\id MRK MARK 1 Murrinhpatha 17/08/2017, 20/09/2018 
\h Mark 
\toc3 Mark 
\toc2 Mark 
\toc1 The Good News According to Mark 
\mt1 Mark  
\c 1  
\s1 John The Baptist Murrinh Wurdanrrayiththa Wurrini Ngarra Kardu  
\r Matthew 3.1-12; Luke 3.1-9,15-17; John 1.19-28  
\p
\v 1 Murrinh kanhi-ka murrinh thelerrdhe patha murrinh ngarra Jesus Christ nukun, wakal nukunu Yile neki-ya.  
\v 2 Murrinh kanhi pantet-ka ngarra kardu ngalantharr murntak nan Isaiah murrinh darntilil. I kanhi-wa murrinh darntilil-yu murrinh ngarra Yile neki kathu mamna,  
\p “Nga. Ngay-ka ngurduthuknu kardu nugarn numi kardu pinhimardanu tharra kumparra warra. I nukunu kardu nugarn nhini-wa murrinh ngarra ngay panthelerrnu purru ngarra kardu-yu. I nhini kardu-ka puyumpamardamardanu i pumempawathawathanu ngarra nhinhi-re tharraruynu-ya.  
\v 3 I nukunu kardu nugarn nhini-ka purrukaykaynu da pana-re-ya ngarra da darrinpirr pularn-ya, ‘Ya,’ marranu kardu-yu. ‘Mayern numanawathawathanu kardu Pule ngala-nu tiduk kathu purrunu. Mayern nubunayithithnu.’”   
\p
\v 4 I bere murrinh nhini ngarra nukunu Isaiah darntilil-ka kardu thathpirr-ka pangarntuy warda ngarra da darrinpirr pularn nhini-yu. Murrinh nukunu-ka John the Baptist-wa. I nukunu-ka daninthelerrdha wurrini pangu da ngarra kardu murrinh Yile neki nukunu-yu. I kanhi-wa merradha wurrini, “Nga. Narnipartnu warda da mange wiye pana nanthin numpan-yu i nhini ngay-ka ngananluluwewunu warda ngurru kura patha-re. I nhini Yile neki-ka pirrananmaputhnu warda da mange wiye ngarra numammath numpan-yu.”   
\p
\v 5 Bere kardu wurnangat warda ngatha da nan thangunu kathu Judea i Jerusalem punninadha ngarra John-nu i murrinh ngarra nukunu pubimnayepup. I murrinh pumenanudha punni, “Murrinh ngarra nukunu-ka murrinh thathpirr-wa. Nekineme-ka mange wiye da thathpirr thumedhaneme thurrini.” I kardu-ka ngarra Yile neki deyida pumenadha punni mange wiye numi numi deyida parnamnatharrmu ngarra nukunu-yu. I nhini thangunu-ka nukunu John the Baptist-ka daninluluwewudha wurrini ngarra ngipilinh ngala da nan, Jordan.   
\p
\v 6 Bere nukunu John the Baptist banardurdidha wurrini-ka nanhthi kaligu mampatha ku nan thangunu pemarr ngarra ku camel. I nanhthi belk menarlarlarrdha wurrini-ka nanhthi leather ku darripi-wa. I ku-ka wurrinimurrktha-ka ku thalarrithay i ku thithay.   
\p
\v 7 Bere nukunu John the Baptist-ka murrinh numi deyida merradha wurrini ngarra kardu. “Ya. Ngay-ka kardu mere Pule ngala kanhi-yu. Mu kardu pana ngarra tiduk kathu pununu pi-ka nukunu nimin kardu Pule ngala thathpirr-yu. Ngay-ka mere mani ngurdimerereth ngarra me sandal nukunu-yu. Nhini ngay-ka wurdanngiwerdi ngemmanham-wa nhini-yu. Nukunu-ka kardu Pule ngala thathpirr warda nhini-yu.  
\v 8 Ngay-ka berengunh nganinanluluwewudha ngurrini kura patha da matha-re, mu nukunu nhini-ka bunannginirdinu Ngepan ngarra Yile neki nukun-yu.”   
\s1 John The Baptist-te Daluwewu Jesus  
\r Matthew 3.13—4.11; Luke 3.21-22; 4.1-13  
\p
\v 9 Bere nhini thangunu-ka nukunu Jesus-ka nadha dini da nan thangunu kathu Nazareth ngarra da ngala thathpirr nan-ya Kelili. I nadha dini i pangamnaruy da mana ngarra nukunu John the Baptist. Bere nukunu John the Baptist-ka daluwewu warda Jesus-yu ngarra ngipilinh da nan-ya Jordan.\fig |src="GT00066.tif" size="col" ref="1.9" \fig*  
\v 10 I bere ngarra nukunu-re Jesus wurranmardawith ngarra ngipilinh thangunu kathu-ka da marnirra kalakkalak memnadharl warda. I nukunu-ka kangkarl mamka i bamkardu Ngepan ngarra Yile neki kathu wurdamnathut ngarra nukunu-nu, mangini ku kuluntutuk mani wurdanthut tharra.  
\v 11 I da kangkarl kathu-ka murrinh dimngeng. I kanhi-wa murrinh mam-yu, “Nhinhi-ka kardu wakal nugarn ngay-wa. Ngay-ka marda-wa thathpirr mangannhert ngurran. I le da matha ngurranpa nhinhi-yu.”   
\s1 Ku Karrath Merulluldha Kardi Jesus  
\p
\v 12 Bere nhini thangunu-ka Ngepan Yile neki thangunu wurdanthuk warda Jesus-yu da ngarra darrinpirr pularn-nu warda wangu-yu.  
\v 13 Da-ka nhini da da pirdithme kardidha-yu da merrk numi-ya i kanganu. I nukunu ku karrath-ka ku bere matha merulluldha kardi Jesus-yu pangu da. I ku were pulangarr wanku-ya i ku nginipunh nhini mani-ya pardidha da pangu-yu. Mu ku angel-ka bere ngatha wangu pirapedha punni Jesus-yu.   
\s1 Jesus Wurranpirrukayneme Kardu Nugarn Ngamere  
\r Matthew 4.12-17; Luke 4.14-15  
\p
\v 14 Bere ngarra nukunu-re pule Hered thangunu John the Baptist banurdi ngarra jail-ka, Jesus-ka nadha dini da ngala pangu da nan-ya Kelili i murrinh ngarra Yile nukunu thangunu daninthelerrdha wurrini ngarra kardu.  
\v 15 I kanhi-wa murrinh merradha wurrini-yu, “Nga. Da-ka manta warda kurran kathu ngarra Yile neki-re ku Pule ngala thathpirr warda pinarranu purru kardu ngarra nukunu. Nhini-ka narnipartnu warda da mange wiye ngarra nanthin numpan-yu i numabath warda nuru murrinh thelerrdhe patha kanhi ngarra Yile neki thangunu-yu.” Jesus kathu-yu murrinh merradha wurrini-yu.   
\p
\v 16 Bere nhini thangunu Jesus-ka nadha dini da ngipilinh ngala nan-nu Kelili. I ngarra nukunu-re punimardadha wurrini ngarra ngipilinh-ka nukunu bampunkungkardu piguna Simon i Andrew nanhthi karlay parderuthtuththa ngarra ngipilinh ku ngurlmirl-nu. Piguna nhini-ka kardu bere matha parderuthtuththa ku ngurlmirl-nu nanhthi karlay-re.  
\v 17 Bere Jesus kathu-ka mampirru, “Ya. Nanku-ka kardu bere matha wangu ku ngurlmirl-nu narnamkaruthtuth, mu tharra-ya purruneme ngarra ngay. Ngay-ka ngurdinankuyethithnu kardu-nu nururrakaykaynu i kardu ngarra ngay pangilerrnu puru i pangiriwaknu puru.”  
\v 18 Bere piguna nhini-ka parnamkapart warda nanhthi karlay-yu i parraneriwaktha punne ngarra Jesus warda wangu.   
\p
\v 19 I puy deyida wangu punnedhaneme kunungingki-ka, Kangkarlmawu bampunkungkardu piguna James i John ngarra tharntu nanhthi karlay parraneredhaneme pirrine wunku yile piguna nan, Zebedee. \fig |src="GT00043.tif" size="col" ref="1.19" \fig*  
\v 20 Bere Kangkarlmawu-ka wurranpirrukay piguna nhini-yu. I nhini thangunu-ka parnamkapart warda yile piguna i kardu ngamere pangu da wangu ngarra tharntu. I ngarra Kangkarlmawu warda parraneriwaktha punne.   
\s1 Kardu Nugarn Wunku Ku Ngepan Wiye Kanthidha Wurrini  
\r Luke 4.31-37  
\p
\v 21 Bere nhini thangunu-ka Jesus i pulangay nukunu-ka punnedhaneme da nan-nu warda wangu Capernaum. I da ngarra Saturday mana-ka, Jesus-ka kanardi ngarra murrinh church kardu Jews pigunu i murrinh ngarra Yile neki nukunu wurdininthethiththa dini ngarra kardu. Da Saturday mana warda-ka benyuk warda dini kardu Jews-yu i ngarra murrinh church pardirdurdi.  
\v 22 I kardu ngarra wurdininthethiththa dini-ka kardu pumemnamardat da matha murrinh ngarra Jesus merradha dini-yu. Mu nukunu-ka nginipunh kardu Pule ngala da matha mani wurdininthethiththa dini, i mere pana mani kardu nhini-ya ngarra murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa punni-yu.   
\p
\v 23-24 Bere da ngarra church nhini-ka kardu nugarn dinidha pangu da wunku ku ngepan wiye kanthidha wurrini. Bere nukunu nhini-ka dimnakay ngarra Jesus wangu i mamna, “Nga, Jesus kardu Nazareth-mawu. Ngay-ka the-wa mamnhibath ngurran nhinhi-yu. Pule ngala wurdannhithuk-yu. I nhinhi-ka patha i yuthpan da matha thurran i mere nabath thani da mange wiye-yu. I nhinhi-ka wakal nukunu-wa. Mu thangku-nu thurrinidha da kanhi-yu? Thurdungankartelnu i thurdungantinuminuminu ku ngepan wiye terert kanhi-yu?”  
\v 25 Mu Jesus kathu-ka mamna ngarra ku ngepan wiye nhini-yu, “Watmam thi. I thungiwuy kathu ngarra kardu pana-yu.”   
\p
\v 26 Bere ku ngepan wiye nhini-ka buniwaththa kardi i bunirangkaltangkaldha kardi kardu nugarn nhini-yu. I nhini ku ngepan wiye-ka kardiwapadha i yungawuy warda ngarra kardu nhini thangunu kathu-yu.  
\v 27 I kardu wurnangat-ka pumemnamardat ngala da matha nhini-yu i murrinh pumenanudha punni mange pigunu, “Thangku-wa kanhi-yu? Kanhi-ka mange murrinh marra-wa kanhi-yu wurdannhiyethithngime-yu. Nukunu-ka kardu Pule ngala thathpirr-wa i kardu lurruth ngala. I ku ngepan wiye ngatha yida murrinh pumamnabath pumpan-yu ngarra murrinh mampirra wurran-yu.”   
\p
\v 28 I bere murrinh nhini ngarra Kangkarlmawu medha wurrini-ka banalangtha wurrini murrinh-yu da pana ngangka-re ngarra da ngala nan Kelili.   
\s1 Kangkarlmawu Menpathadha Wurrini Kardu Matharr-wunngini  
\r Matthew 8.14-17; Luke 4.38-41  
\p
\v 29 Bere nhini thangunu-ka Kangkarlmawu i pulangay nukunu-ka pumpankardurr-warda-neme ngarra murrinh church nhini thangunu-yu i punnedhaneme ngarra thelput piguna-nu Simon i Andrew. Bere parnamkardineme wunku piguna James i John.   
\p
\v 30 Bere da ngarra thelput nhini-ka pipi nginarr nukunu Simon-ka matharr yungurrkurrktha matharr pimut-wa mebaththa yu. I kardu-ka parrantherr Jesus-yu kardu matharr pangu yungurrkurrktha-yu.  
\v 31 Bere Kangkarlmawu-ka wurriningedha i mange manganmart i dampirnturt i dinidha warda. I da nhini-re-ka kardu patha warda dinidha i matharr-ka kanampart warda. I nhini thangunu nigunu-ka mi warda dhepdhep mampirruwathawathangime.   
\p
\v 32 Bere da nhini da ngatha ngarra ngunga thangunu kananthurrk-ka kardu-ka kardu matharr-wunngini terert pumenbertidha punni ngarra Kangkarlmawu-nu i kardu terert ku ngepan wiye wanku panthingkadhuktha punni.  
\v 33 Kardu wurnangat nimin-ya da nan thangunu kathu da Capernaum pubenangkardurdudha punni ngarra tuwa ngarra thelput ngarra Kangkarlmawu dinidha-yu.  
\v 34 I nukunu-ka menpathadha wurrini kardu terert kardu ngarra matharr numi numi panthidha punni. I ku ngepan wiye terert pirrinmapuththa wurrini ngarra kardu thangunu kathu-yu. Mu mere wurdirramurldha ku ngepan wiye-yu murrinh-yu. Mu banpunthap da matha nhini ku ngepan wiye-ka the-wa panthidha punni Jesus-ka wakal Yile neki nukunu-wa nhini-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Dininangerrentha Ngarra Yile Nukunu  
\r Luke 4.42-44  
\p
\v 35 Bere da numi nhini warda-ka bere ngatha thipinhi pirridha, Kangkarlmawu-ka dempirnturt nungardurr ngarra thelput nhini thangunu-yu i nadha dini numidharrnu da ngarra watmam wangu ngarra kardu makardu-ya. I dininangerrentha ngarra Yile nukunu wangu.   
\p
\v 36 Bere nhini thangunu-ka nukunu Simon i pulangay nukunu Kangkarlmawu-ka pumpankawinhayneme Kangkarlmawu-yu. I punnungamkardurrneme i piranawinhadhaththaneme tharra i pubangamkardurt-da-mana-neme.  
\v 37 I murrinh pumamnaneme, “Ya. Kardu wurnangat warda ngatha panganpawinhadhath parnam nhinhi-nu.”  
\v 38 Mu Kangkarlmawu kathu-ka mampirruneme, “Nekineme-ka da ngamere deyida-nu purruwatnuneme. Ngay-ka ngangarntuy da putek ngala kanhi-ka kardu wurnangat warda ngatha nganthelerrnu ngurru murrinh ngarra Yile ngay nukunu-yu.”   
\p
\v 39 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka wurriniwattha da pana-re-ya da ngala nhini Kelili. I nukunu-ka daninthelerrdha wurrini murrinh ngarra Yile nukunu thangunu ngarra murrinh church terert kardu Jews pigunu. I ku ngepan wiye deyida wanku pirrinmapuththa wurrini ngarra kardu thangunu kathu-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Nugarn Wunku Matharr Leprosy Kanthidha Wurrini Wanku  
\r Matthew 8.1-4; Luke 5.12-16  
\p
\v 40 Bere kardu nugarn numi wunku nanhthi matharr leprosy kanthidha wurrini, wurrininadha ngarra Jesus. I demnawinhipingkarl pangu warra kumparra i mamna, “Ya pule. Marda ngatha nart-ka nhinhi-ka nangiwathanu-wa kardu darripi tarangka ngurrunu.”   
\p
\v 41 Bere Jesus-ka damnamardathin warda kardu nhini-nu-yu i nhini-ka pirrimnalangma warda i manthap. I murrinh mamna, “Yu, ngay-ka marda manganart ngarrim manhiwathanu. Nhinhi-ka kardu darripi tarangka warda thurrunu.”  
\v 42 I da nhini-re-ka kardu nugarn nhini-ka patha warda kardidha i matharr ngala nhini-ka kanampart warda nhini-yu.  
\v 43-44 I Jesus kathu-ka mamna, “Nga. Mere nukun thantherr ngarra kardu-yu mange kanhi thangunu mampa-yu. Mu ngarra ku yilarn ngala da matha thununu thi i nukunu-ka banhinginingkardunu nhinhi-yu. I nhini thangunu-ka murrinh mampanu ku yilarn nhini-yu, ‘Yu, nhinhi-ka kardu manangka matharr warda, kardu darripi tarangka warda.’ I nhini thangunu-ka ku murrirrbe i ku thip thanamutnu ngarra ku yilarn-yu, ku nhini ngarra nukunu Moses mam-ya da murntak warra thanamutnu-ya. I nhini thangunu ku nhini-ka ku yilarn warda pinapeknu Yile neki-nu-yu. I nhini-ka the warda ngatha pumanhibathnu kardu wurnangat-yu nhinhi-ka kardu tarangka thathpirr warda nhini-yu.” Nhini-wa murrinh-yu Jesus kathu-yu mamna i wurdanthuk warda nukunu-yu.   
\p
\v 45 Mu kardu nugarn nhini-ka mere murrinh menabaththa murrinh ngarra Jesus mamna-yu. I murrinh-ka bunilangtha weyida wurrini murrinh da ngarra Jesus patha mampatha-yu. Bere nhini thangunu Jesus-ka mere ngarra warda wurridha ngarra da town wangu-yu nhini-ka kardu nukun kirardarrirtirt kuru i kardu wurnangat nukun kuyunawerr kuru ngarra nukunu-yu. Mu nukunu-ka kardidha da ngarra bekmamarda da matha wangu. Mu kardu wurnangat-ka bere ngatha wangu punninawattha da pana ngangka-re thangunu-ya.   
\c 2  
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Pulith  
\r Matthew 9.1-8; Luke 5.17-26  
\p
\v 1 Bere da thangku numa kama Kangkarlmawu-ka wurdawurl deyida da nan-nu Capernaum ngarra da nukunu. I murrinh-ka bamlang nukunu wurdawurl-yu.  
\v 2 I nhini thangunu-ka kardu-ka puyemnawerr warda thelput ngarra dinidha-yu. Nhini thelput-ka memmarlip da mana i outside deyida wanku kardu wurnangat-yu. I Kangkarlmawu-ka wurdanarrayiththa warda dini murrinh ngarra Yile neki nukunu.  
\v 3 Bere da nhini-re-ka kardu ngamere parramkaruyneme ngarra thelput nhini da wunku kardu pulith pumenamathbaththaneme punne ngarra da pit-te.  
\v 4 Mu kardu-ka mere ngarra pumebaththaneme puye ngarra Jesus-nu-yu nhini-ka kardu wurnangat weyida pinganulipiyiptha purni. Bere peneme nhini-ka parnamkalaneme kangkarl da ngarra roof werlpen da mana. I weyi warda parramkawebangneme kangkarl kathu-yu ngarra Jesus da mana daniwebaththa pirri.\fig |src="GT00044.tif" size="col" ref="2.4" \fig* I kardu pulith nhini-ka puddankathutneme ngarra pit nukunu nanhthi rup-te ngarra Jesus da mana warra kumparra pirridha.  
\v 5 Mu Jesus-ka the menkumabaththaneme pirri ngarra marda peneme-yu murrinh da thathpirr pumamnabathneme nukunu-ka mawathanu patha da thathpirr kardu pulith nhini-yu. I bere murrinh mamna ngarra kardu pulith nhini-yu, “Nga. Da mange wiye pana ngarra nhinhi nebaththa thurrini-ka ngarrimnhimaputh warda-wa.”   
\p
\v 6 Bere kardu pana ngarra murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa punni-ka pubimnayepup warda ngarra murrinh Jesus mamna-yu i pubenayengkarnirntha pi nginipunh kanhi mani-wa.  
\v 7 “Thangku-nu nukunu-yu murrinh nhini menadha pirri ngarra kardu pulith pangu-yu? Nukunu pangu-ka murrinh damnakumugat-wa kanam pana ngarra Yile neki-yu ngarra murrinh menadha pirri kardu pulith pangu-yu. Nukunu-ka mere ngarra nukun kirramaputh da mange wiye ngarra kardu pulith pangu-yu, wurda. Mu Yile neki da matha kirramaputh da mange wiye pangu-yu.”   
\p
\v 8 Mu Jesus-ka bangampunkumardeneme murrinh pangu pubenayengkarnirnthaneme pe-yu. I mampirruneme, “Thangku-nu ngay nubemngayengkarnirnneme nirrimka-yu da mange nginipunh pana mani numamnganeme narnam-yu?  
\v 9-11 Mu nga. Ngay kardu ngarra darrikardu nanki thathpirr-ka kardu Pule ngala thathpirr-wa. I ngay mani-ka ngirramaputh-wa da mange wiye-yu kardu ngarra nugarn pulith kabim kanhi-yu. Mu kardu numi ngatha yida nawa kama murrinh kanhi-yu. Mu mere nangkal kama patha mawatha kardu pulith kanhi-yu. I nhini ngay-ka patha thathpirr warda kardu purrulilinu-yu i nhini-ka the warda numabathnu ngay-ka ngirranmaputh da mange wiye ngarra nukunu mebaththa wurrini-yu.”  
\p Bere Jesus kathu-ka mamna ngarra kardu pulith nhini-yu, “Ya, ngay-ka mampanu thewirnturt kathu i nartnu da pit nhinhi-yu i thurrulilinu pangu warda wangu ngarra da nhinhi-nu.”   
\p
\v 12 Bere kardu pulith nhini-ka dempirnturt warda i manganart da ngarra pit nukunu i wurrinililidha warda pangu wangu. Mu kardu wurnangat-ka pubamkardu i pumemnamardat warda i parriniriparldha warda pardi Yile neki-yu. I murrinh pumemnu, “Ya. Nekingime-ka mere ngarra ngadha thubengkardudhangime thani mange nginipunh kanhi mani-yu.”   
\s1 Kangkarlmawu Pirrimnakay Nukunu Levi  
\r Matthew 9.9-13; Luke 5.27-32  
\p
\v 13 Bere nhini thangunu nukunu Kangkarlmawu-ka nadha deyida dini da ngarra ngipilinh ngala-nu. I kardu wurnangat puyemnawerr warda nhini-yu, i nukunu-ka murrinh wurdininthethiththa warda dini.   
\p
\v 14 Bere nhini thangunu ngarra Jesus-te mayern wurrinililidha-ka, nukunu-ka kardu nugarn bamkardu dinidha ngarra thelput kunungingki ku mani dininmatkuttha ngarra kardu ku Government-nu-wa.\fig |src="GT00045.tif" size="col" ref="2.14" \fig* I murrinh nukunu kardu nhini-ka nan-wa Levi. I yile nukunu-ka nan-wa Alphaeus. “Ya, kagu.” Jesus kathu-yu mamna. “Thurru kathu. Purrunu warda. I kardu thangiriwaknu ngarra ngay warda.” Bere nukunu Levi-ka dempirnturt i darntiwak ngarra Jesus pangu warda wangu.   
\p
\v 15 I ngarra thelput nukunu da mana Levi pangamnintharuy mi dhepdhep-nu wunku pulangay nukunu Jesus, i bere parnamkawupneme. I kardu terert deyida wanku pirrinidha pangu mi dhepdhep-nu-yu. Kardu ngamere nhini-ka ku mani purninmatkuttha ngarra kardu ku nan-nu Government. I kardu ngamere deyida-ka murrinh law kardu Jews pigunu mere murrinh pumebaththa puyi. Kardu terert nhini-ka ngarra Jesus deyida wanku parraniriwaktha purni.   
\p
\v 16 Bere kardu nugarn pana ngarra murrinh law Jews pigunu puddininthethiththa purni kardu Pharisees-ya pubamkardu Jesus dinimurrktha mi ngarra kardu pana ku mani purninmatkuttha ngarra kardu i kardu pana ngarra murrinh law Jews pigunu mere murrinh pumebaththa puyi. Bere kardu Pharisees nhini-ka parrampunkudharrpuneme ngarra pulangay nukunu Jesus, “Ya peneme,” pumampirruneme. “Thangku-dha nukunu Jesus kanammurrk pangu-yu ngarra kardu pana ku mani parnampunmatkut ngarra kardu-yu i ngarra kardu pangu mere murrinh kumabath kuru ngarra murrinh law nekineme-yu? Nukunu-ka mere kurrumurrk nhini-yu ngarra kardu wiyenpun pangu-yu.”   
\p
\v 17 Mu Jesus kathu-ka bimpunkumayepupneme murrinh nhini-yu i mampirruneme, “Ya. Kardu pana ngarra manangka matharr ngala-ka mere deyida kirranakay ku doctor. Mu kardu nhini da matha matharr wunku kirranakay ku doctor-yu. Mange nginipunh nhini deyida mani ngay-ka ngurrinidha da kanhi-yu kardu pana-nu manmanpinu ngurru ngarra da mange wiye panthin pumpan-ya i murrinh marranu ngurru-ka parnipartnu warda da mange wiye-yu. Mu ngay-ka mere ngurridha kardu pana-nu ngarra pamam pumpan kardu pathanpun-ya,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kardu Ngamere Mi Parnampart Ngadha i Yile Neki Ngadha Pardinangerrentha  
\r Matthew 9.14-17; Luke 5.33-39  
\p
\v 18 Bere pulangay nukunu John the Baptist i kardu Pharisees ngamere mi parnamkapart-ngadha-neme nhini-ka Yile neki ngadha murrinh pardenangerrenthaneme i parraneriparldhaneme parde.  
\p Bere kardu ngamere-ka purnenadhaneme ngarra Jesus-nu i pumamnaneme, “Ya. Pulangay nukunu John the Baptist i kardu Pharisees-ka mi-ka parnamkapart-ngadha-neme nhini-ka ngarra Yile neki ngadha parnamnangerrenneme i parramkariparlneme parnam. Mu thangku-dha pulangay nhinhi-yu mange mere nginipunh nhini mani kuyemaneme kuru-yu mi mere ngadha karnemurrkneme-yu?”   
\p
\v 19 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “The mana nanthinkaneme-ya ngarra kardu nugarn-te manganmert kardu palngun i bemnginthalet warda-ka kardu darrikardu nukunu-ka puyemperr warda mi dhepdhep pullathnu-yu. I bere kardu terert warda ngatha le da matha i marda ngala mi parnammurrk-yu, i mi-ka mere ngarra ngadha karnipart, wurda.  
\v 20 Mu ngarra nugarn nhini-re kumabert mani-ka ngarra kardu darrikardu nukunu kathu-ya, nhini-ka mi dhepdhep-ka karnipart deyida nhini-yu i kanmardathinnu warda ki nukunu-nu-yu. I da mange nginipunh nhini deyida mani ngarra ngay kardu-re pumangibertnu pulangay ngarra ngay thangunu kathu nganinkupartnemenu-ka nhini peneme-ka pankumardathinnemenu i mi dhepdhep-ka parnepart-deyida-nemenu.”   
\p
\v 21 Bere Jesus kathu-ka murrinh numi deyida mampirruneme, “Nga. Nanhthi kaligu murntak nganaka nanhthi muyu wunku. Mere nangkal ngadha kawarl kani ngarra nanhthi kaligu marra-yu i ngarra kaligu murntak nhini-nu mawathanu-yu. Nhini-ka ngarra napurl-te warda-ka nanhthi kaligu marra nimin-ka wurrannurrurrurr mamkunungingki warda i kingurrurduk warda ngarra kaligu murntak thangunu kathu-yu. I nhini ngarra nanhthi muyu ngarra murntak-ka nanhthi muyu ngala warda kirra nhini-yu.  
\v 22 I ngana deyida mere nangkal ngadha kawinhimardapak kura wine marra-yu ngarra nanhthi pul ku darripi murntak ngananu-yu. Mu mange nhini ngatha kama kurru-ka kura wine marra-ka kurduwi i kururup warda nhini-yu i nanhthi pul ku darripi murntak-ka kingutuy warda i kura-ka kewinhipak warda. I nanhthi pul ku darripi murntak-ka nanhthi wiye warda kirra nhini-yu. Mu kura wine marra ngatha-ka nawinhimardapaknu ngarra nanhthi pul ku darripi marra da matha,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Pulangay Nukunu Kangkarlmawu Mi Kamarl Wheat Pumuniwerartaldhaneme Purne Da Ngarra Kardu Jews Benyuktha Dini  
\r Matthew 12.1-8; Luke 6.1-5  
\p
\v 23 Bere da ngarra Saturday mana da ngarra kardu Jews benyuktha dini-ka Kangkarlmawu i pulangay nukunu-ka purnelilidhaneme da ngarra mi katin ngarra mi yimun da matha wangu wurrinidha. I pulangay nukunu Kangkarlmawu-ka pumuniwerartaldhaneme purne ngarra mi kamarl pelpith da matha i purnemurrktha-warda-neme.  
\v 24 Bere kardu nugarn pana kardu Pharisees-ya pumamnaneme ngarra Jesus, “Ya. Thangku-dha pulangay nhinhi mi pana kumungamkawerartalneme kumpanka-yu i pumpankamurrkneme-yu? Peneme-ka mange mere piyema-nukun-neme marra kanhi-yu ngarra kardu wurnangat warda ngatha-re bangamnganyuk dim-yu. Nhini-wa da murrinh law yibim-yu, murrinh law nekineme-yu.”   
\p
\v 25-26 Mu Kangkarlmawu kathu-ka mampirruneme, “Nankuneme-ka rit ngadha numedhaneme-ya murrinh ngarra King David mange mam-yu ngarra nukunu-re medeyi kardidha-yu wunku pulangay nukunu-yu? Nga, nukunu-ka kanardi ngarra thelput Pule ngala Yile neki nukunu i mi danthakthuk mi lawam pangu diningkadhuktha mi Yile neki nukunu. I nukunu-ka wulamath mi nhini-yu i ngarra kardu nukunu deyida wanku danirrumutmutthaneme i pullamkath-warda-neme nhini-yu. Da nhini-re nukunu Abiathar-ka dinidha ku yilarn ngala. Murrinh law nekineme yibim-ka ku yilarn da matha mi lawam pangu-yu pumpanmurrk-yu, mu nukunu King David i kardu ngarra nukunu mi-ka pullamkath-weyida-neme nhini-yu.”   
\p
\v 27 I Kangkarlmawu kathu-ka mampirru-deyida-neme, “Yile neki marra-re mampatha-ka kardu nugarn. I nhini thangunu tiduk nhini mampatha-ka da Saturday kardu-nu banyuknu pi. Nhini da matha mange yibim-yu. Nukunu Yile neki-ka da-ka nhini-wa dammut-yu i nekineme-ka banhiyuk-wa-nu-neme pi.  
\v 28 Mu ngay kardu ngarra darrikardu nanki thathpirr-ka kardu Pule ngala thathpirr-wa ngarra da wurnangat nukunu-ya i da ngarra Saturday deyida wanku. Mu nhini-ka berengunh-wa pulangay ngay mi pana pumungamkawerartalneme pumpanka-yu.” Kangkarlmawu kathu-yu mampirruneme.   
\c 3  
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Mange Wardi  
\r Matthew 12.9-14; Luke 6.6-11  
\p
\v 1 Bere Kangkarlmawu-ka kanardi deyida ngarra murrinh church kardu Jews pigunu. I da nhini-ka kardu nugarn numi dinidha ngangka da mange wardi punimawerlerldha kardi mange numi-re.  
\v 2 Da-ka Saturday-wa nhini-yu i kardu ngamere Pharisees-ya pirangkadhaneme pirrine kardu ngarra kama pamanu Kangkarlmawu mange ngarra nukunu kardu pangu ngarra mange mamawathanu. Peneme nhini-ka marda pumertthaneme purne Kangkarlmawu mange ngarra kardu pangu mamawathanu, i nhini nukunu-ka munmaparlnu warda murrinh law kardu ngarra Jews pigunu-yu i nhini-ka murrinh warda pangkabirrnemenu.   
\p
\v 3 Bere nukunu Jesus-ka murrinh mamna kardu nugarn nhini-yu, “Wurr, thewirnturt kathu. Thurru kathu i kumparra kanhi warra thirrat.” \fig © 1996 David C. Cook|src="CN01695B.TIF" size="col" ref="3.3" \fig*  
\v 4 I Jesus kathu mampirra kardu ngarra terert, “Ngarra nimin murrinh law nekingime pirrim-yu? Da Saturday ngarra da nekingime bangannhiyukngime-ya, ngarra nimin da mange patha-yu? Kardu kama pumankumanpinungime purru i kardu mere kama pumankumanpingime purru? I ngana deyida ngarra nimin da mange patha-yu? Kardu kama pumankuyibirnunungime purru i kardu kama punkuthuknungime purru? Da-ka ngarra nimin da mange yuthpan-nu-yu?” Jesus kathu-yu dampuntharrpu. Mu kardu-ka manangka murrinh watmam da matha pirrinidha.   
\p
\v 5 Bere Jesus-ka yerrarr mamka kanhi-re ngarra kardu i pumammardaraki warda, nhini kardu-ka tetepumanthi-wa i mere marda pumerttha murrinh ngarra nukunu-yu. I murrinh mamna deyida ngarra kardu nugarn nhini-yu, “Nga. Mange pana ngarra nhinhi thungurathtath.” Bere kardu nugarn nhini-ka mange yungantathtath i mange nhini-ka patha warda mebaththa pirri nginipunh mange patha numi pangu-re deyida mani mebaththa kardi.   
\p
\v 6 Bere nhini thangunu kardu Pharisees-ka pungawurr warda nhini-yu i pubemkamardabineme kardu nugarn pana kardu pule Hered nukun. I murrinh warda puddanayiththaneme pe murrinh ngarra-re da mange Kangkarlmawu thu pubatnemenu-yu.   
\s1 Kardu Wurnangat Parraniriwaktha Purni Kangkarlmawu  
\p
\v 7-8 Bere nukunu Jesus i kardu pulangay nukunu-ka punnungamkardurr-warda-neme da ngarra nhini thangunu-yu i punnadhaneme da ngarra ngipilinh ngala-nu. Kardu wurnangat nimin-ya parraniriwaktha purni Jesus-yu. Kardu nhini-ka da-ka da nan thangunu kathu Kelili i da Judea-ya i da nan Jerusalem i da Idumea-ya. I da ngamimarda thangunu kathu da ngipilinh Jordan-ya i da nan thangunu kathu-ya Tyre i da Sidon-ya. Kardu wurnangat nimin-ya parraniriwaktha purni Jesus nhini weyida puyemnayepup mange ngala ngala merradha wurrini ngarra kardu-yu.   
\p
\v 9 Bere Jesus kathu-ka mampirruneme ngarra pulangay nukunu, “Ya peneme. Tharntu kathu numangartneme i manta kanhi nubungapakneme. Kardu kubangirerda nukun kardu wurnangat-wa kanhi-yu.”   
\p
\v 10 Bere Jesus-ka kardu matharr-wunngini terert menpathadha wurrini. I kardu matharr-wunngini ngamere deyida kardu puddanarururttha purni kardu pumathapnu-wa ngarra Jesus kardu patha-wa manpathanu.  
\v 11 I kardu pana ngarra ku ngepan wiye panthidha purni-ka ngarra Jesus mana pubengkardu-ka nhini-ka pubananabat warda pangu warra kumparra ngarra nukunu i pardinakaykaydha warda nhini-yu. I pumenadha purni, “Nhinhi-ka wakal Pule ngala Yile neki nukunu-wa.”  
\v 12 I Jesus kathu-ka murrinh warda menmardawerrdha wurrini, “Nga. Mere nukun nanthelerr murrinh nhini-yu.”   
\s1 Kangkarlmawu Mampunkungkarartneme Kardu Pulangay Nukunu  
\r Matthew 10.1-4; Luke 6.12-16  
\p
\v 13 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka dimmardawith warda da ngarra palyirr i kardu ngarra marda mampunkurtneme-ka pirrimpirrukayneme. I kardu nhini-ka pirrimnamardawithneme ngarra nukunu da ngarra palyirr kangkarl.  
