\id ACT Are portions [mwc] -Papua New Guinea (DBL 2017) \h Acts \toc1 ACTS Saivira \toc2 Acts \mt1 ACTS \mt2 Saivira \c 1 \s1 Iesu ana Nonorayauna ba Kanuma Kaobaisiyena \p \v 1 Ae kapore Theophilus, yauku Luke kainaonai au buka kamonai, Iesu ana saibira ereonowana i dagui i wosewosei ba, i bibeyebeyena wai ereonowana a kirumi.\x * \xo 1:1 \xt Luke 1:1-4\x* \v 2 Yepo mara i botu wai i gae ku sapama. Ba muri yai ita gae ku sapama wai, Kanuma Kaobaisiyena ana maragatai ana apostle i bineisi wai, i kaobibeyebeyisi. \v 3 I rabobo murinai ba kao 40 kamonai, ikesina mom keta pesarisi yai i rerematara kurisi, ba i beyisi kata kona wai yawayawasina, ba God ana basileiya i sisiyei kurisi. \v 4 Maranai si kesanisi yabata si kamkam wai nikasike i kaotuneisi, “Jerusalem kega kona kasibau taveyei, ba koi potapota yepo, Tamaku puyo i kaobiyoyobani ba a wonimi wai ini porai kurimi.\x * \xo 1:4 \xt Luke 24:49\x* \v 5 John wai okowai i babataito, saba kao kega pesarisi murinai wai komi Kaunuma Kaobaisiyenai kona babataito.”\x * \xo 1:5 \xt Matthew 3:11; Mark 1:8; Luke 3:16; John 1:33\x* \s1 Iesu i Gae ku Sapama \p \v 6 Maranai apostles Iesu yabata si kesanisi wai si toirubai, “Bada, kom karaku basileiya Israel biyisi kuna bere meyisi kona?”\f + \fr 1:6 \ft Te nosinosi Iesu Jew biyisi ini naovisi i kesisi sini badeina meyisi.\f* \p \v 7 Ba kurisi i wona, “Komi kao ba mara tama ikesina ana bibadana maragasina i tere naveyisi wai kega kona kuiri. \v 8 Ba maranai Kanuma Kaobaisiyena ina botu kurimi wai maragata kona yauni, ba yauku kairaviku pipiya kurisi koni sisiya, Jerusalem kamonai ba Judea ereonowanai ba Samaria ai ba dobu tompipininai.”\x * \xo 1:8 \xt Matthew 28:19; Mark 16:15; Luke 24:47,48\x* \v 9 Nikona i sisiyei murinai wai si kinakinani ba God i yauna taveyei, i gae\x * \xo 1:9 \xt Mark 16:19; Luke 24:50,51\x* ba guba kamonai i siwana. \p \v 10 Si gagawa si kita tupeni i gegae ku kaidamona ba yagiyagina wata sebasebare ruwamo gara poepoesi yai si kau bunaga ba parisi yai si bimsiri. \v 11 Ba si wona, “Galilee sebasebare, awaika kairavina nina ko bimsiri ba ko gagawa ku sapama? Niko Iesu, gwabimi yai God i yauna taveyei i gae ku sapama wai ketana kesaninai yebo kona kinani ina veramaga.” \s1 Judas Wasana \p \v 12 Damanina ba apostle Olive koyanai si veramaga ku Jerusalem, kata si yewo wai kana rabarabana kilometre kesana rubana. \v 13 Maranai si verakasibau wai, si riu ku yove ba si gae memena si mamana wai ku gawarina. Ba iyabosi wata nai si mamana wai kona, Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew ba Mathew, Alphaeus natuna sebare James, Simon Zealot biyina\f + \fr 1:13 \ft Zealot wai Jew biyisi kega asi waina Rome biyisi siti badisi.\f* ba, James natuna sebare Judas yebo yabata. \v 14 Kosi ereonowasi mamanina namai si kesanisi ba si rupari, bibaine ba Iesu sinana Mary ba warewaresina yabata. \p \v 15 Ba kosi marasi yai bigeruwana biyisi asi 120 rubana kamosi yai ba Peter i bomsiri ba i sisiya, \v 16 i wona, “Warewaresiku, God wonana wai bisuwona ina tupuwa Kanuma Kaobaisiyena, matapa naki David kawanai Judas kairavina i sisiya, kata i wawana wai Iesu si patumi. \v 17 Kona wai ata pipiya kesana ba kamoti yai i saibisaibira.” \p \v 18 Ba kona ana goyona maisana i yauni wai tano i gimoni, ba namai gayaminai i nao i peku ba siyana i kwata wai kamokamona i tamosewasewa. \v 19 Ba pipiya ereonowasi Jerusalem kamonai niko sisiya si nonori wai asi gamo ai kupurina si yorei, Akeldama, kona basuna wai tara tanona.\x * \xo 1:19 \xt Matthew 27:3-8\x* \p \v 20 Damanina Peter i wona, “Nikona Salamo kamonai si kirumi si wona, \q1 ‘Kata kona gawarina wai ina kwebu, \q2 ba kega kesana kotoi namai ina mana.’\x * \xo 1:20 \xt Psalms 69:25\x* \q1 Ba ‘pipiya bauna kana gawara ina yauni ini bada.’\x * \xo 1:20 \xt Psalms 109:8\x* \p \v 21 Kona kairavina sebare kesana kamoti yai niko mara veoromina Bada Iesu yabata ta mana ba ta yewo neubuwa wai, kona tana binei kata Judas kana gawara ina yauni, \v 22 ba John i babataito imaranai i dagui, ba i botu karaku ba i yauna taveyei ku marana. Kotoi wata tana binei wai kona yabata Iesu ana bomsiri menina tani mamatarei.” \p \v 23 Kata sebasebare asi ruwamo si bineisi, Joseph si yoreyorei Barsabbas (yebo si kuiri kata kona Justus) ba Matthias. \v 24 Damanina ba si rupari, “Bada kom pipiya ereonowasi nuwanuwasi ku kuira. Ki beyikai kata nikosi pipiya ruwamo kamosi yai mekona ku binei, \v 25 kata niko apostle saibirina Judas i sumarei ba i nae ana ku aba mamana wai ina yauni.” \v 26 Damanina aba binebine bi yakwarina si yakwarei wai Matthias si binei kata i botu Iesu ana apostle kana bi 12. \c 2 \s1 Kanuma Kaobaisiyena ana Botuna \p \v 1 Ba Pentecost\f + \fr 2:1 \ft Pentecost wai kao 50 Baisaubona Poragina murinai.\f* marana i botu wai bigeruwana biyisi ereonowasi gawara kesanai si kesanisi. \v 2 Ba mara kesana gugura, sibe kaikapo sakina rutainina si nonori, sapamai i gakira memena si makira si mamana wai, yovena i bonuvi. \fig |alt="1/2 Page" src="44_Ac_02_02_RG.jpg" size="span" ref="2:2" \fig* \v 3 Ba si kinakinana ba sawara kesana pepe rutainina karakarasina si kitai ba si kasi mosamosarisi, ba si botu kesakesasike tepasi yai si toga. \v 4 Ba ereonowasi Kanuma Kaobaisiyena i bonuvisi ba ibo bimaragasisi wai si dagui gamo bubausi yai sibi sisiya. \p \v 5 Kona maranai Jew biyisi, God si bokuwayei wai, dam tumana ba si wagawaga si botu Jerusalem kamonai si mamana. \v 6 Maranai niko gugura sibe rutainina pipiya si nonori wai, korotosi si notuwa ba si gaenisi. Ba ereonowasi si sikwana saki, kata bigeruwana biyisi kesakesasike asi gamo yai sibi sisiya. \v 7 Si sikwana negenegeisi ba si wareyei ba si wona, “Nikosi sebasebare nikasike te bisisiya wai kosi Galilee biyisi kona? \v 8 Ba mekabage wai ereonowata kesakesasike, ta nonora ba ata gamo ai te bisisiya? \v 9 Kota wai Parthia, Media, ba Elam biyita; ba Mesopotamia, Judea, ba Cappadocia biyita; ba Pontus ba Asia, \v 10 Phrygia, Pamphylia, ba Egypt ba Libya kupurina, Cyrene gwabinai, yakai mutukai wai Rome biyikaika botu ku Jerusalem. \v 11 Gentile ba Jew biyisi iyabosi si garubona Jew biyisi asi yawasa si kibikibi. Ba Crete ba Arab biyikai, ka nonorisi ba BADA God ana kiyakiyaya ama gamo ai te bisisiyana!” \v 12 Si sikwana negenegeis ba si buruburuwei wai si toiruba bibirana, “Nikona basuna awaika?” \p \v 13 Saba, pipiya mutusi wai si binamisi ba si wonawona, “Nikosi pipiya wine si toma saki.” \s1 Peter i Rumamara \p \v 14 Damanina ba Peter apostle asi 11 yabata si msiri, ba gamona kaikaponai i parara koroto kurisi, “Komi Jew biyimi ba iyabomi wata Jerusalem kamonai ko mamana wai ereonowami koi tainabaenega kabitam kuriku ba ani sisiya. \v 15 Nikosi sebasebare wai kega si toma neganega. Niko karaku wata mom mara i tom, ba kao wai 9:00. \v 16 Kega, nikona wai peroveta Joel matapa wata i sisiyei, \q1 \v 17 ‘God i wona, “Mara damonai au Kanuma ani utusewai \q2 pipiya ereonowasi kurisi. \q1 Natunatumi bibaine ba sebasebare sini peroveta wona, \q2 ami yaraka aba kinakinanai sina kinana, \q2 ba ami magumagura sina bo meumeu. \q1 \v 18 Ba kosi marasiyai, au saibisaibirisi, \q3 sebasebare ba bibaine \q2 au Kanuma ana utusewai kurisi ba \q3 sini peroveta wona. \q1 \v 19 Ba yebo sapama kaidamonai kituruba ana wose \q2 ba matakira dobu kamonai ani beyena. \q1 Tara ba keyama kai karakarasina \q2 ba kasu guba rutainina. \q1 \v 20 Kao ini baidibari ba \q2 nawaravi ina botaratara, \q2 ba muri yai Bada ana mara kaikapo sakina \q2 ba kadakadarina ina botu. \q1 \v 21 Ba iyabosi wata Bada kana wabai \q2 tebi yoereana wai sina yawasa.” ’”\x * \xo 2:21 \xt Joel 2:28-32\x* \p \v 22 Damanina ba Peter i sisiya mena i wona, “Israel biyimi, nikona ko nonori, God wai Iesu Nazareth biyina i debei kata kiyakiyaya, kituruba ba matakira ereonowana i wose wai ko kuiri. \v 23 Ba niko sebare kona God matapa naki i kuiri ba i damaninei wai pipiya kawa kasekasesi si baisimi wai komi ko kasibunui, ba korosi yai ko tuparatui.\x * \xo 2:23 \xt Matthew 27:35; Mark 15:24; Luke 23:33; John 19:18\x* \v 24 Saba God rabobo ai ibo bimsiri meyei,\x * \xo 2:24 \xt Matthew 28:6; Mark 16:6; Luke 24:6\x* ba rabobo ana sini nomosa kamonai i tombubauni, kairawina rabobo kega rubana ita botawani. \v 25 Ba David kona pipiyina i sisiyei, \q1 ‘A kuiri kata Bada wai mamanina naoku ai \q3 ba kasaku ai e mamana, \q2 kona kairavina kega ana nota kabakabai. \q1 \v 26 Kona kairavina nuwanuwaku wai \q3 nuwagaire i bonuwa, \q2 ba kawaku ai ana bokabakabari! \q1 Ba tupuviku nuwanubai yebo ini yakam. \q2 \v 27 Basuna kega karawagai kuna tere bigaruiku, \q2 kona kega am Baibaiyawasina Kaobaisiyena \q3 kuna kita bigarui ina paga. \q1 \v 28 Ba yawasa ketana kui beyiku \q2 ba kamoku ai ke mamana \q3 wai nuwagaire e bibonuviku.’\x * \xo 2:28 \xt Psalms \xt 16:8-11\x*” \p \v 29 Damanina Peter i sisiya mena, “Warewaresiku, ere tepatoraku a wonewonimi kata tamata naki David i rabobo ba si dogui wai kana karawaga nade gubai karaku patana e mamana. \v 30 Ba saba kona wai peroveta, ba i kuiri kata God matapa ana kaobiyoyobana maragasina i terei, kata mara murinai wai nosinosina kesana, taupauma ana aba makimakirai ina terei ina makira.\x * \xo 2:30 \xt 2 Samuel 7:12,13; Psalms 132:11\x* \v 31 Matapa awaika naonai i kinakinani wai Iesu ana bomsirina i bisisiyei, kata kona \q1 ‘Iesu wai kega karawagai si tere bigarui, \q2 kona tupuvina si kita bigarui i paga.’ \m \v 32 Ba God, Iesu rabobo ai ibo bimsiri meyei wai bisuwona ereonowata mata basutiyai ta kinani. \v 33 Ba kona i bokabari i gae God kasaunai e makimakira, kata Tamana i kaobaiyoyobani wai gwabinai Kanuma Kaobaisiyena i yauni, ba i utusewai kurita kata karaku ko kinakinani ba ko nonori. \v 34 Ba David kega tupuwai i gae ku sapama saba i wona, \q1 ‘Ba Bada i wona au Bada kurina, \q2 “Nina kasuku ai ke makira, \q2 \v 35 yepo kam abiya ku kae gaburim ana terisi \q2 am aba utukikita.” ’\x * \xo 2:35 \xt Psalms 110:1\x* \p \v 36 Kona kairavina Israel biyisi ereonowasi sina kuira kabitamni kata niko Iesu ko tuparatui wai, God i wosei Bada, ba yebo Baibai yawasina Kaobaisiyena.” \p \v 37 Maranai pipiya nikona si nonori wai nuwanuwasi i yara saki, ba Peter ba apostle mutusi kurisi si wona, “Warewasikai, kata awaika kana wosei?” \p \v 38 Peter i kaobeyisi i wona, “Ereonowami kesakesasike wata Iesu Keriso kana wabai ami piragagoyosi yai koi nuwabirabira ba ko babataito, kata God ami piragagoyo ina notataveyisi. Ba kami puyo wai Kanuma Kaobaisiyenai kona yauni. \v 39 Niko kaobiyoyobana wai komi ba natunatumi kairavimi, ba iyabosi wata rabarabai te mamana wai ereonowasi, ata Bada God ina yorisi wai yebo yabata.” \p \v 40 Ba sisiya pesarisi yai i kaobitaraparanisi, ba i kao tutou kurisi, i wona, “Ko tombubauna meyimi, ba kega niko kimta asi goyona sarobina ku kamona kona riu.” \v 41 Ba Bada wonana iyabosi si geruwei wai si babataito kata kona kaonai pipiya 3,000 rubana asi ku koroto mena si riu. \s1 Bigeruwana Biyisi asi Yawasa \p \v 42 Ba apostle asi ku bibeyebeyena mena si yapaiki ba sibi kesanisi, si bikambira ba si rupari yabata. \v 43 Ba ereonowasi wai bokuwaya ba nagara i bonuvisi, ba apostle kituruba ba kiyakiyaya ba matakira pesarisi si wose. \v 44 Ba bigeruwana biyisi ereonowasi mamanina, sibi kesanisi ba asi sawara ereonowana debai sibi kodei. \v 45 Asi sawara si bigimona, ba manesi iyabosi karisi yai kega wai si bereberisi.\x * \xo 2:45 \xt Acts 4:32-35\x* \v 46 Mara kau ereonowana God ana yove kamonai sibi kesanisi ba sibo pepeta, ba asi yove yai sibi kambira ba nuwasisirai ba nuwagaire yai si kam yabata. \v 47 God sibo kabakabari, ba pipiya asi gairena si kitai wai si kaobigegaenisi. Kao patepatena Bada iyabosi asi yawasa si berena wai bigeruwana biyisi asi koroto ibi rakasi. \c 3 \s1 Sebare Digadigana Peter i Yawasa \p \v 1 Kao kesana rabisi yai 3:00 nanakasike, Peter ba John si gegae God ana ku yove pari kairavina. \v 2 Ba namai sebare kesana i tupuwa goyo digadigana, si kabari si gegae God ana ku yove matam ketana, te yoreyorei Matamketa Kepamarina, ba kao patepatena namai si tereterei ba pipiya si riuriu God ana ku yove si riuriu wai ku riurisi i bikawakinana. \v 3 Ba maranai Peter ba John i kinanisi si riuriu wai, kurisi mane kairavina i kawakinana, \v 4 saba Peter ba John totorina sebarena kurina si kinana ba Peter i wona, “Ke kinanikai!” \v 5 Ba sebarena i kinana i kinanisi, i nosinosi bage awaika kesana sita berei. \p \v 6 Saba Peter i wona, “Yauku silver ba gold kega ba awaika kariku ai e mamana wai ana berim. Iesu Keriso Nazareth biyina, kana wabai a wonewonim, ke msiri ba ke yewo!” \v 7 Damanina ba Peter yarona kasunai i yauni ba ibo bimsiriyei. Ba mara kesana kaekaena si yawasa ba si maragata. \v 8 Ba i sou kaenai i msiri ba yewo i dagui. Damanina i yewoyewo ba i bisusou, ba God i bokabakabari ba yabata si riu God ana ku yove mena. \v 9 Ba maranai pipiya ereonowasi si kinani i yewoyewo, ba God i bokabakabari \v 10 wai si kuira momei, kata kona wai mamanina God ana yove matamketana, kana waba Nuwarubaruba naonai i makimakira ba i bikawakinana, ba awaika kurina i tupuwa wai, si sikwanei ba si nota kabakabai. \s1 Peter kurisi i Rumamara \p \v 11 Ba bibikawakinina karaku wata Peter ba John kurisi, i bokikita i mamana wai pipiya ereonowasi si wareyei, ba si vera si botu kurisi Solomon ana ku tubotaina. \v 12 Maranai Peter nikona i kinani wai, i wona, “Agaee! Kata Israel biyimi, awaika kairavina niko wose ko sikwanei? Kinanina bage maruwapimi naki wai kobi kita garegare, nanakasike bage yakai yebo, ama maragatai, ba ama gairenai ka wosei i yewo? \v 13 Saba Abraham, Isaac ba Jacob ba nosinosita asi God,\x * \xo 3:13 \xt Exodus 3:15\x* ana saibisaibirina Iesu i kadarei. Niko Iesu kesanina Pilate i boterei ita nae, saba ko totoyanei ba ko bere taveyei. \v 14 Saba kona wai Baibaiyawasina Kaobaisiyena ba saba Pilate koi babai wai wasana kasibunuwa pipiyina i botaveyei i nae.\x * \xo 3:14 \xt Matthew 27:15-21; Mark 15:6-11; Luke 23:13-25\x* \v 15 Komi yawasa ketana ko kasibunui, ba saba God rabobo ai ibo bimsiri. Ba yakai yebo yabata mataki yai ka kinani. \v 16 Kona Iesu kana wabai kai tumagana wai, niko sebare ko kinani ba ko kuiri wai i yawasa. Kata kona Iesu kana waba ba bai tumaganai, wai kona i yawasa. Kata karaku nina ereonowami ko kinakinani. \p \v 17 Ba warewaresiku, karaku mosi a kuiri kata, ami babada yabata awaika ko wosei Iesu kurina wai, ami kita bigaruwana tepanai. \v 18 Ba kona wai God matapa naki i mamatara ana peroperoveta kurisi, kata Baibaiyawasina Kaobaisiyena ita paiwara, ba nanakasike i tupuwa. \v 19 Ami piragagoyoai koi nuwabirabira ba ko veramaga God kurina wai ami piragagoyosi ina notataveyisi, ba Bada ini waubiraimi. \v 20 Kata Kanuma ana maragata Bada karinai ina botu wai, Iesu matapa i binei wai kairavimi ini porai. \v 21 Ba sapamai ina mamana yepo God awaika erenowana ini waubirai. Ba nikona wai matapa naki i kaobaiyoyobana ana peroperoveta kaobaisiyesi kurisi. \v 22 Kata Moses i wona, ‘Bada ami God, wai peroveta kesana komi kamomi yai ba karimi yai ina bokabari yauku rutainiku, ba awaika ereonowana ina wonimi wai ko nonori.\x * \xo 3:22 \xt Deuteronomy 18:15,18\x* \v 23 Ba kotoi wata peroveta kega ina nonora wai, ana pipiya kamosi yai, God ini su kwabina taveyei.’\x * \xo 3:23 \xt Deuteronomy 18:19\x* \p \v 24 Ba peroperoveta ereonowasi, Samuel ba iyabosi murinai si botu wai, awaika si bisisiyei wai bisuwona karaku niko maranai e tuputupuwa. \v 25 Komi kona peroperoveta natunatusi, ba bidamanina maragasina wai God ba tamatamami yabata si wosei. God Abraham kurina i wona, ‘Kom am rakaraka kamonai pipiya kesana ana binei ba konai pipiya ereonowasi dobu ai ani gairenisi.’\x * \xo 3:25 \xt Genesis 22:18\x* \v 26 Kona kairavina God ana saibisaibirina Iesu i porai kurimi, kata iti gairenimi, kata kesakesasike wata ami goyosi yai ita bo bitotorimi.” \c 4 \s1 Peter ba John Babada Naosi yai si Msiri \p \v 1 Peter ba John karaku wata si bisisiya pipiya kurisi, ba priest mutusi ba God ana yove kana aba potapota asi bada yabata, ba Sadducee biyisi si verakasibau. \v 2 Ba kosi kega si nuwagaire kurisi kairavina kosi wai Iesu ana rabobona ba bomsirina, si bibeyebeyisi. Ba nikona i beyita kata raoboraobosi karakuwata sina bomsiri mena. \v 3 Damanina ba si patumisi ba i rabisi kairavina wai, ku patuma yove si terisi si ma maratom. \v 4 Ba pipiya pesarisi Bada warana si nonori ba si geruwna wai, asi koroto i rakata i gae 5,000 rubana. \p \v 5 Ba mara i tom wai Jew babadisi ba magumagurisi ba kairuwana kana bibeyebeyena biyisi si nae Jerusalem yai si kesanisi. \v 6 Ba priest kaikapona kana waba Annas wai namai, ba yebo Caiaphas, John ba Alexander ba priest kaikapona ana rakarakana mutusi yabata si kesanisi. \v 7 Ba kosi Peter ba John si botuvisi naosi yai si msiri, ba si toirubaisi, “Kotoi ana maragatai niko wose ko wosei?” \p \v 8 Damanina ba Kanuma Kaobaisiyena Peter i bonuvi wai i kaobeyisi i wona, “Babada ba magumagura! \v 9 Abisiri yai ko bitoiruba awaika gairena ka wosei digadigana kurina, ba mekabage i yawasa kairavina wai, \v 10 nikona kota kuiri, ba yebo Israel biyisi ereonowasi sita kuiri, kata niko sebare nina naomi yai e bimsiri wai, kona Iesu Keriso Nazareth biyina ana maragatai, ba kana wabai i yawasa, ba kona wai komi ko tuparatui, ba God rabobo ai i bobimsiri meyei. \v 11 Niko Iesu, Bada wonana e bisisiyei, \q1 ‘kata yove bowabowa niko akima, si sinikikiyei wai \q2 karaku kona akima kaimatanina damana.’\x * \xo 4:11 \xt Psalms 118:22\x* \m \v 12 Ba yawasa wai Iesu ikesina karinai tana panani, kega kesana waba niko dobu tompipininai e mamana ba tana yawasa.” \p \v 13 Maranai Peter ba John asi bi tepatora si kinani ba si bopanani kata kosi wai pipiya mom ba kega si kiruma wai si sikwana saki. Ba si kuiri kata kosi wai Iesu yabata si mamana. \v 14 Ba saba kega rubarubana awaika siti sisiyei kurisi, kairavina sebarena i yawasa si kinani wai nai John ba Peter yabata si bimsiri. \v 15 Damanina babada si wonisi wai kona gawarina si kasibau taveyei, ba kosi wata si sisiya. \v 16 Ba si toiruba, “Mekabage nikosi sebasebare tana wosisi? Ba pipiya ereonowasi Jerusalem kamonai si kuira roboi kata kosi wai kiyakiyaya si wosei, ba kega rubana tana kwaruma. \v 17 Saba mekabage niko wose tani gesei, kata kega pipiya kamosi yai ina rakata wai, sebasebaresi tana kaomainimanisi sina kuiri kata kega meyana Iesu kana wabai pipiya kurisi sini sisiya.” \p \v 18 Damanina si yore meyisi si riu ba si kaotuneisi kata kega muri yai Iesu kana wabai siti sisiya kona siti beyebeyena mena. \v 19 Saba Peter ba John si kaobeyisi, “Nikona wai komi wata koi buibuiyena meyimi, kata mekona wai wose totorina God matanai, komi kana bosisirimi kona God kana bosisiri. \v 20 Kona kairavina kega rubarubana awaika ka kinani ba ka nonori wai bi sisiyina kana boterei.” \p \v 21 Saba babada si kao binaganagarisi ba si boterisi si nae. Ba kega rubana bagibagi padapadana sita berisi, kairavina pipiya ereonowasi awaika kamosi yai i tupuwa si kinani wai God si bokabakabari. \v 22 Ba sebarena kiyakiyaya i tupuwa kurina ba i yawasa wai, kana bodu 40 ba yogina i tupasairei. \s1 Bigeruwana Biyisi asi Pari \p \v 23 Maranai Peter ba John si boterisi si nae wai mekabage priest kaikaposi ba magumagura si wonisi wai, turaturasi si wara berisi. \v 24 Ba maranai bigeruwana biyisi niko sisiya si nonori wai ereonowasi si kesanisi, ba God kurina gamosi kaikaponai si rupari. “Aeee, Bada ama Taupauma,” si wona, “Kom sapama ba dobu ba enaga ku wose, ba yebo awaika ereonowana kamonai yabata kom ku wose.\x * \xo 4:24 \xt Exodus 20:11; Psalms 146:6\x* \v 25 Ba kom Kanuma Kaobaisiyenai kui sisiya am saibisaibirina tamakai David kurina ku wona, \q1 ‘Awaika kairavina nikosi dam te biyagisi \q2 ba nota momosisi te wosewose? \q1 \v 26 Ba dobu kasi tautaupauma \q2 te bobunaga abiya kairavina ba babada tebi kesanisi \q1 Bada baibaiyawasina kaobaisiyena te gebeyei \q2 ba ana Bibigairenina te biabiyei.’