\id LUK Are portions [mwc] -Papua New Guinea (DBL 2017) \h Luke \toc1 Luke Kaoaobaisiyena ana Buka. \toc2 Luke \toc3 Luke \mt1 LUKE \mt2 Luke Kaoaobaisiyena ana Buka \is1 Wona Berena \ip \it Buka kaoaobaisiyena i kirumi wai\it* Iesu ibi beyita kata kona wai, kaobaiyoyobana Israel ba pipiya ereonowana asi baibaiyawasina Luke i kirumi kata Iesu Bada kanumai i yorei “Wara gairena moyamoyakisi kurisi ita rumamarei.” Niko wara gairena wai pipiya iyabosi asi bita bubausiyai wai ebi nuwapoyei, ba nuwagaire kaikapona \it Luke\it* wonana kamonai dagudagunai Iesu ana botuna ibi yoneyonei ba yebo damonai ana gaena mena ku sapama. \ip Nikona yebo mekabage keresiyana i rakata ba i tuwapesari wai rurutuwina. Iesu i gae ku sapama murinai. \ip Kaobibeyebeyena bai ruwaina ba six kamonai si kasibau babai ko kinani kata wona pesarisi niko wara gairena wata kamonai kona panani. \ip Aneya ba Sheep potapotaisi asi rurutuwa, Bo wagawaga Iesu ana tupuwa maranai, Iesu sebareikei yove tapaoro kamonai, \ip Samaria biyina gairena ana maiba ba Natusebare siwasiwanina Wara gairena kamonai Pari, Kanuma Kaobaisiyena, Bibaine asi saibira yove tapaoro kamonai Iesu yabata, ba God ana notataveyana i sisiyana sakiyei. \iot Wona Gayamisi \io1 1. Wonaberena 1.1-4 \io1 2. John babataito biyina ba Iesu asi tupuwa 1.5–2.52 \io1 3. John Babataito biyina ana saibira 3.1-20 \io1 4. Iesu ana babataito ba ana ruruba 3.21–4.13 \io1 5. Iesu ana Deba saibirina Galilee kamonai 4.14–9.50 \io1 6. Galilee yai ba ku Jerusalem 9.51–19.27 \io1 7. Tapaoro bobo koboina Jerusalem gwabina 9.28–23.56 \io1 8. Bada ana bomsirina, ana rerematarina ba, ana gae menina 24.1-53 \c 1 \p \v 1 \x * \xo 1:1 \xt Acts 1:1\x*Ae kapore Theophilus, kom pipiya kaikapom. Dagudagunai pipiya pesarisi si wose rubai, kata wose kamotiyai si tupuwa wai sita kirumisi. \v 2 Nanakasike pipiya matasiyai si kinana, ba warana si yoneyonei wai rutainina sita kirumisi. \v 3 Kona kairavina, yauku i kesiku wose ereonowasi dagudagunai a kinana kabitamni, ba anosi i gaire, kata kom kairavim ata kiruma kabitamni. \v 4 Kata kom awaika wata si beyebeyim wai, ereonowana basusi kuta kuira kabitamni. \s1 John Babataito Judeyai Biyina Ana Tupuwa Si Yoneyonei \p \v 5 Maranai Herod Judeyai ibi taupauma wai, namai priest kesana i mamana, kana waba Zechariah. Kona wai, priest Abijah ana pipiya kesana, ba kaowana Elizabeth yebo, Aaron ana rakaraka kesana. \v 6 Asi ruwamo wai, kosi God matanai piraga gaire pipiyisi, ba kosi Bada wonana si bosisira kabitamni. \v 7 Ba saba natunatusi wai kega, basuna Elizabeth wai kaipokina, ba kosi asi ruwamo wai si morapa saki. \p \v 8 Mara kesana, Zechariah ana pipiya yabata asi mara i botu kata yove tapaoro kamonai sita saibira. Ba kona maranai wai God matanai priest saibirina Zechariah i wosewosei. \v 9 \x * \xo 1:9 \xt Exodus 30:7\x*Ba priest asi dudura si kibi wai nanakasike, ababinebineyai si binei kata, ita riu God ana ku yove kamona, ba raunabonabo tepanai bane ita kapuni. \v 10 Ba bane kapunina maranai, pipiya korotosi matarai si kesanisi ba si rauupari. \p \v 11 Damanina ba Bada ana aneya kurina i rere matara, ba bane kana raunabonabo kasaunai imsiri. \v 12 Ba Zechariah aneya i kinani wai, i sikwana ba i nagara saki. \v 13 Saba aneya i wona, “Zecharaiah, kega kuna nagara, God am pari i nonori. Ba kaowam Elizabeth ini tuwa natum sebare, ba kana waba ke yorei John. \v 14 Kona ina tupuwa wai, kom kuni nuwagaire ba yam ina sisira, ba pipiya pesarisi yebo sini nuwagaire. \v 15 \x * \xo 1:15 \xt Nambas 6:2-3\x*Ana tupuwa maranai, Kanuma Kaoaobaisyena ini bonuvei. Ba kega meyanai wine kona okowa maragasina ina tomani. Ba Bada matanai, kona wai pipiya kaikapona. \v 16 Ba Israel biyisi pesarisi ini neveramagisi, Bada asi God kurina. \v 17 \x * \xo 1:17 \xt Malachi 3:1, 4:5-6; Matthew 17:11-13\x*Ba peroveta Elizah rautainina ana maragatai, ba kanuminai, ini nao Bada naonai ina nae. Tamatama natunatusi yabata ini kesana meyisi. Ba pipiya kawa kasekasesi asi nuwasuya ina birai, kata pipiya gaigairesi asi nuwasuyai sina nuwasuya. Ba Bada ana pipiya ina bobunagisi kata kairavina sina bo kabitam.” \p \v 18 Zechariah aneya i toirubai i wona, “Mekabage ana kuiri kata awaika kui sisiyei wai ina tupuwa, basuna yauku kaowaku yabata wai, ka morapa saki?” \v 19 \x * \xo 1:19 \xt Daniel 8:16, 9:21\x*Aneya i kaobeyei i wona, “Yauku Gabriel, God naonai a imsimsiri. Ba kona i poraiku wai kurim ati sisiya, ba niko wara gairena ata wonim. \v 20 Ba wonaku wai bisuwona ina tupuwa. Saba kom kega kuigeruvei kairavina, karaku kom kawam ina pota, ba kega kuni bi sisiya yepo, ina tupuwa wai ku marana.” \p \v 21 Kona maranai, pipiya Zechariah si potapotai, ba nuwanuwasi i kairagaraga kata, awaika basuna wai, God ana yove kamonai i mana i veoroma saki. \v 22 Maranai i kasibau wai, kega kurisi i sisiya. Saba si kuiri kata God ana yove kamonai matakira i kitai, kairavina yaronai wata kurisi ibi sisiya. \p \v 23 Ba ana saibira, God ana yove kamonai i kakabi wai, i veramaga ana ku yove. \v 24 Nikona murinai, kaowana Elizabeth i manawa, ba nawaravi asi five yove kamonai wata i mamana. \v 25 Elizabeth i wona, “Bada nikona kairaviku i wosei, kata ana yagaire i beyiku, ba pipiya matasiyai au tepa bainuba i yauna taveyei.” \v 26 Elizabeth i manawa nawaravi kana bi six kamonai, ba God aneya Gabriel i porai ku Nazareth. Kona meyagina wai Galilee kamonai.\fig |alt="angel and Mary" src="CN01606b.tif" size="col" ref="1:26-38" \fig* \p \v 27 \x * \xo 1:27 \xt Matthew 1:16,18\x*I nae yegeyege sinitupana kesana, kana waba Mary kurina. Ba Mary wai, kona sebare kana waba Joseph, si bobeyei kata ita rabai. Ba Joseph wai, kona taupauma David ana rakaraka kesana. \v 28 Aneya i nae Mary kurina ba i wona, “Enosaire! nuwanuba kurim ina mana, ba Bada kurim ina mana, ba ini gairena sakiyim.” \p \v 29 Ba Mary aneya ana sisiya i nonori wai, nuwanuwana i kairagaraga, ba i nuwasuya kabakaba. \v 30 Saba aneya i wona, “Kega kuna nagara, basuna God kurim ebi nuwagaire. \v 31 \x * \xo 1:31 \xt Isaiah 7:14; Matthew 1:21-23\x*Kom kuna manawa, ba kuni tuwa natum sebare, ba kana waba kuna yorei Iesu. \v 32 \x * \xo 1:32 \xt 2 Samuel 7:12,13,16; Isaiah 9:7\x*Kona wai kana waba ina rakata saki, ba sina yorei God kaidamo sakina natuna. Ba God ina wosei ini Taupauma, tamana David rutainina. \v 33 Ba kona Jacob natunatuna ini Taupauma damanisi, ba ana basileiya kega turina.” \p \v 34 Mary saba aneya i toirubai i wona, “Nikona mekabage kuriku ina tupuwa, kairavina, yauku wai sini matupaku?” \v 35 Aneya i kaobeyei i wona, “Kanuma Kaoaobaisiena kurim ina botu, ba God kaidamo sakina ana maragata ina waku tawanim. Kona kairavina pipiyaikei kaoaobaisiyena ina tupuwa, ba sina yorei God natuna. \v 36 Kuna nosi kata waresim Elizabeth pipiya si wona kata kona kaipokina, ba i morapa saki. Saba kona karaku wai, i manawa kana nawaravi six. \v 37 \x * \xo 1:37 \xt Genesis 18:14\x*Kairavina God kega kesana awaika ita wose kabakabai.” \v 38 Mary i kaobeyei i wona, “Yauku Bada ana saibisaibirina, abi damanina kata kuwona wai nanakasike kuriku ina tupuwa.” Ba damanina aneya i sumarei. \s1 Mary Elizabeth I Bonunui \p \v 39 Kona maranai, Mary i bobunaga, ba yagiyagina wata i nae ku Judiya koyakoyana, ba i nae ku meyaga kesana. \v 40 Ba namai, Mary i riu Zechariah ana ku yove, ba Elizabeth i enowei. \v 41 Maranai, Elizabeth ana bi eno! eno! i nonori wai, pepeya siyana kamonai i bokwayo, ba Elizabeth kanuma kaoaobaisiena i bonuvei. \v 42 Ba gamona kaikaponai i para i wona, “Bibaine ereonowasi kamosi yai wai kom bibi gairenim, ba natum kuni tuvei wai, yebo kona bibi gairenina!” \v 43 Saba awaika kairavina yauku kuriku bo kuwaya i rakata, wai au Bada sinana i botu kuriku? \v 44 Kairavina maranai am bai eno eno a nonori wai, pepeya siaku kamonai ere nuwagairena i bokwayo. \v 45 Kom wasike bibi gairenim, kairavina kui geruwana kata awaika Bada i wonim wai, ina tupuwa.” \s1 Mary Kana Tabora \r (1 Sam 2:1-10) \p \v 46 \x * \xo 1:46 \xt 1 Samuel 2:1-10\x*Mary i wona, “Nuwanuwaku Bada abo kabakabari, \v 47 ba kanumiku ebi nuwagaire kairavina, God wai au baibai yawasina. \v 48 Yauku ana saibisaibirina moyamoyakiku i nosiku kairavina, karaku ba karakuwata, sina yoriku bibi gairenina. \v 49 God maragata sakina, ba kana waba kaoaobaisiena, basuna sawara kaikaposi kairaviku i wosisi. \v 50 \x * \xo 1:50 \xt Psalms 103:13,17\x*Dam ba dam nununai, iyabosi te naganagarei wai, ebi nuwanuwanisi. \v 51 \x * \xo 1:51 \xt 2 Samuel 22:28\x*Yaronai wose maragasisi i wosisi, ba kosi iyabosi nuwa sinesiyai si imsigegae wai, i buburanisi. \v 52 \x * \xo 1:52 \xt Job 12:19, 5:11; Psalms 147:6\x*Taupauma maragasisi asi aba makimakirai i tere kireisi, ba moyamoyakisi ibo kabarisi. \v 53 \x * \xo 1:53 \xt Psalms 34:10\x*Soya raoboraobosi sawara gaigairesiyai i bonuvisi, ba marimariyisi kwebusi i pora taveyisi. \v 54 \x * \xo 1:54 \xt Psalms 98:3\x*Ana saibisaibirina Israel i baisi, ba wawata kurisi i kao baiyoyobana wai nanakasike, \v 55 \x * \xo 1:55 \xt Genesis 17:7; Micah 7:20\x*kega ini nota wapei. Kata Abraham, ba natunatuna ini nuwanuwana damanisi.” \v 56 Mary Elizabeth yabata si mamana yepo, nawaravi kana bi tonu, ba i veramaga ana ku yove. \s1 John, Babataito Biyina I Tupuwa \p \v 57 Ba Elizabeth ana bi tuwa marana i neratui wai, i tuwa natuna sebare. \v 58 Warewaresina ba maturaturana warana si nonori kata, Bada kurina i yagaire saki wai, ereonowasi Elizabeth yabata si nuwagaire. \p \v 59 \x * \xo 1:59 \xt Genesis 17:12; Levitikus 12:3; Luke 2:21\x*Ba taparoro kesana murinai, si botu sebareikei sinibonaina kairavina, ba tamana Zechariah kana wabai sita yorei. \v 60 Saba sinana i wona, “Kega, kana waba kona yorei John.” \v 61 Saba kurina si wona, “Am rakaraka kamosiyai kega kesana kotoi kana waba nanakasike.” \p \v 62 Damanina ba tamana kurina si siwa bi beyena, ba si toirubai kata ana waina abi waba pipiyaikei sita yorei. \v 63 Saba Zechariah pepa kairavina i baba wai si berei, ba ereonowasi si sikwana kata i kiruma i wona, “Kana waba wai John.” \v 64 Ba mara kesana kawana i botatari wai pepena i yayaura ba bi sisiya i dagu meyei, ba Bada i bokabakabari. \v 65 Maturaturana ereonowasi si nagara saki ba si wareyei, ba warana si rakasi wai Judeyai koyakoyana ereonowana i bonuvei. \v 66 Ba pipiya ereonowasi nikona si nonori wai, si nuwasuyei ba si toiruba si wona, “Niko pipiyikei wai kona kotoi?, Kairavina, iru matara kata Bada ana maragata wai kona gwabinai emamana.” \v 67 Damanina ba kanuma kaoaobaisiyena John tamana Zechariah i bonuvei, ba i naovei wai God wonana i sisiyei. \s1 Zechariah Kana Tabora \p \v 68 \x * \xo 1:68 \xt Psalms 72:18\x*I wona, “Bada Israel ana God tana bokabakabari, basuna i botu ana pipiya i baisisi, ba i tom baubaunisi. \v 69 \x * \xo 1:69 \xt Psalms 18:2\x*Ba God ana saibisaibirina, David ana rakaraka kamonai, aba bai yawasa kota kairavita i porai. \v 70 Matapanaki, ana peroveta kaoaobaisiesi kurisi ikao bi yoyobana wai, nanakasike. \v 71 \x * \xo 1:71 \xt Psalms 106:10\x*Kata, iyabosi tebi sinikaikaiyita, ba kata abiya yarosiyai yebo, ini taraparanita. \v 72 \x * \xo 1:72 \xt Genesis 17:7; Psalms 105:8-9\x*Ba ana kao bi yoyobana kaoaobaisiena ina nosi wai, nosinosita ini nuwanuwanisi. \v 73 \x * \xo 1:73 \xt Genesis 22:16-17\x*Abraham kurina i kao bi yoyobana, \v 74 kata, abiya yarosiyai ini taraparanita, ba maragata ina berita wai, kega ere naganagarita tana bo saibirei. \v 75 \x * \xo 1:75 \xt Titus 2:12-14\x*Kata, kota naonai ata wose sina gaire, ba mara ereonowana kaoaobaisieta ata yawasa kamosiyai tana mana. \v 76 \x * \xo 1:76 \xt Isaiah 40:3\x*Ba kom natuku, sina yorim God kaoaobaisiena ana peroveta, kairavina, kom Bada naonai kuni nao kuna nae, ba ana keta kuna bobunagi. \v 77 \x * \xo 1:77 \xt Jeremiah 31:34\x*Ana pipiya kuna wonisi sina kuiri, kata asi piraga goyo sina tombaubauna taveyisi wai, sina yawasa. \v 78 \x * \xo 1:78 \xt Isaiah 60:1-2\x*Ata God bai nuwanuwana bitana kairavina, ata bai bai yawasina sapamai ini porai kurita. \v 79 Ba kosi rabobo wakunai, ba baidibara kamonai te mamana wai kurisi, \p \v 80 ina rauyasegana, ba kaeta nuwanuba ketana ku kamona ina tere bi totori. Ba pipiyaikei kanumai ba tupuwai i rakata, ba i maragata. Ba kupura mom kamonai i mamana yepo ku deba i kasibau, Israel biyisi kurisi. \c 2 \s1 Iesu Ana Tupuwa \p \v 1 Kona maranai, Caesar Augustus wonana maragasina i kasibau. Kata Rome dobuna ereonowana kamonai, pipiya ereonowasi sita baiyavisi. \v 2 Qurinius, Syria kamonai ibi bada maranai, nikona wai koroto baiyavina dagudaguna. \v 3 Ba pipiya ereonowasi si nae ikeikesisi asi ku meyaga, ba kasi waba sita kirumisi.\fig |alt="Baby Jesus and parents" src="CN01617b.tif" size="col" ref="2:1-7" \fig* \p \v 4 Kata Joseph yebo, Galilee kamonai, Nazareth meyagina i kasibau taveyei ba i gae ku Judiya. Ba i nae David ana ku meyaga ku Bethlehem, basuna kona wai David ana dam kesana. \v 5 Ba Mary matapa i manawa, ba kana bobeya Joseph yabata si nae nakai, kasi waba kiruma kairavina. \v 6 Namai si mamana yepo Mary ana bi tuwa marana i neratui, \v 7 ba natuna yarokona sebare i tuvei. Ba garai i sumai ba aba payapayaya asi aba kamkam kamonai i dau’vei, kairavina wagawaga asi yove kamonai wai gawara kega. \s1 Aneya Ba Sheep Potapotaisi \p \v 8 Kona pominai, meyaga gwabinai sheep aba potapotaisi si mamana. Kwapu kamonai asi abapayapayaya si potapotaisi. \v 9 Ba Bada ana aneya i rerematara kurisi. Ba Bada ana kadara i ruyasegana i subibirisi wai, kosi si nagara saki. \v 10 Saba aneya kurisi i wona, “Kega kona nagara, nuwagaire warana kaikapo sakina a botuvei, komi ba pipiya ereonowasi kairavisi. \v 11 Karaku, David ana meyaga kamonai bai yawasa biyina kurimi i tupuwa, kona wai Bada Keriso \v 12 Nikona ami matakira, kata pepeya aba payapaya asi abakamkam kamonai garai si sumai ba edudauwa kona panani.” \p \v 13 Damanina ba mara kesana sapama kaikorotona aneya yabata si rerematara. Ba God si bookabakabari ba si wonawona, \v 14 \x * \xo 2:14 \xt Luke 19:38\x*“Kadara God kaidamo sakina kurina. Ba dobu wai pipiya kurisi ebi yagaire wai nuwanuba ina mana.” \p \v 15 Ba aneya si sumarisi si veramaga ku sapama maranai, sheep potapotaisi si kao boneyana si wona, “Ta nanae ku Bethlehem ba niko wose i tupuwa Bada i wonita wai tana kitai.” \p \v 16 Damanina ba yagiyagina wata si nae Mary ba Joseph si pananisi, ba pepeya aba payapaya asi abakamkam yovena kamonai si kinani. \v 17 Ba pepeya si kinani murinai wai, awaika aneya niko pipiyaikei kairavina i wonisi wai warana si rakasi pipiya kurisi. \v 18 Ba pipiya ereonowasi awaika sheep aba potapotaisi si wonisi wai si wareyei. \v 19 \x * \xo 2:19 \xt Luke 2:51\x*Saba Mary nikosi wosesi ereonowasi nuwanuwanai i tatawanisi, ba i nota bitetei. \v 20 Ba sheep potapotasi si veramaga awaika si nonori ba si kitai wai, God si bokabakabari ba si bokuwayei. Basuna awaika aneya i wonisi wai, rautainina i tupuwa si kitai. \s1 Iesu Yove Taparoro Kamonai God Si Berei \p \v 21 \x * \xo 2:21 \xt Luke 1:31\x*Taparoro kesana murinai, pepeya sini bonaina maranai, kana waba si yorei Iesu. Niko waba kona muriyai sinana ita manawa wai aneya i berei. \v 22 \x * \xo 2:22 \xt Levitikus 12:1-8\x*Ba bi gairena suwarina marana i neratui wai, Moses i kaotunetunei wai nanakasike. Joseph ba Mary Iesu si yauni si nae ku Jerusalem, Bada sita bere meyei. \v 23 \x * \xo 2:23 \xt Exodus 13:2,12\x*Ba Bada wonana itamo kiruma wai nanakasike. Kata sebasebare yarokosi ereonowasi, Bada kurina sita bosireisi. \v 24 \x * \xo 2:24 \xt Levitikus 12:8\x*Ba Bada wonana i wona wai nanakasike, puyo bunuwa sita kapuni, bunebune ruwamo kona buruko soesoesi asi ruwamo. \v 25 Kona maranai, sebare kesana kana waba Simion, Jerusalem yai i mamana. Simion kona piraga gaire pipiyina, ba Kanuma Kaoaobaisiyena i bonuvei wai, Israel ana bai yawasina i potapotai. \v 26 Kanuma Kaobaisiyena Simion i beyei, kata Bada Keriso ita kitai ba muriyai ita rabobo. \v 27 Iesu tutununa si yauni si riu Bada wonana i wona wai sita wosei maranai, kanuma kaoaobaisiena Simion i bonuvei wai i riu ku yove tapaoro. \v 28 Ba Simion yaronai Iesu i pewai, ba God i bokabakabari i wona, \s1 Simion Kana Tabora \p \v 29 “Bada karaku yona am saibisaibirina ku kao bai yoyobani wai nanakasike, ke boterei kata nuwanubai ina rabobo. \v 30 \x * \xo 2:30 \xt Isaiah 52:10; Luke 3:6; Titus 2:11\x*Kairavina am baibai yawasina matakuwai a kitai, \v 31 pipiya ereonowasi matasiyai kubo kabitamni wai. \v 32 \x * \xo 2:32 \xt Isaiah 42:6, 49:6, 52:10\x*Yasegana pipiya tumana kurisi ina ruayasegana, ba kadara am pipiya Israel kurisi.” \p \v 33 Simion awaika Iesu kairavina i sisiyei wai, tamana ba sinana si wareyei. \v 34 \x * \xo 2:34 \xt Isaiah 8:14; Matthew 21:42; 1 Peter 2:8\x*Damanina ba Simion i gairenisi ba sinana Mary i wonei i wona, “Niko pipiyaikei kona God i binei kata, Israel pesarisi kurisi ina kasibai goyona ba ini yawasa. Nikona God ana matakira kata pipiya pesarisi sina kao bi goyoni. \v 35 Ba asi nota mama bai buneyisi ini debeisi. Ba nuwapoya nanakasike bage seri kom nuwanuwam katekatem ina tupa rebui.” \v 36 Namai yebo peroveta wasike kesana i mamana, kana waba Anna, tamana Phanuel kona Asher ana dam kesana. Anna i tabine bodu seven wata, \v 37 ba i sobere i mamana yepo kana bodu eighty-four, i morapa saki. Saba kega meyana God ana yove i kasibau taveyei, kao ba pom ibi siya ba i raupari. \v 38 Simion, Mary ba Joseph yabata sibi sisiya ba, Anna i botu kurisi ba i kaikaiwa God kurina. Ba iyabosi sibi potapota kata God Jerusalem ita tombaubauni kairavina, ereonowasi kurisi pipiyaikei i sisiyei. \p \v 39 \x * \xo 2:39 \xt Matthew 2:23\x*Joseph ba Mary awaika ereonowasi, Bada wonana i wona wai nanakasike si wosei i kakaba ba, si veramaga ku Galilee ba si nae asi ku meyaga ku Nazareth. \v 40 Ba pipiyaikei i rakata ba i maragata, nuwasuya i bonuvei ba God ana bai nuwanuwana kurina i mana. \s1 God Ana Yove Kamonai \p \v 41 \x * \xo 2:41 \xt Exodus 12:24-27, 23:14-17; Deuteronomy 16:1-8\x*Bodu patepatena, Iesu tutununa si nenae ku Jerusalem, bai Saubona poragina kairavina. \v 42 Asi dudura nununai, Iesu kana bodu twelve ba si urabai si nae ku poraga mena. \v 43 Poraga i kakaba murina, Iesu tutununa si veraveramaga ku yove. \v 44 Joseph ba Mary si nosi kata Iesu koroto kamosiyai yabata sita nenae. Nao kao si yewo pom, ba rabisiyai turaturasi ba asi rakaraka kamosiyai si bokabai. \v 45 Ba kega si panani wai, si nuveni si veramaga ku Jerusalem. \v 46 Kao tonu murinai, yove tapaoro kamonai si panani, Jew bi beyebeyena biyisi kamosiyai i mamana, ibi taina baenegisi ba ibi kasekasemainisi. \v 47 Ba ereonowasi si nonori wai, ana kuira ba ana kaobeyena si wareyei. \v 48 Tutununa si kinani wai si sikwanei, ba sinana i wona, “Natuku! Awaika kairavina nikasike ku wosei? Tamam yabata, ere yapoyi kai ba, ere naganagari kai ka nuvenuvenim.”\fig |alt="Jesus in temple" src="CN01647B.TIF" size="col" ref="2:48" \fig* \p \v 49 Kona saba i kaobeyisi, i wona, “Awaika kairavina ko nuvenuveniku? Kota kuiri kata yauku tamaku ana yove kamonai a mamana.” \v 50 Saba kosi kega si kuiri kata kona awaika kurisi ibi sisiyei. \p \v 51 \x * \xo 2:51 \xt Luke 2:19\x*Damanina ba yabata si veramaga ku Nazareth, ba mamanina ibo sisiriyisi. Saba sinana nikosi wose ereonowasi nuwasinenai i notanota bi teteisi. \v 52 \x * \xo 2:52 \xt 1 Samuel 2:26; Proverbs 3:4\x*Iesu tupuwai ba nuwasuyai i rakata, God ba pipiya i nuwa gairenisi. \c 3 \s1 John Babataito Biyina Keta I Bo Bunagi \r (Mat 3:1-10; Mrk 1:3-5; Luk 3:16-17; Mat 3:11-12; Mrk 1:7-8) \p \v 1 Tibrius Caesar Rome kupurina kamonai ibi kaiwabo bodu kana bi fifteen kamonai, Pontius Pilate wai Judeyai ibi bada. Ba Herod kona Galilee yai ibi bada, ba tuwateina Phillip wai Ituria ba Traconitis kamosi yai ibi bada. Ba Lysanias wai kona Abilene yai ibi bada. \v 2 Kona maranai, Annas ba Caiaphas wai kosi priest kaikaposi. Ba God wonana i botu Zechariah natuna sebare John, kupura mom kamonai i mamana wai kurina. \v 3 \x * \xo 3:3 \xt Acts 13:24\x*Ba kona Jordan kupurina ereonowana kamonai i yewo, ba pipiya kurisi i raumamara i wonawona, “Ami piraga, goyosiyai koi nuwabirabira, ba kona babataito, kata God ami piraga goyosi ina notataveyisi.” \v 4 \x * \xo 3:4 \xt Isaiah 40:3-5\x*Peroveta Isaiah ana buka kamonai i kiruma wai nanakasike i wona, “Pipiya kesana kupura mom kamonai e paraparara e wonawona, Bada kairavina keta ko bobunagi ba ana keta kobo bitotori. \p \v 5 Sanaga ereonowana ko tabuna, koya kaikaposi ba soesoesi kobo bipopona, keta kiyokiyosi kobo bi totora, ba keta bi gesokesokisi ko mumuisi. \v 6 Kata pipiya ereonowasi God ana baibai yawasina sina kitai.” \p \v 7 \x * \xo 3:7 \xt Matthew 12:34, 23:33\x*Pipiya korotosi si botubotu kurina babataito kairavina wai i wona, “Komi mota natunatua ribasi! Kotoi i wonimi kata God ana bi buibuiya e botubotu wai nagarina kona vera? \v 8 \x * \xo 3:8 \xt John 8:33,39\x*Awaika kesana ko wosei ini beyena kata komi ami piragagoyosi koi sinikikiyana, ba kega kona nosi kona wona, yakai Abraham natunatuna. A woniwonim, God rubarubana Abraham natunatuna, nikosi akimai ina woseisi. \v 9 \x * \xo 3:9 \xt Matthew 7:19\x*Kirama i bobunagi kata keyama ereonowasi kega te uwauwa wai, warowarovisi yai ina tara tavetaveyana, ba ini garu gegeyana ku keyama karakarasina.” \p \v 10 Ba pipiya pesarisi si toirubai si wona, “Kata yakai mekabage kana wose?” \v 11 John i kaobeyisi i wona, “Kotoi wata karinai gara ruwamo te mamana wai, kesana kotoi karinai gara kega emamana wai ina berei. Ba kotoi wata karinai kam e mamana wai, wosena kesanina ina wosei.” \p \v 12 \x * \xo 3:12 \xt Luke 7:29\x*Takisi aba yauyauna biyisi si botu sita babataito wai si toirubai si wona, “Bada yakai mekabage kana wose?” \p \v 13 I wonisi i wona, “Ruba si terei wai, kega kona yauna koni subonei.” \p \v 14 Ba abiyabiyisi mutusi si toirubai si wona, “Ba yakai mekabage kana wose?” I kaobeya i wona, “Pipiya asi money kega ere mainimi kona sekwaisi, ba kega pipiya koni kunumaka kwarumisi, ba ami maisa mekabage koyuyauni wai, koi nuwagaire.” \p \v 15 Pipiya sima baenega, ba nuwasinesiyai si nosinosi bage John wai kona Keriso. \v 16 \x * \xo 3:16 \xt Acts 13:25\x*Saba John ereonowasi kurisi i wona, “Yauku okowai a babataitoimi, saba pipiya kesana e botubotu kona ana maragata i rakata saki kega yauku rautainiku. Yauku kega gaireku, ba kana kae sumasuma ata tombaunisi. Kona keyama karakarasinai ba kanuma kaoaobaisiena ina babataitoimi. \v 17 Wheat kana kasi bubu yaronai, kata wheat tupana ina kasi bubui, ba wheat ina bobunagi ana bobitaura yovena ku kamona ini wani, ba muguna keyama karata bonabonanai ina kapuni.” \v 18 John keta pesarisi ba bubausi yai wara gairena pipiya kurisi i raumamarei ba ikao bi nuwarupairisi. \v 19 \x * \xo 3:19 \xt Matthew 14:3-4; Mark 6:17-18\x*Saba, John kaiwabo Herod ikao rumatanei, basuna tuwateina kaowana kana waba Herodias i utusekwai, ba yebo, wose goyogoyosi pesarisi kairavisi. \v 20 Ba yebo Herod wose goyona i tetetawani, kata John ku patuma yovena i tere riuvei. \s1 Iesu Ana Babataito Ba Ana Rakaraka \r (Luk 3:21-22; Mat 3:13-17; Mrk 1:9-11; Luk 3:23-38; Mat 1:9-11) \p \v 21 Ba pipiya ereonowasi si babataito maranai, Iesu yebo i babataito. Ba i raupari maranai, sapama i tamotatara.