\v 14-15 I kardu nhini-ka ngarra mampunkungkarartneme i pirrimpirrukayneme-ka kardu-ka 12-wa i kardu-ka pulangay nukunu-wa thathpirr. I mampirruneme, “Nga peneme. Ngay-ka ngurdunankuthuknemenu da pana ngangka-re-ya i murrinh ngarra ngay kardu nankuyelerrnemenu nuru. I ngay-ka nganarrumutnemenu nanhthi lurruth ngala i nhini-ka nirankumaputhnemenu nuru ku ngepan wiye terert ngarra kardu thangunu kathu.” \fig © 1996 David C. Cook|src="CN01753B.tif" size="col" ref="3.14-15" \fig*   
\p
\v 16 Bere kanhi-wa kardu murrinh peneme-yu ngarra Jesus mampunkungkarartneme-yu. Nukunu Simon, mu Jesus panparl-ka murrinh numi deyida Peter-wa murrinh-yu.  
\v 17 I piguna James i John, i yile piguna-ka nukunu Zebedee-wa. I piguna nhini nukunu Jesus-ka murrinh numi deyida panpunkuparl murrinh-ka Boanerges-wa. Murrinh kanhi-nu-ya kardu parramkarithi-ka nanhthi nginipunh banganthaymirr mani.  
\v 18 I nukunu Andrew-ya, Philip i Bartholomew, Matthew, Thomas i James. Yile nukunu James-ka Alphaeus-wa. I nukunu Thaddaeus i Simon Patriot.  
\v 19 I nukunu Judas Iscariot, kardu pana-ya ngarra Jesus dampirramut da nakurl-te kardu ngarra wiyenpun. Kardu-ka nugarn-ka nhini-wa Jesus menkungkarartthaneme dini-yu.   
\s1 Jesus i Ku Karrath  
\r Matthew 12.22-32; Luke 11.14-23; 12.10  
\p
\v 20 Bere nhini thangunu Jesus-ka wurdawurl da ngarra nukunu. I kardu wurnangat puyemnawerr deyida ngarra nukunu-yu. Kardu-ka wurnangat nimin-ya i Jesus i pulangay nukunu-ka mere warda ngarra pulleththaneme mi dhepdhep-yu nhini kardu-ka parrampirruwerr-da-matha-neme.   
\p
\v 21 Bere ngarra kardu darrikardu manta nukunu murrinh nhini-re puyemkayepupngime-ka nhini-ka punnenadhangime nukunu-nu piranakaynungime i ngarra da-nu mana-wa pumabertinungime. Peningime-ka pumemnungkungime, “Nukunu-ka kardu pelpith wiye-wa.”   
\p
\v 22 I ngana deyida kardu nugarn ngamere pana ngarra murrinh law puddininthethiththa punni, punnina-deyida-dha ngarra Jesus-nu da nan thangunu kathu Jerusalem. I murrinh puddanarrayiththa punni i pumerradha punni, “Nukunu Jesus-ka ku karrath da matha mammath wurran. I da-ka nhini-re-wa pirrimpunmaputh wurran ku ngepan wiye wiye ngarra kardu thangunu kathu.” Nhini-wa murrinh puddanarrayiththa punni ngarra nukunu-nu Jesus-yu murrinh pardirdarrikutkuttha-yu.   
\p
\v 23 Bere Jesus-ka kardu panpunperr manta manta i murrinh warda mampirra, “Nga kardu, nubingayepup kathu. Nukunu ku karrath-ka mere ngarra kununuku ngarra kardu kathu-yu, wurda.  
\v 24 I nga, kanhi numi-yu. Kardu darrikardu ngatha thu kuyunuthuk kuru-ka nhini-ka kardu kuyunurikerdek-wa nhini-yu.  
\v 25 I kardu darrikardu manta ngatha thu kuyuthuk kuru-ka nhini kardu-ka kuyunurikerdek deyida nhini-yu. I kardu-ka mere warda lurruth parnenungime i mere warda mitmit parnenungime nhini-yu.  
\v 26 I mangini nhini mani ku karrath-ka mere kirranmaputh kurru ku ngepan wiye wiye nukunu ngarra kardu thangunu kathu-yu, wurda da matha. Mu nukunu nhini i ku ngepan wiye wiye ngarra nukunu-ka marda ngala da matha parnamkaneme-yu. Mu ku karrath ngatha ku ngepan wiye wiye kirranmaputh kurru-ka, nhini peneme-ka mere warda mitmit karnenemenu, i mere warda lurruth ngala karne-nukun-neme, wurda da matha warda. I peneme-ka kuyunungkurikerdek-da-matha-neme nhini-yu.”   
\p
\v 27 Bere nukunu Jesus-ka murrinh deyida mampirra, “Nga. Mere nangkal ngadha kanimardi ngarra thelput kardu lurruth ngala nukunu-yu i mangkardap nanhthi purrkpurrk nukunu-yu. Mu kardu madharrkirrk warra ngadha kardu lurruth ngala nhini-yu i nhini-ka nanhthi purrkpurrk nukunu warda mangkardap nhini-yu.” Murrinh-ka nhini-wa mampirra ngarra kardu-yu.   
\p
\v 28 I murrinh deyida mampirra, “Nga, murrinh kanhi manarranu-ka murrinh thathpirr-wa. Kardu ngatha da mange wiye panipartnu, nhini Yile neki-ka pirramaputhnu i puymayekumnu da mange wiye nhini ngarra mebaththa wurrini-yu. I kardu ngatha murrinh mardarrithaknu ngarra Yile neki wangu, mu da nakurl-te pamardathinnu murrinh nhini thangunu, nhini Yile neki-ka pirramaputh-deyida-nu i puymayekumnu murrinh wiye nhini thangunu-yu.  
\v 29 Mu nga. Kardu ngatha murrinh mardarrithak ngarra Ngepan patha Yile neki nukunu, nhini Yile neki-ka mere ngarra kirramaputh i mere ngarra kuymayekum da mange wiye nhini-yu. Mu da mange wiye nhini-ka da bere matha wangu mabathnu purru kardu paninu da kanhi-yu i da numi nhini wangu-yu.”  
\v 30 Murrinh nhini Jesus mampirra-ka murrinh nhini weyida kardu pumerdarrithaktha punni Ngepan Yile neki nukunu i murrinh pumedha punni, “Nukunu Jesus-ka ku ngepan wiye ngala da matha mammath wurran,” murrinh pardirdarrikutkuttha. Mu da thathpirr-ka nukunu Jesus-ka ku Ngepan Yile neki da matha nukunu mebaththa wurrini.   
\s1 Kangkarlmawu i Kardu Darrikardu Nukunu Thathpirr  
\p
\v 31 Bere ngarra da nhini-re-ka kale nukunu Jesus i ngathan nukunu-ka parramkaruyngime ngarra thelput nhini da. Kardu-ka pangu da kathu outside penganadhaydhangime ngarra thelput i murrinh puddannathukngime ngarra nukunu-nu Jesus.  
\v 32 Kardu wurnangat nimin-ya parraniwegattha pirrini ngarra Jesus-yu. I murrinh pumamna, “Ya. Kale nhinhi i ngathan nhinhi-ka kanhi kibimkangime nhinhi-nu.”   
\p
\v 33 Mu Jesus kathu-ka mampirra, “Nangkal nimin ngay-yu kale mamnge ngurran-yu? I nangkal nimin ngay-yu ngathan mamna ngurran-yu?”  
\v 34 I yerrarr mamka warda kanhi-re ngarra kardu parraniwegattha pirrini. I mampirra deyida, “Ya. Nanki-wa nimin kale mamnarra ngurran-yu i ngathan wanku deyida mamnarra ngurran-yu.  
\v 35 Kardu nangkal ngatha da mange ngarra Yile neki nukunu pariwaknu purru-ka, kardu-ka nhini-wa kardu darrikardu ngay thathpirr-yu. Nhini-wa kardu-yu ngathan ngay, munak ngay i kale ngay-yu.”   
\c 4  
\s1 Murrinh Ngarra Kardu Mi Kamarl Wurriniwuthpuththa i Bebirrbirrdha Wurrini  
\r Matthew 13.1-9; Luke 8.4-8  
\p
\v 1 Bere kardu wurnangat nimin-ya puyemnawerr deyida ngarra Kangkarlmawu ngarra ngipilinh nganangurru ngipilinh ngala-ya. I nhini nukunu-ka kanammardap ngarra tharntu i nhini da kathu wurdininthethiththa dini-yu ngarra kardu pangu-re pidha manta da ngarra dimunurdi.   
\p
\v 2 Bere murrinh niyithniyith terert wurdanarrayiththa dini murrinh pana-ya ngarra yungkamnumtha. Murrinh numi-ka kanhi-wa mampirra,  
\v 3 “Ya kardu, nubingayepup kathu,” nukunu Kangkarlmawu kathu-yu mampirra. “Murrinh kanhi-ka murrinh ngarra kardu nugarn wurlk medha wurrini ngarra mi kadin. Bere nukunu-ka mi kamarl mangankut i mi warda kamarl wurriniwuthpuththa weyi ngarra ku puliki meyeththa wurrini nanhthi thay pangkuy wuting-te.  
\v 4 I bere nukunu-ka da pana-re-ya wurriniwuthpuththa mi kamarl-yu.  
\p “Bere mi kamarl ngamere-ka buniwinharrdha wurrini ngarra mayern i ku murrirrbe-ka pardimurrktha warda mi nhini-yu.  
\v 5 I mi kamarl ngamere-ka buniwinharrdha wurrini ngarra palyirr kurethkurethmam. I mi-ka puddarnturturt pirtpirt da matha nhini-ka putek kunungingki-wa nhini-yu i tukuriki wanku.  
\v 6 Mu ngarra ngunga ngala mana warda pirridha-ka nhini-ka mulurn therrke warda dempunmugarl nhini-yu. Nhini-ka ngimalmin kunungingki-wa nhini-yu. \fig |src="GT00046.tif" size="col" ref="4.6" \fig*   
\p
\v 7 “I mi kamarl ngamere-ka buniwinharrdha wurrini ngarra nanhthi nan wangu mayeyep. Mi-ka pangarnturtuy, mu nanhthi mayeyep-ka nanhthi ngala da matha puddarnturturt i mi nhini-ka pumpanpunpekarl i parrampirradhap mi nhini-yu i pumpanpunthinkun warda nhini-yu.  
\v 8 I mi kamarl ngamere mi terert thathpirr-ka banawaththa wurrini ngarra putek patha. I mi-ka pangarnturtuy i puddarnturturt i mi terert warda pinthutut nhini-yu. Ngamere mi kamarl dhepdhep nhini pinthutut-ka mi-ka ngamere da matha. I ngamere mi kamarl dhepdhep nhini pinthutut-ka mi-ka terert tharrngini nhini-yu. I ngamere mi kamarl dhepdhep nhini pinthutut-ka mi-ka terert nimin-ya.”   
\p
\v 9 Bere Jesus kathu-ka mampirra, “Kardu nangkal ngatha mangimarta murrinh niyithniyith kanhi-ka nukunu kardu nhini-ka murrinh-ka mabath warda nhini-yu.”   
\s1 Kangkarlmawu Wurdanpirrameriyith Murrinh Ngarra Yungkamnumtha  
\r Matthew 13.10-17; Luke 8.9-10  
\p
\v 10 Bere kardu ngarra terert puddalath warda da ngarra pigunu-ka kardu ngamere i kardu pulangay nukunu Jesus kardu 12-ya murrinh warda pumamna, “Ya pule. Thurdungarrameriyith mani murrinh pana ngarra kardu mi kamarl wurriniwuthpuththa-yu. I murrinh niyithniyith ngamere nginipunh nhini mani thurdungarrameriyithnu.”  
\v 11 Bere Jesus kathu-ka mampirra, “Yile ngay bannanperdi wardarra ngarra mukmuk nanki da ngarra mange nukunu-yu, i da mange ngarra-re ku Pule ngala thathpirr pinu-yu. I mere nangkal ngadha the mebaththa wurri da mange nhini-yu, mu nanki da matha the warda thathpirr nanthin. Mu kardu ngamere-ka pubinthepup da matha pumpan murrinh niyithniyith yibimkamnum-ya. Mu mere thathpirr kumarta murrinh nhini-yu, wurda da matha.   
\p
\v 12 “Kardu nhini-ka da mange ngarra ngay pubamngimangkardu pumpan mu mere thathpirr kumangimarta kuru, i kardu-ka pubimngayewup pumpan mu mere thathpirr kumangimarta kuru. Mu kardu ngatha kumangimarta kuru murrinh niyithniyith yibimkamnum-ka nhini kardu-ka karnipart warda da mange wiye ngarra pigunu-yu i ngarra Yile ngay warda kurdunawurl nhini-yu. I nukunu-ka kirranmaputh warda da ngarra mange wiye ngarra pigunu thangunu-yu,” Jesus kathu-yu mampirra.   
\p
\v 13 Bere Jesus kathu-ka mampirra deyida, “Nanki-ka mere numarta murrinh niyithniyith nhini-yu ngarra kardu numi mi kamarl wurriniwuthpuththa-yu?” Dampuntharrpu. “Murrinh nhini ngatha mere numarta murrinh yibimkamnum-ka nhini-ka mere numarta-deyida-nu murrinh niyithniyith yibimkamnum ngamere-yu.”   
\s1 Kangkarlmawu Wurdanpirrumeriyith Murrinh Ngarra Yungkamnumtha  
\p
\v 14 Bere Kangkarlmawu-ka murrinh wurdanpirrameriyith thathpirr warda i mampirra, “Nga. Mi kamarl pana ngarra kardu nhini wurriniwuthpuththa-ka nginipunh murrinh Yile ngay nukun. I kardu pana ngarra mi kamarl wurriniwuthpuththa-ka nginipunh kardu pana mani kardu ngarra murrinh Yile ngay nukun dampunthelerr wurran.  
\v 15 I mi kamarl pana ngarra mayern banawaththa wurrini-ka nginipunh pana mani kardu ngarra pubinthepup murrinh ngarra Yile ngay nukun-ya. I mere pirdith ku karrath kathu wurran i murrinh ngarra Yile ngay nukun manganpunmart i puyenthekum warda nhini-yu nginipunh ku murrirrbe pangu deyida mani mi kamarl nhini pardimurrktha.  
\v 16 I mi kamarl pana ngarra palyirr kurethkurethmam banawaththa wurrini-ka nginipunh pana mani kardu ngarra pubinthepup murrinh ngarra Yile ngay nukun-ya. I kardu murrinh ngadha pumammath-ya i le patha warda parnam-ya.  
\v 17 Mi kamarl nhini-ka mi pirtpirt da matha puddarnturturt, mu nanhthi ngimalmin pigunu-ka kunungingki-wa i mere pirdith dempunmugarl. Mange nginipunh nhini mani-ka ngarra kardu-re pumampirrarithuk pumpan i pumampuntullul pumpan ngarra murrinh Yile ngay nukunu weyida pumammath pumpan-ka, nhini-ka parnampart warda pirtpirt da matha murrinh nhini-yu. Nhini-ka mere thathpirr pumeyittha da marra-re-yu.  
\v 18 I mi kamarl pana ngarra nanhthi mayeyep banawaththa wurrini-ka nginipunh pana mani kardu ngarra pubinthepup murrinh ngarra Yile ngay nukun-ya.  
\v 19 Mu kardu nhini-ka dampunpethin wurran i ku mani i nanhthi mirrkat-ka marda pumanganart da matha pumpan. I nginipunh nanhthi mayeyep deyida mani wurdarnturturt ngala-ya i damnadhap warda mi-yu i panthinkun warda. Nhini-ka ku mani i nanhthi mirrkat ngarra kardu marda pumanganart-ka i damnadhap warda kardu murrinh kumanabathnu thathpirr kuru murrinh ngarra Yile ngay nukun-yu.   
\p
\v 20 “I mi kamarl pana ngarra putek patha banawaththa wurrini-ka nginipunh pana mani kardu ngarra pubinthepup murrinh ngarra Yile ngay nukun-ya i murrinh pumamnabath warda i pumpantet parrarntiwak pumpan Yile ngay-yu. I mi pana ngarra mi kamarl pelpith ngamere pinthutut-ka mi nhini-ka nginipunh kardu pana mani ngarra da mange ngarra kunungingki ngadha pumamna pumpan Yile ngay-nu-ya. I mi pana ngarra mi kamarl pelpith terert tharrngini pinthutut-ka mi nhini-ka nginipunh kardu pana mani ngarra da mange terert tharrngini pumamna pumpan-ya Yile ngay-nu. I mi pana ngarra mi kamarl pelpith terert nimin-ya pinthutut-ka mi nhini-ka nginipunh kardu pana mani ngarra da mange terert nimin-ya pumamna pumpan Yile ngay-nu-ya.” Kangkarlmawu kathu-yu mampirra.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdampirrayith Murrinh Ngarra Thungku Lem  
\r Luke 8.16-18  
\p
\v 21 Bere Kangkarlmawu-ka murrinh niyithniyith numi deyida wurdampirrayith i mampirra, “Nga. Mere nangkal ngadha karibirl thungku lem-yu i bupak pepe ngarra nanhthi pakit. I nukunu-ka mere ngarra ngadha bupak ngarra da pit pepe-yu wurda. Mu nukunu-ka mamkale kangkarl kathu nhini-ka thungku parlarrangnu pintha.  
\v 22 Murrinh nginipunh nhini deyida mani murrinh niyithniyith yibimkamnum nhini-ya da nakurl-te-wa murrinh nhini pumartanu-yu kardu-yu. Mu kardu-ka murrinh-ka mere da ngatha the kumabath marra-yu, mu da nakurl-te-wa murrinh nhini-yu the pumabathnu-yu.   
\p
\v 23 “Kardu nangkal ngatha mangimarta murrinh niyithniyith kanhi-ka nukunu kardu nhini-ka murrinh-ka mabath da matha warda nhini-yu.”   
\p
\v 24 Bere Kangkarlmawu kathu-ka mampirra deyida, “Nga. Kanhi-ka murrinh thathpirr nubiyepup nuru. Kunungingki ngatha murrinh nubiyewup nuru-ka, nhini Yile neki-ka kanarramut warda numamarta kunungingki da matha. Mu ngala thathpirr ngatha murrinh nubiyewup nuru-ka nhini Yile neki-ka kanarramut warda numamarta ngala da matha. I puy deyida wangu panarramutmutnu purru i nurumangawurtnu-yu.  
\v 25 I kardu ngarra wurranmangawurt thathpirr murrinh ngarra Yile neki nukun, nhini nukunu-ka panamutmutnu purru puy deyida wangu purrumangawurtnu. Mu kardu ngarra mere biyewup thathpirr kurru-ka nhini Yile neki-ka mamartnu warda murrinh ngarra kunungingki manganmarta-yu,” Kangkarlmawu kathu-yu mampirra.   
\s1 Murrinh Ngarra Mi Kamarl Mange Pigunu-re Mi Puddarnturturt  
\p
\v 26 Bere nhini thangunu-ka Kangkarlmawu-ka murrinh numi deyida mampirra, “Nga. Ngay-ka murrinh numi deyida ngurdinarrayithnu murrinh yibimkamnum-ya. Da mange ngarra kardu wurnangat murrinh pumanabathnu puru murrinh ngarra Yile neki nukunu ku Pule ngala thathpirr pirranu, mange-ka murrinh nginipunh kanhi mani-wa ngurdiyithnu kanhi.  
\p “Bere kardu nugarn mi kamarl mangankut i mi bangammirrbirr ngarra putek.  
\v 27 I nhini thangunu nukunu-ka kanawit ngurrnguwarl ngadha da numi-yu. I pankapurl nhini-ka kanammirlbirl ngadha nhini-yu. I thipinhi nhini-ka kanawit deyida ngurrnguwarl. I mange nginipunh nhini-re mani mam wurran-ka mi pangarnturtuy warda kathu wurran mi therrke i puddarnturturt kathu pumpan i mi ngala da mana. Mu nukunu-ka mere the-wa mabath mi ngarra-re mam wurran mi puddarnturturt pumpan-yu.  
\v 28 Mu mi-ka mange pigunu-re mi puddarnturturt pumpan ngarra putek thangunu-yu. Mi marra-re-ka mi therrke pangarnturtuy. I nhini thangunu-ka mi kamarl terert warda mi ngatin pangarnturtuy.  
\v 29 I mi pinthutut mi thungku thathpirr warda. I nhini thangunu nukunu-ka mi bangammerartal i danthakthuk warda nhini-yu. Mange nginipunh nhini mani-wa kardu wurnangat murrinh pumanabathnu puru murrinh ngarra Pule ngala Yile neki nukunu-yu.” Nhini-wa murrinh Kangkarlmawu kathu wurdampirrayith-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdampirrayith Murrinh Ngarra Mi Kamarl Mi Mustard  
\r Matthew 13.31-32; Luke 13.18-19  
\p
\v 30 Bere Kangkarlmawu kathu-ka murrinh deyida mampirra, “Nga. Ngay-ka murrinh numi deyida ngurdinarrayithnu. Da mange ngarra kardu wurnangat murrinh pumanabathnu puru murrinh ngarra Yile neki nukunu i ku Pule ngala thathpirr pirranu, mange-ka murrinh nginipunh kanhi mani-wa ngurdiyithnu kanhi.   
\p
\v 31 “Nga. The mana nanthin mi kamarl mi mustard. Mi kamarl nhini-ka mi kunungingki thathpirr-wa. Bere kardu-ka mi kamarl nhini-ka manganart i bangammirr ngarra putek. \fig |src="GT00047.tif" size="col" ref="4.31" \fig*  
\v 32 I nhini thangunu-ka mi wurdarnturturt-ka thay-ka ngala-wa mi wanku-ya. I ku murrirrbe wanku pumpannupup ngarra nithinu thay nhini-yu i ku dirri wanku pumampatha pumpan,” Kangkarlmawu kathu-yu mampirra. \fig |src="GT00048.tif" size="col" ref="4.32" \fig*   
\p
\v 33 Bere murrinh niyithniyith terert nginipunh nhini mani Kangkarlmawu wurdanarrayiththa wurrini-ya kardu ngarra wurnangat-yu, murrinh-ka nhini-wa ngatha pumeyit punni ngarra mukmuk pigunu-yu.  
\v 34 I kardu pana ngatha puyenanawerr punni ngarra nukunu ngarra murrinh nhini ngatha wurdanarrayiththa wurrini-ya. Mu da nakurl-te ngarra kardu wurnangat warda puddanalath pangu wangu-ka nhini-re warda nukunu wurdinirrumeriyithneme murrinh yibimkamnum nhini-yu ngarra pulangay nukunu-nu-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Banpunkudhapnintha Nanhthi Wirrirr Ngala i Kura Ngurntinh  
\r Matthew 8.23-27; Luke 8.22-25  
\p
\v 35 Bere da nhini da ngatha ngarra nanhthi ngunga-re kananthurrk-ka nukunu Jesus kathu-ka mampirruneme ngarra pulangay nukunu, “Peneme, ka purrukath-wa-neme ngarra ngipilinh i ngamimarda pangu kathu.”   
\p
\v 36 Bere kardu pulangay nukunu-ka parnamkamardapneme ngarra tharntu ngarra Jesus dininganamardadha-yu. I pumpankardurr-warda-neme da ngamimarda-nu kathu-yu. I kardu wurnangat-ka pangu da wangu parnampunkupartneme tiduk pidha ngarra dimunurdi da pangkin. I tharntu ngamere deyida wanku pumpannurdurr-yu i parraniriwaktha warda punni Jesus-yu.  
\v 37 Bere puy punnedhaneme ngarra ngipilinh ngala i nhini da wirrirr ngala pangampirruruyneme nanhthi ngurntinh ngala wanku. I nanhthi ngurntinh ngala-ka punibattha wurrini ngarra tharntu i yingarlurl-da-dha-matha wurrini.  
\v 38 Mu nukunu Jesus-ka ngurrnguwarl yungurrkurrktha ngarra tharntu tiduk kathu wurdanangkardaldha-yu ngarra nanhthi pila-re. I peneme nhini-ka pumamkardurt-warda-neme i murrinh pumamnaneme, “Pule, kardu pangankudhardumnu-warda-neme ngankuneme-yu. Kardu-ka nhinhi-ka nangankuyibirnunu-mani-neme?” Pumamnaneme.   
\p
\v 39 Bere Jesus-ka dempirnturt warda i murrinh lurruth warda mamna ngarra nanhthi wirrirr-yu, “Bere-ya, nadhap warda-ya.” I nanhthi ngurntinh deyida wanku mamna, “Bere-ya, da-ka watmam warda thirra-ya.” I nhini thangunu-ka wirrirr manthap warda i kura ngipilinh ngala nhini-ka watmam deyida yudha.  
\v 40 Bere Jesus kathu-ka mampirruneme, “Thangku-dha nankuneme nerremkanhamneme-yu? Nankuneme-ka murrinh nganaka-ya numengabaththaneme-ya ngarra ngay menankuyibirnudhaneme-yu.” \fig |src="GT00049.tif" size="col" ref="4.40" \fig*   
\p
\v 41 I bere peneme nhini-ka perremkanham-warda-neme ngala da matha. I murrinh pumemnungkuneme mange peneme, “Ya. Kardu kanhi-ka kardu mere nginipunh nekineme mani. Nukunu-ka kardu lurruth ngala nimin-ya. Nanhthi wirrirr i ngurntinh wanku deyida murrinh pumamnabathnintha-yu murrinh ngarra thathpi nukunu-yu.”   
\c 5  
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Nugarn Wunku Ku Ngepan Wiye Kanthidha Wurrini  
\r Matthew 8.28-34; Luke 8.26-39  
\p
\v 1 Bere Kangkarlmawu i pulangay nukunu-ka purnedhaneme i parramkaruyneme da ngamimarda pangu kathu ngarra ngipilinh ngala da ngarra kardu nan pardipuptha, kardu Kadarinh.   
\p
\v 2-3 Bere ngarra nukunu-re Jesus wurdawal ngarra tharntu kathu-ka kardu nugarn numi wurrininadha kardu ku ngepan wiye kanthidha wurrini. Nukunu-ka da ngarra mintilbith-wa kardipuptha. I nukunu-ka nanhthi chain-te mana-wa pumedharrkirrktha, mu wurda puddamnabay.  
\v 4 Da terert nimin-ya kardu nukunu-yu pumedharrkirrktha mana-wa puyi mange perrkenku i tharrmu perrkenku. Mu nukunu-ka wurda, bere matha wangu bunirartaldha wurrini nanhthi chain nhini-yu ngarra mange i tharrmu-yu. I kardu mere nangkal ngadha meyitthittha wurri. Nukunu-ka kardu lurruth ngala-wa wurrinidha-yu ku ngepan wiye wanku kanthidha wurrini.  
\v 5 Da bere matha wangu da ngunga da thipinhi-yu kardiwapa ngarra da mintilbith-ya i ngarra da palyirr wangu. I nanhthi palyirr wutingwuting-te menanuyetheththa wurrini kardu nhini-yu.   
\p
\v 6 Bere kardu nugarn nhini da Jesus bamkardu-yu da ngathparr kathu nathiptha dini. I nhini-ka tharra warda nungampinhat ngarra Jesus-nu i demnawinhipingkarl kumparra warra ngarra nukunu.   
\p
\v 7-8 Mu Jesus kathu-ka mamna ngarra kardu nhini-yu, “Ngepan wiye, thungiwuy kathu ngarra kardu pana-yu.” I nukunu kathu-ka dimnakay, “Ya Jesus,” mamna. “Nhinhi-ka wakal Pule ngala Yile neki nukunu-wa. Thangku-nu ngay-yu? Yile neki-ka bimngayepup dim ngarra murrinh kanhi ngay ngamnhidharrpu ngem-yu. Nhini-ka mere thungibat nukun ngay-yu.”   
\p
\v 9 “Nangkal murrinh nhinhi-yu?” Jesus kathu-yu mamna. “Murrinh ngay-ka wurnangat-wa. Nhini weyida ku ngepan wiye ku wurnangat nimin-ya nganthin ngurran-ya.”  
\v 10 I nukunu nhini-ka menanarlupurldha kardi i menadha kardi ngarra Jesus, “Mere nukun thurdungankarel da numi-nu warda wangu-yu.”   
\p
\v 11 Bere da nhini-re-ka ku pigipigi ku wurnangat pangu wangu pardimurrktha manta ngangka da ngarra palyirr. \fig |src="WA03846b.tif" size="col" ref="5.11" \fig*  
\v 12 I ku ngepan wiye nhini-ka pumamna ngarra Jesus, “Thurdungankarel pangu ngarra ku pigipigi i ngarninnginirdinu.”   
\p
\v 13 “Yu bere-ya. Nuru-wa.” Jesus kathu-yu mampirra. I nhini thangunu-ka ku-ka pungawurr warda kathu ngarra kardu nhini thangunu-yu i parnampart warda. I Jesus-ka wurdanpunkarel warda ngarra ku pigipigi wangu i ku ngepan wiye nhini-ka parnampunnginirdi warda nhini-yu. Ku pigipigi-ka ku wurnangat nimin-ya ku 2,000-wa. I nhini thangunu ku pigipigi-ka tharra warda dinidha parrampirntigat ngarra palyirr thangunu kathu ngarra ngipilinh ngala da mana. I nhini-ka dampunthiwik warda ku nhini-yu i bangarntikerdek da matha.   
\p
\v 14 Bere kardu nugarn ngarra ku pigipigi pirapedhaneme parde-ka tharra warda punnungamkawinhatneme i murrinh parrininkuyelerrdhaneme ngarra kardu da ngarra town i da pana ngangka-re-ya. I nhini thangunu-ka kardu wurnangat warda ngatha punnidha pangu-yu  
\v 15 i parramnaruy ngarra Jesus. I kardu nhini-nu wanku pubamkardu kardu ngarra ngepan wiye ku wurnangat mebaththa wurrini. Nukunu kardu nhini-ka watmam warda dinidha i pelpith patha thathpirr warda dinidha i nanhthi kaligu thathpirr warda bardi. I nhini thangunu kardu-ka perrenham warda nhini-yu.  
\v 16 I kardu nugarn pangu ngarra Jesus pubangammangkarduneme kardu nugarn nhini mampatha-ka nhini-ka murrinh warda parraninkuyelerrdhaneme purne murrinh ngarra kardu nhini patha mampatha-yu i ngarra ku pigipigi dampunthiwik-yu.   
\p
\v 17 Bere nhini thangunu-ka kardu-ka murrinh warda pumamna ngarra Jesus, “Ya. Nhinhi-ka thunurdurrnu warda marra kanhi-yu da ngarra nganki kathu-yu.”   
\p
\v 18 Bere ngarra nukunu-re Jesus kanammardap ngarra tharntu-ka kardu nugarn nhini ngarra ku ngepan wiye mebaththa wurrini-ka memnarlupurl i murrinh mamna ngarra Jesus, “Ngay deyida wanku purrunu?”  
\v 19 Mu Jesus kathu-ka mamna, “Awu wurda. Mu pangu wangu thununu thi kardu ngarra darrikardu nhinhi i thanthelerrnu thurru Yile neki-ka dampamardathin nhinhi-nu i patha mamnhiwatha warda.”   
\p
\v 20 Bere nukunu kardu nhini-ka pangu warda wangu nadha dini ngarra da town 10 nhini-ya, da nan Decapolis, i kardu warda daninthelerrdha wurrini murrinh ngarra Jesus mampatha nukunu-yu. I kardu wurnangat nimin-ya pumemnamardat da matha nhini-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdankabirl Kardu Mardinhpuy i Mampatha Kardu Palngun Matharr Kumulung Kanthidha Wurrini  
\r Matthew 9.18-26; Luke 8.40-56  
\p
\v 21 Bere nhini thangunu Jesus-ka nungamkath deyida da ngipilinh ngala nhini da ngamimarda pangu kathu nanhthi tharntu-re. I wurdawal i karnawup dinidha ngarra pangkin dimunurdi. I kardu wurnangat warda puyemnawerr ngarra nukunu-yu.   
\p
\v 22 Bere kardu nugarn wurrininadha ngarra Jesus-nu. Murrinh nukunu-ka Jairus-wa i nukunu-ka kardu pule deyida ngarra murrinh church kardu Jews pigunu. Bere nukunu Jairus-ka demnawinhipingkarl kumparra warra ngarra Jesus  
\v 23 i memnarlupurl i mamna, “Pule nga. Wakal ngay kardu mardinhpuy kardu matharr ngala yibim kardu manta warda pupupnu. Mu purrunu ngadha da ngarra ngay i nathapnu i patha nawathanu i kardu birnu da ngatha paninu.”   
\p
\v 24 Bere penintha nhini Jesus i Jairus-ka naninthadha warda dini da ngarra nukunu-nu warda wangu nan Jairus. I kardu wurnangat wanku parraniriwaktha punni Jesus-yu i pubenarerdadha punni manta manta ngangka da ngarra nukunu-nu.   
\p
\v 25 Bere kardu ngarra wurnangat nhini-ka kardu palngun numi pangu da matharr kanthidha wurrini. Matharr nhini-ka kardu palngun pigunu matharr kumulung-wa i da bere matha wangu wurrinikutkuttha. Da-ka da thangku 12-wa da pirdithme nimin-ya mebaththa wurrini-yu matharr kumulung nhini-yu.  
\v 26 I nigunu-ka ku mani ngala da matha danirramutmuttha wurrini ngarra ku doctor terert kardu patha pumewathadha mana-wa, mu puddamngebay da matha. I nigunu-ka matharr ngala thathpirr warda mebaththa wurrini i pakpakmenginidha wurrini.   
\p
\v 27-29 Mu nigunu-ka pamnayepup Jesus-ka kardu matharr-wunngini wurnangat menpathadha wurrini. I memnu mange nigunu, “Kaligu nukunu ngatha ngarra bardi kurran mathapnu-ka nhini-ka kardu patha warda manangka matharr ngurrunu nhini-yu.” I bere nigunu-ka tiduk wangu wurrininadha i manthap ngarra kaligu nukunu da mana ngarra bunibalbalktha wurrini. I da nhini-re-ka kardu patha warda kardidha nhini-yu i kumulung-ka mamngedhap warda. I yingamnuthap ngarra nginipunh nigunu-yu kardu patha warda kardidha-yu.  
\v 30 Mu nukunu Jesus-ka yingamnuthap kardu numi patha mampatha-yu ngarra lurruth ngala nukunu thangunu. I nhini-ka yerrarr mamka ngarra kardu wangu i murrinh mampirra, “Nangkal kardu ngay mamngithap-yu?”  
\v 31 Mu pulangay nukunu kathu-ka pumamnaneme, “Kardu wurnangat mana-ya pubangamnhirerda pumpan-ya. Thangku-nu thentharrpu thurran-yu nangkal mamngithap-yu?”   
\p
\v 32 Bere Jesus-ka yerrarr mengka-da-dha-ngatha pirri kardu ngarra manthap-nu-yu.  
\v 33 Mu nigunu kardu palngun nhini-ka the kanthin Jesus patha mampatha-yu i nhini-ka wurrininadha warda ngarra nukunu i demnawinhipingkarl kumparra warra. Nigunu-ka denham i kardiwerrerrdha warda. I nhini thangunu-ka murrinh thathpirr warda wurdamnayith.  
\v 34 Bere Jesus kathu-ka mamnge, “Nga, nhinhi-ka kardu patha warda manangka matharr thim pana-yu nhini-ka ngarra ngay thangunu murrinh namngabath mamnhiwatha nhini-yu. Mampa-ya, thurru warda marda pekpek wanku nabath thurru i matharr pana-ka kanamnhipart wurdantinumi warda.”   
\p
\v 35 Mu bere ngarra nukunu-re Jesus murrinh pirringengerren-da-dha-ngatha-ka kardu nugarn ngamere-ka ngarra thelput nukunu thangunu kathu Jairus-ka parramkaruy-warda-neme wunku murrinh tharrmudharrmu-yu. I pumamnaneme ngarra nukunu Jairus, “Ya. Wakal nhinhi-ka mere warda thurduyemit, ku berengunh. Mu nukunu Pule pana-ka thanipart da tiduk warda.”  
\v 36 Mu nukunu Jesus-ka bimpunkumayepupneme kardu pangu-yu ngarra nukunu Jairus pumenadhaneme pe-yu i murrinh mamna warda ngarra Jairus, “Nga, mere thenham nukun. Mu ngarra ngay da matha thurdungayemitnu.”   
