\id MRK Are portions [mwc] -Papua New Guinea (DBL 2017) \h Mark \toc1 MARK Buka Kaobaisiyena Mark i Kirumi wai \toc2 Mark \mt1 MARK \mt2 Buka Kaobaisiyena Mark i Kirumi wai \is1 Wonaberena \ip Wara gairena Mark kaobaisiyena i kirumi i wona, “God Natuna Iesu Keriso kona, Wara Gairena. Iesu kona maragata ba wose biyina.” \c 1 \s1 John Babataito Biyina ana Rumamara \r (Mat 3:1-12; Luk 3:1-18; Jhn 1:19-28) \p \v 1 Nikona wai God Natuna, Iesu Keriso warana gairena dagudaguna. \v 2 Peroveta Isaiah i kirumi wai nanakasike, \q1 “God i wona, ‘Au kawariyonayona ani porai ini nao, \q2 am keta ina bobunagi.’ \q1 \v 3 Sebare kesana kupura momnai e paraparara, \q1 ‘Bada kairavina, keta ko bobunaga! \q1 Ba totorinai ina yewo.’”\x * \xo 1:3 \xt Isaiah 40:3\x* \p \v 4 Kata John kupura momna i babataito, ba pipiya i wonewonisi, “Ami piragagoyosi ai koi nuwabirabira, ba kona babataito wai God ami piragagoyosi ina notataveyisi.” \v 5 Judea biyisi ereonowasi ba Jerusalem meyagina pipiyisi ereonowasi si kasibau si nae John kurina, ba Jordan okowinai asi piragagoyo si tombaubaunisi ba si babataito. \v 6 Ba John kana gara wai camel sini korokoronai si wosei, wai i kotei, ba abapayapayaya kwapirina i kikiruwei, ba kana kam sidim ba dudau i kamkam. \p \v 7 Pipiya kurisi i raumamara i wona, “Sebare kesana muriku ai ina botu kona wai i maragata saki kega bage yauku, kega gaireku ba ata borunoma kana kae sumasuma ata tombaunisi. \v 8 Yauku okowai a babataitoimi, saba kona wai Kanuma Kaobaisiyenai ina babataitoimi.” \s1 Iesu ana Babataito ba ana Ruruba \r (Mat 3:13–4:11; Luk 3:21-22, 4:1-13) \p \v 9 Kona maranai, Iesu Nazareth meyagina, Galilee kupurinai i botu, ba John Jordan okowinai Iesu i babataitoi. \v 10 Ba Iesu okowai i rupaira i gegae ku tepa, ba sapama i kitai i tamotatara ba Kanuma Kaobaisiyena kinanina bage bunebune i gaigakira kurina. \v 11 Ba gamo sapamai i wona, “Kom Yauku natuku au nuwayauyauna kom ai ba a binuwagaire.”\x * \xo 1:11 \xt Psalms \xt 2:7; Isaiah 42:1; Matthew 12:18\x* \s1 Satan Iesu i Rurubai \p \v 12 Ba yagiyagina wata, Kanuma Kaobaisiyena i naovei i kasibau ku kupura momna. \v 13 Ba namai garagara aba payapayaya yabata si mana kao 40, ba Satan i botu i sakariyei. Ba God ana aneya si botu si baisi. \s1 Iesu Banobanota Biyisi i Yorisi \r (Mat 4:12-22; Luk 4:14-15, 5:1-11) \p \v 14 John si tere riuwei ku patuma yovena murinai, Iesu i veramaga ku Galilee ba God warana gairena e botubotu wai i rumamarei. \v 15 Ba i wona, “Mara i botu, ba God ana basileiya i neratui! Koi nuwabirabira ba wara gairena koni geruwei!”\x * \xo 1:15 \xt Matthew 3:2\x* \p \v 16 Kao kesana Iesu Galilee torenai i yewo i nenae, ba Simon waresina Andrew yabata i kinanisi sewari si bigarui kairavina kosi wai banobanotisi. \v 17 Iesu i wonisi, “Ko botu kona kibiku ba yauku ani beyebeyeimi mekabage pipiya kona konaisi.” \v 18 Ba yagiyagina wata asi sewari si sumarei ba si kibi. \p \v 19 I yewo i nae yoginaikei ba Zebedee natunatuna James ba John i kinanisi, wakai asi sewari si yanuyanumi. \v 20 Iesu i yorisi wai yagiyagina tamasi Zebedee ana saibisaibirisi yabata si sumarisi ba kona si kibi. \s1 Iesu Kanuma Goyona i Kasibauni \r (Luk 4:31-37) \p \v 21 Ba si nae ku Capernaum, ba Sabath marana i botu wai Iesu ku dugu yovena i riu ba bibeyebeyena i dagui. \v 22 Ba pipiya iyabosi ana bibeyebeyena si nonori wai si wareyei, kairavina ana bibeyebeyena ere maragasina kega bage kairuwana bibeyebeyena biyisi rutanisi.\x * \xo 1:22 \xt Matthew 7:28,29\x* \p \v 23 Kona maranai, sebare kanuma goyona i bonuwei wai i riu ku Jew biyisi asi ku dugu yovena ba i para, \v 24 “Iesu Nazareth biyim, a kuirim kom kotoi, kom God ana kawariyonayona kaobaisiyem, awaika ke wiwaini kuna wosei kurikai, ku botu kuna kasibigoyonikai kona?” \p \v 25 Saba Iesu kanuma goyona i kaotunei i wona, “Kawam e pota, ba nao sebare ke kasibau taveyei!” \v 26 Kata kanuma goyona ere yagisina sebare i gusui, ba ere paraparana i kasibau taveyei. \p \v 27 Ba pipiya tupasi si wareyei, ba si dagui si bikaoboneyana, “Niko awaika, bibeyebeyena wauna kona? Niko sebare maragata karinai wai kanuma goyogoyosi e kaotuneisi wai te bosisirei.” \p \v 28 Ba Iesu warana yagiyagina wata Galilee kupurina ereonowana i bonuwei. \s1 Iesu Pipiya Pesarisi i Yawasisi \p \v 29 Maranai Jew biyisi asi dugu yovena si kasibau taveyei wai, yagiyagina wata James ba John yabata si nae Andrew ba Simon asi ku yove. \v 30 Ba Iesu i verakasibau wai si wonei, kata Simon rawana wasikena i gubaga saki ana gawarai i dudauwa. \v 31 I nae kurina, yarona i yauni, ba i taina bimsiri wai i yawasa, ba i dagui i bosaibirisi. \p \v 32 Kona rabisinai kao i gakira murinai, pipiya gubagubagisi ba iyabosi kanuma goyogoyosi kamosi yai ereonowasi si yaunisi si botu Iesu kurina. \v 33 Ba pipiya pesarisi nao meyaga kaikaponai yove naonai si gaenisi. \v 34 Ba Iesu kasi gubaga bubausi yai i yawasisi, ba kanuma goyogoyosi pesarisi i kasibaunisi. Ba kanumisi kega i damainisi kata awaika siti sisiyei kairavina si kuiri kona wai kotoi. \s1 Iesu Galilee yai i Rumamara \p \v 35 Maratom didibarinai muri yai mara ita ru yasegana, Iesu i sikwana ba yove i kasibau taveyei. Ba i nae kupura momnai ba namai i rupari. \v 36 Saba Simon turaturana yabata si kasibau kona si nuwenuweni. \v 37 Ba si panani wai si wonei, “Pipiya ereonowasi kom te nuwenuwenim.” \p \v 38 Saba Iesu i kaobeyisi i wona, “Tana nae ku meyaga mutusi, kosi yebo kamosi yai ana rumamara. Kona kairavina a botu.” \v 39 Kata Galilee kupurina i yewo roboisi, Jew biyisi asi dugu yovesi kamosi yai i rumamara ba kanuma goyogoyosi i bikasibaunisi.\x * \xo 1:39 \xt Matthew 4:23, 9:35\x* \s1 Sebare Leprosy i Yauni \p \v 40 Sebare kesana leprosy sininai ba i botu Iesu kurina, i maere sogasoga ba i baba tupetupeni kata iti baisi, i wona, “Am waina wai kuni yawasiku.” \p \v 41 Iesu nuwanuwana i poya sakiyei, ba i bororona i borubai ba i wonei, “Au waina, ke yawasa!” \v 42 Yagiyagina wata leprosy i kasibau taveyei, ba sebarena i yawasa. \v 43 Damanina ba Iesu sisiya padapadana i berei ba i pora taveyei. \v 44 Ba Iesu i wona, “Kega kesana kotoi ketai kuna wonei, saba totorina ke nae priest kurina ba ikesina sinim ina kinani, ba ereonowasi sini geruwei kata kom ku yawasa wai, ke nae Moses puyo i wonei wai nanakasike ke puyobunuwa.” \p \v 45 Saba sebarena i nae ba kupura tupana i sisiya neubuwei wai koroto si kuira roboi kairavina kega rubana Iesu debai ita kasibau ku meyaga ba i ma taveyana, saba pipiya memei wata si mamana wai ereonowasi si botubotu kurina. \c 2 \s1 Iesu Sebare Digadigana i Yawasi \r (Mat 9:2-8; Luk 5:18-26) \p \v 1 Maranai Iesu i veramaga ku Capernaum, ba warana i rakata kata kona wai yove yai. \v 2 Kata pipiya ereonowasi si botu si kesanisi wai kega memei gawara masarena i mamana, matarai kona matamketai, ba Iesu i rumamara kurisi. \v 3 Kona maranai sebasebare asi bata, sebare digadigana si kabari si botu Iesu kurina. \v 4 Saba koroto i rakata saki wai kega rubarubana sebarena sita yauni sita riu kurina, wai si gae ku wadakupuna ba si rebui ba sebarena ana aba dudauwai Iesu naonai si tere kirei. \v 5 Maranai Iesu asi bigeruwana i kinani wai sebarena i wonei, “Natuku am piragagoyosi a notataveyisi.” \p \v 6 Saba bibeyebeyena biyisi mutusi nai si mamana wai ikesisi kamosi yai si nuwanuwasuya. \fig |alt="1/2 Page" src="41_Mk_02_06_RG.jpg" size="span" ref="2:6" \fig* \v 7 “Kata awaika kairavina niko sebare nikasike e bisisiya? God ikesina wata piragagoyo ina notataveyana!” \p \v 8 Iesu yagiyagina wata nuwa sinenai i kuiri kata kosi wai awaika si nuwanuwasuyei, wai i wonisi, “Awaika kairavina nikasike ko nuwanuwasuya? \v 9 Mekona tapeyanina digadigana tana wonei, ‘Am piragagoyo a notataveyesi’ kona, ‘Ke bomsiri, ba am yagoro ke yauni ba ke yewo’? \v 10 Saba ani beyimi kona kuiri kata Sebare Natuna maragata gwabinai kata niko dobu ai piragagoyosi ina notataveyisi.” Ba digadigana kurina i wona, \v 11 “Ke bomsiri am yagoro ke kabari ba ke nae ku yove!” \p \v 12 Pipiya ereonowasi si kinani ba yagiyagina wata i bomsiri ba ana yagoro i kabari ba i sutaveyana, ba si wareyei ba Bada si bokuwayei, ba si wona, “Kega meyana wose nikasike ka kinani!” \s1 Iesu Livai i Yorei \r (Mat 9:9-13; Luk 5:2-32) \p \v 13 Iesu yebo i veramaga mena ku Galilee torena, ba koroto kaikapona si notuwei ba bibeyebeyena i dagui. \v 14 Bibeyebeyena murinai i yewo i nenae ba Alphaeus natuna Livai tax aba yuyauna biyina, i kinani ana bagibagi gawarinai i mamana ba Iesu kurina i wona, “Ki sununuriku,” ba Livai i bomsiri ba i sununuri. \p \v 15 Kona rabisinai, Iesu ana nonorayauna ba Pharisee biyisi te yoreyoreisi piragagoyo biyisi yabata si kamkam. Ba pipiya pesarisi si kibi. \v 16 Maranai kairuwana bibeyebeyena biyisi kosi wai Pharisee biyisi, Iesu si kinani piragagoyo ba tax aba yuyauna biyisi yabata si kamkam wai ana nonorayauna si toirubaisi, si wona, “Awaika kairavina nikosi pipiya yabata te kamkam?” \p \v 17 Saba Iesu nikona i nonori wai, kurisi i wona, “Kega pipiya yawayawasisi kairavisi a botu saba gubagubagisi ba piragoyo pipiyisi kairavisiasi a botu.” \s1 Iesu Bisiya Kairavina i Toirubai \r (Mat 9:14-17; Luk 8:33-39) \p \v 18 John ana nonorayauna ba Pharisee biyisi yabata si bisiya, ba pipiya si botu Iesu si wonei, “Awaika kairavina John ba Pharisee biyisi asi nonorayauna yabata te bisiya, ba komi wai kega?” \p \v 19 Ba Iesu i kaobeyisi i wona, “Maranai tabine wau sebarena kana bonunu yabata te mamana wai, mekabage ini siya? Kega rubana, kairavina kona wai nai. \v 20 Saba mara e botubotu, kona maranai tabine wau sebarena ini sumarisi wai kona maranai wai sini siya. \p \v 21 Ba kega kesana kotoi gara wauna mutuna ina yauna ba gara wadubona masarena ita popo potai, kairavina gara wauna tana wosei wai ina bo yogiyogo wai, gara wadubona ina taina sikai, ba masarena ina wosei ina rakata saki. \p \v 22 Kona kega kesana kotoi wine wauna ba ku wine bobitaurina katamanina ina sewai, ina wosei wai ina ruruwa wai wine kana bobitaura ini kwata, ba wine ba kana bobitaura sina goyo. Kega, wine wauna wai yebo kana bobitaura wauna.” \s1 Sabath Badana \r (Mat 12:1-8; Luk 6:1-5) \p \v 23 Sabath kesana Iesu ana nonorayauna yabata wheat baona kamonai si yewo si nenae ba wheat uwasi mutusi si poke. \v 24 Kata Pharisee biyisi Iesu si wonei, “Awaika kairavina Sabath marana ba niko wose te wosewosei, ata kairuwana te bikasikotobi.” \p \v 25 Saba Iesu i kaobeya i wona, “Komi David ana pipiya yabata soya si rabobo ba wose si wosei wai ko baiyavi kona kega? \v 26 Priest kaikapona Abiathar ana marai i riu God ana ku yove ba bread bibigairenina i yauni ba i kani, ba mutusi turaturana i berisi. Ata kairuwana e wonowonita kata kona wai priest wata sita kani.”\x * \xo 2:26 \xt 1 Samuel 21:1-6\x* \p \v 27 Damanina ba Iesu kurisi i wona, “Sabath i wose wai pipiya asi gairena kairavina, ba kega pipiya i wosei Sabath ana gairena kairavina. \v 28 Kata Sebare Natuna wai, kona Sabath badana.”\f + \fr 2:28 \ft Sebare natuna wai kona Messiah ba Sabath Badana.\f* \c 3 \s1 Sebare Yarona Kara Rukurukumina \r (Mat 12:9-14; Luk 6:6-11) \p \v 1 Kao kesana Iesu i riu Jew biyisi asi ku dugu yovena ba namai sebare yarona kara rukurukumina i mamana. \v 2 Ba pipiya mutusi nai Iesu si bokibukibu kabitamni kata Sabath maranai sebarena iti yawasi wai siti kunumakei. \v 3 Iesu sebarena i wonei, “Ke botu nikei ku naona, ba pipiya naosi yai kuni msiri.” \v 4 Ba Iesu pipiya i toirubaisi i wona, “Mekabage ata kairuwana e wonawona, kata Sabath maranai gairena tana wosei kona goyona, ba tani yawasa kona tana kasibunuwa?” Saba kosi kawasi si pota. \p \v 5 Iesu i kita nanagisi ba i yagisi, saba yebo i nuwapoyisi, kairavina kosi nuwanuwasi gudugudusi ba sebarena kurina i wona, “Yarom ke bokotoi.” Ba i kotoi wai i yawasa. \v 6 Kata Pharisee biyisi si kasibau taveyana ba si nae Herod ana pipiya yabata si dagui si ogatara kata mekabage Iesu sita kasibunui. \s1 Koroto Kaikapona Iesu si Kibi \p \v 7 Ba Iesu ana nonorayauna yabata si kasibau ku Galilee torena, ba koroto kaikapona si kibisi. \v 8 Ba maranai Iesu i saibisaibira warana si nonori wai pipiya pesarisi, Galilee yai, Judeai, Jerusalem yai, Idumeai ba kupura Jordan sepinai, ba Tyre ba Sidon ereonowasi si botu. \v 9 Ba koroto i rakata saki, kona kairavina wai Iesu ana nonorayauna i wonisi, kata waka sita bobunagi kairavina wai kega koroto sita una raturatuisi.