\fig |alt="Jesus baptism" src="CN01656b.TIF" size="col" ref="3:21-22" \fig* \v 22 \x * \xo 3:22 \xt John 1:32\x*Ba kanuma kaoaobaisiena tupuwa i kotei, ba bunebune rautainina i gakira ku tepana. Ba gamo sapamai i wona, “Kom natuku au nuwayauyauna, kom yai ba abi nuwagaire saki.” \v 23 \x * \xo 3:23 \xt Luke 4:22; John 6:42\x*Iesu kana bodu matapa iti thirty, ba ana saibira i dagui. Iesu sebare wai pipiya sinosi kona wai Joseph natuna, ba Joseph si nosi kata tamana wai Heli. \v 24 Ba Heli tamana wai Mathat, ba Mathat tamana wai Levi, ba Levi wai tamana Melki, ba Melki tamana wai Jannai, ba Jannai wai tamana Joseph. \p \v 25 Joseph wai tamana Mattathias, ba Mattathias wai tamana Amos, ba Amos wai tamana Nahum, ba Nahum wai tamana Esli, ba Esli wai tamana Naggai. \v 26 Naggai tamana wai Maath, ba Maath tamana wai Mattathias ba Mattathias tamana wai Semein, ba Semein tamana wai Josech, ba Josech tamana wai Joda. \v 27 Joda tamana wai Joanan, ba Joanan tamana wai Rhesa, ba Rhesa tamana wai Zerubbabel, ba Zerubbabel tamana wai Shealtiel ba Shealtiel tamana wai Neri. \v 28 Neri tamana wai Melki, ba Melki tamana wai Addi, ba Addi tamana wai Cosam, ba Cosam tamana wai Elmadam, ba Elmadam tamana wai Er. \v 29 Er wai tamana Joshua, ba Joshua wai tamana Eliezer, ba Eliezer wai tamana Jorim, ba Jorim wai tamana Matthat, ba Matthat wai tamana Levi. \v 30 Levi wai tamana Simeon, ba Simeon wai tamana Judah, ba Judah wai tamana Joseph, ba Joseph wai tamana Jonam, ba Jonam wai tamana Eliakim. \v 31 Eliakim wai tamana Melea, ba Melea wai tamana Menna, ba Menna wai tamana Mattatha, ba Mattatha wai tamana Nathan, ba Nathan wai tamana David. \v 32 \x * \xo 3:32 \xt Ruth 4:17-22\x*David wai tamana Jessie, ba Jesse wai tamana Obed, ba Obed wai tamana Boaz, ba Boaz wai tamana Salmon, ba Salmon wai tamana Nashon. \v 33 Nashon wai tamana Amminadab, ba Amminadab wai tamana Ram, ba Ram wai tamana Hezron, ba Hezron wai tamana Perez, ba Perez wai tamana Judah. \v 34 Judah wai tamana Jacob, ba Jacob wai tamana Isaac, ba Isaac wai tamana Abraham, ba Abraham wai tamana Terah, ba Terah wai tamana Nahor. \v 35 Nahor wai tamana Serug ba Serug wai tamana Reu, ba Reu wai tamana Peleg, ba Peleg wai tamana Eber, ba Eber wai tamana Selah. \v 36 \x * \xo 3:36 \xt Genesis 11:10-26\x*Selah wai tamana Cainan, ba Cainan wai tamana Arphaxad, ba Arphaxad wai tamana Shem, ba Shem wai tamana Noah, ba Noah wai tamana Lamech. \v 37 Lamech wai tamana Methuselah, ba Methuselah wai tamana Enoch, ba Enoch wai tamana Jared ba Jared wai tamana Mahalalel, ba Mahalalel wai tamana Kenan.] \v 38 \x * \xo 3:38 \xt Genesis 4:25-26\x*Kenan wai tamana Enosh, ba Enosh wai tamana Seth, ba Seth wai tamana Adam, ba Adam wai tamana God. \c 4 \s1 Iesu Kana Ruruba \r (Luk 4:1-13; Mat 4:1-11; Mrk 1:12-13) \p \v 1 Iesu Kanuma Kaoaobaisiyena i bonuvei ba Jordan yai i veramaga. Ba i naovei wai, i riu ku kupura mom, \v 2 ba namai kao forty Satan i sakariyei. Kona maranai kega kesana awaika i kam rubai, ba ana bi siya damonai wai soya i rabobo. \p \v 3 Ba Satan i wonei i wona, “Kom God natuna wai, nikosi akima ke wonisi sini kam.” \p \v 4 \x * \xo 4:4 \xt Deuteronomy 8:3\x*Saba Iesu i kaobeyei i wona, God wonana i kirumi i wona, “Pipiya asi yawasa wai kega kamwai wata.” \v 5 Damanina Satan Iesu i urabai i gae koya ku tepana, ba dobu tupana i bibeyei. \v 6 Ba i wona, “Baibadana ba ana kadara ereonowana i beriku wai kotoi wata ana wainei wai ana berei. \v 7 Ba kom kuna bopepetiku wai, nikosi sini karimi yai.” \p \v 8 \x * \xo 4:8 \xt Deuteronomy 6:13-14\x*Saba Iesu i kaobeyei i wona, “God wonana i kirumi i wona, God i kesina wata ke bopepetei, ba ke bosaibirei.” \v 9 Damanina ba Satan i urabai i nae ku Jerusalem, ba yove taparoro tepanai dama i msiri ba Satan i wona, “Kom God natuna wai, nimai ki sou, \v 10 \x * \xo 4:10 \xt Psalms 91:11-12\x*kairavina, God wonana i kirumi i wona, God ana aneya kom kairavim ina kao tuneyisi kata sini taraparanim. \v 11 Ba kosi yarosiyai sina bokabarim, wai kaem kega ku akima kuna ravi.” \p \v 12 \x * \xo 4:12 \xt Deuteronomy 6:16; 1 Corinthians 10:9\x*Saba Iesu i kaobeyei i wona, “God wonana i wona, Bada am God kega ke raurubai.” \v 13 \x * \xo 4:13 \xt Hebrews 2:18, 4:15\x*Nikosi bai sakari ereonowasi i kakabi wai Satan Iesu i sumarei mara soena, ba ta marai yebo ina veramaga. \s1 Iesu Nazareth biyisi Si sinikikiyei \p \v 14 Iesu Kanuma Kaoaobaisiyena ana maragatai i veramaga ku Galilee, ba warana i tuwapesari kupura ereonowana i bonuvei. \v 15 Duwu yovesi kamosiyai i beyebeyena ba pipiya ereonowasi si kao bi gegaeni. \p \v 16 Ba i nae ku Nazareth, i rakata wai ku meyagina. Ba i riu ku duwu yovena mamanina sabbath maranai i wosewosei wai rautanina. Ba i bomsiri ita baiyawa. \p \v 17 Ba peroveta Isaiah ana buka si berei i botatari, ba gawara i panani memena i kiruma i wona, \v 18 \x * \xo 4:18 \xt Isaiah 61:1-2\x*“Bada kanumina kauriku emamana, kairavina i bineiku, kata moyamoyakisi kurisi wara gairena ata botuvei. I poraiku kata patupatumisi kurisi tombaubaunisi ani yoneyonei, ba matapotapotasi sini kinana, ba bobogoyosi ana tombaunisi. \v 19 Ba ani yonayona kata mara i botu, Bada ana pipiya ini yawasisi.” \p \v 20 Damanina Iesu buka i gudui ba aba saibisaibirina i bere meyei ba i makira. Ba pipiya ereonowasi duwu yovena kamonai si kita damanei, \v 21 Ba kurisi i wona, “Niko God wonana ko nonori wai karaku e tuputupuwa.” \v 22 \x * \xo 4:22 \xt Luke 3:23; John 6:42\x*Pipiya ereonowasi si kao bigegaeni, ba wona kai masavisi i sisiyana wai si wareyei ba si wona, “Niko Joseph natuna kona?” \v 23 Saba Iesu kurisi i wona,” A kuiri niko bi maibai kona woniku kona wona, “Doctor, ki yawasa meyim! Ba yebo kona wona, awaika Capernum kamonai ku wosei wai am meyaga kamonai ke wosei kana kinani. \v 24 \x * \xo 4:24 \xt John 4:44\x*Ba Iesu i wona abi suwonimi, “Peroveta ana meyaga dama biyisi sina kao sirei. \v 25 \x * \xo 4:25 \xt 1 Kings 17:1,7\x*Abi suwonim kata Elijah ana marai kega i kusana bodu tonu ba nawaravi six, ba gomara kaikapona dobu ereonowana i yauni. Kona maranai, Israel kamonai sobesobere pesarisi si mamana, \v 26 \x * \xo 4:26 \xt 1 Kings 17:8-16\x*saba God Elijah i porai kega kesana meo sobere kurina, ba sobere kesana, Zerephathyai, Sidon kupurina kamonai i mamana wai kona wata kurina. \v 27 \x * \xo 4:27 \xt 2 Kings 5:1-14\x*Ba peroveta Elisha ana marai, Israel kamonai pipiya pesarisi lepa gubagina si yauni, ba kega kesana i yawasi, saba Naaman Syira biyina wata i yawasi. \p \v 28 Pipiya ereonowasi duwu yovena kamonai nikona si nonori wai, si yagisi saki. \v 29 Si bomsiri ba Iesu si taina se’eseri si kasibau ku meyaga kupuna, ba si yauni si gae asi meyaga si bowai wai koyana ku tepana, asi waina ku sanaga siti garukirei. \v 30 Saba, koroto basusiyai wata i sonaga ba i nae. \s1 Iesu Kanuma Goyona I Kasibauni \r (4:31-37; Mrk 1:21-28) \p \v 31 I nae ku Capernaum, meyaga kesana Galilee kamonai, ba Sabbath maranai pipiya ibi beyebeyisi. \v 32 \x * \xo 4:32 \xt Matthew 7:28-29\x*Ba ereonowasi ana bi beyebeyena si wareyei, kairavina ana sisiya wai ere maragasina. \p \v 33 Ba namai duwu yovena kamonai sebare kesana kanuma goyona i riuni wai i mamana. Ba gamona kaikaponai i rasa i wona, \v 34 “Ai! Iesu Nazareth biyim awaika kurikai kuna wosei, ku botu kuna kasi bai goyonikai kona? A kuirim kom kotoi. kom God ana Kawari Yonayona Kaoaobaisiyena!” \p \v 35 Iesu gamona padapadanai i wona, “Kawam e pota ba nao sebare ke kasibau taveyei!” Damanina pipiya ereonowasi naosiyai kanuma goyona sebarena i garukirei ku tano, ba i kasibautaveyei, ba kega kesana awaika goyona kurina i wosei. \v 36 Ba pipiya ereonowasi si wareyei ba si kaoboneyana si wona, “Agi! Saba niko awaika? Niko sebare ana sisiya abi maragasisi naki wai, kanuma goyogoyosi e kao tunetuneisi wai tebo sisiriyei.” \v 37 Ba Iesu warana kupura tupana i bonuvei. \s1 Iesu Pipiya Pesarisi i yawasisi \r (Mat 8:14-17; Mrk 1:29-38) \p \v 38 Iesu duwu yovena i sumarei ba i nae Simon ana ku yove. Simon rawana wasikena i gubaga sinina i boborabora saki, wai Iesu si babai kata iti baisi. \v 39 Damanina Iesu i nae wasikena ana aba dudauwa gwabinai i msiri ba sini borabora i kao tunetunei ita kasibautaveyei. Ba sini borabora mara kesana wasikena i kasibautaveyei, ba i bomsiri ba kairavisi i bosaibira. \p \v 40 Ba rabisi pompomai pipiya turaturasi kasi gubaga bubausiyai ereonowasi, si yaunisi si botu Iesu kurina, ba i borubaisi wai si yawasa. \v 41 \x * \xo 4:41 \xt Matthew 8:29; Mark 3:11-12\x*Yebo pipiya pesarisi kamosiyai kanuma goyogoyosi ere paraparasi si kasibau ba si wona, “Kom wai God natuna!” Saba i kaotunetuneisi kega siti sisiya, kairavina si kuiri kata kona wai Keriso. \v 42 Mara tom didibarinai Iesu i kasibau i nae ku kupura mamawapana, ba pipiya wai si nuvenuveni. Ba maranai si panani wai si babai kata kega iti sumarisi. \v 43 Saba i wona, “God ana basileya warana gairena meyaga mutusi yebo kurisi ana rumamarei, basuna kona kairavina i poriku.” \v 44 \x * \xo 4:44 \xt Matthew 4:23\x*Damanina Judia biyisi asi duwu yovesi kamosiyai i rumamara neubuwa. \c 5 \s1 Iesu Ana Nonora Yauna Dagudaguna \r (Mat 4:18-22; Mrk 1:16-20; Jhn 1:40-42) \p \v 1 \x * \xo 5:1 \xt Matthew 13:1-2; Mark 3:9-10\x*Mara kesana, Iesu Gennesaret torenai i msimsiri, ba pipiya korotosi si una raturatui, ba God wonana sibi tainabaenegei. \v 2 Ba i kinana kata waka asi ruwamo banobanotisi toreyai si taina biyotisi, ba asi sewari si boosuwana. \v 3 Iesu Simon ana ku waka i geru ba i babai i yori yoginaikei i kasibau, ba waka tepanai i makira, ba pipiya toreyai ibi beyebeyisi. \p \v 4 Maranai i sisiya i kakaba wai, Simon i wonei i wona, “Waka nakata ke yauni ke gae ku ragu ba kam birauwa yabata sewari koi garu kikirana kona banota.” \v 5 \x * \xo 5:5 \xt John 21:3-8\x*Saba Simon i kaobeyei i wona, “Bada, yakai ka banota maratom ba kega kesana awaika ka yauni, Saba kom ku wona kairavina sewari ana terekirana.” Damanina sewari \v 6 si tere kikirana wai iyana si kona sasara, ba sewari yoginaikei sita tamorebu. \v 7 Damanina turaturasi waka kesanai si mamana wai si rutapieisi sita botu siti baisisi. Ba si botu waka ruwamo si bonuvisi wai si dagui si raukwauruba. \v 8 Maranai Simon Peter nikona i kinani wai i maere sogasoga Iesu naonai ba i wona, “Bada ki sumariku yauku piraga goyo pipiyiku.” \v 9 Simon Peter turaturana ereonowasi yabata, iyana pesara si konai wai si wareyei. \v 10 Ba yebo Zebedee natunatuna James ba John yabata. Iesu Simon kurina i wona, “Kega ke nagara, karaku ba mara murinai, kom pipiya kuna banotisi.” \v 11 \x * \xo 5:11 \xt Matthew 19:27\x*Damania waka toreyai si taina gegeyana, ba sawara ereonowasi si sumamarana, ba Iesu si saununuri. \s1 Iesu Sebare I Yawasi \r (Luk 5:12-14; Mat 8:2-4; Mrk 1:40-44) \p \v 12 Iesu meyaga kesanai i mamana maranai, sebare kesana lepa gubagina sinina i bonuvei wai i botu kurina. Ba Iesu i kinani wai naonai i peku ku tano ba i babai i wona, “Bada kuna wainei wai kuni yawasiku.” \v 13 Iesu yarona i bororona sebarena i borubai ba i wona, “Yauku awaiwainei, ke yawasa!” Ba mara kesana Lepa sebarena i kasibautaveyei. \v 14 \x * \xo 5:14 \xt Levitikus 14:1-32\x*Damanina Iesu sebarena i kaotunei i wona, “Kega kesana kotoi kuna wonei, saba totorina ke nae Priest kurina, ba sinim ki beyei ina kinani. Ba Moses i kaotunei wai nanakasike, ke puyobunuwa ba, pipiya ereonowasi kurisi kuni debeim kata kom ku yawasa.” \v 15 Saba Iesu warana i rakata kupura ereonowana i yauni, ba pipiya korotosi si botu siti taina baenegei, ba kasi gubaga iti yawasana. \v 16 Saba Iesu mamanina i nesaira ku kupura mamawapasi, ba namai i raupari. \s1 Iesu Sebare Sinina Raobona I Yawasi \r (Luk 5:18-26; Mat 9:2-8; Mrk 2:3-12) \p \v 17 Mara kesana, Iesu ibi beyebeyena maranai, Pharisee mutusi ba giugiu biyisi meyaga ereonowasi yai si botu, Galileeyai, Judiya ba Jerusalem yai si botu ba naikakaraku si makira si mamana. Ba Bada ana maragata yebo nai Iesu gwabinai imamana kata, pipiya gubagubagisi iti yawasisi. \v 18 Ba pipiya mutusi sebare kesana sinina raobona kemakemai si kabari si botuwei, ba asi waina sita yauni sita riu, ku yove kamona Iesu naonai siti dauvei. \v 19 Saba kega rubana sita yauni sita riu, kairavina koroto i rakata, ba keta kega. Kona kairavina ku wadakupuna si kabari si gae, ba wadakupuna si rebui, ba kemakemai si sonagi i gakira koroto ku basusi, ba Iesu naonai si dauvei. \p \v 20 \x * \xo 5:20 \xt Isaiah 43:25; Luke 7:48\x*Maranai, Iesu asi bi geruwana i kitai wai, sebarena kurina i wona, “Kwaina, am piraga goyo a notataveyisi.” \v 21 Saba giugiu biyisi ba Pharisee biyisi i kesisi nuwanuwasi yai si nuwasuya si wona, “Niko meo sebare wai e kao bigigima? God i kesina wata piraga goyo ina nota taveyisi ba kega kesana kotoi.” \v 22 Iesu asi nota i kuiri wai kurisi i wona, “Awaika kairavina nikasike ko nuwanuwasuya?\fig |alt="Paralytic healed" src="CN01689B.TIF" size="col" ref="5:22-26" \fig* \v 23 Meo sisiya rumatarina, am piraga goyo a nota taveyisi, kona ana wona, ke bomsiri ba ke yewo? \v 24 Saba kona kuiri Sebare Natuna bai maragata i yauni kata dobuwai piraga goyo ina nota taveyana ba i wona, nao sebare sini raoboraobona kurina, “Kemsiri, am yagoro ke yauni ke nae ku yove.” \v 25 Ba mara kesana i bomsiri pipiya ereonowasi matasi yai, ana aba dudauwa i yauni, ba God i bokabakabari i nae ana ku yove. \v 26 Pipiya ereonowasi si wareyei, ba si nuwasuya kabakaba, ba God sibo kabakabari si wona, “Karaku wose kaimasivisi kega meyana ka kinakinana wai ka kinana.” \s1 Iesu Levi I Yorei \r (Mat 9:9-13; Mrk 2:14-17) \p \v 27 Kona murinai Iesu i kasibau, ba tax aba yuyauna sebarena, ana bagibagi yovenai i makira i mamana wai i kitai. Iesu i wona ki sununuriku \v 28 Ba Levi i bomsiri sawara ereonowana isu mamarana, ba isu nunuri. \p \v 29 Damanina ba Levi Iesu kairavina ana yoveyai kam kaikapona i wosei, ba tax aba yuyauna biyisi pesarisi ba pipiya mutusi yabata i yorisi si botu ba si kamkam. \v 30 \x * \xo 5:30 \xt Luke 15:1-2\x*Saba, Pharisee ba giugiu biyisi, kosi asi duwu kesanina. Si botu Iesu ana Nonorayauna kurisi mena si gwini, si wona, “Awaika kairavina komi piraga goyo pipiyisi ba tax aba yuyauna biyisi yabata ko kamkam?” \v 31 Iesu i kaobeyisi i wona, “Pipiya yawayawasisi kega asi waina Doctor saba gubagubagisi wata. \v 32 Yauku kega pipiya gairesi kairavisi a botu, saba piragagoyo pipiyisi ata yorisi kata siti nuwabirabira.” \s1 Bai Sia Kairavina Iesu Si Toirubai \r (Mat 9:14-17; Mrk 2:18-22) \p \v 33 Pharisee si gwini si wona, “John ana Nonorayauna tebi siya ba te raupari, ba yakai yebo, ama Nonorayauna yabata. Saba kom am Nonorayauna wai te kamkam ba te tomatoma bonabona.” \v 34 \x * \xo 5:34 \xt John 3:29\x*Iesu i kaobeya i wona, “Komi ami waina tabine wau sebarena kana bonunu yabata te mamana wai kona wosisi sini siya kona? \v 35 Saba mara ebotubotu kata tabine wau sebarena kamosi yai sina yauna taveyei, kona maranai kosi sini siya.” \v 36 Iesu niko wona bi maibai kurisi isisiya i wona, “Kega kesana kotoi gara wauna ina sikai ba gara katamanina tepanai ina popo ratui, ina wosei wai karaku wata gara wauna ina tamosika. Ba gara wauna gara katamanina yabata kana kinana ina rusisirei. \v 37 Ba kega kesana kotoi wine wauna, wine katamanina kana ku dubi ina sewai, ina wosei wai, dubi ini kwata, ba wine ina soro ba dubi ina goyo. \v 38 Wine wauna wai wine kana dubi wauna ku kamona mena sina sewai. \v 39 Ba kega kesana kotoi wine wauna tomanina ana waina kairavina i wona kata wine katamanina tomanina, i gaire saki”. \c 6 \s1 Sabbath Badana \r (Mat 12:1-14; Mrk 2:23-28) \p \v 1 \x * \xo 6:1 \xt Deuteronomy 23:25\x*Sabbath kesana, Iesu wheat baosi kamosi yai wata i yewo i nenae, ba ana Nonorayauna wheat uwasi si pokepoke, ba yaro kamosiyai si gosogoso ba si kamkam. \v 2 \x * \xo 6:2 \xt John 5:10\x*Ba Pharisee mutusi si wona, “Awaika kairavina ata giu i wona kata Sabbath maranai niko wose kega kota wosei saba ko wosewosei?” \p \v 3 \x * \xo 6:3 \xt 1 Samuel 21:1-6\x*Iesu i kaobeyisi i wona, “Komi David ana pipiya yabata soya si rabobo maranai, awaika si wosei wai ko baiyavi kona kega? \v 4 \x * \xo 6:4 \xt Levitikus 24:5-9\x*I rui God ana ku yove kamona ba God si puyoi wai kamna i yauni i kani ba mutuna ana pipiya i berisi si kani, saba ata giu i wona kata kega kesana kotoi wata niko kam ita kani saba priest wata sita kani.” \v 5 Ba damanina Iesu kurisi i wona, “Sebare Natuna wai Sabbath badana.” \p \v 6 Yebo Sabbath kesana, Iesu i riu ku duvu yovena ba i giugiu. Ba sebare kesana yaro kasauna raobona yebo namai i mamana. \v 7 Pharisee ba giugiu biyisi Iesu sibo kibukibui kata pipiya kesana Sabbath maranai iti biyawasi wai siti kunumakei. \v 8 Saba Iesu awaika si nosinosi wai i kuiri, ba sebare yarona raobona kurina i wona, “Ke gae pipiya ereonowasi naosi yai kuni imsiri.” Damanina i bomsiri ba i gae pipiya naosi yai i imsiri. \v 9 Iesu i wona, “Ata toirubaimi kata, ata giu awaika ebi damaninei Sabbath marana gairena tana wosei kona, goyona tana wosei? Pipiya ana yawasa tana kasi bai goyoni kona, tani yawasi?” \p \v 10 Ereonowasi i kita nanagisi ba sebarena i wonei, “Yarom ke kotoi.” Ba yarona i kotoi maranai wai, yagiyagina wata i yawasa. \v 11 Saba kosi si yagisi saki, ba kosi wata si sisiya, kata awaika sita wosei Iesu kurina. \s1 Iesu Ana Apostles I Bineisi \r (Mat 10:2-4; Mrk 3:16-19; Act 1:13) \p \v 12 Kona maranai Iesu i gae koya baranai ita rupari, ba kona pomnai God kurina i rupari maratom. \v 13 Ba mara i tom wai, ana Nonorayauna i yorisi si nae kurina, ba asi twelve i bineisi ba i yoreisi Apostle. \v 14 Simon kana waba i yorei Peter ba tuwa teina Andrew, James ba John, Phillip ba Bartholomew, \v 15 Matthew, ba Thomas, Alpheus natuna James, ba Simon kona si yorei Zealot. \v 16 James natuna Judas ba Judas Iscariot, muriyai kona ini wawanei. \s1 Bi gairena Ba Bi Nuwapoya \r (Mat 5:3-12) \p \v 17 Ba yabata si gakira, ana Nonorayauna ba koroto kaikapona si mamana wai nakai. Ba yebo pipiya korotosi Judia kupurina ereonowanai, ba Jerusalem yai ba yebo tore biyisi Tyre ba Sidon, \v 18 Si botu sita nonori, ba kasi gubaga iti yawasa. Ba yabosi kanuma goyogoyosi sibi magoyoisi wai i yawasisi. \v 19 Ba pipiya ereonowasi asi waina kata, sita borubai, basuna maragata karinai i botubotu ba piiya ereonowasi si yawayawasa. \v 20 Ba ana Nonorayauna i kinakinanisi wai i wona, “Bibi gairenimi komi iyabomi moyamoyakimi basuna God ana basileiya wai komi karimi yai.” \p \v 21 \x * \xo 6:21 \xt Psalms 126:5-6; Isaiah 61:3; Hebrews 7:16-17\x*Yebo i wona, “Bada ini gairenimi komi soya karaku ko raoboraobo wai, kona kam siyabagi.” Ba i wona, “Bada ini gairenimi komi karaku ko tutou wai, kona maniba. \v 22 \x * \xo 6:22 \xt John 15:19, 16:2; 1 Peter 4:14\x*Bibi gairenimi komi maranai pipiya kurimi sini yagisi, maranai si nane kupukupusimi ba sina yegaimi, ba Sebare Natuna kairavina kami waba sina kao bigoyoni, ba sini sinikikiyimi. \v 23 Kona maranai ki nuwagaire ba ke riku basuna am maisa wai sapamai i rakata saki e mamana. Kairavina tamatamasi wai yebo nanakasike peroperoveta si wosisi. \v 24 Saba komi iyabomi karaku ko mariya wai, kurimi ina goyo saki kairavina matapa koi nuwagaire. \v 25 Ba iyabomi karaku ko kam siyabagi wai, komi kurimi ina goyo saki kairavina komi soya kona rabobo. Ba Komi iyabomi karaku ko manimaniba wai, kurimi ina goyo saki kairavina koni yapoya ba kona tou. \v 26 Maranai komi pipiya ereonowasi sina kao bai gegaenimi wai, komi kurimi ina goyo saki, kairavina tamatamasi nanakasike peroveta kwarukwarumisi si woseisi. \s1 Kam Abiya Kuni Nuwayauyaunisi \r (Mat 5:39-42) \p \v 27 Saba komi iyabomi ko nonoriku wai a wonewonimi, kami abiya koi nuwa yauyaunisi, iyabosi kurim tebi yagisi wai gairena kurisi ko wosei. \v 28 Ba kosi iyabosi kawasiyai te kao nawaimi wai koi gairenisi ba iyabosi wose goyona kurim sina wosei wai kairavisi ko rupari. \v 29 Kotoi wata nebanebam ina ravi wai ki kam tabirim yebo newana ina ravi. Ba kotoi wata kam tara sowo ina yauni wai ke boterei yebo kam kwama ina yauni. \v 30 Pipiya ereonowasi abi sawara kairavina sini baba wai ke berisi, ba maranai kotoi wata am bi sawara ina yauni wai kega ki babai kata ini neveramagei. \v 31 \x * \xo 6:31 \xt Matthew 7:12\x*Awaika am waina pipiya kurim sina wosei wai, kesanina yebo kurisi ke wosei. \v 32 Pipiya tebi nuwayuyaunim wai kosi wata kuni nuwayuyaunisi wai, awaika kairavina bi gairena kuna yauni? Piraga goyo pipiyisi yebo, wosena kesanina te wosewosei. \v 33 Ba pipiya wose gairena kurim te wosewosei wai kosi wata kurisi wose gairena kuna wosei wai, awaika kairavina bi gairena kuna yauni? Piraga goyo pipiyisi yebo, kona wosena te wose wosei. \v 34 Ba pipiya iyabosi am berena sini sarobi wai kosi wata kurisi kuna berena wai, awaika kairavina bi gairena kuna yauni? Kairavina piragagoyo biyisi yebo, piragagoyo pipiyisi kurisi te bereberena, kata asi waina awaika si berena wai tupana sina yauna meyei. \v 35 Saba kami abiya koi nuwayauyaunisi, ba kurisi gairena ko wosei. Ko berena kurisi wai kega karisiyai bisarobina kona nosi. Ba ami maisa wai ina rakata saki kona yauni ba God kaidamona sakina ini natunatunimi. Basuna pipiya goyogoyosi ba pipiya kega tebi kaikaiwa wai, kurisi ebi yagaire. \v 36 Ba Tamami mekabage ebi nuwanuwanimi wai, komi yebo nanakasike koi nuwanuwana. \s1 Kega Koni Buibuiya \r (Mat 7:1-5) \p \v 37 \x * \xo 6:37 \xt Matthew 6:14\x*Pipiya kega koni buibuiyisi, ba God yebo kega ini buibuiyimi. Pipiya kega kona kao bi goyonisi, ba God yebo kega ina kao bai goyonimi. Pipiya asi goyona ko nota taveyisi ba God yebo ami goyona ina nota taveyisi. \v 38 \x * \xo 6:38 \xt Mark 4:24\x*Ke berena ba God ina bere sakiyim, rukosokosovina ba boraturatuna ba ina kam sewasewai ku tokarami ini utusewai. Abi rubai kuna berena wai rubana kesaninai ina berim”. \p \v 39 \x * \xo 6:39 \xt Matthew 15:14\x*Ba Iesu niko bai maibai kurisi i sisiya i wona, “sebare mata potapotana kega rubana sebare mata potapotana kesana ini naovei, ini naovei wai, asi ruwamo ku dogu sina peku. \v 40 \x * \xo 6:40 \xt Matthew 10:24-25\x*Kega kesana meo kiruma ipiya ana bi beyebeyena biyina ina getawani, saba maranai ana kiruma ini kakabi wai asi ruwamo wai bi poponisi. \v 41 Awaika kairavina momokara kwainam matana kamonai ke kinakinani, ba kom keyama dobona matam kamonai e mamana wai kega ke kina kinani? \v 42 Mekabage kwainam kurina kuna wona, Kwaina ke botu matam kamonai momokara ana botaveyei, ba kom i kesim mata kamomi yai wai keyama dobona kega ke kitakitai. Kom kwarukwarumim kainaona matam kamonai keyama dobona ke kaibotaveyei, kata kuni kinana kabitam wai, kwainam mata kamonai momokara kuna botaveyei.” \s1 Keyama Ba Uwana \r (Mat 7:16,18,20) \p \v 43 Keyama gairena kega rubana uwana goyona ina uwei, ba keyama goyona kega rubana uwana gairena ina uwei. \v 44 Keyama ereonowasi uwasiyai ba ta kuikuirisi. Pipiya koveya kega keyama biru goragoranai te pokepokei, ba grape kega