\x * \xo 4:26 \xt Psalms 2:1,2\x* \m \v 27 Nikona wai bisuwona kata Herod ba Pontius Pilate, ba Israel biyisi, ba Rome biyisi, meyaga kaikaponai si panapanana ba bibuni yai sisiya si popoi kata am saibisaibirina kaobaisiyena Iesu am binebinena te biabiyei.\x * \xo 4:27 \xt Matthew 27:1,2; Mark 15:1; Luke 23:1,7-11; John 18:28,29\x* \v 28 Ba awaika si wosei wai matapa wata kom am maragata, ba am waina nununai wai nanakasike i tupuwa. \v 29 Ba karaku Bada, asi kao binaganagara ke nonori, ba am saibisaibirisi ki baisikai, kata kani tepatora ba waram kani sisiyei. \v 30 Ba yarom Kaobaisiyena ke kotoi kuni yawasa, kata kiyakiyaya ba matakira ba kituruba am saibisaibirina, Kaobaisiyena Iesu kana waba ke wose.” \p \v 31 Ba si rupari i kakaba murinai wai, memena sibi dugu wai gawarina i gusu. Ba Kanuma Kaobaisiyena i bonuvisi wai, si dagui God wonana ere tepatorasi si raumamarei. \s1 Bigeruwana Biyisi asi Sawara si Kodei \p \v 32 Ba bigeruwana biyisi ereonowasi, asi nota ba nuwanuwasi si kesani, ba kega kesana kotoi ana sawara karinai ba i mataisiga, saba asi sawara ereonowana kosi wata kamosi yai sibi kodei.\x * \xo 4:32 \xt Acts 2:44,45\x* \v 33 Kata God apostle, maragata kaikapona i berisi wai, Bada Iesu ana bomsiri menina sibi mamatarei, ba God ana bigairena i utusewai ereonowasi kurisi. \v 34 Ba asi duvu kamonai wai kega kotoi moyamoyakina, kairavina iyabosi tano ba yove karisi yai wai si gimona ba manesi si yuyauna si botubotu, \v 35 ba apostle si berisi wai pipiya asi waina nununai si bi yabei. \p \v 36 Ba Joseph wai kona Levi biyina, ana kupura wai Cyprus, saba apostle kana waba si yorei Barnabas. Ba Barnabas basuna wai kaobinuwatora biyina. \v 37 Ana tano i gimonei, ba mane na i yauni i botu wai apostle ku yarosi i terei. \c 5 \s1 Ananias ba Sapphira si Kwaruma \p \v 1 Ba yebo sebare kesana kana waba Ananias, kaowana Sapphira yabata asi tano si gimonei. \v 2 Ba Ananias manena mutuna iuna tawani ba kaowana wai i kuiri ba mutuna wata i yauna i nae apostle i berisi. \p \v 3 Damania ba Peter Ananias kurina i wona, “Ananias, awaika kairavina Satan i badim wai Kanuma Kaobaisiyena kurina ku kwaruma ba mane mutuna ku botawani? \v 4 Tano kona kom karimi yai, ba kui gimonei murinai yebo manena wai karimi yai ba mekabage ku nuwasuya wai nikasike ku kwaruma? Nikona wai kega pipiya kurisi ku kwaruma, saba God kurina.” \v 5 Maranai Ananias niko sisiya i nonori wai, i gakira i peku ba i rabobo; ba ereonowasi awaika i tupuwa si nonori wai nagara i bobunuisi. \v 6 Ba yaraka mutusi si riu tupuvina si sumai, ba si kabari si kasibau si dogui. \p \v 7 Ora tonu murinai wasikena awaika i tupuwa wai kega i kuiri ba i botu i riu. \v 8 Ba Peter wasikena i toirubai, “Ke woniku, kaowam yabata tano koi gimonei, ba manena ko panani wai ereonowana nina kona?” \p Ba wasikena i kaobeyei i wona, “Eee, maisana ereonowana ka berim.” \p \v 9 Damanina ba Peter wasikena i wonei, “Mekabage kaowam yabata ko nuwasuya wai, Bada Kanumina ku ruruba ko terei? Ba iyabosi kaowam si dogui wai, sebasebaresi karaku matam ketai, kom yebo sina kabarim sina kasibau.” \v 10 Ba wasikena mara kesana i peku Peter kaenai ba i rabobo. Ba yaraka si riu wai raoboraobona si kinani wai, si kabari si kasibau kaowana gwabinai si dogui. \v 11 Bigeruwana biyisi ereonowasi Jerusalem kamonai, ba pipiya mutusi nikona si nonori wai nagara i bobunuisi. \s1 Apostle Pipiya si Yawasisi \p \v 12 Ba apostle matakira ba kituruba pesarisi si wose pipiya kamosi yai, ba bigeruwana biyisi ereonowasi mamanina sibi kesanisi Solomon ana tupatainai wai namai kesanisi. \v 13 Bagunai wata si kao bigegaenisi saba kega kesana kotoi i botubotu ku kamosi. \v 14 Saba yebo pipiya pesarisi sebasebare ba baibaine Bada si geruwei wai asi koroto i rakata ba i pesara. \v 15 Ba apostle asi saibira damona wai, pipiya gubagubagisi si kabarisi, si kasibau ku keta basusi, ba gawara si kepana ba si terisi kata, abisiri yai Peter ita nenae wai, kemeyauna wata pipiya mutusi ita sowoisi wai, sita yawasa. \v 16 Kata pipiya pesarisi yebo meyaga mutusiyai Jerusalem parinai, gubagubagisi ba yebo iyabosi kanuma goyogoyosi, kamosi yai si mamana wai, ereonowasi si urabaisi si botu wai si yawasa. \s1 Apostles si Tupaubuwanisi \p \v 17 Damanina ba priest kaikapona ba turaturana, kosi iyabosi wai Sadducee biyisi nuwarauwa i bonuvisi. \v 18 Ba apostle si patumisi ba ku patuma yovena si terisi. \v 19 Saba kona pominai Bada ana aneya patuma yovena kana matam keta i botaveyei ba i urabaisi si kasibau. \v 20 Ba i wona, “Ko nae God ana yove garana kamonai ba pipiya ereonowasi niko yawasa wauna, warana tupana ko wonisi.” \v 21 Damanina ba aneya i wonisi wai nanakasike si wosei. Mara tomtom ai si riu God ana ku yove garana kamona ba pipiya bibeyebeyisi si dagui. \p Ba maranai priest kaikapona kana bibaita yabata si verakasibau wai, Sanhedrin biyisi ereonowasi si yorisi si botu ba dugu kaikapona si yauni, ba wara si porai ku patuma yovena kata apostle sita urabisi sita botu. \v 22 Saba God ana yove aba potapotasi si verakasibau ku patuma yove wai kega namai si pananisi wai si veramaga ba si mamatara, \v 23 si wona, “Yakai patuma yovena wai gudu kikisina kapanani, saba aba potapota pipiyisi wai matam ketai si bimsiri. Saba maranai matam keta kabo tavetaveyana wai, kega kesana kotoi kamonai ka panani.” \v 24 Nikosi sisiya si nonori wai God ana yove aba potapotaisi asi bada kaikapona, ba priest kaikaiwabosi wai nuwasuya si kakabi, kata awaika i tupuwa. \p \v 25 Damanina ba pipiya kesana i botu ba i wona, “Koi tainabaenega, nokosi sebasebare ko patumisi wai karaku God ana yove garana kamonai pipiya te bibeyebeyisi.” \v 26 Ba God ana yove aba potapotasi asi bada kaikapona yabata si nae wai apostle, si urabaisi si botu. Kega si rubi yagiyaginisi, kairavina pipiya si nagarisi kata akimai si ta kayo ravisi. \p \v 27 Ba apostle si botuvisi wai Sanhedrin kurisi si terisi, kata God ana yove kana priest kaikapona iti kasekasemanisi. \v 28 Ba i wonisi, “Komi sisiya padapadana ka berimi, kata kega Iesu kana wabai koti beyebeyena, saba ko wose tupetupena kata ami bibeyebeyena Jerusalem i bonuvi, ba ko wosei wai niko sebare ana rabobo kunumakina kana kabari.” \p \v 29 Saba Peter ba apostle mutusi si kaobeyisi si wona, “Yakai God kana bosisirei ba kega pipiya! \v 30 Ba tutunuta asi God, Iesu rabobo ai ibo bimsiriyei, ba niko Iesu korosi yai ko tuparatui. \v 31 Ba God, kona i bokabari ku yaro kasauna mena i terei, kata iti Bada, ba iti Taupauma wai Israel biyisi iti naovisi sita rupena ba asi piragagoyosi ita notataveyisi. \v 32 Ba yakai yabata mataki yai nikosi sawara ka kinana, ba yebo Kanuma Kaobaisiyena yabata kata pipiya iti beyisi kata nikona wai bisuwona. Ba God kona puyona wai iyabosi wata te bosisirei wai e bereberisi.” \p \v 33 Maranai nikona si nonori wai, si yagisi saki apostle kurisi, ba asi waina siti kasibunuwanisi. \v 34 Ba saba Pharisee kesana kana waba Gamaliel, kona wai kairuwana bibeyebeyena biyina, ba pipiya ereonowasi si bokuwayei, kona babadisi kamosi yai i bomsiri, ba i wonisi kata apostle sita uraba kasibauvisi mara yoginaikei. \v 35 Ba babada kurisi i wona, “Israel sebasebare, ko nuwasuya kabitam ba muri yai awaika kona wosei nikosi sebasebare kurisi. \v 36 Kata rorowa naki Theudas i kasibau i wonawona kata kona wai pipiya kaikapona kesana, ba pipiya asi 400 si kibi. Ba saba si kasibunui wai ana pipiya ereonowana si vera goyowana wai awaika ereonowana i momosa. \v 37 Kona murinai Judas Galilee biyina census maranai i kasibau wai yebo pipiya pesarisi si kibi. Ba kona yabata si kasibunui wai ana pipiya si kibikibi wai si kasi buburanisi. \v 38 Kona kairavina nikosi pipiya ko boterisi sina nae. Abisiri yai awaika te nuwanuwasuyei ba te wosewosei wai pipiya asi maragatai wai karaku wata ina momosa. \v 39 Ba abisiri yai nikona God ana maragatai wai kega rubana kesana kotoi ini gudui. Ba kona kinani wai God kobi abiyei.” \p \v 40 Gamaliel ana sisiya si damaninei wai, apostle si yorisi si riu ba si kwapuisi. Ba si kaotunetuneyisi, si wona, “Ko nae ba kega Iesu kana wabai kona rumamara mena.” Ba si boterisi si nae. \p \v 41 Damanina ba apostle nuwagaire yai Sanhedrin\f + \fr 5:41 \ft Jew biyisi asi government\f* si sumarisi si nae, ba si kuiri kata kosi siniyara si yauni wai, Iesu kana waba kairavina. \v 42 Saba nikona kega si boterei, ba kao patepatena si nenae God ana yove garana kamonai, ba yove nunusi yai wara gairena sibi beyebeyena ba si raumamarei, kata Iesu wai kona Baibaiyawasina Kaobaisiyena. \c 6 \s1 Pipiya asi 7 si Bineisi \p \v 1 Kona maranai bigeruwana biyisi si pesapesara wai Greek Jew biyisi, kosi wata kamosi yai si gwinigwini Hebrew Jew biyisi kurisi, kairavina asi sobesobere kasi kam kao patepatena kega si gutaguta kabitamni. \v 2 Damanina apostle asi 12, bigeruwana biyisi si gaenisi ba, si wona, “Kega i gaire kata God warana rumamarina tana boterei ba kam tani kodei. \v 3 Saba sebasebare asi 7 kamomi yai bobo kuwayisi ba Kanuma Kaobaisiyena, nuwanuwasi i bonuvisi wai ko bineisi. Ba kosi niko saibira kurisi kani garubonei. \v 4 Ba yakai ama saibira kona kana rupari, ba Bada wonana kana raumamarei.” \p \v 5 Damanina ba niko nota gairena si nonori wai ereonowasi si nuwagaire. Kata Stephen si binei, kona sebarena wai bitumagana biyina ba yebo Kanuma Kaobaisiyena i bonuwei, ba yebo mutusi wai Philip, ba Procorus, ba Nicanor, ba Timon, ba Parmenas, ba Nicolas Antioch biyina, ana yawasa i berena i Keresiyana. \v 6 Nikosi sebasebare si botuvisi apostle kurisi kata yarosi ku tepasi si taura ba si ruparisi. \p \v 7 Damanina ba God wonana kupura i nunu roboi. Kata pipiya pesarisi Jerusalem kamonai Iesu si geruwei ba yebo priest God ana yove kamonai si puyopuyo bunuwa wai korotosi asi bitumagana Bada kurina si terei. \s1 Stephen si Patumi \p \v 8 Ba Stephen, kona God ana maragata ba baibaita i bonuwei, wai kiyakiyaya ba matakira kaikaposi pipiya kamosi yai i wosewose. \v 9 Saba Jew biyisi mutusi kega si damanina, ba kosi wai Jew biyisi asi dugu yovena meyaginai si kasibau kosi Alexandria meyaginai te mamana, ba yebo Cilicia ba Asia kupurisi yai si botu. Ba nikosi sebasebare Stephen yabata bikawapata si dagui. \v 10 Saba God ana Kanuma nota ba kuira i berei wai i sisiya, kata kega rubarubana sita kaobeyei. \p \v 11 Damanina ba bibune yai pipiya mutusi si kwairisi kata sita nae sita kwaruma, kata Stephen si nonori, ba Moses ba God i kaobigoyonisi. \v 12 Damanina ba pipiya ba warawaretesi, ba bibeyebeyena biyisi, pipiya nuwanuwasi si piroi, wai Stephen si taina seseri si botu babada kurisi. \v 13 Ba sisiya kwarukwarumisi si wose, si wona, “Niko sebare mamanina God ana yove kaobaisiyena ba Moses ana kairuwana e kaobigoyoni. \v 14 Basuna ka nonora ba i wona kata, Iesu Nazareth biyina, niko gawara ina kasibigoyoni, ba ata dudura Moses i berita wai ina birai.” \p \v 15 Ba iyabosi wata badana yabata kamonai si makira si mamana wai ereonowasi Stephen si kita garegarei, basuna kona naona wai i ruyasegana kinana bage aneya. \c 7 \s1 Stephen i Sisiya Babada kurisi \p \v 1 Damanina ba priest kaikapona i toirubai i wona, “Nikosi kunumaka wai bisuwona kona?” \p \v 2 Ba i kaobeyei i wona, “Ko nonoriku, Tamatamaku ba warewaresiku, nosita Abraham Mesopotamia kamonai i mamana wai maranai, God ere kadarina i rerematara kurina, ba muri yai i nae ku Haran. \v 3 Ba God i wonei, ‘Am kupura ba am dam ki sumarisi ba kuna nae kupura ani beyim wai nakai.’\x * \xo 7:3 \xt Genesis 12:1\x* \v 4 Damanina ba Chaldea tanona i kasibau taveyei ba i nae Haran yai i kwanatu. Ba Abraham tamana i rabobo murinai wai, God i porai i nae niko ku kupura karaku nina, ko mamana wai nakai.\x * \xo 7:4 \xt Genesis 12:4\x* \v 5 Ba God kega tano tupana kona tanona yoginaikei i berei iti buderiyei. Saba bagunai wata kona maranai, Abraham kega ere natuna, ba God i kaobiyoyobani kata mara murinai am rakaraka tanona iti karisi yai.\x * \xo 7:5 \xt Genesis 12:7, 13:15, 17:8\x* \v 6 Ba God nikasike i sisiya kurina i wona, ‘Mara murinai am rakaraka wai kupura tumanai sina mana, sini moyaka damana ba sini kamyosukusuku yepo bodu 400 rubana. \v 7 Nakosi kupurai ko bosaibisaibirisi ba te bogoyoimi wai, ani buibuiyisi. Ba kona murinai am rakaraka namai sina kasibau\x * \xo 7:7 \xt Genesis 15:13,14\x* wai niko kupurai sina bo pepetiku.’\x * \xo 7:7 \xt Exodus 3:12\x* \v 8 Ba kona maranai Abraham sini bonaina kairavina God bidamanina maragasina i berei.\x * \xo 7:8 \xt Genesis 17:10-14\x* Ba Abraham natuna sebare Isaac itupuwa ba kao 8 kamonai ba sinina si bonai.\x * \xo 7:8 \xt Genesis 21:2-4\x* Muri yai Isaac natuna Jacob i tupuwa\x * \xo 7:8 \xt Genesis 25:26\x* wai yebo sinina si bonai, ba Jacob natunatuna asi 12 yebo sinisi si bona.\x * \xo 7:8 \xt Genesis 29:31–35:18\x* \p \v 9 Jacob natunatuna mutusi Joseph si nuwarauwei wai, si gimonei Egypt biyisi kurisi kata kasi bo saibisaibira.\x * \xo 7:9 \xt Genesis 37:28\x* Saba God wai kona yabata.\x * \xo 7:9 \xt Genesis 39:2,21\x* \v 10 Kona kairavina goyonai i taraparanei ba kuira ba nuwasuya gaigairesi i berei. Kata i baisisi wai Egypt asi taupauma Pharaoh nuwanuwana i yauni wai Joseph i wosei Egypt kupurina tupana ba yebo ana yove yabata i badei.\x * \xo 7:10 \xt Genesis 41:39-41\x* \v 11 Damanina ba gomara kaikapona Egypt ba Canaan kupurisi i ravi, wai bokwarakwara i rakata saki wai Joseph ana rakaraka kega memena kam sita panani. \v 12 Ba maranai Jacob i nonori kata Egypt kamonai kam i mamana wai natunatuna i porasi kam sita gimoni.\x * \xo 7:12 \xt Genesis 42:1,2\x* \v 13 Asi wagawaga biruwaina murinai wai Joseph tuwatuwana i wonisi kata kona wai kotoi, ba yebo ana rakaraka Pharaoh i kaobibeyisi. \v 14 Nikona murinai, Joseph wara i porai tamana Jacob ba ana rakaraka ereonowana, asi 75 kurisi kata sita botu ku Egypt.\x * \xo 7:14 \xt Genesis 45:9,10,17,18\x* \v 15 Damanina ba Jacob ana rakaraka yabata si gakira ku Egypt\x * \xo 7:15 \xt Genesis 46:1-7\x* ba, namai i rabobo ba muri yai ereonowasi yebo si rabobo.\x * \xo 7:15 \xt Genesis 49:33\x* \v 16 Ba tupuvisi si yauna si veramaga ku Shechem ba, Abraham gawara mane yai Hamor natunatuna gwabisi yai i gimoni wai namai si doguisi.\x * \xo 7:16 \xt Genesis 50:7-13\x* \p \v 17 Ba marana i neratui God ana kaobiyoyobana ita wosei Abraham kurina wai, ata pipiya Egypt kamonai wai asi koroto i rakata saki.\x * \xo 7:17 \xt Exodus 1:7\x* \v 18 Damanina ba taupauma wauna kesana kega Joseph i kuiri wai, kona Egypt yai i bada.\x * \xo 7:18 \xt Exodus 1:8\x* \v 19 Kona taupaumina wai pipiya ibi tupaubuwanisi\x * \xo 7:19 \xt Exodus 1:10,11\x* ba pepeya si tuputupuwa wai tutunusi i kao tupetupenisi kata sita tere kasibuwana yove kupusi yai sita rabobo.\x * \xo 7:19 \xt Exodus 1:22\x* \v 20 Ba kona maranai wai Moses i tupuwa, ba God matanai wai kona kega pipiya mom. Ba nawaravi tonu tutununa si bunibuniyei.\x * \xo 7:20 \xt Exodus 2:2\x* \v 21 Ba maranai si tere kasibuwei ku okowa wai, Pharaoh natuna wasike i yauni i natunei ba i potai i rakata.\x * \xo 7:21 \xt Exodus 2:3-10\x* \v 22 Moses wai Egypt biyisi asi kuira ba nuwasuya si beyebeyei wai i maragata saki wonai ba wose yai. \p \v 23 Ba Moses kana bodu 40 i yauni wai i nuwasuya kata ita nae turaturana Israel biyisi ita kinanisi. \v 24 Ba i kinani kata Egypt biyina kwainana kesana Israel biyina i raviravi, wai i nae i baisi ba Egypt biyina i kasibunui. \v 25 Ba Moses i nosi bage ana pipiya damana, nikona sita kitai wai sita kuiri, kata kona God i porai Israel biyisi iti baisisi ba saba kosi kega si kuiri. \v 26 Ba mara i tom mena wai Israel biyisi asi ruwamo si birauwa, wai Moses ana waina iti gesisi wai, i wona, ‘Awaika kairavina tuwateim kosi ko birauwa?’ \v 27 Saba sebare kotoi kokona i dagui wai, Moses i rubokoini ba i wona, ‘Kotoi bibadana i berim kata kuni badikai ba kuni buibuiyikai? \v 28 Am waina rabirabi Egypt sebare ku kasibunui wai rautainina kuna kasibunuiku?’ \v 29 Damanina Moses nikona i nonori wai, i vera ku Midia i pipiya tumana, ba namai i mana\x * \xo 7:29 \xt Exodus 2:11-15\x* ba i tuwa natunatuna sebasebare ruwamo. \p \v 30 Bodu 40 si kakaba murinai, Sinai koyana parinai, kupura momnai, garagara kai karakarasina kamonai aneya i rerematara Moses kurina. \v 31 Moses i kinakinani wai, i sikwanana neganega, ba i nae ku gwabina ita kita kabitamni, saba Bada God gamona i nonori, i wona. \v 32 ‘Yauku tamatamami, Abraham, Isaac ba Jacob asi God.’ Ba Moses i nonori wai i nagara saki ba i kiroro wai kega i kinana kurina. \v 33 Bada i wona, ‘Menena ke bimsiri wai gawara kaobaisiyena, kam kae sumasuma ke botavetaveyana. \v 34 Ba Yauku au pipiya Egypt kamonai asi siniyara, ba bokwarakwara a kinani, ba asi tou a nonori, wai a gakira ana tombaubaunisi. Ba karaku nina ke nonora, kata ani poraim kuna veramaga ku Egypt.’\x * \xo 7:34 \xt Exodus 3:1-10\x* \p \v 35 Niko Moses kesanina, Israel biyisi wonana si sinikikiyei, si wona, ‘Kotoi i terim bada wai kuni bibuibuiya?’\x * \xo 7:35 \xt Exodus 2:14\x* Saba God ikesina Moses i porai asi bada ba kasi biyawasina, aneya keyama kai karakarasina kamonai i rerematara wai ana bibaitai. \v 36 Matakira ba kiyakiya i wose murinai. Ana pipiya Egypt kamonai i urabakasibauvisi, Enaga Taratarana si garubonei,\x * \xo 7:36 \xt Exodus 14:21\x* ba bodu 40 kupura mominai i boneubuvisi.\x * \xo 7:36 \xt Nambas 14:33\x* \v 37 Niko Moses Israel biyisi i wonisi, i wona, ‘God wai karaku wata komi kamomi yai peroveta kesana yauku rautainiku ini porai.’\x * \xo 7:37 \xt Deuteronomy 18:15,18\x* \v 38 Ba Israel biyisi kupura mominai si gaenisi wai kona namai kamosi yai tutunuta yabata, ba aneya i sisiya kurina Sinai tepanai ba wona yawayawasina i yauni kata ita kaoberita.\x * \xo 7:38 \xt Exodus 19:1–20:17\x* \p \v 39 Saba tutunuta si totoyana wai si kaosaira. Ba asi waina sita veramaga ku Egypt. \v 40 Ba Aaron kurina si wona, ‘Tarabibisaka ke wosei, ama god kata ini naovikai. Ba kega ka kuiri kata awaika i tupuwa niko sebare Moses, Egypt yai i urabakasibauvi kai wai kurina.’\x * \xo 7:40 \xt Exodus 32:1\x* \v 41 Damanina ba kona maranai tara bibisaka si wosei cow wotuna rutainina ba si puyobunuwa kurina ba nuwagaire kaikapona si wosei kata awaika yarosi yai si wosei wai si bokuwayei.\x * \xo 7:41 \xt Exodus 32:2-6\x* \v 42 Ba God i ma kupusisi, ba i bere taveyisi kata gwamegwame sita bopepetisi, ba nikona wai peroperoveta asi buka kamonai si kirumi. \q1 ‘Si wona kata Israel biyimi \q2 bodu 40 kupura mominai ko yewo wai, \q2 misi nuwa ko suwara kona ko puyo \q2 bunuwa au Tabernacle kamonai kona kega? \q1 \v 43 Komi ko nosi bage yauku au Tabernacle kamonai \q2 ko bopepetiku saba komi wai Molech gubana, \q3 ba gwamegwame Rephan ami god, \q2 ko wose ba ko bopepetana. \q1 Kona kairavina ani pora taveyimi ku Babylon \q2 ba misi kata koni sumarei.’ \p \v 44 Kata tutunuta naki kupura mominai God ana Tabernacle yovena si boneubuvei. Ba kona wai God, Moses i kaobibeyei kata mekabage ita bowai ba ita kirumi wai nanakasike i wosei.\x * \xo 7:44 \xt Exodus 25:9,40\x* \v 45 God ana Tabernacle si yauni murinai tutunuta, Joshua i naovisi wai God ana maragatai kupura kaikaposi yai pipiya i ratu taveisi ba tano i yauni, namai si mamana yepo David ana ku mara. \v 46 Ba David, God nuwanuwana i yauni wai i babai kata rubana God ana yove ita bowai Jacob ana God kairavina.\x * \xo 7:46 \xt 2 Samuel 7:1-16; 1 Chronicles 17:1-14\x* \v 47 Saba yovena wai, Solomon i bowai.