\x * \xo 3:9 \xt Mark 4:1; Luke 5:1-3\x* \v 10 Pipiya pesarisi i yawasisi, kona kairavina gubagubagisi pesarisi si biratu kurina kata sita borubai. \v 11 Ba maranai kanuma goyogoyosi, Iesu si kinani wai naonai si peku ba si rasarasa, “Kom God Natuna!” \p \v 12 Saba Iesu sisiya padapadana i berisi, kata kega siti mamatara kata kona kotoi. \s1 Apostle i Bine \r (Mat 10:1-4; Luk 6:12-16; Act 1:15) \p \v 13 Iesu i gae ku koya tepana ba ana waina pipiyisi i yorisi wai kurina si nae. \v 14 Ba pipiya asi 12 i bineisi ba i yorisi apostle ba iti poraisi sita kasibau sita rumamara. \v 15 Ba yebo bibadana maragasina sita yauni ba kanuma goyogoyosi sita rukwabina. \p \v 16 Nikosi pipiya asi 12 i bineisi, Simon i yorei Peter,\f + \fr 3:16 \ft Peter basuna wai \fq akima.\f* \v 17 James ba tuwateina John kosi Zebedee natunatuna, kasi waba i yorei Boanerges, kona basuna wai kosi yagisisi waiparara rutainisi. \v 18 Andrew, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, James kona Alphaeus natunatuna, Thaddaeus, Simon Zealot biyina, \v 19 ba Judas Iscariot, kona Iesu i wawanei. \s1 Iesu ba Beelzebub \r (Mat 12:22-32; Luk 11:10-23, 12:10) \p \v 20 Iesu i nae ku yove i riu ba yebo koroto kaikapona si notuwa mena, kata kona ba ana nonorayauna yabata kega rubana ba sita kam. \v 21 Ba nikona ana rakaraka si nonori wai si nae sita urabai ku yove, kairavina si wona kona i neganega. \p \v 22 Saba kairuwana bibeyebeyena biyisi Jerusalem yai si botu ba si wona, “Kona wai Beelzebub kamonai e mamana, ba kona taupaumina maragata e bereberei wai kanuma goyogoyosi e bikasibaunisi.”\x * \xo 3:22 \xt Matthew 9:34\x* \p \v 23 Kata Iesu i yorisi si botu kurina ba maibai kurisi i sisiya i wona, “Mekabage Satan yebo Satan iti kasibauni? \v 24 Kona mekabage basileiya kesana ikesina ina geyara meyei, ba ina geyara meyei wai, ina peku. \v 25 Kona rakaraka kega sini nuwakesana wai sina geyara meyisi. \v 26 Kona Satan ana pipiya yabata sina geyarana meyisi wai kega rubana sini msiri saba, sina momosa. \v 27 Ba kega kotoi sebare maragasina ana ku yove ina riuni ba ana sawara ina pisikara. Saba kainaona ina kai kaupatumi ba kata muri yai ana yove ina rebui ba ina pisikara. \p \v 28 Ba a bisuwonimi, pipiya asi piragagoyo ba asi bi gigima ana notataveyisi. \v 29 Saba kotoi wata Kanuma Kaobaisiyena ini gigimi wai, kona kega meyana ana notataveyei ba kona piragagoyona wai ina madamana.” \p \v 30 Nikona i sisiyei kairavina si wonawona kata kona kanuma goyona i riuni. \s1 Iesu Sinana ba Warewaresina \r (Mat 12:46-50; Luk 8:19-21) \p \v 31 Damanina ba Iesu sinana ba warewaresina si verakasibau ba pipiya kesana si porai kata ita yorei ita kasibau. \v 32 Saba koroto si ma gwagwari wai kosi si wonei, “Sinam ba warewaresim matarai kom te nuwenuwenim.” \p \v 33 Iesu i kaobeyisi i wona, “Sinaku ba warewaresiku wai iyabosi?” \v 34 Ba pipiya si ma gwagwari wai i kinanisi ba i wona, “Sinaku ba warewaresiku wai nina! \v 35 Kotoi wata God ana waina e wosewosei wai kona waresiku, nobuku ba sinaku.” \c 4 \s1 Baobao Biyina ana Maiba \r (Mat 8:28-34; Luk 8:26-39) \p \v 1 Iesu yebo Galilee okowina torenai bibeyebeyena i dagu meyei ba koroto i rakata saki si ma gwagwari wai i geru ku waka. Kata kamonai i makira ba okowai i karukaruwei ba pipiya wai tore yai si bimsiri. \v 2 Ba sawara pesarisi maibai i bibeyebeyisi. \p \v 3 Ba ana bibeyebeyena kamonai i wonisi, “Koi tainabaenega! Baobao biyina kesana, i kasibau ana pesi ita bao. \fig |alt="1/2 Page" src="IB-035.jpg" size="span" ref="4:4" \fig* \v 4 Saba ana pesi i rubusaga\f + \fr 4:4 \ft Jew biyisi kasi kam kaimatanina wai te rau busaga kapurika ba menaga ta rau busaga wai rutaini.\f* maranai wai mutusi si peku ku keta, ba manu si botu wai si kam roboi. \v 5 Ba mutusi si peku tano ku akiakimina tepana, ba tano kega i rakata saki wai si rutiti yagiyagina. \v 6 Saba maranai kao i gae wai i poya bunuwana wai, si kwasa, kairavina, warowarowisi kega sibo kikita kabitam. \v 7 Ba mutusi si peku ku sinamona kamona wai sinamona pesi si wakutawana wai kega si uwa. \v 8 Saba pesi mutusi si peku ku tano gairena, wai si rutiti kabitam si gae ba si uwa wai mutusi uwasi 30, mutusi 60, ba mutusi 100.” \v 9 Damanina ba Iesu i wona, “Kotoi wata ere tainam wai, ke nonora kabitam.” \s1 Maiba Basuna \r (Mat 13:10; Luk 8:9-10) \p \v 10 Maranai Iesu ikesina i mamana wai ana apostle asi 12 ba ana nonorayauna mutusi yabata si botu kurina, ba si toirubai kata ana maiba basusi wai awaika. \v 11 Ba Iesu i wonisi, “Komi wai God ana basileiya mama bibuniyina i berimi. Saba kosi mutusi kupunai kairavisi wai, maibai a bisisiya, \v 12 kata kosi, \q1 ‘Sini bikinana saba kega sina kita panani \q2 ba yebo sina nonora ba kega sina kuiri. \q1 Ba sita kuiri wai siti nuwabirabira \q2 ba God asi piragagoyosi ita notataveyisi!’” \s1 Tano Maibina \p \v 13 Kata Iesu i toirubaisi, “Komi niko bimaiba ko kuiri kona kega? Ba kega kona kuiri wai mekabage bimaiba mutusi kona kuira? \v 14 Baobao biyina wai kona God wonana e bobaoni. \v 15 Pipiya mutusi wai pesi keta parinai e pekupeku wai nanakasike. Kata Bada wonana te nonori saba Satan e botubotu nuwanuwasi ai e yuyauna taveyei. \v 16 Ba pipiya mutusi wai nanakasike bage pesi te pekupeku ku tano akiakimina, kata maranai God wonana te nonori wai ere nuwasisirisi te yuyauni. \v 17 Saba maranai God wonana kairavina ruruba ina botu ina ravisi wai yagiyagina wata sina peku, kairavina warowarowisi kega sibo kikita kabitam. \v 18 Ba pipiya mutusi wai, nanakasike bage pesi sinamona kamonai si rutiti wai, God wonana te nonori. \v 19 Saba niko dobu yawasina ba mariyina ebi kwarukwarumisi wai, God wonana e wakuwaku tawani wai kega te uwauwa. \v 20 Ba pipiya mutusi wai nanakasike bage pesi ku tano gairena e pekupeku, kosi wai God wonana te nonori ba te yuyauni ba uwasi wai mutusi 30, mutusi 60, ba mutusi 100 tepanai.” \s1 Kibe Kana aba Tutaura \r (Luk 8:16-18) \p \v 21 Iesu i wonisi, “Meyana kotoi kibe e kapukapuni ba kabomai e kasikasi tawani kona aba dudauwa gaburinai e tereterei kona? Kega, ba aba tutaura tepanai e tereterei.\x * \xo 4:21 \xt Matthew 5:15; Luke 11:33\x* \v 22 Ba awaika wata mama bibuneyisi wai sina rudeba, ba awaika wata baidibarai te mamana wai sina ru yasegana.\x * \xo 4:22 \xt Matthew 10:26; Luke 12:2\x* \v 23 Kom kotoi wata ere tainam wai ke nonora kabitam. \p \v 24 Ki nuwanotanota kabitam kata awaika ku nonori, mekabage ke rubaruba wai kona rubana kesaninai ina rubaim ba yebo tepanai ina tere tawani.\x * \xo 4:24 \xt Matthew 7:2; Luke 6:38\x* \v 25 Iyabosi wata wonaku si nonori ba si yauni wai tepanai ani rakasi, ba kotoi wata kega i yauni wai awaika yogina gwabinai e mamana wai ana yauna taveyei.”\x * \xo 4:25 \xt Matthew 13:12, 25:29; Luke 19:26\x* \s1 Pesi e Rutiti Maibina \p \v 26 Ba yebo Iesu i wonisi, “God ana basileiya wai kona nikasike, baobao biyina ana pesi i baoni. \v 27 Pom ba kao, i dudauwa kona i mamana, ba pesi mekabage i supara ba i rutiti i gae wai kega i kuiri. \v 28 Tano ikesina pesi e wosewosei e rautiti ba e uwauwa, kainaona dobona e tereterei, ba rurauna ba uwana e tereterei. \v 29 Ba maranai uwana e matumatura wai yagiyagina wata sebarena wheat e totoi, kairavina boyauna marana i botu.”\x * \xo 4:29 \xt Joel 3:13\x* \s1 Mustard Pesina Maibina \r (Mat 13:31-32; Luk 13:18-19) \p \v 30 Iesu yebo i wonisi, “Meo bimaiba tana yauni ba God ana basileiya tani sisiyei ba tani beyebeyena? \v 31 Nanakasike bage mustard\f + \fr 4:31 \ft Kona wai yogiyoginaikei nanakasike bage aveya pesina.\f* pesina rutainina, kona wai yogiyoginai kei, ba kuna yauni tano kamonai kuna baoni. \v 32 Ba ina rutiti ina gae wai pesi ereonowasi bao kamonai ina waku tawanisi, ba ragaragana kaikaposi ina taura wai manu sina botu wakunai sina toga ba kasi nigu sina bowa.” \p \v 33 Ba bimaiba pesarisi wai nikona rutainina, Iesu wona kurisi i sisiyei kata pipiya God ana basileiya basuna sita kuira kabitamni. \v 34 Iesu pipiya ereonowasi kurisi i bisisiya wai i bimaiba, saba maranai kona ba ana nonorayauna wata wai, basusi i wonewonisi. \s1 Iesu Sibe Goyona i Bobinubai \r (Mat 8:23-27; Luk 8:22-25) \p \v 35 Kona rabisinai, Iesu ana nonorayauna i wonisi, “Tani garubona ku sepina.” \v 36 Damanina ba koroto si sumarisi ba Iesu waka kamonai i mamana wai yabata si nae. Ba waka mutusi yebo namai si mamana wai yabata. \v 37 Ba sibe kaikapona i dagui, ba yoyo si rakata saki wai waka yogina ikei ba ita rukwauruba. \p \v 38 Saba Iesu waka murinai iru kunuwana ba i dudauwa. Ba ana nonorayauna si rubaunui, ba si wona, “Bibeyebeyena biyim, mekabage ke nosinosi? Ba kota tana rukwauruba!” \p \v 39 Ba i bomsiri, sibe i kaotunei ba yoyo i wonei, “Ke ma guguba! Ki raboraobo!” Ba mara kesana sibe ibo yaragi ba niworowa i dauwa. \fig |alt="1/2 Page" src="IB-022.jpg" size="span" ref="4:39" \fig* \v 40 Saba ana nonorayauna i wonisi, “Mekabage wai ko nanaganagara? Ami bitumagana memena?” \p \v 41 Ba kosi si nagara saki, ba si wona, “Niko sebare kotoi wai, sibe ba yoyo te bosisiri!” \c 5 \s1 Iesu Sebare Kanuma Goyona Kamonai i Yawasi \r (Mat 8:28-34; Luk 8:26-39) \p \v 1 Ba kosi Galilee bogana si garubonei ku Gerasa kupurina. \v 2 Iesu wakai ibi sukira maranai, sebare kanuma goyona i riuni wai karawagai i kasibau, ba i verabeyei. \v 3 Niko sebare wai karawaga kamonai i mamana ba i maragata saki, kega kesana kotoi ita kaupatupatumi, chain wai yebo kega rubana. \v 4 Mara i pesara kaena ba yarona chain yai ba kiramai si kaupatupatuma, saba ereonowasi i yaraga robo, ba yebo kega kesana kotoi maragasina ba ita gebi nubai. \v 5 Pom ba kao karawaga kamonai ba koya tepasi yai i rasarasa ba ikesina sinina akimai i rutaratarai. \p \v 6 Ba Iesu rabarabai i kinani wai sebarena i vera i botu ba naonai i maere sogasoga. \v 7 Ba gamona kaikapona i parara, “Iesu, Kaidamo Sakina God Natuna, awaika am waina karikuai? God kana wabai a bibabaim kata kega kuna kasibigoyoniku!” \v 8 Kata Iesu nikasike i wona, “Kanuma goyona, niko sebare ke kasibau taveyei!” \p \v 9 Damanina ba Iesu i toirubai, “Kom kam waba kotoi?” \p Ba sebarena i kaobeyei, “Kau waba Legion, kairavina yakai pesarikai niko sebare kamonai.” \v 10 Ba Iesu i baba tupetupeni kata kega iti poraisi nao kupura sita kasibau taveyei. \p \v 11 Ba namai koya baranai poro yabosi si kamkam. \v 12 Kata kanuma goyogoyosi Iesu si babai si wona, “Ki poraikai nokosi poro kurisi, kata kana riu ku kamosi.” \v 13 Ba Iesu i damanina wai, kanuma goyogoyosi sebarena si kasibau taveyei ba si nae poro ku kamosi si riu. Ba porosi ereonowasi asi 2,000 rubana, si vera si gakira ku okowa tokana ba si toma bunuwa. \p \v 14 Iyabosi poro si potapotaisi wai si vera si nae ku meyaga kaikapona ba sisiyina si sisiyei. Ba pipiya si nae awaika i tupuwa wai sita kitai. \v 15 Saba maranai si botu Iesu kurina wai, sebare kanuma goyogoyosi kamonai wai ana nota wai gairenai, i gara ba i mamana wai si kitai, wai si nagara. \v 16 Iyabosi, awaika sebarena kanuma goyona wai kurina ba yebo poro kurisi i tupuwa si kinani wai pipiya si wonisi. \v 17 Damanina ba pipiya Iesu si babai kata asi kupura ita kasibau taveyei. \p \v 18 Ba maranai Iesu i gerugeru ku waka wai kanuma goyona sebarena i riuni wai i yawasa ba i babai kata yabata sita nae. \v 19 Saba Iesu kega i damanina, ba i wonei, “Ke veramaga ku yove, ba Bada awaika kurim i wosei ba mekabage i nuwanuwanim wai am rakaraka ke wonisi.” \v 20 Ba sebarena i nae meyaga kaikaposi asi 10 kupurina kamonai, awaika Iesu i wosei kurina wai i sisiyei, ba pipiya si nonori wai si wareyei. \s1 Wasike Raoboraobona ba Wasike Gubagubagina \r (Mat 9:18-26; Luk 8:40-56) \p \v 21 Maranai Iesu wakai i garubona mena ku sepina wai tore yai i bimsiri ba koroto kaikapona si notuwei. \v 22 Jew biyisi asi dugu yove badana kesana kana waba Jairus i botu ba, Iesu i kinakinani wai i maere sogasoga. \v 23 Ba i babai i wona, “Natuku wasike ikei i gubaga saki, ba yogina ikei ina rabobo. Ke botu yarom tepanai kuna terei ba kuni yawasi kata ina mana.” \p \v 24 Kata Iesu yabata si nae ba koroto kaikapona si kibi ba si una raturatuiu. \v 25 Ba namai wasike kesana ana tara i vera yepo karaku bodu 12 si kakaba. \v 26 Kata bai yawasa biyisi pesarisi kurisi i nae, kairavinai i paiwara saki ba ana mane ereonowana i garu roboi saba kega i yawasa ba kana gubaga i nonowi. \v 27 Maranai wasikena Iesu warana i nonori wai, koroto kamosi yai wata murinai i botu ba kana gara i borubai. \v 28 Kairavina i nuwasuya i wona, “Kana gara wata ana borubai wai ana yawasa.” \v 29 Ba maranai Iesu kana gara i borubai wai, yagiyagina wata ana tara vera i kakaba. Ba damina i yauni, kata kona wai i yawasa. \p \v 30 Ba Iesu damina i yauni kata maragata i kasibau taveyei, wai koroto kamosi yai i rusinimura ba i toiruba i wona, “Kotoi kau gara i borubai?” \p \v 31 Ba ana nonorayauna si kaobeyei si wona, “Koroto si gwagwarim ku kinanisi ba ke bitoirubu kata kotoi i borubaim.” \p \v 32 Saba Iesu i kita nanaga tupetupena, ana waina ita kuiri kotoi niko wose i wosei. \v 33 Ba wasikena i kuiri kata awaika i tupuwa kurina wai ere naganagarina ba ere kirokirorona i botu Iesu naonai i maere sogasoga ba awaika i wosei wai i suwonei. \v 34 Ba Iesu i wonei, “Natuku am bigeruwana i yawasim, nuwanubai ke nae ba kam gubaga i kakaba.” \p \v 35 Iesu karaku wata i bisisiya, ba wasaga Jairus ana yove yai si botu ba si wonei, “Natum i rabobo. Awaika kairavina bibeyebeyena biyina ke bisinikaini?” \p \v 36 Ba awaika si bisisiyei wai, Iesu i nonora bigarui ba Jairus i wonei, “Kega kuna nagara ki geruwana mom.” \p \v 37 Kega pipiya mutusi i urabaisi Peter ba James ba tuwateina John wata. \v 38 Ba maranai si botu Jairus ana ku yove wai, pipiya si tutou ba si rasarasa wai Iesu i nonorisi. \v 39 I riu ku yove kamona, ba i wonisi, “Awaika kairavina ko tutou ba ko binuwamotom. Pipiyaikei kega i rabobo; kona wai e dudauwa mom.” \p \v 40 Saba kosi si bomanibei. Pipiya i wonisi si kasibau ku matara murinai wai, pipiyaikei tamana ba sinana ba ana nonorayauna si kibi wai yabata si riu i dudauwa wai kurina. \v 41 Ba Iesu wasike ikei yarona i yauni ba i wonei, “Talitha koum.” (Kona basuna, “Wasike ikei, ke bomsiri!”) \v 42 Ba wasike ikei yagiyagina wata i bomsiri ba yewo i dagui (kona kana bodu 12). Ba nikona si kinani wai si wareyei. \v 43 Ba Iesu sisiya padapadana i berisi kata kega kesana kotoi sita wonei, ba i wonisi, “Kam sita berei ita kam.” \c 6 \s1 Peroveta Kega si Bokuwayei \p \v 1 Damanina ba, Iesu nao kupura i sumarei ba ana nonorayauna yabata si nae ana ku meyaga. \v 2 Ba Sabath marana i botu wai i Jew biyisi asi dugu yovenai bibeyebeyena i dagui, ba pipiya pesarisi si nonori wai si wareyei ba si toiruba si wona, “Niko sebare, memena nikosi sawara i yauna? Ba niko abi nuwasuya i yauni wai kona kiyakiyaya e wosewose? \v 3 Kona wai carpenter mom, Mary natuna ba warewaresina James, Joseph, Judas, ba Simon. Ba nobunobuna nina yabata ta mamana kona?” Damanina ba si sinikikiyei. \p \v 4 Ba Iesu kurisi i wona, “Kupura ereonowanai wai peroveta te bokuwayei, saba ana meyaga damana kamonai ba ana dam ba ana rakaraka damana kamosi yai wai kega te bokuwayei.”\x * \xo 6:4 \xt John 4:44\x* \v 5 Kona kairavina kega rubana kiyakiyaya kesana ita wosei, saba pipiya gubagubagisi kega pesarisi i borubaisi ba si yawasa. \v 6 Ba Iesu, i wareyisi kairavina asi bigeruwana wai kega. \s1 Iesu Nonorayauna asi 12 i Poraisi \p Damanina ba Iesu meyaga nununai i yewo ba i bibeyebeyena. \v 7 Ba nonorayauna asi 12 i yorisi kurina ba ruwaruwakesi i poraisi si kasibau ba maragata damana i berisi kata kanuma goyogoyosi siti kasibauwisi. \v 8 Ba i kaotuneisi i wona, “Ami wagawaga kairavina kega kesana awaika kona yauni, saba ami ruwakuna wata, kega kam, ba kautu, kona mane kana kautu ami kikiru ai. \v 9 Kae sumasuma ko kote, saba kega gara kana birauwa kona yauni. \p \v 10 Ba meo ku yove kona riu wai namai kona mamana yepo nao meyaga kona kasibau taveyei. \v 11 Ba meo meyagai kega sina verabeyimi, kona sina nonorimi wai koni bisumarei maranai kaemi yai momokara ko kasitataba ini mamatarisi sina kuiri kata wose goyona si wosei wai.”\x * \xo 6:11 \xt Luke 10:4-11; Acts 13:51\x* \p \v 12 Damanina ba si kasibau si nae ba si rumamara kata pipiya asi piragagoyosi yai sita tombaubaunisi. \v 13 Ba kanuma goyogoyosi pesarisi siru kwabina si kasibau, ba gubagubagisi pesarisi olive wairoronai gayamisi si boroisi ba si yawasisi.\x * \xo 6:13 \xt James 5:14\x* \s1 Herod John Babataito Biyina i Kasibunui \r (Mat 14:1-12; Luk 9:7-9) \p \v 14 Taupauma Herod nikona i nonori, kairavina Iesu kana waba i rakata ba pipiya si kuira roboi. Mutusi si wona, “Kona John Babataito biyina rabobowai i bomsiri,\x * \xo 6:14 \xt Matthew 16:14; Mark 8:28; Luke 9:19\x* ba kona kairavina kiyakiyaya kaimasawisi i wosewose.” \p \v 15 Mutusi si wona, “Kona Elijah.” \p Ba mutusi si wona, “Kona wai peroveta, nanakasike bage peroveta katamanina kesana.” \p \v 16 Saba maranai Herod nikona i nonori wai i wona, “Niko sebare John, gayamina a kasiyaragi wai rabobo ai i bomsiri mena.” \p \v 17 Herod ikesina i kaotunesi wai John si kaupatupatumi, ba patuma yovena kamonai si terei. Nikona wai Herod tuwateina Philip kaowana Herodias i rabai wai kairavina i wosei.\x * \xo 6:17 \xt Luke 3:19,20\x* \v 18 Kairavina John mamanina Herod i wonewonei, “Nikona kega damanina kata tuwateim kaowana kuta utusekwai.” \v 19 Kata Herodias John kurina i yagisi saki ba ana waina ita kasibunui saba kega rubana ita wosei. \v 20 Kairavina Herod John i nagarei wai ibo papari kairavina i kuiri kata kona, pipiya ana yawasa totorina ba kaobaisiyena. Maranai Herod John i nonori i bisisiya wai nuwanuwana i kairagaraga, saba yebo ana waina saki iti tinabaenegei. \p \v 21 Damanina Herodias ana mara gairena i panani kata Herod ana tupuwa marana. Kam kaikapona i wosei, ana babada kaikaposi, abiya babadisi ba Galilee kana babada kairavisi. \v 22 Kona maranai Herodias natuna wasike i riu ba i binokonokoa riku wai Herod kana bonunu yabata si kinani wai si nuwagaire saki, ba taupauma wasike yegeyegena i wonei, “Awaika wata am waina wai ki babaiku wai ana berim.” \v 23 Ba kaobiyoyobana maragasina i berei i wona, “Awaika kuni baba wai ana berim! Nanakasike abisiri yia au basileiya sepina rubana.” \p \v 24 I kasibau ba sinana i toirubai i wona, “Awaika kairavina ani baba?” \p Ba i kaobeyei i wona, “John Babataito biyina gayamina.” \p \v 25 Wasikena yagiyagina wata i riu taupauma kurina ba i wona, “Au waina John Babataito biyina gayamina.”\f + \fr 6:25 \ft Wasike sinana ana waina John Babataito gayamina saba yegeyegena wai ana waina John gayamina kabomai kona i beyena kata yegeyegena nuwanuwana badobadoba. Nanakasike bage Bada sita bomanibei.\f* \p \v 26 Nikona taupauma i nonori wai, i nuwapoya saki saba ana kaobiyoyobana i wosei wasikena kurina ana babada matasi yai, kata kega ita kasei. \v 27 Kata yagiyagina wata kasibunuwa biyina i kaotunei ba i porai, kata John gayamina ita botuwei. Ba sebarena i nae yove patumai John gayamina i kasiyaragi, wagawaga kairavisi kega rubana ana waina iti gesei. Ba yagiyagina wata kasibunuwa biyinai i kaotunei ba i porai, kata John gayamina ita botuwei. Ba sebarena i nae patuma yovenai John gayamina i kasiyaragi, \v 28 ba gayamina kabomai i wani, ba wasike ikei i yauni i nae sinana i berei. \v 29 Nikona John ana nonorayauna si nonori wai si botu tupuwina si yauni ba karawagai si dogui. \s1 Iesu 5,000 i Kanisi \r (Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Jhn 6:1-14) \p \v 30 Iesu ana apostles si notuwa ba awaika si wosei ba si bibeyebeyena wai ereonowana si mamatarei. \v 31 Ba pipiya pesarisi si botubotu ba si nenae kairavina, kega rubana sita kam, Iesu i wonisi, “Komi wata ko botu ba tana nae ku kupura bogana ba koni yakam.” \v 32 Kata kosi wata wakai si nae ku kupura bogana. \p \v 33 Saba pipiya pesarisi si kinanisi si tauya wai pipiya mutusi si kinanisi ba si wara tetei wai pipiya pesarisi kae tano ai si vera si nao. \v 34 Damanina ba Iesu i verakasibau wai, koroto kaikapona i kinanisi! Ba i kamyosukuvisi basuna kosi nanakasike bage sheep, kega ere kasi aba potapota.\x * \xo 6:34 \xt Matthew 9:36\x* Kona kairavina i dagui sawara pesarisi i bibeyebeyisi. \p \v 35 Kona maranai kao i kakaba, ba ana nonorayauna si botu kurina, ba si wona, “Nikona wai kupura bogana ba kao matapa i kakaba. \v 36 Pipiya ki pora taveyisi sina nae kata bao ba meyaga dubosi yai ikesisi kam sina gimona ba sina kam.” \p \v 37 Saba Iesu i kaobeyisi i wona, “Komi kam ko berisi sina kam.” \p Ba kosi si toirubai si wona, “Mekabage kom am waina yakai bread 200 silver coins rubana kana gimona ba kana bereis sina kam kona?” \p \v 38 Kata Iesu i toirubaisi, i wona, “Komi ko kinani, bread biyamo wata gwabimi yai?” Ba si panani, kata bread nima masiyana ba enaga siyauwa asi ruwamo. \p \v 39 Ba Iesu ana nonorayauna i wonisi, kata pipiya si wosisi dugu yogiyogisi yai sisikorokoro tepanai sita makira. \v 40 Damanina ba nanakasike si makira mutusi 100 ba mutusi 50. \v 41 Iesu bread nima masiyana ba, enaga siyauwa ruwamo i yauna. Ba i gagawa ku sapama ba i kaikaiwa. Ba bread i botomni. Ba ana nonorayauna i berisi kata pipiya siti yabisi. Ba yebo enaga siyauwa ruwamo ereonowana i yabisi. \v 42 Ba ereonowasi si kam, ba si kam siyabagi. \v 43 Bread ba siyauwa si kam boterei wai ana nonorayauna poga 12 si bonawisi. \v 44 Ba kosi si kam wai sebasebare wata asi 5,000 rubana asi rakaraka yabata. \s1 Iesu Okowa Tepanai i Yewo \r (Mat 14:22-33; Jhn 6:15-21) \p \v 45 Iesu ana nonorayauna yagiyagina wata i geruisi ku waka kata siti nao ku Bethsaida, ba kona ikesina muri yai pipiya iti pora taveyisi. \v 46 Ba i pora taveyisi murinai, i gae ku koya barana pari kairavina. \p \v 47 Rabisi pompom ai, waka wai boga basunai ba Iesu ikesina wai tano ai. \v 48 Iesu ana nonorayauna sibe i tobeyebeyisi kairavina boe si bibagei wai i kinanisi. Maratom didibarinai okowa tepanai i yewo i nae kurisi ba yogina ikei ita tupasirisi. \v 49 Saba maranai okowa tepanai i yewoyewo si kinani wai, si nosi bage kona momosika wai si rasa. \v 50 Kairavina ereonowasi si kinani wai si nagara saki, ba yagiyagina wata kurisi i wona, “Koi nuwatora ba kega ko nagara niko yauku!” \v 51 Ba i sugae ku waka, ba sibe i botere wai kosi si wareyei. \v 52 Kosi bread 5 basuna kega si kuiri kairavina kosi nuwanuwasi wai guduguduna. \s1 Iesu Pipiya Gubagubagisi Gennesaret yai i Yawasisi \p \v 53 Maranai si garubona ku Gennesaret si yota ba namai waka si rowai. \v 54 Ba kosi wakai si bisukira maranai pipiya Iesu si kuira taveyei. \v 55 Kosi nao kupura ereonowana si verabauni, ba gubagubagisi asi aba dudau ai si kabarisi si nae memei Iesu si nonori i mamana wai naka mena. \v 56 Ba memena wata Iesu i yewoyewo meyaga yogiyogisi, ba kaikaposi yai, waere yai, ba bigimona gawarisi yai pipiya gubagubagisi si teretere si mamana. Ba si bibabai kata kana gara damona wata sita borubai, ba iyabosi si borubai wai ereonowasi si yawasa. \c 7 \s1 Dobidobirina ba Kega Dobidobirina \r (Mat 15:1-9) \p \v 1 Damanina ba Pharisee biyisi ba giu bibeyebeyena biyisi mutusi Jerusalem yai si botu, ba Iesu si gwagwari. \v 2 Ba ana nonorayauna mutusi yarosi kega si bosusuwana, ba kam si kamkam wai si kinanisi. \v 3 Pharisee biyisi ba Jew biyisi, ereonowasi asi dudura si kibikibi, kata kega sina kam, yepo sini yaro suwana ba muri yai sina kam. \v 4 Ba maranai, gimona gawarinai sina botu wai sini yaro suwana ba muri yai sina kam, ba asi dudura pesarisi si kibikibi mutusi bage vedu, bayawa ba kaboma sina bosuwana kabitam. \p \v 5 Kata Pharisees ba giu bibeyebeyena biyisi Iesu si toirubai si wona, “Kata awaika kairavina am nonorayauna kega wawata asi dudura te kibikibi wai kega te biyaro suwana ba kasi kam te kamkam?” \p \v 6 Ba i kaobeyisi i wona, “Komi kwarukwarumimi, Isaiah i peroveta wona kabitam i tamo kirumi wai nanakasike, \q1 ‘Nikosi pipiya kawasi yai te bokuwayiku \q2 saba nuwanuwasi yai si notawapiku. \q1 \v 7 Kosi kega nuwanuwasi tupanai tebo pepetiku, \q2 kairavina kosi pipiya mom asi \q2 kairuwana si beyisi wai te bibeyebeyena.’ \p \v 8 Komi God ana kairuwana ko tere sirei ba pipiya mom asi dudura ko botawani.” \p \v 9 Ba i wonisi, “Komi ami keta gairena ko panani wai God ana kairuwana ko tere sirei ba ami dudura ko kibikibi. \v 10 Kairavina Moses i wona, ‘Tamam ba sinam ke kaobaisiyisi.’\x * \xo 7:10 \xt Exodus 20:12\x* Ba ‘Kotoi wata tamana ba sinana ina kaobigoyoni wai sina kasibunui.’\x * \xo 7:10 \xt Exodus 21:17\x* \v 11 Saba ko wona kata, sebare tamana ba sinana kurisi ina wona, ‘Memena bage bibaita gwabiku ai kona yauni wai Corban.’ (Kona wai puyo nuwanuwam tupanai God kurina). \v 12 Komi wai pipiya ko bigesisi kata tamasi kona sinasi kega sini baisisi. \v 13 Ami dudura pipiya ko bibeyebeyisi wai God wonana ko teretere sirei, ba wose pesarisi yebo nanakasike ko wosewosei.” \s1 Sawara Pipiya e Bipudapadai \p \v 14 Iesu korotosi i yore meyisi si botu kurina ba i wona, “Ereonowami koi tainabainegiku ba nikona kona kiuri. \v 15 Kega kesana awaika matarai e riuriu pipiya ku kamona wai, e bipudapudai, saba awaika goyona pipiya nuwanuwanai e kasikasibau wai e bipudapudai. \v 16 Kotoi wata ere tainam wai ke nonora.”\f + \fr 7:16 \ft Niko kewa kiruma wadubosi kamosi yai kega e mamana.