sinamona ere rurirurina tepanai te pokepokei. \v 45 Pipiya gairena sawara gairesi nuwanuwanai i gaeni wai, ebi irakaibuwana. Ba pipiya goyona yebo, sawara goyosi nuwanuwanai i gaeni wai, ebi irakaibuwana. Basuna awaika nuwanuwanai i bonuwa wai, kawanai e kasikasibau. \s1 Yove Bowabowa Biyisi Ruwamo \r (Mat 7:24-27) \p \v 46 \x * \xo 6:46 \xt Matthew 7:21\x*Awaika kairavina ko yoreyoriku ko wonawona, Bada, Bada ba saba awaika a wonimi wai kega ko wosewosei? \v 47 Kotoi wata e botubotu kuriku ba wonaku e nonori, ba e wosewosei wai kona pipiyina ani beyimi kona kuiri, kata kona kana kinana mekabage \v 48 Kona wai bage, pipiya ana yove bowaina kairavina, dogu i karoi i gakira saki, ba ana tukeke akima tepanai i totori wai rutainina. Ba kabaita i kasibau wai okowa maragasina yove i ravi, saba yove kega i nuke, basuna ana yove i bowa kabitamni. \v 49 Saba kotoi wata wonaku e nonori, ba kega e wosewosei wai, kona pipiya ana yove tano tepanai i bowa momei rautinina, kega ere buna. Ba maranai kabaita i kasibau yove i ravi wai, yagiyagina wata ina peku. Ba ana pekuna wai ina goyo saki.” \c 7 \s1 Rome Biyisi Asi Abiya Badana \r (Mat 8:5-13) \p \v 1 Iesu nikosi sawara ereonowasi, pipiya kurisi i sisiyana i kakaba wai, i nae ku Capernaum. \v 2 Ba namai Capernaum kamonai, Rome biyisi asi abiya badana kesana i mamana. Ba ana saibisaibirina kaimatanina kesana, i gubaga saki yoginaikei ba ita rabobo. \v 3 Abiya badana sisiya i nonori kata Iesu i botu, wai Jews asi pipiya kaikaposi i poraisi, kata Iesu siti babai ita botu ba, ana saibisaibirina iti yawasi. \v 4 Maranai si botu Iesu kurina wai, si baba sakiyei si wona, “Niko sebare kuti baisi, kona wai sebare gairena. \v 5 Ata pipiya i nuwayauyaunisi ba kona ata duwu yovena i bowai.” \v 6 Damanina ba Iesu i tauya yabata si nae, matapa ku yove si veravera kasibau, ba bi abiya badana turaturana i poraisi niko sisiya sita wonei. Si wona, “Bada, kega kuriku botu kairavina kuni nuwapoyei, yauku kega pipiya gaireku ba au ku yove kuna riu.” \p \v 7 I kesiku a nota meyiku kata yauku kega damaniku ba ata botu kurim, saba namai wona wata ke wonei ba au saibisaibirina ina yawasa. \v 8 Yauku babada kaikaposi gaburisiyai abo bagibagi, ba gaburikuwai yebo bibi abiyisi te mamana. Nikona ana wonei ke nae, ba ina nae, ba nokona ana wonei ke botu, ba ina botu. Ba au saibisaibirina ana wonei nikona ke wosei ba ina wosei. \p \v 9 Iesu niko sisiya i nonori wai, abiya badana i wareyei. Ba i taibira koroto si kibikibi wai kurisi bai wona, “Awonewonim, ke memena Israel kamonai bi geruwana kaikapona nikasike a panani.” \v 10 Damanina abiya badana turaturana si veramaga ku yove wai, saibisaibirina yawayawasina si kitai. \s1 Sobere Natuna Sebare, Iesu I Yawasi \r (1 Kin 17:17-24; 2 Kin 4:32-37; Mrk 5:21-25,35-43; Jhn 11:1-44) \p \v 11 Kona murinai, Iesu i nae ku meyaga kaikapona kesana, kana waba Nain, ana Nonorayauna ba koroto kaikapona yabata si nae. \v 12 Iesu i nae meyaga kaikapona ku matam ketana i veravera kasibau ba, pipiya mutusi sebare raoboraobona si kabari si kasikasibau. Kona wai wasike sobesoberena kesana natuna sebare kesanaikei. Ba meyaga kamonai, koroto kaikapona wasikena yabata si kasikasibau. \v 13 Maranai Bada wasikena i kinani wai i nuwapoyei ba i wona, “Kega ke tou.” \v 14 Damanina ba i yewo i nae kemakema i borubai ba pipiya iyaboi si kabari si nenae wai, si imsiri ba Iesu i wona, “Sebareikei a wonewonim, ke bomsiri.” \v 15 \x * \xo 7:15 \xt 1 Kings 17:23; 2 Kings 4:36\x*Damanina sebare raboraobona i bomsiri i makira, ba bisisiya i dagui, ba Iesu i yauni sinana i bere meyei. \p \v 16 \x * \xo 7:16 \xt Luke 1:68\x*Pipiya ereonowasi si nagara saki, ba God sibo kabakabari ba si wona, “Peroveta kaikapo sakina kamotiyai i rerematara. God i botu ana pipiya ini baisisi.” \v 17 Ba Iesu awaika i wosei wai, warana i rakata Judia tupana i bonuvei, ba yebo kupura gwabisiai yabata. \s1 Iesu Ba John Babataito Biyina \r (Mat 11:2-19) \p \v 18 John ana Nonorayauna si nae nikosi wose ereonowana John kurina si sisiyei wai, ana Nonorayauna ruwamo i yorisi.\fig |alt="John the baptist with two disciples" src="CN01652b.tif" size="col" ref="7:18-19" \fig* \v 19 \x * \xo 7:19 \xt Psalms 40:7; Malachi 3:1; Hebrews 1:8\x*Ba i poraisi Bada kurina siti toiruba. Sita wona, “Pipiya kapotapotai ita botu wai damanina kom, kona, pipiya kesana kana potai?” \v 20 Maranai, si botu Iesu kurina wai si wona, “John babataito biyina i poraikai kata toirubaim. Kata, pipiya ka potapotai ita botu wai, damanina kom kona, pipiya kesana kana potai?” \v 21 Kona maranai, Iesu pipiya pesarisi kasi gubaga i yawasisi ba yebo gubaga bubausiyai ba kanuma goyogoyosi i kasibaunisi. Ba mata potapotasi pesarisi i wosisi si kinana. \v 22 \x * \xo 7:22 \xt Isaiah 35:5-6, 61:1; Luke 4:18\x*Kona kairavina John ana Kawariyonayona i kaobeyisi i wona, “Ko veramaga ba awaika ko kitai ba ko nonori wai John ko wonei. Mata potapotasi tebi kinana, digadigasi te yewoyewo, iyabosi lepa si yauni wai si yawasa, ba taina potapotasi te nonora, raoboraobosi si bomsiri mena, ba moyamoyakisi wara gairena te noonori. \v 23 Koitoi wata ini geruviku ba ana nota kega ina kairagaraga wai God ini gaireni.” \p \v 24 John ana kawari yonoyona si kasibau taveyana murinai, Iesu i dagui koroto kurisi John ibi sisiyei. I wona, ko kasibau ku kupura momna wai, awaika kota kitai? Gwanewa sibe i tapitapi kota kitai kona? \v 25 Ko kasibau awaika kota kitai? Sebare gara gaigairesiya i kaubunaga wai kota kitai kona? Kega, yabosi gara monimonikisi te kotekote ba tema kamkam mom wai, kosi taupauma asi yove kamosiyai te mamana. \v 26 \x * \xo 7:26 \xt Luke 1:76\x*Saba ko kasibau awaika kota kitai, Peroveta kota kitai kona? Eee, bisuwona, saba a wonewonim kona wai kega Peroveta mom, ba saba Peroveta kaikapona kesana. \v 27 \x * \xo 7:27 \xt Malachi 3:1\x*Niko pipiya kairavina kiruma katamanisiyai si kiruma si wona, God i wona, “Au kawari yonayona ani porai ini nao ba kairavim keta ina bobunagi.” \p \v 28 A wonewonim John wai pipiya kaikapo sakina, kega kesana kotoi niko dobuwai i getawani. Saba kotoi wata God ana basileiya kamonai ina terekireina meyei wai, kona pipiyina wai i rakata saki John i getawani. \v 29 \x * \xo 7:29 \xt Luke 3:12\x*Pipiya ereonowasi ba yebo tax aba yuyauna damsi yabata maranai Iesu wonana si nonori wai si damaninei kata God ana keta wai keta damana. Kairavina matapa si bosisira ba John i babataitoisi. \v 30 \x * \xo 7:30 \xt Matthew 21:32\x*Saba Pharisee ba giugiu biyisi ikesisi God ana keta si sinikikiyei kairavina kosi si totoyana wai John kega i babataitoisi. \v 31 Yebo Iesu i wona, “Niko kimta pipiyisi mekabage ana tere gubaisi? Kosi kasi kinana mekabage? \v 32 Kosi wai, pipiyaguna aba gimogimona gawarinai te makimakira, ba te paraparara tebi kaoboneyana wai, rutainisi. Duvu kesana sina para duvu kurisi sina wona, yakai kairavimi kai durere ba kega ko riku, ba rabobo taborina ka taborei, saba kega ko tou. \p \v 33 John Babataito biyina i botu i siya, ba kega wine i tomatomani, ba komi ko wona kata, kona kanuma goyona kamonai e mamana.” \v 34 \x * \xo 7:34 \xt Luke 15:2\x*Ba Sebare Natuna i botu e kamkam ba e tomatoma, ba komi ko wona, Niko sebare ko kinani, toma neganegana, ba kam woraworana. Piraga goyo pipiyisi, ba tax aba yauyauna damsi kwainasi. \v 35 Saba iyabosi God ana nuwasuya si yauni te kibikibi wai, asi yawasai sini mamatarei, kata bisuwona kona wai nuwasuya damana. \s1 Iesu Simon Ana Yoveyai \r (Mat 26:6-13; Mat 14:3-9; Jhn 12:1-8; Luk 7:41-42; Mat 18:23-34) \p \v 36 Pharisee kesana Iesu i yorei kata, rabisi kamna ana yoveyai sita kam yabata. Damanina Iesu i nae Pharisee ana ku yove ba nebanebanai i kasi makirei ba si kamkam. \v 37 \x * \xo 7:37 \xt Matthew 26:7; Mark 14:3; John 12:3\x*Kona meyaginai wasike kesana ana yawasa kamonai piraga goyowai i mamana. Ba maranai i nonori kata Iesu Pharisee ana yove kamonai i kamkam wai, bane dubina i yauni i botu, \v 38 Iesu murinai i msiri i tutou, ba mata okovinai kaekaena i sorupisi. Ba uyavinai kaekaena i kasipupunisi, ba ibo yoyaona, ba bane ku kaekaena mena i utusewai. \v 39 Ba nao Pharisee niko wose i kitai wai, nuwasinenai i wona, “Niko sebare bisuwona kona Peroveta wai, ita kuiri kata kotai i borubai, ba kona abi wasike? Kona wai piraga goyo wasikena.” \v 40 Iesu i kaobeyei i wona, “Simon, sawara kesa ana wonim.” Simon i wona, “Eee damanina, bai beyebeyena biyim ke woniku.” \p \v 41 Iesu i wona, “Sebasebaresi asi ruwamo money aba bereberena sebarena karinai kasi taraboga si mamana, kesana kana taraboga five hundred kina ba kesana wai fifty kina. \v 42 Ba asi ruwamo karisiyai money kega ba kasi taraboga sita saroba, kona kairavina wai damanina sebasebaresi asi ruwamo kasi taraboga i kasipupuna, ba i nota taveyisi. Meo sebare ke nosinosi ini nuwa yauyauna sakiyei?” \v 43 Simon i kaobeyei i wona, “Anosinosi kata kotoi kana taraboga kaikapona i kasipupuni wai kona.” Iesu i wona, “Ku kaobeyana kabitam.” \v 44 Damanina i taibira wasike kurina, ba Simon kurina i wona, “Niko wasike ku kitai? A botu am ku yove ba kaeku kairavisi okowa kega ku beriku, saba kona mata okovinai kaeku i sorupa ba uyavinai i kasipupuna. \v 45 Ba kega ku yaoniku, saba niko wasike a riu maranai kaeku yaonisi i dagui ba kega i boterei. \v 46 Kom gayamiku kega monamonai kui boroi, saba kona baneyai kaeku i boroi. \v 47 Kona kairavina a wonewonim, ana nuwayuyauna i rakata kairavina, ana piraga goyo pesarina a nota taveyei. Saba, kotoi wata ana nuwayauyauna yogina mom ini mamatarei wai, ana piraga goyo yogina mom wata ana nota taveyei.” \v 48 Damanina Iesu wasikena i wonei, i wona, “Am piraga goyosi a nota taveyisi.” \v 49 Pipiya mutusi si makira si kamkam wai si dagui i kesisi kamosiyai sibi kaoboneyana si wona, “Niko pipiya kona kotoi wai yebo piragagoyo e notanota taveyana?” \v 50 \x * \xo 7:50 \xt Luke 8:48, 18:42\x*Saba Iesu wasike kurina i wona “Am bigeruwana i yawasim, nuwanubai ke nae.” \c 8 \s1 Baobao Biyina Maibina \r (Mat 13:2-23; Mrk 4:1-20) \p \v 1 Kona murinai, Iesu meyaga ba kwanatu nununsiyai i yewo neubuwa. Ba God ana basileiya warana gaireni i rumamarei ana Nonorayauna asi twelve yabata. \v 2 \x * \xo 8:2 \xt Matthew 27:55-56; Mark 15:40-41; Luke 23:49\x*Ba yebo bibaine mutusi gubagubagisi i yawasisi, ba kanuma goyogoyosi karisiyai i kasibaunisi wai, yabata si nae. Bage Mary, kona si yorei Magdalene, kona karinai kanuma goyogoyosi asi seven i kasibaunisi. \v 3 Kesana wai Joanna, kona kaoana Cuza, Herod ana yove kana aba potapota sebarena. Ba yebo Susanna, ba bibaine pesarisi yabata. Nikosi bibaine i kesisi asi maragatai Iesu ana Nonorayauna yabata si potapotaisi ba si baisisi.\fig |alt="Parable of the sower" src="LB00094B.TIF" size="col" ref="8:1-8" \fig* \p \v 4 Pipiya meyaga bubausi yai Iesu si notuwei, ba koroto i rakata saki maranai, Iesu nikasike kurisi i maiba \v 5 i wona, “Mara kesana, baobao biyina i kasibau ana pesi ita baoni, ba maranai ana pesi i raubusagi wai, mutunsi si peku ku keta ba pipiya si utu gudai, ba manu si botu si kam roboi. \v 6 Ba mutusi si ririga tano ku akiyakimina mena, ba saba tano gasara taveyina kairavina, si rutiti wai sibo sivisiviyisi. \v 7 Mutusi si ririga ku sinamona kamosi, ba sinamona yabata si rautiti wai, sinamona si piro bunuwana. \v 8 Ba yebo mutusi si ririga tano ku gairena mena, ba si rutiti si gae wai, uwana hundred si uwei. Nikona i sisiyei i kakaba wai, i para i wona, “Kotoi wata ere tinam wai ke nonora kabitam!” \v 9 Niko bai maiba basuna kairavina ana Nonorayauna si toirubai wai i wona, \v 10 \x * \xo 8:10 \xt Isaiah 6:9-10\x*“Komi God ana Basileiya mama bi buneyina kuirina ko yauni, ba pipiya mutusi kurisi wai abi maiba, kata sina kinana, ba kega sina kinani, ba sina nonora, ba saba kega sina kuiri.” \p \v 11 Niko bimaiba basuna wai nikasike, pesi wai, kona God wonana. \v 12 Pesi si ririga ku keta wai, bage iyabosi God wonana si nonori, saba satan i botu, ba nuwanuwasi yai i yauna taveyei. Kata sina kayo bi geruwana ba sita yawasa. \v 13 Ba pesi si si riga tano ku akiyakimina wai, bage kosi iyabosi God wonana ere nuwagairesi si nonori, saba kega i gakira ku nuwa sinesi. Kosi si geruwana mara soenaikei ba rauruba marana i botu wai si peku. \v 14 Ba pesi si ririga sinamona kukamona wai, bage kosi iyaboi God wonana si nonori, ba saba niko dobu yawasina, ba mariyina, ba nuwagairena yapoyina i piro bunuisi wai, kega si uwa. \v 15 Ba pesi si ririga tano ku gairena wai, bage iyabosi God wonana si nonori ba nuwagaire yai si yauni, ba si bosisiri. Ba simsi kikita wai si uwa. \s1 Yasegana Kaboma Gaburinai \p \v 16 \x * \xo 8:16 \xt Matthew 5:15; Luke 11:33\x*Kega kesana kotoi kibe i kapuni ba kabomai i kasitawani kona kemakema gaburinai i terei. Kega, saba yasegana kana bi rorokeyai tebi rorokei kata pipiya ku yove sina riuriu wai yaseganina sina kitai. \v 17 \x * \xo 8:17 \xt Matthew 10:26; Luke 12:2\x*Awaika wata mama bi buneyina ina yauni ina kasibau ini debei. Ba awaika wata kasikasi tawanina, ina panani ba ina yauni ina kasibau ku yasegana. \v 18 \x * \xo 8:18 \xt Matthew 25:29; Luke 19:26\x*Kona kairavina awaika ko nonori wai, ko nuwasuya kabitam, basuna kotai wata karinai awaika emamana wai, tepanai yebo ina beremeyei. Ba koitoi wata karinai kega kesana awaika emamana wai, karinai awaika soesoenaikei emamana wai, ina yauna taveyei. \s1 Iesu Sinana Ba Tuateiteina \r (Mat 12:46-50; Mrk 3:31-35) \p \v 19 Damanina Iesu sinana ba teiteina si botu sita kitai, saba koroto i rakata saki kairavina kega rubana sita riu kurina. \v 20 Ba pipiya kesana Iesu i wonei, i wona, “Sinam ba titeim wai matarai tebi potapota, asi waina sina kinanim.” \v 21 Saba Iesu i kaobeya i wona, “sinaku ba teiteiku wai iyabosi God wonana te nonori ba te bosisiriei wai.” \s1 Iesu Gamonai Wai Niworoa I Dauwa \r (Mat 8:23-27; Mrk 4:36-41; Mrk 6:47-52; Jhn 6:16-21) \p \v 22 Mara kesana, Iesu ana Nonorayauna i wonisi i wona, “niko boga tani garubonei no ku sepina.” Damanina si geru ku waka ba si tauya. \v 23 Sibi garubona maranai Iesu waka kamonai i kenokira ba i kenowapa i dudauwa ba sibe goyona i bomsiri, ba waka okowa i siusiuni wai, yogina mom sita rukwauruba. \v 24 Ana Nonorayauna si rubaunui ba si wona, “Bada! Bada! kota tana toma bunuwa.” Iesu i bomsiri sibe ba yoyo i kaotuneyisi, ba sibe i boterei ba nisa i niworovi. \v 25 Damanina ana Nonorayauna i wonisi i wona, “Ami bai geruwana memena?” Saba kosi si nagara, ba si wareyei, ba si kaoboneyana si wona, “Niko sebare wai, kona kotoi? Wai sibe ba yoyo e kaotuneyisi wai te bosisirei.” \s1 Iesu Sebare Kanuma Goyogoyosi Si Bonuwei Wai I Yawasi \r (Mat 8:28-34; Mrk 5:1-20) \p \v 26 Iesu ana Nonorayauna yabata Galilee tokana si garubonei ku sepina, Gerasenes biyisi asi ku kupura mena. \v 27 Iesu ku tore ibi sukira maranai, nao meyaga sebare kesana kanuma goyogoyosi kamonai si mamana wai, i verabeyei. Niko sebare mamanina ere nimanimana i mamana, ba kega yoveyai i mamana, saba karawaga nadegubisi kamosiyai i mamana. \v 28 Maranai Iesu i kinani wai i rasa, ba i peku ku kaena, ba i para i wona, “Iesu! God kaidamona sakina natuna, awaika ke wiwaini kuriku kuna wosei? Abi babaim kega saroba kuna beriku.” \v 29 Iesu kanuma goyona i kaotunei ita kasibau taveyei kairavina nikasike i wona. Mara pesarina kanuma goyona i riu ku kamona. Ba bagunai wata kaekaena ba yaroyarona chain yai pipiya si kau patupatuma, saba chain i yarayaraga, ba kanuma goyona ibi naorabei ku kupura momna mena. \v 30 Iesu i toirubai i wona, “Kom kam waba kotoi?” Ba kona i kaobeyei i wona, “Yauku kau waba wai koroto, basuna kanuma goyogoyosi pesarisi si riu ku kamoku. \v 31 Ba kanuma goyogoyosi Iesu si baba tupetupeni, kata kega iti poraisi ku sanaga kega ere pusirina mena. \v 32 Saba namai koya baranai poro yaboyabo si kamkam, kanuma goyogoyosi Iesu si babai kata iti poraisi sita riu poro ku kamosi, ba damania i damaninei. \v 33 Ba sebarena si kasibau taveyei maranai, si nae poro ku kamosi si riu. Ba poro ereonowasi koya tepanai si vera si gakira ku sanaga, si peku ba enagai si toma bunuwa. \v 34 Ba poro kasi abapotapota nikona si kinani wai, si vera si nae ku meyaga, ba kupura ereonowana awaika si kinani wai, si mamatarei. \p \v 35 Pipiya si kasibau awaika itupuwa wai kinanina kairavina. Ba maranai si botu Iesu kurina wai, nao sebare kanuma goyogoyosi si kasibautaveyei wai, ere garana ba gayamina i gaire Iesu kaenai i makira i mamana si panani wai, si nagara. \v 36 Iyabosi si kinani wai, pipiya si wonisi kata mekabage sebarena i yawasa. \v 37 Ba nao kupura pipiyisi ereonowasi si nagara saki wai, Iesu si babai kata ita kasibau taveyisi. Damanina Iesu i sugae ku waka ba i kasibau taveyana. \v 38 Ba nao sebare kanuma goyogoyosi si kasibau taveyei wai, Iesu i babai kata yabata sita nae. Saba Iesu i pora taveyei i wona, \v 39 “Ke veramaga am ku yove, ba awaika God kairavim i wosei wai ki sisiyei. Damanina sebarena i nae meyaga kamonai i yewo, ba awaika Iesu kairavina i wosei wai i sisiyei.” \s1 Wasikeikei Raboraobona Ba Wasike Gubagubagina \r (Mat 9:18-26; Mrk 5:22-43) \p \v 40 Maranai Iesu i veramaga mena ku sepina wai, pipiya si vera beyei, basuna ereonowasi wai, kona si potapotai. \v 41 Kona maranai, duvu yovena badana kesana, kana waba Jairus i verakasibau, ba Iesu kaenai i peku, ba i baba sakiyei kata yabata sita nae ana ku yove. \v 42 Basuna natuna wasike kesanaikei, kana bodu twelve i raborabobo. Iesu ketai i yewo i nenae ba koroto i rakata saki si subibiri, ba si una takutakuri. \v 43 Ba kamosi yai wai, wasike kesana yabata, bodu twelve rubana ana tara i vera, saba kega kesana kotoi rubana iti yawasi. \v 44 Koroto kamosi yai Iesu murinai wata i botu, ba kana gara kawa gepogepona i borubai, ba yagiyagina wata ana tara vera i boterei. \v 45 Iesu i toiruba i wona, “Kotoi i borubaiku?” Saba pipiya ereonowasi si buruburuwei. Peter i wona, “Bada, pipiya si koroto saki ba te unauna takutakurim.” \v 46 Saba Iesu i wona, “Maranai maragata gwabikuwai i kasibau wai, a kuiri kata pipiya kesana i borubaiku.” \v 47 Ba nao wasike i kinani kata kona i rudeba, ba kega rubana ita koba wai, ere kirokirorona i botu, ba Iesu kaenai i peku. Ba nai pipiya ereonowasi matasiyai Iesu i wonei kata awaika kairavina i borubai, ba mekabage i yawasa. \v 48 \x * \xo 8:48 \xt Luke 7:50\x*Iesu i wonei i wona, “Natuku, am bai geruana i yawasim, nuwanubai ke nae.” \v 49 Iesu karauwata i bisisiya, ba pipiya kesana duvu yovena badana ana yoveyai i wasaga i botu. Ba i wona, “Jairus natum wai i rabobo, ba giugiu biyina kega kuni sinikaini.” \v 50 Iesu i nonori wai Jairus i wonei i wona, “Kega ke nagara, ki geruwana mom ba natum ina yawasa.” \v 51 I verakasibau Jairus ana ku yove maranai, pipiya ereonowasi i gesisi matarai si mana. Saba Peter, John ba James, ba pipiyaikei tamana ba sinana wata yabata si riu ku yove kamona. \v 52 Kona maranai pipiya ereonowasi pipiyaikei kairavina sibi nuwapoya, ba si tutou. Iesu i wona, “Tou ko botere, pipiyaikei kega i rabobo, kona wai i kenouwapa mom.” \v 53 Saba kosi si bomanibei, basuna si kuiri kata kona i rabobo. \v 54 Saba Iesu wasikeikei yarona i yauni ba i wona, “Natuku ke bomsiri.” \v 55 Kanumina i veramaga mena, ba mara kesana i msiri. Ba damanina Iesu i wonisi kata kam sita berei ita kam. \v 56 Tamana ba sinana si wareyei, ba Iesu ikao tunetuneyisi kata, awaika i tupuwa wai kega kesana kotoi sita wonei. \c 9 \s1 Iesu Ana Nonora Yauna Asi Twelve I Poraisi Si Kasibau \r (Mat 10:9-15; Mrk 6:8-11; Luk 9:7-9; Mat 14:1-2; Mrk 6:14-16) \p \v 1 Iesu ana Nonorayauna asi twelve i yorisi si kesanisi wai maranai, bibadana ba maragata i berisi. Kata kanuma goyo goyosi ereonowasi sita rukwabina, ba gubaga bubausiyai siti yawasisi. \v 2 Damanina i poraisi si kasibau, God ana basileiya sita rumamarei, ba gubagubagisi siti yawasisi. \v 3 \x * \xo 9:3 \xt Luke 10:4-11\x*I wonisi i wona, “Kega kesana awaika wagawaga kairavina kona kabari. Kega ruwakuna kona kautu kona yauni, kona kam ba money, kona kwama kana bi rauwa kona yauni. \v 4 Meo yoveyai sini payapayayim wai, kona yovenai kona mamana yepo, nao meyaga kona kasibau taveyei. \v 5 Ba maranai pipiya kega sina verabeyimi ba sini kaikaivimi wai, nao meyaga ko kasibau taveyei. Ba kaemi popokauna ko kasi tatabi, ini beyisi kata God asi saroba ina berisi.” \v 6 Damanina si tauya si nae meyaga nununai wara gairena si rumamarei, ba kupura ereonowanai pipiya gubagubagisi si yawasisi. \s1 Herod Ana Nota I Kairagaraga \p \v 7 \x * \xo 9:7 \xt Matthew 16:14; Mark 8:28; Luke 9:19\x*Maranai Galilee kana taupauma Herod awaika ereonowana si tupu tupuwa i nonori wai, ana nota i kairagaraga. Basuna pipiya mutusi si wona wona kata, John babataito biyina raoboraobonai i bomsiri mena. \v 8 Pipiya mutusi si wona wona kata Elizah i rerematara. Ba yebo mutusi si wona wona kata, peroveta wadubona kesana rabobowai i bomsiri mena. \v 9 \x * \xo 9:9 \xt Luke 23:8\x*Herod i wona, “John kamyona a wona wai si kasiyaragi. Saba niko sebare wai kona kotoi wai warana a noonori?” Ba i wosewose rubai kata Iesu ita kinani. \s1 Iesu Pipiya Five Thousand I Kanisi \r (Mat 14:13-21; Mrk 6:32-44; Jhn 6:5-14; Luk 9:13-17; 2 Kin 4:42-44) \p \v 10 Iesu ana Nonorayauna si veramaga wai, awaika si wosei wai ereonowana si wonei. Damanina i urabaisi ba kosi wata si kasibau si nae ku meyaga kesana, ku Bethsida. \v 11 Ba pipiya korotosi si nonori wai si kibi. Damanina i kaikaivisi ba God ana basileiya warana kurisi i sisiyei. Ba iyabosi asi waina kasi gubaga iti yawasa wai i yawasisi. \p \v 12 Rabisi pompom yai ana Nonorayauna asi twelve si botu kurina ba si wona, “Niko kupura wai kupura kabana, pipiya ki poraisi sina nae ku meyagai, kata kam sina panani ba sina kam ba sina dauwa.” \v 13 Saba kona i kaobeyisi i wona, “Komi kam ko berisi sina kam.” Kosi si wona, “Yakai karikiyai wai iyana ruwamo ba bread asi five wata, ba niko wai, koroto i rakata saki, kega rubarubana kasi kam kana gimoni?”\fig |alt="fish and bread" src="HK00155B.TIF" size="col" ref="9:13" \fig* \v 14 Nao koroto kamonai wai sebasebare ereonowasi asi five thousand. Iesu i wona, “Pipiya ko tomgeyarisi kata pipiya asi fifty duwu nununai sina makira.” \v 15 Ana nonora yauna si wosei i kakaba wai pipiya ereonowasi si makira. \v 16 Damanina bread asi five ba iyana asi ruwamo i yauna, i gagawa ku sapama i kaikaiwa, ba i kiya yaragana, ba ana nonora yauna i berisi kata pipiya siti kodisi. \v 17 Pipiya ereonowasi si kam wai si kam siyabagi, ba ana nonora yauna puwata si utubitaura wai tegara asi twelve si bonuvisi.