\p
\v 37 I nhini thangunu-ka Jesus-ka wurrinidha ngarra thelput Jairus nukunu. I nukunu Peter i piguna James i John kardu perrkenkuneme da matha pangu punnedhaneme ngarra nukunu-yu.  
\v 38 I parramkaruyneme ngarra thelput nukunu da Jairus. I Jesus-ka binthepup kardu terert du pardikarrkmardadha.  
\v 39 Bere Jesus-ka kanardi ngarra thelput i mampirra ngarra kardu, “Ya. Thangku-nu narnamkarrkmarda-yu i narnamkarrk-yu? Kardu mardinhpuy kanhi kabim-ka mere yungipuptha, mu kardu ngurrnguwarl da matha yibim.”  
\v 40 Mu kardu kathu-ka mere murrinh pumenabaththa i pangankampa warda ngarra nukunu Jesus-yu.  
\p Bere nhini thangunu Jesus-ka kardu yunganpunnurr warda ngarra thelput thangunu kathu-yu. I mampirrukay-warda-ngime yileyile i kalekale i pulangay nukunu perrkenkuneme deyida i parnamkardingime ngarra nigunu da ngarra kardu mardinhpuy nhini yungurrkurrktha.  
\v 41 Bere Jesus-ka mange ngarra nigunu manganmart i murrinh mamnge ngarra murrinh nukunu-re, murrinh-ka kanhi-wa mamnge-yu, “Talitha kumi,” murrinh kanhi-nu-ya, “Mardinhpuy, thewirnturt kathu.” \fig |src="GT00050.tif" size="col" ref="5.41" \fig*   
\p
\v 42 I nhini thangunu nigunu-ka dempirnturt warda i pirrililidha warda. I kardu terert-ka pumemnamardat ngala da matha. Kardu mardinhpuy nhini-ka nigunu thangku-ka 12-wa.  
\v 43 Bere Jesus-ka mampirrungime ngarra kardu wangu-yu, “Nga. Mere nukun nuddirruyithngime ngarra kardu terert-yu mange kanhi thangunu-yu.” I mampirra deyida, “Nga, mi-ka nangemut warda mi pulathnu-yu.”   
\c 6  
\s1 Kardu Pana Ngarra Da Nazareth Pardidha Mere Pubinanayepuptha Ngarra Kangkarlmawu  
\r Matthew 13.53-58; Luke 4.16-30  
\p
\v 1 Bere da nhini thangunu-ka nukunu Jesus-ka nungardurr warda da nhini-yu i nadha dini pangu warda wangu i wurdawurl da ngarra nukunu-nu wunku pulangay nukunu deyida wanku.   
\p
\v 2 Bere da ngarra Saturday mana-ka Jesus-ka kanardi warda ngarra murrinh church kardu Jews pigunu-yu. I nukunu-ka murrinh ngarra Yile nukunu thangunu wurdininthethiththa dini kardu ngarra terert-yu. I kardu-ka pumemnamardat da matha murrinh ngarra pubimnayepup thangunu-yu, i mange pigunu ngatha murrinh pumenanudha pirrini-ya, “Ya. Kardu kanhi-ka kardu mukmuk ngala da matha. Nangkal wurdiniyethiththa kardi mukmuk ngala kanhi-yu? I ngarra-re mange mam wurran mange patha patha kanhi-yu? Neki kardu mani mere mange pama purru-yu.  
\v 3 Mu nukunu kardu kanhi-ka kardu carpenter da matha nawa? I nukunu-ka wakal Mary nigunu-wa. I ngathan nukunu-ka James, Joses, Judas i Simon-wa. I munak nukunu-ka parnapup deyida da kanhi-yu nawa? Kardu nugarn kanhi-ka mere thathpirr Yile neki wurdithuktha.” Murrinh-ka nhini-wa pumenanudha pirrini-yu ngarra Jesus-nu-yu. I murrinh ngarra nukunu wurdanarrayiththa dini-ka mere warda pumenabaththa nhini-yu.   
\p
\v 4 Bere Jesus kathu-ka mampirra warda, “Kardu wurnangat warda ngatha pubimnayewup pumpan i murrinh pumamnabath pumpan kardu ngarra murrinh Yile neki nukunu wurdamyith wurran-yu. Mu ngarra da nukunu mana kardu ngarra darrikardu nukunu mana wurdampirrayith-ka nhini-ka mere warda kubinayepup nhini-yu i mere warda murrinh kumanabath nhini-yu ngarra murrinh thathpi nukunu-yu.”   
\p
\v 5 Bere Jesus-ka mere ngarra ngadha mange patha patha merradha wurri da pangu-yu nhini weyida kardu mere pubinanayepuptha puyi i murrinh mere pumenabaththa puyi nhini-yu. Mu kardu matharr-wunngini ngamere da matha menthadhaptha wurrini-yu i menpathadha wurrini.  
\v 6 Bere nukunu-ka mempirramardat da matha kardu nhini kardu darrikardu ngarra nukunu-yu mere murrinh pumenabaththa da pangu-yu ngarra da nukunu-yu.  
\s1 Kangkarlmawu Wurdanpunkuthukneme Kardu Pulangay Nukunu Kardu Peneme 12  
\r Matthew 10.5-15; Luke 9.1-6  
\p Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka nawattha dini ngarra da town purrkpurrk manta da ngarra nukunu da i murrinh Yile nukunu thangunu wurdininthethiththa wurrini.   
\p
\v 7 I bere pirrimpirrukayneme i panpunkuwerr-warda-neme kardu pulangay nukunu kardu 12 nhini-yu purdunkuthukthuknuneme kardu perrkenku perrkenku-ya. Bere nukunu kathu-ka mampirruneme, “Nga peneme. Ngay-ka lurruth ngala nganarrumutnuneme i bunankupaknuneme ngala deyida wangu, i nhini-ka ku ngepan wiye nirankumaputhnu-warda-neme na ngarra kardu thangunu kathu-yu.” \fig |src="GT00051.tif" size="col" ref="6.7" \fig*   
\p
\v 8 I murrinh deyida mampirruneme, “I nga. Ngarra nardurrnemenu-re-ka nanhthi thay ngarra wilili nukunu da matha punankumathaknuneme tharra i numabathnuneme nuru-yu. Mu mi lawam i nanhthi bag i ku mani-ka mere nukun numabathneme nuru.  
\v 9 Mu me sandal da matha nubuymerdinuneme-yu i nanhthi kaligu-ka nanhthi pana da matha ngarra nubamkardineme nibimka nhini da matha numabathnuneme nuru-yu.  
\v 10 I kardu nangkal ngatha nunamardalenuneme ngarra thelput nukunu-ka nhini da matha nenemenu ngarra thelput pangu da matha ngarra nunardurr-da-nu-mana-neme da numi deyida-nu wangu.   
\p
\v 11 “Mu da numi nhini-nu ngatha kardu mere nunungkumardalenemenu-ka i mere nangkal murrinh mere binarruyepupnuneme-ka, nhini da ngarra nhini narnepartnemenu-re-ka me sandal nunguynungkumewurrnuneme i putek ngarra me sandal pepe thangunu-ka nuyunungkumerurtulnuneme. I kardu nhini-ka the warda pumabathnu Yile neki-ka mere warda le pirranu nhini-yu, nhini-ka parramnankungkamit-da matha-neme nhini-yu.” Bere nhini thangunu Jesus-ka wurdanpunkuthukthuk-warda-neme kardu perrkenku perrkenku-ya da terert-nu pana-re warda ngatha.   
\p
\v 12 Bere peneme 12 nhini-ka da pana ngangka-re punnewatthaneme i murrinh kardu pumerrudhaneme punne, “Nga kardu. Da mange wiye ngarra numammath numpan-ka narnipartnu warda i da mange ngarra Yile neki warda nariwaknu nuru.”  
\v 13 I peneme-ka pirankumapuththaneme punne ku ngepan wiye kardu ngarra terert thangunu kathu. I nanhthi oil pumenkuwarlakthaneme punne ngarra kardu matharr-wunngini terert i pumenkuwathadhaneme punne nhini-yu.   
\s1 Nukunu Pule Hered Banganthamartal Pelpith Nukunu John the Baptist  
\r Matthew 14.1-12; Luke 9.7-9  
\p
\v 14 Bere kardu pule ngala Hered-ka pamnayepup Jesus i da mange patha patha merradha wurrini nhini-yu. I kardu wurnangat deyida puyemnayepup da mange patha patha nhini-yu. I bere kardu ngamere kathu pumenanudha pardi-ka, murrinh kanhi-wa, “Ya. Nukunu Jesus pana-ka John the Baptist-wa kardu wurdamkabirl deyida. Nhini weyida da mange patha patha pana mam wurran-yu i kardu lurruth ngala pana kurran-yu.”  
\v 15 Mu kardu ngamere deyida kathu pumenanudha pardi-ka murrinh kanhi deyida, “Awu, nukunu-ka kardu ngalantharr murntak pana-wa kardu nan Elijah wurdamkabirl deyida. Kardu pana nganaka ngarra murrinh Yile neki nukunu wurdanarrayiththa wurrini.” I kardu ngamere murrinh numi deyida kathu pumenanudha purni-ka murrinh kanhi-wa, “Awu, nukunu-ka ku prophet-wa, mangini ku prophet murntak mani warra pardipuptha i ngarra murrinh Yile neki nukun puddanarrayiththa pardi.”   
\p
\v 16 Bere nukunu Hered-ka murrinh terert nhini pampirrayepup i murrinh warda mam, “Nukunu pana-ka John the Baptist-wa i kardu-ka wurdamkabirl deyida. Kardu nukunu nhini-ka pana da kardu-yu. Da murntak nhini warra-ka ngarra pelpith nukunu banganthamartal ngay-yu.” Nhini-wa mam nukunu kathu Hered-yu.   
\p
\v 17-18 Bere da murntak warra-ka kardu pule ngala nhini Hered-ka manganbertnintha ngarra palngun ngathan nukunu nukun Philip. Murrinh nigunu-ka nan-wa Heredias. Bere ngarra da nhini-re nukunu John the Baptist-ka murrinh kanhi kathu mamna ngarra Hered-yu, “Ya. Nhinhi-ka mere neberttha kardu palngun pana-yu. Nigunu-ka kardu palngun ngathan nhinhi nukunu-wa. I nhini-ka da mange wiye-wa nam nhini-yu.” I bere murrinh nhini thangunu nukunu John the Baptist murrinh mamna ngarra Hered-ka, nhini nukunu Hered-ka ku soldier ngarra nukunu wurdanpunkuthukneme nukunu-nu John the Baptist pumabertnemenu i panadhapnemenu ngarra da jail.   
\p
\v 19 Bere kardu palngun nhini nan Heredias-ka damnarithi warda ngarra nukunu John the Baptist. I nigunu marda merttha wurrini-ka thu pubatnu i purdurinuminu. Mu nigunu-ka mere ngarra thu puybattha nukunu-yu, nhini-ka nukunu-wa Hered dirrapedha kardi John the Baptist ngarra da jail dinidha-yu.  
\v 20 Nukunu Hered-ka denamanhamtha dini ngarra John the Baptist-nu i murrinh nginipunh kanhi-wa marda-re memnu, “Kardu kanhi-ka kardu thathpirr-wa ngarra Yile neki kathu wurdanthuk. I nukunu-ka kardu patha-wa nimin kanhi-yu.” Nukunu Hered-ka le nimin binanayepup kardi-ya murrinh ngarra Yile neki nukun ngarra John the Baptist thangunu kathu wurdananayiththa wurrini-yu. Mu murrinh ngarra nhini ngatha-re binayepup kardi-ka nhini-ka daniwethintha kardi nhini-yu.   
\p
\v 21 Bere da ngarra birthday nukunu-re Hered pangamnaruy-ka, nukunu-ka kardu warda dimpirrakay mi dhepdhep-nu pullathnu i le patha parninu. I da nhini-re nigunu Heredias-ka murrinh benayengkarnirntha wurrini kanhi-nu mani-wa, “Ngarra kardu terert-te pubengkardurdunu i mi dhepdhep parnimurrknu-ka nhini Hered-ka mange nganathuknu nukunu John the Baptist thu pubatnu-yu.”  
\p Bere kardu wurnangat warda ngatha pubemnangkardurdu warda. Kardu-ka kardu nugarn ngarra ku Government thangunu kathu i kardu ku pule ngala ngala ngarra ku soldier thangunu kathu-yu, i kardu pule ngala ngala ngarra da nan Kelili thangunu kathu. I bere kardu terert nhini-ka mi dhepdhep pardimurrktha i le patha wanku pardidha ngarra birthday nukunu Hered dinidha-yu.   
\p
\v 22 Bere kardu wakal mardinhpuy nigunu Heredias-ya pangampirraruy ngarra kardu terert nhini-yu. I kardirrapurrktha nanhthi mampurrkinh. I nukunu Hered i kardu pule ngala ngala terert warda ngatha le nimin pirriningedha-ya ngarra nanhthi kardipurrktha nigunu-yu. I nhini Hered kathu-ka mamnge, “Ya. Thangku ngadha nanhthi marda nanganart nhinhi-yu? I nanhthi ngarra marda nartnu-ka nhini nanhthi-ka ngampamutnu warda.”  
\v 23 I murrinh deyida mamnge, “Murrinh kanhi mampanu-ka murrinh thathpirr-wa. Ngay-ka nanhthi ngampamutnu nanhthi thangidharrpunu ngatha-yu. Nanhthi nhini-ka thangidharrpunu ngatha mampayerrnu nanhthi purrkpurrk ngarra ngay-ya, i ku mani ngarra ngay, i da thelput terert ngarra ngay-ya, nhini nanhthi-ka mampayerrnu i ngampamutnu warda nhini-yu.” Hered kathu-yu mamnge.   
\p
\v 24 Bere kardu mardinhpuy nhini-ka yungawuy pangu-re ngarra kale nigunu nan Heredias-ya i mamnge, “Kale, ngarra murrinh mananu ngarra kardu pule ngala pangu-yu? Thangku nanhthi ngadharrpunu-yu?” Dantharrpu nigunu kathu-yu. Mu kalekale kathu-ka mamnge, “Nga. Thadharrpunu pelpith ngarra nukunu John the Baptist badhamartalnu.”   
\p
\v 25 I bere kardu mardinhpuy nhini-ka pirtpirt nimin-ya wurdamnawurl ngarra kardu pule nhini-nu i mamna, “Nga. Ngay marda manganart-ka pelpith ngarra nukunu John the Baptist dadhamartalnu i thangamutnu-yu. I nangabathnu kathu ku pelpith nukunu-yu ngarra nanhthi plate-te marra da matha-nu.”  
\v 26 Mu ngarra murrinh-te bimngeyepup-ka, nukunu Hered-ka dammardathin warda. Mu nukunu-ka mere ngarra warda “wurda” mengedha nhini-yu. Nhini-ka murrinh thathpi nukunu wardarra damngemut i kardu terert wanku pubimnayepup murrinh ngarra marra-re mamnge-yu.   
\p
\v 27 Bere nukunu Hered-ka ku soldier wurdannathuk ngarra John the Baptist-nu i badhamartalnu i purdunangkarlnu pelpith nukunu-yu. Bere ku soldier nhini-ka pangu warda wangu nanadha dini ngarra John the Baptist ngarra da jail dinidha. I nhini-ka banganthamartal warda nukunu-yu.  
\v 28 I nhini thangunu ku soldier nhini-ka ku pelpith nukunu John the Baptist-ka ngarra nanhthi plate-te mebaththa tharra. I damngemut ngarra kardu mardinhpuy nhini. I kardu mardinhpuy nhini-ka damngemut warda ngarra kale nigunu kardu nan Heredias.   
\p
\v 29 Bere nhini thangunu-ka ngarra pulangay nukunu John the Baptist puyemnayepupneme kardu Pule Hered thangunu John the Baptist banganthamartal-ya, nhini-ka purnenadha-kathu-neme i ku nginipunh nukunu pumangankartneme i pubankardineme ngarra da weyi palyirr da.   
\s1 Kangkarlmawu Dampirramut Mi i Ku Ngarra Kardu Wurnangat  
\r Matthew 14.13-21; Luke 9.10-17; John 6.1-14  
\p
\v 30 Bere kardu apostle 12 nhini ngarra Jesus wurdanpunkuthukneme-ka kardu puddanalaththa-warda-kathu-neme ngarra nukunu deyida. I murrinh warda puddamnayithneme murrinh ngarra peneme kathu puddininthethiththa punne ngarra kardu i mange ngarra pumerradha punne-yu.  
\v 31 Bere da nhini-re ngarra peneme parramnaruyneme Jesus-ka kardu wurnangat parranirurtuydha pi ngarra Jesus, i nhini peneme i Jesus wanku-ka mere ngarra ngadha mi dhepdhep pulleththaneme kardu wurnangat kathu pumenkumathpuththaneme pardi. I nhini nukunu-ka mampirruneme ngarra pulangay nukunu-yu, “Peneme ka. Purru-warda-neme da ngarra watmam pangu wangu i banankuyuknu-ngadha-neme pi.”   
\p
\v 32 Bere peneme 12 nhini i Jesus wanku-ka parnamkamardapneme ngarra tharntu i punnadhaneme da ngarra watmam-nu warda wangu.  
\v 33 Mu kardu-ka pubampunkungkarduneme peneme nhini-yu ngarra tharntu panganpunkuthenhneme. I kardu terert-ka punniwinhararttha pangu warra kumparra ngarra da dimunurdi purnimardadha purni ngarra Jesus-nu warda wangu nadha dini ngarra tharntu. Kardu-ka wurnangat nimin-ya ngarra da town terert thangunu kathu punniwinhararttha ngarra da watmam pangu-nu warda wangu ngarra Jesus purnedhaneme-ya.   
\p
\v 34-36 Bere ngarra Jesus nanhthi tharntu thangunu kathu wurdawal-ka, nukunu-ka bampunkardu warda kardu wurnangat nhini-yu ngarra kumparra-dha warra parrarntuy. I nukunu-ka dampirramardathin warda nhini weyida ngangka da pirriningkadhuktha-yu nginipunh ku thip mani ngarra kardu mere nangkal ngadha dirranpedha kani. I nhini nukunu-ka murrinh ngarra Yile neki nukunu warda wurdininthethiththa dini da pirdithme nimin-ya i da-ka kungini da mana pirridha.  
\p Bere nhini thangunu pulangay nukunu kathu-ka pumamna-warda-neme, “Pule. Kardu-ka thurdunthuknu warda ngarra thelput manta manta kanhi nimin pumpan-ya mi dhepdhep-nu parnikutkutnu. Da-ka kungini warda kanhi-yu i mi-ka mami-wa kanhi-yu thanamngime.”   
\p
\v 37 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Awu, nankuneme-wa mi dhepdhep narramutnu-yu mi pullathnu kardu kanhi-yu.” Mu peneme kathu-ka pumamnaneme, “Ngankuneme ngatha mi bread ngarnerrakutnu-ka nhini-ka ku mani ngala nimin-ya, ku mangini $2,000 mani-ya peyim nguyemanemenu.”   
\p
\v 38 “Mu thangku numa mi lawam nanthinkaneme narnam-yu?” Mampirruneme Jesus kathu-yu. “Na-mani-neme pangu i mi mani thangku numa nubangkardunemenu-yu.” Bere peneme-ka purnedha-warda-neme pangu ngarra kardu terert i mi pubangamkardurtneme i puddamnawurlneme ngarra Jesus deyida i pumamnaneme, “Mi-ka 5 mi lawam nganthinkaneme ngarrim-yu i ku ngurlmirl perrkenku wanku,” pumamnaneme.   
\p
\v 39 Bere nukunu Jesus kathu-ka mampirru-deyida-neme ngarra pulangay nukunu, “Kardu terert warda ngatha numarranu parniwupnu pangu ngarra parnu ngatin i kardu-ka pumeyerryerrnu puyu.”   
\p
\v 40 Bere kardu-ka parnawup warda i nginipunh 50 mani pangu wangu, i nginipunh 50 mani kanhi kathu, i nginipunh 100 mani pangu wangu, i nginipunh 100 mani deyida pangu-re. Mange nginipunh nhini mani-ya kardu pana ngangka-re-yu pumenayerryerrdha purni. \fig |src="WA03855b.tif" size="col" ref="6.40" \fig*   
\p
\v 41 Bere Jesus-ka mangankut mi lawam 5 nhini-yu i ku ngurlmirl perrkenku wanku. I kangkarl mamka i ngarra Yile nukunu warda mamna, “Mi i ku kanhi patha-wa thamngarramut-yu.” I bere mi nhini-ka mungarnterrarr i dampirrumutmutneme ngarra pulangay nukunu i peneme nhini-ka ngarra kardu warda parranirramutmuttha purne. I ngana deyida ku ngurlmirl perrkenku deyida mungamparl i mungamparl i kardu warda parranirramutmuttha purne.  
\v 42 Mi lawam i ku ngurlmirl nhini-ka Jesus mewathadha pirri-ka mi terert warda nhini-yu i ku ngurlmirl-yu. Kardu wurnangat warda ngatha mi i ku pullamath-yu i kardu-ka bangampunmardan-wa ngarra marda mampunbay mi i ku thangunu pardimurrktha.   
\p
\v 43 Bere nhini thangunu peneme nhini kardu 12-ka purnekutkutthaneme mi i ku ngarra kardu thangunu parraniritmuttha pirrini. I nanhthi thelerrtherr nanhthi 12-wa pumedhalertertthaneme parde mi i ku titmut-yu.  
\v 44 Kardu wurnangat warda ngatha kardu nugarn kardu palngun kardu mamay mi i ku pullamath-yu. Kardu nugarn da matha-wa 5,000 pangu pirrinidha-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Wurrinililidha Ngarra Kura Ngipilinh Kangkarl  
\r Matthew 14.22-33; John 6.15-21  
\p
\v 45 Bere nhini thangunu-ka nukunu Jesus-ka mampirruneme ngarra pulangay nukunu-yu, “Nga peneme. Nankuneme-ka kumparra wardarra naneme ngamimarda pangu kathu nanhthi tharntu-re da nan-nu Bethsaida.” I bere kardu wurnangat pangu-ka wurdanpunthuk warda da ngarra pigunu warda wangu puddanalaththa.  
\v 46 Bere kardu thangunu wurdanpuntharr-ka nukunu Jesus-ka dimmardawith warda ngarra da palyirr i ngarra Yile nukunu warda murrinh wurdananayiththa dini.   
\p
\v 47 Bere da thipinhi nhini-ka kardu peneme 12 nhini-ka ngarra marda nganangurr ngarra ngipilinh punnedhaneme ngarra nanhthi tharntu-re. Mu nukunu Jesus-ka pirridha numerrnu ngarra da pangkin kathu  
\v 48 i bampunkungkarduneme pulangay nukunu-yu da tetemanthay pubangamkardurtneme ngarra tharntu-yu puyenangurrukadhaneme punne nanhthi wirrirr thangunu dampunkuwirnteneme parranemardatthaneme punne.  
\p Bere da nhini thangunu-ka da manta warda puningkapurldha wurrini-ya nukunu Jesus-ka nungardurr warda da pangkin kathu-yu i wurrinililidha warda ngarra kura ngipilinh kangkarl ngarra pulangay nukunu-nu. Nukunu-ka kardu benkukattha-warda-neme,  
\v 49 mu peneme-ka pubamkangkarduneme wurrinililidha ngarra kura kangkarl-yu i nhini-ka pardiwapadhaneme  
\v 50 i perremkanhamneme ngala da matha i pumamka-mana-wa-neme ku wurdarr wurrinililidha pangu-yu.  
\p Mu nukunu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Peneme. Kardu thathpirr numenungkuyitneme i mere nengimanhamneme, kardu ngay weyida kanhi-yu.”   
\p
\v 51 Bere ngarra nukunu-re Jesus kanammardap ngarra tharntu-ka nanhthi wirrirr ngala nhini-ka manthap warda. I peneme nhini-ka kardu pumemnamardat-da-thathpirr-neme  
\v 52 nhini weyida mere the pumebaththaneme nukunu Jesus-yu kardu ngala thathpirr-yu lurruth ngala-yu. I ngana deyida mere the pumemabaththaneme nukunu ngarra-re mange mi pangu danirramutmuttha kardi ngarra kardu wurnangat nhini-yu. Mu mukmuk peneme-ka mampunkurdarrimepu-da-matha-neme mange pangu lurruth ngala ngarra Jesus medha wurrini-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Menpathadha Wurrini Kardu Matharr-wunngini Ngarra Da Gennesaret  
\r Matthew 14.34-36  
\p
\v 53 Bere peneme nhini Kangkarlmawu wanku-ka pumpankakathneme ngamimarda kathu ngarra ngipilinh ngala nhini i parramkaruyneme da nan Gennesaret. Bere puddamkalalneme ngarra tharntu thangunu kathu-yu i tharntu-ka pumamkadharrkirrk-warda-neme.  
\v 54 Bere ngarra tharntu thangunu parnamkapartneme-ka kardu da nhini thangunu-ka pubamkardu i panganthenh Kangkarlmawu-yu.  
\v 55 I nhini kardu-ka tharra warda punniwinhararttha i kardu matharr-wunngini punninmetkuttha da pana ngangka-re. I ngarra kardu-re puyenanayepuptha ngarra nukunu ngatha Kangkarlmawu dinidha-ka, nhini kardu-ka kardu matharr-wunngini pumenabertidha purni ngarra nukunu da ngarra nanhthi pit pigunu-re kathu pumenamathbaththa purni.   
\p
\v 56 Bere Kangkarlmawu-ka da pana ngangka-re wurriniwattha ngarra da town ngala ngala, da town purrkpurrk i da pana ngarra thelput numi numi wurriningkadhuktha-ya. \fig |src="tn MK6V56.tif" size="col" ref="6.56" \fig*I kardu-ka bere matha wangu kardu matharr-wunngini-yu panthiwattha purni ngarra Kangkarlmawu-nu-yu i pinganpuwuptha purni ngarra mayern ngala wangu i pumenadha purni ngarra nukunu-yu, “Ya, thurrurralilinu manta pangu ngarra kardu matharr-wunngini i nhini kardu-ka pumanhidhadhapnu puyu ngarra nanhthi kaligu nhinhi.” Bere kardu matharr-wunngini terert-ka pumedhadhaptha pardi nanhthi kaligu nukunu Kangkarlmawu-yu i patha deyida pardidha manangka matharr warda nhini-yu.   
\c 7  
\s1 Da Mange Murntak Kardu Jews Pigunu  
\r Matthew 15.1-9  
\p
\v 1-4 Bere kardu nugarn pana ngarra murrinh law Jews pigunu marda pumerttha punni kardu Pharisees-ya, i kardu nugarn pana deyida ngarra murrinh law Jews pigunu puddininkuyethiththaneme purne-ka kardu bere matha wangu mange ngarra pigunu pumenamapurl da warra ngadha i nhini mana-ka mi warda pulleth nhini-yu. \fig |src="LB00280B.TIF" size="col" ref="7.1-4" \fig*Nhini-wa da mange murntak-yu ngarra ngalantharr murntak thathpirr pigunu-yu puddanpunthethith-yu. I kanhi deyida mi dhepdhep-ka ngarra shop pardikutkut-ka mi pumepurl da warra ngadha i nhini mani-ka mi warda pulleth nhini-yu. Nhini-wa da mange murntak-yu. I ngana deyida nanhthi kap nanhthi pot i nanhthi dish pumepurl punni da mange murntak-ya. I da mange murntak ngamere deyida wanku parraniriwak punni-yu.  
\p Bere kardu Pharisees nhini i kardu nugarn pana ngarra murrinh law Jews pigunu puddininthethiththa punni-ka da Jerusalem thangunu kathu punnedhaneme i ngarra Kangkarlmawu puyemnawerr-warda-neme. I pubampunkungkarduneme pulangay nukunu Kangkarlmawu kardu ngamere mi dhepdhep pardemurrkthaneme, mu mange ngarra peneme-ka mere pumenamapurldhaneme da mange ngarra murntak nhini-yu da ngarra mange Jews pigunu-yu.   
\p
\v 5 I bere kardu Pharisees i kardu nugarn nhini ngarra murrinh law Jews pigunu puddininthethiththa punni-ka murrinh warda pumamnaneme ngarra Kangkarlmawu, “Nga. Pulangay nhinhi-ka mi pangu karnamkamurrkneme mu mange ngarra peneme-ka mere pumenamapurldhaneme da mange murntak pana ngarra nekineme-yu. Mu thangku-dha da mange mere kariwakneme kuru da mange murntak ngarra ngalantharr murntak parrannhemutneme-yu?” Parramkadharrpuneme.   
\p
\v 6 Mu Kangkarlmawu kathu-ka mampirruneme ngarra kardu Pharisees i kardu ngamere nhini-yu, “Kardu ngalantharr pana nan Isaiah murrinh thathpirr danirilildha wurrini-yu da murntak warra-ya murrinh ngarra Yile neki nukunu-ya. Nukunu-ka damnankurililneme nankuneme-yu numemkarart-da-matha-neme numpanka-yu ngarra da mange Yile neki nukunu wangu-yu. I kanhi-wa mam murrinh-yu Yile neki thangunu-yu,  
\p “‘Kardu kanhi-ka parramngiriparl pumpan ngay-yu ngarra murrinh thathpi pigunu-re-yu, mu ngarra marda pigunu thathpirr-ka mere marda kumangert kuru.  
\v 7 I kardu kanhi-ka parramngiriparl pumpan i pumamngingala pumpan kardu ngathayida-nu murrinh da matha dampunthawinhinhinh kanam. Mu nhini pigunu-ka da mange ngarra kardu thangunu da matha puddanpunthethith pumpan-yu, mu da mange ngarra ngay thathpirr-ka mere kurdunthethith kuru.’ Nhini-wa murrinh Yile neki-yu murrinh ngarra nukunu Isaiah thangunu darntilil-yu.”   
\p
\v 8 Bere Kangkarlmawu-ka mampirru-deyida-neme, “Nankuneme-ka murrinh kardu ngarra ngalantharr murntak da-dha matha numamkayitneme numpanka-yu, mu murrinh ngarra Yile neki nukunu-ka narnamkapart-da-matha-neme.  
\v 9 Nankuneme-ka mange pathanankumaneme yina murrinh ngarra Yile neki nukunu narnamkapirrneme numpanka-yu i murrinh ngarra ngalantharr murntak da matha numamkayitneme numpanka murrinh ngarra parramnarramut-ya.   
\p
\v 10 “Nga. Murrinh kanhi nukunu Moses darntilil da murntak warra-ya murrinh ngarra Yile neki nukunu, ‘Yileyile i kalekale nanki-ka murrinh nubirruyewupnungintha nuru i murrinh numarrubathnungintha nuru. Mu kardu nangkal ngatha mere murrinh marrubathnungintha ngarra yileyile i kalekale-ka i murrinh mampunkurdarrithakngintha wurran-ka kardu nhini-ka thu nubatnu nuddurinuminu.’  
\v 11-12 Mu nankuneme-ka murrinh thirrukduk nuddanpunkuyethithneme numpanka-yu nginipunh murrinh kanhi mani-ya, ‘Kardu nangkal ngatha nanhthi purrkpurrk patha i ku mani kanthin wurran-ka nukunu nhini-ka mere nimin karrumut-thathpirr-ngintha ngarra yileyile i kalekale i mere nimin mankumanpi-thathpirr-ngintha kurru.’ Nhini-ka murrinh nginipunh kanhi nukun-wa marrungintha, ‘Nanhthi purrkpurrk patha ngay i ku mani ngay-ka ngamnamut wardarra ngarra Yile neki. I nhini ngay-ka mere ngarra nganarrumutngintha nanhthi-yu i mere ngarra manankumanpingintha.’ Kanhi-wa murrinh nuddanpunkuyethithneme numpanka-yu.   
\p
\v 13 “Mu nhini nankuneme-ka murrinh narnamkapart-warda-neme murrinh ngarra Yile neki nukunu-yu i murrinh ngarra ngalantharr murntak da matha numamkayitneme numpanka-yu. I murrinh thirrukduk ngamere deyida nginipunh nhini mani-wa nuddanpunkuyethithneme numpanka-yu.”   
\s1 Kangkarlmawu Wurdamyith Nanhthi Marda Ngarra Kardu Thangunu Wiye Pirrim-yu  
\r Matthew 15.10-20  
\p
\v 14 Bere Kangkarlmawu-ka pirrimpirrakay deyida kardu panpunperr kardu wurnangat. I murrinh warda mampirra, “Kardu, nubingayepup kathu kardu murrinh the thathpirr numabathnu murrinh kanhi ngarra ngay manarranu-yu.  
\v 15 Kardu-ka mere thathpirr wiye kurru ngarra mi i ku thangunu wurranmurrk-yu, wurda. Mu kardu-ka wiye thathpirr wurran-ka ngarra marda nukunu thangunu kathu i nhini-ka da mange wiye da matha mam wurran-yu i murrinh thathpi wiye wurranngerren-yu.”   
\p
\v 17 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka kanampunpart kardu-yu i ngarra thelput-nu warda wangu nadha dini i kanardi. I pulangay nukunu warda parramkadharrpuneme murrinh pangu ngarra kardu mampirra-ya.   
\p
\v 18 Bere Kangkarlmawu kathu-ka mampirruneme, “Nankuneme-ka mere deyida numangimartaneme murrinh pangu medha ngirri-yu? Nankuneme-ka the-wa numabathneme murrinh nhini-yu. Kardu-ka mere thathpirr wiye kurru ngarra mi i ku thangunu wurranmurrk-yu.  
\v 19 Mi i ku-ka ngarra thathpi wangu kanardi i ngarra kurnthik i yungawuy deyida. Mi i ku-ka ngarra marda wangu-ka mere kariwiye kirra ngarra da mange wiye wangu-yu, wurda,” Kangkarlmawu kathu-yu mampirruneme. Murrinh kanhi thangunu nukunu mam-ya ku i mi terert warda ngatha-ka nhini-ka berengunh purrumurrk warda ngatha.   
\p
\v 20 Bere Kangkarlmawu-ka murrinh deyida mampirruneme, “Kardu-ka wiye thathpirr wurran-ka ngarra marda nukunu thathpirr-wa thangunu i nhini-ka mange wiye da matha mam wurran-yu i murrinh thathpi wiye wurranngerren-yu. Mu mi i ku-ka mere kariwiye kirra ngarra marda kardu nukunu-yu, wurda da matha.  
\v 21 Da mange wiye ngarra kardu mam wurran-ka nhini-ka ngarra marda nukunu thangunu thathpirr-wa. I nhini-ka da mange wiye warda benthengkarnirn wurran i nhini thangunu-ka da mange nginipunh kanhi mani warda mam wurran-yu. Nukunu-ka da mange mamngerithuk wurran ngarra kardu mardinhpuy-yu. I nanhthi darrarart wurran. I kardu thu panmat wurdantinumi. I da mange mamngerithuk wurran ngarra kardu palngun karnabuy nugarn numi nukun.  
\v 22 I kardu mawumawu wurran. I kardu dampirrayirrarart wurran. I kardu ningke-ningke wurran. I murrinh mampunnarrithak wurran. I kardu memnungala wurran. I kardu pelpith wiye wurran. I da mange wiye da matha wurran mange da ngarra marda manganart wurran-yu.   
\p
\v 23 “Da mange wiye terert nhini-wa thathpirr kardu-yu ngarra marda nukunu thangunu kathu damnariwiye pirrim-yu,” Kangkarlmawu kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kangkarlmawu Mamngewatha Kardu Palngun Wakal Nigunu  
\r Matthew 15.21-28  
\p
\v 24 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka nungardurr warda i nadha dini da manta pangu da nan-nu Tyre i Sidon. Bere nukunu-ka wurrinidha ngarra thelput warda kanardi dinidha. Nukunu-ka kardu menkangaththa mana-wa, mu wurda. Kardu wurdammay mere ngarra menkangaththa.   