\f* \p \v 17 Ba koroto i sumarisi murinai, i riu ku yove kamona ba ana nonorayauna niko bimaiba basuna kairavina si toirubai. \v 18 Iesu i toiruba i wona, “Ko kuiri kona kega? Kega awaika kesana matarai e riuriu pipiya kurina wai, kona piragagoyo. \v 19 Kairavina sawarina kega e riuriu ku nuwanuwana kamona saba ku kamokamona mena ba yebo tupuwinai e kasikasibau taveyei.” (Nikona i bisisiyei kamonai wai, Iesu i tere kabitamni kata kam ereonowana wai gairesi.) \p \v 20 Ba sisiya i tuboi i nae, “Kata awaika pipiya kamonai e kasikasibau wai kona, piragagoyo. \v 21 Kairavina pipiya nuwa sinenai, nuwanuwana kamonai nota goyogoyosi te botubotu, kakaiwaka, pisikara, kasibunuwa ba rukaipara. \v 22 Mataisiga, mutukasukasu, kaebotaina, nuwarauwa, kaobigoyona, notameyana, ba neganega wosesi. \v 23 Saba nikosi wose ereonowasi pipiya nuwa sinenai te kasikasibau wai, kona piragagoyo.” \s1 Wasike Tumana ana Bigeruwana \p \v 24 Damanina Iesu nao kupura i sumarei ba i nae ku Tyre. Ba i riu ku yove kesana kairavina kega ana waina kotoi kesana ita kiuri, kata kona wai nai, saba kona kega rubana ita koba. \v 25 Ba wasike kesana natuna wasike ikei kanuma goyona i riu ku kamona, ba Iesu warana i nonori wai yagiyagina wata i botu ba i peku ku kaena. \v 26 Kona wai Gentile wasike ba Syria Phoenicia, kupurina kamona i tupuwa. \p Iesu i babai kata kanuma goyona natuna kamona iti kasibauni. \v 27 Saba i wonei, “Kainaona pipiya gunaguna ke botereisi awaika te waiwainei wai ereonowana sina kani. Kega i gaire kata natunatum kasi kam ba kukou kuta berisi.” \p \v 28 I kaobeyei i wona, “Bisuwona, Bada, saba pipiya gunaguna te kam boririga wai kukou gaburinai te kamkam.” \p \v 29 Kata Iesu i wonei, “Nikasike ku kaobeyana kairavina, ke nae ba kanuma goyona natum matapa i kasibau taveyei.” \p \v 30 Wasikena i veramaga ana ku yove ba natuna i kinani ana gawara tepanai i dudauwa, ba kanuma goyona matapa wata i kasibau taveyei. \s1 Iesu Sebare Taina Potapotana ba Kawa Potapotana i Yawasi \p \v 31 Ba Iesu Tyre i sumarei ba Sidon kamonai wata i nae, i gakira ku Galilee enagina ba ku Decapolis kupurina i riu. \v 32 Kata namai sebare tina potapotana ba yebo kawa potapotana, wai pipiya mutusi si urabai si botu Iesu kurina ba si babai kata iti yawasi. \p \v 33 Iesu sebarena koroto kamosi yai i taina sirei ku parina murinai, yaroyarona i terei sebarena ku tainana. Ba kata i kanu ku nima rakorakona ba sebarena pepena i borubai. \v 34 I gagawa ku sapama ba yana i taveyei ba i wona, “Ephatha!” (Niko sisiya basuna, “Ke tamotatara!”) \v 35 Yagiyagina wata sebarena tainana si tamotatara, ba pepena i tapeyana ba sisiya kabitam i dagui. \p \v 36 Saba Iesu koroto i kaotuneisi kata kega kotoi siti mamatarei, ba i gesisi wai i kao biworaworaisi. \v 37 Pipiya ereonowasi si wareyei ba si wona, “Kona wose ereonowana i wose kabitamni wai taina potapotasi te nonora ba kawa potapotasi te bisisiya.” \c 8 \s1 Iesu Pipiya 4,000 i Kanisi \p \v 1 Kona maranai koroto kaikapona yebo si notuwa, ba kosi kega kesana awaika sita kani kairavina, Iesu ana nonorayauna i yorisi si botu kurina ba i wona, \v 2 “Nikosi pipiya a binuwapoyisi, kairavina yabata ka mana kao ba pom tonu si kakaba ba kega kesana awaika si kani. \v 3 Ba memei bage ani poraisi asi ku yove wai, keta dobonai sina bomesumesu ba sina peku kairavina mutusi wai rabarabai si botu.” \p \v 4 Saba ana nonorayauna si kaobeyei si wona, “Niko kupura momna, ba memei kam tana yauni wai tani kanisi?” \p \v 5 Ba Iesu i toiruba, “Komi bread biyamo wata karimi yai?” \p Ba si kaobeyei si wona, “Asi 7.” \p \v 6 Kata koroto i wonisi tano ai si makira ba bread asi 7 i yauni, ba i kaikaiwa ba i botomni ba ana nonorayauna i berisi kata pipiya si berisi, ba nanakasike si wosei. \v 7 Yebo kosi gwabisi yai iyana soesoesi ruwamo si mamana wai i yauna ba kairavisi i kaikaiwa, ba ana nonorayauna i wonisi kata pipiya sita berisi. \v 8 Ba pipiya si kam ba si kam siyabagi murinai, ana nonorayauna pipiya si kam taura wai poga asi 7 si bonuvisi. \v 9 Ba sebasebare wata nanakasike 4,000 asi rakaraka yabata si notuwa, ba i pora taveyisi murinai, \v 10 ana nonorayauna yabata si sugae ku waka ba si nae ku Dalmanutha kupurina mena. \s1 Pharisee Biyisi Matakira Kairavina si Baba \r (Mat 12:38,39, 16:1-4; Luk 11:29-32) \p \v 11 Pharisee biyisi si botu ba si dagui Iesu si bikasekasemainisi raurubai kata matakira sapamai ita wosei sita kitai.\x * \xo 8:11 \xt Luke 11:16\x* \v 12 Ba kona yana ita geyei ba i wona, “Awaika kairavina karaku pipiyisi matakira kairavina te bibaba? A bisuwonimi kega kesana abi matakira ana berisi.” \p \v 13 Damanina ba i sumarisi, i sugae ku waka ba i garubona ku sepina mena. \s1 Pharisee Biyisi ba Herod asi Yeast \r (Mat 16:5-12) \p \v 14 Ba ana nonorayauna bread sita yauni wai si nota wapei, saba karisi yai kesanaikei wata waka kamonai i mamana. \v 15 Saba Iesu i kaotuneisi, “Ko kinana kabitamnimi Pharisees biyisi ba Herod asi bibeyebeyena nanakasike bage yeast ina nunui.”\x * \xo 8:15 \xt Luke 12:1\x* \p \v 16 Ba nikona kosi wata si dimeyanei ba si wona, “Kota bread kega ta yauna kairavina nikasike i sisiya.” \p \v 17 Iesu asi bidimeyana i kuiri, wai i toirubaisi, “Awaika kairavina bread kega ko yauna wai ko bisisiyei? Komi ko kinakinani ba ko kuikuiri kona kega? Komi karauwata nuwanuwami padapadasi? \v 18 Komi matami e mamana ba kega ko kinakinani kona? Ba tainami e mamana ba kega ko nonora kona? Ba ko notanota panani kona kega?\x * \xo 8:18 \xt Mark 4:12\x* \v 19 Maranai pipiya 5,000 kairavisi bread asi 5 a botomnisi ba si kam botaura wai poga biyamo koi bonuwisi?” \p Si kaobeyei si wona, “Asi 12.” \p \v 20 “Ba pipiya 4,000 kairavisi bread asi 7 a botomni maranai si kam botaura wai, poga biyamo si bonuwa, ko yauna?” \p Ba kosi si wona, “Poga asi 7.” \p \v 21 Ba kurisi i wona, “Mekabage wai komi karaku wata ko biburuburuwei.” \s1 Sebare Mata Potapotana i Yawasi \p \v 22 Kosi si botu ku Bethsaida, ba sebare mata potapotana kesana si botuwei, ba Iesu si babai kata ita borubai. \fig |alt="1/2 Page" src="CD-088.jpg" size="span" ref="8:22" \fig* \v 23 Ba Iesu sebarena yarona i yauni ba i naovei meyaga si kasibau taveyei. Ba sebarena matana i kanui murinai ba i borubai, ba i toirubai, “Kom kesana awaika ke kitakitai kona?” \p \v 24 Sebarena i gagawa ba i wona, “Eee! Pipiya a kinakinanisi saba nakasike bage keyama sita yewoyewo neubuwa.” \p \v 25 Iesu yarona i terei meyei sebare ku matana, ba matana i tamotatara ba i kinana kabitam wai sawara ereonowana i kinana. \v 26 Damanina ba Iesu i porai ana ku yove ba i wonei, “Kega kuna riu ku meyaga.” \s1 Peter Iesu i Debei \r (Mat 16:13-20; Luk 9:18-21) \p \v 27 Iesu ana nonorayauna yabata si nae ku Caesarea meyagisi, Philippi kupurinai ba keta dobonai i toirubaisi i wona, “Pipiya te wonawona yauku wai kotoi?” \p \v 28 Ba kosi si kaobeyei si wona, “Pipiya mutusi te wonawona kom John Babataito biyina, ba mutusi si wona Elijah, ba yebo mutusi te wonawona kom peroveta kesana.”\x * \xo 8:28 \xt Mark 6:14,15; Luke 9:7,8\x* \p \v 29 Ba ana nonorayauna i toirubaisi i wona, “Komi mekabage ko wonawona, yauku kotoi?” \p Ba Peter i kaobeyei, “Kom wai Keriso.”\x * \xo 8:29 \xt John 6:69\x* \p \v 30 Ba Iesu i kaotunetuneisi i wona, kega kesana kotoi kona wonei kata yauku kotoi. \s1 Iesu ana Rabobo i Kaogubei \r (Mat 16:21-28; Luk 9:22-24) \p \v 31 Damanina ba Iesu ana nonorayauna i dagui i bibeyebeyisi kata Sebare Natuna wose pesarisi ina paiwara. Ba Jew babadisi, priest kaiwabosi, giugiu biyisi sini sinikikiyei ba sina kasibunui ba kao tonu murinai ina bomsiri mena. \v 32 Nikona kurisi i sisiyana kabitamni ba Peter Iesu i taina sirei ku parina ba i dagui i kaorumatani, “Kega nikasike kuni sisiya.” \p \v 33 Saba Iesu i rusinimura ana nonorayauna i kinanisi ba Peter i kaorumatani i wona, “Satan ku muriku ke nae! Kom am nota kega God karinai te botubotu saba pipiya karisi yai.” \p \v 34 Damanina pipiya korotosi ba ana nonorayauna yabata i yorisi si botu kurina ba i wonisi, “Kom kotoi wata am waina kuni sununuriku wai ikesim ke kaotaveyim, ba am korosi ke kabari ba ki sununuriku.\x * \xo 8:34 \xt Matthew 10:38; Luke 14:27\x* \v 35 Kotoi wata ana waina ikesina ana yawasa ina botawani wai ini siwani, saba kotoi wata yauku ba Wara Gairena kairavina ana yawasa ini siwani wai, ina yawasa.\x * \xo 8:35 \xt Matthew 10:39; Luke 17:33; John 12:25\x* \v 36 Maranai sebare dobu tupana ina yoyoi ba pipiyina ina siwani wai awaika gairena ina panani? \v 37 Kona, kega kesana awaikai ana yawasa ini gimonei. \v 38 Saba niko rukaipara ba piragagoyo kimtina asi marai kotoi wata yauku ba wonaku ini sinimayei wai, Sebare Natuna tamana ana kadarai, aneya kaobaisiyesi yabata sina botu wai ini sinimayei.” \c 9 \p \v 1 Kurisi i wona, “A bisuwonimi komi mutumi nina ko bimsiri wai, God ana basileiya ere maragasina ina botu wai kona kinani ba muri yai kona rabobo.” \s1 Iesu Sinina i Rubotabiri \r (Mat 17:1-13; Luk 9:28-36) \p \v 2 Ba kao 6 murinai Iesu Peter, James ba John i naovisi ba yabata koya kaikapona si gaeni, ba namai kosi wata si mana, ba namai matasi yai ba sinina i rubotabiri. \v 3 Kata kana gara i poepoe saki ba mata kamokamosina, kega kesana kotoi dobu ai kana gara ita bosuwei wai nanakasike. \v 4 Ba kona maranai Elijah ba Moses si rerematara ba Iesu yabata si bisisiya wai si kinanisi. \fig |alt="1/2 Page" src="IB-015.jpg" size="span" ref="9:4" \fig* \v 5 Ba Peter Iesu kurina i wona, “Bibeyebeyena biyim, i gaire saki kata yakai nina, ke wona kata guguba tonu kana bowaisi, kesana kom kairavim, ba kesana Moses ba kesana Elijah kairavina.” \v 6 Kosi si nagara saki kairavina kega i kuiri awaika iti sisiyei. \p \v 7 Damanina ba guba i botu ba i waku tawanisi, ba guba kamonai gamo si nonori. “Nikona natuku, au nuwayauyauna. Koi tina bainegei!”\x * \xo 9:7 \xt 2 Peter 1:17,18\x*\x * \xo 9:7 \xt Matthew 3:17; Mark 1:11; Luke 3:22\x* \v 8 Ba yagigagina wata si kita nanaga wai, kega kotoi si kinani, saba Iesu ikesina wata nai i mamana. \p \v 9 Ba koya si gaigakirei maranai Iesu i kaotunetuneyisi, kata awaika si kitai wai kega kesana kotoi sita wonei, yepo Sebare Natuna rabobo ai ita bomsiri. \v 10 Kata niko wose ikesisi nuwa sinesi yai si unatawana ba si bidimeyanei kata rabobo ai ina bomsiri wai basuna awaika. \p \v 11 Ba kosi si toirubai, “Awaika kairavina bibeyebeyena biyisi si wona kata Elijah ina kai botu?”\x * \xo 9:11 \xt Matthew 11:14\x* \p \v 12 Iesu i kaobeya, “Bisuwona kata Elijah ina botu kainaona kata, awaika ereonowana ina bobunagi. Saba, awaika kairavina wona i tamo kiruma kata Sebare Natuna ina paiwara saki ba sini sinikikiyei? \v 13 Saba ana wonimi, Elijah i botu, ba matapa pipiya awaika si wiwainei wai kurina si wosei. Kona kairavina wona i tamo kiruma wai nanakasike.” \s1 Iesu Sebareikei Kanuma Goyona Kamonai i Yawasi \p \v 14 Maranai si botu ana nonorayauna mutusi kurisi wai, koroto kaikapona si gwagwarisi, ba kairuwana bibeyebeyena biyisi yabata si bikawapata wai si kinanisi. \v 15 Ba maranai pipiya ereonowasi, Iesu si kinani wai si sikwanei ba si verabeyei. \v 16 Ba ana nonorayauna i toirubaisi, “Komi awaika nokosi pipiya yabata ko bikawapatei?” \p \v 17 Ba sebare kesana koroto kamonai, i kaobeya, “Bibeyebeyena biyim, natuku sebareikei kanuma goyona kamonai e mamana ba i wosei kata kega e bisisiya, wai a botuwei kurim. \v 18 Maranai e botupeni wai, e bigarui ku tano, ba kawa puropurona e kasikasibau, ba nibona e bikutakikisi, ba yebo e patopatokai. Am nonorayauna ai babaisi kata kanuma goyona siti kasibauni saba kosi si wose kabai.” \p \v 19 Iesu i kaobeyei i wona, “Abi pipiya naki, nota kabakabami! Mara biyamo yabata ta mana, ba yebo mara biyamo ani beyimi? Sebareikei ko botuwei kuriku.” \v 20 Kata si botuwei kurina. Ba maranai kanuma goyona Iesu i kinani wai, yagiyagina wata sebareikei i gusui ba i garui i peku ku tano ba i bikamtabitabiri ba kawa puropuro si kasibau. \p \v 21 Iesu sebareikei tamana i toirubai i wona, “Mara awaika nikona i dagui?” \p Ba tamana i kaobeyei, “Yogiyoginai i dagui. \v 22 Ba mara pesarisi i garu ku keyama karakarasina ba ku okowa kasibunuina kairavina. Saba kom rubana wai ki kamyosukuvikai, ba ki baisikai.” \p \v 23 Iesu i wona, “Eee! Kom kuni geruwana wai, kairavina kotoi wata e bigeruwana wai awaika ereonowana kurina damanina wata.” \p \v 24 Saba tamana yagiyagina wata i para i wona, “A bigeruwana! Saba ki baisiku kata au bigeruwana ina rakata.” \p \v 25 Ba maranai Iesu koroto i kinanisi si veravera kurina wai, kanuma goyona i kaotunei, “Kom taina pota ba kawa pota kanumina a kaotunetuneyim, ke kasibau taveyei ba kega meyana kuna riuna meyei.” \p \v 26 Kata kanuma goyona i rasa goyogoyo, i rugusugusu sakiyei ba i kasibau taveyei. Kata sebareikei kana kinana bage ita rabobo, wai pipiya si wona, “Kata kona wai i rabobo.” \v 27 Saba Iesu yarona i yauni ba i baisi i taina bimimsiri. \p \v 28 Iesu i riu ku yove kamona murinai ana nonorayauna ikesisi si toirubai si wona, “Awaika kairavina yakai kanuma goyona kega rubana kati kasibauni?” \p \v 29 Saba kona i kaobeya, “Pari yai wata nikosi kanuma sina kasibau.” \p \v 30 Kata Iesu ana nonorayauna yabata nao kupura si kasibau taveyei ba Galilee yai wata si nae. Iesu kega ana waina kotoi ita kuirisi kata kosi wai memena, \v 31 kairavina kona ana nonorayauna i bibeyebeyisi i wonewonisi, kata Sebare Natuna pipiya goyogoyosi ku yarosi sina terei ba kosi sina kasibunui, ba kao tonu murinai ina bomsiri mena. \v 32 Saba kosi ana sisiya basuna kega si kuiri, ba si nagara wai kega si toiruba. \s1 Kotoi i Rakata Saki \r (Mat 18:1-5; Luk 9:46-48) \p \v 33 Ba kosi si botu ku Capernaum ba yove kamonai i mamana maranai ana nonorayauna i toirubaisi, “Komi keta dobonai awaika ko bikawapatei?” \v 34 Saba kosi kega si kaobeyei, kairavina kosi keta dobonai si bikawapata, kata kamosi yai kotoi i gae saki.