\fig |alt="Feeding 5,000" src="CN01718B.TIF" size="col" ref="9:14-17" \fig* \s1 Peter Iesu I Debei \r (Mat 16:13-16; Mrk 8:27-29; Luk 9:22-27; Mat 16:21-28; Mrk 8:31–9:1) \p \v 18 Mara kesana, Iesu i kesina i raupari ba ana Nonorayauna si botu kurina wai i toirubaisi i wona, “Pipiya ko nonorisi te wona wona kata yauku kotoi?” \v 19 \x * \xo 9:19 \xt Luke 9:7-8\x*Si kaobeyei si wona, “Pipiya mutusi si wona, kom wai John Babataito biyina ba mutusi si wona Elijah, ba yebo mutusi si wona kata Peroveta katamanina kesana raoboraobona i bomsiri mena.” \v 20 \x * \xo 9:20 \xt John 6:68-69\x*“Ba komi mekabae ko wona wona, ko nosinosi yauku kotoi?” Peter i kaobeyei i wona, “Kom wai Keriso God i poraim ku botu.” \p \v 21 Iesu sisiya padapadana i berisi kata nikona kega kesana kotoi kurina siti mamatarei. \v 22 \x * \xo 9:22 \xt Luke 9:44, 18:32-33\x*Iesu ereonowasi kurisi i wona, “Sebare Natuna wose pesarina ina paiwarisi, kaikaiwabosi, ba Priest kaikaposi, ba giugiu biyisi sini sinikikiyei, ba sina kasibunui. Saba mara bai tonuina murinai ina bomsiri ba ina yawasa mena.” \v 23 \x * \xo 9:23 \xt Matthew 10:38; Luke 14:27\x*Damanina ereonowasi kurisi i wona, “Kotoi wata ana waina ini saununuriku wai, i kesina ini sini kikiyena meyei. Ba mara patepatena ana korosi ina kabari ba, ini saununuriku. \v 24 \x * \xo 9:24 \xt Matthew 10:39; Luke 17:33; John 12:25\x*Karavina kotoi wata am yawasa kairaviku ina kao taveyei wai, kega ini siwani, ba kotoi wata ana yawasa ina gegenuwei wai, ini siwani. \v 25 Maranai dobu tupana ini karimi yai ba saba pipiyim kuni siwanim wai, awaika gairena kuna yoyoi? \v 26 \x * \xo 9:26 \xt Matthew 10:33; Luke 12:9\x*Kotoi wata yauku ba wonaku ini sinimayei wai, maranai Sebare Natuna ana kadarai ba Tama ba aneya kaobaisiesi asi kadarai ina botu wai yebo, ini sinimayei. \v 27 Abi suwonimi komi mutumi nina kom simsiri wai, God ana basileiya kona kaikinani ba muriyai kona robobo.” \s1 Iesu Kinanina I Birai \r (Mat 17:1-8; Mrk 9:2-8) \p \v 28 Mara kesana, Iesu nikosi i sisiyana ba tapaoro kesana murinai, Peter, John ba James i urabaisi si gae koya ku tepana sita rupari. \v 29 Ba i raupari maranai naona, kana kinana i birai ba kana gara ibo poepoe ba i rauyasegana nanakasike bage ita bo kadari. \v 30 Sebasebare asi ruwamo Moses ba Elijah, \v 31 \x * \xo 9:31 \xt Luke 9:22\x*ere kadarisi si rerematara ba Iesu yabata sibi sisiya. Kata Iesu mekabage God ana waina kairavina, Jerusalem yai ita rabobo, wai kona sibi sisiyei. \v 32 \x * \xo 9:32 \xt 2 Peter 1:16-18\x*Peter turaturana koi wai si dudauwa, ba maranai si kenomataka wai, Iesu ere kadarina si kitai sebasebare ruwamo yabata si imsimsiri. \v 33 Ba nakoi sebasebare Iesu sibi sumarei wai maranai, Peter i wona, “Bada, i gaire saki yakai nina, gweda tonu kana bowaisi, kesana kom kairavim, ba kesana Moses kairavina, ba kesana Elijah kairavina.” Kega i kuiri kata awaika ibi sisiyei. \p \v 34 Peter karauwata ibi sisiya, ba guba i botu i sowoisi, ba guba ku kamona s riuriu wai Nonorayauna si nagara. \v 35 \x * \xo 9:35 \xt Luke 3:22\x*Ba guba kamonai gamo si nonori i wona, “Nikona yauku natuku au binebinena, gamona ko nonori.” \v 36 Gamo i sisiya i kakaba wai si kinana kata Iesu i kesina wata. Kona maranai nonora yauna awaika si kinani wai i kesisi nuwanuwasi yai sita tawani, ba kega kesana kotoi si wonei. \s1 Sebareikei Kanuma Goyona Kamonai I Yawasi \r (Mat 17:14-18,22-23; Mrk 9:14-27,30-32) \p \v 37 Mara i tom wai, ana Nonorayauna asi tonu yabata koyai si gakira, ba koroto kaikapona Iesu si verabeyei. \v 38 Ba koroto kamonai sebare kesana i parara i wona, “Bi beyebeyena biyim! abi babaim natuku kuta kitai, basuna kona wai natuku sebare kesanaikei. \v 39 Ba kanuma goyona e yuyauni wai mara kesana erasarasa paraparaga, e paoropaoro ba e pekupeku, ba kawa puropurona te kasikasibau. Kega e boterei ba e kasikasi bi goyoni. \v 40 Am nonora yauna ai babaisi kata siti kasibauni, saba kosi si wose kabai.” \p \v 41 Iesu i kaobeya i wona, “Komi pipiyimi bai geruwana kabakabaimi. Mara i veoroma meo rubana yabata tana mana ba ani beyebeyimi.” Ba sebarena i wonei i wona, “Natum ke botuwei.” \v 42 Sebareikei i yewo i botubotu wai, kanuma goyona i yauni ba i garukirei ku tano, ba i paoro, Saba Iesu kanuma goyona i rasa bokabari ba sebareikei i yawasi, ba tamana i bere meyei. \v 43 Pipiya ereonowasi God ana maragata kaikapona si kitai wai, si wareyei. Iesu awaika i wosei wai pipiya karakuwata naki si wareyei si nenae, ba ana Nonorayauna kurisi i wona. \v 44 \x * \xo 9:44 \xt Luke 9:22\x*“Awaika ana wonimi wai ko nonora kabitamni. Pipiya kesana ina bomsiri ini wawana wai, yauku Sebare Natuna pipiya ku yarosi ina teriku. \p \v 45 \x * \xo 9:45 \xt Luke 18:34\x*Saba Iesu ana nonora yauna nikona basuna si buruburuwei. Asi nota i kasi biwapawapai, kona kairavina basuna kega si kuiri. Ba kosi si nagara wai, kega si toirubai. \s1 Kotoi Ini Bada Kaikapona \r (Mat 18:1-5; Luk 9:46-50; Mrk 9:33-40) \p \v 46 \x * \xo 9:46 \xt Luke 22:24\x*Mara kesana, Iesu ana Nonorayauna wata si dagui sibi kawapata. Kata kamosi yai, kotoi pipiya kaikapona. \v 47 Iesu asi nota i kuiri wai, pipiyaikei iyauni ba parinai imsiriyei. \v 48 \x * \xo 9:48 \xt Matthew 10:40\x*Ba kurisi i wona, “Kotoi wata kau wabai niko pipiyaikei ini enoenowei wai, yauku ebi enoenoviku. Ba kotoi wata yauku ini enoenoviku wai kega yauku saba kotoi i poraiku wai kona ebi enoenowei. Kairavina kotoi wata ereonowami kamomi yai ebi muri kobokobowa wai, kona pipiya kaikapo sakina.” \v 49 John i wona, “Bada sebare kesana ka kitai kam wabai kanuma goyosi i raukwabina, ba ka wonei kata ita boterei basuna kona kega kota ata pipiya.” \v 50 \x * \xo 9:50 \xt Matthew 12:30; Luke 11:23\x*Iesu i wona, “Kega koi gesei kairavina kotoi wata kega ini abiyimi wai kona wai kwainami.” \s1 Sameria Biyisi Iesu Si Sinikikiyei \p \v 51 Iesu ana gaena ku sapama marana i neratui kairavina nuwanuwana i tetei wai i tauya ku Jerusalem. \v 52 Ba kawari yonayona i poraisi si nao si nae, Samaria meyaga kesana ku kamona, namai kairavina sita bobunaga ba muri yai ita botu. \v 53 Saba namai pipiya kega si verebeyei ba si enoenowei, basuna si kiuri kata kona i nenae ku Jerusalem. \v 54 \x * \xo 9:54 \xt 2 Kings 1:9-16\x*Iesu ana Nonorayauna James ba John, niko wose si kinani wai si wona, “Bada am waina keyama kai karakarasina sapamai kana yore kirei ina karasisi kona?” \v 55 Iesu saba i taibira ba i yegaisi. \v 56 Ba ana Nonorayauna yabata si nae ku meyaga kesana. \s1 Iesu Bi Sununurina Maisana \r (Mat 8:19-22) \p \v 57 Iesu ana Nonorayauna yabata ketai si yewo si nenai, ba sebare kesana i bomsiri Iesu i wonei i wona, “Memei wata kuna yewo kuna nae wai ana kibim.” \v 58 Iesu i kaobeyei i wona, “Dipa kukousi ere kasi nipona, ba kaidamona manusi ere kasi nigu, saba Sebare Natuna wai ana aba dudauwa gawarina kega.” \v 59 Sebare bauna yebo kurina i wona, “Ki sununuriku.” Saba sebarena i kaobeyei i wona, “Bada ke boteriku a nanae tamaku a na kai dogui.” \v 60 Iesu kurina i wona, “Raboraobosi ke boterisi i kesisi sina dogui meyisi, ba saba kom ke nae God ana basileiya kuna rumamarei.” \v 61 \x * \xo 9:61 \xt 1 Kings 19:20\x*Ba sebare kesana yebo i wona, “Bada yauku au waina ana kibim, ba saba kainaona ke boteriku ana nae au rakaraka ana kai bi kiuruwisi.” \v 62 Iesu i kaobeya i wona, “Kotoi wata idagui e roberobe, ba erau sinimura wai, kona kega rubana God ana basileiya kamonai ina saibira.” \c 10 \s1 Iesu Seventy-two I Pora Kasibauvisi \r (Luk 9:3-5, 10:13-15,21-22; Mat 11:21-23,25-27; Luk 10:23-24; Mat 13:16-17) \p \v 1 \x * \xo 10:1 \xt Mark 6:7\x*Nikona murinai, Bada ana nonora yauna asi seventy-two i bineisi ba ruwamoruwamo i poraisi siti nao sita nae, ku meyaga ba kupura ereonowasi mekei i nenae wai nakai. \v 2 \x * \xo 10:2 \xt Matthew 9:37-38; John 4:35\x*I wonisi i wona, “Boyauna wai i rakata saki ba saba saibirabiyisi wai kega pesarisi ko rupari boyauna badana kurina kata saibisaibirisi mutusi yebo ini poraisi ana ku bao mena sina boyauna. \v 3 \x * \xo 10:3 \xt Matthew 10:16\x*Ko nae ba ko nosi kata abi poraimi wai sheep wotusi rutinisi kukou garagara kamosi yai kona yewo. \v 4 \x * \xo 10:4 \xt Matthew 10:7-14; Mark 6:8-11; Luke 9:3-5\x*Kega money bobitaura, kona kautu, kona kami kae sumasuma kona kabara, ba ketai pipiya kega kona toriyisi. \v 5 Maranai meo ku yove kona riuriu wai, kainaona ko wona, nuwanuba niko yove yai ina mana. \v 6 Memei bage yove kamonai nuwanuba sebarena ina mamana wai ami bi kaikaiwa ina yauni. Ba kega wai ami nuwanuba ina veramaga mena kurimi. \v 7 \x * \xo 10:7 \xt 1 Corinthians 9:6-14; 1 Timothy 5:18\x*Nao yove yai koma kikita, ba kega yove bausi kurisi koi garubonabona. Ba awaika wata sina puyoimi wai ko kam ba ko toma, kairavina bagibagi biyisi wai asi maisa sina yauni. \v 8 \x * \xo 10:8 \xt 1 Corinthians 10:27\x*Maranai ku meyaga kona riu ba awaika wata sina puyoimi wai ko kam. \v 9 Nao meyaga pipiya gubagubagisi koi yawasisi ba ko wonisi kata God ana basileiya i botu gwabisi yai. \v 10 Saba maranai kona riu ku meyaga, ba pipiya kega sini enoenovim wai, ko kasibau ku keta ba ko wona, \v 11 \x * \xo 10:11 \xt Acts 13:51, 18:6\x*“Ami meyaga popokauna kae kamoki yai ka kasikasi tatabisi. Kata komi wai God i kesina ina kasi bi goyonimi. Ba saba nikona wata kati nuwarupairimi, kata God ana basileiya i botu gwabimi yai. \v 12 \x * \xo 10:12 \xt Genesis 19:24-25; Matthew 10:15, 11:24\x*A wonewonim kata bi buibiuya maranai God Sodom ini nuwanuwani, ba nao meyaga kega ini nuwanuwani.” \s1 Meyaga Bai Geruwana Kabakabasi \p \v 13 Kiwayape Chorazin! ba yebo kiwayape kom Bethsaida! Komi kurimi wai ina goyo saki. Komi kamomi yai wose kaikaposi a wose wai, Tyre ba Sidon kamosi yai ata wosisi wai, pipiya matapanaki rowarowa garasi sita kote ba isarai siti guya, ba sita makira sita mamana. Siti mamatara kata kosi asi piraga goyowai si nuwa birabira. \v 14 Bi buibiuya maranai wai God Tyre ba Sidon ini nuwanuwanisi ba komi wai kega. \v 15 Ba kom Capernaum, ke nosinosi kata kom i kesim kuna bokabara meyim ba kuna gae ku sapama? Kega, kom wai kuna gakira ku keyama kai karakarasina. \v 16 \x * \xo 10:16 \xt Matthew 10:40; Luke 9:48; John 5:23\x*Kotoi wata ini taina baenegimi wai, yauku ebi taina baenegiku. Ba kotoi wata ini sinikikiyim wai yauku ebi sinikikiyiku. Ba kotoi wata ini sinikikiyiku wai, kotoi i poraiku wai, kona ebi sinikikiyei. \s1 Seventy-two Si Veramaga \p \v 17 Nakoi sebasebare asi Seventy-two ere nuwagairesi si veramaga ba si wona, “Bada, kom wabami yai kanuma goyogoyosi ka kaotunetuneyisi wai sibo sisirikai.” \v 18 \x * \xo 10:18 \xt John 12:31; Hebrews 12:8-9\x*Iesu i kaobeyisi i wona, “Satan a kinani sapamai i peku, nanakasike bage ita bokadari.” \v 19 \x * \xo 10:19 \xt Psalms 91:13; Mark 16:18\x*Maragata a berimi kata mota ba rido koni utu gudeyana, ba abiya ana maragata ereonowana kona bobainubai. Ba kega kesana awaika goyonai kurimi ina wosei. \v 20 \x * \xo 10:20 \xt Philippians 4:3; Hebrews 3:5\x*Ba kega kanuma goyogoyosi sibo sisirimi kairavina koi nuwagaire, saba koi nuwagaire basuna kami waba wai sapamai God i kiruma. \s1 Iesu I Nuwagaire \p \v 21 Kona maranai, Iesu Kanuma Kaoaobaisiyenai i nuwagaire saki wai i wona, “Abi kaikaivim Tama kom sapama ba dobu badana! Abi kaikaivim kairavina nikosi sawara wai pipiya kuikuirisi ba nuwanuwasuyisi kurisi mena kui buneyisi. Ba pipiya neganegasi kui beyisi, nikona mekabage am waina ita tupuwa wai i tupuwa. \v 22 \x * \xo 10:22 \xt John 3:35, 10:15\x*Tamaku sawara ereonowasi i beriku, ba kega kesana meo pipiya i kuiri kata natuna wai kotoi, saba tamana i kesina wata. Ba kega kesa meo pipiya i kuiri kata tamana wai kotoi, saba natuna i kesina wata ba iyabosi natuna i binebineisi wai ini beyisi.” \v 23 Damanina Iesu i kamtabiri ba ana nonora yauna wata kurisi i wona, “Koi nuwagaire saki kata nikosi sawara ko kinana. \v 24 A wonimi, Peroveta ba Taupauma pesarisi si waini kata awaika ko kinani wai sita kinani, saba kega si kinani. Ba awaika ko nonori wai, sita nonori saba kega si nonori.” \s1 Samaria Biyina Gairena Ana Maiba \p \v 25 \x * \xo 10:25 \xt Matthew 22:35-40; Luke 18:18\x*Mara, kesana kirukiruma biyina kesana i botu, ba ana waina Iesu ita raurubai. Ba i toirubai i wona, “Bibeyebeyena biyim awaika ana wosei wai, yawasa mama damanina ana yauni?” \v 26 Iesu i kaobeyei i wona, “Moses ana kiruma kamonai awaika i kiruma ba, mekabage ke baibaiyawi?” \v 27 \x * \xo 10:27 \xt Deuteronomy 6:5; Levitikus 19:18\x*Kona i kaobeyei i wona, “Bada am God nuwanuwam tupanai, ba pipiyim tupanai, ba am maragata tupanai, ba am nota tupanai ki nuwayauyauni. Ba maturam ki nuwayauyauni nanakasike bage kom ikesim kebi nuwayauyaunim.” \v 28 \x * \xo 10:28 \xt Levitikus 18:5\x*Iesu i kaobeyei i wona, “Ku wona kabitam, nikona ke wosei, ba kuna yawasa.” \v 29 Saba kona ana waina pipiya siti wareyei kairavina Iesu i toirubai i wona, “Ba maturaku wai kotoi?” \v 30 Iesu i kaobeyei i wona, “Mara kesana, Jerusalem sebare i yewo i gaigakira ku Jericho ba, pisipisikarisi i kasipananisi. Kana gara si tom sabusabui, ba si raviravi yepo, matapa kasibunuina wata namai ba si vera si sumarei. \v 31 Ba priest kesana yebo ketana kesaninai i gaigakira, ba maranai sebarena i kitai wai, i garubona ku sepina ba totorina i nae. \v 32 Ba nanakasike yebo, Levi pipiyina kesana i botu ku gawarina, ba sebarena i kitai wai, i garubona ku sepina, ba totorina i nae. \v 33 Saba Sameria biyina kesana, kona ketanai ibo wagawaga, ba maranai i kitai wai, i kamyosukuei. \v 34 I nae kurina ba kana mauwa monamona ba wine i sewai ba i sumai. Damanina ba ana donkey ku tepana i tere geyei ba i yauni i nae wagawaga biyisi asi ku yove ba namai i pota kabitamni. \v 35 Ba mara i tom wai, yove kana aba potapota money i berei ba i wona, “Niko sebare ke pota kabitamni, ba awaika wata kairavina kuna wosei wai ana veramaga wai ani maisanim.” \v 36 Iesu i wona, “Nikosi pipiya asi tonu kamosi yai, mekona ke nosinosi kata nao sebare pisipisikarisi si ravi wai maturana?” \v 37 Kairuwana kuira biyina kaobeyei i wona, “I kamyosukuwei wai, kona.” Iesu i wonei i wona, “Ke nae ba wosena kesanina ke wosei.” \s1 Martha Ba Mary Asi Yove yai \p \v 38 Iesu ana Nonorayauna yabata si yewo si nenae ba si botu ku meyaga kesana. Namai wasike kana waba Martha Iesu i yorei ana ku yove i riu. \v 39 \x * \xo 10:39 \xt John 11:1, 12:2-3\x*Martha teina wai Mary. Ba Mary i nae Bada kaenai i makira ba ana giu i nonora kabikabitamni. \v 40 Martha ana saibira i rakata ba ibi nuwapoya, wai i nae Iesu kurina ba i wona, Bada kega i gaire kata, teukikei i sumariku ba saibira tupana i kesiku wata a wosewosei, ke wonei kata, ini baisiku. \v 41 Bada i kaobeyei i wona, “Martha, Martha, kom wai sawara pesarisi kebi nuwapoyana ba ebi magoyowanim. \v 42 \x * \xo 10:42 \xt Matthew 6:33\x*Saba sawara kesanaikei wata kuta waini, Mary wai sawara gairena i binei, wai karinai kega rubana sina yauna taveyei.” \c 11 \s1 Iesu Pari I Beyebeyena \r (Mat 6:9-13, 7:7-11,14) \p \v 1 Mara kesana, Iesu gawara kesanai i raupari. Ba maranai i rupari i kakaba wai, ana Nonorayauna kesana i wona, “Bada, John ana Nonorayauna pari i beyisi wai nanakasike ki beyikai kana rupari.” \v 2 Iesu kurisi i wona, “Maranai kona raupari wai, ko wona, Tama, kam waba kata kaobaisiyei, am basileiya ita botu \v 3 Mara patepatena kama kam ke bereberikai. \v 4 Ba ama piraga goyosi ke nota taveyisi. Nanakasike yebo yakai pipiya kurikai goyona te wosewosei wai kana nota taveyisi. Ba kega ku baisakari ki naovikai.” \v 5 Damanina Iesu ana nonora yauna kurisi i wona, “Memei bage komi kesana nubakutuwai ita nae kwainana kurina ba ita wona, kwaina bread asi tonu kuta beriku, \v 6 kwainaku kesana ebo wagawaga ba karaku wata mom i vera kasibau au ku yove, ba yauku gwabikuwai kega kesana kam e mamana ba ana berei ina kam.” \v 7 Saba kona yove komonai i kaobeya i wona, “Kega kuni sini kainiku, matamketa matapa a sagiri ba natunatuku yabata ka dudauwa. Kega rubana ana bomsiri ba awaika kesana ana berim. \v 8 A wonewonimi, kega kwainana kairavina i bomsiri ba kam i berei. Saba, i tepa tora, ba i baba tupetupeni kairavina, i bomsiri ba awaika i waiwaini wai ereonowana i berei. \v 9 Kesanina a wonewonimi, koni baba ba ina berimi. Ko nuvena ba kona panana, ko rukesakesara, ba kurimi matam keta ina botaveyei. \v 10 Kairavina pipiya ereonowasi tebi baba wai, te yuyauna. Ba te nuvenuvena wai te panapanana ba terau kesakesara wai, matamketa kurisi e botaveyei. \v 11 Kom kotoi wata tama, maranai natum ita botu kurim iyana kairavina iti baba wai, mota kuta berei kona? \v 12 Kona pupau kairavina iti kawakinana wai rido kuta berei kona? \v 13 Ko goyo meo kana pata saba, ko kuiri kata sawara gaigairesi natunatumi ko bereberisi nanakasike yebo, iyabosi wata tama sapamai kurina sini baba wai kanuma kaobaisiena ina berisi.” \s1 Iesu Ba Beelzebub \r (Mat 12:22-30; Mrk 3:20-27) \p \v 14 Mara kesana, Iesu kanuma goyona sebare kawa potapotana gwabinai ibi kasibauni. Ba maranai kanuma goyona i kasibau taveyana wai, sebare kawa gumegumena i sisiya ba pipiya pesarisi si wareyei. \v 15 \x * \xo 11:15 \xt Matthew 9:34, 10:25\x*Saba pipiya mutusi si wona, “Kanuma goyogoyosi asi kaiwabo Beelzebub, Iesu maragata i berei wai kanuma goyogoyosi ebi kasibaunisi.” \v 16 \x * \xo 11:16 \xt Matthew 12:38\x*Mutusi asi waina Iesu sita raurubai wai si babai kata wose kaimasavina ita wose sita kinani wai, siti geruwei kata kona, God maragata i berei. \v 17 Saba Iesu asi nota i kuiri wai kurisi i wona, “Meo Basileiya wata i kesina ina geyara meyei wai kega ini maragata. Ba meo rakaraka wata i kesina ina geyara meyei wai ina peku.” \v 18 “Abisiri yai Satan i kesina ina geyara meyei wai ana basileiya mekabage ini imsikikita?” Nikasike abi sisiya, basuna komi ko wona kata yauku Beelzebub maragata i beriku wai, kanuma goyogoyosi abi kasibaunisi. \v 19 Memena bage yauku Beelzebub maragata i beriku kanuma goyogoyosi abi kasibaunisi wai, kata, ko woniku kotoi ana maragatai wai ami Nonorayauna kanuma goyosi tebi kasibaunisi? I kesimi ami Nonorayauna sini mamatara kata komi ko kwaruma. \v 20 Saba kega, yauku kona God nimanai ba ana maragatai abi kasibaunisi. Nikona ebi beyebeyena kata God ana Basileiya matapa i botu kurimi. \v 21 Maranai, sebare maragasina ere kapiyina ana yove ini taraparanei wai ana sawara ereonowasi sina ma kabitam. \v 22 \x * \xo 11:22 \xt Colossians 2:15\x*Ba saba sebare kesana maragata, sakina ina kokona ina bo binubai ba ana kapiya i notanota tepanei wai ina yauna taveyei. Ba ana sawara ina yauna ini koda. \v 23 \x * \xo 11:23 \xt Luke 9:50\x*Kotoi wata kega kairaviku wai ebi abiyiku ba kotoi wata kega ebi baisiku e gedogedowa wai, kona ebi buburana. \p \v 24 Maranai kanuma goyona pipiya e kasikasibau taveyei wai e nenae kupuramom kamonai biyakam gawarina e nuvenuveni. Saba maranai kega ina panani wai ina wona, ana veramaga nao ku yove ai sumarei wai nakai. \v 25 Ba ina veramaga wai, yovena gairena ba bunabunagina ina panani. \v 26 Damamanina ina kasibau ina nae kanuma goyosi asi seven, bisu goyosi, kega bage kona rutinina, ina urabaisi sina riu, ba namai sina mana. Kona murinai wai, nao pipiya ana yawasa ina goyo saki kega bage kainaonai.” \v 27 \x * \xo 11:27 \xt Luke 1:28,42,48\x*Iesu nikosi ibi sisiyana wai wasike koroto kamosi yai i parara i wona, “Sinam bi bi gairenina i tuwim ba i susuim.” \v 28 Iesu i kaobeya i wona, “Damanina, ba saba iyaboi God wonana te noonori, ba te bosisiriyei wai, kosi bi bi gairenisi.” \s1 Jonah Ana Matakira \r (Mat 12:39-42; Mrk 8:12) \p \v 29 \x * \xo 11:29 \xt Matthew 16:4\x*Koroto i rakarakata wai Iesu i wona, “Niko kimta pipiyisi wai kawa kasekasesi. Asi waina matakira sita kinana. Saba kega kesana sina kitai, ba Jonah wata ana matakira sina kitai. \v 30 Peroveta Jonah Nineveh biyisi kurisi i matakira wai, yebo nanakasike Sebare Natuna niko kimta kurisi ini matakira. \v 31 \x * \xo 11:31 \xt 1 Kings 10:1-10\x*Ba bi buibuiya maranai Sheba Taupaumina wasike ina bomsiri niko kimta pipiyisi ina kao bi goyonisi. Basuna ana kupura rabaraba, ba i nae Taupauma Solomon ana giu gaigairesi i nonora. Ba a wonewonim kata pipiya kesana nina, kona wai Solomon i getawani, ba saba komi kega ami waina koni taina baenegei. \v 32 \x * \xo 11:32 \xt John 3:5-10\x*Nineveh biyisi yebo, bi buibiuya maranai sina bomsiri sina kao bi goyonimi, basuna Jonah kurisi i rumara wai si nuwabirabira. Ba karaku pipiya kesana Jonah i getawani wai nina, saba, komi kega ami waina koni nuwabirabira.” \s1 Tupuwa Kana Yasegana \r (Mat 6:22-23) \p \v 33 \x * \xo 11:33 \xt Mark 4:21; Luke 8:16\x*Kega meyana pipiya kibe e kapukapuni ba, kabomai e tarataratawani, kona ebi buniyei. Saba ebi rorokei kata, pipiya ereonowasi te riuriu ku yove wai yaseganina te kitakitai.