\p
\v 25-26 Kardu palngun deyida pamnayepup ngarra nukunu dinidha-yu ngarra thelput pana-yu. Nigunu-ka kardu mere Jews, mu da nigunu-ka da-ka Phoenicia-wa kardipuptha-yu. I nigunu-ka kardu mardinhpuy wakal mebertidha kardi ku ngepan wiye wanku kanamnginirdi kardu ngarra mardinhpuy nhini-yu.  
\p Bere nigunu kardu palngun nhini-ka nanadha dini ngarra Jesus-nu warda. I pangamnaruy da mana i bamnabat ngarra putek ngarra nukunu-nu. I murrinh warda mamna, “Pule. Thirramaputhnu ku ngepan wiye pangu ngarra wakal ngay.”   
\p
\v 27 Mu Jesus kathu-ka mamnge, “Ngay-ka kardu ngarra darrikardu ngay warra ngadha manmanpinu kumparra-yu kardu Jews-ya. Mu nhinhi i kardu darrikardu nhinhi ngatha manmanpinu warra ngadha ngurru-ka nhini-ka nginipunh mi dhepdhep ngarra kardu mamay pigunu deyida mani ngarra ku were ngarramutnu. I nhini-ka mange mere yuthpan thathpirr nhini-yu.”  
\v 28 “Yu, bere-ya pule,” nigunu kathu-yu mamna. “Mu ku were ngatha yida mi pumpanmurrk mi perrenimpurr pumpan kardu mamay thangunu-yu. Mu nhini-ka nangimanpi kunungingki da matha.” \fig |src="GT00053.tif" size="col" ref="7.28" \fig*  
\v 29 I bere Jesus kathu-ka mamnge, “Murrinh pana ngarra namnga-ka yuthpan-wa i nhini-ka ku ngepan wiye pangu-ka kanampart warda ngarra wakal nhinhi-yu. Mu bere nhinhi-ka thurdiwurlnu warda ngarra da nhinhi wangu.”   
\p
\v 30 Bere kardu palngun nhini-ka wurdawurl warda i bangarnurt wakal nigunu watmam yungurrkurrktha ngarra da pit. I ku ngepan wiye nhini-ka kanampart warda.   
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Nugarn Kardu The Wiye i Themen Wiye Kardidha  
\p
\v 31 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka nungardurr da nhini thangunu Tyre-yu i nadha dini da ngarra nan-nu warda wangu Sidon. I puy deyida wangu nadha dini ngarra ngipilinh ngala da nan Kelili. I nadha dini da ngarra town da 10, da-ka nan-wa Decapolis.   
\p
\v 32 Bere da nhini da Decapolis kardu ngamere kathu kardu nugarn pumenabertidha purni ngarra Kangkarlmawu-nu. I kardu nugarn nhini-ka kardu the wiye kardidha mere binayewuptha kani i themen wiye mere thathpirr kaningerrentha. Bere kardu ngamere nhini da ngatha pumemnarlupurl ngarra Kangkarlmawu i pumamna, “Pule. Kardu kanhi-ka nayethapnu ngarra the i ngarra themen nadhanmethapnu i nawathanu patha deyida paninu.”   
\p
\v 33 Bere Kangkarlmawu i kardu nugarn nhini-ka mebertidha wurrini pangu wangu kardu mange penintha wurrinininthadha. Bere Kangkarlmawu-ka mange perrkenku kanantherdi ngarra the nukunu kardu nhini. I nhini thangunu-ka thade kanamnumabe ngarra mange i manthanmethap ngarra themen wiye kardu nhini.  
\v 34 I nhini thangunu nukunu-ka kangkarl mamka i ngirtkirt ngadha wurdammardaputh i mamna ngarra kardu nhini-yu murrinh nukunu-re, “Yepata.” Nhini-ka murrinh kanhi-nu-ya, “Bang thirraye.”  
\v 35 I bere da nhini thangunu-ka the nukunu kardu nhini-ka bang pirrinthe warda nhini-yu. I themen wangu patha warda pirringerrentha. \fig |src="tnMK7V35.tif" size="col" ref="7.35" \fig*   
\p
\v 36 Bere Kangkarlmawu i kardu nugarn nhini-ka wurdamninthawurl ngarra kardu ngamere nhini-yu. I Kangkarlmawu kathu-ka murrinh warda merradha wurrini, “Ya kardu. Kardu-ka mere nukun numarra kardu kanhi mampatha-yu.” Mu kardu ngamere nhini-ka murrinh parrininthelerrdha weyida purni nhini-yu ngarra kardu wurnangat-yu.   
\p
\v 37 I bere kardu wurnangat nhini ngarra puyemnayepup kardu nugarn nhini mampatha-ka kardu warda pumemnamardat nhini ngarra Kangkarlmawu-yu i murrinh pumenanudha purni, “Ya. Mange ngarra nukunu mam wurran-ka mange patha da matha. Nukunu-ka kardu the wiye ngatha yida mampunpatha wurran i kardu themen wiye ngatha yida mampunpatha wurran.”   
\c 8  
\s1 Kangkarlmawu Dampirramut Mi i Ku Ngarra Kardu Wurnangat  
\r Matthew 15.32-39  
\p
\v 1 Bere nhini thangunu-ka kardu wurnangat ngala deyida pubemnangkardurdu ngarra Jesus. I kardu-ka mi-ka mami-wa. Bere nukunu Jesus-ka pirrimpirrukayneme kardu pulangay nukunu i mampirruneme,  
\v 2 “Peneme. Ngay-ka damngimpirramardathin kardu wurnangat kanhi-nu. Kardu pardidha-ka da perrkenkuneme-wa ngarra ngay-yu i mi-ka mami warda parnam.  
\v 3 Mu kardu kanhi ngatha ngurdunthuknu warda marra kanhi ngarra medeyi wanku parnam-ka nhini-ka kubuywath nukun warda kuru i mankarr nukun warda nhini-yu. Kardu ngamere-ka da wilili ngathparr purunu.”   
\p
\v 4 Bere pulangay nukunu Kangkarlmawu-ka pumamnaneme, “Pule. Da kanhi-ka da mi mamirdarri-wa thanthinpun terert thanam. Mu ngarra-wa mi lawam panikutnuneme-yu kardu wurnangat kanhi parrumutnuneme-yu?”\fig |src="GT00054.tif" size="col" ref="8.4" \fig*  
\v 5 Mu Kangkarlmawu kathu-ka mampirruneme, “Mi-ka thangku numa mi lawam nanthinkaneme nirrimka-yu?” “Mi-ka 7-wa nhini-yu,” peneme kathu pumamnaneme-yu.   
\p
\v 6 Bere nukunu Kangkarlmawu-ka mampirra kardu ngarra wurnangat-yu, “Kardu nga. Narniwup mani ngarra putek.” Bere kardu-ka parnawup i nukunu-ka mi 7 nhini-ka mangankut i Yile nukunu darntiparl mi nhini-nu-yu. I bere nukunu-ka mi mungarnterrarr i dampirrumutmut-warda-neme ngarra pulangay nukunu. I peneme nhini-ka mi warda parranirramutmutthaneme pardi ngarra kardu wurnangat wangu-yu.  
\v 7 I peneme nhini-ka ku ngurlmirl purrkpurrk deyida wanku panthidhaneme pirrine. I Kangkarlmawu-ka ku nhini mangankut i Yile nukunu deyida darntiparl ku nhini-nu-yu. I ngarra pulangay nukunu warda dampirrumutmutneme i mampirruneme, “Nga peneme. Ku ngurlmirl kanhi-ka narramutmut-deyida-nuneme nuru ngarra kardu wangu.”   
\p
\v 8-9 Mi lawam i ku ngurlmirl nhini-ka Kangkarlmawu mewathadha pirri-ka mi i ku terert warda nhini-yu. I kardu wurnangat ku i mi nhini pullamath-ka mampunmay i bangampunmardan warda nhini-yu. Kardu-ka kardu wurnangat nimin-ya mi i ku pullamath-yu 4,000-wa kardu nhini-yu. I bere mi i ku thangunu pullamath-ka peneme nhini-ka pardekutthaneme purne mi i ku ngarra parraniritmut thangunu pardi. I mi i ku nhini thangunu-ka pumedhaletetthaneme purne-ka nanhthi-ka 7-wa thelerrtherr-yu, nanhthi-ka ngala ngala nimin-ya.   
\p
\v 10 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka kardu warda wurdanpunthuk. I kanammardap ngarra tharntu pulangay nukunu wanku. I pumpankardurrneme i puy punnedhaneme da ngamimarda-nu kathu da nan-nu Dalmanutha.   
\s1 Kardu Pharisees Parrantharrpu Kangkarlmawu Da Mange Ngala-nu Pamanu  
\r Matthew 12.38-42; 16.1-4  
\p
\v 11 Bere da nhini thangunu kardu Pharisees ngamere deyida purnenadhaneme ngarra Kangkarlmawu-nu. I parranedharrpudhaneme pe da mange pubuythaptha-mana-wa-neme ngarra Kangkarlmawu-nu. I murrinh pumamnaneme, “Ya. Da mange ngala mani nangarruneme nanhthi lurruth ngala ngarra Yile neki thangunu kathu-yu. I nhini ngankuneme-ka the warda ngumanhibathnemenu nukunu da thathpirr wurdannhithuk kanhi-yu.”   
\p
\v 12 Bere Kangkarlmawu-ka wurdammardaputh i mampirruneme, “Thangku-nu nankuneme-yu i kardu wurnangat warda ngatha narramngidharrpu narnam da mange ngala ngamanu-yu ngarra nanhthi lurruth ngala ngarra Yile neki thangunu kathu-yu? Mu ngay-ka mere ngama nukun da mange ngala nanki-nu-yu nubangkardunu-yu. Kanhi-ka murrinh thathpirr-wa,” nukunu kathu-yu mampirruneme.   
\p
\v 13 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka kanampunpart warda kardu-yu i kanammardap deyida ngarra tharntu wunku pulangay nukunu wanku. I purnedhaneme da ngamimarda-nu kathu.   
\s1 Kangkarlmawu Mampunkumardawerrneme Nanhthi Turlururlumam Ngarra Kardu Pharisees i Ngarra Pule Hered Nukun  
\r Matthew 16.5-12  
\p
\v 14 Bere Kangkarlmawu i pulangay nukunu-ka puy purnedhaneme. Mu pulangay nukunu-ka mi lawam puyemkayekumneme mere pumebaththaneme mi terert-yu. Mu mi numi da matha pumebaththaneme purne-yu ngarra tharntu-yu.   
\p
\v 15 Bere Jesus kathu-ka murrinh mampunkumardawerrneme i mampirruneme, “Nga peneme. Thawath wangu nururranemenu nanhthi turlururlumam ngarra kardu pana Pharisees peneme-ya kardu ngarra murrinh law nekineme marda pumangankartneme pumpan. I ngana deyida thawath wangu nanuneme nanhthi turlururlumam ngarra kardu pule ngala nhini nukunu Hered-ya,” mampirruneme Jesus kathu-yu.   
\p
\v 16 Bere peneme nhini-ka murrinh warda puddanayiththaneme pirrine i pumenanudhaneme pirrine mange peneme ngatha, “Murrinh kanhi mannheneme-ka mi lawam-nu kama mere thumebaththaneme mi thanthekum-da-matha-neme.”  
\p Mu peneme nhini-ka mere thathpirr pumemartadhaneme murrinh ngarra Jesus mampirruneme ngarra nanhthi turlururlumam kardu Pharisees peneme-ya i ngarra kardu pule ngala Hered nukunu-ya. Mu Jesus murrinh nhini mampunkurdarrathneme nanhthi turlururlumam-ka ngarra kardu Pharisees-ya murrinh kanhi-nu mam-yu da murrinh parrampunpinhingkayit pumpan da ngarra mange wiye wangu. I nanhthi turlururlumam pana deyida ngarra kardu pule ngala Hered-ka murrinh kanhi-nu mam-yu da murrinh dampunpinhingkayit wurran da ngarra mange wiye wangu.   
\p
\v 17 Bere Jesus-ka the-wa mebaththa dini ngarra murrinh peneme puddanayiththaneme pirrine mange peneme ngatha-yu. I bere mampirruneme, “Ya. Thangku-nu nuddamkayithneme nirrimka-yu mi lawam mami numamkaneme i mi nuyemkayekumneme-yu? Murrinh-ka mere da ngatha numangimartaneme murrinh ngarra mamnarruneme-yu? Nankuneme-ka murrinh mere da ngatha the numabathneme, na?  
\v 18 Kardu nankuneme-ka kamarl wanku nanthinkaneme numpanka mu kardu-ka mere thathpirr nubangkarduneme. I nankuneme-ka the perrkenku wanku nanthinkaneme numpanka, mu kardu-ka murrinh-ka mere thathpirr nubingayewupneme nuru. Mu nga. Nuddingayerr-mani-neme  
\v 19 ngarra mi munirerrarrdha ngirri mi lawam 5 nhini-yu i ngampirramut kardu wurnangat pangu-yu kardu nugarn 5,000-wa. I thangku numa-wa nanhthi thelelerr numedhalertertthaneme nurne-yu mi parriniritmut thangunu-yu da nhini-re-yu?” I peneme kathu-ka pumamnaneme, “Mi-ka nanhthi thelelerr 12-wa da nhini-re-yu ngumedhalertertthaneme ngurne-yu.”   
\p
\v 20 I bere Jesus kathu-ka murrinh deyida mampirruneme, “I ngana deyida mi nhini-re-yu nganaka munirerrarrdha ngirri mi lawam 7 nhini-yu i ngampirramut kardu wurnangat pangu kardu 4,000-ya. I thangku numa deyida nhini-yu nanhthi thelelerr numedhalertertthaneme nurne-yu mi parriniritmut thangunu-yu?” Dampunkudharrpuneme. I peneme kathu-ka pumamnaneme, “Mi-ka nanhthi thelelerr 7-wa da nhini-re-yu.”  
\v 21 I bere nukunu Jesus-ka dampunkudharrpuneme i mampirru-deyida-neme, “Nga peneme. Nankuneme-ka murrinh mere da ngatha numangimartaneme narne, nawa?”   
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Kamarrama  
\p
\v 22 Bere Kangkarlmawu i kardu pulangay nukunu-ka parramkaruyneme da ngamimarda kathu-yu da nan Bethsaida nanhthi tharntu-re.  
\p Bere da nhini da kardu kamarrama pumenabertidha purni ngarra Kangkarlmawu-nu i murrinh pumamna, “Pule. Kardu kamarrama kanhi-ka nangkathapnu kamarl nukunu.”  
\v 23 Bere Kangkarlmawu-ka manganmert nukunu nhini-yu i mebertidha wurrini da ngathparr tharrngini wangu ngarra kardu makardu. I bere nanhthi thade menthanmethap ngarra Kangkarlmawu kathu-yu i mamkathap nanhthi thade-re nhini-yu ngarra kamarl nukunu. I mamna warda kardu ngarra kamarrama nhini-yu, “Kardu-ka ngarra nam thirrim nhinhi-yu? Kardu-ka patha warda thirrimmirlbirl?” Jesus kathu-yu dantharrpu.   
\p
\v 24 I bere nukunu nhini-ka kardu wurrinibirlbirldha warda i murrinh warda mamna ngarra Kangkarlmawu, “Yu, kardu-ka berengunh bampunkardu ngarrim, mu ngawuy da ngatha ngarrim i nginipunh nanhthi thay da ngatha kardu-yu parnalili.” \fig |src="GT00055.tif" size="col" ref="8.24" \fig*  
\v 25 I ngana deyida Kangkarlmawu-ka mamkathap deyida ngarra kamarl nukunu-yu. I ngana deyida birlbirl pirrim i nhini thathpirr warda tarangka pirribirlbirldha-yu.   
\p
\v 26 Bere Kangkarlmawu-ka wurdanthuk warda kardu nhini-yu. I mamna, “Nga. Thurdiwurlnu warda da ngarra nhinhi wangu, mu mere nukun thurdiwurl da Bethsaida wangu ngarra kardu karrimkadhuk-yu,” nukunu kathu-yu mamna.   
\s1 Kardu Pumenadha Purni Nangkal Mana-wa Kangkarlmawu-yu  
\r Matthew 16.13-20; Luke 9.18-21  
\p
\v 27 Bere nhini thangunu-ka nukunu Jesus i pulangay nukunu-ka punnewatthaneme da pana-re-ya da town purrkpurrk ngarra da ngala nan-ya Sesariya Filipi.  
\p Bere ngarra punnelili-re-neme nukunu Jesus-ka dampunkudharrpuneme kardu pulangay nukunu i mampirruneme, “Ya peneme. Ngay-ka nangkal mana-wa kardu-yu murrinh pumamnga pumpan-yu?”  
\v 28 I peneme kathu-ka pumamnaneme, “Kardu ngamere pumampa pumpan-ka John the Baptist mana-wa. I kardu ngamere deyida pumampa pumpan-ka kardu nan mana-wa Elijah kardu thurdamkabirl deyida. I kardu ngamere deyida pumampa pumpan-ka kardu ngalantharr murntak mana-wa murrinh ngarra Yile neki nukunu wurdanarrayiththa wurrini i kardu thurdamkabirl deyida.”   
\p
\v 29 Bere Jesus-ka dampunkudharrpu-deyida-neme i mampirruneme ngarra pulangay nukunu, “Mu nankuneme ngay-ka nangkal mana-wa thathpirr numamnganeme numpanka-yu?” I bere nukunu kathu Peter-ka danthart i mamna, “Nhinhi-ka Christ-wa, kardu ngarra Yile neki mam purduthuknu da murntak warra-ya.”  
\v 30 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Kardu mere nangkal nukun murrinh numananeme ngay da kardu-yu Christ-yu i Yile ngay wurdanngithuk-yu.”   
\s1 Kangkarlmawu Wurdamnuyith Kardu Thu Pubatnu i Purdingkabirl-deyida-nu  
\r Matthew 16.21-28; Luke 9.22-27  
\p
\v 31 Bere nhini thangunu nukunu Jesus-ka murrinh warda pantet wurdininkuyethiththaneme wurrini da murrinh ngarra mange nukunu ngatha-ya. I mampirruneme ngarra pulangay nukunu, “Nga. Ngay kardu darrikardu nanki thathpirr-ka da nakurlnu pumangirtanu i thu pungithuknu puru i thu pangilurturtnu purru ngay kardu nhini thangunu-yu kardu ngalantharr ngalantharr-ya i ku yilarn ngala ngala i kardu pana ngarra murrinh law nekineme puddanpunthethith pumpan-yu. I kardu nhini-ka mere murrinh pumangabathnu ngarra ngay-yu. I nhini thangunu-ka thu pungibatnu i puddungirinuminu warda nhini-yu. Mu da perrkenkuneme mana pamanu-ka ngurdingkabirl-deyida-nu,” nukunu kathu-yu Jesus mampirruneme-yu,  
\v 32 murrinh tarangka thathpirr wurdanpunkuyethithneme-yu.  
\p Mu nukunu Peter-ka manganmert Jesus pangu wangu kunungingki murrinh mange penintha-nu. I bere Peter kathu-ka mamna ngarra Jesus, “Ya. Pirda-wa murrinh nhini-yu. Mere murrinh nhini thama thurru. Kardu-ka mere kunhibat nukun-ya, wurda.”  
\v 33 Mu Jesus-ka wurdarduy pirrim i wurdanpunkuyithneme ngarra kardu pulangay nukunu wangu-yu. I bere nungamnamardawal warda ngarra Peter i mamna, “Murrinh ngarra nhinhi thurranngerren-ka murrinh ngarra ku karrath thangunu kathu-wa. Nukunu da ku-yu ngarra ngay mamngirullul wurran-yu. Nhinhi-ka denthengkarnirn thurran-ka nginipunh kardu mani-wa mu mange ngarra Yile ngay nukunu-ka mere deyengkarnirn thani, wurda.” I Jesus kathu-ka mamna ngarra ku karrath, “Ku karrath, pata thurru-wa, thaningipart warda.”   
\p
\v 34 Bere nhini thangunu-ka nukunu Jesus-ka kardu warda pirrimpirrakay kardu wurnangat-yu. I bere kardu-ka pubemnangkardurdu i pulangay nukunu wanku. Bere Jesus kathu-ka mampirra, “Nga. Kardu nangkal ngatha kardu pulangay ngay purrunu i pangilerrnu-ka, nhini nukunu-ka puynuyekum-wa-nu i panipartnu warda da ngarra mange nukunu marda manganart wurran-yu. I kardu ngatha yida thu puthuknu puru i palurturtnu purru i thu pubatnu nginipunh ngay deyida mani pumanganu puru nhini kardu nhini-ka mangirart-da-nu-matha purru ngarra ngay-yu.   
\p
\v 35 “Mu kardu nangkal ngatha marda mart menuyibirnunu i da mange ngarra nukunu da matha pamanu purru, nhini nukunu-ka pupup da matha-nu nhini-yu. Mu kardu nangkal ngatha puynuyekumnu thathpirr-ka i murrinh ngarra ngay panthelerrnu purru i mangirart-da-nu-matha purru, nhini nukunu-ka kardu bere matha wangu birnu paninu.   
\p
\v 36 “I ngana deyida kardu ngatha bemnuyengkarnirn kanam ngarra nukunu-nu ngatha i nanhthi purrkpurrk terert nimin bemmardarr wurran, nhini-ka patha-wa-nu nukunu-nu-yu? Awu wurda da matha. Mu ngarra nukunu nhini-re pupupnu-ka nanhthi purrkpurrk nhini-ka mere ngarra kumayibirnu nukun da bere matha wangu birnu paninu-yu, wurda da matha nhini-yu.  
\v 37 I kardu-re pupupnu-ka mere deyida ngarra kurdingkabirl mange nukunu ngatha-yu. I nanhthi purrkpurrk nhini deyida mani wanku mere ngarra kuddungkabirl nukunu kardu nhini-yu.”   
\p
\v 38 I nukunu Jesus-ka murrinh deyida mampirra, “Kardu wurnangat-wa da mange wiye da matha pumpan da pana ngangka-re. I kardu nhini-ka parnampart warda Yile ngay-yu. I nga. Kardu nangkal ngatha yidiwe kurrunga i murrinh thathpi ngarra ngay yidi marradhay kurru ngarra kardu, nhini ngay kardu darrikardu nanki thathpirr-ka yidiwe ngurrunanu ngarra kardu nhini-yu da nakurlnu da nhini-re-ya ngarra ngay ngurru-deyida-nu kathu wunku lurruth ngala wanku ngarra Yile ngay thangunu kathu i ku angel terert deyida wanku.”   
\c 9  
\p
\v 1 I Jesus-ka murrinh deyida mampirra, “Nga. Murrinh thathpirr-wa kanhi-yu. Kardu ngamere nibim kanhi-ka mere da ngatha nuyuwuwupnu mu da ngarra nubangkardu-da-nu-mana Yile ngay ku Pule ngala thathpirr pirranu kardu ngarra nukunu-yu wunku nanhthi lurruth ngala wanku.”   
\s1 Nukunu Elijah i Moses Puddananayiththanintha Pe Ngarra Kangkarlmawu Wangu  
\r Matthew 17.1-13; Luke 9.28-36  
\p
\v 2 Bere da 6 mana mam-ka nukunu Jesus-ka menkubertidhaneme tharra nukunu Peter, James i John. I kanthinpunkumardawithneme ngarra da palyirr kangkarl thathpirr-ya numidharrwunku-da-matha-neme nukun mange peneme da matha.  
\p Bere da palyirr kangkarl nhini da ngatha peneme-ka pubamkangkarduneme nukunu Jesus-ka kamarl ngarra nginipunh nukunu-ka wurdamnungkath warda.  
\v 3 I nanhthi kaligu nukunu ngarra banardidha wurrini-ka wurdannath nanhthi damlarrang bamam thathpirr. Kardu mere nangkal pana ngangka mapurl mani nanhthi kaligu bamam nginipunh nhini mani-yu.   
\p
\v 4 Bere nhini thangunu peneme nhini-ka pubamkangkardu-deyida-neme kardu ngalantharr murntak nan Elijah i Moses puddananayiththanintha pe ngarra Jesus wangu.  
\v 5 Bere nukunu Peter kathu-ka mamna ngarra Jesus, “Pule, da patha-ya patha da mange kanhi-yu ngarra nekineme thanamneme kanhi-yu. Ngankuneme-ka nanhthi wuwup ngawupnemenu nanhthi perrkenkuneme.\fig |src="GT00032.tif" size="col" ref="9.5" \fig* Nanhthi numi nhinhi-nu nanhthi numi nukunu Elijah-nu i nanhthi numi nukunu Moses-nu.”  
\v 6 Nukunu Peter murrinh kanhi mam-ka murrinh derntereth-wa. Peneme nhini-ka pununkungkawerrdhaneme kardi.   
\p
\v 7 Bere nanhthi kalakkalak wurrinidha kathu nhini thangunu-yu i dampunkurdarrupneme Jesus i penintha Moses I Elijah. I murrinh ngerren warda pubimkayepupneme ngarra kalakkalak kathu-yu, i murrinh kanhi-wa mampirruneme-yu, “Ya. Kardu nugarn kanhi karrim-ka kardu wakal ngay-wa. I ngay-ka marda-wa thathpirr manganart ngurran nukunu-yu. I nankuneme-ka nubinayepup-da-matha-neme nuru nukunu-yu.”  
\v 8 Bere peneme nhini-ka yerrarr pumamkangkaneme, mu pubamkangkarduneme-ka nukunu da matha Jesus numidharrnu pirridha ngarra peneme nhini-yu.   
\p
\v 9 Bere da ngarra palyirr nhini thangunu kathu puddanathut-da-ngatha-neme punne-ka Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nga peneme. Kardu mere nangkal nukun nuddunayithneme da mange kanhi thangunu nubamkangkarduneme-yu mu ngarra ngay da mana ngurdingkabirl-deyida-nu kardu ngay-ya darrikardu nanki thathpirr-ya.”  
\v 10 I bere peneme nhini-ka murrinh warda pumamnabathneme ngarra Jesus, mu mange murrinh peneme pumenungkudhaneme punne, “Thangku nukunu murrinh Jesus mam-yu kardu purdingkabirl-deyida-nu?”   
\p
\v 11 I peneme kathu-ka ngarra Jesus pumamnaneme, “Nga. Kardu nugarn pana nganaka, kardu ngarra murrinh law nekineme puddanpunthethith pumpan-yu, kardu nhini-wa murrinh pamam pumpan-ya, ‘Nukunu Elijah-ka kumparra warra-wa pununu pi da kanhi-yu. I kardu nugarn pana ngarra Yile neki purduthuknu-ka tiduk-wa kathu pununu pi da kanhi-yu.’ Kardu-ka nhini-wa murrinh pamam pumpan-yu. Thangku-nu murrinh nhini pamam pumpan-yu?” Peneme kathu parramkadharrpuneme ngarra Jesus.   
\p
\v 12-13 I Jesus kathu-ka mampirruneme, “Yu, murrinh thathpirr nhini-yu,” mampirruneme. “Nukunu Elijah-ka kumparra warra-wa pununu pi da kanhi-yu i kardu-nu bunyithithnu purru. Mu murrinh kanhi manarruneme-ka nukunu Elijah-ka berengunh wardarra wurrinidha da kanhi-yu. I kardu-ka mange mere patha punninadha i pumpanmat puddantinumi nukunu-yu. I nginipunh nhini deyida mani-ka murrinh ngarra Yile ngay mam-ka ngay deyida wanku mange mere patha purunganu-yu i mere murrinh pumangabathnu murrinh ngarra ngay-yu, kardu ngay-ya darrikardu ngarra nanki thathpirr-yu. I murrinh ngarra Yile ngay yudha-ka murrinh da thathpirr ngarra kardu-re thu pumpanmat thangunu nukunu Elijah-yu,” nukunu Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Kigay Wunku Ku Ngepan Wiye Kanthidha Wurrini  
\r Matthew 17.14-23; Luke 9.37-45  
\p
\v 14 Bere Kangkarlmawu i pulangay ngamere nukunu-ka puddamkathutneme ngarra da palyirr kangkarl thangunu kathu. I purnerrudhaneme ngarra pulangay ngamere nukunu-nu. I pubampunkungkarduneme kardu wurnangat puyempirruwerrneme ngarra peneme nhini-yu. I kardu nugarn ngamere murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa punni-ka murrinh thu kuy pumampirrungkaneme ngarra pulangay ngamere nukunu Kangkarlmawu.   
\p
\v 15 Bere ngarra kardu wurnangat nhini mana pubamkardu Kangkarlmawu-ka kardu-ka pubemkabat ngala da matha i punnungamnawinhat ngarra nukunu-nu i le warda pinadha ngarra pubamkardu thangunu-yu.   
\p
\v 16 Mu Kangkarlmawu-ka dampunkudharrpuneme ngarra pulangay nukunu-yu i mampirruneme, “Thangku-wa murrinh thu kuy pana-yu nardedhaneme-yu?”   
\p
\v 17 Mu kardu nugarn numi pirrimnangeng ngarra kardu wurnangat kathu i mamna ngarra Kangkarlmawu, “Pule, wakal nugarn ngay mempabertidha ngurrini ngarra nhinhi-nu patha nawathanu. Nukunu-ka ku ngepan wiye kanthin wurran i mere kaningerren warda murrinh-yu.  
\v 18 I ku ngepan wiye mana warda mangarnta-ka nhini-ka wurdarntururt warda kanam nhini-yu i nhini-ka mantharryirr warda kanam nanhthi thurrulk ngarra thathpi i dimu damlirr kanam i parnte kanam ngarra nginipunh ngala kanhi wangu. Mu ngay-ka ngampunkudharrpuneme ngarra pulangay nhinhi ku ngepan wiye nhini punnimakudha-mana-neme, mu wurda puddamnabay-da-matha-neme.”   
\p
\v 19 Mu Kangkarlmawu kathu-ka mampirra ngarra kardu wurnangat-yu, “Nanki-ka murrinh-ka nubimngayewup numpan murrinh ngarra ngay-yu mu murrinh-ka mere thathpirr numangabath nuru. Da pirdithme da matha murrinh ngurdininanthethiththa ngardi, mu murrinh-ka nanki-ka mere da ngatha numangabath nuru murrinh ngarra thathpi ngay-yu. Ngarra-wa diki murrinh ngay ngurdinanthethithnu ngani-yu i murrinh numangabathnu thathpirr-yu? Kardu kathu numangabert kardu kigay pana,” Kangkarlmawu kathu-yu mampirra.  
\v 20 Bere kardu kigay nhini-ka pumenabertidha punni ngarra Kangkarlmawu-nu.  
\p Bere ku ngepan wiye mana bamkardu Kangkarlmawu-ka nhini kardu kigay nhini-ka wurdarnturt i bammat warda i bunirangkaltangkaldha wurrini i wurdanarlerlerldha kardi ngarra putek kardithurrulkthaydha ngarra thathpi nukunu-yu.   
\p
\v 21 Mu Kangkarlmawu kathu-ka dantharrpu ngarra yile nukunu-yu i mamna, “Ya. Thangku numa da thangku-yu ku ngepan wiye mebaththa wurrini-yu?” I yileyile kathu-ka mamna, “Kardu mamay-re kathu wurrinidha ku ngepan wiye kanhi kanthidha wurrini-yu.  
\v 22 I da terert da matha ku ngepan wiye-re kanamputhputh-yu ngarra thungku-ya i ngarra kura ngipilinh wangu-ya kardu purdurinuminu-mana-wa pubatnu. Mu nhinhi kama-ya kardu kigay kanhi nawathanu-yu. Nhinhi-ka panhingarrumardathinnungintha ngankungintha-nu i patha warda nangarruwathanungintha.”   
\p
\v 23 I Jesus kathu-ka mamna, “Murrinh ngarra-nu namnga pana-yu ngay mawathanu kama-ya? Mu nhinhi murrinh ngatha nangabathnu mawathanu-wa nhini ngay-ka mawathanu warda nhini-yu. Kardu nangkal ngatha murrinh mangabathnu thathpirr-ka nhini ngay-ka mange ngama da thathpirr nhini-yu ngarra kangidharrpu thangunu-yu.”  
\v 24 Bere yile nukunu kathu kardu kigay nhini-ka murrinh lurruth warda pirrimngeng i mamna, “Nga. Ngay-ka murrinh thathpirr mampabath wakal ngay nawathanu patha deyida-yu. Nangimanpinu thurru ngay-yu kardu bere matha wangu murrinh thathpirr mampabathnu ngurru.”   
\p
\v 25 Bere Jesus-ka bampunkardu kardu puyenanawerrdha warda punni ngarra nukunu manta i nhini-ka murrinh warda mamna ngarra ku ngepan wiye nhini-yu, “Ya. Ku ngepan wiye. Nhinhi-ka the nukunu nanthekum i themen nukunu nanthapnintha. Mu thungiwuy warda kathu ngarra kardu kigay pana-yu i mere deyida thaninginirdi nukun ngarra nukunu-yu.”  
\v 26 I ku ngepan wiye nhini-ka kardiwapadha warda i bunirangkaltangkaldha kardi ngala da matha i nhini-ka kanampart warda i yungawuy warda ku ngepan wiye nhini-yu ngarra kardu kigay nhini thangunu kathu-yu. I kardu kigay nhini-ka parnte ngadha yungurrkurrktha nginipunh ku yibimpup deyida mani. Mu kardu wurnangat kathu-ka pamam, “Ya. Kardu kigay kanhi-ka yibimpup warda, nawa?”  
\v 27 Mu Jesus-ka mange ngarra nukunu kardu kigay nhini manganmart i dampirnturt i pirridha warda kardu kigay nhini-yu. \fig |src="tnMK9V27.tif" size="col" ref="9.27" \fig*   
\p
\v 28 Bere nhini thangunu-ka Jesus-ka wurdawurl deyida ngarra thelput i kanardi. I ngarra kardu wurnangat mana puddalath pangu wangu ngarra thelput-ka, pulangay nukunu Jesus-ka murrinh warda pumamnaneme, “Thangku-dha ngankuneme-yu mere ngunnemakudhaneme nguddamnabayneme ku ngepan wiye nhini ngarra kardu kigay pangu-yu?”  
\v 29 I Jesus kathu-ka mampirruneme, “Yile ngay warra ngadha nerradharrpudhaneme i nhini-ka nunnemakudha-warda-neme nhini-yu, ku ngepan wiye nginipunh nhini mani-yu.”   
\p
\v 30 Bere nhini thangunu-ka Kangkarlmawu i pulangay nukunu-ka punnungamkardurr-warda-neme da nhini thangunu-yu i yuthpan da matha punnedhaneme da Kelili-nu-yu. Nhini Kangkarlmawu-ka mere ngadha marda merttha wurri kardu-nu puyunawerrnu-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdamnuyith i Kardu Thu Pubatnu i Purdingkabirl-deyida-nu  
\p
\v 31 Bere Jesus-ka wurdinkuyethiththaneme wurrini kardu pulangay nukunu da-nu matha. I bere murrinh-ka kanhi-wa mampirruneme-yu, “Nga. Ngay kardu ngarra darrikardu nanki thathpirr-ka pumangirtanu i pumangibertinu puru kardu ngarra pule ngala ngala-nu. I nhini thangunu-ka thu pungibatnu i puddungirinuminu. Mu da perrkenkuneme mana pamanu-ka ngay-ka ngurdingkabirl-deyida-nu.”   
\p
\v 32 Mu pulangay nukunu Jesus-ka mere pumemartadhaneme ngarra murrinh nhini mampirruneme-yu. I mere ngarra ngadha perradharrpudhaneme murrinh wurdirruriyiththaneme-yu nhini-ka perremkamanham-weyida-neme.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdamyith Kardu Nangkal Nimin Kardu Pule Ngala Thathpirr Pinu-yu  
\r Matthew 18.1-5; Luke 9.46-48  
\p
\v 33 Bere Kangkarlmawu i pulangay nukunu-ka pangu warda wangu purnedhaneme i parramkaruyneme da ngarra nan Capernaum da. I ngarra thelput warda parnamkardineme. Bere Kangkarlmawu kathu-ka dampunkudharrpuneme i mampirruneme, “Ya peneme. Thangku murrinh nankuneme-yu nuddanadharlurldhaneme nurne-yu ngarra mayern thurrinililidhaneme kanhi kathu-yu?”  