\x * \xo 9:34 \xt Luke 22:24\x* \v 35 Ba Iesu i makira ba asi 12 i yorisi kurina, ba i wona, “Kotoi wata ana waina ini nao wai, ini muri potapota ba ereonowasi kairavisi ina bosaibira.”\x * \xo 9:35 \xt Matthew 20:26,27, 23:11; Mark 10:43,44; Luke 22:26\x* \p \v 36 Ba pipiyaikei i yauni naosi yai ibo bimsiriyei, i tararausi ba kurisi i wona, \v 37 “Kotoi wata nikosi pipiya gunaguna kesana kau wabai ini naovei wai, yauku e binaoviku. Ba kotoi wata e bienoenowiku wai, kega yauku ikesiku wata e bienoenowiku, saba kotoi i poraiku wai kona e bienoenowei.”\x * \xo 9:37 \xt Matthew 10:40; Luke 10:16; John 13:20\x* \s1 Kotoi Kega e Biabiyita wai Kwainata \r (Luk 9:49-50) \p \v 38 Saba John i wona, “Bibeyebeyena biyim, yakai sebare kesana kam wabai kanuma goyosi i bikasibauwana wai ka kitai, ba ka wonei kata ita boterei kairavina kona kega kamoti yai.” \p \v 39 Ba Iesu i wona, “Kega koni gesei kairavina, kega kesana kotoi kau wabai kiyakiyaya ina wosei ba yebo muri yai ina kaobigoyoniku. \v 40 Ba kotoi wata kega e biabiyita wai kona kamoti yai.\x * \xo 9:40 \xt Matthew 12:30; Luke 11:23\x* \v 41 A bisuwonim, komi Keriso ana pipiya kairavina, kotoi wata kau wabai, okowa yoginaikei ina berimi wai ana maisana ina yauni.”\x * \xo 9:41 \xt Matthew 10:42\x* \s1 Bisakari ku Piragagoyo \p \v 42 Ba Iesu i wona, “Kotoi wata nikosi pipiya gunaguna te bigeruviku ba kesana ini sakariyei ku piragagoyo mena wai, kona pipiyina i gaire kata akima kaikapona kamyonai sita kausi ba ku enaga mena siti garu kirei \v 43 Kona yarom kesana ina wosim kuni piragagoyo wai, ke kasiyaragi! I gaire kata yarom kesanaikei ba kuna riu ku yawasa mama damanina mena kega bage yaroyarom ruwamo ba kuna riu ku rabobo gawarina. Memena keyama e karakarata bonabona. Iesu kega e wonawona yarota tana kasiyaragi awaika ina wosita tani piragagoyo wai tana boterei. Kega toma goyona ina wosim kaowam kuna ravi wai toma ke boterei.\x * \xo 9:43 \xt Matthew 5:30\x* \v 44 \f + \fr 9:44 \ft Niko kewa kiruma wadubosi kamosi yai kega kamosi yai e mamana.\f* \v 45 Kona kaem kesana ina wosim kuni piragagoyo wai, ke kasiyaragi. I gaire kata kaem sepina wata ba kuna riu ku yawasa mama damanina. Kega bage kaekaem ruwamo ba kuna nae ku rabobo gawarina. \v 46 \f + \fr 9:46 \ft Niko kewa kiruma wadubosi kamosi yai kega e mamana.\f* \v 47 Kona matam kesana ina wosim piragagoyo kuna wosei wai ke tupabaisi. I gaire kata matam sepina wata ba God ana ku basileiya kuna riu. Kega bage matam ruwamo ba ku rabobo gawarina mena kuna riu.\x * \xo 9:47 \xt Matthew 5:29\x* \v 48 Kona gawarinai \q1 ‘Motamota te kanikanisi wai \q3 kega te raborabobo \q2 ba keyama e karakarasisi wai \q3 kega meyana te sirasira bunui.’ \m \v 49 Ba pipiya ereonowasi keyama karakarasina ba enaga puyobunuwa e bobunagisi wai nanakasike. \p \v 50 Enaga wai gairena, saba maranai enaga damina ina gwasa wai mekabage tana wosei damina ina veramaga.\x * \xo 9:50 \xt Matthew 5:13; Luke 14:34,35\x* Enaga kamomi yai e mana wai nuwanubai ko ma yabata.” \c 10 \s1 Kaowana ini Gesei \r (Mat 19:1-9; Luk 16:18) \p \v 1 Damanina ba Iesu kona gawarina i kasibau taveyei ba i nae ku Judea kupurina ba Jordan okowina i garubonei. Ba pipiya korotosi yebo si botu kurina, ba mamanina i wosewosei wai nanakasike i bibeyebeyisi. \p \v 2 Pharisee biyisi mutusi si botu kurina ba si rurubai si wona, “Bisuwona ata kairuwana e wonawona kata sebare rubana kaowana ini gesei kona?” \p \v 3 Ba Iesu i kaobeyisi i wona, “Mekabage Moses i kaotunetuneyimi?” \p \v 4 Kosi si wona, “Moses i damanina kata sebare bibaubaurana pepana ina kirumi ba wasikena iti pora taveyei.”\x * \xo 10:4 \xt Deuteronomy 24:1-4\x* \p \v 5 Iesu i kaobeyisi, i wona, “Moses niko kairuwana i kirumi, kairavina komi wai gayamimi padapadasi wona kega ko nonori. \v 6 Saba dagudagunai God sawara ereonowana i wosei ba, ‘sebare ba wasike i wosisi.’\x * \xo 10:6 \xt Genesis 1:27, 5:2\x* \v 7 ‘Kona kairavina wai sebare tamana ba sinana ini sumarisi ba kaowana yabata sini kesanisi, \v 8 ba asi ruwamo sina botu sini bio kesana.’\x * \xo 10:8 \xt Genesis 2:24\x* Kata kosi kega ruwamo saba, kesana. \v 9 Kona kairavina God awaika i kapui wai, kega meo pipiya ini buburanei.” \p \v 10 Maranai kosi si riu mena ku yove kamona wai Iesu ana nonorayauna nikona kairavina si toirubai. \v 11 Ba i kaobeyisi, “Sebare kaowana ini gesei, ba wasike kesana ina rabai wai, kona e raukaipara. \v 12 Ba wasike yebo nanakasike, kaowana ini gesei, ba sebare kesana ina rabai wai kona e raukaipara.”\x * \xo 10:12 \xt Matthew 5:32; 1 Corinthians 7:10,11\x* \s1 Pipiya Gunaguna ba Iesu \r (Mat 19:13-15; Luk 18:15-17) \p \v 13 Pipiya, mutusi pipiya gunaguna si botuvisi Iesu kurina, kata iti gairenisi, saba ana nonorayauna si yegaisi. \p \v 14 Maranai Iesu nikona i kinani wai i yagisi, ba i wonisi, “Pipiya gunaguna ko boterisi sina botu kuriku, kairavina pipiya nikasike wai, God ana basileiya kosi karisi yai. \v 15 A bisuwonimi, kotoi wata God ana basileiya kega ina yauni, niko pipiyaikei rutainina wai, kega rubarubana ina riu ku kamona.”\x * \xo 10:15 \xt Matthew 18:3\x* \v 16 Damanina ba pipiya gunaguna i tararausisi ba yaroyarona tepasi yai i taura ba i gairenisi. \s1 Sebare Marimariyina \r (Mat 19:16-30; Luk 18:18-30) \p \v 17 Iesu i dagui, i yewo i nenae maranai, sebare kesana i vera i nae kurina ba naonai i peku i maere sogasoga ba i wona, “Bibeyebeyena biyim gairem, awaika ana wosei wai yawasa mamadamanina ana yauni?” \p \v 18 Iesu i kaobeyei i wona, “Awaika kairavina ku yoriku kata gaireku? Kega kesana kotoi gairena saba God ikesina wata gairena. \v 19 Kom God ana kairuwana ku kuiri, ‘Kega kuna kasibunuwa,\x * \xo 10:19 \xt Exodus 20:13\x* kega kuna rukaipara,\x * \xo 10:19 \xt Exodus 20:14\x* kega kuna pisikara,\x * \xo 10:19 \xt Exodus 20:15\x* kega pipiya kuni sisiya kwarumisi,\x * \xo 10:19 \xt Exodus 20:16\x* ba kega bibuni yai kuna pisikara ba yebo sinam ba tamam ke bokuwayisi.’\x * \xo 10:19 \xt Exodus 20:12\x*” \p \v 20 Ba sebarena i wona, “Bibeyebeyena biyim, maranai yauku yogiyogiku ai, ba i botu karaku nina, nikosi wona ereonowasi a wose robo.” \p \v 21 Iesu nuwayauyaunai i kinani ba i wona, “Sawara kesanaikei wata kuna wosei. Ke nae am sawara ereonowana ki gimona, ba maisana moyamoyakisi ke berisi, ba ke botu kuni saununuriku, ba am mariya sapamai kuna yauni.” \p \v 22 Sebarena niko sisiya i nonori wai naona i rumitemitei. Ba ere nuwapoyina i sutaveyana, kairavina kona wai i mariya saki. \p \v 23 Ba Iesu i kita nanaga ba ana nonorayauna i wonisi, “God ana ku basileiya riuna wai i padapada saki marimariyisi kurisi.” \p \v 24 Kata nonorayauna wonana si wareyei saba Iesu i wona mena, “Pipiya gunaguna, God ana basileiya riunina wai i padapada saki. \v 25 Kata rubana Camel ku siu niponina ina riu? Kega! Ba kona wai tapeyanina kega bage sebare marimariyina ina riu God ana ku basileiya mena.” \p \v 26 Kata nonorayauna si wareyena sakiyei ba si kaoboneyana si wona, “Kata kotoi naki ina yawasa?” \p \v 27 Iesu kurisi i kinana ba i wona, “Pipiya kurisi wai i padapada saki, ba God kurina wai sawara ereonowana tapeyana saki.” \p \v 28 Damanina ba Peter i kaobeyei i wona, “Yakai sawara ereonowana kai sumamarana ba kai sununurim!” \p \v 29 Iesu i kaobeyisi, i wona, “A bisuwonimi kega kesana kotoi ana yove tuwateiteina, nobuna, sinana, tamana, natunanatuna, ana kwapu ini sumamarana yauku ba Wara Gairena kairavina, \v 30 ana maisa niko maranai kega ina bokabai ba 100 yebo tepana ina tere tawani ana yove, tuwateiteina, natunatuna, nobunobuna, sinasinana, ana kwapu. Ba bitupaketowana yabata. Saba mara murinai yawasa mamadamanina ina yauni. \v 31 Saba pipiya pesarisi karaku te binao wai sini muri, ba iyabosi te bimuri wai sini nao.”\x * \xo 10:31 \xt Matthew 20:16; Luke 13:30\x* \s1 Iesu ana Rabobona i Sisiya Meyei \r (Mat 20:17-19; Luk 13:31-34) \p \v 32 Iesu i nao si gegae ku Jerusalem, ba ana nonorayauna nuwanuwasi si kairagaraga, ba iyabosi si kibikibisi wai si nagara. Kata asi 12 i bosireisi ba awaika ita tupuwa kurina wai i wonisi. \v 33 Koi tinabaenega i wona, “Ta gegae ku Jerusalem, ba Sebare Natuna priest kaikaiwabosi ba kairuwana bibeyebeyena biyisi ku yarosi sina terei. Ba kosi sini kunumakei ba sina kaotaveyei ina rabobo, murinai Gentile biyisi ku yarosi sina terei. \v 34 Ba kosi sini namei, sina kanukanui, sina kwapui, ba sina kasibunui. Ba kao tonu murinai ina bomsiri mena.” \s1 James ba John asi Bibada \r (Mat 20:20-28) \p \v 35 Kata Zebedee natunatuna James ba John, si botu Iesu kurina, ba si wona, “Bada, ka bibabaim kata awaika ka waiwainei wai, karavikai kuta wosei.” \p \v 36 Ba i toirubaisi, “Ami waina awaika ana wosei kairavimi?” \p \v 37 Kata kosi si kaobeyei, “Am taupauma aba makimakira kadakarinai kuna mamana maranai gwabimi yai kana makira, kesana kasumi yai ina makira, ba kesana gedumi yai.” \p \v 38 Saba Iesu i wona, “Komi kega ko kuiri awaika kairavina ko bibaba, komi niko nuwapoya veduna ana tomani wai rubana kona tomani? Kona niko siniyara babataitona ana riuni, wai rubana kona riuni?”\x * \xo 10:38 \xt Luke 12:50\x* \p \v 39 Ba kosi si kaobeyei, “Kana wosei.” \p Saba Iesu i wonisi, “Komi vedu ana tomani wai kona tomani ba ana babataito wai kona babataito, \v 40 saba yauku kega ana wonimi kotoi kasuku ai kona geduku ai ina makira kona gawarina wai iyabosi kairavisi God i bineisi wai kosi asi gawara.” \p \v 41 Ba maranai asi 10 nikona si nonori wai James ba John kurisi si yagisi. \v 42 Saba Iesu ereonowasi i yorisi i kesanisi ba i wonisi, “Ko kuiri kata iyabosi te wonawona kosi Gentile biyisi wai asi babada te bibadisi ba asi maragata te biyakwarei ba te biporoporovisi, \v 43 ba komi wai kega nanakasike saba kamomi yai, kotoi wata ana waina ini bada wai ini moyaka meyei.\x * \xo 10:43 \xt Matthew 23:11; Mark 9:35; Luke 22:25,26\x* \v 44 Ba kotoi wata ana waina ini nao wai ereonowasi kairavisi ina bosaibira \v 45 kairavina, Sebare Natuna i botu wai kega sita bosaibirei saba kona pipiya ita bosaibirisi, ba pesarisi asi yawasa kairavina ita bere meyei.” \s1 Iesu Bartimaeus Mata Potapotana i Yawasi \r (Mat 20:29-34; Luk 18:35-43) \p \v 46 Kata si botu ku Jericho, ba Iesu ana nonorayauna ba koroto kaikapona yabata meyaga kaikapona si kasikasibau taveyei wai, Timaeus natuna Bartimaeus mata potapotana keta parinai i makira ba i bikawakinana. \v 47 Ba maranai i nonori kata Iesu Nazareth biyina, wai i dagui i paraparara, “Iesu, David natuna, ki nuwanuwaniku!” \p \v 48 Ba pipiya pesarisi si gesei ba si wona kata ita ma guguba, saba kona i parara saki, “David natuna ki nuwanuwariku!” \p \v 49 Iesu i msiri ba i wona, “Ko yorei.” \p Kata si yoereyana mata potapotana kurina, “Ki nuwagaire, ke msiri e yoreyorim.” \v 50 Kata kana nuba gara i garu kirei, ba ere nuwagairenina Iesu kurina i nae. \p \v 51 Ba Iesu i toirubai, “Awaika ke waiwainei ana wosei kairavim?” \p Kata sebarena i wona, “Bada, au waina ani kinana.” \p \v 52 Iesu i wona, “Ke nae, am bitumagana i yawasim.” Kata marakesana matana i yawasa ba Iesu ketai i sununuri. \c 11 \s1 Iesu i Riuriu ku Jerusalem \r (Mat 21:1-11; Luk 19:28-40; Jhn 12:12-15) \p \v 1 Ba si verakasibau ku Jerusalem maranai, si botu ku Bethphage ba Bethany meyagisi ba Olive koyanai Iesu ana nonorayauna ruwamo i poraisi. \fig |alt="1/2 Page" src="hk00379c.tif" size="span" ref="11:1" \fig* \v 2 Ba i wona, “Ko nae nao ku meyaga naoti yai koni bisukaibau maranai donkey sebare yogiyogina kega kesana kotoi i geru rubai nai si kausi wai kona panani. Ko tombauni ba kona botuwei nikei. \v 3 Ba kotoi wata ina toirubami ina wona, ‘Awaika kairavina nikona ko wosewosei?’ Ko wonei, ‘Kata Bada e waiwainei, mara yoginaikei. Ba yebo yagiyagina kani porai ina veramaga.’” \p \v 4 Damanina ba si nae wai donkey ketai yove matam ketanai si kausi si kitai wai si tombauni ba, \v 5 pipiya mutusi nai si bimsiri wai si toirubaisi si wona, “Awaika kairavina donkey ko tombauni?” \v 6 Saba kosi Iesu i wonisi wai nanakasike si kaobeyisi. Damanina ba si boterisi si nae. \v 7 Maranai donkey si botuwei Iesu kurina wai, kasi tarasowo si garu gegeyana ku tepana, ba Iesu i geru. \p \v 8 Ba pipiya pesarisi kasi tarasowo ketai si yabara, ba mutusi wai keyama ragaragasi ere rurausi dipai si tara wai si yabara. \v 9 Ba iyabosi si nao si nenae ba murinai si kibikibi wai si paraparara, \q1 “\tl Hosana\tl* Bigairenina! \q1 Kona Bada kana wabai e botubotu.\x * \xo 11:9 \xt Psalms 118:25,26\x* \q1 \v 10 Bibigairenina, \q2 kona tamata David ana basileiya e botubotu, \q3 Hosana kau kaidamona.” \p \v 11 Maranai Iesu i nae ku Jerusalem wai, i riu God ana ku yove taparoro. Ba sawara ereonowasi i kita nanaga, saba kao i kakaba kairavina ana nonorayauna yabata si kasibau si nae ku Bethany. \s1 Iesu Koveya Keyamina i Kaonawai \r (Mat 21:18-19) \p \v 12 Mara i tom wai Iesu ana nonorayauna yabata Bethany si kasibau taveyei, si veraveramaga ku Jerusalem wai Iesu soya i rabobo. \v 13 Ba koveya rurauna rabarabai i kinani wai i nae ku gwabina saba rurauna wata i kinana kairavina kega koveya kana mara ba ita uwa. \v 14 Damanina ba Iesu kurina i wona, “Kom kega kesana kotoi uwam ina kam meyei.” Kata ana nonorayauna si nonori. \s1 Isu God ana Yove Kamonai \p \v 15 Maranai si verakasibau ku Jerusalem wai, Iesu i riu God ana ku yove taparoro ba i dagui iyabosi namai si bigimogimona wai i rukwabina si kasibau, ba pipiya mane si bibobereyana God ana yove taparoro suwara kairavina.\f + \fr 11:15 \ft Wai asi bobitaura ba iyabosi buruku, si bigimona puyobunuwa kairavina wai asi pesapesa i kum tabitabirana.\f* \v 16 Ba kega kesana kotoi i boterei kata bigimogimona sawarisi ita kabara ita riu God ana ku yove taparoro kamona. \v 17 Ba yebo i beyebeyisi wai i wona, “Matapa si kirumi kata, \q1 ‘Au yove sina yorei \q2 dam ereonowasi asi pari yovena.’\x * \xo 11:17 \xt Isaiah 56:7\x* \m Saba komi ko wosei ‘bage pisipisikarisi asi aba kobakoba.’” \fig |alt="1/2 Page" src="IB-018.jpg" size="span" ref="11:17" \fig* \p \v 18 Priest kaikaiwabosi ba kairuwana bibeyebeyena biyisi nikona si nonori saba, kosi si nagarei basuna pipiya ereonowasi ana giu si nonori wai si wareyei. \p \v 19 Ba i rabisi wai, Iesu ana nonorayauna yabata meyaga kaikapona si kasibau taveyei. \s1 Koveya Keyamina i Bosivisivi \p \v 20 Didibarai, si yewo si nenae wai, koveya keyamina si kinani, warowaronai ba i gae ku damona i bosivisiviyei. \v 21 Peter i notapanani wai Iesu kurina i wona, “Bibeyebeyena biyim ke kinani nao koveya ku kaonawai wai i rabobo.” \p \v 22 Saba Iesu i kaobeyei, God ki tumaganei. \v 23 A bisuwonim kotoi wata niko koya kurina ina wona, “Ke nae ikesim ku enaga ki garu kirena meyim.” Ba nuwanuwanai kega ina nota kabakaba saba ini geruwana kata awaika i wonei wai, wosena ina wosei ba kairavina ina tupuwa.\x * \xo 11:23 \xt Matthew 17:20; 1 Corinthians 13:2\x* \v 24 Kona kairavina a wonimi, awaika wata kairavisi kuna rupari ba kuni baba wai, ki geruwana kata matapa ku yauna, ba ini karimi yai. \v 25 Ba ku msiri ke raupari maranai kotoi wata ana goyona ke botawani wai ke notataveyei kata Tamam sapamai am piragagoyosi yebo ina notataveyisi.\x * \xo 11:25 \xt Matthew 6:14,15\x* \v 26 \f + \fr 11:26 \ft Niko kewa kiruma waubosi kamosi yai kega e mamana.\f* [Ba kom pipiya asi piragagoyosi kega kuna notataveyisi wai, Tamam sapamai am piragagoyosi kega ina notataveyisi.] \s1 Iesu ana Bibadana Kairavina si Toirubai \p \v 27 Kosi si verakasibau mena ku Jerusalem, ba Iesu God ana ku yove taparoro kamonai i yewoyewo wai priest kaikaiwabosi ba kairuwana bibeyebeyena biyisi, ba Jew babadisi si botu kurina ba, \v 28 si toirubai, “Memei maragata ku yauna wai nikosi sawara ke wosewose, ba kotoi maragata i berim wai nikosi wose ke wosewose?” \p \v 29 Iesu i kaobeyisi, “Baitoruba kesana ana berimi, ba kona kaobeyiku wai, ana wonimi. Kata kotoi maragata i beriku wai nikosi wose a wosewose. \v 30 Ko woniku kata John ana maragata memei i yauni wai i babataito, sapamai kona pipiya karisi yai?” \p \v 31 Saba kosi i kesisi si kaoboneyana si wona, “Memei bage tana wona, ‘Sapamai wai.’ Ini toiruba kata, ‘Awaika kairavina kega koi geruwei?’ \v 32 Ba memei bage tana wona, ‘Pipiya karisi yai wai’…” Pipiya si nagarisi, kairavina ereonowasi si kuiri kata John kona bisuwona peroveta. \v 33 Kona kairavina Iesu si kaobeyei si wona, “Yakai kega ka kuiri.” \p Iesu yebo i wona, “Yauku yabata kega ana wonimi kata memena maragata a yauni wai nikosi wose a wosewose.” \c 12 \s1 Iesu Baobao Biyisi i Maibei \r (Mat 21:33-46; Luk 20:9-19) \p \v 1 Damanina ba Iesu i dagui maibai i bisisiya kurisi, i wona, “Mara kesana sebare ana tano i garai ba wine pesina i baoni, ba uwana kana gudaguda doguna i karoi, ba kana aba kibukibu yovena i bowai.\x * \xo 12:1 \xt Isaiah 5:1,2\x* Ba saibisaibirisi mutusi i maisanisi, kata baona sita potai, ba kona i tauya i bowagawaga. \v 2 Ba boyauna marana i botu wai, baona sebarena ana saibisaibirina kesana i porai kata wine uwana mutuna sita berei. \v 3 Saba kosi si botawani, si ravi ba yaro kabana si pora taveyei. \v 4 Damanina ba ana saibisaibirina yebo kesana i porai kurisi, ba kosi sebarena gayamina si ravi ba wose goyogoyosi si wosei kurina ba si kaobibisakei wai i sinimaya saki. \v 5 Ba yebo kesana i pora meyei wai, kona si kasibunui. Ba pesarisi i poraisi, wai mutusi si ravisi, ba mutusi si kasibunuwana. \v 6 Ba pipiya kesana ikei, i mamana iti porai, natuna i nuwayauyauni kata kona i pora koboi i wona, ‘A kuiri niko natuku wai sina bokuwayei.’ \v 7 Saba kosi si kaoboneyana si wona, ‘Nikona wai bao badana natuna, ko botu tana kasibunui ba niko bao wai ini kariti yai.’ \v 8 Damanina kosi natuna si yauni, si kasibunui, ba ku bao kupuna tupuwina si garu kasibauei. \p \v 9 Kata bao badana awaika ina wosei? Ina botu wai bao aba potapotasi ini kasibunuwana ba baona wai pipiya mutusi ina berisi. \v 10 Niko wona ko kuiri kona? \q1 ‘Kata yove bowabowa biyisi akima si sinikikiyei \q2 wai karaku i akima kaimasawina. \q1 \v 11 Ba nikona Bada ana wose ba kana kinana kurita \q2 wai i nuwarubaruba saki.’”\x * \xo 12:11 \xt Psalms 118:22,23\x* \p \v 12 Damanina ba Jew babadisi keta si nuvenuveni kata mekabage Iesu sita patumi, kairavina kosi si kuiri kata maibai kosi i wonewonisi, saba koroto si nagarisi wai si boterei ba si nae. \s1 Tax Caesar sina Berei \p \v 13 Muri yai Pharisee biyisi ba Herod ana pipiya mutusi si poraisi kata Iesu awaika iti sisiyana goyoi wai sita patumi. \v 14 Si botu kurina ba si wona, “Bibeyebeyena biyim, ka kuiri kom bibisuwonim, ba kega kotoi murinai ke bimsiri bagunai wata kotoi, saba God ana keta damana, ke bibeyebeyena wai igaire saki. Ke wonikai Caesar tax kana berei wai damanina kona? \v 15 Ba tax kani maisa kona kega?” \p Saba Iesu asi kwaruma i kuiri wai i wona, “Awaika kairavina ko bikae botaina? Denarius ko yauni ko botuwei ana kinani.” \v 16 Kata kosi denarius (mane) si yauni si botu, ba i toirubaisi i wona, “Nikona kotoi gubana ba kotoi kana waba?” \p Ba kosi si kaobeyei si wona, “Caesar.” \p \v 17 Damanina Iesu i wona, “Awaika Caesar karinai wai yebo Caesar ko berei, ba God karinai wai yebo God ko berei.” \p Nikasike i kaobeyisi wai si wareyei. \s1 Bomsiri Mena wai Bisuwona \p \v 18 Damanina Sadducee biyisi iyabosi te wonawona kata bomsiri mena kega\x * \xo 12:18 \xt Acts 23:8\x* wai si botu Iesu si torubai. \v 19 Si wona, “Bibeyebeyena biyim Moses kairavikai i kiruma kata sebare natunatuna kega, ina rabobo ba kaowana i sumarei wai, teina soberena ina rabai kata tuwana kairavina ini tuwa. \v 20 Mara kesana sebasebare asi 7, kata iyarokona i tabine wai natunatuna kega ba i rabobo. \v 21 Ba kana kasitawana soberena i rabai, ba yebo natuna kega ba i rabobo. Ba kasibitonu yebo wosena kesanina kurina i tupuwa. \v 22 Kata ereonowasi asi 7 kega ere natunatusi ba si rabobo ba muri yai wai wasikena yebo i rabobo. \v 23 Kata wasikena asi 7 si rabai ba raoboraobosi asi bomsiri mena maranai wai, kaowana damana wai kotoi?”\f + \fr 12:23 \ft Sadducees bomsiri mena te kaobibisakei kosi kega si bigeruwei.\f* \p \v 24 Iesu i kaobeyisi i wona, “Komi koi su siwana taveyana! Basuna komi God wonana ba ana maragata ko biburuburuwei. \v 25 Maranai raoboraobosi sina bomsiri wai, kosi nanakasike bage aneaneya sapamai, ba namai wai tabine kega. \v 26 Ba karaku ani beyimi kata raoboraobosi asi bomsiri mena wai bisuwona. Komi Moses ana bukai dipa karakarasina rurutuwina ko baiyavi kona kega? Mekabage God i wonei, ‘Yauku kona Abraham, Isaac, ba Jacob asi God.’\x * \xo 12:26 \xt Exodus 3:6\x* \v 27 Kona God wai kega raoboraobosi asi God saba yawayawasisi asi God. Koi su siwana taveyana!” \s1 God ana Kairuwana Kaikapo Sakina \p \v 28 Kairuwana bibeyebeyena biyina kesana i botu ba si bikaoboneyana wai i nonorisi, ba Iesu Sadducee biyisi i kaobeyei kabitamnisi wai, i toiruba, “Kairuwana ereonowana kamonai wai mekona i rakata saki?” \p \v 29 Ba Iesu i kaobeya i wona, “Nikona i rakata saki, ‘Ko nonori, Israel biyimi, Bada ata God ikesina wata Bada. \v 30 Bada am God nuwanuwam tupanai, pipiyim tupanai, am nota tupanai, ba am maragata tupana ki nuwayauyauni.’\x * \xo 12:30 \xt Deuteronomy 6:4,5\x* \v 31 Ba bairuwaina wai nikona, ‘Maturam ki nuwayauyauni, nanakasike bage kom ikesim ke binuwayauyaunim.’\x * \xo 12:31 \xt Levitikus 19:18\x* Kega memena kaotunetune kesana nikosi ruwamo i getawanisi.” \p \v 32 Saba sebarena i kaobeya i wona, “Bibeyebeyena biyim, ku wona kabitam kata, God kesana ba kega memena kotoi, saba ikesina wata. \v 33 Ba nuwanuwam tupanai, am kuira tupanai, am maragata tupanai God ki nuwayauyauni, ba yebo maturaturam ki nuwayauyaunisi nanakasike bage ikesim ke binuwa yauyaunim. Nikona wai i rakata saki, kega bage suwara kapukapunina ba puyobunuwa.” \p \v 34 Iesu i kinani kata i kaobeyana kabitam wai, i wona, “Kom God ana basileiya gwabinai damana ke mamana.” Ba kona murinai kega kesana kotoi i wose rubai kata Iesu ita toirubai. \s1 Keriso Kotoi Natuna \p \v 35 Iesu God ana yove taparoro kamonai i bibeyebeyena maranai i toiruba i wona, “Mekabage wai kairuwana bibeyebeyena biyisi si wona, kata Keriso kona David natuna. \v 36 David ikesina mom Kanuma Kaobaisiyenai i sisiya i wona, \q1 ‘Bada au Bada kurina i wona, \q2 “Kasuku ai ke makira, \q2 yepo kam abiya ku \q3 kae gaburim ana terisi.” ’\x * \xo 12:36 \xt Psalms 110:1\x* \m \v 37 Ba David ikesina Iesu i yorei, ‘Au Bada.’ Kata mekabage Keriso ai, kona natuna?” \p Kata koroto kaikapona ere nuwagairesi si tainabaenegei. \p \v 38 Iesu i bibeyebeyena maranai i wona, “Kairuwana bibeyebeyena biyisi ko kita kabitamnisi. Kosi asi waina kasi gara veoromisi sina kote ba sina yewoyewo ba bigimona gawarisi yai pipiya ere bokuwayisi sini bikaikaivisi. \v 39 Ba dugu yovesi yai asi aba makimakira kaimatanisi ba poraga marasi yai asi gawara gaigairesi te binebinena ba te makimakira. \v 40 Kosi sobesobere karisi yai tebo pisipisikara ba biwareyisi kairavina asi pari veoroma goyosi. Nikosi pipiya asi saroba wai i goyo saki.” \s1 Sobesoberena ana Puyo \p \v 41 Iesu puyo gawarina parinai i makira ba koroto ibo kibukibuisi ba asi puyo God ana yove taparoro kabominai si tutaura. Pipiya marimariyisi pesarisi yebo mane kaikaposi si tutaura ku kaboma. \v 42 Saba sobere moyamoyakina i botu ba coin yogiyogisi asi ruwamo, 2 toea rubana i wanisi. \p \v 43 Iesu ana nonorayauna i yorisi si botu kurina, ba i wona, “Yauku a bisuwonimi kata, niko sobere moyamoyakina ana puyo ku kaboma i terei wai i rakata saki, kega bage ereonowasi. \v 44 Kosi ereonowasi asi mariya nununai si berena ba kona wai nao yogiyogina ikei ana bokwarakwara kamonai awaika tepanai ita mana wai ereonowana i tere roboi.” \c 13 \s1 Mara Damona ana Matakira \p \v 1 Iesu God ana yove i bisumarei maranai wai, ana nonorayauna kesana i wona, “Bibeyebeyena biyim, ke kinani! Awaki akima naki kaikaposi ba abi yove nuwarubarubasi!” \p \v 2 Ba Iesu i kaobeyei i wona, “Nikosi yove kaikaposi ku kinana? Kega kesana nina kana gawarai ina mana ereonowasi wai sini garu kikirana.” \p \v 3 Maranai Iesu God ana yove taparoro sepinai, Olive koyana tepanai i makira i mamana, ba Peter, James, John ba Andrew bibune yai si toirubai, \v 4 “Ke wonikai, mara awaika sina tupuwa? Ba awaika ini matakira kata nikosi wose ereonowasi sina tupuwa?” \p \v 5 Ba Iesu kurisi i wona, “Koi kinana kabitam kata kega kesana kotoi ina kwarumimi. \v 6 Pipiya pesarisi kau wabai sina botu sina wona kata, kosi wai yauku, ba pipiya pesarisi sini geruvisi. \v 7 Maranai abiya damana ba abiya sisiyisi kwarukwarumisi pesarisi kona nonora wai, kega kona nagara. Nikosi sawara sina tupuwa, saba mara damona wai karaku wata ina botu. \v 8 Dam kesana ina bomsiri ba dam kesana yabata sini abiya ba basileiya sini gebeyana bibirana, kupura ereonowana nukenuke ba kapoe kabakaba. Nikosi wai bituwa siniyarana dagudaguna. \p \v 9 Komi yebo ko kita kabitamnimi. Sina patumimi ba sini buibuiyimi ba sina ravimi ba babada naosi yai koni msiri ba yauku kairaviku koni sisiya.