\fig |alt="Lamp" src="HK00151B.TIF" size="col" ref="11:33-36" \fig* \v 34 Matami wai tupuvimi kana kibe. Maranai matami gairesi wai tupuvimi ereonowana yaseganina. Saba matami sina goyo wai tupuvimi ereonowana ini baidibari. \v 35 Ko wose kabitamni kata yasegana kamomi yai kega ini baidibari. \v 36 Kona kairavina tupuvimi ereonowana yasegana kamonai ina mana kega mutuna baidibara kamonai ina mana, saba tupuvimi ereonowana. Nanakasike bage kibe e yaseyasegana kurimi.” \s1 Goyo Asi Six \p \v 37 Iesu i sisiya i kakaba wai, Pharisee kesana i babai kata yabata sita kam. Damanina ba i riu ku yove ba nimasunai i tupa kema ba ita kam. \v 38 Pharisee i sikwana saki kata Iesu kega dudura i kibi, yarona ita kai bosuvei ba muri yai ita kam. \v 39 Ba Bada kurina i wona, “Komi Pharisee biyimi vedu ba kaboma kupusi wata kobo suwana. Saba, kamomi yai wai nota meyana, ba wose goyosi si bonuwa. \v 40 Neganegami! Kata God kupuna wata i wosei kona kamonai yabata i wosei? \v 41 Saba awaika ami kaboma ba vedu kamosi yai te mamana wai moyamoyakisi ko berisi. Ba kurimi awaika ereonowasi sina gaire. \v 42 Komi Pharisee koi nuwapoya basuna kam kasi bibi gairena, mint ba rue asi ten kamosi yai wai, kesana God ko puyopuyoi. Saba pipiya kurisi wose kega gairesi ko wosewose ba God kega kobi nuwayauyauni. Saba wose tupana kona wosisi, ba kega kesana kona’netaveyei. \v 43 Komi Pharisee koi nuwapoya basuna duwu yovesi kamosi yai ami waina pipiya kaikaposi asi gawarai kona makira. Ba ami waina aba gimogimona gawarisi yai, pipiya ere bokuwayisi sini kaikaivimi. \v 44 Komi Pharisee, koi nuwapoya basuna komi bage karawaga kega ere matakirisi. Pipiya tepasi yai sina yewo ba kega sina kuiri kata, nao gawarai pipiya raboraobosi si doguisi.” \v 45 Ba giugiu biyina kesana i kaobeyei i wona, “Bai beyebeyena bitam, nikasike kebi sisiya wai, yakai yabata kebi gigimikai.” \v 46 Iesu i kaobeyei i wona, “Ba komi yebo kairuwana kuira biyimi, kurimi ina goyo saki basuna bita kaikapona pipiya ku ririwasi ko tereterei, ba kega rubana sina kabari. Saba komi kega misi yaromi yai kobo rorona kata, koni baisisi nakosi bita kona kabara. \v 47 Koi nuwapoya kata peroveta asi karawaga ko bowabowa ba nosinosimi nikosi Peroperoveta si kasibunuwana. \v 48 Kata nikasike ko wosei wai i kesimi koi mamatara meyimi kata awaika nosinosimi si wosei. Kosi Peroperoveta si kasibunuwana ba komi kasi karawaga ko bowa.” \v 49 Nikona kairavina God ana nuwasu yai i wona, “Peroperoveta ba kawari yonayona ani porapora kurisi. Mutusi sini kasibunuwana ba mutusi sini tupa ketowanisi. \v 50 Kona kairavina, dobu dagudagunai ba i botu karaku. Peroperoveta ereonowasi tarasi si soro kairavina, niko kimta pipiyisi kunumaka sina kabari. \v 51 Abel tarana i sororo maranai ba i botu Zechariah tarana i sororo wai ku marana. Kona wai ana runabonabo ba gawara kaowaobaisiena basusi yai si kasibunui. Damanina, a woewonimi niko kimta pipiyimi kunumaka tupana kona kabari. \v 52 Komi kirukiruma biyimi kurimi ina goyo saki basuna komi kuira matamketana ko sagira potai, ba kega rubana kona riu. Pipiya iyabosi riu te waiwaini wai kobi gesisi. \v 53 Iesu kona gawarina i kasibau taveyei maranai, giugiu bitasi ba Pharisee biyisi si dagui si kaobigoyona sakiyei, ba sawara pesarisi kairavisi sibi kasekasemaini. \v 54 Kaena sibo taini kata, iti sisiya goyo wai siti kunumakei. \c 12 \s1 Bi Nuwarupaira Ba Kao Bi Yoyobana \r (Mat 10:26-33) \p \v 1 Kona maranai koroto kaikapona si notuwa ba, sibi ututawatawana bibirana. Ba Iesu ana Nonorayauna wata kurisi ikai bisisiya i wona, “Ko kita kabitamnimi, kata Pharisee biyisi asi yeast, kega ini garubona kurimi. Kosi wai kwaruma bitasi \v 2 \x * \xo 12:2 \xt Luke 8:17\x*Awaika wata ma kobakobasi wai ina tere kasibauwana ku matara. Ba awaika wata mama bi buneyisi wai God ini mamatarana. \v 3 Yebo awaika wata baidibarai kui sisiyei wai, kao basunai sina nonori, ba awaika wata yove kamonai ku koba ba kui pona simsimyei wai, wada kupunai sina rumamarei.” \v 4 A wonewonimi, turaturaku, pipiya iyaboi tupuvim sina kasibunui wai kega ko nagarisi. Basuna kona murinai, kega yebo awaika goyona sina wosei. \v 5 Ani beyimi kata kotoi kona nagarei. God ko nagarei, basuna, kona ana maragata emamana kata ina kasibunuim murinai wai, ini garuim keyama karata bonabonana ku kamona. Eee, a wonewonimi, kona ko nagarei. \v 6 Airita asi five kota gimonisi wai, maisasi i yogiyogi saki, Saba God nakosi manu kega kesana i nota wapei. \v 7 \x * \xo 12:7 \xt Luke 12:24; Acts 27:34\x*Bisuwona, God uyavim ereonowana i baiyavi ba i kuiri kata biyamo. Kega ko nagara, komi maisami wai i rakata saki, airita pesarisi maisasi ko getawanisi. \s1 Keriso Ana Pipiya \p \v 8 A wonewonimi, kotoi wata pipiya naosi yai ini debei kata kona yauku au pipiya wai, yauku Sebare Natuna kesanina God ana aneya naosi yai kairavina ana wosei. Ani mamatara kata kona wai yauku au pipiya. \v 9 Saba, kotoi wata pipiya naosi yai debai ini sinikikiyiku wai, yebo God ana aneya naosi yai debai ani sinikikiyei. \v 10 Ba iyabosi wata yauku Sebare Natuna sina kao bi goyoniku wai, ereonowasi God ina nota taveyisi. Saba kotoi wata Kanuma Kaoaobaisiyena ini gigimi wai, kega ina nota taveyei. \v 11 \x * \xo 12:11 \xt Mark 13:11; Luke 21:12-15\x*Maranai, sina tina seserim sina nae duvu yovesi babadisi ba kaikaiwabosi kurisi. Ba naosi yai koni i msiri bi kasekase mainimi kairavina wai, kega koi nuwapoya kata mekabage koni taraparana meyimi, kona mekabage koni sisiya. \v 12 Kairavina kona maranai, Kanuma Kaoaobaisiyena ini beyebeyimi kata mekabage koni sisiya.” \s1 Sebare Marimariyina Saba Neganegana \p \v 13 Ba sebare kesana koroto kamosi yai Iesu kurina iwona, “Bi beyebeyena bitam, tuwaku ke wonei kata ama buderi tamakai i sumarei wai kani kodei.” \v 14 Iesu i kaobeyei i wona, “Au sebare, kotoi bibadana i beriku kata ani buibuiyimi, kona tamami buderina ami ruwamo kamomi yai ati kodei.” \v 15 \x * \xo 12:15 \xt 1 Timothy 6:9-10\x*Ba ereonowasi kurisi i wona, “Mataisiga wosesi bubausi yai, ko kita kabitamnimi. Basuna, bagunai wata sawara biyamo wata karimi yai, saba yawasa damana wai kega namai.” \v 16 Damanina Iesu niko bi maibai kurisi isisiya i wona, “Mara kesana, sebare marimariyina ana tanowai kam si uwa kabitam.” \v 17 I kesina i nuwasuya awaika ana wosei, yauku karikuwai kega gawara emamana ba niko kam ani gaeni. \v 18 Damanina i wona, “Nikona ana wosei, au gweda ana rika ba gweda kaikaposi ana bowa, ba namai kau kam ereonowana ba au sawara mutusi yabata ani gaena.” \v 19 Ba ana wona, kom damaina, am sawara gairesi si pesara saki kui gaena, bodu pesarisi kairavina. Kema bi nubaim, ke kam, ke toma ba ki nuwagaire. \v 20 Saba God sebarena i wonei, i wona, “Kom neganegam, karaku niko pominai am yawasa ana yauna taveyei. Ba nikoi sawara ereonowasi ikesim kairavim kubi gaeni wai, kotoi ina yauna ini karinai?” \v 21 \x * \xo 12:21 \xt Matthew 6:19-20\x*Iesu ana sisiya i bokoboi wai i wona, “Nikona kesanina iyaboi wata sawara ba mariya i kesisi wata kairavisi te bobitauri wai God matanai kosi kega marimariyisi.” \s1 Kega Kuni Nuwapoya \r (Mat 6:25-33) \p \v 22 Damanina Iesu ana Nonorayauna kurisi iwona, “Kona kairavina a wonewonim, kega ami yawasa kairavina kam koni nuwapoyei kona, tupuvimi kairavina gara koni nuwapoyei. \v 23 Yawasa wai sawara kaikapona kega bage kam, ba tupuvim wai sawara kaikapona kega bage gara. \v 24 Agaoga ko kinanisi, kosi kega te bobao kona tebo kasira kosi asi bobitaura yovesi kega. Saba God ebi kanisi! God kurina wai komi kamasavimi kega bage manu rutainisi \v 25 Kom kotoi wata nikona kebi nuwapoyei wai, kom rubana am yawasa kuna wosei misi ina veoroma kona? \v 26 Memei bage sawara sosoena kega kuna wosei wai, awaika kairavina sawara mutusi kairavisi kebi nuwapoya? \v 27 Saru ko kitaisi mekabage dipai te rautiti, kosi kega te bobagibagi, kona kasi gara ikesisi te wosewose. Saba ana wonimi, Taupauma Solomon i mariya saki, ba kana gara kega kesana monimonikina bage nikosi saru kesana rautainina. \v 28 God gwanewa nanakasike ebi garabunagi, gwanewa karaku nina ba maram sina kapuni ina kara taveyei. Komi nanakasike ini garabunagimi kona? Ami bi geruwana si soesoe saki. \v 29 Kega koni nuwapoya. Kega kam ba toma koi nuwapoyei. \v 30 Kairavina pipiya kega bibi geruwanisi, nikosi sawara te veravera nunurana. Ba Tamam i kuiri kata, komi ami waina nikosi sawara. \v 31 Saba ana Basileiya ko kai nuveni, ba nikos sawara ereonowasi ina berimi. \v 32 Sheep rukunaikei, kega kona nagara, kairavina Tamami ebi nuwagaire kata ana Basileiya ina berimi. \v 33 \x * \xo 12:33 \xt Luke 18:22\x*Ami sawara ereonowasi koi gimona, ba maisana moyamoyakisi ko berisi. Dobu mariyina kega ami ku kautu koi wana. Saba sapama mariyina ami ku kautu koi wana, wai kega pisipisikarisi sina yauni, kona wekuwekuma kega sini goyoni. \v 34 Kairavina, memei ami mariya kobo bitaura wai, yebo nuwanuwami mamanina namai sina mana. \s1 Koi kinana Kabitam \r (Mat 25:1-13; Mrk 13:33-37; Mat 24:43-51) \p \v 35 \x * \xo 12:35 \xt Matthew 25:1-13\x*Ko kaubunaga ba ko bobunaga saibira kairavina. Ba ko kinana kata ami kibe sina karata bonabona. \v 36 Bage saibisaibirisi, asi bada tabine poragina kairavina te potapotai ba ina veramaga wai rutinina. Ina botu ina rukesakesara wai, mara kesana matam keta kairavina sina botaveyei. \v 37 Maranai asi bada ina botu ba ana saibisaibirisi mata waerewaresi sina mamana ina kitaisi wai ini nuwagaire saki. Abi suwonimi, kona yabata ina kaubunaga ba ina bosaibirisi, ini makirisi ba ina potasi sina ba kam. \v 38 Bagunai wata pom basunai, kona ku mara tom tom mena asi bada ina botu, saba bobo bunagisi ina pananisi wai ini nuwagaire. \v 39 \x * \xo 12:39 \xt Matthew 24:43-44; 1 Thessalonians 5:2\x*Kota kuiri kata, yove badana ina kuiri, meo maranai pisipisikarisi ana yove sina rebui wai, kega rubana ina botereisi ana yove sina rebui. \v 40 Ba komi yabata yebo kona bobunaga, basuna kega ko kuiri kata meo maranai Sebare Natuna ina botu. \v 41 Peter Iesu i toirubai i wona, “Bada, niko bi maibai kebi sisiya wai, yakai am nonorayauna wata kurikai kebi sisiya kona, pipiya ereonowakai kurikai?” \v 42 Bada i kaobeyei i wona, “Meo saibisaibirina yapaikina, ba nuwanuwasuyina wai, kona ana bada ina terei ana saibisaibirisi mutusi ina potaisi, ba kasi kam bi koda maranai ini koda kabitam. \v 43 Maranai ana bada ina botu ku yove, ba kona wosena ina wosewosei, ina kinani wai ini nuwagaireni. \v 44 \x * \xo 12:44 \xt Matthew 25:21,23\x*Abi suwonimi, kona saibisaibirina ana bada ina terei kata, ana sawara ereonowana ina potai. \v 45 Saba maranai nao saibisaibirina ina wona, Au bada ebi metewa saki, kega e botubotu yagiyagina. Ba ina dagui, saibisaibirisi mutusi, bibaine ba sebasebare ina raviravisi, ba ina kamkam ba ina tomatoma neganega \v 46 kona saibisaibirina wai kega ina kuiri kata abi siri yai, kona meo maranai, ana bada ina botu. Ba ina botu wai, ini tara yaraganei, ba ana gawara kega bibi geruvisi kamosi yai ina terei, yabata sina mana. \v 47 \x * \xo 12:47 \xt Jeremiah 4:17\x*Meo saibisaibirina ana bada ana waina i kuiri, ba saba kega i wosei, kona kega ibo bunaga wai, ina kwapu sakiyei. \v 48 Saba meo saibisaibirina ana bada ana waina kega i kuiri, ba saroba yaunina wosena i wosei wai, kona kega ina kwapu sakiyei. Iyabosi wata pesarina i bereisi wai, ereonowasi karisi yai e waiwaini pesarina ina yauni. Ba kotoi wata kaikapo sakina i berei, potaina kairavina wai, yebo e waiwaini kaikapo sakina, karinai ina yauni. \s1 Kega Nuanuba Saba Geyara \r (Mat 10:34-36) \p \v 49 Yauku bibuibuiya kaikarakarasina a botuvei ku dobu. Awaina sakiyei kata, matapa sita kasiri ita karakarata. \v 50 \x * \xo 12:50 \xt Mark 10:38-39\x*Saba yauku babataito ana riuni, ba ere nuwa yaraku abi potapota yepo ina rauroboi. \v 51 Komi ko nosinosi kata yauku nuwanuba ku dobu a botuvei, saba a wonewonim kega nuwanuba ba bi buburana. \v 52 Karaku ba karaku wata, rakaraka kesana kamonai, pipiya asi five sina mamana wai, sina keyauwarisi. Ruwamo asi tonu sini abiyisi, ba tonu asi ruwamo sini abiyisi. \v 53 \x * \xo 12:53 \xt Micah 7:6\x*Kosi sina keyauwarisi wai, tama natuna sebare ini abiyei, ba sebare tamana ini abiyei. Sina natuna wasikena ini abiyei, ba wasike sinana ini abiyei. Ba sina rawana wasikena ini abiyei, ba wasike kaowana sinana ini abiyei.” \s1 Mara Kuirina \p \v 54 Ba yebo pipiya korotosi kurisi i wona, “Maranai guba enaga sipunai egegai ko kitakitai wai, mara kesana ko wonawona ina kusana, ba e kusakusana. \v 55 Ba maranai, sibe kariwabo yai everavera damina ko yuyauni wai, ko wonawona ina boborabora, ba e booborabora. \v 56 Kwarukwarumimi! komi sapama ba dobu kasi kinanai wai, mara kobi sisiyei. Ba awaika kairavina karaku niko mara basuna kega ko kuiri? \s1 Kam Abiya Yabata Koi Nua Kesana \p \v 57 Awaika kairavina kega kebi buibuiya meyim, kata abi wose wai wose gairena. \v 58 Maranai kam abiya ina urabaim, bi buibuiyim kairavina kona nenae wai, ke wose rubai kata keta dobonai ami nuwabadona kona bo bitotori, ba koni kwainana. Ba kega wai, ina taina seserim kona nae bi buibuiya bitana kurina. Ba bi baibuiya bitana patuma sebarena ku yarona ina terim, ba patuma sebarena ku patuma yovena ina tere riuwim. \v 59 A wonewonim kega rubana patuma yovena kuna kasibau taveyei yepo, kam kunumaka maisana kuna bokoboi wai damaina.” \c 13 \s1 Nuwa Birabira Kona, Rabobo \p \v 1 Kona maranai, pipiya mutusi nai simamana wai, Iesu si wonei kata Galilee biyisi mutusi God kurina si puyopuyo bunuwa wai, Pilate i kasibunuwana, ba tarasi asi puyobunuwa yabata i saretabira. \v 2 \x * \xo 13:2 \xt John 9:2\x*Iesu ikaobeyisi iwona, “Komi ko nosinosi kata nikosi Galilee biyisi nikasike si rabobo wai, kosi asi piraga goyo sirakata saki, kega bage Gallilee biyisi tupasi rutainisi kona? \v 3 Kega, saba ana wonimi, komi ami piraga goyowai koni nuwa birabira wai damanina. Ba kega wai, komi yabata kona rabobo. \v 4 Ba nakosi pipiya asi eighteen, Saloam yai yove kaidagimina i peku ikasibunuisi wai kosi mekabage. Ko nosinosi kata kosi asi piragagoyo si rakata saki, kega bage pipiya ereonowasi Jerusalem yai te mamana wai, rutainisi kona? \v 5 Ana wonimi kega, saba ereonowami ami piraga goyowai koni nuwabirabira wai damaina. Ba kega wai, komi yebo ereonowami kona rabobo.” \p \v 6 Damanina Iesu niko bi maibai i sisiya i wona, “Sebare kesana koveya keyamina ana wine baona kamonai i baoni. Ba inae koveya uwana pokeina kairavina, saba uwana kega kesana ipanani. \v 7 \x * \xo 13:7 \xt Luke 3:9\x*Ana bao kana aba potapota sebarera kurina i wona, karaku bodu tonu ai nebira niko ku koveya keyamina, saba kega kesana uwana a kitai pasika. Ke tara taveyei! awaika kairavina tano wata ebi yakwarei. \v 8 \x * \xo 13:8 \xt 2 Peter 3:9,15\x*Saba bao kana aba potapota sebarena i wona, Bada, bodu kesanaikei wata ke boterei ina mana, kunukununa ana sutabuni ba tano kana bi gairena ana terei \v 9 Ba no bodunai ina uwa wai damainina, ba kega wai, kata ana tara taveyei.” \s1 Wasike Sikesikenina Iesu Sabbath Maranai I Yawasi \p \v 10 Sabbath kesana, Jew biyisi asi duvu yovena kamonai Iesu ibi beyebeyena. \v 11 Ba wasike kesana kanuma goyona i gubagi wai, nai i mamana. Kona wasikena wai bodu eighteen i sikena bonei, ba ririwana i taina rukumi, ba kega rubana iti imsiri totora. \v 12 Maranai, Iesu wasikena i kinanai wai i yorei, ba kurina i wona. “Wasike kam gubaga i yawasa.” \v 13 Damanina yarona ku tepana i terei, ba mara kesana i msiri totora, ba God ibo kabakabari. \v 14 \x * \xo 13:14 \xt Exodus 20:9-10; Deuteronomy 5:13-14\x*Jew biyisi asi duvu yovena badana i yagisi, basuna Iesu Sabbath maranai ba pipiya i yawasi. Kona kairavina pipiya kurisi i wona, “Saibira kasi mara wai asi six, kosi marasi yai wai kona botu biyawasa kairavina, ba kega Sabbath maranai.” \p \v 15 \x * \xo 13:15 \xt Luke 14:5\x*Iesu i kaobeyei i wona, “Komi kwaruma bitami! Komi kesakesasike wata Sabbath maranai ami abapayapayaya kasi yove yai ko tombaunisi, ba ko urauraba kasibauvisi okowa kobi tomanisi kona? \v 16 Niko wasike wai Abraham natuna, ba Satan i kaupatupatumi bodu eighteen i kakaba. Kata sabbath maranai tana tombauni kona kega?” \v 17 Iesu nikasike i sisiya wai kana abiya si sinimaya. Saba pipiya wai, wose kaimasavisi i wose kairavina si nuwagaire. \s1 Mustard Pesina ba Yeast I Maibei \r (Mrk 4:30-32; Mat 13:31-33) \p \v 18 Iesu i toiruba i wona, God ana Basileiya wai, mekabage, mekabage ana tere gubai? \v 19 Kona wai nikasike, sebare kesana mustard pesina i yauni ba ana bao kamonai i baoni. Mastard i rautiti i gae i keyama, ba manu ragaraganai kasi nigu si bowa. \p \v 20 Ba i toiruba mena i wona, “God ana Basileiya awaika yabata ana tere gubai? \v 21 Kona wai nikasike, maranai wasike yeast yogina mom i yauni, ba flour kaikapona yabata i tabiri. Ba i terei i mana flour i ruruwa wai, rutainina.” \s1 Matamketa Kiuduna \p \v 22 Iesu i bomsiri ku Jerusalem i nenae wai, keta dobonai meyaga kaikaposi, ba yogiyogisi kamosi yai ibi beyebeyena, ba i nenae. \v 23 Ba pipiya kesana i toirubai i wona, “Bada, pipiya kega pesarisi yawasa mama damanina sina yauni kona?” \p \v 24 Iesu i kaobeyisi i wona, “Ko wose rubai kata matamketa kiudunai kona riu. Basuna pipiya pesarisi sina wose rubai kata sina riu, saba kega rubarubana. \v 25 \x * \xo 13:25 \xt Matthew 25:10-12\x*Maranai yove badana ina bomsiri, ba matamketa ina gudui wai, komi matarai koni imsiri ba kona rau kesakesara.” Ba koni bi baba kona wona wona, “Bada matamketa kairavikai kuta botaveyei.” Saba kona ina kaobeyimi ina wona, “Komi kega a kuirimi, memena ko botu?” \v 26 Ba komi kona wona, “Kom rorowa yabata ta kam ba ta toma, ba ama meyagai kui beyebeyena.” \p \v 27 \x * \xo 13:27 \xt Psalms 6:8\x*Saba kona ina kaobeyimi ina wona, “Komi kega a kuirimi, kona memena ko botu, ko nesirana, komi ereonowami piraga goyo pipiyimi! \p \v 28 \x * \xo 13:28 \xt Matthew 8:11-12\x*Maranai, Abrabam, Isaac, Jacob ba peroperoveta ereonowasi God ana Basileiya kamonai sina mamana kona kitaisi wai, komi kupunai kona tou, ba nibomi koni tara gisigisi. \v 29 \x * \xo 13:29 \xt Psalms 107:3\x*Kona maranai, pipiya kupura ereonowanai sina botu. God ana ku Basileiya. Ba poraga kamonai, asi gawara sina yauna sina makira. \v 30 \x * \xo 13:30 \xt Matthew 19:30\x*Damanina ba iyabosi karaku tebi nao wai sini muri, ba iyabosi karaku tebi muri wai sini nao.” \s1 Iesu Jerusalem Kairavina I Tou \r (Mat 23:37-39; Luk 19:41) \p \v 31 Kona maranai giugiu bitasi mutusi si botu Iesu kurina, ba si wonei, si wona, “Niko kupura ke kasibau taveyei ke nesaira, basuna Herod ana waina ina kasibunuim.” \v 32 Iesu i kaobeyisi i wona, “Ko nae nao kukou garagara ko wonei, kata karaku ba maram kanuma goyogoyosi ani kasibaunisi ba gubagubagisi ani yawasisi. Ba kao bi tonuinai au saibira ani kakabi. \v 33 Bagunai wata mekabage, saba karaku, maram, ba mara bi tonuinai awaika a wosewosei wai ana bo koboi. Kega kesana God ana Peroveta memena ina rabobo saba Jerusalem kamonai wata ina rabobo. \v 34 Ae kiwaiape Jerusalem, Jerusalem, kom peroveta pesarisi kui kasibunuwana, ba God ana kawari yonayona kurim i poraisi wai, akimai kui guda bunuwana. Mara i pesara saki a waini kata am pipiya ereonowasi ati kesanisi, bage kokorereko sinasi, mapemapenai natunatuna e tapitapi ragaunisi wai, rutainina. Saba kom kega am waina. \v 35 \x * \xo 13:35 \xt Psalms 118:26\x*Ke kinani, kona kairavina wai, am yove tapaoro kwebuna ina mana. Abi suwonim kom kega kuna kinakinaniku yepo maranai kuna wona, “Bibi gairenina kotoi bada wabanai e botubotu.” \c 14 \s1 Pharisee Ana Yove yai \r (Pro 25:6-7) \p \v 1 Sabbath kesana, Iesu i nae Pharisee biyisi asi bada kesana ana yoveyai ita kam, ba pipiya wai, Iesu sibo kibukibu kabitamni. \v 2 Ba sebare kesana yaroyarona ba kaekaena sibo ruruwana wai nai Iesu naonai i mamana. \v 3 \x * \xo 14:3 \xt Luke 6:9\x*Iesu Pharisee ba kairuwana kuira biyisi i toirubaisi, i wona, “Ata giu mekabage e wonawona, Sabbath maranai tani yawasa kona kega?” \v 4 Saba kosi kega kesana awaika si sisiyei, damanina sebarena i yauni i yawasi, ba i pora taveyei. \p \v 5 \x * \xo 14:5 \xt Matthew 12:11; Luke 13:15\x*Damanina Iesu i wonisi i wona, “Memena bage kom kotoi wata, Sabbath maranai am abapayapayaya kona natum ku dogu kamona ita peku wai, yagiyagina wata kuta taina gaeyei kona kega?” \v 6 Saba kega kesana kotoi nikona kairavina i kaobeyei. \p \v 7 Maranai pipiya gawara kaimatanisi si bobine Iesu i kinani wai, niko bi maibai ereonowasi kurisi i sisiya. \v 8 \x * \xo 14:8 \xt Proverbs 25:6-7\x*I wona, “Maranai tabine kamna kairavina sina yorim wai, kega pipiya kaikaiposi asi gawarai ke makira. Memei bage pipiya bi badana kesana, kega kom rutainim yebo si yorei. \v 9 Kona kairavina nao sebare komi ami ruamo i yorimi wai, ina botu ba ina wona, “Am aba makimakira niko sebare ke berei.” Damanina kom kuni sinimaya ba gawara mominai kuna makira. \v 10 Saba maranai sina yorim wai, ke nae gawara mominai ke makira. Ba nao pipiya kotai i yorim wai, ina botu maranai ina wona, “Kwaina ke magae ku gawara gairena.” Damanina pipiya si yorisi wai ereonowasi matasi yai sina kao bi gegaenim. \v 11 \x * \xo 14:11 \xt Matthew 23:12; Luke 18:14\x*Kairavina iyabosi wata te teretere geyana meyisi wai ereonowasi ina tere kireisi. Ba iyabosi wata te teretere kirana meyisi wai, ina bokabarisi. \v 12 Damanina Iesu kam badana kurina i wona, “Maranai kao basuna kamna, kona rabisi kamna kuna wosei wai, kega turaturam ba tuwa teiteim, kona am rakaraka, kona maturaturam marimariyisi kuna yorisi sina kam. Kairavina kosi yebo sina yorim, ba awaika ku wosei wai sini sarobi. \v 13 Saba kam kaikapona kuna wosei wai pipiya moyamoyakisi, ba sikesikenisi, ba mata potapotasi, ba digadigasi ke yorisi sina kam \v 14 \x * \xo 14:14 \xt John 5:29\x*Kosi pipiyisi karaku wata kega sina sarobim, saba God ini gairenim. Ba pipiya asi yawasa totorisi sina bomsiri mena maranai. God ini maisanim.” \s1 Poraga Kaikapona I Maibei \r (Mat 22:2-14) \p \v 15 \x * \xo 14:15 \xt Luke 13:29\x*Sebare kesana Iesu yabata si makira si kamkam, ba niko sisiya i nonori maranai, Iesu kurina i wona, “Bi bi gairensi kona kotoi God ana basileya poraginai ina makira ba ina kam.” \p \v 16 Iesu i kobeyei i wona, “Mara kesana, sebare kesana kam kaikapo sakina i tupuvi, ba pipiya pesarisi i yorisi.” \v 17 Ba kamna marana i neratui wai, ana saibisaibirina i porai i nae pipiya iyabosi i yorisi wai, kurisi ita wonisi, “Ko botu sawara ereonowana ka bobunagi i kakaba.” \v 18 Saba kosi ereonowasi si dagui asi sisiya si teretere sisirana. Pipiya i nao wai i wona, “Au tano karaku wata mom a gimoni, ba a nenae ana kitai, abi babaimi ko boteriku.” \p \v 19 Kesana i wona, “Yauku karaku wata mom au bullock asi ten a gimonisi. Ba a kasikasibau ana raurubaisi, sina bagibagi kabitam kona kega. Abi babaimi ko boteriku.” \v 20 \x * \xo 14:20 \xt 1 Corinthians 7:33\x*Yebo kesana i wona, “Yauku karauku wata mom a tabine, kona kairaina kega rubana ana botu.” \p \v 21 Aba sabisaibirina i veramaga, ba awaika si sisiyei wai, ereonowana ana bada i wonei. Ana bada i yagisi wai i wona, “Yagiyagina ke kasibau, ba meyaga kamonai keta badai, ba keta soesoesiyai pipiya moyamoyakisi ba sikesikenisi, ba mata potapotasi ba digadigasi, ke urabaisi kona botu.” \v 22 Kega rabarabana ba saibisaibirina i wona, “Bada awaika ku wona wai a wosei, ba saba gawara tupana i madamana.” \p \v 23 Damanina ana bada i wona, “Ke kasibau meyaga ku kupuna ba keta kaikaposi yai ba soesoesi yai pipiya ke wonisi sina riu au yove sini bonuvei.” \v 24 Ana wonimi, iyabosi wata a yorisi ba si totoyana wai, kega kesana au kam ina kam rubai. \s1 Nonorayauna Yawasina \p \v 25 Mara kesana, koroto kaikapona Iesu yabata si yewo si nenae ba, i taibira ba kurisi i wona. \v 26 \x * \xo 14:26 \xt Luke 9:23\x*Kotoi wata ina botu kuriku, ba saba tamana ba sinana, ba nobuna ba tuwateina, ba yebo i kesina ana yawasa kega ini sinikikiyei wai, kona kega au nonorayauna. \v 27 Ba kotoi wata ana korosi kega ina kabari, ba ini saununuriku wai, kona kega au nonorayauna. \p \v 28 Kom kotoi wata am waina yove kaidagimina bowaina kairavina wai, kainaona kuna makira, ba maisana kuna kai rubai. Kata bi suwona money rubana, ba yovena kuni kakabi kona kega? \v 29 Saba tukeke wata kuni totorana, ba yovena kega kuni kakabi wai, pipya ereonowasi sina kitai wai sini namim. \v 30 Sina wona, niko sebare yove bowaina i dagui, saba kega rubana ini kakabi. \p \v 31 Ba taupauma kesana ina tauya taupauma kesana yabata bi abiya kairavina wai, kainaona ina makira ba ini nuwa notanota. Rubarubanana ana abiyabiyisi asi ten thousand, ba kana abiya ana abiyabiyisi asi twenty thousand ini imsi beyisi kona? \v 32 Ba kega rubarubanana wai, kana abiya rabarabai ina botubotu maranai, ana kawari yonayona ini poraisi sina nae nuwanuba kairavina sini babai. \v 33 Iesu ana sisiya ibo koboi ba i wona, “Kesanina komi, kotoi wata sawara ereonowasi kega ini sinikikiyana wai, kega rubana ini sununuriku. Ba kona wai kega au nonorayauna.” \p \v 34 Enaga wai gairena, ba maranai enaga damina ina kakaba wai, kega rubana tana wosei ini enaga mena. \v 35 Kona wai kega i gaire, kata tano kana bibi gairena kukamona tana terei bao kairavina. Kona tano kurina wai i goyo, ba ku boga tani utusewa taveyei. Komi ere tainami wai, ko nonora. \c 15 \s1 Sheep Siwasiwanina Maibina \r (Mat 18:12-14) \p \v 1 Mara kesana tax aba yuyauna biyisi ba piraga goyo pipiyisi si botu Iesu siti taina baenegei. \v 2 \x * \xo 15:2 \xt Luke 5:30\x*Saba Pharisee biyisi ba giugiu bitasi si dagui si gwinigwini “Niko sebare piraga goyo pipiyisi ebi turaturanisi, ba yabata te kamkam.” \v 3 Kata Iesu niko bi maibai kurisi i sisiya.