\x * \xo 7:47 \xt 1 Kings 6:1-38\x* \p \v 48 Saba God kaidamona sakina kega pipiya yarosi yai yove si bowa wai kamonai e mamana, peroveta i wona wai nanakasike. \q1 \v 49 ‘Bada i wona, “Sapama au bitaupauma \q3 aba makimakira gawarina, \q2 ba dodu wai kaeku kana bi utukikita. \q1 Au aba mamana wai sapamai. \q2 Au biyakam gawarina ina mana? \q1 \v 50 Ba, nikosi sawara ereonowasi \q3 sapamai ba dobuai wai \q2 yauku mom a wose.” ’\x * \xo 7:50 \xt Isaiah 66:1,2\x*” \p \v 51 Ba Stephen kurisi i wona, “Komi pipiya kawakasekasemi, nuwanuwami gudugudusi ba tainami potapotasi! Komi wai tamatamami rutainisi, komi mamanina Kanuma Kaobaisiyena ko bisinikikiyei! \v 52 Ba tamatamami peroperoveta si bobisipuvisi ba Iesu ana botubotuna si bisisiyei wai si kasi bunuwanisi, ba karaku yebo ko bere taveyei ba ko kasibunui. \v 53 Ba komi God kairuwana ana aneya i porai wai ko yauni saba kega ko bosisiriyei.” \s1 Stephen Akimai si Ravi \p \v 54 Ba maranai nikona si nonori wai si yagisi saburere ba nibosi si taragisigisi Stephen kurina. \v 55 Saba Stephen, Kanuma Kaobaisiyena i bonuwei, wai i gagawa ku sapama, ba God ana kadara i kinani, ba Iesu, God kasaunai imsimsiri. \v 56 Ba i wona, “Ko kinani, sapama a kinani i tamotatara, ba Sebare Natuna (Iesu) a kinani God kasaunai e bimsiri.” \p \v 57 Damanina namai tainasi si rugudu ba, ere paraparasi si vera kurina. \v 58 Ba kona gawarinai si taina seseri Jerusalem yai si kasibau ba akimai gudaina si dagui. Ba pipiya si bi kunumakei wai kasi gara si botavetaveyana ba sebare yarakina kana waba Saul kaenai si gaena. \v 59 Akimai si gudagudai maranai wai Stephen i rupari, i wona, “Bada Iesu, kanumiku ke yauni.” \v 60 Damanina ba i maere sogasoga, ba gamona kaikaponai i para, i wona, “Bada asi piragagoyosi ke notataveyisi.” Ba kona i sisiyei murinai wai i rabobo. \c 8 \s1 Bibigeruwanisi si Tupaketowanisi \p \v 1 Ba Saul wai namai ba ana rabobona i damaninei. Kona maranai bi tupaketowana kaikapona i tupuwa bigeruwana biyisi ereonowasi kurisi, Jerusalem kamonai, ba si kasi bibuburanisi ku Judea ba Samaria kupurisi si nae ba apostle wata si sumarisi. \v 2 Ba Jew biyisi mutusi God te bokuwayei wai kosi Stephen si dogui ba kairavina si tou saburere. \p \v 3 Saba Saul ana waina bigeruwana biyisi iti goyonisi wai i nenae yove nunusi yai, bibaine ba sebasebare i titaina seserisi ku patuma yovena i tereterisi.\x * \xo 8:3 \xt Acts 22:4,5, 26:9-11\x* \s1 Philip Samaria Kupurinai \p \v 4 Ba iyabosi wata si kasi bibuburanisi wai memena wata si nae wai Bada wonana si raumamarei. \v 5 Ba Philip i gakira ku Samaria kupurina ba Iesu wonana pipiya kurisi namai i bisisiyei. \v 6 Maranai koroto kaikapona Philip ana sisiya si nonori ba matakira si kinana i wose wai, awaika i bisisiyei wai si tainabaenega kabitam. \v 7 Ba pipiya pesarisi kanuma goyogoyosi kamosi yai si mamana i kaotuneyisi wai ere rasarasasi si kasibau, pipiya sini raoboraobosi, ba sikesikenisi ereonowasi i yawasisi. \v 8 Kata kona meyagina kamonai wai nuwagaire i rakata saki. \s1 Simon Kaikairapuna \p \v 9 Ba niko mara veoromina, sebare kana waba Simon, Samaria kamonai i bikairapu wai si biwareyei, ba ikesina i kaobigegaena meyei kata kona pipiya kaikapona. \v 10 Ba pipiya marimariyisi ba moyamoyakisi ereonowasi kona wata si nonora kabikabitamni. Ba si wona, “Niko sebare wai te wonawona kona ana maragata kaidamonai i gakira wai e wosewosei bage kona god.” \v 11 Ba ana bikairapu tepanai wai, niko mara veoromina pipiya si kibikibi ba si biwareyei. \v 12 Saba maranai Philip, God ana basileiya warana gairena ba Iesu Keriso kana wabai i rumamara wai, si geruwei. Kona kairavina sebasebare ba bibaine ereonowasi si babataito. \v 13 Ba Simon yabata i geruwana wai i babataito. Ba Philip kiyakiyaya i wosewose i kinakinana wai i biwareyei ba memena wata i nenae wai i kibikibi. \p \v 14 Ba maranai apostle Jerusalem kamonai wara si nonori kata, Samaria biyisi Bada si yauni, ba asi yawasa si berena wai, Peter ba John si poraisi sita nae kurisi. \v 15 Ba maranai si verakasibau wai, kairavisi si rupari kata Kanuma Kaobaisiyena sita yauni, \v 16 basuna kosi Kanuma Kaobaisiyena wai kega kurisi i riu, saba kosi wai Iesu kana wabai si babataito mom. \v 17 Peter ba John yarosi si terei ku tepasi wai Kanuma Kaobaisiyena si yauni. \p \v 18 Maranai Simon i kinani kata apostle yarosi pipiya ku tepasi si tereterei ba Kanuma Kaobaisiyena i saibisaibira wai mane i beyisi. \v 19 Ba i wona, “Rubarubana niko maragata kota beriku wai yauku yebo ata borubaisi wai Kanuma Kaobaisiyena sita yuyauni.” \p \v 20 Saba Peter i kaobeyei, i wona, “Kom ba am mane yabata ko nesaira, kom ku nosi bage God ana puyo wai mane yai sita gimogimoni. \v 21 Ba God ana saibira kamonai wai kega kesana kom am gawara kona kam koda e mamana, kairavina nuwanuwam wai kega totorina God ku matana. \v 22 Nikosi am wose goyogoyosi, ke tombubau taveyana ba ke rupari Bada kurina, kata am nuwasuya goyogoyosi, ke nuwanuwa suyana wai ina notataveyisi. \v 23 Ba a kinanim wai kom nuwa badobado ba piragagoyo i bonuvim.” \p \v 24 Damanina Simon i kaobeyisi, i wona, “Ko rupari kairaviku Bada kurina kata, awaika ko wonei wai kega kesana goyona ina tupuwa kuriku.” \p \v 25 Ba maranai Peter ba John, Iesu kairavina awaika si kuiri si sisiyei i kakaba wai si veramaga, ba Bada wonana Samaria kupurina meyagisi ai si rumamarei yepo ku Jerusalem si verakasibau. \s1 Philip ba Ethiopia Sebare \p \v 26 Bada ana aneya i sisiya Philip kurina i wona, “Ke bomsiri kuna nae keta ku yawara mena, ba kupura momna ketana ku Jerusalem e gaigakira ku Gaza.” \v 27 Damanina i tauya, i nae wai, keta dobonai chariot kamonai Ethiopia sebare i kinani. Jerusalem yai i bopepeta yepo i botubotu. Ba kona wai Ethiopia kana taupauma wasike, Candace gaburinai ana mane kana aba potapota, \v 28 ba sebarena namai i veraveramaga wai ana chariot tepanai i makira ba peroveta Isaiah ana buka i baibaiyawa manei. \v 29 Ba Kanuma Kaobaisiyena Philip i wonei, “Ke nae chariot parinai kuna mana.” \p \v 30 Damanina ba Philip i vera i gae chariot ku parina, ba i nonori peroveta Isaiah ana buka i baibaiyawi. Damanina i toirubai, “Ke baibaiyavi wai basuna ke kuikuiri kona?” \p \v 31 Ba kona i kaobeyei, “Mekabage ana kuiri, kesana kotoi ina kaobibeyebeyiku wai ana kuiri.” Damanina Philip i babai wai i geru ana ku chariot ba yabata si makira. \p \v 32 Ba wona Isaiah kamonai, i baibaiyavi wai nikasike: \q1 ‘Si naovei nanakasike sheep rutaina kasibunuina kairavina, \q2 ba sheep wotuna rutainina gamona kega, \q2 sini korokorona te tomtomni wai e ma guguba. \q1 \v 33 Si kaobibisakei, ba si kaobigoyoni, \q2 ba kega kesana kotoi murinai i msiri. \q1 Ba kega kesana kotoi ana rakaraka ini sisiyisi, \q2 basuna kona wai ana yawasa dobonai si kasiyaragi.’\x * \xo 8:33 \xt Isaiah 53:7,8\x* \p \v 34 Damanina ba Ethiopia sebare Philip i toirubai, “Ke woniku, niko peroveta kotoi e bisisiyei, ikesina ebi bisisiyena meyei kona pipiya bauna e bisisiyei?” \v 35 Damanina Philip kona wonana tepanai i msiri wai Iesu warana gairena i sisiyei sebarena kurina. \p \v 36 Ba sirinai ketai si gaikira wai si botu ku okowa mena. Ba sebarena i wona, “Ke kinani, okowa wai nina ba ata babataito kona?” \v 37 \f + \fr 8:37 \ft Niko kewa kiruma wadubosi mutusi kamosi yai kega e mamana.\f* \v 38 Damanina i kaotuneisi wai chariot si yotei ba si sukira, ba asi ruwamo si gakira si nae ku okowa kamona ba Philip i babataitoi. \v 39 Ba maranai si gae ku tepa wai, Bada kanumina Philip i yauni taveyei wai kega i kinana meyei saba kona ere nuwagairena i nae. \v 40 Ba Philip i botu ku Azotus, ba kamonai i yewo neubuwa, meyaga nunusi yai Bada wonana i raumamarei yepo i verakasibau ku Caesarea. \c 9 \s1 Saul ana Dima \r (Act 22:6-16, 26:12-18) \p \v 1 Niko mara veoromina Saul i mamana wai, bigeruwana biyisi kasi kasibunuwa i wonewonei, wai i gae asi priest kaikapona kurina. \v 2 Ba i babai kata pepa ita kirumi ku Damascus babada kurisi kata Jew biyisi asi dugu yovesi yai, kotoi wata ita panani, wasike kona sebare Bada ana keta te bisununuri wai, ita patumisi ba ita yaunisi ita veramaga ku Jerusalem. \p \v 3 Kata i tauya i nenae matapa ku Damascus i veraverakasibau, ba yasegana sapamai i gakira i subibiri. \v 4 Damanina i peku ku tano ba gamo i nonori kurina i wona, “Saul! Saul! Awaika kairavina kebi tupa ketowaniku?” \p \v 5 Kata Saul i toiruba i wona, “Kom kotoi Bada?” \p Ba gamo i kaobeyei i wona, “Yauku Iesu! Ba kebi tupa ketowaniku, \v 6 karaku nina ke bomsiri ba kuna nae ku Damascus, ba namai sina wonim awaika kuna wosei.” \p \v 7 Ba iyabosi yabata si nenae wai asi sisiya i kakaba ba si msi damana; kairavina gamo si nonori saba kega kesana kotoi si kinani. \v 8 Ba Saul i peku ku tano ba i msiri maranai, wai matana i tamotatara saba kega kesana awaika i kinakinani, wai turana yarona si yauni ba si rutitaini ku Damascus. \v 9 Ba kao tonu kamonai kega i kinana ba kona maranai kega i kam kona i toma. \p \v 10 Ba namai Damascus kamonai nonorayauna kesana i mamana kana waba Ananias, aba kinakinanai Bada i yorei, “Ananias!” \p Ba i kaobeyei, “Yauku nina Bada.” \p \v 11 Ba Bada Ananias i wonei, “Ke tauya kuna nae Keta kana waba Keta Totorina ba Judas ana ku yove, ba namai Tarsus sebare kana waba Saul ki toirubei, kona wai karaku nina e rupari kuriku. \v 12 Ba kona aba kinakinani i kitai kata sebare kana waba Ananias i botu ba yarona ku tepana i terei wai i kinana mena.” \p \v 13 Saba Ananias Bada i kaobeyei i wona, “Bada, Saul am bigeruwana pipiyisi Jerusalem kamonai, e kasikasi bigoyonisi wai tupana a nonora roboi. \v 14 Ba ka nonori kata priest kaiwabona bidamanina maragasina pepana i berei kata bigeruwana biyisi ina patumisi.” \p \v 15 Saba Bada Ananias i wonei, “Ke nae, kona sebarena wai a binei au saibisaibirina ba wonaku ina rumamara neubuwei, Gentile biyisi asi tautaupauma kurisi ba yebo Israel biyisi kurisi. \v 16 Ba ani beyei ina kuiri kata mekabage yauku Iesu, kairaviku sini nomosa ina paiwarei.” \p \v 17 Damanina ba Ananias i nae ku yove kamona i riu, ba yarona i terei Saul ku tepana, ba i wona, “Waresiku Saul, ketai ku yewo ku botubotu ba Bada Iesu i rerematara kurim wai kona i poraiku a botu, kata ana borubaim wai kuni kinana mena ba Kanuma Kaobaisiyena ini bonuvim.” \v 18 Ba marakesana sawara kesana siyauwa kerarisi rutainisi si peku ba i kinana mena ba i bomsiri wai i babataito, \v 19 ba i kam murinai wai ana maragata i veramaga mena. Ba Saul Damascus i mana yogina ba i veramaga ku Jerusalem. \s1 Saul Rumamara i Dagui \p \v 20 Ba kao kesana Saul rumamara Jew biyisi asi dugu yovesi kamosi yai i dagui, i wonawona kata Iesu wai bisuwona God Natuna. \v 21 Ba iyabosi wata namai si nonori wai si sikwana saki ba si toiruba si wona, “Niko, sebarena kesanina Jerusalem kamonai, pipiya Iesu kana wabai si bopepeta wai, i kasikasi bigoyonisi kona? Ba memena bage i botu mena, yebo pipiya ina patumisi ina nae priest kaikaposi kurisi.” \v 22 Saba Jew biyisi Damascus kamonai si mamana wai nuwanuwasi i kairagaraga kega rubana awaika siti sisiyei, kairavina Saul ana rumamara i maragata saki, ba i wonewonisi kata Iesu wai Baibai yawasina Kaobaisiyena. \p \v 23 Kao pesarisi murinai Jew biyisi bibune yai si dugu kata Saul sita kasibunui. \v 24 Kao ba pom meyaga kana matamketa sibo kibukibui kata sita kasibunuina kairavina, saba matapa i kuiri. \v 25 Damanina pom wakunai bigeruwana biyisi Saul si yauni ku tegara kaikapona kamona si wani ba papa masarenai si sonagi i kasibau.\x * \xo 9:25 \xt 2 Corinthians 11:32,33\x* \p \v 26 Ba maranai i botu ku Jerusalem wai ana waina Iesu ana nonorayauna ita riu ku kamosi, saba si nagarei, kairavina kega si geruwei kata kona bisuwona Iesu ana nonorayauna. \v 27 Damanina Barnabas i urabai i botu apostles kurisi ba i wonisi, awaika i tupuwa Saul kurina ba mekabage Bada i sisiya kurina, ba yebo i wonisi mekabage i sinitora ba Iesu kana wabai Damascus kamonai i rumamara. \v 28 Damanina Saul namai kosi yabata i mana ba nuwagaire yai ba ere sinitorana, Bada kana wabai i raumamara neubuwa Jerusalem kamonai. \v 29 Saba yebo Jew biyisi Greek asi gamo ai si bisisiya wai yabata si kawapata, ba asi waina sita kasibunui. \v 30 Ba maranai bigeruwana biyisi si rupanani kona sita kasibunui wai, si urabai si gakira ku Caesarea ba si porai ku Tarsus. \p \v 31 Damanina ba ekaleisiya, Judeai Samariai ba Galilee kupurisi ereonowana nuwanuba i mana ba Kanuma Kaobaisiyena i bobimaragasisi ba i bobitorisi kata Iesu kairavina ere kumarisi ba bokuwayai si mana asi koroto i rakata. \s1 Aeneas ba Docas \p \v 32 Ba Peter meyaga nunusi yai i yewo neubuwa ba i botu ku Lydda wai Keresiyana i rugenarisi. \v 33 Ba namai pipiya kesana, kana waba Aeneas i panani ba kona wai sini raoboraobona, ba ana kepanai i dauwa yepo bodu 8 si kakaba. \v 34 Peter, Aeneas kurina i wona, “Iesu Keriso ini yawasim, ke bomsiri ba am yagoro ke nokui.” Ba yagiyagina wata i bomsiri. \v 35 Saba kosi iyabosi Lydda ba Sharon meyagisi kamosi yai si mamana wai, sebarena si kitai wai asi yawasa si berena Bada kurina. \p \v 36 Ba Joppa bigeruwana biyina kesana i mamana, kana waba Tabitha, Greek biyisi te yoreyorei Docas. Kona wai wose gaigairesi i wosewose, ba pipiya moyamoyakisi i potapotaisi. \v 37 Saba kona marana i gubaga saki wai i rabobo. Ba tupuwina si bosusuwei ba yove kaidamonai si terei. \v 38 Ba bigeruwana biyisi si nonori kata Peter wai Lyddai i mamana, Joppa gwabina, wai pipiya ruwamo si poraisi si nae Peter si babai, kata ita botu yagina. \p \v 39 Damanina Peter yabata si veramaga. Ba si verakasibau wai, si urabai si gae ku kaidamona ba sobesoberesi wai si msi bibiri si tutou. Ba kasi gara Docas yawasinai i popo wai si bibeyebeyei. \v 40 Saba Peter i wonisi wai si kasibau ku matara mena, ba i maere sogasoga ba i rupari. Ba i tarakata i kinana raoboraobona kurina ba i wona, “Tabitha, ke bomsiri.” Damanina matana i tamotatara ba Peter i kinani wai i bomsiri ba i makira. \v 41 Ba yarona i yauni ba i baisi i msiri. Damanina bigeruwana biyisi ba sobesoberesi i yorisi ba i beyisi kata Docas wai i yawasa mena. \v 42 Damanina ba pipiya pesarisi Joppa meyaginai warana si nonora roboi wai Bada si geruwei. \v 43 Ba Peter, aba payapaya kwapirisi kana aba wosewose, kana waba Simon, yabata Joppa meyaginai kao pesarisi si mana. \c 10 \s1 Cornelius ba Peter \p \v 1 Ba namai Caesare meyaginai sebare kana waba Cornelius, kona Gentile biyina i mamana, ba kona wai Rome abiabiyisi asi bada, saba kona wai Italy abiabiyisi i binaovisi. \v 2 Kona ba ana rakaraka yabata God si kumakumarei ba si bokuwayei. Ba moyamoyakisi kurisi si bereberena ba mamanina God kurina si rupari. \fig |alt="1/2 Page" src="44_Ac_10_02_RG.jpg" size="span" ref="10:2" \fig* \v 3 Ba rabisi kesana 3:00 nanakasike aba kinakinanai debai mom i kitai, kata God ana aneya i botu kurina, ba i wona, “Cornelius!” \p \v 4 Ba Cornelius ere naganagarina i kita damanei ba i toiruba, “Abi awaika Bada?” \p Ba aneya i kaobeyei i wona, “Am pari ba am berena moyamoyakisi kurisi, ereonowana puyo rutainina God kurina i gae, ba e nosinosim. \v 5 Ba karaku wai pipiya kuni poraisi ku Joppa sebare kana waba Simon Peter sina urabai sina veramaga. \v 6 Kona wai Simon aba payapayaya kwapirisi yai sawara e wosewose ba ana yove nisa wai parinai yabata te mamana.” \p \v 7 Ba aneya i sisiya i kakaba wai i nesaira, ba Cornelius ana saibisaibirisi ruwamo i yorisi ba kana aba potapota kesana, kona abiabiyina saba God i bokuwayei. \v 8 Ba kosi awaika i tupuwa wai ereonowana i wonisi, ba i poraisi ku Joppa. \s1 Peter aba Kinakinana Kitai \p \v 9 Mara i tom rabisi pompom ai matapa si veraverakasibau ku kupurina, ba Peter i gae ku wadakupuna rupari kairavina. \v 10 Ba soya i rabobo wai ana waina awaika kesana ita kani, saba kam karaku wata kamonai, si bobunagi kamonai kiyakiyaya i kinani. \v 11 Kata sapama i tamotatara ba sawara kesana sowo rutainina i kitai i gaigakira ku dobu. \v 12 Ba sowona kamona wai aba payapaya bubausi yai ereonowasi tano ai te botete wai, ba manu kaidamona roborobosi. \v 13 Damanina ba gamo i nonori i wona, “Peter, ke bomsiri ki kasibunuwana ba kuna kam.” \p \v 14 Ba i kaobeyei, “Kega rubana Bada! Au yawasa kamonai kega meyana, ama dudura awaika goyogoyosi ba pudapudasi ebi taraparanikai wai ana kani.” \p \v 15 Ba gamona i wona mena, “Maranai God, awaika i wosei gairena wai, kom kega kuna wona goyona.” \v 16 Ba wosena kesanina i tupuwa mara tonu ba sowona si taina geyena meyei ku sapama. \p \v 17 Ba Peter niko aba kinakinana i kinani wai nuwanuwana i kairagaraga, kata basuna wai awaika, ba Cornelius pipiya i poraisi wai si verakasibau Simon ana ku yove. \v 18 Ba si toiruba kata namai Simon Peter i mamana kona kega. \p \v 19 Ba Peter ibi nuwanotanota mana, ba Kanuma Kaobaisiyena i sisiya kurina, i wona, “Simon, pipiya asi tonu te nuvenuvenim. \v 20 Ke bomsiri kuna gakira ba yabata kona nae, kega kuna kumara kosi wai yauku ai poraisi.” \p \v 21 Damanina Peter i gakira kurisi ba i wona, “Pipiyina ko nuwenuweni wai yauku nina. Ba awaika kairavina ko botu?” \p \v 22 Ba si kaobeyei si wona, “Yakai wai Cornelius, Rome biyisi asi bada kaikapona i poraikai ka botu. Ba kona wai God e kumakumarei, ba ana yawasa i gaire saki, ba Jew biyisi te bokuwayei. Ba Aneya kaobaisiyena i wonei kata kom kuta botu kurina ana ku yove, ba awaika warana kuti sisiyei wai ita nonori.” \v 23 Ba Peter kana wagawaga i urabaisi ku yove ba namai si dauwa. \s1 Kanuma Kaobaisiyena i Gakira Gentile kurisi \p Ba mara i tom wai, kona yabata si tauya si nenae wai Joppa bigeruwana biyisi mutusi si kibisi. \v 24 Ba mara i tom mena wai, si verakasibau ku Caesarea. Ba Cornelius memena ibi potapota wai ana rakaraka ba turaturana i yorisi si botu. \v 25 Maranai Peter i verakasibau ku yove wai Cornelius, Peter i kaikaivi, ba i bopepeta i gakira ku kaena mena ere bokuwayina. \v 26 Saba Peter Cornelius i taina bimsiriyei, ba i wonei, “Ke bomsiri, yauku kona pipiya mom kom rutainim.” \p \v 27 Ba yabata si sisiya si riuriu ku yove kamona wai Peter pipiya pesarisi si gaenisi si mamana wai i kinanisi. \v 28 Ba kurisi i wona, “Ko kuiri kata Jew biyisi wai kega rubarubana Gentile biyisi yabata sini kapuisi. Saba God i beyiku kata kosi kega ana kaobigoyonisi kona ana wonisi pudapudasi. \v 29 Kona kairavina maranai wasaga si nae sita urabaiku wai, kega a potai ba a tauya yagiyagina a botu. Kuta woniku, awaika kairavina ku wona wai a botu?” \p \v 30 Damanina Cornelius, Peter i kaobeyei, “Mara bai bataina murinai, kao nikasike rubana 3:00 au yove kamonai a rupari, ba sebare kesana kana gara poepoena ba mata kamokamosina, yagiyagina wata naoku ai i msiri. \v 31 Ba i woniku, ‘Cornelius, am pari God i nonori ba am berena, moyamoyakisi kurisi wai i kinani. \v 32 Kata karaku nina wasaga ki poraisi, si nanae ku Joppa ba sebare kana waba Peter sina urabai. Kona wai Simon ana yove yai e mamana. Ba Simon wai aba payapaya kwapirisi yai sawara e wosewose ba ana yove wai tore yai.’ \v 33 Kona kairavina ai pora yagiyaginisi si nae kurim, ba i gaire saki kata karaku God gwabiti yai ba awaika ereonowana Bada i wonim wai kuna wonikai.” \s1 Peter ana Sisiya \p \v 34 Damanina Peter sisiya i dagui, i wona, “Karaku mosi a kuira kabitamni kata God kurina wai ereonowata kesanita. \v 35 Saba dobu tompipinina iyabosi wata God te naganagarei, ba wose totorisi te wosewose wai kosi ereonowasi karinai. \v 36 Niko sisiya God i porai Israel biyisi kurisi wai ku kuiri, nuwanuba warana gairena Iesu Keriso i botuwei. Ba kona wai ereonowata ata Bada. \v 37 Ba awaika Judeai i tupuwa wai ko kuira, Galilee yai i dagui, John babataito warana i raumamarei murinai? \v 38 Ba God ana Kanuma Kaobaisiyena ana maragata, Iesu Nazareth biyina i bonuwei ba i yewo neubuwa wose gaigairesi i wosewose, ba kanuma goyogoyosi pipiya kamosi yai si mamana wai, ibi yawasisi kairavina God mamanina ibi baisi. \p \v 39 Ba Iesu awaika ereonowana i wosei Jew biyisi asi kupurai, ba Jerusalem kamonai wai, yakai ereonowana matakiyai ka kinani, ba namai si kasibunui ba si tuparatui. \v 40 Ba kao bitonuina murinai God ibo bimsiri meyei, ba i wosei i rerematara kata sita kinani. \v 41 Ba i rerematara wai kega pipiya ereonowasi kurisi. Ba yakai ka kinani, rabobo ai i bomsiri ba ka kam yabata. \v 42 Ba i kaotuneikai, pipiya kurisi kata rumamara. Ba God maragata i berei kata raoboraobosi ba yawayawasi ini buibuiyisi. \v 43 Ba peroperoveta ereonowasi sini mamatara pipiya ereonowasi kurisi kata, iyabosi wata kana wabai sini geruwana wai asi piragagoyosi ina notataveyisi.” \s1 Kanuma Kaobaisiyena Pipiya mom i Bonuvisi \p \v 44 Ba Peter ana sisiya karakuwata ibi sisiyei, ba Kanuma Kaobaisiyena i gakira, iyabosi niko wara si nonori wai kurisi. \v 45 Damanina Jew bigeruwana biyisi Peter yabata si botu wai, si sikwana kata God ana puyo, Kanuma Kaobaisiyena, yebo i utusewai Gentile biyisi kurisi. \v 46 Si nonorisi ba gamo bubausi yai sibi sisiya ba God sibo kabakabari. \p \v 47 Ba Peter, i wona, “Nikosi Gentile biyisi karaku kega rubana tani gesisi, saba okowai sina babataito. Basuna kosi yebo Kanuma Kaobaisiyena si yauni kota ta yauni wai rutainina.” \v 48 Damanina i kaotuneisi wai Iesu Keriso kana wabai sita babataito. Kona murinai, Peter si babai kata gwabisi yai ita mana mara yogina. \c 11 \s1 Peter ana Bibeyebeyena \p \v 1 Apostle ba bigeruwana biyisi mutusi, Judea kamonai si nonori kata Gentile biyisi God wonana matapa si bosekwai. \v 2 Ba Peter i veramaga ku Jerusalem wai, Jew bigeruwana biyisi si kaobisipuwei, \v 3 si wona, “Kata kom Gentile biyisi asi ku yove ku riu, ba yabata ko kam!” \p \v 4 Ba Peter awaika ereonowana i tupuwa wai i mamatarisi, \v 5 i wona, “Kao kesana Joppa meyagina kamonai, a rupari ba aba kinakinana a kitai. Ba sawara kesana a kinani sowo kaikapona rutainina naoku ai sapamai i gakira. \v 6 Ba sowona ku kamonai i kinana wai aba payapayaya kaekaesi asi bata, manamisi ba bikokonisi, ba tanoai tebo tete ba manu a kinanisi. \v 7 Ba gamo a nonori i wona, ‘Peter, ke bomsiri ki kasibunuwana ba kuna kam.’ \p \v 8 Saba a kaobeyei, ‘Kega Bada, yauku kega meyana awaika Jew biyikai ama dudura e wonawona pudapudana wai ana kani.’ \p \v 9 Saba gamo sapamai i wona mena, ‘Kega God sawara i wosei gairena wai kuna wona goyona.’ \v 10 Nikona i tupuwa mara tonu ba murinai wai si taina geyei ku sapama. \p \v 11 Kona sebasebare asi tonu Caesareai si poraisi wai si verakasibau memena a mamana wai ku yovena. \v 12 Ba Kanuma Kaobaisiyena i woniku kata yabata kata nae, ba kega nuwanuwaku ita kairagaraga kata kosi wai Gentile biyisi. Kata bigeruwana biyisi asi 6 yabata ka nae sebare kotoi ama wara i porai wai ana ku yove. \v 13 Ba i wonikai mekabage kona aneya i rerematara kurina, ba i wona, ‘Wasaga ki poraisi ku Joppa, Simon Peter sina nuweni. \v 14 Ba ina wonim kata mekabage kom ba am rakaraka koi ereonowami kona yawasa.’ \p \v 15 Ba a dagui ati sisiya saba, Kanuma Kaobaisiyena mekabage dagudagunai i gakira kurikai wai nanakasike i gakira kurisi. \v 16 Damanina ba Bada i wona wai a nosi, ‘John okowai i babataito, ba komi kona Kanuma Kaobaisiyenai kona babataito.’\x * \xo 11:16 \xt Acts 1:5\x* \v 17 Abisiri yai God Gentile biyisi, puyo i berisi wai yebo kota kesanina i berita. Maranai Iesu Keriso wabanai tai geruwana. Ba yauku kotoi wai, God ana keta ata vera papari.” \p \v 18 Maranai mutusi Peter ana sisiya si nonori wai bigesaira si boterei, ba si dagui God si bokabakabari. Si wona, “Ta kinakinani kata God Gentile biyisi yebo i nuwanuwanisi wai si tombaubauna meyisi ba yawasa mama damanina si yauni.” \s1 Bigeruwana Biyisi Antioch Kamonai \p \v 19 Ba Stephen si kaobigoyoni ba si kasibunui murinai, bigeruwana biyisi si tupaketowanisi wai si vera si kasi buburanisi. Mutusi si nae ku Phoenicia kupurina, Cyprus neyarinai, ba Antioch meyaga kaikaponai Syria kupurinai, God wonana Jew biyisi wata kurisi si rumamarei.\x * \xo 11:19 \xt Acts 8:1-4\x* \v 20 Saba bigeruwana biyisi mutusi Cyprus yai si nae, ku Antioch ba Cyrene yai si dagui, Bada Iesu Warana Gairena Gentile biyisi kurisi si raumamara. \v 21 Bada ana maragata wai kosi yabata, wai Gentile biyisi koroto kaikapona si nuwabirabira, ba si geruwana. \p \v 22 Ba bigeruwana biyisi Jerusalem kamonai si nonori wai Barnabas si porai ku Antioch. \v 23 Maranai i verakasibau ba God ana bigairena matakirina i kita wai nuwagaire i bonuwei ba bigeruwana biyisi i kaobimaragasisi, kata nuwanuwasi tupanai Bada siti tumaganei. \v 24 Barnabas wai sebare gairena, Kanuma Kaobaisiyena i bonuwei ba ana bitumagana i rakata saki wai, pipiya pesarisi i botuvisi Bada kurina. \p \v 25 Damanina ba Barnabas Saul i nuveni i nae ku Tarsus. \v 26 Ba i panani wai i urabai i veramaga ku Antioch. Asi ruwamo namai bodu kesana bigeruwana biyisi yabata si mana ba koroto kaikapona si beyebeyisi. Kona maranai Antioch kamonai bigeruwana biyisi si yorisi Keresiyana. \p \v 27 Kosi marasiyai peroperoveta mutusi Jerusalem yai si wagawaga ku Antioch. \v 28 Kesana kamosi yai kana waba Agabus, dugu kesana kamonai i bomsiri ba Kanuma Kaobaisiyena ana maragatai i wonisi kata mara murinai kapoi ina tupuwa kupura ereonowana Rome kamonai.\x * \xo 11:28 \xt Acts 21:10\x* (Nikona wai Claudius ana bibadanai maranai.) \v 29 Ba bigeruwana biyisi Antioch kamonai asi maragata nununai si nuwakesana ba warewaresisi Judea biyisi mane si gaeni ba si berisi. \v 30 Nikona si wosei wai asi puyo Barnabas ba Saul si yauni wai si nae ku Jerusalem ba ogababada si berisi. \c 12 \s1 James si Kasibunui ba Peter si Patumi \p \v 1 Ba kona maranai Taupauma Herod i dagui bigeruwana biyisi mutusi i patupatumisi. \v 2 Ana abiabiyisi i wonisi John tuwana James seri yai si kasibunui. \v 3 Maranai Herod i kinani kata Jew biyisi si nuwagaire wai, yebo Peter si patumi. Nikona wai Baisaubona Poragina\f + \fr 12:3 \ft Bread Kega Yeast Yabata wai Baisaubona Kamna maranai.\f* maranai. \v 4 Peter si patumi murinai ku patuma yovena si terei. Ba namai abiabiyisi duguna bata, ba asi bata patuma yovena si potapotai. Basuna Herod ana waina Baisaubona Poragina kamna\x * \xo 12:4 \xt Exodus 12:1-27\x* murinai wai, pipiya ereonowasi naosiyai, debai iti buibuiyei. \v 5 Kata patuma yovenai i mamana ba bigeruwana biyisi nuwanuwasi tupanai, Peter karavina si rupari God kurina. \s1 God ana Aneya i Porai \p \v 6 Kona pomnai ba mara ita tom Herod iti buibuiyei wai, Peter abiabiyisi ruwamo basusi yai i dudauwa chain maragasisi ruwamo yarona si kauta, ba abiabiyisi ruwamo yebo matam keta si msi potai. \v 7 Marakesana Bada ana aneya i rerematara wai yasegana patuma yovena i ruyasegana. Ba Peter gabagabana i kasiputuputuwi irusikwani ba i wona, “Yagiyagina, ke bomsiri!” Ba chain Peter yaroyaronai si peku. \v 8 Damanina ba aneya kurina i wona, “Kam gara ba kae sumasuma ke kote.” Ba Peter i wosei. “Kam tarasowo ke kotei ba ke kibiku.” \p \v 9 Ba Peter patuma yovenai i kibi i kasibau, ba kega i kuiri kata awaika aneya i wosewose wai bisuwona i tuputupuwa, kona i nosi bage ita bomeumeu. \v 10 Aba potapota gawarisi ruwamo si sumarisi ba si botu, patuma yovena matamketana i kasibau ku meyaga kaikapona wai nuwanai kairavisi i tamo tatara, ba si riubonei. Ba ketai si yewo si nenae wai aneya i sumarei. \p \v 11 Damanina ba Peter nota iyauni kata awaika kurina i tupuwa wai i wona, “Karaku mosi a kuiri kata nikona wai bisuwona! Bada ana aneya i porai Herod yaronai iyawasiku ba Jew babadisi asi waina awaika kuriku sita wosei wai kega itupuwa.” \p \v 12 Maranai kuirina i yauni kata God i baisi wai i nae, John Mark sinana Mary ana ku yove. Memena pipiya pesarisi si notuwa ba God kurina si raupari. \v 13 Peter matara matam ketanai i raukesakesara ba aba saibisaibira kana waba Rhoda i botu ita botavei. \v 14 Ba Peter gamona inonori ba i kuira taveyei wai matam keta kega i botaveyei, ba i nuwagaire saki wai, i vera i veramaga ba i wona, “Peter wai matarai e bimsiri!” \p \v 15 Saba kosi kega si geruwe ba si wona, “Memena yakai ke boneganega!” Saba kona i kaotupetupena kata bisuwona. Damanina si kaobeyei si wona, “Memena yakatai ana aneya!” \p \v 16 Maranai kosi sibi sisiya wai, Peter kona karaku wata i raukesakesara mana. Ba si nae matam keta si botaveyei, kata si kinani wai si sikwana ba si nota kabakabai. \v 17 Peter yaronai i sisiya kata siti raboraobo, ba i wonisi mekabage Bada patuma yovenai i naovei i kasibau. Ba yebo i wona, “Nikona James ba bigeruwana biyisi mutusi ko wonisi,” ba i sumarisi i nae ta ku kupura. \p \v 18 Mara i tom wai, patuma yovenai abiabiyisi si bonegenegesi, kairavina kosi kega si kuiri kata Peter mekemena i nae. \v 19 Herod abiabiyisi i kaotuneyisi Peter sita nuveni, ba kega si panani wai, abiabiyisi kesakesasike i kasekasemainisi, ba i kaotuneyisi kata kosi siti kasibunuwanisi. \p Nikona murinai Herod, Judea i kasibau taveyei ba i nae Caesarea meyaginai i mana mara yogina. \s1 Herod ana Rabobona \p \v 20 Herod i yagisi saki Tyre ba Sidon biyisi kurisi. Kata pipiya si kesanisi ba si botu Taupauma Herod kurina. Ba taupauma ana saibisaibirina Blastus si kwairi, kata iti basisi taupauma ita kinani nuwanuba kairavina, basuna kosi kasi kam wai, taupauma ana kupurai si yuyauna. \p \v 21 Ba kaona si binei siti kesanisi, wai Herod kana tarasowo monimonikisi i kote ba, taupauma asi aba makimakirai i makira ba ana sisiya i terei pipiya kurisi. \v 22 Ba maranai Herod ibi sisiya sinonori wai, pipiya si parapara, “Niko kega pipiya mom e bi sisiya ba god e bisisiya!” \v 23 Mara kesana Bada ana aneya Herod i ravi i peku, basuna kona kega God ibo kuwayei, ba muri yai motamota sinina kamona si yowai wai i rabobo. \p \v 24 Bagunai nikosi wose si tuputupuwa, saba God wonana i rakata ba kupura i bibonuvi wai pipiya pesarisi Iesu si geruwei. \p \v 25 Barnabas ba Saul asi saibira si kakabi wai, Jerusalem yai John Mark si urabai, yabata si veramaga. \c 13 \s1 Barnabas ba Saul si Poraisi \p \v 1 Ba namai Antioch meyaginai, yove taparoro kamonai wai peroperoveta, ba bibeyebeyena biyisi Iesu si kibikibi wai kasi waba: Barnabas, Simeon, (te yoreyorei sebare dumadumana), Lucius kona Cyrene biyina, ba Manaen (Taupauma Herod Antipas kwainana kona ba Saul yabata si rakata). \v 2 Kao kesana Bada sibo pepetei ba sibi siya maranai, Kanuma Kaobaisiyena kurisi i wona, “Barnabas ba Saul kobo sairisi au saibira a yorisi wai sina wosei kairavina.” \v 3 Kata si siya ba si rupari murinai, nimasi ku tepasi si terei ba si poraisi si nae. \s1 Paul ana Wagawaga Kainaona \p \v 4 Kata Barnabas ba Paul Kanuma Kaobaisiyena i pora kasibuvisi. Damanina si gakira ku Seleucia mena ba, wakai si geru si garubona ku Cyprus neyarina. \v 5 Ba si verakasibau wai Salamis meyaginai Jew biyisi asi dugu yovena kamonai God wonana si rumamarei, ba John Mark wai yabata i bibaisisi. \p \v 6 Muri yai wai neyarina si yewo roboi, meyaga nununai yepo si botu ku Paphos. Namai Jew biyina kaikairapuna ba peroveta kwarukwarumina si panani, kana waba Bar-Jesus. \v 7 Ba kona wai, neyarina kana governor Sergius Paulus, sebare notanotana kwainana. Ba asi wara i porai sita botu kata ana waina God wonana siti sisiyei ita nonori. \v 8 Saba kaikairapuna Bar-Jesus (kana waba Greek gamosi yai wai Elymas) i gesaira, i wosei kata governor kega iti geruwana. \v 9 Saba Saul, yebo te yoreyorei Paul, Kanuma Kaobaisiyena i bonuvi wai, totorina kaikairapuna i kita garegarei, \v 10 ba i wona, “Kom Satan natuna! Kom sawara gaigairesi kasi bibigoyona! Kom kwarukwarumim ba nota goyogoyosi i bonuwim, kata Bada ana keta totorina mamanina ke gudugudui ba ke wosewosei bage kwaruma! \v 11 Ba ke nonora, Bada ana maragatai saroba kuna yauni. Ba matam ina pota, ba mara yoginaikei kao yaseganina kega kuna kinani.” \p Mara kesana, Elymas sowasowa ba baidibara matana i bopotai kata kega kuni kinana, wai ibo gwamgwam, pipiya nimana sita yauni siti naovei. \v 12 Maranai governor nikona i tupuwa i kinani wai i geruwana, ba Bada kairavina si bibeyebeyena wai yebo i wareyena saki. \s1 Antioch Meyagina Kamonai \p \v 13 Paul turaturana yabata kukakukai si geru, Paphos si sumarei ba si nae ku Perga meyagina Pamphylia kupurinai ba namai, John Mark i sumarisi i veramaga ku Jerusalem. \v 14 Ba Perga meyaginai Paul ba Barnabas si wagawaga si riu ku Antioch, kona wai Pisidia kupurinai. Ba Sabath maranai si riu Jew biyisi asi ku dugu yovena ba si makira. \v 15 Kata Moses ana kairuwana ba peroperoveta asi buka kamosi yai si baiyavi murinai, Jew biyisi asi dugu yovena babadisi wara si porai si kurisi si wona, “Warewaresikai, komi nota kesana gwabimi yai emamana kata pipiya kota kao bitoraisi wai, ko botu koni sisiya.” \p \v 16 Ba Paul imsiri ba nimana i bokabari kata pipiya sita ma guguba ba sisiya i dagui. “Israel biyim, ba Gentile biyimi, ba komi God ko bopepetei wai koi tainabaenega kuriku. \v 17 Kota Israel biyita ata God tuputuputa matapa naki i bineisi, ba i wosisi si tuwa ba si maragata saki,\x * \xo 13:17 \xt Exodus 1:7\x* ba yebo ana maragatai Egypt patumai i urabaisi si kasibau. \v 18 Ba bodu 40 kupura momnai si yewo ba si kaosairei, saba i potaisi.\x * \xo 13:18 \xt Nambas 14:34\x* \v 19 Ba Canaan kamonai dam asi 7 i kasibigoyonisi,\x * \xo 13:19 \xt Deuteronomy 7:1\x* ba asi kupura Israel biyisi i berisi asi buderi. \v 20 Nikona ereonowana bodu 450 kamonai i tupuwa. \p Kona murinai God bibuibuiya biyisi i berisi\x * \xo 13:20 \xt Judges 2:16\x* siti bada yepo peroveta Samuel\x * \xo 13:20 \xt 1 Samuel 3:20\x* ana ku mara. \v 21 Ba taupauma kairavina si baba\x * \xo 13:21 \xt 1 Samuel 8:5\x* wai God, Kish natuna Saul i berisi, sebarena wai kona Benjaman ana rakaraka kesana,\x * \xo 13:21 \xt 1 Samuel 10:21\x* ba bodu 40 rubana i bada. \v 22 Ba Saul i botaveyei murinai, wasana wai David i terei\x * \xo 13:22 \xt 1 Samuel 16:12; Psalms 89:20\x* ba nikasike God i sisiya, ‘David, Jesse natuna a panani kata kona sebarena wai nuwanuwaku\x * \xo 13:22 \xt 1 Samuel 13:14\x* ba awaika au waina wai ereonowana ina wosei.’ \p \v 23 Niko sebare David nosinosina kesana kamonai, God Israel biyisi asi Baibaiyawasina Iesu, i kaobiyoyobanisi wai i botu. \v 24 Muri yai Iesu ita botu wai, John Israel biyisi ereonowasi kurisi i rumamara kata asi piragagoyo ai sita tombaubaunisi ba siti nuwabirabira sita veramaga God kurina ba kata sita babataito.\x * \xo 13:24 \xt Mark 1:4; Luke 3:3\x* \v 25 Ba John ana saibira i bikakabi maranai i wona, ‘Komi ko nosinosi yauku Baibaiyawasina Kaobaisiyena kona? Kega, yauku wai kega kona,\x * \xo 13:25 \xt John 1:20\x* saba kona muri yai e botubotu wai, kana kae sumasuma yauku kega rubarubana ba ana tombaubauna.’\x * \xo 13:25 \xt Matthew 3:11; Mark 1:7; Luke 3:16; John 1:27\x* \p \v 26 Warewaresiku, Abraham natunatuna ba komi Gentile biyimi God ko kumakumarei wai, niko baiyawasa warana i porai wai kota bi yawasita kairavina. \v 27 Ba Jerusalem biyisi ba asi babada koi Iesu kega si kuiri, kata kona wai Baibaiyawasina Kaobaisiyena, God ana binebinena ba si kasibunui wai, kata peroperoveta gamosi Sabath patepatena, te baibaiyavi wai bisuwona e tuputupuwa. \v 28 Bagunai wata kega ana goyona kesana saba Pilate si babai kata ita rabobo.\x * \xo 13:28 \xt Matthew 27:22,23; Mark 15:13,14; Luke 23:21-23; John 19:15\x* \v 29 Awaika ereonowana kairavina si kirumi wai si wosei murinai, korosi yai si tere kirei ba karawaga nadegubana kamonai si dauwei.\x * \xo 13:29 \xt Matthew 27:57-60; Mark 15:42-46; Luke 23:50-53; John 19:38-42\x* \v 30 Saba God rabobo ai i bobimsiriyei. \v 31 Ba kao pesarisi iyabosi, Iesu yabata Galilee yai ba si yewo ku Jerusalem wai;\x * \xo 13:31 \xt Acts 1:3\x* kurisi i rerematara kata karaku kosi awaika si kinani wai, Israel biyisi kurisi te bi mamatarei. \p \v 32 Ba yakai karaku niko Wara Gairena ka botuwei kurimi. God ana Kaobiyoyobana tamatamata kurisi i wosei \v 33 wai, karauku God i mamatarei, kota kosi natunatusi kurita, sirinai Iesu rabobo ai i bomsiri meyei. Nikona wai Salamo bairuwaina kamonai i kirumi: \q1 ‘Kom kona natuku, \q2 karaku yauku wai tamam.’\x * \xo 13:33 \xt Psalms 2:7\x* \m \v 34 Kairavina God i kaobiyoyobana kata rabobo ai ita bobimsiri, ba kega karawagai ita boterei ita paga. \q1 ‘Baibaigairenina kaobaisiyena \q2 David a kaobaiyoyobani wai ana berimi.’\x * \xo 13:34 \xt Isaiah 55:3\x* \m \v 35 Memena yebo kesana e wonewonita kata: \q1 ‘Am baibaigairenina kega tupuwina karawagai ina paga.’\x * \xo 13:35 \xt Psalms 16:10\x* \p \v 36 Maranai David, God ana waina i wosei ana kimta asi marai wai, i rabobo ba tamatamana yabata si doguisi ba tupuwina dogu kamonai i paga. \v 37 Saba kotoi God rabobo kamonai i bobimsiri meyei wai tupuvina kega i paga. \p \v 38 Warewaresiku, kona kairavina au waina niko wara kona kuira kabitamni kata, Iesu karinai wai piragagoyo notataveyana e mamana, wai karaku nina a raumamarei kurimi. \v 39 Kotoi wata ini geruwei wai ana piragagoyo ai e tombubauni, ba Moses ana kairuwana ereonowana kuna bosisiri wai, kega rubana piragagoyo ai ina tombubaunimi. \v 40 Ko pota kabitamni! Kata kega Peroperoveta awaika si sisiyei wai ini garubona kurimi, kairavina kosi si wona, \q1 \v 41 ‘Komi bigigima bitami, \q2 ko nuwasuyei ba kona rabobo, \q2 kairavina awaika ami marai ana wosei \q2 wai kega koni geruwei, \q2 bagunai wata kotoi ina wona berimi.’” \p \v 42 Ba maranai Paul ba Barnabas Jew biyisi asi dugu yovena si bisumarei wai pipiya si babaisi kata murina Sabath i botubotu wai yebo sita veramaga nikosi wona mutusi yebo siti sisiyena mena. \v 43 Ba pipiya ereonowasi Jew biyisi asi dugu yovena si bisumarei wai Jew biyisi pesarisi ba Gentile biyisi, wausi si geruwana wai Paul ba Barnabas si sununurisi kata asi ruwamo si kao bitamarisi kata God ana baibaitai sita mana. \p \v 44 Ba Sabath i botu wai meyaga kaikapona pipiyisi tupana si botu Bada wonana sita nonori. \v 45 Saba Jew biyisi mutusi koroto si kinani wai si nuwarauwa, ba Paul awaika i bisisiyei wai si kaobigoyoni ba si kawapatei. \p \v 46 Saba Paul ba Barnabas ere tepatorasi si kaobeyisi si wona, “Kainaona wai God wonana komi Jew biyimi kurimi kana rumamarei. Saba kana kinana kata komi ko totoyana ba ko nosinosi kata komi yawasa mama damanina kurimi kega ebi damanina, kona kairavina Gentile biyisi kurisi kana nae. \v 47 Ba Bada i kaotunetuneyikai i wona, \q1 ‘A wosimi Gentile biyisi kurisi kona ruyasegana,\x * \xo 13:47 \xt Isaiah 42:6\x* \q2 ba yawasa damana kona yauni koni sisiyei dobu ku pusirina.’”\x * \xo 13:47 \xt Isaiah 49:6\x* \p \v 48 Maranai Gentile biyisi nikona si nonori wai si nuwagaire saki, ba Bada si bokakabari niko wara kairavina, ba iyabosi yawasa mama damanina kairavina matapa i bineisi wai si geruwana. \p \v 49 Ba Bada wonana kupura ereonowana i bonuvi. \v 50 Damanina ba Gentile bibaine Jew biyisi asi God te bo pepetei wai ba meyaga kana babada yabata, pipiya si tamarisi wai Paul ba Barnabas meyaginai si kwabinisi. \v 51 Ba kosi kaesi momokarina si kasitataba\x * \xo 13:51 \xt Matthew 10:14; Mark 6:11; Luke 9:5, 10:11\x* si beyisi kata kega si nuwagaire ba si nae ku Iconium meyagina. \v 52 Ba nonorayauna Antioch kamonai nuwagaire i bonuvisi ba Kanuma Kaobaisiyena i potapotaisi. \c 14 \s1 Iconium Kamonai \p \v 1 Paul ba Barnabas Iconium kamonai si nae Jew biyisi asi ku dugu yovena si riu. Ba wara gairena si rumamara kabitamni wai Jew biyisi ba Gentile biyisi pesarisi si geruwana. \v 2 Ba saba Jew biyisi mutusi kega asi waina siti geruwana wai Gentile biyisi nuwanuwasi si piroi wai warewaresisi si abiyisi. \v 3 Damanina ba Paul ba Barnabas namai si mana mara veoromina ba Bada ana baibaita warana ere tepatorasi si rumamarei, ba Bada kiyakiyaya ba kituruba pesarisi i berisi wai si wose. \v 4 Saba koroto si keyauwari kata mutusi Jew biyisi si kibisi, ba mutusi Paul ba Barnabas yabata. \p \v 5 Damanina ba Jew biyisi ba Gentile biyisi mutusi asi babada yabata sisiya si popoi kata sita bogoyoisi ba akimai siti guda bunuwanisi. \v 6 Ba maranai si kuiri wai si vera ku Lystra ba Derbe meyagisi Lycaonia kupurina kamonai ba yepo kupura gwabigwabinai. \v 7 Ba namai Wara Gairena si rumamarei. \s1 Lystra ba Derbe Kamonai \p \v 8 Ba namai Lystra kamonai sebare kesana kaena digadigana i mamana. Kona wai nanakasike i tupuwa ba kega meyana ana yawasa kamonai i yewo. \v 9 Ba sebarena, Paul ibi sisiya wai i nonora ba Paul totorina i kinana kurina, i kita bauni kata kona i bigeruwana kata ita yawasa \v 10 wai, Paul gamona kaikaponai i parara kurina ba i wona, “Kaemi yai ke msiri!” Damanina ba sebarena i bomsiri ba i dagui i yewoyewo neubuwa. \p \v 11 Maranai koroto Paul awaika i wosei si kinani wai, Lycaonia biyisi si dagui asi gamowai si parara, “Nikosi sebasebare ruwamo, wai god tupuwai si gakira kurita!” \v 12 Kata Barnabas wai kona Zeus kosi Greek biyisi asi god, ba Paul wai Hermes kairavina kona wai sisiya woraworana. \v 13 Zeus ana priest, ana puyo bunuwa gawarina wai meyaga kupunai i mamana, kata kona ba pipiya yabata bull mutusi ba saru gaigairesi, si yauna si botu ku meyaga matam ketana, asi waina Paul ba Barnabas kurisi sita puyobunuwa. \p \v 14 Ba maranai Barnabas ba Paul nikona si nonori wai, kasi gara si rusika ba ere paraparasi si vera si riu koroto ku kamosi. \v 15 “Awaika kairavina nikona ko wosewosei? Yakai wai pipiya mom, komi rutainimi! Yakai wai Wara Gairena kabi yoneyonei, kata ami wose goyogoyosi kamosi yai koni nuwabirabira, God yawayasina kurina, kona sapama ba dobu, enaga ba sawara ereonowana, kamonai te mamana wai tupana i wosisi.