꞌá nduꞌu̱ ña̱ kúú xí de̱ꞌe ndu, ta miía̱n ndaa̱ kuiti ko̱ túu noo̱ xí nda̱ ni̱ kaki xi. \v 21 Tído ko̱ náꞌá taꞌon nduꞌu̱ ndi ni̱ kuu ni̱ na̱tu̱u noo̱ xí. Ta ko̱ náꞌá taꞌon ndu ndá yoo ni̱ kedaá xíꞌín xí, dá ni̱ na̱tu̱u noo̱ xí. Ndato̱ꞌón ní mií xí, chi̱ ta̱a sa̱va̱ꞌa vá kúú xí. Sa̱ kánian ki̱ꞌo mií xí kuendá sa̱ꞌá ña̱ ni̱ ndoꞌo xi ―kaá na̱. \p \v 22 Dión ni̱ kaa na̱ veꞌe ra, dá chi̱ yuꞌú na̱ kée ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel. Dá chi̱ sa̱ ni̱ ka̱ndo̱o ra ña̱ ndidaá ña̱yuu nakoni ña̱ Jesús kúú na̱ dáka̱ki ñaá, no̱ón kúú na̱ taxí rá veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó. \v 23 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaꞌa̱n na̱ veꞌe ra: “Ndato̱ꞌón ní mií xí, dá chi̱ ta̱a sa̱va̱ꞌa vá kúú xí.” \p \v 24 Dá ni̱ na̱ndió kuéi tuku ra ni̱ kana ra ta̱a ni̱ na̱tu̱u noo̱ ñoó. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Kánian naki̱ꞌo yoꞌó ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios va, dá chi̱ náꞌá vá nduꞌu̱ ña̱ iin ta̱a kómí kua̱chi va kúú ta̱a ñoó. \p \v 25 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá: \p ―Ko̱ náꞌá taꞌon yuꞌu̱ á ta̱a kómí kua̱chi kúú rá o ko̱ó. Sa̱va̱ꞌa ña̱ náꞌá yuꞌu̱ kíán ña̱ ni̱ sa̱ kuui iin ta̱a ko̱ túu noo̱, tído viti ni̱ na̱tu̱u noo̱í ni̱ kee ra. \p \v 26 Dá ni̱ na̱ndió kuéi tuku ra ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: \p ―¿Ndi ni̱ kee ta̱a ñoó xíꞌón? ¿Ndi ni̱ kuu, dá ni̱ na̱tu̱u noo̱o̱n? \p \v 27 Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Sa̱ ni̱ na̱kani vai xíꞌín ndó, tído ko̱ kékuendá taꞌon ndó ña̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó. ¿Ndiva̱ꞌa kóni̱ tuku ndó nakanii xíꞌín ndó? ¿Á kóni̱ taꞌani ndoꞌó ndiko̱ ndo̱ ta̱a ñoó, nda̱ni? \p \v 28 Ta kúú ni̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa ta̱ fariseo ñoó xíꞌín ta̱a ni̱ ndu̱va̱ꞌa ñoó, ta kaá ra̱: \p ―Mií vá yoꞌó kúú ra̱ ndíko̱ ta̱a ñoó. Tído nduꞌu̱, Moisés va kúú na̱ ndíko̱ nduꞌu̱. \v 29 Dá chi̱ náꞌá ndú ña̱ ni̱ kaꞌa̱n túu Ndios xíꞌín Moisés. Tído ta̱a ñoó, ko̱ náꞌá taꞌon ndu ndeí ni̱ kii ra. \p \v 30 Dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá: \p ―Naá vá inii̱ xiníi̱ ndoꞌó, chi̱ ni̱ ndu̱va̱ꞌa ndisa ta̱a ñoó noo̱í, tído ko̱ kándaa̱ ii̱ vá ini ndo̱ ndeí ni̱ kii ra. \v 31 Chi̱ náꞌá vá yó ña̱ ko̱ seídóꞌo taꞌon Ndios na̱ kómí kua̱chi tá xíka̱ na̱ ña̱ mani̱ noo̱ ná. Tído tá yuꞌú niꞌini yó Ndios, ta kée yó ña̱ kóni̱ na̱, dá kía̱n seídóꞌo na ña̱ xíka̱ yo̱ noo̱ ná. \v 32 Ta nda̱ mií saꞌa̱ ñayuú, ta nda̱ viti ko̱ níꞌi̱ to̱ꞌon taꞌon yó ña̱ kandeé iin ña̱yuu nduva̱ꞌa na iin na̱ ni̱ kaki ko̱ túu noo̱. \v 33 Tá ko̱ ní kíi ta̱a ñoó noo̱ Ndios, dá kía̱n o̱ kándeé taꞌon ra nduva̱ꞌa ra iin na̱ ko̱ túu noo̱. \p \v 34 Dá ni̱ kaa ta̱ fariseo ñoó xíꞌín rá: \p ―Ti̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi va ni̱ kaki yoꞌó. ¿Ndá yoo kúú yoꞌó, xinóo̱n, ña̱ dánaꞌa̱ diꞌaón no̱ó nduꞌu̱? \p Dá ni̱ taxí ñaá rá ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó. \s1 Kaá Jesús ña̱ ko̱ túu noo̱ ta̱ fariseo ñoó noo̱ Ndios \p \v 35 Kúú ni̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ ni̱ taxí ñaá ta̱ fariseo ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó. Dá tá ni̱ na̱níꞌi̱ ñaá ná, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Á kándéé inóo̱n na̱ kúú de̱ꞌe Ndios? \p \v 36 Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―¿Ndá yoo kúú no̱ón, tatá, dá ná kandeé iníi̱ ná? \p \v 37 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Sa̱ ni̱ xino̱n ná. Ta mií na̱ ndátóꞌón xíꞌón vitíꞌón kúú ná. \p \v 38 Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Kándéé iníi̱ mií ní, satoꞌi̱. \p Dá ni̱ ka̱sáꞌá rá ndáño̱ꞌo ñaá rá. \v 39 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ña̱yuu ndíta ñoó: \p ―Ve̱i yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo, dá ndeyíko̱i̱ nío̱ iin rá iin ña̱yuu. Dión, dá ná natu̱u noo̱ na̱ ko̱ túu noo̱. Ta na̱ túu noo̱, o̱ kátu̱u taꞌon noo̱ ná. \p \v 40 Tá ni̱ seídóꞌo dao ta̱ fariseo ndíta ñoó ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Á ta̱a ko̱ túu noo̱ taꞌani kúú ndú, xiní ní? \p \v 41 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Va̱ꞌa cháá ka̱ ní sá kuu ndó ta̱ ko̱ túu noo̱, dá kía̱n o̱ kátai̱ kua̱chi taꞌon ndó saꞌa̱ kua̱chi kée ndó. Tído kaá ndo̱ ña̱ túu noo̱ ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó tái̱ kua̱chi ndó noo̱ Ndios. \c 10 \s1 Nákani Jesús saꞌa̱ korrá noo̱ ñóꞌo léko \p \v 1 ’Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ta̱a ko̱ kúꞌu chí noo̱ kúú yéꞌé korrá léko, diꞌa ndáo ndodó rá sata̱ korrá ri̱, ro̱ón kúú iin ta̱ kui̱ꞌíná, iin ta̱ kéndava̱ꞌa xíꞌín rí. \v 2 Tído na̱ ko̱kuꞌu chí yéꞌé korrá ri̱, no̱ón kúú na̱ ndáka rí. \v 3 Chi̱ ta̱ ndaá yéꞌé, ro̱ón kúú ra̱ sónó yéꞌé no̱ó na̱ ndáka rí. Ta tái̱ va̱ꞌa do̱ꞌo rí tá káyuꞌú ná kuu̱ iin rá iin rí, dá taó na̱ rí. \v 4 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ taó xóo na léko mií ná, dá xíonoo na kuaꞌa̱n na̱ noo̱ ri̱, dá tákuei ñaá rí kuaꞌa̱n ri̱, chi̱ náꞌá rí tachi̱ ná. \v 5 Tído iin ña̱yuu tu̱kú o̱ kárkuei taꞌon ñaá rí koꞌo̱n ri̱, diꞌa kuino rí noo̱ ná, dá chi̱ ko̱ náꞌá taꞌon rí tachi̱ ña̱yuu tu̱kú ñoó ―kaá na̱. \p \v 6 Ta to̱ꞌon yóꞌo ni̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús xíꞌín ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ta̱ fariseo, tído ko̱ ní kándaa̱ ini ra̱ ndi dándáki ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱. \s1 Jesús kúú na̱ ndáka va̱ꞌa léko \p \v 7 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ mií vá yuꞌu̱ kúú yéꞌé korrá noo̱ ñóꞌo léko. \v 8 Ta ndidaá ta̱a ni̱ kii yachi̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ kasaa̱ yuꞌu̱, ro̱ón ni̱ sa̱ kuu ta̱ kui̱ꞌíná, ta sa̱ kendava̱ꞌa ra xíꞌín lékoi̱. Tído ko̱ ní taó kuendá taꞌon lékoi̱ no̱ó ni̱ kaꞌa̱n ra̱. \v 9 Ta yuꞌu̱ kúú yéꞌé korrá, ta ndi ndáa mií vá léko ná ku̱ꞌu yéꞌé ñoó, ta kúú ka̱ki va rí. Ta ndu̱ꞌu rí, ta kankuei rí noo̱ káa ita kuíi̱ kasáꞌan rí. \v 10 Tído ta̱ kui̱ꞌíná ñoó ve̱i oon ra noo̱ ñóꞌo rí kiꞌin kuíꞌíná rá ri̱, ta kaꞌání rá ri̱, ta dánaá ra̱ rí. Tído yuꞌu̱ ve̱i, dá ná niꞌi̱ ri̱ ña̱ kataki ri̱, dá ni iin ña̱ꞌa ná o̱ kámani̱ noo̱ ri̱. \p \v 11 ’Yuꞌu̱ kúú na̱ ndáka va̱ꞌa léko, ta iin na̱ va̱ꞌa ndáka léko, no̱ón kúú na̱ ko̱ yu̱ꞌú ki̱ꞌo na mií ná kuu na̱ saꞌa̱ ri̱. \v 12 Tído ta̱ ndáka léko sata̱ yáꞌi, ta̱ ko̱ kúú satoꞌo ri̱, tá xiní ra̱ ve̱i ndigüe̱ꞌí lobo, ta kúú dánkoo ndava̱ꞌa ra léko, ta kúú xíno ra kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ ndigüe̱ꞌí lobo ñoó. Dá kásaa̱ ri̱ saꞌání ri̱ dao léko, ta dao ka̱ léko ñoó xíta̱ no̱ó kuaꞌa̱n. \v 13 Ta xíno va ta̱a ñoó noo̱ ndigüe̱ꞌí lobo ñoó, dá chi̱ ko̱ kúú rá mií satoꞌo léko, sata̱ yáꞌi va ndáka ra ri̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ saꞌání taꞌon ra mií rá saꞌa̱ ri̱. \p \v 14 ’Tído yuꞌu̱ kúú na̱ ndáka va̱ꞌa lékoi̱, ta náꞌá va̱ꞌa yuꞌu̱ ndi ndáa iin rá iin rí, ta náꞌá va̱ꞌa rí yuꞌu̱, \v 15 táto̱ꞌon ki̱ꞌo náꞌá vá tatá Ndios miíí, ta náꞌá taꞌani yuꞌu̱ tatá Ndios. Sa̱ꞌá ño̱ó naki̱ꞌo yuꞌu̱ miíí ña̱ kía̱n kuui̱ saꞌa̱ lékoi̱. \v 16 Ndéi taꞌani dao ka̱ lékoi̱, táꞌa̱n kirí ko̱ ñóꞌo taꞌon ini korrá yóꞌo. Ta xínñóꞌó taꞌanii kandakai ri̱ kii rí, dá nakiꞌin táꞌan rí xíꞌín léko yóꞌo, dá kía̱n kueídóꞌo taꞌani rí yuꞌu̱. Dá nda̱dá iin tóꞌón vá tuꞌu ná kakuu rí, ta iin tóꞌón ná kakuu na̱ kandaka rí. \p \v 17 ’Sa̱ꞌá ño̱ó kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini tatá Ndios sa̱ꞌí, dá chi̱ koꞌi̱n naki̱ꞌoi miíí ña̱ kía̱n kuui̱, ndiꞌi, dá nandió ko̱oi natakii̱. \v 18 Tído ko̱ íin taꞌon kaꞌání yuꞌu̱ xíꞌín to̱ꞌon ki̱ꞌo kóni̱ mií rá, mií vá yuꞌu̱ naki̱ꞌo miíí ña̱ kía̱n kuui̱. Dá chi̱ ió choon noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱ ña̱ kía̱n naki̱ꞌoi miíí kuui̱, ta ió taꞌani choon noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱ ña̱ kía̱n natakii̱, ta choon yóꞌo ni̱ na̱tiiin noo̱ tatái̱ ―kaá na̱. \p \v 19 Ta ni̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón kuáchi̱ tuku na̱ Israel sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión. \v 20 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na ni̱ kaa diꞌa: \p ―Ña̱ kini va nákaa̱ ini ra̱, ta ndúlóko̱ va ra. ¿Ndiva̱ꞌa seídóꞌo ndó noo̱ káꞌa̱n ra̱? \p \v 21 Ta ni̱ kaa dao ka̱ na̱: \p ―Ni iin ta̱ nákaa̱ ña̱ kini o̱ káꞌa̱n dión. ¿Á kándéé iin ta̱a nákaa̱ ña̱ kini ini nduva̱ꞌa ra iin ta̱ ko̱ túu noo̱? ―kaá na̱. \s1 Ko̱ kóni̱ dao na̱ Israel kandísa na Jesús \p \v 22 Ta ió iin víko̱ ñoo Jerusalén noo̱ kékáꞌano na kuu̱ ni̱ na̱ki̱ꞌo tuku na veꞌe ño̱ꞌo káꞌano noo̱ ndáꞌa̱ Ndios. Tiempo daá ñóó kíán yoo̱ vi̱xi. \v 23 Ta xíonoo Jesús yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó noo̱ kúú corredor naní Salomón. \v 24 Dá ni̱ na̱taka ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel noo̱ nákaa̱ Jesús, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndá oon ví nániꞌi̱ ndée̱ nío̱ ndú kee ní? Tá miía̱n ndaa̱ kúú ní Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, kasto̱ꞌon ndaa̱ ní xíꞌín nduꞌu̱. \p \v 25 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Sa̱ ni̱ kaꞌa̱n vai xíꞌín ndó, tído ko̱ kóni̱ taꞌon ndó kandísa ñaá ndó. Ta ndidaá ña̱ ndato kéei kúú choon ni̱ saꞌanda tatái̱ noo̱í, ta ño̱ó kía̱n náꞌa̱ ndá yoo kúúí. \v 26 Tído ko̱ kándísa taꞌon ñaá ndó, dá chi̱ ko̱ kúú taꞌon ndó lékoi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo sa̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó. \v 27 Dá chi̱ na̱ kúú léko yuꞌu̱ seídóꞌo na noo̱ káꞌi̱n, ta náꞌí ndi ndáa na, ta ndíko̱ na̱ yuꞌu̱, \v 28 ta xíꞌoi ña̱ kataki chíchí ná, ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ naá na̱, ta ko̱ íin taꞌon kuu kuio ndaa na̱ noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱. \v 29 Ta mií tatái̱ kúú na̱ ni̱ tei na noo̱í, ta no̱ón kúú na̱ kómí choon káꞌano cháá ka̱, ta ni ko̱ íin taꞌon kuu kuio ndaa ña̱yuui̱ noo̱ ndáꞌa̱ tatái̱. \v 30 Dá chi̱ yuꞌu̱ xíꞌín tatái̱, iin tóꞌón vá kúú nduꞌu̱. \p \v 31 Dá ni̱ tiin tuku ta̱ Israel ñoó yuu̱ kuaꞌa̱n ra̱ chiyúú rá Jesús. \v 32 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ ndato ni̱ kee yuꞌu̱ noo̱ ndo̱ꞌó ni̱ kee tatái̱. Ta, ¿ndi káa iin ño̱ó ko̱ ní nátaꞌan ini ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó kóni̱ ndo̱ chiyúú ndó yuꞌu̱? \p \v 33 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―O̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee ní ña̱ ndato kóni̱ ndu̱ chiyúú ñaá ndú, diꞌa sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ní saꞌa̱ Ndios, dá chi̱ iin ta̱a oon va kúú ní, tído kée ní mií ní ña̱ kúú ní Ndios. \p \v 34 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Á o̱ du̱ú diꞌa kaá Ndios noo̱ ley ió noo̱ ndo̱: “Ni̱ kaꞌi̱n ña̱ kúú ndó ndios”? \v 35 Ta dión ni̱ chi̱naní ná ta̱a ni̱ na̱tiin to̱ꞌon na ñoó ña̱ kúú rá ndios, ta o̱ kúu taꞌon kui̱o kao yó noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios. \v 36 Mií Ndios ni̱ ka̱xi yuꞌu̱, ta ni̱ ta̱ndaꞌá ná yuꞌu̱ ve̱ii, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa kaá ndo̱ ña̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌi saꞌa̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kaái̱ ña̱ kúúí de̱ꞌe Ndios? \v 37 Tá ko̱ kée yuꞌu̱ ña̱ náꞌano kée tatái̱, dá kía̱n ná dáꞌa ni kandísa ndó yuꞌu̱. \v 38 Tído tá kéei ña̱, dá kía̱n kandísa ndó ña̱ kéei, va̱ꞌará ko̱ kándísa ndó mií yuꞌu̱. Dá chi̱ tá kandísa ndó ña̱ kéei, dá kía̱n kasandaá ndo̱ kandaa̱ ini ndo̱, ta kasandaá ndo̱ kandísa ndó ña̱ ió tatá Ndios xíꞌíi̱n, ta iói̱ xíꞌín ná ―kaá na̱. \p \v 39 Dá ni̱ kaꞌán tuku ra tiin ñaá rá, tído ni̱ ka̱ndeé vá ná ni̱ taó xóo na mií ná noo̱ ndáꞌa̱ rá. \p \v 40 Dá ni̱ kee tuku na kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱ xoo yu̱ta Jordán no̱ó ni̱ ka̱sáꞌá Juan sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu. Ta ñoó ni̱ ka̱ndo̱o na ni̱ sa̱ io tóo na. \v 41 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ na̱taka noo̱ nákaa̱ na̱, ta kaá na̱ ndátóꞌón ná: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti ni iin tóꞌón ña̱ náꞌano ko̱ ní kée Juan, tído ndidaá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ta̱a yóꞌo kíán ña̱ ndaa̱ ―kaá na̱. \p \v 42 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni̱ ka̱ndísa Jesús noo̱ nákaa̱ na̱ ñoó. \c 11 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ xiꞌi̱ iin ta̱a naní Lázaro \p \v 1 Ió iin ta̱a kúꞌu̱ naní Lázaro, ta kúú rá iin ta̱ ñoo Betania, ta ñoo ñoó ndéi ki̱ꞌo ra María xíꞌín Marta. \v 2 Ta María, ñá kúú ki̱ꞌo Lázaro ñoó kúú ñá ni̱ kuei kirá támi sáꞌa̱n sata̱ sáꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús, ta ni̱ na̱dáyaaán saꞌa̱ ná xíꞌín idí dini̱a̱n. \v 3 Ta miíán xíꞌín kuꞌa̱n ni̱ ta̱ndaꞌá choon ni̱ saꞌa̱n noo̱ nákaa̱ Jesús, ta kaáa̱n xíꞌín ná: “Tatá, kúꞌu̱ kaꞌí va na̱ kúꞌu̱ ini ní saꞌa̱.” \p \v 4 Dá tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús, dá ni̱ kaa na̱: \p ―O̱ du̱ú taꞌon kueꞌe̱ kuu ra̱ kíán, miía̱n ndaa̱ kúꞌu̱ ra̱, dá ná natiin Ndios ña̱ñóꞌó saꞌa̱ rá, ta ná natiin taꞌani na̱ kúú de̱ꞌe Ndios ña̱ñóꞌó kee kueꞌe̱ ndóꞌo ra ―kaá na̱. \p \v 5 Ta kúꞌu̱ ini Jesús saꞌa̱ Marta, xíꞌín saꞌa̱ kuꞌu̱ lóꞌa̱n, xíꞌín saꞌa̱ Lázaro, ki̱ꞌoán. \v 6 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ kúꞌu̱ Lázaro, dá ni̱ ka̱ndo̱o na ni̱ sa̱ io na̱ uu̱ ka̱ kuu̱ noo̱ nákaa̱ na̱ ñoó. \v 7 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―Kóꞌo̱ tuku yó chí kuendá Judea diꞌa viti. \p \v 8 Dá ni̱ kaa ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó: \p ―Maestro, ta o̱ du̱ú ni̱ kaꞌán ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ña̱ chiyúú rá mií ní. Sa̱ꞌá ño̱ó ¿ndiva̱ꞌa koꞌo̱n tuku yó ñoó? \p \v 9 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Á du̱ú uxi̱ uu̱ hora tóo̱n ndi̱ndii? Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ xíonoo nduú, ko̱ káchiꞌi sáꞌá taꞌon na, chi̱ ndato tóo̱n noo̱ ná kée ndi̱ndii. \v 10 Tído na̱ xíonoo sa̱kuaá káchiꞌi sáꞌá ná, dá chi̱ ko̱ tóo̱n noo̱ ná. \p \v 11 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Kídi̱ va amigo yo̱ Lázaro, tído koꞌi̱n dándótoi ra̱. \p \v 12 Dá ni̱ kaa ta̱a xíonoo xíꞌín ná: \p ―Tatá, tá kídi̱ ra̱, dá kía̱n nduva̱ꞌa ra. \p \v 13 Tído to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n Jesús kía̱n kóni̱ kaa ña̱ ni̱ xiꞌi̱ va Lázaro, tído kídi̱ ndisa va ra ni̱ kaꞌán ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñoó. \v 14 Dá ni̱ ka̱sto̱ꞌon na ndi kóni̱ kaa ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱, ta kaá na̱: \p ―Sa̱ ni̱ xiꞌi̱ va Lázaro, \v 15 ta kádii̱ nda̱ꞌo inii̱ ña̱ ko̱ ní sá iói̱ veꞌe ra tá ni̱ xiꞌi̱ ra̱, dá kía̱n ná kandeé cháá ka̱ ini ndo̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ koꞌi̱n keei xíꞌín rá. Kóꞌo̱ kande̱ꞌá ra̱ ―kaá na̱. \p \v 16 Dá ni̱ kaa Tomás, ta̱ káꞌa̱n xíꞌín ná Dídimo, xíꞌín dao ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús: \p ―Kóꞌo̱ taꞌani yó, dá ná kuu nduú yo̱ xíꞌín ná ―kaá ra̱. \s1 Kaá Jesús ña̱ kúú ná na̱ dánátaki ña̱yuu ni̱ xiꞌi̱, ta xíꞌo na ña̱ kataki chíchí ná \p \v 17 Tá ni̱ ku̱yati Jesús ñoo ñoó, dá ni̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ sa̱ io komi̱ kuu̱ nákaa̱ yikí ko̱ño Lázaro ni̱ ndu̱xian ini káo̱. \v 18 Ta yati va néꞌe táꞌan ñoo Betania ñoó xíꞌín ñoo Jerusalén, ta kíán táto̱ꞌon oni̱ kilómetro. \v 19 Sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ñoo Jerusalén ni̱ ka̱sáa̱ kandei tóo na xíꞌín Marta xíꞌín María, dá ki̱ꞌo na ta̱ndeé iní noo̱a̱n sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xiꞌi̱ ki̱ꞌoán. \p \v 20 Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini Marta ña̱ ve̱i Jesús, dá ni̱ keeán kuaꞌa̱n niꞌi̱ ñaáán, tído ni̱ ka̱ndo̱o va María ióa̱n veꞌe. \v 21 Tá ni̱ na̱kiꞌin táꞌan Marta xíꞌín Jesús no̱ó ve̱i na ñoó, dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Tatá, tá ní sá io ní yóꞌo, o̱ ku̱ú taꞌon ki̱ꞌo lóꞌi̱, ní kúu. \v 22 Tído náꞌá taꞌani yuꞌu̱ ña̱ ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ná kaka̱ ní noo̱ Ndios, ta kúú ki̱ꞌo va naa̱n noo̱ ní. \p \v 23 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Nataki va ki̱ꞌón. \p \v 24 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ nataki xi̱ tá ná kasandaá kuu̱ nataki na̱ ni̱ xiꞌi̱ tein kuu̱ noo̱ ndíꞌi. \p \v 25 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Yuꞌu̱ kúú na̱ dánátaki ña̱yuu ni̱ xiꞌi̱, ta ki̱ꞌoi ña̱ kataki chíchí ná. Ta ndi ndáa miíó na̱ kándéé iní ñaá, koni na̱ kataki chíchí ná, va̱ꞌará ni̱ xiꞌi̱ na̱. \v 26 Ta ndi ndáa mií na̱ kándéé iní na̱ yuꞌu̱ xía̱n nani ndéi takí na̱, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱. ¿Á kándísón ña̱ dión kíán? \p \v 27 Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Jaa̱n, tatá. Kándísa yuꞌu̱ ña̱ mií ní kúú Cristo, na̱ kúú de̱ꞌe Ndios, chi̱ kúú ní na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá Ndios ni̱ ka̱sáa̱ ñayuú yóꞌo dáka̱ki ñaá ―kaáa̱n. \s1 Ndéíꞌi̱ Jesús yati yúꞌu̱ káo̱ noo̱ nákaa̱ yikí ko̱ño Lázaro \p \v 28 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n dión, dá ni̱ keeán kuaꞌa̱n kuakaán kuꞌa̱n María ñoó. Tá ni̱ saa̱a̱n, dá ni̱ kaꞌa̱n kayáa̱n xíꞌín María: \p ―Ve̱i maestro yo̱, ta kána na yo̱ꞌó. \p \v 29 Dá tá ni̱ seídóꞌo María to̱ꞌon yóꞌo, ta kúú kaon nda̱ꞌo ni̱ na̱kuíi̱n ndichia̱n, kúú ni̱ keeán kuaꞌa̱n niꞌa̱n Jesús. \v 30 Ta ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon ku̱ꞌu Jesús ñoo ñoó, chi̱ ió i̱í vá ná noo̱ ni̱ na̱kiꞌin táꞌan Marta xíꞌín ná. \v 31 Dá tá ni̱ xini na̱ ñoo Jerusalén, na̱ ndéi xíꞌo ta̱ndeé iní noo̱ María, ña̱ kaon nda̱ꞌo ni̱ nda̱kuíi̱n ndichia̱n ni̱ ketaán kuaꞌa̱n, dá ni̱ kee na tákuei ñaá ná kuaꞌa̱n na̱, ta kaá na̱: \p ―Miía̱n kuaꞌa̱n xi̱ ndeiꞌi̱ xi̱ yúꞌu̱ káo̱ no̱ó ni̱ ndu̱xi ki̱ꞌo xi ―kaá na̱. \p \v 32 Tá ni̱ saa̱ María noo̱ íin Jesús, dá ni̱ sa̱ kuíi̱n xi̱tíán noo̱ sáꞌa̱ ná, ta kaáa̱n: \p ―Satoꞌi̱, tá ní sá io ní yóꞌo, o̱ ku̱ú taꞌon ki̱ꞌo lóꞌi̱, ní kúu. \p \v 33 Tá ni̱ xini Jesús ña̱ ndaꞌí nda̱ꞌo ndéíꞌi̱ ña̱, ta ndéíꞌi̱ taꞌani na̱ ñoo Jerusalén néꞌe táꞌan xíꞌán ni̱ ka̱sáa̱a̱n, ñoó, dá ni̱ kixia̱n ni̱ ku̱ndaꞌí ini na̱, ta nda̱ nío̱ ná ni̱ taꞌuꞌu̱, xiní na̱. \v 34 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―¿Ndeí ni̱ chi̱káa̱ ndo̱ yikí ko̱ño xi̱? \p Dá ni̱ kaaa̱n: \p ―Tatá, nakíi̱ ní, kóꞌo̱ kande̱ꞌá noo̱ nákaa̱ xi̱ ―kaáa̱n. \p \v 35 Dá ni̱ ndeiꞌi̱ Jesús. \v 36 Dá ni̱ kaa na̱ ñoo Jerusalén: \p ―Kande̱ꞌé ndó. Ndeé ka̱ vía̱n ni̱ sa̱ kúꞌu̱ ini ta̱a káa saꞌa̱ Lázaro. \p \v 37 Dá ni̱ kaa dao ka̱ na̱: \p ―Ni̱ ka̱ndeé ta̱a káa ni̱ ndu̱va̱ꞌa ra ta̱a ko̱ túu noo̱ ñoó. Ta, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ ní kándeé rá xíꞌín Lázaro, dá ná o̱ ku̱ú ra̱, ní kúu? ―kaá na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ da̱nátaki Jesús Lázaro \p \v 38 Kúú ni̱ kixi tukua̱n ni̱ ku̱ndaꞌí ini Jesús tá ni̱ saa̱ na̱ noo̱ nákaa̱ yikí ko̱ño Lázaro. Ta kíán ini iin káo̱, ta ndadí iin yuu̱ káꞌano yéꞌán. \v 39 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Di̱tá ndó yuu̱ káa viti. \p Dá ni̱ kaa Marta, ñá kúú ki̱ꞌo lóꞌo̱ ndi̱i ñoó, xíꞌín ná: \p ―Tatá, ná dáꞌa ni, dá chi̱ sa̱ kini nda̱ꞌo sáꞌa̱n díko̱, dá chi̱ sa̱ komi̱ ví kuu̱ kíán. \p \v 40 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―¿Á du̱ú ni̱ kaꞌi̱n xíꞌón ña̱ tá miía̱n ndaa̱ kándéé inóo̱n yuꞌu̱, dá kono̱n kee Ndios iin ña̱ ndato? \p \v 41 Dá ni̱ di̱tá rá yuu̱ ndadí yéꞌé káo̱ noo̱ nákaa̱ ndi̱i ñoó. Dá ni̱ na̱nde̱ꞌé Jesús chí induú, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Tatá, ndivéꞌe ní, dá chi̱ ni̱ seídóꞌo ní ña̱ ni̱ xika̱i̱ noo̱ ní. \v 42 Ta daá kuití vá seídóꞌo ní ña̱ xíka̱i̱ noo̱ ní, tído ni̱ kaꞌi̱n dión, dá ná kueídóꞌo ndidaá táꞌa̱n ña̱yuu ndíta yóꞌo, dá ná kandísa na ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti mií ní ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \p \v 43 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión xíꞌín Ndios, kúú ni̱ ka̱yuꞌú ná: \p ―Lázaro, kuaꞌán keta sata̱ véꞌe. \p \v 44 Ta kúú ni̱ keta ta̱a ni̱ xiꞌi̱ ñoó, ta ni̱ kao̱ noo iin táꞌí dáꞌo̱n ndáꞌa̱ rá xíꞌín saꞌa̱ rá ndíko̱a̱n. Ta ni̱ kao̱ noo iin ka̱ táꞌí dáꞌo̱n ndadía̱n noo̱ rá. Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Ndaxí ndó ra̱, dá ná yaa̱ ra̱ koꞌo̱n ra̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ nda̱tóꞌón kueꞌé ta̱ néꞌe choon ña̱ kaꞌání rá Jesús \p \v 45 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ñoo Jerusalén, táꞌa̱n na̱ ni̱ kii ni̱ xi̱ꞌo ta̱ndeé iní noo̱ María, ni̱ xini ña̱ ni̱ kee Jesús, ta ni̱ ka̱ndísa ñaá ná. \v 46 Tído dao ka̱ na̱ ni̱ saꞌa̱n noo̱ ndéi ta̱ fariseo, ta ni̱ na̱kani na sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kee Jesús. \v 47 Dá ni̱ da̱taká ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ fariseo ndidaá ka̱ ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―¿Ndi koo keeá viti? Chi̱ sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ náꞌano kée ta̱a ñoó. \v 48 Tá ná konó yó noo̱ rá kanoo ni ra, dá kía̱n ndidaá ña̱yuu kandísa ñaá. Ndiꞌi, dá ndakuei ta̱ néꞌe choon romano, ta dáko̱on ndiꞌi ra veꞌe ño̱ꞌo ii̱ yo̱, ta dánaá ra̱ ñoo yo̱. \p \v 49 Dá ni̱ kaa Caifás, ta̱ kúú duti̱ kúú no̱ó kuia̱ dáá ñóó: \p ―Xi̱xi nda̱ꞌo ndó, nda̱ni. \v 50 ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ va̱ꞌa ka̱a̱n ná kuu iin ta̱a noo̱ ndidaá na̱ ñoo yo̱ o̱ du̱ú ka̱a̱n naá ndíꞌi na̱ ñoo yo̱? ―kaá ra̱. \p \v 51 Ta to̱ꞌon yóꞌo ko̱ ní kíi ña̱xintóni̱ mií rá. Dión ni̱ kaꞌa̱n ra̱, chi̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú rá duti̱ kúú no̱ó kuia̱ dáá, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ xi̱ꞌo Ndios to̱ꞌon yóꞌo noo̱ rá ña̱ kánian kuu Jesús sa̱ꞌá na̱ ñoo Israel. \v 52 Ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ ñoo Israel kuu na̱, kuu taꞌani na saꞌa̱ ndidaá ka̱ ña̱yuu Ndios ni̱ xita̱ noo ndéi dao ka̱ xíán, dá nduu na iin tóꞌón ñoo. \v 53 Ta nda̱ kuu̱ dáá ñóó ni̱ ka̱ndo̱o ra ña̱ kaꞌání rá Jesús. \p \v 54 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní xíonoo túu ka̱ Jesús no̱ó ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel. Diꞌa ni̱ kuxíká ná kuaꞌa̱n na̱, ta ni̱ saa̱ na̱ iin ñoo naní Efraín noo̱ néꞌe táꞌan yati xíꞌín no̱ñóꞌo̱ i̱chí. Ñoó ni̱ sa̱ io na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná. \v 55 Ta sa̱ yati va koo víko̱ pascua ña̱ kékáꞌano na̱ Israel. Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi ñoo ñóꞌo yati ñoó ni̱ xi̱nkuei ñoo Jerusalén tá ko̱ ñáꞌa̱ kasáꞌá víko̱ ñoó, dá nduvii ná mií ná noo̱ Ndios. \v 56 Ta xíonoo ña̱yuu ñoó nándukú ná Jesús. Ta noo̱ kúú yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó ndáto̱ꞌón táꞌan mií ná saꞌa̱ Jesús: \p ―¿Ndi káꞌán ndó? ¿Á kii ta̱a ñoó víko̱ o ko̱ó? ―kaá na̱. \p \v 57 Ta ni̱ saꞌanda ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ fariseo choon ña̱ ndi ndáa mií ña̱yuu ni̱ ka̱ndaa̱ ini ndeí xíonoo Jesús, ná naki̱ꞌo na kuendá noo̱ rá, dá ná koꞌo̱n ra̱ tiin ñaá rá, kaá ra̱. \c 12 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ kuei María kirá támi sáꞌa̱n sata̱ Jesús \p \v 1 Ta kámani̱ iño̱ ka̱ kuu̱, dá kasáꞌá víko̱ pascua. Dá ni̱ saa̱ Jesús ñoo Betania noo̱ ió Lázaro, ta̱a ni̱ xiꞌi̱ ñoó, ta ni̱ na̱taki ra̱ ni̱ kee Jesús. \v 2 Ta ñoó ni̱ kenduu na̱ veꞌe Lázaro ña̱ꞌa kadíni Jesús. Ta ni̱ chi̱kodó Marta ña̱ꞌa kadíni na̱ noo̱ mesa. Ta ni̱ sa̱ io taꞌani Lázaro tein ña̱yuu ndéi xíꞌín ná ñoó. \v 3 Dá ni̱ kiꞌin María kirá támi sáꞌa̱n ni̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuku̱ naní nardo, ta kúú rá táto̱ꞌon dao litro, ta kirá yaꞌi nda̱ꞌo kúú rá. Ta kúú ni̱ kuei ndiꞌán ra̱ sata̱ sáꞌa̱ Jesús, ta xíꞌín idí dini̱a̱n ni̱ da̱náyaaán saꞌa̱ ná. Ta iin níí kúú ini veꞌe ñoó ni̱ na̱ka̱ꞌani díko̱ kirá támi sáꞌa̱n ñoó. \v 4 Dá ni̱ kaa iin ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús naní Judas Iscariote, táꞌa̱n ra̱ kúú de̱ꞌe ta̱a naní Simón, ta mií rá koꞌo̱n naki̱ꞌo Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá: \p \v 5 ―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ ní di̱kó yó kirá támi sáꞌa̱n xaa̱n, chi̱ ya̱ꞌi rá táto̱ꞌon ki̱ꞌo níꞌi̱ ña̱yuu kéchóon na oni̱ ciento kuu̱, dá niꞌi̱ yo̱ di̱ꞌón chindeé yó na̱ kúndaꞌí, ní kúu? ―kaá ra̱. \p \v 6 Tído ko̱ ní káꞌa̱n ra̱ dión sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ndisa ini ra̱ sa̱ꞌá na̱ kúndaꞌí. Dión ni̱ kaa ra̱, chi̱ kúú rá iin ta̱ kui̱ꞌíná. Ta sa̱ꞌá ña̱ néꞌe va̱ꞌa ra léka̱ noo̱ ñóꞌo di̱ꞌón xíꞌo ña̱yuu chíndeé ñaá, sa̱ꞌá ño̱ó taó de̱ꞌé ra̱ cháá di̱ꞌón ñoó níꞌi̱ mií rá. \v 7 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―O̱ sa̱ dána̱ni ndó ñáꞌa̱ yóꞌo, dá chi̱ ni̱ sa̱ neꞌe va̱ꞌán kirá támi sáꞌa̱n yóꞌo ni̱ kenduua̱n yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kooi ndu̱xii. \v 8 Chi̱ daá kuití vá kandei ña̱yuu kúndaꞌí xíꞌín ndó, tído yuꞌu̱, o̱ kóo kuií taꞌoin xíꞌín ndó ―kaá na̱. \s1 Ni̱ ka̱ndo̱o ta̱ néꞌe choon ña̱ kaꞌání taꞌani ra Lázaro \p \v 9 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ñoo Jerusalén ni̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱ ió Jesús ñoo Betania. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáa̱ na̱ ñoó. Ta o̱ du̱ú iin tóꞌón Jesús kóni̱ na̱ kande̱ꞌé ná, chi̱ kóni̱ taꞌani na kande̱ꞌé ná Lázaro, táꞌa̱n ra̱ ni̱ na̱taki tein na̱ kúú ndi̱i ñoó. \v 10 Kúú ni̱ ka̱ndo̱o taꞌani ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ ña̱ kaꞌání rá Lázaro, \v 11 dá chi̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ na̱taki ra̱, sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ñoo Israel ni̱ ka̱nkuei ti̱xi ndáꞌa̱ rá, ta ni̱ ka̱ndísa na Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ña̱yuu Jesús tá ni̱ ku̱ꞌu na ñoo Jerusalén \p \v 12 Tá ni̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni̱ niꞌi̱ tóꞌon ña̱yuu kuáꞌa̱ ni̱ ka̱sáa̱ noo̱ koo víko̱ ñoo Jerusalén ña̱ ve̱i Jesús. \v 13 Dá ni̱ saꞌanda iin rá iin na ndáꞌa̱ ta̱ñóo̱ néꞌe na kuaꞌa̱n na̱ natiin na Jesús noo̱ ve̱i na, ta kaá na̱ káyuꞌú ná: \p ―¡Ná natiin Ndios ña̱ñóꞌó! ¡Na̱ káꞌano kúú na̱ ve̱i xíꞌín choon satoꞌo yo̱ Ndios! ¡Ta kúú ná rey noo̱ yóó, na̱ Israel! ―kaá na̱ káyuꞌú ná. \p \v 14 Dá ni̱ na̱níꞌi̱ Jesús iin burro lóꞌo̱, dá ni̱ kaa na sata̱ ri̱. Dá ni̱ xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios: \q1 \v 15 O̱ sa̱ yuꞌú ndo̱, na̱ ñoo Sion; \q1 sa̱ ve̱i va rey ndo̱, \q1 ta kánóo na sata̱ iin burro lóꞌo̱ ve̱i na. \p \v 16 Ko̱ ní kándaa̱ taꞌon ini ta̱ xíonoo xíꞌín ná ndi dándáki ndidaá ña̱ yóꞌo mií hora daá ñóó. Nda̱ kuu̱ ni̱ nana Jesús kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná induú, nda̱ daá ni̱ ndi̱ko̱ꞌon ini ra̱ ña̱ ki̱ꞌo dión káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios, ta ki̱ꞌo dión ni̱ kee ña̱yuu ñoó xíꞌín ná. \v 17 Ta ndidaá ña̱yuu ni̱ sa̱ ndita xíꞌín Jesús tá ni̱ kana na Lázaro ini káo̱ ñoó, ta ni̱ da̱nátaki ñaá ná, no̱ón kúú na̱ xíꞌo kuendá noo̱ dao ka̱ ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini na̱. \v 18 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ saꞌa̱n ña̱yuu ñoó ni̱ na̱tiin va̱ꞌa na Jesús, dá chi̱ ni̱ seídóꞌo na sa̱ꞌá ña̱ ndato ni̱ kee na xíꞌín Lázaro. \v 19 Ta ndaꞌí va ndátóꞌón táꞌan ta̱ fariseo ndíta ra, ta kaá ra̱: \p ―Nde̱ꞌé rá. O̱ kándeé taꞌon yó kadi yo̱ noo̱ ta̱a káa. Chi̱ kande̱ꞌé ndó, ki̱ꞌo dión ví kua̱ꞌá ña̱yuu tákuei kuaꞌa̱n sata̱ rá ―kaá ra̱. \s1 Ndéi dao ta̱ griego nándukú rá Jesús \p \v 20 Ta ñóꞌo dao ta̱a káꞌa̱n yúꞌu̱ griego tein na̱ ni̱ ka̱sáa̱ ñoo Jerusalén kandaño̱ꞌo na Ndios víko̱ ñoó. \v 21 Ta ni̱ na̱tuu yati ra noo̱ Felipe, táꞌan ra̱ ñoo Betsaida, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea diꞌa. Dá ni̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ Felipe, ta kaá ra̱: \p ―Tatá, kóni̱ ndu̱ kaꞌa̱n ndu̱ xíꞌín Jesús. \p \v 22 Dá ni̱ saꞌa̱n Felipe ni̱ ka̱sto̱ꞌon ra xíꞌín Andrés, dá ni̱ saꞌa̱n nduú ra̱ ni̱ ka̱sto̱ꞌon ra xíꞌín Jesús. \v 23 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Sa̱ ni̱ kasa̱ndaá vá hora natiin na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ña̱ñóꞌó kee tatá na̱. \v 24 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó, ña̱ tá ná o̱ chíꞌi yó tata tirió no̱ñóꞌo̱, ta kuua̱n, dá kía̱n iin tóꞌón dáá vá kakian. Tído tá ná kuua̱n ti̱i ñóꞌo̱, dá kía̱n kuita̱ ña̱, ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo kui̱ꞌi ki̱ꞌo ña. \v 25 Ta ndi ndáa na̱ ndíꞌi ini sa̱ꞌá ña̱ kataki na̱ ñayuú yóꞌo, no̱ón diꞌa kúú na̱ kuu. Ta na̱ ko̱ ndíꞌi ini sa̱ꞌá ña̱ kataki na̱ ñayuú yóꞌo, no̱ón kúú na̱ koni kataki chíchí. \v 26 Tá ió iin káa ndó kóni̱ koni kuáchí noo̱ yúꞌu̱, dá kía̱n nakíi̱ ndo̱ ndiko̱ ndo̱ yuꞌu̱. Ta noo̱ koo yuꞌu̱, ñoó taꞌani kandei na̱ xínkuáchí noo̱í. Ta ndi ndáa na̱ xínkuáchí noo̱ yúꞌu̱, koꞌo̱n tatái̱ ki̱ꞌo na ña̱ñóꞌó noo̱ ná. \s1 Kásto̱ꞌon Jesús xíꞌín ña̱yuu ndi ndoꞌo na, dá kuu na̱ \p \v 27 ’Kútúú nda̱ꞌo inii̱, tído, ¿ndí ki̱án kaꞌi̱n xíꞌín tatái̱? ¿Á kaꞌi̱n: “Tatá, di̱tá ní yuꞌu̱ no̱ó ta̱ndóꞌó yóꞌo”? Tído o̱ kúu taꞌon kaꞌi̱n dión, dá chi̱ choon yóꞌo kúú choon ve̱i yuꞌu̱. \v 28 Tatá Ndios, naꞌa̱ ní choon káꞌano kómí ní no̱ó ña̱yuu yóꞌo. \p Dá tái̱ ni̱ kaꞌa̱n Ndios nda̱ induú: \p ―Sa̱ ni̱ naꞌi̱ choon káꞌano kómíí, ta koꞌo̱n tukui naꞌi̱ ñá iin ka̱ ndée̱. \p \v 29 Tá ni̱ seídóꞌo ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó ña̱ ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n na̱, dá ni̱ kaa dao na ña̱ ni̱ ka̱yuꞌú dai̱. Ta dao ka̱ na̱ ni̱ kaa ña̱ iin ángel ni̱ kaꞌa̱n xíꞌín Jesús. \v 30 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Ko̱ ní káꞌa̱n na̱ ña̱ kueídóꞌo yuꞌu̱, diꞌa ni̱ kaꞌa̱n na̱, dá ná kueídóꞌo ñaá ndoꞌó. \v 31 Ta viti ni̱ kasa̱ndaá va kuu̱ ña̱ keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá na̱ ndéi ñayuú yóꞌo, ta koꞌo̱n na̱ di̱tá ná choon noo̱ ndáꞌa̱ ña̱ uꞌu̱, ña̱ saꞌándá choon ñayuú yóꞌo. \v 32 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ nda̱neꞌe ra yuꞌu̱, dá nakuakai ndidaá ña̱yuu noo̱ miíí. \p \v 33 Dión ni̱ kaa na̱ ni̱ ka̱sto̱ꞌon na xíꞌín ña̱yuu ñoó ndi ndoꞌo na noo̱ kuu na̱. \v 34 Dá ni̱ kaa ña̱yuu ñoó: \p ―Kándaa̱ ini ndu̱ ña̱ káꞌa̱n ley ña̱ ni kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱ kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. Sa̱ꞌá ño̱ó ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n mií ní ña̱ kánian ndaneꞌe ra iin ra̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo? ¿Ndá yoo kúú ra̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, tá dáá? \p \v 35 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Nda̱dá cháá vá kuu̱ kooi dátoo̱i̱n noo̱ ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kanoo ndó xía̱n nani iói̱ dátoo̱i̱n noo̱ ndo̱, dá kíán ná dáꞌa ni kandeé ña̱ íin naá xíꞌín ndó. Dá chi̱ na̱ xíonoo noo̱ íin naá, ko̱ túu taꞌon noo̱ koꞌo̱n na̱. \v 36 Ta xía̱n iói̱ dátoo̱i̱n noo̱ ndo̱, kandeé iní ndo̱ yuꞌu̱, dá kakuu ndó kuendá yuꞌu̱, na̱ dátoo̱n noo̱ ndo̱. \s1 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ Israel ko̱ ní xíin kandísa to̱ꞌon Jesús \p Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱, ta kúú ni̱ chi̱de̱ꞌé na̱ no̱ó ña̱yuu ñoó. \p \v 37 Ta va̱ꞌará kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ ndato ni̱ kee na no̱ó ña̱yuu ñoó, tído ko̱ ní kándísa taꞌon ñaá ná. \v 38 Dión, dá ni̱ xi̱nko̱o to̱ꞌon ni̱ taa profeta Isaías, dá chi̱ diꞌa ni̱ kaa na̱: \q1 Satoꞌi̱, ¿ndá yoo ví ni̱ ka̱ndísa to̱ꞌon ni̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱ ná? \q1 Ta, ¿ndá yoo ni̱ na̱koni choon káꞌano ió noo̱ ndáꞌa̱ ní? \p \v 39 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kúu taꞌon kandísa ña̱yuu ñoó, dá chi̱ diꞌa taꞌani ni̱ taa Isaías: \q1 \v 40 Ni̱ sadi Ndios no̱ó ña̱yuu ñoó, ta ni̱ ndekáxí ná nío̱ ná, \q1 dá ná o̱ ko̱ní na̱ xíꞌín noo̱ ná, ta ni ná o̱ kándaa̱ ini na̱, \q1 dá ná dáꞌa ni nandió kuéi na noo̱ Ndios, ta ná dáꞌa ni nduva̱ꞌa na. \m \v 41 Ña̱ yóꞌo kúú to̱ꞌon ni̱ taa Isaías tá ni̱ xini na̱ choon ndato kómí Jesús, ta ni̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ ná. \v 42 Vati̱ xía̱n daá, kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱ néꞌe choon ni̱ ka̱ndísa Jesús, tído ko̱ ní náꞌa̱ ra̱ mií rá, dá chi̱ yuꞌú ra̱ taxí ñaá ta̱ fariseo ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ra̱, \v 43 dá chi̱ kátoó cháá ka̱ ra̱ ña̱ñóꞌó xíꞌo ta̱a ñayuú yóꞌo o̱ du̱ú ña̱ñóꞌó xíꞌo Ndios. \s1 Ió kua̱chi ña̱yuu ko̱ xíin kandísa to̱ꞌon dánaꞌa̱ Jesús \p \v 44 Dá ni̱ ka̱yuꞌú Jesús: \p ―Tá ndi ndáa na̱ kándéé iní yuꞌu̱, o̱ du̱ú iin tóꞌón ní yuꞌu̱ kándéé iní na̱, nda̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii kándéé iní na̱. \v 45 Ta ndi ndáa na̱ ndéꞌé yuꞌu̱, nda̱ na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ndéꞌé ná. \v 46 Ni̱ ka̱sáa̱ yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo kúúí na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu, dá kía̱n ndi ndáa ña̱yuu ná kandeé iní ñaá, o̱ kuíin naá ka̱ noo̱ ná. \v 47 Ta ndi ndáa ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon káꞌi̱n, ta ko̱ kée na choon saꞌándái̱, o̱ du̱ú yuꞌu̱ keyíko̱ saꞌa̱ ná, chi̱ ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ keyíko̱i̱ sa̱ꞌá ña̱yuu. Diꞌa ve̱i yuꞌu̱ dáka̱kii na̱ no̱ó kua̱chi na. \v 48 Ta ndi ndáa na̱ ko̱ xi̱ín kandeé iní na̱ yuꞌu̱, ta ko̱ kóni̱ na̱ natiin na to̱ꞌon káꞌi̱n, sa̱ io nduu va iin yoo keyíko̱ saꞌa̱ ná. Ta ño̱ó kúú to̱ꞌon káꞌi̱n xíꞌín ndó. Ta mií to̱ꞌon yóꞌo tiin Ndios, dá keyíko̱ na̱ saꞌa̱ ndo̱ tá ná kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌi. \v 49 Ta o̱ du̱ú to̱ꞌon kána ña̱xintóni̱ mií yuꞌu̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó. Tatá Ndios, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, no̱ón kúú na̱ ni̱ xi̱ꞌo choon no̱ói̱ ndi kía̱n kaꞌi̱n xíꞌín ndó, ta ndá to̱ꞌon kaꞌi̱n xíꞌín ndó. \v 50 Ta náꞌá káxí yuꞌu̱ ña̱ to̱ꞌon ni̱ xi̱ꞌo tatái̱ noo̱í kía̱n kandeéán ki̱ꞌoan ña̱ kataki chíchí ndó. Sa̱ꞌá ño̱ó, táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ kaꞌa̱n tatái̱ xíꞌíín, ki̱ꞌo dión káꞌi̱n xíꞌín ndó ―kaá Jesús. \c 13 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ na̱kata Jesús saꞌa̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná \p \v 1 Kóni̱ iin ka̱ kuu̱ dá kasáꞌá víko̱ pascua. Ta sa̱ naꞌá vá Jesús ña̱ sa̱ ni̱ ku̱yati hora dánkoo na ñayuú yóꞌo, dá noꞌo̱ na̱ noo̱ ió tatá Ndios. Ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ sa̱ꞌá ta̱a ni̱ ka̱xi mií ná ñayuú yóꞌo, ta dión ni̱ kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ rá nda̱ noo̱ ndíꞌi. \v 2 Ta ndéi na sádíni na̱, ta sa̱ ni̱ da̱káꞌa̱n ña̱ uꞌu̱ nío̱ Judas Iscariote, ta̱ kúú de̱ꞌe Simón, ña̱ naki̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá. \v 3 Ta náꞌá vá Jesús ña̱ ni̱ na̱ki̱ꞌo tatá Ndios choon noo̱ ndáꞌa̱ ná sata̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa, ta náꞌá taꞌani na ña̱ ni̱ kii na noo̱ Ndios, ta náꞌá taꞌani na ña̱ noꞌo̱ na̱ noo̱ ná, \v 4 sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ na̱kuíi̱n ndichi na̱, ta ni̱ di̱tá ná dáꞌo̱n kánóo sata̱ ná, ta ni̱ soꞌoni na̱ iin ka̱ dáꞌo̱n káni̱ no̱ó ti̱i na. \v 5 Ni̱ ndiꞌi daá, dá ni̱ taán ná ta̱kui̱í ini iin ti̱saꞌa̱n lóꞌo̱, dá ni̱ ka̱sáꞌá ná nákata na sa̱ꞌá ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ na̱dáyaa naa̱n xíꞌín dáꞌo̱n káni̱ ndíko̱ ti̱i na ñoó. \v 6 Dá tá ni̱ saa̱ na̱ noo̱ ió Simón Pedro, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Tatá, ¿á nakata diꞌa ní sa̱ꞌí, káꞌán ní? \p \v 7 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Vitíꞌón ní ko̱ kándaa̱ taꞌon ino̱n ndiva̱ꞌa nákatai sa̱ꞌo̱n, tído cháá ka̱ chí noo̱, dá kandaa̱ ino̱n ndiva̱ꞌa kéei dión. \p \v 8 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kónó yuꞌu̱ nakata ní sa̱ꞌí. \p Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Tá ná o̱ kónón nakatai sa̱ꞌo̱n, dá kía̱n ko̱ ta̱ꞌón kuendá yo̱ꞌó koo xíꞌín yuꞌu̱. \p \v 9 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Satoꞌi̱, tá dión kíán, dá kía̱n ná dáꞌa ni nakata ní saꞌa̱ óoin, nakata taꞌani ní ndáꞌí xíꞌín dini̱í. \p \v 10 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Ta ndi ndáa na̱ sa̱ ni̱ chichi, nda̱ saꞌa̱ óon va na xínñóꞌó ndoo, dá chi̱ sa̱ ndáa vii vá ñíi̱ ná. Dión ni ndoꞌó, sa̱ ndáa vii vá ndó, tído o̱ du̱ú ndidaá ndó ndáa vii. \p \v 11 Dión ni̱ kaa na̱, dá chi̱ sa̱ náꞌá vá ná ndá yoo naki̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaa na̱ ña̱: “O̱ du̱ú ndidaá ndó ndáa vii.” \p \v 12 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ na̱kata na saꞌa̱ ndidaá ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó, dá ni̱ na̱kui̱ꞌino tuku na dáꞌo̱n ndíxi na, dá ni̱ na̱ko̱o tuku na mesa, dá ni̱ kaa na̱: \p ―¿Á kándaa̱ ini ndo̱ ndi dándáki ña̱ ni̱ keei xíꞌín ndó? \v 13 Káꞌa̱n ndo̱ ña̱ yuꞌu̱ kúú maestro noo̱ ndo̱, ta káꞌa̱n ndo̱ ña̱ yuꞌu̱ kúú satoꞌo noo̱ ndo̱. Ta ndaa̱ va káꞌa̱n ndo̱, chi̱ ñaá kúúí. \v 14 Ta viti ni̱ xini ndo̱ ni̱ na̱katai saꞌa̱ ndo̱, va̱ꞌará kúúí satoꞌo ndo̱ xíꞌín maestro ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kánian nakata ndó saꞌa̱ iin rá iin mií ndó. \v 15 Dá chi̱ ni̱ kee yuꞌu̱ dión xíꞌín ndó, dá kía̱n, táto̱ꞌon ni̱ kee yuꞌu̱ xíꞌín ndó, ki̱ꞌo dión kee ndó xíꞌín dao ka̱ na̱. \v 16 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ ndáya̱ꞌi iin ta̱ kéchóon cháá ka̱ noo̱ satoꞌo ra̱. Ta ni ta̱ kuaꞌa̱n choon ko̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ra̱ no̱ó na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá kuaꞌa̱n ra̱. \v 17 Tá kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ káꞌi̱n xíꞌín ndó, dá kía̱n ndikáꞌán ví ndó tá ná kee ndó dión. \p \v 18 ’Tído ko̱ káꞌa̱n taꞌon vei saꞌa̱ ndidaá ndó. Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndi ndáa ndoꞌó ni̱ ka̱xii kandita xooi̱. Tído miía̱n xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios, chi̱ diꞌa kaáa̱n: “Ta̱a seí nduú pan xíꞌín yuꞌu̱ nduu ra̱ koni uꞌu̱ ñaá.” \v 19 Ta viti yachi̱ va kasto̱ꞌin xíꞌín ndó, dá tá ni̱ kuu dión, dá kandísa ndó ña̱ yuꞌu̱ kúú na̱ daá kúúí. \v 20 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa na̱ natiin va̱ꞌa iin na̱ tandaꞌá yuꞌu̱ ko̱saa̱, no̱ón kúú na̱ natiin va̱ꞌa yuꞌu̱. Ta na̱ natiin va̱ꞌa yuꞌu̱, no̱ón kúú na̱ natiin va̱ꞌa na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ―kaá na̱. \s1 Kásto̱ꞌon Jesús ña̱ Judas kúú ra̱ naki̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá \p \v 21 Ta ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión, dá ni̱ kixia̱n ni̱ kutúú ini na̱ xiní na̱, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ iin káa mií vá ndoꞌó koꞌo̱n naki̱ꞌo yuꞌu̱ noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ―kaá na̱. \p \v 22 Dá ni̱ ka̱sáꞌá ndéꞌé táꞌan mií ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó noo̱ iin rá iin ra ndéi ra, ta ko̱ kátóni̱ ini ra̱ ndá yoo káꞌa̱n na̱ saꞌa̱. \v 23 Ta mií díi̱n Jesús ió iin ta̱ xíonoo xíꞌín ná, táꞌa̱n ra̱ mani̱ cháá ka̱ noo̱ ná. \v 24 Ta no̱ó ra̱ yóꞌo ni̱ kundáꞌa̱ Simón Pedro, ña̱ ná ndato̱ꞌón rá Jesús ndá yoo kúú ta̱a naki̱ꞌo ñaá ñoó. \v 25 Ta sa̱ꞌá ña̱ ió ra̱ díi̱n Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Satoꞌi̱, ¿ndi ndáa nduꞌu̱ káꞌa̱n ní saꞌa̱? \p \v 26 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Ndá yoo ni̱ xi̱ꞌo yuꞌu̱ iin táꞌí pan ni̱ da̱ndáxii noo̱ ñoó, ro̱ón kúú rá. \p Kúú ni̱ da̱ndáxi na iin táꞌí pan, kúú ni̱ xi̱ꞌo naa̱n noo̱ Judas Iscariote, ta̱ kúú de̱ꞌe Simón. \v 27 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ seí Judas táꞌí pan ñoó, kúú ni̱ ndu̱ꞌu ña̱ uꞌu̱ ini ra̱. Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Kee kíi̱ ña̱ ni̱ chi̱kaa̱ ino̱n keeón ―kaá na̱. \p \v 28 Tído ni iin tóꞌón ta̱ ndéi xíꞌín ná mesa ñoó ko̱ ní kándaa̱ ini ndiva̱ꞌa ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión xíꞌín Judas. \v 29 Chi̱ káꞌán dao ka̱ ra̱ ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú rá ta̱ néꞌe va̱ꞌa di̱ꞌón, sa̱ꞌá ño̱ó ndá ndi kuu káꞌa̱n Jesús xíꞌín rá ña̱ koꞌo̱n ra̱ kuiin ra cháá ka̱ ña̱ꞌa kadíni na̱ kuendá víko̱, o ndá ndi kuu kóni̱ na̱ ña̱ koꞌo̱n ra̱ ki̱ꞌo ra di̱ꞌón no̱ó na̱ kúndaꞌí, káꞌán rá. \v 30 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ seí rá táꞌí pan ñoó, dá ni̱ keta ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú sa̱ ni̱ kuaá vá kuu̱ dáá ñóó. \s1 Saꞌándá Jesús iin choon sa̱á no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná \p \v 31 Tá ni̱ keta Judas kuaꞌa̱n ra̱, dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Sa̱ ni̱ kasa̱ndaá vá hora natiin na̱ ni̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ña̱ñóꞌó kee Ndios no̱ó ña̱yuu, dión dá natiin Ndios ña̱ñóꞌó saꞌa̱ mií ná. \v 32 Tá ná natiin Ndios ña̱ñóꞌó sa̱ꞌí, dá kía̱n koꞌo̱n taꞌani na̱ naki̱ꞌo na ña̱ñóꞌó no̱ó yuꞌu̱, ta yachi̱ va natiin yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó kee na. \v 33 De̱ꞌe kuálí miíi̱, nda̱dá tóó vá kooi xíꞌín ndó. Ta nandukú ndó yuꞌu̱, tído káꞌi̱n xíꞌín ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ña̱ no̱ó koꞌi̱n, o̱ kúu taꞌon koꞌo̱n ndo̱. \v 34 Ta viti saꞌándá yuꞌu̱ iin choon sa̱á noo̱ ndo̱, ña̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó, chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúꞌu̱ ini yuꞌu̱ saꞌa̱ mií ndó, ki̱ꞌo dión koo ini ndo̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó. \v 35 Ta ki̱ꞌo dión náꞌa̱ ndo̱ mií ndó ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱ tá kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó ―kaá na̱. \s1 Yóꞌo ni̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ ndata̱ Pedro saꞌa̱ ná \p \v 36 Dá ni̱ kaa Simón Pedro xíꞌín ná: \p ―Tatá, ¿ndeí kúú noo̱ koꞌo̱n ní? \p Dá ni̱ kaa na̱: \p ―No̱ó koꞌo̱n yuꞌu̱, o̱ kúu taꞌon koꞌo̱n yo̱ꞌó xíꞌín yuꞌu̱ viti. Tído cháá ka̱ noo̱, dá karkaaón yuꞌu̱ saa̱o̱n. \p \v 37 Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Tatá, ¿ndiva̱ꞌa o̱ kúu koꞌi̱n xíꞌín ní viti? Ta ió nduui̱ ña̱ naki̱ꞌoi miíí ña̱ kuui̱ saꞌa̱ ní. \p \v 38 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Á miía̱n ndaa̱ ió nduuo̱n ki̱ꞌón miíón kuuo̱n saꞌa̱ yúꞌu̱? Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌón ña̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ kana chéli, ta kúú sa̱ oni̱ va taꞌándá ndata̱ yo̱ꞌó saꞌa̱ yúꞌu̱. \c 14 \s1 Jesús kúú íchi̱ saa̱ noo̱ ió Ndios \p \v 1 ’Ta o̱ sa̱ kútúú ini ndo̱. Kandeé iní ndo̱ Ndios, ta kandeé taꞌani iní ndo̱ yuꞌu̱. \v 2 Ió nda̱ꞌo noo̱ kandei ndó veꞌe tatái̱. Tá o̱ du̱ú dión kíán, o̱ kásto̱ꞌon taꞌoin xíꞌín ndó. Ta viti koꞌi̱n kenduui̱ noo̱ kandei ndó. \v 3 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ saꞌi̱n ni̱ kenduui̱ noo̱ kandei ndó, dá kixi tukui nakuakai ndo̱ꞌó kandakai koꞌi̱n, dá kía̱n noo̱ kooi, ñoó kandei taꞌani ndó. \v 4 Sa̱ náꞌá vá ndó no̱ó koꞌi̱n, ta sa̱ náꞌá taꞌani ndó íchi̱. \p \v 5 Dá ni̱ kaa Tomás: \p ―Tatá, ko̱ náꞌá taꞌon nduꞌu̱ ndeí koꞌo̱n ní, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndi kee nduꞌu̱ kandaa̱ ini ndu̱ ndi káa íchi̱ saa̱ ndu̱? \p \v 6 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Yuꞌu̱ kúú íchi̱, ta yuꞌu̱ kúú na̱ ndaa̱, ta yuꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí ña̱yuu. Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu kasandaá noo̱ Ndios tá ko̱ véi na xíꞌín yuꞌu̱. \v 7 Tá náꞌá ndó yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ tatái̱ náꞌá ndó. Ta nda̱ kuu̱ víti ni̱ kasa̱ndaá ndo̱ náꞌá ndó na̱, ta ni̱ xini ndo̱ ná. \p \v 8 Dá ni̱ kaa Felipe xíꞌín ná: \p ―Tatá, naꞌa̱ túu ní tatá Ndios noo̱ ndúꞌu̱, ta kúú sa̱ nataꞌan va ini ndu̱. \p \v 9 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Sa̱ ki̱ꞌo dión ví naꞌá xíonoo yuꞌu̱ xíꞌín ndoꞌó, ta ¿á ko̱ náꞌá ii̱ ví ñaá yoꞌó, Felipe? Tá ndéꞌé ndó yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ tatái̱ Ndios ndéꞌé ndó. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n yo̱ꞌó: “Naꞌa̱ túu ní tatá Ndios noo̱ ndúꞌu̱”? \v 10 ¿Á ko̱ kándísa taꞌon yoꞌó ña̱ iin kúú vá yuꞌu̱ xíꞌín tatá Ndios, ta iin kúú vá ná xíꞌín yuꞌu̱? To̱ꞌon káꞌa̱n yuꞌu̱, ko̱ kúúán ña̱ kóni̱ miíi̱, ña̱ kóni̱ tatá Ndios va káꞌi̱n, dá chi̱ no̱ón kúú na̱ ió xíꞌíín, ta mií ná kúú na̱ kée ña̱ ndato kéei. \v 11 Kánian kandísa ndó ña̱ iin kúú vá yuꞌu̱ xíꞌín tatá Ndios, ta iin kúú vá ná xíꞌín yuꞌu̱. Tído tá ko̱ kándísa ndó xíꞌín to̱ꞌon káꞌi̱n ña̱ dión kíán, dá kía̱n kandísa ndóa̱n no̱ó ña̱ náꞌano kéei. \p \v 12 ’Ta miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná kandeé iní ndo̱ yuꞌu̱, dá kía̱n koni taꞌani ndó kee ndó ña̱ kée yuꞌu̱. Ta náꞌano cháá ka̱ ví ña̱ꞌa kee ndó, dá chi̱ noꞌi̱ kooi díi̱n tatái̱ Ndios. \v 13 Ta ndidaá ña̱ ná kaka̱ ndo̱ noo̱ tatá Ndios xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, koꞌi̱n keei ña̱ xíka̱ ndo̱, dá ná natiin tatá Ndios ña̱ñóꞌó kee yuꞌu̱, na̱ kúú de̱ꞌe na. \v 14 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ná kaka̱ ndo̱ xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, miía̱n ndaa̱ keei ña̱. \s1 Kaá Jesús ña̱ tandaꞌá ná Espíritu ii̱ Ndios kasaa̱ na̱ chindeé ñaá \p \v 15 ’Tá miía̱n ndaa̱ kóni̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá kía̱n kueídóꞌo ndó choon saꞌándái̱. \v 16 Ta koꞌi̱n kueí ndaꞌávíi̱ noo̱ tatá Ndios, dá ná tandaꞌá ná iin na̱ kii chindeé ndoꞌó, dá ná koo chíchí ná xíꞌín ndó. \v 17 Ta no̱ón kúú Espíritu ii̱, na̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱ Ndios. Ta o̱ kúu taꞌon natiin ñaá na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo, dá chi̱ o̱ kúu koni ñaá ná xíꞌín noo̱ ná, ta o̱ kúu kanaꞌá ñaá ná. Tído ndoꞌó, náꞌá ndó na̱, dá chi̱ ió na̱ xíꞌín ndó, ta koo na nío̱ ndo̱. \p \v 18 ’Ta o̱ dánkoo ndaꞌí taꞌon yuꞌu̱ ndo̱ꞌó, dá chi̱ nandió ko̱o tukui kasaa̱i̱ nakiꞌin ndó. \v 19 Ta nda̱dá cháá vá, ta kúú o̱ ko̱ní ka̱ dao ka̱ ña̱yuu yuꞌu̱. Tído ndoꞌó, koni ii̱ va ndó yuꞌu̱. Dá chi̱ sa̱ꞌá ña̱ takí kuií yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó kataki kuií taꞌani ndoꞌó. \v 20 Tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó, dá katóni̱ ini ndo̱ ña̱ iin kúú vá yuꞌu̱ xíꞌín tatái̱ Ndios. Dión taꞌani ndoꞌó, iin kúú ndó xíꞌín yuꞌu̱, ta iin kúú yuꞌu̱ xíꞌín ndoꞌó. \v 21 Ta ndidaá na̱ natiin va̱ꞌa choon saꞌándái̱, ta seídóꞌo na ña̱, no̱ón kúú na̱ kóni̱ ndisa ñaá. Ta ndidaá na̱ kóni̱ ñaá, kúꞌu̱ ini tatái̱ Ndios saꞌa̱ ná, ta kúꞌu̱ taꞌani ini yuꞌu̱ saꞌa̱ ná, ta naꞌi̱ miíí noo̱ ná ―kaá Jesús. \p \v 22 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Judas (tído o̱ du̱ú Judas Iscariote), dá kaá ra̱: \p ―Tatá, ¿ndiva̱ꞌa naꞌa̱ ní mií ní noo̱ ndúꞌu̱, ta o̱ du̱ú no̱ó na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo? \p \v 23 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ta ndi ndáa na̱ kóni̱ yuꞌu̱ xíꞌín ndinoꞌo ini na̱, no̱ón kúú na̱ natiin va̱ꞌa to̱ꞌon káꞌi̱n, ta kuꞌu̱ ini tatái̱ Ndios saꞌa̱ ná, ta kasaa̱ yuꞌu̱ xíꞌín tatái̱ Ndios kandei ndu xíꞌín ná. \v 24 Ta ndí ndáa na̱ ko̱ kóni̱ yuꞌu̱ xíꞌín ndinoꞌo ini na̱, no̱ón kúú na̱ ko̱ nátiin va̱ꞌa to̱ꞌon káꞌi̱n. Tído to̱ꞌon ni̱ seídóꞌo ndó ni̱ kaꞌi̱n, o̱ du̱ú ta̱ꞌón to̱ꞌon miíí kíán. To̱ꞌon ni̱ xi̱ꞌo tatá Ndios, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, kíán. \p \v 25 ’Ndidaá to̱ꞌon yóꞌo káꞌi̱n xía̱n nani iói̱ xíꞌín ndó. \v 26 Tído tá ná kasaa̱ na̱ chindeé ndoꞌó, na̱ kúú Espíritu ii̱, na̱ tandaꞌá tatá Ndios kasaa̱ kuendá miíi̱, no̱ón ví kúú na̱ dánaꞌa̱ ndiꞌi saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó, ta dándusaa̱ ini na̱ ndoꞌó saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ kaꞌi̱n. \p \v 27 ’Ta koꞌi̱n ki̱ꞌoi ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱, chi̱ koꞌi̱n ki̱ꞌoi ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo ió va̱ꞌa ini miíí. Ta o̱ kándeé taꞌon ña̱ꞌa ió ñayuú yóꞌo ki̱ꞌoan ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo xíꞌo yuꞌu̱ ña̱ noo̱ ndo̱. Ta ná dáꞌa ni kutúú ini ndo̱, ta ná dáꞌa ni yu̱ꞌú ndo̱. \v 28 Sa̱ ni̱ seídóꞌo ndó ña̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ miía̱n koꞌi̱n, tído kasaa̱ tuku va yuꞌu̱ nakiꞌin táꞌin xíꞌín ndó. Tá miía̱n ndaa̱ ndisa kóni̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá kía̱n kánian kadii̱ ini ndo̱, chi̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ koꞌi̱n noo̱ tatái̱, ta mií ná kúú na̱ káꞌano cháá ka̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱. \v 29 Viti kásto̱ꞌin xíꞌín ndó ña̱ dión koo, va̱ꞌará ko̱ ñáꞌa̱ kooan, dá tá ni̱ kuu dión, dá kandísa ndó ña̱ ni̱ kaꞌi̱n. \p \v 30 ’Cháá dión vá kaꞌi̱n xíꞌín ndó, chi̱ sa̱ ve̱i va ña̱ uꞌu̱, ña̱ saꞌándá choon ñayuú yóꞌo, ta ni iin ña̱ꞌa o̱ kándeéán keean xíꞌíín. \v 31 Tído koꞌo̱n yuꞌu̱ keei táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ saꞌanda tatá Ndios choon noo̱í, dá ná kandaa̱ ini ndidaá ña̱yuu ña̱ kóni̱ yuꞌu̱ Ndios. Ndakuei ndó, ná koꞌo̱. \c 15 \s1 Jesús kúú yíto̱ uva ndisa \p \v 1 ’Yuꞌu̱ kúú yitó uva ndisa, ta tatái̱ Ndios kúú na̱ xíto rá. \v 2 Ta ndidaá ndáꞌa̱ ra̱, ña̱ ko̱ xíꞌo kui̱ꞌi, kaꞌanda na̱ ñá. Ta ndidaá ndáꞌa̱ ra̱ xíꞌo kui̱ꞌi, nduvii ná ña̱, dá ná ki̱ꞌo cháá ka̱a̱n kui̱ꞌi. \v 3 Dá ri ndoꞌó, sa̱ ni̱ ndu̱vii vá ndó ni̱ kee to̱ꞌon ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó. \v 4 Daá koo ini ndo̱ kaneꞌe táꞌan toon ndó xíꞌín yuꞌu̱, dá kaneꞌe táꞌan yuꞌu̱ xíꞌín ndoꞌó. Dá chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndóꞌo ndáꞌa̱ yitó uva, o̱ kúu taꞌon ki̱ꞌo miíán kui̱ꞌi tá ko̱ néꞌe táꞌan xíꞌín yíto̱án, ki̱ꞌo dión taꞌani o̱ kúu taꞌon kee ndó ña̱ kóni̱ Ndios tá ko̱ néꞌe táꞌan toon ndó xíꞌín yuꞌu̱. \p \v 5 ’Yuꞌu̱ kúú yitó uva, ta ndoꞌó kúú ndáꞌí. Sa̱ꞌá ño̱ó tá néꞌe táꞌan toon ndó xíꞌín yuꞌu̱, ta néꞌe táꞌan yuꞌu̱ xíꞌín ndó, dá ki̱ꞌo nda̱ꞌo ndó kui̱ꞌi noo̱ Ndios. Dá chi̱ tá ko̱ néꞌe táꞌan toon ndó xíꞌín yuꞌu̱, ni ña̱ꞌa o̱ kándeé ndó kee ndó. \v 6 Na̱ ko̱ néꞌe táꞌan toon xíꞌín yuꞌu̱, taó xóo ñaá tatái̱ táto̱ꞌon kée na xíꞌín ndáꞌa̱ yitó uva, dá tá ni̱ ichi̱a̱n, dá nditútí náa̱n, dá taán ná ña̱ noo̱ kéi̱ ñóꞌo̱, dá kei̱ ña̱. \p \v 7 ’Tá néꞌe táꞌan toon ndó xíꞌín yuꞌu̱, ta nákiꞌin va̱ꞌa ndó to̱ꞌon káꞌi̱n, kaka̱ ndo̱ ndi ndáa mií ña̱ꞌa kóni̱ ndo̱, ta kúú niꞌi̱ vá ndóa̱n. \v 8 Ta natiin tatái̱ Ndios ña̱ñóꞌó sa̱ꞌá ña̱ xíꞌo ndó kua̱ꞌá nda̱ꞌo kui̱ꞌi noo̱ ná, dión, dá naꞌa̱ ndo̱ ña̱ kúú ndó kuendái̱. \v 9 Dá chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúꞌu̱ ini tatái̱ sa̱ꞌí, ki̱ꞌo dión taꞌani kúꞌu̱ inii̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta daá kañoꞌo toon ndó ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kúꞌu̱ inii̱ saꞌa̱ ndo̱. \v 10 Tá kée ndó choon saꞌándái̱, dá kía̱n ñóꞌo ndó ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kúꞌu̱ inii̱ saꞌa̱ ndo̱, táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée miíi̱ choon saꞌándá tatái̱, ta nákaa̱i̱ ti̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌí. \p \v 11 ’Ta ndidaá ña̱ yóꞌo ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó, dá kadii̱ ini ndo̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kádii̱ ini miíi̱. Dión, dá nakutí ndó xíꞌa̱n dii̱ i̱ní. \v 12 Ta ña̱ yóꞌo kúú choon saꞌándá yuꞌu̱ noo̱ ndo̱, ña̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndóꞌo yuꞌu̱ xíꞌín ndó. \v 13 Ko̱ íin ka̱ kúꞌu̱ cháá ka̱ ini saꞌa̱ amigo na̱, sa̱va̱ꞌa na̱ naki̱ꞌo mií ña̱ kuu na̱ saꞌa̱ ná. \v 14 Ndoꞌó kúú amigo yuꞌu̱ tá kée ndó choon saꞌándái̱ noo̱ ndo̱. \v 15 Ta o̱ chínaní ka̱ yuꞌu̱ ndo̱ꞌó ña̱ kúú ndó ta̱ kéchóon noo̱í, dá chi̱ ko̱ náꞌá taꞌon iin ta̱ kéchóon ndí ki̱án kée satoꞌo ra̱. Ta viti nachinaní yuꞌu̱ ndoꞌó amigoi̱, dá chi̱ ndidaá vá ña̱ꞌa ni̱ kaꞌa̱n tatái̱ xíꞌíín ni̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín ndó. \v 16 Chi̱ ko̱ ní ka̱xi ndó yuꞌu̱ ña̱ kanooi xíꞌín ndó, yuꞌu̱ diꞌa va ni̱ ka̱xi ndoꞌó ña̱ kanoo ndó xíꞌíín, ta ni̱ xi̱ꞌoi choon noo̱ ndo̱ ña̱ koꞌo̱n ndo̱ kakuu ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo iin yitó kuíꞌí, ta daá kuití kuiin kui̱ꞌi ndo̱, dá kía̱n ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ná kaka̱ ndo̱ noo̱ tatá Ndios xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, ta kúú ki̱ꞌo naa̱n noo̱ ndo̱. \v 17 Ta choon saꞌándái̱ noo̱ ndo̱ kúú ña̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó. \s1 Kaá Jesús ña̱ koni uꞌu̱ ñaá ña̱yuu \p \v 18 ’Tá ni̱ ka̱sáꞌá xiní uꞌu̱ ña̱yuu kuendá ñayuú yóꞌo ndoꞌó, dá kanaꞌá ndó ña̱ dinñóꞌó ka̱ yuꞌu̱ ni̱ xini uꞌu̱ na̱. \v 19 Dá chi̱ tá ni̱ sa̱ kuu ndó kuendá ñayuú yóꞌo, dá kía̱n ni̱ sa̱ kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ndo̱, ní kúu. Tído viti ko̱ kúú ka̱ ndo̱ kuendá ñayuú yóꞌo, chi̱ ni̱ ka̱xii ndo̱ꞌó tein ña̱yuu ñayuú yóꞌo, dá kechóon ndó noo̱í, sa̱ꞌá ño̱ó xiní uꞌu̱ na̱ ndo̱ꞌó. \v 20 Ndisaa̱ ini ndo̱ ña̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ni iin ta̱ kéchóon ko̱ ndáya̱ꞌi taꞌon ra cháá ka̱ noo̱ satoꞌo ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni̱ kendava̱ꞌa na xíꞌín yuꞌu̱, ta kendava̱ꞌa taꞌani na xíꞌín ndó. Tá ni̱ na̱kiꞌin va̱ꞌa na to̱ꞌon ni̱ da̱náꞌi̱ noo̱ ná, dá kía̱n nakiꞌin va̱ꞌa taꞌani na to̱ꞌon dánaꞌa̱ ndo̱ꞌó noo̱ ná. \v 21 Ta dión taꞌani kee na xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱, dá chi̱ ko̱ náꞌá taꞌon na mií na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \p \v 22 ’Dá chi̱ tá ko̱ ní kíi yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo, ta ni xi̱o ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ná, dá kía̱n o̱ kóo taꞌon kua̱chi na, ní kúu. Tído ko̱ó ka̱ to̱ꞌon nandukú ná chindeé ná mií ná saꞌa̱ kua̱chi na, chi̱ sa̱ ni̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín ná, ta ko̱ ní xíin na kandísa naa̱n. \v 23 Tá xiní uꞌu̱ ña̱yuu yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ tatái̱ Ndios xiní uꞌu̱ na̱. \v 24 Tá ko̱ ní kée yuꞌu̱ ña̱ ndato, ña̱ ni iin kuu̱ ko̱ ní kée iin ka̱ ta̱a noo̱ ná, dá kía̱n o̱ kóo taꞌon kua̱chi na, ní kúu. Tído viti ni̱ xini xíꞌín noo̱ ná ña̱ ndato ni̱ keei, vati̱ xía̱n dión, xiní uꞌu̱ na̱ yuꞌu̱, ta xiní uꞌu̱ taꞌani na tatái̱. \v 25 Tído dión ni̱ kuu, dá ni̱ xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios: “Dión oon va ni̱ xini uꞌu̱ na̱ yuꞌu̱.” \p \v 26 ’Tído tá ná kasaa̱ na̱ chindeé ndoꞌó, na̱ ki̱ꞌo tatá Ndios tandaꞌá yuꞌu̱ kii noo̱ ndo̱, no̱ón kúú Espíritu ii̱, ta kúú ná na̱ ndaa̱, na̱ kii noo̱ tatái̱, ta no̱ón kúú na̱ ki̱ꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱ yúꞌu̱. \v 27 Ta ki̱ꞌo taꞌani ndó kuendá sa̱ꞌí, dá chi̱ nda̱ mií saꞌa̱ ni̱ ka̱sáꞌá xíonoo ndó xíꞌíín. \c 16 \p \v 1 ’Káꞌi̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo xíꞌín ndó, dá kía̱n ná dáꞌa ni kexoo ndó no̱ó ña̱ kándéé iní ndo̱ yuꞌu̱, \v 2 chi̱ taxí ná ndo̱ꞌó veꞌe noo̱ ndítútí ná, ta kasandaá iin kuu̱ ña̱ ndakuei ña̱yuu kaꞌání ná ndo̱ꞌó, chi̱ kaꞌán ná ña̱ ki̱ꞌo dión kóni̱ Ndios kee na. \v 3 Dión kee na, chi̱ ko̱ náꞌá taꞌon na tatá Ndios, ta ni yuꞌu̱ ko̱ náꞌá ná. \v 4 Tído káꞌi̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo xíꞌín ndó viti, dá tá ná kasandaá hora koo dión, dá ndisaa̱ ini ndo̱ ña̱ sa̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ dión ndoꞌo ndó. \s1 Káꞌa̱n Jesús saꞌa̱ choon kée Espíritu ii̱ Ndios \p ’Ta ko̱ ní káꞌa̱n taꞌon yuꞌu̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo xíꞌín ndó nda̱ mií saꞌa̱, dá chi̱ ió va yuꞌu̱ xíꞌín ndó. \v 5 Tído viti kía̱n noꞌo̱ va yuꞌu̱ no̱ó na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ve̱ii, tído ni iin tóꞌón ndó ko̱ ndáto̱ꞌón ñaá: “¿Ndeí koꞌo̱n ní?” \v 6 Diꞌa kúndaꞌí ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌi̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo xíꞌín ndó. \v 7 Tído káꞌa̱n ndaa̱i̱ xíꞌín ndó ña̱ keva̱ꞌa mií ndó tá ná noꞌi̱, dá chi̱ tá ná o̱ nóꞌi̱n, dá o̱ kásaa̱ taꞌon na̱ chindeé ndoꞌó. Tído tá ná noꞌi̱, dá tandaꞌí na̱ kasaa̱ na̱ koo na xíꞌín ndó. \v 8 Tá ná kasaa̱ na̱, dá kía̱n ki̱ꞌo na ña̱ kandaa̱ ini iin rá iin ña̱yuu ña̱ kómí ná kua̱chi noo̱ Ndios, ta ki̱ꞌo taꞌani na ña̱ kandaa̱ ini na̱ ña̱ kéndaa̱ Ndios, ta ki̱ꞌo taꞌani na ña̱ kandaa̱ ini na̱ ña̱ kéyíko̱ ndaa̱ Ndios. \v 9 Chi̱ ki̱ꞌo na ña̱ kandaa̱ ini ña̱yuu ña̱ kómí ná kua̱chi sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní kándeé ini na̱ yuꞌu̱, \v 10 ta ki̱ꞌo na ña̱ kandaa̱ ini na̱ ña̱ kéndaa̱ Ndios, dá chi̱ viti noꞌi̱ noo̱ tatái̱, ta o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱ yuꞌu̱. \v 11 Ta ki̱ꞌo taꞌani na ña̱ kandaa̱ ini na̱ ña̱ kéyíko̱ ndaa̱ Ndios, chi̱ sa̱ ni̱ keyíko̱ na̱ sa̱ꞌá ña̱ uꞌu̱, ña̱ saꞌándá choon ñayuú yóꞌo. \p \v 12 ’Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa ió kaꞌi̱n xíꞌín ndó, tído o̱ kándeé taꞌon ndó katóni̱ ndiꞌi ini ndo̱án viti. \v 13 Tído tá ná kasaa̱ na̱ kúú Espíritu ii̱, na̱ kúú na̱ ndaa̱, no̱ón kúú na̱ ki̱ꞌo ña̱ kandaa̱ ndiꞌi ini ndo̱ ndí ki̱án kúú ña̱ ndaa̱. Chi̱ o̱ káꞌa̱n taꞌon na xíꞌín ndó ña̱ kóni̱ mií ná, diꞌa kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ndó sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ ni̱ seídóꞌo na. Ta ki̱ꞌo na ña̱ kandaa̱ ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki̱án ve̱i koo chí noo̱. \v 14 Ta mií ná kedaá, dá natiin yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó, dá chi̱ natiin na ña̱ ió noo̱ yúꞌu̱, ta ki̱ꞌo na ña̱ kandaa̱ ini ndo̱ sa̱ꞌán. \v 15 Ta ndidaá kúú ña̱ꞌa ió noo̱ tatái̱ kúú ña̱ꞌa miíí, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaꞌi̱n ña̱ natiin na̱ kúú Espíritu ii̱ ña̱ ió noo̱ yúꞌu̱, ta ki̱ꞌo na ña̱ kandaa̱ ini ndo̱ sa̱ꞌán. \s1 Kaá Jesús ña̱ kúndaꞌí ini ra̱ nduuan ña̱ kadii̱ ini ra̱ \p \v 16 ’Sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá kuu̱ o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá ya̱ꞌa cháá kuu̱, dá koni tuku ndó yuꞌu̱, dá chi̱ noꞌi̱ noo̱ tatái̱ Ndios ―kaá na̱. \p \v 17 Dá ni̱ ka̱sáꞌá dao ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó ndáto̱ꞌón táꞌan ra: \p ―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n na̱ dión? Chi̱ kaá na̱: “Sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá kuu̱ o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá ya̱ꞌa cháá kuu̱, dá koni tuku ndó yuꞌu̱, chi̱ noꞌi̱ noo̱ tatái̱ Ndios.” \v 18 ¿Ndi kóni̱ kaa: “Sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá kuu̱ o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱ yuꞌu̱”? Ko̱ kándaa̱ inio̱ ndi kóni̱ kaa to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n na̱ ―kaá ra̱. \p \v 19 Dá ni̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ kóni̱ ra̱ ndato̱ꞌón ñaá rá. Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―¿Ndiva̱ꞌa ndáto̱ꞌón táꞌan mií ndó sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌi̱n ña̱: “Sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá kuu̱ o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá ya̱ꞌa cháá kuu̱, dá koni tuku ndó yuꞌu̱”? \v 20 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ve̱i kuu̱ ndaꞌí kuaki ndó, ta ndaꞌí kaꞌa̱n ndo̱, ta tein ndoꞌo ndó dión, kadii̱ nda̱ꞌo ini na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo. Ta va̱ꞌará kundaꞌí ini ndo̱, tído ña̱ kundaꞌí ini ndo̱, ño̱ó nduuan ña̱ kadii̱ ini ndo̱. \v 21 Chi̱ kakia̱n ndoꞌo ndó táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndóꞌo iin ñáꞌa̱ tá dákákián taleé, ndóꞌo nda̱ꞌo níma̱n, chi̱ ni̱ kasa̱ndaá hora kaki de̱ꞌán. Tído tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaki xi, kúú ni̱ na̱ndodóa̱n ña̱ ni̱ ndoꞌo níma̱n, dá chi̱ kádii̱ nda̱ꞌo inia̱n sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaki iin taleé lóꞌo̱ ñayuú yóꞌo. \v 22 Dión taꞌani ndoꞌo ndoꞌó, chi̱ viti kúndaꞌí ini ndo̱, tído nandió ko̱o tukui nakiꞌin táꞌin xíꞌín ndó, dá kadii̱ ini ndo̱, ta ko̱ íin taꞌon kandeé chituu ña̱ kadii̱ ini ndo̱. \p \v 23 ’Tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó, o̱ ndáto̱ꞌón ka̱ ndo̱ yuꞌu̱ saꞌa̱ ni iin ña̱ꞌa, chi̱ miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ná kaka̱ ndo̱ noo̱ tatá Ndios xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, ki̱ꞌo naa̱n noo̱ ndo̱. \v 24 Ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kaka̱ ndo̱ ni iin ña̱ꞌa noo̱ Ndios xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ná kaka̱ ndo̱án viti, ta kúú niꞌi̱ vá ndóa̱n, dá ná kutí ndó xíꞌa̱n kadii̱ ini ndo̱. \s1 Kaá Jesús ña̱ ni̱ ka̱ndeé ná xíꞌín ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo \p \v 25 ’Saꞌa̱ dao ña̱ꞌa ni̱ tiin ndaai̱ sa̱ da̱náꞌi̱ noo̱ ndo̱. Tído ve̱i kuu̱ ña̱ kía̱n o̱ kée ka̱i̱ dión. Diꞌa ki̱ꞌoi ña̱ kandaa̱ táꞌí ini ndo̱ saꞌa̱ tatá Ndios. \v 26 Tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó, dá kía̱n kaka̱ ndo̱ ña̱ꞌa noo̱ tatá Ndios xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, ta kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ káni ka̱a̱n kueí ndaꞌí yuꞌu̱ saꞌa̱ ndo̱ noo̱ ná, \v 27 dá chi̱ kúꞌu̱ va ini tatá Ndios saꞌa̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kóni̱ ndo̱ yuꞌu̱, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kándísa ndó ña̱ noo̱ mií ná ni̱ kii yuꞌu̱. \v 28 Noo̱ tatá Ndios ni̱ kiii, ta ni̱ ka̱sáa̱i̱ ñayuú yóꞌo. Ta viti koꞌi̱n dánkooi ña̱, dá noꞌi̱ noo̱ ná ―kaá Jesús. \p \v 29 Dá ni̱ kaa ta̱ xíonoo xíꞌín ná: \p ―Viti kía̱n xíꞌo ní ña̱ kandaa̱ táꞌí ini ndu̱, ta ko̱ tíin ndaa ka̱ ní saꞌa̱ dao ña̱ꞌa kaꞌa̱n ní xíꞌín ndú. \v 30 Viti kía̱n kándaa̱ ini nduꞌu̱ ña̱ ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa náꞌá ní, ta ko̱ xínñóꞌó ka̱a̱n ndato̱ꞌón ndú mií ní, sa̱ꞌá ño̱ó kándísa nduꞌu̱ ña̱ ni̱ kii ní noo̱ Ndios. \p \v 31 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Á viti ví kándísa ndó ña̱ dión kíán? \v 32 Tído sa̱ ni̱ kasa̱ndaá vá hora ña̱ kuita̱ noo ndó koꞌo̱n ndo̱, ta dánkoo mií ndó yuꞌu̱. Tído o̱ kándo̱o mií taꞌon yuꞌu̱, chi̱ ió va tatá Ndios xíꞌíín. \v 33 Ndidaá ña̱ yóꞌo ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó, dá ná koo va̱ꞌa ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kándísa ndó yuꞌu̱. Ta ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ ndo̱ ñayuú yóꞌo, tído kandeé ini ndo̱ yuꞌu̱, dá chi̱ ni̱ ka̱ndeéí xíꞌín ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo ―kaá na̱. \c 17 \s1 Xíka̱ Jesús ña̱ mani̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ta̱a xíonoo xíꞌín ná \p \v 1 Ndidaá ña̱ yóꞌo ni̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Ni̱ ndiꞌi daá, dá ni̱ nda̱neꞌe noo̱ ná chí induú, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín Ndios: \p ―Tatá, sa̱ ni̱ kasa̱ndaá vá hora, viti kía̱n ki̱ꞌo ní ña̱ natiin yuꞌu̱, na̱ kúú de̱ꞌe ní, ña̱ñóꞌó, dá ná natiin mií ní ña̱ñóꞌó noo̱ yúꞌu̱, na̱ kúú de̱ꞌe ní. \v 2 Chi̱ mií ní ni̱ xi̱ꞌo choon no̱ói̱ dándákii ndidaá ña̱yuu, dá ki̱ꞌoi ña̱ kataki chíchí ndidaá na̱ ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í. \v 3 Ta niꞌi̱ ná ña̱ kataki chíchí ná tá ná nakoni na̱ mií ní, na̱ kúú iin tóꞌón dini̱ Ndios ndaa̱, ta nakoni taꞌani na Jesucristo, na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ní ni̱ ka̱sáa̱. \p \v 4 ’Ni̱ na̱ki̱ꞌoi ndidaá kúú ña̱ñóꞌó noo̱ mií ní tein ni̱ sa̱ ioi̱ ñayuú yóꞌo, chi̱ ni̱ da̱xínoi choon ve̱ii, ña̱ kúú choon ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í. \v 5 Sa̱ꞌá ño̱ó, tatá Ndios, viti ki̱ꞌo ní ña̱ ná natiin tukui ña̱ñóꞌó kooi xoo kuáꞌa mií ní no̱ó sa̱ na̱tiin yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó ndaa̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kasáꞌá ñayuú yóꞌo. \p \v 6 ’Sa̱ ni̱ kaꞌi̱n saꞌa̱ mií ní no̱ó ta̱a ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í tein ña̱yuu ñayuú yóꞌo. Ta ta̱a mií ní ni̱ sa̱ kuu ra, ta ni̱ na̱ki̱ꞌo ní ra̱ noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱, ta ni̱ na̱tiin va̱ꞌa ra to̱ꞌon mií ní. \v 7 Ta viti kándaa̱ ini ra̱ ña̱ ndidaá choon ni̱ xi̱ꞌo ní ni̱ kee yuꞌu̱ kía̱n ni̱ na̱tiiin noo̱ mií ní, \v 8 dá chi̱ ndidaá to̱ꞌon ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í ni̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín rá, ta ni̱ na̱tiin va̱ꞌa raa̱n, ta náꞌá rá ña̱ miía̱n ndaa̱ noo̱ mií ní ni̱ kixii, ta kándísa ra ña̱ mií ní kúú na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá ve̱ii. \p \v 9 ’Ta viti seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní saꞌa̱ rá, ta ko̱ seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ta̱a ni̱ xi̱ꞌo ní no̱ói̱ seí ndaꞌávíi̱ saꞌa̱, dá chi̱ ta̱a mií ní kúú rá. \v 10 Ta ndidaá ña̱ꞌa yuꞌu̱ kúú ña̱ꞌa mií ní, ta ndidaá ña̱ꞌa mií ní kúú ña̱ꞌa yuꞌu̱, ta xíꞌín ta̱a yóꞌo ni̱ na̱tiin yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó. \p \v 11 ’Ta o̱ kóo ka̱ yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo, tído kando̱o ta̱a yóꞌo ñayuú yóꞌo, chi̱ nasaa̱i̱ noo̱ mií ní. Tatá Ndios, mií ní kúú na̱ ii̱, ta seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní sa̱ꞌá ta̱a ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í ña̱ kandaka ní ra̱ xíꞌín ndée̱ ní, dá kía̱n iin ná kakuu ra táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúú mií yó. \v 12 Tá sa̱ xi̱onooi ñayuú yóꞌo xíꞌín ta̱ ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í, ni̱ sa̱ ndaka va̱ꞌi ra̱ xíꞌín ndée̱ mií ní, ta ni iin tóꞌón rá ko̱ ní naá. Sa̱va̱ꞌa ra̱ kúú de̱ꞌe ña̱ kini, ro̱ón kúú ra̱ ni̱ naá, dá ná xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ mií ní saꞌa̱ rá. \p \v 13 ’Tído viti nasaa̱i̱ noo̱ mií ní, ta káꞌi̱n ña̱ yóꞌo xía̱n nani iói̱ ñayuú yóꞌo, dá ná nakutí rá xíꞌa̱n dii̱ i̱ní ra̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kádii̱ ini yuꞌu̱. \v 14 Ta ni̱ xi̱ꞌo yuꞌu̱ to̱ꞌon mií ní noo̱ rá, ta viti na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo xiní uꞌu̱ ñaá, dá chi̱ ko̱ kúú taꞌon ra kuendá ñayuú yóꞌo, chi̱ dión ni yuꞌu̱, ko̱ ta̱ꞌón ta̱a kuendá ñayuú yóꞌo kúúí. \v 15 Ko̱ seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní ña̱ taó ní ra̱ ñayuú yóꞌo, diꞌa seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní ña̱ kandaa ní ra̱ no̱ó ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo. \v 16 Chi̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ kuendá ñayuú yóꞌo, ki̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo ta̱a yóꞌo, chi̱ ko̱ kúú taꞌon ra kuendá ñayuú yóꞌo. \v 17 Ta kevií ní ra̱ xíꞌín to̱ꞌon ndaa̱ ní, chi̱ to̱ꞌon mií ní kúú ña̱ ndaa̱. \v 18 Táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ ta̱ndaꞌá ní yuꞌu̱ ve̱ii ñayuú yóꞌo, ki̱ꞌo dión taꞌani tandaꞌá yuꞌu̱ mií rá koꞌo̱n ra̱ kaneꞌe ra to̱ꞌin ñayuú yóꞌo. \v 19 Sa̱ꞌá mií rá koꞌi̱n naki̱ꞌoi miíí keei ña̱ kóni̱ ní, dá ná koni ra̱ naki̱ꞌo ndisa ra mií rá noo̱ mií ní kee to̱ꞌon ndaa̱ ní. \p \v 20 ’Ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ta̱ yóꞌo oon ni seí ndaꞌávíi̱ noo̱ ní, seí ndaꞌí taꞌani yuꞌu̱ noo̱ ní saꞌa̱ ndidaá na̱ kasandaá kandeé ini na̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon dánaꞌa̱ ta̱ yóꞌo, \v 21 dá ná kasandaá na̱ kakuu na iin tóꞌón, táto̱ꞌon ki̱ꞌo iin kúú mií ní xíꞌín yuꞌu̱, tatá, ta iin kúú vá yuꞌu̱ xíꞌín mií ní, ta iin ná kakuu taꞌani na xíꞌín yó, dá ná kandísa ndidaá ña̱yuu ña̱ mií ní ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 22 Táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ xi̱ꞌo ní ña̱ñóꞌó noo̱í, ki̱ꞌo dión taꞌani ni̱ xi̱ꞌoi ña̱ñóꞌó noo̱ ná, dá iin tóꞌón ná kakuu na táto̱ꞌon ki̱ꞌo iin tóꞌón vá kúú mií yó. \v 23 Iin kúú vá yuꞌu̱ xíꞌín ná, ta iin kúú vá mií ní xíꞌín yuꞌu̱, dión, dá koni ndisa na kakuu na iin tóꞌón, dá ná kandaa̱ ini dao ka̱ ña̱yuu ña̱ mií ní kúú na̱ ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, ta ná kanaꞌá ná ña̱ kúꞌu̱ ini ní sa̱ꞌá na̱ kándéé iní ñaá táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndóꞌo ní xíꞌín yuꞌu̱. \p \v 24 ’Tatá, mií ní ni̱ xi̱ꞌo ña̱yuu yóꞌo noo̱ yúꞌu̱, ta kóni̱i̱ ña̱ kandei taꞌani na noo̱ koo yuꞌu̱, dá ná kandei na xíꞌíín, dá ná koni na̱ choon ndato ni̱ xi̱ꞌo ní noo̱í, chi̱ sa̱ daá kúꞌu̱ va ini ní saꞌa̱ yúꞌu̱ nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kava̱ꞌa ñayuú yóꞌo. \v 25 Tatá, mií ní kúú na̱ ndaa̱, tído ko̱ náꞌá taꞌon na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo mií ní, tído yuꞌu̱, náꞌí mií ní, ta ta̱a yóꞌo kúú ra̱ náꞌá taꞌani ra ña̱ mií ní ni̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. \v 26 Sa̱ ni̱ xi̱ꞌoi ña̱ kándaa̱ ini ra̱ saꞌa̱ mií ní, ta koꞌi̱n ki̱ꞌoi ña̱ kandaa̱ cháá ka̱ ini ra̱ saꞌa̱ ní, dá ná kati̱ꞌa ra kuꞌu̱ ini ra̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu táto̱ꞌon ki̱ꞌo kúꞌu̱ ini mií ní saꞌa̱ yúꞌu̱, ta iin ná kakuu yuꞌu̱ xíꞌín ná ―kaá na̱ xíꞌín tatá Ndios. \c 18 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ tiin ra Jesús néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon \p \v 1 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n Jesús ndidaá to̱ꞌon yóꞌo, dá ni̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná iin ka̱ xoo yu̱yúu̱ naní Cedrón, ta ñoó kánduꞌu̱ iin ñóꞌo̱ káꞌano noo̱ káa yitó kuíꞌí. Dá ni̱ ku̱ꞌu na tein rá xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná. \v 2 Ta Judas, táꞌa̱n ra̱ kuaꞌa̱n naki̱ꞌo Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá, ro̱ón kúú ra̱ náꞌá noo̱ káa yíto̱ ñoó, dá chi̱ sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá sa̱ sáꞌa̱n Jesús ñoó xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná. \v 3 Dá ni̱ kee Judas ndáka ra iin tuꞌu soldado xíꞌín dao ka̱ ta̱a kéchóon no̱ó ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ fariseo kuaꞌa̱n ra̱. Ta néꞌe ra ñóꞌo̱ tóo̱n xíꞌín espada ni̱ saa̱ ra̱. \v 4 Ta sa̱ náꞌá vá Jesús ndí ki̱án ndoꞌo na, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ na̱tuu yati na noo̱ rá. Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: \p ―¿Ndá yoo nándukú ndó? \p \v 5 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Ve̱i ndu tiin ndu Jesús, ta̱ ñoo Nazaret. \p Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Yuꞌu̱ kúúí. \p Ta íin Judas xíꞌín rá, chi̱ ve̱i ra naki̱ꞌo ñaá rá noo̱ ndáꞌa̱ rá. \v 6 Tído tá ni̱ kaꞌa̱n Jesús: “Yuꞌu̱ kúúí”, kúú ni̱ na̱kaka sátá rá, dá ni̱ kue̱i niꞌini ra no̱ñóꞌo̱. \v 7 Dá ni̱ kaa tuku Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Ndá yoo nándukú ndó? \p Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Jesús, ta̱ ñoo Nazaret. \p \v 8 Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Sa̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ndó ña̱ yuꞌu̱ kúúí. Sa̱ꞌá ño̱ó, tá yuꞌu̱ nándukú ndó, dá kía̱n konó ndó ná yaa̱ ta̱ xíonoo xíꞌíín yóꞌo koꞌo̱n ra̱. \p \v 9 Dión ni̱ kaa na̱, dá ná xi̱nko̱o to̱ꞌon ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, dá chi̱ ni̱ kaa na̱ ña̱ ni iin tóꞌón ta̱a ni̱ xi̱ꞌo na noo̱ ná ko̱ ní naá. \p \v 10 Ta néꞌe Simón Pedro iin espada. Dá ni̱ taó ráa̱n ini ñíi̱ noo̱ nákaa̱a̱n, ta kúú ni̱ da̱rkueꞌe̱ ra̱ ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ duti̱ kúú no̱ó, chi̱ ni̱ saꞌanda ra̱ do̱ꞌo xoo kuáꞌa ra̱. Ta Malco naní ta̱a ñoó. \v 11 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín Pedro: \p ―Nachikaa̱ va̱ꞌa espada xaa̱n ini ñíi̱ no̱ó ni̱ sa̱ káa̱a̱n, dá chi̱ ña̱ ndóꞌi yóꞌo kúú táto̱ꞌon iin copa ndirá ova̱ ni̱ xi̱ꞌo tatá Ndios koꞌi. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon yoꞌó ña̱ kánian koꞌi ra̱? ―kaá na̱. \s1 Ndáka ra Jesús ni̱ saa̱ ra̱ veꞌe ta̱ duti̱ kúú no̱ó \p \v 12 Ndidaá ta̱ soldado ñoó xíꞌín ta̱ saꞌándá choon noo̱ rá, xíꞌín ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ni̱ tiin ra Jesús, dá ni̱ soꞌoni ñaá rá, \v 13 dá ni̱ kee ra ndáka ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ra̱ naní Anás, dá chi̱ ta̱ yóꞌo kúú xi̱do Caifás, táꞌa̱n ra̱ kúú duti̱ kúú no̱ó kuia̱ dáá ñóó. \v 14 Ta Caifás kúú ra̱ ni̱ kaꞌa̱n niꞌini no̱ó ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ ñoo Israel ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ ná kuu iin tóꞌón ta̱a noo̱ ndidaá na̱ ñoo Israel o̱ du̱ú ka̱a̱n naá ndíꞌi na̱ ñoo ñoó. \s1 Diꞌa ni̱ ndoꞌo Pedro tá ni̱ sa̱ io ra̱ yéꞌé veꞌe Anás \p \v 15 Ta tákaa Simón Pedro xíꞌín iin ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús sata̱ ná kuaꞌa̱n ra̱. Ta náꞌá táꞌan ta̱ duti̱ kúú no̱ó xíꞌín ta̱ néꞌe táꞌan xíꞌín Pedro kuaꞌa̱n ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kuu ni̱ ku̱ꞌu ra xíꞌín Jesús nda̱ yéꞌé veꞌe ta̱ duti̱ kúú no̱ó ñoó. \v 16 Tído ni̱ ka̱ndo̱o va Pedro íin ra sata̱ véꞌe. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ keta ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús ñoó, táꞌa̱n ra̱ náꞌá táꞌan xíꞌín ta̱ duti̱ kúú no̱ó ñoó. Dá ni̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ndaá yéꞌé ñoó ña̱ ná konóán ku̱ꞌu Pedro. \v 17 Dá ni̱ ku̱ꞌu ra. Dá ni̱ kaa ñáꞌa̱ ñoó xíꞌín rá: \p ―Xíonoo taꞌani yoꞌó xíꞌín ta̱a káa, ¿daá ko̱ó? \p ―Ko̱ó, o̱ du̱ú taꞌon ñaá kúúí ―kaá ra̱. \p \v 18 Ta ni̱ kao̱ noo na̱ kéchóon no̱ó ta̱ duti̱ xíꞌín ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ néꞌe choon ndíta na nádaa̱ ná noo̱ kéi̱ ñóꞌo̱, dá chi̱ vi̱xi nda̱ꞌo. Ta ñoó taꞌani íin Pedro nádaa̱ rá. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ nda̱to̱ꞌón Anás Jesús sa̱ꞌá ña̱ kée na \p \v 19 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ duti̱ kúú no̱ó Jesús ndá choon kuu na ta̱ xíonoo xíꞌín ná, ta ni̱ nda̱to̱ꞌón taꞌani ñaá rá ndá saꞌa̱ dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu. \v 20 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Sa̱ da̱náꞌa̱ túui no̱ó ña̱yuu, chi̱ daá kuití vá sa̱ da̱náꞌi̱ noo̱ ná ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ xíꞌín yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano noo̱ ndítútí ndidaá na̱ ñoo yo̱, na̱ Israel, ta ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa ko̱ ní dánaꞌa̱ de̱ꞌíi̱. \v 21 Ta, ¿ndiva̱ꞌa ndáto̱ꞌón ní yuꞌu̱? Va̱ꞌa ka̱ ndato̱ꞌón diꞌa ní na̱ ni̱ seídóꞌo to̱ꞌon sa̱ da̱náꞌi̱ sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌi̱n xíꞌín ná, dá chi̱ ndidaá vá ná náꞌá ndí ki̱án ni̱ da̱náꞌi̱ noo̱ ná. \p \v 22 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n Jesús dión, dá ni̱ koon iin ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ néꞌe choon daꞌa̱nda̱ noo̱ ná, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Á ki̱ꞌo dión ví káꞌa̱n yo̱ꞌó xíꞌín ta̱ duti̱ kúú no̱ó? \p \v 23 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá ni̱ ya̱ꞌi ni̱ kaꞌi̱n, xinóo̱n, dá kía̱n, kaꞌa̱n ndeí ko̱ váꞌa ni̱ kaꞌi̱n. Tído tá ko̱ ní ya̱ꞌi káꞌi̱n, dá kía̱n, ¿ndiva̱ꞌa ni̱ kanón yuꞌu̱? ―kaá na̱. \p \v 24 Ta kúú dión ndíko̱ ii̱ vá ná ni̱ ta̱ndaꞌá ñaá Anás kuaꞌa̱n na̱ noo̱ Caifás, ta̱ kúú mií ta̱ duti̱ kúú no̱ó. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndata̱ Pedro saꞌa̱ Jesús \p \v 25 Ta íin ii̱ vá Pedro nádaa̱ rá noo̱ kéi̱ ñóꞌo̱ ñoó. Dá ni̱ kaa ra̱ ndíta ñoó xíꞌín rá: \p ―Ta̱a xíonoo taꞌani xíꞌín Jesús kúú yoꞌó, ¿daá ko̱ó? \p Dá ni̱ ndata̱ vá Pedro, ta kaá ra̱: \p ―Ko̱ó, o̱ du̱ú ta̱ꞌón ñaá kúúí. \p \v 26 Dá ni̱ kaa iin ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ duti̱ kúú no̱ó, ta kúú rá iin táꞌan ta̱a ni̱ saꞌanda Pedro do̱ꞌo ñoó: \p ―Yoꞌó kúú ra̱ ni̱ xini yuꞌu̱ xíꞌín ta̱a ñoó tein yitó kuíꞌí ñoó, ¿daá ko̱ó? \p \v 27 Ta kúú ni̱ ndata̱ tuku Pedro saꞌa̱ Jesús. Ta kúú mií dáá ni̱ kana chéli. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ sa̱ io Jesús noo̱ Pilato \p \v 28 Dá ni̱ taó rá Jesús veꞌe Caifás, dá ni̱ kee ra ndáka ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱ veꞌe chóon ta̱ romano. Ta sa̱ ni̱ tu̱u noo̱ vá kuu̱ dáá ñóó, ta ko̱ ní ku̱ꞌu taꞌon ra veꞌe chóon ñoó, dá ná o̱ kándo̱o yakó rá noo̱ Ndios, dá kuu kadíni ra̱ tein víko̱ pascua. \v 29 Dá ni̱ keta Pilato, táꞌa̱n ra̱ néꞌe choon káꞌano kuendá Judea yéꞌé chóon ñoó. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―¿Ndá kua̱chi ni̱ ya̱ꞌa ta̱a yóꞌo ni̱ kee ra? \p \v 30 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: \p ―Tá ko̱ó kua̱chi káꞌano ní ya̱ꞌa ta̱a yóꞌo ni̱ kee ra, ta o̱ káneꞌe taꞌon ndu ra̱ kii ndu naki̱ꞌo ndu noo̱ mií ní, ní kúu. \p \v 31 Dá ni̱ kaa Pilato ñoó xíꞌín rá: \p ―Kaneꞌe ndó ra̱ kuaꞌán ndo̱, ta keyíko̱ mií ndó saꞌa̱ rá táto̱ꞌon ki̱ꞌo saꞌándá ley mií ndó choon. \p Dá ni̱ kaa ra̱ Israel ñoó: \p ―Tído ko̱ó íchi̱ ndú ña̱ kaꞌání ndú ni iin ña̱yuu ―kaá ra̱. \p \v 32 Dión ni̱ kuu, dá ni̱ xi̱nko̱o no̱ó ni̱ kaꞌa̱n Jesús táto̱ꞌon ki̱ꞌo ndoꞌo na kuu na̱. \p \v 33 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o Pilato ni̱ ndu̱ꞌu ra ini veꞌe chóon ñoó. Dá ni̱ kana ra Jesús, dá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: \p ―¿Á ndaa̱ yo̱ꞌó kúú rey no̱ó na̱ Israel? \p \v 34 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―¿Á dión káꞌán mií ní, o dao ka̱ ña̱yuu ni̱ kaꞌa̱n dión xíꞌín ní saꞌa̱ yúꞌu̱? \p \v 35 Dá ni̱ kaa Pilato: \p ―¿Ndi kee yuꞌu̱ kandaa̱ inii̱, ta o̱ du̱ú iin ra̱ Israel kúú yuꞌu̱? Ta̱ ñoo mií vá yoꞌó xíꞌín ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱, ro̱ón kúú ra̱ ni̱ na̱ki̱ꞌo yoꞌó noo̱ ndáꞌí. Ta, ¿ndí ki̱án ni̱ ya̱ꞌón ni̱ keeón? \p \v 36 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ko̱ ní nátiin taꞌoin choon néꞌi ñayuú yóꞌo. Dá chi̱ tá ní nátiin ña ñayuú yóꞌo, dá kía̱n ndakuei ta̱a kúú kuendái̱ na̱á táꞌan ra xíꞌín ra̱ Israel, ta o̱ kónó taꞌon ra yaa̱i̱ noo̱ ndáꞌa̱ rá, ní kúu. Tído ko̱ ní nátiin taꞌoin choon néꞌi ñayuú yóꞌo. \p \v 37 Dá ni̱ kaa Pilato xíꞌín ná: \p ―¿Á iin rey va kúú yoꞌó, tá dáá? \p Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Mií ní kaá ña̱ kúú yuꞌu̱ iin rey. Ta ni̱ ka̱sáa̱ yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo, ta ni̱ kaki yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo, dá ki̱ꞌoi kuendá sa̱ꞌá ña̱ ndaa̱. Ta ndidaá na̱ kúú kuendá ña̱ ndaa̱, no̱ón kúú na̱ nátiin va̱ꞌa ña̱ dánaꞌi̱. \p \v 38 Dá ni̱ kaa Pilato xíꞌín ná: \p ―Ta, ¿ndí ki̱án kúú ña̱ ndaa̱, tá dáá? \p Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n ra̱ dión, dá ni̱ keta tuku ra yéꞌé chóon ni̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ñoó: \p ―Ni iin tóꞌón taꞌon kua̱chi ra ko̱ níꞌí. \v 39 Tído tein iin rá iin víko̱ pascua dáyaa̱ yuꞌu̱ iin ta̱a no̱ó ra̱ ñóꞌo veꞌe ka̱a. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿á kóni̱ ndo̱ ña̱ dáyaa̱ yuꞌu̱ ta̱a kúú rey no̱ó na̱ Israel yóꞌo? ―kaá ra̱. \p \v 40 Dá ni̱ ka̱yuꞌú ndidaá ta̱a ñoó: \p ―¡Ná dáꞌa ni dáyaa̱ ní ta̱a xaa̱n! ¡Barrabás diꞌa dáyaa̱ ní! ―kaá ra̱. \p Táꞌa̱n ra̱ naní Barrabás ñoó kúú iin ta̱ kui̱ꞌíná. \c 19 \p \v 1 Dá ni̱ saꞌanda Pilato choon ña̱ ná kani kini soldado sata̱ Jesús. \v 2 Dá tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kani ñaá rá, dá ni̱ ka̱va̱ꞌa ra iin corona ío̱n, ta ni̱ chi̱nóo raa̱n dini̱ ná. Dá ni̱ da̱kuíꞌino ñaá rá iin dáꞌo̱n kuaꞌá to̱ón, \v 3 dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―Na̱ káꞌano kúú mií ní, na̱ kúú rey no̱ó na̱ Israel. \p Ta ni̱ koon ra daꞌa̱nda̱ noo̱ ná. \p \v 4 Dá ni̱ keta tuku Pilato, dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Kande̱ꞌé ndó, ná koꞌi̱n taóí ra̱ sata̱ véꞌe yóꞌo, dá kanaꞌá ndó ña̱ ni iin tóꞌón taꞌon kua̱chi ra ko̱ ní náníꞌi̱ yuꞌu̱ ―kaá ra̱. \p \v 5 Dá ni̱ keta Jesús, ta kánóo iin corona ni̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ío̱n dini̱ ná, ta ndíxi na iin dáꞌo̱n kuaꞌá to̱ón ve̱i na. Dá ni̱ kaa Pilato xíꞌín rá: \p ―Yóꞌo íin ra viti. \p \v 6 Dá tá ni̱ xini ñaá ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo, ta kúú ni̱ꞌi nda̱ꞌo ni̱ ka̱yuꞌú rá: \p ―¡Chirkaa ní ra̱ ndi̱ka cruz! ¡Chirkaa ní ra̱ ndi̱ka cruz! \p Dá ni̱ kaa Pilato: \p ―Yóꞌo natiin mií ndó ra̱, ta chirkaa ndó ra̱ ndi̱ka cruz, dá chi̱ ni iin tóꞌón taꞌon kua̱chi ta̱a yóꞌo ko̱ ní náníꞌi̱ yuꞌu̱. \p \v 7 Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Pilato: \p ―Tído ley nduꞌu̱ kía̱n saꞌándá choon ña̱ kánian kuu ra̱, dá chi̱ chínaní rá mií rá kúú rá de̱ꞌe Ndios. \p \v 8 Tá ni̱ seídóꞌo Pilato ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ta̱a ñoó dión, víꞌí ka̱ ví ni̱ yu̱ꞌú ra̱ kaꞌání rá Jesús. \v 9 Dá ni̱ kee Pilato ndáka tuku ñaá rá ni̱ ndu̱ꞌu ra kuaꞌa̱n ra̱ ini veꞌe chóon. Dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: \p ―¿Ndeí ni̱ kisón? \p Tído ni iin to̱ꞌon ko̱ ní káꞌa̱n na̱. \v 10 Dá ni̱ kaa Pilato: \p ―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ káꞌo̱n xíꞌín yuꞌu̱? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌan voon ña̱ ió choon noo̱ ndáꞌí ña̱ chirkaai yo̱ꞌó ndi̱ka cruz, ta ió taꞌani choon noo̱ ndáꞌí ña̱ dáyaa̱i̱ yoꞌó koꞌo̱n? \p \v 11 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Ta ni lúꞌu̱ choon ko̱ó noo̱ ndáꞌa̱ mií ní keyíko̱ ní sa̱ꞌí tá ko̱ ní kíxian chí induú diꞌa. Tído káꞌano cháá ka̱ kua̱chi ndído ta̱ ni̱ na̱ki̱ꞌo yuꞌu̱ noo̱ ndáꞌa̱ ní ―kaá na̱. \p \v 12 Ta nda̱ mií hora daá ndúkú Pilato ña̱ dáyaa̱ ra̱ Jesús, káꞌán rá. Tído ndúndéé ta̱ duti̱ xíꞌín dao ka̱ ta̱ ndíta xíꞌín rá káyuꞌú rá: \p ―Tá ná dáyaa̱ ní ta̱a xaa̱n, dá kía̱n ko̱ íin taꞌon ní xíꞌín César, ta̱ néꞌe choon káꞌano. Dá chi̱ ndi ndáa ta̱a chínaní mií rá kúú rá iin rey, ro̱ón kúú ra̱ naá xíꞌín César. \p \v 13 Tá ni̱ sei̱do̱ꞌo Pilato ña̱ ni̱ kaꞌa̱n ra̱ dión, dá ni̱ taó túku ra Jesús. Dá ni̱ sa̱ ko̱o ra noo̱ táꞌa̱nda̱ choon iin xíán noo̱ naní Gabata xíꞌín to̱ꞌon hebreo. Ta to̱ꞌon yóꞌo kóni̱ kaa piso ni̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱. \v 14 Táto̱ꞌon ka̱xuu̱ káa kuu̱ kénduu na̱ Israel ña̱ kadíni na̱ kuendá víko̱ pascua, dá ni̱ kaa Pilato: \p ―¡Yóꞌo íin na̱ kúú rey noo̱ mií ndó! \p \v 15 Dá ni̱ ka̱yuꞌú ña̱yuu ñoó: \p ―¡Kaꞌání ní ra̱, kaꞌání ní ra̱ ndi̱ka cruz! \p Dá ni̱ kaa Pilato xíꞌín ná: \p ―¿Ndiva̱ꞌa kóni̱ ndo̱ ña̱ chirkaai rey ndo̱ ndi̱ka cruz? \p Dá ni̱ kaa ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ ñoó: \p ―¡Sa̱va̱ꞌa César vá kúú rey ndu̱! ―kaá ra̱. \p \v 16 Dá ni̱ na̱ki̱ꞌo ñaá Pilato noo̱ ndáꞌa̱ soldado, ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ chirkaa ñaá rá ndi̱ka cruz. Dá ni̱ tiin ñaá rá, dá ni̱ kee ra ndáka ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ chi̱rkaa ra Jesús ndi̱ka cruz, dá ni̱ xiꞌi̱ na̱ \p \v 17 Dá ni̱ sa̱ do̱kó Jesús cruz kuaꞌa̱n na̱ iin xíán noo̱ naní Gólgota xíꞌín to̱ꞌon hebreo. To̱ꞌon yóꞌo kóni̱ kaa lásá dini̱ ndi̱i. \v 18 Ta ñoó ni̱ chi̱rkaa ra Jesús ndi̱ka cruz. Ta ni̱ chi̱rkuei taꞌani ra uu̱ ka̱ ta̱a, ta iin iin xoo díi̱n ná tákuei iin iin ra. Ta me̱ꞌí íin cruz noo̱ tákaa Jesús. \v 19 Dá ni̱ taa Pilato to̱ꞌon noo̱ iin tabla, ta ni̱ chi̱ndáꞌa̱ iin soldado ña̱ dini̱ cruz noo̱ tákaa Jesús. Ta kaáa̱n diꞌa: “Ta̱a yóꞌo kúú Jesús, ta̱ ñoo Nazaret, ta kúú rá rey no̱ó na̱ ñoo Israel.” \v 20 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ñoo Israel ni̱ kaꞌi to̱ꞌon yóꞌo, dá chi̱ yati yúꞌu̱ ñoo vá ni̱ chi̱rkaa ra Jesús. Ta tándaa letra káꞌa̱n yúꞌu̱ hebreo, xíꞌín yúꞌu̱ griego, xíꞌín yúꞌu̱ latín. \v 21 Dá ni̱ kaa ta̱ duti̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín Pilato: \p ―Ná dáꞌa ni taa ní ña̱ kúú rá rey no̱ó na̱ Israel. Va̱ꞌa ka̱a̱n diꞌa ná taa ní: “Ni̱ kaa ta̱a yóꞌo ña̱ kúú rá rey no̱ó na̱ Israel.” \p \v 22 Dá ni̱ kaa Pilato: \p ―Ña̱ sa̱ ni̱ taai kía̱n iin íchi̱ vá ni̱ ka̱ndo̱oan kooan dión. \p \v 23 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ chi̱rkaa soldado ñoó Jesús ndi̱ka cruz, dá ni̱ saꞌanda kuálí rá dáꞌo̱n ná. Ta ni̱ kee ra ña̱ komi̱ táꞌí, dá ni̱ tiin ra iin iin táꞌí ñá. Ta ni̱ tiin taꞌani ra kotó ni̱ sa̱ ndixi na ñoó, tído iin daꞌón káni̱ níí vá kíán, ko̱ ta̱ꞌón tu̱kua̱n. \v 24 Dá ni̱ nda̱tóꞌón táꞌan soldado ñoó: \p ―Ná dáꞌa ni ndatá yóa̱n, va̱ꞌa ka̱a̱n ná kadikí yo̱ suerte, dá ná kande̱ꞌá ndi ndáa yoo kando̱o xíꞌán ―kaá ra̱. \p Dión, dá ni̱ xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios, chi̱ diꞌa kaáa̱n: “Ni̱ na̱kaꞌanda ra̱ dáꞌo̱n ni̱ sa̱ ndixii, ta ni̱ sa̱dikí rá suerte xíꞌín dáꞌo̱ín.” Ta ki̱ꞌo dión ni̱ kee soldado ñoó xíꞌín dáꞌo̱n ná. \p \v 25 Saꞌa̱ cruz noo̱ tákaa na ñoó íin naná na̱, ta íin taꞌani kuꞌu̱ lóꞌo̱ naná na̱, ta íin taꞌani María, ñadiꞌí Cleofas, ta íin taꞌani María Magdalena. \v 26 Tá ni̱ xini Jesús naná na̱ xíꞌín iin ta̱ xíonoo xíꞌín ná, táꞌa̱n ra̱ mani̱ cháá ka̱ noo̱ ná, dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín naná na̱: \p ―Naná, ta̱a xaa̱n kúú de̱ꞌón viti. \p \v 27 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó: \p ―Na̱ xaa̱n kúú nanóo̱n viti ―kaá na̱. \p Nda̱ kuu̱ dáá ñóó ni̱ na̱kuaka va̱ꞌa ra naná Jesús koo na veꞌe ra. \p \v 28 Ta sa̱ náꞌá vá Jesús ña̱ sa̱ ni̱ xi̱nko̱o ndiꞌi choon ve̱i na, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ kaa na̱ diꞌa, dá ni̱ xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios: \p ―¡Íchi̱ inii̱! \p \v 29 Ta ñoó íin iin ki̱di ni̱ chití díní ñóꞌo vino iá. Dá ni̱ saꞌa̱n iin ta̱a ni̱ da̱kéta niꞌini ra iin táꞌí dáꞌo̱n ini vino iá ñoó, dá ni̱ soꞌoni ra̱án dini̱ iin yíto̱ naní hisopo. Dá ni̱ chi̱nee raa̱n yúꞌu̱ Jesús. \v 30 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ tuꞌu na lúꞌu̱ vino iá ñoó, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Sa̱ ni̱ kuu va viti. \p Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ na̱rkandéi dini̱ ná, ta kúú ni̱ na̱ki̱ꞌo na mií ná ni̱ xiꞌi̱ na̱. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ da̱kúꞌu iin soldado iin ka̱a dini̱ yokó yuꞌú yika̱ Jesús \p \v 31 Dá ni̱ saꞌa̱n ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel noo̱ Pilato, dá chi̱ sa̱ kenduu na̱ Israel ña̱ꞌa kadíni na̱ kuendá pascua, ta ko̱ kóni̱ ra̱ ña̱ karkuei ta̱a ñoó ndi̱ka cruz kuu̱ nániꞌi̱ ndée̱ ná, dá chi̱ mií kuu̱ dáá ñóó kankao víko̱ pascua. Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ Pilato ña̱ ná konó rá taꞌa̱no̱ di̱ꞌin ta̱a ñoó, dá ná kuu dánóo ñaá rá ndi̱ka cruz. \v 32 Sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ saꞌa̱n soldado ni̱ saꞌa̱no̱ ra̱ di̱ꞌin ndi nduú ta̱a tárkuei dáó xíꞌín Jesús. \v 33 Tído tá ni̱ kasa̱ndaá ra̱ noo̱ tákaa Jesús, ta kúú ni̱ xini ra̱ ña̱ sa̱ ni̱ xiꞌi̱ va na, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní saꞌa̱no̱ taꞌon ra di̱ꞌin na. \v 34 Tído iin ta̱ soldado ñoó ni̱ da̱kúꞌu ra iin ka̱a dini̱ yokó yuꞌú yika̱ ná, ta vitíꞌón ni̱ ka̱nkuei nii̱ xíꞌín ta̱kui̱í. \v 35 Ta mií na̱ ni̱ xini ña̱ ni̱ kuu dión, no̱ón kúú na̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱ ña̱ yóꞌo, ta náꞌá ná ña̱ kíán ña̱ ndaa̱, dá kandísa taꞌani ndó ña̱ káꞌa̱n na̱. \v 36 Dión ni̱ ndoꞌo Jesús, dá ni̱ xi̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios: “O̱ táꞌa̱no̱ taꞌon ni iin lásá na̱.” \v 37 Ta kaá taꞌani tuti ii̱ Ndios diꞌa: “Koni xíꞌín no̱ó ña̱yuu na̱ ni̱ ku̱ꞌu ka̱a yuꞌú yika̱.” \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ ndu̱xi Jesús \p \v 38 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ saꞌa̱n José, ta̱ ñoo Arimatea, noo̱ Pilato. Ta kúú rá iin ta̱ kuendá Jesús, tído kándísa de̱ꞌé va ñaá rá, chi̱ yuꞌú ra̱ kée ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel. Ta ni̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ Pilato ña̱ ná konó rá koꞌo̱n ra̱ nakiꞌin ra yikí ko̱ño Jesús. Dá ni̱ sonó Pilato ña̱ kee ra dión. Dá ni̱ saꞌa̱n ra̱ ni̱ da̱nóo ra yikí ko̱ño na̱. \v 39 Ta ni̱ saa̱ taꞌani Nicodemo, táꞌa̱n ra̱ ni̱ saꞌa̱n ni̱ nda̱tóꞌón xíꞌín Jesús iin sa̱kuaá. Ta néꞌe ra táto̱ꞌon oko̱ uxi̱ kilo ña̱ támi sáꞌa̱n ni̱ daká táꞌan xíꞌín mirra xíꞌín áloe. \v 40 Dá ni̱ chi̱tuú ra̱ yikí ko̱ño Jesús xíꞌín dáꞌo̱n yádí ni̱ chichi ña̱ꞌa támi sáꞌa̱n ñoó, chi̱ ki̱ꞌo dión kée na̱ Israel xíꞌín ndidaá na̱ xíꞌi̱ noo̱ ná, dá dándu̱xi ñaá ná. \v 41 Ta yati noo̱ ni̱ sa̱rkaa na ndi̱ka cruz, ñoó kánduꞌu̱ iin ñóꞌo̱ noo̱ káa yitó kuíꞌí. Ta ñoó nákaa̱ iin yái̱ sa̱á noo̱ ndu̱xi ndi̱i. Ta ni iin tóꞌón ndi̱i ko̱ ñáꞌa̱ ndu̱xi ñoó. \v 42 Ta ñoó ni̱ da̱ndúxi na Jesús, chi̱ yati va kíán, chi̱ sa̱ kuaꞌa̱n ndiꞌi va kuu̱ kénduu na̱ ña̱ꞌa kadíni na̱ kuendá pascua. \c 20 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ na̱taki Jesús \p \v 1 Ta kuu̱ mií no̱ó kásáꞌá saꞌa̱ semana, kúú ni̱ kee María Magdalena kuaꞌa̱n yái̱ no̱ó ni̱ ndu̱xi Jesús, ta iin naá cháá ii̱ vá. Tído tá ni̱ saa̱a̱n, kúú sa̱ ni̱ ku̱xoo va yuu̱ ndadí yuꞌú yái̱ ñoó. \v 2 Dá ni̱ na̱ndió ko̱oán ni̱ ka̱nkonoán kuaꞌa̱n kasto̱ꞌán xíꞌín Simón Pedro xíꞌín iin ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús, táꞌa̱n ra̱ mani̱ cháá ka̱ noo̱ ná. Tá ni̱ saa̱a̱n, dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín rá: \p ―Ni̱ na̱kiꞌin ra yikí ko̱ño satoꞌo yo̱ néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱, ta xíni̱ ndeí ni̱ chi̱káa̱ ñaá rá. \p \v 3 Dá ni̱ kee Pedro xíꞌín iin ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús kuaꞌa̱n ra̱ kande̱ꞌé rá yái̱ ñoó. \v 4 Ta taxí táꞌan ra kuaꞌa̱n ra̱, tído ni̱ꞌi cháá ka̱ kuaꞌa̱n iin ka̱ ta̱a ñoó o̱ du̱ú Pedro. Sa̱ꞌá ño̱ó dinñóꞌó ka̱ mií rá ni̱ saa̱ yúꞌu̱ yái̱ ñoó. \v 5 Dá ni̱ chi̱nee noo̱ rá ni̱ sa̱ nde̱ꞌé rá inia̱n. Ta sa̱va̱ꞌa dáꞌo̱n ni̱ sa̱ tuú yikí ko̱ño na̱ kánóo, tído ko̱ ní ku̱ꞌu taꞌon ra. \v 6 Ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ ka̱sáa̱ Pedro. Dá ni̱ ku̱ꞌu ra, dá ni̱ xini ra̱ dáꞌo̱n ni̱ sa̱ tuú na̱ kánóo. \v 7 Tído iin ka̱ dáꞌo̱n ni̱ sa̱ yiꞌi dini̱ ná ko̱ kánóo dáó taꞌon ña xíꞌín dáꞌo̱n ni̱ sa̱ tuú