\fig |alt="Lost sheep" src="LB00001B.TIF" size="col" ref="15:3-7" \fig* \v 4 \x * \xo 15:4 \xt Ezekiel 34:11,16; Luke 19:10\x*I wona, “Memena bage komi kesana ana sheep asi hundred ba kesana iti siwani wai, awaika ita wosei? Nakoi sheep asi ninty-nine kwapu kamonai iti sumarisi, ba nao kesanaikei i siwana wai, ita nuvenuveni yepo ita panani. \v 5 Ba ita panani wai, ere nuwa gairenina ku kabarana ita terei ba ita kabari, \v 6 ba ita veramaga ana ku yove.” Damanina turaturana ba maturaturana ita yorisi ba ita wona, “Au sheep i siwana wai a panani, kairavina abi nuwagaire, ko botu tani nuagaire.” \v 7 A wonewonimi, kesanina yebo nanakasike, piraga goyo pipiyina kesana ikei ini nuwabirabira wai, sapamai kairavina nuwagaire ina rakata saki. Kega bage pipya gaigairesi asi ninety-nine. \s1 Money Siwasiwanina Maibina \p \v 8 Kona memena bage wasike kesana, ana money asi ten ba kesana iti siwani wai, awaika ita wosei? Kibe ita kapuni ba ana yove ita rubunagi, ba kupura ereonowana ita nuvena kabikabitamni yepo ita panani wai damaina. \v 9 Ba ina panani maranai, turaturana ba warewaresina ina yorisi, ba ina wona, “Kobotu, au money kesana ai siwani wai a panani kairavina tani nuwagaire.” \v 10 A wonewonimi, kesanina yebo nanakasike piraga goyo pipiyina kesana ikei ini nuwabirabira wai, kairavina God ana aneya sini nuwagaire. \s1 Sebare Natuna I Siwani \p \v 11 Iesu sisiya i tere damadamanei i wona, “Mara kesana sebare natunatuna sabasebare asi ruwamo yabata si mamana.” \v 12 Ba natuna murimurina i wona, “Tama, yauku kau koda buderi sawarisi, karaku nina ke beriku. Damanina ba ana sawara natunatuna asi ruamo i kodeisi.” \p \v 13 Kega rabarabana, ba natuna murimurina ana sawara i gimogimona, ba i kasibau taveyana i nae ku kupura rabaraba. Ba namai, ana money ereonowana i garuroboi. \v 14 Ana money i kakabi murinai wai, nao kupura kamonai gomara kaikapona i tupuwa. Ba kona karinai wai kega kesana awaika i mamana. \v 15 Damanina ba i nae nao kupura pipiyina marimariyina kesana, kairavina ita bagibagi. Ba nao kupura pipiyina, i porai i nae ana poro ita potaisi. \v 16 Ba soya i raobo saki wai, ana waina kata poro kasi kam kwapirisi ita kam, basuna kega kesana kotoi kam i berei. \p \v 17 Kona maranai, nota kurina i botu, ba i wona, “Tamaku ana saibisaibirisi ereonowasi ebi maisanisi, ba kasi kam i rakata saki, ba yauku nina soya a raboraobo. \v 18 \x * \xo 15:18 \xt Psalms 51:4\x*Ana bomsiri ana veramaga tamaku kurina, ba ana wona, tama, kom ba God kurimi piraga goyo awosei. \v 19 Yauku kega damaniku ba kuna yoriku natum, gwabimi yai ana bagibagi am sabisabirisi kesana rutainina.” \v 20 Damanina ba i bomsiri i veramaga tamana kurina. Kega i verakasibau ku yove, ba rabarabai naki tamana i kinana i kitai wai i nuwapoyei. I vera i kasibau natuna i tararausi ba i yaoni.” \p \v 21 Ba natuna i wona, “Tama yauku kona kom ba God kurimi piraga goyo a wosei, yauku kega damaniku ba kuna yoriku natum.” \v 22 Saba tamana ana saibisaibirisi kurisi i para i wona, “Yagiyaginai kwama monimonikina natuku koi kotei, ba ring ku yaro rakorakona ko terei. Ba kae sumasuma ku kaena koi kotei. \v 23 Ba ko nae cow natuna bi kam potana ko kasibunui, ba ereonowata kam kai kapona tana wosei, ba tani nuagaire. \v 24 \x * \xo 15:24 \xt Ephesians 2:1,5\x*Kairavina niko natuku sebare i rabobo ba i yawasa, i siwana ba a panani, ba damanina kam kaikapona si dagui si bobunagi.” \v 25 Kona maranai, natuna iyarokona wai kwapu kamonai i bobagibagi yepo i veraveramaga ku yove. Ba maranai i botu ku yove gwabina wai, inaba gugurina ba pipiya si rikuriku wai i nonorisi. \v 26 Damanina aba saibisaibirina kesana i yorei, ba i toirubai i wona, “Awaika e tuputupuwa?” \v 27 Ba saibisaibirina i kaobeyei i wona, “Teimkikei i veramaga mena ku yove. Ba teimkikei sinina gairena, ba yawayawasina i veramaga kairavina, tamam cow natuna bi kampotana i kasibunui.” \p \v 28 Damanina tuwana i yagisi saki, wai kega i riu ku yove kamona. Ba tamana i kasibau i babai kata ita riu. \v 29 Saba i totoyana, ba tamana i kaobeyei i wona, “Ke kinani, nikosi bodu pesarisi patupatumisi rutainina kairavim abo bagibagi, ba kega meyanai gamom ai kawakasekasyei. Ba awaika gairena kairaviku ku wosei? Kega gote natuna wata ku beriku, turaturaku yabata ka kam ba kai nuwagaire. \v 30 Saba niko natum, am sawara bibaine kakaiwakisi kurisi i berena paraparagana. Ba i veramaga ku yove wai, cow natuna bi kam potana kairavina ku kasibunui.” \v 31 Tamana i kaobeyei i wona, “Natuku, kom wai mamanina gwabikuwai ke mamana, ba au sawara ereonoana wai, kom karimi yai. \v 32 Saba tati nuagaire, ba yata sita sisira basuna, niko teim i rabobo, ba i yawasa, i siwana, ba tapanana meyei. \c 16 \s1 Aba Potapota Kuikuirina \p \v 1 Iesu ana nonora yauna i wonisi i wona, “Sebare marimariyina kesana, pipipya si botu si wonei, kata ana sawara kasi aba potapota pipiyina wai, ana sawara i resoreso bi garugaruwana.” \v 2 Damanina i yorei i botu kurina, ba i wona, “Niko, sisiyim mekabage a noonori, ki mamatariku ana kuiri, kata kom mekabage au sawara ke potapotai. Basuna, kom kega au sawara kuna pota mena.” \v 3 Ba sawara kasi aba potapota nuwasinenai i wona, “Au bada au saibirai ebi rukaibuviku ba awaika ana wosei? Yauku kega maragasiku ba tano ana karoi ba abi sinimaya kega rubana ani kawa kinana.” \v 4 I wona, “A kuiri awaika ana wosei kata, ana rukaibau maranai wai, turaturaku sina urabaiku asi ku yove mena.” \v 5 Damanina ba, pipiya ereonowasi ana bada ana sawara si yauna mom, ba kega si maisani wai, i yorisi si botu. Ba pipiya i nao i botu wai i toirubai i wona, “Kom au bada gwabinai kam taraboga biyamo wata te mamana?” \v 6 I kaobeyei i wona, “Yauku olive oil eight hundred gallons a yauni.” Ba sawara aba potapota sebarena i wona, “Nina am paper ke yauni ba yagiyagina ke birai, ke kirumi four hundred gallons wata.” \v 7 Ba pipiya bai ruwaina kurina i wona, “Ba kom, au bada gwabinai kam taraboga biyamo te mamana?” I kaobeyei i wona, “Yauku flour begs asi thousand a yanisi.” Sawara aba potapota sebarena i wona, “Nina am paper ke yauni ba ke birai ke kirumi eight hundred wata. \v 8 Sebare marimariyina ana sawara kasi aba potapota kwarukwarumina ana bi kose kairavina ikao bi gegaeni. Basuna niko dobu pipiyisi wai, si kose saki kega bage yasegana pipiyisi. \v 9 Iesu i wona, “Niko dobu ana mari yai pipiya ki turaturanisi kata marana ina netaveyei wai komi sapamai sina verabeyim ba sini kaikaivim. \v 10 \x * \xo 16:10 \xt Luke 19:17-26\x*Kotoi wata sawara soesoesi yai kega sini tumaganei wai yebo sawara kaikaposi yai kega sini tumaganei. Ba kotoi wata sawara soesoesi yai ina kwaruma wai yebo sawara kaikaposi yai ina kwaruma. \v 11 Memena bage kom niko dobu mariyina kairavina kega tebi tumaganim wai, awaika kairavina mariya damana kairavina sini tumaganim. \v 12 Ba pipiya asi sawara potaisi kairavina kega sini tumaganeim wai kega kesana kotoi sawara ina berim kuni karimi yai.” \p \v 13 \x * \xo 16:13 \xt Matthew 6:24\x*Saibisaibirina kega rubana babada ruamo ina bo saibirisi, kesana ina bosaibira kabitamni, ba kesana ina kaosirei. Kesana ini nuwayauyauni, ba kesana ini sinikikiyei. Komi kega God, ba money kona bosaibirisi. \p \v 14 Pharisee biyisi nikona si nonori wai, Iesu si kao bibisakei, basuna kosi money si nuwayauyauni. \v 15 \x * \xo 16:15 \xt Matthew 23:28; Luke 18:9-14\x*Iesu i wona, “Komi pipiya matasi yai ko wosewose bage komi pipiya gairemi, ba saba God nuwanuwami i kuiri.” Kairavina abi sawara pipiya te nosinosi kurisi sawara kaikapona wai God kurina wai mo’omosina. \s1 Iesu Ana Sisiya Mutusi \p \v 16 \x * \xo 16:16 \xt Matthew 11:12-13\x*Komi Peroperoveta asi kiruma ba Moses ana kao tunetune, ko kibikibi yepo, John Babataito bitana ana ku mara. Saba kona maranai ba i botu karaku wai, God ana basileiya warana gairena te raumamarei, ba pipiya ereonowasi tebi ratu ku kamona te riuriu. \v 17 \x * \xo 16:17 \xt Matthew 5:18\x*Sapama ba dobu rubana sina momosa, saba Moses ana kao tunetune kega rubana soesoena ikei wata ina momosa. \v 18 Meo sebare wata kaowana ini gesei ba wasike kesana bauna ina rabai wai, kona e raukaipara. Ba meo sebare wasike bi bi sairina ina rabai wai, kona yebo e raukaipara. \s1 Sebare Marimariyina Ba Lazarus \p \v 19 Mara kesana, namai sebare marimariyina kesana i mamana. Mara patepatena gara monimonikisi yai i kau bunaga, ba ibi mayawana. \v 20 Ba namai yebo sebare moyamoyakina kesana, kana waba Lazarus, sinina ereonowana gubaga si bonuvi ba i mamana. Pipiya si kabakabari si botubotu sebare marimariyina ana matam ketai si tereterei. \v 21 I bi potapota kata, sebare marimariyina ana aba kamkam tepanai, kam pinipinimisi sita peku wai, ita kam. Ba yebo kukou si botubotu ba kana gubaga si remoremo. \p \v 22 Mara i botu wai, sebare moyamoyakina i rabobo ba aneya kanumina si yauni si gae Abraham parinai si makirei. Ba sebare marimariyina yebo i rabobo, ba si dogui, \v 23 ba kanumina i nae rabobo ku gawarina. Namai, sini yara kamonai i gagawa, ba rabarabai naki Abraham i kitai, ba parinai wai Lararus i mamana. \v 24 Ba Abraham kurina i yore i wona “Tama Abraham, ki kamyosukuviku, ba Larzarus ki porai yaro rakorakonai okowai ina kutubi, ba pepeku ini nubanubai. Basuna yauku niko keyama kaikarakarasina kamonai, sini yara kaikaponai a mamana.” \p \v 25 Saba Abraham i kaobeya i wona, “Natuku, ke nosi kata yawayawasim maranai, kom am sawara gairesi ku yauna, ba Lazarus sawara goyosi i yauna, saba karaku kom siniyara kamonai, ba kona ebi nuwagaire. \v 26 Ba kesana wai kawana sanagina kaikapona kom ba yakai basuti yai e mamana, kata iyabosi nimai kurimi nae asi waina wai, kega rubana sina wosei, kona kega kotoi, memena ke mamana wai ini garubona kurikai.” \v 27 Sebare marimariyina i kaobeya i wona, “Kata tama, abi babaim Lazarus ki porai ina nae tamaku ana ku yove. \v 28 Namai tuateiteiku asi five te mamana, ina wonisi sina kuiri kata kosi kega sina botu niko ku siniyara gawarina.” \p \v 29 Abrabam i kaobeya i wona, “Tuwateiteim gwabisi yai wai Moses ba Peroperoveta te mamana, kosi awaika tebi sisiyei wai sina nonori.” \v 30 Sebare marimariyina i kaobeya i wona, “Tama Abraham, kona wai kega rubana. Saba pipiya kesana rabobowai ina bomsiri mena ba ina nae kurisi wai sini nuwabirabira.” \v 31 Abraham i kaobeya i wona, “Moses ba Peroperoveta gamosi kega sina nonora wai, bagunai wata pipiya kesana rabobowai ina bomsiri mena, saba kega sini nuwabirabira.” \c 17 \s1 Piraga Goyo, Bi Geruwana, Ba Saibira \p \v 1 Iesu ana Nonorayauna kurisi i wona, “Mekosi sawara pipiya te wosewosisi tebi piragagoyo wai, sina tupuwa. Saba, kotoi karinai te botubotu wai sarobina ina goyo saki. \v 2 I gaire kata kona pipiyina kamyonai akima kaikapona tata kausi ba ku boga tati garukirei. Ba kega nikosi pipiya gunaguna ku goyona iti naovisi. \v 3 \x * \xo 17:3 \xt Matthew 18:15\x*Kona kairavina ko kita kabitanimi! Tuateim wose goyona ina wosei wai ke kao rumatani. Ba ini nuwabirabira wai ana goyona ke nota taveyei. \v 4 Memena bage kao kesana kamonai mara seven wose goyona kurim ita wosei, ba mara seven ita botu ita wona, kurim ita tombaubauni wai, ke nota taveyei. \v 5 Ba Apostles Bada kurina si wona, “Ama bi geruwana ki rakasi.” \p \v 6 \x * \xo 17:6 \xt Matthew 17:20, 21:21\x*Ba kona i kaobeya i wona, “Ami bi geruwana ina rakata mustard pesina rutainina wai, niko keyama kaikapona kurina kona wona, ke tamosapu ba nisa kamonai kuna rautiti, wai ina bosisirimi. \v 7 Memena bage kom am saibisaibirina kwapu kamonai sheep ina potapotaisi kona ina roberobe yepo ina veramaga ku yove wai kuna wona kuna kam kona? \v 8 Kona kuna wona kau kamdauwa ke bobunagi. Ba ki kaubunaga ba kuna bo saibiriku ana kam ba ana toma, kona murinai kom kuna kam ba kuna toma. \v 9 Aba saibisaibirina ana bada ana waina ereonowana ina wosei saba kega ini kaikaivi. \v 10 Nanakasike yebo komi, maranai awaika ereonowana sina wonimi wai kona wosei ina kakaba wai, kona wona “Yakai kona aba saibisaibira mom, ama saibira ka wose wosei.” \s1 Iesu Sebasebare Asi Ten I Yawasisi \p \v 11 Mara kesana, Iesu i tauya ku Jerusalem wai, Samaria ba Galilee biyisi asi bi paraparatai wata i nenae. \v 12 Ba ku meyaga kesana iriuriu wai sebasebare asi ten, ereronowasi kasi gubaga leprosy, si verabeyei. Ba rabarabai si msiri. \v 13 \x * \xo 17:13 \xt Levitikus 13:45-46\x*Ba si parara si wona “Bada Iesu ki nuwanuwanikai!” \v 14 \x * \xo 17:14 \xt Levitikus 14:2-3; Matthew 8:3-4\x*Iesu i kinanisi wai i wona, “Ko nae priest kurisi sina bo kinakinanimi.” Ba si nenae wai keta dobonai si yawasa. \v 15 Ba kamosi yai sebare kesana, maranai i kinani kata i yawasa wai, i veramaga gamona kaikaponai God i bokabakabari. \v 16 Ba Iesu kaenai ku tano i peku ba i kaikaivi. Ba kona sebarena wai, Sameria biyina. \p \v 17 Iesu i toiruba i wona, “Pipiya asi ten si yawasa ba asi nine memena? \v 18 Awaika kairavina niko pipiya tumana i kesina i veramaga God ebi kaikaivi. \v 19 Ba Iesu kurina i wona, “Ke bomsiri ba ke nae, am bi geruwana i yawasim.” \s1 God Ana Basileiya Ana Botubotuna \r (Mat 24:37-39) \p \v 20 Mara kesana Pharisee biyisi Iesu si toirubai, kata meyana God ana Basileiya ita botu. Iesu i kaobeya i wona, “God ana Basileiya ina botu wai, kega aba kina kinanina. \v 21 Kona pipiya sina wona, nina karaku! kona noi karaku! basuna God ana Basileiya wai komi kamomi yai.” \v 22 Ba ana Nonorayauna kurisi i wona, “Mara e botubotu kona maranai ami waina kata Sebare Natuna kota kinani, saba kega kona kinani. \p \v 23 \x * \xo 17:23 \xt Mark 13:21; Luke 21:8\x*Pipiya kurimi sina wona, sebarena noi! kona sina wona sebarena nina! kega kona vera kibikibisi. \v 24 Kairavina, Sebare Natuna ana botuna marana wai bage guba ebo kadari rutainina. Ebo kadari wai sapama erau yasegana e nenae ku sepina. \v 25 Saba kainaona niko kimta sini sinikikiyei, ba sini nomosa kaikapona ina yauni. \p \v 26 Sebare Natuna ana botu marana wai, kesanina bage Noah ana marai. \v 27 Pipiya ereonowasi si kamkam ba si tomatoma, ba sibi tabitabine yepo, Noah i riu ku waka mena. Ba damanina kutukutuba i botu ba ereonowasi ikasi baigoyonisi. \v 28 \x * \xo 17:28 \xt Genesis 18:20, 19:25\x*Kesanina nanakasike yebo Lot ana marai. Pipiya si tomatoma ba si kamkam, sibi gimogimona, ba si bobao ba si bowabowa. \v 29 Saba maranai Lot meyaga kana waba Sodom i kasibau taveyei wai, keyama kai karakarasina ba akima boraborasi sapamai si peku, ba pipiya ereonowasi ikasi baigoyonisi. \p \v 30 Nanakasike yebo, maranai Sebare Natuna ina rerematara wai marana. \v 31 \x * \xo 17:31 \xt Matthew 24:17-18\x*Kona maranai kotoi wata ana yove wada kupuna tepanai ina mamana wai, kega rubana ina gakira ku yove kamona ana sawara ina yauna. Kesanina yebo, kotoi wata kwapu kamonai ina mamana wai, kega rubana ina veramaga ana ku yove awaika kesana kairavina. \v 32 \x * \xo 17:32 \xt Genesis 19:17,26\x*Lot kaowana ko nosi. \v 33 \x * \xo 17:33 \xt Luke 9:24\x*Kotoi wata ina wose rubai ana yawasa botawanina kairavina wai, ini siwani. Ba kotoi wata ana yawasa ini siwani wai, ini yawasi. \v 34 A wonewonim, kona pominai pipiya ruamo aba dudauwa gawarina kesanai sina dudauwa, kesana ina yauna taveyei ba kesana wata ina mana. \v 35 Bibaine asi ruwamo pegapega sina gudagudai, kesana ina yauna taveyei ba kesana wata ina mana.” \v 36 Sebasebare ruwamo kwapu kamonai, kesana ina yauna taveyei ba kesana ina mana. \p \v 37 Ana Nonorayauna si toirubai si wona, “Bada memena?” I kaobeya i wona, “pipiya raboraobona memena e mamana wai namai poyake sina notuwa. \c 18 \s1 Sobere Bi Sinikai Bitana Maibina \p \v 1 \x * \xo 18:1 \xt Colossians 4:2; 1 Thessalonians 5:17\x*Iesu bi maibai ana Nonorayauna kurisi i sisiya. Ba i beyebebeyisi sita kuri kata, mamanina sita rupari, ba kega pari sita boterei. \v 2 I wona, “Meyaga kesana kamonai, bi buibuiya bitana kesana i mamana kona wai, God kega i naganagarei, ba pipiya kega i bokuwayisi.” \v 3 Ba kona meyagina kamonai wai, yebo sobere kesana i mamana, ba mamanina i botubotu ibi babai, i wonawona, “Ki baisiku kau abiya yabata ama bi kawapata kuna bo bitotori.” \p \v 4 Saba mara pesarina bi buibuiya bitana niko sobere ana bibaba i to’otoyanei. Yepo mara kesana, nuwasinenai i nuwasuya i wona, “Bagunai wata God kega a naganagarei, ba pipiya kega a bokuwayisi. \v 5 Saba, niko sobere ebi sinikaina sakiyiku kairavina, awaika e waiwaini wai, ana bo bi totori. Ba kega ana wosei wai, ini sinikaina sakiyiku.” \p \v 6 Ba Bada i wona, “Bi buibuiya kwarukwarumina awaika i sisiyei wai, ko nonori? \v 7 God ana pipiya binebinesi kao ba pom kurina te tutou wai, ini buibuiya kabitam ba yawasa totorina ina berisi kona? Ba kega ini baita yaginisi kona? \v 8 A wonewonimi, ina kinana kabitamni kata, awaika te waiwaini wai yagiyagina wata sina yauni. Saba, Sebare Natuna ina botu maranai wai, dobuwai bi geruwana ina panani kona?” \s1 Pharisee Biyina Ba Tax Aba Yuyauna Biyina I Maibei \p \v 9 Pipiya mutusi asi gairena si notanota tepanisi, ba pipiya ereonowasi si kitakita kireisi wai, niko bi maibai Iesu kurisi i sisiyei. \v 10 I wona, “Mara kesana sebasebare asi ruwamo, si nae ku yove taparoro rupari kairavina. Kesana wai Pharisee ba kesana, wai, tax aba yauyauna biyina. \v 11 Pharisee biyina i msisaira, ba i kesina kairavina i rupari. i wona, “God abi kaikaivim kata yauku kega sebasebare mutusi rutainisi kosi wai, pisipisikarisi, matamataisigisi, kwarukwarumisi, ba rurukaiparisi kona niko tax aba yuyauna sebarena rutinina. \v 12 \x * \xo 18:12 \xt Isaiah 58:1-4; Matthew 23:23\x*Yauku taparoro kesakesasike kamosi yai abi siya kao ruamo, ba awaika ereonowana a yuyani wai, asi ten kamonai kesana God a bereberei.” \v 13 \x * \xo 18:13 \xt Psalms 51:1\x*Saba tax aba yuyauna sebarena rabarabainaki i msiri, ba kega rubana ita gagawa ku sapama. Saba nuwanuwana i ravi ba i wona, “God ki nuwanuwaniku, yauku piraga goyo pipiyiku.” \v 14 \x * \xo 18:14 \xt Matthew 23:12\x*A wonewonimi, tax aba yuyauna sebarena ana piraga goyo ereonowana, God i nota taveyei ba kega Pharisee. Pipiya ereonowasi sina bokabara meyisi wai, God ina tere kireisi. Ba pipiya iyabosi te teretere kireina meyisi wai, ina bokabarisi. \s1 Pipiya Gunaguna Ba Iesu \r (Mat 19:13-15; Mrk 10:13-16) \p \v 15 Pipiya yebo pepeya si yauna si botubotu, Iesu yaronai ita borubaisi kairavina. Ba maranai ana Nonorayauna nikona si kinani wai, si yegaisi. \v 16 Saba Iesu pipiya gunaguna i yorisi si botu kurina, ba i wona, “Pipiya gunaguna ko boterisi sina botu kuriku, ba kega koni gesisi. Kairavina, pipiya, nikosi pipiya gunaguna rutainisi wai, kosi God ana Basileiya karisi yai.” \v 17 \x * \xo 18:17 \xt Matthew 18:3\x*Abi suwonimi, kotoi wata God ana Basileiya, kega pipiya gunaguna rutainisi ina yauni wai, kega meyana ina riu ku kamona. \s1 Sebare Marimariyina \r (Mat 19:16-29; Mrk 10:17-30) \p \v 18 \x * \xo 18:18 \xt Luke 10:25\x*Jew biyisi asi bada kesana, Iesu i toirubai i wona, “Aba bi beyebeyena gairem, awaika ana wosei, ba yawasa mama damanina ana yauni?” \p \v 19 Iesu i kaobeyei i wona, “Awaika kairavina ku yoriku gaireku, kega kesana kotoi gairena, saba God i kesina wata gairena. \v 20 \x * \xo 18:20 \xt Exodus 20:12-16; Deuteronomy 5:16-20\x*God wonana ku kuiri? Kega ke rukaipara, kega ke kasibunuwa, kega ke pisikara, kega pipiya kesana ki sisiyana kwarumei, ba tamam ba sinam ke kao baisiyeisi.” \v 21 Sebarena i kaobeya i wona, “Yauku yogiyogikuwai ba i botu karaku, nikosi wona ereonowasi abo sisiriyana.” \p \v 22 Iesu nikona i nonori maranai wai, kurina i wona, “Wose kesana wata kuna wosei, am sawara ereonowana ki gimonei ba moneyna pipiya moyamoyakisi ke berisi, ba am mariya sapamai kuna yauni. Ba ke botu kuni sununuriku.” \v 23 Saba kona i nonori wai, i nuwapoya saki, basuna kona wai i mariya saki. \v 24 Iesu sebarena i kitai kata ibi nuwapoya wai, i wona, “God ana Basileiya riunina kairavina wai, pipiya marimariyisi kurisi ina padapada. \v 25 Abi suwonimi, God ana Basileiya riu boneina kairavina pipiya marimariyina kurina i padapada saki. Kega bage camel siu niponina ina riu bonei rutainina.” \p \v 26 Pipiya nikona si nonori wai, si toirubai si wona, “Kata iyabosi wata yawasa mamadamanina sina yauni?” \v 27 Iesu i kaobeya i wona, “Awaika pipiya kurisi i padapada wai, God kurina kega i padapada.” \v 28 Peter Iesu kurina i wona, “Yakai ama sawara ereonowasi kai sumamarana, ba kom ka kibikibim.” \v 29 Iesu kurisi i wona, “A bisuwonimi, kotoi wata God ana Basileiya kairavina ana yove ba kaowana, kona tuwateiteina, kona natunatuna, ba tutununa ini sumarisi wai, \v 30 puyo kaikapo sakina ina yauni, niko maranai. Ba mara damonai yawasa mamadamanina ina yauni.” \s1 Iesu Ana Rabobona Yebo I Sisiyei \r (Mat 20:17-19; Mrk 10:32-34) \p \v 31 \x * \xo 18:31 \xt Luke 24:44\x*Iesu ana Nonorayauna asi twelve i taina sireisi, ba kurisi i wona, “Ta gegae ku Jerusalem, ba awaika ereonowana Peroperoveta Sebare Natuna kairavina si kirumi wai, wosena ina tupuwa. \v 32 \x * \xo 18:32 \xt Luke 9:22,44\x*Sina patumi, pipiya bausi ku yarosi sina terei. Kosi sini namei, sini gigimi, sina kanui, sina kwapui, ba sina kasibunui. \v 33 Saba mara bi tonuinai ina bomsiri mena. \v 34 \x * \xo 18:34 \xt Mark 9:32\x*Saba ana nonora yauna nikona si subi buruburuvei. Kurisi wai basuna i buniyei, ba awaika i bi sisiyei wai kega si kuiri.” \s1 Iesu Mata Potapotana Ba Bi Kawakinana Bitana I Yawasi \r (Mat 20:29-34; Mrk 10:46-52) \p \v 35 Iesu i veravera kasibau ku Jericho maranai, sebare mata potapotana kesana keta parinai i makira i mamana ba ibi kawakinana. \v 36 Ba maranai i nonori kata pipiya korotosi parinai si yewo si nenae wai, i toirubaisi i wona, “Awaika etuputupuwa?” \v 37 Si wonei si wona, “Iesu Nazareth biyina i yewo e nenae.” \v 38 I para i wona, “Iesu David Natuna! ki kamyosukuviku.” \v 39 Pipiya keta sibi naovei wai sebare mata potapotana si yegai, ba si wonei kata kawana ita pota. Saba kona gamona kaikaponai i para tupetupena i wona, “David Natuna ki nuanuaniku!” \p \v 40 Iesu i msiri, ba pipiya i wonisi kata sebare mata potapotana sita botuvei kurina. Maranai i botu Iesu ku parina wai, Iesu sebarena i toirubai, \v 41 I wona, “Am waina awaika kairavim ana wosei?” Sebarena i kaobeya i wona, “Bada au waina ani kinana.” \v 42 Iesu kurina i wona, “Ki kinana, am bi geruwana i yawasim.” \v 43 Yagiyagina wata sebarena i kinana, ba Iesu i saununuri, God i bokabakabari ba Pipiya ereonowasi si kinani wai, kosi yabata God si bokabakabari. \c 19 \s1 Zacchaeus ba Iesu \p \v 1 Iesu i riu ku Jericho, ba kamonai i yewo i nenae. \v 2 Ba kona meyaginai, sebare kesana, kana waba Zacchaeus i mamana. Kona wai tax aba yuyauna biyisi asi bada kesana, ba sebare marimariyina. \v 3 Ana waina mekabage, ba Iesu ita kinani. Saba kega rubana, basuna kona wai i dubodubo saki, ba pipiya korotosi si imsi papari.