\x * \xo 14:15 \xt Exodus 20:11; Psalms 146:6\x* \v 16 Kainaonai dam ereonowasi i boterisi asi wainai si yewoyewo. \v 17 Ba mara kau ereonowana ana nuwayauyauna ebi beyimi nikosi matakirai kata kona wai emamana. Kata kusana kaidamonai e biporai ba mariya ba kam pesarisi, ebereberimi ba nuwasisira ebi bonuvimi.” \v 18 Bagunai nikosi sisiya si sisiyana saba Lystra biyisi kega rubana sita boterei, ba asi waina sita puyobunuwa kurisi. \s1 Lystra biyisi Paul Akimai si Ravi \p \v 19 Ba Jew biyisi mutusi Antioch ba Iconium yai si verakasibau ba koroto nuwanuwasi si taini. Paul akimai si gudai si nosi bage ita rabobo ba si taina seseri si kasibau meyaga ku kupana. \v 20 Saba bigeruwana biyisi si notuwei wai, i bomsiri ba i riu ku Lystra meyaga mena. Mara i tom wai kona ba Barnabas si nae ku Derbe. \s1 Si Veramaga ku Antioch \p \v 21 Kosi wona gairena si rumamarei ba pesarisi si geruwana. Ba muri yai si veramaga ku Lystra, ba Iconium ba ku Antioch mena, \v 22 bigeruwana biyisi si kaobimaragasisi ba si kaobitoraisi kata asi bitumaganai siti msi kikita. Si wona, “Kota, paiwara pesarisi tana paiwarana ba muri yai God ana ku basileiya tana riu.” \v 23 Paul ba Barnabas ekaleisiya yove taporo nununai, warawaretesi si bineisi ba si siya ba si rupariyisi, ba Bada kurina si terisi kata ita potaisi. \v 24 Ba Pisidia kupurina kamonai wata si veramaga si nae ku Pamphylia kupurina. \v 25 Perga meyaginai kamonai si rumamarapipiya kurisi, ba si gakira ku Attalia meyagina. \p \v 26 Ba wakai si veramaga ku Antioch meyagina mena, Syria kupurinai memena God ana baibaita i berisi ba saibira si kakabi. \v 27 Si verakasibau ku Antioch meyagina memena, ekaleisiya si gairenisi ba si pora taveyisi wai, si runotuwanisi ba God kamosi yai awaika i wosei, ba bitumagana matamketana i botaveyei, Gentile biyisi kairavisi wai si mamatarei. \v 28 Namai bigeruwana biyisi yabata si mana misi i veoroma. \c 15 \s1 Jerusalem yai Babada si Duvu \p \v 1 Ba sebasebare mutusi Judea kupurinai si gakira ku Antioch ba Gentile bigeruwana biyisi wausi si bibeyebeyisi, “Moses ana kairuwana e wonawona wai sinim sina bonai ba kega wai, kega rubarubana kona yawasa.” \v 2 Nikona kairavina Paul ba Barnabas yabata si kawapata saki wai bigeruwana biyisi pipiya mutusi si bineisi si gae ku Jerusalem niko sisiya kairavina, apostle ba warawaraetesi sita kinanisi. \v 3 Si porasi si nenae wai Phoenicia kupurina, ba Samaria kupurina kamosi yai wata, si nae ba si wonisi kata mekabage Gentile biyisi si nuwabirabira. Niko wara bigeruwana biyisi i wosisi wai si nuwagaire saki. \v 4 Maranai si botu ku Jerusalem wai, bigeruwana biyisi ba apostle ba warawaraetesi si verabeyisi ba God kosi awaika ereonowana God kamosi yai i wosei wai si mamatarei. \v 5 Saba bigeruwana biyisi mutusi iyabosi Pharisee biyisi kamosi yai si bomsiri ba si wona, “Gentiles biyisi sinisi sina bona ba Moses ana kairuwana sina kibi.” \p \v 6 Damanina ba apostles ba warawaretesi si notuwa ba niko sisiya si sisiyei. \v 7 Ba sisiya i veoroma saki murinai, Peter i bomsiri ba i wona, “Warewaresiku, ereonowami ko kuiri kata rorowa wata kamomi yai God i bineiku kata a nae Gentile biyisi kurisiwara wara gairen ata rumamarei wai kipurukuai sita nonori ba siti geruwana.\x * \xo 15:7 \xt Acts 10:1-43\x* \v 8 God pipiya ereonowasi nuwanuwasi i kuiri ba i beyena kata kosi i bineisi wai ana Kanuma Kaobaisiyena i porai kurisi, kota rutainita.\x * \xo 15:8 \xt Acts 10:44\x* \v 9 I wosei kata kosi ba kota wai kesanita, kairavina si tumagana wai asi piragagoyo i notataveyisi. \v 10 Kona kairavina awaika basuna God ko raurubai, ba Gentile biyisi kona bitana ku kabarasi ko tereterei ba kota tutunuta mom kega sibo sisiri. Ko bereberisi? Kona kairuwana nosinosita ba kota kurita i rakata saki. \v 11 Kega! Ata bigeruwanai wai ketana kesanaikei Iesu Keriso ana baibaitai ebi yawasita kosi ba kota.” \p \v 12 Koroto tupana si ma guguba ba God, maragata i berisi wai Barnabas ba Paul kiyakiyaya ba matakira Gentile biyisi kamosi yai si wose kurisi wai si sisiyei. \v 13 Si sisiya i kakaba wai, James i bomsiri ba i wona, “Warewaresiku, koi tainabaenega kuriku. \v 14 Simon Peter matapa i wonimi kata, mekabage God kainaona Gentile biyisi kamosiyai, pipiya i yaunisi i karinai. \v 15 Kata Peroperoveta gamosi nikona ita tupuwa, wai, nikasike si kirumi. \q1 \v 16 ‘Nikosi murisi yai Yauku Bada ana botu mena \q2 ba David ana yove i peku wai ana bowa meyei. \q1 I tamorika wai ana bowa meyei \q2 ba ana bobimsiriyei. \q1 \v 17 Pipiya si ma boterisi wai, \q3 Yauku Bada sina nuveniku, \q2 Gentile biyisi yabata iyabosi a yorisi wai \q3 kuriku sina botu.’ \q1 \v 18 Bada nikasike e wonawona, \q2 kata matapa naki nikosi wose si kuira roboi. \p \v 19 Au nota wai nikasike, Gentile biyisi tebi binuwabirabira ba God kurina tebotubotu wai, kega tana wosei ina padapada. \v 20 Saba, tana kiruma kurisi ba tana wonisi, kata kega kam tarabibisaka sina puyoisi wai sina kam, ba kega sini kaokaowana kwatakwatama,\x * \xo 15:20 \xt Levitikus 18:6-23\x* ba abapayapayaya sini kima bunuwana wai, kega biyosi ere tarasi sina kam.\x * \xo 15:20 \xt Levitikus 17:10-16\x* \v 21 Kairavina Moses ana kairuwana matapa naki Jew biyisi asi dugu yovenai Sabath patepatena meyaga nununai kamosi yai si raumamarei.” \s1 Gentile Bigeruwana Biyisi asi Pepa \p \v 22 Kata apostle ba warawaraetesi ba ekaleisiya ereonowasi, si damanina, ba asi pipiya kamosi yai si bineisi. Paul ba Barnabas yabata si poraisi ku Antioch, kata si bineisi wai Judas yebo kana waba Barsabbas ba Silas, asi ruwamo kosi yebo babada warewaresisi kamosi yai. \v 23 Kosi yabata niko pepa si porai: \pi1 Yakai apostle ba warawaraetesi, ba warewaresimi nina ama bikaikaiwa ka biporai ereonowami Antioch, Syria ba Cilicia ko mamana wai kurimi. \v 24 Ba ka nonori kata mutusi kamoki yai si nae, ba awaika si wonimi wai yapoya si berimi ba nuwanuwami si goyoni, saba kega yakai kosi kai poraisi. \v 25 Kona kairavina yakai ereonowakai kai nuwakesana wai, pipiya ka bineisi ba Barnabas ba Paul yabata kai poraisi. \v 26 Kosi Bada Iesu Keriso kana waba kairavina asi yawasa si kaotaveyei. \v 27 Kona kairavina Judas ba Silas kai poraisi, kata kosi yebo kawasiyai nikosi sina wonimi. \v 28 Kinanina i gaire saki kata Kanuma Kaobaisiyena ba yakai kega nikosi sawara kairavisi bita kana berimi, ba nikosi nota wata kota bosisira. \v 29 Kam kega tarabibisaka si puyoisi wai kona kam, kega tara kona tomani, ba abapayapayaya si kima bunuwana wai biyona ere tarana kega kona kani, ba kega koni kaokaowana kwatakwatama. Nikosi kona wose wai kona ma kabitam. Ka bi kaikavimi. \p \v 30 Kawariyonayona si poraisi si nae ku Antioch ba namai bigeruwana biyisi ereonowasi si runotuvanisi ba pepana si berisi. \v 31 Maranai pipiya si baiyavi wai, si nuwagaire saki asi kao bimaragata sisiyisi kairavina. \v 32 Judas ba Silas, kosi yebo peroperoveta, si sisiya saki, kata bigeruwana biyisi si kao binuwatoraisi ba asi bitumagana kairavina si kaobimaragasisi. \v 33 Namai si mana yogina, ba bigeruwana biyisi nuwanubai si gairenisi ba si porasi si veramaga, ku Jerusalem iyabosi si poraisi wai kurisi. \v 34 \f + \fr 15:34 \ft Niko kewa kiruma waduosi mutusi kamosi yai kega e mamana.\f* \v 35 Paul ba Barnabas Antioch kamonai si mana. Ba namai pipiya pesarisi yabata Wara Gairena si beyebeyena ba si rumamarei. \s1 Paul ba Barnabas si Buburana \p \v 36 Kao biyamo murinai, Paul i wona Barnabas kurina, “Tana veramaga ku meyaga yogiyogisi ereonowasi ba bigeruwana biyisi tana rupotaisi. Memena rorowa Bada wonana ta rumamarei wai ba tana kinanisi mekabage wata te mamana.” \v 37 Barnabas ana waina John Mark yabata ita urabai yabata sita nae. \v 38 Saba Paul kega i damanina basuna, rorowa asi bowagawaga Pamphylia mena; wai i vera i sumarisi ba kega yabata asi sabira si bokoboi.\x * \xo 15:38 \xt Acts 13:13\x* \v 39 Si kawapata saki wai si buburana. Kata Barnabas, John Mark i urabai yabata wakai si garubona ku Cyprus, \v 40 saba Paul, Silas i binei, ba bigeruwana biyisi si rupariyisi, ba Bada ku yarona si terisi ba si poraisi. \v 41 Damanina ba kosi Syria ba Cilicia kamosi yai si wagawaga ba, namai ekaleisiya si kaobimaragasisi. \c 16 \s1 Timothy, Paul ba Silas yabata \p \v 1 Paul i nae ku Derbe ba yebo ku Lystra ba namai bigeruwana biyina yarakina kesana, kana waba Timothy i mamana, kona sinana wai Jew ba kona bigeruwana biyina, saba tamana wai Greek sebare. \v 2 Timothy bigeruwana biyisi Lystra ba Iconium kamonai si kaobigegaeni. \v 3 Paul ana waina ita urabai wai sinina i bonai kairavina Jew biyisi kona kupurinai si mamana, ba si kuira roboi kata tamana wai Greek sebare. \v 4 Damanina ba meyaga nunusi yai si nenae wai, bigeruwana biyisi si wonawona berisi kata apostle ba warawaraetesi, Jerusalem kamonai wara si porai kata kega sinisi sita bona. \v 5 Kona kairavina ekaleisiya asi bigeruwana si bo bimaragasi, ba kao patepatena asi koroto i rakarakata. \s1 Paul kana Yore \p \v 6 Paul turaturana Silas ba Timothy si wagawaga Phrygia ba Galatia kupurisi kamosi yai wata si nae, kairavina Kanuma Kaobaisiyena i gesisi kega Asia kamonai wona sita rumamarei. \v 7 Maranai si botu Mysia ana ku biparaparata, ba asi waina sita riu ku Bithynia saba Iesu kanumina i gesisi. \v 8 Kona kairavina si vera damana ku Mysia ba si gakira ku Troas. \v 9 Kona pomnai Paul aba kinakinana i kinani kata, sebare Macedonia kupurinai i msiri ba i bibabai, “Ki garubona ku Macedonia kupurina ba kuni baisikai.” \v 10 Paul aba kinakinanai i kitai murinai, wai yagiyagina wata ka bobunaga ba ku Macedonia kata nae, ka nosi kata God i yorikai Wara Gairena pipiya kurisi kata rumamarei. \s1 Lydia Iesu i Geruwei \p \v 11 Ba Troas yai meyaginai wakai ka geru, ba totorina kai garubona ku Samothrace, ba mara i tom wai ka riu ku Neapolis. \v 12 Namai ka riu ku Philippi meyagina, Rome biyisi asi meyaga kaikapona wauna kesana, Macedonia kamoniai. Ba namai ka mana mara yoginaikei. \p \v 13 Ba Sabath maranai, meyaga ka kasibau taveyei ku okowa parina, namai ka nosi kata pari gawarina kata panani. Ba bibaine si notuwa rupari kairavina, wai kamakira ba kurisi kai sisiya. \v 14 Ba kesana, nai ibi tainabaenega wai, Thyatira wasike kana waba Lydia, kona gara bi debagirugirumina i bigimona, ba kona wasikena wai God i bopepetei. Bada nuwanuwana ibo taveyei kata Paul awaika i wonewonei wai ibo sekwai. \v 15 Kata kona ba pipiya ana yove yai si babataito murinai, i baba wai kata nae ana ku yove. I wona, “Komi abisiri yai ko nosinosi yauku bisuwona Iesu Keriso a bigeruwei wai, ko botu au ku yove ba yabata tana mana.” Ba i kaotupetupena yepo kai damanina wai ka nae. \s1 Paul ba Silas Patuma Yovenai \p \v 16 Kao kesana ka gaigakira pari ku gawarina ba aba saibisabira wasike urumina kanuma goyona karinai i mamana wai ka panani. Kona wai pipiya naosi yai awaika kurisi ina tupuwa wai i wonewonisi, ba mane kaikapona ana babada kairavisi i wosewosei. \v 17 Paul ba yakai ereonowakai i kibikibikai, ba i parapara, “Nikosi sebasebare kona God Kaidamo Sakina ana saibisaibirisi, ba sibotu keta te beyita mekabage tana yawasa.” \v 18 Kao pesarisi nikasike i wose yepo Paul sinina i kai, wai i rusinimura ba kanuma goyona i wonei, “Iesu Keriso kana wabai a kaotunetune yim ke kasibau taveyei!” Ba mara kesana kanuma goyona wasikena i kasibau taveyei. \p \v 19 Maranai wasikena ana babada si kitai kata asi mariya ketana Paul ba Silas si reso, wai si botawatawanisi ba si taina seserisi si kasibau ku bigimona gawarina babada kurisi. \v 20 Si botuvisi bibuibuiya biyisi kurisi ba si wona, “Nikosi sebasebare wai Jew biyisi ba meyaga te bi gamogamoi. \v 21 Kosi dudura te bibeyebeyena wai kota Rome biyita ata kairuwana kega e bi damaninei.” \p \v 22 Koroto si bokauta ba si kokona Paul ba Silas kurisi, ba bibuibuiya biyisi si wonisi kasi gara si taina sikeyana ba whip yai si ravisi. \v 23 Ba si ravi sakiyisi murinai, ku patuma yovena kamona si garu ruvisi. Ba patuma yovena kana koyakoyaga si kaotunei kata ita kinani kega sita vera. \v 24 Kona kairavina patuma yovena, kamonai damana i terisi ba kaekaesi keyama bitasi yai i kasi kikita. \p \v 25 Ba pom basunai Paul ba Silas si raupari ba si tabotabora God kurina, ba patupatumisi mutusi si bitainabainegisi. \fig |src="44_Ac_16_15_RG.jpg" size="col" ref="16:25" \fig* \v 26 Ba marakesana gusugusu kaikapo sakiyina, patuma yovena tanona tupana i gusui. Kata matamketasi ereonowasi si tamotatara, ba ereonowasi kasi chain si peku. \v 27 Patuma yovena kana koyakoyaga i sikwana ba matamketa ereonowasi tamotatarisi i kinana, wai ana seri i yauni ba ita gwaribunu meyei basuna i nosi bage patupatumisi sita vera. \v 28 Saba Paul kurina i parara, “Kega kuna kasibunu meyim! Yakai ereonowakai wai nina!” \p \v 29 Patuma yovena kana koyakoyaga yasegana kairavina i yoereyana, ba ere kirokirorona i vera i riu Paul ba Silas naosi yai i peku. \v 30 Ba i uraba kasibauwisi ba i toirubaisi. “Babada, awaika ana wosei wai ana yawasa?” \p \v 31 Ba si kaobeyei, “Bada Iesu ki geruwei, wai kom ba am rakaraka yabata kona yawasa.” \v 32 Damanina Bada warana si sisiyei, kona ba ana rakaraka ereonowasi kurisi. \v 33 Kona pomnai patuma yovena kana koyakoyaga i yaunisi ba kasi mauwa i bosusuwana, ba kona ba ana rakaraka ereonowasi si babataito. \v 34 Ba i urabaisi si nae ana ku yove ba kam naosi yai i terei; ba kona wai nuwagaire i bonuwei basuna kona God i geruwei, kona ba ana rakaraka ereonowasi yabata. \p \v 35 Mara i tom wai bibuibuiya biyisi, abiabiyisi asi bada si poraisi patuma yovena kana koyakoyaga kurina ba si wonei, “Nikosi sebasebare ko boterisi sina nae.” \p \v 36 Ba patuma yovena kana koyakoyaga Paul i wonei, “Bibuibuiya biyisi si wona kom ba Silas si botaveyimi kona nae, nuwanubai ko nae.” \p \v 37 Saba Paul i kaobeyisi, “Yakai wai Rome biyikai ba ama goyona awaika, wai kega si buibuiyikai ba debai si ravikai ba ku patuma yovena si garu ruvikai. Saba asi waina karaku bibune yai sini poraikai. Kega rubarubana! Kosi yebo sina botu sini naovikai wai kana kasibau.” \p \v 38 Maranai abiabiyisi asi bada bibuibuiya biyisi, si wonisi kata Paul ba Silas wai Rome biyisi, wai si nagara. \v 39 Kata si botu ku patuma yovena ba si babaisi kata sita notataveyisi. Ba si urabasi si kasibau ba si babaisi kata meyaga sita kasibau taveyei. \v 40 Ba Paul ba Silas patuma yovena si kasibau taveyei ba si nae Lydia ana ku yove. Namai bigeruwana biyisi si pananisi ba si kaobinuwatoraisi. Ba meyagina si sumarei. \c 17 \s1 Paul Thessalonica Kamonai \p \v 1 Maranai Paul ba Silas, Philippi meyagina si sumarei wai si botu ku Amphipolis ba Apollonia kamosi yai wata ba si nae ku Thessalonica, Jew biyisi asi dugu yovena i mamana wai nakai. \v 2 Paul mamanina i wosewose wai nanakasike, i riu Jew biyisi asi ku dugu yovena ba Sabath tonu kamosi yai pipiya yabata God warana gairena si sisiyei. \v 3 Ba i baibaiyavi ba basuna i kaoberisi kata Bibigairenina Kaobaisiyena wai ina paiwara ba rabobowai ina bomsiri. I wona, “Niko Iesu a biyoneyonei kurimi wai kona Bibigairenina Kobaisiyena.” \v 4 Jew biyisi mutusi si nonora wai Paul ba Silas si sununurisi ba Greek biyisi God si bo pepetei ba bibaine babadisi mutusi si geruwana. \p \v 5 Saba Jew biyisi mutusi si nuwarauwa, wai pipiya botabira bitasi bigimona gawarinai si runotuwanisi ba si kokona si gweagwea ba si dadaura. Si riu Jason ana ku yove wai Paul ba Silas si nuwenuwenisi sita taina seserisi sita kasibau pipiya kurisi. \v 6 Ba maranai kega si pananisi wai Jason ba bigeruwana biyisi mutusi si taina seserisi si kasibau baibuibuiya biyisi kurisi. Ba si parapara, “Paul ba Silas dobu ereonowana te resoresoi. Ba yebo karaku niko meyagai te resoresoi. \v 7 Ba Jason yebo i enoenovisi ana ku yove. Nikosi pipiya Caesar ana kairuwana te bikasikotobi, te wonawona kata kosi taupauma bauna te bigeruwei, kana waba Iesu.” \v 8 Maranai nikosi si nonori wai pipiya ba bibuibuiya biyisi yabata si negenegeisi. \v 9 Damanina Jason ba bigeruwana biyisi mutusi si gwabisiya mane si yauni ba si wonisi kega sita wose meyei ba si boterisi si nae. \s1 Berea Kamonai \p \v 10 Kona pomnai bigeruwana biyisi Paul ba Silas si poraisi ku Berea. Si verakasibau wai si vera damana Jew biyisi asi ku dugu yovena. \v 11 Berea biyisi nuwanuwasi bobotaveyisi kega bage Thessalonica biyisi ba Paul Wara Gairena i sisiyei wai si nonora kabikabitamni. God wonana mara patepatena si baibaiyavi wai si kita bikuikuiri kata Paul asi bibeyebeyena wai wona damana kona kega. \v 12 Kona kairavina Jew biyisi pesarisi ba Greek babadisi sebasebare pesarisi ba bibaine yebo pesarisi si geruwana. \p \v 13 Saba maranai Jew biyisi mutusi Thessalonica kamonai si bopanani kata Paul Wara Gairena Berea kamonai i raumamarei wai, si nae ba namai si dagui si bikupura resoreso Berea biyisi kamosiyai. \v 14 Bigeruwana biyisi si bokwayo yagina Paul si porai ku tore ba Silas ba Timothy Berea kamonai si mana. \v 15 Pipiya Paul si urabai si nae ku Athens, wai si veramaga ku Berea ba Silas ba Timothy si wara berisi kata yagiyagina sita nae Paul kurina. \s1 Athens Kamonai \p \v 16 Maranai Paul Athens yai i potapotaisi, wai meyaga kamonai tarabibisaka i bonuwa i kinana wai nuwanuwana i yara. \v 17 I nae Jew biyisi asi ku dugu yovena ba Jew ba Greek biyisi God te bo pepetei wai pipiyisi yabata si bisisiya, ba kao patepatena yebo gimona gawarinai pipiya namai si mamana wai kurisi i bisisiya. \v 18 Ba yebo Epicurean ba Stoic biyisi kuikuirisi yabata si kawapata, mutusi si wona, “Kinanina bage god tumana e raumamarei.” Kairavina Iesu ana rabobo ba ana bomsiri mena kairavina i wonisi wai, ikesisi si wona, “Niko neganega awaika i dagui e bisisiyei.” \p \v 19 Ba si yauni si gae meyaga babadisi kasi waba Areopagus kurisi. Ba si wona, “Ko botu, ba niko bibeyebeyena wauna kairavina kona wonikai. \v 20 Kom awaika kega meyana ka nonori wai ke bisisiyei, ba ama waina basuna damana kana kuira kabitamni.” \v 21 Athens biyisi ba pipiya tumana nina te mamana wai, kapokapoyanisi asi waina saki wose wausi sini sisiyana, ba sini tainabaenegana. \p \v 22 Damanina ba Paul Areopagus naosi yai i msiri, ba i wona, “Athens biyimi, a kinanimi kata keta pesarinai komi bitaparoro bitami, \v 23 Kairavina a yewo neubuwa wai, ami bo pepeta sawarisi pesarisi a kinana. Ba taparoro gawarina kesana tepanai nikona si kirumi, \sc God kega aba kuikuirina kurina\sc*. Niko God kega aba kuikuirina, ko bopepetei wai kona ana rumamarei kurimi. \p \v 24 Kona nao God dobu ba sawara ereonowana kamonai i wosei, kona sapama ba dobu asi Bada ba kega pipiya yarosi yai God ana Yove si bowa wai kamosi yai e mamana.\x * \xo 17:24 \xt 1 Kings 8:27; Acts 7:48\x* \v 25 Ba pipiya nimasi yai kega sina bosaibirei kairavina kega kesana ana waina e mamana. Kona ikesina mom yawasa, ba yasibe, ba sawara ereonowasi pipiya tupasi e bereberisi. \v 26 God pipiya kesanaikei i wosei ba konai dam ereonowasi si botu, ba kona mara i berisi, ba ana wainai gawara memena sita mana wai i berisi. \v 27 Basuna wai, dam ereonowana God sina nuveni ba sina panani ba kurina sina nae. Saba kota God gwabitiyai. \v 28 ‘Konai ta mamana, ta bokwayokwayo, ba tai pipiya.’ Komi yebo ami muwamuwarina e wonawona wai nanakasike, ‘Kota wai God natunatuna.’ \p \v 29 Kona kairavina kota God natunatuna, kega tana nosi kata God kona tarabibisaka rutainina gold, kona silver ba akimai si tarabibisakei. \v 30 Rorowa marasi yai pipiya God kega si kuiri wai i kita bigaruisi, saba karaku e kaotuneisi asi piragagoyo ai, sina tombubaunisi ba sina veramaga kurina. \v 31 Kairavina dobu bibuibuiyina kana mara i terei, ba sebarena i binei ba rabobo ai i bomsiri mena wai pipiya ereonowasi, i beyisi kata kona wai kotoi.” \p \v 32 Ba maranai si nonori kata Paul raoboraobosi asi bomsiri mena i bisisiyei wai si bomanibei, saba mutusi si wona, “Ama waina niko sisiya kana nonora meyei.” \v 33 Damanina ba Paul i kasibau taveyisi, \v 34 saba mutusi si kibi ba si geruwana. Kamosi yai wai Dionysius, Areopagus asi pipiya kesana, ba wasike kana waba Damaris, ba pipiya mutusi yabata. \c 18 \s1 Corinth Kamonai \p \v 1 Nikona murinai Paul Athens i sumarei ba i nae ku Corinth. \v 2 Namai Jew biyina kana waba Aquila, Pontus sebare kaowana Priscilla yabata karauwata mom Italy yai si botu, kairavina Caesar Claudius Jew biyisi ereonowasi i kaotuneisi Rome sita kasibau taveyei. \v 3 Paul Aquila ba Priscilla yabata si mana ba si saibira, kairavina kosi ba Paul abapayapayaya kwapirisi yai tent si popopo. \v 4 Sabath patepatena, Paul Jew biyisi asi dugu yovena kamonai sisiya padapadana i tereterei, kata Jew ba Greek biyisi siti nuwabirabira. \p \v 5 Silas ba Timothy Macedoniai si verakasibau maranai, Kosi tent bowaina si wosewosei, ba Paul kona wona i raumamarei. Jew biyisi kurisi i bisisiya kata Iesu wai kona Baibaiyawasina Kaobaisiyena. \v 6 Saba si kawapatei ba si kaobigoyoni, wai kana gara popokauna i kasitatabi ba i wona, “Tarami wai komi yebo gayamimi tepanai, kega koni kunumakiku. Karaku ba mara naoti yai wai Gentile biyisi kurisi ana rumamara.” \p \v 7 Ba Paul Jew biyisi asi dugu yovenai i sumarisi i nae Titius Justus kurina, kona wai God e bo pepetei ba ana yove wai Jew biyisi asi dugu yovena gwabinai. \v 8 Jew biyisi asi dugu yove badana Crispus ana rakaraka, ba pipiya ereonowasi ana yove yai Bada si geruwei. Ba pipiya pesarisi Corinth kamonai yebo Paul si nonori, wai si geruwana, ba si babataito. \p \v 9 Pom kesana aba kinakinanai Bada Paul kurina i sisiya ba i wonei, “Kega ke nagara! Ki sisiya! Kega kuni kawa potapota! \v 10 Kairavina yauku wai kom yabata, ba kega kotoi kesana ina kokonim kona ina kasibigoyonim, basuna pipiya pesarisi niko meyagai wai Yauku kariku ai.” \v 11 Damanina ba Paul namai i mana bodu kesana ba sepina, Wara Gairena pipiya i bibeyebeyisi. \p \v 12 Saba maranai Gallio, Achaia kupurinai\f + \fr 18:12 \ft Achaia kana waba kesana wai Greece.\f* i governor, wai Jew biyisi mutusi si bomsiri yabata ba Paul si yauni bibuibuiyina kairavina. \v 13 Paul si kunumakei si wona, “Niko sebare pipiya e binuwa tainisi God te bopepetei wai ata kairuwana e bikasikotobi.” \p \v 14 Paul i dagui iti sisiya saba Gallio, Jew biyisi kurisi i wona, “Abisiri yai Rome kairuwana ini kasikotobi wai ana nonorimi ba ami kairuwana ini kasikotobi wai ikesimi ko tere bitotori. \v 15 Saba komi kona, wona ba waba ba ami kairuwana kairavina ko bikawapata, wai komi wata ko bobitotori. Yauku kega nikosi ani buibuiyana.” \v 16 Ba bibuibuiya yovena kamonai i kwabinisi. \v 17 Damanina ba ereonowasi si taibira ba Jew biyisi asi dugu yove badana wauna Sosthenes, bibuibuiya yovena kamonai si botawani ba si gudai. Saba awaika si wosewosei wai Gallio i ma paraparaga. \s1 Priscilla, Aquila ba Apollos \p \v 18 Paul Corinth yai bigeruwana biyisi yabata kao pesarisi si mana, ba i sumarisi Priscilla ba Aquila yabata ku waka si geru ba si nae ku Syria. Muri yai sita geru wai Cenchreai, ana kaobiyoyobana nununai wai uyavina si garibi. \v 19 Si verakasibau ku Ephesus wai, Paul namai, Priscilla ba Aquila i sumarisi. Ba ikesina, i nae Jew biyisi asi ku dugu yovena ba Jew biyisi yabata si ogatara. \v 20 Kona maranai si babai yabata mara yogina sita mana wai, i totoyana. \v 21 Saba i bisumarisi wai i kaobiyoyobanisi, “God ana wainai wai ana veramaga, ba Ephesus yai wakai i geru.” \v 22 Maranai i verakasibau ku Caesarea wai i gae bigeruwana biyisi Jerusalem yai i kakaivisi ba i nae ku Antioch. \v 23 Paul Antioch yai i mana i kakaba wai Galatia kupurina, ba Phrygia kupurina kamosi yai wata i veramaga ba bigeruwana biyisi i kaobimaragasisi. \s1 Apollos Ephesus Ba Corinth Kamosi yai \p \v 24 Kona maranai Jew biyina kana waba Apollos, Alexandria sebare, i botu ku Ephesus. Kona wai sebare kuikuirina, Wara Gairenai i kuira kabitamni, ba ana sisiya kaimasavisi wata. \v 25 Bada ana keta i kaobibeyei wai pipiya mutusi kurisi, ere tepatorana Iesu kairavina i beyebeyena ba i sisiyana kabikabitamni, saba John ana babataito wata i kuiri. \v 26 Maranai Priscilla ba Aquila si nonori Jew biyisi asi dugu yovena, kamonai ere tepatorana i raumamara wai, si taina sirei asi ku yove ba God ana keta basuna damana si beyena kabitamni. \p \v 27 Apollos ana waina ita nae ku Achaia, wai warewaresina si kaobimaragasi ba si kiruma, nonorayauna kurisi kata sita verabeyei. I verakasibau wai namai, iyabosi wata God ana baibaitai si geruwana wai i baita sakiyisi. \v 28 Debai Jew biyisi yabata si ogatara wai, ere maragasina i getawanisi, ba Wara Gairena i beyisi kata Iesu kona Baibaiyawasina Kaobaisiyena. \c 19 \s1 Paul i Nae ku Ephesus \p \v 1 Maranai Apollos Corinth yai i mamana wai, Paul kamonai wata ketai i yewo i nae ku Ephesus ba namai bigeruwana biyisi mutusi i pananisi, wai i toirubaisi, \v 2 “Maranai koi geruwana wai Kanuma Kaobaisiyena ko yauni kona?” \p Si kaobeyei, “Kega! Kega ka kuiri kata Kanuma Kaobaisiyena e mamana.” \p \v 3 Paul i toiruba, “Kata abi babataito ko yauni?” \p Si kaobeyei, “John ana babataito.” \p \v 4 Ba Paul i wona, “John ana babataito wai kona tombaubauna babataitona. Pipiya i wonisi kata kesana murikuai e botubotu wai siti geruwei, kona wai Iesu.”\x * \xo 19:4 \xt Matthew 3:11; Mark 1:4,7,8; Luke 3:4,16; John 1:26,27\x* \v 5 Nikona si nonori wai Bada Iesu kana wabai si babataito. \v 6 Ba Paul nimana ku tepasi i terei wai, Kanuma Kaobaisiyena i bonuvisi ba gamo bubausi yai si sisiya, si peroveta wona ba yebo God warana si yoneyonei. \v 7 Sebasebare ereonowasi asi 12. \p \v 8 Nawaravi tonu kamonai, Paul Jew biyisi asi dugu yovenai ere tepatorana, i biogatara ba i binuwatainisi God ana basileiya kairaviana. \v 9 Saba mutusi nuwanuwasi padapadasi kega si geruwana ba debai Keresiyana asi bitumagana si gigimi. Damanina Paul i sumarisi ba bigeruwana biyisi yabata si nae Tyrannus ana ku bibeyebeyena yovena. Ba namai kao patepatena Wara Gairena si bisisiyei. \v 10 Nikona bodu ruwamo kamonai si wosei, wai Jew ba Greek biyisi ereonowasi Asia kupurina kamonai, Wara gairena si nonori. \s1 Sceva Natunatuna Sebasebare \p \v 11 God maragata Paul i berei wai kiyakiyaya kega si kinakinana wai i wose. \v 12 Memena bage kareko kabana si botuwei Paul sinina si kasi rubai ba si yauni si nae gubagubagisi kurisi wai si yawasisi ba kanuma goyogoyosi si kasibau taveyisi. \p \v 13 Jew biyisi mutusi kupura nunusi yai si yewoyewo neubuwa, ba asi waina Bada Iesu kana wabai kanuma goyogoyosi siti kasibaunisi, wai si wonawona, “Iesu, Paul i raumamarei wai, kona kana wabai ka kaotunetuneyim, ke kasibau!” \v 14 Jew biyisi asi priest kaikapona kana waba Sceva natunatuna sebasebare asi 7 niko wose si wosewose. \p \v 15 Saba kao kesana, kanuma goyona i kaobeyisi, “Iesu wai a kuiri, ba Paul yebo a kuiri, saba komi iyabomi?” \v 16 Damanina ba sebare kanuma goyona kamonai i mamana wai, i sou ku tepasi ba i gebowabowasi i gudaisi, wai ere taratarasi ba ere nimanimasi yovenai si vera si kasibau. \p \v 17 Jew ba Greek biyisi Ephesus kamonai si mamana wai warana si nonori wai si nagara saki, Bada Iesu kana waba si bokuwayei ba si wareyei. \v 18 Pesarisi iyabosi si geruwana wai si botu ba asi piragagoyosi si tombubaunisi. \v 19 Kaikairapu mutusi, asi kairapu bukasi si yauna si botu ba debai si kapuna, kairavina ereonowana si Keresiyana. Bukasi maisasi wai 50,000 silver coins.\f + \fr 19:19 \ft Deuteronomy kapita 18 ba kewana 10 ba ku 14 God ana pipiya i wonisi kega sini kairapu, simapu kona yapune koroto matasi yai.\f* \v 20 Niko wose yai ba Wara Gairena i maragata ba dobu ereonowanai i kampesipesi. \p \v 21 Nikosi wose tupasi si tupuwa murinai, Paul i nuwanotanota kata Macedonia ba Achaia kamosi yai wata ita nae ku Jerusalem. Kona murinai wai i wona, “Ana nae ku Rome.” \v 22 Ba kana bibaita asi ruwao, Timothy ba Erastus i poraisi ku Macedonia kupurina, ba kona Asia kupurinai i mana mara yogina. \s1 Ephesus yai si Reso \p \v 23 Kona maranai Iesu bitumaganina Keresiyana ketana kairavina wai, bai yowa kaikaponai tupuwa. \v 24 Sebare kana waba Demetrius sawara silver ai e wosewose wai kona, silver ai Greek asi god wasike kana waba Artemis tara bibisakina i wosewose, wai mane kaikapona kona ba ana saibisaibirisi si yuyauni. \v 25 Ana sabisabirisi ba pipiya mutusi asi bagibagi kesanina yabata i yorisi ba i wonisi, “Au dam, ko kuiri kata ata mariya niko sabirai e botubotu. \v 26 Ba niko sebare, Paul ko kinakinani ba ko nonori kata, pipiya pesarisi e binuwatainisi ba e wonawona kata, pipiya nimasi yai god te taratara bibisaka wai kega god damana. Ba kega nina Ephesus kamonai wata e wosewosei ba Asia kupurina ereonowanai. \v 27 Tana kinana kabitamni kata kota ata mariya ketana kega ina gudui, ba ata saibira wabana ini goyoni. Ba yebo tana kinana kabitamni, kata ata god wasike Artemis ana yove taparoro kega ini goyoni. Pipiya ereonowasi Asia kupurinai ba dobu ereonowana kamonai kona Artemis te bopepetei, ba tana kinana kabitamni kata ana bibadana kega ina siwana!” \p \v 28 Kona si nonori wai si yagisi, ba si dagui si paraparara, “Ephesus asi god wasike Artemis maragata sakina, Ephesus kamonai!” \v 29 Kega rabarabana meyaga tupana kamonai bubuwa i rakata saki. Macedonia biyisi Gaius ba Aristarchus, Paul turaturana si taina kwarokwaroisi, ba yabata si vera si riu ku aba gayogayo gawarina. \v 30 Paul ana waina ita riu ku koroto kamona saba bigeruwana biyisi kega si kaotaveyei. \v 31 Kupura babadisi, Paul turaturana mutusi, yebo wara si porai kurina si wone sakiyei kata kega ku meyaga aba gayogayo gawarina ita riu. \p \v 32 Kamonai pipiya ereonowana si bubuwa wai, si paraparara kwatakwatama, mutusi sisiya kesana ba mutusi sisiya bauna. Ereonowasi si bubuwa kairavina, pesarisi kega si kuiri awaika kairavina si notuwa. \v 33 Jew biyisi koroto kamonai, Alexander si rubukoini ku naona, ba si wonei kata ita wone kabitamnisi. Yaronai i tapi tawanisi wai si ma guguba, basuna ana waina kairavisi iti sisiya. \v 34 Ba maranai koroto si bopanai kata kona Jew biyina wai para si dagui, “Ephesus asi god, Artemis maragata sakiyina Ephesus kamonai! Ephesus asi god, Artemis maragata sakina Ephesus kamonai!” Ba si para tupetupena yepo ora ruwamo rubana. \p \v 35 Meyaga badana kaikapona i wonisi si ma guguba ba i wona, “Ephesus biyimi, pipiya dobu ereonowanai si kuiri, kata Ephesus kona Artemis ana eteni temple kana aba potapota, ba gubagubana wai sapamai i peku kurita. \v 36 Nikona kega kotoi ini buruburuwei, kota ma guguba ba kega kona reso kwatakwatama. \v 37 Nikosi sebasebare ko urabaisi ko botu nikei, wai kega awaika Artemis ana yove taparoro kaikapona kamonai si pisikari kona kega ata god wasikena si gigimi. \v 38 Abisiri yai Demetrius ana sabisabirisi yabata te bikunumakisi wai, bibuibuiya biyisi te mamana kosi ko kinanisi kata ini bibuibuiya kabitamnisi. \v 39 Awaika mutusi yebo karavisi ko bikunumakisi wai Rome bibuibuiya biyisi kosi sina bobitotorisi. \v 40 Rome biyisi niko binuwamotom kairavina sini kunumakita, ba bibuibuiyita kairavina wai mekabage tana wona?” \v 41 Nikona i wonisi murinai wai si gorita. \c 20 \s1 Macedonia ba ku Greece \p \v 1 Binuwamotom ba reso i kakaba wai, Paul bigeruwana biyisi i runotuwanisi ba ibo bimaragasisi, ba i kiuruwisi. Ba i nae ku Macedonia kupurina. \v 2 Kona kupurinai i bowagawaga ba bigeruwana biyisi i kaobimaragasisi yepo i verakasibau ku Greece kupurina, \v 3 ba namai i mana yepo nawaravi tonu si kakaba. Ba i bobunaga wakai ita nae ku Syria kupurina saba, ibo panani kata Jew biyisi sibi dugu kasibunuina kairavina wai i yewo i veramaga ku Macedonia kupurina, ba namai wata ita nae ku Syria mena. \v 4 Pipiya mutusi yabata Pyrrhus, Berea biyina, kona wai Sopater natuna, Aristarchus ba Secundus kosi Thessalonica biyisi, Gaius kona Derbe biyina, ba Tychicus ba Trophimus kosi Asia biyisi, ba yebo Timothy yabata. \v 5 Nikosi sebasebare si nao si nae ku Troas ba namai si potapotai kai. \v 6 Bread Kega Yeast Yabata Poragina murinai wai, Philippi ai wakai ka geru ba kao 5 murinai Troas yai kai kesanikai ba namai yebo kao 7 ka mana. \s1 Paul ana Bowagawaga Damona \p \v 7 Taparoro dagudagunai, rabisi pompom ai ka notuwa, kambira kairavina ba kona wai Sunday. Paul pipiya kurisi i sisiya yepo i pom basuna, kairavina mara ita tom wai iti sumarisi ita nae. \v 8 Kai kesanikai kabi dugu ba yove kamona tepanai wai yasegana pesarisi si karakarata. \v 9 Yaraka kana waba Eutychus batara bitonuinai kaidamonai, damana sibe kana ba riuriu i ma potai ba matana i duduna wai, i kenouwapa ba i peku ku tano. Si gakira wai raborabona si kabari. \v 10 Paul i gakira i runoma ba i tararausisi ba i wonisi, “Kega nuwanuwami sina kairagaraga, kona wai yawayawasina.” \v 11 Paul i veramaga i gae ku yove kamona, ba si kambira ba si kam yabata, ba kurisi i bisisiya yepo mara i tom wai i sumarisi. \v 12 Ba pipiya ere nuwagairesi sebare yarakina yawayawasina si urabai si nae ku yove. \s1 Paul ana Kiuru Dimana Ephesus Waraetesi kurisi \p \v 13 Ba wakai kai nao ka nae ku Assos, namai Paul kati uwani. Kairavina ana waina kae tano ai wata ita yewo. \v 14 Ba Assos yai i pananikai wai, kai uwana ba ka nae ku Mitylene. \v 15 Mara i tom wai ka kuka ku Kios neyarina ka vera tawani, ba kao kesana murinai kai garubona ku Samos neyarina, ba yebo kao kesana murinai ka verakasibau ku Miletus. \v 16 Paul ana waina Ephesus ita vera tawani, kairavina kega ana waina kona kupurinai iti metewa. I biyagiyagina ku Jerusalem ita verakasibau, ba muri yai Pentecost marana. \s1 Paul Ephesus Biyisi i Kiuruvisi \p \v 17 Ka verakasibau ku Miletus wai Paul wara i porai Ephesus taparoro babadisi sita botu kurina. \v 18 Si verakasibau wai i wonisi, “Woraworanai a botu ku Asia kupurina, ba mekabage kamonai ta mana i botu karaku nina wai ko kuiri. \v 19 A tere kirena meyiku ba ere mata okowiku, Bada ana saibira a wosei ba ruruba kaikapona, Jew biyisi karisi yai a yauni. \v 20 Ko kuiri kata rumamarai ai beyebeyimi, ba kega awaika kesana a botawani. Awaika iti baisim wai debai, ba ami yove yai awonimi. \v 21 Matapa awonimi kata, Jew ba Greek biyimi God kurina kona tombaubaunimi, ba Iesu koni geruwei. \p \v 22 Ba karaku, Kanuma Kaobaisiyena i kaotuneiku a nenae ku Jerusalem, kega a kuiri awaika ina tupuwa kuriku. \v 23 A kuiri kata meyaga ereonowasi yai Kanuma Kaobaisiyena, i kaobinonoriku kata patuma yovena ba paiwara e potapotaiku. \v 24 Saba au yawasa kuriku wai kega sawara kaimasawina, saba Bada Iesu ana saibira i tauniku wai ani kakabi, wai kona wata a baibaiyavi. Pipiya kurisi God ana baibaitai, warana gairena ata rumamarei.\x * \xo 20:24 \xt 2 Timothy 4:7\x* \p \v 25 Karaku a kuiri kata komi iyabomi God ana basileiya kurimi a rumamarei, wai kega kona kinana meyiku. \v 26 Kona kairavina karaku a wonewonimi kata kotoi wata ina siwana, wai kega kunumakina ana kabari. \v 27 God ana waina ereonowana a rumamarei kurimi, kega kesana a botawani. \v 28 Ko pota meyimi! Komi ba God ana dam Kanuma Kaobaisiyena i berimi wai, God ana ekaleisiya taranai i gimonisi wai ko pota kabitamnisi. \v 29 Ani sumarimi murinai a kuiri kata, pipiya kukou garagara rutaininisi sina riu ku kamomi, wai kega sini nuwanuwanimi. \v 30 Pipiya yebo kamomi yai sina bomsiri sini sisiya kwarukwaruma, ba nonorayauna kosi sina kibisi. \v 31 Kona kairavina niko bibeyebeyena goyonai, ko papara kabitamnimi! Awaika bodu tonu kamonai kao ba pom a paiwara, ba ere mata okowiku ai beyebeyim ba kega a boterimi. \p \v 32 Ba karaku God ku yarona ba ana baibaita ba ana gairena, wonana kamonai a teretereimi kata ina bobi maragasimi, ami buderi pipiya kaobaisiyesi kamosi yai. \v 33 Kega kotoi kesana ana silver kona gold kona kana gara a kita kirorowei. \v 34 Komi ko kuiri kata nikosi yaroyaroku ai, a pota meyiku ba yebo wagawaga turaturaku a potaisi. \v 35 Awaika ereonowana a wosei wai ai beyimi kata poyapoyami, yai pipiya kaikayokayosi koni baisisi. Bada wonana kona nosi, kega nuwanuwami sina wapa, ‘Kona berena wai, nuwagairena i rakata saki, kega bage kuna bosekwa.’” \p \v 36 I sisiya i kakaba, wai si maere sogasoga ba i rupari. \v 37 Ba ere tutousi si tararausi si boyoyaoni ba si kiuruwei. \v 38 Si yapoya saburere kairavina i wona, “Kega muri yai kona kinana meyiku.” Ba yabata si nae ku waka. \c 21 \s1 Paul i Nae ku Jerusalem \p \v 1 Kai kiuruvisi murinai totorina ka nae ku Cos. Mara i tom wai ka nae ku Rhodes ba namai wata ka nae ku Patara. \v 2 Ba namai waka kesana ka panani i bigarubona ku Syria wai ka geru. \v 3 Ba Cyprus neyarina geduki yai ka kinani, ba ka tupa sairei ba ka vera ku Syria kupurina mena, ba sawara Tyre meyaginai ka tere kikirana. \v 4 Namai bigeruwana biyisi ka pananisi ba kao 7 yabata ka mana. Bigeruwana biyisi Kanuma Kaobaisiyena i bonuvisi wai Paul si wonei kega ita nae ku Jerusalem. \v 5 Saba mara i kakaba wai, kai sumarisi ba ka nae. Bigeruwana biyisi ereonowasi kaokaowasi ba natunatusi yabata meyaga ka kasibau taveyei, ba tore yai kai maere sogasoga ba ka rupari. \v 6 Kai kiuruvisi murinai ka bogeru ku waka, ba kosi si veramaga ku yove. \p \v 7 Ba Tyre meyaginai ka nae ku Ptolemais ba namai bigeruwana biyisi, kai kaikaivisi ba kao kesana yabata ka mana. \v 8 Mara i tom wai ka verakasibau ku Caesarea, ba evangelist Philip ana yove yai ka mana. Pipiya 7 si bineisi bibaita kairavina wai kona kesana.\x * \xo 21:8 \xt Acts 6:5, 8:5\x* \v 9 Natunatuna bibaine asi bata kega si tabine ba kasi puyo wai si bi peroveta wona. \v 10 Namai kao biyamo ka mana murinai, peroveta kana waba Agabus, Jerusalem meyagina kaikapona, kona Judea kupurinai i verakasibau.\x * \xo 21:10 \xt Acts 11:28\x* \v 11 I botu kurikai ba Paul kana kikiru i yauni ba ikesina kaekaena ba nimanimana i kauta, ba i wona, “Kanuma Kaobaisiyena i wona, ‘Niko kikiru badana Jew biyisi Jerusalem kamonai, nikasike sina kausi ba Gentile biyisi ku yarosi sina terei.’” \p \v 12 Nikona ka nonori wai yakai ba pipiya mutusi, Paul kai baba tupetupeni kata, kega ita nae ku Jerusalem. \v 13 Saba i kaobeyana, i wona, “Awaika kairavina ko tutou, ba nuwanuwaku ko kasikasigudai? A bobunaga kata kega kau patupatumiku wata saba, yebo Bada Iesu kana waba kairavina, Jerusalem kamonai ana rabobo.” \p \v 14 Ba kai gesena kabakabai wai ka boterei ba ka wona, “Bada ana wainai nikona ina tupuwa.” \p \v 15 Nikona murinai ka bobunaga ba ka nae ku Jerusalem. \v 16 Caesarea bigeruwana biyisi mutusi si urabaikai Manson ana ku yove, namai kata mana. Kona wai Cyprus sebare ba bigeruwana biyina wadubona kesana. \s1 Paul James i Rugenari \p \v 17 Ba maranai ku Jerusalem ka verakasibau, wai bigeruwana biyisi nuwagaire yai si vera beyikai. \v 18 Mara i tom wai Paul ba mutukai ka nae James kata kitai, wai taparoro babadisi nai si mamana. \v 19 Paul i kaikaivisi ba awaika ereonowana God Gentile biyisi kamosi yai i wosei wai kurisi i mamatarei. \p \v 20 Maranai nikona si nonori wai, God si bokabakabari. Damanina ba Paul kurina si wona, “Waresikai, ke kinani Jew biyisi koroto wawasi si geruwana, ba Moses ana kairuwana ere maragasisi te kibikibi. \v 21 Si kwaruma si wona, kata ku wona, ‘Jew biyisi ereonowasi Gentile kamosi yai te mamana wai kega Moses ana kairuwana sina kibi. Te wonewonisi kega natunatusi sinisi sina bonai kona ata dudura sini saununuri.’ \v 22 Awaika kana wosei? Sina kuiri kata ku botu, \v 23 wai awaika kana wonim wai ke wosei. Jew sebasebare asi bata nina kota kamoti yai si kaobiyoyobana God kurina. \v 24 Nikosi sebasebare ke urabaisi yabata ko nae God ana ku yove, kona bobunaga meyimi God matanai ba mane ai ko suwara kata kaobiyoyobana kona yaragi, ba koni gariba wai kona ini beyena, kata kaobiyoyobana si kakabi. Maranai pipiya kona sina kitai wai pipiya ereonowana sina kuiri kata Moses ana kairuwana ke kibikibi ba awaika goyona te bisisiyei wai kega bisuwona. \v 25 Gentile bigeruwana biyisi kairavisi wai, ama nota pepai ka kirumi ba kai porai i nae kurisi. Kata puyobunuwa kamsi ba tarasi, ba abapayapayaya sini kima bunuwana wai, kega sina kam, ba kega sini kaokaowana, kona sina rukaipara.”\x * \xo 21:25 \xt Acts 15:29\x*\f + \fr 21:25 \ft Raukaipara piragagoyona wai nikosi: Pipiya bauna kuna dauwei (Exodus 20:14; Deuteronomy 5:18), pipiya kuna dauwei mane kona sawara kairavina (Levitikus 19:29; 1 Corinthians 6:15), rakaraka damana kesana kuni dauwei nanakasike sebare natuna wasike ini dauwei (Levitikus 18:6), sebasebare wata sina dauwa kona bibaine wata sina dauwa (Levitikus 18:22; Romans 1:26-27), pipiya aba payapayaya ina dauwei (Levitikus 18:23, 20:15), pipiya kega ku rabai wai yabata kona dauwa (Ephesians 53:3), pipiya kuna kwairi dauwina kairavina (Deuteronomy 22:25-28).\f* \p \v 26 Mara i tom wai Paul sebasebaresi i urabaisi ba kosi yabata i gairena meyisi, ba sinae God ana ku yove ba priest si wonei, bigairena God matanai meyana sini kakabi, wai yebo kesakesasike asi puyobunuwa sita wosei. \s1 Paul si Patumi \p \v 27 Matapa kao 7 bobokoboina marana. Ba Asia Jew biyisi mutusi kega Keresiyana Paul, God ana yove kamonai si kinani, wai koroto si yagisigisisi, \v 28 kata si rausi ba si paraparara, “Israel biyimi, koi basikai! Niko sebare kupura ereonowana ata pipiya e bibeyebeyesi kata Moses ana kairuwana kega sina bosisiri, ba yebo Greek biyisi i urabaisi si riu God ana ku yove ba God ana yove si pudapudai.” \v 29 (Nikona si sisiyei kairavina, Trophimus wai Gentile biyina Ephesus biyina Paul yabata meyaga kaikaponai si kinani ba si nosi kata Paul i urabai si riu God ana ku yove.)\x * \xo 21:29 \xt Acts 20:4\x* \p \v 30 Meyaga kaikapona tupana i gusui ba reso kaikapona i tupuwa, wai pipiya ereonowasi si vera si botu Paul si botawani ba, God ana yove yai si taina kasibauwei ba mara kesana, God ana yove matam ketasi si rugudu. \v 31 Ba kasibunuina si bibagei, wai Rome abiabiyisi asi bada wara i nonori kata reso, kaikapona Jerusalem kamonai i tuputupuwa. \v 32 Kata yagiyagina wata abiya badana ana abiabiyisi yabata si vera si gakira koroto ku kamona. Maranai pipiya si kinanisi wai Paul gudaina si boterei. \p \v 33 Abiya badana i gae ba i patumi ba chain ruwamo ai si kausi. Ba i toiruba kata, kona kotoi ba awaika i wosei. \v 34 Koroto kamonai, pipiya mutusi sisiya kesana kairavina si parapara, ba yebo mutusi wai sisiya baunai, maranai abiya badana binuwamotom ba binuwa kairagaraga kamonai irakata, wai kega sisiya damana i panani, wai i kaobiyoyobanisi kata Paul sita naveyei abiabiyisi asi ku yove. \v 35 Ba maranai Paul yove matam ketanai ibo tete gae, wai reso i rakata saki kona kairavina abiabiyisi si kabari momei. \v 36 Ba koroto murinai si sununuri wai si paraparara, “Ko kasibunui! Ko kasibunui!” \s1 Paul Koroto Kurisi i Sisiya \p \v 37 Maranai abiabiyisi Paul si urabai sita riu asi ku yove wai, abiya badana i toirubai, “Rubarubana sawara kesana kurimi ati sisiyei kona?” \p Ba i kaobeyei, “Kom Greek gamonai ke bisisiya kona? \v 38 Kom Egypt sebare, rorowa reso ba binuwamotom ku dagui, ba kasibigoyona biyisi 4,000 rubana kui naovisi ku kupura mom.” \p \v 39 Paul i kaobeyei, “Kega, yauku kona Jew biyiku. Tarsus kupurinai a tupuwa, kona wai Cilicia kamonai. Ba abibabaim ke boteriku kata pipiya kurisi ani sisiya.” \p \v 40 Kata abiya badana i damanina wai, Paul matam ketai i msiri ba koroto i rutapiyisi si maguguba ba Hebrew asi gamoai i sisiya kurisi. \c 22 \p \v 1 “Warewaresiku ba tamatama, koi tainabaenega, te bikunumakiku wai kairaviku ani sisiya.” \v 2 Maranai si nonori kata Hebrew gamosi yai i sisiya kurisi wai si boguguba damana. \p Ba i wona, \v 3 “Yauku kona Jew sebare Tarsus kamonai a tupuwa, meyaga kaikapona Cilicia kupurina kamonai. Saba Jerusalem kamonai a rakata, Gamaliel\x * \xo 22:3 \xt Acts 5:34-39\x* gaburinai a kiruma, tamatamata asi kairuwana i beyebeyiku ba God a bokuwaya sakiyei, nanakasike karaku komi rutainimi. \v 4 Pipiya Keresiyana biyisi asi keta si bisununuri wai a patumisi ba a kasibigoyonisi, ba ku patum yovena ai garu riuvisi.\x * \xo 22:4 \xt Acts 8:3, 26:9-11\x* \v 5 Priest kaikapona ba babada sina wonimi kata bisuwona nikasike a wosei. Ba kosi karisi yai pepa a bosekwai, warewaresisi Damascus kamonai te mamana wai kairavisi ba a nae nikosi pipiya, ata patumisi ba ata veramaga ku Jerusalem wai asi saroba sita yauni. \p \v 6 Kao basunai a botu Damascus parinai ba, mara kesana yasegana kaikapona sapamai i bokadari wai yaseganina i subibiriku. \v 7 A peku ku tano ba gamo a nonori kuriku i wona, ‘Saul! Saul! Awaika kairavina ke kasikasibigoyoniku?’ \p \v 8 Ba ai toiruba, ‘Kom kotoi Bada?’ \p I kaobeyiku, ‘Yauku Iesu Nazareth biyina ba kom ke kasikasibaigoyoniku.’ \v 9 Maturaturaku yabata yasegana si kitai saba gamo i bisisiya kuriku wai kega si nonori. \p \v 10 Ba ai toiruba, ‘Awaika ana wosei Bada?’ \p Ba i wona, ‘Ke bomsiri, ba kuna nae ku Damascus, ba namai sina wonim kata God am saibira ereonowana awaika i taunim wai kuna wosei.’ \v 11 Maturaturaku nimaku si yauni, ba si naoviku ka riu ku Damascus, basuna yasegana ana kadara kaikapona wai mataku i sowasowa. \p \v 12 Sebare kana waba Ananias i botu i kinaniku. Kona wai pipiya si bokuwayei ba kairuwana ibo sisirei ba, Jew biyisi ereonowasi namai te mamana wai, si bokuwayei. \v 13 Ba i botu pariku ai i msiri ba i wona, ‘Waresiku Saul, ki kinana mena!’ Ba kona maranai ai kinana mena ba a kinani. \v 14 Damanina ba i wona, ‘Tamatamata asi God i bineim kata ana waina kuna kuiri, ba Baibaiyawasina Kaobaisiyena kuna kitai, ba wona kawanai kuna nonori. \v 15 Kom ana bai mamatara biyim, awaika ereonowana ku nonori ba ku kinakinani wai pipiya kurisi kuni mamatarei. \v 16 Awaika ke potapotai? Ke bomsiri ba kuna babataito. Ba am piragagoyosi Iesu kana wabai kuna yorei wai ina yauna taveyei.’ \p \v 17 Maranai a veramaga ku Jerusalem ba God ana yove kamonai a rupari wai aba kinakinanai, \v 18 Bada a kitai i wonewoniku, ‘Yagiyagina! Jerusalem ke kasibau taveyei kairavina awaika yauku kairaviku kuni sisiya wai sini sinikikiyei.’ \p \v 19 Ba Bada a kaobeyei, ‘Nikosi pipiya si kuiri kata yauku Jew biyisi asi dugu yove nunusi yai a riu ba kom si bigeruwim wai pipiyisi a patupatuisi ba a gudagudaisi. \v 20 Ba maranai Stephen tarana i tamosewa wai a msi gwabi, ba ai damaninei ba kasibunuwa biyisi kasi tarasowo a koyakoyaga ba si kasibunui.’\x * \xo 22:20 \xt Acts 7:58\x* \p \v 21 Damanina, ba Bada kuriku i wona, ‘Ke nae, ani poraim ku rabaraba Gentile biyisi kurisi kuna nae.’” \s1 Paul i Wona kona wai i Tupuwa Rome Sebarena \p \v 22 Paul sibi tainabaenegei yepo nikona i wonewonei, wai gamosi kaikaposi yai si parara, “Ko naveyei! Ba ko kasibunui! Kega rubana ina mana!” \p \v 23 Ba si paraparara ba kasi kwama si botavetaveyana ba popokau si bigarugaru ku kaidamona. \v 24 Kata abiya badana i kaobiyoyobanisi Paul sita naveyei abiabiyisi asi ku yove. Ba i wonisi kata sita ravi ba sita kuiri awaika kairavina, Jew biyisi kurina nikasike si parapara. \fig |src="44_Ac_22_02_RG.jpg" size="col" ref="22:24" \fig* \v 25 Ba maranai si kau patupatumi ba ravina kairavina, wai Paul abiabiyina kesana i bimsiri wai kurina i wona, “Kairuwana ebi damanina kata Rome pipiya kota ravi, ba koti kunumaka kwarumei kona?” \p \v 26 Maranai abiabiyina nikona i nonori wai i nae abiya badana kurina ba i toiruba, “Kom awaika ke wosewosei? Niko sebare wai kona Rome biyina.” \p \v 27 Abiya badana i nae Paul kurina ba i toirubai, “Ke woniku, kom Rome pipiya kona?” \p Ba I kaobeyei, “Eee. Yauku kona Rome biyiku.” \p \v 28 Ba abiya badana i wona, “Yauku mane kaikaponai ai maisa wai karaku ai Rome pipiya.” \p Saba, Paul i kaobeyei, “Yauku kona a tupuwa, Rome sebare.” \p \v 29 Kosi iyabosi si dagui sita ravi ba siti kasekasemaini wai si msi sairei. Abiabiyisi asi bada i nagara saki maranai ibo panani, kata Paul wai Rome sebare, ba i wona wai chain yai si kaupatupatumi. \s1 Paul Sanhedrin Naosi yai \p \v 30 Mara i tom wai abiya badana ana waina ita kuira kabitamni, awaika kairavina Jew biyisi Paul si kunumakei. Kata Paul i tombauni ba priest kaikaiwabosi, ba Sanhedrin ereonowasi i wonisi si notuwa. Ba Paul i botuwei naosi yai i msiri. \c 23 \p \v 1 Kata Paul, Sanhedrin i kita garegareisi ba i wona, “Warewaresiku, au saibira God kurina wai nuwanuwaku gairenai a wose kabitamni yepo karaku niko ku marana.” \v 2 Nikona sisiya kairavina wai priest kaikapona Ananias, pipiya Paul gwabinai sibi msiri wai i wonisi kata kawana sita kasipotai. \v 3 Damanina Paul i wona, “God ina ravimi, kom kwarukwarumim!\x * \xo 23:3 \xt Matthew 23:27,28\x* Ku makira kairuwana nununai kuni buibuiyiku saba, kom ikesim yebo kairuwana ke bikasikotobi ke wonewonisi kata sina raviku.” \p \v 4 Pipiya Paul si msi gwabi wai si wona, “Awaika kairavina God ana priest kaikapona nanakasike ke bigigimi?” \p \v 5 Paul i kaobeya, “Warewaresiku, kega a kuiri kata kona wai priest kaikapona, kairavina i tamo kiruma kata, ‘Kega pipiya kasi bibinaowena kurina goyona kuni sisiyei.’” \p \v 6 Paul ibo panani kata mutusi wai Sadducee biyisi, ba mutusi Pharisee biyisi, wai Sanhedrin kamosi yai i parapara, “Warewaresiku, yauku Pharisee biyiku,\x * \xo 23:6 \xt Acts 26:5; Philippians 3:5\x* ba tamaku wai yebo Pharisee biyina. Yauku bomsiri mena a bigeruwei kona gigituna kairavina nina ko bibuibuiyiku!” \v 7 Nikona i sisiyei wai Sadducee biyisi ba Pharisee biyisi, bikawapata kamosi yai i tupuwa wai si buburana. \v 8 (Sadducee biyisi te wonawona kata bomsiri mena kega,\x * \xo 23:8 \xt Matthew 22:23; Mark 12:18; Luke 20:27\x* ba aneya kega ba kanuma yebo kega saba, Pharisee biyisi wai nikosi ereonowasi te bigeruwana.) \p \v 9 Ba bikawapata i rakata saki kata kairuwana bibeyebeyena biyisi mutusi ba Pharisee biyisi si bomsiri ba si kaomainimaini, “Niko sebare ana goyona kega! Memena bage, kanuma kona aneya kurina i sisiya.” \v 10 Asi bikawapata i rakata saki ba Paul sita kayo taina sikai wai, abiya badana i nagara wai i poraisi sita gakira Paul kamosi yai sita yauna taveyei asi ku yove. \p \v 11 Kona pomnai, Bada Paul i rerematara kurina ba i wona, “Kega kuna nagara ba ke msi kikita! Kom kairaviku nina Jerusalem yai kui mamatara wai yebo kesanina Rome kamonai kuna wosei.” \s1 Paul sita Kasibunui \p \v 12 Mara i tom mena wai Jew biyisi si notuwa ba si dugu ba si kaobaiyoyobana, Kata siti siya kega sita kam, kona sita toma yepo Paul sita kasibunui. \v 13 Kata Sebasebare asi 40 rubana niko sisiya si popoi. \v 14 Ba si nae priest kaikaiwabosi ba babadisi kurisi ba, si wona, “Yakai ka kaobaiyoyobana kata kega kesana awaika kana kanikani yepo, Paul kana kasibunui. \v 15 Kai roritaina wai nikasike komi Sanhedrin yabata abiabiyisi asi bada koni babai kata, Paul ina yauni ina gakira kurimi bibuibuiyina kwarumei kairavina. Kata ami waina sisiya kabitam kona yauni. Ka bobunaga kata muri yai ita verakasibau nikei wai kana kasibunu.” \p \v 16 Saba maranai Paul nobuna natuna sebare niko wara i nonori wai i nae abiabiyisi asi ku yove ba Paul i wonei. \v 17 Paul abiabiyisi asi bada kesana i yorei ba i wonei, “Niko sebareikei ke urabai ke nae abiya badana kurina ba sisiya kesana ina wonei.” \p \v 18 Damanina ba i urabai i nae abiya badana kurina, ba i wona, “Patupatumina Paul i yoriku ba i babaiku kata niko sebareikei ata botuwei kurim kairavina kona sisiya kesana ina wonim.” \p \v 19 Abiya badana nimana i yauni ba ikesina i taina sirei ba i toirubai, “Awaika am waina kuna woniku?” \p \v 20 Sebareikei i wona, “Jew biyisi si damanina kata maram sini babaim Paul kuna urabai Sanhedrin naosi yai sina kwaruma ba sini buibuiyei. \v 21 Saba kega kuna wosei, kairavina pipiya 40 rubana sina koba ba sina potapotai. Si kaobiyoyobana kata kega sina kam kona sina toma yepo Paul sina kasibunui. Karaku si bobunaga ba sini babaim wai am bidamanina sina potai.” \p \v 22 Abiya badana i wona, “Kega kesana kotoi kuna wonei kata ku botu ku woniku.” Ba i pora taveyei. \s1 Paul si Porai ku Caesarea \p \v 23 Damanina ba abiabiyisi asi bada ana babada ruwamo i yorisi ba i kaobiyoyobanisi, “Abiabiyisi asi 200, ba horse abiabiyisi 70 ba iyo biyisi 200 yabata ko bobunagisi kata kona nae ku Caesarea ba ko bobunaga kata karaku 9:00 pom ai kona nae. \v 24 Horse ko bobunagisi Paul kairavina kata yawayawasina kona naveyei Governor Felix kurina.” \p \v 25 Ba governor ana pepa nikasike i kirumi. \pmo \v 26 Yauku, Claudius Lysias, a kirukiruma kom pipiya kaikapom kurim, Governor Felix. Enosaire! \pm \v 27 Niko sebare Paul Jew biyisi si botawani ba yoginaikei sita kasibunui saba au pipiya yabata kai yawasi kairavina a bopanani kata kona wai Rome sebare. \v 28 Au waina ata kuiri kata awaika kairavina si bikunumakei, wai a urabai a nae asi Sanhedrin kurisi. \v 29 A bopanani kata asi kairuwana kairavina kumaka i kabari saba kega kesana ana goyona ba ita rabobo, wai ku patuma yovena a terei. \v 30 Ba maranai a nonori sita kasibunui wai, ai porai kurim. Ba yebo si bikunumakei wai a wonisi ana goyona sina naveyei kurim. \p \v 31 Kona pomnai abiya badana mekabage i wonisi wai, si wosei kata Paul si yauni si nae Antipatris parasina. \v 32 Mara i tom wai, horse abiabiyisi wata yabata si nae ba mutusi si veramaga asi ku yove. \v 33 Horse abiabiyisi si verakasibau ku Caesarea wai, Governor Felix ana pepa si berei ba Paul si ruberei. \v 34 Governor pepa i baiyavi ba i toirubai kata ana kupura memna. I kuiri kata Ciliciai i botu wai, \v 35 i wona, “Bikunumaka biyisi sina botu wai ami sisiya ana nonori.” Damanina ba i kaotuneyisi kata Paul Herod ana yove kamonai sita terei ba sita bokibukibu kabitamni. \c 24 \s1 Felix Naonai i Msiri \p \v 1 Kao asi 5 murinai priest kaikapona Ananias i gakira ku Caesarea, babada mutusi ba kairuwana kuira biyina kana waba Tertullus yabata. Si nae ba governor naonai si msiri kata Paul siti kunumakei kairavina. \v 2 Maranai Paul si yorei i riu governor naonai imsiri, wai Tertullus i dagui Paul i bikunumakei. “Felix, kom pipiya kaikapom ba nuwanuwasuyim, am bibadana kamonai niko mara veoromina nuwanubai ka mana ba, am nuwasuya totorisi ba keta gaigairesi ku botuwei niko ku kupura.\f + \fr 24:2 \ft Felix ana bibadana maranai kega nuwasisirina. Tertullus Felix i kwaikwairi kata inta wona Paul goyona i wosei.\f* \v 3 Nikona kairavina kabi kaikaiwa sakiyim mara kau ereonowana. \v 4 Kega au waina ani tinasisirim wai a bibabaim ki taina baenega ba sisiya yoginaikei ani sisiyei. \p \v 5 Niko sebare ka bopanani kata bobotabirina, ba bimagoyowana, ba bikawapata, Jew biyisi dobu ereonowana kamonai e bitupuvi. Ba yebo kona Nazarene biyisi\f + \fr 24:5 \fk Nazarene \ft Yove taparoro damsi Iesu te bisununuri wai kosi e b sisiyisi kairavina Iesu Nazareth yai i tupuwa.\f* asi bada kesana. \v 6 Ba yebo ana waina kata God ana yove iti pudapudai wai ka patumi. \v 7 \f + \fr 24:7 \ft Niko kewa kiruma wadubosi mutusi kamosi yai kega e mamana.\f* \v 8 Abisiri yai kom yebo ikesim, kuna toirubai kata awaika ka bikunumakei wai basuna kuna panani.” \p \v 9 Jew biyisi Tertullus si baisi ba Paul si kunumakei si wona, “Awaika ereonowana i sisiyei wai bisuwona.” \p \v 10 Maranai governor Paul i rutapiyei iti sisiya wai, i kaobeyei, “A kuiri kata bodu pesarisi niko dobu kamonai kom kui bibuibuiya, kona kairavina nuwasisirai au potu ana ravi. \v 11 Pipiya kuna toirubaisi wai sina wonim kata karaku kao 12 si kakaba ba a gae ku Jerusalem ata bopepeta. \v 12 Jew biyisi kega si pananiku kata kesana kotoi, yabata God ana yove kamonai kai kawapata, kona birauwa Jew biyisi asi dugu yovena kamonai a dagui, kona memena meyaga kamonai. \v 13 Ba yebo kega rubana sini beyim kata karaku nikosi kunumaka wai bisuwona. \v 14 Nikona a bisuwonim kata wawata asi God a bopepetei ba yauku Keresiyana ketana a bisununuri, saba te wonawona kwaruma. Saba yebo Moses ana kairuwana ba peroperoveta, awaika ereonowana si kirumi wai a bigeruwei. \v 15 Ba yauku au nota maragasina God karinai nikosi pipiya rutainisi, kata pipiya gairesi ba goyosi asi bomsiri mena kairavina. \v 16 Nikona kairavina mamanina a wosewosei kata nuwanuwaku ba au wose wai totorisi God matanai ba pipiya kurisi. \p \v 17 Bodu biyamo a nesaira murinai a veramaga, ku Jerusalem au pipiya moyamoyakisi ata puyoisi ba ata suwara God kurina.\x * \xo 24:17 \xt Acts 21:17-28\x* \v 18 Nikona God ana yove kamonai kona a wosewose, ba a bobunaga meyiku kata ata bopepeta Moses, ana kairuwana nununai ba si pananiku. Kona maranai wai koroto kega ba reso ba binuwamotom kega. \v 19 Saba Jew biyisi mutusi Asia kupurinai si botu wai kosi yabata, ikesisi sita botu kurim kata asi bikunumaka sita berim. \v 20 Nikosi babada sita wonim kata yauku au goyona awaika si panani, maranai Sanhedrin naonai a msiri ba si kasekasemainiku. \v 21 Memei bage niko kesanaikei kairavina te bikunumakiku, wai naosi yai amsiri ba a parara, ba a wona, ‘God pipiya ereonowasi ina wosisi rabobo kamonai sina bomsiri ba sina yawasa, kona kairavina nina a bimsiri ba ko bibuibuiyiku.’”\x * \xo 24:21 \xt Acts 23:6\x* \p \v 22 Damanina ba Felix Keresiyana ketana i kuira kabitam wai bikunumaka duguna i gudui ba i wona, “Abiya badana Lysias ina botu wai au nota ana berimi.” \v 23 Felix abiabiyisi asi bada i kaotunei Paul ita bokibukibui kabitamni saba ita boterei, turaturana sina botu sina rugenari ba ana waina awaika, wai sini baisi. \s1 Paul Felix i Beyebeyei \p \v 24 Kao biyamo murinai Felix kaowana Drusilla, Jew biyina yabata si botu. Paul ana wara si porai ba bitumagana Iesu Keriso ai kurina i sisiyei wai si tainabaenegei. \v 25 Ba Paul yawasa totorina ba, bigesa mena, ba bibuibuiya marana ina botu i bisisiyei wai, Felix i nagara ba i wona, “Damanina nina tana boterei ba ke nae ba mara kesana gairena ana panani wai, ana yorim kuna veramaga.” \v 26 I nosinosoi kata Paul ita gimoni wai mara patepatena i yoreyore yabata si bisisiya. \p \v 27 Bodu ruwamo murinai, Porcius Festus ana gawara i yauni i governor saba Felix ana waina Jew biyisi sita kaobigegaini wai Paul patuma yovenai i boterei i mana.\f + \fr 24:27 \ft Rome kairuwana i wona kata bodu ruwamo kamonai pipiya sini buibuiyei wai patuma yovenai sini rukasibauei, saba kona maranai Felix, Paul iti rukasibauni saba wose pesarisi i wose kairavina si yagisi saki kurina. Ana waina wose mutuna Jew biyisi kairavisi ita wosei kata asi yagisi iti nubai.