na̱ ñoó. Dá chi̱ iin ka̱ va xíán ni̱ na̱tuúa̱n kánóoan. \v 8 Nda̱ daá ví, dá ni̱ ku̱ꞌu ta̱a ni̱ ka̱sáa̱ mií no̱ó ñoó. Tá ni̱ xini ra̱ ndidaá ña̱ yóꞌo, dá ni̱ ka̱ndísa ra. \v 9 Tído kóni̱ ii̱ vá kandaa̱ ini ra̱ to̱ꞌon káꞌa̱n tuti ii̱ Ndios ña̱ miía̱n ndúsa̱ kánian nataki Jesús tein na̱ ni̱ xiꞌi̱. \v 10 Dá ni̱ na̱ndió kuéi ra ni̱ ndi̱sáa̱ ra̱ noo̱ ndéi dao ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús noo̱ María Magdalena \p \v 11 Kúú ni̱ na̱ndió ko̱o María íián ndéíꞌi̱ ña̱ yuꞌú yái̱ ñoó. Ta tein ndéíꞌi̱ ña̱ íián ñoó, dá ni̱ chi̱rnee noo̱a̱n ni̱ sa̱ nde̱ꞌán ini yái̱ ñoó. \v 12 Ta kúú ni̱ xinia̱n ndéi uu̱ ángel, ta ndíxi na daꞌón kuxí kachi̱. Ta ndéi na no̱ó ni̱ sa̱ nóo yikí ko̱ño Jesús. Iin na ió xoo noo̱ ni̱ sa̱ kuu dini̱ ná, ta iin ka̱ na̱ ió xoo no̱ó ni̱ sa̱ kuu saꞌa̱ ná. \v 13 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín María: \p ―Ki̱ꞌo lóꞌo̱, ¿ndí ki̱án ndóꞌón ña̱ ndéíꞌi̱n? \p Dá ni̱ kaaa̱n: \p ―Sákii, dá chi̱ ni̱ na̱kiꞌin ra yikí ko̱ño satoꞌi̱ néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱, ta ko̱ náꞌá taꞌon yuꞌu̱ ndeí ni̱ chi̱káa̱ ñaá rá. \p \v 14 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n dión, dá ni̱ na̱ndió ko̱oán ni̱ sa̱ nde̱ꞌán chí sata̱, kúú ni̱ xinia̱n íin Jesús, tído ko̱ ní nákonia̱n ña̱ kúú ná Jesús. \v 15 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌán: \p ―Ki̱ꞌo lóꞌo̱, ¿ndiva̱ꞌa ndéíꞌi̱ yo̱ꞌó? ¿Ndá yoo nándukón? \p Dá ni̱ kaꞌán María ña̱ kúú rá ta̱ ndaá yitó kuíꞌí ñoó. Dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―Tatá, tá ni̱ na̱kiꞌin ní yikí ko̱ño ni̱ sa̱ káa̱ yóꞌo néꞌe ní kuaꞌa̱n ní, kasto̱ꞌon ní xíꞌíín ndeí ni̱ chi̱káa̱ nía̱n, dá ná koꞌi̱n nakiꞌiin ña̱. \p \v 16 Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―¡María! \p Ta kúú ni̱ na̱ndió ko̱oán ni̱ sa̱ nde̱ꞌán noo̱ ná, dá ni̱ kaaa̱n xíꞌín ná: \p ―¡Raboni! (To̱ꞌon yóꞌo kóni̱ kaa maestro.) \p \v 17 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌán: \p ―Ná dáꞌa ni kako̱ꞌón yuꞌu̱, María, dá chi̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon noꞌi̱ noo̱ tatái̱. Va̱ꞌa ka̱a̱n kuaꞌán kasto̱ꞌón xíꞌín ñani kuálíí, ta kaꞌo̱n xíꞌín xí ña̱ nanai noꞌi̱ noo̱ ió tatái̱, na̱ kúú taꞌani tatá mií ndó, na̱ kúú Ndios noo̱ yúꞌu̱, ta kúú taꞌani na Ndios noo̱ ndo̱ꞌó ―kaá na̱. \p \v 18 Dá ni̱ kee María Magdalena ñoó kuaꞌa̱n kasto̱ꞌán xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús ña̱ ni̱ xini xíꞌín noo̱a̱n Jesús, ta ni̱ na̱kani taꞌanián xíꞌín rá sa̱ꞌá ña̱ꞌa ni̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌán. \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná \p \v 19 Tá ni̱ kuaá kuu̱ no̱ó kásáꞌá saꞌa̱ semana ñoó, ndadí toon yéꞌé veꞌe noo̱ ndéi ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús, dá chi̱ yuꞌú ra̱ oon ni tiin ñaá ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel. Ta kúú iin kuití vá ni̱ sa̱ kuíi̱n Jesús me̱ꞌí noo̱ ndéi ra ñoó. Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ná koo va̱ꞌa ini ndo̱. \p \v 20 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ da̱náꞌa̱ na̱ ndáꞌa̱ ná xíꞌín yika̱ ná noo̱ rá. Kúú ni̱ kadii̱ nda̱ꞌo ini ra̱ ni̱ xini ra̱ ña̱ ni̱ na̱taki satoꞌo yo̱. \v 21 Dá ni̱ kaa tuku Jesús: \p ―Ná koo va̱ꞌa ini ndo̱. Táto̱ꞌon ki̱ꞌo ni̱ ta̱ndaꞌá tatái̱ yuꞌu̱ ve̱ii, ki̱ꞌo dión taꞌani tandaꞌá yuꞌu̱ ndo̱ꞌó koꞌo̱n ndo̱ kaneꞌe ndó to̱ꞌin. \p \v 22 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni̱ tuu tachi̱ ná noo̱ ndéi ra, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Natiin ndó Espíritu ii̱ Ndios viti. \v 23 Tá ndi ndáa mií na̱ xíꞌo káꞌano ini ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi, ta ki̱ꞌo káꞌano taꞌani ini Ndios sa̱ꞌá kua̱chi na. Ta ndi ndáa mií na̱ ko̱ xíꞌo káꞌano ini ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi, ta ni Ndios o̱ kíꞌo káꞌano taꞌon ini sa̱ꞌá kua̱chi na ―kaá na̱. \s1 Ko̱ xi̱ín Tomás kandísa ra ña̱ ni̱ na̱taki Jesús \p \v 24 Ta Tomás, táꞌa̱n ra̱ káꞌa̱n xíꞌín ná Dídimo, ro̱ón kúú iin ta̱a nákaa̱ tein ndin uxi̱ uu̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús, tído ko̱ ta̱ꞌón ra ió tá ni̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús noo̱ dao ka̱ ta̱a ñoó. \v 25 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá: \p ―¡Ni̱ xini ndu̱ satoꞌo yo̱ Jesús! \p Dá ni̱ kaa Tomás: \p ―Ta ná o̱ ko̱níi̱ xíꞌín noo̱í no̱ó ni̱ ku̱ꞌu ndu̱yo ñoó ndáꞌa̱ ná, ta ná o̱ chíꞌii dini̱ ndáꞌí no̱ó ni̱ ku̱ꞌu ndu̱yo ñoó, ta ná o̱ chíꞌii ndáꞌí yika̱ ná no̱ó ni̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó, o̱ kándísa taꞌon vei ―kaá ra̱. \p \v 26 Tá ni̱ ya̱ꞌa ona̱ kuu̱, ndéi tuku ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús ini veꞌe ñoó, ta ió Tomás xíꞌín rá viti. Ta ndadí toon yéꞌé ndéi ra. Kúú iin kuití vá ni̱ sa̱ kuíi̱n Jesús me̱ꞌí noo̱ ndéi ra ñoó, dá ni̱ kaa na̱: \p ―Ná koo va̱ꞌa ini ndo̱. \p \v 27 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín Tomás: \p ―Nakíi̱, kande̱ꞌón ndáꞌí, ta chiꞌi dini̱ ndáꞌo̱n no̱ó ni̱ ku̱ꞌu ndu̱yo, ta chiꞌi taꞌani dini̱ ndáꞌo̱n no̱ó ni̱ ta̱rkueꞌe̱ yika̱í. O̱ sa̱ kákuuón iin ta̱ nákani kuáchi̱ ini, iin ta̱a kandísa kakuuón. \p \v 28 Dá ni̱ kaa Tomás xíꞌín ná: \p ―Miía̱n ndaa̱ kuiti mií ní kúú satoꞌo yuꞌu̱, ta mií ní kúú Ndios yuꞌu̱. \p \v 29 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Sa̱ꞌá ña̱ ni̱ xini xíꞌín noo̱o̱n yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱ndísón, Tomás. Tído ndikáꞌán ví na̱ kándísa va̱ꞌará ko̱ ní xiní na̱ yuꞌu̱. \s1 Káꞌa̱n Juan ndiva̱ꞌa ni̱ taa na tuti yóꞌo \p \v 30 Kua̱ꞌá ka̱ ví ña̱ꞌa náꞌano ni̱ kee Jesús no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná, tído ko̱ ní táa ndiꞌi taꞌon yuꞌa̱n noo̱ tuti yóꞌo. \v 31 Tído to̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni̱ taai, dá kandísa ndó ña̱ Jesús kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, ta kandísa ndó ña̱ mií ná kúú de̱ꞌe Ndios. Ta tá ná kandeé iní ndo̱ ná, dá kía̱n koni ndo̱ kataki chíchí ndó saꞌa̱ mií ná. \c 21 \s1 Diꞌa ni̱ kuu tá ni̱ naꞌa̱ noo̱ tuku Jesús no̱ó usa̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná \p \v 1 Tá ni̱ ndiꞌi, dá ni̱ naꞌa̱ noo̱ tuku Jesús no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná noo̱ kúú yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ naní Tiberias. Ta diꞌa ni̱ kuu: \v 2 Ta néꞌe táꞌan ii̱ vá Simón Pedro xíꞌín Tomás, ta̱ káꞌa̱n xíꞌín ná Dídimo, xíꞌín Natanael, ta̱ ñoo Caná, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea diꞌa, xíꞌín ndi nduú de̱ꞌe Zebedeo, xíꞌín uu̱ ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús. \v 3 Dá ni̱ kaa Simón Pedro xíꞌín dao ka̱ ta̱a ñoó: \p ―Koꞌi̱n tiin ti̱yaká viti. \p Dá ni̱ kaa dao ka̱ ta̱a ñoó: \p ―Koꞌo̱n taꞌani nduꞌu̱ xíꞌón. \p Dá ni̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni̱ saa̱ ra̱ ni̱ kaa ra ini iin barco, tído sa̱kuaá dáá ñóó ni iin tóꞌón ti̱yaká ko̱ ní tíin ra. \v 4 Tá sa̱ kuaꞌa̱n tu̱u noo̱ vá, ta kúú sa̱ yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ñoó vá íin Jesús, tído ko̱ ní nákoni taꞌon ñaá ta̱ xíonoo xíꞌín ná. \v 5 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―De̱ꞌe kuálí, ¿á sa̱ ni̱ tiin ndó ti̱yaká kei̱ ndo̱? \p Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―¡Ko̱ó! \p \v 6 Dá ni̱ kaa na̱ xíꞌín rá: \p ―Chikaa̱ ndo̱ ñóno̱ xaa̱n chí xoo kuáꞌa diꞌa barco ndo̱, dá tiin ndó ti̱yaká ―kaá na̱. \p Tá ni̱ kee ra dión, ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ti̱yaká ni̱ tiin ra, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kándeé taꞌon ra taó rá ñóno̱ rá. \v 7 Dá ni̱ kaa ta̱ mani̱ cháá ka̱ noo̱ Jesús xíꞌín Pedro: \p ―¡Satoꞌo va yó kúú na̱ káa! \p Tá ni̱ ka̱ndaa̱ ini Simón Pedro ña̱ kúú ná Jesús, dá ni̱ na̱kui̱ꞌino ra dáꞌo̱n rá, dá chi̱ sa̱ ni̱ taó vá ráa̱n. Dá ni̱ ndao ra ni̱ ke̱ta ra kuaꞌa̱n ra̱ ini ta̱kui̱í. \v 8 Ta ni̱ ka̱ndo̱o kueé dao ka̱ ta̱a ñoó ve̱i ra xíꞌín barco. Ta ñóꞌo ra ñóno̱ noo̱ ñóꞌo ti̱yaká ñoó ve̱i ra, ta kíán táto̱ꞌon iin ciento metro nda̱ noo̱ kúú yúꞌu̱ ñoꞌó i̱chí. \v 9 Tá ni̱ ka̱nkuei ra ini barco ñoó, kúú ni̱ xini ra̱ sa̱ ndío̱ va ñóꞌo̱ ti̱ke̱í, ta kánóo iin ti̱yaká chóꞌo̱ rí, ta sa̱ ió taꞌani pan. \v 10 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tei ndó dao ka̱ ti̱yaká du̱ú ni̱ tiin ndó xaa̱n ―kaá na̱. \p \v 11 Dá ni̱ kaa Pedro ini barco, dá ni̱ di̱tá rá ñóno̱ ñoó nda̱ no̱ñóꞌo̱ i̱chí, ta ni̱ chitíán ñóꞌo ti̱yaká náꞌano, ta kúú rí iin ciento uu̱ diko uxi̱ oni̱. Ta va̱ꞌará kua̱ꞌá nda̱ꞌo ni̱ sa̱ kuu rí, tído ko̱ ní ndata̱ taꞌon ñóno̱ ñoó. \v 12 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a ñoó: \p ―Nakíi̱ ndo̱ kadi̱ni ndo̱. \p Dá ni̱ saa̱ ra̱, tído ni iin tóꞌón rá ko̱ ní dándáa ndato̱ꞌón ndá yoo kúú ná, dá chi̱ sa̱ náꞌá vá rá ña̱ satoꞌo yo̱ Jesús kúú ná. \v 13 Dá ni̱ tiin Jesús pan ñoó, dá ni̱ xi̱ꞌo naa̱n noo̱ rá, ta ni̱ xi̱ꞌo taꞌani na ti̱yaká ni̱ choꞌo̱ ñoó noo̱ rá. \v 14 Ta viti xíno oni̱ taꞌándá náꞌa̱ noo̱ Jesús mií ná no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná nda̱ kuu̱ ni̱ na̱taki na̱ tein na̱ ni̱ xiꞌi̱. \s1 Káꞌa̱n Jesús xíꞌín Pedro ña̱ ná kandaka ra ña̱yuu na̱ táto̱ꞌon kée iin ta̱ ndáka léko \p \v 15 Tá ni̱ ndiꞌi ni̱ sa̱di̱ni ra̱, dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín Simón Pedro: \p ―Simón, de̱ꞌe Jonás, ¿á kóni̱ cháá ka̱ yo̱ꞌó yuꞌu̱ o̱ du̱ú dao ka̱ ta̱a xaa̱n? \p Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Jaa̱n, náꞌá vá mií ní ña̱ kóni̱ ñaáí, tatá. \p Dá ni̱ kaa Jesús: \p ―Koo ino̱n kandakón ña̱yuui̱ táto̱ꞌon ki̱ꞌo kée iin ra̱ ndáka léko. \p \v 16 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o tuku na ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná taꞌándá kúú uu̱: \p ―Simón, de̱ꞌe Jonás, ¿á miía̱n ndaa̱ kóno̱n yuꞌu̱? \p Dá ni̱ kaa Pedro: \p ―Jaa̱n, náꞌá vá mií ní ña̱ kóni̱ ñaáí, tatá. \p Dá ni̱ kaa na̱: \p ―Koo ino̱n kandaka va̱ꞌón ña̱yuui̱. \p \v 17 Dá ni̱ nda̱to̱ꞌón tuku ñaá ná taꞌándá kúú oni̱: \p ―Simón, de̱ꞌe Jonás, ¿á miía̱n ndaa̱ kóni̱ yo̱ꞌó yuꞌu̱? \p Ta kúú ndaꞌí va ni̱ kuu ini Simón Pedro, dá chi̱ oni̱ taꞌándá ni̱ na̱ndió ko̱o na ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: “¿Á kóni̱ yo̱ꞌó yuꞌu̱?” Dá ni̱ kaa ra̱: \p ―Satoꞌi̱, ndidaá táꞌa̱n va ña̱ꞌa náꞌá mií ní, sa̱ꞌá ño̱ó náꞌá vá ní ña̱ kóni̱ yuꞌu̱ mií ní. \p Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Koo ino̱n kandaka va̱ꞌón ña̱yuui̱, tá dáá. \v 18 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi̱n xíꞌón ña̱ tá ni̱ sa̱ kuuón iin ta̱ lóꞌo̱, sa̱ na̱kui̱ꞌínón mií vóón dáꞌa̱mo̱n, ta sa̱ xi̱onooón noo̱ káꞌán miíón. Tído tá ná kusáꞌánón, dá kía̱n ndá ná dákaa̱ voon ndáꞌo̱n, ta nda̱ iin ka̱ va ña̱yuu dákui̱ꞌino yoꞌó doꞌo̱no̱, ta katiin ndaa ra̱ yo̱ꞌó koꞌo̱n no̱ó ko̱ káꞌón koꞌo̱n. \p \v 19 Dión ni̱ kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ndí ki̱án ndoꞌo Pedro kuu ra̱, dá natiin Ndios ña̱ñóꞌó. Dá ni̱ kaa taꞌani na: \p ―Koo ino̱n kandiko̱n yuꞌu̱. \s1 Káꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá ta̱a kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ \p \v 20 Dá ni̱ na̱ndió ko̱o Pedro ni̱ sa̱ nde̱ꞌé rá chí sata̱, dá ni̱ xini ra̱ tákaa ñaá ta̱ mani̱ cháá ka̱ noo̱ Jesús ve̱i ra. Ta ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ni̱ sa̱ io díi̱n Jesús no̱ó ni̱ sa̱díni na̱ sa̱kuaá dáá ñóó, ta mií rá ni̱ nda̱to̱ꞌón ñaá: “¿Ndá yoo kúú ra̱ naki̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá?” \v 21 Dá tá ni̱ xini ñaá Pedro, dá ni̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús: \p ―Satoꞌi̱, ¿ndí ki̱án ndoꞌo ta̱a káa? \p \v 22 Dá ni̱ kaa Jesús xíꞌín rá: \p ―Tá kóni̱ yuꞌu̱ ña̱ koo ii̱ vá ta̱a káa nda̱ ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱oi kasaa̱i̱ ñayuú yóꞌo, ¿ndiva̱ꞌa saꞌání yoꞌó miíón? Dá ri yoꞌó koo ino̱n kandiko̱n yuꞌu̱. \p \v 23 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni̱ kaꞌa̱n na̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó ni̱ ka̱sáꞌá dao ka̱ na̱ kúú kuendá Jesús káꞌa̱n na̱ ña̱ o̱ ku̱ú taꞌon ta̱a yóꞌo. Tído ko̱ ní káꞌa̱n Jesús ña̱ o̱ ku̱ú ra̱, ni̱ kaa na̱ ña̱ tá kóni̱ na̱ ña̱ koo ii̱ vá ta̱a ñoó nda̱ ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na kasaa̱ na̱ ñayuú yóꞌo: “¿Ndiva̱ꞌa saꞌání yoꞌó miíón?” \v 24 Ta ta̱a káꞌa̱n Jesús saꞌa̱ yóꞌo kúú yuꞌu̱, ta̱ xíonoo xíꞌín ná, ta xíꞌoi kuendá saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo, ta ni̱ taai ña̱. Ta náꞌá yó ña̱ kuendá xíꞌoi sa̱ꞌán kíán ña̱ ndaa̱. \v 25 Ta ió kua̱ꞌá ka̱ ví ña̱ꞌa ni̱ kee Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó tá ní táai iin rá iian, taó kuendá yuꞌu̱ ña̱ o̱ kéta taꞌon ñayuú yóꞌo kañoꞌo libro nákani saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni̱ kee na. Dión ná koo.