\fig |alt="Zaccheaus" src="CN01776B.TIF" size="col" ref="19:1-9" \fig* \v 4 Kona kairavina i vera i nao i nae, ba keyama kana waba sikamo i gaeni. Kata Iesu kona ketanai i botubotu wai, ita kinani. \v 5 Iesu i botu kona ku gawarina maranai, i gagawa, ba kurina i wona, “Zacchaeus, ke gakira yagiyagina, karaku am yoveyai ana mana.” \v 6 Damanina Zacchaeus yagiyagina wata i gakira, ba ere nuwagairena Iesu i kaikaivi, ba i urabai i nae ana ku yove. \p \v 7 \x * \xo 19:7 \xt Luke 15:2\x*Pipiya ereonowasi nikona si kinani wai si yagisi, ba si rugugu si wona, “Piragagoyo pipiyina saba kurina ebo wagawaga.” \p \v 8 \x * \xo 19:8 \xt Exodus 22:1; Nambas 5:6-7\x*Saba Zacchaeus i bomsiri, ba i wona, “Bada, karaku nina ke kinani, au sawara ana keyauwari ruwamo, ba sepina pipiya moyamoyakisi ana berisi. Ba memena bage kotoi wata a kwarumei, ba ana sawara yogina a pisikari wai, ana bere meyei. Ba rubana kesanina asi bata yebo ku tepana ana terei. \v 9 \x * \xo 19:9 \xt Luke 13:16; Acts 16:31\x*Iesu kurina i wona, “Karaku yona yawasa i botu niko ku yove, basuna niko sebare wai yebo kona Abraham natuna. \v 10 \x * \xo 19:10 \xt Luke 15:4; John 3:17; 1 Timothy 1:15\x*Kairavina, Sebare Natuna i botu pipiya siwasiwanisi ina nuvenisi ba ini yawasisi.” \s1 Gold Coin Asi Ten \r (Mat 25:14-30) \p \v 11 Pipiya nikona sibi taina baenegei maranai, Iesu ana sisiya i tubotaini, ba bi maibai kurisi i sisiya. Basuna matapa i botu Jerusalem ku gwabina, ba pipiya si nosinosi kata, God ana Basileiya mara kesana ita rerematara. \v 12 Iesu i wona, “Mara kesana, sebare marimariyina kesana i mamana, kona wai pipiya kaimatanina. Ba mara kesana, i tauya ita bowagawaga, ku rabaraba kupura kesana. Ba namai pipiya maragata sita berei kata bi taupauma kairavina, ba yebo ita veramaga mena. \v 13 Muriyai ita tauya wai, ana saibisaibirisi asi ten i yoriisi, ba kesakesasike wata gold ibo pataisi i berisi. Ba i wona, “Nikosi money ko taura sina bobagibagi yepo ana veramaga. \p \v 14 Saba ana pipiya si sinikikiyei wai kairavina, i nae ba murinai wara si porai si wona “Niko sebare kega ama waina kurikai ini Taupauma. \v 15 Saba sebarena si wosei i Taupauma, ba i veramaga mena ana ku yove. Ba ana saibisaibirisi money i berisi wai, asi wara i porai sita botu, ba karisiyai ita kuiri kata, ana money mekabage wata si wosei.” \v 16 Ana saibisaibirina kesana i nao i botu wai i wona, “Bada am gold kesana ku beriku wai yebo ten tepanai a wosei”. \v 17 \x * \xo 19:17 \xt Luke 16:10\x*Ana bada i kaobeyei i wona, “Kuwose kabitamni, kom aba saibisaibira gairem. Sawara soesoena ku wose kabitamni kairavina meyaga kaikaposi ten ana berim kuni badisi. \v 18 Ana saibisaibirina kana bi ruwamo i botu ba i wona, “Bada am gold nina, ku tepana yebo yaro sepina a wosei.” \v 19 Ana bada i kaobeyei i wona, “Kom meyaga kaikaposi yaro sepina ki badisi.” \v 20 Ba ana saibisaibirina kesana yebo i botu kurina, ba i wona, “Bada am gold ku beriku wai nina, garai a sumai ba ai buneyei i mamana. \v 21 A nagarim, basuna kom sebare padapadam, kom awaika kega ku tereterei wai ke yuyauni, ba awaika kega ku bobaoni wai ke bo’oyauna.” \v 22 Ana bada i kaobeyei i wona, “Kom aba saibisaibira kawakasekasem, kom i kesim am sisiyai ani buibuiyim. Ku kuiri kata yauku sebare padapadaku, awaika kega a terei wai a yuyauni, ba awaika kega a baoni wai a bo’oyauna. \v 23 Awaika kairavina au money kega ku terei i bagibagi? Kata a veramaga wai yebo yogina tepanai ata yauni.” \v 24 Damanina pipiya nai parinai simsimsiri wai, kurisi i wona, “Gold karinai ko yauna taveyei, ba ko nae nao saibisabirina karinai gold asi ten te mamana wai ko berei.” \v 25 Saba kosi si wona, “Bada, kona wai gwabinai matapa gold asi ten te mamana.” \v 26 \x * \xo 19:26 \xt Matthew 13:12; Luke 8:18\x*Taupauma i kaobeya i wona, “Pipiya iyabosi wata gwabisi yai sawara pesarisi te mamana wai, yebo tepanai ana berisi ani pesari. Ba saba, iyabosi wata gwabisi yai kega kesana awaika emamana wai, awaika yogina ikei gwabisi yai e mamana wai, ana yauna taveyei. \v 27 Ba nakosi kau abiya, iyabosi kega asi waina yauku ati Taupauma wai, ko yaunisi ko botu nina naokuwai koni kasibunuwana.” \s1 Iesu Ana Riuna Ku Jerusalem \r (Mat 21:1-9; Mrk 11:1-10; Jhn 12:12-15) \p \v 28 Iesu nikona i sisiyei i kakaba wai, i tauya i nao i gegae ku Jerusalem. \v 29 Ba maranai i botu Bethphage, ba Bethany meyagisi ku gwabisi, koya kana waba Olives tepanai ana Nonorayauna ruwamo i poraisi si nao. Ba kurisi i wona, \v 30 “Koi nao ko nae nao ku meyaga naoti yai. Ba kona riuriu wai, donkey natuna nigonigorina kona kinani. Kega meyana pipiya kesana i geru ku tepana. Ko tombubauni ba ko yauni ko botu nikei. \v 31 Ba memena bage kotoi wata ina toirubaimi ina wona, “Awaika kairavina ko tombubauni? Ko wonei ko wona, Bada e waiwaini.” \v 32 Pipiysi iyabosi wata i poraisi si nae wai, awaika wata Iesu i wonisi wai nanakasike i tupuwa si kinani. \v 33 Ba donkey kana nigora si tombubauni maranai, donkey babadisi si toirubaisi si wona, “Awaika kairavina donkey ko tombubauni?” \v 34 Kosi saba si kaobeyisi si wona, “Bada e waiwaini.” \v 35 Damanina si yauni si nae Iesu kurina, ba kasi gara ku tepana si garu gegeyana, ba Iesu donkey ku tepana si gerui.\fig |alt="Triumphant Entry" src="LB00315B.TIF" size="col" ref="19:35-38" \fig* \v 36 Iesu i geru i nenae wai, pipiya kasi tarasowo si botavetaveyana ba naonai ketai si yabara. \v 37 Ba i botu Olive koyana ita gakirei gawarinai, ana Nonorayauna korotosi si dagui wose kaimasavisi i wose si kinana kairavina, gamosi kaikaponai God si bokabakabari. \v 38 \x * \xo 19:38 \xt Psalms 118:26; Luke 2:14\x*Si wona, “Taupauma Bada kana wabai e botubotu wai, God ini gaireni. Nuwanuba sapamai ba Kadara God kurina.” \v 39 Pharisee biyisi mutusi koroto kamonai Iesu kurina si wona, “Bi beyebeyena biyim, am Nonorayauna ke wonisi kawasi sina pota.” \v 40 I kaobeyisi i wona, “A wonewonim kosi kawasi sina pota wai, saba akima sina parara”. \v 41 I botu Jerusalem ku gwabina maranai, i kinana meyagina i kinani, wai kairavina i tou. \v 42 I wona, “Kom niko marai awaika nuwanuba ita berim wai kuirina wata kuta yauni. Saba karaku kega rubana matami yai kuna kinani. \v 43 Mara ina botu wai, kam abiya sina botu sina gari pipinim, ba sini subibirim, ba sepinai ba seipinai, sina riu beyebeyim. \v 44 \x * \xo 19:44 \xt Luke 21:6\x*Kom, ba natunatum am papa kamonai te mamana wai, sina kasi baigoyonimi. Kega kesana akima kana gawarai e mamana wai, sina boterei kana gawarai ina mana. Basuna kom God i botu kurim wai marana kui buruburuvei.” \s1 Iesu I Nae Ku Yove Taparoro \r (Mat 21:12-16; Mrk 11:15-18; Jhn 2:13-16) \p \v 45 Damanina, Iesu i riu ku yove taparoro kamona, ba pipiya sibi gimogimona wai, i rukwabina si rukasikasibau. \v 46 \x * \xo 19:46 \xt Isaiah 56:7; Jeremiah 7:11\x*Kurisi i wona, “God wonana i kirumi i wona, au yove wai pari yovena. Saba komi ko wosei wai pisipisikarisi asi aba kobakoba yovena.” \v 47 \x * \xo 19:47 \xt Luke 21:37\x*Marana patepatena yove taparoro kamonai ibi beyebeyena. Saba priest babadisi, ba giu bi beyebeyena biyisi, ba pipiya asi babada asi waina sita kasibunui. \v 48 Saba kega keta memena si panani ba sita wosei, basuna pipiya ereonowasi kona wata wonana sibo kikisi. \c 20 \s1 Iesu Ana Bi Badana Si Toirubei \r (Mat 21:23-27; Mrk 11:27-33) \p \v 1 Mara kesana, Iesu yove taparoro kamonai ibi beyebeyena, ba wara gairena i raumamarei maranai, priest kaikaposi, ba giugiu biyisi Israel asi babada yabata si botu kurina, ba si toirubai si wona, \v 2 “Ke wonikai memena bi badana ku yauni wai nikosi wose ke wosewose, kotoi i damaninei?” \v 3 Iesu i kaobeyisi i wona, “Yauku yebo ana toirubaimi. \v 4 John sapamai bi badana i yauni wai, i babataito kona pipiya karisi yai?” \v 5 I kesisi wata kamosi yai si kawapata, ba si wona, “Tana wona sapamai bi badana i yauni wai, ina toirubaita ina wona, awaika kairavina John kega koi geruvei.” \v 6 Ba yebo tana wona pipiya karisiyai bibadana i yaunu wai, pipiya ereonowasi akimai sini kasibunuwanita. Basuna kosi si kuiri kata John kona Peroveta kesana.” \v 7 Kona kairavina si kaobeyei si wona, “Kega ka kuiri memena bi damaina i yauni.” \v 8 Iesu i wona, “Yauku yebo kega ana wonimi kata memena bibadana a yauni wai nikosi wose a wosewose.” \s1 Bao Kasi Aba Potapota I Maibei \r (Mat 21:33-46; Mrk 12:1-12) \p \v 9 \x * \xo 20:9 \xt Isaiah 5:1\x*Damanina Iesu niko bimaiba pipiya i wonisi, i wona, “Mara kesana, sebare kesana wine i baoni ba baona baobao bitasi i berisi sita potai. Ba i kasibau taveayana i nae mara veoromina. \v 10 ba boyauna kana marai, ana sabisaibirina kesana i porai aba potapota biyisi kurisi, kata kana koda wine uwana, mutuna sita berei. Saba bao aba potapota biyisi ana saibisaibirina si ravi, ba yaro kabana si pora taveyei i nae. \v 11 Sebarena yebo ana saibisaibirina kesana i pora meyei. Saba niko sabisaibirina si ravi, ba si wosei i sinimaya, ba yaro kabana si pora taveyei i nae. \v 12 Sebarena kega i boterei, saba ana saibisaibirina yebo kana bi tonu i porai i nae. Saba kosi si ravi ba sinina si purupurukani, ba si garu kasibauvei.” \v 13 Damanina wine baona badana i wona, “Awaika ana wosei? Natuku ai nuwayuyauni wai, kona ani porai, memena bage kona sina bokuwayei.” \v 14 Ba bao aba potapotaisi natuna si kinani wai, si kao boneyana si wona, “Niko wine baona badana natuna, tana kasibunui, ba niko bao ini karitiyai.” \v 15 Damanina wine baona ku kupuna si garu kasibauvei, ba si kasibunui. Wine baona badana awaika kurisi ina wosei? \v 16 Ina botu nakosi bao aba potapotaisi ini kasibunuwana, ba wine baona pipiya bausi ina berisi. Pipiya si nonori wai, si wona, “Nikona kega meyana ina tupuwa.” \v 17 Iesu totorina kurisi i kinana, ba i toiruba i wona, “God wonawona si kirumi wai mekabage e wonaona? Akima yove bowabowasi si sinikaikaiyei wai, kona akimina, akima kaimasavina damana. \v 18 \x * \xo 20:18 \xt Isaiah 8:14-15\x*Pipiya ereonowasi kona akimina ku tepana sina peku wai, sini pokipokiyisi. Ba akimina kotoi wata ku tepana ina peku wai, kona pipiyina ina kasi gudagudai.” \s1 Tax Caesar Berina \r (Mat 22:15-22; Mrk 12:13-17) \p \v 19 Giugiu bitasi ba priest kaikaposi keta si nuveni kata, mekabage ba yagiyagina wata sita patumi. Basuna si kuiri kata niko bi maiba wai kosi kasi sisiya, saba pipiya si nagarisi. \v 20 \x * \xo 20:20 \xt Luke 11:54\x*Kona kairavina pipiya bi kae botaina biyisi si maisanisi kata kaena sita botaini. Ba awaika iti sisiyana goyoi wai, Rome kaiwabona ku yarona sita terei. \v 21 Damanina bi kae botaina biyisi Iesu si toirubai si wona, “Bai beyebeyena biyim, ka kuiri kata kom awaika kebi sisiyana, ba kebi beyebeyena wai, totorisi wata. Ba kega kesana kotoi kurina ke pekupeku. Kom God ana ketai, ba wona damanai kebi beyebeyena.” \v 22 Si wona, “Kuta wonikai Caesar tax kana berei wai, damanina kona kega?” \v 23 Iesu i kuiri kata kosi sibi kae bo taina, wai kurisi i wona, \v 24 “Silver coin kesana koi beyiku ana kinani.” Ba si beyei i kinani wai, i wona, “Kotoi gubana, ba kana waba niko coin tepanai?”\fig |alt="denarius" src="HK00168B.TIF" size="col" ref="20:23-25" \fig* \v 25 Ba kosi si kaobeyei si wona, “Caesar.” Iesu kurisi i wona, “Awaika Caesar karinai wai, damanina Caesar ko berei. Ba awaika God karinai wai yebo, God ko berei.” \v 26 Awaika debai i sisiyei wai, kega rubana kaena sita botaini. Ba i kaobeyisi wai, si sinimaya ba kawasi si pota. \s1 Bomsiri Mena Ba Tabine \r (Mat 22:23-33; Mrk 12:18-27) \p \v 27 Ba Sadducee biyisi, duvu kesana, kosi si nosinosi kata pipiya sina rabobo wai, kega sina bomsiri mena. Si botu Iesu kurina ba si toirubai. \v 28 \x * \xo 20:28 \xt Deuteronomy 25:5\x*Si wona, “Bi beyebeyena biyim, Moses ama giu i kirumi i wona kata maranai, sebare tabitabinena kega ere natunatuna ba ina rabobo wai, tuwateina soberena ina rabai, kata, natunatuna ini tuveisi.” \v 29 “Mara kesana, sebasebare asi seven si tupuwa. Sebare iyarokona wasike kesana i rabai, saba kega ere natunatuna, ba sebarena i rabobo. \v 30 Ba soberena teina murinai i tupuwa wai, i rabai. \v 31 Yebo teisi kasi bi tonu murisiyai yebo i rabai. Ba wosena kesanina i tuputupuwa yepo, sebasebaresi asi seven wasikena kesanina si rabai. Ba saba kega ere natunatusi ba si rabobo. \v 32 Ba bokoboina wai wasikena yebo i rabobo. \v 33 Sebasebare asi seven niko wasike si rabai. Ba raboraobosi asi bomsiri mena maranai, niko wasike wai kotoi kaowana?” \v 34 Iesu i kaobeyisi i wona, “Karaku niko kimta sebasebare ba bibaine te tabitabine. \v 35 Saba, pipiya bobo bunagisi God matanai, mara waunai sina bomsiri mena, ba kega meyanai sina tabine. \v 36 kosi wai aneya rutainisi, ba kega meyana sina rabobo. Kosi wai God natunatuna, basuna, kosi rabobowai sina bomsiri mena. \v 37 \x * \xo 20:37 \xt Exodus 3:6\x*Saba Moses dipa kaikarakarasina rurutuvinai i debeina kabitamni, kata raboraobosi si bomsiri mena kairavina i sisiya i wona, “Bada wai kona Abraham ana God, ba Isaac ana God, ba Jacob ana God. \v 38 Kona wai pipiya yawayawsisi asi God, kega pipiya raboraobosi asi God. Basuna kona kurina wai, pipiya ereonowasi yawayawasisi.” \v 39 Giu bi beyebeyena biyisi mutusi si kaobeyei si wona, “Ku kaobeyena kabitam.” \v 40 Damanina ba kega kesana kotoi muri yai i toiruba meyei. \s1 Iesu Kona Kotoi Natuna \r (Mat 22:41–23:7; Mrk 12:35-40) \p \v 41 Damanina Iesu i toirubaisi i wona, “Mekabage wai pipiya te wonawona kata, keriso kona David natuna? \v 42 \x * \xo 20:42 \xt Psalms 110:1\x*Basuna David i kesina Psalm bukana kamonai i wona, BADA GOD au Bada, kurina i wona: Nina kasukuwai ke makira ke mana, \v 43 yepo kam abiya ereonowasi kae gaburimi yai, kaem kana aba mamana ana tereisi. \v 44 David i wona kata ana Bada Keriso, ba mekabaga wai Keriso, kona David natuna?” \v 45 Pipiya ereonowasi sibi taina baenega maranai, Iesu ana Nonorayauna kurisi i wona, \v 46 “Ko kita kabitamnimi, kata komi kega giu bi beyebeyena biyisi rutainisi. Kosi asi waina kasi tara sowo veoromisi, tokarukaruvisi sina kote, ba sina yewo neubuwa. Asi waina kata bi gimona gawarisiyai pipiya sina bo kuwayisi, ba sini kaikaivisi. Kosi Jew biyisi asi duwu yovesi yai aba mamana kaimatanisi te binebine ba te makimakira. Ba poraga gawarisi yai wai, kaiwabo asi gawarai te makimakira. \v 47 Kosi sobesobere te getawanisi, ba asi sawara, ba asi yove tebi karisi yai. Ba tebi kwarukwaruma wai, asi pari veoroma goyosi te raupari. Kosi pipiyisi wai, asi saroba goyona mom sina yauni.” \c 21 \s1 Sobesoberena Ana Puyo \r (Mrk 12:41-44) \p \v 1 Iesu yove taparoro kamonai ibi kinana, ba pipiya marimariyisi, asi puyo, puyo kana ku bo bitaura mena si tereterei.\fig |alt="Widow’s offering" src="cn01794B.tif" size="col" ref="21:1-4" \fig* \v 2 Ba yebo ibi kinana, ba sobere moyamoyakina kesana i botu, ba penipeni yogiyogisi asi ruwamo i terisi. \v 3 \x * \xo 21:3 \xt 2 Corinthians 8:12\x*Iesu i wona, “Abi suwonimi, niko sobere moyamoyakina, ana puyo i rakata saki i terei. Kega bage pipiya ereonowasi. \v 4 Nikosi pipiya ereonowasi, asi mariya nunusiyai, asi puyo si taura. Saba kona wai, ana gomara kamonai, awaika tepanai ita mana wai, ereonowana i terei.” \s1 Mara Damona Matakirina \r (Mat 24:1-2; Mrk 13:1-2; Mat 10:17-22) \p \v 5 Iesu ana Nonorayauna mutusi, yove tapaoro si kinani wai sibi wareyei. Kata akima monimonikisi yai, ba pipiya God si puyoi wai, sawarisi yai si sarui wai, kana kinana ibi nuwarubaruba. Saba Iesu i wona, \v 6 \x * \xo 21:6 \xt Luke 19:44\x*“Mara e botubotu, kata awaika karaku nina ko kinakinana wai, kega akima kesana wata kana gawarai ina mana, ereonowasi sini garukikirana.” \v 7 Ana Nonorayauna si toirubai si wona, “Bi beyebeyena biyim, meo maranai nikosi sawara sina tupuwa, ba abi matakira kana kitai kata nikosi sawara sina dagui sina tupuwa?” \v 8 Iesu i kaobeyisi i wona, “Ko kita kabitam, kata pipiya kega sini kwarukwarumimi.” Basuna pipiya pesarisi wabakuwai sina botu sini sisiya, ba sina wona, “Yauku Keriso ba, mara i botu saba kega koni saununurisi. \v 9 Maranai abiya, ba pipiya bi badana sini bi gegeyei, warana kona nonori wai, kega kona nagara. Nikosi sawara sina tupuwa, saba mara damona kega ina botu yagiyagina.” \v 10 I wona, dam kesana ina bomsiri, ba dam kesana ini abiyei. Ba kupura kesana ina bomsiri, ba kupura kesana ini abiyei. \v 11 Dobu ereonowana kamonai, uriyoyo kaikaposi, ba gomara, ba gubaga goyogoyosi sina tupuwa. Ba wose aba naganagarisi, ba matakira kaikaposi, sapamai sina tupuwa. \v 12 Nikosi sawara muri yai sina tupuwa. Saba, kainaona komi sina patumimi, ba sini tupa ketowanimi. Ba sina yaunimi kona nae Jew biyisi asi duwu ku yovesi, ba sini kasekase mainimi, ba patuma ku yovesi sina terimi. Ba yauku kairaviku sina botuvimi tautaupauma ba kaikaiwabosi kurisi. \v 13 Ba kona maranai wara gairena kurisi koni sisiyei. \v 14 \x * \xo 21:14 \xt Luke 12:11-12\x*Saba, kainaona ko nuwasuya kabitam, kata kega mekabage kona papara meyimi kairavina koni nuwapoya. \v 15 \x * \xo 21:15 \xt Acts 6:10\x*Basuna nuwasuya, ba sisiya ana berimi, wai kega kami abiya kesana ini imsi beyei kona ina teresirei. \v 16 \x * \xo 21:16 \xt Matthew 10:21-22\x*Tutunumi, ba tuwateiteimi, ba turaturami, ba ami rakaraka damana, kami abiya ku yarosi sina terimi, ba mutumi sini kasi bunuwanimi. \v 17 Yauku kairaviku, pipiya ereonowasi sini sinikikiyimi. \v 18 Ba kega uyavimi kesana wata, gayamimi yai ina siwana. \v 19 Koni imsikikita wai, yawasa mamadamanina kona yauni. \s1 Iesu Jerusalem Kasi Bigoyonina I Sisiyei \p \v 20 Maranai abiya biyisi kona kinanisi Jerusalem sini bi subibiri wai, kona kuiri kata Jerusalem kasi bi goyonina marana i botu. \v 21 Ba pipiya iyabosi Judia kupurinai te mamana wai, sina vera ku koya. Ba iyabosi wata Jerusalem meyagina kamonai te mamana wai, sina kasibau taveyei ba yebo iyabosi matarai te mamana wai, kega sina riu ku kamona. \v 22 \x * \xo 21:22 \xt Jeremiah 5:29, 46:10; Hosea 9:7\x*Kairavina nikona wai, God ana saroba. Peroveta si kirumi wai, ereonowana ina tupuwa. \v 23 Kona maranai bibaine manamanavisi, ba bibi susuisi kurisi wai ina goyo saki. Ba nuwapoya kaikapona, ina botu niko ku kupura, ba God ana saroba nikosi pipiya ina berisi. \v 24 \x * \xo 21:24 \xt Psalms 79:1; Hebrews 11:2\x*Ba mutusi seri yai sina rabobo, ba mutusi wai sina patumisi, ba sina yaunisi sina nae dobu bubausi yai sina terisi. Ba God kega si kuiri wai pipiyisi, Jerusalem sina resoresoi yepo, God asi mara rubana i terei wai ina yauni. \v 25 \x * \xo 21:25 \xt Isaiah 13:10; Ezekiel 32:7; Joel 2:31; Hebrews 6:12-13\x*Kona maranai, kao ba nawaravi, ba gwamegwame kurisi, matakira bubausi yai sina tupuwa. Ba dobuwai yoyo ini bi garui, ba gugurinai wai, dam ereonowasi sina nagara, ba asi nota ina peku. \v 26 Pipiya sina nagara saki, ba sini potapota kata awaika dobuwai ina tupuwa. Kairavina sapama sawarisi sina rugusugusu, ba asi keta sini siwani. \v 27 \x * \xo 21:27 \xt Daniel 7:13; Matthew 26:64; Hebrews 1:7\x*Kona maranai, Sebare Natuna kadara kaikaponai, ba ere maragasina guba kamonai ina botubotu sina kitai. \v 28 Nikosi sawara sina dagui sina tuputupuwa maranai wai, ko msiri, ba ko tarakata, basuna ami bai yawasa i neratui. \s1 Koveya Keyamina I maibei. \p \v 29 Damanina ba Iesu niko bimaibai kurisi i sisiya i wona, “Koveya keyamina, ba keyama mutusi, ereonowasi ko kinanisi, \v 30 maranai sina dagui sina numonumo wai, ko kuiri kata kwamra i tom. \v 31 Kesanina yebo, maranai nikosi sawara kona kinana sina tupuwa wai, kona kuiri kata God ana Basileiya i neratui. \v 32 Abi suwonimi, kata nikosi sawara ereonowasi sina tupuwa, ba muri yai niko kimta pipiyisi sina rabobo. \v 33 Sapama ba dobu sina momosa, saba wonaku kega meyanai ina momosa. \v 34 Ko pota kabitamnimi! kega bikam poragana, ba toma neganega kurisi kona peku saki. Ba kega niko dobu yawasina koni nuwapoyei, ba marana ina botu wai, ini sikwanimi bage riwariwa rutainina. \v 35 Kairavina, kona maranai pipiya dobuwai te mamana wai, ereonowasi kurisi ina botu. \v 36 Matami sina tamotatara, ba mamanina kona rupari. Kata maragata kona yauni, ba nikosi sawara sina tupuwa wai, ereonowasi kona riubonena, ba Sebare Natuna naonai koni imsiri.” \v 37 Iesu mara patepatena, yove tapaoro kamonai ibi beyebeyena. Ba rabisi patepatena, i kasikasibau Olives ku koyana, ba namai i mamana yepo, mara i tomtom. \v 38 Ba mamanina, maratom didibarinai, bi taina baenegina kairavina, pipiya ereonowasi si nenae ku yove taparoro mena. \c 22 \s1 Judas Iesu I Wawanei \r (Mat 26:2-5; Mrk 14:1-2,10-11) \p \v 1 Mara i botu, kata kam kaikapona kana waba, Baisaubona kamna kairavina. Kona maranai wai flour kega yeast yabata te kapukapuni. \v 2 Priest kaikaiwabosi, ba giugiu bitasi pipiya si nagarisi kairavina, bibuneyai Iesu kasibunuina ketana si nuvenuveni. \v 3 \x * \xo 22:3 \xt John 13:2,27\x*Damanina ba Satan, Iesu ana Nonorayauna kesana, kana waba Judas Iscariot i riuni. \v 4 Ba damanina Judas i nae priest kaikaiwabosi, ba yove tapaoro kana aba potapota babadisi yabata si sisiya, kata mekabage Iesu kurisi iti wawanei. \v 5 Kosi si nuwagaire saki, ba si damaninei kata, Judas money yai siti maisani. \v 6 Judas i damaninei, ba i dagui keta i nuvenuveni, kata kega koroto matasi yai, Iesu ku yarosi ita terei. \s1 Bada Ana Kam Turina \r (Mat 26:17-19; Mrk 14:12-16; Mat 26:26-29; Mrk 14:22-25; Mat 26:21-24; Mrk 14:18-21; Mat 20:25-28; Mrk 10:42-45; Mat 26:33-35; Mrk 14:29-31) \p \v 7 \x * \xo 22:7 \xt Exodus 12:1-27\x*Damanina, ba bread kega yeast yabata, kanina marana i neratui. Ba kona maranai, sheep natunatusi baisaubona kamna kairavina, siti kasibunuwana. \v 8 Ba Iesu ana Nonorayauna asi ruwamo, Peter ba John i poraisi i wona, “Ko nae kairavita Baisaubona kamna kona bobunagi.” \v 9 Saba kosi si toirubai si wona, “Am waina memena kana bo bunagi?” \v 10 Iesu i kaobeyisi i wona, “Maranai, meyaga ku kaikapona kona riuriu wai, sebare kesana okowa kiubuna ina kabakabari, ba ina vera beyimi. Ko kibi ko nae meo ku yove ina riuriu wai, kona ku yovena mena.” \v 11 Ba yove badana kurina ko wona, bi beyebeyena bitana i wona, “Yauku au Nonorayauna yabata, baisaubona kamna kana kani wai, gawarina memena?” \v 12 Kona yovena kamonai, tepana batarinai, gawara kaikapona, ereonowana bobo kepanina ini beyimi. Namai baisaubona kamna ko bobunagi. \v 13 Damanina ba si tauya si nae, ba awaika ereonowana Iesu kurisi i sisiyei wai, nanakasike si panani. Ba baisaubona kamna si bobunagi. \v 14 Kam maranai, Iesu ana Nonorayauna yabata kam gawarinai si makira, \v 15 ba kurisi i wona, “Awaina sakiyei, kata niko baisaubona kamna komi yabata tata kani, ba muriyai siniyara ana paiwarei. \v 16 A wonewonimi, niko kam kega ana kanikani yepo, basuna damana God ana Basileiya kamonai, ina tupuwa.” \v 17 Iesu vedu i yauni murinai, God kurina i kaikaiwa, ba i wona, “‘Nikona ko yauni, ba i kesimi kamomi yai koi kodei.