\f* \c 25 \s1 Paul Festus Naonai i Msiri \p \v 1 Festus i verakasibau ku Caesarea ana saibira wauna i yauni ba, kao tonu murinai wai i nae ku Jerusalem, \v 2 ba namai priest kaikaiwabosi ba Jew babadisi yabata si kesanisi. Ba asi bikunumaka sisiyina Paul kairavina, Festus kurina si terei. \v 3 Festus si baba tupetupeni kata asi waina ita wosei, Paul ita kukuwa sirei ku Jerusalem, kairavina bibune yai si bobunaga, kata keta dobonai sita kasibunui. \v 4 Saba Festus i kaobeyisi, i wona, “Paul kona Caesarea patuma yovenai te botawani ba mara yoginaikei, ikesiku mom ana veramaga nakai. \v 5 Ami babada mutusi yabata kana nae ba asi bikunumaka, sisiyisi sebarena kurina sina terei, kata awaika kesana goyona i wosei kona kega.” \p \v 6 Festus kao 8 kona 10 nanakasike yabata si mana, ba i gakira ku Caesarea ba mara i tom mena wai bibuibuiya yovenai i makira ba i kaotuneisi kata Paul sita urabai sita riu. \v 7 Ba Paul i verakasibau wai, Jew biyisi Jerusalem yai si botu wai si msi bibiri, ba asi bikunumaka kwarukwarumisi pesarisi si terei saba, ereonowana wai kega bisuwona. \p \v 8 Saba Paul ikesina i papara meyei i wona, “Yauku kega kesana Jew biyisi asi kairuwana ai kasikotobi, kona God ana yove a kaobigoyoni, kona Caesar kurina awaika goyona a wosei.” \p \v 9 Festus ana waina Jew biyisi iti nuwagairenisi wai, Paul kurina i wona, “Kom am waina kuna gae ku Jerusalem, ba namai ani buibuiyim kona?” \p \v 10 Paul i kaobeya i wona, “Yauku karaku Caesar ana bibuibuiya gawarinai a bimsiri, ba nimai siti buibuiyiku. Kom ku kuira kabitamni kata kega kesana awaika goyona Jew biyisi kurisi a wosei. \v 11 Saba memena bage goyona a wosei ba sarobina wai rabobo wai yauku, kega rabobo a bisinikikiyei. Saba Jew biyisi tebi kunumakiku wai, kega bisuwona ba kega kesana kotoi ana maragata e mamana kata ina berena taveyiku. Au waina Caesar ini buibuiyiku!” \p \v 12 Festus ana kao bainuwaterena biyisi yabata si sisiya murinai, i kaobeyei, “Caesar kairavina kui baba wai, Caesar kurina kuna nae!” \s1 Festus Agripa yabata si Sisiya \p \v 13 Kao kega pesarina si kakaba murinai Taupauma Agripa ba Bernice si verakasibau ku Caesarea, Festus sita rugenari ba siti kaikaivi. \v 14 Ba namai si mamana wai, Festus taupauma kurina Paul kairavina i sisiya i wona, “Sebare kesana patupatumina nina Felix i sumarei. \v 15 A nae ku Jerusalem wai Jew priest kaikaiwabosi, ba Jew babadisi ana saroba kairavina si bababaiku. \v 16 A wonisi, kata Rome biyisi asi dudura wai kega pipiya saroba sina bere kwatamei, ba bikunumaka biyisi yabata si nimsiri, ba ana potu ina ravi ba ina kaobeyisi. \v 17 Ba bikunumaka biyisi si botu maranai, kega ai potapota saba, mara i tom wai bibuibuiya kairavina wai, a kaotuneisi kata sebarena sita yauni sita botu. \v 18 Ba bikunumaka biyisi si bomsiri siti sisiya maranai, ana goyona a nosinosi wai kega, nanakasike si kunumakei. \v 19 Saba kosi asi bikawapata mutusi bausi si wosewose. Asi bigeruwana kairavina ba sebare raoboraobona kana waba Iesu, saba Paul i wona kata kona yawayawasina. \v 20 Saba kega a kuiri mekabage sisiya damana ata yauni wai, Paul ai babai kata ana waina ita nae ku Jerusalem ba namai ana goyona siti buibuiyei. \v 21 Paul i baba kata ana waina Caesar naonai iti msiri, ba kona iti buibuiyei, wai a kaotuneisi kata si botawani yepo ani porai ina nae Caesar kurina.” \p \v 22 Damanina ba Agripa Festus kurina i wona, “Au waina niko sebare ikesiku mom ana nonori.” \p I kaobeyei i wona, “Maram kuni tainabaenegei.” \s1 Agripa ana Sisiya i Nonori \p \v 23 Mara i tom wai Agripa ba Bernice si botu wai ere kaukau bunagisi ba ere ne tagegeyisi. Abiya babadisi ba meyaga babadisi yabata si deri si rui ku bibuibuiya yovena. Ba Festus i kaotuneisi wai Paul si urabai si riu. \v 24 Festus i wona, “Taupauma Agripa, ba iyabomi wata nina wai, niko sebare ko kinani! Kona wai Jew biyisi ereonowasi Jerusalem ba Caesarea kamonai, si gwinigwini ba si parapara, kata ana goyona kairavina ita rabobo. \v 25 Ba a panani kata kona kega kesana goyona i wosei, ba ita rabobo, ba i baba ana waina ina nae ku Rome. \v 26 Karinai kega kesana bikunumaka kabitam a panani, kata Caesar kurina ata kirumi. Kona kairavina a botuwei ereonowami kurimi, ba kom Taupauma Agripa naomi yai awaika kesana ana panani wai ana kirumi. \v 27 Kairavina a nosinosi kata kega i gaire ba patupatumina, kega kesana ana goyona a panani ba ati porai ita nae Caesar kurina.” \c 26 \s1 Paul i Kesina Kairavina i Sisiya \p \v 1 Damanina Agripa, Paul i wonei, “A bidamanina kata kairavim kuni sisiya.” \p Ba Paul nimana i kotoi ba ikesina i kairavina i sisiya. \v 2 “Taupauma Agripa, a binuwagaire saki kata karaku kom naomi yai a bimsiri ba Jew biyisi asi bikunumaka, ereonowasi ani gesairisi ba ana papara meyiku, \v 3 kairavina kom Jew biyisi asi dudura, ba asi wose ereonowana ku kuira kabitamni. Kona kairavina a bibabaim kata ke ma guguba ba ki tainabaenega kuriku. \p \v 4 Jew biyisi ereonowasi au kupurai ba yebo Jerusalem kamonai, au yawasa ereonowana si kuira roboi, yogiyogiku ai ba i botu karaku nina. \v 5 Niko mara veoromina si kuira roboiku, ba rubana sina waini wai sini mamatara kata yauku wai, Pharisee biyisi asi bigeruwana maragasina duguna kamonai pipiyina kesana. \v 6 Ba karaku God ana kaobiyoyobana wawata kurisi a bitumagana, kairavina te bibuibuiyiku. \v 7 Niko kaobiyoyobana ata dam asi 12 te bitumagana kata ina tupuwa wai nuwanuwasi, tupanai kao ba pom God te bosaibirei. Aeee Taupauma, niko bitumagana kairavina Jew biyisi te bikunumakiku. \v 8 Awaika kairavina komi nina ko notanota kabakabai, kata God kega raoboraobosi ina bobaimsirisi? \p \v 9 Yauku yebo ai geruvisi kata awaika tupana ata wosei kata, Iesu Nazareth biyina kana waba ati abiyei.\x * \xo 26:9 \xt Acts 8:3, 22:4,5\x* \v 10 Ba kona wosena Jerusalem kamonai a wosei. Priest kaikaiwabosi asi maragata tepanai Keresiyana pesarisi, ku patuma yovena a terisi, ba yauku yebo bikasibunuwanisi kairavina wai ai damanina. \v 11 Mara pesarisi Jew biyisi asi dugu yovesi yai saroba a berisi, ba a kaotupenisi asi bitumagana siti sinikikiyei, a biyagisi saki kurisi wai yebo, a nenae dobu tumanai a bobisipuvisi. \p \v 12 Niko wose kairavina priest kaikaiwabosi maragata, si beriku ba si poraiku ku Damascus. \v 13 Ba kao basunai, au Taupauma, keta dobonai wai yasegana sapamai a kitai. Ba niko yasegana wai kao i getawani, ba yaseganina wai au pipiya yabata i subibirikai. \v 14 Ba ereonowakai ka peku ku tano ba gamo a nonori, Hebrew asi gamo ai kuriku i wona, ‘Saul, Saul, awaika kairavina ke bobisipuwiku? Yauku ke bobisipuwiku wai ikesim ke kasikasibigoyona meyim.’ \p \v 15 Damanina ba ai toiruba, a wona, ‘Kom kotoi Bada?’ \p Ba i kaobeya, ‘Yauku wai Iesu, kom ke bobisipuwiku. \v 16 Karaku ke bomsiri, kaemi ai ke msiri. A rerematara kurim kata ani taunim au saibisaibirina, ba karaku awaika ku kinani wai, ba muri yai awaika ani beyim wai, kuni mamatarei. \v 17 Am pipiya damana ba Gentile biyisi karisi yai ana bopaparim. Ba kurisi ani poraim. \v 18 Kata kom matasi kuna botatara wai, baidibarai sina veramaga ku yasegana, ba Satan ana maragatai kuna tainisi God kurina. Kata asi bitumagana kariku ai piragagoyo notataveyana sina yauni, ba asi gawara God ana pipiya binebinesi kamosi yai sina yauni.’ \p \v 19 Kona kairavina, Taupauma Agripa, aba kinakinana sapamai i gakira wai kega a totoyanei. \v 20 Kainaonai, Damascus biyisi kurisi ba Jerusalem biyisi, ba yebo Judea kupurina ereonowana ba Gentile biyisi kamosi yai, a raumamara. Kata siti nuwabirabira, ba sita neveramaga God kurina ba asi wose yai, siti matakira kata kosi si nuwabirabira.\x * \xo 26:20 \xt Acts 9:20,28,29\x* \v 21 Kona kairavina Jew biyisi mutusi God ana yove garina kamonai si patumiku, ba asi waina sita kasibunuiku. \v 22 Saba God ibo papariku yepo karaku nina a bimsiri, ba a bi mamatara ereonowami yogiyogina, ba i nae pipiya kaikapomi kurimi. Awaika a wonewonei wai kesanina peroperoveta ba, Moses i wona wai ita tupuwa, \v 23 kata Keriso ita paiwara ba kona iti nao rabobo ai ita bomsiri,\x * \xo 26:23 \xt 1 Corinthians 15:20\x* ba God ana yasegana ina rumamarei ana pipiya damana ba Gentile biyisi kurisi.”\x * \xo 26:23 \xt Isaiah 42:6, 49:6\x* \p \v 24 Paul karaku wata i bisisiya ba, Festus i para bokabari, “Paul! Kom neganegam, am kuira kaikapona e bineganegaim!” \p \v 25 Paul i kaobeya, “Au bada Festus, yauku kega a neganega, awaika a bisisiyei wai wona damana. \v 26 Taupauma Agripa nikosi i kuira roboi wai ere tepa toraku kurina ani sisiya. A bi tumaganei kata awaika ereonowana mata kamonai, kairavina kega meo moyu ai bibuni yai si wosei. \v 27 I taibira Taupauma Agripa kurina, kom peroperoveta ke bigeruvisi kona? A kuiri kata ke bigeruvisi.” \p \v 28 Damanina ba Agripa, Paul kurina i wona, “Ke nosinosi kata niko mara yoginaikei kamonai, kuti nuwatainiku ba ati Keresiyana?” \p \v 29 Paul i kaobeya i wona, “Mara yogina ikei kamonai kona mara veoromina, saba au pari God kurina wai, kata kom ba ereonowami ko bitainabaenega wai, Iesu koni geruwei yauku rutainiku, saba kega nikasike ere patupatumiku.” \p \v 30 Damanina ba taupauma, governor, Bernice ba ereonowasi yabata si mamana wai si bomsiri. \v 31 Si kasikasibau maranai, kosi wata si kaoboneyana, si wona, “Niko sebare kega awaika goyona i wosei kata ku patuma yovena sita terei kona ita rabobo.” \p \v 32 Agripa, Festus kurina i wona, “Niko sebare kega Caesar kurina iti baba wai matapa sita tombauni.” \c 27 \s1 Paul i Tauya ku Rome \p \v 1 Kata bidamanina i mana ba ka tauya ku Italy kupurina maranai, Paul patupatumisi mutusi yabata, taupauma ana abiabiyisi kesana, kana waba Julius ku yarona si terisi. \v 2 Adramyttium asi ku waka ka geru ba ka kuka ba kasibau tore baranai, ba moyu nununai ka nae ku Asia kupurina. Ba Aristarchus, Thessalonica sebare Macedonia kupurinai i botu wai kona yabata. \p \v 3 Mara i tom wai ka verakasibau ku Sidon,\f + \fr 27:3 \ft Sidon ba ku Caesarea wai 120 km rubana.\f* ba Julius ana yagaire yai Paul i boterei i gakira turaturana, kurisi kata ana waina awaika wai siti baisi. \v 4 Ba namai ka rukasibau mena ba Cyprus neyarina, wakunai wata ka nae, kairavina sibe i tobeyebeyi kai. \v 5 Ba boga tara yaraga kai garubonei ku Cilicia kupurina, ba Pamphylia kupurina wata ba ku Myra meyaginai ka riu, kona wai Lycia kupurina kamonai. \v 6 Namai Julius waka i panani i nenae ku Italy wai i uwana geyikai. \p \v 7 Ba kao pesarisi kega ka nae yagiyagina, ba kai baga saki, yepo ka riu ku Cnidus. Saba sibe i tobeyebeyikai wai, ka kuka kai garubona ku Crete neyara wakunai wata ka nae, ba Salmone ka tupasairei. \v 8 Tore baranai kai baga ka botu ku (kupura kana waba) Moyu Gairena, Lasea meyagina gwabinai. \p \v 9 Mara i veoroma saki namai sibe goyona kairavina kai baga ba enagai ama bowagawagana wai aba naganagarina, ba nuwatoai wata ka veravera. Kairavina karaku wai bisiya Kaona\f + \fr 27:9 \ft Nikona wai Bisiya Kaona Jew biyisi asi mara kaobaisiyena, ba kaikapona kesana. Kona kaonai si bisisiya ba priest kaikaposi pipiya asi pirago goyo kairavisi i puyopuyo bunuwa (Lev 16; 23:26-32, Num 29:7-11). Kona maranai wai September damonai, kona October dagudagunai.\f* ikakaba. Paul i kaobinonorisi, \v 10 “Pipiya, a kinakinani wai ata wagawagana wai, ina piropiro saki ba goyo kaikapona sakina ina tupuwa waka kurina, ba sawara ba yebo kota kurita wai nina tana kai mana.” \v 11 Saba taupauma ana abiabiyisi asi bada, Paul ana sisiya ita nonori wai saba, waka aba yabiyabi biyina, ba waka badana ana sisiya i nonori. \v 12 Ba bodu maranai wai kega moyu gairena ba namai kata mana, wai koroto kaikapona asi waina kata vera damana ku Phoenix\f + \fr 27:12 \ft Phoenix ba ku Moyu Gairena ana rabaraba wai 64 km ku marasipuna mena.\f* ba namai kata koba. Kona wai Crete biyisi asi moyu gairena, okowa sibena ba kariwabo sibena matasi. \s1 Sibe Goyona \p \v 13 Ba kariwabo i dagui i tosisini maranai si nosi kata rubana si wosei wai, asi sopo si taina geyei ba, Crete torena baranai wata si kuka si nae. \v 14 Kega rabarabana ba sibe kaikapo sakina yabarata neyarai i botu. \v 15 Kata waka i ravi wai kega rubarubana sibe kata gebeyei, wai ka boterei i kasi nunurikai. \v 16 Neyara yogiyogina kana waba Cauda, wakunai wata ka nae, ba kai baga saki kata, bi tarabonabona wakana yogiyogina kata taina geyei. \v 17 Ba saibisaibirisi si taina geyei ba, waka kaikapona dobona uramai si kausi, si tombibiri ba si kau kikisi, kairavina si nagara ku Syritis maratete siti garu geyisi wai sopo si garu kirei ba nuwatoai i kasi nunurikai. \v 18 Ba mara i tom wai sibena i vera tupetupena wai waka enaga ba sibe i torikarikai wai waka sabisabirisi sawara si garu kikirana. \v 19 Ba kao bitonuinai, waka bagibagi sawarisi mutusi si garu kikirana. \v 20 Kao pesarisi kamonai, kao ba gwamegwame kega ka kinana, ba sibe kaikapona i veravera tupetupena wai, ama nota si peku kata kega kata yawasa. \p \v 21 Ba kega ka kam yepo kao biyamo si kakaba murinai, Paul basusi yai i msiri ba i wona, “Pipiya, au sisiya kota nonori ba kega Crete, tati sumarei wai niko goyona kega tata panani, ba sawara kega tati siwasiwana. \v 22 Ba a kaobitoraimi kata koi maragata! Kega kesana kotoi ana yawasa ini siwani, saba waka wata ina rukwauruba. \v 23 Yauku niko God karinai ba a bosaibisaibirei wai, pomai ana aneya i msi ratu kuriku, \v 24 ba i wona, ‘Kega kuna nagara Paul, kom Caesar naonai kuni msiri, ba God ana binuwanuwana kurim wai, pipiya yabata ko bowagawaga wai ereonowasi sina yawasa.’ \v 25 Kona kairavina koi maragata! Basuna God a bigeruwei ba i woniku wai nanakasike ina tupuwa. \v 26 Saba neyara kesanai ina kasi geyita.” \s1 Waka i Kasirikerikei \p \v 27 Taparoro ruwamo si kakaba pomnai, Mediterranean Enaginai karaku wata yoyo si tanikai pom basunai wai, waka pipiyisi damisi si yauni kata, matapa ku tepa ka veraverakasibau. \v 28 Kona kairavina rubana uramina si garu kirei ba si panani kata enaga raguna si yauni wai 120 meter rubana ba mara yogina murinai si yauni wai 90 meter rubana. \v 29 Si nagara kata waka ku akima iti kam gaeni, wai sopo asi bata waka murinai si garu kikirana, ba asi waina mara ita tom yagina wai kairavina si rupari. \v 30 Waka pipiyisi asi waina sita vera siti sumarisi, bitarabonabona wakana yogiyogina si tere kirei ku enaga, ba si wose bage asi waina sopo waka naonai siti garu kikirana. \v 31 Saba Paul, abiya badana ba abiabiyisi kurisi i wona, “Abisiri yai waka pipiyisi kega sina mana wai kega tana yawasa.” \v 32 Damanina abiabiyisi urama si tara yaragi ba bitarabonabona wakana yogiyogina si karuwei. \p \v 33 Mara i tomtom wai, Paul i baba tupetupena kata sita kam, i wona, “Taparoro ruwamo ko binuwapoya saki kairavina kega ko kam. \v 34 A kaotupetupenimi kata kam kona kam wai kona yawasa. Kega uyawim kesana gayamimi yai ina siwana.” \v 35 Nikona i wonei murinai, bread i yauni ba ereonowasi naosi yai, God kurina i kaikaiwa. Damanina ba i kiyatomni ba i kani. \v 36 Ba nikona si kinani wai nuwanuwasi i tora ba ereonowasi si kam. \v 37 Ba ereonowakai wakai ka geru wai ama 276 rubana ka geru. \v 38 Si kam siyabagi i kakaba murinai, waka bi tapeyanina kairavina wai wheat si garu kikirana ku boga. \s1 Waka i Garu Geyei \p \v 39 Mara i tom wai kupura si buruburuwei saba moyu segasegana si kitai, ba si damanina kata waka nakai siti garu geyei. \v 40 Sopo uramisi si yaraga ba bogai si boterisi si sonaga, ba yabiyabi uramisi si botavetaveyana ba waka naona kukana si taina geyei, ba ku sibe matana si tupa tatari, ba waka ku tore mena si vera geyei. \v 41 Saba waka sega maraetena i gaeni wai, kona i ravi ba naona i garu geyei. I kirai wai kega rubana ita bokwayo, ba waka murina yoyo kaikaposi si kasi rikarikai. \p \v 42 Ba abiabiyisi asi waina, patupatumisi siti kasibunuwa kata kega kesana kotoi ita toiya ita bogae ba ita vera. \v 43 Saba abiabiyisi asi bada ana waina Paul yawayawasina ita mana wai i gesisi. Ba iyabosi toiya si kuiri wai i kaotuneisi siti nao siti sou ku enaga, ba sita toiya ku tepa. \v 44 Ba mutusi toiya kega si kuiri wai waka i kasirikarikai wai keyamisi si botawani, ba nanakasike pipiya ereonowasi yawayawasisi ku tepa si botete gae. \c 28 \s1 Paul Malta Neyarinai \p \v 1 Maranai yawayawasi kai kabo tetegae wai kabo panani, kata neyarina wai kana waba Malta. \v 2 Neyara biyisi asi yagaire i rakata saki kurikai. I kusakusana ba yaugura kairavina wai keyama si kasiri ba ereonowakai si kaikaivikai. \v 3 Paul keyama i tubitaura ba i kasikasiri ba mota goyona keyama borana damina i yauni wai nimana i rosai. \v 4 Maranai neyara biyisi motana si kitai nimanai i roroke wai si kaoboneyana, “Niko sebare memena bage kasibunuwa bitana ba bagunai bogai itoiya gae, saba biuwa ina yauni wai kega ina yawasa.” \v 5 Saba Paul motana ku keyama karakarasina i kasitaveyei, ba kega kesana goyona i panani. \v 6 Ba neyara biyisi si nosi bage ita boruruwei kona ita peku ita rabobo. Saba si potapota kabakaba ba kega kesana awaika kurina i tupuwa si kinani wai, asi nota si birai ba si wona, “Niko sebare wai kona god.” \p \v 7 Ka botetegae gawarina gwabinai wai neyara kaiwabona kana waba Publius ana kupura. Kona i kaikaivikai ba ka nae ana ku yove mena ba kao tonu i payapayayikai. \v 8 Ba Publius tamana wai nai, i gubaga i dudauwa, sini borabora ba kamo vera i yauni. Paul i nae i kinani ba i rupari i kakaba wai, nimana ku tepana i terei ba i yawasi. \v 9 Damanina ba nikona i tupuwa wai, gubagubagisi ereonowasi si botu wai i yawasisi. \v 10 Kona kairavina keta pesarinai si bopuyopuyokai ba ka bobunaga kata tauya wai, kama keta tamasina si berikai. \s1 Paul i Nae ku Rome \p \v 11 Nawaravi tonu murinai, ba bodu ba sibe kairavina waka neyarai i mamana wai, ka geru ba ka nae. Wakana wai Alexandria biyisi asi waka, ba tarabibisaka asi ruwamo Castor ba Pollux gayamisi waka naonai si taura. \v 12 Ka verakasibau ku Syracuse meyagina ba kao tonu namai ka mana. \v 13 Ba namai ka kuka ka nae ku Rhegium, meyagina mena ka verakasibau. Mara i tom ba yawara sibena i kasibau wai, kao ruwamo ba ku Puteoli ka verakasibau. \v 14 Ba namai bigeruwana biyisi mutusi ka pananisi, ba si baba kata taparoro kesana yabata kata mana. Damanina ba nanakasike ka botubotu, yepo muri yai ku Rome ka verakasibau. \v 15 Rome bigeruwana biyisi wara si nonori kata ka botubotu wai, mutusi si botu ku Appius bigimona gawarina, ba yebo mutusi si botu ku meyaga kana waba \em Tavern asi Tonu\em* ba namai si vera beyikai. Paul i kinanisi wai nuwanuwana i tora ba God i kaikaivi. \v 16 Maranai ka verakasibau ku Rome wai, taupauma ana abiabiyisi asi bada i damanina kata Paul ikesina, ita matupa ba abiabiyina kesanaikei ita potapotai. \s1 Paul Rome yai i Rumamara \p \v 17 Kao tonu murinai, Paul, Jew biyisi asi babada i yorisi si notuwa. Ba Paul kurisi i wona, “Warewaresiku, bagunai wata kega goyona a wosei ata pipiya kurisi, kona wawata asi dudura ai kasikotobi, saba Jerusalem yai si patumiku ba Rome biyisi ku yarosi si teriku. \v 18 Kosi si buibuiyiku ba asi waina sita tombauniku, kairavina au goyona kega, ba rabobo sarobina ata yauni. \v 19 Saba Jew biyisi si kaosaira wai nota a yauni kata, Caesar kurina ati baba,\x * \xo 28:19 \xt Acts 25:11\x* ba kega au pipiya, damana ati kunumakisi kairavina. \v 20 Kona basuna, ai baba kata ata kinanimi ba yabata tati sisiya. Israel biyisi asi Baibaiyawasina Kaobaisiyena kairavina wai yauku chain yai si kausiku.” \p \v 21 Ba kosi si kaobeya, “Yakai kega pepa kesana Judea yai ka yauni kom ibi sisiyim, ba kega kesana waresita namai i botu wai am goyona i sisiyei kona i kaobigoyonim. \v 22 Saba ama waina am nota kana, kuiri kata pipiya kupura ereonowanai, ami bikeresiyana te kaobisipuwei.” \p \v 23 Kata kao kesana si binei, Paul sita nonori kairavina ba koroto kaikapona kona kaonai si notuwa, Paul kurina ba didibarai i dagui God ana basileiya, i bibeyebeyisi yepo i pom ba Moses ana kairuwana, ba peroperoveta asi kiruma i mamatarei kurisi kata, nikosi sisiya ereonowana Iesu kairavina wai i nuwatainisi kata siti geruwei. \v 24 Ba mutusi awaika i sisiyei wai i nuwatainisi ba si geruwei, saba mutusi kega si geruwana. \v 25 Ba kosi wata kamosi yai kega si nuwanuwa kesana ba si bibogoritana wai Paul ana sisiya pusirina i terei, “Kanuma Kaobaisiyena i suwona, maranai wawami kurisi peroveta Isaiahi ana kiruma kamonai i wona, \q1 \v 26 ‘Ke nae nikosi pipiya kurisi ba ke wona, \q1 “Mamanina kuna nonori saba kega kuna kuiri, \q2 ba kuna kinakinani saba kega kuna kita panani. \q1 \v 27 Kairivina nikosi dam wai \q2 nuwanuwasi guduguduna, ba \q2 tainasi si kuru ba matasi si pota. \q1 Ba abisiri yai matasi yai siti kinana kona \q2 tainasi yai sita nonora, kona \q2 nuwanuwasi yai sita kuiri wai siti msi \q2 taibira kuriku ba ati yawasisi.” ’\x * \xo 28:27 \xt Isaiah 6:9,10\x* \p \v 28 Kona kairavina au waina kona kuiri kata God, ana bibiyawasina wai Gentile kurisi i porai, kata sina nonora!” \v 29 Ba nikosi wona i sisiyana i kakaba wai Jew biyisi ereonowasi, ikesisi si kawapata ba ere yagisisi si gorita.\f + \fr 28:29 \ft Niko kewa kiruma wadubosi mutusi kamosi yai kega e mamana.\f* \p \v 30 Bodu ruwamo kamonai, Paul ana yove i bimaisani wai namai i mamana, ba iyabosi wata si botubotu si raugenari wai i bikaikaivisi. \v 31 Ere tepa torana God ana basileiya i raumamarei ba Bada Iesu Baibaiyawasina Kaobaisiyena kairavina i beyebeyena ba kega kesana kotoi i gesei.