\x * \xo 13:9 \xt Matthew 10:17-20; Luke 12:11,12\x* \v 10 Ba wara gairena dam ereonowana kurisi sina kai rumamarei ba muri yai mara damona. \v 11 Saba maranai sina patumim ba bibuibuiyim kairavina wai, kega kona ki nuwapoyei kata mekabage kuni sisiya, ba awaika kona maranai ina berim wai kona ki sisiyei, kairavina kega kom kuni sisiya saba Kanuma Kaobasiyena ini sisiya. \p \v 12 Ba sebasebare tuwateiteisi, sina kaotaveyisi sina rabobo, ba tama yebo kesanina natuna kurina ina wosei. Ba pipiya gunaguna sini kawakasekase tutunusi sina kaotaveyisi, ba sina yaunisi sini kasibunuwana. \v 13 Pipiya ereonowasi yauku kairaviku sini sinikikiyim, saba kotoi ini msi kikita yepo mara ku damona wai ina yawasa.\x * \xo 13:13 \xt Matthew 10:22\x* \p \v 14 Saba maranai sawara bisugoyona kona kinani e mamana memena kega i ta mana ba yawasa e bigoyoni, wai kom baiyawa biyim ke kuiri, ba iyabosi Judea yai te mamana wai sina vera ku koya. \v 15 Ba kega kesana kotoi ana ku yove, wadakupunai ina gakira, ba ina riu ana ku yove ba awaika kesana ina yauni.\fig |src="lb00235c.tif" size="col" ref="13:15" \fig* \v 16 Kona kega kesana kotoi ana kwapu ai ina veramaga kana nuba garana ina yauni.\x * \xo 13:16 \xt Luke 17:31\x* \v 17 Kona maranai sinasina iyabosi manamanawisi ba ere pepeyisi wai kurisi ina goyo saki. \v 18 Ko rupari kata nikona kega yaugura maranai ina tupuwa. \v 19 Kairavina kona maranai nuwapoya ina rakata saki, kega bage dagudagunai God dobu i wosei ba i botu karaku wai, kega ina tupuwa mena.\x * \xo 13:19 \xt Daniel 12:1\x* \v 20 Bada nikosi mara kega iti dubodubo wai kega kesana kotoi ita yawasa. Saba iyabosi i binesi wai kairavisi i duboduboi. \p \v 21 Saba kona maranai kotoi wata kurim ina wona, ‘Ke kinani, Keriso nina!’ kona ina wona, ‘Ke kinani, kona wai noi!’ kega ki geruwei. \v 22 Kairavina Keriso kwarukwarumisi, ba peroveta kwarukwarumisi, sina rerematara, ba matakira ba kiyakiyaya sina wose sina tupuwa, kata iyabosi God i binebineisi wai sina wose rubai kata sina taina sireysi. \v 23 Ko kinana kabitamnimi, kairavina awaika ereonowana matapa a wonewonimi. \p \v 24 Saba kosi marasi yai nuwapoya murinai, \q1 ‘Kao ini baidibari \q2 ba nawaravi kega ina yasegana; \q1 \v 25 Ba gwamegwame kaidamonai sina peku,\x * \xo 13:25 \xt Joel 2:10,31, 3:15; Revelation 6:12,13\x* \q2 ba sapamai awaika ereonowana ina rugusugusui.’ \p \v 26 Kona maranai Sebare Natuna guba kamonai ana maragata kaikapo sakinai ba ere kadarina, ina botubotu wai, pipiya sina kinani.\x * \xo 13:26 \xt Revelation 1:7\x* \v 27 Ba ana aneya ini poraisi ana binebineisi ereonowana sina urabaisi, ba sini kesanisi dobu ereonowana sapama gaburinai. \p \v 28 Bibeyebeyena koveya keyaminai ko yauni. Maranai ini ruragei ba senasenana sina numo wai ko kuiri kata kainumo i neratui. \v 29 Kesanina yebo, nikosi sawara kona kinana sina tuputupuwa wai kona kuiri kata marana wai matapa nina matam ketai damana. \v 30 A bisuwonim kata, niko kimta kega sina rabobo yepo nikosi sawara ereonowasi sina tupuwa. \v 31 Sapama ba dobu sina kakaba saba Wonaku kega meyana ina kakaba.” \s1 Kega Kesana Kotoi Marana i Kuiri \r (Mat 24:36-44) \p \v 32 “Kega kesana kotoi kaona kona marana i kuiri aneya sapamai kega si kuiri, kona Natuna, Tama ikesina wata. \v 33 Ko kinana kabitamni, ba ko bobunaga, kairavina kega ko kuiri, kata marana meyana ina botu. \p \v 34 Nikona nanakasike bage sebare, i tauya ba ana yove i kasibau taveyei, ba ana saibisaibirisi kesakesasike bibadana maragasina i bineisi, ba kesana matamketai, kata ita kinana kabitam.\x * \xo 13:34 \xt Luke 12:36-38\x* \v 35 Kona kairavina koi kinana kabitam, kairavina komi kega ko kuiri, mara awaika yove badana ina veramaga memena bage rabisi yai, kona pom basunai, kona kokorereko sina tutou maranai, kona maratom ai. \v 36 Memei bage bisikwana rutainina ina botu wai kega ina pananim kata ke dudauwa. \v 37 Awaika kom a wonewonim wai ereonowami kurimi a wonawona, ‘Koi kinana kabitam!’” \c 14 \s1 Iesu Bethany yai si Boroi \p \v 1 Ba karaku kao ruwamo wata te mamana, ba Baisaubona Kamna ba Bread Kega Yeast Yabata Poragina kairavina.\x * \xo 14:1 \xt Exodus 12:1-27\x* Kata priest kaikaiwabosi ba kairuwana bibeyebeyena biyisi keta si nuvenuveni kata mekabage Iesu sita patumi ba sita kasibunui. \v 2 Saba kosi si wona, “Kega poraga maranai kairavina pipiya sina kokona.” \s1 Wasike ana Bane Puguna Gairena \r (Mat 26:6-13; Jhn 12:1-8) \p \v 3 Ba maranai Iesu Bethany yai, Simon, kona lepa biyina ana yove kamonai si kamkam, ba wasike bane maisana, i rakata saki kibubuna akimai si wosei wai, kamonai. Kona banena wai keyama kana waba nard, warowarovinai si wosei wai, i kabari i botu. Ba kibubuna i kasigaowori ba banena Iesu gayamina i sewai. \v 4 Saba pipiya mutusi nai si mamana wai si kaoboneyana si wona, “Awaika kairavina niko bane i yakwarei? \fig |alt="1/2 Page" src="hk00142c.tif" size="span" ref="14:4" \fig* \v 5 Niko bane siti gimonei bodu kesana maisana rubana ba manena moyamoyakisi sita berisi.”\f + \fr 14:5 \ft Niko bane siti gimonei bodu kesana bimaisa rubana.\f* \p \v 6 Saba Iesu i wona, “Wasike ko boterei awaika kairavina ko bisinikaini? Kona sawara gairena i wosei kuriku. \v 7 Moyamoyakisi mamanina yabata kona mana wai, tamarai koni baisisi. Saba yauku wai kega mamanina yabata tana mana. \v 8 Kona i kuiri awaika ita wosei wai i wosei. Kata kona bane i sewai ku siniku wai kona mara damonai au rabobona kairavina i bobunagei. \v 9 Ba yauku bisuwonai a wonewonimi kata niko wasike awaika i wosei wai dobu tomtom pipininai wonaku sina rumamarei wai sini sisiyei, kona aba nuwa raupairina.” \p \v 10 Saba Judas Iscariot, nonorayauna asi 12 kesana i nae priest kaikaiwabosi kurisi kata Iesu ita berena. \v 11 Ba kosi awaika si nonori wai si nuwagaire, kata si kaobiyoyobani kata mane sita berei. Kata Judas keta i nuwenuweni mekabage Iesu ku yarosi ita terei. \s1 Iesu ana Kam Damona \p \v 12 Kao dagudagunai Bread Kega Yeast Yabata Poragina maranai asi dudura kata sheep sebare wotuna Baisaubona Kamna maranai sina puyobunuwa. Iesu ana nonorayauna si toirubai, “Memena Baisaubona kamna kairavim kana bobunagi?” \p \v 13 Ba ana nonorayauna ruwamo i poraisi ba i wonisi, “Ko nae ku meyaga kaikapona, ba sebare okowa kiubuna e kabakabari wai ina vera poteimi wai ko kibi. \v 14 Ba ina riuriu wai yovena badana ko wonei, ‘Bada i baba: Kata ana wagawaga yovena memei, kata yauku ba au nonorayauna yabata Baisaubona Kamna kana kani?’ \v 15 Kata gawara kaikapona tepanai, si wose damanei wai ini beyeimi. Ba namai kairavita ko bobunaga.” \v 16 Ba nonorayauna sisu taveyana, kata si riu ku meyaga kaikapona wai Iesu sawara i wonisi wai si panani. Kata kosi Baisaubona Kamna nai si bobunagei. \p \v 17 Ba maranai i rabisi wai Iesu ana nonorayauna asi 12 yabata si verakasibau. \v 18 Kata maranai kosi kam gawarinai si makira si kamkam wai, Iesu i wona, “Yauku a bisuwonimi kata komi kesana ta kam yabata wai ina berena taveyiku.”\x * \xo 14:18 \xt Psalms 41:9\x* \fig |alt="1/2 Page" src="IB-049.jpg" size="col" ref="14:18" \fig* \p \v 19 Saba kosi si nuwapoya, kata kesakesasike kosi si wona, “Yauku kona?” \p \v 20 Ba i kaobeya i wona, “Komi ami 12 kesana, kotoi kona ba yauku bread kana kutuba ku kaboma wai kona. \v 21 Saba God Natuna kairavina nanakasike i kirumi kata kurina ina tupuwa. Ba saba, kapore, nao sebare kotoi God Natuna i berena wai! Kona pipiyina i gaire kata kega ita tupuwa.” \p \v 22 Ba maranai kosi si kamkam wai, Iesu bread i yauni ba i kaikaiwa ba i botomni, ba ana nonorayauna i berisi i wona, “Ko yauni; nikona yauku tupuviku.” \p \v 23 Yebo vedu i yauni, ba i kakaiwa ba i berisi, ba kosi konai si toma. \v 24 “Nikona Yauku taraku i tamo sewa bidamanina maragasina pesarimi kairavimi i tamosewa.”\x * \xo 14:24 \xt Exodus 24:8; Jeremiah 31:31-34\x* Ba yebo kurisi i wona, \v 25 “Saba yauku a bisuwonimi, Yauku wine uwana kega meyana ana toma mena yepo kona kaonai, God ana basileiya kamonai wauna ana tomani.” \p \v 26 Ba maranai tabora si tabori i kakaba wai kosi si kasibau si nae ku Olive koyana. \s1 Iesu Peter ana Bigesaira i Mamatarei \p \v 27 Kata Iesu i wonisi, “Ereonowami koni kasibuburanimi, kairavina buka i kirumi i wona, \q1 ‘Yauku sheep aba potapotana ana kasibunui \q2 ba sheep sini kasimosarisi.’\x * \xo 14:27 \xt Zechariah 13:7\x* \m \v 28 Saba ana bomsiri murinai, Yauku ani nao ku Galilee.”\x * \xo 14:28 \xt Matthew 28:16\x* \p \v 29 Ba Peter i kaobeyana i wona, “Memei bage ereonowasi sina vera robo, saba yauku kega!” \p \v 30 Saba Iesu i kaobeya i wona, “Yauku a bisuwonim kata karaku pomai muri yai kokorereko ina tou mara ruwamo wai, kom ikesim mara tonu kuna kaosairiku.” \p \v 31 Ba Peter ere maragasina i kaotupena i wona, “Abisiri yai tana rabobo yabata! Saba kega meyana ana wona kata kega a kuirim.” Ba ereonowasi sisiyina kesanina si sisiyei. \s1 Gethsemane \p \v 32 Kata kosi si botu ku kupura te yoreyorei Gethsemane wai, Iesu ana nonorayauna i wonisi, “Nina ko makira ba ana rupari.” \v 33 Peter, James ba John i urabaisi ba yabata si nae, ba i dagui i binuwapoya sini nomosa nuwa yarana i bobunui. \v 34 Kata i wona, “Pipiyiku yapoya e bobunui matapa rabobo wata, ba nina ko mana ba koni bikinana.” \p \v 35 Saba kona i nae yogina ikei ba i peku ku tano ba i rupari kata rubarubana niko sini nomosa orana kega ita riuni. \v 36 Ba i wona, “Aeee Tama, tamaku awaika ereonowana wai i tapeyana saki kurim. A bibabaim niko vedu kariku ai ke yauna taveyei. Saba kega yauku au waina ba kom am waina.” \p \v 37 Damanina ba Iesu i veramaga ana nonorayauna kurisi wai, i pananisi kata si dudauwa, wai Peter kurina i wona, “Simon kom ke dudauwa kona, ora kesanaikei kuti koyakoyaga kona kega? \v 38 Koi koyakoyaga ba ko rupari kata kega ku baisakari mena kona riu. Kanumimi ana waina ba saba tupuwimi wai te bomesumesu.” \p \v 39 Ba i sumarisi i nae wai parina kesaninai i rupari. \v 40 Maranai i veramaga mena wai yebo i pananisi si dudauwa, kairavina matasi si bita, ba kega si kuiri awaika sita wonei. \p \v 41 Mara bitonuina i veramaga mena wai kurisi i wona, “Komi karakuwata ko dudauwa ba ko biyakam kona? Kata damanina ora i botu! Ko kinani, Sebare Natuna piragagoyo pipiyisi ku nimasi si terei. \v 42 Ko bomsiri! Tana nae! Ba berena sebarena nina e botubotu!” \s1 Iesu si Patumi \p \v 43 Kata Iesu karakuwata i bisisiya ba Judas, kona 12 kesana, i kasibau, kona yabata wai, abiabiyisi korotosi ere asi seri ba beyana. Kosi wai priest babadisi, kairuwana bibeyebeyena biyisi, babada si poraisi. \v 44 Kata berena biyina matapa ketai matakira i beyisi, “Kata mekona ina yaoni wai damanina kona, ko patumi ba koi naovei ku patuma yovena.” \v 45 Ba maranai Judas i nae Iesu kurina wai i wona, “Bibeyebeyena biyina!” ba i yaoni. \p \v 46 Kata mutusi Iesu si botawani ba si patumi. \v 47 Saba kosi Iesu parinai yabata sibimsiri wai sebare kesana ana seri i taina kasibauwei ba priest kaikapona ana saibisaibirina i tarai wai tainana i kasiyaragi. \p \v 48 Ba Iesu i wona, “Kata Yauku kawakasekasesi a binaovisi wai komi seri yai ba kepatai ko botu kona patumiku? \v 49 Yauku komi yabata kao patepatena God ana yove taparoro kamonai a bibeyebeyena ba kega ko patumiku.