\v 34 Mu peneme-ka mere perredhartthaneme manangka murrinh, nhini thangunu weyida murrinh mange peneme puddanadharlurldhaneme purne kardu nangkal nimin-nu peneme ngatha-yu kardu pule ngala-yu.   
\p
\v 35 Bere Kangkarlmawu-ka kanawup warda i murrinh mampirruneme kardu ngarra pulangay nukunu kardu 12 nhini, “Peneme. Kagu manta kathu,” mampirruneme. “Nga. Kardu nangkal ngatha marda mart kardu pule ngala purrunu-ka nhini nukunu-ka kardu kunungingki buynupaknu i kardu terert da matha manmanpinu purru,” nukunu kathu-yu mampirruneme.   
\p
\v 36 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka manganmert kardu mamay kumparra pangu warra ngarra peneme i bamnungurrupak warda ngarra nukunu i panthamayirrikat. I mampirru-deyida-neme,  
\v 37 “Nga. Kardu nangkal ngatha mardarrilenu kardu mamay nginipunh kanhi mani karrim-ka nhini kardu-ka ngay deyida wanku mangirdarrilenu nhini-yu. I ngana deyida kardu nangkal ngatha mangirdarrilenu ngay-nu-ka nhini nukunu-ka mardarrile-deyida-nu thathpirr ngarra Yile ngay-yu nukunu pana ngarra wurdanngithuk-yu.”   
\s1 Kardu Nugarn Numi Kardinmawuthpuththa Ku Ngepan Wiye Ngarra Kardu Thangunu  
\p
\v 38 Bere nukunu John kathu-ka mamna ngarra Jesus, “Pule. Ngankuneme-ka ngubamkangkarduneme kardu nugarn numi kardinmawuthpuththa ku ngepan wiye ngarra kardu thangunu ngarra murrinh nhinhi menhirdarrinedha kardi. Mu ngankuneme-ka ngubuymadhaptha-mana-wa-neme nhini nukunu-ka kardu mere nekineme-wa nhini-yu.”   
\p
\v 39 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Awu, mere mani nubumadhap-nukun-neme. Kardu nangkal ngatha mange patha mam wurran nanhthi lurruth ngala ngarra ngay thangunu i murrinh ngarra ngay-re mamngirdarrine wurran-ka nukunu nhini-ka mere murrinh mangirdarrithak kurru nhini-yu ngarra ngay-yu.  
\v 40 Kardu nangkal ngatha ngarra nekineme mere manhengkaneme kurru-ka, nhini-ka kardu mangini nekineme deyida mani nhini-yu.”   
\p
\v 41 I Jesus kathu-ka mampirru-deyida-neme, “Nga peneme. Murrinh thathpirr kanhi manarrunemenu-yu. Kardu nangkal ngatha the mamnankubathneme ngarra kardu pulangay ngay i nhini-ka mange patha purrunarrunemenu i kura patha ngatha yida punankudhaygurduknemenu-ka nhini Yile ngay ngarra wurdanngithuk da kanhi-ka le pinanu kardu ngarra nhini-nu-yu i mange patha deyida purrunanu.”   
\s1 Mere Kuynardarripup Nukun Kardu Mamay i Ngarra Kangkarlmawu Panipartnu-yu  
\r Matthew 18.6-9; Luke 17.1-2  
\p
\v 42 Bere Kangkarlmawu-ka murrinh deyida mampirruneme, “Nga. Kardu mamay kanhi karrim-ka murrinh ngarra ngay mamngabath wurran-yu. \fig © 1996 David C. Cook|src="CN01734B.TIF" size="col" ref="9.42" \fig*Mu kardu nangkal ngatha puynardarripupnu i ngarra ngay paningipartnu kardu mamay kanhi mani karrim-ka nhini nukunu-ka da mange wiye ngala da matha mana nhini-yu. Mu nukunu nhini-nu-ka da-ka patha-wa kumadhamadharrk-yu nanhthi palyirr ngala yitthit-ya ngarra thamarl nukunu i kunnuku pangu mani wangu i kayiwik ngarra kura lalingkin. I nhini nukunu-ka mere mani warda kuynardarripup da ngarra wiye wangu-yu kardu mamay nginipunh kanhi mani karrim-yu.”   
\p
\v 43 Bere Kangkarlmawu-ka mampirru-deyida-neme, “Nga. Mu nanhthi mange ngarra nankuneme deyida-re da mange wiye numabathnu-ngatha-neme nuru nhini mange nhini-ka nubemartal-wa-neme nhini-yu. Nhini-ka da mange patha da thathpirr mange numi da matha numabathnuneme nuru-yu i nhini-ka da kangkarl nemardawithnuneme ngarra Yile ngay dim i bere matha wangu birnu narnenemenu da pangu-yu. Mu mange perrkenku ngatha numabathnuneme nuru-ka i da mange wiye da ngatha numabathnuneme nuru, nhini-ka da pangu wangu nanemenu ngarra thungku ngala dim, thungku mere ngarra kingkan nukun-ya.   
\p
\v 45 “I ngana deyida nanhthi me ngarra nankuneme deyida-re da mange wiye numabathnu-ngatha-neme nuru nhini me-ka nubemertal-wa-neme nhini-yu. Nhini-ka mange patha da thathpirr me numi da matha numabathnuneme nuru-yu i nhini-ka da kangkarl nemardawithnemenu ngarra Yile ngay dim i bere matha wangu birnu narnenemenu da pangu-yu. Mu me perrkenku ngatha numabathnuneme nuru-ka i da mange wiye da ngatha numabathnuneme nuru, nhini-ka da pangu wangu nanemenu ngarra thungku ngala dim.   
\p
\v 47 “I ngana deyida nanhthi kamarl ngarra nankuneme deyida-re da mange wiye numabathnu-ngatha-neme nuru, nhini kamarl nhini-ka nunguyngkapirt-wa-neme nhini-yu. Nhini-ka mange patha da thathpirr kamarl numi da matha numabathnuneme nuru-yu i nhini-ka nemardawithnemenu da ngarra Yile ngay dim-ya i bere matha wangu birnu narnenemenu da pangu-yu. I Yile ngay-ka ku Pule ngala thathpirr warda pinarrunemenu. Mu kamarl perrkenku ngatha numabathnuneme nuru-ka i da mange wiye da ngatha numabathnuneme nuru-ka nhini-ka da pangu nanemenu ngarra thungku ngala dim.  
\v 48 Da pangu-ka ngarra ku kirrikdarri ku bere matha wangu dim i thungku-ka bere matha wangu panpemath wurran.   
\p
\v 49 “I nanki kardu wurnangat warda ngatha Yile ngay-ka bunanthadhapnu thungku-re kardu ngarra mana-wa yuthpan thathpirr numpan.”   
\p
\v 50 Bere Kangkarlmawu-ka mampirru-deyida-neme, “Nga. Nanhthi salk-ka patha nawa ku ngen nukun-yu? Mu nga, nanhthi salk murntak manangka thithimarnti-ka nhini-ka wiye da matha nhini-yu i mere da matha nanhthi salk patha deyida nhini-yu. I bere nhini nankuneme-ka nanhthi nginipunh salk patha deyida mani nanemenu i nankuneme-ka patha-wa nururrunemenu ngarra kardu-yu. I kardu marda pekpek thathpirr nanemenu mange nankuneme ngatha-yu,” nukunu kathu-yu Kangkarlmawu mampirruneme.   
\c 10  
\s1 Kangkarlmawu Wurdanpunthethith Kardu Nugarn Mere Kanipart Kurdurinumi Palngun Ngarra Nukunu  
\r Matthew 19.1-12; Luke 16.18  
\p
\v 1 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka nungardurr warda da nan thangunu kathu Kelili i pangu warda wangu nadha dini da nan-nu Judea. I puy deyida wangu nadha dini da ngamimarda pangu kathu da ngipilinh nan Jordan. I kardu wurnangat nimin-ya puyemnawerr-yu i nukunu-ka murrinh deyida wurdininthethiththa dini.   
\p
\v 2 Bere kardu nugarn ngamere pana ngarra murrinh law kardu Jews pigunu marda pumerttha purni, kardu Pharisees-ya, purnenadhaneme ngarra Jesus-nu i murrinh perrenathuktha-mana-wa-neme. I pumamnaneme, “Ya. Ngarra-re murrinh law nekineme yibim-yu? Mange-ka patha nhini-yu kardu nugarn kanipart kurdurinumi mani-yu palngun ngarra nukunu-yu?”  
\v 3 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nukunu Moses-ka ngarra mam murrinh nhini-nu-yu?”   
\p
\v 4 Mu peneme kathu-ka pumamnaneme, “Kanhi-wa murrinh Moses mam-yu da murntak warra-ya, ‘Kardu nugarn ngatha marda mart kardu palngun nukunu kanipart kurdurinumi-ka nhini nukunu-ka murrinh karilil ngarra nanhthi peypa mere marda mart kardu palngun nukunu nhini-yu. I kangemut warda nanhthi peypa murrinh nhini-yu ngarra palngun nukunu i nhini-ka kanipart warda thathpirr kurdurinumi-yu palngun nukunu-yu.’ Nhini-wa murrinh Moses mam-yu.”   
\p
\v 5 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nga. Nukunu Moses darntilil murrinh law pana-ka nhini nanki-ka kardu tetenumanthi-wa numpan i mange ngarra nanki da matha marda numanganart numpan.  
\v 6 Mu da marra-re kathu ngarra Yile neki mampatha da putek ngala kanhi-ka kardu nugarn i kardu palngun mampunkuwathangintha.  
\v 7 I da-ka nhini weyida kardu nugarn-ka kaninkupart-warda-ngintha ngarra yileyile i kalekale-yu i benginthalet ngarra palngun nukunu warda.  
\v 8 I nhini peningintha-ka kardu numi da matha warda kurrungintha nhini-yu. Nhini peningintha-ka kardu mere warda perrkenku kurrungintha-yu, mu kardu numi da matha warda nhini-yu wurranngintha.  
\v 9 Yile neki-ka kardu nugarn i palngun mampunkuwathangintha i bangampunkuletngintha i kardu numi da matha warda wurranngintha nhini-yu. Mu nhini-ka mere warda kardu nangkal bunkulangngintha nhini-yu.” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\p
\v 10 Bere nhini thangunu Jesus i pulangay nukunu-ka puddamkawurlneme ngarra thelput da i parnamkardineme. I pulangay nukunu-ka parramkadharrpuneme murrinh pangu ngarra kardu Pharisees merrudhaneme dini-yu.   
\p
\v 11 Bere Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nga. Kardu nugarn ngatha kanipart kurdurinumi ngarra palngun nukunu i palngun numi kathu mabert i benginthalet-ka nhini nukunu-ka da mange wiye-wa mamnge nhini-yu ngarra palngun marra-re kanampart-yu.  
\v 12 I ngana deyida kardu palngun ngatha kanipart kurdurinumi ngarra nangkun nigunu i kardu nugarn numi kathu mabert i benginthalet-ka nhini nigunu-ka da mange wiye deyida mamna nhini-yu nangkun ngarra nigunu marra-re kanampart-yu,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kardu Mamay Pumenmertidha Purni Ngarra Kangkarlmawu-nu  
\r Matthew 19.13-15; Luke 18.15-17  
\p
\v 13 Bere kardu terert-ka kardu mamay pigunu pumenmertidha purni ngarra Jesus-nu kardu manthadhapnu pi i murrinh parradharrpunu pi ngarra Yile nukunu wangu. Mu kardu pulangay nukunu Jesus-ka kardu pubuynkumadhaptha-mana-wa-neme ngarra kardu pumenmertidha mana-wa kardu mamay ngarra nukunu-nu. \fig |src="tnMT19V15.tif" size="col" ref="10.13" \fig*   
\p
\v 14 Mu Jesus-ka bampunkumangkarduneme pulangay nukunu pubuynkumadhaptha-mana-wa-neme i nhini nukunu-ka pumamkamardaraki-warda-neme i mampirru-warda-neme, “Ya peneme. Kardu mamay kanhi-ka purunganu kathu i mere nubunkumadhap-nukun-neme. Kardu nangkal ngatha murrinh ngarra ngay mangabathnu kardu nginipunh mamay kanhi deyida mani murrinh pumamngabath pumpan-ya nhini kardu-ka Yile ngay-ka kardu pirrapenu pani kardu nhini-yu.   
\p
\v 15 “Mu nga,” Jesus kathu-yu mampirruneme. “Kanhi-ka murrinh thathpirr-wa. Kardu mamay kanhi-ka le thathpirr parnamnga i murrinh pumamngabath parnam ngarra ngay-nu-yu. I kardu wurnangat warda ngatha murrinh thathpirr pumangabathnu mangini kardu mamay kibimkadhuk kanhi mani-yu, nhini Yile ngay-ka pirranpenu warda pani kardu nhini-yu. Mu nga. Kardu nangkal ngatha mere murrinh pumangabathnu-ka, nhini kardu-ka mere Yile neki nukunu parninu nhini-yu.” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\p
\v 16 Bere nhini thangunu Jesus-ka dininbetkuttha kardu mamay-yu numi numi ngarra lawali nukunu pirriningkadhuktha i kardu mamay numi mebertidha i puy merradha dini Jesus-yu. I nukunu-ka menpedhadhaptha dini ngarra pelpith-yu i ngarra Yile nukunu danirradharrpudha dini kardu bere matha wangu pirranpenu pani.   
\s1 Kardu Nugarn Wurrininadha Ngarra Kangkarlmawu Murrinh-nu  
\r Matthew 19.16-30; Luke 18.18-30  
\p
\v 17 Bere nhini thangunu Jesus-ka dempirnturt i wurrinililidha pangu warda wangu. Bere kardu nugarn numi-ka nanawinhararttha kathu dini ngarra Jesus-nu i demnawinhipingkarl kumparra pangu warra. I mamna kathu, “Pule, nhinhi-ka kardu patha-wa. Mu ngay-ka da-ka ngarra ngamanu ngurru ngarra Yile neki nganinu da bere matha wangu-yu?” Kardu nugarn nhini kathu dantharrpu ngarra Jesus.   
\p
\v 18 Bere Jesus kathu-ka mamna, “Thangku-nu nhinhi namnga-yu ngay-ka kardu patha-yu? Mere nangkal ngadha kardu patha kani-yu, mu Yile neki da matha patha thathpirr-yu.\fig |src="GT00057.tif" size="col" ref="10.18" \fig*  
\v 19 Nga. Nhinhi-ka the mana thanthin murrinh ngarra Yile neki da murntak warra mam-yu. I murrinh-ka kanhi-wa mam, ‘Kardu-ka mere thu thubat nukun i mere thurdurinumi nukun. I mere nukun da mange nangerithuk thurru kardu ngarra palngun nugarn karnabuy nukunu-yu. I mere darrarart nukun thurru. I mere tharrayirrarart nukun thurru. I mere nukun nankapdap thurru. I ngarra yileyile i kalekale dirruyewupnungintha thurru i murrinh narrubathnungintha thurru.’”  
\v 20 I kardu nhini kathu-ka mamna, “Pule, murrinh nhini-ka kardu mamay-re ngardidha i marra kanhi da mana murrinh bere matha mebaththa ngardi murrinh nhini-yu.”   
\p
\v 21 Mu bere Jesus-ka marda thathpirr merttha wurrini kardu nhini-nu-yu. I memnabirl pirrim yuthpan i murrinh warda mamna, “Nga. Da mange numi da matha warda thamanu thurru. Nanhthi purrkpurrk ngarra nhinhi warda ngatha thelim thamanu i ku mani nhini-ka tharramutmutnu thurru kardu ngarra nanhthi mananhthi-wunka. I nhini thangunu-ka da ngarra Yile neki-re thimardawithnu-ka nhini-ka nanhthi patha-ka mere warda thaniyeymanu nhini-yu. I bere mampa, thurru warda i mange nhini thamanu i thurdingawurlnu ngarra ngay deyida kathu i thangirwaknu warda thani ngarra ngay wangu nhini-yu. I da nakurl-te-ka Yile neki-re nanhthi patha nimin-ya pampamutnu da ngarra nukunu wangu-yu. I bere mampa, thurru warda i mange nhini thamanu i thurdingawurlnu ngarra ngay deyida kathu i thurrunu warda ngarra ngay nhini-yu.”   
\p
\v 22 Mu kardu nugarn nhini murrinh nhini-re binthepup-ka nhini nukunu-ka kardu warda danimardathintha pirri nhini-yu. Nhini nukunu-ka nanhthi purrkpurrk terert kanthidha dini i mere da matha ngarra thelim midha nhini-yu. Bere nukunu nhini-ka kanampart warda ngarra Jesus-yu i nadha dini pangu warda wangu danimardathintha wurrini.   
\p
\v 23 Bere nhini thangunu Jesus-ka wurdampirrumardarduyneme ngarra pulangay nukunu i mampirruneme, “Nga. Kardu nangkal ngatha nanhthi purrkpurrk terert mammath wurran-ka nhini-ka da tetemanthay-wa nhini-yu mere ngarra kama pinanu Yile neki ku Pule ngala ngarra kardu nhini-yu.”  
\v 24 Mu kardu pulangay nukunu Jesus-ka pumemnamardat-warda-neme murrinh pangu ngarra Jesus menadha pirri-yu kardu pangu ngarra nanhthi terert kanthidha dini i ngarra murrinh peneme deyida wanku mampirruneme.  
\p Bere Jesus-ka murrinh deyida mampirruneme, “Nga. Kardu darrikardu ngay,” mampirruneme. “Kardu nangkal ngatha nanhthi terert mabath kurru i purduyemitnu purru ngarra nanhthi nhini-ka, nukunu nhini-ka da tetemanthay nimin-ya mere ngarra kama pinanu Yile neki ku Pule ngala ngarra nukunu nhini-yu.  
\v 25 Nga. Ku nan ku camel nganaka? Ku-ka da tetemanthay-wa ngarra kanirdi-yu ngarra da weyi kamarl ngarra nanhthi nil-yu, nawa? I mange nginipunh nhini mani-ya da-ka tetemanthay nimin-ya kardu nangkal ngatha nanhthi terert wanku mammath wurran ngarra pimardawithnu ngarra da Yile neki nukunu wangu-yu i pinu pangu-yu ngarra nukunu-yu,” Jesus kathu-yu mampirruneme.  
\v 26 Bere ngana deyida peneme nhini-ka pumemnamardatneme ngala da matha murrinh ngarra Jesus thangunu merrudhaneme pirri-yu. I murrinh pumemnungkuneme mange peneme ngatha, “Ya. Kardu nangkal mani warda Yile neki manthiyibirnu-yu i panmardawithnu kangkarl-yu ngarra da nukunu-yu?”   
\p
\v 27 Bere Jesus-ka mempirrubirl-warda-neme pirrim yuthpan i murrinh mampirruneme, “Kardu-ka mere nangkal meyibirnu mange nukunu ngatha-yu, wurda, mu Yile neki da matha mani mayibirnu-yu. Nukunu da matha mani kardu manthibirnu-yu. Nukunu da matha mange da terert warda ngatha kama kurru nhini-yu.”   
\p
\v 28 Bere nukunu kathu Peter-ka mamna ngarra Jesus, “Nga. Ngankuneme-ka ngarnamkapart-warda-neme nanhthi purrkpurrk terert-yu, i kardu darrikardu ngankuneme wanku, i nanhthi thelput i nanhthi terert warda ngatha ngarnamkapartneme nhini weyida ngarra nhinhi warda nganhiriwaknemenu nguru-yu.”   
\p
\v 29-30 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nga. Kanhi-ka murrinh thathpirr-wa manarrunemenu kanhi-yu. Kardu nangkal ngatha thelput nukunu panipartnu i kardu ngathan, munak, kalekale i yileyile i kardu wakal nukunu paninpartnu i da ngarra putek nukunu wanku panipartnu i ngarra ngay warda pangiriwaknu pani i murrinh ngarra ngay pantherlerrnu purru, nhini Yile ngay-ka panamutmutnu purru thelput terert-ya i kardu ngathan terert, munak terert, kalekale terert, yileyile terert i wakal terert-ya i da putek terert panamutmutnu purru ngarra da putek ngala kanhi ngadha paninu-yu. I ngana deyida kardu ngamere ngatha kathu da tetemanthay da wiye thathpirr pubunapaknu puru, mu nukunu nhini-ka bere ngatha wangu pangiriwaknu purru, nhini nukunu-ka bere matha wangu paninu kangkarl da ngarra Yile ngay wangu dim.”   
\p
\v 31 I Jesus-ka murrinh deyida mampirruneme, “Nga. Kardu terert ngamere ngarra kardu pumemnungalangala pumpan da ngarra putek ngala kanhi, nhini kardu-ka kunungingki warda thathpirr puyunu tiduk da ngarra Yile neki nukunu wangu. I kardu terert ngamere deyida-re kardu ngarra kunungingki pubamnupak pumpan da ngarra putek ngala kanhi, nhini kardu-ka ngala warda thathpirr puyunu kumparra ngarra da Yile neki nukunu wangu.” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdamnuyith Deyida Kardu Thu Pubatnu i Purdingkabirl-deyida-nu  
\r Matthew 20.17-19; Luke 18.31-34  
\p
\v 32 Bere nhini thangunu Jesus i pulangay nukunu-ka purnelilidhaneme ngarra mayern da Jerusalem-nu warda wangu. Jesus-ka kumparra pangu warra wurrinililidha. I pulangay nukunu-ka pumemnamardatneme ngarra nukunu-yu. I kardu ngamere deyida ngarra parraniriwaktha purni tiduk-ka perrenham.  
\p Bere Jesus-ka kardu pulangay nukunu da matha panpunkuwerrneme mange peneme da matha. I murrinh warda mampirruneme murrinh ngarra kardu da mange wiye pumananu puru-yu da ngarra Jerusalem wangu.  
\v 33 “Nga peneme. Nubingayepupneme,” Jesus kathu-yu mampirruneme. “Nekineme kanhi-ka da Jerusalem-nu warda wangu thurranneme. I da pangu-ka ngay kardu ngarra darrikardu nanki thathpirr-ka pumangirtanu warda nhini-yu. I nhini thangunu ngay-ka pumangibertinu puru ngarra ku yilarn ngala ngala i kardu ngarra murrinh law puddanpunthethith pumpan. I nhini thangunu-ka pubungipaknu kumparra pangu warra ngarra kardu. I murrinh thirrukduk pumangirdarrithaknemenu ngay mana-wa da mange wiye mebaththa ngurrini-yu. I nhini-ka murrinh pumanganu warda ngay-ka thu pungibatnu i ngupupnu. I nhini thangunu ngay-ka pubangimardanu i pumangibertnu pangu warda wangu kardu ngarra mere thathpirr Jews-ya.  
\v 34 I kardu nhini-ka pirangikampanu parni i parningingkabebenu parni nanhthi thade-re i thu pumangirdarrilalarrnu parni thu whip-te. I nhini thangunu-ka thu pungibatnu i puddungirinuminu warda nhini-yu. Mu da perrkenkuneme mana pamanu-ka ngay-ka ngurdingkabirl-deyida-nu,” Jesus kathu-yu mampirruneme ngarra pulangay nukunu-yu.   
\s1 Piguna James i John Parramkadharrpu Kangkarlmawu Da Mange Ngarra Marrunu  
\r Matthew 20.20-28  
\p
\v 35 Bere nhini thangunu piguna James i John-ka punnanadha ngarra Jesus-nu. Yile piguna-ka nukunu nan-wa Zebedee. Bere piguna kathu-ka pumamna ngarra Jesus, “Pule, kardu nhinhi-ka da mange nangarrunu mani nganku-nu-yu?”  
\v 36 “Ngarra-wa mange manarrunu ngay-yu?” Jesus kathu-yu mampirru.   
\p
\v 37 I piguna kathu-ka pumamna, “Nga. Ngarra nhinhi-re kardu Pule ngala thathpirr thinu da kangkarl pangu-ka, nganku-ka kardu pule ngala deyida mani ngenu i ngenhinganangurrunu mani ngarra nhinhi ngurru-yu batbat i thakunh-yu?” Parramkadharrpu piguna kathu-yu.   
\p
\v 38 Mu Jesus kathu-ka mampirru, “Nanku-ka da mange mere thathpirr the numabath da mange ngala da matha pana-yu ngarra narramngidharrpu-yu. Kardu pana ngarra Jerusalem-ka thu pungithuknu puru i pangilututnu warda purru. I mange mere patha purunganu. Nanku-ka mange nhini deyida-nu pumanarrunu puru, na?”   
\p
\v 39 I piguna kathu-ka pumamna, “Yu, nganku-ka marda-wa ngumangankart nhini-yu.” I Jesus kathu-ka mampirru, “Yu, bere-ya. Mange-ka nhini da matha pumanarrunu-yu, i nhini-ka mange mere patha purunarrunu.  
\v 40 Mu kardu pana ngarra penginganangurruninthanu ngarra batbat i thakunh-te-ka ngay-ka mere ngarra nukun mankungkarartnintha kardu nhini-yu. Mu Yile ngay-ka mampunkungkarart-wardarra-nintha kardu ngarra batbat i thakunh-te pininthanu-yu,” mampirru Jesus kathu-yu.   
\p
\v 41 Bere kardu ngarra pulangay ngamere kardu 10 kathu-ka puyempirruyepup murrinh ngarra piguna James i John pumenadha pe ngarra Jesus i nhini-ka peneme-ka parrampirrurithi warda ngarra piguna nhini-nu-yu.   
\p
\v 42 Bere nhini thangunu Jesus-ka panpunkuwerrneme kardu pulangay nukunu-yu i mampirruneme, “Nga peneme. The mana nanthinpunkuneme-ya kardu pule ngala ngala pangu kardu mere thathpirr Jews-ya. Kardu pule ngala ngala nhini-ka da tetemanthay pirrimpirra ngarra kardu-nu-yu. I kardu pule ngala pirrimpirra ngarra kardu wurnangat nimin-ya.   
\p
\v 43 “Mu nankuneme-nu-ka mange mere nginipunh nhini mani nanemenu. Kardu numi ngatha ngarra nankuneme marda mart kardu pule ngala pinarrunemenu, nhini nukunu-ka kunungingki-wa buynupaknu i manankumanpi-warda-ngatha-neme kurru nhini-yu.  
\v 44 I kardu numi ngatha marda mart kardu kumparra pinarrunemenu, nhini nukunu-ka kunungingki-wa buynupaknu i manankumanpi-warda-ngatha-neme kurru.  
\v 45 Nginipunh ngay mani kardu ngarra da kangkarl kathu ngurdamnarrathut-ka ngurrinidha da putek ngala kanhi kardu-wa-nu manmanpinu ngurru, mere kardu-nu pumangimanpinu puru. I ngana deyida ngurrinidha da kanhi-ka kardu-nu ngunarrapupnu i kardu-ka ngay-re-wa mananthibirnunu-yu. Ngay-ka ngunarrapupnu da mange wiye thangunu numedha nardi. I nhini thangunu-ka kardu mananthibirnu-nu.” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kangkarlmawu Mampatha Kardu Kamarrama  
\r Matthew 20.29-34; Luke 18.35-43  
\p
\v 46 Bere Jesus i pulangay nukunu-ka parramkaruyneme ngarra da nan Jericho i pirrinidha-ngadha-neme pangu da. I bere ngarra pumpankardurr-te-warda-neme-ka wunku kardu wurnangat parrampunkuriwakneme, i kardu kamarrama manta pangu da dinidha ngurru ngarra da mayern. Kardu nhini-ka kardu bere matha wangu dinikaykaydha ku mani-nu. Murrinh nukunu-ka nan-wa Bartimaeus. I yile nukunu-ka nan-wa Timaeus.   
\p
\v 47 Bere ngarra nukunu-re Bartimaeus binthepup ngarra Jesus kardu Nazareth-mawu wurrinililidha manta ngarra nukunu, nhini nukunu-ka dimnakay warda i mamna, “Jesus, kardu tharntethbath ngarra King David thangunu kathu. Panhingamardathin ngadha ngay-nu i nangimanpinu.” \fig |src="GT00058.tif" size="col" ref="10.47" \fig*   
\p
\v 48 Mu kardu wurnangat kathu-ka pumamna ngarra nukunu Bartimaeus, “Ya. Nadhap ngadha. Mere thinakaykay derrk da matha thi.” Mu nukunu-ka puy deyida wangu dininakaykaydha lurruth da matha i menadha dini, “Ya Jesus. Kardu tharntethbath ngarra King David thangunu kathu. Panhingamardathin ngadha ngay-nu i nangimanpinu.”   
\p
\v 49 Bere Jesus-ka pirret i murrinh mampirra ngarra kardu, “Ya. Niranakay kathu purrunu kanhi.” I nhini-ka pibimnakay warda kardu kamarrama nhini-yu i pumamna, “Ya. Le warda thi. Thewirnturt, kagu. Nukunu-ka pirrimpakay nhinhi-nu.”   
\p
\v 50 Bere nukunu Bartimaeus-ka nanhthi kawut nukunu kanthinyegarl i kanampart i dempirnturt wurdawal kangkarl wangu i wurrininadha ngarra Jesus-nu warda wangu.   
\p
\v 51 I Jesus kathu-ka mamna ngarra nukunu, “Thangku-nu? Mange ngarra-wa mampanu?” I kardu kamarrama kathu-ka mamna, “Pule, nangingkawathanu kamarl ngay patha ngurrubirlbirlnu.”  
\v 52 I bere Jesus kathu-ka mamna, “Ngay-ka manhingkawathanu kamarl ngarra nhinhi, nhini-ka murrinh ngarra ngay thangunu namngabath kamarl pana manhingkawathanu-yu. Mampa-ya nhinhi-ka thurrunu warda.”  
\p Bere da nhini thangunu-re-ka kardu kamarrama nhini-ka wurrinibirlbirldha warda i kardu kamarl-ka patha da matha mebaththa wurrini. I nukunu nhini-ka daniriwaktha warda wurrini ngarra Jesus-yu.   
\c 11  
\s1 Kangkarlmawu Nadha Dini Da Jerusalem-nu Ngarra Ku Tangki-re Pinthanhinganardarridha  
\r Matthew 21.1-11; Luke 19.29-38; John 12.12-19  
\p
\v 1 Bere nhini thangunu-ka Kangkarlmawu i kardu pulangay nukunu-ka punnedhaneme da Jerusalem-nu warda wangu. Bere parramkaruy-warda-neme da nan Bethphage i da Bethany i da palyirr nhini da, da nan Olive. I da-ka Jerusalem warda manta pardedhaneme-yu.  
\p Bere Kangkarlmawu-ka mampirrukaynintha kardu pulangay nukunu perrkenku kardu purdunkuthukninthanu kumparra warra.  
\v 2 I mampirrunintha, “Ya penintha. Kumparra warra thununinthanu thi da ngarra town kunungingki pangu-yu. I ngarra thanintharuynu-re-ka ku tangki wakal daninthangkardunu pangu da karrim. Ku-ka mendharrk-wa pirrim. I mere nangkal ngadha kanirdarrilaladha ku nhini-yu. I thurdunintharerethnu nanhthi rup i ku-ka naninthabathnu warda kathu thurru ngarra ngay kanhi.  
\v 3 Mu kardu ngatha murrinh kanhi manarruninthanu-ka, ‘Ya. Thangku-nu thurdannintharereth thanam ku pana-yu?’ Mu murrinh nankunintha-ka kanhi-wa numananinthanu-yu, ‘Nga. Pule ngankunintha-nu marda manganart ku kanhi-yu. Mu nukunu-ka mere pirdith deyida purdumpangkarlnu.’” Murrinh-ka nhini-wa Kangkarlmawu mampirrunintha-yu. I bere wurdanpunkuthuk-warda-nintha pangu warda wangu ku tangki nhini-nu-yu.   
\p
\v 4-5 Bere penintha-ka naninthadha dini i ku tangki nhini-ka bangamninthardurt warda pirridha pangu ngarra thelput ngarra mayern ngala menadharrktha pirri ngarra tuwa manta. I bere ku nhini-ka wurdannintharereth warda. Mu kardu ngamere-ka parrampunkudharrpunintha i pumampirrunintha, “Ya penintha. Thangku-nu thurdannintharereth thanam ku tangki pana-yu?”  
\v 6 I penintha kathu murrinh ngarra Jesus mampirrunintha-ka pumampirru-warda-nintha murrinh nhini-yu. I bere kardu ngamere nhini-ka puddanpunkuthuk-warda-nintha ku tangki wanku-yu.   
\p
\v 7 Bere nhini thangunu penintha nhini-ka meninthabaththa wurrini ku tangki nhini-yu ngarra Jesus-nu warda wangu-yu. I nanhthi kaligu penintha-ka yingamninthardarriwup ngarra pangkin ku tangki. I Jesus-ka kanarnarrila warda nhini-yu.   
\p
\v 8 Bere Jesus-ka pinthanhinganardarridha ngarra ku tangki nhini-yu da Jerusalem-nu warda wangu. I kardu terert-ka nanhthi kaligu ngarra pigunu pardinaweweptha purni ngarra mayern pangu warra kumparra ngarra ku tangki-nu purrulilinu. I kardu ngamere-ka nithinu mulurn thay wath mani thangunu kathu pumunibewaththa punni i pingangkaweptha purni pangu warra kumparra ngarra ku tangki-nu purrulilinu wunku Jesus wanku pinthanhinganardarridha. \fig |src="LB00314B.TIF" size="col" ref="11.8" \fig*  
\v 9-10 Kardu wurnangat nimin-ya kumparra ngarra Jesus punnililidha i tiduk kathu ngarra Jesus parraniriwaktha punni. I kardu-ka punnikaykaydha i pumenanudha punni, “Ya, mampa. Pariparl-warda-ngime kardu Pule ngala kanthim kanhi-nu-yu. Yile neki-ka wurdannhethukngime kardu kanhi-yu. Mampa pariparlnu-warda-ngime purru Yile neki-yu. Nukunu kardu kanhi-ka kardu Pule ngala paninu kardu nginipunh pangu mani ngalantharr murntak nekingime-yu nukunu King David-ya. Mampa pariparlnu-warda-ngime Yile neki-yu.” Nhini-wa murrinh-yu punnikaykaydha-yu.   
\p
\v 11 Bere Jesus-ka pangarntuy warda da Jerusalem ngarra ku tangki pinthanhinganardarridha. I bere wurdanthut i ngarra murrinh church ngala kardu Jews pigunu kanardi warda. I yerrarr mengkadha wurrini. Mu da-ka nhini-ka da kungini-wa i nhini nukunu-ka nungardurr da nhini thangunu-yu. I wurdawurl da pangu deyida da nan Bethany wangu wunku pulangay nukunu kardu 12 nhini punnedhaneme-yu.   
\s1 Thay Mi Fig Mere Pinthangettha  
\r Matthew 21.18-19  
\p
\v 12 Bere da thipinhire nhini-ka Kangkarlmawu i pulangay nukunu-ka pumpankardurr-warda-neme da nan thangunu-yu da Bethany i punnedhaneme da Jerusalem-nu warda wangu.  
\p Bere Kangkarlmawu-ka mi medeyi wurrinidha.  
\v 13 I da ngarra ngathparr da ngatha nukunu bamkardu-yu nanhthi thay nanhthi nginipunh mi kurrangarr mani thay nan-ya fig wunku mulurn terert wanku-yu. I wurrinidha pangu da ngarra thay nhini da mi-nu. Mu mi-ka mere berdurttha, wurda, mu nanhthi mulurn da matha dinidha. Mi-ka mere da ngatha pinthangettha ngarra thay nhini-yu.   