\fig |alt="Last Passover" src="CN01803B.TIF" size="col" ref="22:17-21" \fig* \v 18 Kairavina a wonewomim, vine uwana kega ana tomatomani yepo, God ana Basileiya ina botu.’” \v 19 Damanina ba bread i yauni, ba God kurina i kaikaiwa, ba i botomni, ba ana Nonorayauna i berisi, i wona, “Nikona yauku tupuviku, komi kairavimi i berena wai yauku aba nuwa raupairiku kairavina, nikona ko wosei.” \v 20 Kambira murinai, wosena kesanina, vedu i yauni, ba i wona, “Niko vedu kona God ana kao baiyoyobana wauna, yauku taraku kamonai, komi kairavimi i tamosewa wai. \v 21 \x * \xo 22:21 \xt Psalms 41:9; John 13:21-22\x*Saba ko nonora, pipiya yauku ini wawaniku wai, kona pipiyina karaku nina yabata ka kamkam. \v 22 God i wainei kairavina, nanakasike Sebare Natuna ina rabobo. Saba, meo pipiya ini wawanei wai, kona pipiyina saroba goyona mom ina yauni.” \v 23 Damanina ba si dagui i kesisi kamosi yai sibi kasekasemaina bibirana, kata kotoi niko wose ita wosei. \s1 Kotoi Iti Bada Kaikapo \p \v 24 \x * \xo 22:24 \xt Luke 9:46\x*Yebo Iesu ana Nonorayauna kamosi yai, bi kawapata i tupuwa, kata kamosi yai kotoi pipiya kaikapona. \v 25 \x * \xo 22:25 \xt Matthew 20:25-27; Mark 10:42-45\x*Iesu kurisi i wona, “Matara damsi asi taupauma bi badabada bitasi, ba iyabosi bi badana te yuyauna wai, i kesisi te yoreyore meyisi, kata kosi pipiya kuris si gaire saki. \v 26 \x * \xo 22:26 \xt Matthew 23:11; Mark 9:35\x*Saba komi kurimi wai, kega nanakasike, komi kamomi yai pipiya kaikapona ina wosei kata kona ini pipiyaikei rutainina. Ba bi badana ina wosei kata, kona saibisaibirina rutainina. \v 27 \x * \xo 22:27 \xt John 13:12-15\x*Kata kotoi pipiya kaikapona, pipiya e makimakira ba e kamkam wai kona, pipiya ebo saibira wai? Eee, nao pipiya e kamkam wai kona. Saba, komi kamomi yai wai, yauku kona saibisaibirina kesana. \v 28 Au ruruba ereonowasi kamosi yai wai, komi yabata tamsiri. \v 29 Ba Tamaku mekabage maragata i beriku ani bada wai, komi yebo, nanakasike maragata ana berimi koni bada. \v 30 \x * \xo 22:30 \xt Matthew 19:28\x*Kata au Basileiya kamonai wai, komi yauku yabata tana kam, ba tana toma. Ba taupauma asi aba makimakirai kona makira, ba Israel damsi asi twelve koni taupaumisi.” \s1 Iesu Peter Ana Bi Gesaira I Sisiyei \p \v 31 Iesu i wona, Simon! Simon! Ke nonora! satan God gwabinai bi damanina i yauni. kata ereonowami ina raurubaimi. Goyona, ba gairena kamomi yai ini buburanei, nanakasike bage, baobao bitana wheat e rukosokosovi wai rutainina. \v 32 \x * \xo 22:32 \xt John 17:15\x*Saba Simon, kom kairavim matapa a rupari, kata am bi geruwana kega ina peku. Ba maranai kuna veramaga mena kuriku wai, tuwateiteim kuna bobi maragasisi. \v 33 Saba Simon i kaobeyei i wona, “Bada yauku abo bunaga, kata kom yabata tana nae ku patuma yove, ba tana rabobo.” \v 34 Iesu i kaobeyei i wona, “Peter, a wonewonim, karaku, muri yai kokorereko ina tou wai, kom mara tonu kuni gesaira kuna wona, kata kega kukuiriku.” \v 35 \x * \xo 22:35 \xt Luke 9:3, 10:4\x*Damanina ba Iesu ana Nonorayauna i toirubaisi i wona, “Nao maranai, kega money kana kautu, kona wagawaga asi kautu, ba kae sumasuma yabata ai poraimi wai, sawara kesana kobo kabai kona kega?” Kosi si kaobeyei si wona, “kega awaika kesana kabo kabai.” \v 36 Iesu i wona, “Saba karaku kotoi wata ere ana money kautuna, kona ere ana wagawaga kautuna wai, ina yauna. Ba kotoi wata karinai seri kega wai, kana tara sowo ini gimonei, ba seri kesana ina gimoni. \v 37 \x * \xo 22:37 \xt Isaiah 53:12\x*Kairavina a wonewonim, peroperoveta kairaviku si kiruma si wona, pipiya goyogoyosi rutainisi ina rabobo. Ba awaika kairaviku si kirukirumi wai, wosena e tuputupuwa.” \v 38 Ana Nonorayauna si wona, “Bada ke kinani, nina seri ruwamo.” Iesu i kaobeyisi i wona, “Kona damanina.” \s1 Iesu Olive Koyana Tepanai I Rupari. \r (Mat 26:36-46; Mrk 14:32-42) \p \v 39 Iesu mamanina i wosewosei wai rutainina, meyaga kaikapona i kasibau taveyei, ba ana Nonorayauna yabata si nae Olive ku koyana. \v 40 Ba si verakaibau ku gawarina wai, ana Nonorayauna kurisi i wona, “Ko rupari kata kega ku ruruba kona riu.” \v 41 Damanina i sumarisi kega i nae saki, ba i maere sogasoga, ba i rupari. \v 42 I wona, “Tama kuna waini wai niko paiwara veduna karikuwai ke yauna taveyei. Saba kega yauku au waina, ba kom am wainai ina tupuwa.” \v 43 Ba sapamai aneya i botu, kurina i rerematara, ba ibo bi maragasi.\fig |src="CN01811B.TIF" size="col" ref="22:40-46" \fig* \v 44 Iesu nuwayara kaikapo sakina kamonai i rupari, ba poyapoyana tara rutainina ku tano si toitoi. \v 45 I raupari yepo, i veramaga maranai wai, ana Nonorayauna nuwapoya i bobunuisi wai, si kenouwapa si dudauwa i kitaisi. \v 46 Ba kurisi i wona, “Awaika kairavina ko dudauwa? Ko bomsiri kona rupari, kata kega ku ruruba kamona kona riu.” \s1 Iesu Si Patumi \r (Mat 26:47-56; Mrk 14:43-50; Jhn 18:3-11) \p \v 47 Karaku wata ibi sisiya, ba pipiya korotosi, ana Nonorayauna kesana, sebare kana waba Judas, i naovisi wai si verakasibau. Judas i nae Iesu yaonina kairavina, \v 48 saba Iesu i toirubai i wona, “Judas, mekabage, kom Sebare Natuna bi yoyaowai kebi wawanei kona?” \v 49 Maranai, ana Nonorayauna yabata si mamana wai, si kinani kata awaika ita tupuwa wai si wona, “Bada, ama seri yai kani rauwa kona?” \v 50 Ba ana Nonorayauna kesana, priest kaikapona ana saibisaibirina kesana i tarai, ba tainana i tara yaragi. \v 51 Saba Iesu i wona, “Damanina niko wose ko boterei!” Ba sebarena tainana i borubai, ba i yawasi. \v 52 Damanina priest kaikaiwabosi, ba yove tapaoro kana aba potapota babadisi, ba babada mutusi, si botu sita patumi wai kurisi i wona, “Ko nosi kata yauku kami abiya wai kepata, ba seri yabata ko botu. \v 53 Mara patepatena komi yabata yove tapaoro kamonai ta mamana, ba kega ko patumiku. Saba nikona wai ami mara, baidibara ebi kaiwabo wai marana.” \s1 Peter Iesu I Gesairei. \r (Mat 26:69-75; Mrk 14:66-72; Jhn 18:16-18,25-27) \p \v 54 \x * \xo 22:54 \xt Mark 14:53-54\x*Damanina Iesu si patumi, ba si urabai si nae si riu priest kaiwabona ana ku yove. Ba Peter rabarabai naki murisi yai i kibisi i nae. \v 55 Saba, maranai yove garina basunai keyama si kasiri, ba si makira si mamana wai, Peter i botu ba yabata si makira si mamana. \v 56 Ba maranai aba saibisaibira wasikena kesana, keyama yaseganinai Peter i makira i mamana i kinani wai, i botu i kita kabikabitamni. Ba i wona, “Niko sebare yebo kona Iesu yabata si yewoyewo.” \v 57 Saba Peter i gesaira i wona, “Wasike, yauku nao sebare kega misi a kuiri.” \v 58 Kega rabarabana, ba sebare kesana, Peter i rupanani wai i wona, “Kom yebo pipiyisi kesana.” Saba Peter i kaobeyei i wona, “Sebare, yauku kega yabata!” \v 59 Si mana misi rabarabana, ba sebare kesana ikao tupetupena i wona, “Bisuwona’ niko sebare kona Iesu yabata si yewoyewo, basuna kona wai Galilee biyina.” \v 60 Saba Peter i kaobeya i wona, “Sebare, awaika ke bisisiyei wai, yauku kega a kuiri.” Peter karaku wata ibi sisiya ba kokorereko i tou. \v 61 Damanina Bada i taibira, ba totorina Peter i kitai. Ba Peter nuwanuwana i rupaira kata Bada mekabage kurina i wona, “Karaku niko pominai, muri yai kokorereko ina tou wai, kom mara tonu kuna wona kata kega ku kuiriku.” \v 62 Ba Peter i kasibau yove ku matarina, ba i tou saburere. \s1 Iesu Si Gigimi Ba Si Ravi \r (Mat 26:67-68; Mrk 14:65; Jhn 18:22-23) \p \v 63 Ba sebasebare iyabosi Iesu si potapotai wai, si dagui si raviravi, ba si bigigimi. \v 64 Matana si kaupotai, ba si wona, “Ke wonikai kotoi i ravim?” \v 65 Ba asi sisiya goyogoyosi pesarisiyai si kao bigoyoni. \s1 Iesu Pilate Ba Herod Naosiai Imsiri \r (Mat 26:63-66; Mrk 14:61-63; Mat 27:11-14; Mrk 15:2-5; Mat 27:15-26; Mrk 15:6-15) \p \v 66 Mara i tom wai, Israel babadisi, ba priest kaikaiwabosi, ba giu bi beyebeyena bitasi si botu si kesanisi. Ba abiya biyisi Iesu si urabai si botu ba rorititaina naosi yai imsiri.\fig |alt="Jesus before chief priests and elders" src="cn01815B.tif" size="col" ref="22:66-71" \fig* \v 67 \x * \xo 22:67 \xt John 3:12\x*Ba kosi Iesu si toirubai si wona, “Ke wonikai kom Keriso kona?” Iesu i kaobeyisi i wona, “Komi ana wonimi wai, karaku wata kega koni geruviku, \v 68 ba ana toirubaimi wai, memena bage kega kona kaobeyiku. \v 69 \x * \xo 22:69 \xt Acts 7:56\x*Saba karaku, ba karaku wata, Sebare Natuna God maragata sakina, kasaunai ina makira ina mana.” \v 70 Damanina kosi ereonowasi si toirubai si wona, “Bisuwona kata kom God natuna kona? “I kaobeyisi i wona, “Ko wona kata yauku God natuna.” \v 71 Ba kosi si wona, “Kega kesana kotoi awaika ina wonita, ba kota i kesita mom kawanai awaika i sisiei wai ta nonori.” \c 23 \p \v 1 Damanina ba pipiya duvuna ereonowana si bomsiri, ba Iesu si urabai si nae Pilate kurina. \v 2 Ba namai Pilate naonai, si dagui sibi kunumakei. Si wona, “Niko sebare ama dam ibi beyena goyoisi wai, ka panani. Pipiya i wonisi kata, Taupauma Caesar kurina tax kega sini maisa, ba i wona kata kona wai Taupauma Keriso.” \v 3 Pilate Iesu i toirubai i wona, “Bisuwona kom Jew biyisi asi taupauma?” Iesu i kaobeyei i wona, “Eee mekabage ku wona wai, damanina nanakasike.” \v 4 Pilate priest kaikaiwabosi, ba pipiya korotosi kurisi i wona, “Niko sebare kega kesana ana goyona a panani, ba saroba ata berei. \v 5 Saba kosi si kao tupetupena si wona, “Judia kupurina ereonowanai, niko sebare ana bi beyebeyenai, pipiya kamosiyai reso, ba bi rauwa te tuputupuwa. Galilee yai i dagui, ba i botu karaku nikei i verakasibau.” \v 6 Maranai, Pilate nikona i nonori wai, i toiruba i wona, “Niko sebare Galilee biyina kona?” \v 7 \x * \xo 23:7 \xt Luke 3:1\x*Kona maranai wai, Herod yebo i botu Jerusalem kamonai i mamana. Ba maranai, Pilate i nonori kata Iesu kona ana bibadana kupurinai i botu wai, damania Iesu i porai Herod kurina. \v 8 Ba maranai, Herod Iesu i kinani wai, i nuwagaire saki. Basuna warana i nonori, ba niko mara veoromina ibi potapota, kata ana waina mekabage ba ita kinani. Ba ana waina Iesu, matakira ita wose ita kinana. \v 9 Herod toiruba pesarisi Iesu i toirubai, saba Iesu kega i kaobeyei. \v 10 Priest kaikaiwabosi, ba giu bi beyebeyena bitasi si bomsiri, ba kunumaka kaikapona Iesu si berei. \v 11 Ba Herod ana abiyabiyisi yabata Iesu si namei, ba si gigimi, ba gara monimonikina si kotei, ba si porai i veramaga Pilate kurina. \v 12 Kona maranai, Herod ba Pilate si kwainana, basuna asi ruwamo wai si abiya katamana. \v 13 Pilate pipiya asi babada yabata, ba priest kaikaiwabosi i yorisi si notuwa, \v 14 ba kurisi i wona, “Niko sebare ko yauni ko botu kuriku, ba ko wona kata kona pipiya ibi naovena goyoisi.” Saba, nina naomi yai ai kasekasemaini, ba a panani kata kega kesana ana goyona awaika, ba koti kunumakei. \v 15 Herod yebo, kega ana goyona kesana i panani kairavina, i porai i veramaga kurita. Karaku nina ko kinani, niko sebare kega kesana awaika i wose goyoi, ba ina rabobo. \v 16 Kona kairavina, kana kwapui, ba kana boterei i na nae. (Jew biyisi asi dudura kata, baisaubona kamna maranai patupatumina kesana sini baba wai sina tombauni.) \v 18 Damanina koroto tupana si para takuri si wona, “Ko kasibunui! ba Barabas kairavikai ko tombubauni.” \v 19 Barabas kona meyaga kaikapona kamonai bi rauwa, ba i kasibunuwa kairavina ku patuma yovena si tere riuwei. \v 20 Pilate ana waina kata Iesu ita rubotaveyei ita nae kairavina, koroto kurisi i baba mena. \v 21 Saba kosi si para damadamana, si wonawona, “Ko tuparatui! Ko tuparatui!” \v 22 Mara kana bi tonuna Pilate kurisi i sisiya i wona, “Awaika kairavina, awaika i wose goyoi? Yauku kega ana goyona kesana a panani, ba ina rabobo. Kona kairavina ana wonisi sina kwapui ba ana boterei i nanae.” \v 23 Saba gamosi kaikaponai, si para tupetupena kata, Iesu sita tuparatui, si parapara yepo, Pilate si getawani. \v 24 Damanina Pilate asi waina i wosei. \v 25 Barabas kairavina si baba wai, patuma yovena kamonai birauwa, ba kasibunuwa kairavina i mamana wai, i botaveyei. Ba Iesu i bere taveyei kurisi, kata awaika si waiwainei wai, kurina sita wosei. \s1 Iesu Si Tuparatui \r (Mat 27:33-44; Mrk 15:22-32; Jhn 19:17-24) \p \v 26 Damanina ba abiyabiyisi Iesu si uraba taveyei. Ba si nenae maranai, sebare kesana kana waba Simon, Cyrene biyina i riuriu ku Jerusalem wai, si panani. Abiyabiyisi si yauni, ba korosi ku tepana si terei, ba si wosei Iesu murinai i yewo si nae. \v 27 Koroto kaikapona Iesu si kibi si nae, bibaine mutusi yabata murinai sibi nuwapoya, ba si tou rasarasa, ba si nenae. \v 28 Iesu i taibira kurisi, ba i wona, “Jerusalem bibaine! kega kairaviku ko tou, saba komi i kesimi kairavimi, ba natunatumi kairavisi ko tou. \v 29 \x * \xo 23:29 \xt Luke 21:23\x*Kairavina, mara e botubotu, ba kona maranai pipiya sina wona, “Saito naki, kata bibaine si kaipoki, ba kega meyana si tuwa kona si tomana.” \v 30 \x * \xo 23:30 \xt Hosea 10:8; Hebrews 6:16\x*Kona maranai, pipiya koya kaikaposi kurisi sina wona, “Ko peku ku tepakai,” ba koya yogiyogisi kurisi sina wona, “Ko sowoikai.” \v 31 Kairavina keyama matagina maranai, pipiya nikosi wose sina wose wai, keyama ina maowa maranai wai awaika ina tupuwa? \v 32 Abiyabiyisi yebo, sebasebare botabira bitasi asi ruwamo, si urabaisi si kasibau, Iesu yabata, sita kasibunuisi.\fig |alt="crucifixion" src="CN01836B.TIF" size="col" ref="23:32-43" \fig* \v 33 Maranai si botu gawara kana waba, Gayamateuteu ku gawarina wai, Iesu namai si tuparatui. Ba botabira bitasi asi ruwamo yebo, kesana kasaunai, ba kesana gedunai, si tuparatuisi. \v 34 \x * \xo 23:34 \xt Psalms 22:18; Isaiah 53:12\x*Iesu i wona, “Tama ke nota taveyisi kairavina kega si kuiri awaika te wosewosei.” Ba kana gara aba binebine si garui ba si kodei. \v 35 \x * \xo 23:35 \xt Psalms 22:7-8\x*Pipiya nai simsiri sibi kinana, ba Jew biyisi asi babada Iesu si kao bibisakei. Si wona, “Pipiya mutusi i yawasisi, ba kona Keriso, God i binei wai, mede i kesina i yawasa meyei tana kinani!” \v 36 \x * \xo 23:36 \xt Psalms 69:21\x*Abiyabiyisi yebo, si botu si namei, ba wine kawasi kwamkarina si yauni si tomani, \v 37 ba si wona, “Kom Jew biyisi asi taupauma wai, i kesim ki yawasa meyeim!” \v 38 Ba korosi yai, gayamina tepanai nikosi wona si kiruma si wona, “NIKONA JEW BIYISI ASI TAUPAUMA” \v 39 Nakoi sebasebare kawakasekasesi nai si roroke wai, kesana Iesu i namei i wona, “Kom Keriso kona? Kom ba yakai ki yawasita!” \v 40 Saba, kesana i bomsiri kwainana i yegai i wona, “Kom God ke naganagarei kona kega? Kom ba kona wai, sarobina kesanina ko yuyauni. \v 41 Kota saroba ta yuyauni wai i gaire, basuna wose goyogoyosi ta wose kairavina, sarobina ta yuyauni. Saba niko sebare kona kega kesana awaika i wose goyoi.” \v 42 Damanina ba i wona, “Iesu am ku Basileiya kuna riuriu wai, kega ki notawapiku.” \v 43 Iesu i kaobeyei i wona, “Abi suwonim karaku kom, ba yauku paradaisi yai tana mana.” \s1 Iesu Ana Rabobona \r (Mat 27:45-56; Mrk 15:33-41) \p \v 44 Matapa ibi kao basuna, ba kao rarana i boterei, ba baidibara kupura ereonowana i sowopotai. Ba nanakasike i mana yepo 3 o’clock rabisiai. \v 45 \x * \xo 23:45 \xt Hebrews 6:19-20, 10:19-20\x*Ba yove taparoro kamona, garai i tupayaragi wai, garana i tamosika ruwamo si tupuwa. \v 46 Ba Iesu gamona kaiponai i para i wona, “Tama ku yarom kanumiku a tereterei.” Nikona i wonei murinai wai, i rabobo. \v 47 Ba abiyabiyisi asi bada kesana, niko wose i tupuwa i kinani wai God i bokabakabari ba i wona, “Bisuwona niko sebare wai, kona sebare gairena.” \v 48 Pipiya ereonowasi si kesanisi si raugayo, ba niko wose i tupuwa si kinani wai, ere nuwapoyisi nuwanuwasi si botawana ba si veramaga asi ku yove. \v 49 Saba pipiya iyabosi Iesu si kuira sakiyei, ba yebo bibaine iyabosi wata Galileeyai si kibi si botu wai, rabarabai naki si imsiri, ba nikosi wose si kinakinana. \s1 Iesu Si Dogui \r (Mat 27:57-61; Mrk 15:42-47; Jhn 19:38-42) \p \v 50 Kona maranai wai, sebare kesana kana waba Joseph, rorititaina duwuna kamonai i mamana. Kona wai sebare gairena kesana, ba ana yawasa totorina. \v 51 Maranai, Rorititaina si duwu ba niko wose sita wosei wai, kona kega i damaninei. Kona ana meyaga Arimathea, Judia kupurina kamonai, namai i botu. Ba kona wai God ana Basileiya ana botubotuna i potapotai. \v 52 I nae Pilate kurina, ba Iesu tupuvina kairavina i baba. \v 53 Ba damanina i nae Iesu tupuvina korosi yai i terekirei, ba linen garanai i sumai. Ba karawaga wauna mom, akima nadegubina si karoi. Ba kega kesana kotoi si terei wai, namai i dauwei \v 54 Kona kaona wai bobunaga marana ba Sabbath marana matapa ine ratui. \v 55 Ba bibaine iyabosi wata Iesu Galilee yai si kibi si botu wai, Joseph yabata si nae ba karawaga si kinani. Ba mekabage wata Iesu tupuvina kamonai si terei wai, si kinani. \v 56 \x * \xo 23:56 \xt Exodus 20:10; Deuteronomy 5:14\x*Damanina si veramaga asi ku yove, ba Iesu tupuvina kana bane si bobunaga. Ba Bada ana kao tunetune kairavina si bosisiri wai, Sabbath maranai si yakam. \c 24 \s1 Iesu ana Bomsiri \r (Mat 28:1-8; Mrk 16:1-8; Jhn 20:1-8) \p \v 1 Sabbath murinai maratom didibarinai bibaine si bomsiri bane si bobunaga wai si yauna si sukumara ku karawaga. \v 2 Ba si vera kasibau ku karawaga wai, akima kaikapona, karawaga matam ketana si gudui wai, bi bi peuru taveyina si kitai. \v 3 Saba si riu karawaga ku kamona wai, Bada Iesu tupuvina kega si panani \v 4 Nuwanuwasi i kairagaraga, ba nikona si nuwanuwasuyei maranai, mara kesana sebasebare asi ruwamo kasi gara kwari kadakadarisi parisi yai simsimsiri wai, si kinanisi. \v 5 Ba si nagara saki wai, si pepeta naosi yai si gakira ku tano. Saba sebasebaresi kurisi si wona, “Awaika kairavina raoboraobosi kamosi yai, pipiya yawayawasina ko nuvenuveni? \v 6 \x * \xo 24:6 \xt Luke 9:22\x*Kona kega nina, kona i bomsiri. Galilee yai awaika i wonimi wai ko nosi?” \v 7 I wona, “Sebare Natuna piraga goyo pipiyisi ku yarosi sina terei, ba sina tuparatui. Ba mara bai tonuinai ina yawasa, ba ina bomsiri mena.” \v 8 Damanina wonana nuwanuwasi yai i rupaira. \v 9 Ba karawagai si veramaga mena wai, nikosi wose ereonowasi, Iesu ana nonora yauna asi eleven ba yebo pipiya mutusi yabata si wonisi. \v 10 Bibainesi wai, Mary Magdalene, Joana, ba James sinana Mary, ba yebo bibaine mutusi, nikosi wose Iesu ana Nonorayauna si wonisi. \v 11 Saba, Iesu ana Nonorayauna kega si geruvisi. Si nosi kata awaika si sisiyei wai, sisiya paraparaga. \v 12 Saba Peter i bomsiri, ba i vera i nae ku karawaga, ba i runoma i kinana wai, kega kesana awaika i kinani. Saba linen garanai Iesu si sumai wai, kona wata i dudauwa wai i kinani. Ba i veramaga mena ku yove, ba awaika i tupuwa wai i nota kabakabai. \s1 Iesu Emmaus Ketanai I Rerematara \p \v 13 Kona maranai, Iesu turaturana asi ruwamo, ketai si yewo si nenae ku Emmaus. Kona meyagina ba ku Jerusalem wai, ana rabaraba nanakasike seven mile rubana. \v 14 Ba asi ruwamo wose ereonowasi si tupuwa wai, kosi si bi sisiyana. \v 15 Sibi toirubaruba, ba sibi sisiyana maranai, Iesu imsiratu kurisi, ba yabata si yewo si nae. \v 16 Kosi si kinani, ba saba si buruburuvei. \v 17 Iesu i toirubaisi i wona, “Ami ruwamo awaika kobi kaoboneyanei, ba ko yewoyewo?” Kosi simsiri, ba naosi nuwapoya i bonuwa. \v 18 Kesana kana waba Cleopas i toirubai i wona, “Kom wagawagam Jerusalem kamonai, kega ku kuiri rorowa mom awaika i tupuwa kona?” \v 19 Iesu i toirubaisi i wona, “Ba awaika i tupuwa?” Kosi si kaobeyei si wona, “Awaika Iesu Nazareth biyina kurina i tupuwa wai. Kona wai, Peroveta, pipiya ereonowasi ba God matasi yai, ana sisiya ba ana wose si maragata saki. \v 20 Priest kaikaiwabosi, ba ata babada si yauni, ba pipiya si berisi sita kasibunui, ba korosi yai si tuparatui i rabobo.\fig |alt="On the road to Emmaus" src="cn01860B.tif" size="col" ref="24:13-29" \fig* \v 21 \x * \xo 24:21 \xt Luke 19:11; Acts 1:6\x*Kabi geruvei, kata kona Israel ita tombaubauni. Nikosi wose si tupuwa wai, karaku mara kana bi tonu. \v 22 Ba yebo ku tepana kata ama bibaine mutusi si sikwanikai. Karaku maratomai si sukumara ku karawaga, \v 23 saba tupuvina kega si panani. Ba si veramaga wai, si wonikai kata, aneya kurisi si rerematara, ba si wonisi kata, Iesu wai yawayawasina. \v 24 \x * \xo 24:24 \xt John 20:3-10\x*Damanina turaturakai mutusi si nae ku karawaga, ba mekabage bibaine sisisiya wai, nanakasike si kinani, saba pipiyina kega si kinani.” \v 25 Iesu kurisi i wona, “Abi neganegami naki, mekabage wai awaika Peroperoveta si sisiyei wai, kega koi geruwana yagiyaginei. \v 26 \x * \xo 24:26 \xt Luke 9:22\x*Bi suwona kata Iesu nikosi wose ina paiwarana, ba ana ku kadara ina riu kona?” \v 27 \x * \xo 24:27 \xt Psalms 22:1-21; Isaiah 53\x*Ba Iesu God wonana ereonowasi, kona i kesina mom kairavina si kiruma wai, i tere bi totorana. Moses ana bukai i dagui, ba i nae Peroperoveta ereonowasi si kiruma wai, kurisi. \v 28 Ba si nae matapa ku Emmaus si veravera kasibau wai, Iesu i wosei bage kona ita veravera damana. \v 29 Saba kosi si yawatawani si wona, “Kega kuna nae, kao matapa i kakaba, ba matapa e pompom, ke botu yabata tana mana.” Damanina ba i riu yabata sita mana. \v 30 Ba si makira sita kam maranai, bread i yauni, God kurina i kaikaiwa ba i kiyatomni, ba i dagui ita berisi. \v 31 Kona maranai matasi si tamotatara, ba si kuiri, saba naosi yai i vera siwana. \v 32 Si kao boneyana si wona, “Pasinakata kona kairavina ketai kurita i bisisiya, ba God wonana si kirumi wai, kurita ibi debei maranai, nuwanuwata kamosi yai keyama karakarasina rutainina i karakarata.” \v 33 Damanina mara kesana si bomsiri, ba si veramaga ku Jerusalem. Ba namai ana Nonorayauna asi eleven mutusi yabata si kesanisi si mamana wai, si pananisi. \v 34 \x * \xo 24:34 \xt 1 Corinthians 15:4-5\x*Ba kurisi si wona, “Bisuwona Bada i bomsiri! Ba bisuwona Simon kurina i rerematara” \v 35 Damanina asi ruwamo awaika ketai kurisi i tupuwa wai, ba mekabage Bada bread i kiyakiyatomni, ba si kita panani wai kurisi si sisiyei. \s1 Iesu Ana Nonorayauna Kurisi I Rerematera \p \v 36 Karaku wata nikona si bisisiyei, ba Iesu i kesina mom basusi yai i msiri, ba i wona, “Nuwanuba kurimi emana.” \v 37 \x * \xo 24:37 \xt Matthew 14:26\x*Kosi si sikwana negenegisi, ba si nagara, si nosi bage momosika sita kinani. \v 38 Saba kurisi i wona, “Awaika kairavina ko nagara, awaika kairavina ami nota te kairagaraga? \v 39 Yaroyaroku ba kaekaeku ko kinana, nikona yauku i kesiku mom, ko borubaiku ba kona kinani, kata momosika kega ere biyosi ba ere sirikesi. Bage karaku nina ko kinakinaniku wai, rutainina.” \v 40 Kona i wonisi murinai, yaroyarona ba kaekaena i beyisi. \v 41 Nuwagaire i bobunvisi, ba si bi wareyei wai, kega si bi geruwana kabitamni. Kona kairavina i toirubaisi i wona, “Karaku nina komi karimi yai awaika kesana kanina kairavina e mamana kona kega?” \v 42 Damanina iyana gibugibuna mutuna si yauni si berei, \v 43 ba matasi yai i yauni i kani. \v 44 \x * \xo 24:44 \xt Luke 9:22\x*Damanina ba kurisi i wona, “Nikosi wose kairavisi yabata ta mamana maranai, a wonimi. Sawara ereonowana Moses, ba Peroperoveta ba Psalms bukasi, kamosi yai, kairaviku si kiruma wai, wosesi sina tupuwa.” \v 45 Damanina asi nota i botatari, kata awaika Peroperoveta si kiruma wai, sita kuira kabitamni. \v 46 Kurisi i wona, “Nikasike si kiruma, si wona Keriso sini yara ina paiwarei ina rabobo, ba mara bitonuinai, ina bomsiri mena. \v 47 Ba Jerusalem yai sina dagui, nuwabirabira ba piragagoyo nota taveyina kana wabai, dam ereonowasi kurisi sina rumamara. \v 48 \x * \xo 24:48 \xt John 15:27; Acts 1:8\x*Komi nikosi wose kasi bi mamatara pipiyimi. \v 49 \x * \xo 24:49 \xt John 14:16, 15:26; Acts 1:4\x*Awaika Tamaku ikao biyoyobanimi wai, ani porai kurimi. Saba meyaga kamonai koni bi potapota yepo, maragata sapamai, ina gakira kurimi.” \s1 Iesu I Gae Ku Sapama\fig |alt="Ascension" src="cn01886B.tiF" size="col" ref="24:50-53" \fig* \p \v 50 Damanina ba ana Nonorayauna Jerusalem yai, i urabaisi si kasibau si nae ku Bethany, ba yaroyarona i bokabara, ba i gairenisi. \v 51 Ibi gairenisi maranai, i sumarisi, ba God i yauna taveyei, i gae ku sapama. \v 52 Damanina ba ana Nonorayauna si bokabakabari, ba ere nuwagairesi si veramaga ku Jerusalem. \v 53 Ba mara patepatena yove taparoro kamonai wata si mamana, ba God sibo kabakabari.