\x * \xo 14:49 \xt Luke 19:47, 21:37\x* Saba nikosi wose te tuputupuwa kata kiruma katamanina kairaviku i sisiyei wai nanakasike ina tupuwa.” \p \v 50 Ba ana nonorayauna ereonowasi si sumarei ba nagarina si vera. \v 51 Saba sebare yarakina tarasowo poepoena wata i kotekotei, ba Iesu i bisununuri, wai kosi abiabiyisi asi waina sita rausi, \v 52 saba i vera wai kana gara wata si botawani. \s1 Iesu Sanhedrin Naosi yai \p \v 53 Ba Iesu si yauni si nae priest kaikapona kurina wai priest kaikaiwabosi ba babada ba kairuwana bibeyebeyena biyisi ereonowasi si botu si kesanisi. \v 54 Saba Peter Iesu yogina rabarabai i bisununuri yepo, i riu priest kaikapona ana ku yove. Ba namai ana aba potapota biyisi yabata si makira ba keyamai si birarana. \v 55 Ba priest kaikaiwabosi ba Sanhedrin tupasi Iesu ana goyona si nuwenuweni kata sita kasibunui, saba kosi kega kesana sisiya si panani. \v 56 Ba sisiya kwaruma pesarisi yai Iesu si gepotei, saba ereonowasi asi sisiya wai kega i bipoponi. \v 57 Ba mutusi si bomsiri si kwaruma, \v 58 “Yakai ka nonori i wona, kata God ana yove pipiya si bowai wai ana rikai, ba kesana kega pipiya si wosei wai, kao tonu murinai ana bowai.”\x * \xo 14:58 \xt John 2:19\x* \v 59 Saba asi sisiya wai kega i damaninei. \p \v 60 Ba priest kaikapona kosi naosi yai i bomsiri ba Iesu i toirubai i wona, “Kom kuna kaobeyana kona kega, am goyona awaika wai nikosi dam te kaobigoyonim?” \v 61 Saba Iesu i ma guguba, ba kega i kaobeyei. Ba yebo priest kaikapona i toiruba meyei, “Ba kom Keriso Bibigairenina Natuna kona?” \p \v 62 Ba Iesu i wona, “Yauku, wai natuna kona kinani Sebare Natuna Maragata Sakina kasounai ina makimakira, ba sapamai guba tepanai ina botubotu.”\x * \xo 14:62 \xt Daniel 7:13\x* \p \v 63 Ba priest kaikapona kana gara i rusika ba i toiruba, “Awaika kairavina pipiya mutusi tana toirubaisi? \v 64 Komi ana bigigima ko nonori, wai mekabage ko nosinosi?” \p Saba kosi ereonowasi si wona, “Ko kasibunui.” \p \v 65 Saba mutusi si dagui si bokanukanui, ba matana si kau potai ba nimasi yai si ravi ba si wona, “Ki peroveta wona kurikai!” Ba bikoyakoyaga biyisi si yauni ba si ravi ba si yauni si nae. \s1 Peter i Wona Iesu Kega i Kuiri \p \v 66 Ba maranai Peter priest kaikapona ana yove gaburinai i mamana, wai ana saibisaibirina wasike kesana i veraibira. \v 67 Ba maranai Peter i kinani i birarana wai i kita bikuikuiri ba i wonei, “Kom Iesu Nazareth biyina yabata?” \p \v 68 Saba Peter i kaosairei, i wona, “Yauku kega a kuiri kom awaika ke bisisiyei,” ba matam keta i kasibau taveyei. \p \v 69 Ba maranai wasikena Peter nai i kinani wai, iyabosi nai si msi bibiri wai kurisi i wona mena, “Niko sebare wai kona kesana.” \v 70 Saba Peter i kase mena. \p Ba kega rabarabana, kosi nai parinai si bimsiri wai Peter kurina si wona, “Bisuwona kom kona kesana, kairavina kom wai Galilee sebare.” \p \v 71 Kata Peter i dagui ikesina i kaonawa meyei, ba i wonisi i wona, “A bisuwonimi, niko sebare ko bisisiyei wai kega a kuiri.” \p \v 72 Ba mara kesana kokoereko i tou i ruwai. Kata Peter i nosi mekabage Iesu i sisiya kurina, “Muri yai kokoereko ina tou mara ruwamo, wai kom mara tonu kuna wona kega ku kuiriku.” Nuwanuwana i tupagudai wai i tou nokanoka. \c 15 \s1 Iesu Pilate Naonai \r (Mat 27:1-2,11-12; Luk 23:1-5; Jhn 18:20-28) \p \v 1 Maratom didibarinai, priest kaikaiwabosi ba Jew biyisi asi babada, ba kairuwana bibeyebeyena biyisi, ba yebo Sanhedrin ereonowasi yabata asi nota si terei ba si damanina. Kata Iesu yaroyarona si kauta, ba si urabai si nae Pilate kurina si terei. \fig |alt="1/2 Page" src="lb00284c.tif" size="span" ref="15:1" \fig* \v 2 Ba Pilate i toirubai i wona, “Kom Jew biyisi asi taupaumana kona?” \p Ba Iesu i kaobeya i wona, “Eee, damanina ku wona wai nanakasike.” \p \v 3 Damanina priest kaikaiwabosi wose pesarisi kairavisi Iesu si kunumakei. \v 4 Kona kairavina yebo Pilate Iesu i toiruba meyei i wona, “Ke kinani wose pesarisi kairavisi te bikunumakim, kuna kaobeyisi kona kega?” \v 5 Saba Iesu kega i kaobeya, wai Pilate i nota kabakaba. \p \v 6 Ba Pilate ana dudura kata Baisubona Kamna marana sini baba wai, pipiya kesana patuma yovenai sina botaveyei ina kasibau. \v 7 Kona maranai sebare kana waba Barabbas Jew kawakasekasesi, yabata si resoreso kamonai i kasibunuwa kairavina patuma yove kamonai i mamana. \v 8 Ba pipiya korotosi si botu Pilate kurina ba si babai kata mekabage asi waina i wosewosei wai nanakasike kairavisi ita wosei. \v 9 Saba Pilate i toirubaisi i wona, “Komi ami waina Jew biyisi, asi taupauma kairavimi ani rukasibauwei kona?” \v 10 Basuna i kuiri, kata kosi si nuwarauwa kairavina Iesu si porai kona kurina. \p \v 11 Saba priest kaikaiwabosi, pipiya korotosi nuwanuwasi si kani wai Pilate si babai kata Barabbas iti rukasibauwei ba kega Iesu. \v 12 Ba Pilate i toirubaisi i wona, “Nao pipiya ko yoreyorei Jew biyisi asi taupauma wai mekabage ana wosei?” \p \v 13 Saba kosi si parara, “Ko tuparatui!” \p \v 14 “Awaika kairavina?” Pilate i toiruba, “Ba awaika goyona i wosei?” \p Saba kosi si parara saki si wona, “Ko tuparatui!” \p \v 15 Ba Pilate ana waina pipiya korotosi iti nuwagairenisi wai Barabbas i rukasibauwei. Ba i wona wai Iesu si ravi abiabiyisi ku yarosi i terei kata sita tuparatui. \s1 Abiabiyisi Iesu si Kaobibisakei \p \v 16 Damanina ba abiabiyisi Iesu si yauni si nae Pilate ana ku yove, gawara kana waba Praetorium ba turaturasi ereonowasi si yorisi si riu. \v 17 Ba tarasowo debagirumina si kotei ba gayamina kana deboro ruriruina si metani ba ku gayamina si terei. \v 18 Ba si dagui si kaobibisakei, “Enosaire! Jew biyisi asi taupauma!” \v 19 Ba gayamina keyamai si raviravi ba si kanukanui, ba ere binamisi si bopepetei. \v 20 Ba si namei i kakaba wai kana tarasowo debagirumina si botaveyei ba kana gara damana si kotei. Damanina ba si uraba si kasibau tuparatuina kairavina. \s1 Iesu si Tuparatui \p \v 21 Si nenae wai sebare kana waba Simon Cyrene biyina si panani, ba Rufus\x * \xo 15:21 \xt Romans 16:13\x* wai kosi si kuira roboisi kata taparoro babadisi Rome kamonai. \v 22 Iesu si urabai si nae ku gawara kesana te yoreyorei Golgotha (kona basuna wai Gayama Teuteu gawarina). \v 23 Damanina ba kosi wine ba gegura kana waba myrrh yabata si gwadai ba si berei, saba i sinikikiyei. \p \v 24 Damanina ba si tuparatui. Ba kana gara si kodei ba aba binebinena biyakwarina si yakwarei kata kotoi meo gara ita yauni.\x * \xo 15:24 \xt Psalms 22:18\x* \v 25 Ba didibarai ora bitonuinai, si tuparatui (9:00). \v 26 Ba bikunumaka kirumina si kirumi, i wona: \sc jew biyisi asi taupauma\sc*.\f + \fr 15:26 \ft Niko kewa kiruma wadubosi kamosi yai kega e mamana.\f* \v 27 Ba yebo pisipisikarisi asi ruwamo yabata si tuparatuisi, kesana kasunai, ba kesana gedunai.\x * \xo 15:27 \xt Isaiah 53:12\x* \v 28 Kata niko ketanai wai, buka i wona kata, kona nanakasike bage pisipisikarina kesana.\f + \fr 15:28 \ft Niko kewa wai Mark kaobaisiyena ana buka e bisisiyei.\f* \p \v 29 Ba pipiya nai si yewoyewo wai, gayamisi si biruruwaina ba Iesu si kaobibisakei,\x * \xo 15:29 \xt Psalms 22:7, 109:25\x* si wonawona, “Are! Kata nanakasike ba ku wonawona God ana yove kuta rikai ba kao tonu kamonai kuta bowa meyei.\x * \xo 15:29 \xt Mark 14:58; John 2:19\x* \v 30 Karaku korosi tepanai ke gakira ba ki yawasa meyim!” \p \v 31 Ba yebo nanakasike priest kaikaiwabosi ba kairuwana bibeyebeyena biyisi kamosi yai si binamei, si wona, “Pipiya i yawasisi ba saba kona kega rubana ikesina ini yawasa meyei! \v 32 Niko Keriso Israel kana taupauma karaku korosi tepanai ina gakira kana kinani wai kani geruwei.” Ba nakosi pipiya ruwamo Iesu yabata si tuparatuisi wai yebo si kaobibisakei. \s1 Iesu ana Rabobo \p \v 33 Ba kao basunai ba ora kana bi 6 kamonai baidibara kupura ereonowana i sowo potai, ba nanakasike i mamana yepo ora kana bi 9. \v 34 Ba ora 9 kamonai, Iesu gamona kaikaponai i parara i wona, “Eloi, Eloi, lama sabachthani?” Kona basuna wai, “Au God, au God, awaika kairavina kui sumariku?”\x * \xo 15:34 \xt Psalms 22:1\x* \fig |alt="1/2 Page" src="IB-066.jpg" size="span" ref="16:15" \fig* \p \v 35 Maranai pipiya mutusi parinai si bimsiri ba nikona si nonori wai si wona, “Ko nonori, Elijah e yoreyorei.” \v 36 Ba sebare kesana i vera sponge i yauni ba wine kawasi kwarikwarinai i kutubi ba keyama damonai i kabini ba i bokabari Iesu ita tomani.\x * \xo 15:36 \xt Psalms 69:21\x* Ba i wona, “Ko boterei, tana kinani memei bage Elijah ina botu ina tere kirei.” \p \v 37 Ba Iesu gamona kaikaponai i parara, ba i rabobo. \v 38 Ba God ana yove kamonai tupayaraga garana i roroke wai i tamosika yatai ba i gakira ku babana kata ruwamo si tupuwa. \v 39 Ba abiabiyisi asi bada kesana Iesu naonai i bimsiri wai Iesu ana tou i nonori ba mekabage i rabobo i kinani wai i wona, “Bisuwona niko sebare wai kona God Natuna!” \p \v 40 Ba bibaine wai nai rabarabai si gayogayo ba, kamosi yai wai Mary Magdalene, ba Mary kona James murimurina, ba Joses sinasi, ba Salome. \v 41 Nikosi bibaine Galilee kamonai Iesu si kibikibi ba ana waina si wosewosei. Ba bibaine pesarisi Iesu yabata si nae ku Jerusalem wai kosi yebo yabata nai. \s1 Iesu si Dogui \r (Mat 27:56-61; Luk 23:50-56; Jhn 19:38-42) \p \v 42 Kona maranai wai bobunaga marana, ba mara ita tom wai Sabath. Kata kona rabisinai, \v 43 Joseph Arimathea biyina, ogababada asi bada kaikapona kesana. Kona i bipotapota kata God ana basileiya ita botu, wai tepatorai i nae Pilate kurina ba Iesu tupuwina kairavina i baba. \v 44 Ba Pilate i sikwana kata matapa i rabobo. Kona kairavina abiya badana i toirubai, kata bisuwona Iesu matapa i rabobo kona kega. \v 45 Ba abiya badana ana sisiya i nonori murinai wai, Iesu tupuwina Joseph i berei. \v 46 Joseph gara, linen poepoena i gimoni, ba tupuwina i tere kirei ba i sumai. Ba karawaga akimai rorowa wata Joseph i karoi wai kamonai i terei, ba akima i peurupeurui i botu matamketa i gudu potai. \v 47 Saba Mary Magdalene ba Mary Joses sinana, si kinani kata Iesu tupuwina memena si terei. \c 16 \s1 Iesu i Bomsiri \r (Mat 21:1-8; Luk 24:1-12; Jhn 20:1-10) \p \v 1 Ba Sabath marana i kakaba wai Mary Magdalene ba Mary James sinana ba Salome, bane si gimona ba sita nae Iesu tupuwina siti boroi. \v 2 Kata Sunday maratom didibarinai, kao i gegae wai kosi si nae ku karawaga, \v 3 ba ketai si toiruba bibirana si wona, “Kotoi akima karawaga matamketanai ini peuru taveyei?” \v 4 Saba si verakasibau ba si tarakata siti kinana kata, nao akima kaikapona matapa si peuru taveyei. \p \v 5 Ba si riuriu ku karawaga kamona wai, sebare yarakina gara poepoena i kotei ba kasusi ai i makira i mamana. Ba si kinani wai si sikwana neganega. \v 6 Ba kona i wona, “Kega kona nagara. Komi Iesu Nazareth biyina si tuparatui wai kona ko nuwenuweni? Kona wai kega nina, kona wai i bomsiri! Ko kinani, si terei wai gawarina nina. \v 7 Saba ko nae, kata ana nonorayauna ba Peter ko wonisi, ‘Kata kona i nao e nenae ku Galilee, mekabage i wonimi wai, namai kona kinani.’”\x * \xo 16:7 \xt Matthew 26:32; Mark 14:28\x* \p \v 8 Damanina bibainesi si nagara ba si bonegenegeisi wai karawaga si kasibau taveyei ba si vera. Ba si nagara saki wai kega kesana kotoi si wonei.\f + \fr 16:8 \ft Mark i kirukirimi wai i botu nina parasina i kakaba. Mark bukana katamanisi mutusi niko kewa 9-20 kega e mamana.\f* \p \v 9 Sunday didibarai, Iesu i bomsiri wai Mary Magdalene kurina i rerematara kainaona. Kona wasikena wai kanuma goyogoyosi asi 7 kamonai i kwabina kasibauwisi. \v 10 Ba i nae ana nonorayauna si binuwapoya ba si tutou wai i wonisi, \v 11 kata Iesu i yawasa ba i kitai saba maranai kosi si nonori wai kega si geruwei. \p \v 12 Kona murinai Iesu kana kinana i birai, ba ana nonorayauna asi ruwamo ketai si yewoyewo wai kurisi i rerematara \v 13 Ba si veramaga wai nonorayauna mutusi si wonisi ba saba kosi yebo kega si geruvisi. \p \v 14 Muri yai asi 11 si kamkam ba Iesu i rerematara kurisi ba asi nota kairagaraga ba kega si bigeruwana kairavina i yegaisi. Basuna i bomsiri wai iyabosi wata si kinani ba si bisisiyei wai kega si geruwisi. \fig |alt="1/2 Page" src="IB-076.jpg" size="span" ref="15:25" \fig* \v 15 Ba kurisi i wona, “Ko kasibau kona nae dobu ku ereonowana ba wara gairena ko rumamarei.\x * \xo 16:15 \xt Acts 1:8\x* \v 16 Kotoi wata ini geruwana ba ina babataito wai ina yawasa, ba kotoi wata kega ini geruwana wai saroba goyona ina yauni. \v 17 Ba pipiya bibitumaganisi wai nikosi matakira sina wose. Yauku kau wabai, wose kaimasavisi sina wose, kanuma goyogoyosi sini rukasibuwana ba gamo bubausi yai sini sisiya, \v 18 kosi mota yarosi yai sina yauna, ba maranai kosi duba sina tomani wai kega wata sina rabobo. Ba yarosi pipiya gubagubagisi ku tepasi sina terei wai sina yawasa.” \p \v 19 Ba Bada Iesu kurisi i sisiya i kakaba murinai wai, God i yauni i gae ku sapama ba kasunai i makira.\x * \xo 16:19 \xt Acts 1:9-11\x* \v 20 Damanina ba nonorayauna si kasibau si nae ba dobu ereonowanai si rumamara, ba Bada kamosi yai i saibira ba mekabage i wonisi wai matakira nanakasike si tupuwa.