\p
\v 14 Bere Jesus-ka murrinh mamna warda ngarra thay nhini-yu, “Nga. Nhinhi thay pana thirrim-ka mi-ka mere deyida thinthatutnu thirra i mere nangkal deyida paninhimurrknu ngarra mi nhinhi thangunu-yu.” I pulangay nukunu-ka pubimnayepupneme murrinh nhini menadha pirri ngarra thay-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdanpunkarel Kardu Ngarra Ku Mani Pumenkapdaptha Purni Ngarra Da Church Ngala  
\r Matthew 21.12-17; Luke 19.45-48; John 2.13-22  
\p
\v 15 Bere peneme-ka bere ngatha wangu puy punnadhaneme i parramkaruyneme da Jerusalem da. \fig © 1996 David C. Cook|src="CN01787B.TIF" size="col" ref="11.15" \fig*  
\p Bere Jesus-ka kanardi warda ngarra da church ngala kardu Jews pigunu. I kardu bampunkardu thelim pumedha pardi i payim pumedha pardi ku yinpi, ku thip, ku nenigut i nanhthi purrkpurrk wanku ngarra da church ngala nhini-yu. Bere Jesus-ka wurdanpunkarel warda kardu nhini-yu. I daniwinhekpaktha wurrini nanhthi table kardu ngarra nanhthi pigunu kardu pana ngarra ku mani purninmatkuttha-yu. I wurriniwuthpuththa nanhthi chair kardu ngarra nanhthi pigunu kardu pana ngarra ku yinpi thelim pumedha pardi.  
\v 16 I murrinh mampirra, “Ya. Nanhthi pana i ku-ka mere nukun numabath nuru ngarra da church ngala kanhi-yu.”   
\p
\v 17 Bere nhini thangunu Jesus-ka murrinh warda wurdanpunthethith kardu nhini ngarra wurdanpunkarel-yu i mampirra, “Nga. Yile neki-ka kanhi-wa murrinh nukunu yibimna-yu. I kanhi-wa mam-yu, ‘Thelput kanhi ngarra ngay-ka kardu-nu pirawatnu i parningangerrennu ngarra ngay kardu da pana-re ngangka thangunu-ya.’ Mu nanki-ka nubemkardurdu narnam kanhi ku mani-nu numampunkapdap narnam kardu ngarra terert thangunu kathu-yu,” Jesus kathu-yu mampirra.   
\p
\v 18 Bere ku yilarn ngala ngala i kardu nugarn pana ngarra murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa purni-ka puyemnayepupneme Jesus wurdanpunkarel kardu pana ngarra da church ngala pardidha. I nhini-ka parramnarithi-warda-neme. I murrinh pumemnungkuneme mange peneme ngatha, “Ya. Ngarra-re-wa Jesus thu pubatnemenu-yu?” Mu kardu nugarn peneme nhini-ka perremkamanhamneme ngarra Jesus-yu nhini-ka kardu wurnangat nimin-ya pumenanamardattha purni-yu ngarra murrinh nukunu wurdininthethiththa wurrini-yu.   
\p
\v 19 Bere da thipinhi nhini-ka Jesus i pulangay nukunu-ka pumpankardurr-warda-neme da Jerusalem thangunu kathu-yu.   
\s1 Thay Mi Fig Demkawath Warda  
\r Matthew 21.20-22  
\p
\v 20 Bere da thipinhire nhini pankapurl peneme-ka puddamkawurlneme pumpanka da Jerusalem-nu warda wangu. I punnedhaneme i pubamkangkarduneme thay nhini-yu nanhthi nan-ya fig. Mu nanhthi-ka demkawath-wa kangkarl da kathu ngarra ngimalmin da mana pepe.  
\v 21 I nukunu Peter-ka wurdantherr thay nhini-yu i murrinh ngarra Jesus menadha pirri-yu nanhthi thay nhini-nu-yu. “Ya pule, dangkardu.” Peter kathu-yu mamna. “Kanhi karrim thay fig nhini-yu ngarra nhinhi nam mi mere deyida pinthatutnu pirra-yu. Nanhthi-ka demkawath warda thay kanhi-yu.”   
\p
\v 22 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nankuneme-ka murrinh thathpirr numanabathnuneme ngarra Yile ngay i mange nginipunh nhini deyida mani niyemanemenu nuru-ya.  
\v 23 Kanhi-ka murrinh thathpirr-wa manarrunemenu kanhi-yu. Kardu nangkal ngatha murrinh thathpirr manabathnu ngarra Yile ngay, nhini nukunu-ka murrinh mana ngarra da palyirr ngala kanhi karrim, ‘Thurrurdurr pangu wangu i thununuku mange nhinhi ngarra lalingkin’. I nhini-ka da palyirr kanhi-ka kurrurdurr warda i kununuku warda mange nukunu ngarra lalingkin wangu.   
\p
\v 24 “I murrinh numi manarrunemenu. Ngarra Yile ngay-re nadharrpununeme-ka nhini murrinh thathpirr numanabathnuneme da panarrumutnuneme-ya i nhini nukunu-ka kanarrumut-da-matha-neme nhini-yu.  
\v 25 I ngana deyida ngarra nankuneme-re niranangerrennemenu ngarra Yile ngay i thu kuy da ngatha marda pepe pirrim narnamnaneme ngarra kardu numi, nhini marra-re warra ngadha-ka nuyunayekumneme da ngarra mange wiye kardu ngarra numi kathu mamnarruneme-yu. I mere deyida nanariyithineme nhini-yu kardu ngarra nangkal ngatha-yu. I nhini thangunu Yile ngay-ka da mange wiye ngarra nankuneme-ka pirranankumaputhnu-warda-neme ngarra nankuneme-yu.” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kardu Nugarn Ngamere Parrantharrpu Kangkarlmawu Nangkal Nimin Wurdanthuk Nukunu-yu  
\r Matthew 21.23-27; Luke 20.1-8  
\p
\v 27 Bere nhini thangunu-ka Jesus i pulangay nukunu-ka puy punnadhaneme i puddamkawurl-deyida-neme pangu deyida da nan Jerusalem. \fig |src="DN00428b.tif" size="col" ref="11.27" \fig*  
\p Bere ngarra nukunu-re Jesus wurrinililidha ngarra da church ngala nhini, ku yilarn ngala ngala i kardu pana ngarra murrinh law puddininthethiththa purni i kardu ngalantharr ngalantharr wanku purnenadhaneme ngarra Jesus-nu.  
\v 28 I murrinh pumamnaneme, “Ya. Nhinhi-ka nangkal thangunu murrinh mampa kardu thurdanpunthethith thurran i kardu pana thurdanpunkarel ngarra da church ngala kanhi thangunu kathu-yu? Kardu pule ngala ngarra nimin wurdannhithuk da kanhi-yu?” Parramkadharrpuneme kardu nhini kathu-yu.   
\p
\v 29 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Mu nga. Ngay-ka murrinh deyida nganankudharrpunemenu. I murrinh thathpirr ngatha nangidhartnemenu nhini ngay-ka murrinh manarrunemenu warda kardu nangkal wurdanngithuk-yu da mange kanhi-nu ngamam ngurran-yu.  
\v 30 Nga, murrinh mani numanganemenu. Nangkal kardu John the Baptist wurdanthuk-yu kardu pana-ya ngarra kardu daninluluwewudha wurrini kura-re-yu? Nangkal nimin thathpirr wurdanthuk nukunu-yu? Yile neki thangunu kama i kardu thangunu kama-ya, ngarra nimin-yu?” Dampunkudharrpuneme Jesus kathu-yu.   
\p
\v 31 Bere kardu peneme nhini-ka puddanadharlurldhaneme pe murrinh mange peneme ngatha. “Murrinh kanhi ngatha pumananemenu, ‘Yile neki wurdanthuk nukunu John the Baptist-yu’, nhini nukunu Jesus-ka murrinh manhenemenu warda, ‘Mu thangku-dha murrinh mere numenabaththaneme-yu ngarra nukunu John the Baptist-yu?’  
\v 32 I ngana deyida murrinh kanhi ngatha pumananemenu, ‘Kardu thangunu-wa nukunu John the Baptist wurdanthuk-yu’, nhini-ka kardu wurnangat kanhi-ka ngarra warda mange kumanheneme nhini-yu?” Nhini-wa murrinh pumenanudhaneme pe kardu peneme nhini-yu. I perrempunmanham kardu wurnangat, nhini-ka kardu wurnangat-ka the-wa panthidha purni Yile neki wurdanthuk nukunu John the Baptist-yu i murrinh ngarra Yile neki thangunu wurdanarrayiththa wurrini-yu.   
\p
\v 33 Bere kardu peneme nhini kathu-ka pumamna-warda-neme ngarra Jesus-yu, “Yaa. Ngankuneme-ka mere the ngumabathneme nangkal nimin wurdanthuk nukunu John the Baptist-yu.” Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Yu, bere-ya. Nhini ngay-ka mere deyida manarru-nukun-neme nangkal ngay wurdanngithuk-yu i mange kanhi ngarra ngay ngamam ngurran-yu.”   
\c 12  
\s1 Kangkarlmawu Wurdampirrayith Murrinh Ngarra Kardu Wiyenpun Ngarra Mi Kadin Pirapedha Pardi  
\r Matthew 21.33-46; Luke 20.9-19  
\p
\v 1 Bere nhini thangunu Kangkarlmawu-ka murrinh warda mampirra ngarra kardu murrinh yibimkamnum-ya, “Yu bere, kardu pule ngala mi grape bebirrbirrdha wurrini ngarra putek nukunu. I nanhthi palyirr bengkardadha wurrini kanhi-re daniwegattha wurrini. I mampatha nanhthi palyirr werlpen pewerti marda mi kakpa-nu i punnuriyerrknu me-re. I thelput kangkarl deyida bangamkarda kardu-nu pirrabirlbirlnu pi kardu nukun mi grape nhini kanidarrarart. Bere nhini thangunu-ka kardu ngamere pirrimpirrukayneme mi ngarra kadin nukunu piranapenemenu parne. I murrinh mampirruneme, ‘Nga peneme. Mi ngarra grape-te thungku pebaynu-ka numuberartalnemenu i mi warda pumemarryerrnemenu nhini-yu.’ Bere nhini thangunu-ka kardu pule nhini-ka kanampart nungardurr warda mi kadin nhini-yu i da ngamengka-nu warda wangu nadha dini.   
\p
\v 2 “Bere da nakurl-te ngarra mi grape nhini-re demmay-ka kardu pule nhini-ka wurdanthuk kardu nugarn numi mi pumanayerrnemenu kardu pangu ngarra mi kadin nukunu piranapedhaneme parde.\fig |src="WA03898b.tif" size="col" ref="12.2" \fig*  
\v 3 Mu peneme nhini-ka pumangankartaneme i punnebatthaneme parde kardu nugarn pana ngarra kardu pule wurdanthuk-ka i puddankathukneme pangu deyida wangu i mi-ka grape-ka mami-wa nayeymadha dini.   
\p
\v 4 “Bere nhini thangunu-ka kardu pule nhini-ka kardu numi deyida kathu wurdanthuk mi grape deyida-nu pumanayerrnemenu. Mu peneme nhini kathu-ka pubamkawerdupneme thu thay-re ngarra pelpith. I mange wirritmarnti pardenadhaneme kardu nhini-yu ngarra kardu pule wurdanthuk-yu.  
\v 5 I ngana deyida kardu pule nhini-ka kardu nugarn numi deyida kathu wurdanthuk mi grape deyida-nu pumanayerrnemenu. Mu peneme nhini kathu-ka pumpankabat-deyida-neme i thu puddankarinumineme. Bere nhini thangunu kardu pule nhini-ka bere kathu wurdininthukthuktha dini kardu-ka numi numi-wa mi grape pangu da-nu. Mu peneme nhini-ka ngarra mi kadin piranapedhaneme parde-ka thu-ka pata kathu punninthuktha punni ngamere thu putput i ngamere thu puddininkurinuminumidhaneme punne.   
\p
\v 6 “Bere kardu ngarra nugarn mana kardu ngarra pule nukun pumpanpuntikerdek-ka kardu numi warda kanthidha dini kardu purduthuknu-yu mi grape deyida-nu-yu. I kardu nugarn nhini mebertidha dini-ka wakal ngarra nukunu thathpirr-wa. I nukunu kardu pule nhini-ka memnu, ‘Wakal ngay ngatha pangu ngurduthuknu-ka nhini kama kununkumardaleneme i murrinh-yu kubinayepupneme.’ I bere kardu pule nhini-ka wurdanpirruthuk-warda-neme wakal nukunu ngarra peneme nhini-nu-yu.   
\p
\v 7 “Mu peneme nhini ngarra nukunu-re pubamkangkarduneme-ka murrinh pumemnungkuneme mange peneme, ‘Nga. Nhini da kunungam kem wakal nukunu thathpirr kardu pule-yu. Ngarra yile nukunu-re pupupnu-ka nukunu warda mi kadin kanhi-yu martnu i mabathnu pi-yu. Mu nga, ka. Purru-wa-neme i thu pubatnemenu pangu da i nekineme warda mi kadin kanhi-yu pumartnemenu-yu i pumabathnemenu pi-yu.’  
\v 8 Bere peneme nhini-ka pumangankartaneme wakal nukunu kardu pule nhini-yu i thu pumpankabatneme i puddankarinumi-warda-neme nhini-yu. I nginipunh nukunu-ka punnungamkakuneme pangu wangu outside ngarra mi kadin.”   
\p
\v 9 Bere murrinh nhini thangunu Kangkarlmawu kathu-ka mampirra deyida ngarra kardu-yu. “Nga. Ngarra kardu pule ngala mana kathu kurdiwurl ngarra mi kadin nukunu-ka ngarra mana warda mange nhini-yu marrunemenu ngarra kardu peneme nhini-yu ngarra wakal nukunu thu pumpankabatneme-yu? Nukunu kardu pule ngala nhini-ka thu punkuthuknu-warda-neme i purdunkurinuminuminemenu warda peneme nhini-yu. I kardu ngamere deyida pirrarrukaynuneme mi ngarra kadin nukunu piranapenemenu parne-yu.”   
\p
\v 10-11 I Kangkarlmawu kathu-ka mampirra deyida, “Nanki-ka murrinh rit ngadha numedha murrinh ngarra Yile neki nukun yibimnangurrkkurrk-yu. I murrinh-ka kanhi-wa, ‘Kardu nugarn pana ngarra thelput pubengkardadha punni nanhthi palyirr-te nanhthi palyirr numi punnungamku nhini-ka nanhthi wiye mana-wa pamam. Mu marra kanhi nanhthi palyirr ngala nhini-ka tetemam warda pirrim ngarra thelput nhini-yu. I da thelput nhini-ka yuthpan warda pirrim nanhthi palyirr nhini thangunu-yu. I Yile neki banpak nanhthi palyirr nhini-yu, i nhini-ka patha warda thathpirr.’”   
\p
\v 12 Bere ngarra ku yilarn ngala ngala i kardu ngalantharr ngalantharr wanku murrinh pubimnayepupneme-ka, kardu peneme-ka pumangankamartaneme murrinh nhini Kangkarlmawu wurdanpunkuyithneme murrinh mampunkungkardarrathneme-yu. I nhini-ka parramnarithi-warda-neme i pumertadhaneme-wa. Mu wurda, peneme nhini-ka parnamkapartneme, nhini-ka perrempunmanham ngarra kardu wurnangat i nhini-ka parnampart warda Kangkarlmawu-yu i puy punnidha pangu warda wangu.   
\s1 Kardu Parrantharrpu Kangkarlmawu Mange Yuthpan-nu Ku Mani Panamutmutnu Puru Ngarra Nukunu Caesar  
\r Matthew 22.15-22; Luke 20.20-26  
\p
\v 13 Bere kardu pule ngala ngala kathu pibimpirrukayneme kardu nugarn ngamere pana Pharisees i kardu ngamere nugarn pana ngarra pule Hered nukun, i puddanpunkuthukneme ngarra Jesus-nu murrinh perrenathuk-mana-wa-neme murrinh merdarrithaktha kardu ngarra pule ngala wangu-ya.   
\p
\v 14 Bere kardu peneme nhini-ka purnenadha-kathu-neme i murrinh pumamnaneme ngarra Jesus, “Ya pule. Ngankuneme-ka the-wa nganthinnhineme murrinh thathpirr-wa thurdanpirrayith thurran-yu ngarra kardu wurnangat warda ngatha i kardu pule ngala ngala wanku. I nhinhi-ka kardu mere nangkal ngadha themanham thani murrinh-yu. I nhinhi-ka da mange ngarra Yile neki nukun murrinh thathpirr thurdanpunthethith thurran. Mu nga. Ngarra-re murrinh law nekineme yibim-yu? Mange-ka yuthpan ku mani-yu nganamutmut nguru kardu pule ngala ngarra ku Government-yu nukunu Caesar-yu? Mange nhini-ka yuthpan kama i mange wiye kama?” Parramkadharrpuneme peneme nhini kathu.   
\p
\v 15 Mu Jesus-ka the menkumabaththaneme dini murrinh pangu pumenadhaneme pe-yu murrinh perranathuktha-mana-wa-neme i merdarrithaktha mana-wa ngarra pule ngala Caesar. I nhini-ka mampirru-warda-neme, “Ya. Thangku-dha ngay nerrangathuktha-mana-wa-neme-yu? Ku mani silver kathu numangabathneme kanhi i ku mani bangkardunu.”   
\p
\v 16 Bere peneme nhini-ka ku mani silver parramnamutneme. I nukunu Jesus kathu-ka mampirru-warda-neme, “Nangkal pelpith kanhi ngarra ku mani silver kanhi-yu? I nangkal murrinh nukunu yibim-yu?” I peneme kathu-ka pumamnaneme, “Pana-ka pelpith nukunu kardu pule ngala ngarra ku Government nukunu-wa nan-ya Caesar. I murrinh nukunu deyida wanku kabim pana-yu.”\fig |src="GT00059.tif" size="col" ref="12.16" \fig*   
\p
\v 17 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Ku mani kanhi ku nukunu ngatha Caesar-ka nhini-ka nuddunangkarl pangu deyida wangu ngarra nukunu. I nanhthi pana deyida ngarra Yile neki nukunu-ka nhini-ka nuddunangkarlnu pangu deyida wangu ngarra nukunu.” I bere kardu nhini-ka pumemnamardat-warda-neme ngarra Jesus-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdampirrayith Kardu Ngarra Punniwuwuptha-ka Puddingkarlbirl-deyida-nu  
\r Matthew 22.23-33; Luke 20.27-40  
\p
\v 18 Bere kardu nugarn ngamere kardu nan-ya Sadducees purnenadhaneme ngarra Jesus. Kardu nhini-ka murrinh puddininthethiththa purni-ka kardu ngarra punniwuwuptha-ka mere deyida ku nginipunh puddingkarlbirlnu nhini-yu.  
\p Bere kardu peneme nhini kardu Sadducees-ka murrinh warda pumamnaneme ngarra Jesus murrinh perranathuktha-mana-wa-neme,  
\v 19 “Ya pule. Kanhi-wa murrinh law ngarra nukunu Moses dannherililneme da murntak warra-yu, ‘Kardu nugarn ngatha kupup-ka i palngun nukunu kanampart i kardu manangka wakal da ngatha, nhini-ka ngathan nukunu kathu warda mabert i benginthalet kardu palngun nhini-yu. I nukunu nhini-ka kardu wakal yingammapup warda kardu palngun nhini-yu ngathan nukunu yibimpup nukun-yu.’ Nhini-wa murrinh law Moses darntilil-yu.”   
\p
\v 20 I kardu peneme nhini-ka murrinh deyida pumamnaneme ngarra Jesus-yu, “Nga. Murrinh kanhi nguddimpayithnemenu. Kardu-ka 7-wa ngathan ngathan-yu. I bere kardu ngathan kumparra warra ngadha manganmert i bemnginthalet kardu palngun-yu. I kardinginthadha i yibimpup kardu nugarn nhini i manangka wakal.  
\v 21 I nhini thangunu-ka kardu ngathan nukunu numi deyida manganmert i bemnginthalet kardu palngun nhini-yu, kardinginthadha i yibimpup deyida kardu ngathan nhini i manangka wakal da ngatha. Nhini thangunu-ka kardu ngathan numi deyida manganmert i bemnginthalet kardu palngun nhini-yu, kardinginthadha i yibimpup deyida kardu ngathan nhini i manangka wakal da ngatha.  
\v 22 I mange-ka nginipunh nhini mani-wa pumedha punni-yu ngathan ngathan ngamere nhini-yu, i wakal-ka manangka wakal da matha. Bere nhini thangunu ngarra pirriniwuwuptha-ka kardu palngun nhini deyida wanku yibimpup.”  
\v 23 Nhini-wa murrinh peneme nhini kathu puddamnayithneme-yu.  
\p I pumamna-deyida-neme, “Mu nga pule. Da nakurlnu da ngala ngarra nhini-re kardu ngarra wurnangat-te puddingkarlbirlnu-ka kardu ngathan ngarra nimin nangkun nigunu thathpirr warda-yu kardu palngun nhini pingenu-yu da nhini-nu-re-yu? Nhini nigunu-ka nangkun nigunu-ka 7-wa menkadhuktha kardi-yu da ngarra putek kanhi-yu.”   
\p
\v 24 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nankuneme-ka mere thathpirr the numabathneme murrinh ngarra Yile neki nukunu. I mere the numabathneme nanhthi lurruth ngarra nukunu-yu. Mu murrinh ngarra numamnganeme-ka mere thathpirr murrinh nhini-yu.  
\v 25 Mu nga. Da nakurlnu da ngala ngarra nhini-nu-re kardu ngarra wurnangat-te puddingkarlbirlnu-ka kardu nugarn i kardu palngun mere ngarra deyida benginthaletnu da ngarra nhini-nu-re-yu, wurda. I kardu mere nangkal deyida bayenu kardu palngun i nugarn da ngarra nhini-re-yu. Mu kardu wurnangat warda ngatha puyemanu puru ku nginipunh angel mani-ya da kangkarl pangu karnam-ya. I mere nangkal da matha benginthaletnu, wurda da matha.   
\p
\v 26 “I kanhi murrinh numi-yu ngurdinarruyithnemenu murrinh ngarra kardu puddingkarlbirl-deyida-nu. Nankuneme-ka murrinh rit ngadha numedhaneme-ya murrinh pana ngarra nukunu Moses i thay nhini pirrinamumtha da murntak warra-ya. Da nhini-re-ka Yile neki kathu mamna Moses, ‘Ngay-ka kardu Pule ngala ngempirruneme ngarra kardu ngalantharr murntak nan-ya Abraham, Isaac i Jacob.’ Nhini-wa murrinh-yu mamna ngarra Yile neki thangunu kathu-yu ngarra Moses-yu. I ngarra murrinh nhini-re mamna-ka kardu ngalantharr murntak nhini-ka pirrinewuwuptha-wardarra-neme nhini-yu da ngarra putek ngala kanhi.  
\v 27 Mu puddamkangkabirl-weyida-neme ngarra nukunu wangu Yile neki parnamkaneme. Yile neki-ka dimpirra-wa kardu Pule ngala kardu wurnangat warda ngatha kardu ngarra birnu da matha parnam. Nukunu-ka mere Pule ngala ngarra kardu punniwuwuptha-yu, wurda. I nhini murrinh pana ngarra nuddanpunthethith numpan-ka mere thathpirr murrinh nhini-yu,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdamyith Ngarra Nimin Murrinh Law Ngala Thathpirr-yu  
\r Matthew 22.34-40; Luke 10.25-28  
\p
\v 28 Bere ngarra nukunu-re Jesus i kardu nhini murrinh pumenanungkudhaneme pirrine-ka kardu nugarn numi-ka wurrinirrudha-warda-kathu-neme pangu da i binarruyepupthaneme pirri murrinh nhini-yu. Nukunu kardu nhini-ka kardu ngarra murrinh law kardu Jews pigunu-wa wurdininthethiththa wurrini. I nukunu kardu nhini-ka bimnayepup ngarra Jesus murrinh patha da matha dampunkudhartneme ngarra kardu nhini-yu. I bere nukunu nhini-ka pangu deyida dantharrpu Jesus i mamna, “Ya. Nukunu Moses-ka murrinh law terert dannhemutneme. Mu murrinh-ka ngarra nimin murrinh ngala thathpirr-yu?”   
\p
\v 29 Mu Jesus kathu-ka mamna, “Nga. Kanhi-wa murrinh law ngala thathpirr-yu. I nubingayepup kathu kardu pana narrarntethbath ngarra ngalantharr murntak nan Israel. Nga, ‘Yile neki da matha ku Pule ngala thathpirr dimnarra-yu.  
\v 30 I nanki-ka marda thathpirr numartnu nuru Yile neki wunku marda-ya i wunku mukmuk-ya wunku ngepan-ya wunku nginipunh wanku.’ Nhini-wa murrinh law ngala thathpirr-yu i kumparra-yu.  
\v 31 I murrinh law numi darntethbath-ka kanhi-wa, ‘Nginipunh nanki deyida mani marda numemnurt numpan i nimnupe numpan-ya nhini nanki-ka marda numanartnu nuru i niranpe-deyida-nu nuru kardu ngamere-yu.’ Kanhi-wa murrinh law perrkenku ngala thathpirr-yu,” Jesus kathu-yu mamna kardu nhini-yu.   
\p
\v 32 Mu kardu nhini kathu-ka mamna ngarra Jesus deyida, “Nhini-ka murrinh-ka yuthpan da thathpirr, pule. Yile neki da matha ku Pule ngala thathpirr-yu.  
\v 33 I murrinh yuthpan da matha kardu nganki-ka marda ngumartnu nguru nukunu-yu wunku marda i wunku mukmuk i wunku nginipunh wanku. I kanhi deyida wanku kardu-ka marda ngumanartnu nguru i ngiranpenu nguru nginipunh nganki deyida mani marda ngumemnurt ngumpan i ngimnupe ngumpan-ya. Mu nganki-ka ku bere matha wangu ngumpanthuk ngumpan ku thip-yu i nginnangampek ngumpan nhini-ka Yile neki weyida marda ngumanganart ngumpan. I nhini-ka ngala-wa, mu ngala thathpirr-ka murrinh law perrkenku pana ngumabathnu nguru-yu.”   
\p
\v 34 Kardu nugarn nhini-ka murrinh patha da matha danthart Jesus-yu. I nhini Jesus kathu-ka mamna, “Nhinhi-ka denthengkarnirn thurran yuthpan da matha i da-ka manta warda Yile neki ku Pule ngala pimpanu ngarra nhinhi-yu.”  
\p Bere nhini thangunu kardu-ka dala pumamnamarda warda i mere ngarra warda murrinh perradharrpudha ngarra nukunu Jesus-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Dampunkudharrpuneme Ngarra Kathu Christ Darntethbath-yu  
\r Matthew 22.41-46; Luke 20.41-44  
\p
\v 35 Bere nhini thangunu Jesus-ka wurdininthethiththa dini kardu ngarra church ngala kardu Jews pigunu-yu. I murrinh mampirra, “Nga. Kardu pana ngarra murrinh law nukun puddannanthethith pumpan-ka nginipunh kanhi mani-wa murrinh pamam pumpan-yu, ‘Nukunu Christ-ka kardu darntethbath ngarra nukunu thangunu kardu ngalantharr murntak King David-ya.’ Nhini-wa pamam pumpan-yu. Mu thangku-nu murrinh nhini-yu pamam pumpan-yu?” Jesus kathu-yu dampuntharrpu.  
\v 36 “Nga. Ngepan Yile neki nukunu murrinh mamna David murrinh ngarra darntilil-yu da murntak warra. I murrinh-ka kanhi-wa, ‘Yile neki murrinh mamna ngarra pule ngay.’ Kanhi-wa murrinh mam-yu, ‘Nhinhi-ka kanhi-re thinu ngarra ngay batbat-te i kardu pule ngala thinu-yu. I kardu pana ngarra mere marda kumanhert kuru nhini ngay-ka ngirranputhnu pangu warra kumparra ngarra nhinhi. I nhinhi-ka kardu pule ngala warda thirranu ngarra kardu nhini-yu.’ Nhini-wa murrinh David darntilil-yu.”   
\p
\v 37 I Jesus kathu-ka mampirra deyida, “Nukunu David mam-ka kanhi-wa murrinh-yu, ‘Nukunu Christ-ka kardu pule ngala ngay-wa.’” I Jesus mampirra deyida, “Mu ngarra-re nukunu Christ-yu kardu darntethbath ngarra David thangunu-yu? Nukunu Christ-ka kardu pule ngala-wa dim,” murrinh wurdamnuyith Jesus-yu.  
\p Bere kardu wurnangat ngarra pubimnayepup murrinh nhini-ka kardu le nimin pardinadha-ya murrinh ngarra nukunu Jesus wurdanpunthethith-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Mampunmardawerr Ngarra Kardu Pana-nu Ngarra Murrinh Law Puddininthethiththa Punni  
\r Matthew 23.1-36; Luke 20.45-47  
\p
\v 38 Bere Kangkarlmawu-ka murrinh numi deyida wurdininthethiththa dini i mampirra, “Nga kardu. Thawath wangu nururranu kardu nugarn pana ngarra murrinh law puddannanthethith pumpan-yu. Kardu nhini-ka marda pumangannanart pumpan kardu pule ngala da matha nubankardunu i nantiparlnu nuru i ‘Pule’ numarranu nuru. I nhini weyida nanhthi kaligu pangkuy nanhthi patha pubardurdi pumpan i pumpannilili pana ngangka-re ngarra kardu wurnangat pirrimkadhuk-ya. Nhini-wa mange-yu le pumpan-yu.   
\p
\v 39 “I ngana deyida ngarra da church mana parnardi-ka nhini-ka ngarra da chair patha da matha ngarra kardu pule ngala ngala nukun parnapup-ya. I ngana deyida ngarra kardu wurnangat-te puyemperr pirrim mi dhepdhep-nu-ka nhini-ka le-wa parnam ngarra da chair patha deyida parnawup ngarra kardu pule ngala ngala nukunu-ya. Nhini-wa mange-yu le pumpan-yu.   
\p
\v 40 “I ngana deyida kardu nhini-ka mere kiranpe karni kardu palngun mekmunurr. Mu nanhthi purrkpurrk i ku mani pigunu parnampunmakut parnam. I ngana deyida pumemnurart pumpan nginipunh kardu patha mani nhini-ka murrinh pirdithme parnamnangerren ngarra Yile neki. Nhini-wa mange-yu kardu nhini le parnam-yu. Mu Yile neki-ka mere marda manart kurru mange pana ngarra pumenthart pumpan da ngarra mange nukunu parrarntiwak mana pumpan-yu, nhini-ka da nakurl-te purdunkartelnu thathpirr kardu nhini-yu,” Kangkarlmawu kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kardu Palngun Mekmunurr Ku Mani Kunungingki Kanammardawu Ngarra Nanhthi Box  
\r Luke 21.1-4  
\p
\v 41 Bere nhini thangunu Jesus-ka kanawup manta ngangka da ngarra nanhthi box ngarra kardu ku mani pubunimardardurdidha pi ngarra da church ngala nhini pirridha-yu. I kardu ngathayida dirrankadha dini ku mani kardu pubunimardardurdidha pi. I kardu wurnangat wunku ku mani ngala wanku pubunimardardurdidha pi ku mani terert ngarra nanhthi box nhini-yu Yile neki nukun.\fig © 1996 David C. Cook|src="cn01793b.tif" size="col" ref="12.41" \fig*  
\v 42 I nhini thangunu-ka kardu palngun mekmunurr warda kathu wurrinidha wunku ku mani kunungingki mebaththa wurrini. I nigunu-ka kanammardawu ku nginipunh five cent perrkenku ngarra nanhthi box nhini-yu.   
\p
\v 43 Bere nhini thangunu-ka Jesus mampirrukayneme kardu pulangay nukunu i mampirruneme, “Nga peneme. Kanhi-ka murrinh thathpirr-wa manarrunemenu kanhi-yu. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01794B.tif" size="col" ref="12.43" \fig*Kardu mekmunurr kurran pangu ku mani ngala thathpirr kanammardawu-yu ngarra nanhthi box pana-yu, ku-ka dimpunpewal ngarra kardu ngamere-yu.   
\p
\v 44 “Mu kardu pangu karrimkadhuk-ka ku mani ngarra pumarntimut thangunu pimardathpuththa-yu, mu kardu palngun mekmunurr pangu-ka nanhthi pangu banmardardi nanhthi-ka nanhthi bere matha mebaththa kardi-yu, i nhini nanhthi-ka mananhthi warda kathu mi-nu-yu,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\c 13  
\s1 Kangkarlmawu Wurdamyith Kardu Puyimpurrnu Puru Da Church Ngala Kardu Jews Pigunu  
\r Matthew 24.1-2; Luke 21.5-6  
\p
\v 1 Bere Jesus-ka yungawuy ngarra da church ngala pigunu kardu Jews i nungardurr warda. I kardu numi pulangay nukunu kathu mamna, “Pule nga. Da church ngala kanhi karrim-ka pubuniwakpaktha purni nanhthi palyirr ngala ngala nawa? I da-ka church ngala thathpirr kanhi-yu i da-ka patha-wa.”  
\v 2 Mu Jesus kathu-ka mamna, “Nga. Da church ngala kanhi ngarra damkardu thirrim-ka da nakurl-nu-wa kardu-re pubayimpurrnu puru palyirr terert kanhi-yu. I nanhthi palyirr ngala ngala kanhi-ka da pana ngangka-re buymardarrurrnu purru.”   
\s1 Kardu Ngarra Yile Neki Nukunu Da Tetemanthay Pubardurtnu  
\r Matthew 24.3-14; Luke 21.7-19  
\p
\v 3 Bere nhini thangunu Jesus i pulangay nukunu-ka punnadhaneme i pirrimkamardawithneme da palyirr nan-nu Olive i da kangkarl parnamkawupneme i pumengkadhaneme pirrine pangu wangu ngarra church ngala nhini da pirabaththaneme pirrine. \fig |src="LB00352B.TIF" size="col" ref="13.3" \fig*  
\p Bere ngarra kardu makardu mana warda-ka peneme Peter, James, John i Andrew purnenadhaneme ngarra Jesus i pumamnaneme,  
\v 4 “Ya pule. Minthire kardu thu kuy pubayimpurrnu puru-yu da church ngala pangu karrim-yu? I ngarra-re-wa kardu ngankuneme the ngumabathnemenu-yu ngarra da manta-nu warda-yu da nhini-re pubayimpurrnu puru-yu? I kanhi deyida numi-yu, ngarra-re-wa the ngumabathnemenu da ngarra manta-nu warda ngarra da nhinhi-re kardu Pule ngala thathpirr thingarranu ngarra kardu wurnangat warda ngatha?” Parramkadharrpuneme.   
\p
\v 5 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nga peneme. Nankuneme-ka thawath wangu nanemenu mere nangkal nukun murrinh thirrukduk kanarruyirrarart-nukun-neme.  
\v 6 Nga. Kardu nugarn terert warda kathu purunu nhini-yu i murrinh panarrayirrarartnu parni nginipunh murrinh kanhi mani-ya pumanarranu-ya, ‘Ngay-ka Christ-wa. I Yile neki wurdanngithuk ngay-yu.’ I kardu wurnangat ngamere deyida murrinh nhini pumarrabathnu puru kardu nhini-yu.   
\p
\v 7 “I nanki-ka nubirrayepupnu kardu wurnangat thu kuy ngala da matha puyuwurdupnu da manta kanhi ngatha-ya. I nuyurrayepupnu kardu wurnangat thu kuy ngala puyithuknu puru da ngathparr pangu wangu-ya. Mu nanki-ka mere nenham nukun da nhini-re-yu, mange-ka nginipunh nhini mani-wa puyemanu puru-yu. Mu da putek kanhi-ka mere da ngatha panirikerdeknu da nhini-nu-re-yu.  
\v 8 Kardu wurnangat warda pumethanu puru da ngamengka da numi numi nhini thangunu kathu. I kardu pule ngala ngala i kardu ngarra peneme ngatha pumethanemenu puru-ya. I da putek-ka purrurangkaltangkalnu da pana ngangka-re-ya. I kardu wurnangat-ka mi dhepdhep-ka mami parninu. I da nhini-re-nu-ka kardu-ka da tetemanthay pubardurtnu puru da puretnu-yu.   
\p
\v 9 “I nga. Thawath-nu deyida wangu. Kardu-ka mere marda pumananartnu puru nhini-ka ngay thangunu weyida narramngiriwak numpan nhini-yu. I kardu-ka purunanngawurtnu i pumananbertinu puru ngarra murrinh court wangu. I kardu thu punanthuknu puru ngarra da church-ya. I nhini thangunu-ka pumananbertinu puru ngarra kardu pule ngala ngala. I kumparra pangu warra pubunanpaknu ngarra kardu pule ngala ngala nhini da, nhini-ka ngay thangunu weyida marda numanganngert numpan. I da nhini-nu-re-ka murrinh nuddurrayithnu kardu nhini-yu murrinh ngarra ngay thangunu-yu.  
\v 10 Mu da putek kanhi-ka mere da ngatha panirikerdeknu da nhini-re-yu. Mu da marra-re warra ngadha-ka murrinh thelerrdhe patha ngarra ngay nanthelerrnu nuru da ngarra pana ngangka-re-ya ngarra kardu wurnangat warda ngatha.   
\p
\v 11 “I kardu pana-re ngarra purunanngawurtnu-ka i murrinh court wangu pumananbertinu puru-ka, nhini nanki-ka mere numenumardawerr nukun murrinh numarranu-yu ngarra kardu pule ngala ngala wangu. Mu Ngepan ngarra Yile ngay-ka murrinh panarramutnu ngarra kardu pule ngala ngala wangu murrinh numarranu-yu. I murrinh ngarra nururrangerrennu-ka nhini-ka murrinh ngarra Ngepan Yile ngay thangunu kathu i mere murrinh nanki thangunu nhini-yu.   
\p
\v 12 “Kardu-ka mere marda pumanartnu kardu ngarra ngay parramngiriwak pumpan-yu. I pumanbertinu puru kardu ngarra ngay-yu ngarra kardu pule ngala ngala wangu-yu thu punthuknu-yu pudduntinuminuminu-yu. Nginipunh kanhi mani-ya kardu-ka kardu ngathan nukunu mabertinu purru thu pubatnu-ya. I kardu yileyile-ka wakal nukunu mabertinu purru pangu wangu thu pubatnu-yu. I kardu-ka yileyile i kalekale pigunu pumanbertinu puru pangu wangu thu punkuthuknungime puru-yu.  
\v 13 Kardu wurnangat warda ngatha mere marda pumananartnu puru, nhini-ka ngarra ngay thangunu weyida marda numanganngert numpan-yu. Mu kardu nangkal ngatha bere ngatha wangu pangiriwaknu thathpirr pani i mere kaningipart nukun-ka kardu nhini-ka bere matha wangu paninu ngarra ngay-yu da kangkarl wangu-yu.”   
\s1 Kardu Walmamka Thathpirr Pirranu Ngarra Da Church Ngala Kardu Jews Pigunu  
\p
\v 14 Bere Jesus kathu-ka mampirru-deyida-neme, “Nga. Murrinh kanhi-ka nubiyepup-thathpirr-neme i numangimartanemenu. Nga, nubangkardunu kardu walmamka kardu kurdumparle thathpirr pirranu ngarra da church ngala pangu-yu. Nukunu nhini-ka Yile ngay mere marda thathpirr mart kurru. I nukunu nhini-ka mere mani kanirdi i kirra ngatha ngarra da church pangu-yu. Mu ngarra nukunu-re nubangkardunu pirranu pangu-ka tharra pirtpirt da matha nunnuwinhatnu ngarra da palyirr da ngathparr pangu wangu-yu nanki-yu kardu ngarra da Judea narnam-yu.   
\p
\v 15 “I ngarra da nhini-nu-re-ka kardu ngatha pinu ngarra thelput werlpen da kangkarl kathu-ka, nukunu nhini-ka mere deyida kanirdi ngarra thelput nukunu nanhthi purrkpurrk nukunu-nu panikutnu, mu tharra da matha punuwinhatnu ngarra da palyirr-nu wangu-yu.  
\v 16 I kardu deyida ngarra mi kadin panirurtuynu ngatha-ka, nukunu nhini-ka mere deyida pununu pi pangu ngarra thelput nanhthi kawut nukunu-nu martnu, mu tharra da matha punuwinhatnu nhini-yu ngarra da palyirr-nu wangu-yu.  
\v 17 I da nhini-nu-re-ka da-ka tetemanthay-wa pubardurtnu kardu palngun-yu kardu ngarra putput purunu-yu i kardu palngun pana ngarra kardu mamay punthaygurduknu puru ngapurlu.  
\v 18 Nhini Yile ngay nadharrpunu da tetemanthay nhini-ka mere karuy nukun da ngarra burrburr-yu.   
\p
\v 19 “I da nhini-re-ka kardu wurnangat warda ngatha da tetemanthay nimin-ya pubardurtnu thu kuy ngala nhini thangunu-yu i da nginipunh nhini mani-ya. I da ngarra marra-re kathu ngarra Yile ngay mampatha da putek ngala kanhi i kardu wanku mampatha i da ngarra marra kanhi da mana thim-ka da tetemanthay ngala nimin-ka mere puberdurdurttha puyi da nhini-re-yu, mu da tetemanthay ngala nimin-ka kurran-wa kathu nhini-yu da nakurlnu-yu. I da tetemanthay ngala nhini thangunu pirtalnu-ka nhini-ka mere deyida paninu warda nhini-yu.  
\v 20 Mu da tetemanthay ngala nhini ngatha pirranu bere ngatha wangu-ka nhini-ka kardu wurnangat warda ngatha puruwuwupnu nhini-yu. Mu Yile ngay-ka mere warda purdumurlnu da tetemanthay ngala pirdithme nhini pirranu-yu. Mu pangu da wangu ngaliwe bartal-da-nu-matha da tetemanthay nhini-yu kardu pana-nu kardu ngarra nukunu thathpirr kardu ngarra mampunkarart-ya.”   
\p
\v 21 Bere Jesus kathu-ka mampirru-deyida-neme, “Nga. Da ngarra nhini-nu-re-ka kardu ngamere kama murrinh pumanarranu-ya murrinh nginipunh kanhi mani-ya, ‘Nga nubangkardu. Nukunu Christ-ka karrim kanhi, Yile neki kathu wurdanthuk nukunu-yu.’ I ngana deyida murrinh kama pumanarranu-ya, ‘Nga nubangkardu. Nukunu Christ-ka karrim pangu-ya.’ Mu murrinh nhini-ka mere thathpirr murrinh nhini-yu, murrinh thirrukduk-wa. I mere murrinh nukun numarrabath nhini-yu.  
\v 22 I kardu parurtuynu pira kardu Christ thirrukduk-ya kardu pumenurartnu parni Yile ngay mana-wa kurdunthuk. I ngana deyida kardu nugarn ngamere deyida parurtuynu pira kardu pumenurartnu parni murrinh ngarra Yile ngay mana-wa kurdurrayith kani. Mu kardu nhini-ka kardu thirrukduk deyida. I kardu nugarn nhini-ka mange ngala ngala terert puyemanu parni-ya wunku nanhthi lurruth ngala deyida puyemanu parni. I kardu wurnangat warda ngatha pumerramardatnu parni. I kardu nhini kathu-ka panarrayirrarartnu parni kardu wurnangat warda ngatha i nanki kama kardu ngarra Yile ngay nukunu-yu kanarrayirrart nukun.  
\v 23 Mu nhini-ka kardu-ka thawath wangu-wa nururrabirlbirlnu-yu kardu thirrukduk-wunthay nhini-nu-yu. Ngay-ka mamnarruneme ngem murrinh terert kanhi-ka the numabathnemenu da nhini-yu paruynu-yu,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kangkarlmawu Purdiwurl-deyida-nu Kathu Da Ngarra Putek Ngala Kanhi  
\r Matthew 24.32-35; Luke 21.29-33  
\p
\v 24 “I nga.” Jesus kathu-yu mampirru-deyida-neme. “Ngarra thu kuy ngala nhini i da tetemanthay ngala nhini thangunu-ka nanhthi ngunga-ka mere warda palarrangnu pirra, wurda warda nhini-yu. I ngana deyida nanhthi merrk-ka mere warda pangkawipnu pirra-yu.  
\v 25 I nanhthi pilinh-ka parniyimpurrnu kangkarl kathu-yu. I nanhthi pana kangkarl karnam-ka pirangkaltangkalnu warda nhini-yu.   
\p
\v 26 “I da nhini thangunu kardu-ka pubangingkardunu ngay kardu darrikardu nanki thathpirr-ka ngurrunu kathu ngarra kalakkalak ngurrurdurdinu kathu. I pubangingkardunu kardu Pule ngala thathpirr warda ngurrunu nhini-yu wunku nanhthi lurruth ngala i ngay da matha warda pangilarrangnu purru-yu.  
\v 27 Bere nhini thangunu-ka ku angel warda ngurdunthuknu kardu ngarra Yile ngay nukunu purunmetkutnu i punperrnu puru da pana ngangka-re-ya. Kardu nhini ngarra Yile ngay menkararttha wurrini da ngala kurran kanhi i ngangka-re-ya.”   
\p
\v 28 Bere Jesus-ka murrinh deyida wurdampirruyithneme i mampirruneme, “Nga. Numangkathannu nanhthi thay thangunu kathu. The mana nanthin-ya nanhthi marlanpakpak ngarra thay-yu pangarntuy warda-ka nhini-ka da thangku manta warda nhini-yu, nawa?  
\v 29 I mange nginipunh nhini deyida mani-ya ngarra nanki-re nubangkardunu nanhthi kangkarl nhini pamanu purru-ka nhini-ka the numabathnu da-ka manta warda ngay ngurdiwurlnu da putek ngala kanhi-yu i Yile ngay-ka ku Pule ngala thathpirr warda pinu nhini-yu.   
\p
\v 30 “Nga, murrinh thathpirr kanhi-yu. Thu kuy ngala nhini i da terert nhini ngarra ngay ngurdininarruyiththaneme ngini-ka da nhini-ka panarraruynu ngarra kardu wurnangat kanhi-re kardu birnu da ngatha numpan-yu.  
\v 31 I nga, nanhthi ngunga, merrk, nanhthi pilinh i da putek ngala kanhi-ka nanhthi mananhthi-nu warda i manangka da-nu warda panirikerdek-da-nu-matha. Mu murrinh thathpi ngarra ngay-ka mere ngarra nukun kanirikerdek, wurda.”   
\s1 Kardu Mere Nangkal The Mabath Da Nhini-yu Ngarra Kangkarlmawu Purdiwurlnu Kathu-yu  
\r Matthew 24.36-44  
\p
\v 32 “I nga.” Jesus kathu-yu mampirru-deyida-neme. “Mu da nhini-nu-re ngarra ngay deyida ngurdiwurlnu kathu-ka, kardu-ka mere nangkal-wa the mabathnu da nhini-nu-yu. I ku angel deyida wunku mere the pumabathnu-yu i ngay deyida wanku da nhini mere the mabathnu-yu, ngay ngarra wakal nukunu thathpirr-ya. Mu Yile ngay da matha the kanthin dim da ngarra ngay purdungithuk-deyida-nu-yu ngarra ngurdiwurl-deyida-nu kathu-yu.  
\v 33 Mu nhini nanki-ka niranunginikatnu i nuyungabirlbirlnu, nhini nanki-ka mere the numabath ngarra ngay ngurrunu kathu-yu.   
\p
\v 34 “Mu nga. Da nhini-re ngarra ngay ngurrunu kathu-ka kardu mange nginipunh nugarn pana mani-ya da ngarra mayern ngathparr wangu nadha dini. I thelput nukunu kanampirrapart ngarra kardu wurlk nukunu pumenadha pardi kardu ngarra da piranapedha pardi-ya. I kardu nhini-ka wurlk dampirramut i murrinh mamna kardu numi ngarra nanhthi tuwa menadharlurldha pirri, ‘Ya. Bere ngatha wangu thirrangabirlbirlnu kathu i thirrangamardamardanu ngarra ngay ngurdiwurl-deyida-nu kathu-yu.’”   
\p
\v 35 I Jesus-ka murrinh deyida mampirruneme, “Ngay-ka kardu nugarn nginipunh nhini deyida mani ngarra thelput nukunu pangu mebaththa dini-ya. I nanki-ka kardu nginipunh pana mani ngarra wurlk pumenadha pardi. I nhini nanki-ka nuyungabirlbirl-nu i narningamardamardanu, nhini-ka mere the numabath minthire kama ngurdinarrawurl-deyida-nu kathu-yu, da kungini kama-ya, da kalkkalk kama-ya, da pangkararanu kama-ya i thipinhire pungkapurlnu kama-ya.   
\p
\v 36-37 “Mu nanki-ka mere the numabath ngarra ngay deyida kathu ngurdiwurlnu-yu, nhini-ka nuyungabirlbirlnu bere ngatha wangu, da pirtpirt da matha ngurdinarrawurl nukun kathu-yu. I mere nuyungiyekum nukun ngarra ngay kathu ngurdiwurlnu-yu, mu nuyungabirlbirl-da-nu matha i narningamardamardanu,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\c 14  
\s1 Kardu Nugarn Ngamere Puddamyith Ngarra-re Kangkarlmawu Thu Pubatnu  
\r Matthew 26.1-5; Luke 22.1-2; John 11.45-53  
\p
\v 1 Bere kardu Jews-ka pubenangkardurdu punni da Jerusalem pangu-yu da thangku terert-yu. I mi-ka pulleth mi lawam werlpen. I da-ka nhini murrinh-ka da nan-wa Passover. Bere da-ka da nhini-wa i kardu wurnangat nimin-ya pubemkardurdu warda da Passover-nu-ya. Mu da-ka da perrkengku warda wangu pirri mange ngarra punniret warda da Passover nhini-nu-yu.  
\p Bere da nhini-re-ka ku yilarn ngala ngala i kardu nugarn pana ngarra murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa punni-ka murrinh dederrk-te puddanayiththa punni ngarra-re Kangkarlmawu pumartanu-yu i thu pubatnu i puddurinuminu-yu.  
\v 2 Kanhi-wa murrinh-yu kardu nugarn nhini pumenanudha punni-yu, “Ya nga. Ngarra kardu-re murrinh tiparlti ngarra Yile neki wangu partalnu-re-ka i mi lawam werlpen nhini parikerdeknu-ka nhini-ka Kangkarlmawu warda pumartanemenu. Mu marra kanhi ngatha pumarta-nukun-neme, kardu-ka kanhirithi-nukun-neme i thu kunhituk-nukun-neme nhini-yu.”   
\s1 Kardu Palngun Nanhthi Oil Kangunu Patha Dampewewu Ngarra Pelpith Nukunu Kangkarlmawu  
\r Matthew 26.6-13; John 12.1-8  
\p
\v 3 Mu Kangkarlmawu-ka da nan dinidha-yu da Bethany ngarra thelput Simon nukunu. I nukunu Simon nhini-ka matharr leprosy kanthidha wurrini da murntak warra-yu.  
\p Bere ngarra nukunu-re Jesus mi dhepdhep dinimurrktha-ka kardu palngun wurrininadha wunku nanhthi oil kangunu patha nimin-ya ngarra nanhthi pul-te. I bere mantharl i dampewewu ngarra pelpith nukunu Jesus-yu. Kardu palngun nhini-ka da murntak warra manganart nanhthi oil kangunu patha nhini-yu i ku mani ngala-wa pay mam manganart nigunu-yu. I murrinh nanhthi oil-ka nanhthi nan-wa nard.   
\p
\v 4 Mu kardu ngamere-ka mampunkumardarakineme ngarra palngun nhini-yu i murrinh pumenanungkudhaneme pirrine, “Ya. Thangku-dha nanhthi oil pangu-yu dampewewu-yu? Nanhthi-ka wurdanpi-wa.  
\v 5 Nigunu nanhthi-ka denhemuttha-wa-neme i nekineme-ka nanhthi warda thelim thumedhaneme nhini-yu ku mani ngala-nu-ya, i nhini ku mani nhini-ka therrumutmuttha-warda-ngime kardu ngarra mananhthi-wunka-ya.” Murrinh tetemam da matha pumenanungkudhaneme pirrine. \fig |src="tnMK14V5.tif" size="col" ref="14.5" \fig*   
\p
\v 6 “Ya. Pama da pi,” Jesus kathu-yu mampirruneme. “Thangku-dha murrinh pana ngarra nigunu numamkardarrithakneme nirrimka-yu? Mange ngarra nigunu mamnga-ka mange lelunh-wa nhini-yu.”  
\v 7 I ngana deyida Jesus kathu-yu mampirruneme, “Kardu pana ngarra nanhthi mananhthi-wunka-ka kardu bere matha wangu perduynu parni kanhi da i ngarra marda-re numankurtneme-ka kardu-ka numankumanpinu-weyida-neme nhini-yu. Mu ngay-ka mere ngani ngatha nukun ngarra nankuneme kanhi-yu.  
\v 8 Nhini-ka mange patha-wa nhini-yu kardu palngun kanhi-yu nanhthi oil damngiwewewu ngarra pelpith ngay. Nigunu-ka damngiwewu wardarra ngarra nginipunh ngay-yu nanhthi oil patha kanhi-yu i mamngawathawatha wardarra ngarra nginipunh ngay-nu-yu pubangibirrnu-yu.” Jesus kathu-yu mampirruneme. Nhini-wa mange murntak-yu pume punni nanhthi oil kangunu patha parrininpewu punni ngarra ku nginipunh puwup-ya.   
\p
\v 9 “Murrinh deyida thathpirr kanhi-yu,” Jesus kathu mampirruneme. “Kardu pana ngangka-re puddirrayithnu puru murrinh ngarra ngay-yu. I murrinh numi deyida puddirrayithnu puru murrinh ngarra kardu palngun kanhi thangunu damngiwewu-yu. Da pana ngangka-re kardu wurnangat nimin-ya pubiyepupnu puru kardu palngun kanhi i mange patha kanhi-yu ngarra mamnga-yu.”   
\s1 Nukunu Judas Wurrinirradha Ngarra Ku Yilarn Ngala Ngala Murrinh Dederrk-nu  
\r Matthew 26.14-16; Luke 22.3-6  
\p
\v 10 Bere nhini thangunu-ka nukunu Judas Iscariot, kardu pulangay nukunu Jesus kardu 12-ya kanampunkupart-warda-neme i wurrinirradha ngarra ku yilarn ngala ngala murrinh dederrk-nu marrunemenu ngarra-re nukunu mankumanpinuneme-yu Kangkarlmawu pumartanemenu-yu.  
\v 11 Bere murrinh pubimnayepup-thangunu-neme nukunu Judas-ka, peneme-ka le warda pardedhaneme ku yilarn ngala ngala nhini-yu. I pumamnaneme ku mani panamutnemenu.  
\p Bere nhini thangunu nukunu Judas-ka dirrangkadha wurrini da ngarra kardu makardu-nu thathpirr ngarra Kangkarlmawu-yu i nhini-ka pirrarrakaynu warda ku yilarn ngala ngala nhini-yu kardu warda pumartanu Kangkarlmawu-yu i pumabertinu puru pangu warda wangu.   
\s1 Kangkarlmawu i Kardu Pulangay Nukunu Pullamkathneme Mi Lawam Werlpen i Ku Ngen  
\r Matthew 26.17-25; Luke 22.7-14,21-23; John 13.21-30  
\p
\v 12 Bere da ngarra kumparra marra-re da ngarra ngala nhini da Passover-ya da-ka pangarntuy warda nhini-yu. I kardu-ka pulleth-ka mi lawam werlpen-wa. I ku thip-ka purninthuktha warda ku dhepdhep-nu da ngarra marra-re nhini-yu. Bere da ngala nhini-re-ka pulangay nukunu Jesus-ka pumamnaneme, “Ya pule. Ngarra wangu mi ngumampawathawathanemenu-yu mi lawam werlpen i ku ngen mi nekineme-nu pullathnuneme-yu?”   
\p
\v 13 Bere nukunu Jesus-ka pulangay nukunu perrkenku mampirrukaynintha i mampirrunintha, “Penintha. Thununinthanu thi pangu da nan Jerusalem. I da pangu-ka kardu nugarn banankumardabininthanu nanhthi pot kura patha wanku piwepupnu purru ngarra pelpith nukunu-yu. I nhini thangunu-ka thaninthariwaknu thurru  
\v 14 i pangu da mana ngarra thelput paniridinu. I murrinh kanhi numananunintha ngarra kardu pule ngala ngarra thelput nhini nukunu, ‘Ya. Kardu pule ngankunintha wurdanngankuthuknintha kanhi-yu. I nukunu-ka mam, “Ngarra da ngay-yu ngarra da mi ngulathnu mi Passover-yu wunku pulangay ngay wanku mi lawam werlpen i ku ngen ngullathnuneme-yu?”’  
\v 15 I nhini thangunu kardu nhini-ka panankumardawithnunintha i panarrungkardanunintha da nhini-yu ngarra thelput kangkarl-yu. I nanhthi table i nanhthi chair wanku ngarra da ngala nhini-yu pingkadhuknu-yu. I nhini da da-yu ngarra mi naninthawathawathanu-yu mi lawam werlpen i ku thip ku ngen nekineme-nu-yu.” Nhini-wa murrinh-yu ngarra Jesus mampirrunintha-yu i wurdanpunkuthuk-warda-nintha.   
\p
\v 16 Bere penintha nhini-ka naninthadha dini da Jerusalem-nu warda wangu i pubemkamardabineme kardu nugarn nhini-yu wunku nanhthi pot kura wanku yingawepuptha wurrini-yu. I mamnintharluy i danininthariwaktha warda wurrini ngarra thelput nhini da nginipunh ngarra Jesus deyida mani murrinh nhini mampirrunintha. Bere penintha nhini-ka mi warda mamninthawathawatha mi lawam werlpen i ku ngen-yu.\fig |src="tnLUK22V19.tif" size="col" ref="14.16" \fig*   
\p
\v 17 Bere da thipinhi nhini-ka Jesus i pulangay nukunu kardu 12-ya parramkaruy-warda-neme ngarra thelput nhini-yu i parnamkardi-warda-neme ngarra mi-nu-yu.   
\p
\v 18 Bere nhini thangunu ngarra peneme-re mi pirrinemurrkthaneme-ka ngarra nanhthi table, Jesus-ka murrinh warda mampirruneme, “Nga peneme. Kanhi-ka murrinh thathpirr-wa manarrunemenu-yu. Kardu nugarn numi kanhi da kem ngarra ngay mi dimmurrk, kardu paningipartnu-yu i manmanpinu kardu wiyenpun pangu pumangirtanu i pumangibertinu puru pangu warda wangu.”   
\p
\v 19 I ngarra peneme-re murrinh ngarra Jesus pubimnayepupneme-ka kardu dampunkumardathin-warda-neme nhini-yu. I ngarra Jesus parranedharrpudhaneme pirrine numi numi murrinh nginipunh kanhi mani-ya, “Ngay-ka wurda, nawa?” Pumenadhaneme pirrine.  
\v 20 Mu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Kardu nugarn nhini-ka kardu kanhi da kem kardu 12 ngarra nankuneme-ya. Kardu-ka kardu nhini-wa ngarra mi lawam ngurduninthakulknu ngarra nanhthi dish kanhi marda ngala.  
\v 21 Bere ngay kardu darrikardu nanki thathpirr-ka ngupupnu warda murrinh nginipunh ngarra Yile ngay da matha mam da murntak warra-ya. Mu kardu nugarn nhini-ka kardu ngarra ngay parramutnu-ka kardu ngarra wiyenpun-ka, da-ka da wiye-wa-nu ngarra nukunu-nu-yu. I nukunu-ka patha-dha-wa nhini-yu mere banabattha-yu,” Jesus kathu-yu mampirruneme.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdampirruyithneme Murrinh Ngarra Nginipunh I Kumulung Nukunu  
\p
\v 22 Bere ngarra mi-re pirrinemurrktha-da-ngatha-neme-ka nukunu Jesus-ka mi lawam werlpen manganart i Yile nukunu darntiparl mi-nu-yu i munirrurerrarrdhaneme dini. I mampirruneme, “Nga peneme, mi kanhi.” I mi warda dampirrumutmutneme. I mampirru-deyida-neme, “Mi kanhi-ka nginipunh ngay-wa.”   
\p
\v 23 I ngana deyida nanhthi kap manganart kura wine wanku i Yile nukunu deyida darntiparl kura wine-nu-yu i dampirrumutneme i perrenemadhaneme pirrine i numi numi pirrinegurdugurdukthaneme kura wine nhini-yu.  
\v 24 I nukunu Jesus-ka mampirru-deyida-neme, “Kura wine kanhi-ka kumulung ngay-wa. Kumulung ngay-ka pinthawunu i ngay-ka ngupupnu. I nhini-ka da wiye ngarra kardu pumammath pumpan-ka ngirranmaputhnu warda nhini-yu kardu ngarra murrinh ngay pumangabathnu puru-yu. Yile ngay da murntak warra mam da mange wiye pirranmaputhnu ngarra kardu thangunu, i nhini-ka murrinh-ka murrinh da thathpirr ngarra kumulung ngay-re pinthawunu-yu,” mampirruneme Jesus kathu-yu.   
\p
\v 25 “I murrinh thathpirr kanhi manarrunemenu. Ngay-ka mere deyida bagurduknu kura mi kakpa nginipunh kanhi mani-yu. Mu da ngala kurran kathu-ka ngarra Yile ngay da matha Pule ngala thathpirr pinu-ka nhini ngay-ka kura deyida bagurduknu kura mi kakpa marra-yu,” nukunu kathu-yu Jesus mampirruneme.   
\p
\v 26 Bere nhini thangunu peneme-ka pardinareldhaneme nanhthi thamarl tiparlti ngarra Yile neki-nu wangu. I nhini thangunu-ka pungamkawuyneme ngarra thelput thangunu kathu i pangu warda wangu punnedhaneme da palyirr nhini da, nan Olive.   
\s1 Kangkarlmawu Wurdampirruyithneme Ngarra Kardu Pulangay Nukunu Parnepartnemenu i Punnuwinhatnemenu  
\r Matthew 26.31-35; Luke 22.31-34; John 13.36-38  
\p
\v 27 I bere Jesus kathu-ka mampirru-warda-neme, “Nga. Nankuneme-ka kardu narnengipartnemenu i kardu numenganthardarrarrnemenu murrinh nginipunh nhini mani-wa ngarra Yile ngay mam da murntak warra-yu. I kanhi-wa mam murrinh-yu, ‘Ngay-ka ngubat-wa-nu kardu nugarn pule ngala pana ngarra ku thip dirranganpunpe kanam-yu. I nhini thangunu ku thip-ka pumerdarrarrnu-warda-nintha nhini-yu.’”  
\v 28 I Jesus-ka mampirru-deyida-neme, “I nhini thangunu Yile ngay-ka purdungingkabirl-deyida-nu. I ngay-ka kumparra wardarra ngununu ngi da nan-nu wangu Kelili.”   
\p
\v 29 Mu nukunu Peter kathu-ka ngarra Jesus mamna, “Kardu peneme ngatha parnenhipartnemenu i pumerdarrarrnemenu, nhini-ka ngay da matha wurda-yu.”  
\v 30 Mu Jesus kathu-ka mamna ngarra Peter, “Murrinh kanhi mampanu-ka murrinh thathpirr-wa. Thipinhi marra kanhi-ka ngarra ku rooster mere da ngatha pirrakaynu, nhinhi-ka kardu narranu murrinh kanhi perrkenkuneme-yu, ‘Ngay-ka kardu mere the-wa mabath kardu nugarn pangu-yu.’ I nhini thangunu ku rooster-ka pirrakaynu warda nanhthi kaykay perrkenku-nu diyepupnu-yu.”   
\p
\v 31 Mu Peter kathu-ka mamna murrinh lurruth ngala ngarra Jesus, “Awu wurda, ngay-ka mere da matha ngama nukun ngay mere the manhibath nhinhi-yu. Kardu ngatha yida thu kungibatnu mange nginipunh nhinhi deyida mani thu punhibatnu pana, ngay-ka mere da matha ngama nukun mere the manhibath nhinhi-yu.” I peneme ngamere pana-ka murrinh nginipunh nhini deyida mani pumamnaneme ngarra Jesus-yu.   
\s1 Kangkarlmawu Dininangerrentha Ngarra Yile Nukunu Wangu  
\r Matthew 26.36-46; Luke 22.39-46  
\p
\v 32 Bere nhini thangunu Jesus i pulangay nukunu-ka parramkaruyneme ngarra da nan Gethsemane ngarra thay terert-ya. Bere Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nga, kanhi da nenuneme, mu ngay-ka ngurran dhi wangu-wa murrinh-nu ngarra Yile ngay nganinangerrennu.”  
\v 33 Bere Jesus-ka mampirrukayneme Peter, James i John i purnedhaneme manta pangu da wangu.  
\p Nukunu-ka kardu danimardathintha warda dini ngala da matha i nginipunh nukunu-ka dinirartaldhanintha.  
\v 34 I mampirruneme ngarra Peter, James i John, “Ngay-ka damngimardathin warda dim ngala da matha. I ngay-ka ngingamnuthap ngem-ka kardu ngupupnu warda. Nankuneme-ka karda nenemenu i bere ngatha wangu nebirlbirlnemenu.”   
\p
\v 35-36 Bere Jesus-ka wurrinidha pangu wangu manta ngangka da ngatha i murrinh kardinangerrentha ngarra Yile nukunu. I dempinhimardardum ngarra putek i murrinh mamna murrinh ngarra nukunu-re murrinh kanhi, “Abba,” murrinh kanhi-nu-ya, “Yile.” \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01810B.tif" size="col" ref="14.35-36" \fig*I murrinh numi deyida mamna, “Kardu-ka pangilututnu i thu pungibatnu. Nganaka kama-ya marda nanganart dunthap warda kardu nhini-yu i mere kangilutut nukun i mere kungibat nukun. Mange nhini-wa marda manganart ngem ngay-yu. Mu nhinhi mange ngatha marda nart kardu thangunu pangilututnu i thu pungibatnu, nhini-ka ngay-re marda manganart-yu. Mange ngarra nhinhi marda nanganart-ka ngay-ka marda deyida manganart mange nhini-yu.”  
\p I murrinh deyida mamna, “Yile, nhinhi-ka kardu lurruth ngala-wa i mange terert warda ngatha nukun nam thurran. I nhinhi da matha mani dunthap warda-yu kardu mere kangilutut nukun ngay i mere kungibat nukun kani. Mu nhinhi ngatha marda nart kardu thangunu thu pungibatnu i pangilututnu, nhini-ka bere ngatha puyemanganu. Mange ngarra nhinhi marda nartnu, ngay-ka marda deyida manganart mange nhini-nu-yu.”   
\p
\v 37 I nhini thangunu Jesus-ka wurdawurl pangu ngarra pulangay nukunu kardu perrkenkuneme nhini-nu-ya i bampunkurdurtneme kardu ngurrnguwarl pirrinengurrkurrkthaneme. I murrinh mamna ngarra Simon Peter, “Simon. Thangku-nu ngurrnguwarl pana thibimngurrkurrk-yu? Thangku-dha mere thanibirlbirl kunungingki ngadha-yu?”  
\v 38 I ngana deyida murrinh mampirruneme ngarra kardu perrkenkuneme nhini-yu, “Kardu thathpirr narnebirlbirlneme-ya i ngarra Yile ngay warda nadharrpununeme manankumanpinuneme mere da mange wiye nukun niyemaneme ngarra nukunu-re ku karrath manankurullulnuneme-yu. I ngepan ngarra nankuneme marda numangankartneme numpanka mange yuthpan da matha-nu, mu nanhthi nginipunh ngarra nankuneme-ka mere lurruth ngala numabathneme.”   
\p
\v 39 Bere Jesus-ka wurdawurl deyida i murrinh deyida kardinangerrentha ngarra Yile nukunu murrinh nginipunh marra-re deyida mani kardinangerrentha.  
\v 40 I nhini thangunu-ka wurdawurl deyida ngarra pulangay nukunu perrkenkuneme i bampunkurdurt-deyida-neme kardu ngurrnguwarl pirrinengurrkurrkthaneme, nhini-ka kardu pardewalawalakadha-da-ngatha-neme. Bere peneme-ka birl pirrimkaneme i pubamkangkarduneme Jesus, mu peneme-ka manangka murrinh-wa pirrinedhaneme, mere warda murrinh pumenadhaneme ngarra nukunu-yu, kardu yidiwe warda pirrinedhaneme.   
\p
\v 41 I nhini thangunu Jesus-ka wurdawurl pangu deyida kardinangerrentha ngarra Yile nukunu. I murrinh nhini thangunu-ka wurdampirruwurl-deyida-kathu-neme ngarra peneme i bangampunkungkardu-deyida-neme kardu ngurrnguwarl. I mampirruneme, “Ya. Nankuneme-ka karda ngatha narnamkangurrkurrkneme i bangamnankuyukneme dim? Bere-ya. Kardu-ka pumpan warda kathu ngay-nu-ya kardu ngarra darrikardu nanki thathpirr. Kardu warda pumangirtanu i ngay pubangimardanu kardu ngarra nugarn wiyenpun warda wangu.  
\v 42 Ka, newirnturtneme, purru-warda-neme. Nhini da kunungam kardu nugarn numi-yu kardu ngarra kanamngipart ngay-yu i kardu ngarra mampunmanpi kardu nugarn wiyenpun ngay-nu pumangirtanu.”   
\s1 Kardu Nugarn Pumangarnta Kangkarlmawu  
\r Matthew 26.47-56; Luke 22.47-53; John 18.3-12  
\p
\v 43 Bere ngarra Jesus-te pirringerren-da-dha-ngatha-ka kardu nugarn numi nhini Judas-ya pangarntuy warda. I kardu nugarn terert deyida wanku parrarntuy wanku thu sword i thu thay pumebaththa purni. Nukunu-ka nhini da wanku Judas Iscariot kardu pulangay nukunu Jesus ngadha daniriwaktha kardi-yu kardu 12-ya mam numi-yu da ngarra marra-re-ya.  
\p Ku yilarn ngala ngala i kardu ngarra murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa purni i kardu ngalantharr ngalantharr puddanpunthuk kardu murlakpun nhini-yu Jesus-nu pumartanu-yu.  
\v 44 Mu nukunu nhini Judas-ka murrinh mampirra wardarra ngarra kardu murlakpun mange ngarra-re manmanpinu Jesus pumartanu-yu. I ngarra murrinh mampirra wardarra-ka kanhi-wa, “Kardu pana ngarra ngadhamurrudhungnu-ka nhini-wa kardu-yu numartanu-yu i pangu warda wangu numabertinu nuru i niranginikatnu-yu.”   
\p
\v 45 Bere Judas-ka manta ngangka da wurrininadha ngarra Jesus i murrinh mamna, “Pule.” I nhini-ka danthamurrudhung warda ngarra thamurru nukunu.  
\v 46 I bere kardu murlakpun nhini-ka pumangarnta warda Jesus-yu, tetemam da matha pumamyit pirridha.  
\v 47 I kardu nugarn numi ngarra pulangay nukunu Jesus-ka thu sword manganart i panthertal the numi ngarra kardu pana ngarra wurlk nukunu menadha wurrini ngarra ku yilarn ngala thathpirr. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01813B.tif" size="col" ref="14.47" \fig*   
\p
\v 48 I bere Jesus kathu-ka murrinh mampirra ngarra kardu murlakpun nhini-yu, “Nanki-ka nunningadha ngay-nu i numanganngirta nginipunh kardu pana deyida mani kardu darrarartka numartanu wunku thu sword pangkuy pangkuy i thu thay.  
\v 49 Mu ngay-ka da terert da matha nirripuptha wunku nanki-yu ngarra da church ngala i ngurdininanthethiththa ngardi pangu-yu, mu nanki-ka mere numengirtadha ngadha da nhini-re-yu. Mu Yile ngay murrinh ngarra nukunu-ka murrinh da thathpirr nhini-yu. Da murntak warra mam-ka kanhi-wa, kardu nugarn murlakpun pumangirtanu ngay-yu nginipunh nanki mani numanganngirta warda marra kanhi-yu,” Jesus kathu-yu mampirra.   
\p
\v 50 Bere da nhini thangunu kardu pulangay nukunu Jesus-ka parnamkapart-warda-neme nukunu-yu i tharra warda punnungamkawinhatneme.  
\v 51-52 I kardu kigay numi ngangka da pirridha ngarra Jesus wunku nanhthi kaligu sheet da matha banardidha pirri. Bere kardu nugarn murlakpun-ka pumangarnta warda nukunu nhini-yu, mu nukunu-ka mampunmakat nungampinhat kardu manangka kaligu wanku, mu kardu murlakpun nhini-ka nanhthi kaligu sheet da matha pumeyittha pi pangu-yu.   
\s1 Kardu Nugarn Murrinh Thirrukduk Pumerdarrithaktha Pi Ngarra Kangkarlmawu  
\r Matthew 26.57-68; Luke 22.54-55,63-71; John 18.13-14,19-24  
\p
\v 53 Bere kardu murlakpun nhini-ka Jesus warda pumebertidha purni ngarra da thelput ku yilarn ngala thathpirr nukun. I nhini da kardu nugarn terert puyemperr, ku yilarn ngala ngala-ya i kardu nugarn pana ngarra murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa purni-ya i kardu ngalantharr ngalantharr wanku.  
\v 54 Mu nukunu Peter-ka daniriwaktha wurrini Jesus-yu da ngathparr tharrngini kathu. I kanardi ngarra gate nanhthi fence ngarra da thelput nhini dampegat dim-yu da thelput ngarra ku yilarn ngala thathpirr nukun. I kanawup ngarra ku soldier ngamere i thungku warda denartaldha dini.   
\p
\v 55-56 Bere ku yilarn ngala ngala i kardu nugarn terert deyida murrinh perremnudharrpu mange pigunu. Murrinh-ka kanhi mani-wa pumedha pirrini-yu, “Ya. Kardu nangkal ngadha bamkardu Jesus murrinh law ngarra nekineme mungamparl-yu? I kardu nangkal nimin murrinh manhenemenu-yu? I nhini-ka kardu warda thu pubatnemenu nhini-yu.” Murrinh nhini mani-wa perremnudharrpu mange pigunu ngatha. Bere kardu ngamere-ka murrinh thirrukduk pumerdarrithaktha pi ngarra Jesus-nu, mu peneme murrinh-ka puddanangkawuydhaneme pe. I mere nangkal ngadha midha murrinh thathpirr-yu nukunu Jesus mungamparl ngadha murrinh law pigunu-yu.   
\p
\v 57 I nhini thangunu kardu ngamere deyida-ka perrenawirnturturtthaneme pe i murrinh thirrukduk deyida pumerdarrithakthaneme pe ngarra Jesus-yu. I pumedhaneme pe-yu, “Nga. Ngankuneme murrinh-ka kanhi-wa ngubimnayepupneme-yu. I mam-wa murrinh-yu,  
\v 58 ‘Da church ngala kanhi ngarra kardu thangunu pumampatha-ka ngay-ka bayimpurrnu i bawarntartanu i barderdenu da church numi deyida mere kardu thangunu pubarderdenu nhini-yu, i da-ka perrkenkuneme-wa ngay barikerdeknu-yu.’”\fig |src="LB00284B.TIF" size="col" ref="14.58" \fig*  
\v 59 Murrinh nhini mani-wa pardekutkutthaneme-yu ngarra Jesus mana-wa mam-yu. Mu murrinh-ka puddanangkawuydhaneme pe.   
\p
\v 60 Bere ku yilarn ngala thathpirr-ka dempirnturt warda kumparra ngarra kardu i murrinh warda mamna ngarra Jesus, “Nganaka? Murrinh kanhi-ka murrinh da thathpirr peneme kanhi pumampaneme pirrim-yu? Murrinh-ka nangarranu nhinhi-yu i thurdingarrayithnu mani?”   
\p
\v 61 Mu Jesus-ka mere dedharttha i manangka murrinh da matha pirridha. Bere ku yilarn ngala thathpirr-ka murrinh mamna deyida, “Nhinhi-ka wakal Yile neki nukun? Nukunu-ka wurdannhithuk da kanhi-yu? I nhinhi-ka kardu Christ-wa, na?” Dantharrpu ku yilarn ngala kathu.  
\v 62 I Jesus kathu-ka “Yu” mamna. “I nanki-ka nubangingkardunu ngay kardu darrikardu nanki thathpirr-ka nginu ngarra Yile ngay ngarra ngurru nukunu-re batbat. I ngankunintha-ka marda ngala ngininthanu kardu Pule ngala thathpirr-yu. I nanki-ka nubangingkardunu ngay-yu ngurru-deyida-nu kathu ngurrurdurdinu ngarra kalakkalak da kangkarl thangunu kathu.”   
\p
\v 63 Mu ku yilarn ngala thathpirr ngarra murrinh nhini thangunu bimnayepup-ka kardu denamardarurrdha warda pirri ngarra Jesus-nu-yu i nhini-ka memnumangurrukduk warda ngarra nanhthi kaligu nukunu-yu i murrinh mampirra ngarra kardu-yu, “Mere nangkal warda paninhitharrmununeme. Nekineme-ka murrinh berengunh thubimnayepupneme murrinh ngarra nukunu-yu.  
\v 64 Nukunu mam-ka kardu wakal nukunu Yile neki nukunu thathpirr i kardu pininthanu marda ngala ngarra Yile neki-yu. Kardu mere nangkal nukun kama mange nhini-yu. Bere matha nhini-yu. Ngarra-wa mange pumananemenu-yu?”  
\p Mu kardu kathu-ka pumemnunkuneme, “Nga. Nekineme-ka thu pubatnu-warda-neme. Nukunu-ka pupupnu warda nhini-yu.”   
\p
\v 65 I nhini thangunu kardu ngamere-ka nanhthi thade warda pardingkabebedha pardi ngarra nukunu Jesus-yu. I pumpankangkaral-warda-neme ngarra kamarl nukunu nanhthi kaligu-re i thu purnethukthaneme pe. I murrinh pumenadhaneme parde, “Ya. Nangarru-mani-neme nangkal pannhibat-yu. Nhinhi-ka the-wa nabath kardu ngarra pannhibat-yu nhinhi namngarra-ka wakal Yile neki nukunu-wa.” I nhini thangunu ku soldier-ka pangu warda wangu pumebertidhaneme purne i thu purnethuktha-warda-neme parde Jesus-yu.   
\s1 Peter Mampirra Ngarra Kardu Nukunu Mere The Mabath Kangkarlmawu-yu  
\r Matthew 26.69-75; Luke 22.56-62; John 18.15-18,25-27  
\p
\v 66-67 Mu da ngarra nhini-re-ka nukunu Peter-ka ngangka da ngatha dinidha outside ngarra thungku denartaldha dini. Bere kardu mardinhpuy ngarra ku yilarn ngala thathpirr wurlk menadha wurrini-ka bamkardu warda nukunu-yu ngarra thungku dinidha-yu. I nigunu-ka wurrininadha manta i pankardurr i dirranganthenh warda, i murrinh mamna, “Ya. Nhinhi da matha thardininthadha ngarra Jesus-yu kardu pangu-ya Nazareth-mawu.”  
\v 68 Mu Peter kathu-ka mamnge, “Murrinh ngarra-nu nam thirrim pana kathu-yu? Murrinh nhinhi-ka mere manhimarta murrinh pana kathu namnga thirrim-yu.” Bere nukunu Peter-ka wurdawurl pangu deyida ngarra gate ngarra nanhthi fence ngarra thelput nhini dampegat dim-ya. I da-ka nhini da ngatha ku rooster-ka pirrimkay warda.   
\p
\v 69 Bere nhini thangunu-ka kardu mardinhpuy nhini da ngatha bamkardu deyida Peter pangu-yu. I nigunu-ka mampirra ngarra kardu ngamere pirriningkadhuktha pangu da, “Ya. Kardu nugarn pana karrim-ka kardu pulangay nukunu-wa Jesus.”  
\v 70 Mu Peter kathu-ka mamnge deyida, “Awu, wurda-wa ngay-yu.” \fig |src="WA03920b.tif" size="col" ref="14.70" \fig*  
\p I da kunungingki da ngadha kardu ngamere pana ngarra nukunu Peter manta pirriningkadhuktha-ka pumamna warda-wa ngarra nukunu-yu, “Nga. Nhinhi-ka kardu pulangay nukunu thathpirr-wa Jesus-yu, nawa? Nhinhi-ka da nan deyida thangunu kathu-wa Kelili.”  
\v 71 Bere nukunu Peter kathu-ka mampirra, “Nga. Yile neki-ka the kanthin murrinh ngarra ngay ngamam ngarrim kanhi-yu. I ngay ngatha murrinh nganarrayirrartnu-ka nukunu-ka the-wa mabath nhini-yu. I nhini-ka murrinh manarranu-ka, ngay-ka mere the-wa mabath kardu nugarn pangu-yu.”   
\p
\v 72 I da-ka nhini da ngatha ku rooster-ka pirrimkay deyida perrkenku warda mam nhini-yu. I nukunu Peter-ka binthepup i wurdantherr warda murrinh nhini ngarra Jesus mamna. “Nhinhi-ka kardu narranu murrinh perrkenkuneme thamanu mere the nangibathnu ngay-yu. I nhini thangunu-ka ku warda rooster deyida pirrakaynu tiduk nhini-yu.”  
\p Bere nukunu Peter-ka benayengkarnirntha dini murrinh nhini da ngarra Jesus thangunu mamna i murrinh ngarra nukunu wangu menadha kardi. I nhini thangunu-ka du ngala da matha kardikarrktha.   
\c 15  
\s1 Kangkarlmawu Pumebertidha Purni Ngarra Kardu Pule Ngala Pilate  
\r Matthew 27.1-2,11-26; Luke 23.1-5,13-25; John 18.28—19.16  
\p
\v 1 Bere thipinhire nhini pankapurl-ka ku yilarn ngala ngala i kardu ngalantharr ngalantharr i kardu pana ngarra murrinh law puddininthethiththa punni-ka murrinh pumenanungkudha pirrini da ngarra-re mange Jesus thu pubatnu-yu. Bere nhini thangunu-ka pumambedharrkirrk warda Jesus-yu ngarra nithi i pumebertidha purni ngarra nukunu-nu Pilate i parramnamut. Nukunu Pilate-ka kardu pule ngala thathpirr dinirradha ngarra da nan-ya Judea.   
\p
\v 2 Bere nukunu Pilate kathu-ka mamna ngarra Jesus, “Ya. Nhinhi-ka kardu Pule ngala thurranpirra kardu ngarra Jews-yu?” Mu Jesus kathu-ka mamna, “Murrinh thathpi nhinhi da matha nam pana.”   
\p
\v 3 Bere nhini thangunu nukunu Pilate-ka binarrayepuptha dini ku yilarn ngala ngala murrinh pumerdarrithaktha pi i murrinh thirrukduk pumenadha pi murrinh terert-ya ngarra Jesus wangu-yu.  
\v 4 Bere nukunu Pilate kathu-ka mamna deyida ngarra Jesus, “Nganaka? Murrinh terert kanhi-ka murrinh da thathpirr kanhi kumampa kibim-yu? Murrinh-ka nanganu mani?”  
\v 5 Mu nukunu Jesus-ka kardu manangka murrinh pirridha. I nukunu Pilate-ka memnamardat warda kardu watmam pirridha Jesus-yu.   
\p
\v 6 Bere da thangku terert-te ngarra da ngala nhini-re da Passover-ya nukunu Pilate-ka yunguniwuy kardu numi-yu ngarra jail thangunu kathu-yu. Kardu ngarra nugarn nhini ngatha ngarra kardu parranidharrpu thangunu-ka, kardu nhini da matha Pilate yunguniwuy-yu.   
\p
\v 7 Bere da nhini-re kardu-ka terert ngarra jail pardingkadhuktha-yu. Kardu nhini-ka punninthuktha punni kardu ngarra Government thangunu i kardu ngamere deyida puddinintinuminumidha punni. I kardu nugarn wiye numi-ka murrinh-ka nan-wa Barrabas.   
\p
\v 8 I bere kardu wurnangat puyemnawerr ngarra thelput nukunu Pilate kardu padharrpunu kardu numi-nu punguwuynu ngarra jail thangunu kathu nginipunh mange bere matha wangu merradha dini.   
\p
\v 9 Bere Pilate-ka mampirra warda ngarra kardu, “Ya. Kardu ngarra nimin nganipartnu-yu i ngurdunarrathuknu-yu? Kardu kanhi ngarra numamna numpan-ya kardu Pule ngala ngarra nanki kardu Jews ngurduthuknu-yu?”  
\v 10 Murrinh nhini nukunu Pilate dampuntharrpu-ya, nhini nukunu-ka the-wa mebaththa dini ku yilarn ngala ngala-ka panganke-wa ngarra Jesus-yu.   
\p
\v 11 Mu ku yilarn ngala ngala-ka pana-re punnidha ngarra kardu-ya i murrinh pumerradha punni, “Ya. Nadharrpunu Pilate nukunu-nu Barrabas punguwuynu, mu nukunu Jesus-ka wurda-wa.”   
\p
\v 12 Bere nukunu Pilate kathu-ka mampirra deyida ngarra kardu, “Ya kardu. Mu ngarra-wa ngamanu kardu nugarn kanhi karrim-yu ngarra numamna numpan kardu Pule ngala-ya ngarra nanki kardu Jews-yu?” \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01828B.tif" size="col" ref="15.12" \fig*   
\p
\v 13 Mu kardu kathu-ka pardinakaykaydha i pumenadha pardi ngarra nukunu wangu Pilate, “Ya. Nukunu pana-ka darderdenu i thinthatnu ngarra thay i pupup-da-nu mana.”  
\v 14 Mu nukunu Pilate-ka mampirra deyida, “Thangku-nu-wa? Ngarra ngadha medha wurrini merithuktha wurrini da mange wiye-yu nukunu-yu?” Mu kardu kathu-ka puy deyida kathu pardinakaykaydha i pumenadha pardi, “Ya. Nukunu pana-ka darderdenu i thinthat-da-nu-matha ngarra thay i pupup-da-nu-mana.”   
\p
\v 15 Bere nukunu Pilate marda merttha wurrini-ka mange ngarra kardu-wa marda pumerttha punni, i nhini-ka yunganwuy warda kardu nugarn wiye nhini Barrabas-yu. I wurdanthuk warda Jesus-yu ngarra ku soldier thu pumarlarlarrnu parni thu whip-te. I bere ku soldier-ka thu warda pumerdarrirlarlarrdha pardi thu whip-te. Thu whip nhini-ka turethturethmam nanhthi wunku murnu wuting wuting wanku thu yidingurr ngala da matha nhini-yu. I nhini thangunu nukunu Pilate-ka mampirra ngarra ku soldier-yu, “Pata, puy. Numaberti warda Jesus-yu i nubarderde i ninthatnu warda ngarra thay i pupup-da-nu-mana.”   
\s1 Ku Soldier Da Mange Wiye Pumenadhaneme Parde Ngarra Kangkarlmawu  
\r Matthew 27.27-31; John 19.2-3  
\p
\v 16 Bere ku soldier ngamere-ka pumebertidhaneme purne pangu warda wangu Jesus-yu i parnamkardineme ngarra da thelput ngala nan nukunu Pilate. I ku soldier terert warda puyemnungkuwerrneme da nhini-yu.\fig |src="GT00086.tif" size="col" ref="15.16" \fig*  
\v 17 I nanhthi kaligu ngarra banardidha wurrini Jesus-ka pungankamapirt-warda-neme i pubankardurdineme nanhthi numi warda, nanhthi-ka purple-wa colour-yu nanhthi nginipunh pana mani ngarra kardu pule ngala ngala pubanardurdidha purni. I nanhthi nginipunh mayeyep mani nanhthi wutingwuting-ya pingamkamerlarlneme. I pubankawerdineme ngarra pelpith nukunu Jesus-yu.   
\p
\v 18 Bere nhini thangunu-ka perrenanawinhipingkarldhaneme parde ngarra nukunu kumparra i pumenadhaneme parde murrinh parrinegumugatthaneme, “Ya Pule. Da pirdithme da matha thanibirnunu nhinhi-yu kardu Pule ngala ngarra kardu Jews pigunu thimpirra.”  
\v 19 I thu purnewelerrdha-warda-neme parde ngarra pelpith nukunu thu thay-re i thade pardengkabebedhaneme parde i ngarra nginipunh nukunu wangu i perrenanawinhipingkarldhaneme parde kumugat wiye da matha pumenadhaneme parde.   
\p
\v 20 Bere ngarra da wiye nhini thangunu pumenadhaneme parde-ka nanhthi kaligu purple nhini-ka pungankamapirtneme i kaligu ngarra nukunu thathpirr warda pubankardurdineme. Bere nhini thangunu peneme nhini ku soldier-ka pangu warda wangu pumebertidhaneme purne kardu pubarderdenemenu i pumangkalenemenu ngarra thay. I Jesus-ka panamanthidha wurrini nanhthi thay.   
\s1 Kangkarlmawu Pubangarnerde i Pumamkale Ngarra Thay  
\r Matthew 27.32-44; Luke 23.26-43; John 19.17-27  
\p
\v 21 Bere pumpannurdurr warda da nhini thangunu-yu i punnililidha pangu warda wangu. Bere ngarra punnilili-re-ka ku soldier pubamkardu kardu nugarn da ngamengka thangunu kathu nadha dini, da nan-ya Cyrene. I murrinh nukunu-ka Simon-wa. I wakal nukunu nan-ya Alexander i Rufus. Bere ku soldier-ka pumangawil nukunu Simon i nanhthi thay pana pananamanthidha wurrini Jesus-nu.  
\v 22 I puy punnidha i Jesus pumebertidha purni pangu warda wangu ngarra palyirr pinpith da nan-ya Golgotha. Golgotha nhini-ka murrinh ngarra pigunu-wa kardu Jews. Murrinh kanhi-nu-ya nanhthi mangini murnu pelpith mam pirrim da palyirr pinpith pangu-yu.   
\p
\v 23 Bere ku soldier-ka parramnamutneme kura wine i nanhthi mirrithin pumamnangkarnuneme nhini-ka mere warda palurturtnu ngala nhini-yu. Mu Jesus-ka mere ngarra begurduktha, wurda.   
\p
\v 24 Bere peneme ku soldier-ka pubangammarderde mange ngarra Jesus-yu i ngarra me pubangammerderde ngarra thay nhini-yu. I parrampirnturt pubanpak i pinthanhidha i pupupnu warda Jesus-yu. I nhini thangunu ku soldier-ka nanhthi warda pirrineyekdhekthaneme nanhthi kaligu ngarra Jesus-nu-yu, nanhthi nhini-ka kardu nangkal kama warda martnu-yu.   
\p
\v 25 Bere ngarra nukunu-re Jesus pubanpak ngarra thay-ka nanhthi ngunga pirridha-ka da thipinhire-wa.  
\v 26 I ngarra thay nhini ngarra Jesus menangkaledha pinthanhi-ka murrinh wanku pubanpak kangkarl ngarra pelpith nukunu. Murrinh nhini-ka kanhi-wa, “Kardu kanhi kanthim-ka kardu Pule ngala ngarra kardu Jews pigunu-wa.”   
\p
\v 27 I kardu nugarn perrkenku, kardu darrarart-yu parrampunkuwirnturt-deyida-nintha ngarra thay. Kardu numi-ka ngarra batbat-te pinthanhidha ngarra Jesus i kardu numi-ka ngarra thakunh-te pinthanhidha.  
\v 29 Bere ngarra Jesus birnu da ngatha pinthanhidha-ka kardu-ka pubeyerrarrdha pi i murrinh pumerdarrithaktha pi ngarra nukunu, “Ya,” pumenadha pi. “Nhinhi nam-ka dayimpurrnu da church ngala pangu i darderde-deyida-nu nanhthi numi i da perrkenkuneme darikerdeknu-yu.  
\v 30 Mu nenuyibirnu mani i thurdithut mani kathu ngarra thay pana-yu,” kardu kathu pumenadha pi-yu.   
\p
\v 31 I ku yilarn ngala ngala i kardu nugarn pana ngarra murrinh law kardu Jews pigunu puddininthethiththa punni-ka nhini deyida wanku punningkalkbelktha pardi ngarra Jesus-yu. I mange pigunu murrinh pumenanudha pardi, “Ya. Nukunu-ka kardu terert menthibirnudha wurrini-yu, mu nukunu-ka mere ngarra menuyibirnu kani nukunu ngatha-yu, wurda.   
\p
\v 32 “I nekineme ngatha pubangkardunemenu ngarra thay thangunu kathu mange nukunu-re purdithutnu, nhini nekineme-ka murrinh thathpirr warda pumanabathnuneme nukunu-ka wurdanthuk da thathpirr ngarra Yile neki thangunu kathu-yu. I nukunu-ka kardu Pule ngala thathpirr ngarra kardu Jews nekineme-yu.”  
\p I kardu darrarart wunkungkanintha nhini murrinh meninthardarrithak-deyida-dha pinthanhi ngarra Jesus deyida-nu wangu.   
\s1 Kangkarlmawu Yibimpup Warda  
\r Matthew 27.45-56; Luke 23.44-49; John 19.28-30  
\p
\v 33 Bere nanhthi ngunga ngarra pelpith pirridha-ka da-ka thipinhi-wa pangarntuy nhini-yu da pana ngangka-re-ya. Da thipinhi nhini pirridha-ka da kungini da mana i ngunga-ka nhini-wa pangarntuy-yu.  
\v 34 I da nhini-re-wa Jesus-ka lurruth pinthimnakay ngarra Yile nukunu wangu i mamna ngarra murrinh nukunu-re, “Eluy, Eluy lama sabakthani.” Murrinh-ka kanhi-nu-ya, “Yile, Yile, thangku-dha ngay thanamngipart-yu?”   
\p
\v 35 I kardu ngamere ngarra pidha pangu manta pubimnayepup Jesus-yu murrinh ngarra medha pinthanhi, i murrinh pumemnu mange pigunu, “Ya. Nukunu-ka pinthimnakaykay kardu ngalantharr pangu kardu nan Elijah.”  
\v 36 Bere kardu nugarn numi tharra nungampinhat pangu i manganart nanhthi pekpek i wurdankulk ngarra kura wine thithimanti i manthawidharrkirrk ngarra thay pangkuy kumparra warra Jesus-nu kura pungudhungnu. I murrinh mampirra ngarra kardu, “Ya. Kuguk mup. Pinamardamardangime nukunu kama Elijah panaruynu i purduthutnu Jesus-yu ngarra thay thangunu kathu-yu.”   
\p
\v 37 Bere Jesus-ka lurruth ngala deyida pinthimkay i yibimpup warda nhini-yu.  
\v 38 I da nhini-re-ka nanhthi kaligu ngala pinthanhidha ngarra da church ngala kardu Jews pigunu-ka dimngurruduk warda kanganu, kangkarl thangunu kathu-ka i pepe da mana. \fig |src="tnLUK23V47.tif" size="col" ref="15.38" \fig*   
\p
\v 39 Bere ku soldier ku pule ngala-ka pirringanamedha pangu da manta ngarra thay bamkardu Jesus yibimpup-yu i bimnayepup ngarra nukunu pinthimkay-yu. I murrinh warda mam, “Kardu nugarn kanhi kanthim-ka kardu wakal Yile neki nukunu thathpirr-wa.”   
\p
\v 40 I ngana deyida kardu palngun ngamere pana pirabaththangime pe Jesus pinthanhidha ngarra thay i pubamkangkardungime yibimpup-ka peningime pedhangime da ngathparr tharrngini kathu. Murrinh peningime-ka kanhi-wa Mary Magdalene-ya i Mary pana kale piguna James kardu kigay-ya i nukunu Joses, i palngun numi murrinh-ka Salome-wa.  
\v 41 Kardu palngun nhini-ka parraneriwakthangime parde Jesus da nan wangu Kelili da marra-re-ya i pumemanpidhangime punne i parranenamutmutthangime punne mi dhepdhep-yu. I kardu palngun ngamere deyida kardu terert pangu da pidha, kardu ngarra parriniriwaktha punni da Jerusalem-nu wangu.   
\s1 Nukunu Joseph Yingampup Ku Nginipunh Kangkarlmawu Ngarra Da Weyi Palyirr  
\r Matthew 27.57-61; Luke 23.50-56; John 19.38-42  
\p
\v 42-43 Bere, da ngarra Jesus yibimpup-ka da-ka Friday-wa. Bere da pana warda ngarra ngunga kardithurrk-ka nhini-wa da-yu Saturday warda-yu mange ngarra kardu Jews pigunu-yu kardu benyuktha dini.  
\p Bere da ngarra kungini mana warda da Friday nhini-ka kardu nugarn pana nan Joseph wurrininadha bere ngatha daniwirntedha wurrini ngarra nukunu-nu kardu pule ngala Pilate. I dantharrpu ku nginipunh nukunu-nu Jesus martnu. Kardu nugarn nhini Joseph-ka da nan thangunu kathu Arimathea-wa. I nukunu-ka kardu yuthpan thathpirr i kardu patha. I kardu pana ngatha yida kardiwup i puddanayithneme pirrine ngarra ngalantharr ngalantharr kardu Jews-ya. I nukunu-ka kardimardamardadha da ngarra Yile neki ku Pule ngala thathpirr pirranu ngarra kardu wurnangat warda ngatha.   
\p
\v 44 Bere nukunu Joseph dantharrpu thangunu nginipunh nukunu Jesus-nu-ka kardu pule ngala nhini Pilate-ka kardu bemkabat da matha i memnu mange nukunu, “Ba. Jesus-ka yibimpup kama warda-ya?” I nhini-ka ku soldier ngarra pule kumparra dimnakay warda i mamna, “Ya. Jesus-ka yibimpup warda?”  
\v 45 I ku soldier nhini-ka Pilate kanamnatharrmu Jesus-ka yibimpup warda. I nukunu kathu-ka Pilate mamna ngarra Joseph, “Yu berengunh, ku nginipunh nukunu nart warda.”   
\p
\v 46 Bere nhini thangunu-ka nukunu Joseph-ka wurrinidha ku nginipunh Jesus-nu wunku nanhthi kaligu sheet nanhthi patha da matha. I mantharday ku nginipunh nhini-yu i mamlarlarr ngarra nanhthi kaligu sheet nhini da. I nhini thangunu-ka yingampup ngarra weyi palyirr ngarra kardu thangunu pumampatha-yu. I nhini-ka wurdannerlerl i danthap warda nanhthi palyirr ngala werlpen nhini-re-yu. \fig |src="tnLUK23V55.tif" size="col" ref="15.46" \fig*  
\v 47 Bere palngun perrkenku nhini Mary Magdalene i Mary pana ngarra kale nukunu Joses-ka bamnginthangkardu da weyi palyirr nhini-yu ngarra Joseph yingampup ku nginipunh nukunu Jesus-yu.   
\c 16  
\s1 Kangkarlmawu Wurdamkabirl Warda  
\r Matthew 28.1-8; Luke 24.1-12; John 20.1-10  
\p
\v 1 Bere da Saturday nhini ngarra kardu Jews-te benyuk dini-ka da dirntal warda nhini-yu. I kardu palngun nhini nan Mary Magdalene i Mary pana kale nukunu James i palngun numi deyida nan Salome nanhthi oil warda pumangankartngime ku nginipunh nukunu-nu Jesus pawewunungime.   
\p
\v 2 Bere da thipinhire nhini da pankapurl da Sunday-ya kardu palngun pana-ka punnedhangime ngarra weyi palyirr nhini-nu wunku nanhthi oil kangunu patha wanku.  
\v 3 I ngarra punnelili-re-dhangime-ka murrinh kanhi pumenanungkudhangime punne, “Ya. Nangkal purdunherurtnungime nanhthi palyirr ngala pangu-yu ngarra denthap pirrim-yu ngarra weyi palyirr-yu?”   
\p
\v 4 Bere pumpankabirlbirlngime peningime-yu i pubamkangkardu-warda-ngime da weyi palyirr nhini-ka menadharldha wardarra dini. I palyirr ngala werlpen nhini-ka ngurru-re warda pirridha.  
\v 5 Bere peningime-ka parnamkardi-warda-ngime ngarra weyi palyirr nhini-yu i pubamkangkardungime-ka ku angel dinibangurrdha nginipunh kardu kigay mani medha dini. Nukunu dinidha ngarra kanhi-re batbat i nhini peningime-ka perremkanham-warda-ngime. \fig © 1996 David C. Cook|src="cn01851B.tif" size="col" ref="16.5" \fig*   
\p
\v 6 Bere ku angel kathu-ka mampirrungime, “Peningime nga. Mere nenhamngime. Ngay-ka the-wa nganthin Jesus-nu nangannawinhadhathngime numpanka-yu. Jesus pana-ya kardu Nazareth-mawu-ya i kardu pana ngarra thay pinthimkatneme-ya. Yu da-ka kanhi da-ya ku nginipunh nukunu yungurrkurrktha-yu. Mu ku nginipunh nukunu-ka maku-wa kanhi-yu. Nukunu-ka kardu wurdamkabirl warda-wa.”  
\v 7 Mu ku angel kathu-ka mampirru-deyida-ngime, “Mu nga. Na-warda-ngime i murrinh kanhi numarrununeme ngarra pulangay nukunu wanku Peter-ya, ‘Nga. Nukunu Jesus-ka pangu wardarra kumparra kunungam kem da nan-nu Kelili. I nukunu-ka pangu wardarra banankardunu-yu murrinh nginipunh mamnarra murntak warra-ya.’ Nhini-wa murrinh-yu numarranuneme ngarra pulangay nukunu-yu,” ku angel kathu-yu mampirrungime.   
\p
\v 8 Bere nhini thangunu peningime-ka pungamkawuy-warda-ngime ngarra weyi palyirr thangunu kathu-yu i punnungamkawinhat-warda-ngime. Nhini peningime-ka perremkanhamngime ngala da matha i punnawerrerrdhangime. Peningime-ka mere ngadha perrenkuyelerrdhangime ngarra kardu-yu mu nhini-ka kardu perremkanham-weyida-ngime nhini-yu.   
\s1 Kardu Pubamkardu Kangkarlmawu Wurdamkabirl  
\r Matthew 28.9-10,16-20; John 20.11-23; Luke 24.13-49; Acts 1.6-8  
\p
\v 9 Bere ngarra Jesus thangunu wurdamkabirl-ka da Sunday thipinhire nhini-ka kardu marra-re bamkardu nukunu-ka nigunu Mary Magdalene-wa. Da murntak warra nukunu Jesus pirrimmaputh ku ngepan wiye ku-ka 7-wa ngarra nigunu thangunu Mary Magdalene nhini-yu.   
\p
\v 10 Bere ngarra Mary Magdalene thangunu bamkardu Jesus, nigunu-ka nadha dini pangu warda wangu i dampunkuyerrneme kardu peneme pana ngarra Jesus pardedhaneme. Kardu nhini-ka daninkumardathinthaneme-wa kardi i du ngala pardekarrkthaneme nhini-ka Jesus thangunu weyida yibimpup.  
\v 11 Mu kardu-ka mere murrinh pumengebaththaneme ngarra Mary Magdalene dampunkuyerrneme-yu ngarra Jesus wurdamkabirl-yu i ngarra nigunu bamkardu-yu.   
\p
\v 12 Bere nhini thangunu nukunu-ka pangampirruruynintha ngarra kardu naninthalilidha dini da numi deyida-nu wangu. Mu penintha nhini-ka mere dirrangininthathenhtha marra-re-yu ngarra nukunu-yu, nhini-ka kamarl nukunu-ka wurdamkath kamarl numi deyida wurrinibirlbirldha-yu.  
\v 13 Mu bere ngarra Jesus dirranganninthathenh-te-ka nhini penintha-ka wurdamninthawurl deyida da Jerusalem-nu i murrinh parrampunkuyerrnintha ngarra pulangay nukunu Jesus i kardu ngamere, mu kardu-ka mere murrinh-wa pumerrubaththanintha, wurda.   
\p
\v 14 Bere tiduk nhini thangunu Jesus-ka pangampirruruyneme ngarra pulangay nukunu warda, kardu-ka 11-wa ngarra mi dhepdhep-te pirrinemurrkthaneme-yu. I nukunu-ka murrinh nungampirrumardawalneme nhini-ka kardu tetepumamkayineme i murrinh thangunu mere pumebaththaneme parne murrinh ngarra kardu thangunu parraninkuyelerrdhaneme punne-yu murrinh thelerrdhe-ya ngarra nukunu pubamkangkardungime wurdamkabirl-warda-yu. \fig |src="tnLUK24V45.tif" size="col" ref="16.14" \fig*   
\p
\v 15 I nhini thangunu Jesus kathu-ka mampirruneme, “Nga peneme. Nuruwatnuneme da pana ngangka-re i kardu nanthelerrnu nuru kardu ngarra wurnangat da matha murrinh thelerrdhe patha kanhi ngarra murrinh ngay-nu-ya.  
\v 16 I kardu nangkal ngatha murrinh nhini mabathnu-ka i paluwewunu nhini-ka Yile ngay-ka mayibirnunu ngarra thungku ngala thangunu-yu. Mu kardu nangkal ngatha murrinh nhini mere mabath-ka nhini Yile ngay-ka purdungkarelnu ngarra thungku ngala nhini wangu wunku mange wiye nukunu wanku mabathnu purru.   
\p
\v 17 “I kardu nangkal ngatha murrinh ngarra ngay mangabathnu thathpirr purru-ka kardu nhini-ka mange patha da matha pamanu purru nanhthi lurruth ngarra ngay thangunu. I nga, mange-ka nginipunh kanhi mani-wa pamanu purru-yu. Nukunu-ka ku ngepan wiye pirranmaputhnu purru ngarra kardu thangunu-yu murrinh ngarra ngay-re mangirdarrinenu purru. I murrinh themen numi numi deyida purrungerrennu-yu.  
\v 18 I ngana deyida ku pangkuy mulak ngatha mawinhikatnu martnu-ka i balelenu, nhini-ka mere ngarra kupup nukun kardu nhini-yu. I kura poison ngatha bagurduk bawinhikat-ka nhini nukunu-ka mere ngarra matharr bardurt i mere ngarra kupup. I ngana deyida mange ngarra nukunu manpethapnu ngarra pelpith kardu matharr wunngini i nhini-ka kardu patha warda purunu. Mange-ka mange nginipunh nhini mani-wa pamanu purru-yu i nhini-ka kardu wurnangat warda ngatha the warda pumabathnu Yile ngay-ka lurruth ngala da matha dim-yu.”   
\s1 Kangkarlmawu Dimmardawith Ngarra Yile Nukunu-nu Warda Wangu  
\r Luke 24.50-53; Acts 1.9-11  
\p
\v 19 Bere murrinh nhini thangunu Pule Jesus mampirruneme-ka Yile nukunu-ka kanthinmardawith warda wangu i ngarra ngurru nukunu batbat-te kanawup. I nukunu deyida wanku ku Pule ngala thathpirr warda dim nhini-yu.   
\p
\v 20 Bere nhini thangunu-ka pulangay nukunu Jesus-ka punnewattha-warda-neme da pana ngangka-re-ya i parrinkuyelerrdhaneme punne murrinh ngarra Jesus nukunu-ya. I Pule Jesus-ka bere matha wangu menkumanpidhaneme wurrini mange patha patha da matha pumerrudhaneme punne. I nhini kardu wurnangat nimin-ya the pumebaththa punni murrinh ngarra peneme-ka murrinh da thathpirr.  
\p Bere, nhini-wa murrinh-yu murrinh ngarra Kangkarlmawu nukunu-yu.